PRZEKEADY Rosatyw DEUTSCHE AGORAFOBIA* Co to znacay, to precstraeh staje sig spublicana” ~ praestrzea miasta, budynku, wystawy, instytugji, dziela sztuki? W minionej dekadzie pyta- nie io wywolywalo we spory pomigday krytykami sztaki, architelktary i urbanistyki, Debaty te datyeen waznych kwesti, Spostb, w jak definia- Jemy preestraes publiezna, wiaée sig bowiem z koncopdjami: cztowieka, natury spolerzeAstwa i rodzaja wepélnoty polityezny, ale) progniomy. “Jakkolwiek istacje ostee zéenicowanie w rozumionintych poiee, prawie wszyscy zgadzajq sig w jednym punkcie: poparcie dla zjawisk, ktére sa, publiczne, promuje zachowanie i rozw6j kultury demokratycanej. Sqdzac 2atem z licaby odwotat do przestrzeni publicznej we wspélezesnym dys- -kursie estetycenym, Swiat suki powadnie traktje demokrage. Gay na prayktad administratorey kultury ‘ uragdniey micjsty olmesla- {ig warunk dolyezace cbecnose! sztuki w miefseach publiemnych, azywain, rutynowo pajgé, kt6re przywotuja zaréwno zasady demokracji bezposred- nig), jak i przedstawicielskiej: czy te dziela sztuki sq dla ludzi”, czy za- checaja one do ,wspétuczestnictwa”, czy stuza ich ,wyborcom"? Termino- logia.sztuki publicme} eagsto odnosi sig do domokracii jako formy rzqdéw, a réwniex do ogélnego demokratycanego ducha egalitaryzmu. A zatem: czy te dziela sztuki nie sq ,elitarne”, czy sq one zrozumiate dla ‘seerseejpublicenosei? W praypadku sztuki publicenej nawet keytycy neckonserwatywni — ‘tory elitaryzm artystyemy nie jest preecioz obey ~ zaczali odwolywaé sig do ludu, Z historyeanego punku widzonia ccaywiscie neokonserwaty- St praeciwstawiali sig tem, co Samuel P. Huntington nazwa jadmia rem w demokrai", ey aktywinmowi,radaniom polityezneyo uczstnictiva oraz kirestionowaniu aulorytetw reacowyeh, moralnyeh 1 kulturevy sisteznago dyin ststezep estes ngbradiows wera ts, Pt steak eetyezna et vanurznn heftachsplesaye, soe Maace peo grax etetvm{hananizm gts ia wyernsbcsheoe ine -atreymywa, ‘ei werdd Indi téry mogynalete do rdznyes ston. "Barrell, The Politica! Theory of Painting op.cl, 79. RR Wark (red), Reynolde's Discourses on Art, drugie wyanie, Yee University res, Now Haven 1976, 202 Seiami i zwyklymi indywidualnymi korzySciami”. Byto to ,spej lonskwenne ete rae, one 0 deieli cx Rspelnaty polityemey. Cwarantowalo ,zdolnosé generalfzaci a wala od szacegeTew"odawrerciedTala Sw sonaronta a 395, ubliczne ,oznaczalo spogladanie ponad lokalaymi ewentualno- oe SzEReRETEN™—U o_.fwiadomeéé... niepodziclona Bizez prywatne apetyiy materialno” { wyrazalo ,transcendentalna jed ‘Rosé umystu. ‘Crow prayjmuje ten humanistyezny obywatelski ideat widzenia publicz- nego jako kryterium oceny sztuki vspélezesne) i stwierdza, te brak w nic) wymiaru publicanego, Takie ujecie ma dwie istotne koasckwentie, Po pierwsze, sytuuje Crow'a w obosie poityeanym, calonkostwo w KtSrym wyleracza daleko poza granice artystycanega dyskursu. Lacay go to 2 pi. ‘steam’ takimi jak(ebermse, ktory uwata, if emaneypaeyics polio dermokratyezna winta-opiora® ai crealizowanyeh : c siete prnet Crows ecaniowe] Koneepeh publicenogo wideenia sytunje gor choc era otwarcie, w opozycji do ferninistyeznej krytyki widzenia, ktéra zostata po ran pierwszy zamanifestowana w ramach takich wydarze ak wpatae -Publie Vision” i mila deeyduiacy wplyw na rozwd kryigkartyecrcang Po aympozjum Dia. Tymezasem Crow nie dopusscaa motitwose! atten ani nawet wplywa oztuki zainapirowane) feministyeznymt tariami wi, dzonia, Z tego wlasnie powodu milezaco przecwko nie} pone. Usawe, ‘ac ton rodzaj prac 2 obezara setuki wspblezesne), 2 wiseng) ectetyll wi, Azania, Crow prezentuje ~ jako absolutny ~ model wideenia publicneso 2godny 2 modernistycenym ideatom bezinteresowne} Kontemblag ke atem identyfikowanym przez wystawe ,Publie Vision” wlasave jako mie. Publicny. Wystawa ta porostawata w agodsic pogladem Grovts t estetyka modernistyezna ~'stanawia bezinteresowny podmiot patrzgcy, stanowila jednak zasadniczy sprzeciw wobec idei, ‘ig jest on ulokowany w_ praestrzeni publican), ,Publie Vision” sugerowala wiger oderotae bo swytworzanie neutralnego odbiorey jest prog uciecdl of sry publica), a nie whroorenia w ni, ktbre lary sig wladuie erin? Sig iniepetnosig~ innyi slowy, vo stronnicrsi ji a "a Jet mncepaa, if widzenie publiczne jest bezstronne, jest sprawa preosadzong. W ramach jogo wight seeptycjum wobec bee, stronnose widzenia nie moze rasilne prestrzeni publican ale nabs fe dynie wynikac z jj utraty.,Publie Vision” nie dokonuje kryiyki politges neh; jedmnie zagraza poligee. Jogo poriadyonsinseeake oepbeeg potwierdza ten osad: publiczny wymiar sztuki zanika w okreslonym mo- mencie, na preetomie lat 70.180. wtedy gy zacryna slg ronvijc estes inspirowana feministyeznymi dear na temat wideonia[ 336 __ sos sense Koncepsje feministyezne dotyczace podmiotowosci i praedstawienia nie moga zosta¢ tak tatwo usunigte ze sfery publiczngj, gdy2 one takie stanowia cagS¢ szerszego dyskursu politycznego. Zaprezentowana przeze mnie konfrontacia pomigdzy wystapieniem Crow'a i wystawa ,Public Vi. sion” okresla ksztalt aktualnej debaty na temat znaczenia praestrzeni Publicznej i obywatelstwa. Crow, jak powiedziano, praytgeza sie do auto- , Ktorzy utraymuja, ia nowoczesna koncepeja obywatela, oparta na abstrakeyjnym pojeciu ,eatowioka’, jast Koniecarivm elementam polityig mokratyezngy. Stosuje on te Korcepeje w refleksji nad politycenym wy- ‘miarem estetyki, poréwnujae odbioreg sztuki do abstrakyjnego obywate. la i praywolujge neutralnoéé widzenia jako model demokratyeenogo oby. watelstwa. Tymezasem taka sztuka, jak na wystawie ,Public Vision”, \ ujawnia hierarchicene relacje réinicy, ktére wytwarzaia abstrakeyjny odmniot modernistyeanego widzemta, Korespondujae w fen sposdb 2 ky. “Wha Rowoczesne} teorit politycanej, podjetej w przekonaniu, te nowoczes-— ‘na koncepeja obywatela, chociat kluczowa dla rewolueji demokratyeane}, Ju wast przepracowans, jl damotracja ma sig roswja. Foot po. lityki Etienne Balibar powiada, i w postmodernistycanej epoce, polityka yoda! sig zaxdwno «2 noworzesnel BOTVKY, jak 1 praciwike np Wetag Balibara, Jizujaey dyskurs nowoseesne} demokracii dal prawo do olityia eysaystkim Indziom. Natomiast polity dernistycena-sta- “win protien ia pen are ovieka od Wohujae sig do uogélnione] idei abywatelstwa” i zablega o swpisanie” oa, demokrabieznego Progra FOWnoss i wolnoder w kwesti a_panoweezsna narodzita sig jako efekt spraeciwa wobe ‘olityki nowoczesnej, to jednym 2 konfliktowych punkéw spora pomig. {zy nimi jeot ideal benstronnosei, ktory Crow traktnj jako oczywisty, ale | tory inni autorzy podwatyli jako ,zardwno fikeyiny, jek i opresyiny"™ Nowoezesne pojgcie obywatela opiera sig na sztywnej opozyeji pomigdzy abstrakeying, uniwersalistycznq sfera publiezng a prywatnym obszareth sprzecenych, stronnicaych interes6w. Opozycja ta stabilizuje zaréwno samoSé politycene| sfery publicanej, jak i zamiesckujacogo jq obywatal ‘Wydaje sig réwnies, it te totsamosci same sig stabilizuja, edly zarysows na opozycja wywoluje wrazenie, ze sfera publicena i prywatna sq sionymi i zamknietymi przestrzeniami, Dychotomia publicene/prywat '® E. Balibar, Rights of Man and Rights of Citisen: The Modern Diatetc of Bquaity Gp Frnor ) Masecs, Class Ian Steen Pete ond Pilon Be ‘After Mors, pra J. Swanson, Rowtiadge, New York 1998, 68, M. Young, Impartiality and the CiviePublie: Some Implications of Feminist Crit {119 of Moral ond Political Theor, (we) 8. Benhabib, D, Cornell (ed), Peminiom as Chat ‘qe, University of Minnesota Pres, Minneapolis 1987, 8-60. sooraronn - 337 stosuje réwnied inne magicene satuczki. Gdy tworzy sfore publican jako upraywilejowany obszar polityezny, to tworzy takte upreywilejowang Praestreed, kt6ra znajduje sig poza polityeanymi debatami, a 2 kisrey obywatele moga obserwowaé caloksztalt spoteczenstwa. Tworzy tym sa. ‘mym rzccaywiscie prywatny podmiot, ktérego istnienie z géry zaklada, ‘Jak pisze Glozofka polityki Iris Marion Young, w obywatelskie) prac- straeni publicane} dyskusje polityezne sq ograniezone do wypowiedzi z otysié pojedysiczego, wszechobejmujacego ,my”. Czlonkowie wspélnoty polityezne) prayjmuja uniwersalny punkt widzenia, poszukuja wspélnego obra i deklaruja bezstronnosé. Jako anak rozpoznawezy podinioty pub licanego, bezstronnosé nie oznacza po prostu uezciwosei czy wratliwoéci wobee potrzeb innych Iudzi. Jest ona elswiwalentem rozumu: Beastronnookresladyktowany prectrozum punkt widzenia ktry znaje sig ta jakimikolwiok interesami i pragnieniaai. Brak stronnicvose oznacsa viel oti do widzenia caloés, do obserwowania, jak indywidualne perspeliywy 1 par. fykulame interesy wchodza ve soba w relace, w okreslonej mortine) aytaach, w ‘posét, ktéry, 2 powod ich partykulamosc, nie poawala inn dostrvexac poses ‘eh, Bezsizonny i moralny myéliciel aytunje aig wige poza ty, co rocwasa radio. ‘alate, nie prajmujge 2adnogo z roewatanyech stanowisl lub ocaskuje sig od nie: gp pravieci taki postawy wobee dane sytuaci jakby znajdowat sig na xewnate Tub ponad aig Republikanizm obywatelski — kontynuuje Young — wytwarza ideal to- talnie suwerennego Ja ,wyabstrahowanego z kontekstu jakiejkolwiek re~ alne} osoby”. To Jaw nic nie jest zaangazowane, nie ma histori indywi- ualnej, nie jest ezlonkiem zadnej wspélnoty, nie ma ciala™®. Ale taki uniwerselny podmiot nie jest ani esencjalnym bytem, ani nienaganna Jednostkg publiczna humanistycznej wyobraéni obywatelskio}. Uzyskuje on bowiem spelnienie praez opanowywanie i w korieu negowanio plural zmu i r6iniey. Mobilizujac logike to?samose, ktéra redulcuje przedmioty teflelsji do zasad uniwersalnych, bezstronne Ja pragnie eliminowsé in nosé/ktora Young definiuje na tezy)sposoby: nieredukowalna Syfiaci r6inice pomiedry jednostkami oraz pfagnionie, emocje, tial. Ostatecznie Young proponyje alternatywe wobec nowoczesnego modelu cbywatelstwa, ktéra jednak sama redukuje réinice do tozsamase, a proez to wycofuje sig ze swoich najbardziej radykalnych sugestil. Nie ammniejsca to wszakte wartosci jej twierdzenia, it bezstronny obywatel jest tworzony, podobnie jak bezstronny, neutralny widz przez utrate innyeh — innose: © Tbidem. A* Todem. Young cytaj tutaj dokonang praze Michaela Sandela laytykg redykanie wywlaszcronego pocmiots. Zeb. M, Sandel, Liberalism and the Limite of Juetice Guns beige University Press, Cambridge 1982,08 es nascar mia Ww Ja innyeh w Swieci, Trey dekady weeesniej Hannah Arendt oplaki- ~ wala Wymiki tego procesu Arendt pata, ae jesi,prdba praezwycigaong konsekwengji pluralizmu powiodtaby: ‘sig, rezultatem nie bytaby weale do- mminacajednego da, ale arbitesina dominagia Waayethich tance Tal zamiana realnego Swiata na imaginacyjny, w kidtym ow! ian po pros, by ni itniol™, Na mala, leer xnacaaca skale, ee] Crow’ spelais ee vldywania Arent, opisojebowiem Swit satuki wepGleaeane 1 idee feministyeanakrytycawidzonia po prota slang Ustanawianie podmiotu zdolnego dokonywaé operacji intelektualnych, Kt6re dostareaaja mu informaciio spoleczeistwie, nie zawdalgczajace roa, ‘nak niczego jego uwiklaniu w spoleczeristwo ma ‘sw6j odpowiednik w pra- sieniu upreadmictowienia spolecctctwa, Spajtenie berstrome ay motliwe jedynie, ‘dy obecny jest przedmiot, kt6ry sam przekracza ‘stron- niceoS¢ i staje-sig niezalezny od ‘wezelkie} poder wisia spolecena jst mostiwa edyaio, dy abeene jen. apoleczahstno ae -PFIGHLEOM spolecan” jako abt pracdmiot. Ronstrucwany jake istic carrealnosé taki przecmiot — ,spoteczeristwo” — ‘study jako podstawa racjo- nalne) dyskusji i jako gwarant modliwose eblektywnego roowieearn onilikt6w spolecznych. Niemoenosé uznania, iz to gabiee! precettes (spatalizations) gener .prestrzeh spolectag” Sendo Se, sarowno Kontolowania bonis, AE aeoriaaie stg ae Gdy integralny swiat spoteceny 'W Jego catosci sytuuje sig przed owym Ja jako niezaletny preadiiot~ ako t, co Martin Heidegger nazwal cree em" = podmiot umieszeza sig w punkcie ledaeym na zewaates pron Straeni spolecang, 2 ktrego mote odkrywat raadeape nia prawa | Loni ty. W istocie to podmiot staje sie owym punktem zewngtrenym, czystym punktem widzenia ~ zdolnoge do przeaikania popract luluace pos da Posiomu relagifundamentalnyeh, leacych u podstaw spolecanege ple ocornie tylko potragmentowanego i rSznicowanege, Analiza sfery publicznej dokonana przez Crow'a zaktada taka obiek- tywistycang epistemologig. Pisze on o jednosei spolecangj, tak jakby byla ona faktem empiryeanym i méwi o wapdlaym interesie ak o debra set stancjalnym, Spojrzenie publiczne rejestruje to, co jednoczy wspélnote. ‘Jakié jednoczqce elementy ono rejostruje? Crow nie odpowiada na to pys tanie bezposrednio, ale pozostawia wskazéwki. Jednosé wezystiich treech moment6w w historit sztuki, kt6re Crow wyznacza jako prdl SH. Arends, The Human Condition, University of Chicago Press, Chicago 1968, 5 244 (H. Arend, Kondyejaludeto, Aletheia, Warszawa 2000, 223) 5 ob. analy biskiywnotel 8. Webera, Ubjctiity Otherwise, (w:) W. Natta (ed) Objetnty and lta Other, Guilford Prese, Now York 1996, 26-97, (SM Heidegger, Phe Age ofthe World Picture, (w:) The Question Concerning Techno- ‘ogy and Other Essays, Harper and Row, New York 1977, 15-154, wosei™, Bezstronna sconapon 339 uformowania publicnoii artyatyang, bierze sig stad, 28 pozotajg w rea wobec kaptalistyanych rela ekonomieanyeh, Poneto ie tog sobeepodzilow spolecanych, ktre w gta Crow’ a latnone aplaeents 2 kapitalizmem, jodnoezy owe tray momenty w fornea Chociat Crow utcaymuje, it pubicona jednasé jet honstavken, wacko iowa, to widzenio publicane ukaruje sie w jego teee jake eoeeenis dolne do postezoganiafundamentow pray; prion jednose, oleae nej. Jego ujecie sfery publicznej mobilizuje zatem fundamentalistyezng, loge, kigraodaesi sig do paiedynczago antagoninialagi mates "weonoareaeyT Many ~ postadasego ontlogiczha wvssvose Pen vszysikimt innymi antagonizmam splocevn Jak zauwaiylo wielu komentatordw, feminiem i inne ruchy spolecane, ire chegoprat sie podporsadkowania upraywilejowand) autor otteee 124) Konfiktowi,zjasnych powodéy angaa sig w ayskinge nod concn 5 oparia} na Tundamentalistyeane) loge Dla feministokteorie na tomatsztuk i preestevon publicise), eveestaeg dzaja te logike, sq problematyeane nie tylko dlatoge, ick meme Crow, weaséniisre wysil stworsenin publicanoss‘artyriyensy bate lominowane preer bialych mezcayan, Prolemu tego nie Some peace cegraniceyéwrigcznie do opressinyth elagi plcomyeh stnacranyes nec, hhumanistyeane ideo obywatelatwa. Pravda jest, jak ostrotsie eeocalg Joim Barrell, ie Kobietom yedmbwiono obywatelatwa it rartonre ve Public gust, jak i republio polite poniewasuwatano 1s os one ioedlne do uogSinied ponad partykularyzmami a wige de rechagrany sig widzeniem publicznym®. Z ‘Pewnoécia, dyskryminacja kobiet jest waz- nym problemen, jednak avylie protestowanie prescieko molinenate obit jest podtramywaniem angunont,rulynowo wykodeeeeey zi -volennikéw nowoere=nqj teorit poityeme), i pub Gnio_marginalizowanyeh grup, Jednak pay sam ton Meet ome utrzymang, to taki proiest nie welmie na politykg sckaualna w bioes Aostrzoga sig bindania 2 powodu braka bezstroansée! mareina Coe «xyitcie zepolong sferze publican, Biadania sq pacjawon tale? oe wodu przemijania fantayj maskulinistycznego Ja i proba przywrécenia ‘zegns, co Homi Bhabha, w ionym kontekice, namwal sokclioeas jako ponyeia autorytetu spotecenogo" ~pozyeia,Ktdea w Histon Byles Sonand Par ME ae kabiety révmies rooga sig idontyf. kowae Maskalnsm jako pony autre ylocengy — piste Dhaba ni dno Sndgnic do wads aadawanekonkataym non ~ agtenyenee Pangea "Barrell, The Political Theory of Painting, op. ct, 658800 orto ‘eis lub estabioniw antagonism spolecznego, na wyparciaspoteenych pods. 'ow, na wladry uprawomeeniania,beabscbowegs”holsiyezneg lub uniwerecen, ‘ dysiursu na temat reprezentacfi tego co spoecene lie social. Masksliniam jako pozyeja autorytetu spolecenego dotycey r6wnieg autorytety tradyeyinych lewicowych intelektualistow w kwestt kondye, Polityoanej calego éwiata. Jakich krokéw zatem wymaga ponowne usta, howienie tego autorytotu w imig wartoSei publicenych? Podstawy spole. cresstwa, wspélnoty [the public] i podmiotu palityeznego - obywatela — tnusza by¢ traktowane jako pewniki. Feminizm i inne formy krytyki wy. Klueren ustanawiajgeych takie pewniki musta wige byé potgezone 2 pol, ‘tycanym kryzysem i usunigte ze sfery publieznej Istnieje zatem niebezpieczeristwo, 2 c08 mozemy utracié w ramach do- Konujaee} sig w Swieeie setuki redofinigi preestrzeni publicene) jako preestrzeni polityeane), eo6, co obroviey utraconej sfery publiczne) upicra, liby sig, nawet dla prayjemnosci, utracié. Dlatogo, i polaryaagja sctuki inspirowane} feministyeenymi analizami podmiotowosei w preedstawie, niu, 2 jedne} strony, alewicowym krytyeyzmem, ktory epycha tg satuke w Prywainosé, z drugiej strony, nie jost odizolowanym zjawiskiem, Dyskw. Sie dotyezgce sztuki publicznej zdradzaig nioufnosé wobec satuki, Kiera kwestionuje podmiotowos6, tak jakby to kwestionowanie nie mialo wply. wu na publicany wymiar sztukd, jakby odeiagalo uwage od ogélnych lave. stil, a nawet, co gorsza, zagrazato walee polityeznej, odwracajqe uwage od _Prawdziwyeh” probleméw przestrzeni publicznej - np. bezdomnase, Nie- Koray kerytyey oztuki definiujg sctuke publiczng i preestraei publicang ‘gnorujac lub trywializyjge problemy podejmowane przez takie prace™ Autorgy tacy jak Crow, ktérzy preywigzani sq do wizorunku totalnogel Spotecznej, po prostu pomijajq feministyceng krytyke widzenia, Inni 2wo- Jennicy publicanyet, funkeji sztuki, nawet ci skadinad otwarci wobec no. wych projektow polityeanych, wyraénie jednak dyskwalifikuja, femini- stycang krytyke widzenia, uwadajge jq 2a niepublicana; jest to postawa wlasciwa pewnym kiytykom popierajacym sztuke ,aktywistyeans”, Weémy dla praykladu takich autoréw, ktérsy utrzymuja, iz publicany status sak jst potwiodeany prac, jak pine David Tren, sagas ELK. Bhabha, A Good Judge of Character Men, Metaphors, and the Comuon Gal, ture, (w)T. Morrison (end), Racing Justice, Bn-genering Power: Essays on Anta Hl, Qlarence Thomas, ond the Construction of Socal Realty, Pantheon Bdks, New Yor! 1992, 5.242 Dopresigie probes yoiotoweselw dyskusjtchosztuce publiceel est cegstopo- plerana w ramach dyskursu urbanistyeznego i archtektonicnego. Cyl teh cons, ‘tsre w latach 80, zostaly wprowadcone w leicowy Swat sxtaki w ela stworzenia bor Ari demokratyeanyeh koncepai eatuld publicane Wanie ,artystow progresywnych” w ,praktyeeng estetyke”. Wedlug Trenda artySei praktyczni odpowiadaja na potreebg popierania cel6w i tozsamo. $i ruchéw spotecenych i wazysthich form walki spalocene, kldre iowa byé zgrupowane pod nazwa ,nowyeh ruchéw spotecenyeh™. Ich aktywnose Promuje .Swiadomosé obywatelska” przez yedukacje publicang? i ponadto, Teprezentuje spreywrécenie publiemej funkeji sztuli™, Kulturoznawea George Yudice zgadza sig, i artySci spreywracaja publicena funkele sat Ki" popraez ,stuzenio potrzebom okreslonych grup spolecznyeh i jedne- 2eénie upowszechnianie ich praktyle na szerszym forum?™ Yadice opublikowat te uwagi w artykule, ktéry rozpocaynal sig od sprzeciwa wobce neokonservatywnych propozyeji zaniechania, finanso- Wania sztuki ze érodk6w publicenych. Jego szerszym zamierzeniem jest dednak prasigeie konserwatystywnej definigi sztuki publicane}, Yudice zadaje pytanic, w jaki sposdh swiat sztulki moze najbardzie) efektywnie ‘kwestionowaé uprawnienia konserwatystéw do prywatyzacji satukl ora cslabianie keulturowych wplyw6w represionowanych grup spolecanych | cenzurowanie sutuki lrytyeznej, ktéra, jak zaldadajg konserwatyéei, ob. Tata wartosei publiczne? Po pierwsze, Yudice odrzuca reaksje liveralne, tore £4 po prosta obrong abstrakeyjnej wolnoSei artysty. Uznaje on, 2 {ake postawy wamacniaja jedynie depolityzacje zwiqzang z koneepejamn! Sztule jako sfery autonomicene}, a wartasei publicenyeh — jako uniwersal- nych, Bardziej efektywna kontestacja programu konserwatywnego, po. Wada dalej, pojawia sig w drialalnosel artystow, ktorzy upolitycaniaia raktyke artystyczna, wiggae sig z nowymi ruchami spolecanymi W tym momencie Yudice dokonuje znaczacego, ale i watpliwego kroku: stwier, za, ig artyéei awiazani 2 nowymi ruchami spolecanyini wbywaia se bes ramy"™. Rozumie przez to, 2e dzialaia poza konwenejonalayan istytu. ‘jaml artystyeznym i w ten sposdb ,praywracaja funkeje publican satu, Uwaiam, it w dzisicjsrym klimacie polityeeaym wapieranie 2 pomoca ‘wezelkich argumentow walki, w kore sztuka bierze udeiat wraz “nowy. zai ruchami spolecanymi, jest kiuezowym rodzajem praktyki publiceng Nazywanie takich ,aktywistycanych’ prac ,sztuka publiezna” podwats autorytarny dyskurs estetyeany, ktéry rzekomo broni ,publicmose’” i ststetyki” zaldadaine, it te kategorie opieraia sig na bezdyskusyiaych nyteriach, standardach .prayzwoitose", smaku" lub ekose Standandy te moga byé réwniez charakteryzowane jako transcendentalne, naturaine Jub agodne 2 wolg wspélnoty. Poniewas.traktowane sa,jako poclodzace 4 4° D. Trond, Beyond Kesistanc: Notx on Community Counter Practice, Aerinage? 1989, April, 36. SBidem., 220; Yedice, Fora Practical Aesthetic, Sotial Tox 1990, 2526, 196. SThidem, = 184,342 is oan wesc obiektywnego arédia, kaddy, kto je kwestionuje, zostaje automatycznie umieszezony poza ramami zaréwno wspétnoty publicznej, jak i estetyki — 8 w istocie pora ,cywilizacjq”. Yudico stusznie wekazuje, ié talcie odnie. sienia do kryteriéw absolutnych sq oparte na wykluczeniach. Absoluty- styezne definigje przestrzeni publicznej generuja dwa rodzaje prywatyza- «jit umieszeanja glosy deaydentéw w sferze prywatnej i praywlaszczaja — czyli prywatyzuja ~ sama sfere publicana, PPojawia sig jednak problem, gy krytyey tecy jake Yudie, ktéray wy. stepuja preeciwko autorytarnym definiciom sfery publicene} propagowa. nym preez Jesse Helinsa i Hiltona Kramera, redefiniuja sxtuke publicang przez tworzenie nowej dychotomii publiczne/prywatne ~takich np. jak ta Pomigday wnelrzem a zewngtrzem instytueji artystyeenych. Podsiat ton wytwarza swoia wlasna upreywilejowana preestrzeA publicena § wlasng prywatyzacie. W konsekwencji, propozycje redefiniii sztuki publiezn| Jako sztuki zaangazowane} w ,estetyke praktyezng” same sluza funk Prakiyezne},z kta spotkelismy sig wezesnie: nakladaja sztywng opony- ‘ig pomigdzy zewnetrzem i wnetrzem instytuefi na réwnie schematyeang opozycig publiezne/prywatne, a zatem propozycie te wypieraia femini stycana polityke przedstawienia 2 artystyeang story publican}, Posh chajmy, dla pryltadu, pierwszego z cytowanych powyte) autoréw. Kryiyka preedstawienia, powiada Trend, nie ma fankgj praktycand), poniewat 2najduje sig w przestrzeni ,poza spolecenym zastosowaniem®. Pisze on x6wniet, it niestety ,zlozone mechanizmy definiowania «dyseypline sta- 36 j nauk humanistycanych oddzielily 6wiat setuki od spoleczne} prakty- i", a ta fragmentaryzacja wied2y, odizslowujge iq od zastosowah prale tycanyeh, wyjatawia estetyke, porbawiajae jg jakiekokolwiek wymiara praktyeznego". Jesli praca nad ,polityka preedstawicnia” adbywa aig w Instytucjach artystyezayeh i skierowana jest do publicanofet artstyez- nei, Wo spromuje luzje niezaangazowanespolecano i apoityeeng) prakty- i kolturowe"® Opinie te popiera réwniex Yudice:,Polityka praedstawienia stosowa: na prave tego typu satu (.) a gra 2 konstruowanym charakerem wis zerunksw (..) ale musi koniecmie prowadrié do zmiany wwarankowad, ‘tore prasde werystkim wizerunkd te tworza”®. Podobnie jak Crow — ale ‘wprost~ Yudice pojmuje publiczna role sztuki w opoayey do tego rodzaju rac, jakie pokazano na wystawie ,Publie Vision”, Pisze: : Trend, Bajond Resitence, 99. city 8.4, "Biden, " Yudice, Fora Proctioal Aesthetics, opt 8. 195, seousrons 343 Reswatmy na prayklad dokonana press Cindy Sherman dekonsrukejgkonatru veanych spolecanie praadstawin habit w spoleceatwiepatriercalnjm, Poti. smo spraeci wobec autorytet przedatawienia, fotografie x ltwoserasa pray Sajane pres Sint stu, Innymi slowy, sztuka Sherman nie petni tadaej funkeji publiczne) — Jest prywatna ~ poniowa# nie mote ,obyé ig bez ramy”. \Wimig polityeznesfery publiczne} Yudice wskrassra polaryzacie, kt a krytyka feministycana podwazala, aby pokazaé, te wizerunki oa wla nie publiczne i polityezne — polaryeacig pomigdzy formalnym dzialaniem Wizerunkéw a wplyvami polityeenyrai wywieranymi z zewnatr2. Weka- aujae na polactenie pomigdzy hierarchig widzenia a hierarchia réinicy soksualne}, krytyka feministycena zaakcentowala fakt, iz same wizerun- kinigdy nie sa neutralne ani pod wagledem prywatnym, ani politycanym. W rezultacio nie moéomy dluiej prayimowaé, xe instytucjesztuki sq ber Piccznymi wagirzemi oddzielonymi of preestraeni spotecenc). Gleboki zwigzek pomigdzy widzeniem a polityka scksuallg pokazuje, i taka i2o- lacia jest fkeja, Twérezo6é dotyezaca polityki seksvalne} wizerunia nio tylko nie podtrzymuje struktury instytucjonalne},lece podwata podzialy, ‘kre reokomo oddzielaja wnetrze instytugii od reeerpwistasei zewnetr2 rej sferg prywatng od sfery publieane). Doktryna postrzogania estalver. nego jako bezinteresowne} percepgji czystych form i prawd uniwersal- nych, doktryna bedgea podstawa iluaji o neutralnoSei instytuji satuki, ostaje zanegowana przez powiazanie cayst formy z seksualna pr2yjem. nofcig patrzonia. Jak pisze Jacqueline Rose, te prayjemnosei sq rowniez cagScia, nie awigzane) 2 estetyka, praestreeni polityezne)". Aby zaakoep- fowaé argument Rose, iz praca nad wizerunkami i podmiotowoseia seksualng uderza w izolacj ico za tym idzie — prywatnose, gwerantowa* 2 przez ramy instytugjonalne, trzeba zaakeeptowaé fakt,° zaréwn0 wi- dzonie, jak i seksualnosé sq kwestiami publicanymi ‘Wepsing ofiara dokonane} przez Crowa i Yudice redefinigi artystyez- ne) sfory publicane} jest feministycana krytyka widzenia, Nie oznacza to sednak, it tyeh dwéch autoréw preyjmuje identyeana postawe polityeana ‘Wreez pracciwnie: Yudice umieszeza nowe ruchy spolecane w centrum ar- ‘ystycene} sfery publiczne}, natomiast Crow obareza je odpowiedzialno. cia za agonig sfery publiceng). Ale ich wapdtudzial nie jest praypadkiem. Yudico i Trend mogli wygnaé sztukg inspirowang ferinistyeznymi anal exualty i the Fae of Visin, (or) Seeuality inthe Field of Vision, Verso, Lontion 2986, s. 281. Barbara Kruger cyto ten fragment jlo motto je wystapenia wa: smoch drugie ere dys ,Tho Cultural Pubie Sphere” w Dia Ooater, Reager I Douglas Crimp, w ties po referaie Crowe, pderedlal ole aekeuslneélw odaieseniy sary publizn344 aca ners zami przedstawienia do przestrzoni prywatne}, poniewad obstaig oni, na- Wot jesli nierozsadnie, przy fundamentalistyczym model jecnolite) ef. zy publiczngj. Jaki inny model dawalby pewnoS6, iz tak awana fragmen- ‘tagja praestrzeni nicuchronnie niszczy sfere publicena lub oddzicla sztuke od jakichkolwiek funk publicanyeh? Autorzy nieufni wobee frag- ‘mentacji czasami wystepuja przeciwko instytucjom artystycanym wspie- rajae sig eytatomi 2 badaczy, ktirzy analizowali role badas akademickich i specjalizagji dyscyplinarne) w depolityzagji wiedzy. Owi krytycy setuki 2réwnuja spocjalizacie dyscyplinarna 2 ,izolacja” instytuji artystyeznych, ‘Trend odwoluje sig np. do eseju Edwarda Saida Opponents, Audiences, Constituencies, and Community (Praeciwnicy, Publicanosé, Wyborey Wspélnota)"®. Blednie konkluduje jednak, iz celem upolityeznione} wi day winno by¢, nie jak u Saida, uidocenienie awigak6w pomiedzy nauka ‘a wladaa, ale odtworzenie koherencji calego zycia politycznego w wynileu rostej rezygnacii z przestrzeni dyscypliny lub prawem analog — insty- ‘tucji artystyeane). Trend sugoruje, #0 dzighi tej rezygnacii scluka whro- czy wo wazechobejmujaca praestrzefi spoleczng i jednoezesnie odzyska ‘swe funkeje publicane, Jak pisze Bruce Rebbins, sfera publiczna zostaje praeks2tatcona ,w mityeana pelnie, zubazajace wygnanie, ktore owe dys- cypliny musza nieustannie i daremnie oplakiwae"™S, Na podobne} logice oparta jest koncepeia, 2 Golityka wizerunk byé aredukowana: ,przede wezystkim do warunk fukug” i 2e zmiana tych uwarunkowaf jest nieebedna dla pobudzenia aktywno- Sci publiczne) w sferze kultury wizualne). Redukeja maczenia wizerun- kw wylacznie do kontekstu zewnetranego praypomina teorie spoleczne, kt6ra zakladajg istnienie fundament6w, ktére nie tylko formuja podsta- wy wozystkich spolecznych znaczed, ale i rzadzq nimi. Zatem znaczenie Jest dlokalizowane w podstawowych, obiektywaych strukturach, ktdre sta sig zasadniczym przedmiotem walk polityeznej. Uzywane do wyjas- niania znaezenia wizerunk6w, teorie spolecane preemycaja na powrdt do artystyeznego dyskursu sw6j wlasny model: uprzywilejowana i wyjatko- wa praestrzeti polityki, dawno odrzucona przez foministyeme teorie przedstawienia. Feminizm kxytykowat ten model polityki, gdy byt on. wykorzystywany w przeszlosei do zepchnigcia plci i seksualnosei.do roli czynnik6w drugorzednych w relacjach spolecenych postrzeganych jako fundamentalnie polityczne. Obecnie, x uporezywa powtarzalnoseia, taki ‘model polityki podporzadkowuje feministyeang polityke wizerunk6w 5° BW, Said, Opponents, Audiences, Contituensiss, and Community, #) H Poster (cod, The Antiaestheties Bssays on Postmodern Culture, Bay Pres, Port Townsend, ‘Wash, 1985, «136-59, B. Robbins, Interdiscplinarity n Public The Rhetoric of Rhetori, Social Text” 1990, nr 2826, «118, ; sconuromn __ 345 Praestrzeni publicenej, ktdra rzekomo popresdea pruedstawienie, Gay kerytyey popierajacy praktyezng estetyke podtreymuja ten model, to jot noczeSnie odchodza od zalozed feministyemes ‘tére pomogly rozwingé cos, eo nazywam demolratyceng prasstrzeniy ( Publica nieobeenoscig absolutnych pods aw spolecenget mseret Posiidiac to zalotenie, cwolennicy satuki altywistyene) resygnuig fem x bardziej radykalnych aspektsw swej wlasne} postawy. Gdy od. Aaielajg sztuke jako ezesé nowych ruch6w spolecznych of polityki wid nia, to nie dostrzegaja, iz nowe ruchy spoleczne i feministyeane koncepele Podmmiotu reprezentagi majq w istocie wspélna plaszezyang. Obydiwio strony podwazajq fandamentalistyeane teorie spoteczne i kwestionuig, smigdzy innymi doktryng antagoniamu Klasowego zapewniajacego spdj- nose walki emaneypacyine}. Czy praekonanie, iz absclutne fundamenty determinuja znaczenie wizerunkéw ~ a zatom, ze musea zostaé zmienio. ze anim sztuka bgdzio moglastaé sig publicana nie stai w spraceanosed 2 jednoczesnym popieraniem nowych ruchéw spotecanyeh, ktére deklara- Ja swcia niezaleznesé od takich wlanie fundamentéw? Nowe ruchy re. Prezentuja nove formy tozsamosc polityeznej, ktore podwadajq tradyey}. ze politycane projekty lewicowe. Odmawiajg one podporzadkowenia sig regulacyjnej wadzy parti politycenyeh wylluczajaeyeh edrgbnoéel i St, nice w imig podstawowego interesu polityeznogo. Nowe praktyki spolecz- ne, nieredukowalne do 2 géry okreslonych norm, sq obietnicg bardzie) demokratyeanych zwigzk6w politycznyeh Koylyey, kidray popieraja zaangezowanie sztuki w nowe rachy spote cao, & jednoezeSnie atakuja feministyezng rewizjg preedstawienta jako fragmentaryzujaca i prywatna, podwatajq wlasng troske o obrone rdznt, &y, Ktbrejw innym kontekécie zarliwiebronia, Chociat opowiadaja aig oni po stronie pluralizmu, w oporygji do konserwatywne} homogenizasi slery Publican, to nieswiadomio stag w jednym szeregu 2 wplywowymi auto. ami, ktéray odrzucaja réiniog ~ szezegélnie takimi jak David Harvey i | Fredric Jameson, ktrey rozwijajq teorie Kultury postmodernistycangj oparte na neomarksistowskim dyskursie preestrzeni. Krytykowalam to | teorie w swoich wozexmiejazyeh esejaci™ W tym micjseu dodam jedynie, ie Harvey i Jameson podzielaia wspélezeénie powszechne uwrailiwienie blicena, poszulejae mozliwosed uwolnienia praestrzeni cli kapitalistycane) i zw16ceniajej ludziom. Dla nich rowniee Pr2estrzeti publiezna to cos, eo zostaio wtracone. Jednak w preecini stwie do Yudice'a $9 oni Swiadomi podabiesstw migdsy nowym! nacht spolecznymi a postmodernistyczng analiza wizerunkow, lece zamiast Proeciwatawienia ich sobie, po prostu oba ziewiska odrvucaja. Wedlug "Zeb, Man in Space Boys Town, w tj ksigtce,346 ost nexrscae Harveya obie tendencie sa wynikiom fragmentacji wywotane) przez post- fordowskie proeformulowanie kopitalizmu. Obie réwniee. kontynuuiq fragmentacjg. Nieamierna rozleglosé przestrzenno-ekonomicene) siect péénego kapitalizma wywoluje w podmiocie kryays przedstawienia, prey- tlacea nasza, zdolnosé do dostrzegania fundamentalnej spéinosci pozomie tylko pofragmentowanego catoksztaltu powigzani spolecenych oraz unie. mofliwia nam zrozumienie wtasmego miojsea — pozygji klasowej ~ w tym caloksztalcie. Owo zaSlepienie powstraymuje nas of zainicjowania akej polityeznej, niezbecinej do zmiany spoleezesistwa,(Wedtug Harvoya, y2a- ubionie sig” naszego aparata percepcyinego jest powodowane przez post modernistyczna polityke i postmodernistycana estetyke. W wymiarze po. litycenym, fragmentacja przejawia sig w proliferacji nowych tozsamosei politycanyeh, ktére nie dostosowuja sie do normy. Fragmentacja estetyez- (aa ma miejsce, gdy artyéci zajmuja sie raczej wizerunkami niz r2oceywis stosci, ktdra rzekomo jst ich podlosem. Przckonanie o kryzysie, nieadekwatnosei pracdstawies spolecenego Swiata, jest tylko wwezas modliwe, josli wiergy sig w uprzedni stan sta Dilnych, jednoznacanych obiektywnych limpartial] ~ to jest adekwatnych przedstawied, czyli w iluzie, kidra usprawiedliwia wysitki peaywréconia tradyeyjnego autorytetu. W imig odtworzonia preestrzeni publicznej ba- dacze, ktdray identyfiuja sig 2 minionym zlotym wiekiem wiedzy absokot- A, zajmuja pozygie ponad rzeezywistoseia, Inni spychani sq do nizszyech 2edéw, albo gorze}. Na prayktad u Harvey'a rzeczywistosé politycana jest zréwnana 2 nieuporzadkowanym systemem przestrzenno-ekonomicznym. Bezdomni, najbardzie} widoczny produkt tego systemu, wylaniaiq. sig Jako upraywilejowane figury preestrzeni polityczne), Usilowania, aby mo wi€ 0 o praestrzeni miejskiej ~ zacaynajac ad réznych stanowisk lub odno- sage sig do réanych preestrzeni — sq traktowane jako eskapistycene, “eviysigeano lub jako prayeaya neakceptowanegy stan recy. Kar dy, to analizuje preedstawienia miasta nie w odniesieniu do rascaywi- ‘stosci zewngtranej, ale jako dbszary, gdzie wizeranki sq prozentowane: raezyWistalt + giaie wyowarrane sq, podnioty, Jest Gskarany 6 —grubosktmose w stosunk do ubogteh Ti Jako wrég bezdomnych, % polityeanoge punktu widzenia to oskarkenie Jost nieproduktywne z dwéch powadéw. Po pierwsze, poniewa2 jesli ches: 1y zrozumieé i zimieni¢ obeene przedstawienia bezdomnych istosunele do nich, to musimy ~ by ubyé st6w Adorna ~ ,zwrécié sig w strong podmio: tv", Po drugie, uniewadnienie kwestii podmiotowoéci ezgsta prowadzi Jxytyk6w do praywolania yosoby bezdomnei” nie w celu propagowania sprawiedliwosei spolecznej, leca by dowiesé wigkszej praenikliwosei wlas- ‘nego spojrzenia na spoleczeristwo. Adorno, What Does Coming to Terme with the Past Mean? op. cit, 128. somrouin 347 KAMUFLAZ (COVER STORY] WeaeSniej pytalam, jakie funkcje polityezne realizowane sq przez na- wolywania, obecne w lewicowaj myéli o sztuee, do uczynienia sztuki pub- licena, Jedna 2 odpowiedzi glosi, 4e obrona artystyeanej sfery publican} stala sig Srodikiem ochrony tradyeyjne} preestrzeni lewicowych proiektGw- politycznych. Pod ostona slowa ,publicana” pewni autorzy wracajq do beckrytyeznego wykorzystania praymiotaike ,realne” — realai ludzie, realna przestrzes, realne problemy spolecane, prozentowanych jako pod. stawa realnej walki politycznej. Jednak praktyki artystyeme, ktére kwe- stionuja wykluczenia bedgce podtozem tych ,realnosei", nie staly sig pry- ‘watne, jak uwatajg ich preeciwnicy. Jest wrecz preeciwnie, praktyki te etna ardsinom snag deja fry publiza Rw sim, | ‘wanate ateg, ti nasea wapalnats jst exjngs mioustlonsahtrporsies isco, wraz 7 nowyrat Forman’ poligeaaymr j naszych oczach ~ 2 rozprzestrzenieniem #gdaa jednostkowych praw, ro7~ mnozeniem projektéw politycznych opartych na stronniczej krytyce | par tykularaych celach, 2 rozwojem tendengj intelektualnych tworzacych no- ‘we przedmioty analizy polityezngj i écingajacych podmioty wiedzy z ich abstrakeyjnych (unsituated) wyzyn ~ przestrzen publicana mniej jest po dobna do utracone} eatnarting bardzij, jak to preekonujaco nazwat Bric Bin, tom Sgn Me Phonon Pub Sphon Cx) Uhudna sora publiemal: We wstepie prblematyzue on ogwije tracey ne okreslenia 2tudna wap6lnota” the phantans oli, rcguans a Waltra Lippmanna,ktrystworat je w 1996 sok, Wedheg iaeeas, na wspdlanta tthe publi] jst cudzeniom, poniowat demolratean Weak odpowiodsiainog i jednorodnego eekioratsadolnge do mentee aan twa w mechanizmach raqdzenia jet neasiagalay. Nowocoeeaorpeetes 'e, powiada oa, po prostu nie maja wystaremjaco dso cove, ai abies 0 wszytkicnkwestiach svigzangeh 20 wapdlayn dobeows Seo ‘wapéinta obywatelaka jest zudzeniom, konkluduje Lippaiane madsoe winny byé powierzone wyksztatconym elitom, spolecznym. Podebnie jak Lippmann, rowniet Robbins wyloraystuj kaneepee vanlnoty ako audzeni, aby zakmeotionowad iter earlices ook Jeczastwa, Robi to oda winnym eli nie resygnijece coeyablng, nei, ale podwata Habermasowski ideat wyjulkowa) sfery publicane), ktéra "SB. Robbins, Introduction: The Public as Phantom, (w) B. Robbins (red), The ‘Phantom Public Sphere, Social Text Sais on Cultural Politics 5, University of Minnesota ress, Minnespolis 1935,348. ost evr rzekomo zanika. Dia awolennikéw tego ideatu odtworzenie tradyesine kxrytycanej sfery publicanej jest alternatywa wobec takich opinii, jak ta autorstwa Lippmanna, ktére sq propozycjami elitarnego zarzadzania de- rmokragja, Dia Robbinsa ten ideal Habermasa sam w sobie jest ztudze niem, poniewat iluzjg sa takie kategorie, jak dostepnose i powszoehnose, tore reekomo majq ksztaltowaé sfere publicana, ezynié ja. publicea, Utracona sfera publicena byla w reeczywistosei whesnoseia eltreélonyeh uupraywilejowanych grup spolecznyeh. Z tym punktem zgodzilby sig sam Habermas. Wiedsiat on, iz w praktyce podstawa burzuazyjnej sfery pub- licanej bylo wykiuezenie. Cheiatjodnak ocali jj ideat zaréwno praed nie- dloskonaig realizacjg u poczatha jej dziejow, jak { przed poéieiszym ska, zeniem praez konsumeryzm, mass media i pasistwo opickuseze. Daleki od krytykowania zasady istnienia tej wyiatkowej sfery publicznej, nawo- tywat do jej odrodzenia w formie nieskazonej. Opierajac sig na pogladach Alexandra Kluge i Oskara Negta, Robbins argumentuje, 2 tradyeyina sfora publicana jest zludzeniem nie dlatego, ze nigdy nie zostata w petni zrealizowana, ale dlatogo, if ideai koherencii spolecene, Kisry wypetnia sens pojgcia spublicane”, jest sam w sobie awodnieay,& ponadta Opry. ‘epreymuszanego Konsensusw O5 PISS iluzjq utrzymywana proer eatarcie réenic i partykularyaméw. Kon- trastowanie ,skaiongi”sfery publicenej z wezesniejsza lub potendalnio caysta sfora publiceng study utraymywaniu te lug. ,Konieezne jest ra. cae} zhadanio idealne] histori afery publicanej xéwnalegle 2 historia je} uupadia po to, aby podkresli¢identyeznose ich mechanizméw"™ Dia Robbinsa idea wspélnoty [the pubic] jako ludzenia ma pozytyw- no konsekwengje. Jest howiem preeciwwaga wobec gloséw damagajaeyeh sig powrotu utraconejsfery publicene kiéra, jak sig on slusenie obawia, mote prowadaié do systemu autorytarnego. Jednoezeénie aludny chara. ter wspélnoty niepokoi Robbinsa, poniewat rozumie on, it istnienie ja. egos modelu sfery publiczne| ma dla demokragii zasadnieze znaczenie. Robbins przywoluje podejrzenie Lippmanna, 2e wspélnota jest ahudze- niem po to, aby zmusi¢ lewice, nie tylko do przeanalizowania wlasnych zaloteti na temat maczenia sfery publieane, ale i do przemyélenia je zeangazowania w ochrong i rozw6j demokratycane) praestrveni publice, ne. Rebbins pisce,i2z "40 Newt 1A. Kluge, Public Sphere and Experience: Toward an Avclysis ofthe Bourgeois and Poletarian Public Sphore, peek. P.Labeny, J. O, Daniel, A- Oka Uni. versity of Minnesote Press, Minneapolis 1098, « 2. Opulikowane w ocinal Sako Ofendichteit und Brfanrung: Zur Orgenteationsanalye von burgerlicher und grolter! sche Offentichbalt, Sobrkamp, Brankfurt 1972, mows — tiie scostoma 349 W radykalngj wales dotyesqee) architektury,planowania wrbanistycenego,reesby, {sori polityezne,ekologi, ekonomi, edukai, mediw i zdrowia publicenego, wy, ‘ieniajae tylko kilka 2 wielu abszaréw, sera publieana od dawn jest kreykiees spracciwu wobec prywatne} cheiwote, jest adaniem 2wsdcenia uwagl na Gober ogélne kosztem korayéei wynikajgeych 2 wlasnoél oraz apelem omodlinaséotwart kontrol badge prsciwieiatwem biurokratyezng| i korporacyjne Kenspeaej, rea, na ktérj dyskryminowane mniejszoel walcea a mods ekspres swe tatsamosss ‘elturow, jest Kryptonimem soxalizms, Wydaje sig, 2 posbawieat tej dyekurayw- rej bron, podejmujemy walke nisadpowiedniousbrajent Okreslenie ,2hudaa wspélnota” phantom public] mote dezorientowaé, Poniewad nie potrafimy poradzi¢ sobie bez koncepaji preestrveni publicz. ‘ej i dlatego niechgtnic ,patreymy jak ostatecenie rozplywa sig ona w po- wietrau"™®, Robbins na wiele sposobéw uéywa okreslenia ,zludzenie”. Po pier- vws20, wykorzystuje je, aby nazwad — i krytykowaé —idealy jodnolit) ste zy publicene), ktéra wedtug niego, nie zostala utracona i nie moze vostaé edzyskana, Uwata, if ta sfera publicana jest waénie cludzeniem, iluga, Diatego, dy tgczy aludzeniowy status sfery publicenejzjejrozplynigaiea sig w powiotrzu, to rozszerza to pojgcie, ukazujae sludzenie jako zagrose. nie dla sfery publicme). Jednak dale) Robbins pracksztalca -slvdna ‘wspélnote” w alternatywe (a nie tylko krytyke) wobec ,utraconaj sfery ubliczne)" (lost public. W zakotezeniu pisee, i jogo celem jest pehnigeie ntematu zludngj sfery publiczngj ijej probleméw w strong dyskugi, ktsra ‘w mniejszym stopniu odwohyje sig do przesztosel"™” W tekécie Robbinsa ukryta jest sugesti, ée podczas gdy utracona sfe- xa publiezna jest w pewnym sensie ztudzeniem, to bardziej radykalne szanse dla demokracji moga wynikaé wiaénie ze sfery publicang} paimo- wane) jako audzenio, Ujgcie Robbinsa aktualizuje watne pytania. Wycin GAIAE dalszo konsekwencje x symbolu zludzenia, mozomy zapyiad: cay uuteacona sfera publiczna nie zostala skonstraowana po to, aby raprs. 2y6, it demokratyezna sfera publicza musi w pewnym sensie bye zu. Aeniem. Czy siawiskowy charakter sfory publicene} powsterymuje, cay Promuje demokrasje? Cay choemy sig odzegnaé od zlutng) sfery publics 2, cay przemyéle€ sferg publiczng wiagnie jako ztudzenie? Jaka postawe = Laka odpowiednig definisig eludzenia ~ powinnismy prayjaé, jedi za akeoptujemy wezwanie Robbinsona do praemyélonia afery publicenei, W skrécie, cy sfera publicana jest cayms deeyduigcym dla demokraci, ‘whrew falctoni czy re wrgledu na fakt, 20 jet studzoniont? 8 Robbins bide, bidem, sv, Introduction: The Public a Phantom, opt, 5.350 oa meus Niektéray autorzy analiaujgey sfore publicena wybrali tg pierwszq opcig. Na praykad Iris Young, po praeprowadzeniu ostrej kxytyki repub: likenizmu obywatelskiogo, proponuje oprzeé znaczenie sfery publican raczel na réénicach, nit na jednosei. Sugeruje, is ideal obywatelski wi- rien byé zastapiony prez heterogenicana aferg publiceng zlotona 2 r6i- norodnych grup spolecznych. Obywatelstwo winno byé zrSinicowane przez preynaleznossi grupowe. Z punktu widzenia domokraci radykal- nj, obiecujaca jest je} propozyeja mnozenia politycznych tozsamosei i preestezeni, Priayjmujae, e r6aice grupowe winny by6 relacyino, Young ‘wystepuje preekonujaco przeciwko uniwersalizujacym idealom obywatel- skim, kt6re jedynie grupy represjonowane naznaczaja jako odmienne™ Choeiaz autorka utraymuje, iz grupy sq réinicowane przez powigzania, a nie tozsamosei wewngtrane, to polityka réznic, ktéra proponye,ostatace. nie sprowadza sig do negocjagji pomigdzy istnieigeymi uprzednio 29da- nami egaystujacych jut grup spolecenych. Réinica zostaje zredukowana do twzsamosc, a Young wydaje sig zapominaé, iz wezeSnie podkresiais, ‘0 kaida réinica wynika ze waajemaych zaleknoéci, W konsekweneji au. {orka omija najwadniejsze pytania, ktdre stoja proed polityka pluralizmu: JJaka koncopeja pluralizmu mote przociwstawié sig faktowi, it poszulkiwa- nie toésamosci mote stabilizowaé siebie przez potgpianie réznic? Jakie Dojecie pluralizmu moze zadzialae pracciwko agresywaym r owionyéh tozsamosei, gdy sq one destabilizowane pracz n pytanin wychodza poza ramy tego eseju. Zanotujmy jedynie, it propago- wana przez Young poityka réinic upigksza je, gdy dafiniuje rétmice jako sosobliwosei jednostek”, chociaz twierdzi, 4¢ osobliwoéci te sx spolecznie iconstruowane™®, W efokcie Young nie bierze pod uwage produktyne}r0- 1, kiérq mote w Konstrukgi todsamosei pelnié racze) dezintegracia nit zespolenie, dezintegracja podczas ktérej gropy staja wobee wlasne) nie- pewnosci, Jej koncopeja polityki pluralistyeanej wprawdzie rozbija mono- lityeanose sfery publicanej, lez spaja ja ponownie jako szereg rzeczywis- tych tozsamosei. Pluralizm ten nie roewija najbardaicj radykalayeh implikacji watplivosi, ktére sama Young wprowadza w koncepsg sfory publieznej, gdy kwestionuj logike to#samosel i metafizyke obeenoéei, na "1 M. Young, Social Movements and the Polite of Difference, (:) Justice and the Polite of Difference, Princeton University Poe, Prinestn 1900, 2,172 "© Praypomaione o tym, bo rnios jst oparta na wepétaletneéioc,dlatogo savie tego typa pytania, poi sig w wystapienis Wilisma B. Connolly Plurliem and Mle cultural” zaprezentowanym w ramach konforenc Cultural Diveraities: Oa Demaera «3, Cemmunity, and Citteoaship* zopanizowang)w lulym 1994 roku w Boon Foundation wiNowym dork, "OTM. Young, The Ideal of Community and the Polite of Diference, (w:) LJ. Ni cholson (red), Feminism /Fostmadaraism, ‘Thinking Gender Series, Rovtledge, New York, 3.308, sono : 7 351 torych wepiera sig nowoczesny ideal. Wycofuige sig ze zlotonotei swe) swozeSniej angumentagi i popadajge bardzij w dysiursistniof ni lac, Young prezentujealternatywe, kt) celem zdaje sig bye urcoceywistnie. aie sfery publicene| jako w pelni dostepne) i ustanowione) realnose, 4 usunigciejej wersii zudzeniowe, ktdra autorka idontyfikuje 2 iluzia vaiatkowe) sfery publics} Tnacze} podchodz do kwestil praestreani publican teoretyle Thomas Keenan. On réwnies podwata koncepeg utraconej praestrzeni publicang), traktujae ja jako iluzie.Jednal jego tekst w ksigace Robbinea preeksrtal- «a demokratyezna sferg publiezng w zhudzonio!. Keenan igzy ej thudao- iowy aspekt x pojawieniem sig, a nie znikaniem praestrzeni publcang. Su- tere, i afer publica jaw ig eke sudzonio tylko w momend zikania, Ese} Keenana Windows: of oulnerabilty (Ob iwoset na ara. nienia), wykorzystuj slement architektooiceny “kon ‘ako figure rt. icy pomigday raocaywistoscig prywatna i pul perajge sig na pionierskich pracach Beatriz Colomina, Keenan inezy historyeane debaty architektoniczne dotyczgce form i znaczenia okien z aktualnymi dysku- sjami na temat formy { znaczenta polityezne) sfery publieene. Jak piszo Colomina: ,Kazda koneepeja. okna implikuje poietic relack pomteday vwngtrzem a zewnetrzem, pomiedzy peaestrzenia prywatng i pabiczng”™ Cay okno zagrata sziywnemu podziatowi na prywatne i publicene, ey ‘swarantuje go? Czy okno zapewnia czy narusza domknigcie obszaréw rywatnego i publicanego wytworzanyeh przez ton podat? Podebnie jak Colomina (checia caynige rozmaite rozréinienia), Keenan lacy te pyta. ‘nia ze statusem cztowieka. Czy okna, tak jak w tradycyjnym modelu per- spektywieenym, stabilizujg calowioks, pozwalajge ego wyizolowanemu spojrzeniu spogladaé przez okno i opanawywaé éwiat ujmowany jako od- daielny, zevngirzny abiekt? Czy moto ckna pocwalaja wpedaé éwiatha, cayli Swiata zawngtrenemu, do wnetrza i rakdGcaé widzenie oraz Kontrale czlowieka nad oioezeniem, naruseajqe berpioezeatwo wnetrea? Jak 2a. uwaga Keenan: Lm wiges} éwitla, ym mnie) wideenia i tym mnie) we vwngirzu tego, co pozwala calowiekowi zamaé wygody i bezpieezoita, tym trudniej znaletémicjse, x ktérego sig patray™ Ww opozygji do tradyeyjnych koncepeii BTR, Keenan, Windows: Of Vulnerability, (vi) Robbins re.) The Phantom Public Sphere op-st,e. 121-141, 2B. Oolomina, Privacy and Publicity: Modern Architecture as Mass Media, MIT ross, Cambridge 1994, 5,194, "Keenan, Windows: Of Vulnerability op. cit, s. 127352. oss sure strzenig zewngtrana, w klra wehodzimy jako jednostki prywatne po ta, aby bezstronnie postugiwae sig jezykiom. Jest ona sustruktoryzowans jal gayle’ dlatego beestronnoS¢ est niemodliwa. tera publiczna Keena ‘na proekracza poriom pojedyncza}jednostic i jst cayms wige} nit ny. ‘ty sbi jednotele W tym tnaczoai, idea afory publican, Ma jest pe- dobaa do ieapka, nie r6tni sig od innych je} koncepel. Jednak w praociwienatwie do Klasyemnych defini afory publiene, jj riodl, wan rowany na jezyku, nie znajduje si¢ w radykalnej opozycji do jednostki, Raczej problematyzaje modliwosé wyradne] separa rzezywistosei pub. lieangj i prywatne), Podobnie jak Swiatto wpadajace praez okno, zy do- slega nas 2 odlegloss,lece nie mote bys traymany na beapiecany dystans, nie narasea réwniez uprzedaio zamknigtogo podmiotu, Race} relizuje. ry nasea podmiotowosé, whraczajae w sfere jezska, jako preagzystujace- 0 pola spolectmego, gdrie wytwarzane sq anaezenin. Whroezonie w jee alienuje nas od nas samych, odsuwa nas od — jak Freud powiedziat o nie- Swiadomoéci— snaszego wlasnego dom"! Jey" cayni nas obeenymi jak podmioty, rordwajaige nasi otwiesajge na rowngtrze, Miesclanioe sfery publiczne} Keenana nie jest ealosciowa, prvwatng jednostk klasyeangs preestraeni publieene sgrye podwaza nasz spol) ~ pozbawin nas we- vwngtranej podstawy ~ a sam rownie jest nieadekwatny. Slowa nie réw- aja sig arzeezywistoSe", nie #4 wiemymi elewivalentami reeay. Nie ma preegzystujqeego anaczenia w jeayku ~ jedynie rSénice pomigday clomen- tami. Jeat on zlozony 20 znakdw, kidre nabywaiq zaczenie w relag do innych znakéw ~ bea estatecznego lesa i datego zawsze potrzcbuje wzbogacenia i otwarcia na zaktécenia — jezyk jest medium wyjatkowo publicznym, a jednoczesnie wyjatkowo niestabilnym. Keenan pyta: A je- Sli osobliwoSé sery publieznej nie polega na ej nieobeenosei, a na pelnig- ciu w obecnosei podmiota dla sebie,ktdre igczymy x pisaniom lub 2 jeay- liom w og6le? Wowezas wazystkie ksingki i artykuly bedace wyrasem zatoby z powodu utraty lub zniknigcia sfery publieznej, w istocie odnosza, ie, nawet jesli w wyniku nieporozumienia, do czegos waznogo w zagad- nicniu sfry publicznej ~ do tgo, 2 jej tu nie ma. W sensie struktural- "ym aera publican jst gies indsi), ni jet ani utracona ar ie yf ‘maga odbudowania, jest bowiem definiowana praez sw whasny pdr wobec uobecnienia™ . A jeéli ta specyfika sfery publicznej — to, ze jej tu nie ma — nie jest za- grozeniem, tylko warunkiem demokracji? Tak wiagnie uwata Lefort, gdy — definiuje przestrzen publicana jako otwarta i uwarunkowana, wytaniaja- 4S, Froud, A Generel Introduction to Psychoanalysis, reel. Joan Riviere, Simon sand Schuster, New York 1985, =, 252. 8 Keenan, Windows: Of Vulnerability, op. city. 195. soonarona 359 © sig wraz 20 mnikaniem zatotos 0 obecnosci - obecnosei absolutnych Rundamentéw jednoczacych spoteczedstwo i zapewniajacych ma harmo- nig. Jedli .rozplynigcie sig dowodéw pewnoéei” wprowadza nas w prae- strzefi publiema, to wéwezas jest ona deeydujaca dla demokragi, nie ‘wbrew temu, ale wlasnie dlategn, iz jest atudreniem ~ chociat, nie w sen sie zwyktego praywidzenia, fatseywego wragenia czy zwodniczego wyEla. du. Jaletwierdag Joan Copjec i Michael Sorkin, .zhucna sfora publican, nie jest zwykia iluzia, lez poteéng ideq regulujqca”™". Demokratyezna sfera publiczna mote byé chyba nazywana zludzeniem, poniewat gdy sig Pojawia, nie ma faktyeznej toesamosc, a wige w konsoltwengh jet enigina tyeuna. Wylania sig, gdy spolecceistwo jest ustanawiane jako spoleeren- stwo ber tadne} podstawy, jak to pised Lefort,,bez eiala..) spolecces stvo, ktdre podwaza preedstawienie organiczne) totalnosei™™”. W taki) ostaci jednosé spotocaeritbwa staje sig fakiem ezysto spolecznyn'¥ pede nym na Kontestac. Jest prrestraet publicana debaty pojawia sig wri 4 aniknigciem absolutaych podstaw spolecenych, to mnajduje sig tam, {gdzie znaczenie nieustannie sie wylania i jadnoczesnie eanika. Sfera pub. licana pojmowara jak atudzenie jest wige niedostepna dla tori plityex- nych, Ktére nie rozpoznaja takich wydarzen jake nowe ruchy spolecane, ‘ktérych nie mozna uchwyci¢ w narzueone z gry pojgcia lub bed uciekania sig do ostatecanych intencji. Ztudna sfera publiczna jest miewidocana 2 polityeznego punktu widzenia, ktore ogranieza rzecaywistosé spolecana do zawartosci,jaka wypelnia praestreet spotecans, lecz ignoruje zasady ‘wytwarzajgce te praesirzed, ‘Josli demokracja jest forma spoleczetistwa, ktsra ulega zniszeveniu, dy nadaje sig joj pozytywny rodzajistnienia, to demokratyema prze. Str2eii publicana nie mote byé utraeonym stanem pelni palityezne, kidre- 40 cheemy, ale ktérogo obecnie nie mamy. Zitek pisze: ,Nigdy nie micl. Smy tego, co stracilismy”, gdyt spoleczerstwo bylo zawsze roxrywane brzez antagonizmy"®. Wytworzona zamiast tego przez utrate ide! pel urate, ktéra stwarza dycie polityeane w demokragj, przestreet publicz. za moze by€ ta przestrzenia, w kt6rejisiniejemy jako jednostki spalecz. ne, cho6 nie do koriea cheemy w niej byé. ‘Zatem wszystkie publikace, bedgce wyrazem taloby po utraconym po- czatku sfery publicznej, nie 9q po prostu reakcjamni na faktjejnieobecno- Sci. Prayimujge forme tego, co Keenan nazyyra mylaym rozpoznaniem, 34 one racze} panicenymi reakejami na otwartosé i nieadeterminowanie demokratyezne} sfery mnbliczngj jako aludzonia ~redzajom agurulebll we, tir Cepiee iM. Sorkin, Shroom: Bast New York, Assemblage” 1994, 1 24,591 LU Lefort, The Question of Democracy, op. ct. 18. Bike, For They Know Not What Thay Do op. eit, 168. eg ee |354 sosat eevee bee przestrzeni publiczne), u poczgtkow ktorej ley utrata. Z perspektywy socjologiczne} agorafobia jest przede wszystkim praypadioscia kobiet, Na miejskich ulicach i placach, gd2ie mezezyéni maja wigksze prawa, kobie- ty postugujq sig r6inymi strategiami, aby uniknaé zagrozen wynikaja. eych z przesirzeni publiczne}. Cierpigca na fobig kobieta mote probowaé definiowa¢ i zamykac sig w strofach, ktére uwaza 2a boapicczne, Wymy- ‘la ,kamuflaze” (cover sories): wyjaSnienia swoich zachowaf, ktére, jak napisal jeden z socjologéw, ,nie ujawniaja, 2e jest ona tym kim jest, ezli soba, Ktéra cbawia sig miejsc publicanych"™, Na prayklad, cierpigca na agorafobig, kt6ra idzie poboezem, gdy't uwaza, iz jest ano bezpiecanicjsze od chodnika, moze usprawiedliwiné sig przed ludémi tym, 2e szuka cze- 05, co 2gubila™, ‘Ziudna sfera publiczna jest oezywiseie innym rodaajem preestreeni. Mimo 2 jest jednakowo realna, to nie jest wspdtmierna z tecenami mie}- kimi, ktére sq empirycznie identyfikowalne™ Jednak ona réwaies kryje "0. B. Gardner, Out of Place: Gender, Public Pact, and Situational Disadvantage, (r9 R. Friedland iD. Bodea (red), NowHlare: Space, Time and Moderaty, University of Califnia Press, Borkel Spider, 350 "5 W ramach togoeuaj, gay analiza altualne debatydotyceae ,prestreni public. raf, to nie tylko kwestionsje anaczenie pga publicne ale petlematyeajg townie slowo spraestrei. Jak ctaralam sig sagerowaé of perwanegealaais, presired nie jet oexyistg hb monoitycan katogoria, Preestrsed mode dno sig do alta lub buy, ale takse do totsamatei lub dyakurau. Niektray krygey ehca added pracstrzene, pratkeztalesje nice pomigdey nimi w openyi, raktuiae ten plarwsayfodza preestrzn ako bardzejrealay" od drugiege. Innymi sowy, krytyey cakeoptugMasyezna open ie pomigday realnoéi a mya, exymé co nie jst est dyskursywae oraz nakladal te opoayde na inne ketegorie preestrzeni, Uwazain, 2e demolatyeana lxytyka proses sus roobié taka dychotomig,Datego, dia prvestracspolcana ale jst po prost da- ‘5, borpiana Iub semknielg call Kira popreedza pradstawienla tzsamote prom treon, jj eamknigce, jst konstytuowane i ulreymywane pres reac dsiursywne + same aq maleraln i pruestrzenne ~ odréiniane, represjonowanie, poporeadkowania, ‘sdomowiaai, wykluczanie, W skrice,proestraed jest relaying, aw konsekweng, ak pe s2e Mark Wigley io ma preestzen bes proemocy i nie ma przemecy, kta ni bylaiy raestreenna’, Arigkul watypiy w Assemblage” 1998, ne 20, Ari. 7. Guy layércy oporaa sig na oporygi pomigdry realng” lub konkretng” prasstraani, ‘Kira rzehomo jest uksztaiowana pre posadyskursyomne procesy, a inaymipreestrznia saawanyi a netaforyene” lub sdyscuraywne", toni tylko drastyani ograniczaja pole reali, ale ukywaig wnies poli, kira wytwarz ich wlasna wise presto 1, zaldadajg, iz preadmiot leh analiny jst exyrto oblektywny i wolny ed dyebursywaye inlerweng) Niespoblamatyzowaneodniesionie do realngeh prestrzeni uniemalivia kon testacg, gdy2represionnjeKonstreowany charaier (ch prestren Ponadto tworzeie Ilerarchicenych eporyei pomigdzy prasstrseniama jst produ prasetves, poliyezng, aktywaascig maskowang prooz raokome rezwiazywanie konkreinych protleméw Pree strennych, Jolt naszym colom jst wjawatenie Koafliktén poityeaych produkujqeych Dreestrab | nterwenkja w nie, oni povianigmy skopiat ei aa Hierarchicenym odrénnie- scozaronie 355, zagrotenia i budzi Ieki. Gdyt — jak pisze Keenan ~ demokratyeaa sfora publiczna ,2godnie z prawom neleay do innyeh i do nikogo w szezegélno- Sei", Diatego zagrata totsamosci .czlowieka” ~ nowoczesnego podmiota ~ kisry w takiej przestrzeni nie motna dluiej postreegaé ealego éwiaia spotecznego jako niosgcego znaczenia tylko dla niego, jako wlasnosei, Kto- ra preynaledy ,jemu”, W aludnej sferze publieenej exlowiek zostaje pocba- wwiony obiektywnego, oddalonego i znanego éwiata, od istnienia ktdrego Jest zaletny, staje natomiast wobec nieznanego i bliskosei innych, a w onsekwencji wobec niepewnoéei w samym sobie. Nic zatem driwnego, it ton rodaaj sfery publicanej jest dla nowoezesnego typu ezlowieka rzeczq Prierazajaca, Jest w niej niezym wiréd wizerunkéw 2 wystawy ,Publie Vision” zbyt ciasno. W takiej sytuaci historia o utraconej sforze publicana) mote petniéro- Ig analogicang do kamuflazu w agorafobii. Nazrator histori 0 utracone| przestrzeni publicznej przedstawia sie jako osoba, ktsra czuje sig komfor- towo w cenione} przex siebie przestrzeni publiesnej ~ ktos, kto podobnie Jak postaci 2 oktadki Variations on a Theme Park, nie ezuje sig swobod- nie, gdy zostaje wygnany z miejsca publicznego. Ale gdy opowies¢ ta wy- woluje wrazenie, 2 narrator nie obawia sig preestrzeni pablicane, to jed- noczoénie pracksztalca te preestraes w bezpieczna strefe, Utracona sfera Publican jest miejscem, gdzie prywatne jednosti. gromadza sie i racio- nalnie poszukujq obiektywnej wiedzy o Swiecie spotecanym. Tam jako cbywatele, .znaledli” obiekt ~,spoteczefstwo" — ktbry prackraeza indyw duane rémnice, Tam spoteczefistwo staje sig moéliwe. Ufundowana, jak woaystkie zespolone ealosci, na utracie innoéc, utracona sfera publicana zamylka granice tej przestrzoni, ktéra, aby byé demokratycana, musi po- zostaé niepetna. Lefort analizuje totalitaryzm jako probe dotarcia do stabilnych pod- staw spolecenyeh. Totalitaryzm, powiada, wywodzi sig 7 nienawisel do pytai dotyezacych sedna demokracji ~ pytaii, ktbre tworza preestrzed publicana, ale talkie zapewniaja jej wiecane bycie w stanio zalagkowym. ‘Totalitaryzm nisaczy demokrade, probujae wypelnié préinig wywolang przez rewolucje demokratyeana i pozbywa sie spolecane) nieokreélonosei. ‘Totalitaryam daje ,ludowi" zasacinicza korzyS¢, jednose’, x ktéra identy- filcyje sig samo patistwo, w ten sposéb zamyka przestezes publicena ~ jak aia i nazywaniu praestrzen lub na conto prastraeni tendyeyyeh, mp ewer mie Shih, prod niobeapiecenstwem nowysh ukladéw preestreennych, takich jak medi, y= stemy informaryine ey sieé komputarowy Wve rachame sngradajtecloute Uj te cedwracaiq nasza uwage od analizy prawdalvyeh walk polityeznyeh ewigeaayeh 2 produ jg tego rodzaju preestzen, jal {od postereania pola walli w cela stworsenia wal now ych rodeajw prasstraeni publczn * Keenan, Windovs: Of Vulnerability, op. it, . 188 : |Soctee esr once seam SHevaverehe. pisze Lefort ~ ujmujae ja milosnym uéciskiom dobrego spoleczesiatwa™®, Uscisk paiistwa totalitarnego niweluje luke pomigdzy pafistwem a spote. czetistwem, dlawige przestrzef publiezna, e2yli miejsee, gdzie wladza pa- stwa jest kwestionowana i gdzie nasze wspSine czlowieczetistwo —,pod- stawa relacji pomiedzy ja a innym” — jest stabilizowane i zakléeane™, »Mitosny uscisk dobrego spoteczeristwa” praestrzega nas preed zageo- eniami wynikajqcymi z pozornie lagodnych marzefi o pelni spolecznej, marzet, kiére neguja pluralizin i konflikty, poniewaz opieraja sig na wi- zerunku preestrzeni spotoczne} zamknigte) przez zasady autorytarne. Wi- zerunck ten wigée sie ze sztywna dychotomia publicenefprywatne, kt6ra odayla réznice do sfery prywatne), a sferg publiczng ksztaituje jako uni- wersalng i oparta na konsensusio upraywilejowang przestrzed polityki. 8G. Letort, Politics and Human Righs, (wr) The Political rma of Modern Society Buregucracy, Democracy, Totalitarianism, MI? Press, Cambrcge 1985, 2,270. Ostatnio Jacques Derrida psa podcbne otatataryemie, ely epekulowal, i wy ka on s terra insprowanego prae fantom. J. Dersida, Spectre of Mart: The Sate of ‘the Deb, the Work of Mourning, and the New Internationet, pao, Peggy Kaul, Rost. se, New York 1994, Derrida otwotuje sig do ianegoslaoenia ale udsenia sory pubic zi ale do ,widena kamunizmu”. Definiojge Komen jako widino, Derrida prapwoaje slawnepoczatkowe adanie Manifest Komunistyencge:Widmno kraey po Bucopie—widene omunizmu”, W praciwiasstwie do Markse i Engels, wypowidajae si x ianego konte ‘esta historyeznago, Derrida pszo oly, ktiry to widmo wywoalo nie wird precivnikéw omunizmn, ale wéréd jogo rwoleaaikéw. Dekonsimuuje wig preesanie Menifee. Dia lego character widow jst konatytutywaym rem konica, Realzasa komuniens Jest ego destruc, nigdy nie ost on w pala ebony, lex aamateadchodaaey’,posacea ‘em i prestrzeng, Dlatog lomuniz poli funk sly destabilionjac), kicrauniomal- ‘in ctkowicie ukonstytuowane apoleczistwo j dlatago obiecaje odmienne roawigzania, Droblemw spolecznyeh. Obictniza ta ni kieryje ig jedusk ku ielowi ~eeemus tnane- mu, less jones nie obeemu. Wystgnue rag) wowe2a, gdy samo spolecatistv jst problemen ~ otwartym na alezaang preyetes, aleadlayi do koheten). Toaliveryem Jest wlan pb osiqgnigeiaatans xamlenigcia Jest kovscc wen clei od posta ‘wego obwarca spolecretwa i wprowadzenin ralngj obecnoeiwidine, a wigeKotca wdc ‘mowoée”, Wedtug Derridytotaltaryam jest monstrualag realizcia widma.Jednek Ups ok totalitaryem nie osnacea hoc komunism, Zstaje on racae) myzwalony od ewe) sentra cbecoti po to, aby pj sg jake duch{nawidant spolecenstwa kan talistyeane. Derida porévauje widine komunizmu de demskracf, Pie, e komuniz lobia jak demakraca, adress sg od aide} 2ywe) aktualndctromamian) jako peg wasn obeenoe, ko totalno obeenoS atsame x soba sama’. W tym puke analisy Dorridy wydajg ig abietoe x popadami Leforta kidry uw i ttaltaryzm byly et ‘ba uouaigein demokraci, wynika 2 niece wobee ide, i watplwos!demskracht ni meg, ‘by ostatecenie rowigzane ber jj destruki. Jednak Sve 2tek argumentowalectatao, 4 Deriée myslio widmie jak o smyasea warstwie rzczywistagei (.) Kr zaajduo sa oza mn’ tae ste wigeposytywmotca, Wedtug Zia, widme Derry nadaje pest pew ego rodzistienia(quasi-ytu" | fst w ten spossh wcierka od exeg jonsee bare) rseratajcego, od soichlaniwolnaée” Zob,S. ise, wtep w: &. Zizek (red), Mapping ‘eolgy, Verso, Landon 1994, 8. 1-33. Dychotomia publiczne/prywatne wytwarea réwniet inny redzaj upray- wileiowanego obszaru, ktry znajduje sie poza prasstrzmnia spoteczng | din, {080 nie podloga politycane) analizie: punkt absolutne preewagi lub, jak to nazywa Lefort, punkt widzenia wszystkiego i wszystkich”, sfantagja _wszechmocy", Wasnie to bezpieczetistwo zapewniane preet podzial se Publiesne/prywatne, kt6ry ochrania podmiot pred praestrzenia publicn 1a, stalo sig przedmiotom oatrej krytyki ze strony sztuld inspirowang) przez feministycang krytyke wizerunku, ktéra podkresla, #e tozsamose } znaczenie sq keztaltowane w przostrzeni publicane) i dlatego kwestio- nuje moaliwos¢ istnienia zewngtranego punktu widzenia. Laclau pica, 12 ‘sléwnym celem kultury postmodernistyeanej w walee o demokracie jest _transformowanie istniejacych w nasze eywilizai form identyfkacf i eon. strukeji totsamosci"™, Crys zatem nie powinniémy prayjmowae jako Wklads w poglebienie i rozw6j przestrzeni publicane) sztuk, ktGrafntor, Wenluje w formy preedstawied, dzigki ktérym podmioty konstruuja siebio Jako uniwersalne i wolne od rézniey, podobnie jak i setuki zwiazane) zn6, wymi ruchami spolocenymi? Zwlaszezajesli cheemy zapobice prasksstat, coniu sfery publicene) we wlasnos¢ prywatna, co sig ezeato obeenie probes, e-ezynie, wiagnie w imig domokracit, Ei Lefort, Politics and Haman Rights, op. ct, 210, E Laci Bulng «Nac Le Tefion othe Rau of Out ‘Time, Verso, London 1990, s, 180. ia ce