E-learning of Engineering Graphics TOLERANCIJE U SOLIDWORKSU

TOLERANCIJE MAŠINSKIH DELOVA

Tolerancije
Dozvoljena odstupanja mera, oblika i glatkosti površina mašinskih delova
nazivaju se tolerancije. Apsolutno tačan oblik i dimenzije mašinskog dela
nije moguće dobiti zbog nesavršenosti proizvodnih mašina, alata,
materijala, metoda merenja, kontrole i ljudskog faktora kao izvršioca
pojedinih operacija. Zbog toga se u cilju obezbeđenja funkcije mašinskog
dela u fazi projektovanja unapred propisuju odgovarajuće tolerancije
pojedinih karakteristika u skladu sa namenom i funkcijom mašinskog dela,
ako i troškovima proizvodnih procesa.

Dozvoljena odstupanja se kod mašinskih delova odnese na:

• tolerancije mera
• tolerancije glatkosti površine i
• tolerancije oblika i položaja

Univerzitet u Niš
Nišu ٠ Maš
Mašinski fakultet Uredio:
1
Katedra za mehatroniku i upravljanje dr M. Miloš
Milošević
ević, docent
E-learning of Engineering Graphics TOLERANCIJE U SOLIDWORKSU

TOLERANCIJE MAŠINSKIH DELOVA

Tolerancije mera (JUS ISO 286)
Dozvoljena odstupanja kod mera odnose se na tolerancije nazivnih
spoljašnjih mera (kod osovina), unutrašnjih mera (kod otvora) i dužinskih
(neodređenih) mera i daju se u ISO sistemu tolerancija.
Prema ovom sistemu položaj tolerancijskog polja označava se za osovine
malim slovom, a za otvor velikim, a kvalitet tolerancije brojem koji se
upisuje iza ovog slova. Uvrednjavanje tolerisanih mera se vrši tako što se
iza nazivne vrednosti mere stavlja oznaka za toleranciju:
φ 40 H 7
φ 40 f 7
Kvalitet
Položaj tolerancijskog polja:
- veliko slovo za otvor
- malo slovo za osovinu
Nazivna mera
Univerzitet u Niš
Nišu ٠ Maš
Mašinski fakultet Uredio:
2
Katedra za mehatroniku i upravljanje dr M. Miloš
Milošević
ević, docent
E-learning of Engineering Graphics TOLERANCIJE U SOLIDWORKSU

TOLERANCIJE MERA
Sistemi naleganja
Nazivna mera služi kao osnova za definisanje graničnih mera i odstupanja.

Položaj tolerancijskog polja zavisi od izabranog sistema naleganja:

sistem osnovne rupe

sistem osnovne osovine

Univerzitet u Niš
Nišu ٠ Maš
Mašinski fakultet Uredio:
3
Katedra za mehatroniku i upravljanje dr M. Miloš
Milošević
ević, docent
E-learning of Engineering Graphics TOLERANCIJE U SOLIDWORKSU

TOLERANCIJE MERA
Vrednosti tolerancija
Vrednosti tolerancija i vrednosti nazivnog odstupanja date su tabelarno:

Univerzitet u Niš
Nišu ٠ Maš
Mašinski fakultet Uredio:
4
Katedra za mehatroniku i upravljanje dr M. Miloš
Milošević
ević, docent
E-learning of Engineering Graphics TOLERANCIJE U SOLIDWORKSU

TOLERANCIJE MERA
Vrednosti tolerancija
Za nazivnu meru φ40 i kvalitet tolerancije IT7 veličina tolerancijskog polja
iznosi T=25µm:

tako da se za izabrano naleganje H7/f7 u sistemu tolerisane unutrašnje i

spoljašnje mere dobijaju granična odstupanja:

Univerzitet u Niš
Nišu ٠ Maš
Mašinski fakultet Uredio:
5
Katedra za mehatroniku i upravljanje dr M. Miloš
Milošević
ević, docent
E-learning of Engineering Graphics TOLERANCIJE U SOLIDWORKSU

TOLERANCIJE MERA
Upisivanje tolerancija
Ovako definisane tolerisane unutrašnje i spoljašnje mere se u crtež upisuju
slovnim oznakama ili brojčano:

φ φ
φ

φ φ

Univerzitet u Niš
Nišu ٠ Maš
Mašinski fakultet Uredio:
6
Katedra za mehatroniku i upravljanje dr M. Miloš
Milošević
ević, docent
E-learning of Engineering Graphics TOLERANCIJE U SOLIDWORKSU

TOLERANCIJE MERA
Upisivanje tolerancija
Na isti način, slovno i brojčano, unose se i tolerancije dužinskih mera:

pri čemu kod brojčanog unosa vrednosti odstupanja mogu da se daju na

različite načine, ali tako da uvek gornja vrednost predstavlja gornje
odstupanje, a donja donje.
Univerzitet u Niš
Nišu ٠ Maš
Mašinski fakultet Uredio:
7
Katedra za mehatroniku i upravljanje dr M. Miloš
Milošević
ević, docent
E-learning of Engineering Graphics TOLERANCIJE U SOLIDWORKSU

TOLERANCIJE MERA
Upisivanje tolerancija
Ukoliko se tolerancija mere upisuje slovnim oznakama prema ISO
standardu potrebno je u gornjem levom uglu radioničkog crteža dati tablicu
sa preračunatim vrednostima graničnog odstupanja:

Univerzitet u Niš
Nišu ٠ Maš
Mašinski fakultet Uredio:
8
Katedra za mehatroniku i upravljanje dr M. Miloš
Milošević
ević, docent
E-learning of Engineering Graphics TOLERANCIJE U SOLIDWORKSU

TOLERANCIJE MERA
Tolerancije lučnih mera
Tolerisana lučna mera mora da sadrži vrednosti odstupanja od nazivne mere
izražene u stepenima i minutima:

Univerzitet u Niš
Nišu ٠ Maš
Mašinski fakultet Uredio:
9
Katedra za mehatroniku i upravljanje dr M. Miloš
Milošević
ević, docent
E-learning of Engineering Graphics TOLERANCIJE U SOLIDWORKSU

TOLERANCIJE MERA
Praktični primeri upisivanja tolerancija
Na isti način, slovno i brojčano, unose se i tolerancije dužinskih mera:

± 0.1

+ 0.1
− 0.2

Univerzitet u Niš
Nišu ٠ Maš
Mašinski fakultet Uredio:
10
Katedra za mehatroniku i upravljanje dr M. Miloš
Milošević
ević, docent
E-learning of Engineering Graphics TOLERANCIJE U SOLIDWORKSU

TOLERANCIJE MAŠINSKIH DELOVA

Tolerancije glatkosti površine (JUS ISO 1302)
Neravnine na površini mašinskog dela ne mogu se izbeći jer nastaju kao
posledica primene odgovarajućeg postupka izrade. Prema stepenu
nepravilnosti određuje se kvalitet obrađene površine koji utiče na smanjenje
trenja kod kliznih površina, sprečavanje pojave koncentracije napona,
hermetičnost, otpornost na koroziju i konačno estetski izgled proizvoda. Za
određenu površinu se u odnosu na njenu funkciju definiše optimalan
kvalitet obrade, je se zahtevima za finije obrađenim površinama
poskupljuje proizvodnja.

Ukoliko se obrađena površina u poprečnom preseku uveća mogu da se uoče

mikrogeometrijske nepravilnosti površine u odnosu na geometrijski idealno
ravnu površinu.

Univerzitet u Niš
Nišu ٠ Maš
Mašinski fakultet Uredio:
11
Katedra za mehatroniku i upravljanje dr M. Miloš
Milošević
ević, docent
E-learning of Engineering Graphics TOLERANCIJE U SOLIDWORKSU

TOLERANCIJE GLATKOSTI POVRŠINE

Kvalitet obrade površine
Srednja aritmetička vrednost odstupanja svih tačaka efektivnog profila u
odnosu na srednju liniju m, na referentnoj dužini l, računa se po obrascu:
n

∑y
Ra ≈ 1
n
i predstavlja srednje odstupanje od profila koje se najčešće koristi kao
parametar za određivanje kvaliteta obrade površine (klase hrapavosti).

Univerzitet u Niš
Nišu ٠ Maš
Mašinski fakultet Uredio:
12
Katedra za mehatroniku i upravljanje dr M. Miloš
Milošević
ević, docent
E-learning of Engineering Graphics TOLERANCIJE U SOLIDWORKSU

TOLERANCIJE GLATKOSTI POVRŠINE

Klase površinske hrapavosti
Na osnovu Ra površinska hrapavost mašinskih delova se razvrstava u 12
klasa hrapavosti:

Manji broj odražava finiji kvalitet

obrađene površine.

Univerzitet u Niš
Nišu ٠ Maš
Mašinski fakultet Uredio:
13
Katedra za mehatroniku i upravljanje dr M. Miloš
Milošević
ević, docent
E-learning of Engineering Graphics TOLERANCIJE U SOLIDWORKSU

TOLERANCIJE GLATKOSTI POVRŠINE

Veza ISO tolerancija i klasa površinske hrapavosti
Između klasa ISO tolerancija i klasa površinske hrapavosti mašinskih
delova postoji uzajamna zavisnost:

Univerzitet u Niš
Nišu ٠ Maš
Mašinski fakultet Uredio:
14
Katedra za mehatroniku i upravljanje dr M. Miloš
Milošević
ević, docent
E-learning of Engineering Graphics TOLERANCIJE U SOLIDWORKSU

TOLERANCIJE GLATKOSTI POVRŠINE

Oznaka kvaliteta obrađene površine
Utvrđena klasa površinske hrapavosti se u tehnički crtež unosi pomoću
standardom utvrđenih oznaka. Osnovna oznaka za označavanje kvaliteta
obrađene površine mašinskog dela se sastoji od dva kraka pravih linija pod
uglom od 600 u obliku kukice:

sa osnovnim merama koje zavise od formata crteža:

Univerzitet u Niš
Nišu ٠ Maš
Mašinski fakultet Uredio:
15
Katedra za mehatroniku i upravljanje dr M. Miloš
Milošević
ević, docent
E-learning of Engineering Graphics TOLERANCIJE U SOLIDWORKSU

TOLERANCIJE GLATKOSTI POVRŠINE

Oznaka kvaliteta obrađene površine
Ukoliko se radi o površi koja se obrađuje skidanjem strugotine koristi se
osnovna kukica u zatvorenom obliku:

dok se kod površina koje se obrađuju bez skidanja strugotina koristi

osnovna kukica sa dodatkom kružića:

Kada je potrebno dopisivanje nekih dopunskih oznaka, dužem kraku bilo

kog oblika kukice se dodaje nastavak u obliku horizontalne linije čija
dužina zavisi od dužine dopunske oznake:

Univerzitet u Niš
Nišu ٠ Maš
Mašinski fakultet Uredio:
16
Katedra za mehatroniku i upravljanje dr M. Miloš
Milošević
ević, docent
E-learning of Engineering Graphics TOLERANCIJE U SOLIDWORKSU

TOLERANCIJE GLATKOSTI POVRŠINE

Zbirni znak za dodatne oznake

a – vrednost hrapavosti Ra u mikrometrima

ili broj klase hrapavosti N1 do N12
b – metod proizvodnje, postupak ili prevlaka
c – referentna dužina
d – pravac prostiranja neravnina
e – dodatak za mašinsku obradu
f – drugi kriterijumi hrapavosti (Rz, Rmax)

Univerzitet u Niš
Nišu ٠ Maš
Mašinski fakultet Uredio:
17
Katedra za mehatroniku i upravljanje dr M. Miloš
Milošević
ević, docent
E-learning of Engineering Graphics TOLERANCIJE U SOLIDWORKSU

TOLERANCIJE GLATKOSTI POVRŠINE

Oznaka površinske hrapavosti
Vrednosti površinske hrapavosti se dodaju oznakama kvaliteta obrađene
površine na sledeći način:

Kada je naznačena samo jedna vrednost ona predstavlja maksimalnu

dozvoljenu vrednost površinske hrapavosti izraženu glavnim kriterijumom
hrapavosti Ra ili odgovarajućom klasom hrapavosti (na primer: a=N9 ili
a=6,3).

Ako se naznačuju najveća i najmanja granična vrednost glavnog kriterijuma

prikazuju se obe vrednosti i to tako da vrednost finijeg kvaliteta obrade (a1)
bude iznad vrednosti grublje obrade (a2) (na primer: a1=1,6 i a2=6,3,
odnosno a1=N7 i a2=N9).

Univerzitet u Niš
Nišu ٠ Maš
Mašinski fakultet Uredio:
18
Katedra za mehatroniku i upravljanje dr M. Miloš
Milošević
ević, docent
E-learning of Engineering Graphics TOLERANCIJE U SOLIDWORKSU

TOLERANCIJE GLATKOSTI POVRŠINE

Oznake specijalnih karakteristika površinske hrapavosti
Ako se zahteva da se konačna površinska hrapavost ostvari jednim
određenim postupkom obrade, onda se taj postupak dopiše na produžetku
dužeg kraka znaka:

Na ovom produžetku daju se i oznake koje se tiču određenog postupka ili

prevlake:

Univerzitet u Niš
Nišu ٠ Maš
Mašinski fakultet Uredio:
19
Katedra za mehatroniku i upravljanje dr M. Miloš
Milošević
ević, docent
E-learning of Engineering Graphics TOLERANCIJE U SOLIDWORKSU

TOLERANCIJE GLATKOSTI POVRŠINE

Oznake specijalnih karakteristika površinske hrapavosti
Ako je neophodno označavanje referentne dužine, ona se bira iz niza
standardnih brojeva i postavlja ispod produžetka dužeg kraka znaka:

Ako je neophodno utvrditi pravac prostiranja neravnina koje ostaju na

površini materijala kao posledica primenjenog postupka obrade, onda se
unosi odgovarajuća oznaka:

Gde je potrebno da se naznači vrednost dodatka za mašinsku obradu upisuje

se oznaka:

Univerzitet u Niš
Nišu ٠ Maš
Mašinski fakultet Uredio:
20
Katedra za mehatroniku i upravljanje dr M. Miloš
Milošević
ević, docent
E-learning of Engineering Graphics TOLERANCIJE U SOLIDWORKSU

TOLERANCIJE GLATKOSTI POVRŠINE

Znaci pravca prostiranja neravnina

Univerzitet u Niš
Nišu ٠ Maš
Mašinski fakultet Uredio:
21
Katedra za mehatroniku i upravljanje dr M. Miloš
Milošević
ević, docent
E-learning of Engineering Graphics TOLERANCIJE U SOLIDWORKSU

TOLERANCIJE GLATKOSTI POVRŠINE

Označavanje na crtežima
Ukoliko se uz oznaku upisuje samo vrednost površinske hrapavosti tada
oznaka može biti u bilo kom položaju, ali sama vrednost mora biti
orijentisana tako da bude čitljiva odozdo i sa desne strane.

Ako oznaka za kvalitet hrapavosti sadrži dodatne oznake stanja površine

onda ona mora biti upisana u crtež tako da bude čitljiva sa desne strane i
odozdo.

Univerzitet u Niš
Nišu ٠ Maš
Mašinski fakultet Uredio:
22
Katedra za mehatroniku i upravljanje dr M. Miloš
Milošević
ević, docent
E-learning of Engineering Graphics TOLERANCIJE U SOLIDWORKSU

TOLERANCIJE GLATKOSTI POVRŠINE

Označavanje na crtežima
Oznaka se dovodi u vezu sa površinom na koju se odnosi:
• direktno
• linijom produžetka površine i
• vodećom linijom

Oznaka i strelica moraju svojim vrhom da priđu površini sa spoljne strane predmeta.

Univerzitet u Niš
Nišu ٠ Maš
Mašinski fakultet Uredio:
23
Katedra za mehatroniku i upravljanje dr M. Miloš
Milošević
ević, docent
E-learning of Engineering Graphics TOLERANCIJE U SOLIDWORKSU

TOLERANCIJE GLATKOSTI POVRŠINE

Označavanje na crtežima
Znak za površinsku obradu se koristi samo jednom za jednu površinu i to u
projekciji u kojoj je ta površina dimenzionisana:

Univerzitet u Niš
Nišu ٠ Maš
Mašinski fakultet Uredio:
24
Katedra za mehatroniku i upravljanje dr M. Miloš
Milošević
ević, docent
E-learning of Engineering Graphics TOLERANCIJE U SOLIDWORKSU

TOLERANCIJE GLATKOSTI POVRŠINE

Označavanje na crtežima
Ukoliko sve površine treba da imaju isti kvalitet obrade oznaka se ne stavlja
na svaku od površina već se propisuje zajednička oznaka koja se postavlja u
desnom gornjem uglu crteža:

Univerzitet u Niš
Nišu ٠ Maš
Mašinski fakultet Uredio:
25
Katedra za mehatroniku i upravljanje dr M. Miloš
Milošević
ević, docent
E-learning of Engineering Graphics TOLERANCIJE U SOLIDWORKSU

TOLERANCIJE GLATKOSTI POVRŠINE

Označavanje na crtežima
Ako se zahteva ista hrapavost na većem broju površina onda se ona
propisuje zbirnim znakom u desnom gornjem uglu crteža. Između dve kose
crte upisuju se ostali stepeni hrapavosti koji se odnose na druge površine
prema rastućim brojevima, odnosno grubljim obradama, a te oznake se
takođe moraju ucrtati i na odgovarajućim mestima u crtežu:

Univerzitet u Niš
Nišu ٠ Maš
Mašinski fakultet Uredio:
26
Katedra za mehatroniku i upravljanje dr M. Miloš
Milošević
ević, docent
E-learning of Engineering Graphics TOLERANCIJE U SOLIDWORKSU

TOLERANCIJE GLATKOSTI POVRŠINE

Označavanje na crtežima
Umesto da se između kosih crta upisuje više znakova može se upisati samo
osnovna oznaka u vidu otvorene kukice, što upozorava da se oznake
kvaliteta obrade pojedinih površina treba da potraže na samom crtežu:

Univerzitet u Niš
Nišu ٠ Maš
Mašinski fakultet Uredio:
27
Katedra za mehatroniku i upravljanje dr M. Miloš
Milošević
ević, docent
E-learning of Engineering Graphics TOLERANCIJE U SOLIDWORKSU

TOLERANCIJE GLATKOSTI POVRŠINE

Uprošćenja složenih oznaka
Da bi se izbeglo ponavljanje složenih oznaka mogu se koristiti uprošćene
oznake pod uslovom da se njihovo značenje prikaže na crtežu:

Univerzitet u Niš
Nišu ٠ Maš
Mašinski fakultet Uredio:
28
Katedra za mehatroniku i upravljanje dr M. Miloš
Milošević
ević, docent
E-learning of Engineering Graphics TOLERANCIJE U SOLIDWORKSU

TOLERANCIJE GLATKOSTI POVRŠINE

Praktični primeri označavanja

Univerzitet u Niš
Nišu ٠ Maš
Mašinski fakultet Uredio:
29
Katedra za mehatroniku i upravljanje dr M. Miloš
Milošević
ević, docent
E-learning of Engineering Graphics TOLERANCIJE U SOLIDWORKSU

TOLERANCIJE MAŠINSKIH DELOVA

Tolerancije oblika i položaja (JUS ISO 1101)

Uslovi funkcije i montaže mašinskih delova zahtevaju određenu tačnost

oblika i položaja. U tu svrhu se koriste tolerancije oblika i položaja čije se
oznake unose u tehničke crteže i njima se definiše dozvoljeno odstupanje
od idealnog oblika ili položaja. Na taj način se određuje oblast u kojoj
posmatrana karakteristika predmeta mora da se nađe nakon obavljene
obrade.

Vrste tolerancija oblika i položaja se pomoću svojih simbola unose tehničke

crteže.

Univerzitet u Niš
Nišu ٠ Maš
Mašinski fakultet Uredio:
30
Katedra za mehatroniku i upravljanje dr M. Miloš
Milošević
ević, docent
E-learning of Engineering Graphics TOLERANCIJE U SOLIDWORKSU

TOLERANCIJE OBLIKA I POLOŽAJA

Vrste tolerancija

Univerzitet u Niš
Nišu ٠ Maš
Mašinski fakultet Uredio:
31
Katedra za mehatroniku i upravljanje dr M. Miloš
Milošević
ević, docent
E-learning of Engineering Graphics TOLERANCIJE U SOLIDWORKSU

TOLERANCIJE OBLIKA I POLOŽAJA

Vrste tolerancija

Univerzitet u Niš
Nišu ٠ Maš
Mašinski fakultet Uredio:
32
Katedra za mehatroniku i upravljanje dr M. Miloš
Milošević
ević, docent
E-learning of Engineering Graphics TOLERANCIJE U SOLIDWORKSU

TOLERANCIJE OBLIKA I POLOŽAJA

Vrste tolerancija

Univerzitet u Niš
Nišu ٠ Maš
Mašinski fakultet Uredio:
33
Katedra za mehatroniku i upravljanje dr M. Miloš
Milošević
ević, docent
E-learning of Engineering Graphics TOLERANCIJE U SOLIDWORKSU

TOLERANCIJE OBLIKA I POLOŽAJA

Oznake tolerancija
Oznaka tolerancije oblika i položaja se upisuje u kvadratni okvir. Ukoliko
je potrebno upotrebljava se pravougaonik sastavljen iz više oblasti za
upisivanje neophodnih oznaka:

Često se oznaka tolerancije oblika i položaja odnosi na neku referentnu

površinu, pa se u tom slučaju za nju koristi oznaka:

Postoji zavisnost veličine oznake od debljine linije:

Univerzitet u Niš
Nišu ٠ Maš
Mašinski fakultet Uredio:
34
Katedra za mehatroniku i upravljanje dr M. Miloš
Milošević
ević, docent
E-learning of Engineering Graphics TOLERANCIJE U SOLIDWORKSU

TOLERANCIJE OBLIKA I POLOŽAJA

Označavanje tolerancija
Ukoliko se tolerancija oblika i položaja odnosi na izvodnicu omotača
pokazna i kotna linija su jasno razdvojene:

Ukoliko se tolerancija oblika i položaja odnosi na osu dela onda su kotna i

pokazna linija u istom pravcu:

Univerzitet u Niš
Nišu ٠ Maš
Mašinski fakultet Uredio:
35
Katedra za mehatroniku i upravljanje dr M. Miloš
Milošević
ević, docent
E-learning of Engineering Graphics TOLERANCIJE U SOLIDWORKSU

TOLERANCIJE OBLIKA I POLOŽAJA

Označavanje tolerancija
Ukoliko se tolerancija oblika i položaja odnosi na zajedničku osu dveju ili
više površina:
:

Ako su tolerisana i referentna površina u neposrednoj blizini:

Univerzitet u Niš
Nišu ٠ Maš
Mašinski fakultet Uredio:
36
Katedra za mehatroniku i upravljanje dr M. Miloš
Milošević
ević, docent
E-learning of Engineering Graphics TOLERANCIJE U SOLIDWORKSU

TOLERANCIJE OBLIKA I POLOŽAJA

Praktični primeri označavanja
Tolerisana osa mašinskog dela mora ležati unutar cilindra prečnika 0.05mm
upravnog na referentnu površinu:

Osa tolerisanog dela mora ležati unutar cilindra prečnika 0.2mm čija se osa
poklapa sa osom referentnog elementa:
Univerzitet u Niš
Nišu ٠ Maš
Mašinski fakultet Uredio:
37
Katedra za mehatroniku i upravljanje dr M. Miloš
Milošević
ević, docent
E-learning of Engineering Graphics TOLERANCIJE U SOLIDWORKSU

Tolerancije mašinskih delova

Dozvoljena odstupanja mera, oblika i glatkosti površina mašinskih delova
nazivaju se tolerancije. Apsolutno tačan oblik i dimenzije mašinskog dela
nije moguće dobiti zbog nesavršenosti proizvodnih mašina, alata,
materijala, metoda merenja, kontrole i ljudskog faktora kao izvršioca
pojedinih operacija. Zbog toga se u cilju obezbeđenja funkcije mašinskog
dela u fazi projektovanja unapred propisuju odgovarajuće tolerancije
pojedinih karakteristika u skladu sa namenom i funkcijom mašinskog dela,
ako i troškovima proizvodnih procesa.

Dozvoljena odstupanja se kod mašinskih delova odnese na:

• tolerancije mera
• tolerancije glatkosti površine i
• tolerancije oblika i položaja

Univerzitet u Niš
Nišu ٠ Maš
Mašinski fakultet Uredio:
1
Katedra za mehatroniku i upravljanje dr M. Miloš
Milošević
ević, docent
E-learning of Engineering Graphics TOLERANCIJE U SOLIDWORKSU

Tolerancije mera
Dozvoljena odstupanja kod mera odnose se na
tolerancije nazivnih spoljašnjih mera (kod osovina),
unutrašnjih mera (kod otvora) i dužinskih
(neodređenih) mera i daju se kao opcije dimenzija
pojedinih karakterističnih dužina koje se unose u
aktivni dokument dela, sklopa ili crteža u
SolidWorks-u.
Da bi se uneo potrebni podatak o dozvoljenom
odstupanju određene mere potrebno je selektovati
definisanu vrednost dimenzije.

Na levoj strani ekrana se pojavljuje prozor

Dimension u kome je moguće vršiti podešavanja
koja se odnose na selektovanu dimenziju.
Na raspolaganju se pored ostalih nalazi i opcija
Tolerance/Preccision.

Univerzitet u Niš
Nišu ٠ Maš
Mašinski fakultet Uredio:
2
Katedra za mehatroniku i upravljanje dr M. Miloš
Milošević
ević, docent
E-learning of Engineering Graphics TOLERANCIJE U SOLIDWORKSU

Tolerancije mera
Kao prvi podatak definiše se način prikazivanja
tolerisane mere kao opcija Tolerance Type.

Zatim se sa padajućeg menija mogu da se izaberu

sledeći načini prikazivanja tolerisane mere:

od kojih će u narednom delu biti prikazano

korišćenje onih koji su u skladu sa ISO sistemom
tolerancija.
Univerzitet u Niš
Nišu ٠ Maš
Mašinski fakultet Uredio:
3
Katedra za mehatroniku i upravljanje dr M. Miloš
Milošević
ević, docent
E-learning of Engineering Graphics TOLERANCIJE U SOLIDWORKSU

Tolerancije mera
U zavisnosti od toga koji se oblik prikazivanja tolerisane mere izabere
otvaraju se različita polja u koja je potrebno uneti odgovarajuće parametre.

Ukoliko je potrebno da se zada gornje i donje odstupanje od nazivne mere,

koristi se opcija Bilateral:

za koju je potrebno maksimalno i minimalno odstupanje zadati u poljima

Maximum Variation i Minimum Variation.
Univerzitet u Niš
Nišu ٠ Maš
Mašinski fakultet Uredio:
4
Katedra za mehatroniku i upravljanje dr M. Miloš
Milošević
ević, docent
E-learning of Engineering Graphics TOLERANCIJE U SOLIDWORKSU

Tolerancije mera

Ukoliko je gornje i donje odstupanje od nazivne mere simetrično, koristi se

opcija Symmetric:

kada je potrebno popuniti samo polje Maximum Variation.

Univerzitet u Niš
Nišu ٠ Maš
Mašinski fakultet Uredio:
5
Katedra za mehatroniku i upravljanje dr M. Miloš
Milošević
ević, docent
E-learning of Engineering Graphics TOLERANCIJE U SOLIDWORKSU

Tolerancije mera

Dozvoljena odstupanja kod mera koje se odnose na tolerancije nazivnih

spoljašnjih mera (kod osovina) definišu se pomoću opcije Fit:

i tada se popunjava polje Shaft Fit.

Univerzitet u Niš
Nišu ٠ Maš
Mašinski fakultet Uredio:
6
Katedra za mehatroniku i upravljanje dr M. Miloš
Milošević
ević, docent
E-learning of Engineering Graphics TOLERANCIJE U SOLIDWORKSU

Tolerancije mera
Dozvoljena odstupanja kod mera koje se odnose na tolerancije nazivnih
unutrašnjih mera (kod otvora) definišu se takođe pomoću opcije Fit:

ali se tada popunjava polje Hole Fit,

a da bi oznaka položaja tolerancijskog polja i kvaliteta tolerancije bila iza

nazivne vrednosti potrebno je da se uključi i opcija Linear Display.
Univerzitet u Niš
Nišu ٠ Maš
Mašinski fakultet Uredio:
7
Katedra za mehatroniku i upravljanje dr M. Miloš
Milošević
ević, docent
E-learning of Engineering Graphics TOLERANCIJE U SOLIDWORKSU

Tolerancije mera
Ukoliko se tolerancija mera upisuju slovnim oznakama prema ISO
standardu potrebno je u gornjem levom uglu radioničkog crteža nacrtanog u
SolidWorks-u dati tablicu sa preračunatim vrednostima graničnog
odstupanja:

isto onako kako se priprema i popunjava zaglavlje radioničkog crteža

(desni klik/Edit Sheet Format).

Univerzitet u Niš
Nišu ٠ Maš
Mašinski fakultet Uredio:
8
Katedra za mehatroniku i upravljanje dr M. Miloš
Milošević
ević, docent
E-learning of Engineering Graphics TOLERANCIJE U SOLIDWORKSU

Tolerancije mera
Na isti način se opcijama Symmetric i Bilateral unose tolerancije lučnih
mera izražene u stepenima:

Univerzitet u Niš
Nišu ٠ Maš
Mašinski fakultet Uredio:
9
Katedra za mehatroniku i upravljanje dr M. Miloš
Milošević
ević, docent
E-learning of Engineering Graphics TOLERANCIJE U SOLIDWORKSU

Tolerancije glatkosti površine

Oznake kvaliteta obrađene površine se za odgovarajuće površine mašinskih

delova mogu da se unesu u aktivni dokument dela, sklopa ili crteža u
SolidWorks-u.

Da bi se postavila oznaka kvaliteta obrade određene površine najpre je

potrebno selektovati odgovarajuću površinu i ikonicu Surface Finish koja
se nalazi na Annotations toolbar-u,

ili selektovanjem Insert, Annotations, Surface Finish Symbol.

Univerzitet u Niš
Nišu ٠ Maš
Mašinski fakultet Uredio:
10
Katedra za mehatroniku i upravljanje dr M. Miloš
Milošević
ević, docent
E-learning of Engineering Graphics TOLERANCIJE U SOLIDWORKSU

Tolerancije glatkosti površine

U otvorenom prozoru Properties potrebno je izvršiti neophodna
podešavanja kojima se utiče na konačan izgled oznake za:

• vrstu obrade
• pravac prostiranja neravnina
• vrednost hrapavosti Ra u
mikrometrima
ili broj klase hrapavosti N1 do
N12
• metod proizvodnje, postupak
ili prevlaku
• referentnu dužinu
• dodatak za mašinsku obradu
• drugi kriterijumi hrapavosti
(Rz, Rmax)
Sve unete promene mogu se neposredno pratiti do definisanja konačne
oznake u delu prozora predviđenom za Preview.
Univerzitet u Niš
Nišu ٠ Maš
Mašinski fakultet Uredio:
11
Katedra za mehatroniku i upravljanje dr M. Miloš
Milošević
ević, docent
E-learning of Engineering Graphics TOLERANCIJE U SOLIDWORKSU

Tolerancije glatkosti površine

Sa padajućeg menija Symbol najpre se izabere oznaka kvaliteta obrađene
površine u zavisnosti od načina obrade površine.
Ukoliko se radi o površi koja se obrađuje skidanjem strugotine koristi se
osnovna kukica u zatvorenom obliku:

dok se kod površina koje se obrađuju bez skidanja strugotina koristi

osnovna kukica sa dodatkom kružića:

Univerzitet u Niš
Nišu ٠ Maš
Mašinski fakultet Uredio:
12
Katedra za mehatroniku i upravljanje dr M. Miloš
Milošević
ević, docent
E-learning of Engineering Graphics TOLERANCIJE U SOLIDWORKSU

Tolerancije glatkosti površine

Sa padajućeg menija Direction of lay se po potrebi, ako je neophodno

utvrditi pravac prostiranja neravnina koje ostaju na površini materijala kao
posledica primenjenog postupka obrade, bira oznaka za pravac prostiranja
neravnina:

Univerzitet u Niš
Nišu ٠ Maš
Mašinski fakultet Uredio:
13
Katedra za mehatroniku i upravljanje dr M. Miloš
Milošević
ević, docent
E-learning of Engineering Graphics TOLERANCIJE U SOLIDWORKSU

Tolerancije glatkosti površine

Vrednost hrapavosti Ra u mikrometrima ili broj klase hrapavosti N1 do N12
se unosi u delu Roughness kada je naznačena samo jedna vrednost:

ili ako se naznačuju najveća i najmanja granična vrednost glavnog

kriterijuma a1=1,6 i a2=6,3, odnosno a1=N7 i a2=N9).

Univerzitet u Niš
Nišu ٠ Maš
Mašinski fakultet Uredio:
14
Katedra za mehatroniku i upravljanje dr M. Miloš
Milošević
ević, docent
E-learning of Engineering Graphics TOLERANCIJE U SOLIDWORKSU

Tolerancije glatkosti površine

Ukoliko postoji potreba za nekim posebnim metodom proizvodnje,
postupkom ili prevlakom, ako je potrebo da se definiše referentna dužina na
kojoj važi definisana obrada ili se primenjuje neki drugi kriterijum
hrapavosti, onda se takvi karakteristični zahtevi u znak za označavanje
kvaliteta obrade površine unose u delu Special requirements:

Kada je potrebno da se naznači vrednost dodatka za mašinsku obradu

upisuje se potrebna vrednost u deo Material removal:

Univerzitet u Niš
Nišu ٠ Maš
Mašinski fakultet Uredio:
15
Katedra za mehatroniku i upravljanje dr M. Miloš
Milošević
ević, docent
E-learning of Engineering Graphics TOLERANCIJE U SOLIDWORKSU

Tolerancije glatkosti površine

Dobijena konačna oznaka se dovodi u vezu sa površinom na koju se odnosi

bez vodeće linije:

ili primenom vodeće linije kada je potrebno izvršiti određena podešavanja

za izgled strelice i prelom vodeće linije u delu Leader:

Univerzitet u Niš
Nišu ٠ Maš
Mašinski fakultet Uredio:
16
Katedra za mehatroniku i upravljanje dr M. Miloš
Milošević
ević, docent
E-learning of Engineering Graphics TOLERANCIJE U SOLIDWORKSU

Tolerancije glatkosti površine

Kade je potrebno da više površina bude povezano vodećim linijama sa
jednom oznakom za označavanje kvaliteta obrade površine koriste se
Multiple Leaders. Postojećem simbolu i njegovoj vodećoj liniji dodaju se
nove vodeće linije tako što se dok je pritisnut taster Ctrl prevlači dodirna
tačka osnovne vodeće linije do neke druge površine:

Univerzitet u Niš
Nišu ٠ Maš
Mašinski fakultet Uredio:
17
Katedra za mehatroniku i upravljanje dr M. Miloš
Milošević
ević, docent
E-learning of Engineering Graphics TOLERANCIJE U SOLIDWORKSU

Tolerancije glatkosti površine

Pošto oznaka za kvalitet hrapavosti mora biti upisana u crtež tako da bude
čitljiva sa desne strane i odozdo u prozoru Properties postoji mogućnost
rotacije oznake za označavanje kvaliteta obrađene površine:

Univerzitet u Niš
Nišu ٠ Maš
Mašinski fakultet Uredio:
18
Katedra za mehatroniku i upravljanje dr M. Miloš
Milošević
ević, docent
E-learning of Engineering Graphics TOLERANCIJE U SOLIDWORKSU

Tolerancije glatkosti površine

Svaki tehnički crtež nacrtan u SolidWorks-u u kome se koriste oznake za

označavanje kvaliteta obrade površine moraju u u desnom gornjem uglu
crteža da imaju zbirnu oznaku hrapavosti koja se zahteva na većem broju
površina i između dve kose crte ostale stepene hrapavosti koji se odnose na
druge površine prema rastućim brojevima, odnosno grubljim obradama.
Umesto da se između kosih crta upisuje više znakova može se upisati samo
osnovna oznaka u vidu otvorene kukice:

Univerzitet u Niš
Nišu ٠ Maš
Mašinski fakultet Uredio:
19
Katedra za mehatroniku i upravljanje dr M. Miloš
Milošević
ević, docent
E-learning of Engineering Graphics TOLERANCIJE U SOLIDWORKSU

Tolerancije oblika i položaja

Različite vrste tolerancija oblika i položaja se pomoću svojih simbola i

vodećih linija mogu da unesu u dokumente delova, sklopova ili crteža u
SolidWorks-u.
Da bi se postavila oznaka potrebne tolerancije oblika ili položaja neke
površine ili ose mašinskog dela najpre je potrebno selektovati odgovarajuću
površinu, njenu kotnu vrednost ili osu simetrije, a zatim ikonicu Geometric
Tolerance koja se nalazi na Annotations toolbar-u,

ili selektovanjem Insert, Annotations, Geometric Tolerance.

Univerzitet u Niš
Nišu ٠ Maš
Mašinski fakultet Uredio:
20
Katedra za mehatroniku i upravljanje dr M. Miloš
Milošević
ević, docent
E-learning of Engineering Graphics TOLERANCIJE U SOLIDWORKSU

Tolerancije oblika i položaja

U otvorenom prozoru Properties potrebno je izvršiti neophodna
podešavanja kojima se utiče na konačan izgled oznake za:
• vrstu tolerancije • tolerancijsku vrednost
• oznaku prečnika • referentno slovo

Sve unete promene mogu se neposredno pratiti do definisanja konačne

oznake u delu prozora predviđenom za Preview.
Univerzitet u Niš
Nišu ٠ Maš
Mašinski fakultet Uredio:
21
Katedra za mehatroniku i upravljanje dr M. Miloš
Milošević
ević, docent
E-learning of Engineering Graphics TOLERANCIJE U SOLIDWORKSU

Tolerancije oblika i položaja

Najpre se aktivira prvo kontrolno dugme GCS (Geometric Characteristic
Symbol) nakon čega se otvara novi prozor Symbol sa bibliotekom
različitih vrsta tolerancija oblika i položaja prema ISO standardu
geometrijskih tolerancija:

u kome takođe postoji Preview deo radi lakšeg prepoznavanja potrebne

vrste geometrijske tolerancije.
Univerzitet u Niš
Nišu ٠ Maš
Mašinski fakultet Uredio:
22
Katedra za mehatroniku i upravljanje dr M. Miloš
Milošević
ević, docent
E-learning of Engineering Graphics TOLERANCIJE U SOLIDWORKSU

Tolerancije oblika i položaja

Naredno kontrolno polje Tolerance 1 je predviđeno za unos vrednosti
tolerancije, a po potrebi može da se iskoristi i simbol za unos oznake
prečnika kod onih tolerancija kod kojih se toleriše odstupanje od nekih
kružnih oblika:

Univerzitet u Niš
Nišu ٠ Maš
Mašinski fakultet Uredio:
23
Katedra za mehatroniku i upravljanje dr M. Miloš
Milošević
ević, docent
E-learning of Engineering Graphics TOLERANCIJE U SOLIDWORKSU

Tolerancije oblika i položaja

Često se oznaka tolerancije oblika i položaja definiše u odnosu na neku
referentnu površinu, pa se u tom slučaju za upisivanje oznake referentne
površine koristi kontrolno polje Primary:

Univerzitet u Niš
Nišu ٠ Maš
Mašinski fakultet Uredio:
24
Katedra za mehatroniku i upravljanje dr M. Miloš
Milošević
ević, docent
E-learning of Engineering Graphics TOLERANCIJE U SOLIDWORKSU

Tolerancije oblika i položaja

Ukoliko je oznaka tolerancije oblika i položaja definisana u odnosu na neku
referentnu površinu onda je neophodno u dokumentima delova, sklopova ili
crteža u SolidWorks-u precizno označiti tu referentnu površinu.
Za postavljanje oznake referentne površine najpre je potrebno selektovati
odgovarajuću površinu, a zatim ikonicu Datum Feature Symbol koja se
nalazi na Annotations toolbar-u,

ili selektovanjem Insert, Annotations, Datum

Feature Symbol. nakon čega se otvara prozor
Properties sa oznakom referentne površine
Label:

Univerzitet u Niš
Nišu ٠ Maš
Mašinski fakultet Uredio:
25
Katedra za mehatroniku i upravljanje dr M. Miloš
Milošević
ević, docent
E-learning of Engineering Graphics TOLERANCIJE U SOLIDWORKSU

Primer primene tolerancija

Univerzitet u Niš
Nišu ٠ Maš
Mašinski fakultet Uredio:
26
Katedra za mehatroniku i upravljanje dr M. Miloš
Milošević
ević, docent
E-learning of Engineering Graphics TOLERANCIJE U SOLIDWORKSU

Primer primene tolerancija

Univerzitet u Niš
Nišu ٠ Maš
Mašinski fakultet Uredio:
27
Katedra za mehatroniku i upravljanje dr M. Miloš
Milošević
ević, docent