‫خىتايغا قارشى ئامېرىكا ‪ -‬رۇسىيە ئىتتىپاقى شەكىللىنىشىنىڭ‬

‫ئېھتىماللىقى بارمۇ؟‬

‫كۆلتېكىن‬

‫بۈگۈنكى خەلقئارا سىستېمىنىڭ ئاساسلىق پىرىنسىپلىرى ‪ -1648‬يىلدىكى ۋېستىفالىيە شەرتنامىسىدا‬

‫ئاساسىي جەھەتتىن بېكىتىلىپ بولغان بولۇپ بىرىنچى ۋە ئىككىنچى دۇنيا ئۇرۇشلىرىدا لىبېرالىزمنىڭ بەزى‬
‫قىممەت قاراشلىرى قوشۇلدى خاالس‪ .‬بۇالرنىڭ ئىپادىلىرى ب د ت غا ئوخشاش ئۇلۇس ھالقىغان سىياسىي‬
‫ۋە ئىقتىسادىي تەشكىالتالرنىڭ قۇرۇلۇشى ۋە بۇالرنىڭ تۈرتكىسىدە دېموكراتىيە ۋە خەلقئارا تىجارەتنىڭ‬
‫تەرەققىي قىلدۇرۇلۇشى قاتارلىقالردۇر‪ .‬خەلقئارا مۇناسىۋەتلەردە ۋېستىفالىيە سىستېمىسىدىن تا ھازىرغىچە‬
‫قوللىنىلىپ كېلىۋاتقان ئىنتايىن مۇھىم بىر ئۇقۇم بولۇپ ئۇ بولسىمۇ كۈچلەر تەڭپۇڭلۇقى سىياسىتىدۇر‪ .‬بۇ‬
‫سىياسەتتە بىر نەچچە كۈچلۈك دۆلەت مەۋجۇت سىستېمىغا خىرىس قىلغان دۆلەتنى بىرلىكتە‬
‫ئىتتىپاقلىشىپ چەكلەيدۇ‪ .‬چەكلەش ئېلىپ بارغاندا يېڭى باش كۆتۈرگەن دۆلەت بىلەن ئىدېئولوگىيەسى‪،‬‬
‫مەزھىپى قاتارلىقالر ھېسابلىشىپ ئولتۇرۇلمايدۇ‪ .‬ئاساسلىق مەقسەت مەۋجۇت سىستېمىنىڭ تەرتىپنى‬
‫قوغداپ قېلىش بولىدۇ‪ .‬كۈچلەر تەڭپۇڭلۇقى سىياسىتى نۇرغۇن چوڭ توقۇنۇشالرنىڭ ئالدىنى ئېلىپال قالماي‬
‫يەنە ئۈچ قېتىم رولىنى جارى قىلدۇرالمىغان ۋە ھەممىسى كەڭ كۆلەملىك خەلقئارالىق ئۇرۇش بىلەن‬
‫نەتىجىلەنگەن‪ .‬يەنى ناپالېئوننىڭ فىرانسىيەسىنى‪ ،‬ۋىلھېلىمنىڭ گېرمان ئىمپېرىيەسىنى‪ ،‬گىتلېرنىڭ‬
‫فاشىست گېرمانىيەسىنى چەكلەشتە مەغلۇپ بولغان‪.‬‬

‫ھازىر خىتاي قوپال بىر شەكىلدە باش كۆتۈرۈپ چىقىپ ئامېرىكا ۋە غەربنى چۆچۈتۈۋەتتى‪ .‬چۈنكى‬
‫غەرب خىتاينى ئۆز يېنىغا تارتىش‪ ،‬ئۆزى قۇرغان لىبېرال سىستېمىغا ئەكىرىش‪ ،‬مەبلەغ سېلىش ۋە تېخنىكا‬
‫ياردەملىرىنى بېرىش ئارقىلىق دېموكراتىك دۇنيانىڭ بىر پارچىسىغا ئايالندۇرۇپ فۇكۇياما ئوتتۇرىغا قويغان‬
‫« تارىخنىڭ ئاخىرى» نەزەرىيەسىنى ئەمەلىيەتتە ئىسپاتالشنى ئويالۋاتقان ئىدى‪ .‬ئۇالر خىتاينىڭ تۇزىنى‬
‫يەپ تۇزلۇقنى چاقىدىغانلىقىنى پەرەز قىلمىغان ئىدى‪ .‬غەربلىك خىتاينى تەتقىق قىلغۇچىالر خىتاينى‬
‫ئۆزلىرىگە ئوخشاش ئىدىيە جەھەتتىن ئالدىغا قاراپ تەرەققىي قىلىپ ماڭىدۇ دەپ ئويالشقان ئىدى‪ ،‬لېكىن‬
‫خىتاينىڭ روھىنىڭ خىتاينىڭ ئۆتمۈشىگە مىخلىنىپ كەتكەنلىكىنى بىلەلمىگەن ئىدى‪ .‬دۇنياغا «تەدرىجىي‬
‫تەرەققىيات» نەزەرىيەسى بىلەن قارايدىغانال غەرب لىبېراللىرى خىتاينىڭ يەنىال دىكتاتور‪ ،‬گۇمانخور ۋە‬
‫قارا نىيەت ھالەتتە تۇرغىنىدىن ھەيران قېلىشقان ئىدى‪.‬‬

‫شۇنداق‪ ،‬خىتاي بەلكىم غەربنىڭ ئەڭ كۈچلۈك رەقىبى بولۇپ مەيدانغا چىقتى‪ .‬ئۇ سوۋېت‬
‫ئىتتىپاقىدىنمۇ كۈچلۈك رەقىب‪ ،‬سەۋەبى راستتىنال سوۋېتتەك كۈچلۈك ئەمەس بەلكى مەۋجۇت خەلقئارا‬
‫سىستېما خىتاينىڭ رىقابەتچانلىقىنى سوۋېتكە قارىغاندا كۈچلۈك قىلىۋەتتى‪ .‬ۋۇخەن ۋىرۇسىنىڭ ئوتتۇرىغا‬
‫چىقىشى بىلەن دۇنيا پالەچ ھالغا چۈشۈپ قالدى ۋە قارىماققا خىتاي يەنە بىر قەدەم ئالدىغا ئۆتۈۋالغاندەك‬
‫كۆرۈنمەكتە‪ .‬بۇ ئەھۋالدا تەبىئىي ھالدا غەرب‪ ،‬جۈملىدىن ئامېرىكا خىتايغا قارشى كۈچلەر تەڭپۇڭلۇقى‬

‫‪1‬‬
‫سىياسىتىنى يول قويىدۇ ئەلۋەتتە‪ .‬بۇنداق بولغاندا تۇنجى بولۇپ كاللىمىزغا كېلىدىغان دۆلەت رۇسىيەدۇر‪.‬‬
‫رۇسىيە ھازىرقى دۇنيا سىستېمىسىدىكى بەلگىلىگۈچى كۈچكە ئىگە بىر دۆلەت شۇنداقال خىتاينىڭ ئەڭ‬
‫مۇھىم ئىتتىپاقدىشى (دەپ قارالماقتا)‪ .‬بۇنداق ھالەتتە ئامېرىكا ئەينى ۋاقىتتا سوۋېتكە قارشى خىتاينى‬
‫يېنىغا تارتىپ ئونى بىتچىت قىلغاندەك ھازىر رۇسىيەنى يېنىغا تارتىپ خىتاينى غولىتىۋېتەلەمدۇ ؟ بۇنىڭ‬
‫مۇمكىنچىلىكى بارمۇ؟ بۇ يازمىدا رۇسىيە‪ -‬غەرب مۇناسىۋىتىنىڭ ھازىرقى ھالىتى ۋە سەۋەبى‪ ،‬رۇسىيەنىڭ‬
‫سودا شېرىكلىرى ‪ ،‬رۇسىيە‪ -‬خىتاي ئارىسىدىكى يوشۇرۇن زىددىيەتلەر شۇنداقال رۇسىيە ۋە غەربنىڭ‬
‫ھەمكارلىق ئېھتىياجلىرىنى تەھلىل قىلىش ئارقىلىق يۇقىرىدىكى سوئالغا جاۋاب بېرىشكە تىرىشىمىز‪.‬‬

‫باشتا رۇسىيە بىلەن غەربنىڭ ھازىرقى ھالىتىگە نەزەر سالساق بىر بىرى بىلەن رىقابەت ۋە چەكلەش‬
‫ھالىتىدە ئىكەنلىكىنى كۆرىمىز‪ .‬غەربنىڭ نەزىردە رۇسىيە دىكتاتور ۋە ياۋايى‪ ،‬رۇسىيەنىڭ نەزىرىدە بولسا‬
‫غەرب رۇسىيەنىڭ ئۇلىنى كوالۋاتقان بىر دۈشمەن كۈچ‪.‬‬

‫‪ .1‬غەرب – رۇسىىيە مۇناسىىۋىتى لىبېرالىزملىق دۇنيا قارىشىىنىڭ دېموكراتىيە = تىنچلىق‬

‫نەزەرىيەسىنىڭ ۋە سوغۇق مۇناسىۋەت ئۇرۇشى سىندرومىنىڭ قۇربانى‬

‫«دېموكراتىيە =تىنچلىق» نەزەرىيەسى ( ‪ )DPT‬ياۋروپا ئاقارتىش ھەرىكىتى مۇتەپەككۇرى ئېممانۇئېل‬

‫كانت تەرىپىدىن ئوتتۇرىغا قويۇلغان بولۇپ ئۇنىڭ قارىشىچە ئىنسانالر دېموكراتىيە ئېڭىغا يېقىنالشقانسېرى‬
‫تىنچلىقنى سۆيىدىغان بولىدۇ‪ .‬كېيىن بۇ نەزەرىيە خەلقئارا مۇناسىۋەت نەزەرىيەسى لىبېرالىزم ئېقىمىدا‬
‫«دېموكراتىك دۆلەتلەر بىر بىرى بىلەن ئۇرۇشمايدۇ» دەپ يەكۈنلەندى‪-1 .‬دۇنيا ئۇرۇشى مەزگىلدىكى‬
‫ئامېرىكا پىرېزىدېنتى ۋىلسۇن بۇ نەزەرىيەگە چىن قەلبىدىن ئىشەنگەن رەھبەر بولۇپ‪ .‬شۇڭا ساال قىلىپ‬
‫يۈرۈپ ھازىرقى ب د ت نىڭ ئاساسى بولغان مىللەتلەر جەمئىيىتىنى ‪ -1920‬يىلى شىۋېيتسارىيەدە قۇردى‪.‬‬

‫ئىككىنچى دۇنيا ئۇرۇشى ۋە سوغۇق مۇناسىۋەتلەر ئۇرۇشىدا فاشىزم ۋە كوممىنىزمنىڭ غالجىرلىقىنى‬

‫كۆرۈپ يەتكەن غەرب‪ ،‬دېموكراتىيە قىممەت قارىشىنى يېيىشنى دۇنيا تىنچلىقنىڭ كاپالىتى دەپ قارىدى‪.‬‬
‫شۇنداق قىلىپ ئامېرىكا ئۆزىگە دۇنيانى دېموكراتىيەلەشتۈرۈش ۋەزىپىسىنى يۈكلىدى‪ .‬تەبىئىي بۇ ۋەزىپە‬
‫ئۇزاق ئۆتمەيال دىكتاتور دۆلەتلەرنى ئۆزگەرتىشنى باش ۋەزىپە قىلىشتىن ئامېرىكىغا دۈشمەن دەپ قارالغان‬
‫دۆلەتلەرنى ئۆزگەرتىشنى باش ۋەزىپە قىلىشقا ئۆزگىرىپ كەتتى ۋە ئاخىرىدا جون مىرشايمىر « ‪The Great‬‬
‫‪ » Delusion‬دېگەن ئەسىرىدە تىلغا ئالغاندەك لىبېرالىزمنىڭ چۈشى بولۇپ ئاخىرالشتى‪ .‬بۇ چۈش رۇسىيە‬
‫ۋە غەرب مۇناسىۋىتىگە ناھايىتى ئېغىر جاراھەت سالدى‪.‬‬

‫بۇ سەۋەبتىن‪ ،‬دۇن يا مىقياسىدا «رەڭلىك ئىنقىالب» دولقۇنى قوزغالدى‪ .‬بۇ دولقۇن ئەلۋەتتە غەربنىڭ‬
‫كونا رەقىبى بولغان رۇسىيەنىمۇ ئۇردى‪ .‬سوغۇق ئۇرۇشتىن كېيىن رۇسىيەنى غەرب الگېرىغا قوشماقچى‬
‫بولغان ئامېرىكا ھەقىقەتەن دىپلوماتلىرىنى رۇسىيەگە ئەۋەتكەن بولۇپ لېكىن بۇيرۇق تۈسىدىكى تەلەپ‪،‬‬
‫ۋە رۇسىيەگە بولغان مەنسىتمەسلىك پوزىتسىيەسى رۇسالرنىڭ ئوغىسىنى قايناتقان ئىدى‪.‬‬

‫‪2‬‬
‫شۇنداق قىلىپ سوغۇق مۇناسىۋەتلەر ئۇرۇشى ئاخىرالشقاندىن كېيىنمۇ غەرب رۇسىيەگە رودىپايدەك‬
‫چاپلىشىۋالدى‪ .‬ناتونى توختىماي شەرققە كېڭەيتىپ رۇسىيەنىڭ قوشنىلىرىنى ئەزالىققا قوبۇل قىلدى‪ .‬بالتىق‬
‫دېڭىزىدىكى بۇرۇنقى سوۋېت دۆلەتلىرىنى ۋە پولشانى ئۆزىگە قوشۇۋالدى‪ .‬كېيىن ئۇكرائىناغا كەلگەندە‬
‫رۇسىيە قىرىمنى ئىشغال قىلدى ۋە ئۇكرائىنانى پارچىلىدى‪.‬‬

‫پۇتىن بولسا غەربكە ۋە ئۇنىڭ بىر يۈرۈش قىممەت قاراشلىرىغا قارشى جەڭ ئېالن قىلدى‪ .‬رۇسىيەنىڭ‬
‫ئەتراپىدىكى رەڭلىك ئىنقىالبىنى پۇتىن غەربنىڭ قىممەت قارىشىنىڭ ئىلگىرىلىشى‪ ،‬شۇنداقال بىۋاسىتە‬
‫تەھدىت دەپ شەرھلىدى‪ .‬رەڭلىك ئىنقىالبىنىڭ تەھدىتىنىڭ ئالدىنى ئېلىش ئۈچۈن‪ ،‬رۇسىيە دائىرىلىرى‬
‫ئۆكتىچىلەرگە ۋە غەربنىڭ دېموكراتىيەنى ئىلگىرى سۈرۈش ئىدىيەسىگە سىياسىي‪ ،‬مەمۇرىي ۋە ئەقلىي‬
‫ھۇجۇم قىلىشنى بىرلەشتۈرگەن ئىستراتېگىيەلەرنى قولالندى‪ .‬ئالدى بىلەن‪ ،‬سېربىيە‪ ،‬گىرۇزىيە ۋە‬
‫ئۇكرائىنادىكى رەڭلىك ئىنقىالبىنىڭ ھەرىكەتلەندۈرگۈچ كۈچى بولغان ھەر خىل ياشالر ھەرىكىتىگە قارشى‬
‫تۇردى‪ - 2008 .‬يىلى بىۋاسىتە ئەسكەر چىقىرىپ گىرۇزىيەگە بېسىپ كىردى‪ .‬چۈنكى بۇ خىل لىبېرال‬
‫دېموكراتىيە ئىدىيەسى رۇسىيەنىڭ مىللىي خاراكتېرىگە قارشى ئاغدۇرمىچىلىق دەپ قارىالتتى‪ .‬بۇنىڭدىن‬
‫سىرت ئامېرىكا يەنە ئوتتۇرا ئاسىياغا سىڭىپ كىرىپ ئۆزبېكىستان ۋە قىرغىسىتانالردا ھەربىي بازا قۇردى‪.‬‬
‫بۇالر ھەقىقەتەن رۇسىيەنى چۈچۈتكەن ئىدى‪...‬‬

‫بۇالردىن غەربتە بولۇپمۇ ئامېرىكىدا سوغۇق مۇناسىۋەتلەر ئۇرۇشىدا شەكىللەنگەن رۇسىيەنى بۈيۈك‬
‫تەھدىت دەپ قارايدىغانال ئىدىيەنىڭ ھازىرغىچە تەسىرىنى يوقاتمىغانلىقىنى كۆرۈۋېلىشقا بولىدۇ‪ .‬بۇ خىل‬
‫سىياسەت رۇسىيەنى تەبىئىي ھالدا خىتاينىڭ قوينىغا ئىتتىردى‪ .‬مەسىلەن‪ ،‬ئۇكرائىنا كىرىزىسىدىن ئۇزۇن‬
‫ئۆتمەي‪ ،‬رۇسىيە ۋە خىتاي گازپروم ۋە جۇڭگو دۆلەتلىك نېفىت شىركىتى (‪ )CNPC‬نى ‪ 30‬يىللىق ‪400‬‬
‫مىليارد دولالرلىق تەبىئىي گاز كېلىشىمى ئىمزاالشقا قىستىدى‪ .‬ئەسلىدە باھا ئۈستىدە تاالش‪-‬تارتىش‬
‫سەۋەبىدىن بۇ كېلىشىم ئون يىلغا يېقىن سۆرىلىپ يۈرگەن ئىدى‪ .‬ئۇالر يەنە سۇرىيە ۋە ۋېنېزۇئېالدىكى‬
‫ۋەزىيەتنى بىر تەرەپ قىلغاندا بىرلىكتە ھەرىكەت قىلدى‪-2018 .‬يىلىدىن كېيىنمۇ ئىككى دۆلەت‬
‫ئوتتۇرىسىدىكى سودا‪ 30 %‬تىن كۆپرەك ئاشتى مۆلچەرلىنىشىچە تېخىمۇ كۆپىيىشى مۇمكىن‪.‬‬

‫‪ .2‬رۇسىيەنىڭ خىتاي‪ ،‬ئامېرىكا ۋە ياۋروپا بىلەن بولغان سودا سوممىسى‬

‫ئىقتىسىاد دۆلەتلەر ئارا مۇناسىىۋەتنى بەلگىلەيدىغان ئەڭ مۇھىم پارامېتىردۇر‪ .‬بۇ خىل مۇناسىىۋەت ھەم‬
‫تەبىئىي شىىىەكىللىنىدۇ ( ياپونىيە ۋە ياۋروپا‪ ،‬ھىنسىىىتان قاتارلىقالردەك)‪ ،‬ھەم سىىىىياسىىىىي سىىىەۋەب بىلەن‬
‫تەرەققىي قىلدۇرۇلىدۇ( مەسىلەن ھازىرقى خىتاي – رۇسىيە ئىقتىسادى مۇناسىۋىتىدەك)‪.‬‬

‫رۇسىىيەنىڭ ئېكسىپورتى ئەڭ يۇقىرى بولغان تاۋارلىرى خام نېفىت (‪ 96.6‬مىليارد دولالر)‪ ،‬پىشىشىىقالپ‬
‫ئىشىىىىلەنگەن نېفىىت (‪ 58.4‬مىليىارد دولالر)‪ ،‬نېفىىت گىازى (‪ 19.8‬مىليىارد دولالر)‪ ،‬كۆمۈر برىكېتس (‪16.1‬‬
‫مىليارد دولالر) ۋە بۇغداي (‪ 7.93‬مىليارد دولالر)‪.‬‬

‫‪3‬‬
‫ئۇنىىڭ ئىمپورت مىقىدارى ئەڭ كۆپ بولغىنى ئورالمىلىق دورا (‪ 8.23‬مىليىارد دولالر)‪ ،‬مىاشىىىىىنىا (‪7.69‬‬
‫مىليارد دولالر)‪ ،‬ماشىىىنا زاپچاسىىلىرى (‪ 7.44‬مىليارد دولالر)‪ ،‬رادىيو ئۈسىىكۈنىلىرى (‪ 7.04‬مىليارد دولالر)‬
‫ۋە ئايروپىالن‪ ،‬تىك ئۇچار ئايروپىالن (‪ 6.33‬مىليارد دولالر)‪.‬‬

‫‪-2018‬يىلى‪ ،‬رۇسىىىىيە خىتايغا ‪ 35‬مىليارد ‪ 100‬مىليون ئامېرىكا دوللىرىدىن ئاشىىىىدىغان خام نېفىت‬
‫ئېكسىىىىپورت قىلغان بولۇپ دۇنيادىكى ھەرقانداق دۆلەتتىن كۆپ بولغان‪ .‬گولالندىيە ۋە گېرمانىيە ئايرىم‪-‬‬
‫ئايرىم ھالدا رۇسىيە خام نېفىتىنىڭ ئىككىنچى ۋە ئۈچىنچى چوڭ ئېكسپورت مەنبەسىدۇر‪.‬‬

‫رۇسىىىيەنىڭ ئەڭ چوڭ ئېكسىىپورت مەنزىلى خىتاي (‪ 39.1‬مىليارد دولالر)‪،‬ئۇنىڭدىن قالسىىا گولالندىيە‬
‫(‪ 27.7‬مىليارد دولالر)‪ ،‬گېرمانىيە (‪ 19.9‬مىليارد دولالر)‪ ،‬بېالرۇسىىىىيە (‪ 18.5‬مىليارد دولالر) ۋە ئامېرىكا‬
‫(‪ 15.4‬مىليارد دولالر) دىن ئىبارەت‪.‬‬

‫ئەڭ يۇقىرى ئىمپورت مەنبەسىىىى خىتاي (‪ 43.8‬مىليارد دولالر)‪،‬كېيىنكىلىرى بولسىىىا گېرمانىيە (‪27.2‬‬
‫مىليىارد دولالر)‪ ،‬بېالرۇسىىىىىيە (‪ 12.5‬مىليىارد دولالر)‪ ،‬ئىامېرىكىا (‪ 10.9‬مىليىارد دولالر) ۋە ئىتىالىيە (‪9.2‬‬
‫مىليارد دولالر)‪.‬‬

‫يېقىنقى يىلالردىن بۇيان‪ ،‬رۇسىىيە تاشىقى سىودىسىىنىڭ جۇغراپىيەلىك يۆنىلىشىى ياۋروپادىن ئاسىىيا تىن‬
‫ئوكيانغا يۆتكەلگەن بولۇپ ‪ ،‬بۇ رۇسىىيەنىڭ ھەر ئىككى رايون بىلەن بولغان سىودا سىودا مىقدارىدا ئەكس‬
‫ئەتكەن‪ .‬ئەمما‪ ،‬ياۋروپا دۆلەتلىرى رۇسىىيەنىڭ قېزىلما بايلىقلىرىنى داۋاملىق سىېتىۋالغان‪ .‬رۇسىىيە تەبىئىي‬
‫گازنىڭ‪ 40 %‬تىن كۆپرەكىنى‪ ،‬ياۋروپا ئىتتىپاقىدىكى ‪ 28‬دۆلەتكە سىىاتىدۇ ۋە نېفىتىنىڭ‪ 27 %‬نىمۇ ئۇالر‬
‫سېتىۋالىدۇ‪.‬‬

‫تېخىمۇ ئۇچۇق قىلىپ ئېيتقاندا ‪ -2019‬يىلى خىتاي رۇسىىيە ئومۇمىي سىودا سىوممىسىى ‪ 110‬مىليارد‬
‫بولغان بولۇپ رۇسىيە ‪ 2.66‬مىليارد دولالر ئاكتىپ باالنستا بولغان‪.‬‬

‫‪ -2018‬يىلى رۇسىىيە – ياۋروپا ئىتتىپاقى ئومۇمىي سىودا سىوممىسىى ‪ 279‬مىليارد دولالر‪ ،‬رۇسىىيە ‪91‬‬
‫مىليارد دولالر ئاكتىپ باالنىستا بولغان‪.‬‬

‫‪ -2019‬يىلى رۇسىىىيە – ئامېرىكا ئومۇمىي سىىودا سىىوممىسىىى ‪ 26.1‬مىليارد دولالر‪ ،‬رۇسىىىيە ‪ 100‬مىڭ‬
‫دولالر پاسسىپ باالنىستا بولغان‪.‬‬

‫يىغىنچاقلىغاندا غەرب – رۇسىىيە سىودا سىوممىسىى ‪ 305‬مىليارد دولالر ئەتراپىدا‪ ،‬رۇسىىيەگە كىرىدىغان‬
‫نەخ پۇل ‪ 91‬مىليارد دولالر‪.‬‬

‫خىتاي بىلەن بولسىا سىودا سىوممىسىى ‪ 110‬مىليارد‪ ،‬رۇسىىيەگە كىرىدىغان پايدا ‪ 2.66‬مىليارد دولالر‪.‬‬
‫كۆرۈۋېلىشقا بولىدۇكى رۇسىيەنىڭ غەرب بىلەن بولغان سودىسى خىتاينىڭكىدىن كۆپ يۇقىرى‪.‬‬

‫‪4‬‬
 ‫‪ .3‬خىتاي – رۇسىيە مۇناسىۋىتىدىكى يوشۇرۇن كرىزىسالر‬

‫رۇسىىيە ‪ -‬خىتاي دوسىتلۇق مۇناسىىۋىتىنى تېخى يېقىندا پەيدا بولغان ۋە پۈتۈنلەي ۋاقىتلىق مەنپەئەت‬
‫ئۈچۈن قۇرۇلغان مۇناسىىىىىۋەت دېسىىىىەك خاتاالشىىىىمايمىز‪ .‬ئامېرىكىنىڭ بېسىىىىىمغا ئورتاق تاقابىل تۇرۇش‬
‫ئۇالرنىڭ مۇناسىىۋىتىنىڭ ھەرىكەتلەندۈرگۈچ كۈچى ھېسىابلىنىدۇ‪ .‬بولمىسىا ئۇالرنىڭ ئارىسىىدا ھەقىقەتەن‬
‫بەزىدە توقۇنۇشىىىتىن قېچىش قىيىن بولغان يوشىىىۇرۇن مەسىىىىلىلەر بار‪ .‬شىىىى جىنپىڭنىڭ ‪ -2019‬يىلىدا‬
‫دېگەن «ئاتا بوۋىلىرىمىزنىڭ زېمىنلىرىغا ۋارىسىىىلىق قىلىمىز» دېگەن سىىىۆزى رۇسىىىىيەگىمۇ بېرىلگەن بىر‬
‫سىىىگنالدۇر‪ .‬چىڭ سىىۇاللىسىىى كۈچەيگەن مەزگىللەردە ھازىرقى خىتاي ‪ -‬رۇسىىىيە چېگراسىىىدىن ئۆتۈپ‬
‫شىىمالدىكى نۇرغۇن جايالرنى بېسىىۋالغان‪ .‬رۇسىىيەنىڭ شىەرقتىكى ئەڭ چوڭ پورتى بولغان ۋىالدىۋوسىتوك‬
‫چىىڭ سىىىىۇاللىسىىىىىغىا قىارايىدىغىانال بولۇپ ئىسىىىىمى خەيشىىىىىنۋى ئىىدى‪.‬بۇنىڭىدىن بىاشىىىىقىا خىتىاي تىارى‬
‫كىتىابلىرىىدىكى «ئېلىمىزنىىڭ ئەڭ كۆپ زېمىنى بېسىىىىىۋالغىان جىاھىانگىر دۆلەت چىاررۇسىىىىىيەدۇر» دېگەن‬
‫ئىبىارىلەر كىشىىىىىلەرگە يىات بولمىسىىىىا كېرەك‪ .‬ھىازىرقى زامىان خىتىاي شىىىىوۋىنىزم ئىىدېئولوگىيەسىىىىىنىىڭ‬
‫كاتالىزاتورى بولغان «‪ 100‬يىللىق ئار‪ -‬نومۇس» شىىىوئارى رۇسىىىالر بوزەك قىلغان ئار ‪ -‬نومۇسىىىنىمۇ ئۆز‬
‫ئىچىگە ئالىدۇ‪.‬‬

‫خىتىاي ئەمەلىدارلىرى بىر ئەسىىىىىرلىىك ھىاقىارەتنى تىلغىا ئىالغىانىدا‪ ،‬نۇرغۇن كىشىىىىىلەر بۇنى غەربىي‬
‫ياۋروپادىكى كۈچلەر بىلەن باراۋەر بولمىغان كېلىشىىىىم ۋە مۇئامىلىلەرنىڭ نەتىجىسىىىى دەپ قارايدۇ‪ .‬يەنە‬
‫كېلىپ‪ ،‬بىر قىسىىم خىتايالر ئاسىىيادىكى رۇسىىيەنىڭ بىر قىسىىم جايلىرىنى قەدىمكى خىتاينىڭ بىر قىسىىمى‬
‫دەپ قارايدۇ‪.‬خىتىاي ھامان بىر كۈنى‪ ،‬تېخىمۇ كۈچەيگەندە‪ ،‬بۇ رايونالرغا ھازىر جەنۇبىي دېڭىزدىكى ھەر‬
‫قايسىىى ئارالالر ۋە سىىۇ يوللىرىنى مېنىڭ دەپ ئەسىىكەر ئورۇنالشىىتۇرۇۋالغاندەك ئىشىىىنى قىلىشىىنى چەتكە‬
‫قاققىلى بولمايدۇ‪.‬‬

‫ئۆتكەن بىر قانچە يىلدا‪ ،‬ياۋروپا دۆلەتلىرى جۇڭگونىڭ مەبلەغ سىىىېلىشىىىىنىڭ نەتىجىسىىىىگە ئىنتايىن‬
‫دىققەت قىلىپ كەلدى‪ .‬گىرېتسىىىيە قاتارلىق دۆلەتلەر خىتاينىڭ مەبلەغ سىىېلىشىىى نەتىجىسىىىدە ئۆزىنىڭ‬
‫پورتلىرىنى خىتايغا بېرىشىىىكە مەجبۇر بولدى‪ .‬دەل ئوخشىىىاش ئىش رۇسىىىىيەنىڭ يىراق شىىىەرقىدىمۇ يۈز‬
‫بېرىۋاتقانلىقى مەلۇم‪.‬‬

‫مەسىىلەن‪ ،‬جۇڭگونىڭ كاپىتالى ھازىر رۇسىىيەنىڭ يىراق شىەرقتىكى ئىككىنچى مۇھىم رايون شىەھىرى‬
‫خاباروۋىسىكىغا سىالغان چەتئەل مەبلىغىنىڭ‪ 45 %‬نى ئىگىلىگەن‪ .‬شىۇنىڭ بىلەن بىر ۋاقىتتا‪ ،‬رۇسىىيەنىڭ‬
‫يىراق شىەرق پايتەختى ۋىالدىۋوسىتوكمۇ جۇڭگونىڭ مەبلىغى بىلەن كۈنسىېرى ئۆزگەرتىلىۋاتىدۇ‪ .‬ھەر كۈنى‬
‫نەچچە ئونمىڭلىغىان خىتىاي دەم ئىالغۇچىالر ۋە مەبلەغ سىىىىىالغۇچىالرنىىڭ كەلكۈن ئىاپىتىىدەك كېلىشىىىىى‬
‫رۇسىىىيە مىللەتچىلىرى ئارىسىىىدا ئەندىشىىە قوزغىماقتا‪ .‬ئۇالر بۇنى جۇڭگونىڭ قولدىن كەتكەن زېمىنىنى‬
‫ئەسىىلىگە كەلتۈرۈش ئىسىىتراتېگىيەلىك پىالنىنىڭ بىر قىسىىىمى بولۇشىىى مۇمكىن دەپ گۇمان قىلىشىىىدۇ‪.‬‬
‫دەرۋەقە‪ ،‬ۋىالدىۋوستوكنىڭ ئۆزى ئىلگىرى جۇڭگونىڭ «خەيشېنۋي» دەپ ئاتالغان «بىر قىسىمى » ئىدى‪.‬‬

‫‪5‬‬
‫بۇنىڭدىن سىىىىرت‪ ،‬رۇسىىىىيە شىىىىمالىي قۇتۇپ رايونىنى ئۆزىنىڭ ئالدى ھويلىسىىىى دەپ قارايدۇ‪.‬لېكىن‬
‫‪-2018‬يىلى‪ ،‬خىتىىاي ئۆزىنى «شىىىىىمىىالىي قۇتۇپقىىا يېقىن دۆلەت» دەپ تونۇتتى ۋە شىىىىىمىىالىي قۇتۇپ‬
‫سىياسىتىنى رەسمىي ئېالن قىلىپ‪ ،‬ئۆزىنىڭ بۇ رايونغا بولغان ئىگىدارلىق ئارزۇسىنى ئىپادىلىدى‪.‬‬

‫خىتاينىڭ «قۇتۇپ يىپەك يولى» لىنىيەسى‬ ‫‪maritime-executive.com‬‬

‫رۇسىىىىىيە خىتىىاينىىىڭ «قۇتۇپ يىپەك يولى» بەرپىىا قىلىش ئىىارقىلىق شىىىىىمىىالىي قۇتۇپ رايونىنى‬
‫ئىگىلىۋېلىشىدىن ئەندىشە قىلىشىدۇ‪.‬‬

‫شىىمالى مۇز ئوكيان بولسىا يەرشىارىنىڭ ئىللىشىىنىڭ رۇسىالرغا قىلغان سىوۋغىسىىدۇر‪ .‬بۇنداق بولغاندا‬
‫رۇسىيەنىڭ نەچچە يۈز يىللىق دېڭىزغا چىقىش چۈشى ئەمەلگە ئاشىدۇ‪ .‬لېكىن خىتاينىڭ بۇ يەرگىمۇ چاڭ‬
‫سىېلىشىى رۇسىىيە ئۈچۈن تولىمۇ ئەجەللىك زەربىدۇر‪ .‬خىتاينىڭ ئاتالمىش بىر بەلباغ بىر يول قۇرۇلۇشىىنىڭ‬
‫شىىمالىدىكى لىنىيەسىى بىلەن ۋەتىنىمىزدىن چىققان لىنىيەسىىگە قارايدىغانال بولسىاق دۇنيانىڭ ئەڭ چوڭ‬
‫دۆلىتى رۇسىىىىيە بۇ ئىككى لىنىيەنىڭ قورشىىىاۋىدا قالغانلىقىنى كۆرگىلى بولىدۇ‪ .‬يەنى رۇسىىىىيە شىىىىمال ۋە‬
‫جەنۇبتىن خىتاينىڭ ئىسىىىكەنجىسىىىىگە كىرىدۇ دېگەن گەپ‪ .‬بۇ خىتاينىڭ قورشىىىاۋ شىىىاھمات ئويۇنىدىكى‬

‫‪6‬‬
‫يېڭىشىىىىىنى بەلگىلەيدىغان ھالەتتۇر‪ .‬بۇنىڭدىن باشىىىىقا شىىىىىمالى مۇز ئوكياندىكى تەبىئىي بايلىقالرغىمۇ‬
‫خىتاي تەپ تارتماستىن شېرىك بولماقچى‪.‬‬

‫خىتاينىڭ بىر بەلباغ بىر يول تەشىىىەببۇسىىىىمۇ رۇسىىىىيەنىڭ ئارقا ھويلىسىىىىدىكى سىىىوۋېت ئىتتىپاقى‬
‫دۆلەتلىرىگە ئىقتىسىىىىىادىي ۋە سىىىىىيىاسىىىىىي جەھەتتىن سىىىىىڭىىپ كىردى‪ .‬خىتىاينىىڭ بۇ مەبلەغلەرنىىڭ‬
‫قوغدىلىشىىغا كاپالەتلىك قىلماي تۇرۇپ‪ ،‬مىليارد دولالر مەبلەغنى بۇ يەرگە سىالمايدىغانلىقى ئېنىق‪.‬بۇنىڭ‬
‫نەتىجىسىىىىدە‪ ،‬خىتاينىڭ ئوتتۇرا ئاسىىىىيادىكى تەسىىىىرى تېز ئاشىىىماقتا‪ .‬ئۇزۇن مۇددەتتىن قارىغاندا‪ ،‬كۈچ‬
‫تەڭپۇڭلۇقى بۇزۇلۇپ خىتىاينىىڭ ئوتتۇرا ئىاسىىىىىيىادىكى پىايىدىسىىىىىغىا قىاراپ ئۆزگىرىىدىغىانلىقى ئېنىق‪ .‬بۇ‬
‫رۇسىيە ئۈچۈن زور يوقىتىش بولۇپ ھېسابلىنىدۇ‪.‬‬

‫خىتاينىڭ بىر بەلباغ بىر يول قۇرلىرى مۇسىىتەھكەملەنگەنسىىىرى‪ ،‬رۇسىىىيەنىڭ رۇسىىىيە باشىىقۇرىدىغان‬
‫ياۋرو‪ -‬ئاسىىىيا ئىقتىسىىادىي بىرلەشىىمىسىىىدىكى مەنپەئەتى بىلەن ئاسىىانال توقۇنۇشىىۇپ قالىدۇ‪ .‬بۇ ھالەت‬
‫شىاڭخەي ھەمكارلىق تەشىكىالتىنىڭ كەلگۈسىى يۆنىلىشىىنى بەلگىلەشىتە مەنپەئەت توقۇنۇشىىنى كەلتۈرۈپ‬
‫چىقىرىشى مۇمكىن‪.‬‬

‫‪ .4‬رۇسىيە نېمىشقا خىتاينىڭ كېڭىيىشىگە ئىنكاس قايتۇرمايدۇ؟‬

‫ئالدى بىلەن‪ ،‬رۇسىيە بۇنىڭغا نىسبەتەن كۆپ تاللىشى يوق‪ .‬رۇسىيە ئىقتىسادىي جەھەتتە خىتايغا‬
‫خېلىال باغلىنىقلىق‪ .‬گەرچە كۆلەم جەھەتتە ئىككىنچى ئورۇندا تۇرسىمۇ ھازىرچە ئەڭ ئىشەنچلىك سودا‬
‫شېرىكى خىتايدۇر‪.‬‬

‫ھەربىي كۈچ نۇقتسىدىن ئېلىپ ئېيتقاندىمۇ‪ ،‬ئاكتىپ خادىمالر ۋە ھەربىي ئۈسكۈنىلەر جەھەتتىن ئانچە‬
‫ئارقىدا بولمىسىمۇ رۇسىيەنىڭ ھەربىي خامچوتى خىتاينىڭ ئۈچتىن بىر قىسمىغىال توغرا كېلىدۇ‪ .‬ئۇزۇن‬
‫قۇرۇقلۇق چېگراسىدا جۇڭگو بىلەن ھەربىي تىركىشىشكە بەرداشلىق بېرەلمەيدۇ‪ .‬رۇسىيە يەنە جۇڭگونىڭ‬
‫ئىقتىسادىي كۈچىنىڭ ئادەم ۋە ئۈسكۈنىلەرگە ئېھتىياجلىق بولغاندا ھەربىي كۈچىنى تېزلىكتە‬
‫كېڭەيتەلەيدىغانلىقىنى بىلىدۇ‪.‬‬

‫رۇسىيەنىڭ خىتايغا بۇنچە يول قويۇشىنىڭ يەنە بىر سەۋەبى شۇكى‪ ،‬پۇتىن ھۆكۈمىتىنىڭ كەلگۈسى‬
‫بىر قانچە يىلدىكى جىددىي ئىشى داۋاملىق پۈت دەسسەپ تۇرۇش يەنى ھايات قېلىش‪ .‬بۇنىڭ ئەكسىچە‬
‫بىر پارتىيە دىكتاتورىلىقىدىكى خىتاينىڭ بۇنداق بىر ئەندىشىسى يوق‪ .‬شۇڭا خىتاي ئۇزۇن ئويۇن‬
‫ئويناۋاتىدۇ‪ .‬پۇتىننىڭ ئاساسلىق مەقسىتى ئۇنىڭ يېقىن كەلگۈسىگە كاپالەتلىك قىلىش‪ ،‬بۇ جەھەتتە‬
‫خىتاي بىلەن بولغان ھەمكارلىق ئۇنىڭغا پايدىلىق‪.‬‬

‫يەنە بىر ئامىل‪ ،‬خىتاي رۇسىيەنىڭ زاۋاللىققا يۈزلىنىدىغانلىقىنى بىلىدۇ‪ ،‬ھەم رۇسىيەنىڭ كۈچىنىڭ‬
‫يىمىرىلىشىنى‪ ،‬ھەم ئۆزىنىڭ كۈچىيىشىنى ساقالشقا سەۋرچانلىقى بار‪ .‬سەۋر قىلىش ۋە پۇرسەت كۈتۈش‬
‫خىتاي مەدەنىيەتنىڭ ئەڭ كۈچلۈك تەرىپىدۇر‪ .‬ئەمما شەك‪-‬شۈبھىسىزكى‪ ،‬رۇسىيە مەلۇم ۋاقىتتا‬

‫‪7‬‬
‫ئۇيقۇسىدىن ئويغىنىدۇ ئەمما بۇ ۋاقىتتا بەك كىچىككەن بولۇپ كەتمەسلىكى كېرەك‪ .‬بۇ نۇقتىدىن‬
‫قارىغاندىمۇ رۇسىيە خىتايغا قارشى ئىشەنچلىك بىر ئىتتىپاقداشقا موھتاج‪.‬‬

‫‪ .5‬خىتايغا قارشى ئامېرىكا – رۇسىيە ئىتتىپاقى مۇمكىنمۇ؟‬

‫خىتىىايغىىا قىىارشىىىىى ئىىامېرىكىىا ‪ -‬رۇسىىىىىيە ئىتتىپىىاقى تىىامىىامەن مۇمكىن‪ .‬بۇ پۈتۈنلەي ئىىامېرىكىنىىىڭ‬
‫ئىسىتراتېگىيەسىىگە باغلىق‪ .‬دۆلەتلەر ئارىسىىدىكى بىخەتەرلىك ئەندىشىىسىى ئەڭ باشىتا قوشىنا دۆلەتتىن‬
‫كېلىدۇ‪ .‬شىۇڭا خىتاينىڭ كەلگۈسىىدە رۇسىىيەگە ئەڭ چوڭ تەھدىت ئىكەنلىكى شىەكسىىز‪ .‬بۇنى رۇسىالرمۇ‬
‫ناھايىتى ياخشىىى بىلىدۇ ۋە خىتايالرمۇ رۇسىىالرنىڭ بىلىدىغىنىنى بىلىدۇ‪ .‬پەقەت ھازىر ھېسىىابلىشىىىدىغان‬
‫ۋاقىت ئەمەس دەپ قارايدۇ‪ .‬بولۇپمۇ رۇسىىىيە شىىۇنداق‪ .‬ئارمانغا چۇشىىلۇق دەرمان يوق‪ .‬ئەسىىلىدە رۇسىىىيە‬
‫ئۈچۈن ئامېرىكا بىلەن بىرلىشىىپ خىتاينى چەكلەش تولىمۇ ئىدېئال پىالن‪ .‬رۇسىىيەگە نىسىبەتەن كۈچلۈك‬
‫خىتاي كۈچلۈك ئامېرىكىدىن تېخىمۇ بەك خەتەرلىك‪ .‬لېكىن ئامېرىكىنىڭ رۇسىىيەگە تۇتقان پوزىتسىىيەسىى‬
‫رۇسىالرنى خىتاي بىلەن ھەمكارلىشىىشىقا مەجبۇرلىماقتا‪ .‬رۇسىىيە رايونلۇق كۈچ بولۇشىنى مەقسىەت قىلىدۇ‬
‫ۋە ئامېرىكىنىڭ بۇنىڭغا ئارىالشىىىماسىىىلىقىنى تەلەپ قىلىدۇ‪ .‬لېكىن ھېچقانداق ئامېرىكا رەھبىرى بۇنىڭغا‬
‫يول قويۇپ باقمىدى‪.‬‬

‫ئەلۋەتتە رۇسىىىىيە ۋە ئامېرىكا ئوتتۇرىسىىىىدىكى مۇناسىىىىۋەتنى ياخشىىىىلىدىم دەپال ياخشىىىىلىۋەتكىلى‬

‫بولىىدىغىان‪ ،‬خىتىاي بىلەن بولغىان مۇنىاسىىىىىۋەتنىمۇ ئۈزىمەن دەپال ئۈزگىلى بولىىدىغىان ئىاسىىىىىان ئىش‬
‫ئەمەس‪.‬لېكىن رۇسىىىىىيەنى تەدرىجىي يېنىغىا تىارتىشىىىىنىىڭ ئىمكىانىيەتلىرى كۆپ‪ .‬خىتىاي بىر چۆرگىلەپال‬
‫سىىىىوۋېتكە تىاپىانچىسىىىىىنى تەڭلىگەنىدەك‪ ،‬رۇسىىىىىيە ئۇخالپ قوپۇپال خىتىايغىا تى تەڭلىيەلەيىدۇ‪ .‬خەلقئىارا‬
‫مۇناسىىىۋەتتە بۇ تولىمۇ نورمال ۋە قوبۇل قىلغىلى بولىدىغان ھادىسىىىدۇر‪ .‬تارىختا بۇ خىل سىىىياسىىەتنىڭ‬
‫مىسالى ئاز ئەمەس بولۇپ‬

‫قەدىمدە ئىران – سپارتا ئىتتىپاقىنىڭ ئافىناغا قارشى تۇرۇشى‬

‫‪ -19‬ئەسىردە بىسمارىكنىڭ باشتا فىرانسىيە بىلەن بىرلىشىپ پىرۇسىيەنى مەغلۇپ قىلىشى‬
‫ئارىدىن نەچچە يىل ئۆتمەي پىرۇسىىىسىىىىيە بىلەن بىرلىشىىىىپ فىرانسىىىىيەدىن گېرمان تۇپراقلىرىنى‬
‫قايتۇرۇۋېلىشى‬
‫ۋە ئەڭ يېقىنقىسىىىىى بولسىىىىا ئامېرىكىنىڭ خىتاي بىلەن بىرلىشىىىىىپ سىىىىوۋېت ئىتتىپاقىنى يىمىرىپ‬
‫تاشلىشى‬
‫قىاتىارلىقالر بۇنىىڭ تىامىامەن مۇمكىن ئىكەنلىكىنى ۋە دۆلەتلەرنىىڭ ئىنسىىىىىانالرغىا ئوخشىىىىىمىايىدىغىان‬
‫پىرىنسىپ بىلەن ئىشلەيدىغانلىقىنى كۆرسىتىپ تۇرماقتا‪.‬‬

‫دۆلەتلەر ئارىسىىىىدا مەڭگۈلۈك دوسىىىتلۇق بولمايدۇ‪ ،‬مەڭگۈلۈك مەنپەئەت بولىدۇ‪ .‬دۆلەت مەنپەئەت‬
‫تەرەپكە قىاراپ ھەرىكەت قىلىىدۇ‪ ،‬مىانىا بۇ دۆلەت ئەخالقىىدۇر‪ .‬ئۇ ئىنسىىىىىانىي ئەخالق ۋە ئۇنىۋېرسىىىىىال‬
‫ئەخالقتىن پەرقلىنىدۇ‪ .‬دۆلەت ئىنسىىانىي ئەخالق كودلىرى بىلەن ھەرىكەت قىلغاننىڭ ھېسىى ابىنى بېرىپ‬
‫بواللمايدۇ( ماكىئاۋېللى & مورگېنتاۋ)‪.‬‬

‫‪8‬‬
‫ئۇنىڭ ئۈسىىتىگە ۋۇخەن ۋاباسىىى ئامېرىكا ‪ -‬رۇسىىىيە دوسىىتلۇقى ئۈچۈن ياخشىىى باشىىلىنىش بوالاليدۇ‪.‬‬
‫ئەلۋەتتە رۇسىيەنى يېنىغا تارتىشنىڭ بەدىلى ئاز بولمايدۇ‪ .‬بۇنىڭ ئۈچۈن‪:‬‬

‫ئەڭ باشىتا ئامېرىكا ۋە غەرب رۇسىىيەگە قاراتقان دېموكراتىيەلەشىتۈرۈش ۋەزىپىسىىدىن ۋاز كېچىشىى ‪،‬‬
‫ئىدېئولوگىيە ۋە سىىىياسىىىي تۈزۈم ئۇرۇشىىىنى توختىتىشىىى الزىم‪ .‬بۇ سىىىياسىىەت ئامېرىكىنىڭ كۈچىنى ئەڭ‬
‫كۆپ خورىتىش بىلەنال قىالمىاي ئىامېرىكىنىىڭ ئىنىاۋىتىنى بىارغىانسىىىىېرى بىاشىىىىقىا دۆلەتلەرنىىڭ نەزىرىىدىن‬
‫چۈشىۈرمەكتە‪ .‬چۈنكى ئامېرىكا بۇ سىىياسىەتنى ھەممىگە تەڭ ئىشىلىتىشىنى داۋامالشىتۇرالمىدى‪ .‬مەسىىلەن‬
‫خىتاي بىلەن سىىىىەئۇدىيغا دېموكراتىيە جېڭى ئېالن قىلماي رۇسىىىىىيە بىلەن تۈركىيەگە كىرىشىىىىىۋېلىش ‪،‬‬
‫چىاۋشىىىىيەن بىلەن بېرمىغىا ئەسىىىىكەر كىرگۈزمەي ئىراق بىلەن ئىافغىانىسىىىىتىانىدا ئۇرۇش قىلىش قىاتىارلىقالر‬
‫دېموكراتىيەلەشتۈرۈشنىڭ مەلۇم مەنىدىن ئامېرىكىنىڭ مەنپەئەتى بىلەن باغلىنىشلىق بولۇپ قالغانلىقىنى‬
‫كۆرسىەتمەكتە‪ .‬مانا بۇ ئامېرىكىغا قارشىى دۆلەتلەرنىڭ دېموكراتىيەگە قارشىى تۇرۇشىىنىڭ ۋە ئامېرىكىنى‬
‫ئەيىبلەشنىڭ باھانىسى بولۇپ قالماقتا‪.‬‬

‫بۇنىڭدىن سىرت‬

‫رۇسىيەنىڭ بۇرۇنقى سوۋېت ئىتتىپاقى دائىرىسىدىكى رايونالردىكى مەنپەئەتىنى قوبۇل قىلىشى‬

‫ناتونىڭ شەرققە كېڭىيىشىنى توختىتىشى‬
‫ئۇكرائىنا مەسىلىسىنى رۇسىيەنىڭ ئۆزىگە قويۇپ بېرىشى‬
‫سۇرىيەدە رۇسىيەنىڭ تەسىر دائىرىسىنى ئېتىراپ قىلىشى‬
‫رۇسىيەگە بولغان ئىقتىسادى ئېمبارگوالرنى بىكار قىلىشى‬
‫ۋە رۇسىيەنىڭ دۆلەت تۈزۈمىگە ھۇجۇم قىلىشنى توختىتىشى كېرەك‪.‬‬
‫بۇالرنىڭ بەزىلىرى توغرا‪ ،‬يەنە بەزىلىرى خاتا بولۇشىىى مۇمكىن‪ .‬لېكىن رۇسىىىيەنى مۇشىىۇنداق قىلىش‬
‫ئارقىلىق يېنىغا تارتااليدۇ‪.‬‬

‫بۇالر قارىماققا ناھايىتى كۆپ «يۈك قويۇشتەك » كۆرۈنگىنى بىلەن ئەمەلىيەتتە كۆپىنچىسى غەربنىڭ‬
‫ئىختىيارىدا بولغان‪ ،‬ئەڭ مۇھىمى رۇسىىيەنى چەكلەپ بېقىپمۇ نەتىجىسىىنى كۆرمىگەن ئىشىالردۇر‪ .‬شىۇڭا‬
‫يەنە تىركىشىىپ تۇرغاننىڭ كۆپ پايدىسىى يوق‪ .‬بۇنى ھەر ئىككى تەرەپ ياخشىى بىلىدۇ ۋە بۇنداق قىلىش‬
‫ئاقىالنە تالالش بوالاليدۇ‪ .‬مانا بۇ ئۇالرنىڭ ھەمكىارلىقىنىڭ مۇمكىنلىكىنىڭ بەلگىسىىىىىدۇر‪ .‬يۇقىرىدا تىلغىا‬
‫ئېلىپ ئۆتۈلگەن خىتاي بىلەن رۇسىىىىيە ئوتتۇرىسىىىىدىكى ھازىرچە گەۋدىلەنمىگەن يوشىىىۇرۇن كىرىزىس‪،‬‬
‫بۇنىىڭ رۇسىىىىىيەگە بولغىان خەتىرى‪ ،‬خىتىاينىىڭ ئۈزلۈكسىىىىىزلىىك كۈچىيىشىىىىى ئەكسىىىىىچە رۇسىىىىىيەنىىڭ‬
‫ئاجىزلىشىشى ئامېرىكا‪ -‬رۇسىيە ئىتتىپاقىنى شەكىللەندۈرىدىغان مەنتىقلىق نۇقتىالردۇر‪.‬‬

‫‪9‬‬
 ‫پايدىالنغان مەنبەلەر‬

Hans Morgenthau, Politics Among Nations

John Mearsheimer, The Great Delusion: Liberal Dreams and International Realities

Scott Burchill, Andrew Linklater, et al. Theories of International Relations

https://oec.world/en/profile/country/rus/

https://www.statista.com/topics/5947/trade-in-russia/

https://thediplomat.com/2020/03/how-will-the-coronavirus-outbreak-affect-russia-china-
relations/

https://www.rand.org/blog/2018/08/a-us-russia-partnership-against-china-is-unlikely.html

https://www.brookings.edu/policy2020/votervital/why-are-us-russia-relations-so-
challenging/

https://www.theamericanconservative.com/articles/the-coming-american-russian-alliance-
against-china/

https://www.russia-briefing.com/news/russia-china-bilateral-trade-hit-us-110-billion-2019-
china-buying.html/

https://ec.europa.eu/eurostat/web/products-eurostat-news/-/DDN-20190805-
1?inheritRedirect=true

https://globaledge.msu.edu/countries/russia/tradestats

10