You are on page 1of 70




    
Universal Studies Academy

   


Scientific Research Skills

  



 

2003
 
‫أآد ا رات ا‬ 
‫رات ا  ا‬

 

- ' *+ ,& () "#  $% &'         !      
.5&+6 ,.   , 0' &12 " 3   4 ,.   ! / " ,.

>#6 ,2  ,+ : ; # 0   <   -' 6 = ,& ()    "# "8   9
,?   ?  *) <?  ?  ? ,. ,8   ! "     .) "  , ' ,
.        6 *+  A.&&9 % + B C!  0 D8  ()  ) (= @

A
? ? ,? . 0?  ( 6  < & ,& B4  A) -     0 (= ,  "
,?&  ! F  F   =   E%1 * +  *+  &  ! " ,
 ,& () "#
:&? 6  ?  G ;&= ,& &6  F    ! E%.
 , <&4  (= , <   1
. .

& ?. (?) -& H + "! ,)  ,   A     0   6 D  - ! %1 )6 9
E&! 6 &  6 B& ! ,& () "# 0   ( J !6 0  ! ;I  A ) "!  0
<? . ?&  &? 6  !? " ,
 ,& () "# "4  0   ( J . JK  ! 6
  G ;&L J&& ,! , #  ;I  E&# ) 0 "& *+ - ! .   0   6
.&  E)= 6 &&  #  0 && , ! ;I .   .

?  0 " , ' ,& -!   ,& - 9 - ! %1 )= 6 (= &6 6 * #  <
G& . 
   0 , -    4 - ! %1 )=  ) )& 9 ,4+ ,&  
%?1 5&?+6 ,?. ? , ' G& . 
   0 , -    4 /%! ,.  ,&
.,)      0 & . -& ,&   ,) &+ ,# (= , < 

+ ? ;? :?&  +! - ! %1    M&3 :   9 ! 6 &

 N  &6
.&  ,  " G< ,& () "# - 6 C!  0 & .  &9

  ,K 

.. :  N

) @ 4#




2003

2
‫أآد ا رات ا
 ‬ ‫رات ا  ا
‬

‫ ‬
‫    ‬

‫‬ ‫! ‬

‫ ‪:() J& 9 O&  ! * "#4 %1 , .‬‬
‫‪., ,& , ,& A A.4 >< .1‬‬
‫‪.,& () "# :& A *16 >< .2‬‬
‫‪.8& &!4    &!4 
 .3‬‬
‫‪. 0 H8 #+    0 D.  *& .4‬‬

‫‪3‬‬
 
‫أآد ا رات ا‬ 
‫رات ا  ا‬

     : 

:     


? !    = "# $%  A ) &!  6   *+  $& B  
  !
? A ?  A $% " , " +  A A.4 (= &2  ! %= J& J&6 B
  ! A A.4
,?   ? " ?+ ? 6 ,) &9 ,&!4 A %1  4# " +  6   &  6 E&+
A?.4 :? ? ,?< &2 G  1 . . J 6  &2  A O   %+  ) # A &1 2
.A ) "!  0  &!4 A >#
&?2  ,.  &)   1& "& &) ,4+ J<& 6 +  ,&   4  J  A 6 G
A? .4?!   &2    :8   <&4 O  <  ,   *&   ,) ,
J #? J  = J    J  J!& J8 A C " 5&+6 &2 ,. / 1 ! M &4 *. .2 
&?2 1 , K &2  . ! " 6 % * ! () , 6 ,. &2 1 . 6  K *& 
?  ?  ,?+ /?%  ! " ; # *! A.&+   % ##+ ; 
?1 &#? &) A . &  ,& " *. 4 A Q&   K  &2 J<6 1 .&2
. .. $  &4 () ".  B &2
.  
J   ! A . &  &2  Conant  ! $6&  1 ! &2  5=   ;& () -#
,?# ,?& ,&#  )& , 1% &#  , A 6 5& .  J &2  < A J4&
.-& ,2   D8  J 1
? 6  ? ? 6 & !6  1%  (  ,    " !& $% & A.4 1  1% &# 
., ; '  * # ,!& H8 #+
. J?&2 J&4 . A  :  ,& :8   .4  ,) & A 2 . $&# F& 6
 ?9   .  ,& (, 1% &#) A1 4  ,) ($&# F&) ,&2  6 ( 
. . @  6 &1 2 &4 M&3 &3 
 ? + ?  & A2  ) . :A 6 , ,& ,& ,4+   " +  2  1 !
. )  &'  ! "    ! 8   ,  ,&!

:#  !
&12 0' ; ' A. $6  T $% A  A.     ! () ,4+ . !C , ,& "
.? 9 H8 #+  4#  () & "  , < A.4 .,)  ,    A  %1 
,?.  .= ,@ " - '  &12 F9 0' 0 &4 ,.  4! ! *# 
.,K K ,.  .< 0' &12 ,9 )   , K

M? :? (?) ;  ,  D8  0 G9  + 6 G  L A.4 %1 &4  : $% 9 
? ; ? 6 /  .,    : () -& , , ! "  0  C    $6 &'
. : ,&  A.@  :#  : (=  A.  

.K? G  6 &1 2 0 (= $@  "  ! G  L  . C  &1 2 A.4 6 A  F  %=
%?1 .># @  A A.4 ()    &9 () . #4  *9   & *&2  .K G9 6
) ?      1&  , ,8 " 3      *16  &+U *1 1 < 6 A!
.  ; %  . (= (    "
 A *16 1  ! "   - 6 ".    ,+

4
 
‫أآد ا رات ا‬ 
‫رات ا  ا‬

:$ 
%   &
%  
.?   ? ,& :#  : Deductive Thinking    6   &!4 D.     A+
A+?  ? ,&  .  ,9 ) ,#  = ,  ,& ,# M& " +  ,  5&+6 ,& ()
A
?  ? ,# L %!1 , ( ,  ,&  , ( ,  ,&  B  ,)  & 9
.,!  ,8
 ,&    6 8
 () ! "  /% *& D8   ,# &&< 

,?8
 ,?& :?# ? :    + $% D.  . Inductive Thinking 8& &!4 6
 ? ?! (=   L D8   B4 ()    "# &&! ,  ., ,& ,2  ()  ) 
 &?  &+   .#  :  ,  ,8  ,&4   "! &# 6    F  %= ., ) D8  
6 =./? $6  ?. G? ,  ,& () "# A  ;& , A 9 9 !  L  B :& )
,? ) , .  H+ ,K , ) "! ()    ) ,2  4! "  /% G       
"? ,  ,& () "# (= $@ $% H9  ;& 1 %1 ,.    , () .9   M&4
.G9 -&! 0  .

:  '&


M? ; ? ?9  &! ,9 % ,) ,& E%1 ! 9   :& ,& () "# 6    G

 &# *+  ;  A2 6 =  ,%   * !  !  ,# M ,. ,   !
* + ? *?+  0 D1  !   0 D.  ) :  :9 A2  ") -C B  &8  )
 ? E%?1 "?K .?K 6 " + A ) "! . A  ,8&   M
 ! /% G   ##+
:&#  E%1  . 0 D.   ,!& &# )

 ?<&4 G<  . &K@ " . ) & :8   ,   G  ,!   ,!  &
>?< + "! () &#  E%1 <&) %= . 1&4 D8   H + 1& + ,
 -&  A# 
?+ ? ?. 6 !   K G   & 6 &&<  B  D.   ) >< "6  .  D. 
? 16 A *&  4  A. ##+ *+  K  ;  G 6  A &  . ,+ "  ,#4 
?.  6 0 - 6  J + - & ,K  )< * + 6 =  0  , ,& A1 )
.Methodology

:  ($)


:H8 #+   0

:  H+ ,2  ,& : 0 &-1
/ 1  <     ' & $6 5 ,8' 6 "@ &.2  0  ")  "@ 0 6 6
.@  &K  ,   < &1 2  &K!
.,<  #   , # . # /% ,! J 0 - -
.   %= 0  " (= "# 0   ,+ G< 0 - 
?. :? ? 0 ,! ! 6 G9 %= .,)&  ! " +  , ' ,! G 0 "  2
., ' ,! J  .) "! ,)&4  ! " = ,)&  ! ") 4 V  K
,?)&4  !   <& , # 0  G  .,<   () ,   <&4 0 E   3
Assumptions  ? (?)  <&4 (  9 ." (= "#  0  &!4  !% + ,<&4 '
;?< ? ,!? " (= "# 6    0  () ".  B *&2 6 & : . C , *& 0
. 1  ,K &3 ;<  D8   &4 6 G  6 E $% A#

5
 
‫أآد ا رات ا‬ 
‫رات ا  ا‬

0?   .,4+ :& ,! G9 )   G 0  A  . .  :8  G 0 "  4
*?+ ?9) &?4    0  :  ! ,& ,< :8  &    E%1 G JK
. JK J. . %1  " $% 1 (K  * + 
.%!1  ,K  ! &.2 , ! 9  0 ,! " (= "# 6 (  ,& ,4# 0 5
: .16 4 0    4# - :9 ")  0 6
F 6 M -       ,. * . -& 0 ;&= - %=  & K &# 6
. .8&=  &&  ,)  0
. "<4  & 6 $6 # F  - -
.&+W 
   ,&+ 6 &+W   &. A) 
 .?6& G? M& . '  .<& 6 .& 6   4+  ,% )   , ' ,)< 0
., $& 1 1 ! 6 - 0  "+ 6 816 4 ) E    >  

:  6  # + .= "#  ,  * 1 ")  0 7
. J& . K= ! ,2  , 9  0  .= "#  ,  6 (  :: , !6 6
? A? $% "   G6 :  () D8   A (=  0 ( :Generalization A , 9 -
? ! G?  , ) & +   ) 4! 0   ,   A 6 , A  /%  ! ;I  0
.G () ,  D8  A

6
‫أآد ا رات ا
 ‬ ‫رات ا  ا
‬

‫ *&‬
‫‪ )  +‬‬

‫‬ ‫! ‬

‫ ‪:() J& 9 O&  ! * "#4 %1 , .‬‬
‫‪.0 + # >< -1‬‬
‫‪.0 + ) 
 9 . , & -2‬‬
‫‪.0 ;&= ".   + & ,8  &# 0 + )= ,16 & 3‬‬
‫‪. . -  -& 0 + &# ) () *& 4‬‬
‫‪.0  )   A 0 -   ) , ! 5‬‬
‫‪.! 0  .    & #
 0 ,!  *& 6‬‬
‫‪.0  <& , ! 7‬‬
‫‪.0 F< A8  ,& ,  ,& * # 8‬‬
‫‪.,8  ,&  0  <& , ! 9‬‬
‫‪.0 %4  ,
 , + ;&  10‬‬

‫‪7‬‬
 
‫أآد ا رات ا‬ 
‫رات ا  ا‬

 )  + :&* 


: 
,?  ,? 6 0   ! ;I  0 +  %4   ; "9 ,. ,& J 6 J  0 + 
6  0? ;&?' A
 A) () "# ( B& ,81 <)  ! 6 ,) ,& () "# -! K 
." ? %?1 ?    ,! " ( ,   + 6 , 6 ,   6  3 6  !
.? A
? A) A 6  A  () , , !=  &2  & *  ,.  0 + )= $&
*?. .,?& ? M&?3 : A
 : &!4 &# ) G ,2  ,+ 6 ") F& 1 0 +
:1 M& 6 ,K K : (= +
. .  ,&  A  ;&= *# (1
. 1%4  "& ,& +  (2
. .8 .   ,& A J& = "! (3

*<? -?   &K! 5


 6 ! .0  8 M 2  &K!6 J. J9 - 0 + = ,
" ?  1
  A ,. ,& 0 + ) ,& 6 5&  ,)& &2  E%1 (= 0  &#
.)6 "6 8 1&    G ,& (= ,)& . 
A?  ) .  G ;& '  J<6 A "  . # ,! & + & E%1 + ,&  A 
&#?    & & .  J&K! -   ;& " )'  ,. , 1 0 "& , L /%
.-6
?8  ,9 ,& E%1   /%! + ,&  0 ;&= " ,. &&  &K! % + $& !
.0 %. A  && $% &' 0 , ,9 ,8 .  D8  
?9 ? ,  *&' "9     &9  2  ;  ) M& ,6 &# 0 + )= ,) 6
,?& A.= - % ! 6 K   ,) 6,@ &= 6,   ,& () *& ,  !
.& >    )  , , 1 0 +

 &
,?  ,? ' &?#  &? 1 /& A  ! 0 () *&  ,@ * +  0 &# ) *+
:&# ) "!  ,   4# 
:  1
?  ?2   ) %+6    /% 0  ) B4 1 - 3  0 +  X& 0  ) !
: 2  E%1  0  ) , ! H#+ & )
G? <? 6 ?!    6 = E&# ) A16 J < 0 , J 0  ) ! 6 - 6
.A
  &K!6 J    ># = 0 + &# )
:J K
4 #? %     D & , "9  ,  ,   ,8 ,&  )= D & A "
"!& " B 6 ()   ,K K 
:  "! (=0  , !   () J  0 E& #+ "<4 J    %1 
", &' ,   ,8 ,&  )= D & A"
  ? ,<? ,? ) ,& F< (= &    "! ,& F< (=   & 6 - -
: ! ># J& #+ &K!6  ! : 
",  ,   & D & A "
.D & %1   ,! (= &  D & F   ,  E%1    6 =

8
 
‫أآد ا رات ا‬ 
‫رات ا  ا‬

B? ,?&4 ,?3  ,?<& ,4# ,3  , ) , . ,3    , ,3 ! 6 3  V
.,##+ , &
:&4  8
 "  "K J K     
,?& ? " ?4' ? ) , & &  F&4 D& A & + D& A  "! &K6 "
:(= " %= ,;  &K!6   ! 6 !    " &  
",8 ,&  , "#  D& A  ) &K6 , &  "
.,! &) B+ )    ! ) 
 6 "<4  A ) 

:  - ,2
A? 6  H#+ & $' ! A    "  "!  ,& &2   ,  !   / 1
. .& : (= V    )<  &K!  ,8 9 G< 6
G? .  ,& " +  .  -# , )   A2  0 ,! ) 0  1%  (' & !' !
& ? ,!? ) & "  0 () *&  6 ; 
  E&3 ,  K F<  0  &!4 A
" ? G? A ?)  "@  
J  
J  :<6 J &K!6 ,& ,! , # () &9 0  & ,!
,? = ?.  "?! "?  ,)&4 ,8'  ) (=  "@ ,8
  0  6       "
.,!  J J  "   
?! ? ? ? ,8'   = G AK "@ "! "  J<6 .  0 & G ,8' ) 

.
J  G6 J &K!6   =
,?& - J K K   A $%  . 0   0  A $% 5 () 0 ,! 0  & + 
6 &?  ,?& (?) "#   & , A $%  !' 0  & 9  ()6 & . ,9 
.O 0  A -& *1 : A+ 6    K F   1& + $&  ,! L /% .E&!
$? :? ,8' E%1 "6 " .0 ,! & +  ) . ) - 6 0  () 3   ,8'  ,) / 1
.0 %1 ;&=  & ,# && / 1 !  /%! ! A  0 , 9 1& + 5&  ,! !
"?9 ? 6 E% 6 "9  1 5& ,!  0 0  F  ! 0  .  %+C  & # F 
"?! " ?  ,  ,! ,& 0   &K!6 A 9 5&+' , .  @ 5= "9  6  . "  ,@
.,! E%. , , ,& &  A.  J.   J J  A. 
,?  ,!? ,?&  + ;&= :& () 0  G  .0 ,! &+U J&# ,  0 ' "K
A? -   0  
 ;&L  # 0  &K <  . 0 "  ,! G "  , # 1
A.  .5&+6 0 ;& 
J  >4   '  6 ,   6 0 A# : -  . !  0  !
.,  ,! 0  " ,# &&9 : $&&< - ,  0  , ! ,& 6 () !C
(?= ,?   & 5= D8  &.2  ) ,# + &6 6 :  0 M ;&=  )=  ' M  A

? : ? ? ,& ;&=  )L D8   E%1 :#  !C A
 &3 E%1 %4  "  &   &3 0=
.' ,&  1
 !6 &  *< -  A
 ># G 5&+6 *&2
&#? K  
 9  &2   K ,! & + J. J&#  " $% "   0  ,#+ &+ (
%?+  &&  J&K! 6 G9 .,&  :K $9 B 6 () ,     V   ,8'  &K! 
0? ? ? ,?9K ,) ,& ()   &K!6 &&  # H + F   ,#+ &+ () 
? ,?! A) &.2 6 && E%1 A) &  & 0  )< () ,K6 && E%1 "   &
. 1 < " &&
?! 9 .  , ,< ,3 , !    J<6 0 ,! , ! 0  ) , !  ,  &  >#
? &?K! ? ,!? M& .)< () A 1
!& "@ () ,! Z # 6  ' M  -  
.,86 "! () ,)&  ! (= 6
 AK  ' .<& " +   '

9
 
‫أآد ا رات ا‬ 
‫رات ا  ا‬

M&3 ! ",  ,   B4  A) ,& B& ! D &   , A " .  )  ,&  :J K
, ? ,   B4  A) ,& B& ! D &  , . -    , A ,4!  1  '
:,  ,8' () ,  " +  /%
.A  " ,   8   9  &K!6 D &  &+ 1&   9 
  H8 #+  1
.A  " ,   8   9  "96 D &  &+ 1&   9 
  H8 #+  2
.&!% D &   -   3
.&!% D &  *< -   4

: .  ,3
? "! A+  .1  $&  / F 6 6 *&2 6 :8  &4 Hypotheses  <&4 , # $&
? ? /% . 1& +  0  ! $% &   ,9  <&4 "K  &  !  9 .0 ,)
:   &  ,    <&4 , #
.0  !  
 &   &    "! () B   0 ,  <&4 Z # 1
. 1&+ 6   0 A# !   <&4 0   2
.!6 0 &3   9 ) "! ()  <&4 Z #3
.,.4  ,< ,3  <&4 Z #4
,& .   G ,) & & + F< .< A 0 ,86 ' ,9@ 6 , , = ,<&4 
.0 ;&= 
 A)  <   G ; "9 ,<&4 Z # 6 A.  . .<& 6 ,<&4 "
& ?+ (?) .&? ,
 ,K &  ,)<  K :# H8 #+   G 6  & 6 -
.,<&4
0?  /   Directional Hypothesis ,. ,& ,<&4 Z #   <&4 , #  :& 0 K / 1
 &? $% ? ) ?  ()6 ,  ; !%  & $%  ,  ) : 5 ! 6 . +  G9   6
:   () ,<&4 Z #  ; !%  ,<4+ 
; ?!%  ?& ! % ,  ) : 5  ()6 , ) ; !%  & ! % ,  ) : 5 !"
",<4+ 
; !%? ? ,?4&  & $% , 8  : 5  * +  G9  J 6 0  /  ) 6
&? ,?& ,?<&4 , ?# G?  L * + %1 E  G9 () J& 9 ! 6  ,<4+   & $%
; ?!%  ?& ! % ,  : 5  :&  ":   () Nondirectional Hypothesis ,.
",<4+  ; !%  & ! % , , )
? ,? $% :&  A) "() H  1 Null Hypothesis ,&4# ,&  ,<&4 . Z # ,K K ,& 6
%? ,?  ) : 5  :&    6 /%   . "; !%  & (= $
 ,  )  : 5
?9 $% " $&1 2 :&4 ,<4+  ; !%  & ! % ,  ) : 5  ,4& ; !%  & !
?) D  -%% (= 5
 6 !  ,& (= &! :&4  ! %= 6 .,  & +  ; +6 (= ,  $
 2 
& ?+ ) D :& & 1 :&4 6 J# !  9 "  6 D  ,&4# ,<&4 M& 0  L ,  & +
"; !% 5 (= 5
 &K6 / 1 " ,  
,&4#? , #? "? 8 # " :  6 =  <&4 ,&4# , # M . $%    A & 
.  & ! 1& () ,<4
? 0? ,!? Z #? 9 J K  &3  ,9 ) "! &) . <& , # ".    ! M / 1
  / 1 :   () ,<&4 , # ! 1 ) [; ! ,& ) , *
) - 6  :  "@ , #
:; ! ,& ) , *

.   E%. , & A) 1
.5&+'   ()6   ) () # A. C , & 2

10
 
‫أآد ا رات ا‬ 
‫رات ا  ا‬

:! 
  ) ,4
/?% A  .9
& .= ,  && 0 & $&2  & \ 0  A. 0 +  ;
 0 %1 M&
%  ? &? A?)
&L 6 . &  0  ,! ,9 ) E<&)   &+W K  *9 :K
E%?1  ,   &  <   , 
 &4 " &   6 G9  . &  A &  ,!  ,9 
 ?& ? ?!C , ?  & 0 < $% &'    ,& & *&2 &3  A & ,&
A?) 6 M9 ?  -?  ) *! " +  J<6 ,& E%1 ;&= && A 9 .    *&2  .8 
.M9  %1 A , ! ,  ;&= "9 D8   E%1 M  )  ,K  >   ,   & D8    K
E%?1 &# ) M & +  K  M 4! .,& ,4+  J. J&# ) ,& ,! : -' ,& "K
? J # . &4 ,  ,& :  -' ,& K  M A   ,& ,4+  . < ,&
.0 +
F&? ,K ,9  %  & & + ,.   L 0  &K!  & "   ,! 0  & + 
?K F&? &   &  ,.   L " =  -! A "   ,! 0  & +  6 K
.,)& & ,&
 & 0  ,9  >< &&    A2  0  A  1 A  G& M&  ; .  
? ?.  ,1 ? &? && 0  .8&L A  ,& ,  & F< " &  -'

  & :  -' %1  ! ) &!6 0  H+ 6 1 # B  .   ,& & .
. . ) ,)&4 ,8' 0 ,8& ,! , G -  & =  4# -' %1 " 6
A? $% 0 F<  , ! ,46 -! 9 !  L :  -' ,&   " A 6 0  F  %=
 0 &# ) &8  :  K   E& &+  4 6 1 ) G . ,& ,  () *9 8&L
,? ) & ?+ A?8  A# G< ,  ,+ &3
 ,8& &3  (= K  ) , #
-?  ?  ,?& ?K6  /% "!  /  1&4 D8   H + .  " - 6 .6 ,&
.&+W .   # &K

:    ,5
? ?  .,&  & , A.4 6 . ;   ( 0  ,  #  # >< A. 
;&? ,? $6 Operational ,?8&= ,?&   E%1  A 9 ,& E%1  ,+   
.,& E%. ,# + '  
0?  ,?) 6 ? 0  ; K6 &4 .!  *&  (= & ># 1 J K  !' "# 
J?4&  ?!' "# *& 0  .,& ,& 6 ,& ,  6 & "#  &4 .  ,
,? . ? 0?  G  &'   )  , 6 ,& M& ' A# & + () &' ;6 , J8&=
.Q 000!& " , 6 & "#4
.0  ,# + ,! G "   0  + & & = G<   # *& ) 
(?) ?3  ,  E%1  ,  ,&  6  B 9  E&  # M J4& J 6 0  (  9
.,< ,& ,& / 6 B  /% (= & 6 0 

: .  ,6


E%?1 -! .,&  H + . 6 ()    ,# &) &! "K  &  / Assumption M&  #
 ?<& E%?1 &?  &3 , 9 &  ,# ,& E%1  0  1&  & !' ) *!  <&
. .=  8 ! ,9K & # 6 ,& 6 ,  ,&  .) ,# + ,)<   & %= = ,
 ?<& ? ) G< ! "&1
' ,   ,&  &  D & &+ , A "  ,& 4
: . 

11
 
‫أآد ا رات ا‬ 
‫رات ا  ا‬

,?81 ; <?)6 ? A $% A "!  ,.  ' 6 ,&  &  D & &+ , A ) 
.D & B&
) . ,9 ) A.  G ,!&   :  D & " ! A C "8  :  () M& %1   9 
.A %1 &# " ! A
 &+ , &2  . L
.E& $% $& D &  6 &+ , G 

D ? & ? A1&2  . M& &+ , 16  , &  ,# + ,&   () M& %1   9
. .&   ,   &  ,)  ,& ; K6
& ?+ 0  L /% ."@  G< , ' . <&  ! %= "! ,<&) ! * ,& ,6 ,9 6 !@ 
.,   <& E%1
6 4!  ,&  ,9  %  <& G 0 +  < &&< . 0  &!% A
   2  
6 &&<?  6 M&4   , ,  &6    G <   &   J < J.4 M& !
./%  K= ! &   !  (  ,# , A1&)  "K   & () &'   =
&?' ? 
 &  ! %L .0  ,9 ) %   <& 0 + < K  . G  ; +' 
? &K@? &' &) 6 (= J K & J<& 0 + < 0  ,& A#  A. & J  ) ,&
.A.!
%L? . .= &    &    ()  )   ) F   !  M& ()  6 0  3   /%!
? K : ?# & + %1 C M& G   L  K 9# &+ 6    G J& + 4  0  )6
? E&? E& J K J9 # J& + & + 6  K 9# &.26 ,& & + & A 9 %= 6 .)  ) !
? J?9K  K :#  5 *# ,& E%1  " & + 6 M&4 6 1 ) G  L  K 
.,& 0 M& ' 
J 

:
    ,7
 ,& ,6 +  . Limitations,&  " E%1  ,& D8  A , != " : 6 G9
* #? ?! . J?) : 6 G9   !  K :# H8 #+ . "K  ,& '  E%1 "K
:&? . ? ?! ,  A1 4  &K!  . # ,& A1 4 (' ,84 : :8  ,& 
*?& %?1 ,& E%1  . )6   (= &  ,& .4& 0  A 6 A
 /% ,4+
.*& %1  V& + . >#  0 ,& D8   J "K
;&?= ?.  ?  G - 6 ,& &6 & + ,& ,& ;&L   , K ,84 :
D8 ?  :?# L   " +    G 0  A     ,84 E%1 () ,K6 1&  ' &
"#? ,?& &6 1@    ,)  ) () 86   & ,) "K ) ") () 
.  8  ) &' ;@. 4  G< () 0  (=
%= ?) V&? ? ,;  &K!6 . 6 G   !  J  ,8  & ,& ;&= M 6 0  & 
,?& A+?  #? 6 C & %= /%!  1
 6 F   ,&  6 E&) /% ) >#6
.(  /%  < & D8  A &# /% (= & 6 0  () L E&  (  () &# 

:/ 0+ 
    ,8
M&?) A
 . . <& . &+ 6 ,& ,86 ) 0  . - *  ,& +  ;
 %1 ><
0?   ?!  ,4!  ,& ;&=  .4 ,& E%1 A+ 6 &+U 0  G 0 #4 "! ,& E%1
6 0? (?) *&? ? ,   0   J) . #4  ,& ,& "K . .+ 6 G
 #'
.  ,@

12
 
‫أآد ا رات ا‬ 
‫رات ا  ا‬

,?  & ?+ ,? J4?# ) ,& D8  A A $% ,& G J .;&= ,& ,& <
 ?& A2  G
 & +  ,8  <  &K!6 6 ,& A+ .,&  )  1&' G

A  !  ! ( J ,  *& A
 ,8 E%1 : A %= .#' G () D8   A *. 
.,  A H8 #+ B4 .   () D8  
,?  &?3 ,? &3 ? ,& A#  .;& ,&  J. J&# ) ,& A# "K
? ") &3 .K  ,
   () "# 1& A
   & &3 "! ,# +  
"? ,? 5?  . -6   G :& :  
 D & < /%! .,&  ,# %
. <&4 & +
' *?# ? 1 A
? .,?  & + B  6 "     G ;&= J<6 ,& ,& *#
? ;
'  ' & ) &  E%1  ,4! . *#   K :# &  1& ,4! ,
G?& M ,  ;& E%1   0  A
 & . .  ) ,    ]&4 ,&  .  *C
? . ? 0  +  ,& < 6 - +  ;
 %1 L J&+6 .   G C ,# +
,? 5? , ,8 # & + "  %1  &!%   E%1 " "6  .    A2 
.X& , 5 ,8 # & + E%1  "

:10 ,9
,?8 9 !? , ?  ?& , ,& + < %= .0 +  J&&< J&# ) G& ,8 9 
!? & ?+ (?= 0?   9  G& "9' () ,8  E%1 < 6 A
 . &#9 ! = , G&
. . &  ,9  % G& ,! E%1 A.4 ,&&< G&
"6  .    A2   .  0  +  ,& < 6 - +  ;
 %1 L J&+6
& ?+ E%?1 ? "? , 5  , ,8 # & + "  %1  &!%   E%1 "
.X& , 5 ,8 #

: ) 23,10


?! ., ? &#   $6  + -#  & 6 -   !    M + < 6 !
.&#  M  "#4 ><  J
 M& 1
6 !? 5&+6  &  .  : ,  6  & 6   G  .  '  0  )6 %L
. + , .  H + :  . <
(?= *<? 6 0?  ! 0 ;& A) () "# ,  ,8. K F& 0  . A    
"?& E? ? *&# 6 G9 ]    0 ;& ,
 ,  ,
 ) &# J<6 :
.,& ,4+
G ,& ;&=  !& % H +' ; 6 ,& 9&3 $% #4 D & : &= A
 ,  E%1 
.A.  "! ,# + , !'  &

13
‫أآد ا رات ا
 ‬ ‫رات ا  ا
‬

‫ *‬
‫ ‪ 4& 2‬‬

‫‬ ‫! ‬

‫ ‪: () J& 9 O&  ! * "#4 %1 , .‬‬
‫‪.0 * #  ,4+ &  () *& .1‬‬
‫‪. .=    0 ,8 < 0  ,) * # .2‬‬
‫‪. 0   ' 0 , &  .3‬‬
‫‪. . 0 )  !' 0
 .4‬‬
‫‪.4! 0 ! 0  "! 
 (= *& .5‬‬
‫‪.+&  0 H8 #+ () *& .6‬‬
‫‪.) 6 4# 0 H8 #+ () *& .7‬‬
‫‪.16 & 0 H8 #+ () *& .8‬‬

‫‪14‬‬
 
‫أآد ا رات ا‬ 
‫رات ا  ا‬

 4& 2  :* 


: 
,4 #? ,2 6 . ) D  * # & ! ,4+ B6 A+ 0  . : 4   ,! 0 * # ,  &K
 %   J. B * # A 2 L /% .0 ,)  , ' O  A.4 J& = * # A 2 $6 G< . 
.,.4 ,< ,& + 0  ) " A+  & =
 ) .,  ,
 0 (= &2  &!4  J# + J.  A+ G9  L * # & L! &  A+  )
0? * #  ,4+ :&  M9  / 1 B /% 5&+6 ,
 0 (= &2 L &+U J&  A+
#?4 *#  J
   .   " ! :& E%1 "+ "  1& ()  ,& J <4 / 1 B  6 !
.0 F 6  F  &K!6  V&  ,4#  &K!C *# 6  0 ! 0

:$ 
%   
  
?< ,  ,! " 0  . A  ,2  ,& , + (= & ) 0 $% 0 A.4  ! 
   &!4 D1  6 0 D1  * # " !6 A96 (= & 6 -   !  &!4  ,& 6 $&! & =
."' "#4  .= &   9 .8& &!4 D.     6   &!4 D.  /%

:  

 
: 1 8 (=  G9 6 $&2  &!4  .# B 6 () J J A A 5&
Basic Research   

  ,
J?.  0 E%1 &  9 .  6 O  * ! " +   &2  &  ,. 0 <
,? '  9  :8  * ! *. 0 F< &1 2 :9 A2  " () !C  , A 
* ?! %1 , B!  6 $&&<  ! 6  "  %1  ,   ,&  G /% ,.
<? A .,< *9 &+   ) 0 E%1 ;&= A .,)  6 &4  G9 () & 
., *9  ,# ,9 -  () J A!  ,9
 ?&2  &? . + 5& 
  , &4 B4  ;   '    "  0  F  %1  ! 9
,? ' O ?  A?. ?. ' ,& &C!    '  &K!  0 E%1  9 .A ,
J K? A?  &2  6 J& ! A /% .,    ! () 0 D8  : . 1  &K!6 /
,< ,&+ *9    / :  ! . 6   & 6 B 6 ()   ,8'  &K!
., *9     () . , !=  /! 

Applied Research   ,5


 0 6 () !C    .,4 ,  ! "   ,& : J 6 F  %1 :
" ?+ ?  G9  1  ' 1 6 = 0   D.  :   ' 0 G /&
/%! .G9  "!  E%1 .   *&2 B4  ,4  ! " ., *9   &2  & +
&? ,?&2   #? " !? "6  , 0 D8  () .8&=   & , ' 0 L
1 ? L? 4 L 4 9   J) .   4  *# ,&  A  &2 J # :   .A1 4
"!? "#?4 :?9 + G< ,  -# .   &2 & (=  & *# ,&   *9
., , 0 , ' ,&2  0  G 9
.Action Research "? ? 0? 6 ?8& 0   0 
 6 1 4  "
 6 0 + :  ;I  ,9  &2  & +  9  ;  A  D.  A+  0 
? ,? ) ,?& ,&     &! ) ,& 0 %1  A
 & /% .: %1 & *&2
?6 .,? ! *?9 () D8   A  8
A 1   & + ;&=  ,9 A+ &3 <

15
 
‫أآد ا رات ا‬ 
‫رات ا  ا‬

? ,?  ,!? () -#   1 ' J&& &K!6 ,&  D.  A.4  L "   "  0
J?<& -?  ? ,& () "  . ! ,) ,& () "# &&< () !@   *9
. 0 () ,<&4 & B4 "  0 A
  /% J J49
 ?  0?
?!& 6 #?#+ K  ,4+      '  0  A $% 9 4
A.4?# ? ? "?  0 6 8& 0  A ,##+ , .   6 ,!  @
 A. &   "6  /% "! A. &  G    & 6 A.&  & 6 ,&
&?' ;@?. &&<  &  9 ,   !    1&   E%1 A.  
 6 A.)  
&?K6 B& 6  J K A A G   /% ! .##+ K  ,
 ,  ! , 4 &+ 9
H# G9 &K6 ; #  $ K "' *#   5 A  "# * +   " M
./% & 6 -  ,8  ,4+ &K6 6 A  ,  ,& &K6 6  D & 

:&     


?84 5?=  H +6  A 0  &!' ;
  0 ;&L  % H +' ,) (= &2   )
:  

: 
   ,
&? :? ) 0 A 6 -  ()     &K!  (E&! & )   & D& & %=
6 , & ( $% 0  E $% && Academic Research , !' 0   ) 0 E%1 (  
. J 6  4#  8 (= "# A &! "#4 && 1 Dissertation E&! 6 Thesis &  ,&6
 ? -?& ,)  ,& :& A :  4# < .&+= A   "# (=  ) , & A
.Q= 00:K T. " 
$4?  ? (= -  G<+     B& ,81 ; <)6  &  *&=  , !' 0 ;&= A
&&? Defense , ?& ) F  , 6 , & ,9  , ( ,# + ,  , & $  Oral Exam
,?& (?) "#?  ;& M " ! 6 ,   8&=  -  X  )  )  ) .
.E&! 6 &  , , !'
() -  J) J& 0 %1  .   & -   A ) 0 "6 1 , & !  '  &K! 
.0  
 ;&=  , .        4 , 0 ;&=

6) 6* 0  7  $! /.,5


   ;
! 6  . <  &6 6 -& "  , . A.&  A.)  ;
! , 0 ;&L ;@1 A
? ,#?#+ 0  &  0 E%1 & A 6  '  &K!  & ., . -&  ,9& G&
0?  J9 J# 0 #4 % !  ,  "9  0 " ,& # ,# + &  1& A
0? ? F  %1 ( ,# + ,  ,) &  : 8  :#   " 6 ,  # ,&
.Professional Research , . 0 

:     


&? 0 1& $& ! ,! B 9 6 "  " +    G   $% 0 /% ! 0  #
,8 #?= - C ,!   ,  A .#' G "K &'  , ) () . $&  K :# .
.,K   5
I  < #' G () . ! D8  (= , .  
&?  ! 0 ,9 6 ,& ,9& ,
 . + -!  , & ,&  () ! 0 D.  & 9
,?! ?.  "? ? ,+ ,8 # - ' &  .#   ,& ,& , ) A ;< 
.  E%1 " C!  &! -  "+  ,# +

16
 
‫أآد ا رات ا‬ 
‫رات ا  ا‬

A+? &?3 M? " +   G9 *# :   <&4 M & + J ,! 0 *.
., 6 , &  9 )   &  
: .  H8 #+  
 4! 0 6
? , 6 C! 4 0  )   &  &#! , .&2  &1 2 ,& () 4! 0  
.  E%1 G
&!% "96   4 0 D8  A) $& A 9&' B &#  ! A+ ,4# 4! 0   
.:8 ?K :9? H?4 ,? ,  &  ,2     G A .A.   ) &# 6 H +'
.#' *9   "  

4 &# U   J 6 A+
  ?1   &3 0 &.2 6 J K ! 0 F  %L .D8   &  &K!6    4! 0 A. 
  ? (=  1  E%1 & *! &.2 4! 0 L $^  & +  & + () D8   , &  
.,)   ) 4 ,) ;&= ,
"?9 3# ,  ,<& M 6  K   ) 0  ,8& ,&   " () ! 0  
.M? .< G .& ,8
   G , ,)  &2  O  4! 0   " ,&  ;
O   . & 5 ,2    G ,# " +  "C 
J 6  &2  O  E%1 & & + $&
.0 "& ; K6 1& 5&  , 
?. A?.4 ? ,4+ :& ,& () H& 1 0   Meaning (   J 6 J 1 4! 0 A. 
A. ? ?) ?.  ! ?  <& ,& &6 &2  . ()  1 -#  .A1 )    &'
" ?+  ,# + A. K A.  ,& &6 /&  6 J<6 0  "  . _  A1 )   ; '
. J , &4 *&2 B4  A. /&
&?K!' D. ? .  0  !  &K! .4! 0 D.  ! 0 D.   ,< 4 ".  B
?  0  4! D.   &' /%! . & ! 0  ! 0 , .   / 1 . .K ,; 
. ! M " G9 () J;<  6 ! .   $6 
 J<? .<? $&K  ,4!   ,!   & (= ; . A
 0    "  ,6 () / 1
;&?=  ?&   ,! &&9 % +  ,# ) 9 ! 0 ,& &1 2 A.  J< .< A)
,! - ' A+ () A.< -& K   :& 0  A   /&  6    E%1 "K  &3
.,4! - ' A+ () &+W M -&

:&9  7
 8  &
0 K  0 * # () ,4  ,)  A ,&    0  ,##+  4@ G& A2 6
:,  ,8' X& " +  * #  ! .,& 0 ,4# 0 ,+&  0 :1  8
(?= "?# (? 6 `&@ ! .+&  0 . <   J 0 ! 1 ) [ !  0 : "1 1
6 ?. ! ,<  0' / > , 4   (= "# 6<   K  &4 0a :9 *#
., 1&  ! "  .)  ) !  J  A8  / A.  4
? 0  > "!  ,   &  6 *9 6 ; ' A 
 $6 [ J  8 ! 1  0 : "1 2
. J4# 0 ! 1 ) ["  &= &
G < ,  " +  A . J& 0 ! 1 ) [,  ") <  ) ! 6 !  0 : "1 3
?1&K6  ? .  $& ,&  , &3   "  "9 ) ; K  *9  &K@ "
.,  &3  5&+6 &3  .  , ,9 ) ; 
?9 .E? ? &K@  " * ! &      (=   &) & < 9&    A 5

" ? ?! *?! [E? ,9  [; %1  *! :,  @  "! &' ,    E%1 %+6
O ?  4 Z# 6 F  1    &!4  ) & G [ , 0' <  ) & ,&
.,) &+ , 1  () ,  ,&2

17
 
‫أآد ا رات ا‬ 
‫رات ا  ا‬

.F *! &&     ! . .   &!4 A 2  J * # %1  ,K K 0 F 6 & ) !
  $% 4# 0 :& b. 1 ., 1& *&2 (=  9      ! J K +&  0 
.  < @  ()   & 0 1& b. ,& E%1 ."4  J  A8 9 1

:0  F ' E%1  "!


 *#  

:)   ,


E%?1 &?4 J#?  ?) A 2  %1 ! .,<  0a , & KW "8 A2  * # J 2 Q&  
0? L .9# < ,& .  ! Q&  ,9   6 M& () . &<  *&2  .9 ) 0'
? D8 ?  :?# "?K   (= ,9 # +&  0  .= "#  D8   ! 9 . J) JK & +& 
 ? ?!  J  -# &6 1 ,<  0'  ,C L /% G .5&+' 0 F 6  .= "#
. . & ,+&    &4  K= /% : J -#  . & ,
J K .,8 #= ,& D  ,! ,& Z # 6 & X< ,+&  :8  M  ! ,  ,  
   6 ,  ,& 6 ,@ ,#'    .) "#    / 8 # " G<+ 6 !
. ?6  ,&  0' &4   E%1 " 6 !.,#6 :8 K ) &# Q  6 ,  ; #
.   &  ") &3  1  X&
,!? " ? ,?9 .)<  ,+&  ,! & + ,8  , )  6 +&  "   0  )
.,.  ,   () "# ! 0 ,  < ( 6 - Scope
,6 & # () "# 0  ( . J9 /. ,  ) ! ,2  ,& +&  0    G A
& # ()  ) (= J&< ! K ; K6 6 Q&  (=  &<6 !  !  ! 9Primary Sources
.Secondary Sources , K
-?! &?& 6 ,?#' ,?K ) ,+ . $ K &# 6 . ) 1  6 ,#6 ,K ! 9 ' &#
. ) 1  G ,  5&6 H+
,?9K :? & ?+ ? ?1 "'  ?.;  () A!    ) (=  ) +&  0   M&
,?K ,?& : +   1  K .Integrity .      %+6 $% &# 6 ,K Authenticity
. J6 J&#  !  ( &# 5 ,# + ,9# , 
,!  0   5&+' 0 F 6  , ;& B4 J 6 1 +&  0  , ;&
?. -# "9' ()– ") ,K K / 1 6 = . 1&4 "  D8   H+ AK   G  <&4 Z#
:1 +&  0 
.,& F< ,+&  &4 ,#'   K &' *9 , ,+&  0' &4 - 1
.,
!&  <& ;<  1&4 ,+&  :8  () A! - 2
.J  J&6 J ! -# &6 J8  9  E%1  KL ,  9  ;  3

:Descriptive Research   ,5


0? A#  J   1 ) 4# 0 &+ <   5& ) +&  0  &+ $% 9 
,? J&?4 J4# .4# . G9 &' -  >< 1& *9  , :8  *#  4#
 ?& G?  .;$& 6 ? G?9  ! 0  J9 J! G9 () A!  4# 0 ! . & :8 
.A !' E%1 "K &# "   '  &K!  ,4#
J?! &&<  !  %.  &#   < &  A1&6 ; 6 ,  1  ) &+ 6 J K 0 F  %L
., () &#   < & ,<6 ()
?! 6 A
 /% J<6 J. J& ,  A - !   &4  J. J& ,&  $&  9 -
.,9 # 0 D8  ! ( ,& G ,K , 

18
 
‫أآد ا رات ا‬ 
‫رات ا  ا‬

&?4 5? (?=  ,& (=   T9  A  : ,& ,&     &  &K!6 4# 0
? A " %1 6 G9 .K "! 9 :8   && , !   G &  6 O 0  & 9 .A8 
 ?9    * ! 1&4   E%1 ,  6  0  ") 6 = .0 & . /  H+ $6
. . ,# +
 ?& (?= ,?  ,&  &'  "9 ) 6  &  ,#  & A.  % &' )  4
G? :&?  ?   ?4 ."  >  #' G &6 G (= .&'  J&! ) "  ,
(?=  .  ; K6 ,   ) . .9#  !C 0  G   &  ,2  ,&4 ,    
? A. A.816 ,& &C & &K! ") () .     .,   B  & +
.  A

: 
  4& : 90   

:
 -1
?1 >? .Survey Research ? 0 $& 0  "  &K! &. 4# 0 F 6 
? ,?  ,   &'  J &! ,) 6 &! ,@  &a "  G9 M&) &4 " , 
.-& "  &<  9  "  "6
& ?+  , ! ,    /%  0  ,& G &6 G ,# +   () "# -#
%? ' G? ) ,9 #     J K ,  ,   * . " " +  , ) %+C .G %. ,K , )
.G &8  ,K & G  ,  ,8 )  4 A.

:6.  ,2
? ,! 6 ,  ,& :8 K ,# + ; '  ,) :    G ,  &  & 
- ?! G9 *# 4 .Content Analysis < 6 $ " A
 "  %1  .,  &1 2 . *#
-?! G? ?  -!  ,) & + (= 0  C 6 ! &  M *@  5 0  &
? 6  4#  ) & + & - ! "# G  - ! "! "#  ) & + AK    5
  ,& E%.  G $ "  -6 6  A 2 : 0  A AK  Q6.."# "!  &4
.,& ,)<  <&4 6 ,& ,8'  : D8  (= . +  "# . .2  &K!
.##?+ %?+    " ,&   () :  " K (= , <  "  F  %1 : !
,? ?8& .,  -  . 1= 6 . 5 ,&   ,2 '   ,&  & &&
.%!1 ,  ,& "8  , ) ,3 ,) ,&

:Job Analysis  ,3


?   &6 9 ., ,42 6 " ,&  8 A . *# (= *.  ,4#  &  F 1
,?  A. @     )   G 9 0 E%1 6 $& . . &  F  %. J4# (1969)
 .? F  , A.) *&2 $& A2   A. 9 ) A.< " )'  ")  . 
  , '
& ?. *& ?  A.  A. & A.&+   H#+ -& A * #6 J<6 0 9 .A. , 
,?&  ?&2 "?  &  *# () K  ,   )  ,!   ,#    )
., 4! ,) 4 A.  ! . 4# 6 3  6 &' . *#  ,! :8    4!
&&9 % +  "  ,
 6 *< -     & E%.  @  &  6 !
.$& A2  42 " $&2 V% 6 & = ;   -&  )= ,9& " 

19
 
‫أآد ا رات ا‬ 
‫رات ا  ا‬

:Studies of Relationships ;3 


 ,4
 ?& *. ., &  ,  & , &  & .    6 /  9   & ,4#  A16 
?9 - ?   & F 0  &K!6 6 &3  ,9  * ! (= Co relational Studies , &
"# & B & &!4  , & ,9  ,& "K 1+(#9'  (= 1( '    &
?  ?& ?) *! & $ Cause-Effect Relationship , &  ,  & 6 .,& 0  
%?1 6  A &  . , &+W J 16 ! 0 &+W  &3 6 &KC 5 ) *! (= J K &3
&?3 M < *&2 M  A! ! 0 ,&  & , = K &#  :  *.
,# /% , &  ,  & " +  - '  ,   M (= "# . A
   / 1 6 = 
? ,&+ ,& *&2  B  &1 2 , *&2    & &&<  .)<  -&  ;&=
*&2 ,& ! . 6 &.2  " (= "# "6  &1 2  * +   -  " A ,  E%1
? ) ? 4 "  ,9  ,& 6 %  "#  
 A $& "1@ &K6 ,& /% " K .,    6
. 4 ;' () &9 &4
?9 &K' %1 ! 6  " &3 &K6 B&  Retrospective ,) &  &  J 6  & E%1 
C?? K ? A? $% G  &3  1&K6 6 .9 ) F & " +  /% Ex Post Facto J  "#
?! ?9 &?4  ) 4   "  &+W  &K@ &3 $6 () A! ,#   1 , ,9  ;  ,#
?) &3 D  9 " %. J  &K@ 9  4     :  X   ! 4 ) "# ) J  "@
.9 B4  . &K@ *& & 0 K " )

:  
 ,5
" ?+ ? A = 1 
 && , &3 M  0  &3 ,4#  &  F  %1 " 
 ? , 
& && ; K6 &'  F B4  &  & ,& F< ! $% &3 6 ,4# B 9
,?8 ,?& ? ?'    " + " 4'  ) A1 4 M  ,&! J K ,  "! 6 &.6 , "!
*4?# ? *?# "!  4+ " 46  ) ,4# & B 6 Longitudinal , ,&  ,& E%1 
.Cross-Sectional ,<& ,&  ,& E%1   9  ,8 ,&
,<&?  ?& ? 6 .&K!6 &3 B ! , ,&  &'  J "9 ) G "  $&
J)?< ?! 6 ?!   4#  ."96 . 9 $&  &3 ) ! &'  &!6 ) & + !
&? " ?4'  ) )  B   B& "4 ,  ,& ,1& ,&  "  :,&  &
.Q.. % &  1  "   , & ,!&
,? :? , ,& &&! ()  ,  & 1 Trends  .  & J<6 ,&  & 
 ,    " J<6 .  ."  0  @  - 3 E   *8 2 M  - M&
(?     ) " + *&2 E%1 G ,   )  ,8 9  !  *&2 *#    :8 K
(?)  )  +  ) A ."  "#  @  !  &3 E  ,2   &<  9
.5&+'  & D8  (= , <   F  %1   &

: 
 ,6
G? "?K $%?  (= J&! !  J &'  ) G "  5& ,4#  &  ,  F ' 
 ?& H8 #+ &9 !   8   &'  ,.  V%   B  ! .4# A $% #'
 ?  ? 
 ,4#  &  F 1 ,  ,&  . ! .#8 #+  &4 J<6 1 ,& ,2 '
-?   ?  E%?1 <? .    &'  "9 ) 6 ,@ 6 &4 : ) ") ) ,4! ,!
.,& F< ,  : #4 *# ;&=  0  !   1&  ,4  ,8 ,#+
?+ "#?4  ,  B4 - . !   *# 6 &  ,2   6 1  (= ,  ,& -1%
? ?& *?9 A# J 6 A
 ,   *# (= , <   &  &+U F $C : %4 

20
 
‫أآد ا رات ا‬ 
‫رات ا  ا‬

E%?1 ? .,?  & + '   M&3 %. A+ .,& F< &4  ) D<  & 5
: ?&  ) ,8  &6 G ") 4 -  (= , <  G ,&   &4 )   "  '
. 1& 
? ?@ & :?&4 ? <) "! ,4+  ##+  :& ,  ,&  /& 6  '  &K!  A

.0 ; #  
  # A &   ,9  &K!6 6 & ,  &@ ) A
  6 = ,&
A?K J #?4 J?. G?9 A.  .8  4  = &! G "   (= "#  ) ,  ,& *. 
.,K    A.     4

:Experimental Research  0  ,<


? &?K!6 6 "? ) &3 $& 0  F  %1  ,&  ! M 0 ,& "<6 & 0 
? ?  ? 1 0   .&3 %1 ) D  &K'  "6  A2  "! ,& F< ,9  % "
 ?) G?9 %?1  &3 <  "! J 6 J&3 ) "+ & *9  8   )= "   =G9
%1 .  *&2 E%1  E&K6 ,& $&   &3 ; K  ,& F<  &K@  &3 G <
.Experiment ,&   ) ( G9 *&2  < &3
 , D8   -  A   , ,& "  "K   *&2 &K6   0  - & %L
&3 ? ( , ,& 1 . $&   ,& L ,  "8  " & . - !  : 
,C? " & . B  6 & + () , D8  1  " $% / Independent Variable "
,?  ,? &?3  &  ,9 ) & A# $6   .Dependent Variable G  &3  
"? &3  &3 (= $
 ,& ; K6 G  &3  "# &3 $6 C <& 0  A# > 0
,?+ ,?<& &?3   &&   %= 0   K & A# (= "# "  .
 ) , B  , &  . .8   &K@ 0 ,&  1& B&  6 !  Extraneous Variable
6 G?  ,+ &3 &K' * ! <  G  &3   - & &  J J&K6 D  6 ! ,
.G  &3  &3 ) ,@ 1 ,+ &3 A6 " &3  ! %=  !@
?1 "? &?3 &KC? ,  &3   > $% G  &3 )  , K " G ;   ,&
?& "?  6 "? &?3 &KC (,& ,)) 16 G<+ .,&  K  ) " 
,?& ,? ? K   ) ! .&KC %1 "K (, < F) , K G<+    ,& F<
." &3 &KC )   J  *&2 B4   <+

21
‫أآد ا رات ا
 ‬ ‫رات ا  ا
‬

‫  ‪1‬‬
‫=  &‬

‫‬ ‫! ‬

‫ ‪:() J& 9 O&  ! * "#4 %1 , .‬‬
‫‪.0   K &3 
 .1‬‬
‫‪.B  5 - &3 * # .2‬‬
‫‪.G  &3 " &3 
 .3‬‬
‫‪."+ < " &3 
 .4‬‬
‫‪.0  ,+ &3 <  , :& () *& .5‬‬

‫‪22‬‬
 
‫أآد ا رات ا‬ 
‫رات ا  ا‬

&  = :1  


: 
(?  ? ! .Variable&3 ># A+  )  ! . ,& ,# +  0  0 +   !
.Inconstant  K A *#   4# 6 ,4+ J9 %+C &3 J8 <  L ># %. $3
H8 #?+ &' H8 #+ G 6 ><  ! &2     F   & )     %+C  )
   6 *&2  &'  F  * + - # $& 0 6 G9 .&3  .,4+ *9
. 1&3 - ; ' &3 ,4! A. ,  (=   *. K
J8&= J4& &  )  1% &# 6 A.4 A  ) 6  4#  ,) ) &   & 1 &3 
.J&3 >#  L  J4! 4# 6 J!  ) &  9 0  0 ;&= ,
,?9  & ?+ ,?  E%?1 ? 0  <& ! 0  E& ,  ) 0  5 ,& &3 ! 9
. 1 . ! 0  M& ! J4 ,& & &3 E%1 ! 9 ! &3 E%1  , 6 , &

:  = & 2 
?! .B ?   ; C &3  9 * # M& - /% ,&  &K!C &3 * # !
6 &?3 ?< , !L 6 &+U &3 &KC , != - .= &2  & .J& 6 J2 &3 ! - .= &2 
:* # " !6 M
   .E&K6 "

:7 
 5
  = & ,1

?! . A6 ?! ?  A 9&a  ! %=      &3 ) &  A 9&'   )   B  5 
:1 B   ,&'    "! )   0 " +  ><  ,< & H8 #+ M 
:Cetegorical & 7; :%> 
4 #? B  $ &3 J K ,  B  &3 4 # M& % !  = !   1 A 9&a B
.Nominal  B   J<6 = &   6

:Ordinal   7; :>&*


6 &?!6    1 &3 ) &  A 9&' ' J
 6 J) # J& ; ' 6 &' -& 6 1 0  !
,?42 ,& ,& ,& :,& B 9 ,K6   . ,  ,& ,&  :&4 & () "  . 6 =  &3#6
5? %1  &3 G "  6 G 0  6 1 = &  &  . 1&  &+    "1@
. J# B B! ! 4 # B  5  !  !

:Interval $ 7; :**



?) ,?! 6 (.. V - 6)
& -& ) &) %= (  &3  -& 4 & B   A 9&' 6 2
 ? B 9  & ,84 B 9  A 9&' 6 = B   &  A 9&' ' . (.. 5,7,8) A9& 6 (..*< 
? 4+ &' 6   %. ..60 ,55 50 A 9&'  E  B  6 # & + () &'   ) ) &) %L
$%? &4 6 (& B 9) 50 ) $% &4 ,&  ()6 55 ,  $% &4 ,& 6 (4 # B 9 ) , &
-?& , != & $84 $  B  6 (  ($8 B 9) 50 ) $% &4   B+ )6 60  )
.* #

:, 6   0 K (= 1 &  &

23
 
‫أآد ا رات ا‬ 
‫رات ا  ا‬

 ?   ?1  "?K Semi quantifiable J?! &  $& 0  . "   &3 M 1
?. 6 (  .B  () G9 $6  ,  & B4 B!  J K   B+ :& 6   %1 .A ) "! ,#+
.,8  ,& &3 M L    ,   8 B! 
/%? .,? /  ) (,)&3 A     &4# 6 $6 <& &4# B   $ %. &3 &4# 2
.&3 &4# ! A9& $6& () X # !
%?. B ? 6 ! .,&   &  "  1 ! J+ e  &+U (= G
  A 9&' " 6 0  ! 3
.5 %. ,8 #=   () ,  &K! ,8 #= :& - 6 (= F& 0  & 5

:Ratio 5
& 7; :>
! ., A    Absolute : &4# 1 B  &4#   <& &4# $84 5  B  &4# C &!%
$% 5 B4  ,& 0 D8   ,9 & $% "!  B   5 %1 (= $& B  5 "# A
A ?' && ,& 1 &3  ! %= 140=2X70 " 6 B   $ %. ! %= ., A  = #
.J K ; !% , 1 # &3  ! %= /% G  ! .4! 
F? 6 ><? ! .E& ) E
  # + (= , <  ,&1 ,4# % . C B    ) 0  ><
F? -? &?3 () &' G9   H+ $% B   M&3   B  5 6 Scale B 
. &' ,   &3 &4 /  ,& - 6 &3

:?3 @ 0  = ,2

M? 6 ( / " +  .) " &  ! ) & ) ,& &3  &K! 6 "' "#4  &6
B  ,2  , 9 , &3 G "  0  L "   M& &  . 9 -# ,<&  
, ! &# "'  &    2  &  %1 - * # 6 1 = &  &  .& 
:? :,?  &3  ! ,2  &    / 1 = "  B! 6 , ! &#  K  -  
,?& &? (?) 0  &9 *+ /% .. &' A 
 ,  ,)& ,24 & "# % A.4
.&3 E%1 B 9   K :#  ,

:&    = ,3

?! (  . )a B 6 J) &  .< ! & . 9 0  0  . "   &3 *+
,?& ! ! & " &+W .<  !' H#+ , . B  "K Qualitative ,)  &3 1
% A.4 " E  "K Semi quantitative ,!  &3 . ! /% , &3  .  "96
.:

: 
  = -4

*?! . A! () & 0  &+U &3  E&K6 0 $% &3 /%  C Independent " &3 *&
.  6  8 6 9 * +  &K' %1 * + )
 6
 %L  " &3 &KC ) *! 0  ( $% &3 /%  C Dependent G  &3 *&
/% .(-& ()) D  6 ,  1 ,  ; 6 %+C G  &3 L ,  6 - 6 &K  " &3
." &3 K $% &K' () -& 6 !  B 6 2   ! &3 %1  "+  0  L
"#? "? &3 ,&  )  ) L -  "# () ,&  )  &K6 ) *! 6 0  &6 %= :e K
.G  &3 - 

24
 
‫أآد ا رات ا‬ 
‫رات ا  ا‬

:)  .    =-5

E&?) %= G  &3  " &3 !& $% &K'  &3 9 $% &3 : C Moderator " &3 *&
0?  &?  G " &3 L /% .,&  8& " &3 -  (= J K J  J&3 0 
(6) 8& " &3 / 1  ! %L . A6 $ K " &3! ,&   += $&&<   ! %=  && $% 1
,?  E%1   (V) &3 L G  &3  E&4 (V) &+U &3 &K6 ,& 0  &6 (-) G  &3  &K@
.&+U J8& J  J&3
&?K6 6 /&? &K' ,& E&K6 $& . J K J  J&3  (V) &3 &K6 * + , != ,& 0  &6 %= 6
.V  -X 6  ") 4
&? ? ?   ,& , )  ! , "# () B& ,& &K6 (# 6 0  M&  ! %= :J K
.$ ?K "? &?3 $6 " &3 1 B     ()  & -  "# () B& ,& &K6 6 0 
B& ,&  ") 4 (= 5
 $%   , ,& " +  (B  )" &3 &K6 8 K   " *!
., B 
? ? C &?  ' .,& () E&K6 3 6 0  "  $% &3 /%  C Controlled < &3 *&
& #? ? "? ?< C & 9 B4   !  (") $ K " &3!  += && 6 G  &
.*% 6 "
 ,8 "K ,&  &K!C < %1 A .,&  ; +'
B ? A?) 6 0?  5&?  "# () B& ,& &K6 ) *! 1 ,  ,&  M&3  ! %= :J K
; !%? "? ) &K6 < ,&  &K!6 G 9 /% ,& D8  () &K@ 6 ! ; !% , 0  ,  )
? ! C?! ; !%? , 0  ,8 !  ) & + 6  )  J8) A. /% , G
  )= "K
.(J K 110-100)  ; !% , $%  J
&? G<?+   ,& A#  "+  $% " &3  F  C *& Intervening "+ &3 6
0?  G?  .G ? &?3  K $%  - & & &K' :& ) ,& D8   &K@  ! 0 
D8 ?  ,?9  ? ) & ?)  1%+C ,+ &3  )  M&4  !  9 6 "+ &3 ,2 
. 9 E 6  1&K6 K 0  A 9 :& ) ,+ &3 (= &   ,   & 4 1&4
&3 M  ) 0  ";   ,&  )  "#  ,9  ) *! 1 0  M&  ! %= :J K
?.= &?2  ?!   = .,+ &3    1&  &!% 9 X : 5 :"K ,9  E%1  &K@ 
.(< 6 ,) 5&+6 F 6  &3 . 6 ()

: = $ 0A  


? &?3 *& 6    "!  <& 6 86 Z # $% 0 = , ) &  ,  &3 &)
"#? $% (?= ,  A 0 "# & &3 () $  0 *&2   -  ,8&=  4&
' /? (?) :  85 ,  () # % A1   "# $% 6 <& %L M4+    
%? /?86 A. C J8&=   "# $% *& /% & 0 $& 9   "# J8&= J4&  6 !
.:  2.00 ,&  , ) () #
*&? C! / (= $@  ;& , *&  &3 ,8&  4& . &.2  &# 
. 1&  &K!6 , &3 -  &# E%. *& B& . A       B& ,& 0 
$% 0?  *&? C! &3  ,9  % ,&1 2 H8 #+ 6 / , &3 ,8&  4& &.2 9
-?  &#? E%?. *& %1 L /% ,& & + () A.8     "# % A. C G4& ; !%
. 1&  &K!6 ,  &3
6 ? ,?2  ,?  ! , 6 &3 ,  ! H8 #+ , &3 ,8&  4& &.2 9 !
E%?1 >#? .Q?6..,?3 ,9  &!% 9 " ()  . &4 &.2 ,# +  C ; !% *& C! B 

25
 
‫أآد ا رات ا‬ 
‫رات ا  ا‬

 ?& 0 ?' ? &3 8& *&  J) &K!' ,& . L /% &3 F 6 G ,&
.,&

:)   = .


A#? +? :#  , ,& & & 0  , . ;&  J ,+ &3 < &
5&?+6 &?3 (= B ,&  " &3 (= G  &3    A2 
)  0  ! &

? ? ? < %. 1& ,&   4 . ! &3 E%1 < :&  C+   "   
: . 6 0  !  , . :&

Randomness:$--1
? ,8) G  ,  & + ,8) 1 ,8  # &3  ) &!6 < ,& "<6 1
.,& ,) , < ,) , < ,)   &# 

Matching:09 ,2
G? A?K "? &?3 -  (= 0 D8  () &K@ 6 !  ,+ &3 A16  ,& E%1 -
,?   /?8  6 6 A8 A. C! ,.  6 ,K  V
6 (= A. /% &3 %. ,   &' )  
? ,!? ! ,& ,)  &+W V
 , < ,)  J8) 
 6  AK &3 /%
? J<?6 ,! &.2 .J&! .< - & &3 ) !  ) ,.  V
6 & + ,# 1 ,& E%1
.,& , )  &4  = J 6   ,& ,4#  &+U &4   & & A) ' ,  &6 M &1=

:9  B,3
? J? A1& + A C! &3 /% ,   J  &K!' 6 K  &' ;   "+ &3 *% 1  #
 ?! %= ; !%? ,?  ,  ,8  &' & + A 6 6 B  &3 < A1 M&3  ! %= 0   6 &!%
.; !% ,  &3 < 1 M&3

:) A,4
:#? ? ?
 ,?& A#   += ' . (" )$ K " &3! ,&  "+ &3 " +=  #
.A , 9 &K!6    ,9 &K!6  +L ># ,& D8  6 (  ,& +

:$A .,5
Analysis of Covariance - #?  ? ?1 ,8 #    H + F  "+ &3 &K6 <  #
Treatment,?& ,?   &KC "9 6 " &3 " += "9 G  &3 )   G ,& E%1 -.
&?3 "! ) ,8 #=   & %=,+ &3  &! ) < !Pretest 9 & + ;&= :& )
&?3 (?) ,?& , < )  , % :&  %= ,& E%1 A+ " &3 &KC "9
.:&4 E%1  A) <  ,8 ' ,8 ,&  1&6 & + A  ( G 

6 ?&  ?<& E%?1 / ?.  ,& () ,& E%1   <& ) () - #   " &! ( 
A+? ,? != &  ) ,& E%1 A+ "<4  /%  ' - 6  Violated /.  $6 :   <&
,?& G ? &?3 () , :&4 *%  /&   " ,& H+ &3 < 5&+' :&
. J J&! ,+ &3 )  ! %= -   6  J A 6 ! ,8 #= + ,+ &3

26
‫أآد ا رات ا
 ‬ ‫رات ا  ا
‬

‫ )‪7‬‬
‫& &‬

‫‪:‬‬ ‫! ‬

‫ ‪:() J& 9 O&  ! * "#4 %1 , .‬‬
‫‪.& + :& ) ,    F 6 
 .1‬‬
‫‪.,  &   ,    
 .2‬‬
‫‪.,) 6 ,&# *9    & + :& *2 .3‬‬
‫‪. . ,  F  "!   C+  ,9  >< .4‬‬
‫‪.  A 6 & +  , - ' :& &!% .5‬‬

‫‪27‬‬
 
‫أآد ا رات ا‬ 
‫رات ا  ا‬

& & :7) 


: 
' :&? A+  ,! E%. ,9  %   G /%  .& (= (  ,!  ) 0  
/?%  ,!?  &#  $% &   A   ! .  & A    & + "K , 
,!?  ,?9  % D8 ?  A 6 () J& 9    ! &  %1 <   .    &#  
!&?= 6 ? $&  (= &! ) ,! & = < ,9 (J K &') &#  ) 6 0   9 .,&
J4 *& 1 .,K  != &9  ) V& + ,!  ,9 ) %   A  ,1  &#  E%1 G
? " ? *?9 A ?6 . /% .D8    K :#  
   A 6  ! ,&  /& &# ) $6 C
(? ' ? (?=  ? F <  " ,& &#   , & + <  ,K  != < *&#
.D8    () J& 9 !   

:& 10
% D8 ?  ?.) A 6 (= 0  (  &#  Universal Set ,! ,):Population G  #
? M&?3 ,! F ()  G   0  ..  ,# L G .,& ,!  ,9 
&!4 ) /% # >< .&#  E%1 .   ,&3 ,9& ,  &#  ) *+ 0  .&
:,  &#  
.A , .    1  
.A , .  -&   1  
.A , .   4   1  
.A , .    ,! ,  ! &+  1  
.A , .  ,8 ,&   4   1  
  G ,# >< !  ,8 #   M &# ) , 6 &# ,#  ! E%1  ><
?! 0? "?K "<6 G &# ) "K ,8
 ,) & + (= 0   /%.&#  E%1 G 
A , != L /%Sample ,  Subset ,8
 ,) E%1 .,& G () .8  A () J& 9
.G ,  "K ,& ()  D8  

:& C)
* ?+ = .G?  & -  B4  G H8 #+ . F
  ,  / 1 G "K  , 
(?= 0?  C?  .Sampling Error " C+ "1 ,  E& +  ) C+  G9 0  6   -  E%1
A? &3# , ) & + & .( & , ) ) .= "# ,. & , ) & + 6 )  ,  & +
? -? 8 # ',  /  V& + A , 9 & D8  () "# /% 1 0 *hL! "
.Parameter G  4 8 # &  J
 ! Statistic , ) 8 #L = &   6,  D8 
L?A    1 A G     ! 8 #    1 B ,      ! %L
"?K &+U 8 #= A $' ,   4 A ! "  ,  E%1    C+  B 8 #  A A & ,9
.(2 @ 24)   (@F)$&  *& 

:! ) 2  & 4&


,?& (?) ,?  ?
? ,&  ) /%  & + :& ) 0    C+ ) 0 &
: 1 & + ,& -    ) (= 1 &  .& +

28
 
‫أآد ا رات ا‬ 
‫رات ا  ا‬

:% D &-1
"!? A. ? %?  ,  &# ) 0  & +  .,#+  !6 0  , & . "+    1
A.= "# & %Available&    ! C!  <& A. 6 J *&  ' 6 ,#  6 <&)
?. "? "?K $ ?K - ! M & + E%1  $' ! 9 .Volunteers )  A1& + 9
?  .#8 #+ 6 .  ; ,  E& + 
  ,& (= "# 9 "    6 =.,  *hL!
A? (?) &?9' A. C? J *&  ' ,  &# )   9  6 ! .,   V& + 8  A   ! 
# , ) F  %1  , ) 6 (   1&# ) 6 ,!  ) A. ' A1&  &K!6 ,  ,! )  
& ?+ 6 )   ! A &3  8 -
  ) (= G A 6 0  F  %=.Purposive
.Quota,## , ) ,  E%1  ,  L  #  6 & 1  & + " ,8 "!  J8)

:% & ,2
,?  ,?2  ,  , ,  , ,8 ,  "K  ,) :& 1& + A    1
G? 6 ! $%   C+ $
 & +  ,  ,& G H8 #+ ,! F M&4 0 , 
,  & + (= 6 ,   .K - H8 #+  ) ,& 8 # G   C+ (= 0  
?1 ,    L /% .J K , ,8  1& + - ' 6  ,  & + C! ,  & ,&
? ,?84 < E& + ,#&4 B4  ! 6 E& +  ,#& G  & "! !    /
.8 # G , !  84  , 
& + AK E&#  ,8 9 )= ,& G  1 , 6 +    & +  ,  :& /&
.G H8 #+ "K 4! A , )

::& E%1  ,& "!  *&  

:
 $- &
& ?+  &  &# ) $6 & + 6  & + ,#&  G  &# ) "! ! ,& &+  ,  1
.&+U &# ) $6
?  & ?  ? ? "! & J9& &# ) "!  G &#  ,8 9 )=  ,& E%1 H+
002 001  ! " J K A 9&' L 785 (= "# J K &   &#  )  ! %L Sampling Frame
A ?9&' "  " $6 A+  1&# ) & + - ,  A 0   6  .785 , …..784003
:" E%1   J   " "K  )6 &  -  A+   ) . ! A  ,8

4 3 2 1 
81292 43923 97005 23795 1
25106 36006 70158 57096 2
38252 45110 69765 52750 3
78274 04931 58216 90591 4
99566 84638 23068 20809 5

&?#  (?= &? ? )' & + J&9 6 J6& 6 J6 /& , , ! ) $6 & + 6 0  !
.A ?9&6 ,?K K 5  &   G A 6   ) "!  A 9&6 ,K K 4! 6 ! ! .,   ,!&
?1 &?# ) (?= &? ? )' L ,& , ! "' & G "'  G    & + %L

29
 
‫أآد ا رات ا‬ 
‫رات ا  ا‬

& ?+ 6 (?= %!1 0  & (&    &  ' 6 9790  6 2 ) %!1...591,750,96
.%!1  $%  (= "  ) *! A %L .E $% ,  A
: ?#  G< :&   # #9 () &   )' -! 6  H+ &+U J 6 G 6 0  !
(?= & "!  ,9&  )= G ,  A $  $% :&'   & + A 6 (= J8) :&' - A AK
.5&+6 & .  A %= &  &K!6 .  A) : #

:Systematic Sample ?& &


,  &# ) & + !  L  J8) , ,8 ,   .= &  ,8   G &# ) -&  ! %=
A?  ?! %L?,?  A? (?) G A ,9 :& ) & "  0  A 0$& "!
, !8  "96 ) $6 0   .(># ) -&9' J&)8= & " L 785 G A J K100=, 
.%!1….30,22 14,6 1 1 ,  &# ) (= &  )'  AK(J K 6),
.,? &? . 6 (  ,9  &#  -&  , , & + 6  , ,8 ) ,& E%1 *+
.G &# ) ,8 9  $& -& >  ,6 / 1 C 0  & %= ,& E%1 & +  >#   /%

:Stratified Sample  &


? ,?K G H8 #+ ! 6 <    %=G H8 #+ ,K , ) 8 & + &  9
? H8 #?+ M? "K / .  ) D    C+ C 0  & %L G  & -  B4  , 
-? (  6  8 ),)&   (= #' G A "K %1 < 6 !  J J&! G
.,# + "K ,16 ,&
? A. ?1  () *& M&3  ,&3 ,   , K ,&   ! ,& G 6 M&
&? -  B4  ,   "K  &+   B  "K &3 M 6 0  $& A ,  , .
&+ &3 -  A 6 0  F  %L&3  "! , !  84 ) -  8 (= G 
,?)&4  ?  .6=2× 3=,)&4   ) L  (= B  -   0 K (=
(?= ,)&4 ,  A , ! 0,)&4   & + AK )& G "!  &#  )  0  A
.)&4 G A (= )&4 G A , ! ,  A

:Cluster Sample & &


&#?   ?!   &#   ,) 1 . Sampling Unit & +   .   ) ,& E%1 *+
A?1 8 # G  ! %L J K *# 1 1 & +  ! 9 ,  ,&  & +  1 
? -?  600 ? ,? ) & ?+ A? 6 -#?  !  ,  ,&3 ,   ,& ,& - 
F? ! 0  J8) *4# ) & + J) ".'  .,4+ B& *4#  )
 - 3000
.,  A J  *4#  , )
?"? ? ? &3 & +  & () -& 9  6 1 ,& E%1  ,2   & ,
.8 # "  ! 6 ! & +   &#    )
,?  (?) J&  J&! G !  ) ,# + *hL! . & 1 ,& E%. & +  ,8&

 ? ?  ?# *<? . 6 ! ,& E%. & + )   C+  
G9  6 = , ,&3
.,8 #

:Sample Size & #0


*?16 :? ,?
 ,?  A? ? 0? ?)=  ' +  0    "!  
H&? ?
  6 !   %+C G H8 #+ .K 
&!6 ,  A  ! !  6 1 ,  ) 0
0?  (?) ".  B ! ."' F   8 # C+ " $6,8 + !  ) ,&4# ,<&4 M&

30
 
‫أآد ا رات ا‬ 
‫رات ا  ا‬

? & 6 k 6 0  "  /% , 4 ,  0  != ;<  ,   &'  J&! J) & 6
. J  6 k8 #= ( '
B?4 A+? ?  ?& / ,# +,  A    = ,   &  K   &K! &
"@? ? ,K , ) ,& E%. & 0  6    /% ! ,  & + ,& B4  & A#
?) "?96 ! 6 A B  0  ##+ M   &9 / 1 ,  A & ,4! ) J8 9
: !  & F 6 M  ,  &'
. &   &  &3 /& 30=, &  &
.,) "!  J& 15=,& 0
.&20 ) ,8
 ,)  &' ) "  0 & 100=,  &
.( 8 G< ) J &3# G &6 %20=,4#  0
(*U ,< )&! G%10=
.(*W &) )J &! G %5 =
. & "! &610 (=5  =  "
:,     -  E%1 ) ,  A  
!
&?K!6 &?3 E%?1 &K6 ># 6 G9 %= .(,+) &3 < :&  $C ,< & &3 1
.,  A  
 ) ,8)
.$&  C+ " ,  A ' &3#  &    6 &3# :& G92
.&3 E%1  "!   , &3 ) - ,8
  ) (= ,! ,) A  )= G93
. & ,   ! 6 4! J  K  &' G  !   J  G !   )4
; ?+6 ? ?  M4+   K 6 *&  . J<4+  G  &3Reliability B   K !  )5
? :&?4 E%1 *! 6 0  () -#     &3# :&4  ' B =  " %1 B   &!
. &3#  
"?K  &?! A A+  "<6 0 M  &3# A %  ) A+ 6 ,2   & 1 
J?) &? &'  "9 ) ,& , = B  -   & 6 ,&    -   &
.,  "!  " ,   
 "<6 J 
,   & " +      & %= ,  A ,8 # ;& M A+ 6 0  !
.4  0  .& Pilot ,)  ,6 ,&  6
? "  &K! / 1 ! ,  A & + H#+ *9 "! , ) ,4#    6 :  2 
?! ,  A   
 6 1 ,  )  !,K  != < -  A & + 0   
.0 D8   :#6 J    G H8 #+ ()6 J K & 6

31
‫أآد ا رات ا
 ‬ ‫رات ا  ا
‬

‫ 
 ‪7‬‬
‫ ‪  10 2‬‬

‫‬ ‫! ‬
‫ ‪:() J& 9 O&  ! * "#4 %1 , .‬‬
‫ & ‪. .) 
 " +  ,& 0    G 6  ,‬‬ ‫‬
‫&* )( ‪. & + H8 #+‬‬ ‫‬
‫  ‪. . #  ,  &  J4   G 6  &4 , #‬‬ ‫‬
‫& ‪. .8   & + ;   & .‬‬ ‫‬
‫‪.0 M& 6 -     G ,& & +‬‬ ‫‬

‫‪32‬‬
 
‫أآد ا رات ا‬ 
‫رات ا  ا‬

 10 2  :7 
 

: 
G? :&? ? &?K!6 6 ,& . <& H 6 ,& ,86 ) , \ ,
   6   0  G
,?& J && 6 0  () L /%   ,& < 0 6  &K!6 6 6 A+ 9 !  
O& ?    ' :& ) 0 ,  .M&3 ,  ' & 6 & + 0  M&3 , 
G? :&?!  ? & ?+ "?K A+? ,8 ? ' M &!% J 6 &   .  J< J

.,2  C! ]# E%.   (= &  - ,8 9 6 & A "! ()   & Z # 9 ! 
? 1? ) &) ? ) & - ,4     9  &4 < - ' ,  /%!
.$6&  )   ! F< " &4 $6& ;= - 9 E  B 
? ?. - 6 A#    G  0   A $% & J 6 * #  
&  B' 
 6 4    " A 9 ! ,% &&   0 ! 0  -   &4 ) - 6 ,   &4
?. A? ?9 .#? " 6 &# !  2  . G  ,  U  -& 2  "9
%L &4 &  ,86  6  ! ,2  E $% D & - &  . 6 ,  ,&  .2 
/%? ,?2  ) 1
 ,   1 )  E)  6 0  .. &    = () "# *9 -
 ? ,?  ,?2 :?1  ? ) ,&6    G 6 :& ) "#4 %1  0 !
.& +

Observation:?3
? 1  6 8&U 6 E&)  6  )Self Report J% J&& A 6 0 , )  & "!  0  -  )
C?!   - 4
 9 2   M &4 4+ 9 ! 4 2  &4 C M&4  L 0  E / $6 6
,?2 4! 6 -   !  9 0  4!  9 /%  )  &.2 &.2 6  J & J! $
V ?  A D& M  6 ,#+   M  6 &a ,& "& M  ,# + 4  &4
? ,. ! & + 2  (= ,  &.2 /%  J 6 ! ,2  &4 G  9 .
 & 2  (=
"? *?# 5 9 / *# M& ' 2   " 6 *9   -  ,.  2  . A
? 2?  /  ,& *+ ! &&9 % + A !6 &#L A 6 2  / " +  ,4+ , ()
*?+ /%? .E *9 &KC ,  3 6 4 2    2  " *9 - & &+W *9
?; 4! -& F  2   &KC ,& ) () ! 6 0  ) .,2  *9  2  "+ ,&
&+U & $C! 2  . ># Complete Participation 2  ,! ,!&  *9 -  ,. E%. A  
G? ,?K A 8 ,9 ) ;   ! 2 ! E& >< 6 *9 -  "   2 ! E& 4+ ,) 
.Participant Observer /&  2  1 )  &&  b $6 ,2   ! /% ,)  &'

:?3  - +
 ! &4 *
  &&  &    *
 4 &4 2  0 % &&  "# K
: .  ; +6 )  G 2  6 ! .2 
0  6 1 &!%  &  . J 1 J! 2  9 6 .2   - & ,   ,9 )  J! 2  9 
: G9 $6 0  G<   0 F 6 M  ,# + J  6 6 J 1 /  ! %=  && $% 1
.Ethnographic  0  "  1 ! 2  /
. ##+  "+ 0  C J 6 &4 & 9 

33
 
‫أآد ا رات ا‬ 
‫رات ا  ا‬

/ 6 ; ) ,  &!4  2  &KC  & G<  J  &#9 , 
&4 / ,2  
6  6 ,  "K 2  ,#+ ,   .   2  &KC 6 ., . &KC = &   6 2 
.  "

:   - A 1 6 ?3 6  EB

.0 .  H8 #+ 6    -1


.0  1  ,  ,9  %  ! ,2  2
0 *&2 .<&4 6 0  .) >#  
   /   6   ) ,2  ()
!& 3
.,  H8 #+
./% -     J K 0  "  2   C &4 ,&  ,2   A  ,  4
. J  ,  & () ,2   A   /% ,2  ,  ,&  !  !  &!6 ,2  5
.:4 &% 0       M&  (  2  $&4 " 6
.2 
   ,2   J  ! &  '2  ) /& ,  7
.0  ,      B 1 !  2  " 6 ) " &  / 2  &4 ,  A) 8
2  %  *& 
 & -& 2  (= V    G ,&! ,2  6  & E%1 " +  ><
A+ .  0  9 +6 )& G ,4+ & ! 6 , &!
.' ! 2  6 6 , $C 9 $C
.' E%1

:?3   9


: .16 ) 
 % . 6 =    G ,&! ,   -  A & 
.(,9) , F <6  / )   & 1
.,   ,&) "& ,4+    &K! ,2  H8 #+    ,4+ *9  .+ , != -2
.&2  / G 2  / *&2     J  ,) ,@  &9 ,2  & 3
.,)  ,! ( )   ,2  & 4
(Ethnographic ) 0  "  1 ! . 1& ,& 1& !   () "#  ,2  &4 5
. 2  J& J  -  .Field Research

:?3  
:' E%1 A16 " ,2     G  &K!6 A+ 6 0  !
:(   )5- #$;,1
J ! < &4 E%1  & "! .,  ,# + 6 ,  ,# % &  , ! 6 ) & ) - ,8 9
/% J8) 6 J  ,& ,8   &4 ! 9 (√  × ) (M& )6:6) (A ) "K 8 K & G<+ J
.,  , -
:   (7 ) #3
,2
"K   6  8  D& G<+ & "! ' :6 A! (= V  &+' 6  & A  ) - A89 *+
. 8 B+  V& 1 1 ( J J&  J 6  J   J 8)
:(Sosciometer 

 )0% ;3 7,3
A  : &  J) & + 6 ,  ,)  & "!  - 0 .&'  ,)   9  B  E%1 A+
&&! ;<  ,      A. /& 6 "  &&! % &' ,2  6 ,) /     
 ! .,) / , D& + A& ! #8 #+ () *& &+W "9  & "! & +
./% <& 6  "  <4  ) >< Sociogram + "! () J  .K A 9&' G " 

34
 
‫أآد ا رات ا‬ 
‫رات ا  ا‬

:Questionnaires &
%
.0 M& 6 - 0  1 ,& . ) ,  - ,&+ " 6 ,8'  ,) < 6  
:& &K!6    & .Q6 .. V& B  () ,  G9  6 ,  & + A 6 ,4 ,  ! 
   & 1&   A+  0  & ,.    6 = . J ) ,K   G
!   ) ,# +0    $% A 1   &9  %= ' E%1 & A 1 , 6 1@ & &6 "9
.  G 6 & " %  J1   &
& 6 0 &4 < " +  Opinionnaiers $6&  )     K  M

&' ;&W J F  & <   0 & ,! )    :8  <  
.,  ,! 6 ,<9 "  ) 

:6
% 9
., ) .  :  )6 & K  "9  1& 1@  6 %= 
  0 C!   G
: 
 E%1 A16 "
.(, #9 ,&) &#9 , 
&  &! , )    G  0  ! -1
. &# B4  &4 B4  ,  &6 M& 2
.,  6 ,2   &9  %= H4   =  "+ 6 H 4 6 0  "  >4  3
.&  ! $6  , \   $% 9 & +  (-) H4 ,&  4

:6
% 5
E%1 A16 " .!6  . "   .= 0    A %= 
 () 3 9 -)   G ,&!   
:-
.   K :# &@ & /%  K *! :& ,9 1
-  () 6 & 9 $6   ) , \ &<  C &     - " $   :# &KC -2
.   &K!6 . 5&+6 " )' 

. ) - '   - # () "    ) &!%   '   "& A   -# -3
.,& &1 2   1 ,& - &4 ) ,  :# &KC 4
.- 0  ,&  , =    &  J) - /& 9 5
9 %L hL .  . ! A %= ,9  ) & , ' -   () "# ,  (= V  6
.    () G
  )= 6   ;
 & ,     ,8  50 ) , 

:6
%    D  - +
A1 /% .  " +  ) *& &   A)  "K  ; +' M  K  M G
, #  *< &.2 ! ! .   ,!  &   A.    .  &4  &K!
:,   & F L >#  /% . &4  0  #9 ) J 4+ - 5 J. -  &4
.,  &6 G () :  &4 $ 6  !C -1
. .  M&3 : , , = & &4 , # 6  !C 2
.M&) + , ! 6 + G<!   ,& &4 X 4 "!  ,!
&= 3
."8  -  &  6 ,  & "8 -  4
. &!  &K!6  $6  &4   ,
 -  5
. 1&4 ".   #  ! A+ 6
. J 6- ' () "K   , &  ! -  7
.      ! %=  ,& - E
&= (-!& - ) 4  4 (= E   -8

35
 
‫أآد ا رات ا‬ 
‫رات ا  ا‬

: 6
% 2     - +
  V&+L ,  < M / 1 6 =  &4 , # ,# +  & M (= :     &6
:,   & F L   & 0  >#  %. 0  . A. A %= D8   :# *<  
A! 4 F< " &    ,& "   ##+ &+   4 ,  -1
. ,& "   A! () A.& :K  "9   
& # ,  ! 6 -   M 8  A..   ) ,  () &  &' & + -2
.)   !
.,  &6 ()  "9 ,& G  ,   . M , %+6 3
 C A
 !@ 6 0  () - &  & 6 &  ,& 4  - *& $&&<   ! %= 4
.0 M& ' = .+ A)   ,& () 2 
%= 0 A)  ,. &!% 6 "<4    M&3    ,& , &  >< 6 0  () -5
.0  E $%   (=   F & ,& ,4! " &L >#  !  J  J)  !
6    6   . & ,! ,2  A  ! ,&   ) , 0  & %= 6
. . & J J)   ,+ - 6 &

% 70 (= %40  - ' () X& G& , 6 (= & G9 ! G&  ) 9 $6  
6  C  %1 '   G
  
 9 ,  & + ,& A. 6 0  ) ) 9  E%1 !
"9 &   ) 6 0  *!  .D8   ,9K     
   )  &1 "
 . ) ) A. !
 , ) & ,  6  9 ! D8   A  !  .0 M& C 4  J 
%. 0  & D8   &KC 5 A) *! 0  () M&4  G ,  E%1 "K A)   %1
,  6   Q  &+U ) G
  )= "K :#  ()6 ,& &  ,
 && % + .

.,)
 Q  &

:Interview 
 ( '  0  < .  A 8 ,9 ) :+ & %1 6 .- (" ) 0   & & , 
6    () - 6 0  & 6  .,   M&3 0  X& AK .-  
 )= 6 < "@ A. ; $6 J2  "@ "! ) - , = &2  . J 1  ,8' X&
&& 6 0  ) .,    (= &4 J!&  -  ! ,  0  " AK 5&+6 &# &#
- & 9 ,  () ,& &K6 ,2  G . 6  ! & () J h= 6 J    " ,& J
6 2  %!1 .  ,  9  - >   !& 6 # ,3  2 4  "  J 6 0 
.$4   ) & ) , 

: 9
: .16 ) 
 G    G  , . :&  ,& , 
. & 3# 6 '  ,  ! C!   A+ . -#     .+ !1
.-& "  (= ,  . /% (  ( ,8' X&  )= >< , !     J) &2
 &K!6 A !  A ) "! B  ' 5&+6 ,& $C .) "# -#  -    &3
., !
.(,  %40)     &9  %= (&K!6 &%95) A.  A  A2    = () "# &-4
B6& h= ,!&  >  # ,3 ! &)  ><   

 ,24 & &@ &5


.Q 000

36
 
‫أآد ا رات ا‬ 
‫رات ا  ا‬

: 5
: .16 J<6 - M . 
 M ,  6 !
.0   J  J9 :&3  &4 ,  ' &'  J  &! ) ,  -# 1
*
 9 ,  A8   :+ G  J& J&1  "  ! A %L  .8&= () &   - 2
.,  *& (= $@ "! $&  0  " 
 9  = -
.Unstructured ,4 ,   ,# + ,!   (= .) <+     ! & ,# 3
.(- ' ()) - E $% ,   !  " 6
.  6   " ,# 4

: 4&
:F 6 ,K K (= . ! B ' %1 )  =  -   ,& ,&  ,   4
Unstructured: ,1
% B J ! &
 ,<&) E%1 .-a 6 
   A! 6  ,& -  .
.F<  ,#
:Semi structured H- ,2
.><  J
 -  - 5&+6 ,3# "@ X& "  ,&  1
:Structured= ,3
.- 1&&  ,  " "@ X& " " X& "  >4  1
:(= ,  . A  ,& -    A !
"   A G , K ,& A+ 
  &  &) 6 ,4 . ,  Face To Face  J . , 
. 6 = 0  () *hL! . 9 1& /% (# &# 6 #) &  ,4 .  #
 * . &   6 !  J. ,   1 ! * . " +   ,9 ) & ".  B %= 
.,  &6    "!
,& "  >4 ,& ,  :(= 9 B4   "  G A.  A  ) -    F 6 A !
&'  ,) "9  , \ ;&K= J) & ,)  ,  "  + $%   , &  &4
" 1 -#  6 (= "   X& "@ " A2  & T   "  >4 0 , B4 
.(= " (= V  - ' ) J J   2    

:Tests  )%
 H   A) G ,& , & ,4#  . .) 6 * +  0 '  J
 J 1 J& & + -
H8 #+ 6   ) ,!   & + E%1 & 0 (  ,  ,2  )5&+' ' &
.,)<  K :#  J , ) ,& , 
A+ F 2   4 # E%1 (= F&   .) ,&   4 ,4+ :& & + * #
.,  &  ,  & + ,! ,&  & +

# *& %1 < "/  , ) " +  , B  ,2  ,& " C A ) "! & + *&
: 1
!   C *& B  . .< G 0 "  ,&  !  ,) . C *& ,
.  )9  ,
%1  , & H8 #+ V&+ ,2  + 1)= A B 9 6 :1 & + 6   4&  ><
.0 M& 6 A+ ,!   & 0 & +

37
 
‫أآد ا رات ا‬ 
‫رات ا  ا‬

: )%  + )
&  ,  & +  + M A 1 ,&   4 . ! 1)= + .   & + :4
& "9  &  / ) .  *+ H8 #+ % ,##+
!&  #+  ) "9 
:  & + )= + H+ ! , ) &#
.& +  M&3  1
.,  ,  2
.& + ($ )"   3
.&4  -  F    , "  1 "K  &4 , # 4
.(:  ,  ,9& &4   )& +  ,' &# V&+= 5
.&4 " M&3 ,& G &6  , ) () & + : 6
.,8 .  &# & + V&+= 7
.& +  K :#  :  8
.(...,& &  & &  ,&   &   "K )& + &  :  9
) 8  &4 #  J&& $&2  E& =  & +  :  "! < & + " )= -10
: .16 M&3 -  $% & + & +  ) , 1 ,86 ) ,   0  " %1

[8  &4   H + -& (= & + V  "1 6


[& + : ,
 *&2  -
[& + A.) : % &' H8 #+  V
[M&3 -  , ! 1 "1  &  K &@  
[M&3 -  , ! 1 "1  & :# &@  1
[A.&9 0 , )  &' & -  & + "1 
[,  ,& 6 ,  , K & + &KC "1 

[& + ,4! 0 , 


 3 6 ! "1 X
[,8 ! &# & +  "1 
[0 , ) &6 -  &  & +  "1 /
.M&3   5 6 & + , # 5 () A! /% . 1& 6 ,8' E%1 ) ,  0  "   )
0  & 9 " "@ $6 ) , \ ,
   & () 1&  & + & H& /%
.0 M& 6 : $% & +  E& +  )

: 0 )% ($)


& +  
J  - ' & + ,!  0  G /% M&3 B4 : , B  & + 
%1 ! 9 ., 4  & ! M&3 B4   & +  & H8 #+ ) / 1 6   %1 .- 
,   , . , ' H8 #+ 6 = .) "# , !=  6 *hL!  6 : ,.   4
: .  "! ) J#+   . K ,# + :# ,# + 1 & + 

:Validity )% 2 
& +  .  49 :# 6   %1  ' )6 $% M&3 & + : 5  C & + :# *&
. M&3 -  :# F - :#  ()6 ,& & $% 1 - '
:Reliability )% *
%= &4 , )  :  5 6 .& + .  , () &4 , ,  &  ,9  C  K *&
.*&2 B4  5&+6 & 4 & + %+6

38
‫أآد ا رات ا
 ‬ ‫رات ا  ا
‬

‫ 
‪1‬‬
‫) & ‬ ‫‬

‫‬ ‫! ‬
‫ ‪:() J& 9 O&  ! * "#4 %1 , .‬‬
‫"   ‪.,  &# (= A +‬‬ ‫‬
‫ ‪.,
!& ,)
 B  -‬‬ ‫‬
‫ ‪. B  -‬‬ ‫‬
‫&* )( ‪. B  ,)
 B  H8 #+‬‬ ‫‬
‫‪.,8 #   -   & " & +‬‬ ‫‬
‫ ‪ ,4+   &3   & "  -‬‬ ‫‬

‫‪39‬‬
 
‫أآد ا رات ا‬ 
‫رات ا  ا‬

&   :1


 
: 
B  .  &!% A.K    - A.K  K  . "   &3  (= G& "#4  &6
! 9 6 .0  ,  
I &   G  &!% , () *& 0  M& !  .% A.4 &' )
,9  E  9  = M&3  ! & ,  ,&3 ,  < B&  , )6 G
 () *& M&3
-   .0 M& 6 &3 F ()  ,8 # ,  6 (= &  .0 M& 6 &3 
   M&) 6 .,)& ..   G "  ". ,& G
 "! A&  &K!6 0 ,86 ) , 
,  ,  B  G
 H8 #+ *# 5&+6 0  ,  - 9 . . 6 .&&! &3  8  "
.  ,8 #=   ;&=  <& H ,  - & . .  ! . 0
,8 #    J<6  0 +  ,&  <& ,86  0  6 (=  K "#4  J <6 &6
.,# &3 ,#4  &3    *#  ,8  ,8 #     *& "#4 %1  A ., 
 &K! 6 ,# &3 () ,  ,   
 ,8 #    A2 6 1 = &  : 
,&&! "    M&) :1 ,8 #    A16 " ."# (L G
 .  ,K &3
  ! & (= 1 " " !' "  M& 0 - 6  *# *9  " !'    M&)
. B  ,
!& ,)
 B 
<  SPSS .  ,8 # A
&   / 1 &!  0 A2  ,8 #   ,  A
  -  D& & ,&  ##+   6 0  ! ! .  ,8 #=   D&
.0  1  ,8 #

:I   19 :%> 


1&4 G  9 ,. .4#   !  ,8) &# ,<& A 9&'  ,)   ) 0  6
$&&! G< 6 V& 6 )6 "! () ,   & .<&) 6 ,&&! "  . (= C %. .X<
,  ,&  6  # & +  &'  ,)   ) ;  %L . ,8 #   , -
:  <& G
  ! ,' .&#

21 19 20 21 26 19
23 20 18 20 22 20
20 19 20 22 20 21
21 19 19 22 24

6  8 ) (= ,84 E%1 A !   =  ,8 6 ,! ,) 0 & &3 ,   A E%1 G L
:0 ,8
  )
.  ,84 ,9 "!   
.,8 # ;& ".  84  
.&4# $  1&&!   84 " 1=   $6 ,#  84  
.,& A  !  ( A G  84 %4 
C+ ,.    &4 M&) ,.  
 / 1 ! $6 G
 $ J   84 ) ! 
      1 ,84
!& C M& (= G C+ G& 0.5&+6 ,.   8  G
. .
"  J K :  <& G
  .0  .&   84 ) G
 5 ()  ,84 " L G 
6  0   "  !  84  J  J) " %1 & 0   &!6 ,8 "    A 6
.,8 15 ) 
   8 B+ ) " 

40
 
‫أآد ا رات ا‬ 
‫رات ا  ا‬

() &&! (B) ,84


!&
1 26
0 25
1 24
1 23
3 22
4 21
7 20
5 19
1 18

$&&! G< &# .< 1 $&&! "  .<  ,8 #   M&) 0  . ".  +
  "!  .Skeweness ; Kurtusis >4 0  G
 , ) ,& &! ; )= G< %1 &
J 
 ,84     F
 6 J 8 M&4 0 $&&! G< &# :  "  $&&! G
 J   J<&)
.,84 /        1 ,84
!& 6 J2 

10

: $   @  * :J&*


,9 &&! , 6 &&! "K  = $&&! G< "K  (4 #)  &3 () ,9    ! %=
,  &  G9  (,  6 $&&!  F 4& "K 0) )'  = &3  8  ,8 "! <
& $%  $% "!   1 ! ,&8  )   6   "!   1 ! 6& 6 ' + ()
.( &8  F  ,  ,  "K 0)  ,   G&' ,     , , (=

3000
2500
2000
١ 1500
1000
500
0
 ‫را‬  

‫أو‬

41
 
‫أآد ا رات ا‬ 
‫رات ا  ا‬

‫أو‬


 

 ‫را‬

:9  9& 7 :>**


.) :4 :& A 9&'  &! ,) &#+ . 6 (   J! J 4# ,8 #   ,
!& ,)
 B  *#
"! "#4       "    E%1 A16   B  E%1 (= &   J8 #=
:B  E%1 

:Mode & ,1

!& 6 ,   C "  *& .,  , (= &2   .    J& J ! J4#  6 0  !
  6 = .9  = , != 0  ,
!& ,)
 B  6 1.G
  &&! )' ,  ,4# 6 ,84
. 6 4 # B  $   !  ) + ! $%  8 # . " 
,8 #=    J&K! "+    ! . K "9 & /% G
 ,8 " &3 ,  A e&K! "  &KC
.  *# :  V& +
 1
!& " 1 "  L &&! ()6 9 B4  &&!  ,   ! &K!6 6 8 G
   ! %=
.84

12,22 1 "  8 K   $&&! G


 :J K
&&! ,84
1 3430
3 29 -25
8 2420
4 1915
8 1410
2 95

:Median 
 ,2
/%! ,  / : &&!  %50 ! 0 $6  9 (= G
 A  ,   C  *&
.50 8 1  L   8 ,3 . .  %50
 &!% ,8 ,   9 (= G
 A     . 6 () , 8 A    *& ! ,& B4 
&&!  %75 ,  /  &&! % 25 ,  9 (= G
 A  ,  1 25 8 J K
. .9

42
 
‫أآد ا رات ا‬ 
‫رات ا  ا‬

,   AK J


 6 J ) #    -& /%  J  "9 () ,  A  ! %=     -  !
-& %   " 1  L 
)  ! %= 6 $& )  !  ) 2/1+  .& 
1+2/2/
:1  8 -   ,# + , ! 50 8 -  ,  : - '   L  8  ,     ! %=
*× *  /(/   ×100/A) + =A $
:0
(, ) - 8 =A $
- 8 . G  ,84 4 ( '  =
., 8 ,& =A
.,  A =
. &  8 ,8 :  ,84 !& &&! =/ 
8 . G  ,84 &&! =* 
.,84 " =*
:  $&&! G
  :" K
!& &&! &&! ,84
20 2 2925
18 5 2420
13 7 1915
6 4 1410
2 2 95
100/50= × 100/A=508 !& &&! < !& 1&&!  ,84 1  . G  ,84
10=20×
: -  ,  :  (1915),84 1
5× 7(620 × 100/50)+14.5=50 $=
.  ,&) J& 17.4=
 1 !  A M *& &KC  /% . &KC    6 9 G       &KC
>#  L G
 %  & A   = A.   6 & 0  .) "#  ,8 #   M
.,4  84 %  
 ,)
B !

:Mean 
 ,3
6 ,   ! ; G
  A "  C    *&    *&! """,! "  &K!
:,  :& ) A  ,)  -  ! .G
1) /A F =
:  ,  A+    !  L $&&! "  ,     ! %=
.,  A/(,84 &&!× ,84
!&) -&< "#  F =  
:  $&&! G
  :" K
&&! ,84
!& ,84
1 16 1715
2 13 1412
3 10 119
3 7 86
1 4 53

43
 
‫أآد ا رات ا‬ 
‫رات ا  ا‬

: -  ,  :


9.7=10/(4×1+7×3+10 ×3+13 ×2+16×1) = B 
H8 #+  &4# = )     &  F 6 (  G
 $' 
 ,    "!
. ; # "   "<4 ,)
 B  . /% ,    J&KC "9'  6  5&+'

:Dispersion - 7 :>


A &   ,&  "! 9  =   $% ,)
 B   6 !  J  ! G
 *# ! 
B   *+ ! ,)
 B   $  "!      "K   . B   -  B 
.
,K K J #4   ,)
 B   !  B   A &   ,&   B  A+
.$&  *&    5 1 B 
:Range K  ,1
:5  &K!6 / 1 G
  ,& A * !  A+ 1 G
   )  :&4 1

,8 ( ' 4 ( '    J& G


  ,8 )' 4 ()'   :&4 1 :I  K  6
.   D  (= J  < ,9 "96 .  J & ,9 ()6 6
: ! 25,12,27,18,20,36:,  A :" K
4 ( '  4 ()'  = H A $&4# 5
19=17.536.5 =
19=1+1836=1 + (, ) "96 , ) ()6) = H A $&4# 5 6

:  K  ,5
A+  )  B ! 5 %1 A+ "<4 .25 875, 8 1 G
   )  :&4 1
 8 6 ,& A9 G
  !  ) 6 & B  () ,9   !  ) $6 .,)
8 #L! 
.,  25 , 50 , " G  -  ,& B4    ! .,4

:I - K  V
& 5 $& 5  :&4 6 2  .10 8 90 8 1 G
   )  :&4 1
, C 0  2 %= & 5 J  & /% .G
 %     ,8 ,   !
.10, 50 , " G  -  ,& B4    ! . J , ) ,   
.9 ) D8   () 1&K6 ,& A (= 0  E   &&<  $& & 5 ) 0 ,16 G 
.,  ,&  .  ,  A

:Variance 6,2
   . (G&  6&) σ
&  
&    ) G
      &   & " 1
2

.( ),9 , ) , D   5 >< 1 . 2F , 
/2(B B)F= 2F

:St.Deviation I   &%,3


. = , !  () .9   $&  *&    6 >< .  & &% 1

44
 
‫أآد ا رات ا‬ 
‫رات ا  ا‬

:Distribution 19 :>


>4 0  G
 , ) ,& &! ; )= &  =|* $&&! G< &#  ,8 #   G<  )
.;

:Skewness /% )


! A &&! " G
  ( ' *&  A A2 !  . "K  ) $&&!      ,& (= &
; $  C *# B!  ! %= - ; $  C G
 *# ,  E%1  ()' *&  &9
.- 
:Kurtosis L )
G
  , &  G
 & 
!& ,   G
  ,   &&!
!& ,& (= ,# + E%1 &
.  

14
12
10
8
6
4
2
0
6 5 4 3 2 1

:Correlations  % :>


)
  ? F? 6 ?  1 &3 F  J&2  &K!6 6 &3  ,9  >< 8 #= A.4 1  &
. .  :&  &
6 ,?9 ,? 6 ,? = ,?9 ) 1 1 .&3  ,9    ! ,4+  &    A+  *.
? J9  &  ! %L ,& () "# :&  ,&! @   &   & ,& ,16 C ! .,4<
. J4<  &  !   &!6 ,9 &+W &3 ,  , ,&  ) &3 6 ,9 & , !=   %. &3
,8 #? ;&? A?. - /% .&! D& A+ 0  C  &  ,8 #    J&2 
.0 && G A;   -  .) "#  D  A2   )=  0  !

:
  %
 ?& ?1 J) 1&K!6 B  F 0  A.  $6 F ) &2  *&# &3  ,9    &  #
.E     )  &  .,  B  6 $84 B  () .  "! &3 
. & "  -  &   "! A& 1  ,9  9 ) *!  ,8 # ;& H+
: -&%  - #
,
() &+W &3 ' & ") &3 6 A9  A ,9  E  9 ) ,& &! &   "! 
.&   "! 1    G   D  "! . K=    V
6 "!      6& &

45
 
‫أآد ا رات ا‬ 
‫رات ا  ا‬

30
25
20
15
10

5
0
40 30 20 10 0

  %. A + () ,9     ! %L  &   "! D  "! , &    ,9    >< (
.,!) 6 ,&  ! ; ,  ,9  6
: %  5
,5
() , , " 0 .1,1  ,9 $6 %+C 6 ! %=  .1  ,9  9 () J! J&@  & " &
. .1  () &  " ,9  9
. J 8 6 J & 6  J  .  "! &3   & !  &3 F 6  -  &    F 6 
.&3 E%1  J +  ! &

: %  %


! 6 ! . 6 G , ,9 ) . 6 &4  ,9  E%1 !  &3  ,9  E  9 (=  & "  &
./%!
   A9 * # 5& 9 0 F< &3  ,9  ) :4 &   &   & "  H !
! . () (..1.0.70)(0.690.40)(0.39&4#) 5 < 9 %= (,9 , ,4< ) (=  &
.0  & &3  ,9  ) *& 1  ;< () 0  /& &6 %.  J 8 G ) 9  E%1

: &    M )
  

:Person s Coeff 6
   ,1
,+ ,9 ) &3  ,9  6 M&4  L "  E%1 -   ) ."# .  "! &3   & "  1
."  %1 -  "9 /%  !C  & "! A& "<4
:&  & "  -  ,  ,  A+ !

R xy =√[n∑xy-∑x∑y]\√n∑x2-(∑x)2 n∑y2-(∑y)2

B
-  -  A 6 )  ,  E%. & "  -  + ><   " K
X
:xyy x  "! -   n -  )y 1 1 
2 2

x y X2 y2 Xy

46
 
‫أآد ا رات ا‬ 
‫رات ا  ا‬

4 3 16 9 12

15 10 225 100 150

8 6 64 36 48

8 7 64 79 56

6 4 36 16 24

:!
∑x=41 ,∑x =405 ,(∑x ) =1681 ,∑ xy=290
2 2

∑y= 30yy ,∑y2=210 , (∑y)2=900 , n=5


:6 D  & "  -  H +    M 

R x y=√(5x290-41x 30)\√5x405-1681 5 x 210-900=R x y=0.07


&) 
 J&

:Spearman ś Coeff 6 


  ,2
   ! %L & "  5&+6 &# "  %1 & & .  "! &3   & "  1
.(& )ρ  & 1 -  "  L $84 (=   & (= -&96 6 & B  () J  ,9 ,8 #
"  ,9 9 ! ,!&  -& 
!  &3 () &' M -&  J .  J 6 0  * #
."  %. -
: &  & -  ,  ,  A+ !
.-& :& f 0ρ=6∑ f / n(n 1)2 2

:y  4     A.& x < &     -   -&   & -  ><   " K
x y f2
1 2 1
6 5 1
5 3.5 2.25
3 3.5 .25
2 1 1
4 6 4
∑f 2=9.5
: &  & "  -  H +    M 
ρ =6x 9.5/ 6 (361)
ρ =0.73 &) 
 J&
:φ I  %  -3
 /%?   &3 "! J J&3 .  "! 6 (  8 K "#4  .  "! &3   & "  1
.  &K!6 .! 6 &3 '   ! %= "  %1 >#
&&? ,   A.49 &' B   ,9  & 0  A1& + 9  !    &6 &)  , )   " K 
.
&&?  *9 -& () (0,1) A 9&' (K 6 &!%) B  C! ,  &4 &3 "! &# )
 :' +
A?K .
?& 6 A9& $6 () ># 6 ! /% !   . B 1 A 9&'  -& () (0,1)A 9&' (M& "9)
:  ! "    -
10 9 8 7 6 5 4 3 2 1 &4 A9&

47
 
‫أآد ا رات ا‬ 
‫رات ا  ا‬

0 0 1 1 1 0 0 0 1 1 B 
1 1 0 1 1 0 0 1 1 1 *9

: !  ,8 K &9 , (= %1 " A


 φ  & "  -  W
"9 M& Total

;
7&0
Male a=4 b=1 a+b=5
Female c=3 d=2 C+ d =5
Total a +c =7 b+d=3 A+b+c+ d=10

,?  ? &!% ) 6   4=a J K  &3  8 G   ,  &#  ) (=  + 
& & 0
. 4 = && 9 %
: 1 φ$   & "  -  ,  ,  !
φ=√(ad -bc)\ (a+b)(c+d)(a+c)(b+d)
: !  " K () ,  E%1 :
φ=√(8-3)\(5)(5)(7)(3)
φ=0.22   ً

, (=  &!% 6 (  -  & 6 = A.  &&  &' *9  J4< J  & / 1 6 ( 
. 0   &K!6

: $90 )  %  – 4


. 0 K &3 &K6 K   K &3  ,9  ,& B 8
  & "  L  &3 0 K  ,  
: &  " 
  "! () & )' * + &K6 K  " 
  ,9  ,& B   J K
.  " B 6 ()  * 
 L     &)  ,  &6 & + .1
: ,  ,  A+  - $% 8
 .  & "  A+ .2
Rx y-z=√(R x y-R x z R yz)\ ( 1-r2xz)(1-r2 yz)
.-& () (yz) (zx) (x y )  , ,+  &    1 r yz r xz r xy 0
.R xz =R yz =0 L z 0 K &3 ) " 1 ! y  x &3  ! %=  6 ,2  G

48
‫أآد ا رات ا
 ‬ ‫رات ا  ا
‬

‫ *‪6‬‬
‫   (  ‪$A .‬‬

‫‬ ‫! ‬
‫ ‪:() J& 9 O&  ! * "#4 %1 , .‬‬
‫
 
   ‪.,  ,&2‬‬ ‫‬
‫<>  ‪.,  ,&2   
  ,9‬‬ ‫‬
‫  ‪. . # " +  ,<&4 E‬‬ ‫‬
‫‪.,<&4 H4 -  8 # & +‬‬ ‫‬
‫‪. <&4 H  ,  + -  ,  ,8 #=  <& H‬‬ ‫‬
‫‪. <&4 H  ,  + -   ,8 #=  <& H‬‬ ‫‬

‫‪49‬‬
 
‫أآد ا رات ا‬ 
‫رات ا  ا‬

$A .  (    :6* 


: 
& ?+ $6  ? ,  , / 1  <&4 6 " ,8 #  <&4 H  ) 0   -
,   G AK ,& G  ) .= &  6 ,! ,)  ,8
 ,)! &'   ,)
&? (?) " (J K # & + () , ) )  , & 0 0  1  '  0 & &3 
. &4  ) &3
 # & + ()    ,) "K     & ) ( )  &4  & %= 6
 ?  &?' ? )? & +  6 (A  # & + ()     5&+6 ,)  < &
G?  . ! () *& M&3 ) , ,<& H 1 0  M& L ,    )
.&3 ,   4+   A6 

:% 9
?! 0 "  &! () ,  ,< &   G<+  
 1  ,&2   
  J<6  
 E%1 
/? ? G?  &&! , () , 6 "  () ,     ,  G
  , ) $6  &
.G
 $&2  5 < 5&+6 , ) $6 , 
Parameters G? A  () " (   ; #  1&  ,&2   
 ) 0 ,16 C
?  C?+ ?1 C?+ &#
&6 C+  , " %1 :& 6   Statistics ,   8 #= 
.Sampling error

:Standard Normal Distribution 


  % 19 ,1
, Sample Distribution , ) G
 1  ) 0   "  $% G

! 9 ,& J
 &  ! & .,   8 #=  G A  & 1 *. 6 = .(F)$&  *&  (B)
? ? *?+ ,h=)  
 ) () "# G B4   ) ) & + A %= .A  M ,   , )
,?h=)  ?
 G? "?K    1   (=) G
 &! ;  1  $&  *&  
0 (
)6 (Z),8
,&    ) (= A +    " &! ;  /%1.000=$&  *&  &4# =
σ /(µB)=Z
G    µ ,     B :0
.G $&  *&  σ ,  $&  *&  F

Student ś (t) & 


19,2
:?    & 9 .,   8 #=  1& . /% 0  5 ,& (σ  µ) 8 # G A  !  9
(t) G?
    
/%! .,  A  # 
 %1 
 6 G9 0 , 
 ,& ()  & ,9 6
F & G
 "K  
 )   t G
 & /% .  C+  #  ,   ,  A  
L B! 
(.V.) ,?&  ?& &?! " ?+  ,  A  # ) D  C+   
 )&  (2 !) G& $ ! G

.Degrees of Freedom

:  0
C?+ ,?  ? ?1 8 #? G A  5= &  ,+ , 1  ) ,&  & #
F? 6 ?1 $& ? *&?  - ?  , <  &   J J   6 (  .1=$& 
.   1 $&  *&  -     , ' &4# = & 
:,8  ,  ,9 - 

50
 
‫أآد ا رات ا‬ 
‫رات ا  ا‬

(,  &6  & &% /F) /(µ B)= t


.,  $&  *&  F G    µ ,     B :|0

Chi-Square (2 ) 1  I 19,3


 ?& F? ? C J8 #= G& $ ! *& 2 ! G
 1 A)6 G
  ,# + ,  J  = &  Z G
 &
 G  %+C &#  ) ()  ,&   &  ) 6  (2Z)F=2 ! 6 $6 .,&    
J
 4 1 2Z G
 L 1 =X.  ! %L .,&  & () E ) 3 0  t G
  2 ! G
 L  & "!
.2 ! " & &% =Z 6 $6 .2 !
:  V   ! /%
. ! G
  ,# + , Z G
 6 1
2

., .   (= &4#   ,9 L    2 ! G


  ,  A9   2
.,+  ,8   ,9 )Z 2 !  ,9  6 3
.2,&  & 2 ! G
 1 22Z +Z12G
 L (J K  K )  ) &#  ) 
%=
?. ?  <& : &  !$8 B  () ,9 G  &3 ()   ! 6t  
 & 
: .16  2 ! & +    /%  J & $% Ft Z & + "K ,&&  & + 6  8 #
:,<&4 , #  ,  &# %+C 6 !   ,    ,8 # , ,<& & + 1
6+σ2:.*
:,  A+  0   - ,. & 6 ,. , ,<& " 
6/ 2F(1)=2 !
&? L? G ? ? ,  (A)G9 &&! G ()2  &&! : "K ,8  6 : ,& & +2
.,&2 ,4+ ()
!& 6  G9 &&!
,? "? 1 0  A 0 .&K!6 6 ( ) 84 6 &3 () &K!6 6 )  :&4 , & + 3
,? ?1   E%1 6 L G  . &3   "!  K  ) 16 "!  % &9
.$   & "  -   2 ! ,8 K &9

:Fisher Distribution F ( ) - 19 ,4


F 8 #? *&? 0  .  ,9  8 # *& ><  ! G
 ) 0 ,&& F G
 ) 0
2

. ,# + ,&  & () J &+U 2 ! 8 #= (=  ,# + ,&  & () J 2 ! 8 #= ,  C
:,  A+ 
6/2F(1)=2 !
8 #? ? F 8 #?  + A16  L /% . 22F 5&+6 , )   (= 12F , )   1 F 8 # L
.&K!6 6     B  H 1 

:?3
& ?+ ?1 0?  & L /% &! D& & - 1 ,&  ! . ,! ,8 #    A
.0 &&   < $&&< 1  ;   D   &# AK  -    -  8 #

: .  D


? , G ; !% ,  6 0  M&4  .&K!6 6 G 8 #= " + 6 B . C ,<&4 *&
100 ≠ µ =,@  , ; !% , 100 =; !% ,   ! %L  ) *+ ,  , ,@
%1 . 100≠ µ  ! J  !  ; !% , 0   & G ,@ , G C J # " 0  C!
: 1 <& () ,&# 6 , < &# $  0 $6 6 (= & " K &

51
 
‫أآد ا رات ا‬ 
‫رات ا  ا‬

G? ? %+C ,  8 #= ,9  * + 6 (= &  1 Null Hypothesis 0   .  :%> 
,? )  8 # B4  , ) 8 #=  :&4 6 6 .,# (= G& * + 1 "#' G  9 ) -&
M? , ?# >?< ,?  ,?K' .4+  (=     "4  ,9  B J9& $6 ,# :& 1 5&+6
:,&4#  <&4
.((K 6 &!% )B  ()    && ,   (M& "9 ), *9 :.*
µ 1 =µ :.*
(,& 9 G 8 #L ,  8 #= , & )

(? .,&4#? ,<&4 <& "  . K= 0  "   ,<&4 1 Alternative (1 )   .  :>&*
? ! $% $&2  &  " +  9 9  !  0 D8  A) 6 0  M&4 0 0 ,<&4 , ,<&4
Z #? /%? .,&4#? ,<&4  = &  $  A) 6 :&4  (=  ) & $% 0 & ,! )
: 1 & ,
? 6 (?) "? &@    .E     $  A) (= & Non Directional 0 D .  ,1
1 E  "! ! . 0  , "# () 5&+6 ,& &KC  *<6 6 $96 &K6 % ,  B& ,&
:,  ,&   <&4 E%1 M ,
& , # &.2 /% .,  ,&
 6  1&KC   4+ . 6
 ,) µ 0 ≠ µ :1*
) µ 1 ≠ µ 2:1*
 ) 0 K µ1 ≠µ 2 ≠ µ 3:1*

C? ,! $&2  &   0  G9 0 .E    G $  A) (= & Directional 0 .  ,2
6 $?96  0  "# () ,  B& ,& &K6 6 6   "96 6 ()6  G ; !% , 
:,  &#   <&4 E%1 "K ,
& , # &.2 /% .5&+6 ,& &KC  *<6
µ 0 ≥ µ :1* 6 µ 0 ≤ µ : 1*
µ 1 ≥ µ 2 :1* 6 µ 1 ≤ µ 2:1*

: .   /)


6 .9 0  ,  ,8 #= ,<&4 : 6 , ) 8 #=  G  8 #= & : &&9  ) 0  %+
L? .- 8 #  ,9  %   G () B ,8 #=   , ) ()  && E%1 6  . .<&
6 G9  L G  .,  & +  *& ,& () C+ &  0 C+  , () $  6  &&
. J &! ,  A 6 6 ,  ,&  1& + A %= J&3# ,& , ) & + "  !

&?+U (?  6) &   " +  .<& G   6 6 ,&4# ,<&4 M& = H+ 0  &&9 6 
.,&4# ,<&4 " && E% +  ; +'  )  G 6 G9  L ( .9

52
 
‫أآد ا رات ا‬ 
‫رات ا  ا‬

:&&  F 6 ,&6  0  .!& 9 ; +'  )   " 

.  


$) 

 4& 6 C))N)  ;


5$  ;
(α)
.  :   4&

N)  ;
5$  ; .  -
(&* 4& 6 C))
(β)

: 1  <&4 H  ; +'  ) "  ><


&?' ,? ? ?1 ,&4# ,<&4 M& J&&9 %+  ) 0  !& $% C+ 1 "' F   C+1
.(α)
&  C+ %. &  ,# ,<&
,?<& &' ,  1 ,&4# ,<&4 M&  "4  ) 0  !& $% C+ 1  K F   C+2
.(β)
&  C+ %. &  ,8 +
? C?+ /% 
  L "' F   C+ " 0  "  %L ; ) %+6 ,9 ) 1 C+  )   ,9 
. K F 
" ? . .!  "96 C+ ,9 ! 6 . 0  ! &+W  A16 C+ $6 0   6 ".  B
,   6 (1β ) ,  
(  .,# !  ) ,<&4 M&  "4 "   
 $6 & + 9 
 6
0.05 ?4  & +  ! F  %1  C+ F9  "   4  "  >4 6 0  ! "' F   C+
,?    ?K F   C+  
&+ 5 & )  %+C  A  /% & 6 ( J) &K!' A 1) 0.01 6
.0 ,!

:Significance Level $A %  K



%?+C ) , $ # >< ."' F   C+ 0  F9 "   C ,8 # , 5 *&
:  " K
? ,? ) M&?4 %. & + $   ()6    ! ; !% , 6 () H  0 ,&4# ,<&4 6 M&
F
? ; !%? ,?  ! %L J K 105 ,  &6 ; !% ,   ! ; !%   & +  A1@ !% , B 9 &'
 ?! %=  1 "@ ! .  5 $  :&4 $    J9& ()6 ,     L 100= J)
[( J8 #= ") J J9&  6 A6 ,  C+ 6 ,# , :&

G?9 %L "' C+ "  ,   ( 1 1) ,  8 #= F9 ,   0  L "@ %1 () , \
0?  ? G9 $% C+ 6 (  (0.05, 5)  X C+ ,   ,  - ; !% , 
?4  ? >? $%? C+  ()6 0   G9 $% C+  ! %= 6 . J8 #= " :&4 6 ,# C+  "96
. J8 #= " & :&4 6 ,# C+  ()6  6 $6 (0.01 , 5)

(?) ?! 0?  E $% , 5 ()    ,8 #= , % :& () "# 6 1 ,2  &
. <&4 H +  /% ><   C+ ,  A - 8 # ,9 "K 5&+6 ")

53
 
‫أآد ا رات ا‬ 
‫رات ا  ا‬

:0   :  &


?   ,  E%1  . .<& A) 6 ,&4# ,<&4 M& && E% + "9 
J 6 M& ,  0  
6 ,?& ,? ,&   !  %1 ' .0 & 8 #\ G
 F  ,&  & , 5 
J 6
6 ,& 9 *& "! 6 G
 &  G M& ,  L ,. & ,&4# ,<&4  ! %L ,& A
 G M& ,  L ,. ,<&4  ! %= 6  ,& ,9 *& "! 6 G
 &  ,. ,<&4  ! %=
., , # - /% G
 & 6

:$A .  ( )

:,8 #  <&4 H4 0  1%+  +  
8 # ,<&4 ,  A
  L <&4  1 , # (1*) , ,<&4 (*) ,&4# ,<&4 , # 1
&  " +  .& F<  0  .= G&  ,   & " +   ) , E%1 & 0 G
. J<6  $&2 
"9  . A  6 & ,8 #    - 0 ,   0 & 8 #\ ,  ,  2
.M&3 ,  0 C 0 
F () /%  0 . ! 6 F6 t6 Z G
 ! C! 0 & 8 # -  $% G
 F  3
2

.,&  & 6 ,  A  8 #= .) A   <& : $ 8 #
 , ) 8 #= &  C! 0  .&  , &  F () /%  0 G
 $&  C+ -  4
. ) )  , &  6 5&+6 , )  4 8 #  , ) 8 #= , &  6 .G 8 #L
:"K 8 # F  G
  ,# + ,  8 # & + ,9 -  5
Z=(X(bar)-µ )/ σ ,x(bar)=Mean of Sample
.8 # ,9 -  ,# + &! D& A+  6
,?<&4 M&? ,?  8< ()  0 "' F   C+    6 (α ),8 # , 5  6
.,&4#
(?) ? !,&  & 6 ,& () , E%1  0  H + "  8 #\ ,& ,  = 7
.0  E $% ,8 # , 5
;?< (?) ,&4# ,<&4 M& A) 6 M& && % + ,& A  6 ,& ,  , , , &  8
.M& ,  ,   , , G9

: & .  (


 "K G  ,   8 # () " *. ,   ,     8 #   -  !
-? /?% . 8 # E%. ,  <&4 H4 ,8 # & + *+ !  & ,     
 ?! %= Z 8 #? & ?+ A+  E& + ! J K     .8 # /% -  $%   G
 F
?! 6 M&4  ' ,&  & () ,& ,   ,  E%1  *&    J) J
   G

? & " & " *& & G     ! J &3# ,  A  ! %= 6.(30=<) J &! ,  A
.t 1 A+ & +  ,   

Z $A )% µ 


 
 .  ( :%> 
0 ?K A 6 0  L    . )  0 K $  & "9  
4 1   )      6 M&
:1 ,8 # ,<&4 , # :&
(,. & ) 3 ≠ µ:1*  3=µ :.*
(,.) 3 > µ :1* 3 =<µ :.*
(+,- )3 < µ:1* 3 >=µ.*

54
 
‫أآد ا رات ا‬ 
‫رات ا  ا‬

?&+ -? 0 K? :&?   , ,<&4 ,&4# ,<&4 , # 1 ,<&4 H  : @)
.0 ,! ,9  % ,   & ,&2  ,4+
,?  ? ?& G?  & + , ) &6 "9  
4 ,9&  )     -  :&* @)
.3.5 =   6 M&4  ,  ,&3
?! ? 6 J? &!  L J K 130 = 1 ,  &6 )  ! %L -  8 # & +  :** @)
$&  *&  6 M&4  ,   G $&  *&  & !  L    . & Z G
 & & )
.& )  *& G  $&  *&   ! %= 6 2.3= 1 &
F) $& ? C+
& %L (ρF)& $&  *&   & 1   G
 $&  C+ :  @)
:L (+
,  &6  & &% /ρF = + F
:L " K %1 
.&) 9& J& 0.20 = 11.4 /2.3= + F
:8 # & + ,9 -  :
) @)
Z=(x(bar)- µ) / σ
.,     x (bar)0 .*& σ  ! %=
6
Z= (x (bar )µ )/ (F ρ / ,  &6  & &%)
1 1
Z=( 3.5-3.0)/ 0.20=2.50
"?  6 ,?& ,   "+  ,&  & L α ,9 ()  0 ,& ,  =:
 @)
,?& , () J<6 &K@ ,. & 6 ,. . ! 0  ,<&4 , # L G  ., 5 1 1 &K@
:,  A   1 !
+,- / +,-
2.58 2.33 0.01= α
1.96 1.65 0.05= α
" ?K %?1 6 ? .,&4# ,<&4 C 8 # && % + ,& ,  , , , &  :&* @)
., $  ,9  A A  6 !  ,<&4  , #  A A >< #
6 ? (?)6 G    ,      :&4 6   %. ,&4# ,<&4 M& &&  ! %L
,) , % J9& ! 6 &&<  B ,8 #= , % J9& &  = ,   ; +6 (= - 
6 (?  ,&4#? ,<&4 M& 1 8 # && L 0.01 , 5 ,. " K %1  ,<&4  ! %L
3.50 ? :&4 6 .*&   ()6  )   
4 1  ,    &+ % & G
,&4#? ,<&4 !  ) ,#  ;  9  ! (3.50) , , ! 6 "  6 6 .,# ,9& B ..3. 
.0.10  "96 "  1 ,#
,?   8 #?\ ,K & - 6 1 , <= + A 6 ! 0  L ,. & ,<&4  ! %= :,2 
:, 
.(8 #\ $&  C+)(,& ,) – 6 +(8 #\ , , ) =,K &
: ! %L
0.05=α  3 ≠ µ :1*  3= µ :.*
:L
(0.20)(1.96) – 6 +3.5=,K &
0.392 – 6+ 3.5=
:,  &#  -! 6 !
3.12= < µ =< 3.89

55
 
‫أآد ا رات ا‬ 
‫رات ا  ا‬

.G    < 6 () $ 5 %1 C %95 & ,K () 6 ( 

t )% (µ )
 
 .  ( :J&*
   $&  C+ ,9  A %1 "+ 0 ,  A &3# ) D  &K' 1 t & + z & +  :&4
.,&  & " +  ,& ,  =  "+ ! .8 # & +  , ,
.t & + A+     ,8 # ,<&4 H +   " K ><
G? &?6 ; ) 6 = A 9&6 , ) 
  ,9& &!% F  $     C &  & 6 M&=
B 9 G  J& 23  , ) & +  0  A 9 M&3 %. ,9& &!% F  ,   $   ()6 A. C 
9.4=,   ,9& &!% F  G
    6 (= & ,  D8   ! .A.  & "! ,9& &!% F 
:,  +  ,<&4 H ;&= H+ !  L /% () ;  1.3=$&  *& 
9 > µ:1* 9= < µ:.* 1
(,   & &%) /($&  *&  ) /(    -    )=t 2
(4.79)/(103)/99.4=t
.,&) A 9&6 0 K J& 1.475=t
.("  )1.7171 22 =,&  & .0.05 , 5 )t & +  ,& , 3
F 4& 6 ,&4# ,<&4 M&  0  !  ,  D8  L ,& ,  "96 , , 6  4
.,8 #= , % B  6 ,# , ;  $     ) (0.4)&   

2
σ 6 .  ( :>**
? F?  %?1 & ?+ 6 =   ,)  B !   "  <& & +  0  5 J 1  9
H ?+ "! ,&4 :&4 ) ,4  ,& 0  *!  ,8 #   &4   ) )   <&4
; !%? ,  ,&4 :&4 *! () & 9 & + %1 "1 ! 256=  J) F
 ,  & + () &'  )
.& + "  ;  $% $ B4   G &6  )
236= F ,?  ?  ? 6 ? ,& G &6  J& 28  , ) () & + %1 : JK  6 M&
2

H? "@? %?1 ?) ,  - .  G ) *+ &+U G  ,& , ) ;  "1 1 1 "@
:,<&4
256 ≠ σ :1* "  256= 2σ :.*
2

:,   2 ! 8 # & + ,9 -  1 ,<&4 & + ,  + L /% 2 ! 1     G

6/ 2F (1)=2 !
.24.89=256/236(128)=
t ZG?
  ,& A ) 1 *+ ,& A L ,. &  ! 0.10 , 5 () ,<&4 &+ %L
0.95 " ?  ) ' & 9  2 ! " L /% ,  A9    6 ! "K  & 2 ! G
 ' /%
! 6 =  L J8 #= , 2 ! ! ( 16.15,40.11 " K %1  1 27=,&  & 0.05"   ) , K
.16.15 "96 6 40.11  ()6 , ,
 ?9 $%? G   ) *+  ,    6 (  ,&4# ,<&4 M& A) 1 1 8 # && L /%
. J8 #= " &  6 6  ,#  ;  G   ) ,    * + 6 .; !% & + )

:1;   ?3   6 2 .  ( :>


6 H?  A+  6 Non Parametric  & 8 #= 2 ! 8 # C  
 F 6 ) 0  ><6
G?9 &&?! () 2?  &&!  : ,<& .    B  () ,9    <& ) & +
8 #  ,9  ,  ,  >< .,&    ,9 )  B  ,&2 ,4+ ()  )
!& $% (A)
.2  G9 &&! 2 !

56
 
‫أآد ا رات ا‬ 
‫رات ا  ا‬

A/ (A
2
)=/ = 2 !
 84 ) =/ / (=1  G  =/  0
,?  J<?6 J ? <&  , $   G  J& J&&9 @  , ! 6 G9   ! %= :" K
:  "  ,  1 ! D8    ! A.8&U %+6 6  G  J& 45  , ) & + A %L . 

(A) G9 &&! () 2  &&!


15 12
15 16
15 20
A=  :.*

A ≠  :1*
(J K)0.05= α
2=1/=1 84 )= ,&  &
5.99=,& 2/
15/2(1520)+15/2(1516)+15/2(1512)= , =2 !
2.33=15/(25+1+9)=
,& 2 ! > , 2 ! 6  :8 # &&
.,&4# ,<&4 M&  %=
-%?% ) , :&4 6 .,9 ,  G :4  $& && ,     6 @ &' , :V  
.8

:6& .  (


,?  ,&4#  <&4 2 ) /% >< .  ,   <&4 & + ) , &#    <&4 & +
:  . ,  ,&4#  <&4  8 # M 

   ,  8 #

2µ= 1µ: .* .µ= µ: .* M

2" = 1": .* ."=": .* "

2ρ = 1ρ : .* 0=ρ : .* P

2
2
σ=1 2σ : .* 1=2σ: .*
2
σ

C?+ V&+? ,?4! ? ! :&4 6 =   ,  + B4 1    <&4 & + + L /%
: 1 <& : & + E%1 : 6 ! .:&4  ) G
 G "  ' ,&  & $& 

,?) , <? ,)    ) A! ! ;I  5&+' )   5= & + ,  $6 :3
% ,1
,  & A %= 6 8  8 & +  E& ! %1 4+    ) ) 6 ,&
.8 # && F  ,& , ()    ,&  & $&  C+ -  ,4! () &K@ %1 L

57
 
‫أآد ا رات ا‬ 
‫رات ا  ا‬

 ? L M& %1 : %L  K G   J8 #= $  "' G   ! 6 (  :6 7&0,2
A?) &KC 5 L "  $6 ) .4 M& :   ) 8 # B4 & ) *+ ,& & :&4 G

. .    * + 5 ()    B  M& :
M? ?  . . A)  <& E%1 : -   ,8 #       <&4 & +  ><
. <&4  F  %1  & + () ,K'

:
 & 6 7&0 .  ( :%> 
?1 F 8 #? 6 1 = &  &  .  B  & + -  8 #  6 F G
 ) 0  
() &!'   , A 22σ =1 2σ : .* ,&4# ,<&4  = &    B  & + L /%     , 
.,& ,  D  , &  &3#'  
B ?  4+ ,
!& ,)
 B   
 5   ) ,# + %  J1   B  ,<& & + ! 9
.     ,<& & + ,! + ! 6 6 

?  6 = (, < ,& ) ) (= $   J8) .9 J8) J& 80 , ) & + JK  6 M& :" K
&?3 B  6 :  , < ,)    ()6 ,& ,)  &1  ! ,& ,  ; . 
:,  ,8 #   () "# G 
30=239=1
85.485.4=2B 85.6=1B
36= 2F 2
78=21F
.,?
!& ,)
B !    " +  B  B !   " +  >< ,& ,  &K6 6 2 
.,<&4 & + (= ( 0  L , \ [   B  / ) "1 1 1 "@
:"  1=22σ /12σ 6 2
2
σ =12σ :.*
1 ≠ 22σ /12σ 6 2
2
σ ≠12σ :.*
:&3#'   () &!'   , /% F 8 # & + ,9 -  1 ,<&4 & +  ,  +
2.17=36/78=F

? 0.05 " ? ? G


 & " M& ,  L ,. & J K .0.10 , 5 () ,<&4 &+ %L
G # M& ,  L    1 =< F L &3#'   () &!'   G< 6  .*& "!  , 
.1.841 29,38,&  & () F & +  ,& ,  ' *& 
6 (?  .,&4# ,<&4 M& 1 8 # && L (1.84) ,& ,  ()6 (2.17) , , 6 
.: A   B  M&

,? -? ?1 1 > F ,?   ,& , L &!'   () &3#'   , F ,9  %= :,2 
.0.565=1.77/ 1 =" K %1  1 ,! ,&  & () , 5 B4  ,&
8 #?\ ,? ,? 6 ? 38,29,?&  &? 0.05 ,? 5? () ,& , 11.77 0
.:  && % + (= $@ %1 G
  &' *& M& ,   . L ,& ,  "960.462=78/36=F

:
 D & 6 7&0 .  (:>&*
6 t G?
 ?1  ?  :&4 G
 -  $% 8 # & + L , &  ) G 0  "  ,  
.    "!     & "  ()  G
 $&  C+
:,  ,   ! (,  A),
 1  )
2()/(21 2&1) 22F 21F4) = ` F

58
 
‫أآد ا رات ا‬ 
‫رات ا  ا‬

?!  ? , B     :&4 ,&  ; +' ) -tG
 ,  L 8 # & + ,9 - 
:* + >< ,  ,  .,    2
` F/ (22F 2
1 F)=t
.0  E , 5  )2 ,& ,&  ) t G
 "  V&+ ,& , ) 6
A.  )   ,)& & + () -  74  , )   )    H&4 , & + 1 0  M& 6 M& :" K
? &? %= 8 # && 1  .,&# , ,& "K ,  ,& A.  ,)   ,9 & + ()
:,   
.82= 2F105= 1F 0.80=12&
2 2

2F# 1F :1* "  2F= 1F : .*:1 0  1&+  ,<&4


2 2 2 2

:1 , 8 # & + ,9


1.752=(274)/(0.641)(82)(105)4/(82105) =t
?11.98 172 ,&  & ,. & ,<&4 (J K 0.05), 5 () 8 # & +  ,& , 6 
B ? M&? 6 J8 #= " & :&4 6 (  ,<&4 M& A) 1 8 # && L , ,  &!6
.: 9  &  )   

:3
% #  .  (:>**
"?K &K!6 6 84 6 &3 G "  0  6 G9 &&! 2  &&!  : & + ) 0  &6
%= ?! .,?   5&+6 ,# + $6 (= &2   ,8 "!  &&! 1 0  5 &  6 M&  $  &
M& ># 0   , ) &!%  , ) & + &&  B  * +  *+ ,8 "!  &' , 6 0  )
(?) &&? F  ) 5 ) *! 1 B  M& ># 0   , ) &!%  , ) & + &&  B 
:Test of Independence ,  A) ,<& H &+U A ! 6 B 
(?)  ?  G?  )  <& ) H4 G& $ ! 8 # A+ !  C  
 F 6 ) 0  &!%
&#?  "? ?   - ,<&4 H4 ,8 # ;&  .,  ,<& .    B 
.? "! &K!6 6 (8)   < 6 ! 1 " ! $   & "  ) K  ) J  &
,# + ,  $  "  & /% : "  ,  E%1  - "   : "  ) = &  0
.: "  
 J ? = &  " K " +  /% >< 2 ! ,9 -  AK G9 &&! -  ,  A) ,<& H -
:
&  , &&!   "  &'  B  $& &&9  &' ; 6 E  ,9 ) 5 1

M&    @

&!%  31 21 11 &!%


31A  21A  11A 
0 =  32 22  12 0 =
32A  22A  12A 
!  M&      @ 
:0
@ &!%  2  &&! =11
." 
& 9  ,   %!1 !  / @  × &!%  =@ &!%  G9 &&! =11A 
? &?' )  ! %L ,9 &&! - ,2  &&!  2  &&! 1 
J 6 0  5 & 
:  "  ! ,)
 J& 75 , 

59
 
‫أآد ا رات ا‬ 
‫رات ا  ا‬

M&    @
45 20 15 10 &!%
(18) (12) (15)
30 11 6 13 0 =
(12) (8) (10)
75 30 20 25

:  "@ ) ,   1 0  ,!  !


["A.  ()  $& &&9  G  &' E   "1"
:,&4# ,<&4 H 6
(J K0.05), 5 ) ( &3 6 $6 )B  ()   &&  E  : .*
3=(13)+(12)=(12/)+(11/) = (.V. ),&  &
1.9=12/1+10/4+10/9+18/4+12/9+15/25= , 2 ! L
:1 8 # && L    7.815=,& 2 ! 6
&?4 E ? 6 J   &3 6 (  ,&4# ,<&4 M& A)   %. ,& 2 ! > , 2 ! 6 
.  ()   $& && 

60
‫أآد ا رات ا
 ‬ ‫رات ا  ا
‬

‫ 
‪1‬‬
‫    ‬
‫‬ ‫! ‬
‫ ‪:() J& 9 O&  ! * "#4 %1 , .‬‬
‫&* )(  ‪.0 &&   1& - , ' &#‬‬ ‫‬
‫&* )( &‪.0 &&  " !' " M&) ,‬‬ ‫‬
‫
 ' ‪.:K  ,4+ -‬‬ ‫‬
‫‪:0  0 && A‬‬ ‫‬
‫! " ) ‪, ' E&#‬‬ ‫‬
‫‪:K ,9‬‬ ‫‬
‫‪,  A+‬‬ ‫‬
‫<‪& !' X‬‬ ‫‬
‫ ‪$3 & ,‬‬ ‫‬
‫< ‪,& (= ,‬‬ ‫‬

‫‪61‬‬
 
‫أآد ا رات ا‬ 
‫رات ا  ا‬

    :1
 
: 
,?&   ,. (=  ,& E%1 ) J&& -! 6   G9 1%4  ,& ;&= 0  A 6 
(?= (  , ,&   
J ! 0 ;&=     ,  (= 6 E& "6  ,  ,& (= 6
*.?.0 &&  1& A
  4# 1   & 0  @    *+. .) "#
,?& "?# ? ?; 4! A2  ,;    ,# ,3 ,  : .  , 6 &6 () !C  )  4#
.& ,. O& 
,? !  ) ".6 0 ;&L A  6 A.<  .& . A.!  6 , ! (= A. 5   ) &' *+
?  ? &K!6 , !  ,. , &+U    . .) "#  D8   . A 9  ;&  *# &&
.0 :& < , !  * ! A 1  H+  &&< &4  /%  " .;& %4  
? ; .   0  ! $% &&  , 6   0 %4   F& "9 E)= $& $% 0 + 
"? ; K   $&% &3 $6 .
  9 +  . #  6 : && &# )  &K! .%4  ;&=
?9 J K? 0? %4  ; K6  9   6   <= / 1 6 = .+  " ,3# &&  <  ,3#
?9 .?8& ?   " M A
   . 6 ,& &3   )= J 6 , *&2 <
L? /%! .,&   "K    ! A *&2 C  6 ,&  <& M D 6 *% 6 * <
"? 0  &  0  ) G  ;<  J A
 +  .16 ,& ,4+
 M&
 <? ?9 ?+ ?!  9 $% &',& F< : $% :  -a  ,& ()    &&
.&&   8 .  A2  G : . .&   +  &4 M L J&+6 . &&< 
?  :? ?  . )& A
  & )  0 + )= "#  &  (= A  %1  &  4!
. 1%4  ;&= *# . . <&   . # *&  . <&  .&3 .!  ,&
$&? A?K ,  6 A+  . A  0   1 +  &  $% &&  ' $ 6 =
 ?&9 A?  .?9  D8 ?  E%?1 &?4  0 D8  H + ,4+ :& . .<&) .
&?& ? &#  E%1 , !   )& 3   ,# + &4 M &6 A
 /%  .8<  ,   #
.0

: & 10 / 0+


F? ? H ?+ &&? . %+  ,&  ;  + +   G .!  ;& 0  ><
' :?#  !C ,& A
 X& G .  E%1 G  .+ A
  ' . ,
  
E&?&  0  & 6 , ' < D8   H +  .)  )  >#   () "#  .;  . K
  ") -  E%1 . &  ,& 0 %4  ; K6 . ! AK ,& ;&=  *< -  6 ; +6
>&?# "! /% J <   G  ' A+ . A  ,& J<6 0  ><  . 6 D8   "9
.&' ;@1 H8 #+ A.   % &' )   6 (

: & : 
"?@ 6 ? &?  . J. J&6 8 .  &&  ,& . M& 6 A
  ,& : + 
? ,?9  %  84      84  0  ><  ># /% + A %L &' %1  &!4
? ,4+ " !C A 6 !   M&) 6 *&   E%1 M& ,8  " !'  &&  . K= A

"?! A+ " )    M& 6 ! M .<    8 ,9 )
&  "    M&
6 ?)' <?  ,  A& ! 5&+6 " !6   M&)  A+ ! ,&  <& 5= & + . 
. 1&   + 8&+ ,& 4 &#    

62
 
‫أآد ا رات ا‬ 
‫رات ا  ا‬

: 0
? .+ !   84 - ,6 *4# ,6& )6 " +  ,   M& ,2  ,& " 
2  .#4 6 O&  > ,)  ,9 ,&   M& 6  '  &K!  " G   * #
&  .2  !     &K! &!% ) "  3 .$3 H  &  ".6 ,& .    9 
D8 ?  A16  .<&    F  " $ (= &  & 4! " $3 H   1&&! )  
 % J8 9 ! 6 - " L /% G .< $% H  G "   " ! 0  .2  ! 
,? ! :?& ) /% : 6 ! . ,+
& ,   F  *4# )' $ X< 0
? 6 G? "?#  6 *# "!    F  ,6  ) ) "!    F  ,6&  )
A9&? (= "
  & " : -! 8&  )
 ) (= , <  *4# )'   
"? A?9&  K "#4 A9& (= "'  & )  A9& %1 ! 9 (J K5")0  " "
,?  ? & ? 6
?& , ><    ,  & = 6 
& "  A+ %= (4:3 " :J K)
. &  " "46 ,<
,4?# ? ?<&)  ?!  ># ( &#  E&3# -  ,4# ,   &!6 " ,   ! %=
"? ?) #?  $3 H   >4# ,! ! ,4# " *# $  6 "96 " "  ! %= . 
.,4# E%1   " &.2 6 - ,4# " *#  &!6 " "  ! %= 6 . 
6  ? "  = &  -  9& " (= &  - $3 H    "   ) 0  )
,? ! G?& (= ,< &      &#  " ! " B 9 &&< 0  $6& %= E )6 "
.&  : - # 6 *@ %8 ,  E%1  A
 ." "46 ,< ,   G& " ! :K
& (= O&  V  &K! " < 6 6 && $ &  " < 6 &&  *< -  
6 J?8 . "? *% ! ' ,  4 $3 H   && .<&  D8   (= "# ( .  
6   ,<&   A2   )= ! , K ,   0  J ) J<& A+  ! %= :    <
.,. D8   (= "#  9  ,2  O&  () ".  "  . < &K6

: -
6 ,#? ?+ ,?' 6 ,6& )' A&  A+ .A& , ,8 #   M& 6 1 "!
,?&  ?   -  ) & . L , ! ,  " !' " !  ) . 1&  ,K 8&+     ,
$&? ? = $?3 H   >< ) 6 $ " ) "!  3  . .. O&  () ". ,< ,&#
J8 9 "! ! 0  "  &!% :  & ) " !' A&  A .,.  9  M !C +
(?= &  .&  ,  ,9 X< )& = & $% $3 H   9 ) .= &    %
"!? A?9& L? "  $&  J + ."  4# A 9&6 ) , , A 9&C 0 &&  " !'
. ) #4  "!   <   )
? J K? .)'
&    + A+ 0  ,4+ " !' A& : ,# +  #4 / 1
?   ? /? ,?4+  ! ,8 -  "K  ) 9 (= . ,   "K &8 "  J 6
,?  A& A+ A
  ) . G  ,4+  8  )'  "K )' "  5&+6 J 6 
 ?84
? ,? 6 ,# ,& +      +   ,<&) +
   A& &  L
B ? ? &4# ,  G  &3 6& & " &3 ' & H#+ 6 "<4 .,4+
.>< "! ,9& $  B   & ! ,

:'$& :  & 


*.? ? ,8'  6 ,&  *.  &&  ;
 %1  &!% A
 /%  M&3  )   G A
. /% J   " ;
 A AK  1& + *.   <&4  6 . ) , 

63
 
‫أآد ا رات ا‬ 
‫رات ا  ا‬

6 :8 ?  :9


 1 A
 ,8 #    &  ;&L > ,&   M&)  " A+
&# 0  L /%  1&4 D8   E%1 "  0  &2 ,.    "  .= "# /  D8  
E%?1 E   84  :&4 , , ,8 #     <&4 & + D8    ()   " 
.:&4
 .,? 6 , = "8 E%1  ! ; D8    , "! H#+ & "8 G (= & 6 0  )
&? 6 0? ,)< < /%!. . .&2 ,& G .
     &#=  ) J&% !
,?& E%?1  K   &K! *! %= ,& %4  ; K6  &.2 ; +6 ,6 6 ,9 & & ,6 (= 0 
. .;&=  6 ,& A#  *< - 
,& . 24 6  /% &  .  A +   (=  
 & 0  C &!% 6 1 A. 
"!? (?)   E%1 ,# +  KL 4!  L &&  ;
 %1  6,  ) %= .=  ) ". ,2 
&?& < K  M . G  ; +'  . .86 ) ,  ,&  <& & +  > " !6 "
.,. D8  (= "#  ,# + ,16 . ! 6  " !' "  & K! A +    &K!

:'$& -;&
J K? ?   )  D8   E%1 ,9  : ;
 G D8   M& : ;
 D (= K  M C
-&? M& ' /%  9 ."    D8   ,9  &= <4 &+U K  ! ( .9  ,& D8  ")
.0 && , !  ,& E%1   A 6 0  A
 $% A. &
&    & , 8 K 
?.8   ,&  #  K < D8   &4 .  "' < 6
 (= D8   ,9    K  M A
., +
,&!4 ,   .= "#  D8   &  & . 0  ,) & ) ,  (D8   ,9 ) ;
 %1 &
,?# ?% A
 $% K . , "  %1  &  $% A . 5 A 0 F< , 1&
) "# $%   5 ) & 1  ,& &&    %1 , ! () 0  &9 6 ! . ,& &
.0 %1 ; K6  A 9 $% . , 0 
0?  & D8  ;<   . .# ;<  ,& D8   9 , &2 D8   ,9    <
.,&  G $% $&2  &  ;<  , 
- ?' ,   & G D8   E%1 M&  6 : 4 $ ,&  <& & + D8  (= &    %1  A
0?  X&  && ,      D8   E%1  A 6 ! $% 5 D8   E%1 &4 & 
.,9  &  & "   1% +
? &?K!6 G .;&= .# ,& F< :  0 "& ; K6 0  .!  &+ ;< 
*< ") -  . A 5&+6  & X&9 & .. A  F< -  ,& " !  ,# E&
? 5&?+6  ) 9 ()  & E%1 "  J &K!6 ;&= ,9 &K!6 6 &  1
 !6  &#
0 ,# (=    ,  !@ , ,& ,  ,!& ,

 ,  0 .  %!1 .,& G


.(J 9 = A  A6 ) ,&   A
? 0?  G  " +  .= "# - /% ,3  ,16 % &&    %1   6 () !C  
 ?# ,?9  . J4 &&  )   6 &2  . &   .  ,&   (=     :8 
.& D8   :K  A %=  & 6 0 
? $&2  &  %1 , #  )= < &&  ;
 %1 L  $&2 & = A # 9 ,&  ! %=
E%?1 ;?< ? ,?  ?&  & A
  ,4!  ,&2     A
    .,& D8  ;<
.,&2 

64
 
‫أآد ا رات ا‬ 
‫رات ا  ا‬

:2*
? ! = G?& 6 - ! 6 , &  ,# + 3  #  &4 H + $&! ; ) A ' E%1  ,&  A
= F ;' ,# + ,1 )  & J
 J6 J# - ! 6 &)  . D  ' F  ,# +   / 1
?= , ?<   K  . > 0  A 6  A
 "#   = . 1  ) 0 $%  0  6
.
 -  &.2 E  6 )   E E& V  (=  ) 0  & :  %1  . K  .
G? ? 0 *&)6 <  .#  . 6 ,# + 3 . # E&  &! 0  4 6 J 6 A
 9
0? ? ,? , ' ) E%1 :K ,) &   .K 0  .= G&  & # (= &    E%1
? ? ,& () A! J 6 "K K  " 6 5 , ,& . ") 4  ,& B!  = -
O& ? 4 !  1 && ,& A  A .  ! (  ,
 , ,& G ,)  0  .
. .= &  G& (=  
  A. ) 
 ,&  . #6 (= & !' , 
 . ?  A 2  ,& X< .  & :K :& * + O&  A.  9 :K  ,4+ :& / 1
,?&   A+ 1 :K ,)   ' &#  L /% 1& () :K  ,  ,& "#4 -#
., ! ; K6 . A
 ,2 

:2* 6   

:   5  2* ,1


.G?& /?% ? ,4#? A9& J 6 G& & Q&  *@ A  && $3 H  , ! ; K6 G& (= & 
:/% >< ,  ,K' $3 :  * +  :K "! *+
6  . ?! A? ?  ,  ,' M& < ,)   ,# M ,   ! M ;  
.( G& ,  ).(Beveridge, 1963);  0 ' J1 .4   ! E%1 !
(1986$ !  & # + ) 6  H#+ &3 &1 2 " ,&  
($3 :   *@ A &) 000, () (1983)  & 1&6 ,K  ,&  
(, K & &!% 4@  &K!' G& ) (1986 E & +) 6  H#+ &3 &1 2 " ,&  

:10  $;  2* ,2


E%?1 ? & . && -#  J  .= &    G& G 0 && , .  G& ,8 9 <
*?@ A "' *& - J6 ,& G& ,8 9 ! 6 -  .) "# ! &  ! 6 G&
.5&+6 ,8 9  , ' G&  ,8 9  ,& G& &
:1 ,&6 G& ,8 9  :K &# )
? "K &. ; '  ,&  4@ ,   ( &. A )&+' A 6 "' A  :  #
 6
.Q6 000(=
3 +
.&& -#  :K ,) G -& %1 A  . &  *@ A  9  G< : -& &
-
6 0?  ) 6 &+U *@ "9  && - !  "#4  ) 6 *@ - !  ) :10  6& V
.,&  &  , 
.&  ,) H+   ,6 , &   : -&  ,

:*
:     5 ,1
.&  "' & :&=. ,& ,  A B  .(1985) .  6 )

65
 
‫أآد ا رات ا‬ 
‫رات ا  ا‬

:  =   ,2


. . ? !  ?. ./& ,   H#+ &3 &1 2 .(1986) . $ !   & # "+ +
.166143(2)2.,)  ,   A  /& 0 6

:   90&A 5 ,3


Best ,John W. (1977). Research in education. Englewood Cliffs: Prentice- Hall ,Inc

:7;%
(?) 0   . < ,&   .#  . 6 $& E&  ) & &!   4  0  - & 9

? ? ! 0?  $3 H  &8 ! -!  L &6 ,+  "96 B H  "  ! %L .B H  "
. .  )   ) , &3# B9C

:J K
6 A? ? ,? K B&? ,?  ?1  " 1&6  &  (Gardener,1987) & &  H+ 9
? B ?  ?! %=   4!   . + :     1  B  & " ,# +  8 #
.246H "M&3 %.   " "    E 
:1 &6  H  %1
    &K!C &6 ,+ B H  "  ! %= 6
.$  H  +  &3#6 + B H  -! 
.$  H   &!6 ,  B H  &6 , &+C 
., B9' A+  

:J K
6 = ,? A? & () ,# + "$&6  ",     & + 6 -&3  B  K *+ %1 G
 , = ; )= A) 6  , = ; )= -  1 9 & +  0  , & A &K@ & , <= ,4 ") / 1
0 ?  ?  ?& *9 1 ,!% . ! G A  ,# ,  ! ,8+ 6 ,# ,  ! -  1 , 
"?) 4 ,?) G? M9   ' "<' & + 1 B ,8+ . ! .,)   9  *16 G M9   '  J 6
.& + %1 ) J  & "$&6  "L /% .& ) 

:- # )

?.) "#?  &2   . 6    M  a () X&   #+ M ;&p J 6 0  .
(?= J? 6 0?  & 9 .,&   &<   & && 6 . . #C #+ " # " +  0 
,?# + ,?   G& E%1 (= & 6 0  !   E%1 "K  .E)=  4@   A )  G&
. . . &  ,4# &+U
:/% () ,K6 1 ,    :K & 5&+6 M& ' J<6 ,  A+
.0 &&  ' ,4# ,   /% &.2 0 )=  )  6 J) 9  ,. & &! 
.0 &&  ' ,4# ,   J<6 /% &.2 . .=    ,@ 6 0   ) 
.5&+6 ,3  .  6 &4 M  <= $3 >< 
.A M -  ,< & ,  6  # M
 X& 
.E&  6 0 && B4   #4  
 &+U 8 ! 6 &# (= & = 

"?  ,# + ,   .  M >< J 6 A


  L   ,& ,!   A2  " ' J&2 
:1 M& 6 0 K  " ,  A+

66
 
‫أآد ا رات ا‬ 
‫رات ا  ا‬

.G9 & "! 1&.2 &4 6 . 6 1 "   " A ) >< 
. &4 6 ><  
 "   M ,8
 & = 
. <&4 & + D8   ,8 # , 5 
,?   , < 6 >< 6 :K  A
 $%  !
."# 6 + ,4# , ) ,  "#4 
$ "9 ,  A& A !  &  ,!  5&  ,
 () /% .H  :   , , .  , 
0 ?K " ? A
? %= ?6 .  , K ,  '
 !     ,4#   ! %= , 
.,   
J  3.2.1 &3# A 9&6 "  "<4 &K6 6 T1

:J K
$&? "? ,& "   <   " + K  5&! &3 "  &2 ,. M&)  
1
H#+  ()  &! -  , .&   &3 /

:   &
J&? ,?  "?! - ! .5&+6 ,& ) *+ &&  ,  J 0 &&  &    & -
-?& ?)  ,?& 0?  4?#   ) & E%1 : .,  "8 &  & 6 -  . ,# +
0? <? 0? ,?) ,4# 40(= 5  X& 5  0  4# )  & A2  .E&# )
,?9  D8 ?   ;&? ,?& ,?1' ,4+ < , 0 H+ 0  ) :,  &# 
. = :  G& ,8 9  #
E%?1 ? "8 & ! 1@ 6 "#4 ) J .  E&! 6 &  ,& "    0 &&  6
"8 ?& &?# ) & .,4# 200 E&  ,4# 600100  . 4# ) ]  . 4# )  "6 , 
:  -&  - 3  , 

&!? ,4# AK ( = ) ;1 ,4# AK.0 )= ,  *@ A   ,4# " :O   
.:  ,8 9 AK ,  " !' ,8 9 AK " ,8 9 AK , &   ,8 9 AK &
?)=  ?  M & .600350  5&+6 (= ,   *+  !     )  :3) 
.,
  ,& 3  ,# +
 ?& >?  ?.16 ,& ,+ :1 "# ,+ < 1&K!6 "# 6 4  X& :
   
.D8   ,9  ,& D8   .;&= ,& ,& , 
.5&+6 ,8 9  , ' G&   ,8 9  ,& G& -! :10  $; 
. 0 6+ 23 ,

N  A

  

1
.(Linn,1986)23 ,‫ إ‬56 ‫ أن‬9 +3:‫ وا‬+=>‫ وا‬+‫@آ‬A=‫@م ا‬A:‫د ا‬DE‫ ا‬, FG  ً@H +>AI JH K6‫هك و‬

67
 
‫أآد ا رات ا‬ 
‫رات ا  ا‬

10  $;


:  10 
.&  :&'  0   6 .(1987) . $ ! 6  ) 
. ) , ! :! ., K , 1   0 "#6 .(1975) 6 & 
.A & :! B4  A) ,&   0 D1  .(1973),4+   !& 
.,& ,<.  & : &1  B4  A) ,& 0 D1  .(1978) 6 A2 !  ) &  
,?) :! B 6 B .,)  A  0 :&  , .(1979): X& "# A  
.' :& 0 6
.?& ? ?  -? ,& .  #6 $& 0 .(1974)."& ! V&   & &! 
.-! A ) : &1 
.  A & & ,! A   0 B6 .(1979) :&+  "9 ) 

:&0 10 


-David Freedman, Robert Pisany, Roger Purves.(1980).Statistics, USA.
-R. Lyman Ott, (1992),An Introduction to Statistical Methods and Data Analysis. Fourth Edition.
Duxbury press.California,USA

68
 
‫أآد ا رات ا‬ 
‫رات ا  ا‬

2OOO
SPSS $A 9

Statistical Package For The ,?)  A? ,#?#+ ,8 #? ,
  O&  *& H#+ : %1
:"  %1  J+ &K!' 1 ,
 E%1 & .  8 # "  ,+ Social Science ,Spss

:
$  -- 
:"46 (= ()6  1   8 !   () ,8& ,  $

:
  - ,1
: ?  &&
' , ?<  .*? .<&  ,   "  $&  * A M& :&
'   & 1
.
  D&  ,& &3# F &

:#$  - ,2
.D & G "  ,4+ &' A89 () $ $% & 1

:   9  - ,3
.A8  1& + ) J<) G& "! .+ !  &' &&
6 () $ & 1

:3) 
  - ,4
? ? G *# G  ,+ A "K  .  ,  ,+ A  "! M& $% & 1
.

: &  0 ,5
? )' 1 A9&  ; ,9& *4# .  " "K  )' *4#  ,) ) & ) 1
>#????  ????  " ????+= ???? ) ????.9& A???? Var A????  ????<& "!????
. .   " += -& - Q……Var00002Var 00001

:
      - ,6
.,  () &1 2 &   , ,@& && ,+ ,&' 1

:   - ,7
. . A  ;&  ,# +   M& A+ & 1

:'&  # )

" ?+= ? ? ,? ? ., ,  A& D8   M&)   8 # " D & %1 A+ A
*?& ,?) ,  &' %1 - .,+ "! &  " + :& ) /% A ." (=   / *&
.()) " "! . += &   ,) 
,  A& D8   M&) 8 # " ,)  &' A+ A   *& " += ,)  ; .  
.,4+ A8  1& + " +  ,
J&?2 &? ,.? 1%4  !    *& " +=  ) A
 6 !  ,)  ;&   / 1
.  ,< &  , ! ,   D & 1&    !\
6 ,? D8 ?  ! ; ,  4!  &+ 24  D & ! !    4 24 ! 5&+6 ,. 
.,  A&

69
 
‫أآد ا رات ا‬ 
‫رات ا  ا‬



 4.

2 ,

4  0  &!4 :"' "#4

10 0 + )= : K "#4

22 0 F 6 :& :0 K "#4

35 .4 # &3 :G& "#4

43 .) 6   :B + "#4

63   G :& :B  "#4

77 ,8 #  <&4 H  , : K "#4

98 0 && , ! :G  "#4

114 G& ,8 9

115 SPSS ,8 # ,


 ::

70

You might also like