Bojana Vujičić IV-9 petak, 24. april 2020.

• Aristotelov odnos države i građana •

Aristotel smatra da građani zahvaljujući državi stiču
samodovoljnost.Ta nezavisnost omogućava postizanje sreće i
zadovoljstva.Čovjek kao građanin može svoje zadovoljstvo dobiti tek u
polisu,a Aristotel razlikuje polis kao mjesto javnog i političkog djelovanja
od oikosa prostora za izvanpolitičko djelovanje.Slobodan građanin osnova
grčkog polisa,a njegov cilj je ostvarenje ptavde i opšteg dobra.Država
treba da omogući građaninu dobar život,a on treba da teži da sačuva
državu.

Dobri oblici vladavine su:

1.Monarhija-vladavina jednog čovjeka

2.Aristokratija-vladavina nekolike osobe

3.Politeia-vladavina većine

Iskvareni oblici vladavine:

1.Tiranija

2.Oligarhija

3.Demokratija

• Od polisa do megapolisa •
Rimska imperija uništava korijene polisne politike koja se zasniva na
slobodnom građaninu i njegovom obrazovanju u moralne svrhe.Građanin
postaje podanik,a politička dužnost služba.U polisima su odlučivali veliki
broj slobodnih građanina,dok u megapolisima odlučuje manjina.Temelji
politike se zasnivaju na interesu i moći.Moć je glavni politički faktor,na
čelu je imperator,monarh kao simbol države

• Srednji vijek i hrišćansko razumijevanje politike •

Božje carstvo zasnovano je kao vječni poredak zasnovan na
ljubavi.Crkva se smatra prisustvom tog božanstva na zemlji dok je sa druge
strane carstvo zemaljsko.Ono se zasniva na moći,vlasti i prinudi.Ali,uprkos

1
Bojana Vujičić IV-9 petak, 24. april 2020.

ovoj razlici postoje uzajamni uticaji države i crkve.Crkva je priznavala da je

bolja bilo kakva vlast od besporetka,prema tome vlast je od Boga.

Veliki srednjovjekovni mistioci: Averoes kod Arapa, Majmonid kod

Jevreja Toma Akvinskikod hrišćana prilagođavaju Aristotelovu filozofiju
novim hrišćanskim zahtjevima.Ovo približavanje Rimokatoličke crkve i
države u 16, vijeku postaje predmet protestantske reformacije kao
depolitizacije vjere. Luter je državnoj vjeri (koju on naziva rimskom
diktaturom, suprotstavio individualnu vjeru i na njoj zasnovanu slobodu
savjesti. Božja riječ, prema Luteru, moć je ne smije sputavati. Tako je vjera od
moći okrenuta prema- moralnoj dužnosti,zasnovanoj na čovjekovoj slobodi i
autonomiji. Po Luteru, odnos čovjeka i posredničke institucije koje ga samo
zarobljavaju i ometaju njegovu autonomiju i slobodu. Ovim svojim
protestantskim Luter će dati idejama duhovnu osnovu novog, građanskog
(kapitalističkog) poretka.

• Moderna filozofija politike •

Klasični pojam politike istu vezuje za državu kao poredak kojí stavlja
na etičko-religiozno-politički cilj, tj. na vrijednosno-normativni zahtjev da se
izgradi najbolji poredak kojim bi se ostvarilo opšte dobro zajednice. U takvom
poretku država je vrijednost iznad pojedinca. Moderna filozofija autonomno
djelovanje slobodnih subjekta u državi, vođeno individualnim interesima u
cilju osvajanja i održavanja vlasti. U ovakvom kontekstu pojedi- nac ima
izvjesnu prednost u odnosu na državu o ovome govori Nikolo Makijaveli
svom djelu Vladalac. On je preteča modernog pojma politike jer iz političkog
polja isključuje sve što nije politika. Politika dobija autonomiju (nezavisnost
od morala i religije).Dakle, politika se više kao vršenje vlasti, tj. kontrola moći
od strane političkog subjekta.Politika je prostor moći i interesa političkih
subjekata.

• Teorija društvenog ugovora •

Na pitanje o tome kako je nastala država odgovore daju novovjekovni
mislioci tzv. teorije društvenog ugovora. Zastupnici ove teorije, Hobs, Lok,
Ruso, Kant i drugi, smatraju da su ljudi stvorili državu međusobnog
društvenog ugovora koji ih obavezuje na zajednicu i poštovanje njenih zakona.
Paradigmatičan primjer ove teorije nalazimo kod Hobsa. Tomas Hobs je
engleski filozof koji je u svom djelu Levijatan pokušao da objasni nastanak
politike i države. On smatra da su ljudi u početku živjeli u prirodnom stanju

2
Bojana Vujičić IV-9 petak, 24. april 2020.

neograničeno slobodni, gdje je svima dozvoljeno sve. Da bi to preduprijedili

nestanak vrste i obezbijedili mir, ljudi su sklopili međusobni ugovor da se
odreknu svoje prirodne moći i da je prenesu na državu.Ovim ugovorom
pretpolitički ljudi prihvataju određene pravne norme i potčinjavaju se sili
države. A kada se jednom prihvatilo političko stanje, tj. država, ono se više
nikada ne može napustiti. Suveren je nosilac moći jer on propisuje pravila i
zakone na koji- ma počiva politički poredak.. Javna sfera je prostor politike,
zakona i države. Zbog toga suve- ren (monarh, vladalac) ne smije djelovati
privatno, jer bi tada izgubio da vlada ime svih.

• Građansko društvo i liberalizam •

Prelazom iz feudalnog poretka u građansko društvo nastaju novi oblici
vlasti i nove političke ideologije.Načelo političkog apsolutizma, neograničenu
vlast, zamjenjujese se načelom republikanizma, po kojem vlast proishodi iz
volje naroda. U tom svjetlu, krajem 18. vijeka prevazilazi se klasična
Aristotelova klasifikacija političkih i zamjenjuje se novim.Razlikuju se:
monarhije od republika, parlamentarni sistemi od predsjedničkih sistema, a
unitarne države od federalnih država.
Liberalizam je rezultat pada feudalizma i nastanka kapitalizma. Kao
politička doktrina liberali- napada apsolutizam i u središte postavlja
individualnu slobodu i pravo privatne svojine. Osnovni elementi liberalizma
1. individualizam-uvjerenje da osnovu društva čine autonomne individue
2. lična sloboda je središnja kost, bratstvo i pravdu;
3. razum i vjera u moć saznanja i racionalnog donošenja korisnih odluka
4.tolerancija - davanje slobode i uvažavanje drugih mišljenja
5. legitimitet - vjera da vlast treba da počiva na pristanku,
6.konstitucionalizam - vjera u ograničenu vlast koja se konstituiše na snazi
ustava i zakona.
Liberalna ideologija kao idejna osnova građanskog (kapitalističkog)
društva ima svoje: istorijsko, filozofsko, pravno, ekonomsko i političko
utemeljenje. Donose se povelje koje garantuju ljudske slobode i građanska
prava. Filozofske osnove liberalizma postavila je prosvjetiteljska filozofija i
filozofija prirodnog prava. Riječ je o jednoj aktivističkoj filozofiji slobode
koja traži političko i ekonomsko oslobođenje. U političkom smislu, to je borba
protiv apsolutizma u čijem Pravne osnove liberalizma nalaze se u teoriji
prirodnog prava. Ova teorija kaže da su ljudi po prirodi jednaki i da treba
ukinuti diskriminaciju po rođenju. Svako ima prirodno pravo na život, svojinu
i slobodu. Politička osnova data je u pojmu slobodnog građanina liberalnoj

3
Bojana Vujičić IV-9 petak, 24. april 2020.

žavi kao servisu građana. Liberalna država je parlamentarna republika ili

parlamen- tarna monarhija. Ona je legalizacija građanske kroz slobodne izbore
vlast u državi je izraz volje narodaOvako ustrojena država naziva se pravnom
državom. Građani biraju na slobodnim izborima, dajući svojim predstavnicima
(poslanicima) legitimitet (pri- stanak) da u njihovo ime vladaju. Kao takva,
vlast je smjenjiva a legitimitet se dobija i gubi na izborima.Podijeljenost vlasti
na zakonodavnu – parlament, izvršnu – vlada i predsjednik, i sudsku sudovi,
istu ograničava jer parlament kontroliše izvršnu vlast donoseći zakone,
postavljajući i smjenjujući vladu, a sudska vlast kao nezavisna kontroliše sve i
brine o primjeni zakona u svim oblastima života.