THÖÛ MOÂ HÌNH CHAÂN VÒT TÖÏ DO

Caùc beå thöû taøu vaø moâ hình chaân vòt söû duïng hai caùch thöû trong beå. Caùch ñaàu thöû moâ
hình chaân vòt töï do, khoâng gaén thaønh moät khoái vôùi voû taøu. Caùch thöù hai thöû toaøn boä cuïm
thieát bò goàm chaân vòt gaén sau voû taøu. Caùch ñaàu ñöôïc duøng roäng raõi hôn. Nhôø moät thieát bò
ñaëc bieät chaân vòt töï do ñöôïc quay vaø keùo ñi trong nöôùc. Taàn suaát quay chaân vòt, löïc ñaåy
phaùt sinh trong nhöõng thôøi ñieåm töông öùng ñöôïc thieát bò ño ghi laïi. Khi thí nghieäm tieán
haønh thay ñoåi theo chöông trình nhöõng thoâng soá cô baûn goàm toác ñoä tieán, toác ñoä quay theo
moät trong hai phöông phaùp sau:
1- Toác ñoä quay khoâng ñoåi, toác ñoä tieán cuûa moâ hình thay ñoåi theo yeâu caàu.
2- Toác ñoä tieán khoâng ñoåi, toác ñoä quay thay ñoåi.
Theo phöông phaùp ñaàu ngöôøi
ta thay ñoåi heä soá tieán J trong
phaïm vi roäng, töø cheá ñoä buoäc taøu
ñeå vaän toác tieán baèng 0 vaø J = 0
ñeán cheá ñoä laøm vieäc J = H1/D, töø
ñoù löïc ñaåy tröôït tieâu. Trong suoát
quaù trình thöû phaûi giöõ nguyeân giaù
trò cuûa soá Rn.
Ngöôïc laïi phöông phaùp thöù
hai ñoøi phaûi thay ñoåi lieân tuïc soá
Rn theo cheá ñoä quay. Phöông phaùp
naøy khoâng thöïc hieän ñöôïc cho
tröôøng hôïp Rn = 0.
Treân maãu chaân vòt thöû tieán
haønh thay ñoåi moät caùch coù heä
thoáng caùc thoâng soá hình hoïc quan Hình 2.1: Ñoà thò KT – J – ηp vaø ñoà thò KQ – J – ηp
troïng goàm tæ leä dieän tích maët ñóa
Ae / A o , tæ leä böôùc xoaén H/D, (hay coøn vieát P/D), soá caùnh Z, ñöôøng bao caùnh, profil caùc maët
caét qua caùnh ...
Trong quaù trình thí nghieäm tieán haønh ño löïc ñaåy, moment quay, taàn suaát quay, toác ñoä
tieán...
Caùc keát quaû thí nghieäm ñöôïc bieåu dieãn döôùi daïng ñoà thò KT J ηp vaø ñoà thò KQ
J η p,
trong ñoù KT, KQ laø haøm cuûa J vaø tæ leä H/D (H.2.1).
Nhoùm ñoà thò KT J ηp lieân quan tröïc tieáp ñeán löïc ñaåy cuûa chaân vòt T, thuaän lôïi cho
ngöôøi thieát keá khi thieát keá chaân vòt vôùi söùc ñaåy ñuû thaéng söùc caûn cuûa taøu. Trong nhöõng
tröôøng hôïp nhö vaäy caàn bieát tröôùc ñöôøng cong söùc caûn voû taøu vaø caùc cheá ñoä laøm vieäc cuûa taøu
trong quaù trình khai thaùc. Trong tröôøng hôïp maùy chính cho taøu ñaõ xaùc ñònh, coâng suaát daãn
ñeán truïc chaân vòt ñaõ roõ raøng ñoà thò KQ J ηp lieân quan tröïc tieáp ñeán moment quay truïc
chaân vòt seõ giuùp ích cho ngöôøi thieát keá khi xaùc ñònh chaân vòt caàn laép leân taøu. Hai nhoùm ñoà
thò treân ñaây cuøng coù chung xuaát xöù, lieân heä vôùi nhau qua bieåu thöùc hieäu suaát chaân vòt:
 T ⋅ Vp KT J
ηp = = ⋅ (2.9)
2π ⋅ Q ⋅ n K Q 2π
Hieän nay trong giôùi ñoùng taøu coi ñoà thò naøy laø ñoà thò duy nhaát theå hieän tröïc tieáp vaø
ñaày ñuû toaøn boä keát quaû thöû moâ hình. Caùc heä soá KT, KQ, ηp ñeàu khoâng thöù nguyeân, vaø do
vaäy trong baát cöù heä thoáng ño naøo caùc heä soá naøy khoâng gaây ra phieàn phöùc.
Ngoaøi caùch bieåu dieãn thoâng qua KT, KQ trong caùc taøi lieäu kyõ thuaät coøn coù theå gaëp
caùch mieâu taû heä soá löïc ñaåy vaø heä soá moment quay treân cô sôû vaän toác tieán thay vì vaän toác
voøng nhö vöøa trình baøy. Caùc heä soá daïng naøy ñöôïc ñònh nghóa nhö sau:
T
CT = (2.10)
1
ρ ⋅ A o Vp2
2
PD
CP = (2.11)
1
ρ ⋅ A o Vp3
2
trong ñoù PD - coâng suaát daãn ñeán truïc chaân vòt; Ao - dieän tích hình troøn ñöôøng kính D.
Thöïc ra hai heä soá naøy khoâng khaùc nhieàu hai heä soá neâu tröôùc, quan heä giöõa chuùng
chaët cheõ ñeán möùc coù theå thay theá chuùng trong caùc pheùp tính.
8 K 8 KQ
CT = ⋅ T ; vaø CP = ⋅
π J 2 π J3
Hieäu suaát chaân vòt tính baèng tæ leä giöõa coâng suaát ñaåy THP vaø coâng suaát daãn ñeán truïc
chaân vòt DHP seõ laø:
THP T ⋅ Vp K J
ηp = = = T⋅
DHP 2π ⋅ n ⋅ Q K Q 2π
T ⋅ Vp
Trong heä metric THP (hoaëc coøn kyù hieäu baèng PT) = T . Vp ,
75
vôùi: T - ño baèng kG; Vp - baèng m/s;
Trong heä thoáng ño Anh-Myõ: THP = T.Va,
vôùi: T - löïc ñaåy cuûa chaân vòt baèng caân Anh; Va - ño baèng haûi lyù/giôø (HL/h).
Töø ñoà thò cô baûn daïng KT J ηp vaø KQ J ηp nhöõng ngöôøi nghieân cöùu taøu ñaõ
phaùt trieån thaønh nhöõng ñoà thò nhoùm voû lieân quan tröïc tieáp ñeán löïc ñaåy cuûa chaân vòt T vaø
ñoà thò nhoùm maùy lieân quan tröïc tieáp ñeán coâng suaát maùy chính BHP ñöôïc laép leân taøu, coâng
suaát daãn ñeán truïc chaân vòt DHP, voøng quay truïc chaân vòt n, laøm cho coâng vieäc thieát keá trôû
thaønh nheï nhaøng vaø thuaän lôïi. Hieän nay ñang toàn taïi khoaûng 50 phöông aùn xaây döïng ñoà
thò nhoùm voû, nhoùm maùy duøng cho muïc ñích nghieân cöùu thieát keá chaân vòt kieåu caùch. Nhöõng
ñoà thò tieâu bieåu vaø deã söû duïng nhaát ñöôïc trình baøy döôùi ñaây:
1- Ñoà thò Taylor Bp - δ, ñöôïc duøng roäng raõi taïi haàu heát caùc nöôùc.
2- Ñoà thò Papmiel, ñöôïc laäp ra taïi Nga thôøi Lieân Xoâ (cuõ), duøng chính taïi Nga, caùc
nöôùc khoái SNG.
3- Ñoà thò ϕ - µ - σ tieän lôïi cho coâng vieäc ñaùnh giaù tính naêng chaân vòt.
Ñoà thò beå thöû Taylor:
Nhaø nghieân cöùu Troost ñeà nghò trình baøy keát quaû thöû moâ hình chaân vòt töø ñoà thò KT

3
 J ηp vaø ñoà thò KQ J ηp sang daïng Bp δ vaø Bu δ. Moïi coâng vieäc xöû lyù ñöôïc
tieán haønh taïi beå thöû Taylor, Washington vaø coâng boá taïi Myõ. Thöïc ra toaøn boä coâng vieïc
thöû nghieäm moâ hình chaân vòt nhoùm A vaø sau ñoù nhoùm B ñeàu thöïc hieän taïi beå thöû coù uy
tín nhaát trong nhöõng naêm hai möôi, ba möôi laø beå thöû Wageningen thuoäc Netherland.
Chaân vòt nhoùm B ñöôïc mang nhöõng teân khoâng gioáng nhau, chaân vòt Troost, chaân vòt
nhoùm B Wageningen.
Thoâng soá ñöôïc duøng trong ñoà thò Taylor bao goàm:
(DHP)1 / 2 ⋅ N N PD
Bp = ; hoaëc vieát caùch khaùc: Bp = ⋅ (2.12)
2
Va2,5 Vaq Va
N⋅D
δ= (2.13)
Va
trong ñoù: DHP hoaëc PD - coâng suaát daãn ñeán truïc chaân vòt, tính baèng maõ löïc (HP) theo heä
thoáng ño Anh-Myõ; N - voøng quay truïc chaân vòt trong moät phuùt
Va - toác ñoä tieán, ño baèng HL/h (kn); D - ñöôøng kính chaân vòt, ño baèng feet (ft).
Treân ñoà thò Bp - δ öùng vôùi moãi
ñöôøng cong ηp = const toàn taïi moät giaù
trò lôùn nhaát cuûa Bp naèm taïi ñieåm gaëp
nhau cuûa ñöôøng Bp = const, tieáp tuyeán
ñöôøng hieäu suaát chaân vòt vöøa neâu.
Ñöôøng cong noái lieàn caùc ñieåm mang
tính chaát treân, coù nghóa hieäu suaát
trong ñieàu kieän laøm vieäc taïi traïng thaùi
ñang xeùt coù giaù trò lôùn nhaát, seõ laø
ñöôøng hieäu suaát cao nhaát. Ñöôøng cong Hình 2.2: Laäp ñoà thò Bp-δ.
vöøa nhaéc ñeán ñöôïc goïi laø ñöôøng toái öu.
Heä thoáng caùc ñöôøng δ tính theo coâng thöùc vöøa neâu seõ caét ñöôøng hieäu suaát cao nhaát taïi
nhöõng ñieåm xaùc ñònh.
Cuõng treân ñoà thò Bp δ, taïi truïc ñöùng chuùng ta coù theå ñoïc caùc giaù trò tæ leä böôùc H/D
cuûa chaân vòt, öùng vôùi Bp. Töø ñoà thò, coù theå deã daøng xaùc ñònh nhöõng thoâng soá toái öu cho
chaân vòt ñöôïc thieát keá. Trong nhöõng tröôøng hôïp cuï theå töø ñoà thò treân ñaây coù theå ñoïc caùc
giaù trò δ, lieân quan ñeán voøng quay, ñöôøng kính vaø vaän toác tieán, cuøng giaù trò H/D cuûa chaân
vòt coù hieäu suaát cao nhaát. Caùc ñaëc tính hình hoïc cuûa chaân vòt ñöôïc tính töø caùc quan heä
raøng buoäc trong ñoà thò: D = δ. Va/N, coøn H/D ñoïc taïi truïc ñöùng cuûa ñoà thò.
Ñoà thò Bp δ aùp duïng cho tröôøng hôïp Va > 0. Tröôøng hôïp chaân vòt laøm vieäc taïi vaän
toác tieán baèng 0 khoâng theå tìm thaáy treân ñoà thò.
Caàn ñeå yù theâm ñaëc tính cuûa caùc thoâng soá trong ñoà thò naøy. Heä soá Bp coù thöù nguyeân
phuï thuoäc vaøo heä thoáng ño. Nguyeân thuûy taát caû ñôn vò ño aùp duïng cho ñoà thò Taylor ñeàu
thuoäc heä Anh-Myõ. Ngaøy nay nhieàu nhaø nghieân cöùu ñaõ caûi bieân caùc coâng thöùc, vaø ñôn vò ño
aùp duïng vaøo coâng thöùc. Ñoà thò Taylor ñôøi môùi ñöôïc duøng taïi chaâu AÂu vaø Nhaät baûn ñang
duøng heä thoáng ño quoác teá, trong ñoù coâng suaát ño baèng maõ löïc vôùi PS = 75kGm/sec, D tính
baèng m.

4
 Ñöôøng kính toái öu xaùc ñònh töø ñoà thò theo keát quaû thöû moâ hình chaân vòt töï do, chæ
phuø hôïp cho thieát keá chaân vòt khoâng theo saùt taøu. Chaân vòt gaén gaàn voû taøu thöôøng xuyeân,
laøm vieäc trong tröôøng toác ñoä khoâng ñieàu hoøa do söï coù maët cuûa voû taøu trong doøng chaûy, vì
vaäy caùc heä soá ñoäng löïc hoïc cuûa chaân vòt thöïc teá naøy khoâng truøng hoaøn toaøn vôùi ñaëc tính
chaân vòt töï do. Haäu quaû cuûa noù laø ñöôøng kính toái öu naøy caàn ñöôïc hieäu chænh cho tröôøng
hôïp tröôøng khoâng ñieàu hoøa. Söï khaùc bieät veà kích thöôùc toái öu cuûa ñöôøng kính, naèm trong
phaïm vi töø 0 ñeán 8% cho chaân vòt taøu moät chaân vòt vaø töø 0 ñeán 4% cho taøu hai chaân vòt.
Song song vôùi ñoà thò Taylor duøng cho nhoùm maùy taøu, ñoà thò nhoùm voû goàm caùc thoâng
soá sau:
(THP)1 / 2 ⋅ N 0, 05541 ⋅ N
Bu = , hoaëc vieát caùch khaùc Bu = ⋅ T (2.14)
Va2,5 Va2
N⋅D
δ=
Va
hai nhoùm coâng thöùc coù moái quan heä raøng buoäc:
Bu = Bp ⋅ ηp (2.15)

Baûn thaân Bp, Bu lieân quan ñeán caùc heä soá trong ñoà thò nguyeân thuûy nhö sau:
KQ
Bp = 33, 09 ⋅ (2.16)
J
KT
Bu = 13, 20 ⋅ (2.17)
J
101, 3
δ= (2.18)
J
Ñoà thò Papmiel
Ñoà thò Papmiel ñöôïc laäp ra töø moät yù töôûng raát thoâng minh, cho pheùp ngöôøi duøng söû
duïng theo caùch deã daøng vaø thuaän lôïi nhaát. Ñaùng tieác laø caùc nöôùc ngoaøi Lieân Xoâ (cuõ), khoâng
cho pheùp ñöa phöông phaùp naøy vaøo söû duïng roäng raõi.

5
 Hình 2.3: Ñoà thò Taylor daïng nguyeân thuûy.

Ñôn vò ño cho caùc thoâng soá chieàu daøi, vaän toác ñeàu thuoäc heä meùt. Caùc heä soá duøng trong
ñoà thò ñeàu khoâng thöù nguyeân.
Ñoà thò do Papmiel E.E ñeà xöôùng ñöôïc xaây döïng treân cô sôû döõ lieäu cuûa caùc ñoà thò KT
J ηp maø trong saùch baùo xuaát baûn taïi Nga ñoà thò daïng naøy mang kyù hieäu K1 λp vaø
K2 λp. Cô sôû döõ lieäu ñeå Papmiel xaây döïng ñoà thò cuûa mình laø keát quaû ño cuûa nhoùm moâ
hình chaân vòt B-Wageningen thuoäc Netherland. Trong boái caûnh thôøi baáy giôø Lieân xoâ
khoâng tin töôûng döõ lieäu nguyeân baûn töø moät nöôùc coù cheá ñoä xaõ hoäi - chính trò khaùc neân ñaõ
laøm laïi moâ hình theo ñuùng maãu nhoùm B, vaø thöû laïi toaøn boä moâ hình naøy. Ñieàu thuù vò laø
keát quaû keùo thöû moâ hình taïi Lieân xoâ (cuõ) ñaõ khaúng ñònh tính ñuùng ñaén cuûa loaït chaân vòt
nhoùm B-Wageningen.

Hình 2.4: Söûû duïng ñoà thò Bp-δ

a) Xaùc ñònh Dopt; b)- Xaùc ñònh P/D vaø ηp.

6
 Np - voøng quay truïc chaân vòt/phuùt ; PE - coâng suaát treân truïc; (HP)
D - ñöôøng kính chaân vòt; (feet) ; Va - vaän toác tieán chaân vòt; (HL/h)
Hình 2.5

7
8
Np - voøng quay truïc chaân vòt/phuùt ; PE - coâng suaát treân truïc; (HP)
D - ñöôøng kính chaân vòt; (feet) ; Va - vaän toác tieán chaân vòt; (HL/h)
Hình 2.6
 Np - voøng quay truïc chaân vòt/phuùt ; PE - coâng suaát treân truïc; (HP)
D - ñöôøng kính chaân vòt; (feet) ; Va - vaän toác tieán chaân vòt; (HL/h)
Hình 2.7

9
10
Hình 2.8: Ñoà thò thieát keá chaân vòt, theo seri Nhaät baûn.
 Giaù trò ηp öùng vôùi tröôøng hôïp H/D = const, phuï thuoäc vaøo heä soá tieán J ñöôïc ñaùnh daáu
tröïc tieáp treân ñöôøng cong KT = f(J). Thay ñoåi giaù trò H/D ñöôøng cong KT thay ñoåi vò trí, vaø
treân ñöôøng naøy chuùng ta tieáp tuïc ñaùnh daáu cho ηp. Coâng vieäc naøy ñöôïc tieán haønh cho H/D
töø giaù trò nhoû nhaát ñeán lôùn nhaát. Noái ñöôøng cong qua caùc ñieåm coù cuøng giaù trò cuûa ηp
chuùng ta nhaän ñöôïc ñöôøng cong ñaúng trò (giaù trò baèng nhau) ηp = const. Taäp hôïp taát caû caùc
ñöôøng naøy treân neàn KT – J seõ taïo thaønh ñoà thò nhoùm voû taøu.

Hình 2.9: Caùch laäp ñoø thò Papmiel hoï KT J.

Teân goïi naøy coù lieân quan ñeán vieäc thieát keá chaân vòt taøu khi söû duïng söùc caûn voû taøu
R = f(Vp) laøm thoâng soá ñaàu vaøo, löïc ñaåy chaân vòt T laøm keát quaû ñaàu ra. Ñoà thò hoï maùy taøu
laø taäp hôïp caùc ñöôøng hieäu suaát khoâng ñoåi treân neàn KQ J. Ñoà thò nhoùm sau naøy thuaän
lôïi cho vieäc thieát keá chaân vòt khi ñaõ bieát coâng suaát daãn ñeán truïc chaân vòt cuûa taøu.
Caàn löu yù baïn ñoïc, trong taøi lieäu xuaát baûn taïi Nga, caùc kyù hieäu ñöôïc duøng nhö sau:
thay vì KT, KQ, ngöôøi Nga duøng kyù hieäu K1, K2; coøn J ñöôïc thay baèng λp. Ñöôøng toái öu
trong ñoà thò Papmiel coù daïng khaù ñaëc bieät. Ñöôøng cong xaùc ñònh ñöôøng kính chaân vòt toái
öu Kn ñöôïc laäp cho tröôøng hôïp khi ñaõ coù n - voøng quay chaân vòt. Ngöôïc laïi khi ñöôøng kính
ñaõ xaùc ñònh, coù theå söû duïng ñöôøng toái öu Kd ñeå tìm voøng quay thích hôïp nhaát.
Vp T T ⋅ n2
Thay D = vaøo bieåu thöùc cuûa K T = = J . Sau ñoù chuyeån veà caùc bieåu
n⋅J ρ ⋅ n2 ⋅ D4 ρ ⋅ Vp4
thöùc, tieán haønh khai caên caû hai veá seõ nhaän ñöôïc coâng thöùc xaùc laäp Kn.
J Vp ρ
K 'n = = ⋅ (2.19)
4K
T n T
ρ
vaø K ' d = D ⋅ Vp ⋅ (2.20)
T

11
 Hình 2.10: Ñoà thò Papmiel (nguyeân thuûy) laäp cho chaân vòt B Wageningen.

Ví duï, söû duïng ñoà thò Papmiel ñeå thieát keá chaân vòt ñöôøng kính toái öu nhaèm taïo löïc
ñaåy lôùn ñöa taøu tieán vôùi vaän toác Vp ñöôïc tieán haønh theo thöù töï sau:
Bieát voøng quay truïc chaân vòt n vaø vaän toác tieán Vp, xaùc ñònh Kn töø bieåu thöùc
Vp ρ
Kn = ⋅4 .
n T
Treân ñoà thò Papmiel, ñoïc giaù trò toái öu cuûa heä soá Jopt = f(Kn).
Vp
Töø ñieåm vöøa choïn xaùc ñònh ñöôøng kính chaân vòt toái öu Dopt = vaø tæ leä böôùc
n ⋅ Jopt
H/D.
Ngöôïc laïi neáu ñöôøng kính chaân vòt bò haïn cheá D = const, tieán haønh tính Kd theo bieåu
thöùc D ⋅ Vp ⋅ ρ / T , töø ñöôøng Kd toái öu coù theå tìm giaù trò Jopt = f(Kd). Voøng quay truïc chaân
Vp
vòt phuø hôïp nhaát trong tröôøng hôïp naøy phaûi laø nopt = vaø tæ leä H/D cuõng tìm töø ñoà
D ⋅ Jopt
thò.
Hoï ñöôøng cong toái öu treân ñoà thò hoï maùy taøu theo caùch laøm cuûa Papmiel coù daïng:
Vp ρ ⋅ Vp 75 ⋅ J5
K '' n = ⋅4 =4 (2.21)
n PD 2 ⋅ π ⋅ KQ

ρ ⋅ Vp 75J3
K '' d = D ⋅ Vp ⋅ = (2.22)
PD 2π ⋅ K Q

12
 J J ρVp νp ρVp
Kd' = ; Kn' = ;K"d = Dν p ; K"n = 4
KT 4 KT PE n PE
Vp - vaän toác tieán chaân vòt, m/s ; D – ñöôøng kính chaân vòt, m ; n – taàn suaát quay truïc chaân vòt, s-1 ; ρ - maät ñoä nöôùc, kG.m-4.s2

Hình 2.11: Chaân vòt Wageningen B.3.50

Vp
Coâng thöùc duøng trong ñoà thò theo Papmiel: K 2 = K Q ; K 1 ≡ K T ; λ p ≡ J =
n.D

13
 J J ρVp νp ρVp
Kd' = ; Kn' = ;K"d = Dν p ; K"n = 4
KT 4 KT PE n PE
Vp - vaän toác tieán chaân vòt, m/s ; D – ñöôøng kính chaân vòt, m ; n – taàn suaát quay truïc chaân vòt, s-1 ; ρ - maät ñoä nöôùc, kG.m-4.s2
Hình 2.12: Chaân vòt Wageningen B.3.55
Vp
Coâng thöùc duøng trong ñoà thò theo Papmiel: K 2 = K Q ; K 1 ≡ K T ; λ p ≡ J =
n.D

14
 J J ρVp νp ρVp
Kd' = ; Kn' = ;K"d = Dν p ; K"n = 4
KT 4K
T PE n PE
Vp - vaän toác tieán chaân vòt, m/s ; D – ñöôøng kính chaân vòt, m ; n – taàn suaát quay truïc chaân vòt, s-1 ; ρ - maät ñoä nöôùc, kG.m-4.s2
Hình 2.13: Chaân vòt Wageningen B.3.55
Vp
Coâng thöùc duøng trong ñoà thò theo Papmiel: K 2 = K Q ; K 1 ≡ K T ; λ p ≡ J =
n.D

15
 Söû duïng ñoà thò hoï maùy khoâng khaùc caùch laøm ñöôïc giaûi thích treân. ÖÙng duïng ñoà
thò treân vaøo thieát keá ñöôïc trình baøy trong chöông tieáp theo.
Ñoà thò daïng ϕ µ σ.
Ñoà thò giôùi thieäu treân (H.2.14) trình baøy quan heä giöõa heä soá tieán J vôùi caùc heä soá
D⋅T
KT, KQ vaø tæ leä (heä soá löïc ñaåy).
2π ⋅ Q

Hình 2.14: Ñoà thò ϕ µ σ nguyeân thuûy, chaân vòt B-Wagengen.

Caùc heä soá duøng trong ñoà thò ñöôïc ñònh nghóa nhö sau:
ρ ⋅ D3 J
ϕ = Vp = (2.23)
Q KQ

16
 ρ ⋅ D5 1
µ = n⋅ = (2.24)
Q KQ
T⋅D KT
σ= = (2.25)
2π ⋅ Q 2π ⋅ K Q
trong ñoù:
D - ñöôøng kính chaân bòt, (m)
Q - momen quay, (kG.m)
–4 2
ρ - maät ñoä nöôùc, (kg.m ,s );
n - voøng quay chaân vòt, (voøng/giaây)
Vp - vaän toác tieán cuûa taøu, (m/s).
Taát caû heä soá duøng trong ñoà thò ñeàu khoâng thöù nguyeân. Khaùc vôùi ñoà thò kieåu khaùc,
treân ñoà thò daïng naøy caùc heä ñöôøng ñaúng trò ñöôïc xaây döïng trong heä toïa ñoä µ σ,
töông ñöông heä thoáng toác ñoä quay - löïc ñaåy. Heä thoáng ñöôøng vaän toác tieán töông ñoái ϕ
= const ñöôïc laäp cho phaïm vi roäng töø 0, khi Vp = 0 ñeán giaù trò lôùn coù theå, ví duï ϕmax =
14. Trong cheá ñoä thöû taøu taïi beán baèng bieän phaùp uûi beán, buoäc coïc, khi vaän toác taøu Vo
→ 0 ngöôøi duøng coù quyeàn söû duïng ñöôøng ϕ = 0 ñeå xem xeùt vaø tính toaùn luùc ñaåy chaân
vòt. Trong tröôøng hôïp thöû ôû cheá ñoä buoäc taøu, löïc keùo chaân vòt xaûy ra (bollard pull)
phaûi ñaït giaù trò lôùn nhaát. Vôùi chaân vòt coù tæ leä böôùc khoâng ñoåi, töø ñieåm gaëp nhau giöõa
heä heä ñöôøng H/D = const vaø ϕ = 0 treân ñoà thò seõ nhanh choùng xaùc ñònh voøng quay
truïc chaân vòt vaø theo ñoù, thoâng qua tæ soá truyeàn cuûa hoäp soá, neáu coù, voøng quay maø
maùy chính coù theå phaùt huy ñöôïc trong ñieàu kieän thöû taøu taïi beán. Thöïc teá khai thaùc
cho thaáy kyõ sö khoâng theå maøy moø ñeå ñoaùn bieát voøng quay maùy chính cho cheá ñoä naøy
maø phaûi thoâng qua ñoà thò quí daïng naøy ñeå tìm lôøi giaûi. Trong söû duïng raát nhieàu chuû
taøu coù nhöõng ñoøi hoûi khoâng thöïc teá ñoái vôùi chaân vòt ôû cheá ñoä naëng taûi nhaát naøy nhö
yeâu caàu maùy chính phaûi phaùt huy ñuû taàn suaát quay khi lai chaân vòt trong cheá ñoä buoäc
taøu. Ñoà thò ϕ µ σ coù theå laø ngöôøi giaûi thích phuø hôïp trong nhöõng hoaøn caûnh khoù
khaên aáy ñoái vôùi kyõ sö ñoùng taøu.
ÖÙng duïng cuûa ñoà thò daïng naøy vaøo thieát keá, chaân vòt thoâng qua ví duï nhoû sau: giaû söû
caàn thieát keá chaân vòt coù ñöôøng kính haïn cheá D = Dmax theo cheá ñoä chaïy töï do khi ñaõ bieát
coâng suaát maùy chính. Moment quay töø maùy chính Q = 716,2*PD/N.
Caùc heä soá hoã trôï:
ρ ⋅ D3 ρ ⋅ D5 D
C1 = , C2 = = C1 * D2 vaø C3 = max
Q Q 2π ⋅ Q
Tính heä soá vaän toác tieán
ρ ⋅ D5 1
µ = n⋅ =
Q KQ

töø ñoù tính tieáp:

ϕ µ σ
Vp = ; n= ; T=
C1 C2 C3

17
 Cuõng töø baøi toaùn treân song yeâu caàu cuûa chuû phöông tieän khoâng naëng veà cheá ñoä
chaïy töï do maø thieân veà söùc keùo lôùn taïi vaän toác keùo VT cho tröôùc, caùch giaûi baèng ñoà
thò seõ ñöôïc caûi bieân. Taïi vaän toác keùo VT maùy taøu laøm vieäc ôû cheá ñoä voøng quay ñònh
möùc, momen quay ñònh möùc vaø do vaäy:
ϕ = Vp ⋅ C1 = const ; µ = n ⋅ C2 = const
Töø ñoà thò, theo caùc ñöôøng ϕ, µ ngöôøi thieát keá nhanh choùng ñoïc ñöôïc caùc heä soá löïc σ
vaø ηp.
Trong quaù trình thieát keá chuùng ta thöôøng thay ñoåi yù ñònh duøng caùc daïng ñoà thò
do vaäy luoân keùo theo thay ñoåi caùch duøng heä thoáng ño, daïng coâng thöùc, heä soá. Döôùi ñaây
trình baøy moät soá coâng thöùc giuùp cho vieäc hoaùn ñoåi caùc heä soá nhanh choùng.
Coâng thöùc trong heä metric:
⎛ P ⎞
K Q = 2, 4669 * 104 ⎜ D ⎟ , duøng cho nöôùc bieån (2.26)
⎝ N3D5 ⎠
ρ ⋅ KQ
Bp = 23, 77 * (2.27)
J5
30, 896 ⋅ Va 101, 33
J= = (2.28)
N⋅D δ
1 N3D5
µ= = 6, 3668 * 10−3 * , duøng cho nöôùc bieån (2.29)
KQ PD
J
ϕ= = J *µ (2.30)
KQ
ηp ηp ⋅ µ KT
σ= = = (2.31)
J ϕ 2π ⋅ K Q
trong ñoù:
PD - coâng suaát daãn ñeán truïc chaân vòt, (PS)
Q - momen quay, (kGm)
T - löïc ñaåy cuûa chaân vòt, (kG)
N - voøng quay chaân vòt trong moät phuùt, (v/ph)
n - voøng quay chaân vòt trong moät giaây, (v/gy)
D - ñöôøng kính chaân vòt, (m);
Vp - toác ñoä tieán, (m/s); Va - toác ñoä tieán, (HL/h);
–4 2
ρ - maät ñoä nöôùc, kG.m .s . (104,48 cho nöôùc bieån; 101,94 cho nöôùc ngoït)
Trong heä thoáng ño Anh-Myõ:
⎛ P ⎞
K Q = 9, 5013 * 106 ⎜ D ⎟ , duøng cho nöôùc bieån (2.32)
⎝ N3D5 ⎠
ρ ⋅ KQ
Bp = 23, 77 * (2.33)
J5

18
 101, 33 ⋅ Va 101, 33
J = = (2.34)
N⋅D δ
1 N3D5
µ = = 3, 2442 * 10−4 * , duøng cho nöôùc bieån (2.35)
KQ PD

19
 ρD5 TD
µ=n σ=
Q 2πQ

ρD3 TVp
ϕ = Vp ηp =
Q 75PE

n – Taàn suaát quay chaân vò v/s

D - ñöôøng kính chaân vòt, v/s
T - löïc ñaåy, kG,
Q - momen quay, kG.m
PE - coâng suaát treân truïc, HP
Vp - vaän toác tieán, chaân vòt, m/s
ρ - maät ñoä nöôùc, kG.m–4.s2.

Hình 2.15: Ñoà thò µ σ, chaân vòt Wageningen B3.35

20
 ρD5 TD
µ=n σ=
Q 2πQ

ρD3 TVp
ϕ = Vp ηp =
Q 75PE

n – Taàn suaát quay chaân vò v/s

D - ñöôøng kính chaân vòt, v/s
T - löïc ñaåy, kG,
Q - momen quay, kG.m
PE - coâng suaát treân truïc, HP
Vp - vaän toác tieán, chaân vòt, m/s
ρ - maät ñoä nöôùc, kG.m–4.s2.

Hình 2.16: Ñoà thò µ σ, chaân vòt Wageningen B3.50

21
 ρD5 TD
µ=n σ=
Q 2πQ

ρD3 TVp
ϕ = Vp ηp =
Q 75PE
n – Taàn suaát quay chaân vò v/s
D - ñöôøng kính chaân vòt, v/s
T - löïc ñaåy, kG,
Q - momen quay, kG.m
PE - coâng suaát treân truïc, HP
Vp - vaän toác tieán, chaân vòt, m/s
ρ - maät ñoä nöôùc, kG.m–4.s2.

Hình 2.17: Ñoà thò µ σ, Chaân vòt Wageningen B.4.55.

22
 J
ϕ= = J *µ (2.36)
KQ
ηp ηp ⋅ µ KT
σ= = = (2.37)
J φ 2π ⋅ K Q

trong ñoù: PD - coâng suaát daãn ñeán truïc chaân vòt, (HP);
Q - momen quay, (lbf.ft); T - löïc ñaåy cuûa chaân vòt, (lbf);
N - voøng quay chaân vòt trong moät phuùt, (v/ph);
n - voøng quay chaân vòt trong moät giaây, (v/gy);
D - ñöôøng kính chaân vòt, (ft); Vp - toác ñoä tieán, (ft/s); Va - toác ñoä tieán
(HL/h);
–4 2
ρ - maät ñoä nöôùc, kG.m .s . (1,99 cho nöôùc bieån; 1,94 cho nöôùc ngoït).

23