ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ

ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΉ

Δόμνα Κακανά
dkakana@nured.auth.gr

1
Προτεινόμενα βιβλία:
 Ιωάννης Ε. Πυργιωτάκη (2011) Εισαγωγή στην
Παιδαγωγική Επιστήμη, Πεδίο.

 Κακανά Δ–Μ. & Σιμούλη, Γ. (επιμ). (2008) Η

προσχολική εκπαίδευση στον 21ο αιώνα.
Θεσσαλονίκη, Εκδ. Επίκεντρο Α.Ε.

2
 1o ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗ ΕΠΙΣΤΗΜΗ
 Ετυμολογία του όρου:
Παιδί +άγω, καθοδήγηση & εποπτεία του παιδιού για να
φτάσει σε ένα σκοπό. Κατ’επέκταση η επιστήμη που
πραγματεύεται τους σκοπούς, τις αρχές & τις μεθόδους της
αγωγής.
 Διεθνικότητα του όρου: Pedagogie, Pedagogy, κ.ά.
 Αυτονομία Παιδαγωγικής Επιστήμης:
Η ΠΕ ως ανθρωπιστική επιστήμη έχει έντονο κοινωνικό
χαρακτήρα λόγω του παράγοντα της υποκειμενικότητας &
διαφορετικότητας του αναπτυσσόμενου ατόμου.
Ως εκ τούτου: Α) οι αρχές και τα πορίσματά της στερούνται
γενικού κύρους, Β) Δανείζεται τα πορίσματα άλλων
επιστημών (π.χ. Ψυχολογία, Κοινωνιολογία, Βιολογία, κ.ά).
Τα παραπάνω κατά το παρελθόν οδήγησαν αρκετούς
επιστήμονες να αρνούνται την αυτονομία της ως επιστήμης
3
 ΣΥΣΧΕΤΙΣΕΙΣ ΤΗΣ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗΣ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ ΜΕ
ΑΛΛΟΥΣ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟΥΣ ΚΛΑΔΟΥΣ
Επιστήμες της Αγωγής

Επιστημονικοί κλάδοι
Ψυχολογία Κοινωνιολογία Εθνολογία Οικονομία Φιλοσοφία Ιστορία

Παιδαγωγική Επιστήμη
*Παιδαγωγικ Κοινωνιολογία *Εθνολογία *Οικονομία *Φιλοσοφία Ιστορία
ή ψυχολογία της εκπ/ης της εκπ/ης της εκπ/ης της της
* Σχολική *Σχολική *Διοίκηση Παιδείας & εκπ/ης
ψυχολογία δημογραφία της εκπ./ εκπαιδευτικ
Σχολικών ός
Μονάδων/ σχεδιασμός
Management 4
Αντικείμενο & σκοπός της Παιδαγωγικής Επιστήμης:

Η ΠΕ έχει ως αντικείμενο τη μελέτη και τον προσδιορισμό των

παραγόντων που επηρεάζουν το νέο άτομο, που βρίσκεται σε
συνεχή εξέλιξη υπό το πρίσμα των επιδράσεων των
διαδικασιών της αγωγής και της μάθησης.

Προϋποθέσεις πραγμάτωσης του σκοπού της ΠΕ:

 Η ιδιαιτερότητα της προσωπικότητας του παιδιού (ανάγκες,
κλίσεις, ενδιαφέροντα)
 Η πολύπλευρη γνώση του παιδιού (έμφυτες καταβολές, γνωστικές
ικανότητες και δεξιότητες)
 Η σημαντικότητα του ευρύτερου κοινωνικοπολιτιστικού και
φυσικού περιβάλλοντος στη συμπεριφορά του νέου ατόμου.
 Η αναγκαιότητα παροχής δυνατοτήτων μάθησης και εκπαίδευσης
στο νέο άτομο με τρόπο συστηματικό και οργανωμένο
(εκπαίδευση).
Ζητούμενο: Η πολύπλευρη μελέτη της παιδαγωγικής διαδικασίας.
5
 ΒΑΣΙΚΟΙ ΚΛΑΔΟΙ ΤΗΣ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗΣ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ
Τον 18ο αι. από τη «μητέρα» Φιλοσοφία προέκυψαν οι διάφορες
επιστήμες μεταξύ των οποίων και η Παιδαγωγική Επιστήμη.

Θεωρητική Παιδαγωγική Εφαρμοσμένη Παιδαγωγική

 Γενική Παιδαγωγική  Προσχολική Παιδαγωγική

 Ιστορία της Εκπαίδευσης
 Συγκριτική Παιδαγωγική
 Διδακτική Μεθοδολογία
(Γενική και Ειδική)
 Σχολική Παιδαγωγική
 Επαγγελματική Παιδαγωγική
 Παιδαγωγική Ενηλίκων
 Ειδική Παιδαγωγική- Αγωγή
 Κοινωνική Παιδαγωγική

6
 Προσχολική
Παιδαγωγική
Προσχολική Αγωγή
Προσχολική
Εκπαίδευση

7
 ΠΡΟΣΧΟΛΙΚΗ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗ /
ΠΡΟΣΧΟΛΙΚΗ ΑΓΩΓΗ /
ΠΡΟΣΧΟΛΙΚΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ

Η Προσχολική Παιδαγωγική είναι επιμέρους κλάδος της

Παιδαγωγικής Επιστήμης και έχει ως αντικείμενο τη
μελέτη της Aγωγής & Εκπαίδευσης των μικρών παιδιών,
Προσχολική Αγωγή - Προσχολική Εκπαίδευση
 Στην Ελλάδα καθιερώθηκε ο όρος Προσχολική Αγωγή το
1985, όπου χρησιμοποιήθηκε ως ταυτόσημος του
νηπιαγωγείου (Ν.1566/85, αρθ.3) αλλά και αργότερα με το
Π.Δ.486/1989 (ΦΕΚ 202/26-9-89 ΑΠ Προσχολικής
Αγωγής) όπου αναφέρεται αποκλειστικά στα νηπιαγωγεία
 Πιο πριν τα διάφορα νομοθετήματα αναφέρουν για ρύθμιση
θεμάτων του «νηπιαγωγείου»

8
Προσχολική Αγωγή - Προσχολική Εκπαίδευση

 Στη διεθνή ορολογία Preschool Education, Éducation

Préscolaire, Vorschulische Erziehung= υποδηλώνει τις
παιδαγωγικές & διδακτικές ενέργειες & κοινωνική φροντίδα που
παρέχεται στα νήπια (μετά 3-4 έτη) που φοιτούν σε νηπιαγωγεία
& παιδικούς σταθμούς για να υποβοηθήσουν τη ψυχολογική,
κοινωνική, συναισθηματική, γλωσσική, γνωστική, κινητική &
αισθητική
 Όμως δεν ανταποκρίνεται στο περιεχόμενό του και ακυρώνει επί
του πεδίου την έννοια του νηπιαγωγείου ως σχολείου (Κιτσαράς,
2001).
 Ως εκ τούτου, χρήση του όρου Προσχολική Εκπαίδευση από
αρκετούς συγγραφείς (βλ. Χρυσαφίδης, Κουτσουβάνου, Τάφα,
Κακανά, Ντολιοπούλου, κ.ά.).
 Διεθνώς επικράτησε πλέον Early Childhood Education

9
 Εκπαίδευση & Αγωγή παιδιών
Πρώτης Παιδικής Ηλικίας

Σύμφωνα με τις σύγχρονες αντιλήψεις, η

Προσχολική Αγωγή & Εκπαίδευση πλέον
αντιμετωπίζεται ως ενιαία και
αναφέρεται στην αγωγή & στην
εκπαίδευση που ασκείται στο παιδί σ’ όλη
την πρώτη παιδική ηλικία (0-8 χρονών)
και όχι ως την εισαγωγή του στο
Δημοτικό Σχολείο (0-6 χρονών)

10
Έμφαση στην προσχολική αγωγή & εκπαίδευση,
από τη δεκαετία ’80, γιατί (Ξωχέλλης, 1981):

 Αλλαγές στην έρευνα της εξελικτικής ψυχολογίας με

μετατόπιση του κέντρου βάρους στις εξωγενείς, κυρίως
κοινωνικές επιδράσεις
 Κλονίστηκε το δόγμα της κληρονομικής & σταθερής ευφυΐας
 Τεκμηριώθηκε η σημασία των διαπροσωπικών σχέσεων για
την ομαλή ανάπτυξη του παιδιού
 Συνειδητοποιήθηκε ο αντισταθμιστικός ρόλος της προσχολικής
αγωγής & εκπαίδευσης
 Τέλος, αλλαγές στο κοινωνικοοικονομικό περιβάλλον,
ανάπτυξη της εργασίας της γυναίκας, ωράρια εργασίας,
ανεργία, νέα δεδομένα οικονομικής κρίσης, κατάργηση
πολυμελούς οικογένειας, κλπ

11
 Ονομασία πρώην Παιδαγωγικών
Τμημάτων Νηπιαγωγώνστην Ελλάδα
 ΤΕΑΠΗ _ΕΚΠΑ_Αθήνα
 ΤΕΕΠΗ_ΔΠΘ_Αλεξανδρούπολη
 ΠΤΠΕ_ΠΘ_Βόλος
 ΠΤΝ_ΠΙ_ Ιωάννινα
 ΤΕΠΑΕ _ΑΠΘ_Θεσσαλονίκη
 ΠΤΠΕ_ΠΚ_Κρήτη
 ΤΕΕΑΠΗ_ΠΠ_Πάτρα
 ΠΤΝ_Π.Δ.Μ. Φλώρινα
 ΤΕΠΑΕΣ_ΠΑ_Ρόδος (τμήμα επιστημών προσχολικής αγωγής &
εκπαιδευτικού σχεδιασμού)

12
 Αναγκαιότητα της Προσχολικής αγωγής:
Η αποτελεσματικότητα των επιδράσεων του κοινωνικού
περιβάλλοντος στο αναπτυσσόμενο άτομο.

 «Ο άνθρωπος γεννιέται»  «Ο άνθρωπος γίνεται.…»

Η φύση προνοεί ώστε ο
άνθρ. να γεννηθεί καλός & επαρκής.
Φυσιοκράτες: Rousseau
Κληρονομικότητα: Ενδογενείς ή
γενετικοί παράγοντες
Γονότυπος (DNA-δεν είναι
παρατηρήσιμος)
 Ωρίμανση: κατευθύνεται από
κληρονομικότητα, μια δυναμική &
διαρκώς μεταβαλλόμενη
κατάσταση, Αφορά συμπεριφορές
που δεν προήλθαν από μάθηση,
εμφανίστηκαν ξαφνικά, αυτόματα,
όταν ο οργανισμός μπήκε σε μια
ορισμένη φάση της ανάπτυξης
Το περιβάλλον είναι παντοδύναμο στην
αγωγή του παιδιού.
Το παιδί από τη φύση του είναι ατελές
(tabula rasa) όπου θα εγγράψει το
περιβάλλον.
Περιβάλλον: Εξωγενείς ή περιβαλλοντι-
κοί παράγοντες (π.χ.Watson: Βρέφη)
Φαινότυπος (μέρος γονότυπου άμεσα ή
έμμεσα παρατηρήσιμου)
 Μάθηση: κατευθύνεται από
επιδράσεις περιβάλλοντος &
ανάπτυξη από περιστάσεις μάθησης
->πρώτα ερμηνεύουμε πλαίσιο/
παράγοντες μάθησης ->ελέγχουμε
ωρίμανση
13
 ΒΑΣΙΚΕΣ
ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΕΣ
ΕΝΝΟΙΕΣ

Αγωγή, εκπαίδευση, αγωγή &

εκπαίδευση, μάθηση,
διδασκαλία, μόρφωση,
κοινωνικοποίηση, παιδεία.
14
 Εννοιολογικός προσδιορισμός της έννοιας
Αγωγής

Από το ρήμα άγω: Οδηγώ, φέρω κάποιον προς ορισμένο σκοπό.

Η συνθήκη: Σχέση παιδαγωγού- παιδαγωγούμενου

Άρα η σχέση Π/ού - Π/ούμενου = σχέση επίδρασης του ενός

στον άλλο, δηλ. του Π/ού στον Π/ούμενο, με 2πλό σκοπό:
1. την υποβοήθηση, επίβλεψη & καθοδήγηση Π/ού προς τον
Π/ούμενο προκειμένου να φτάσει σε ένα στόχο, και
2. την επικοινωνία μεταξύ Π/ού - Π/ούμενο
Η διαφοροποίηση των ρόλων των συμμετεχόντων σε αυτήν τη σχέση
χαρακτηρίζει την ίδια τη σχέση, καθώς και τις επιδράσεις
δηλαδή τις συγκεκριμένες διδακτικές ενέργειες-δραστηριότητες
Π/ού προς τον Π/ούμενο .

Σχέση καθοδήγησης & σχέση επικοινωνίας

15
Εννοιολογικός προσδιορισμός της έννοιας
Αγωγής

Ο προβληματισμός: Ποιος είναι ο παιδαγωγός;

Αν είναι ο γονέας τότε μιλάμε για μη σκόπιμες &

μεθοδευμένες ενέργειες,
Αν είναι ο δάσκαλος για σκόπιμες και μεθοδευμένες
ενέργειες.
Η αγωγή όμως δεν ασκείται μόνο από γονείς & εκπ/κούς,
ούτε ασκείται σε εργαστηριακές συνθήκες στο κενό.

Είναι συνεπώς ένα ευρύ πλέγμα από πολύπλοκες

διαπροσωπικές σχέσεις & κοινωνικές
αλληλεπιδράσεις (Ξωχέλλης, 1983).

16
Σχέση Παιδαγωγού-Παιδαγωγούμενου

Στην Παλιά Παιδαγωγική είναι γραμμική &

μονόπλευρη με κατεύθυνση από τον Π/ό προς τον
Π/ούμενο

Είναι Σχέση παιδαγωγού- αυθεντίας & μαθητή-

παθητικού δέκτη

Στη Νέα & Σύγχρονη Παιδαγωγική είναι αμφίδρομη &

δυναμική.
Συγκεκριμένα = σχέση Π/ού συνεργάτη/
συνδιαμορφωτή του παιδαγωγικού μηνύματος &
μαθητή-ενεργητικού δέκτη.

17
 Αναγκαιότητα και διαχρονικότητα του
φαινομένου της αγωγής. Μορφές και φορείς αγωγής

 Το φαινόμενο της αγωγής διαχρονικά:

Παγκόσμιο, διαχρονικό, κοινωνικό φαινόμενο αλληλεπίδρασης
στις ανθρώπινες κοινωνίες.

Ελληνική αρχαιότητα: Παιδαγωγός (δούλος που μετέφερε το

μαθητή στο σχολείο), Διδάσκαλος ή παιδοτρίβης

 Μορφές αγωγής:
Άτυπη ή έμμεση αγωγή (μη θεσμοθετημένη αγωγή)-
Τυπική ή άμεση αγωγή (θεσμοθετημένη αγωγή).
Πχ. ένας παιδαγωγός εκτός από την παιδαγωγική του δράση ασκεί
αγωγή και με τη στάση, την παρουσία, τη συμπεριφορά και το
παράδειγμά του.
Επίσης, άτυπη αγωγή ασκείται στο πλαίσιο της οικογένειας, ενώ
τυπική στο σχολικό περιβάλλον.
 Φορείς αγωγής:
Οικογένεια, σχολείο και ευρύτερο κοινωνικοπολιτισμικό
περιβάλλον παιδιών. Ο ρόλος των Μ.Μ.Ε στην αγωγή των
παιδιών. 18
 Συμπερασματικά.....
Αγωγή:
 (ευρεία έννοια) εννοούμε τις σκόπιμες ή μη, μεθοδευμένες
ή μη, συνειδητές ή μη επιδράσεις του παιδαγωγού (όποιος
και να είναι αυτός) συμπεριλαμβανομένου και του
κοινωνικοπολιτιστικού & φυσικού περιβάλλοντος στο παιδί
και στον έφηβο, με σκοπό την προσπάθεια διαμόρφωσης
ή αλλαγής της συμπεριφοράς τους (Κιτσαράς, 2001).
 (στενή έννοια) τις προγραμματισμένες, σκόπιμες &
συνειδητές προσπάθειες του Π/ου με σκοπό την
προσπάθεια διαμόρφωσης ή αλλαγής της
συμπεριφοράς τους
 Επίσης και οι επιδράσεις που ασκεί κάποιος στον εαυτό του
(αυτοαγωγή)
 Ουσιαστικά αναφέρεται στην εξωτερική συμπεριφορά
(τρόποι, ήθος, ευπρέπεια, …), ως σχέση του ατόμου με
τον κοινωνικό & ηθικό κόσμο
19
 ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ: Ο όρος επιδέχεται 4
διαφορετικές ερμηνείες (Mialaret, 2007)
1. Η εκπαίδευση ως κοινωνικός θεσμός, θεσμοθετημένη
μορφή αγωγής από την πολιτεία ή άλλον επίσημο φορέα
που έχει δικές του δομές & κανόνες λειτουργίας.
Η εκπαίδευση σ’αυτην την περίπτωση = συνταγματικά &
νομοθετικά κατοχυρωμένη.
Κράτος Δικαίου (εκπαιδευτική νομοθεσία).
2. Η εκπαίδευση ως σύστημα με συγκεκριμένες εισροές και
εκροές και με ιδιαίτερη έμφαση στην έννοια του
αποτελέσματος μιας πράξης – ως τελικό προϊόν, το
οποίο πρέπει συνεχώς να αναβαθμίζεται, να
εξειδικεύεται, να τελειοποιείται.
Για το σκοπό αυτό αναζητούνται τρόποι και θεσμοί
βελτιστοποίησης ή /και εξειδίκευσης της γνώσης (βλ.
κλασική/τεχνική εκπαίδευση, υψηλού επιπέδου, κ.λ.π.).
20
ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ: Ο όρος επιδέχεται 4
διαφορετικές ερμηνείες (Mialaret, 2007)/ 2

3. Η εκπαίδευση ως μακρόχρονη διαδικασία (δια βίου

μάθηση, επαγγελματική αναβάθμιση) απαραίτητη σ’
όλες τις ηλικίες και τις περιστάσεις ζωής και ως εκ τούτου
ξεπερνά τα στενά όρια του σχολικού πλαισίου.

4. Η εκπαίδευση ως ιδεολογικοπολιτικός μοχλός που

εκφράζει την κυρίαρχη ιδεολογία μέσα από το
περιεχόμενο & τη σκοποθεσία των Προγραμμάτων
Σπουδών
Συνεπικουρείται & ελέγχεται από τις δεσπόζουσες σε κάθε μορφή
κοινωνίας δυνάμεις (οικογένεια, εκκλησία, πολιτεία, κλπ).

21
 Αγωγή & Εκπαίδευση
Ενδεχόμενα συσχέτισης των 2 εννοιών (Blackledge, 2000)

 Αγωγή μάλλον παρά Εκπαίδευση: Υπεροχή της αγωγής

έναντι της εκπαίδευσης, άρα μιλάμε για κήρυγμα &
χειραγώγηση.
 Εκπαίδευση μάλλον παρά Αγωγή: Υπεροχή της
εκπαίδευσης έναντι της αγωγής, άρα μιλάμε για
τεχνοκρατικά & γνωσιοθεωρητικά μοντέλα σε βάρος
των ηθικών αξιών.
 Εκπαίδευση & Αγωγή: Οι έννοιες βρίσκονται σε
αρμονική συνύπαρξη. Οι αντιπροσωπευτικοί όροι στα
αγγλικά είναι Education & Culture.

22
Μάθηση: Εννοιολογικός προσδιορισμός

Μάθηση =η διαδικασία κατά την οποία το παιδί & ο

έφηβος (το νέο αναπτυσσόμενο άτομο) αναπτύσσει
δραστηριότητα ώστε:
 να οικοδομήσει γνώσεις,

 να αποκτήσει δεξιότητες,

 να υιοθετήσει αξίες & να διαμορφώσει στάσεις

ώστε να οδηγηθεί στη σχεδόν μόνιμη αλλαγή της

συμπεριφοράς του, προσαρμοζόμενος
αποτελεσματικά στις απαιτήσεις του περιβάλλοντός
του.
23
Ο Π/μενος δεν είναι απλός δέκτης αλλά παραγωγός

Αυτή η διαδικασία ονομάζεται Μάθηση,

ως ενέργεια βασικά εκπορευόμενη από τον Π/μενο &
υποβοηθούμενη από τον Π/ό

Το σύνολο αυτής Παιδαγωγική Διαδικασία

.

24
Μάθηση: Εννοιολογικός προσδιορισμός ή
Συναφείς όροι
 Αγωγή & Μάθηση: Οι σχέσεις αγωγής & μάθησης πολύ
στενές.
 Νέα & Σύγχρονη Παιδαγωγική: Το φαινόμενο της αγωγής
έχει δυναμικό χαρακτήρα, είναι αλληλεπίδραση μέσα από
την εναλλαγή ρόλων Π/ου & Π/μενου.
 Άρα, ο Π/μενος είναι ενεργητικός δέκτης, ο οποίος με τη
βοήθεια του Π/γου επιδρά στο περιβάλλον με σκοπό τη
μάθηση.

Είδη Μάθησης με βάση τις Κοινωνικοπολιτισμικές θεωρίες

(Vygotsky):

Ζώνη επικείμενης ανάπτυξης: Η αλληλεπίδραση με τους

άλλους και η εξαιρετική σημασία της γλώσσας
καθοριστικοί παράγοντες μάθησης.

25
 Παράγοντες που επηρεάζουν τη μάθηση
 Φυσική κατάσταση ατόμου: Επίκτητες ή εκ γενετής βλάβες.
 Φύλο: Για ορισμένα είδη μάθησης.
 Η Ωρίμανση: Βιολογικό φαινόμενο.
 H Μάθηση ως Ψυχολογικό φαινόμενο.
Ωρίμανση & μάθηση διασφαλίζουν την ανάπτυξη του παιδιού.
 Η Νοημοσύνη: Μάθηση & Νοημοσύνη: Κλίμακες Binet-Simon,
Συναισθηματική Νοημοσύνη (Goleman), Πολλαπλοί τύποι
νοημοσύνης (Gardner).
 Τα Κίνητρα-Θεωρία κινήτρων
Α’ ΚΑΤΗΓΟΡΙΟΠΟΙΗΣΗ: α) Βιογενή κίνητρα: Κίνητρα από φυσικές
ανάγκες (δίψα, πείνα, κ.ά), Γνωστικά κίνητρα (φυσική περιέργεια,
δίψα για μάθηση, κ.ά), β) Κοινωνιογενή κίνητρα: Κοινωνικά κίνητρα
(κοινωνική αναγνώριση, συνεργασία, συγχρωτισμός, κοινωνικός
ανταγωνισμός, κ.ά).
Β’ ΚΑΤΗΓΟΡΙΟΠΟΙΗΣΗ: Εξωτερικά & εσωτερικά κίνητρα.
26
Μάθηση & Γνώση: διαχρονικά

 ΠΑΛΙΑ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗ:
Στην Παλιά Παιδαγωγική αξία είχε η μετάδοση όσο το
δυνατόν περισσότερων γνώσεων, δηλαδή η Δηλωτική γνώση
(=Τι μαθαίνω), και ενδιέφερε ως εκ τούτου ο υλικός σκοπός
της διδασκαλίας.

 ΝΕΑ & ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗ:

Στη Νέα & Σύγχρονη Παιδαγωγική μεγαλύτερη αξία έχει η
διαδικασία της οικοδόμησης των γνώσεων (οργάνωση,
επεξεργασία & πρόσκτηση των πληροφοριών), δηλαδή η
Διαδικαστική γνώση (=Μαθαίνω πώς να μαθαίνω).

Επίσης, σημασία έχει και η υιοθέτηση συγκεκριμένων στάσεων &

αξιών (Μαθαίνω να ζω & να συνυπάρχω ειρηνικά)
Κοινωνικός σκοπός της διδασκαλίας.
27
Μάθηση & σκοποί εκπαίδευσης-
Προγράμματα Σπουδών:

 α) Υλικός σκοπός (απόκτηση γνώσεων),

 β) Ειδολογικός ή μορφολογικός σκοπός (ανάπτυξη
δεξιοτήτων),
 γ) Κοινωνικός σκοπός (υιοθέτηση αξιών & στάσεων).

Όλοι οι σκοποί έχουν την ίδια μορφωτική αξία.

Οι παραπάνω σκοποί περιγράφονται στα Αναλυτικά

Προγράμματα Σπουδών (ΔΕΠΠΣ-ΑΠΣ, ΦΕΚ 303 & 304, 13-
03-03): Γνώσεις, Δεξιότητες, Στάσεις & Αξίες. 28
 Η διδασκαλία
Εννοιολογικός προσδιορισμός της διδασκαλίας

Διδασκαλία: από το ρήμα διδάσκω, δηλαδή μαθαίνω σε

κάποιον κάτι,
Πρόκειται για μια σχέση επικοινωνίας και ως εκ τούτου
προϋποθέτει την ύπαρξη δύο προσώπων, του διδάσκοντος
& του διδασκόμενου, στο πλαίσιο της αγωγής.

Με ευρεία έννοια του όρου Διδασκαλία =μεθοδευμένη, σκόπιμη

& σχεδιασμένη διαδικασία, η οποία με τη χρήση μεθόδων,
στρατηγικών, τεχνικών & μέσων αποβλέπει στη μάθηση
γνώσεων, δεξιοτήτων, στάσεων, αξιών

Με στενή: σύνολο μεθοδευμένων & σχεδιασμένων

ενεργειών από το Δάσκαλο για να υποβοηθήσει Μαθητή
να οικειοποιηθεί γνώσεις, δεξιότητες, στάσεις, αξίες
29
Συσχέτιση εννοιών: Διδαχή, διδασκαλία &
διδακτική

Διδαχή: Είναι αβίαστη, φυσική, απρογραμμάτιστη &

πραγματοποιείται εκτός του σχολείου. Έχει κυρίως ηθικό
χαρακτήρα και όχι γνωσιοθεωρητικό.
(Σχολική) διδασκαλία: Είναι προγραμματισμένη, σκόπιμη και
μεθοδευμένη & πραγματοποιείται εντός του σχολείου (βλ.
σχέδιο διδασκαλίας).
Διδακτική: Αφορά κυρίως την εκπαιδευτική έρευνα σε σχέση με
ένα γνωστικό αντικείμενο.

30
Άλλες παράμετροι της διδασκαλίας

Μορφές διδασκαλίας:
Μονολογικές & διαλογικές μορφές διδασκαλίας.

Διδακτικές αρχές:
Εποπτεία, Αυτενέργεια, Ενδιαφέρον, Κίνητρα για μάθηση.
Παιδοκεντρικότητα, Παιγνιώδης χαρακτήρας

Οι παιγνιώδεις δραστηριότητες είναι ζητούμενο

31
Πορεία διδασκαλίας:

α) Παραδοσιακές τυποποιημένες πορείες διδασκαλίας

(Προσφορά, Επεξεργασία, Εμπέδωση),
β) Σύγχρονες πορείες διδασκαλίας:

Ανακαλυπτική πορεία (= Έναυσµα ενδιαφέροντος,

διατύπωση υποθέσεων, συζήτηση&
προβληματισμός, έρευνα – πειραματισμός,
διατύπωση+ καταγραφή συμπερασμάτων,
εφαρμογές +γενίκευση, αξιολόγηση)

Εποικοδομητική (= Ανάδειξη αρχικών αντιλήψεων

/ιδεών των µαθητών, ∆ηµιουργία γνωστικής
αποσταθεροποίησης & αναδόµηση αντιλήψεων,
Εφαρµογή σε νέες καταστάσεις & ανατροφοδότηση,
Αναστοχασµός πάνω στη διαδικασία µάθησης.)
Η αποτελεσματικότητα της διδασκαλίας

 Η διδασκαλία είναι κυρίως επιστήμη αλλά έχει και κάποια

στοιχεία τέχνης
 Η δ/α δεν οδηγεί πάντα σε μάθηση.
 Ο Ε/κός στη δ/α θεωρείται πρωτεργάτης, κλειδί, αφού
αυτός σχεδιάζει το σύστημα των προγραμματισμένων &
σκόπιμων ενεργειών

 Παράγοντες που συμβάλλουν σε αυτό είναι η γνώση του

αντικειμένου, η κατάρτισή του, η διδακτική του ικανότητα,
ο λόγος, η γλώσσα του σώματος, η φυσική παρουσία, κ.ά.

 Σχεδιασμός: α) Στόχοι, β) Περιεχόμενο, γ) Διδακτικές

Μέθοδοι-Μέσα- Πηγές-Βοηθήματα, δ) Αξιολόγηση.

33
Διδασκαλία & παιδαγωγικές αντιλήψεις

1. ΠΑΛΙΑ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗ:
 Σχέση επικοινωνίας Δ-Μ ήταν κυρίως μονόπλευρη (από
Δ προς Μ)
 Υπάρχουν κυρίως μονολογικές μορφές διδ/ας
 Παραδοσιακές τυποποιημένες πορείες διδ/ας
 Επιπλέον, υπήρχε απαγόρευση της επικοινωνίας
μεταξύ των μαθητών
 σχεδόν ανυπαρξία δασκαλο-μαθητικών σχέσεων
 πλήρης ανυπαρξία διαμαθητικών σχέσεων

34
Διδασκαλία & παιδαγωγικές αντιλήψεις

2. ΝΕΑ ΚΑΙ ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗ:

 σχέση επικοινωνίας Δ-Μ =αμφίδρομη (από Δ προς Μ και
αντιστρόφως),
 υπάρχει δυναμική αλληλεπίδραση μεταξύ των μαθητών
Δυναμικές δασκαλομαθητικές & διαμαθητικές σχέσεις.
 Επικρατούν κυρίως διαλογικές μορφές διδ/λίας
 Σύγχρονες πορείες διδασκαλίας

35
Παιδαγωγικό ζεύγος & Παιδαγωγικό τρίγωνο

Παιδαγωγός
Παιδαγωγός

Πον +Μορφωτικό
αγαθό Παιδί
Παιδί
Μόρφωση: ετυμολογικά, ορισμός

 Από το ρήμα Μορφώνω:

Τέχνη: Δίνω μορφή σε ένα αντικείμενο
Εκπαίδευση: διαπλάθω προσωπικότητα του νέου με σκοπό τη
ψυχοσωματική του ολότητα. Διάπλαση παιδιού

Μόρφωση: Το αποτέλεσμα της αγωγής+ μάθησης &

καθορίζεται από τα δυναμικά στοιχεία της προσωπικότητας
(ατομική προσπάθεια) που μένουν μετά την οικοδόμηση
της γνώσης & των δεξιοτήτων & την υιοθέτηση αξιών &
στάσεων

Αγωγή & Μόρφωση: όχι συνώνυμες έννοιες

Αγωγή= στην εξωτερική συμπεριφορά
Μόρφωση στην πολυμάθεια
Ο προορισμός -> Η αυτοπραγμάτωση.
37
Κοινωνικοποίηση: εννοιολογικός
προσδιορισμός

Πρώτος που εισήγαγε τον όρο ο Durkheim το 1922.

Τι;
Το συμβολικό σύμπαν (γνώση επιστημονική & καθημερινής
ζωής, ήθη έθιμα, αξίες, κανόνες, αντιλήψεις)

Ποιοι;
Η παρούσα γενιά στην επόμενη («σημαντικοί ενήλικες»-νέα
άτομα)

Γιατί;
Ένταξη & ενσωμάτωση των ατόμων στην κοινωνία.

Το δίλημμα: Κοινωνική αναπαραγωγή ή Κοινωνικός

μετασχηματισμός;
38
Πώς;
Κοινωνική αλληλεπίδραση μέσα από την εκμάθηση κοινωνικών
ρόλων.

Θεωρίες μάθησης:
α) Συμπεριφορισμός (Συντελεστική μάθηση, Skinner): Σταδιακή
διαμόρφωση συμπεριφοράς- αυτοέλεγχος. Ενίσχυση
β) Κοινωνικογνωστικές θεωρίες (Bandura): Παρατήρηση &
μίμηση προτύπου,
γ) Γνωστικές θεωρίες (Gagné): Μάθηση γνώσεων, δεξιοτήτων,
αξιών & στάσεων,
δ) Κοινωνικοπολιτισμικές θεωρίες (Vygotski): Μάθηση μέσα από
την κοινωνική αλληλεπίδραση & τη συμβολή της γλώσσας.

Τα (α) και (β): Καθοδήγηση-Συμμόρφωση. Τα (γ) και (δ):

Διαπραγμάτευση –Χειραφέτηση.

39
Πού;
Οικογένεια, Σχολείο, Ευρύτερο κοινωνικό περιβάλλον νέων
ανθρώπων
Πότε;
Καθοριστική η προσχολική ηλικία. Σε όλη τη ζωή του
ανθρώπου.
 ΠΑΙΔΕΙΑ
Δυσκολίες στον εννοιολογικό προσδιορισμό του όρου

Ρηματικό επίθετο του Παιδεύω= (κυριολεκτικά) ασχολούμαι με το παιδί

& (μεταφορικά) =ανατρέφω, διδάσκω, κλπ

Σύγχρονη Παιδαγωγική: Παιδεία=Μόρφωση (Κιτσαράς, 2001)

Παιδεία= Εκπαίδευση (σκόπιμη & οργανωμένη παιδαγωγική
διαδικασία)
Παιδεία= Αγωγή & Μάθηση (Ξωχέλλης, 1983).

Παιδεία= Εκπαίδευση & Αγωγή (σε αρμονική συνύπαρξη και όχι

σε αντιπαλότητα).
Τη συνύπαρξη αυτή εκφράζει ο όρος Παιδεία (Μπαμπινιώτης,
1994).

41
 Η ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗ ΕΠΙΣΤΗΜΗ ΔΙΑΧΡΟΝΙΚA
Τάσεις της Παιδαγωγικής Επιστήμης

Παλιά Παιδαγωγική:
Από την εποχή του Πλάτωνα και του Σωκράτη μέχρι την
εμφάνιση των απόψεων του J. J. Rousseau (18ος):
 το παιδί αντιμετωπίστηκε ως «ενήλικας σε μικρογραφία»,
 δεν είχε διαφορετικές ανάγκες & ενδιαφέροντα από των
ενηλίκων
 ως εκ τούτου έπρεπε με κάθε τρόπο (ποινές, τιμωρίες,
εκφοβισμό) η συμπεριφορά του να γίνει ίδια με αυτή του
ενήλικα.
 Ασφυκτικός έλεγχος της συμπεριφοράς του παιδιού με στόχο τη
χειραγώγησή του.
 Ξεκάθαρα δασκαλοκεντρική

Σκοπός της Παλιάς Παιδαγωγικής ήταν η ταχεία

τροποποίηση της συμπεριφοράς του παιδιού ώστε να
μοιάζει με αυτή του ενήλικα.

42
 Η ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗ ΕΠΙΣΤΗΜΗ ΔΙΑΧΡΟΝΙΚA
Νέα Παιδαγωγική ή Νέα Αγωγή:
Από τον J. J. Rousseau (18ος αι.) - πρώτο μισό 20ουαι.
Μεγάλοι Παιδαγωγοί Αντικείμενο μελέτης και έρευνας
 Rousseau (1712-1778) • Καθιέρωση της Παιδαγωγικής
 Pestalozzi (1746-1827) Επιστήμης (Π.Ε). Πατέρας της Π.Ε.
 Fröebel (1782-1852) θεωρείται ο Herbart: Πρώτη χρήση
 Robin (1837-1912) του όρου «Γενική Παιδαγωγική».
 Ferrer (1859-1909) • Έμφαση στην προσωπικότητα
 Steiner (1861-1925) του παιδιού: Ιδιαιτερότητες
 Decroly (1871-1932) παιδικής ηλικίας, ανάγκες,
 Dewey (1859-1952) ενδιαφέροντα, κλίσεις.
 Montessori (1870- • Ενδιαφέρον για τη σωστή αγωγή
1952) & μάθηση με επίκεντρο το παιδί.
 Makarenko (1888-1939) Στόχος η χειραφέτηση του παιδιού
 Ferrière (1879-1960) και όχι η χειραγώγησή του.
• Παιδοκεντρική
43
 Η ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗ ΕΠΙΣΤΗΜΗ ΔΙΑΧΡΟΝΙΚΑ
Σύγχρονη Παιδαγωγική:
Από τη δεκαετία του ’60 έως τα τέλη του 20ουαι.
Αντικείμενο μελέτης & έρευνας
•Έμφαση στην προσωπικότητα του
Μεγάλοι παιδιού: Ιδιαιτερότητες παιδικής
ηλικίας, ανάγκες, ενδιαφέροντα,
Παιδαγωγοί κλίσεις.
 Cousinet (1881-1973) •Ενδιαφέρον για τη σωστή αγωγή &
μάθηση με έμφαση στη
 Freinet (1896-1966) σημαντικότητα του ευρύτερου
 Neil (1883-1973) κοινωνικοπολιτιστικού &
φυσικού περιβάλλοντος και με
 Rogers (1902-1987) στόχο την αυτομόρφωση και
αυτοαγωγή του νέου ατόμου.
 Freire (1921-1997) •Εκπαίδευση= υπόθεση Π-Π-Π
•ατομική & κοινωνική
χειραφέτηση 44
Γενικά: η εκπαίδευση στην αρχαία Ελλάδα
όλος ο ελληνικός κόσμος κατά την αρχαιότητα

 Το 1ο στάδιο εκπαίδευσης= της προσχολικής αναλάμβανε η μητέρα ή

η τροφός
 Στόχος η καλλιέργεια των έμφυτων ικανοτήτων του παιδιού και η
προετοιμασία του να δεχθεί τη σχολική εκπαίδευση, που άρχιζε
συνήθως στα 7 χρόνια.
 Ο Παιδαγωγός, οικιακός δούλος, συνόδευε το παιδί στο
Διδασκαλείο. Από τον πρώτο του δάσκαλο ο μικρός Αθηναίος
μάθαινε ανάγνωση, συλλαβισμό, γραφή, αριθμητική.
 Μετά αναλάμβανε ο Κιθαριστής για να το μυήσει στην τέχνη της
μουσικής (μαθήματα λύρας, αυλού & τραγουδιού με συνοδεία λύρας)
 Αφού το παιδί αποκτούσε αυτές τις στοιχειώδεις γνώσεις, ερχόταν σε
επαφή με την ηρωική και διδακτική ποίηση (Όμηρο-Ησίοδο), καθώς
και με τη λυρική.
 Μάθαινε επιπλέον χορό, ζωγραφική, χειροτεχνία και γεωμετρία.
 Ο Παιδοτρίβης φρόντιζε για τη σωματική εκγύμναση των μαθητών
στην Παλαίστρα ("πένταθλον" και "παγκράτιον").
 Η διδασκαλία στο σχολείο ήταν εξάωρη.
 Τα κορίτσια μορφώνονταν στο σπίτι.
Ιδεώδες: Το ηρωικό, Νους υγιής εν σώματι υγιεί.
45
Ιστορική Ανασκόπηση Προσχολικής Αγωγής/ 2

2. Βυζαντινή Εποχή: (μέχρι το 6ο έτος εισόδου του παιδιού

στο σχολείο).
 Προτείνεται αγωγή του παιδιού στο σπίτι.
 Αυτή η περίοδος έχει να επιδείξει σημαντικές μορφές που
έγιναν φορείς και διδάσκαλοι αυτής της παιδείας, όπως οι
Πατέρες της Ορθόδοξης Χριστιανικής Εκκλησίας.
 Ιδεώδες: Το χριστιανικό Ιδεώδες «ομοίωσης προς το
Θείο» -Τρεις Ιεράρχες.
3. Μεσαίωνας: Τίποτα ιδιαίτερο για την προσχολική.
.

46
Οι πρώτοι φιλόσοφοι και παιδαγωγοί/ 1
Οι πρόδρομοι
 Αναγέννηση (Περίπου 14ος-16ος αι.):

Παράλληλα με τις νέες ιδέες για τον άνθρωπο & τον κόσμο
πληθαίνουν οι φωνές εναντίον της αυταρχικότητας στο
σχολείο.
Ο ανθρωπισμός εκφράζεται μέσα από παιδοκεντρικές
αντιλήψεις
Τότε οργανώνεται η κατά ηλικία οργάνωση των μαθητών σε
τάξεις,
Καθιερώνεται η αλληλοδιδακτική σε Γαλλία & Αγγλία, ως
αποτελεσματικός τρόπος διδασκαλίας, σύμφωνα με
ανάγκες εποχής
Τονίζεται η αναγκαιότητα προσχολικής εκπαίδευσης

47
17ος αι. α) Comenius
«Magna Didactica», δημιούργησε πραγματική επανάσταση στην
εκπαιδευτική μέθοδο, αντιπαραθέτοντας στη μεσαιωνική
αποστήθιση, νέο σύστημα εργασίας, συμβατό στις ιδιομορφίες
των παιδιών ανάλογα με ηλικία & ψυχική τους ανάπτυξη
 Ανακάλυψέ τρόπους να γίνει η διδασκαλία εύκολη & αρεστή
 Πίστευε ότι η μετάδοση της ύλης πρέπει να προχωράει αργά, γιατί
αυξάνεται η αντιληπτική ικανότητα των παιδιών με τον χρόνο.
 Πρότεινε την επαγωγική μέθοδο ως πιο κατάλληλη: από γενικό
στο ειδικό και από εύκολο στο δύσκολο
 Πρώτα άσκηση αισθήσεων, μετά μνήμης & τέλος κριτικής σκέψης
 Πρότεινε εφαρμογή των κεκτημένων γνώσεων Με συχνή
επανάληψη ->η εξοικείωση & η κατανόηση σε όλους
Επίσης με το «Σχολείο Νηπίων», διέβλεψε την αξία της αγωγής στα
παιδιά νηπιακής ηλικίας και υπερασπίστηκε με πολυάριθμα
συγγράμματα του τη σημασία της εκπαίδευσης για προσχολική
 Με το βιβλίο «Σχολείο Νηπίων» δίνει οδηγίες στις μητέρες για την
αγωγή των παιδιών μέχρι τα έξι χρόνια.
48
 Οι πρώτοι φιλόσοφοι &παιδαγωγοί/2
Το κίνημα του Διαφωτισμού

• Πρωτοεμφανίστηκε στην Αγγλία στο τέλος του 17ου αι. και

κορυφώθηκε στη Γαλλία το 18ο αι.
• Είναι κίνημα πνευματικό & πολιτικό που απορρίπτει κάθε αυθεντία,
ασκεί κριτική σε κάθε υφιστάμενη γνώση, αποδέχεται τη λογική και
την επιστήμη ως τα μόνο ασφαλή μέσα για την ερμηνεία του κόσμου
και πιστεύει ότι ο άνθρωπος μπορεί να προοδεύει διαρκώς
• Οι εκπρόσωποί του ονομάστηκαν Φιλόσοφοι ή Διαφωτιστές.
Κορυφαίοι υπήρξαν οι: Ρουσό, Βολτέρος, Λοκ,
• Η εκπαίδευση θεωρήθηκε από τους διαφωτιστές ως μέσο για τη
διασφάλιση της συνεχούς προόδου του ανθρώπου.
• Υιοθετήθηκε η αντίληψη ότι το κράτος δεν πρέπει να επεμβαίνει στην
οικονομία, αλλά να την αφήσει να λειτουργήσει "φυσικά". Αυτή η
αντίληψη ονομάστηκε Φυσιοκρατία ή οικονομικός φιλελευθερισμός
(οικονομολόγοι: Άνταμ Σμιθ, Κενέ)
•
49
β) J. Locke (1632-1704):
 Υποστήριξε ότι όλοι οι άνθρωποι έχουν απαραβίαστα φυσικά
δικαιώματα: ζωής, ελευθερίας, περιουσίας
 Το παιδί είναι «tabula rasa».

 Εμπειριστής. Η Εμπειρισμός: Πηγάζει από τη Σωκρατική

φιλοσοφία που πίστευε στο διδακτό της αρετής όχι όμως στη
συστηματοποιημένη διδασκαλία
 Θεωρούσε ιδανική την αγωγή που συνδυάζει το φυσικό τρόπο ζωής,

τη σωματική αγωγή και την σκληραγωγία.

 Σημασία στην αγωγή του παιδιού μικρής ηλικίας, να είναι
κοντά στο φυσικό τρόπο ζωής και μακριά από την χλιδή.
 Το πνεύμα του παιδιού να διατηρείται ζωντανό & ελεύθερο.

 Υπέρμαχος των ατομικών μαθημάτων, ούτε 2 παιδιά δεν μπορείς να

τα μεταχειριστείς με ίδιο τρόπο. Σημαντικό: ενάρετος & ηθικός Δ.
 Έβλεπε την μάθηση ως χαλαρή & παιγνιώδη διαδικασία. Το παιδί
να αγαπήσει αυτό που μαθαίνει & όχι να εξαναγκάζεται
 Πρότεινε τη δημιουργία των «εργατικών σχολείων», μια μάθηση
ανοιχτή στον κόσμο με εκτίμηση για την χειρωνακτική εργασία για50
όλους τους ανθρώπους
18ος αι: J.J. Rousseau (1712-1778)

 «Αιμίλιος»: Το παιδί δεν είναι ενήλικας σε μικρογραφία. Έχει

δικό του σώμα, ανάγκες, αισθήσεις, αισθήματα.
 Υποστήριξε ότι ο δάσκαλος πρέπει να μη λειτουργεί ως
αυθεντία, αλλά να οδηγεί τον μαθητή με τις κατάλληλες
ερωτήσεις να ανακαλύπτει τη γνώση.
 Να κρατά το μαθητή μακριά από την κοινωνία & ο ρόλος του
περιορίζεται στην απομάκρυνση των κινδύνων που μπορούν
να θέσουν σε κίνδυνο κυρίως τη σωματική ακεραιότητα παιδιών.
 Ως μέσο διδασκαλίας για την προσχολική ->η φυσική αγωγή &
το ελεύθερο παιγνίδι. «Όλα τα πράγματα από τη φύση τους
είναι καλά, εκφυλίζονται όμως στα χέρια του ανθρώπου»
 Πρότεινε οργανωμένα σχολικά ιδρύματα από μικρή ηλικία.

 Ιδεώδες αγωγής: Η ατομική ελευθερία, επιδιώκεται η

ανάπτυξη του ατόμου ανεξάρτητα από το κοινωνικό σύνολο.

51
Οι πρώτοι φιλόσοφοι και παιδαγωγοί /3

Τέλος 18ου αι.-Αρχές 19ου αι:

Heinrich Pestalozzi: Ο παιδαγωγός της του λαού
«Προτιμώ παιδαγωγό με αγάπη για τα παιδιά παρά παιδαγωγό με
τυπικές γνώσεις που δεν διαμορφώνουν τη ψυχή των παιδιών»
Ο Ρ. διαμόρφωσε το δημοτικό σχολείο & την κατάσταση των
διδασκάλων κατά τον 19ο αιώνα.
Πρότεινε η προσχολική αγωγή να γίνεται στο σπίτι.
Ασχολήθηκε με το πρόβλημα της διδακτικής μεθόδου μέχρι που
κατέληξε στην εποπτεία (η μάθηση πρέπει να περνάει από την
εμπειρία του μαθητή) & την αυτενέργεια = δράση & εμπειρία
Με τον P. εγκαινιάστηκε η Παιδο-κεντρική περίοδος της
Παιδαγωγικής (Νέα Σχολεία, Νέα Αγωγή)
Ιδεώδες αγωγής: Η ατομική ελευθερία σε συνάρτηση με τη
συλλογική ευθύνη. Η κοινωνική δικαιοσύνη (πτωχοκομείο
Ελβετία)

.
52
Fröebel: 1782-1852

• Ήταν ο πρώτος που ανέπτυξε ένα ολοκληρωμένο παιδαγωγικό σύστημα

για την αγωγή των νηπίων.
• Ιδιαίτερη φροντίδα & προστασία των νηπίων: «Παιδικοί Κήποι» ή
Kindergarten
• Όλες οι δραστηριότητες ήταν παιγνιώδεις.
• Λαμβάνονται υπόψη βασικές ανάγκες του παιδιού (ανάγκη για κίνηση,
παρατήρηση, δημιουργία, κοινωνικότητα).
• O Fröebel είναι ο πρώτος που εξέφρασε σχέδιο για την οργανική σύνδεση
του Νηπιαγωγείου με το πρωτοβάθμιο σχολείο/ γίνεται η 1η αναφορά για
τη μετάβαση: Περιέγραφε έναν τύπο διαμεσολαβητικού σχολείου ως
συνδετικό κρίκο μεταξύ Νηπιαγωγείου & Δημοτικού με στόχο τη
συστηματική προετοιμασία παιδιών μέσω ειδικών ασκήσεων
• Την παιδαγωγική αντίληψη μετάτρεψε σε διδακτική πράξη με τη βοήθεια
παιδαγωγικού υλικού, το οποίο ονόμασε «Δώρα», κατασκευασμένα από
φυσικά υλικά (κυρίως από ξύλο), συγκροτημένα με προσοχή και μαθηματική
σχέση μεταξύ τους
• Σκοπός της αγωγής είναι η αυτοπραγμάτωση του ατόμου με την
αυτενέργεια & την αυτοέκφραση, γιατί όλα όσα πρόκειται να γίνει το
άτομο υπάρχουν μέσα του 53
 Η παιδαγωγική σκέψη & οι παιδαγωγοί
(τέλη 19ου- αρχές 20ου)

Στην Ελλάδα το 1895 το κράτος εκδηλώνει ενδιαφέρον για τα

Νηπιαγωγεία με νόμο που καθορίζει την ηλικία των παιδιών που
φοιτούν στα Νηπιαγωγεία.
Το 1897 η Αικατερίνη Λασκαρίδου γεννημένη στην Βιέννη και
κόρη του Μακεδόνα Κωνσταντίνου Χρηστομάνου, ιδρύει το
Διδασκαλείο & μαζί το πρώτο Νηπιαγωγείο στην Αθήνα με το
όνομα «Πρότυπος Νηπιακός Κήπος».

1.ΓΕΝΙΚΑ
α) Έμφαση στην προσωπικότητα του παιδιού: Ιδιαιτερότητες
παιδικής ηλικίας, ανάγκες, ενδιαφέροντα, κλίσεις,
β) Ενδιαφέρον για τη σωστή αγωγή & μάθηση με επίκεντρο το παιδί
Έμφαση στη σημασία του ευρύτερου κοινωνικοπολιτιστικού και
φυσικού περιβάλλοντος,
Στόχος η αυτομόρφωση και αυτοαγωγή του νέου ατόμου και η
χειραφέτησή του και όχι η χειραγώγησή του.

54
Η ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗ ΕΠΙΣΤΗΜΗ ΔΙΑΧΡΟΝΙΚA
Νέα Παιδαγωγική ή Νέα Αγωγή:
Νέα Παιδαγωγική στον 19o-20o αιώνα

Αντικείμενο μελέτης και έρευνας

Μεγάλοι Παιδαγωγοί
Οι σημαντικότεροι • Καθιέρωση της Παιδαγωγικής
φαίνονται με bold Επιστήμης (Π.Ε). Πατέρας της Π.Ε.
 Robin (1837-1912) θεωρείται ο Herbart: Πρώτη χρήση
 Ferrer (1859-1909) του όρου «Γενική Παιδαγωγική».
 Steiner (1861-1925) • Έμφαση στην προσωπικότητα
 Kerschensteiner του παιδιού: Ιδιαιτερότητες
(1854-1932) παιδικής ηλικίας, ανάγκες,
 Dewey (1859-1952) ενδιαφέροντα, κλίσεις.
 Montessori (1870- • Ενδιαφέρον για τη σωστή αγωγή
1952) & μάθηση με επίκεντρο το παιδί.
 Decroly (1871-1932) Στόχος η χειραφέτηση του παιδιού
 Makarenko (1888- και όχι η χειραγώγησή του.
1939) • Παιδοκεντρική
 Ferrière (1879-1960) 55
Νέα Παιδαγωγική στον 19o-20o αιώνα

 Aσκεί οξύτατη κριτική στο «υπαρκτό» σχολείο

 Στόχος: η αναμόρφωση (reform = μεταρρύθμιση) του
ανθρώπου και της κοινωνίας
 Επιδίωκαν μια νέα διδακτική & μαθησιακή ατμόσφαιρα, η
οποία θα ευνοεί το συμμετοχικό διάλογο δασκάλου-
μαθητή και θα λαμβάνει υπόψη τα ενδιαφέροντα, τις
ανάγκες και την αναπτυξιακή βαθμίδα του τελευταίου
Νέα Παιδαγωγική ή Αγωγή

ΤΟ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ
α) Η Οικουμενική Διακήρυξη των Ανθρωπίνων
Δικαιωμάτων (Ο.Η.Ε, 1948).
β) Η Σύμβαση για τα Δικαιώματα του Παιδιού
υιοθετήθηκε ομόφωνα από τη Γενική Συνέλευση των
Ηνωμένων Εθνών στις 20 Νοεμβρίου του 1989.
Έως σήμερα έχει επικυρωθεί από 193 χώρες.
Η Ελλάδα την επικύρωσε στις 2 Δεκεμβρίου του 1992.
γ) Η ίδρυση πολλών οργανισμών (Unesco, Unicef)
δ) Η επέκταση του θεσμού του Νηπιαγωγείου.

57
 Georg Kerschensteiner
 Γερμανός παιδαγωγός
 Εισηγητής του Σχολείου Εργασίας (σχολείο ζωής,
αυτενέργειας, βιωματικό σχολείο)
 Σκοπός της αγωγής
 Διαμόρφωση της προσωπικότητας του μαθητή
 Χρήσιμος πολίτης
 Εισαγωγή της «Πολιτικής Αγωγής»
 Καλός επαγγελματίας
 Γενική & επαγγελματική μόρφωση να συμβαδίζουν
 Τονίζονται ο επαγγελματικός προσανατολισμός, οι
βιομηχανικές τέχνες και η επαγγελματική εκπαίδευση
 Υψηλό ηθικό περιεχόμενο του επαγγέλματος
 Georg Kerschensteiner
 Εργασία
 Βασική του αρχή η «αρχή της εργασίας του χεριού».
 Άλλες επιμέρους αρχές:
Η αρχή της εργασίας
Η αρχή της αυτενέργειας
Η αρχή της στενής σχέσης γεν. μόρφωσης-
επαγγέλματος
Η αρχή της πολιτειακής αγωγής
 Kerschensteiner
 Σχολική κοινότητα
 Προπαρασκευή των μαθητών
 Δημιουργία ηθικά εξυψωμένης κοινωνίας του
μέλλοντος
 Ηθικοποίηση του Κράτους
 Δημιουργία ιδανικής Πολιτείας
 Kerschensteiner
 Κριτική
 Θετική
 Αιώνιες αξίες
 Ηθικοποίηση του επαγγέλματος
 Προβολή του κοινωνικού ιδεώδους
 Εισαγωγή της αυτοδιοίκησης στο σχολείο
 Αρνητική
 Υπερβολική μορφωτική δύναμη στην εργασία
 Μεγάλη έμφαση στις χειροτεχνικές εργασίες
 John Dewey (1859-1952)
 Αμερικανός φιλόσοφος και παιδαγωγός
 Επηρέασε την παιδαγωγική του 20ου αι. από τους
σημαντικότερους εκπροσώπους του νέου σχολείου
και του σχολείου εργασίας
 Το παιδαγωγικό του σύστημα διέπεται από τη
φιλοσοφία του πραγματισμού (pragmatismus)
 Το σχολείο δεν είναι προετοιμασία για τη ζωή,
αλλά η ίδια η ζωή
 Αμφισβήτησε την ex kathedra διδασκαλία και
εισήγαγε την ερευνητική-πειραματική
μεθοδολογική προσέγγιση της γνώσης
 Το σχολείο ως προέκταση της οικογένειας και της
κοινότητας (πειραματικό σχολείο Σικάγου, 1984)
 John Dewey
 Η αγωγή δεν μπορεί να έχει απώτερο σκοπό
 Είναι αφηρημένη έννοια
 Τα παιδιά ζουν στο παρόν
 Η αγωγή στο σχολείο πρέπει να είναι
 η ίδια η ζωή (όχι προετοιμασία για τη ζωή)
 μέσο κοινωνικής προόδου και αλλαγής
 Πείραμα & επιστημονική μέθοδος: οι μόνες
έγκυρες μέθοδο για τη μάθηση & την αληθινή
γνώση
 Μάθηση με την πράξη (Learning by doing)
 John Dewey

 Αρχές σχολικού προγράμματος

 Η λειτουργική αρχή
 Ενιαία διδασκαλία
 Ψυχολογική διάταξη της ύλης
 Ισοτιμία των μαθημάτων
 Εργασία
 Αυτοδιοίκηση
 John Dewey

 Μέθοδος επίλυσης προβλήματος (problem

method)
 Αντιμετώπιση προβληματικών καταστάσεων
 Η διδακτέα ύλη παίρνει τη μορφή προβλημάτων
 Οι απαραίτητες πληροφορίες εξασφαλίζονται από
τον μαθητή
 Συγκέντρωση και ερμηνεία στοιχείων
 Εργαστηριακή έρευνα
 Ομαδική συζήτηση
 Προσφέρεται για επιστημονικά μαθήματα
 Δεν κρίνεται επαρκής για βιωματικά μαθήματα και
τη διδασκαλία δεξιοτήτων όπου η μάθηση είναι
βιωματική & αυτόματη
 John Dewey

 Στάδια πορείας διδασκαλίας (problem

method)
 Αναγνώριση προβλήματος
 Καθορισμός προβλήματος
 Έρευνα προβλήματος και πειραματισμός
 Εξαγωγή συμπερασμάτων
 Αξιοποίηση συμπερασμάτων
 John Dewey

 Project method/ σχεδίου

 Παραλλαγή της problem method
 Μέσω project εκτέλεση ενός έργου
 Κατασκευή υλικών αντικειμένων
 Μελέτη και λύση πνευματικών προβλημάτων
 Δημιουργία καλλιτεχνικών αντικειμένων
 Ιδιαίτερη επιτυχία στην Τεχνική & Επαγγελματική
Εκπαίδευση
Maria Montessori (1870-1952)

 Η πρώτη Ιταλίδα γιατρός – βοηθός

Πανεπιστημιακής Ψυχιατρικής Κλινικής
 Διευθύντρια δημόσιου ορφανοτροφείου
 Διαμόρφωσε μέθοδο διδασκαλίας για παιδιά με
νοητική υστέρηση
 «Ακόμα και αυτά τα άτυχα παιδιά, όταν
ενθαρρύνονται κατάλληλα, αποκτούν ένα
αυθόρμητο ενδιαφέρον στη μάθηση και μία
αυθόρμητη αυτοπειθαρχία», είχε πει
χαρακτηριστικά,
 Προϋπόθεση το υλικό & η μέθοδος
 Maria Montessori
 Ίδρυσε το «Σπίτι των παιδιών»/ Casa dei bambini: μέσα
από το παιχνίδι & την εξατομικευμένη διδασκαλία
τόνισε την ατομικότητα του κάθε παιδιού
 Εκεί τα παιδιά λάμβαναν
 «την αγωγή των αισθήσεων, την αγωγή των μυών,
 την αγωγή της ευφυΐας,
 την αγωγή των κοινωνικών συναισθημάτων και την
ηθική της βούλησης»,

 Η μέθοδος Montessori εφαρμόζεται

 Κυρίως στα Νηπιαγωγεία
 Λιγότερο στα Δημοτικά
 Ελάχιστα στη Μέση Εκπαίδευση
 Montessori
 Η Αυτοαγωγή
 Το παιδί 3-6 ετών δημιουργεί τον εαυτό του μόνο του
συγκροτώντας
 τη μνήμη

 την κρίση

 τη βούληση

 Βασική αρχή: «βοήθησέ με να το κάνω μόνος μου» ->η

αγωγή πρέπει να είναι τέτοια ώστε να σέβεται την
ανάγκη του για προσωπική ελευθερία, τον ατομικό του
ρυθμό και τα ενδιαφέροντά του.
 Σχετικά με το ζήτημα της πειθαρχίας, βρίσκεται εν
δυνάμει στο βαθύτερο «είναι» του παιδιού
Αρχές μοντεσσοριανής μεθόδου

Ο σεβασμός στην προσωπικότητα του παιδιού είναι η πρώτη

αρχή της μεθόδου και έπειτα η ελευθερία που θα οδηγήσει και
στην πειθαρχία.

Άλλες αρχές αυτής της μεθόδου είναι:

 Η εσωτερική & εξωτερική τάξη στη συγκρότηση του
ανθρώπου
 Ο σεβασμός στο έμψυχο και άψυχο περιβάλλον
 Η ατομική προσπάθεια αλλά και η καλή συνεργασία με τον
κόσμο του περιβάλλοντος
 Η μάθηση μέσω της έρευνας που θα δώσει χαρά για τη
δουλεία και την ικανοποίηση για το αποτέλεσμα.
 Η έμφαση στην άσκηση για την απόκτηση δυνατοτήτων
 Ικανός άνθρωπος ίσον ευτυχής άνθρωπος
 Montessori
 Ευαίσθητες περίοδοι ανάπτυξης
 Συνεχείς, έντονες και αλματώδεις μεταμορφώσεις σώματος και
πνεύματος
 Μπορεί να μάθει ορισμένα πράγματα
 Μαθαίνουν καλύτερα πριν τα 6 χρόνια
 Αν έως τότε δεν «μάθουν πώς να μαθαίνουν» ίσως να μην το
κάνουν ποτέ
 Τρεις μεγάλες περίοδοι
 0-7 ετών
 7-12 ετών
 12-18 ετών
 Ένα σχέδιο αγωγής - διδασκαλίας για κάθε μία, αλλά

 Μεικτές ηλικιακές τάξεις, συνήθως με παιδιά από 2,5 ως 9 ετών

 Επιλογή δραστηριοτήτων από τους ίδιους τους μαθητές, από μία
γκάμα προκαθορισμένων επιλογών
 Montessori
 Η Ελευθερία
 Κάθε παιδί είναι ένα μοναδικό ανθρώπινο ον
 Δικαιούται να αναπτύξει την προσωπικότητά του
 Το όριο της ελευθερίας του είναι η ελευθερία των
άλλων
 Συνδέει ελευθερία με πειθαρχία
 Το έργο του δασκάλου
 Δέκτης των αναγκών του παιδιού
 Προετοιμάζει το περιβάλλον και την εργασία του
 Ζωντανό παράδειγμα
 Βοηθά έμμεσα στην ανάπτυξή του
 Montessori
 Το προκατασκευασμένο περιβάλλον
 Πλήθος διδακτικών συσκευών & μέσων & υλικών
 Παιδική κλίμακα
 Εργάζεται με αυτά κατά την εκλογή του και με τον δικό
του ρυθμό

 Το αναλυτικό πρόγραμμα
 Βοηθάει το παιδί να αποκτήσει έλεγχο του εαυτού του
και του περιβάλλοντος
 Περιλαμβάνει
 Καλλιέργεια αισθήσεων
 Άσκηση στην παρατήρηση
 Εργασίες στη γλώσσα
 Επιστήμες
 Αριθμητική
 Εμπειρίες στη μουσική, τέχνη, λογοτεχνία
 Ομαδικές δραστηριότητες
 Montessori
 Οι διδακτικές συσκευές και οι ασκήσεις
πρακτικής ζωής
 Διδακτικές συσκευές
 Έχουν κερδίσει διεθνή αναγνώριση
 Π.χ. γράμματα από γυαλόχαρτο για να τα αισθάνονται
(παιδιά τριών ετών)
 Ασκήσεις πρακτικής ζωής
 Περιποίηση του εαυτού τους (π.χ. ντύσιμο)
 Φροντίδα περιβάλλοντος (π.χ. σκούπισμα)
 Montessori
 Η αγωγή των αισθήσεων
 Μέσα που ασκούν όλα τα αισθητήρια όργανα
 Διάκριση, σύγκριση, ταξινόμηση
 Χέρια και πνεύμα εργάζονται μαζί

 Η διδασκαλία της γλώσσας

 Εκμάθηση μητρικής ή ξένης γλώσσας
 Πριν από τα 6 χρόνια
 Αργότερα η ευαίσθητη περίοδος για τον σκοπό
αυτό εκλείπει
 Montessori
 Η ομαλοποίηση του ανθρώπου
 Καταπιεστικοί παράγοντες: παρεκτρέπουν τον
άνθρωπο από τη φυσιολογική του πορεία
 Σχολικό περιβάλλον: να ομαλοποιεί τον άνθρωπο
 Δημιουργία Νέου Ανθρώπου και Νέας Κοινωνίας
Μοντεσσοριανά κέντρα εκπαίδευσης

Το μοντεσσοριανό σύστημα εκπαίδευσης εφαρμόζεται σήμερα σε

περίπου 20.000 σχολεία παγκοσμίως

Το Παιδαγωγικό σύστημα Μοντεσσόρι σήμερα στη χώρα μας

εφαρμόζεται κυρίως στην προσχολική εκπαίδευση (από τα 3
ως τα 6 έτη) και ανήκει ολοκληρωτικά στον ιδιωτικό τομέα
εκπαίδευσης.
Στην Αθήνα λειτουργούν τα Μοντεσσοριανά σχολεία της
Κηφισιάς, η Μοντεσσοριανή σχολή Αθηνών-Μαρία Γουδέλη,
στη Ν. Φιλοθέη, ενώ στα Μελίσσια υπάρχει ο Μοντεσσοριανός
παιδικός σταθμός «Το σπίτι των παιδιών». Στη Θεσσαλονίκη
υπάρχει η Μοντεσσοριανή σχολή Ζαφρανά, η οποία στεγάζει
παιδικό σταθμό και νηπιαγωγείο και η Μοντεσσοριανή
Σχολή (νηπιαγωγείο + ΔΣ) στο πανόραμα.

Σύγκριση Παραδοσιακού Νηπιαγωγείου Vs Μοντεσσοριανό

 Montessori
 Κριτική
 Θετική
 Έμφαση στην αυτοαγωγή και την ελευθερία
 Επινόηση συσκευών και μέσων
 Την αποδοτικότητα του συστήματος
 Ανάπτυξη αυτοκαθοδήγησης, αυτοελέγχου, αυτοδιδασκαλίας,
βούλησης, σεβασμού
 Αρνητική
 Τεχνικές ψυχοπαθολογικών ερευνών – δεν ενδείκνυται για την
αγωγή υγειών ατόμων
 Περιορισμός ελευθερίας και αυτοαγωγής από το λεπτομερώς
σχεδιασμένο προκατασκευασμένο περιβάλλον
 Αυθόρμητο ενδιαφέρον: αντιτίθεται στη θεωρία των κινήτρων
 Ovide Decroly (1871-1932)

 Βέλγος γιατρός, παιδαγωγός και καθηγητής

Ψυχολογίας
 Ίδρυσε το δικό του σχολείο (4-14 ετών) –
Ecole de l’ Ermitage
 Πρώτος εισηγητής των ιδεών του Dewey
 «Η αγωγή για τη ζωή, διά της ζωής»
 Ovide Decroly
 Κέντρα διαφέροντος
 Αντιστοιχούν στις 4 ανάγκες του παιδιού
 Διατροφή
 Προστασία από τις καιρικές συνθήκες
 Άμυνα
 Εργασία – Ανάπαυση - Ψυχαγωγία
 Οργάνωση της σχολικής ύλης γύρω από αυτά
 Μορφολογική ψυχολογία
 Ο άνθρωπος αντιλαμβάνεται σύνολα
 Οργάνωση της ύλης σε σύνολα
 Ovide Decroly
 Στάδια πορείας διδασκαλίας
 Παρατήρηση
 Σύνθεση ιδεών
 Έκφραση
 Σχολείο του Decroly
 Πλούσια εργαστήρια
 Σπουδαστήρια
 Κήποι
 Εποπτικά μέσα
 Ολιγομελή ανομοιογενή τμήματα (~15 μαθητές)
 Ovide Decroly
 Το σύστημα δίνει έμφαση
 Παιχνίδι
 Χειροτεχνικές και πνευματικές δραστηριότητες
 Τεστ
 Καλλιέργεια με αυτοδιοίκηση
 Αυθορμησίας
 Πρωτοβουλίας
 Υπευθυνότητας
 Κοινωνικών αρετών
 Η ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗ ΕΠΙΣΤΗΜΗ ΔΙΑΧΡΟΝΙΚΑ
Σύγχρονη Παιδαγωγική:
Από τη δεκαετία του ’60 έως τα τέλη του 20ουαι.
Αντικείμενο μελέτης &
Μεγάλοι Παιδαγωγοί έρευνας
 Freinet (1896-1966) •Έμφαση στην προσωπικότητα του
παιδιού: Ιδιαιτερότητες παιδικής
 Cousinet (1881-1973)
ηλικίας, ανάγκες,
 Neil (1883-1973) ενδιαφέροντα, κλίσεις.
 Rogers (1902-1987) •Ενδιαφέρον για τη σωστή αγωγή &
 Freire (1921-1997) μάθηση με έμφαση στη
 Ivan Illich (1926 - 2002 σημαντικότητα του ευρύτερου
κοινωνικοπολιτιστικού &
φυσικού περιβάλλοντος και με
στόχο την αυτομόρφωση και
αυτοαγωγή του νέου ατόμου.
•Εκπαίδευση= υπόθεση Π-Π-Π
84
 Freinet (1896-1966)
Το όραμα της Παιδαγωγικής Φρενέ

 Μια καλύτερη ζωή  ειρηνική, ελεύθερη, δημοκρατική

και δίκαιη κοινωνία με ισότητα, δίκαιη κατανομή των
αγαθών προς όλους χωρίς διακρίσεις και υποκρισία.
 Μια κοινωνία που θα λειτουργεί με συλλογικότητα,
συμμετοχή & αλληλεγγύη, όπου θα ξαναγεννηθεί η
έννοια της κοινότητας
 Μια άλλη παιδεία που θα αναπτύσσει καθημερινά αυτές
τις αξίες στη σχολική ζωή, όχι ως γνώση αλλά ως
βίωμα και θα ενδυναμώνει το μαθητή έτσι ώστε να
υποστηρίζει και να υπερασπίζεται αυτές τις αξίες και
να αμύνεται ενάντια σε ότι τις αντιπαλεύεται
85
Η παιδαγωγική Freinet συγκροτείται
από θεμελιακές αρχές, όπως:

• συνεργασία και πολιτειότητα

• κοινοτική –συνεταιριστική οργάνωση της
σχολικής ζωής
• ελεύθερη έκφραση και επικοινωνία
• «φυσική» μέθοδος μάθησης
• έρευνα- πειραματικός ψηλαφισμός
• σύνδεση σχολείου με την κοινότητα-κοινωνία.

86
Ο ρόλος του εκπαιδευτικού
 Δημιουργία συνθηκών για αφύπνιση έμφυτων
τάσεων παιδιών
 Πλούτο εκπαιδευτικού περιβάλλοντος
 Υλικό & τεχνικές που επέτρεπαν φυσική &
ζωντανή επκ/ση παιδιού

87
Τεχνικές & εργαλεία υποστήριξης ενός ελεύθερου,
ανοικτού, συνεργατικού σχολείου

 Τάξη ως κοινότητα αναπτύσσονται οι αξίες

 Συμβούλια τάξης, Τυπογραφείο, Κινηματογράφος,
διασχολική αλληλογραφία
 η συν-εργασία γίνεται για να ξεπεράσει τα όρια της
σχολικής τάξης & αποτελεί μια ενεργή δράση για τη
κοινότητα και το κοινωνικό σύνολο.
 Το σχολείο είναι ανοικτό, μέσα από τις συν-εργασίες
μαθητών μπορεί να παράγει γνώση και πολιτισμό για τη
γειτονιά, την κοινότητα και την κοινωνία
 Συνέργεια πολλών ενηλίκων
 Τρίπτυχο τάξη-αυλή-κοινότητα

. 88
Δηλ. τα εργαλεία και οι τεχνικές

 Συμβάλουν στην ανάπτυξη των

δεξιοτήτων έκφρασης, επικοινωνίας και
συνεργασίας με έμφαση στη συλλογική
εργασία, την δημοκρατία και την
πρόληψη της βίας, την υπεύθυνη
συμμετοχή και τον ενεργό ρόλο του μαθητή
και τον καθοδηγητικό ρόλο του δασκάλου

89
Προτάσεις για την εκπαίδευση
μέσα από την ταινεία «Σκασιαρχείο»

 Ένα δημόσιο σχολείο ελεύθερο και ανοικτό

 Ένα σχολείο δημοκρατικό

 Ένα σχολείο με Παιδαγωγικές Τεχνικές, Εργαστήρια &

υποδομές για την ανάπτυξη της ελεύθερης έκφρασης,
της επικοινωνίας, των δράσεων, του πολλαπλού
εγγραμματισμού και της πολιτειότητας
 Ένα σχολείο της συνεργασίας χωρίς ανταγωνισμό

 Ένα σχολείο ανοιχτό στην κοινότητα/ πολιτιστικό

πολύκεντρο με συνέργεια πολλών ενηλίκων
Το «Σκασιαρχείο», "L’école buissonière" , αποτελεί,
σύμφωνα με τον ΟΗΕ, ένα κινηματογραφικό κειμήλιο.
90
Σχολείο εργασίας
Σχολείο  Περίοδος εργασίας
αλλά
παρουσιαζόταν μέσα από 2
αλληλοσυμπληρούμενες μορφές:
εργασία-παιχνίδι & παιχνίδι-εργασία

91
Οι μεταρρυθμίσεις του τι αντιδράσεις
βρήκαν;
 Ο Φρενέ ίδρυσε έτσι και διηύθυνε από το 1935 ένα ανεξάρτητο
επαρχιακό σχολείο.
 Το 1940 συνελήφθη ως πολιτικός αγκιτάτορας (=που ξεσηκώνει,
υποκινητής) από τη -φιλική προς τους Ναζί- κυβέρνηση του
Βισύ. Αφέθηκε ελεύθερος για λόγους υγείας και κατέφυγε στις
Άλπεις, όπου πέρασε στη Γαλλική αντίσταση.
 Το 1947 ιδρύει το «Συνεργατικό Ινστιτούτο για το Μοντέρνο
Σχολείο»(Institut Cooperatif pour l’ Ecole Moderne- ICEM). Το
έμβλημα του ICEM, που συνεχίζει την παράδοση του Φρενέ .
 Οι μεταρρυθμίσεις του συνάντησαν την αντίδραση του
εκπαιδευτικού κατεστημένου & της καθολικής εκκλησίας
που τον καταδίωξαν & τον υποχρέωσαν τελικά να εγκαταλείψει
τη δημόσια εκπαίδευση για να μπορέσει να ασκήσει ελεύθερος
το παιδαγωγικό του έργο

92
Συνεργαστείτε!

Σημαντική συμβουλή: Ξεκινήστε στην παιδαγωγική

Φρενέ, πάντα σε συνεργασία με άλλους συναδέλφους του
σχολείου σας, σε συνεργασία με τους γονείς των παιδιών
& σε συνεργασία με άλλες τάξεις Φρενέ

93
ROGER COUSINET (1881-1973)
1903. Ξεκίνησε ως δάσκαλος. Αναζητούσε μια πειραματική παιδαγωγική
βασισμένη στη ψυχολογία του παιδιού
1906. Συντάκτης στο περιοδικό L’ EDUCATEUR MODERNE.
1909. Eπιθεωρητής στην Α/θμια Εκπαίδευση
1913. Διευθυντής στο περιοδικό L’ EDUCATEUR MODERNE. Yπέρμαχος
της Nέας Αγωγής παρουσίασε μέσα από αυτό απόψεις άλλων μεγάλων
παιδαγωγών
1922-29 Δημοσιεύει περιοδικό με λογοτεχνικά κείμενα για παιδιά (l’ oiseau
bleu)
1922-1939 Δημιουργεί το περιοδικό NOUVELLE EDUCATION που αποτελεί
όργανο του ρεύματος της νέας αγωγής.
1945- 1964. Δημιουργεί μαζί με τον Chatelain το περιοδικό ECOLE
NOUVELLE FRANCAISE
1945- 1957 Μάθημα πρακτικής παιδαγωγικής στη Σορβόννη.
1945: Δημοσιεύει βιβλίο UNE METHODE LIBRE DE TRAVAIL EN
GROUPES
1964 : Περιοδικό EDUCATION ET DEVELOPPEMENT σε συνεργασία με
τον Raillon
94
Ως δάσκαλος
 αναζητούσε πάντα τη σύνδεση μεταξύ
θεωρίας και πράξης.
 Στοιχεία καθημερινής πρακτικής:
 παρατήρηση παιδιών,
 σημειώσεις,
 πειραματισμοί,
 αντιπαραβολή δεδομένων που συγκέντρωνε με
άλλες ευρωπαϊκές & αμερικάνικες μελέτες

95
Ως επιθεωρητής κατά τις
επισκέψεις του:
 παρουσίαζε πεποιθήσεις του σχετικά με νέα αγωγή,
 αξιολογούσε δασκάλους,
 ήταν κατά της ομοιoμορφίας της παραδοσιακής
παιδαγωγικής,
 επιδίωκε να τροποποιήσει πρακτικές, πρότεινε
πειραματισμούς διδασκόντων και φρόντιζε για τη
διάδοση αποτελεσμάτων,
 θεωρητικοποίηση πρακτικών όπως της εργασίας σε
ομάδες (εμπειρία σε 40 τάξεις χ 20 έτη= 1000
περίπου παιδιά).
96
Ως ερευνητής:
 υπέρμαχος της πειραματικής πορείας, για τη
θεμελίωση της παιδαγωγικής πάνω στην
ψυχολογία, στην εμπειρία και όχι μόνο στην
καθαρή λογική.
 Κατέφευγε στη μεθοδική παρατήρηση &
πειραματισμό.
 Ήθελε να δημιουργήσει μια:
 Εκπαίδευση βασισμένη στην ψυχολογία του
παιδιού. Πίστευε στην Πειραματική παιδαγωγική.
97
Κοινωνική ζωή των παιδιών

 Στο σχολείο τα παιδιά έρχονται σε μια επαφή και σχηματίζουν

μια πραγματική παιδική κοινωνία.
 Αυτή επιτρέπει την αυτοεκπαίδευση
 Η τάξη οργανώνεται μακριά από τις σχέσεις που αναπτύσσονται
στην παιδική κοινωνία και δημιουργεί μια απλή συνάθροιση
ατόμων που συγκρατείται μέσω της πειθαρχίας
 Υπέρμαχος της αυτοκυβέρνησης: η εκπαίδευση δεν πρέπει να
επιβάλλεται στα παιδιά απέξω αλλά να βασίζεται στην ανάπτυξή
τους. Δεν πρέπει να τους επιβάλλεται μια κοινωνία αλλά να τους
δίνονται τα μέσα να δημιουργήσουν την κοινωνία που θέλουν. Η
ζωή στην τάξη πρέπει να θεμελιώνεται σε ένα δημοκρατικό
καθεστώς.
 Παράδειγμα παιδαγωγικού πειραματισμού (1910): Σε 36 τάξεις
α/θμιας εκπ/σης 12 παιδιά εκλέγονταν κάθε μήνα από τα
υπόλοιπα για μια συγκεκριμένη ευθύνη. Ωστόσο το μοντέλο δεν
πέτυχε σε όλες τις τάξεις. Οι δουλειές δεν γίνονταν με συνέπεια.

98
Κοινωνικοποίηση: Ανάγκη
διαπαιδαγώγησης του παιδιού με βάση τις
αρχές της κοινωνικής ζωής
 Α’ φάση: εκμάθηση κανόνων της κοινωνικής ζωής μέχρι 8-9
ετών. Δυσκολεύεται να συνδυάσει αυτοπραγμάτωση με
κοινωνικοποίηση: Πρώτες προσπάθειες εκδηλώνονται μέσα από
επιθετικές συμπεριφορές (σωματική βία, λογομαχία,
επιδειξιομανία, προσπάθεια επιβολής, κλπ)
 Β΄φάση:(8-12 ετών) καλή ηλικία για ανάπτυξη κοινωνικότητας.
Το άτομο προσφέρει στην ανάπτυξη της ομάδας μια βοήθεια, την
οποία η ομάδα θα ανταποδώσει υποβοηθώντας την ατομική
ανάπτυξη. Η ανάγκη αυτοεπιβεβαίωσης και η ανάγκη
κοινωνικοποίησης προϋποθέτουν η μια την άλλη.
 Γ’ φάση: εφηβεία. Εκμάθηση κοινωνικής ζωής. Παρατηρείται
ένα είδος κοινωνικής διάλυσης που επιτρέπει την ανάδυση
προσωπικοτήτων και όχι πλέον μόνο ατόμων που χάνονται στην
ομάδα.

99
Ο ρόλος του παιχνιδιού
 Επισημαίνεται η αναγκαιότητα της σύνδεσης της κοινωνικής
ζωής με το παιχνίδι (παρατήρηση στην αυλή)
 Καταργείται η διάκριση ανάμεσα στη δουλειά και το παιχνίδι
 Στα παιχνίδια υπάρχουν δραστηριότητες πειραματισμού,
φαντασίας, μίμησης ενηλίκων, παραγωγής που αντιστοιχούν σε
ψυχολογικές λειτουργίες, όπως τη χαρά του πράττειν.
 Οι ελεύθερες δραστηριότητες των παιδιών αποτελούν μια
δημιουργική διαδικασία που επιτρέπει στα παιδιά να
ανακαλύψουν τον κόσμο & να τελειοποιήσουν τις αισθήσεις τους.
 Προσεγγίζει την εργασία στην τάξη στη βάση του παιχνιδιού

100
Χαρακτηριστικά παιχνιδιού:

 Ελεύθερη δραστηριότητα
 ικανοποίηση φυσικού ενστίκτου, που γεννούν οργανωμένα
παιχνίδια, φαντασίας, μίμησης
 γνώση, κατάρτιση και τήρηση των κανόνων, που μπορούν να
τροποποιήσουν οι παίκτες
 συλλογικό φαινόμενο

Συσχέτιση της εργασίας με το παιχνίδι με τον

προσδιορισμό 4 όρων:
1. το παιδί να επιλέγει τον τύπο δουλειάς που του ταιριάζει
2. να έχει κανόνες,
3. να είναι τα παιδιά ελεύθερα να δουλεύουν μαζί.
4. Κάθε τύπος δουλειάς να είναι θεμελιωμένος σε φυσικό ένστικτο,

101
Η μέθοδος της εργασίας σε ομάδες

 Την ανέδειξε πρώτος σε μέθοδο: «Μέθοδος ελεύθερης

εργασίας σε ομάδες»
 Η οργάνωση της εργασίας σε ομάδες και η ανάδειξη της
κοινοτικής ζωής ενισχύουν την κοινωνικοποίηση, την εργασία
στην τάξη, τα σημεία κοινωνικότητας, επιτρέπουν την
υλοποίηση μιας δημοκρατικής κοινωνίας
 Ρήξη με την παραδοσιακή παιδαγωγική στα παρακάτω
σημεία:
 άρνηση διδασκαλίας για χάρη της παρατήρησης των
παιδιών και του σεβασμού των λειτουργιών τους
 πειράματα μέσα στις τάξεις, παρατηρήσεις, σύνταξη μικρής
έκθεσης, διόρθωση από το δάσκαλο. Η διόρθωση αυτή
χρησιμοποιείται για μάθημα γραμματικής, λεξιλογίου.
Περίληψη του κάθε κειμένου σε δελτίο και διάθεση των
δελτίων αυτών σε όλους
102
Κανόνες σχηματισμού ομάδων:
 Τα παιδιά αφήνονται ελεύθερα να σχηματίσουν ομάδες
 Δεν επεμβαίνει κανείς κατά την εργασία σε ομάδες
 Αφήνουν να διορθωθεί η εργασία, αποκτούν τη συνήθεια μιας
σωστής εργασίας
 Η αυτοαγωγή της ομάδας δίνει καλύτερα αποτελέσματα
 Ο δάσκαλος ενημερώνει & θεσμοθετεί τους κανόνες του παιχνιδιού
 Ετοιμάζει υλικό για έναν αριθμό δραστηριοτήτων σύμφωνα με ότι
έχουν παρατηρήσει τα παιδιά
 Τα παιδιά αποφασίζουν ελεύθερα την ομάδα τους
 Αναπροσαρμογή ατόμων μέσα σε ομάδες
 Κάθε ομάδα οικειοποιείται έναν χώρο εργασίας και τον
διαμορφώνει γύρω από έναν μαυροπίνακα (απαραίτητο εργαλείο
για τη συλλογική οργάνωση)
 Τα ευεργετικά στοιχεία της μεθόδου εντοπίζονται στη λογική της
μάθησης και όχι του προγράμματος

103
 Δεν χρησιμοποιείται ο επαναληπτικός λόγος
 Ξεπερασμένος θεωρείται και ο εγκλωβισμός στα
σχολικά μαθήματα
 Οι ερωτήσεις ανακύπτουν φυσιολογικά
 Η κάθε ομάδα θέτει τις ερωτήσεις που έχουν
προκύψει από την έρευνά της, κάνει έρευνα του
υλικού, ζητά διευκρινήσεις από το δάσκαλο.
Προσφορά για την πρόοδο του συνόλου.
Εξαλείφεται η υποκρισία του παραδοσιακού
σχολείου
 Η μέθοδος της εργασίας σε ομάδες στηρίζεται στη
φυσική κοινωνική ζωή των παιδιών, συναντά τους
κανόνες του παιχνιδιού, δίνει εμπιστοσύνη στο παιδί,
αποτελεί μια παιδαγωγική της μάθησης και όχι του
προγράμματος

104
Αlexander Neil (1883-1973)
 Το καλύτερο που μπορεί να συμβεί σε ένα παιδί είναι να μη φοβάται»
 «Το παιδί είναι ευτυχισμένο, όταν είναι ελεύθερο.»
 Οι σχέσεις με τον πατέρα του, που ποτέ δεν έκρυψε πως θεωρούσε
τον γιο του ανίκανο και ηλίθιο, ήταν εξαιρετικά δύσκολες.
 Σε ηλικία 25 ετών ανέλαβε με τη σειρά του διευθυντής σε ένα μικρό
σχολείο. Εκεί έγραψε το πρώτο του βιβλίο και άρχισε να
διαμορφώνει τις ελευθεριακές εκπαιδευτικές του απόψεις.
 To 1917 επηρεάσθηκε από την επίσκεψή του στο ίδρυμα «Μικρή
Κοινοπολιτεία», όπου έφηβοι με παραβατική συμπεριφορά αυτό-
κυβερνιόνταν. Έκανε ψυχανάλυση και επηρεάσθηκε από το
Φροϋδισμό. Το 1921 ίδρυσε το σχολείο του, στην αρχή στη
Γερμανία (περιοχή Δρέσδης).
 Το σχολείο του Σαμερχιλ
105
 Το Σάμερχιλ διοικείται από τα ίδια τα παιδιά, που αυτοκυβερνώνται
με τις εβδομαδιαίες τους συνελεύσεις, ώστε να αποφευχθεί η
αναρχία.
 Τα μαθήματα γίνονται λίγο πολύ με παραδοσιακό φιλελεύθερο
τρόπο, αλλά οι μαθητές επιλέγουν τι, πότε και αν θα τα
παρακολουθήσουν.
 Ο Νιλ αναδείχθηκε σε «γκουρού» της ελευθεριακής εκπαίδευσης,
ιδίως τις δεκαετίες του ‘60 και του ’70. Τα βιβλία του έγιναν μπεστ-
σέλερ & επηρέασαν τη φιλελεύθερη παιδαγωγική της εποχής.
 Χωρίς να καθιερώνει ένα παιδαγωγικό δόγμα, χωρίς καν να δίνει
ιδιαίτερο ενδιαφέρον στην επιτυχημένη μάθηση, ο Νιλ
υπερασπίσθηκε με πάθος μία αγωγή βασισμένη στην ελευθερία.

106
 Θεωρούσε πως με αυτόν τον τρόπο εξασφαλίζεται για τα
παιδιά μία ευτυχισμένη ζωή και η διαμόρφωση μίας
ολοκληρωμένης προσωπικότητας, ακόμα και αν η
“ελευθερία” αποβαίνει τελικά εις βάρος της μαθητικής
επίδοσης ή της επαγγελματικής επιτυχίας, μία πιθανότητα
που ο ίδιος

107
• Πάουλο Φρέιρε (1921 –1997)
Στο ριζοσπαστικό κλίμα της Βραζιλίας των αρχών του ’60, εφάρμοσε
προγράμματα αλφαβητισμού των φτωχών αγροτών, όπου σημείωσε
εντυπωσιακές επιτυχίες

 Ιβάν Ίλλιτς (1926-2002)

 Οι κοινωνίες καταλήγουν να παγιδεύονται από τους θεσμούς:
ταυτίζουμε τα σχολεία με την Εκπαίδευση, τα νοσοκομεία με την
Υγεία, …. στην πραγματικότητα οι θεσμοί αυτοί λειτουργούν ενάντια
σε ότι υποστηρίζουν πως εξασφαλίζουν.
 Σε ότι αφορά την εκπαίδευση, ο Ίλλιτς δεν αρκείται στο να
διακηρύξει απλώς μία «Κοινωνία χωρίς Σχολεία». Προτείνει
επιπλέον εναλλακτικούς θεσμούς για μία εκπαίδευση χωρίς
δασκάλους, σχολεία, αναλυτικά προγράμματα, εκπαιδευτικό
σύστημα.

108
 ΙΣΟΙ ΚΑΙ ΑΡΙΣΤΟΙ;
Το πρόβλημα των ίσων
ευκαιριών στην εκπαίδευση

Ο αντισταθμιστικός ρόλος του

νηπιαγωγείου

109
 Εκπαιδευτικές ευκαιρίες
Ισότητα στις εκπαιδευτικές ευκαιρίες
 Μετατόπιση του ενδιαφέροντος στην πρώιμη παιδική
ηλικία: Τα 5 πρώτα χρόνια στη ζωή του ανθρώπου είναι
καθοριστικά για την εξέλιξη όλης της ζωής του. Συγκεκριμένα,
οι βασικές δομές συμπεριφοράς & το στυλ της ζωής του
ατόμου διαμορφώνεται μέσα στα πρώτα 5 χρόνια της ζωής
του και παγιώνεται γύρω στο τέλος της εφηβείας.
 Η έννοια της ευκαιρίας: Ως ευκαιρία νοείται μια «μόνιμα
δοσμένη & δομημένη προϋπόθεση», δηλ. πιθανότητα «εν
δυνάμει».
 Μορφές της ευκαιρίας: Η ευκαιρία αναδεικνύεται με τις εξής
μορφές: α) Η ευκαιρία ως υποκειμενική δυνατότητα
(διαφορετικό υπόβαθρο, δυναμικό, π,χ προδιαθέσεις, κλίσεις),
β) Η ευκαιρία ως αντικειμενική δυνατότητα (οικογένεια,
εκπαίδευση, νομοθεσία).

110
Μερικά παραδείγματα και αντιπαραδείγματα .....

 Το υψηλό κοινωνικοοικονομικό status μιας οικογένειας

συντελεί στην επιτυχημένη σχολική επίδοση και στην
επαγγελματική ανέλιξη ενός παιδιού.
 Το φύλο: Σε παλαιότερες έρευνες υπήρχε αισθητή
υποεκπροσώπευση του γυναικείου φύλου, ενώ σήμερα το
γεγονός αυτό σταδιακά αμβλύνεται, χωρίς ωστόσο να έχει
εκλείψει.
 Συμπέρασμα: Ωστόσο, ο κοινωνικός ντετερμινισμός δε λειτουργεί
σε κάθε περίπτωση. στην περίπτωση αυτή.
Το οικογενειακό, σχολικό & ευρύτερο κοινωνικό περιβάλλον δεν
εγγυόνται το αποτέλεσμα.

Αναγκαιότητα ανάδειξης του αντισταθμιστικού ρόλου της

εκπαίδευσης
111
 ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΠΟΥ ΕΥΝΟΟΥΝ ΤΗ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ
ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΩΝ ΑΝΙΣΟΤΗΤΩΝ: ΘΕΩΡΙΕΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΩΝ
ΑΝΙΣΟΤΗΤΩΝ
ΛΟΓΟΙ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑΣ ΤΩΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΩΝ ΑΝΙΣΟΤΗΤΩΝ
 Η ευκαιρία ως υποκειμενική δυνατότητα: Οι γενετικές καταβολές
 Η ευκαιρία ως αντικειμενική δυνατότητα (οικογένεια, εκπαίδευση,
νομοθεσία): Θεωρίες εκπαιδευτικών ανισοτήτων: α) Η θεωρία του
μορφωτικού κεφαλαίου: Η ταξική προέλευση των μαθητών, δηλαδή το
οικογενειακό & κοινωνικοοικονομικό status, καθορίζει σε μεγάλο βαθμό τις
εκπαιδευτικές ανισότητες στη σχολική τάξη, β) Η αμερικανική θεωρία των
ριζοσπαστών: Η διαφορετική αντιμετώπιση των μαθητών από το σχολείο
(βλ. φαινόμενο της αυτοεκπληρούμενης προφητείας ή το φαινόμενο του
Πυγμαλίωνα) καθορίζει σε μεγάλο βαθμό τις εκπαιδευτικές ανισότητες στη
σχολική τάξη.
 Το φύλο (ύπαρξη κοινωνικών στερεότυπων, απαγόρευση συνεκπαίδευσης).
 Ο τόπος διαμονής (δυσκολίες πρόσβασης στην εκπαίδευση παιδιών που
κατοικούν σε αστικές/ημιαστικές ή αγροτικές περιφέρειες σε σύγκριση με
μαθητές που κατοικούν στην πρωτεύουσα ή στην περιφέρεια της
πρωτεύουσας).
 Το επάγγελμα του πατέρα (ο πειθαναγκασμός του παιδιού να
ακολουθήσει το επάγγελμα του πατέρα, είτε διότι δεν έχει ιδιαίτερα 112

εκπαιδευτικές απαιτήσεις, είτε λόγω γοήτρου).

 Το πρόβλημα των ίσων ευκαιριών στην εκπαίδευση

 Η βούληση των λαών και του νομοθέτη διαχρονικά: Α)

Διαφωτισμός-Γαλλική Επανάσταση: Αίτημα για ελευθερία-ισότητα-
αδερφοσύνη. Β) Οικουμενική Διακήρυξη Ανθρώπινων Δικαιωμάτων:
Όλοι οι άνθρωποι είναι ίσοι και έχουν δικαίωμα στη μόρφωση. Γ)
Ελληνικό Σύνταγμα 1975: Ίσες ευκαιρίες στην εκπαίδευση...
 Όμως, τίποτα δεν είναι πιο άνισο από ένα σχολείο ίσο για
όλους. Ισότητα/ανισότητα!!! Πώς αντιμετωπίζονται διαχρονικά; Ποια
τα αποτελέσματα των εκπαιδευτικών ανισοτήτων;
 Αποτελέσματα εκπαιδευτικών ανισοτήτων:
Οι διαφορετικές αφετηρίες κάθε ατόμου και η πολυπλοκότητα της
ανθρώπινης προσωπικότητας παραπέμπουν στις ατομικές &
κοινωνικές διαφορές (οργανικές, διαφυλικές, οικονομικές,
πολιτισμικές).
Οι εκπαιδευτικές ανισότητες έχουν ως αποτέλεσμα, είτε την
υπέρμετρη σχολική επιτυχία (χαρισματικά παιδιά), είτε τη
σχολική αποτυχία (παιδιά με μαθησιακές δυσκολίες). Οι δύο
παραπάνω κατηγορίες μαθητών ανήκουν στην Ειδική Αγωγή.

113
Εκπαιδευτικές ανισότητες στο ελληνικό εκπαιδευτικό
σύστημα

Η παθογένεια του ελληνικού εκπαιδευτικού συστήματος

(σήμερα):
 Παραπαιδεία: Διατήρηση ταξικότητας και επιλεκτικότητας με
άλλη μορφή.
 Χαμηλή ποιότητα εκπαίδευσης: Αναγκαιότητα αύξησης των
πόρων για την Παιδεία, Δια βίου μάθηση.
 Θεωρητικός προσανατολισμός: Εξακολουθεί.
 Προβλήματα εγγραμματισμού: Σύμφωνα με το Διεθνές
Πρόγραμμα για την Αξιολόγηση των Μαθητών του OECD
(=ΟΟΣΑ, Programme for International Student
Assessment/PISA, 2003), η Ελλάδα κατέχει μια από τις
τελευταίες θέσεις σε θέματα Εγγραμματισμού. Οι μαθητές έχουν
προβλήματα στην πρόσληψη, κατανόηση και παραγωγή
κειμένου.

114
Ο αντισταθμιστικός ρόλος του σχολείου στη διαχείριση
των εκπαιδευτικών ανισοτήτων

Ενδεχόμενα διαχείρισης των εκπαιδευτικών

ανισοτήτων στη σχολική μονάδα και τάξη:
 Αναπαραγωγή των εκπαιδευτικών ανισοτήτων
 Διεύρυνση των εκπαιδευτικών ανισοτήτων
 Άμβλυνση των εκπαιδευτικών ανισοτήτων

Συμπέρασμα: Ίσες ευκαιρίες στην εκπαίδευση σημαίνει

να μπορούν όλα τα άτομα να αξιοποιούν στο έπακρο
τις δυνατότητές τους χωρίς περιορισμούς ή
αποκλεισμούς.

115
Ο αντισταθμιστικός ρόλος του νηπιαγωγείου (I)
Ο ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΙΣΜΟΣ: Στις άνισες αφετηρίες εκκίνησης των μαθητών της
Α’ Δημοτικού προστίθενται και οι διαφορετικές εμπειρίες των νηπίων από
τη φοίτησή τους στο νηπιαγωγείο.
Άρα αναγκαιότητα ύπαρξης αντισταθμιστικής αγωγής στην προσχολική
εκπαίδευση για την προώθηση ίσων ευκαιριών

ΣΤΟΧΟΙ ΑΝΤΙΣΤΑΘΜΙΣΤΙΚΗΣ ΑΓΩΓΗΣ ΣΤΗΝ ΠΡΟΣΧΟΛΙΚΗ

ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ:
 Προσπάθεια άμβλυνσης των εκπαιδευτικών ανισοτήτων που
συνδέονται με την ατομική βιογραφία και την κοινωνική προέλευση
των νηπίων: α) Συνεργασία νηπιαγωγείου με οικογένεια, δημόσια
ιατροπαιδαγωγικά κέντρα και κοινωνικές υπηρεσίες των κατά τόπους
Δήμων, β) Συνεργασία νηπιαγωγείου με οικογένεια με στόχο τη σωστή
ανατροφή των νηπίων (υγιεινός τρόπος διαβίωσης, αντιλήψεις και
προσδοκίες των γονέων σχετικά με τη σχολική επίδοση, τη
συναισθηματική πληρότητα και την οικοδόμηση της αυτοεκτίμησης των
νηπίων, γ) Συστηματική & οργανωμένη εκπαίδευση των γονέων (Σχολές
Γονέων, Συμβουλευτική Γονέων). 116
Ο αντισταθμιστικός ρόλος του νηπιαγωγείου (II)

Προσπάθεια άμβλυνσης των εκπαιδευτικών ανισοτήτων που

συνδέονται με τη φοίτηση και τη σχολική επίδοση των
νηπίων:

 Συνεργασία νηπιαγωγείου με οικογένεια νηπίου με σκοπό τη

γλωσσική ανάπτυξη του νηπίου κυρίως μέσα από την
προφορικότητα (υιοθέτηση πιο «εξελιγμένου» γλωσσικού κώδικα,
χρήση σύνθετων προσαυξημένων προτάσεων, εμπλουτισμό του
λεξιλογίου των νηπίων, απενοχοποίηση της χρήσης γλωσσικών
ιδιωμάτων με παράλληλη χρήση της μητρικής γλώσσας των
δίγλωσσων νηπίων).
 Συνεργασία νηπιαγωγείου με οικογένεια νηπίου με σκοπό την
παραγωγή γραπτού κειμένου από τα νήπια με βάση τις αρχές του
αναδυόμενου εγγραμματισμού.

117
Ο αντισταθμιστικός ρόλος του νηπιαγωγείου (IIΙ)

 Συνεργασία νηπιαγωγείου με οικογένεια νηπίου με σκοπό τη

δημιουργία ενός περιβάλλοντος με άφθονο και πολυποίκιλο
παιδαγωγικό υλικό για τη διέγερση του ενδιαφέροντος και την
ικανοποίηση της φυσικής περιέργειας του νηπίου.
 Συνεργασία νηπιαγωγείου με οικογένεια νηπίου με σκοπό τη
διεύρυνση του κύκλου των εμπειριών του νηπίου (π,χ
παρακολούθηση επιμορφωτικών ταινιών, θεατρικών έργων,
πραγματοποίηση εκπαιδευτικών επισκέψεων σε σημαντικά
μνημεία, κ.ά).
 Συνεργασία νηπιαγωγείου με οικογένεια νηπίου με σκοπό την
καλλιέργεια και ανάπτυξη της ικανότητας του νηπίου για
αναζήτηση πληροφοριών.
 Συνεργασία νηπιαγωγείου με οικογένεια νηπίου με σκοπό τη
βίωση σχολικών επιτυχιών από τα νήπια.

118
 Θεσμοί αντισταθμιστικής αγωγής (ΑΑ) διεθνώς
 Προγράμματα & θεσμοί ΑΑ: Είναι αυτά που στοχεύουν στην
άμβλυνση των εκπαιδευτικών ανισοτήτων & στη διασφάλιση ίσων
εκπαιδευτικών ευκαιριών στο σχολείο μέσα από τον εμπλουτισμό
των παιδιών με εμπειρίες που θα διευκολύνουν την ομαλή
ανάπτυξή τους και την κοινωνική τους ένταξη.
 Αντισταθμιστικοί θεσμοί υπήρξαν σε πολλές χώρες (ΗΠΑ, Αγγλία,
Γερμανία, κ.ά). Συγκεκριμένα: Γαλλία: Ecole sur mesure, Γερμανία:
Το ενιαίο σχολείο. ΗΠΑ: Το Πρόγραμμα Headstart (1964), σε
απάντηση στο Sputnik- schock των Σοβιετικών (1957),
απευθυνόταν αποκλειστικά σε παιδιά ηλικίας 3-6 ετών με χαμηλό
κοινωνικοοικονομικό status.
 Αποτελέσματα & λόγοι μη επιτυχημένης εφαρμογής των
παραπάνω Προγραμμάτων ΑΑ: α) Μονόπλευρος
προσανατολισμός τους προς γνωστικό τομέα με στόχο τη βελτίωση
της επίδοσης, β) Μονόπλευρος προσανατολισμός τους προς την
εκπαίδευση και όχι προς τις κοινωνικές ανισότητες με παράλληλη
θέσπιση αλλαγών σε θέματα συνεργασίας με γονείς, κοινωνικούς
φορείς, κ.ά,, γ) Η «παράπλευρη» και ξεκομμένη λειτουργία τους.
119
Θεσμοί αντισταθμιστικής αγωγής στη χώρα μας

 Προσπάθεια άμβλυνσης των εκπαιδευτικών ανισοτήτων: α)Ο

υπερδιπλασιασμός των νηπίων την τελευταία 20ετία, β)Η
γενίκευση φοίτησης στο νηπιαγωγείο, γ)Η ανωτατοποίηση σε
πανεπιστημιακό επίπεδο της εκπαίδευσης των νηπιαγωγών, δ)Η
συνεργασία των νηπιαγωγείων με ιατροπαιδαγωγικά κέντρα,
κοινωνικές υπηρεσίες, κ.ά.
 Αντισταθμιστικοί θεσμοί στην Προσχολική Εκπαίδευση στη
χώρα μας (Νόμος Πλαίσιο 1566/85, Π.Δ. 200/98, κ.ά): α)
Παράλληλη στήριξη, η Διαφοροποιημένη Διδασκαλία, το
Ολοήμερο Σχολείο-Νηπιαγωγείο, β) Ο θεσμός της
Επαναφοίτησης στο νηπιαγωγείο ή της επανάληψης τάξης, όταν
εφαρμόζεται με αντικειμενικά κριτήρια και στη λογική της παροχής
περισσότερου χρόνου στο παιδί με στόχο το συμφέρον του
μπορεί να θεωρηθεί «υποστηρικτικός».

120
 Συμπέρασμα: Οι διάφοροι παράλληλοι
εκπαιδευτικοί θεσμοί δεν έλυσαν το πρόβλημα
των εκπαιδευτικών ανισοτήτων. Επίκαιρος από
ποτέ: «Ο μύθος των ίσων ευκαιριών».
 Ζητούμενο: Να διασφαλίζεται στην πράξη η
ισότητα των εκπαιδευτικών ευκαιριών, μέσα από
τη λειτουργία αντισταθμιστικών θεσμών
ενταγμένων στο κανονικό πρόγραμμα
λειτουργίας του σχολείου.

121
 ΙΣΟΙ ΚΑΙ ΑΡΙΣΤΟΙ;
Το πρόβλημα των ίσων
ευκαιριών στην εκπαίδευση

Ο αντισταθμιστικός ρόλος του

νηπιαγωγείου

122
 Εκπαιδευτικές ευκαιρίες
Ισότητα στις εκπαιδευτικές ευκαιρίες
 Μετατόπιση του ενδιαφέροντος στην πρώιμη παιδική ηλικία:
Τα 5 πρώτα χρόνια στη ζωή του ανθρώπου είναι καθοριστικά για
την εξέλιξη όλης της ζωής του. Συγκεκριμένα, οι βασικές δομές
συμπεριφοράς & το στυλ της ζωής του ατόμου διαμορφώνεται
μέσα στα πρώτα 5 χρόνια της ζωής του και παγιώνεται γύρω στο
τέλος της εφηβείας.
 Η έννοια της ευκαιρίας: νοείται μια «μόνιμα δοσμένη &
δομημένη προϋπόθεση» αλλά και ως κάτι το απρόβλεπτο της
ανθρώπινης φύσης, ακόμη και αν δεν υπάρχουν. Είναι και οι
επιλογές των ανθρώπων που δημιουργούν συνθήκες ευκαιρίας
 Μορφές της ευκαιρίας: Η ευκαιρία αναδεικνύεται με τις εξής
μορφές: α) Η ευκαιρία ως υποκειμενική δυνατότητα (διαφορετικό
υπόβαθρο, δυναμικό, π,χ προδιαθέσεις, κλίσεις), β) Η ευκαιρία ως
αντικειμενική δυνατότητα (οικογένεια, εκπαίδευση, νομοθεσία).

123
Μερικά παραδείγματα και αντιπαραδείγματα .....

 Το υψηλό κοινωνικοοικονομικό status μιας οικογένειας

συντελεί στην επιτυχημένη σχολική επίδοση και στην
επαγγελματική ανέλιξη ενός παιδιού.
 Το φύλο: Σε παλαιότερες έρευνες υπήρχε αισθητή υπό-
εκπροσώπηση του γυναικείου φύλου, ενώ σήμερα το γεγονός
αυτό σταδιακά αμβλύνεται, χωρίς ωστόσο να έχει εκλείψει.
 Συμπέρασμα: Ωστόσο, ο κοινωνικός ντετερμινισμός δε
λειτουργεί σε κάθε περίπτωση, στην περίπτωση αυτή, το
οικογενειακό, σχολικό & ευρύτερο κοινωνικό περιβάλλον δεν
εγγυόνται το αποτέλεσμα.

Αναγκαιότητα ανάδειξης του αντισταθμιστικού ρόλου της

εκπαίδευσης

124
 ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΠΟΥ ΕΥΝΟΟΥΝ ΤΗ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ
ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΩΝ ΑΝΙΣΟΤΗΤΩΝ: ΘΕΩΡΙΕΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΩΝ
ΑΝΙΣΟΤΗΤΩΝ/α

ΛΟΓΟΙ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑΣ ΤΩΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΩΝ

ΑΝΙΣΟΤΗΤΩΝ
 Η ευκαιρία ως υποκειμενική δυνατότητα: Οι γενετικές
καταβολές
 Η ευκαιρία ως αντικειμενική δυνατότητα (οικογένεια,
εκπαίδευση, νομοθεσία): Θεωρίες εκπαιδευτικών
ανισοτήτων: α) Η θεωρία του μορφωτικού κεφαλαίου: Η
ταξική προέλευση των μαθητών, δηλαδή το οικογενειακό &
κοινωνικοοικονομικό status, καθορίζει σε μεγάλο βαθμό τις
εκπαιδευτικές ανισότητες στη σχολική τάξη, β) Η αμερικανική
θεωρία των ριζοσπαστών: Η διαφορετική αντιμετώπιση των
μαθητών από το σχολείο (βλ. φαινόμενο της
αυτοεκπληρούμενης προφητείας ή το φαινόμενο του
Πυγμαλίωνα) καθορίζει σε μεγάλο βαθμό τις εκπαιδευτικές
ανισότητες στη σχολική τάξη.
125
 ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΠΟΥ ΕΥΝΟΟΥΝ ΤΗ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ
ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΩΝ ΑΝΙΣΟΤΗΤΩΝ: ΘΕΩΡΙΕΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΩΝ
ΑΝΙΣΟΤΗΤΩΝ/β

ΛΟΓΟΙ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑΣ ΤΩΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΩΝ ΑΝΙΣΟΤΗΤΩΝ

 Το φύλο (ύπαρξη κοινωνικών στερεότυπων, απαγόρευση

συνεκπαίδευσης).
 Ο τόπος διαμονής (δυσκολίες πρόσβασης στην εκπαίδευση
παιδιών που κατοικούν σε αστικές/ημιαστικές ή αγροτικές
περιφέρειες σε σύγκριση με μαθητές που κατοικούν στην
πρωτεύουσα ή στην περιφέρεια της πρωτεύουσας).
 Το επάγγελμα του πατέρα (ο πειθαναγκασμός του παιδιού να
ακολουθήσει το επάγγελμα του πατέρα, είτε διότι δεν έχει ιδιαίτερα
εκπαιδευτικές απαιτήσεις, είτε λόγω γοήτρου).

126
 Το πρόβλημα των ίσων ευκαιριών στην εκπαίδευση

 Η βούληση των λαών και του νομοθέτη διαχρονικά: Α)

Διαφωτισμός-Γαλλική Επανάσταση: Αίτημα για ελευθερία-ισότητα-
αδερφοσύνη. Β) Οικουμενική Διακήρυξη Ανθρώπινων Δικαιωμάτων:
Όλοι οι άνθρωποι είναι ίσοι και έχουν δικαίωμα στη μόρφωση. Γ)
Ελληνικό Σύνταγμα 1975: Ίσες ευκαιρίες στην εκπαίδευση...
 Όμως, τίποτα δεν είναι πιο άνισο από ένα σχολείο ίσο για
όλους. Ισότητα/ανισότητα!!! Πώς αντιμετωπίζονται διαχρονικά; Ποια
τα αποτελέσματα των εκπαιδευτικών ανισοτήτων;
 Αποτελέσματα εκπαιδευτικών ανισοτήτων:
Οι διαφορετικές αφετηρίες κάθε ατόμου & η πολυπλοκότητα της
ανθρώπινης προσωπικότητας παραπέμπουν στις ατομικές &
κοινωνικές διαφορές (οργανικές, διαφυλικές, οικονομικές,
πολιτισμικές).
Οι εκπαιδευτικές ανισότητες έχουν ως αποτέλεσμα, είτε την
υπέρμετρη σχολική επιτυχία (χαρισματικά παιδιά), είτε τη
σχολική αποτυχία (παιδιά με μαθησιακές δυσκολίες). Οι δύο
παραπάνω κατηγορίες μαθητών ανήκουν στην Ειδική Αγωγή.

127
Εκπαιδευτικές ανισότητες στο ελληνικό εκπαιδευτικό
σύστημα

Η παθογένεια του ελληνικού εκπαιδευτικού συστήματος

(σήμερα):
 Παραπαιδεία: Διατήρηση ταξικότητας και επιλεκτικότητας με
άλλη μορφή.
 Χαμηλή ποιότητα εκπαίδευσης: Αναγκαιότητα αύξησης των
πόρων για την Παιδεία, Δια βίου μάθηση.
 Θεωρητικός προσανατολισμός: Εξακολουθεί.
 Προβλήματα εγγραμματισμού: Σύμφωνα με το Διεθνές
Πρόγραμμα για την Αξιολόγηση των Μαθητών του OECD
(=ΟΟΣΑ, Programme for International Student
Assessment/PISA, 2003), η Ελλάδα κατέχει μια από τις
τελευταίες θέσεις σε θέματα Εγγραμματισμού. Οι μαθητές έχουν
προβλήματα στην πρόσληψη, κατανόηση και παραγωγή
κειμένου.

128
Ο αντισταθμιστικός ρόλος του σχολείου στη διαχείριση
των εκπαιδευτικών ανισοτήτων

Ενδεχόμενα διαχείρισης των εκπαιδευτικών

ανισοτήτων στη σχολική μονάδα και τάξη:
 Αναπαραγωγή των εκπαιδευτικών ανισοτήτων
 Διεύρυνση των εκπαιδευτικών ανισοτήτων
 Άμβλυνση των εκπαιδευτικών ανισοτήτων

Συμπέρασμα: Ίσες ευκαιρίες στην εκπαίδευση σημαίνει

να μπορούν όλα τα άτομα να αξιοποιούν στο έπακρο
τις δυνατότητές τους χωρίς περιορισμούς ή
αποκλεισμούς.

129
Ο αντισταθμιστικός ρόλος του νηπιαγωγείου (I)
Ο ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΙΣΜΟΣ: Στις άνισες αφετηρίες εκκίνησης των μαθητών της
Α’ Δημοτικού προστίθενται και οι διαφορετικές εμπειρίες των νηπίων από
τη φοίτησή τους στο νηπιαγωγείο.
Άρα αναγκαιότητα ύπαρξης αντισταθμιστικής αγωγής στην προσχολική
εκπαίδευση για την προώθηση ίσων ευκαιριών

ΣΤΟΧΟΙ ΑΝΤΙΣΤΑΘΜΙΣΤΙΚΗΣ ΑΓΩΓΗΣ ΣΤΗΝ ΠΡΟΣΧΟΛΙΚΗ

ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ:
 Προσπάθεια άμβλυνσης των εκπαιδευτικών ανισοτήτων που
συνδέονται με την ατομική βιογραφία και την κοινωνική προέλευση
των νηπίων: α) Συνεργασία νηπιαγωγείου με οικογένεια, δημόσια
ιατροπαιδαγωγικά κέντρα και κοινωνικές υπηρεσίες των κατά τόπους
Δήμων, β) Συνεργασία νηπιαγωγείου με οικογένεια με στόχο τη σωστή
ανατροφή των νηπίων (υγιεινός τρόπος διαβίωσης, αντιλήψεις και
προσδοκίες των γονέων σχετικά με τη σχολική επίδοση, τη
συναισθηματική πληρότητα και την οικοδόμηση της αυτοεκτίμησης των
νηπίων, γ) Συστηματική & οργανωμένη εκπαίδευση των γονέων (Σχολές
Γονέων, Συμβουλευτική Γονέων). 130
Ο αντισταθμιστικός ρόλος του νηπιαγωγείου (II)

Προσπάθεια άμβλυνσης των εκπαιδευτικών ανισοτήτων που

συνδέονται με τη φοίτηση και τη σχολική επίδοση των
νηπίων:

 Συνεργασία νηπιαγωγείου με οικογένεια νηπίου με σκοπό τη

γλωσσική ανάπτυξη του νηπίου κυρίως μέσα από την
προφορικότητα (υιοθέτηση πιο «εξελιγμένου» γλωσσικού κώδικα,
χρήση σύνθετων προσαυξημένων προτάσεων, εμπλουτισμό του
λεξιλογίου των νηπίων, απενοχοποίηση της χρήσης γλωσσικών
ιδιωμάτων με παράλληλη χρήση της μητρικής γλώσσας των
δίγλωσσων νηπίων).
 Συνεργασία νηπιαγωγείου με οικογένεια νηπίου με σκοπό την
παραγωγή γραπτού κειμένου από τα νήπια με βάση τις αρχές του
αναδυόμενου εγγραμματισμού.

131
Ο αντισταθμιστικός ρόλος του νηπιαγωγείου (IIΙ)

 Συνεργασία νηπιαγωγείου με οικογένεια νηπίου με σκοπό τη

δημιουργία ενός περιβάλλοντος με άφθονο και πολυποίκιλο
παιδαγωγικό υλικό για τη διέγερση του ενδιαφέροντος και την
ικανοποίηση της φυσικής περιέργειας του νηπίου.
 Συνεργασία νηπιαγωγείου με οικογένεια νηπίου με σκοπό τη
διεύρυνση του κύκλου των εμπειριών του νηπίου (π,χ
παρακολούθηση επιμορφωτικών ταινιών, θεατρικών έργων,
πραγματοποίηση εκπαιδευτικών επισκέψεων σε σημαντικά
μνημεία, κ.ά).
 Συνεργασία νηπιαγωγείου με οικογένεια νηπίου με σκοπό την
καλλιέργεια και ανάπτυξη της ικανότητας του νηπίου για
αναζήτηση πληροφοριών.
 Συνεργασία νηπιαγωγείου με οικογένεια νηπίου με σκοπό τη
βίωση σχολικών επιτυχιών από τα νήπια.

132
 Θεσμοί αντισταθμιστικής αγωγής (ΑΑ) διεθνώς
 Προγράμματα & θεσμοί ΑΑ: Είναι αυτά που στοχεύουν στην
άμβλυνση των εκπαιδευτικών ανισοτήτων & στη διασφάλιση ίσων
εκπαιδευτικών ευκαιριών στο σχολείο μέσα από τον εμπλουτισμό
των παιδιών με εμπειρίες που θα διευκολύνουν την ομαλή
ανάπτυξή τους και την κοινωνική τους ένταξη.
 Αντισταθμιστικοί θεσμοί υπήρξαν σε πολλές χώρες (ΗΠΑ, Αγγλία,
Γερμανία, κ.ά). Συγκεκριμένα: Γαλλία: Ecole sur mesure, Γερμανία:
Το ενιαίο σχολείο. ΗΠΑ: Το Πρόγραμμα Headstart (1964), σε
απάντηση στο Sputnik- schock των Σοβιετικών (1957),
απευθυνόταν αποκλειστικά σε παιδιά ηλικίας 3-6 ετών με χαμηλό
κοινωνικοοικονομικό status.
 Αποτελέσματα & λόγοι μη επιτυχημένης εφαρμογής των
παραπάνω Προγραμμάτων ΑΑ: α) Μονόπλευρος
προσανατολισμός τους προς γνωστικό τομέα με στόχο τη βελτίωση
της επίδοσης, β) Μονόπλευρος προσανατολισμός τους προς την
εκπαίδευση και όχι προς τις κοινωνικές ανισότητες με παράλληλη
θέσπιση αλλαγών σε θέματα συνεργασίας με γονείς, κοινωνικούς
φορείς, κ.ά,, γ) Η «παράπλευρη» και ξεκομμένη λειτουργία τους.
133
Θεσμοί αντισταθμιστικής αγωγής στη χώρα μας

 Προσπάθεια άμβλυνσης των εκπαιδευτικών ανισοτήτων: α)Ο

υπερδιπλασιασμός των νηπίων την τελευταία 20ετία, β)Η
γενίκευση φοίτησης στο νηπιαγωγείο, γ)Η ανωτατοποίηση σε
πανεπιστημιακό επίπεδο της εκπαίδευσης των νηπιαγωγών, δ)Η
συνεργασία των νηπιαγωγείων με ιατροπαιδαγωγικά κέντρα,
κοινωνικές υπηρεσίες, κ.ά.
 Αντισταθμιστικοί θεσμοί στην Προσχολική Εκπαίδευση στη
χώρα μας (Νόμος Πλαίσιο 1566/85, Π.Δ. 200/98, κ.ά): α)
Παράλληλη στήριξη, η Διαφοροποιημένη Διδασκαλία, το
Ολοήμερο Σχολείο-Νηπιαγωγείο, β) Ο θεσμός της
Επαναφοίτησης στο νηπιαγωγείο ή της επανάληψης τάξης, όταν
εφαρμόζεται με αντικειμενικά κριτήρια και στη λογική της παροχής
περισσότερου χρόνου στο παιδί με στόχο το συμφέρον του
μπορεί να θεωρηθεί «υποστηρικτικός».

134
 Συμπέρασμα: Οι διάφοροι παράλληλοι
εκπαιδευτικοί θεσμοί δεν έλυσαν το πρόβλημα
των εκπαιδευτικών ανισοτήτων. Επίκαιρος από
ποτέ: «Ο μύθος των ίσων ευκαιριών».
 Ζητούμενο: Να διασφαλίζεται στην πράξη η
ισότητα των εκπαιδευτικών ευκαιριών, μέσα από
τη λειτουργία αντισταθμιστικών θεσμών
ενταγμένων στο κανονικό πρόγραμμα
λειτουργίας του σχολείου.

135
136
 Ο Κύβος του Rubic και το
επάγγελμα του
εκπαιδευτικού

137
 Μπορεί το να πηγαίνει ένα παιδί σχολείο να
αποτελεί μια οικεία, σχεδόν φυσική
παγκόσμια και διαχρονική καθημερινότητα,
 Μπορεί το επάγγελμα του εκπαιδευτικού να
είναι από τα πιο παλιά επαγγέλματα της
ανθρωπότητας,
 Μπορεί για πάρα πολλά χρόνια η διδασκαλία
να θεωρήθηκε κυρίως ως μια φυσική κλίση,
ένα χάρισμα, μια τέχνη και τεχνική (και ίσως
για κάποιους και σήμερα ακόμη).
ΟΜΩΣ
138
 Σήμερα γνωρίζουμε:

 Το σημερινό σχολείο είναι ένας ιδιαίτερα πολύπλοκος &

πολλές φορές απρόβλεπτος μηχανισμός
και ότι ο
 εκπαιδευτικός είναι ένας επαγγελματίας (όχι με την
τεχνοκρατική αντίληψη του επαγγελματισμού)
 του οποίου η διδασκαλία αποτελεί την κύρια
επαγγελματική του δραστηριότητα, με την έννοια ότι
αποτελεί μια ευρεία & σύνθετη διαδικασία (με τεχνικές,
ηθικές, κοινωνικές, διοικητικές, πολιτικές, οικονομικές, κλπ
διαστάσεις) που συναπαρτίζεται από αλληλοσυνδεόμενα
καθήκοντα, στόχους απαιτήσεις και εμπόδια.

139
 Το ελληνικό σχολείο σήμερα

 Είναι πολύ ίδιο με αυτό του χθες…. παραδοσιακό,

αυταρχικό, δασκαλοκεντρικό, μονοδιάστατο που
προτάσσει την ομοιομορφία, τον παπαγαλισμό,
παθητικότητα, τον ανταγωνισμό και την ατομικότητα
 Τα παιδιά διδάσκονται συχνά νέα γνωστικά
αντικείμενα και περιεχόμενα με παρωχημένες
εκπαιδευτικές μεθόδους
 Δεν ευνοεί την ανάπτυξη του ενδιαφέροντος στη
μάθηση, δεν φέρνει το παιδί σε άμεση επαφή με το
αντικείμενο μάθησης, δε διευκολύνει την
διερευνητική προσέγγιση της γνώσης ούτε την
αλληλεπίδραση στην τάξη

140
1/ Το διεθνές εκπαιδευτικό σκηνικό:

 Οι γνώσεις διπλασιάζονται κάθε 5 χρόνια

 Εύκολη πρόσβαση στην πληροφορία άρα το
σχολείο δεν μπορεί να αρκείται στο να μεταφέρει
μεταδίδει/ μεταβιβάζει γνώσεις & πληροφορίες αλλά
στο να του μάθει να επιλέγει πληροφορίες
 Άρα η αντίληψη ότι ο δάσκαλος απλώς προσφέρει
& μαθητής απλώς αποδέχεται τις επιδράσεις της
διδασκαλίας μάλλον υπεραπλουστεύει ή/και
διαστρεβλώνει την ουσία της διδασκαλίας
 Σύγχρονες αντιλήψεις & θεωρίες για τη διδασκαλία
& τη μάθηση όπου πλέον ξέρουμε ότι δεν
πρόκειται για 2 διακριτές διαδικασίες

141
 2/ Το διεθνές εκπαιδευτικό σκηνικό:
 Αναμόρφωση αναλυτικών προγραμμάτων &
διδακτικών προσεγγίσεων, αναδόμηση της
διδακτέας ύλης
 Νέα γνωστικά αντικείμενα: περιβαλλοντική
εκπαίδευση, διαπολιτισμική, αντιρατσιστική, μη-
σεξιστική εκπαίδευση, αγωγή υγείας
 Η σταδιακή είσοδος & ενσωμάτωση των Νέων
Τεχνολογιών & ΤΠΕ στην εκπαίδευση
 Υιοθέτηση εναλλακτικών μορφών αξιολόγησης
 Αλλαγή ρόλου εκπαιδευτικών και μαθητών
 Νέα σχήματα επικοινωνίας & συνεργασίας
 Νέα πλαίσια για παιδιά με ειδικές εκπαιδευτικές
ανάγκες
142
 Φαίνεται λοιπόν σήμερα περισσότερο
από ποτέ, ότι:
 το Σχολείο να είναι ένας ιδιαίτερα πολύπλοκος & πολλές
φορές απρόβλεπτος μηχανισμός
 το Σχολείο αποτελεί ένα πεδίο δυναμικό, μεταβαλλόμενο
και διερευνητικό
 η εμπειρία, του έμπειρου εκπαιδευτικού που άλλοτε
παρείχε ασφάλεια φαίνεται ότι δεν αρκεί στις
λαβυρινθώδεις διαδρομές που βρισκόμαστε
 Το να θέλουμε να ακολουθήσουμε τη νέα εκπαιδευτική
πραγματικότητα, ακολουθώντας παραδοσιακές
διαδρομές είναι μάλλον αδιέξοδο
 Παρόμοιες σκέψεις μας οδήγησαν στο να προσομοιάσουμε
το εκπαιδευτικό επάγγελμα και των απαιτήσεων του με τον
κύβο του Rubik.

143
 Επάγγελμα Εκπαιδευτικού =
κύβος του Rubik.

Αν κάθε μικρό τετράγωνο αντιστοιχηθεί με μια από τις πολλές

δεξιότητες που έχουν καταγραφεί στη σύγχρονη θεωρητική
βιβλιογραφία αναφορικά με τις απαραίτητες δεξιότητες που
πρέπει να διαθέτουν οι σύγχρονοι εκπαιδευτικοί
καταλήγουμε σε όχι πάντα καθαρά πεδίο δράσης, από
πλευράς πρακτικής
144
 Πρόκειται για 6 οικογένειες
επαγγελματικών δεξιοτήτων

αλληλοσυμπληρούμενες δεξιότητες οι
οποίες θα πρέπει να ενσωματωθούν και στα
περιεχόμενα της εκπαίδευσης των
εκπαιδευτικών (αρχικής & συνεχιζόμενης).

145
 1η Να διδάσκει:
Διδασκαλία δεν είναι μια απλή μετάδοση γνώσης,
μια μηχανιστική μεταφορά κάποιας ύλης
 Ενέχει την πράξη της επιλογής, της λήψης
απόφασης
 Απαιτεί γνώση του αντικείμενο του (γνώση
περιεχομένου), προκειμένου στη συνέχεια να
το οργανώσει και να το μετασχηματίσει σε
διδακτικό (διδακτικές δεξιότητες) σε σχέση με
το δυναμικό των μαθητών του (παιδαγωγικές
δεξιότητες)

146
Η μετάφραση των επιδιώξεων ΑΠ σε
μαθησιακούς, προϋποθέτει:

 Γνώση του αντικειμένου και γενικότερα του

επιστημονικού του πεδίου και των
συνδέσεών του
 Γνώση των αναπαραστάσεων, των
προγενέστερων ιδεών, των γνωστικών ή/και
άλλων εμποδίων των παιδιών
 Κατανόηση και αξιοποίηση του λάθους
 Υιοθέτηση εναλλακτικών μορφών
αξιολόγησης, με στόχο τη βελτίωση
147
 2η Να συνεργάζεται:
 Η συνεργασία βρίσκεται στο επίκεντρο του
εκπαιδευτικού διαλόγου
 Στηρίζεται θεωρητικά στην κοινωνική διάσταση
της γνώσης και της σκέψης
 Η δεξιότητα της συνεργασίας ως μια
φιλοσοφία ζωής, ως μια κουλτούρα σχολείου,
όπου:

σκέφτομαι συλλογικά, επικοινωνώ, πράττω

συλλογικά
148
3η Να καινοτομεί:
 Η καινοτομία συνδέεται άμεσα με την έννοια της αλλαγής
 Ο δάσκαλος, ο σημαντικότερος παράγοντας και
διαχειριστής αυτής της αλλαγής και εισαγωγής κάθε
καινοτομίας
 Αυτός θα καθορίσει την υιοθέτηση, την ενσωμάτωση και την
αξιοποίηση της εφόσον όμως του αναγνωριστεί ο
πρωταγωνιστικός ρόλος και πεισθεί για τα οφέλη της
 Επιτρέπει την ανταλλαγή πληροφοριών και εμπειριών, τον
εντοπισμό καλών πρακτικών, τη συγκριτική ανάλυση
εκπαιδευτικών συστημάτων & εκπαιδευτικών πολιτικών
και τη συζήτηση & ανάλυση θεμάτων

149
4η Να ερευνά:

Σε σύγκρουση με αυτό που θεωρείται

παραδοσιακά διδακτικό έργο
η ερευνητική διαδικασία:
 διατύπωση του ερευνητικού ερωτήματος,

 εμβάθυνση στην βιβλιογραφία

 επιλογή ερευνητικής στρατηγικής, επιλογής

ή/και κατασκευής εργαλείων
 διεξαγωγή της έρευνας, ανάλυση των
δεδομένων (πρώτη & συνολική), εξαγωγή
συμπερασμάτων έως και τη συγγραφή
150
ερευνητικής έκθεσης.
Έρευνα & διδασκαλία:

Δε νοούνται ως 2 ξεχωριστές δραστηριότητες,

Η ερευνητική δεξιότητα υπηρετεί τη διδασκαλία και
επομένως τον εκπαιδευτικό, βοηθώντας τον να
δοκιμάσει, να αναπτύξει και να διαδώσει τις ιδέες που
υποστηρίζουν την καθημερινή πρακτική του στην τάξη

Για τη μελέτη των παιδαγωγικών φαινομένων προτείνεται

η έρευνα δράσης, όπου ερευνητής είναι ο ίδιος ο
εκπαιδευτικός που στοχεύει στη μελέτη & επίλυση
των δικών του άμεσων εκπαιδευτικών ερωτημάτων ή
προβλημάτων

151
 5η Να συνδέει Θεωρία με Πράξη:

 Θ-Π ισότιμη σχέση αλληλεπίδρασης.

 Ο σύγχρονος εκπαιδευτικός δεν μπορεί να αναπαράγει με
τυφλό τρόπο πρακτικές άλλων συναδέλφων ακόμη και
άλλων εποχών
 Η έμφαση σε αυτή τη δεξιότητα δίνεται για να τονιστεί η
διαφοροποίηση της πρακτικής από τη γνώση της
πρακτικής μας (Freire, 2006).
 Σύνδεση Θ-Π σημαίνει αμφισβήτηση, ανάλυση,
αξιολόγηση, αυτό-αξιολόγηση, δοκιμασία, ανταλλαγή
ιδεών, επικοινωνία, συνεργασία, συνείδηση των
πράξεών, να μετασχηματισμό λόγων σε πράξη,
στοχασμό στην πράξη για τις πράξεις και επιλογές

152
6η Να στοχάζεται & να αναπτύσσεται:

 Κοινός τόπος ότι ο εκπαιδευτικός λειτουργεί σε

σύνθετο σχολικό συγκείμενο, και ότι
 η διδακτική συμπεριφορά διαμορφώνεται κάτω
από την επίδραση ποικίλων παραγόντων,
 για αυτό εισάγεται το στοιχείο του αυτοελέγχου και
της κριτικής αποτίμησης της εργασίας
 Η έμφαση δίνεται στον «εκπαιδευτικό-ερευνητή»
(Stenhouse, 1975) και στον «εκπαιδευτικό-
στοχαστή» (Schön, 1983. Zeichner, 1987) ως ένα
κριτικά σκεπτόμενο άτομο, που αξιολογεί, αναλύει
τη διδακτική του συμπεριφορά & δράση και
βρίσκεται σε διαρκή διαδικασία εξέλιξης
153
 Εκπαίδευση στο στοχασμό
 Σύνδεση με προγράμματα εκπαίδευσης εκπ/κών
 Δεν θέλει έτοιμες λύσεις ή απαντήσεις αλλά
καταστάσεις που χρειάζονται ανάλυση, συνεργασία,
περαιτέρω διερεύνηση και έρευνα
 Διαδικασίες που τον προετοιμάζουν για τον απαιτητικό
ρόλο που θα αναλάβει
 Που προωθούν την ουσιαστική μάθηση και τη
δημιουργία διαφορετικού παιδαγωγικού κλίματος
 Που συμβάλλουν στον επαναπροσδιορισμό του
ρόλου του, ως άτομο - στοχαζόμενο στο πρότυπο του
κριτικά σκεπτόμενου εκπαιδευτικού και της
εξέλιξής του σε στοχαζόμενο- επαγγελματία

154
 Αντί επιλόγου …

Η επίλυση του κύβου του Rubik απαιτεί επίμονες

προσπάθειες, αναζητήσεις, αμφισβητήσεις,
συγκρούσεις, διεκδικήσεις

 Ωστόσο αν το πιστέψουμε & προσπαθήσουμε

μπορούμε να συμβάλλουμε στο ταξίδι
επαγγελματοποίησης της σύγχρονης
νηπιαγωγού, της βρεφονηπιοκόμου, της
βρεφονηπιαγωγού, του παιδαγωγού παιδιών
προσχολικής ηλικίας
για να αλλάξει η αρνητική διάθεση των
παιδιών για το σχολείο

155