EVROPSKI UNIVERZITET

TEHNIČKI FAKULTET
DRUMSKI SAOBRAĆAJ

TEMA: NERVNI SISTEM I NJEGOVO FUNKCIONISANJE

SEMINARSKI RAD

Mentor Student
Prof.dr. Refik Ćatić Atanović Anes 007/17-DS
Brčko, Decembar, 2018.

Sadržaj

0
1. Uvod........................................................................................................................................2
2.Mozak......................................................................................................................................3
3. Nervna ćelija i njena funkcija.................................................................................................5
4. Vrste nervnih puteva...............................................................................................................7
5. Kičmena moždina....................................................................................................................8
6. Vegetativni nervni sistem.....................................................................................................10
7.Periferni nervni sistem...........................................................................................................11
8. Zaključak...............................................................................................................................13
9.Literatura................................................................................................................................14

1. UVOD

1
Osnovu čovjekovog psihičkog života čini njegov nervni sistem. Uobičajena je
podjela nervnog sistema na centralni i periferni dio, iako tek njihova jedinstvena
funkcija omogućuje cjelovitost psihičkog života. Nervni sistem se sastoji od
organa: mozga, kičmene moždine i mreže nerava koja dopire do svih tačaka u
tijelu. Nervni sistem upravlja svim našim voljnim radnjama, reguliše automatski
rad organizma.
Nervni sistem je izrazito složeni fiziološki mehanizam kojeg čine centralni
nervni sistem (mozak i kičmena moždina) i periferni nervni sistem (neuroni i
nervna vlakna koje leže van lobanjske duplje i kičmene moždine,) Nervni
sistem ili živčani sistem  uključuje cjelokupnost svih nervnih i glijinih ćelija u
jednom organizmu, njihov raspored i međusobne veze. To je organski sistem
kod višećelijskih životinja, čija je uloga u prikupljanje podataka o okolini
i organizmu, njihova obrada i optimalna reakcija na energiju primljenih draži.
Nervni sistem, dakle, učestvuje u prijemu, provođenju i obradi prikupljenih
informacija o vanjskoj i unutrašnjoj sredini i odgovoru orgnizma na primljene
impulse. Uz sistem žlijezda sa unutrašnjim lučenjem, nervni sistem je osnova za
održavanje cjelovitosti i samoregulaciju živih bića, odnosno
održavanja homeostaze. Njegova uloga počiva na jednoj od
osnovnih osobina živih bića - osjetljivosti (podražajnosti, iritabilnosti)

1. MOZAK

2
Najvažniji i najsloženiji dio nervnog sistema je mozak koji ima najveći značaj za
život i psihu čovjeka. Od mozga se odvaja 12 pari nerava, a od leđne moždine
31 par. Ti su nervi razgranati po cijelom tijelu i čineperiferni nervni sistem čiji
je zadatak da impulse iz čulnih organa prenosi u mozak, te iz mozga nazad u
mišiće. Čine ga veliki mozak, moždano stablo kojeg čine moždani most i
produžena moždina, mali mozak i kičmena moždina.

Mozak čine nervne ćelije – siva masa (izvana) i bijela masa (iznutra). Siva masa
je kora mozga koja je sastavljena od nervnih ćelija. Od ukupno 14 milijardi
nervnih ćelija, 10 – 11 milijardi je u kori mozga što joj daje izuzetnu važnost. U
njoj su smješteni brojni kortikalni centri. Ostali veći dio ukupne moždane mase
čine nervni završeci – bijela masa (iznutra) gdje su smješteni supkortikalni
centri.

Po vanjskom izgledu mozak je pun raznih bora, brazda i vijuga koje čine izrazito
veliku površinu mozga (220 000 mm2) u kojoj su smješteni brojni važni
kortikalni centri. Dominantna vijuga, brazda i/ili duboki kanal koji se nalazi u
predjelu od prednje do stražnje strane mozga i dijeli mozak na dvije moždane
hemisfere – lijevu i desnu. Druga je poprečna vijuga – Rolandova brazda koja, s
lijeva na desno dijeli sa uzdužnom brazdom mozak na 4 značajna dijela (režnja)
– čeoni, tjemeni, zatiljni i sljepoočni,. Veliki mozak vrši mnoge i raznovrsne
značajne funkcije – mentalne, govorne, vizuelne, motorne, čulne, osjećajne...
koje su povezane sa centrima po određenim zonama u mozgu.

Živčana stanica (neuron) se sastoji od tijela i ogranaka. Na tijelu živčane stanice

možemo uočiti više kratkih ogranaka zvanih dendriti i jedan dugi ogranak zvan

3
neurit ili akson. Pomoću kratkih ogranaka (dendrita) neuron prima informacije
iz svoje okoline, dok mu dugi ogranak (neurit, akson) služi da bi dijelovao na
svoju okolinu, t.j. proslijedio informacije drugim stanicama (živčanim,
mišićnim, itd.). Stanično tijelo osigurava osnovne biološke funkcije
i homeostazu neurona, baš kao i kod svake druge žive stanice. Tijelo živčane
stanice uključuje i jezgru u kojoj se nalazi DNK i uz pomoć ekspresije čijih gena
živčana stanica uspostavlja i regulira svoju funkciju. Zbog popularnosti
kompjuterske metafore, ta se funkcija često opisuje kao "procesiranje
informacija". Živčane stanice povezane su najčešće sinapsama, koje između
ostalog sadrže i procijep tako da se stanice ne dodiruju direktno, već
komuniciraju izmijenom kemikalija. Brojne stanice i njihovi ogranci čine bogatu
mrežu koja ima strukturu "maloga svijeta" i koja u konačnoj cjelini čini živčani
sustav.

2. NERVNA ĆELIJA I NJENA FUNKCIJA

4
Neuron ili živčana stanica se smatra osnovnom jedinicom živčanog sustava i
najsloženija je u ljudskom organizmu. Živčani sustav se sastoji od oko 6
milijardi međusobno povezanih neurona. Živčane stanice se stvaraju od rođenja
i do nedavno se smatralo da se ne mogu više obnoviti kada se jednom unište.
Premda se ova teorija istražuje, neki znanstvenici su u velikom postotku sigurni
da je obnova neurona moguća. Njihova uloga se može konceptualizirati kao
prihvaćanje, obrađivanje i odašiljanje podataka. Neuroni su glavni tip stanica
koje tvore mozak. Osnova čitavog nervnog sistema jesu nervne ćelije (neuroni).
Nervna ćelija sastoji se od tijela većeg broja kraćih izdanaka koji se nazivaju
dendriti a služe prihvaćanju uzbuđenja od drugih nervnih ili čulnih ćelija, te
jednog dužeg izdanka koji se naziva neurit i odvodi nervno uzbuđenje iz tijela
ćelije.

Nervne ćelije su, po obliku i veličini raznovrsne. Tipična nervna ćelija građena
je od tijela nervne ćelije, u kojem se nalazi jedro nervne ćelije, i od produžetaka
nervne ćelije. Na jednom kraju su kraći produžeci – dendriti a na drugom kraju
je dugački produžetak – akson, koji završava tvorevinom – teledendronom.
Nervna ćelija se sa svim svojim produžecima naziva još i neuron, Glavna
funkcija nervnih ćelija, je da prenese nervno uzbuđenje tj. sve procese koji se
odvijaju u nervnoj ćeliji kada je ona u akciji. Nervno uzbuđenje nastaje
djelovanjem draži ili stimulusa (slike, zvuka, okusa, mirisa...) na nervne
završetke – receptore (u čulu vida, sluha, okusa, mirisa...) koje izazivaju
promjene električne i biohemijske prirode. Npr., „varničenje“ koje nastaje
povlačenjem prstiju šake preko vunenog predmeta kroz kosu i sl.

Živčana stanica (neuron) građena je od dendrita, tijela stanice i aksona.

5
 Dendriti – kraći produžeci koji s osjetnih organa ili drugih živčanih
stanica dovode živčano uzbuđenje na tijelo stanice. Na završecima se nalazi
dendritska spina ili trn radi boljeg sinaptičkog kontakta s drugim neuronima.

 Tijelo stanice – soma, sastoji se od:

 jezgra (nucleus) - centar neurona okružen jezgrenom membranom.
U njoj se nalaze:
 kromosomi (nosioci nasljeđa):
 DNK – deoksiribonukleinska kiselina – "pamćenje vrste",
genetski kod
 RNK – ribonukleinska kiselina – "pamćenje jedinke"
 jezgrica (nucleolus)
 proteini - služe kao enzimi, a oni kao katalizatori
 mitohondriji proizvode ATP (adenozin tri-fosfat) koji je
izvor energije u stanici
 Golgijev aparat:
 neurofibrile i mikrotubule
 endoplazmatski retikulum:
 hrapavi - (Nisslova tjelešca) sadrži ribosome i služi za
sintezu bjelančevina
 glatki - služi za transport supstance po tijelu stanice

3. VRSTE NERVNIH PUTEVA

6
Već je rečeno da se nervno uzbuđenje širi uvijek u jednom smijeru kroz
neurone. Međutim, postoji još jedna „specijalizacija“ među nervnim vlaknima u
odnosu na smjer kojim ona provode uzbuđenja. Neka nervna vlakna vode
uzbuđenje od raznih perifernih osjetnih organa prema centralnim dijelovima
nervnog sistema, tj. prema mozgu i kičmenojmoždini. To su senzorni nervni
putevi.

Druga nervna vlakna vode nervno uzbuđenje iz mozga i kičmene moždine

prema raznim mišićima i žlijezdama u organima. To su motorni nervni putevi.
Dakle, senzorni nervni putevi vode nervno uzbuđenje od periferije prema centru
a motorni nervni putevi vode nervno uzbuđenje od centra prema periferiji.
Ljudski organizam neprekidno je izložen raznim uticajima iz vanjskog svijeta
koji ga okružuje. Suština funkcije ljudske svijesti je upravo u odražavanju
vanjskog svijeta u njoj. Bez uspješnog i pravilnog odražavanja svoje okoline,
čovjek se u njoj ne bi mogao orjentisati, adaptirati pa ni održati. Da bi mogao
odražavati taj vanjski svijet u svojoj svijesti, odnosno, da bi ga mogao upoznati i
u njemu opstati čovjek posjeduje posebne fiziološke mehanizme (vezivne,
prehrambene, nervni, endokrini i imunološki sistem).

O funkciji ovih fizioloških funkcija direktno zavisi psihički život čovjeka.

Posebnu ulogu i značaj u tome imaju razne nervne strukture. Čitav ljudski
organizam neprekidno je izložen djelovanju svjetlosnih talasa, elektromagnetnih
talasa određenih dužina. Međutim, organizam čovjeka nije osjetljiv na te talase
nego samo poseban organ – oko.

Elektromagnetni talasi su podražaji koji djeluju na oko, odnosno na osjetni

organ – okrajak vidnog nerva, receptor za svjetlost. Kada svjetlosni talasi iz
vanjskog svijeta podraže oko, u njemu se zbiva niz fizioloških procesa koji
izazivaju uzbuđenje ili nervni impuls u receptorima vidnog nerva. Nervno
uzbuđenje se širi vidnim nervom (senzornim putem) prema mozgu, u senzorni
(vidni) centar kore mozga, a potom u asocijativni centar, gdje se nervno
uzbuđenje (nervni impuls) pretvara u psihonervno uzbuđenje – impuls, odnosno
u subjektivni doživljaj svjetlosti tj. podražaja koji je djelovao na oko (receptore).

4. KIČMENA MOŽDINA
7
Osim senzornih i motornih puteva koji predstavljaju periferni dio nervnog
sistema, postoji još i njegov centralni dio kojeg čine mozak i kičmena moždina.
Potrebno je napomenuti da je struktura cjelokupnog nervnog sistema znatno
složenija u odnosu na prethodni shematski prikaz i izvršeno objašnjavanje koje
je bilo najvažnije za razumijevanje psihičkih pojava. U tom kontekstu i takvom
ekstenzitetu i intenzitetu potrebno je prikazati i objasniti i kičmenu moždinu.

Kičmenu moždinu čine masa nervnih ćelija i njihovih produžetaka koji se nalaze
u kanalu kičmenih pršljenova. Sastavljena je od sive i bijele supstance. Siva
supstanca je iznutra koju čine nervne ćelije, a bijela supstanca je izvana koju
čine produžeci nervne ćelije. Kroz kičmenu moždinu prolaze većina nervnih
puteva koji spajaju razne dijelove tijela sa mozgom. Preko kičmene moždine se
sprovode nervni impulsi senzornim nervnim vlaknima od čulnih organa ka
centru i od centara motornim putevima, ka čulnim organima, Kičmena moždina
ima dvije glavne funkcije. Jedna je sprovođenje nervnih impulsa između mozga
i periferije što je objašnjeno. Druga je regulisanje većeg broja refleksa.

8
U središnjem kanalu kralježnice smještena je leđna moždina, duga 40-50 cm.
Proteže se sve do drugog slabinskog kralješka, a odatle se nastavlja kao snop
živaca nalik konjskom repu. Debela je 1, 5-2 cm, a na krajevima je nešto deblja.
Na poprečnom prerezu vidi se da nije pravilnog okruglog oblika, već eliptičnog,
jer je u leđno-trbušnom smijeru malo spljoštena.

Također se vide dvije veće udubine s trbušne i leđne strane i u sredini otvor, tj.
kanalić koji je ustvari nastavak moždanih šupljina. Oko kanalića nalazi se siva
tvar (na prerezu se vidi da ima oblik leptira ili slova H), a nju obavija bijela tvar.

Na mikroskopskom preparatu možeš uočiti razliku između sive i bijele tvari.

Siva tvar građena je od tijela živčanih stanica, a bijela tvar građena je od
živčanih vlakana koja imaju ovojnicu.

Tijela živčanih stanica (siva tvar) čine živčana središta, a bijela tvar su živčani
putevi koji odlaze u pojedine dijelove mozga. Iz leđne moždine, a između
kralješnjaka, postranice izlaze 31 par leđnomoždinskih živaca. Leđna moždina
obavijena je trima ovojnicama između kojih se nalazi moždana tekućina.

9
 5. VEGETATIVNI NERVNI SISTEM

Nervni sistem se može podijeliti i prema putevima prenosa nervnih impulsa u

glatke mišiće trbušnih i grudnih organa i u žlijezde ili u ostale organe i dijelove
tijela. Prema ovome nervni sistem se dijeli na vegetativni (autonomni) nervni
sistem i somatski nervni sistem.

Osim centara koji se nalaze u kori mozga i mnogobrojnih nervnih mehanizama

povezanih sa refleksnom aktivnošću, u kičmenoj moždini, u mozgu, postoje još
neki centri, koji nisu smješteni u kori mozga nego u masi bijele supstance, bliže
bazi mozga. To su manje mase sive supstance koje su uronjene u bijelu masu.
To su supkortikalni centri, čija je funkcija, također, izrazito značajna. Neki od
tih centara nazvani su vegetativnim centrima, jer oni upravljaju određenim
vegetativnim (vitalnim) funkcijama organizma – disanjem, radom srca i
krvotoka, radom probavnih organa, funkcionisanjem žlijezda itd. Kako se vidi to
su sve vitalne funkcije bez kojih čovjek ne može opstati a pogotovo normalno
funkcionisati.

Aktivnosti kortikalnih centara su gotovo uvijek praćene i određenim

subjektivnim doživljajima (npr. emocionalne i druge reakcije na ono što se vidi,
čuje, okusi...). aktivnosti supkortikalnih centara nisu praćene takvom vrstom
doživljaja. Oni svoju funkciju obavljaju nezavisno o znanju osobe o tome, sve
dok se nešto u organizmu ne poremeti. Zbog toga ih nazivaju i autonomnim
centrima, jer su u svom radu „autonomni“, tj. relativno nezavisni o svjesti i
voljnoj regulaciji. Impulsi koji polaze iz ovih centara šire se posebnim nervnim
putevima koji čine tzv. vegetativni nervni sistem.

Vegetativni nervni sistem čine dvije grupe nervnih mehanizama – simpatički i

parasimpatički nervni sistem. Ovim nervnim sistemima vrši se regulacija svih
osnovnih bioloških funkcija organizma, a i imaju i posebnu ulogu i u
emocionalnom životu čovjeka. Simpatički nervni sistem stimulativno utiče na
ubrzani rad srca, pojačani krvni pritisak, povećano lučenje adrenalina u
nadbubrežnim žlijezdama, na širenje zjenica i drugih promjena u tjelesnim
organima. Ove promjene su izraženije u stanje emocionalnog uzbuđenja.
Parasimpatički nervni sistem ima funkciju da održava normalan rad pojedinih
organa, u mirnom i emocionalno neuzbuđenom stanju. On djeluje na smanjenje
brzine rada srca i broja njegovih otkucaja, na smanjenje krvnog pritiska i druge
promjene.

10
 6. PERIFERNI NERVNI SISTEM

Periferni dio nervnog sistema sastavljen je od mnogobrojnih nervnih vlakana

(neurona i dijelova neurona) koji se nalaze van lobanjskog prostora (šupljine) i
van kičmene moždine i koja centralni nervni sistem povezuju s čulnim organima
iz kojih nervne impulse odvode u više nervne centre a potom nervne impulse iz
viših nervnih centara vraćaju u mišiće i žlijezde.

U njegovom sastavu su i nervna vlakna nekih motornih i senzornih nerava čije

se nervne ćelije nalaze u mozgu i kičmenoj moždini. Nervne ćelije perifernog
nervnog sistema nalaze se u grupama koje se nazivaju ganglijama. Duž kičmene
moždine nalaze se dva niza takvih ganglija. Jedan niz čine autonomne ganglije –
nervne ćelije iz kojih izlaze nervna vlakna vegetativnog sistema. Drugi niz
sastoji se iz senzornih ganglija somatskog sistema. Motornih ganglija somatskog
sistema nema jer nervne ćelije iz kojih izlaze motorna vlakna somatskog sistema
leže u centralnom dijelu nervnog sistema.

Periferni nervni sistem neodvojivi je dio živčanog sistema kojeg čine živci i

gangliji smješteni izvan centralnog nervnog sistema - CNS, a predstavlja vezu
mozga (u širem smislu riječi) i kičmene moždine sa ostatkom tijela.
Čine ga 31 par moždinskih ili spinalnih živaca (porijeklom iz kičmene moždine)
i 12 pari moždanih, kapitalnih ili kranijalnih živaca (izlaze iz glave odnosno
lobanje, pa otud toliko sinonima za ovaj pojam; porijeklom su iz ostalih dijelova
centralnog nervnog sistema). Pored toga, pridruženi su mu nervi, stabla i gangliji
koji pripadaju autonomnom nervnom sistemu.
Podijeljen je na:

 Somatski nervni sistem

 Autonomni nervni sistem.
Navedena podjela je isključivo funkcionalna, a kako je nervni sistem jedna
dobro uvezana cjelina, anatomski se ne mogu razlikovati vlakna autonomnih i
somatskih nerava. Somatski nervni sistem nam omogućava da svojevoljno
pokrećemo poprečnoprugastu muskulaturu i svjesno doživljavamo osjete kakvi
su bol, dodir, temperatura. Autonomni nervni sistem kontroliše rad organa i na
njegov rad ne možemo uticati (osim u rijetkim slučajevima) niti njegove osjete
svjesno doživljavati.
Prednje grane spinalnih živaca se udružuju se u spletove (lat. plexus), daju
novoformirane živce, sastavljene od vlakana koji potiču sa različitih segmenata
kičmene moždine, a uloga im je u inervaciji mišića i kože prednjeg i bočnih
dijelova tijela.

11
U grudnom dijelu prednje grane ne udružuju se u spletove, nego kao
međurebarni nervi (lat. nervi intercostales) prolaze ispod odgovarajuće rebra.
Stražnje grane spinalnih živaca inerviraju mišiće i kožu leđa. Znatno su kraće od
svojih prednjih parica.
Komunikacijske grane uspostavljaju vezu između simpatičkog dijela
autonomnog nervnog sistema, odnosno njegovog stabla (lat. truncus
symphaticus) sa kičmenom moždinom.
Meningeusne grane zadužne su za osjetnu inervaciju ovojnica u unutrašnjosti
kanala kičmenog stuba, u kojem je smještena kičmena moždina (let. medulla
spinalis)
Spinalni nervi su organizovani u grupe na osnovu dijela kičmenog stuba iz koje
polaze
Kranijalni živci polaze iz dijelova centralnog nervnog sistema koji (skoro u
cijelosti) isključuju kičmenu moždinu i kroz neki od otvora na lubanji izlaze na
površinu tijela dajući odgovarajuće grane. Funkcionalno, sadrže sve tipove
nervnih vlakana (opšta i specijalna): motorna, senzibilna i visceralna.
Označavaju se rednim brojevima gledano s prednjeg dijela lobanje.

12
 7. ZAKLJUČAK
Tokom evolucije i nakon razvitka višećelijskih živih bića iz jednoćelijskih,
došlo je i do jasne tendencije u životinjskom carstvu ka koncentraciji
određenih ćelija i specijalizaciji dijelova nervnog sistema. Dok su kod
primitivnih životinja određeni pojedinačni neuroni imali posebne funkcije (npr.
neuron koji je davao impuls za kretanje životinje i elementarnih pokreta tijela
crva), kod visoko kompleksnih nervnih sistema i do nekoliko milijardi
međusobno povezanih neurona izvršavaju posebne zadatke.
U nervnim sistemima sa centralnim ganglijama (jezgrama) može se izvršiti
podjela na neurone koji provode podražaj u aferencama (od senzora do mozga) i
eferencama (od mozga do efektora, npr. mišića).

13
 8. LITERATURA

*Knjiga – Saobraćajna psihologija – Dr.Sc.Med. Aleksandar Milić

14