FACULTY OF ADMINISTRATIVE SCIENCE & POLICY STUDIES

UNIVERSITI TEKNOLOGI MARA KEDAH

CTU 151 : ISLAMIC THOUGHT AND CIVILZATION

SUMBANGAN SARJANA MUSLIM

Ibn Al-Nafis
( Ala’uddin abu al-Hasan ali ibn abi al-Hazam al-Qrasyi )

AM110 : DIPLOMA PENTADBIRAN AWAM ( KAMP2A )

PREPARED BY
BESARI BIN MD DAUD 2011400426

PREPARED FOR

USTAZ MOHD ADIB SHUJAA’ BIN AHMAD

SUBMISSION DATE

11 FEBRUARI 2012

1
Isi Kandungan Mukasurat

1. Penghargaan dan Terima Kasih 2

Isi Perbincangan

2. Pendahuluan 3
3. Latar Belakang Tokoh 4-5
4. Sumbangan Tokoh 5-9
5. Kesimpulan / cadangan / penutup – apa yang 10
dapat dipelajari dari tokoh dan sumbangannya kepada
kehidupan kita.
6. Lampiran 11-12
7. Rujukan 13

2
 PENGHARGAAN DAN TERIMA KASIH

Alhamdulillah, bersyukur saya kehadrat illahi dengan limpah kurniaNya dapat saya
menyiapakan tugasan ini dalam tempoh yang ditetapkan. Dengan ini saya ingin
mengucapkan setinggi penghargaan dan jutaan terima kasih kepada Ustaz MOHD
ADIB SHUJAA’ BIN AHMAD kerana member tunjuk ajar untuk menyiapkan tugasan
ini. Sekapur sirih juga buat Isteri saya yang memberi peluang saya mendalami ilmu
melanjutkan pelajaran saya serta memberi sokongan dan kerjasama yang jitu
sepanjang pelajaran saya ini. Terima kasih juga buat semua rakan-rakan sekuliah yang
memberi kerjasama dan sokongan kepada saya secara langsung ataupun tidak
langsung. Saya mendapat banyak pengetahuan baru setelah mengkaji mengenai tajuk
tugasan yang telah diberikan.

Saya berharap agar ilmu yang saya perolehi sepanjang saya menyiapkan tugasan ini
dapat dimanafaatkan dalam kehidupan saya seharian. Ahkir sekali harapan saya ialah
supaya lulus dengan cemerlangnya dalam subjek ini.

Sekian, terima kasih

BESARI BIN MD DAUD

2011400426 / 750408026355
AM110

3
 TAJUK KERTAS KERJA :

SUMBANGAN SARJANA MUSLIM

DALAM BIDANG PERUBATAN DAN ANATOMI

:

Ibn Al-Nafis
(Ala‟uddin abu al- Hasan ali ibn abi al-Hazam al-Qrasyi)

ISI PERBINCANGAN :

1. Pendahuluan – Latar belakang ilmu Perubatan dan Anatomi

Beliau dikenali sebagai Ibn al-Nafis (bahasa Arab: ‫)سيفنلا نبا‬,

merupakan doktor Arab yang kebanyakannya adalah terkenal kerana menjadi
orang pertama yang menerangkan peredaran pulmonari darah. Beliau telah
menghadiri Hospital Medical College (Bimaristan Al-Noori) di Damsyik. Selain
daripada ubat, Ibn al-Nafis mempelajari fiqh, kesusasteraan dan teologi. Beliau
menjadi seorang pakar dalam sekolah Shafii perundangan dan seorang doktor
pakar. Pada tahun 1236, Al-Nafis berpindah ke Mesir. Beliau bekerja di Hospital
Al-Nassri, dan kemudiannya di Hospital Al-Mansouri, di mana beliau menjadi
ketua pakar perubatan dan doktor peribadi Sultan. Apabila dia mati pada tahun
1288, beliau mendermakan rumahnya, perpustakaan dan klinik Hospital
Mansuriya itu, Beliau pakar dalam Bidang Pembedahan , Memerangi Wabak ,
Penemuan Sistem Peredaran Darah Kecil dan membina sebuah Hospital yang
lengkap.

4
2. Latar belakang tokoh:

Nama penuh belia ialah ‘Ala‟uddin abu al- Hasan

ali ibn abi al-Hazam al-Qrasyi, beliau seorang Arab
berketurunan Quraisy, Beliau dilahirkan di pinggir Bandar
Damsyik pada tahun 607H (1210M ) dan beliau meninggal
dunia 17 Disember 1288 (berumur 74-75)

Beliau berlajar dengan ahli perubatan termasuk Al-

Syiekh Radhiuddin Abu al-Hajjaj Yusuf ibn Hidrah al-Rahibi, al-Hakim
Muhazzibuddin Abu Muhammad Abdul Rahim ibn Ali al-Dakhwar dan
„Imran al-Isra‟ili. Beliau mendapat pendidikan di Medical College-cum-hospital
yang diasaskan oleh Nur al-Din Zangi. Dalam bidang perubatan gurunya adalah
Muhaththab al-Din Abd al-Rahim. Selain daripada ubat, Ibn al-Nafis dipelajari
fiqh, kesusasteraan dan teologi. Dengan itu dia menjadi seorang pakar yang
terkenal di Sekolah Shafii Fekah serta pakar perubatan terkenal. Selepas
memperoleh kepakaran beliau dalam perubatan dan fiqh, beliau berpindah ke
Kaherah di mana beliau dilantik sebagai Pengetua di Hospital Nasri yang
terkenal. Di sini beliau disampaikan latihan kepada sebilangan besar pakar-pakar
perubatan, termasuk Ibn al-Quff al-Masihi, pakar bedah terkenal. Beliau juga
pernah berkhidmat di Sekolah Mansuriya di Kaherah. Apabila beliau meninggal
dunia pada 678 Hijrah, beliau menderma rumah, perpustakaan dan klinik beliau
kepada Hospital Mansuriya

Diantara Kitab-kitab dan karya beliau ialah al-Kitab al-Syamil Fi al-Tibb (

ensiklopedia perubatan ), Kitab al-Muhadhdhab fi al-kuhl ( Opthalmilogi ),
Kitab al-Muhazzab (Optical ), Kitab al-Mukhtar ( pemakanan ) Kitab Syarh al-
Hidayah ( Ulasan karangan ibnu Sina ) Kitab al-Risalah al-Kamiliyyah fi al-
sirah al-nobawiyyah ( Sirah Nabi Muhammad S.A.W ), Kitab al-Mujaziaiti (
Ringkasan Ibnu Sina ) Kitab al-Qanun ( Undang-Undang) Kitab al Fi „I-Tahibbi

5
 dan beberapa lagi kritikan terhadap karya Hipokrotes, Ibnu Sina dan Humaym
Ibnu Ishaq, Beliau juga menulis buku ringkas karya Aristotles tentang logik.

3. Sumbangan tokoh kepada bidang Perubatan.

Sumbangan besar beliau terletak dalam bidang perubatan. Pendekatan beliau

terdiri daripada menulis ulasan-ulasan yang terperinci mengenai kerja-kerja awal,
secara kritis menilai mereka dan menambah sumbangan asal beliau sendiri.
Sumbangan utama hlis asal besar adalah penemuan sistem peredaran darah,
yang telah ditemui oleh sains moden selepas tiga abad. Beliau merupakan orang
pertama yang betul menggambarkan perlembagaan paru-paru dan memberi
penerangan bronkus dan interaksi antara kapal tubuh manusia untuk udara dan
darah. Juga, beliau menghuraikan fungsi arteri koronari sebagai makanan otot
jantung.

Yang paling besar sekali buku beliau adalah Al-Shamil fi al-Tibb, yang telah
direka untuk menjadi ensiklopedia yang terdiri daripada 300 jilid, tetapi ia tidak
dapat disiapkan kerana kematiannya. Manuskrip ini boleh didapati di Damsyik.
Bukunya pada oftalmologi adalah sebahagian besarnya merupakan sumbangan
tulen dan juga masih ada. Walau bagaimanapun, bukunya yang menjadi paling
terkenal adalah Mujaz al-Qanun dan beberapa ulasan-ulasan bertulis mengenai
perkara ini. Ulasan-ulasan beliau sendiri termasuk salah satu buku Hippocrates '.
Beliau menulis beberapa jilid pada Qanun, Ibn Sina, yang masih wujud. Begitu
juga beliau menulis satu ulasan terhadap buku Hunayn Ibn Ishaq. Satu lagi
bukunya yang terkenal mengandungi sumbangan asalnya adalah mengenai
kesan-kesan diet ke atas kesihatan. bertajuk Kitab al-Mukhtar fi al-Aghdhiya Ibn
Al-Nafis 'kerja-kerja bersepadu perubatan sedia ada tahu-birai dan diperkaya,
sekali gus mengenakan pengaruh yang besar terhadap membangunkan-
kemajuan sains perubatan, baik di Timur dan Barat. Walau bagaimanapun,
hanya satu buku beliau telah diterjemahkan ke dalam bahasa Latin pada

6
peringkat awal dan, oleh itu, sebahagian daripada kerja beliau kekal tidak
diketahui ke Eropah untuk jangka masa yang panjang.

Yang paling besar sekali buku beliau adalah Al-Shamil fi al-Tibb, yang telah
merancang untuk menjadi sebuah ensiklopedia yang terdiri daripada 300 jilid,
tetapi tidak siap akibat kematiannya. Manuskrip ini boleh didapati di Damsyik.

Bukunya pada oftalmologi adalah sebahagian besarnya merupakan sumbangan

tulen. Bukunya yang paling terkenal adalah Ringkasan Undang-Undang (Mujaz
al-Qanun). Satu lagi bukunya yang terkenal, mengandungi sumbangan asalnya,
adalah mengenai kesan-kesan diet ke atas kesihatan, bertajuk Kitab al-Mukhtar
fi al-Aghdhiya.

Al-Risalah al-Kamiliyyah fil Siera al-Nabawiyyah, diterjemahkan di Barat di

bawah tajuk Theologus Autodidactus, telah berhujah untuk menjadi kedua-dua
novel pertama teologi dan novel fiksyen sains pertama.

Beliau juga menulis beberapa ulasan-ulasan pada topik undang-undang dan

perubatan. Ulasan-ulasan beliau termasuk salah satu buku Hippocrates ', dan
jumlah beberapa Canon of Medicine Avicenna. Selain itu, beliau telah menulis
satu ulasan terhadap buku Hunayn Ibn Ishaq.

Pada tahun 1924, 1 doktor Mesir, Muhyo al-Din Altawi, mendapati skrip bertajuk,
"Commentary pada anatomi Canon Ibn Sina" di Perpustakaan Negeri Prusia di
Berlin manakala mengkaji sejarah Perubatan Arab di fakulti yang perubatan
Albert Ludwig, University di Jerman. Script ini meliputi secara terperinci topik
anatomi, patologi dan fisiologi. Ini adalah keterangan terawal peredaran
pulmonari.

7
Teori yang telah diterima, sebelum Al-Nafis, adalah bahawa Galen dalam abad
ke-2. Galen telah teori bahawa darah yang sampai ke sebelah kanan jantung
pergi melalui liang yang tidak kelihatan di dalam septum jantung ke sebelah kiri
jantung, di mana ia bercampur dengan udara untuk mewujudkan semangat, dan
kemudian diedarkan kepada badan. Menurut pandangan Galen, sistem vena
adalah agak berasingan daripada sistem arteri, kecuali apabila mereka datang di
kenalan melalui liang yang ghaib.

Berdasarkan ilmu anatomi, Al-Nafis menyatakan bahawa:

"... Darah dari kebuk kanan jantung mesti tiba di ruang kiri tetapi tidak ada laluan
langsung antara mereka. Septum tebal jantung tidak berlubang dan tidak
mempunyai liang-liang yang dilihat kerana beberapa orang berfikir atau liang-
liang yang tidak kelihatan sebagai Galen berfikir darah dari ruang yang betul
mesti mengalir melalui vena arteriosa (arteri pulmonari) ke paru-paru, tersebar
melalui bahan-bahan, boleh bercampur dengan udara, melalui venosa arteria
(urat pulmonari) untuk sampai ke ruang kiri jantung dan membentuk semangat
yang penting ... "

Di tempat lain di dalam bukunya, beliau berkata: ...

"Jantung hanya mempunyai 2 ventrikel ... dan di antara kedua-dua ini

sememangnya pembukaan tidak. Juga pembedahan memberikan kebohongan
ini kepada apa yang mereka katakan, sebagai septum antara kedua-dua rongga
adalah lebih tebal daripada tempat lain. Manfaat darah ini (yang yang ada di
rongga kanan) adalah untuk pergi ke paru-paru, bercampur dengan apa yang
ada dalam paru-paru udara, maka melalui venosa yang arteria ke rongga kiri dua
rongga jantung ... "

Dalam menghuraikan anatomi paru-paru, Al-Nafis menyatakan:

8
"Paru-paru terdiri daripada bahagian, salah satu yang bronkus; kedua,
cawangan-cawangan venosa yang arteria; dan ketiga, cawangan-cawangan
vena arteriosa, semua mereka yang berkaitan dengan daging berliang longgar."

Beliau kemudiannya menambah:

"... Memerlukan paru-paru untuk arteriosa vena adalah untuk pengangkutan ke

darah yang telah menipis dan dihangatkan di tengah-tengah, agar apa yang
menyerap masuk melalui liang cawangan kapal ini ke dalam alveoli paru-paru
boleh campuran dengan apa yang ada udara di dalamnya dan bergabung
dengan, patut komposit yang terhasil menjadi menjadi semangat, apabila
campuran ini berlaku dalam rongga kiri jantung. Campuran dibawa ke rongga kiri
oleh venosa arteria. " [5]

Al-Nafis juga mendalilkan bahawa nutrien untuk jantung diekstrak daripada arteri
koronari:

"... Lagi kenyataan (Avicenna) bahawa darah yang ada di sebelah kanan adalah
untuk menyihatkan jantung tidak benar sama sekali, untuk khasiat ke jantung
adalah dari darah yang masuk melalui salur yang meresapi badan jantung ...
Manfaat darah ini (yang ada di rongga kanan) apabila ia menipis dan dilemahkan
adalah untuk pergi sehingga campuran paru-paru, dengan apa yang ada dalam
paru-paru udara, maka lulus melalui venosa arteria rongga kiri dua rongga
jantung dan campuran yang dicipta semangat haiwan. "

Dalam bidang perubatan, secara khususnya Ibnu al-Nafis mempunyai kepakaran

yang tinggi dalam bidang pembedahan, Penemuan sitem peredaran darah kecil
juga membuatkan ibnu al-Nifas terkenal sebagai tokoh sarjana Islam. Selain itu
Ibni al-Nifas juga melancarkan kempen memerangi wabak, sebelum beliau
meninggal dunia beliau juga telah membina sebuah hospital

9
4. Impak atau kesan sumbangan beliau kepada tamadun dunia sehingga
perkembangan terkini bidang tersebut.

i) Bidang Pembedahan - Bagi memajukan lagi bidang pembedahan

ini beliau menasihatkan pembedahan ini di lakukan keatas haiwan
sebagai langkah ini boleh membantu kita memahami lebih
mendalam tentang tubuh manusia dan fungsi semua organ yang
terdapat dalam tubuh manusia

ii) Memerangi Wabak – Beliau berjaya bersama-sama doktor yang

lain di Mesir melancarkan kempen memerangi Wabak yang tidak
mengenal mangsa sama ada kanak-kanak ataupun dewasa. Beliau
Berjaya mengawal wabak ini di mesir sehingga belia di gelar al-
Misri

iii) Penemuan Sistem Peredaran Darah Kecil – Teori beliau tentang

peredaran darah kecil ini ialah beliau menegaskan bahawa
wujudnya peredaran darah dari jangtung ke paru-paru dan dari
paru-paru ke jantung, oleh itu beliau telah mengasaskan “Teori
sirkulasipulmonari”

iv) Membina sebuah hospital yang lengkap - Beliau menyelia

pembinaan ini menurut keperluan perubatan berkenaan bahagian-
gahagian hospital tersebut seperti Wad, Farmasi, Perpustakaan,
Ruang menunggu, Bilik khas untuk Doktor, dan memperkenalkan
konsep teaching hospital. – Hospital ini dirasmikan oleh sultan
Qalawun dan di namakan dengan „al-Mansuri‟

10
 5. Kesimpulan / cadangan / penutup – apa yang dapat dipelajari dari tokoh
dan sumbangannya kepada kehidupan kita.

Ibnu al-Nafis adalah seorang lagi tokoh kesarjanaan islam yang mewakili
zamannya pada zaman iti. Beliau seorang yang mempunyai pandangan yang
luas dan juga berfikiran kreatif dalam membuat kerjanya.di dalam kerjayanya
sebagai seorang doktor, beliau sering dilantik sebagai doktor peribadi oleh
pemerintah-pemerintah.

Beliau banyak menguasai bidang ilmu agama iaitu ilmu akhirat meskipun yang
paling utama sekali ialah bidang perubatan dan beliau seorang ahli fizik yang
terkemuka di Mesir dan di negara Islam yang lain.

Sumbangan beliau kepada pembangunan ilmu dan tamadun manusia adalah

sangat besar sekali kepada dunia islam pada zaman dahulu dan sekarang. Tidak
hairanlah mengapa beliau antara tokoh yang tercatat dalam sejarah tamadun
Islam

Melalui pengetahuan Ilmu Ketamadunan Islam maka kita dapat mempelajari

betapa hebatnya dunia Ketamadunan Islam ini dibina hingga zaman ini. Terlalu
banyak sumbangan dari Sarjana Islam dari Zaman Adam a.s hingga Zaman
sahabat-sahabat nabi serta Imam-Iman selepas zaman sahabat. Maka kita
hendaklah berbangga kerana berapa besarnya sumbangan ketamadunan dunia
islam bagi kehidupan manusia sejagat.

NAMA PENSYARAH : MOHD ADIB SHUJAA’ BIN AHMAD

NO. TEL : 019 – 457-4364

NO. BILIK : BANGUAN AKADEMIK 2, A2 – 3050

11
 LAMPIRAN 1

GAMBAR AL-NAFIS

12
 LAMPIRAN 2

ANTARA KITAB-KITAB KARANGAN AL-NAFIS

13
 LAMPIRAN 3

MANUSKRIP KAJIAN AL NAFIS

14
Rujukan :

1. http://wzzz.tripod.com/NAFIS.html
2. http://tokohislam2u.tripod/id5.html
3. http://historindepth.com/ibn-al-nafis-and-the-blood-circulation/
4. http://en.wikipedia.org/wiki/Ibn_al-nafis

15