YAKIN <;A~LARDA

TORK TIYATROSU
liANAAT KUTUPHANESi
 TU:rk Tiyatrosu
Tarihi
13« ir!faj, £ ~./;:;/ c/a/1~ .
t!'J t HUJJr:' (I? 1- e 1/&u ~t.t{ ,,/d.:.

/l!~L~'f ~~~~dJ r,
/I J~- ,,/~~~
.. Refik Ahmet

Na~lrl

KANAA. T KUTUPHANESi

l•tanbul. 1934
 \

Bu tlrabm 1,1adetl yua ve resJmlerln aham111 ve bqka dlllere ~Yrllmesl

• tellf hatka kaauauaa g~re • yazaadan lztu al1111ya bafhdar •

•
Birinci cilt

C11mhuriyetten
evelki
devirlerde
 ICIN.DEKl'L·E It

Onsoz.
J. Tiirkiyede ecnebi tiyatrosu.
2. - Tiirk tiyatrosu nas1l ba,1a~1 f
3. - Gedikpa,a dyatrosu.
4. - Tlyatro edeblyat1m1z nastl ba,lad1 t
5. Gtillu Agop.
6. Bursa dyatrosu.
7. Ahmet Fehim.
8. - Mmak1yan ve tult'lat.
9. - Operet.
10. - 1908 den sonra sahnede Tiirkler.
11. - 1908 den sonra tlyatro edebiyat1mrz~

12. - Dariilbedayi nas1l kuruldu ?

13. - Dariilbedayiin ikinci kurulu$u.
14. - Cumhuriyetin ilAmna kadar.
15. - Tilrk kadmt sahneye nas1l r;1kt1 ?
16. - IJarUlbedayi ve tiyatro edebiyattm1z.
 ONSOZ

Pek eski ~aglardanberi Tiirk topluluklar1mn ya1ay11lumda

tiyatroya benzer eglenceler vard1r. Otedenberi agizdan ag1za
soylenllen destan mevzulannm y1lda bir kalabahk toplanblarda
temail edilm.?si de bu nevidendir.
Tiirk Tarihi Tetkik Cemiyetlnin sanat tarihimlzi yazmakla
ugrqan kolu bu yolda degerli eserler verecek, o ~glar1 daha iyi
aydmlatacak.
Daha sonraki Turk topluluklar1 i~inde de temsil ve temata
eglencelerl surilp gftmittir: Meddah, golge oyunu, orta oyunu gibi.
Ahmet Raaim, Ali R1za ve Kopriiliizade Fuat Beylerin baz1
gazete ve mecmualarda ~1km11 olan degerli tetkikleri bu 1ahay1
aydmlatan k1ymetli vesikalar mahiyetindedir.
Bir arahk bu yolda ben de, ehemmiyetli aay1lmaama imkin
olm1yan, kii~iik ara1ttrmalarda bulunmu1, baz11eyler yazm11tam,[1]
birka~ da konferans vermt1tim. [2]
Dllimlzde Meddah, Karagoz ve Ortaoyunu hakkanda ya-
z1lm11 ve yeni Turk harflerimizle kitap halinde baadm11 derli
toplu tek eser, Selim Niizhet Beyin 1930 da ~1km11 olan "Tiirk
Tema1a11" adh kitab1d1r.
Ondokuzuncu yiizyilda A vrupahla1ma hareketleri arasmda
yurdumuza gelen garp uaulii tlyatro hakkmda ise heniiz dilimizde
hi~bir eser yaz1lman111br.
Bu kitapta tiyatromuzun tam bir tarihini viicude getlrmek
gibi iddiah bir maksat giitmiiyorum. Bu faydalt ve zevkli san'at
kolunun yurdumuzda giinden giine ilerleyip olgunla1tag101 gorii-
yorum. Ben bu ilerleme ve olgunla1may1 otedenberi giinu gilnii-
ne takip etmekten tat duyanm. Bu arada itin mazisini de kar11-
br1p baz1 makaleler karalad1m. [3]
-------
LI] Istanbul nas1l cjUenl»ordu Y 19Z7. Suhulet KtitUphane•I.
[2) Istanbul radyosu, 1931.
13) Tlyatro ve muslkl mccmuas1. 1928. Istanbul. Muhlt mccmu:is1. 19;;0 • 1931.
Istanbul.
 - Y AKIN CAOLARDA
Sonra bu tetkiklerl biraz 'daha derinle1Urlp aaglamlatbrmak
iatedlm. Tetkik aahaa1, 1oyle boyle bir aa1rhk lnaa bir zamandar.
Ama ne olaa kar11brdik~ ortaya yeni bilgller, yeni veaikalar
~1 1uyor. Onun i~indir kl tetkikimi tam aaym1yorum.
Kitab1m1 yazmak i~in eaki gazete kolekaiyonlarana, baz1
kitaplara, tiyatro defterlerine, reami dairelerin doayelerine ve
canb menbalara, yapyanlann habralar1na miiracaat etUm. Bir
adamdan dinledifimi o devrl yaf&Dllf olan bqka birka~ kitiden
daha tevalk etmeden yazmad1m.
Ne olaa bu kitap, bu yolda llktir, bir~ok ekaiklerl bulunabilir
diye dOtiiniiyorum.
-Heybeliada, 1983-
 TORK TIY A TROSU

1. - TORK.IYEDE ECNEBI TIYATROSU

I. Ilk tem.sil.
II. Zevklmiz dejtl~lyor.
Ill Tiirk~e gazetelerde ecnebi piyeslerlnin hulilsalar1.
I\". Jstanbulda ilk tlyatro binalar1.

Avrupa 1ermayesi,otedenbert Oamanb lmparatorlutu illke1I·

nl, 1oyulup .Omiiriilmege pek uygun saym11, buralarda
mil1temlekeler kurmak hayallerlne dii1mii1, emnlyetll pazarlar
aram11br. 01manb lmparatorluiunun her hakanan. l1teltne, her
pa1an1n Avrupab bezlrgi.nlarla anln1ma 1ekllne gore deiifen nl·
zamlar1 l~lnde Avrupa 1ermaye1i, bu emnlyeti bulduk~a topral•·
miza yana1m11, havada emnlyetalzllk koku1u 1ezlnce ~eklllp git-·
mlttir.
O~nncu Sultan Ahmedtn halk1n ~ektlll 11k1nbya gozlert ka·
pah, yalnaz hakanan ve 1aray ~evre1tnde toplananlaran eilencl!sl-
nt diitilnen 1efahat ve kan1ald1k ldare1l l~lnde On1ektzlncl yilz-
yilda Tiirklye, Avrllpa 1ermaye1lne en mihalt bir bal alm11ta•
. Damat Ibrahim Pa1an•n Ille devrl, Osmanh tarihlnde Avrupab-
laran latanbula en ~ok gelip gltttklerl blr devirdir
I! Damat Ibrahim Pa1an1n ta1k1n eilence merak1na. o devrin
latanbuldakl ecnebl muhiti de cevap vermekten gerl kalmad1.
Hakan aaray1nda, vezlr yablar1nda, kotklerde, bab~!lerde yap1-
lan ~araian safalanna, helva sobbetlerlne davet edtlen ecnebl se·
farethaneler men1uplar1, kar11hk davetler yapbklart zama.n 1ark-
ta yenl blr eilenc9 g&stermlf olmak l~ln komedyalar oynaddar.[1]
"··~"TOsmanh imparatorluiunun son ~ailara tilrHl b:u:g11nh1klar
l~lnde ge~tl. Hakanhk dilnnlnln kotiililiii, bll diii:enln koto kul-
lan1lma11 lmparatorluiun gilnden gilne al~alma~tna 1ebep oluyor-
du. Fakat a11l bu al~almsdaki zorlu seb9plerden blri ve bilyillil
dogu m9denlyetlnlnln artak yerlnl yapm11 1 ~ag1n1 bltlrmlf, eskt-
mlf, kocalm11 olma11 tdi.
··- Oamanh lmparatorluiaoun 100 ~ailardakl bozuk\uiu l~inde
~~rek lkide blr tiirlil korkun~ dur:en•lzllkler, denslzlikler yapan,
(1) LAie de\·rl: Ahm:t Rellk. Sahlle, SJ. Istanbul. lb~ahlm lillml kiltilphanesl.
1915; blrlncl tub'r.
II ---
 - YAKIN CAGLARDA - - - -
hakan kelleai iateyfp 1ultanlar1 can kayguauna diitiiren orduyu
' diizeltmek, gerelue devlet idareai ftlerine yeni bir yol vermek
i~in arllk hfzim otede11beri kullamJan eaki uaullerimizin uygun
gelmediii anlatdmata ba1lamlm11b. Bunlann yerlne Avrupahla-
rm idare uaullerini almayi diitiinenler oluyordu.
Hakanlarm, .pa1alarm kendi 1altanatlarm1 kurtarmak i~in
O~uncu Selim zamanmdan itibaren yar1m yamalak batarmaya
kalk11bklar1 11llhat letehbualeri once aiyaai hayatta deiitikllk
yapll. Giinden gune Avrupablarla tema11m1z arbyor, Avrupa-
dan memleketimfze, memleketimizden A vrupaya gidip gelenler
~oiabyordu.
Siyaai hayatta batlayan Avrupahlatma, gitgide l~timai ha-
yatta da teairlni gO.terdi. Ya1ayi11m1z, ihtiya~lar1m1z, ldetlerimiz
ve zevkimiz deiitmeie batlach.
latanbuldaki rum, ermeni, yahudi un1urlar1 Avrupahlarla
daha kolay, daha 11k temaa edebiliyorlard1. ~arkta yeni ticaret
pazarlan arayan Avrupa aermayeainin komiayonculuiunu almak,
. onlar i~in gii~ olmad1. lktiaadi 1ahadakl bu 11k1 temaa yiizilnden
i~tlmai hayatta da baz1 Avrupa idet ve eglenceleri memleketi-
mizde once mii11liiman olm1yan akalliyetler ara11nda yayild1.
latanbulda O~uncil Ahmet zamanmda Fran11z aefarethane-
ainde pek dar bir davetli ziimreai kar111mda oynanan komedya-
lardan aonra 1820 y1hnda Kuru~e1mede zamanm tanmm11 er-
meni zenginlerinden Diiziyan aileainfn yabamda A vrupa gormu1
baz1 ermeni gen~leri tarafmdan huauai bir aile eflenceainde kii-
~iik bir temsil verildi. (1]
latanbulda yerle1en Avrupahlar araaindaki aile eflencelerin-
de de (1826-1839) Frans1z repertuvarmdan tiyatro eaerlerinin oy-
nand1gim biliyoruz. (2)
Fakat ne bu temaillerde rol alanlar tiyatro aan'atklr1 idi, ne
de balk bu miiaamereleri gormil1tiir. Onun i~in bunlarm hi~birlai
memleketimizde tiyatro hayabna ba1lang1~ aayilmaz.
Avrupa devlet ldareai uaullerfnln abnd1tm1 ilin eden Tan-
zimab hayriye ferman1 Topkap1 1aray1 bah~esinde toplanan hal-
ka okunduktan 13 Te1rinisani 1839) ve Avrupahla1ma hareket-
leri iyice yayilmaya batlad1ktan aonra latanbulda alafrangabk
alm11 yiirilmu1tu.
Avrupa ticaretile beraber Avrupa aan'ah da kendiaine yenl
pazar!ar~r~yara~_dola1irken fatanbula da geldi, Beyoflunun eg-
(1] Yedlkule ermenl bastanesl 1925 salnameslnde Herant Asaduryanin makalesl.
(9) La Revue 1 hc!Atrale. Pa11s. 19C4 A~us1os nushrn.
12
- - - - - - - -- -- - - - - - - - - - - TORK TIY ATROSU
lence yerlerinde seyyar ecnebi truplar1 ecnebi dillerinde temsil-
ler vermefe ba1ladalar, rafbet gordiiler.
Beyoflundaki ecnebiler, ecnebl dill bllen yerll h1r11ttyanlar
ve bir la11m Avrupa gormu1 Turkler bu temalllerl taklp ediyor-
lard1. F.cnebi lisam bllmiyenlerin de tlyatroya galebllmelerini, bu
1uretle mil1terilerin arlm!ll1n1 temln l~ln temsllden once plyea
mevzular1 Turk~e olarak hullla 1eklinde ya~ahp bastmhyor, da-
f1bhyor, gazetelerle de ili.n edlllyordu. Bazan da piyesler aynen
~ Tiirk~eye terciime ettirilip bastmbyor, aallbyordu.
Takvimi vakayi ve Tercilmana ahvalden 1onra Turk dilinde
lntl1ar elmit (i~ilncii gazete olan Cerldei havadiain 1842 y1bnda
~1kn111 bir aay111ncla boyle ltalyanca oynanm11 bir piye1ln kltap
halinde ~1karalm11 Tilrk~esinln illna vard1r. (1)
Ayni gazetenin 19 Ki.nunu1anl 1845 tarihll say111nda da
me1hur Fran11z tlyatro muharriri Bomar1enln Sevll berberi
iaimll eserinin Beyoflunda Hoca Naum tlyatrosunda temalll mii-
na1ebetile izahat var. Bu arada 1u aabrlar yaz1lm11br :

SEVIL BERBERI
Galacada Hoca Nnumun tiyatrosunda ge~ende ba~lanilan oyunda mebni
olan berber f1kras1d1r.
Soyle ki: _lspnnyadn l~ndliliis iilkesinin Ki.irsil hlikllmeti bulunan 1$billy·
ye ~ehrinde ~nas1 babas1 olmil~, vasi elinde, gayet hilsilnlti ve zengin bir k1z
bulunup Bartolo nammda blr ihtiyar vasisi olmakla mal ve eml4k ve iradrn1
yemek i~in k1z1 kendisi almak lster. J,:l.kln asilzadeglln tak1mmdan pek maldar
ve ehll hiiner blr delikanh varm1~. Oralarda bulunan Figaro nam berberin
ontine dil~mesl ve vas1tasile bittakrip heklmln hanesine girip ral;men ktz1 te·
zevvil~ eder.
Fash evvel • evvel4 oyuna $U ve~hile ipcidar olunur ki lspanya Adeti
ilzere k1zlar ekseriya haremde oturup ~okluk dr~rt ~1kmad1klar1 misillll baltlda
zikrolunan Rozlta nam duhter gllya hanesinde otururken A$tkt didesl olan
kons Almaviva nam merkum delikanh kendi derdini ifade i~in ylne birtak1m
m1z1kalarle k1zm penceresi altma var1p tilrlii tiirlii nagamat lcrasile nefls ~al·
gdar ~ldmr ve kendisl beraber nagmeler yapar. Sonra fecrin tulllu ile ~al·
gictlara para verip savu~turur ise de onlar kemali tefckki.irlerinden yere dU$c·
rek tevazu ederler.Badehu lldet ilzerine k1z pencereden &$inahk eder,sevda iizere
durur vel4kin kimse zuhur etmeyilp kont Almaviva kizla gori.i~mek i~in bek·
Tedigi nafile olup, yukarida zlkrolunan berber elinde saz nevinden irenk, bir·
[1) Metlnlerle muastr TUrk e:leblyau tarlhl. Mustafa Nlhat. Blrlncl cllt. S. 266.
.
1930 Istanbul. Devlet matbaasr •
13
 ·- VAKIN CAOLARDA
taktm musiki jlc raksederek berberlik, ktlavuzluk, d~1k1 ma~uka kavu~turmak
san ·a tlarmt methii tavsH Ve nice eda ve reftart dilfirip ile ortaya gelir.
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . [I J
latanbuluda ilk tiyatro blna11, Venedikli Jiistinyanl laminde
birfnin Galata1aray1 c1var1nda yapbrd1i1 Fran11z tfyatroaudur.
Sonralara yanm11 olan bu bina, 1talyan mlmariai tarz1nda muh-
te1em bir blna ldl. Buraya btlhaaaa Fran11z komedt ve operet
heyetlert angaje ediliyordu. Bu tiyatro latanbuldaki ecnebi hQ-
k6metler aefirlerinden ve Turk vezirlerinden bimaye gorilyordu.
lkinci olarak bugiinkil Galataaaray liaeainin kutmndaki H1n1taki
Bey paaaj1 denilen binanan yerinde Hoca Naumun tiyatroau yapild1.
Mi1el Naum Efendi Suriyeli bir katolikti. Bu bina da ftalyan
mtmarlal tarz1nda yapalm11t1.8iiyiik ve muhteiemdi.1870 May111run
24 iincii gunu ~1kan biiyiik Beyoflu yang1nanda yand1, kiil oldu.
Beyoglu, bu iki biiyiik tiyatro binasmda senelerce goateritli,
giirilltillil blr sahne hayab gormiittilr. EcnebJ dillerJnde her tilrlu
eaerler, dram, komedi, opera, opera komik, operet... bu ttyat-
rolarda ecnebi sahne aan'atkirlar1 tarafmdan oynanm11, rafbet
gormii1tiir. Bazan halyan mu1iki1ina1lanm Beyoflunun Pariaten
daha evvel dinlediii bile olurdu. Me1bur Kavalerya Riistikana
gibi eaerler Pariate temail edilmeden 1stanbulda temail edilmittir.[2)
Paditah Abc:liilmecit de bu temaillere 11k 11k gidiyor, oyun-
lar1 tiyatroda kendial i~in yaptmlm11 olan kafeain arkaamdan
aeyredlyordu. Hiinkir1n eilenmek i~in tiyatroya gitmeai o zamamn
ga:z.etelerinde muhtm btr hadise tmit gtbi gosteriliyor. Ruznamet
ceridei havadla paditahm 1ehzadelerden baz1lartle birlikte tiyat-
roya gldet ken ge~tiil yolun iki tarafmdaki evlerin 1ii1lettfrildiff-
ni, yol iiatiinde yer yer ~alg1lar ~ahnd1flm, paditahin buyak
bir 16tuf olarak(!) o gece de batka geceler glbi ahalinin tiyatroya
kabul edilmesine lzin verdigini yaz1yor. [3J
Eaer itibarlle zengin olan Beyoglu tiyatrolar1, aan'atkir itiba-
rlle de dikkate defer bir k1ymet ve ehemmiyet goaterlyor.
-
[I) Muastr Turk edeblyau tarlhl. Mustafa NI hat. Bir Incl cllt. S. 2fl9,
2) La N.cvue ThUtrale 1904 Agustos say1s1. Paris.
(3) cDOnkli 1uznamemlzde zlverl sllkl sli1ur oldu~u lizeie 1$bU pazar gecesl V.!_I~!:
metl blmlnnetlmlz cenab1 hllUetme1p efendlmlz hazretlerlnln malyyetl btimayuolanoda
~ehzade11An1 c1vaob11htan r.ecat.etl6 devletl6 efendller hazerallodan ba7.tlart buluoduklan
ve gilze1gAh1 hllmayunda I Aln hantlerln etserlsl tuyln lie cabeca lkame olunan ~alg1lar
tere11nllmsaz olduklart halde saat blr kararlarmda Beyc·llunda Uln tlyatrohaneyl lc$rlf
lie lcra kthnan 16bllyau nellsenlo seyrll teflll$8Stoa raRbet buyuruldoktan soora saat ·be';
kara1la11r.da avdc:1l sennlytl ~ahane $Cltlvuku olmu$ ve sunulu bendegln ve tebea.)'!
m016Uoelerl haklannda mthaslnl e11zr1 cellle Ye !s411 taltlfau sennlyyel $ehrlyaranelerl
berktmal oldutuoa dAI olmak iizue herkesln leyalll salreye tatblkan llabul olunm1l111111
16tfen Ye tenezzlllen mllsaadel ulyay1 mekArlm lbtlYayl pad1$aht $ayan buyrulduRundaii
her gecedeo zlyade tl}"&llohanel mezk6r seylrcllerle mal4mal olarak 1$bU mllsaadel ceiiie
cilmleye lras1 fabrli mllbah111 bl111y1t eylemlttlr.•
Ruznamel certdel haYadls No. 117. <1 Recep sene 1280. (1861)
14
 TORK TIY A Tl\OSU
0 devrin en tan1nm11 ecnebi aahne san'atkirlan latanbula
gelip Beyoglu tiyatrolannda temailler vermitlerdir. Bunlardan Ma-
dam Kiivine ile Moayii Rifa ve Madam Riatori en onde sayilma-
11 lizimgelenlerdendir.Bu aonuncuau, gerek tiizelligi,gerekae aan' -
atkirbk_ kudret ve kabili_yetile biiyiik: tohret kazanm11 bir kadm·
d1~ Zengin bir marktnin kar111 idi. Gayel 11k giylnir, tuvaletlerl
kibar ileminde dikkat ve itina ile takip olunurdu. latanbulda da
buyiik bir aiikae yapm11b. Facla aan'atklr1 idi.
Ruznamei cerldet;. havadia, bu aan'-
atklr kad1nm l&tanbula gel!p temailler
vermege ba1lama11ni 1u~1abrlarla •lib
ediyor: 1 _
(Trajediya, yard hiiznamiz oyunlan kr!.
etmekte bulunan~ \'C Avrupara birinci dt:recede
~<1hret~iar olan ~ladsm Ristorl bu dcfa Deri:'
saadete gelip Beyc~lurd~ l'\aun un ti~atrosund-;'
icra~·1 IObu n-.aharct etmekte bulunmut'tllr. _
Merkume hiddet \e gaz1sp ve haset ve
si.irur ve a~k ve muhabbet gibi ebnay1 btt'eri;
muttas1f ve mi.itchallik oldu~u ahvali ahld€,
lubgAht1 makamma gore taklir lie naz1rJ.arm1
Madam Ri•tori
ol derecede mi.ista~ak1 hilzriil esef eder ki bu.
nun mi£i mi.icerret ameliyntmm ·gori.ilmesine muhta~ur.) [I]
Avrupa e1erlerinin Avrupa dtllerinde temail edildtgl bu tlya-
trolara tam bir Avrupa \:etntal verebilmek i~in aalonda 1igara
l\:llme1i de yaaak edilmiftl. Gene o gazeteden ald1f1m a1af1daki
aabrlar, bu aigara ya1ai1ndan bahia ve tikiyet ederken bize ti-~
yatronun duhuliye iicreU, kira bedeli ve ba1ka hu1u1lar1 hak-
k1nda da mal6mat vermit oluyor :
"Beyo~lunda I Inca Naumun tiyatrosu ki.isat olunarak
operalar icrasma
ba~lamld1g1 ge~enlerde ruznamewize der~ lie ililn olunmu~tu.
Beray1 seyrii
temasa tiyatroya azimet eden zevat fas11lar arasmda slirara \'e kahve \'C met'·
rubati saire i~mek ve biraz teneffi.is etmek ilzere tiyatro derununda bir oda
tahsis olunmu~ ve tiyatronun sair mahallinde sigara i~mek memnu bulunmut'
ise de teneHi.is odas1 denilen mahalde yalmz bir gaz kandlli olup etraf1 er·
baasmda bulunan kanapelerin minderleri mola ta~1 gibi kaskau ve gayet tozlu
toprakh olup hatta ge~en ak~am oraya gidenlerden dart ki~i ikiyi.izelli kuru$
duhuliye ve masarifl saire verdikleri halde rahatla bir sigara i~ememi$lerdir.
Mesmuumuza gore mezkt)r tiyatrohaneye yilzsekst'nbe$bin kurus kira veril-
mekte olmakla bir be,bin kuru~ daha gozden ~1kararak zevatl varide i~in bir
teneffils odas1 tanzim ve tesviye olunsa veyahut dlihan istimali memnuiyetl
kaldmlsa tiyatro mii$terilerinin istikmall ho~nudl ve memnuniyetlerlni hAdi
olacaAi bii,tibahtir.,.
l 1} Rozn1111el ccrldel bnadts. 15 Recep st ne 1281. (1862)
15
 YAKIN CA0LARDA - - - - - - - - - - - - - - -

2. - TORK TJYATROSU NASIL BA~LADI?

I. Saray tiyatrosu gen<;leri.

II. Ermeni artistler, ltalyan rejisiir.
Ill. Ali Hey vc arkada~larmm tesebbtisi.i

padiphm umumi eglence yerlerlne gitmesfni hot bulnuyan

baz1 eski kafahlar dedikodu yapmaya ba1lam11lar, bu glbi
hareketlerin paditahhk agarba1hhg1 tie uygun olmad1g1n1 aoyle-
ylp ortabg1 kan1tirmak latemi1lerdl. Yenilik hareketlerini sever
goriinmekle beraber karakter itibarile zay1f olan Abdulmecit, bu
dedtkodular uzerlne Beyoglu tiyatrolar1na gitmekten vazgecti,
Dolmabah~e 1araym1n aillhhaneainde Avrupah mimarlara bir ti-
yatro bina11 yapbrdd1. GeUrilen ecnebf 1an'atkirlar padltah ve
aaray menauplar1 i~in burada temsiller vermefe ba1laddar.
Abdulmecidln Dolmabah~e saraymdaki tiyatroya getirttffi
ecnebi opera ve operet heyetlerinin 1D1z1kas101 o zaman aarayda
te1ktl edilen "Hademei Hassai ~ahane,, heyeti te1kil ediyordu.
Sonralar1 aaray m1z1ka ve orkeatra11n1 vucuda getiren ve "Ha-
demei Haaaa,, heyetinden aayilan bir kmm bilha11a bu it i~in
huauai aurette ve itlna ile yetittirilmekte idl. Garp muaikisini
o zaman Avrupadan getlrtilmit olan yiik1ek iiatatlar bu gen~lere
ofretiyorlard1. Sarayda yeUtUrilen bu i1Udat11 Turk gen~leri,
gltgide ecnebi sabne artiatlerlne ufak tefek rollerde pekila
arkadathk edebilmege ba1lam11lard1. Bu auretle aaray tiyatroaun-
da ecnebi aan'atkarlarm oynad1klar1 operalarda Tiirk gen~leri de
rol abyorlard1.
Saray m1z1kaamm gen~ Turk aan'atkarlar1, aaray ~evresi
d111nda Beyoflunun musluman olmayan yerli, ecnebl ailelerl ara-
11ndakl aan'at eflencelerlne de davet edtliyorlardi. Bllhaasa
otedenberl tiyatroya huauai bir alikA goateren ermeni allelerl ;
gen~ Turk aan'atkirlar101 ehemmlyetle kar11hyorlard1. Otuz yd
evvel Franaada Turk tiyatroau i.akkanda huauat blr aayi baamat
olan La Revue Theitrale mecmua11ndaki makaleainde M. Adolf
Talauo, diyor kt :
"Grn<; mi.isli.imanlar, kendilerini davet edenlerle <;abuk samimf oldular,
16
 TORK TIY A T~OSU
' Azlmle ife bafladrlar. Millf sahne tesis etmek ~erefini kazanmak, onlann
blplerinde yer etmi~ti.
Bu artistik miinasebetleri bilhassa zevkli yap1m kuvvetli bir cazibe de
vM'd1. Bu da bu piyeslerin temsllini temin eden ermeni ailelerln gosterdikleri.
lllldmiyetti; gen~ miisliimanlara bu temsillerde Havva kt.alanm taklit eden
baytk11z arkada~lar yerine bu ailelerin gen~ kad1n ve k1zlar1 arkadqhk edi·
yortard1. ·renleri mat renkli, siyah, biiyiik, kadtfe gozlii, yan arahk nar gibi
k1m11z1 dudakh guzel mahlQklar olan ev sahibesi kadm ve k1zlarla bir arada
oyun oynamak zevki bu gen~lerdeki tiyatro sevgislnin artmasma sebep
, olu yordu. .,
Gunfln 'lllrlnde earaydakl muslkl heyetlne mensup baz1 gen~­
lerln aralaranda glzli gizll topland1klar1 l11Uldl, bu toplantdar
dlkkate ~arpb. Padt1ahhk idareslnin ku1kulu zlhnlyeU, earay-
dakt amator gen~lerin gizli gizli padi1ah aleyhinde btr 1uika1t
laazirlamakta olduklaram zannetmeie batlad1, earay muhafazlar1
bu ren~erl 11ka blr g6z hapalne aldalar. Ilk giinlerde 1Gpheler
hemen bemen kuvvetlenmeie ba1lam11b. Temall bulunmadiii blr
akpm gen~lerin toplu olarak tlyatro ealonuna girdikleri gorilldu.
Meaele anlq1lim1, her 1ey meydana ~1kD111b; Suika1t~1lar, son
' Wtlbat ve hareket karann1 almak ilzere btrle1lyorlarcb. lite
tlindl '"c6rmu me1hut., halinde yakalanabileceklerdl.
Bu d61unce lie 1ilahlar1na ellerine abp gen~leri tevklf etmek
iizere l~erlye glrenler garlp bir manzara kar1111nda kald1lar•.•
Hademel baaea amatarleri kendl kendllerlne plyea temall ediyor-
larch t
Haklkatte bu aan'ata heveali gen~lerln aulkutla filln allka-
lan yoktu, ecnebi tlyatro heyetlerlnln temaillerinde bazan ufak
tefek roller yapmakta olan bu gen~ler kimaeye haber vermeden,
kendl kendilerlne ~ab1m11lar, bir temail heyetl vilcuda gettrmlt-
ler, bir auflor a)'ll'llUflar, blr de Tark~e plyea yapm11lard1, bu ge-
ce de eserlerinl glzlice prova edlyorlarcb ••.
Hademel ha11a amatorlerlnln haz1rlad1klan Tilrk~e plyea az
ldr zaman aonra aaray Uyatroaunda temail edilml1, muvaff.aklyet
kazanm11br.
Moayo Adolf Taluao, bu hadlaeyl Tilrklerln tlyatro eaha11n-
cla atbldan ilk ad1m olarak goatertyor, fakat yaz1k kl ne bu Ilk
plyesln lamlnl, ne de bunu oynayanlar1n adlar1n1 zlkretmlyor.
Saray tlyatroaunda Turk~e plyea temall edildiil haberi 1ehre
JayddiiJ zaman ean'at aevenler biiy(lk blr aevln~ duymutlar,
&mldere diitm<itlerdl.
Eaaaen bir zamand1r, baz1 ermenl gen~lerl ermenl diline
17
2
 YAKIN CAcJLARDA - - - - - - - - - - - - · ·
~evirdikleri garp piyealerinl, turada bu~da terUp etUkleri am'-·
tor miiaamerelerinde oynamaia ba1lam11lard1. 1856 y1hnda. Or·
takoylii! ermeni gen~leri M1flrd1~ Be1lkta1hY,an ilminde bJr ·ar-
kada1lar1nm rei1lii1 albnda tetkil etUkleri tiyatro heyeU lie e'Y·
lerc;le faaliyette bulunuyorlard1. Bu heyet 1857 1ene1i kinunuaa·
nisinln btrhJcl° gunu Ortakoy enneni katoltk mektebtnde ilk aefa
olarak umumi bir temsil vardi. M1flr~ Be1ikta1'1yan1n ermeni·
ceye tercilme etmif olduiu Alfiyer'in Savol l11dmli dra11u oynandi.
Be1ikta1hyan trupu o giinden itibaren 1ebirde f aaliyete 1~ti,uzun
miiddet ennenice temailler verdi. . . .
Ayni sene i~indel Armenak Hayguni isimli ba1b bir ermeni
baz1 arkada1larile birlikte ba1ka bir tiyatro heyeti te1klline k~lk­
m11, muvaffak olmam11, bunun iizerine ·" Muaay1k - ilham pid-
leri ,, ad1yle ennenice bir tiyatro mecmua11 netrlDe.batlamft~·
Armenak Hayguni bizzat telif ettiit, yahut garp lbanlarmdall
enneniceye ~evirdiif piye1leri bu mecmuada netrediyordu. ,lll
· $ebrimizde ecnebi truplar taraf1n~~
temall edilen e1erlerden "Miiaebbip,, .,~
"Riyakir,, istmll plyealer de bu aene zar-
fmda Tiirk~eye terciime olunarak ba1bnl
m11, raibet gormiif tii.
Bu piye1lerin Tiirk~e tercilme ohi ·
nup kitaplannm ragbet gOl'mesi Tiirk
dilinde temsiller -vennek fikrinl ortAf~
alb. Bu suretle Tiirk tiyatrosu bir ftkrin
me1lme1inden hayata ayak buryorclu.
(1857)
Naum tiyatrosunda lstepan Ekfiy..._'1n
J.tepan Eltriyan EfenJi idaresinde Bedros Maiakyan,. Camaprci·
yan, Matmazel Fant ve aaireden miire~.
bir ermeni tiyatro heyeti ltalyancadan terciime edtlmit Don Cn~
goryo iaimli ii~ perdelik bir piyesle Odun - k1b~ i1imll bir koaie-
diyl Tiirk~e olarak temsil ettller. Abdiilmeeit bu tem1ilde ~1r
bulundu.
Sirapyon Hekimyan bu erment· ll'upunun · refai sayihyor ve
heyete eser hazirhyordu.
lstanbulun o seneler i~indeki tiyatro hayabn1 k1aaca f(>yle
hiili.'8 etmek kabildir: Zaman zaman eenebi· truplar gelip:ec,;,
nebi lisanlarmda temstller veriyorlard1. Memlekette~ y~rli e...U~J
gen~lerinden de baz1 artistler yetitmekte, · ermenilce lemJillef
·. -· ·'[I) Ycdlkule crmenl hastaoesl 1925 y1lh~1oda He ran& Asadaryaom m•k.alesl.
18
 TORK TIVATORSU - · ~ ··-
vermekte idi. 1858 senesinde Haskoyde ermeni mektebinde bir
gen~ler grupu ermenice temsiller vermiye ba1lad1. Haskoy Ner-
1isyan mektebi muallimlerinden Mardiros M1nakyan, Tomas Fa-
1ulyac1yan, Nikogos Tulbent~iyan bunlarm ara111nda idi. Yedi-
kule enneni hastanesinde doktor olan Karekin c;aprasyan da
bu heyelin rejisorii idi.
1859 da Altundiiri Arakel isimli bir ermeninin te1ebbiisiyle
Haskoyde ermeni mektebi civarmda bir tiyatro binas1 yaptmld1,
burada heniiz ilk temsil verilmitti ki Beyoglundaki buyiik tiyat-
ronun miisteciri Naum Efendi lstanbulda Uyatro oynatmak imti-
yazmm kendislne verlldiglni soyliyerek Haskoyliiler aleyhine blr
dava a~b. Haskoy tiyatrosu "1860,, senesi marbnda mahkeme
karariyle kapatbr1ld1. Tiyatro hayab tekrar Mi1el Naum Efendi-
nin tiyatrosuna inhisar elmit oluyordu. Bu sefer Haskoylu er-
meni 1an'atki.rlar1 da Naumun tiyatrosuna gelmi1ler, burada er-
menice temstller vermiye ba1lam11lard1. Motti'nin Ha~aturyan ta-
rafmdan ermeniceye terciime edilmit olan Aristodem isimli dra-
ma bu gen~ler tarafmdan oynanm11, Aristodem'in laz1 lksira
rolunii oynayacak kad1n artist bulunamam11, gen~ muallim M1-
nakyan kiz roliine ~1kar1larak temsil verilmi1t1. Bu oyun 1onralar1
sahnede uzun miiddet saltanat siirmii1 olan Mardiros Mmakyan'-
m iizerine ilk def a dikkati celbetmit olmas1 itibariyle ayr1 bir
ehemmiyeti haizdir.
Haskoy tiyatrosunun kapablmasmdan sonra Arakel Altun
diiri ve karde1leri Beyoglunda bir tiyatro kurmaga t491ebbiis et-
mi1lerdi. Beyoglu ermeni kilisesi mallarmdan ·olan ve timdiki
Tokatbyan otelinin yerinde bulunan "Kafe oriyantalni bet 'sene-
ltglne kira Ile tuttular. Burada muntazam temsiller vermek ilze-
re hilktametten izin aldilar, tiyatroya "$ark tiyatrosu,, ad1ni ver-
diler. Bu suretle Beyoglandaki liyatro binalarmm saym ii~e ~·k­
m11 oldu.
$ark ttyatrosu yap1lan bina 1859 da lnta edilmi1tt, $ark ll-
ya trosnnda ilk temstl 14 kanunuevvel 1861 de verilmitlir. Son-
ralart 1ohret kazanan Davit Tiryans, Mardiros Mmakyan, Serape
Benglyan, Ohane1 Acemiyan, Bedros Magakyan, Tomas Fasulya-
ciyan ve Agop Vartoviyan da $ark tlyatrosu san'atki.rlar1 ara-
smda idi. Evlerdeki temsillerde rol alan gen~ ermeni hammlan,
umumi sahnelere ~ikmaga cesar~t edememi1lerdi. Aktris buhrar\1
devam ediyordu.
Kumkap1 k1zlar mektebinde muallime olan gen~ ve giizel
Matmazel Arusiyak Papaztyan sahneye ~1kmaga raz1 oldu. K1z
kardeti Matmazel Agavni Papaziyan da onunla birlikte. tiyatro
10
 YAKIN CACiLARDA
hayabna glrdl. Gene o aene Madam Mariyam Zagimikyan 11-
minde blr kadan aahneye intiaap ediyor. Sahnede Bileclkliyan 11-
mtle ~bpn bu kadanla Papazlyan kard,e1ler ve daha evvel ada
g~en Matmazel Fant latanbulda umumi aahnelerde tiyatro
hayabna gtren ilk kad1nlard1r.
,Sark tiyatroaunda oynanan ilk plyea, T omaa Terzlyan Efen-
dinin "lkl Ahbap Cavutlar,, iaimli eaeridir. Bu tiyatroda Sinyor
Aati iaminde yetmlt ya11nda tecriibeli bir ltalyan tiyatro adama
rejlaor olarak ~h1m11tar. Memleketimlzde tlyatro 11blihlar1 da
1861 yabnda teablt edilmlt ve bu ltalyan aan'atkiran bu ltte hiz-
meti goriilmOttGr.
Bu aarada lzmirdeki enn!nller de orada bir tlyatro heyetl
tqkil ediyorlar. Yerli tlyatro hareketleri genlfliyordu, fakat
TGrk~e temailler ke1ilml1t1.
latanbulda ,Sark tlyatroau 1863 e
kadar muntazam temailler verdikten
sonra kapanm•f· ermenl aan'atkirlar
1uraya buraya daf1lm11larclar. 1866da
Simon T1ngiryan lalmli bir ermenl ,Sark
tlyatroaunu yeniden faaliyete ge~irmi1-
tlr.
Bu 11rada Naumun tlyatroaunda da
Ohanes Acemfyanm idaresinde ba1ka
bir ermeni trupu kendi dillerinde tem-
l~il vermekte idt.,Sark tlyatroau"1868,,de
btr Yunanhya kiralanm11 1t1yatroluktan
~1km11 1 Alkazar do Btzana isml veril-
Ma1mau1 Papui,.an mff, canbazhane yap1lm1fbr.
r ,Sark)iyatrosunun kapanma11 ermenlce temaillerin arbk se-
ylrcl bulmaDllya ba1lama1mdan ilerigeliyordu.11 ta vsamafb. Tiyat-
ro heyetleri ~ogalm11b 1 fakat bunlann h ep1lni doyurabilecek bir
aeylrcl kiitleai yoktu. ,Sark tiyatrosunda yetlflp te etrafa dagalan
ermenl aan'atkirlar ayr1 ayr1 truplar te1kll etmltler, ekmek pa-
ralaran1 ~1karD11ya ~ab11yorlard1 · Yenl blr ~htma 1aha11, yenl
mu1teri bulmak liz1mcla. Bu daflnak heyetlerden A1ya cemlyeti
i1mlni ta11yan trupun en glize ~rpan 1an'atkir1 Agop Vartovt-
yan, eakf aktor Karabet Papazlyan1n tavalyeai ilzerine yeni
blr tecriibeye glrl1ti 1 "Sezar Borclya,, plyealnl Turk~e ~evlrte-
rek temail ettt, muvaffak oldu. "1868.. .
Moayo Sullye lalmli bir Fran11z Gedikpapda bir hlpodrom
yapbrm11i burada zaman zaman tem1lller, oyunlar go1terilmi1t1.[1)
[I) ·Bir mil Jdettenbera ltnls canlblade bulunan me$hur cambaz Sullyenln tumpan·
20
 TORK TIY A TROSU
Moayo Suliye nlhayet burayi biralap kalktp glttt. Tiyatroyu
1even, bu aan·'atan memlekette yerletiP kokletmeaini ve ilerileme-
aini iatiyen baz1 Turk munevverlerl, burayi aabn aldalar, tiyatro
haline getirdiler ve burada Turk dilinde muntazam tematller
verecek blr tiyatro heyeti tetkil etmek iatediler. Turklerin doi-
rudan dofruya tiyatroculukla me1rul olma11 belki de hot g<Sriil·
mezdl, hele itln i~inde aahneye kadan ~akartmak ta oldufuna
gore o zamanan telikklaince tiyatroculuk ~irkln blr it te aayala·
biltrdi. Bu aebeple bu itin mute1ebbialeri olan Turkler, Ali Bey
ve arkadatlan, tiyatrolaranan mudiir ve aahibi olmak Qzere bir
ba1ka11na ortaya ~akarmak mecburiyetini duydular. Bu adam,
Tiirk~e olarak temail ettigt Sezar Borciya plyeainde Ali Beyin
dikkatini ~ekmit olan Agop Vartoviyan olabilirdi. 0yle oldu.
Bu teklif Agop Vartoviyana da pek uygun gelmlfti. Bir
taraftan temall heyetinl tamnm11, kudretli kimaelerin himayeal
albna koyacak, yardam gorecek, blr taraftan da Turk halkma U-
yatroya getirecek, yenl bir varidat menbaa itletilmit olacakta.
Gedikpafa tiyatrosu 1869 yabnda Tiirk~e piyesler temsiline ba1-
lad1.

yas1 bu kcrre Derlsaadete gelerek Gedlkpasada Ula maballl sab1kinda lcray1 hlblyat ede·
ceklerl i$1tllml$1lr.• Ruznamel ccrldel ha\.'adts, say1 1175 RecPp sene I~ ( 1861)
21 --~-
 Y>"KIN CAOLKRDA - - -- - -

GeJiltpa1a liyatro•u ibinlarinJan birinin ba•l•i• / tiyatro 6ina11n1n rHmi /

3. - GEDIKPA$A TIY ATROSU

I. Ycri, d1~1. ii;i.

II. Nizamnameleri.
Ill. Gazetclcrin yazd1klar1.
IV. Ilk Turk ak tiirleri.

Turk tiyatrosunun ilk inkipfana aahne olan Gedikpa1a tiyatro-

su ~ar11kap1dan Kumkapaya dotru iniltrken taktp edilen ge-
nii cadde iizerinde solda ko1e ba11nda idi.Zamananda Suliye can-
bazbaneal tamile me1hur olan bina 1onralar1 Abraham Yaramyan
, Pap adh z~ngin bir ermeniye ge~mi1ti. "1868 - 69,, aeneatnde
tiyatro haline ifral edilirkeri · binada liz1mgelen · tldillt ta yap-
br1lm11b. Bina bilyuk bir duvarla caddeden ve yan aokaktan
ayr1lm11, biiyilk bir avlu i~inde idl.
22
 TORK TIVA TROSU
.Ge~enlerde olen laY111etl1 alim ve mutetebbi' Edimeli Dr.
Jtltkt Bey, - baba11n1n ca sermaye ve idareainde miltlerek oldu-
ja - Cecl~ata tlyatroau haklonda aen~ milzikolok Koae Mihal-
Ziide Mahliiut Rag1p Beye yazd1g1 hu1u1t bfr mektupta aynen
tlinlan a6yliiyor :

L_·-------JI
""OK aK

0
....t

KUmkcsp1

CeJa.,,a,. tly•tr•••"•• plan• I Mer/lam Dolctor Rilat S.yin larifln• sir• Y"11"4in
"o ,,Un lhlllr•,..'n J.oamlr HYircilerintl•n olan mu/lam miral..,, Halu•i Bey
larolrn;/iin ta•ltiA eJU-l1tlr. /

"Harlet tarafeyninde tug"ladan orme dire4derl ve fenerlerl olan bir kap1-

dan bir meyclanhg-a girllirdl: Solda mebzut blr surette tenvir edilen ve pek
.; Mrtf-\tefrit .edit~it ·,bir ...gazino vard1 ki ·bullll!n hfr k1sminda bilArdolar· dizill
iii:· Oljter kumunda kitap, gazete, milteaddit camlt cams1z levhalar vard1.
·;·i¥8tronun tnel'ftler direk.U kap1lar1 vard1; · mermer merdivenlerle ~1L1-
·-------------- - - - - - - - - - - - 23
 VAKIN CA(jLARDA - - - - - - - · - - - - - - " " " " "
hrd1. Tiyatro binas1 haricen ah~ap idi. C~ kath localardan en alt lattaliferht
al renkli kadife do,eli ve &}"Iii renkte perdelerl oldufunu biHyornm. Yukana
kubbe gibi bir avize as1h idi. Nasd sondiiliinii, nasil yak1ld1t1n1 bi1R1fyoru1111 ,
Her halde elektrik yoktu, fakat avize mubte~emdi.Sahnenin mobbiUnde per·
deleri kapah duran biiyiik bir loca vard1, padi~ahlara mahsustn. 'Verde 11,.
s1ra kanapeler, koltuklar vard1.
Sahne hayli biiyOktii, arkasmda blr~ok odalar vard1. Kara la~;., bra·
gozlii, bcyaz tenU, ,1,manca bir hammm beni odasma ahp sevdifinl, hemea· ,
dalma, bana paketler i~inde ~am f1st1gi verdilini tahauiir ederim. Ba buum
oyuna ~1kt1k~a herkes onu diirbiinlerle seyrederdl. Bu sehnede toy:> arab•
Ian vard1, tahtadan m1, ktlgman m1 idi hilmem. Oyunlardan evnl t11,arda
avludakl gazinoda alaturka saz ~ahmrd1.,,
Muhterem doktorun kuvvetli hafizaaandan bize naklettilf ~
cukluk hahralan tiyatromuzun ilk devirlerine ve Ilk hinaama
alt pek k1ymetlf mal6mab ihtiva ediyor. Bu mal6mattan da an-
la11hyor kl Gec:likpa1a tiyatroau devrint~ nazaran hayli muhte1emr
eht>mmiyetli bir bina imi1.Dr. Rifat Bey Gedikpa1a tiyatroaunua
blr 1irket tarafmdan idare edildiiini ve baba11mn da bu tirkette '
hiaaesi olduiunu, kendiainin ~ocukluiunda bu itibarla liyatreya
11k ve aerbeat gittiifni aoyluyor. Bizim i:etkiklerlmiz de bu Ida· .
renin bir tlrket olduiunu,1onralar1 latanbulda f;enberlita1ta timcli 1
evkaf miidiirliiiii olan A11m Pa1a konai1nda buUin masrafa
kendi keaesinden ve.rilmek auretiyle ilk klobii te1i1 etmit olan
Mmrh Mustafa Fad1l Papn1n lbu tirketin de bathca aermaye·
darlar1 araamda bulundugunu gostermektedir. EkrEm, Nam1k
Kemal, Ali Seyler ve ba1ka birka~ zat tlyatronun idaredle alA-
kadar idi.
Tlyatronun miidiiru Agop Vartovlyand1. Oynandacak eaerler
zaman zaman Ekrem, Nam1k Kemal, Ebuzzlya Tevfik, ~maettfn
Sarni, Agi.h, Fehmi, Ahmet Mithat Beylerin dahil olduklar1 e-
debi hey' et taraf1ndan haz1rlan1rd1.
Sadrazam Alt Pa1an1n tavaaautu ile 1uflorle oyun oynamak 1
lmtlyaz1 Sultan Aziz tarafandan bir f ermanla Agop Varto•iyana
verilmitti ; bunun i~in az blr zaman zarfmda devrln btit'iin tanm-
m11 artistleri Gedikpqa tiyatroaunda toplandilar.
Gedikpa1a tiyatroaunun iki nlzamnameal vard1. Bun(ardan
blrl ldari mahiyette ldi. Temail hey'etinln idareye kB.J'fr olan
vazlyetini teapit ederdl. lkinci nlzamn~~ tie de aaLne itleri
teapit ve tanzim olunmu1tu. Sahne t1lerinde tlli dereeedekl ar-
tiatlerin bile re'yl .al1mr, fakat m6zakere ve karanlan aonra
Agop Vartoviyan biitiin mea'uliyeti 6zerine alarak tathlkllle
ba1lad1i1 bu kararlarm lcraabnda hi~ kimaeyi lfiae kan1bnaazd1.
24 - - - - - - ------
 - YAKIN <;AO LA RDA -
Zaman zam:in Fasulyacayan, No~f, Manakyan bu hey'etln re-
jiaorlilgilnii yaptalar. Agop Vartovfyan hasalita ortakta, kendisln-
1 -d~ii batka biitiln artistler maat ahrlarda. Memlekelin hemen
~I hemen tek tlyatrosu olma11, resmi himaye gormesl, ahalinin rai-
betinl kazanmaaa yiizunden tiyatronun kasa11 daima dolu bulunu-
yo,rdu. Bu itibarla artiatlerin a,ld1klar1 maa1lar o devrin difer
. aahalardaki kazan~ nlabetine nazaran hayh yilkaekti. Bir fikir
vermit olmak i~in arUatlerden Karakat hemtlrel ?rin altm11 al-
tandan fazla ayhk ald1klar1m soylem'k kifitllr. G!!dikpap ti-
yatrosu 1an'atkarlar1 gayet temiz giyinirle;r, hari~~e d:lirna llti-
. · fat ,goriirler, yuksek mevkl sahibi 1ay1hrlard1. Abdillmecitten
aonra paditah olan Sultan Aziz daha zlyade eski ,Sark ellence-
lerine diltkiin oldulu i~ln tiyatroya pekaz ehemmiyet veriyordu,
fakat miinevver ve gen~ Tiirklerin bu gilzel aan'ata kart• gos
terdlklerl biiyiik alikanm tealrleri Gedikpa1a tiyatrosuna llz1m
olduiu kadar ehemmiyet kazandirm11tJ. G 'd1kpa1a tlyatroau
teknik miikemmeliyeU ve artlstlerin aan'atkirhk k1ym?tlerl ttiba-
riyle Avrupa tiyatrolarma yakm bir yilkaeklikte bulunuyordu.
Gedikpa1a Uyatroaunun Tiirk muharrirlerlnd~n, miinevverler-
den, matbuattan gord6fii ciddi alika ve yardim, bu tekim61Q
temin etmiftl. Atafldakl sat1rlar1 3 Kinunu!!vvel 1293 (1871)
tarihli Baairet gazeteainden ahyorum :
.. Bir zac carafmdan gelen varakadir:
Asnm1z hakikaten g1pccl'erma~·1 ;\s:\n feld denmcjte :'cz:mtr bulundugu
ve memalikimizce emri medeniyet gUndcn gUne ilerilcm kie olJu)'!;u dilnkii
gUn gordUp;UmUJ. bir cserle dahi ispat ederiJ.. ~i>ylc ki Cedik pa~nda iki se·
nedenberi kU~ac cdilen O~manh tiyatrosunda dUn gecc ha1.1 'Ukel:l.y1 fiham
·= hitzCratt huz1r olduklan halde icnt k1hnan IUbiyat sahihcn ~llyan1 takdir olarak
,ger~i ermcni hulunan oyunculann Tiirk~e uynad1klan ~eylcr.lc goriilcn kusur
ve galctat sctrolunur hir noksaniyct dcgil h:e de sair oyuncularm ptk giizel
ve gJ~·ec mUkemmcl surette oynad1klar1 giirUlmU~tilr. Ve haua Ahmt't l·:fendi
.: nam J.atm hu bapta ihraz eyledigi hiincr ve meharet herkesin tahsinini mu-
cip oldup;u kemali mcmnuniyetle gori.ilmi.i~tiir. Ve ~u hale nazaran ba~hca
ba1.1 ncs:lyihi ha vi boyle bir eserin memalikimizde karihen hir k:H daha tces-
sils edecegi kaviyycn memul bulunmu~ olmakla hu bapca hissemi1.c ait olan
me1hU scnanm ifasma miibadcrec eyleri1.,, [I].
Umumt sahnelerde oymyan ilk Tilrk aktorler, Gadlkpafa U-
yatrolunda tahneye ~1km11lard1r. Bunlar.dan yukar1dakl f1krada
da ac11 ge~en Ahmet Necip, Buyilk lsmallin kardeti Hamil, bu
( 1J II ->lr1 l J!J tl•SI. !\umJr~ :Z3'l. Istanbul.

26 ---·--- -----------------
 - - - TORK TIYATROSU
yolda- uzun mildd~t devam etmediler, 1onralar1 tuluat liyatrolar1-
na ge~tiler. 1876 da Gedtkpap Uyatrosunda sahneye ~1km11 olan
Ahmet Fehim Efendi yar1m a11r bu san'ata emek ve omilr verdl.
Sultan Aptillhamit tahta ~tkttktan eonra 1876 da Turk.Rua
muharebesinden evvel Lort Salisborinln riyasetindeki lngiliz dip-
lomasl heyeti lstanbula geldigt zaman Gedikpafa tiyatroeunu
bilha11a gormek lstemit, burada verilen ii~ temsilde 01manh 1a·
rayi erkiniyle birlikte hazir bulunmuf, Tilrkiyede tiyatro san'a-
abmn gordilgii terakki ve tekimiile 1a1m11b.
Gedikpafa tlyatroeunun repertuvar1m Molyerden, Hiigodan,
I;>ilmadan terciime edilmlt klislk es~rler, tarlhl dramlar, Ksavlye
dO "Monte'penden, Jul Mariden tercume edilmlt cinai melodram-
lar ve telif Turk tema1a eeerleri letkil ederdi. Gedlkpa1a Uyatro-
1unda 1enede ancak dort defa da ermmlce piyes temell edUirdl.
1876 dan itibaren bir Fran11z miiteha1111 getlrtildi, 1ark1h pi·
yesler de oynanm1ya ba1lamld1.
Gedikpap tiyatrosunun 1878 1ene1i kinunuevvellnln 25 Incl
~ar1anba giinii 1an'atki.rlardan Davit Tiriyans 1ereflne verilen
mOeamereye ait ermenice iylin varakasmda 1oyle bir kay1t var.
Musamerede Molyerln "Avar" pieelnin temsil edilecefl yaz1ld1k-
tan soma denlllyor kl :
"Fiatlar muayyen deJtlldir, tiyatro seyircilcrinin arzusuna ve h1tUflerine
•· · t:lhidfr:· San·atk:lr Davit Tiriyansm menfaatine oldutu ii;in kahilse IOtfen ni·
mmlarm da duhulive vcrrneleri rica olunur .•
Bu lyli.ndau" muayyen bir kim1enln menfaatine olm1yab
tiem1illerde kadmlar1n iicrete tibi olmad1klar1 gibi blr mlnaa
~di:1yor. Bunun boyle olup olmad1fma dalr hi~ bir yerd~ ~ir
kayde te1adiif edemedifim gibi o devrl yapm11, Gedikpafa tl-
yatro1una devam etmif zevat ta bu hu1ustaki eualime bUiia
dafr bir -1ey habrhyamad1klar1 cevab1m verdiler.
Gerek sultan Aziz devrinde. gerek ondan sonra gelen sultan
Murat ve Abtulhamit devlrlerinde zaman zaman 11k1 blr san1ur
tatbik edlliyor, biirrlyet i11k1 gen~ Tiirkler taklp olunuyorlard1.
Gedikpqa tiyatro1u asd kuvvetinl bu gen~ Turklerden aldafl
' l~n zaman zaman sarsmblara uframaktan da kurtulmam11br.
Mubtelif telif plyeslerln temsili menedilml1, muhtellf Turk mu-
harrirler nefyolunmu1tur.

27
 YAKIN C-\OLARDA

4. - TIY ATRO EDEBIYATIMIZ NASIL BA~LADI ?

I. ~air
C\·Ienmesi.
II.
Ali I laydann eserleri.
Ill.Ali Beyin cserleri.
l \'.Nam1k Kemalin makalesi.
V. Nam1k l\emalin piyesleri.
YI. Ebuzziya Tevfik, Recaizade Ekrem, :\hmet i\lithat. Semsettin Sarni.
Manasurh Rif1t. I lasan Hedrettin.
VII. Tiyatro gazetesi

Gedikpafa. tlyatrosu, Tiirkiyede tiyatro edebiyahmn dogma-

sma da sahne oldugu i~in ayr1ca ehemmiyetlidtr. Ger~i Turk di-
linde tiyatro eaeri yaz1lmas1, Gedik ·
pap tiyatroaunun kurulu1undan on-
cedir; eaebiyahm1zm garbe a~1lm11
ilk pencereai olan Sinasi (1826-1869),
pek gen~ tken Avrupaya gidip Fran-
sada Fran11z edebiyat ve ilim adam-
' larile diitiiP · kalkmaga, oradaki fikir
ve san'at hayabm yakmdan takip et-
mege ba1lad1g1 zaman garp. medent·
yet ve trfanm1 tetkik ettigi .11rada
tiyatroyu, tlyatro eaerlerini de g:or·
miit, begenmitti.
Sinaai memlekete dond'iijii za -
man Tiirktyeyi ya1atabilmek i~in bil-
tiin miieaseaelerile btrlikte yenile1tlr
mek llz1m geldigine inanm11 bulunu-
$ina•i £fen1li yordu. Bu diitiincesini yaymak ve
yapmak i~in once gazetectltk etmei'e
karar verdl. Agib Efendt ile birltkte Terciimam ahval gazetesi·
ni kurdu, sonra Tasvlriefkir gazeteaini ~1kard1.
Sinaat btr taTaftan makaleleftle Avrupahla1ma propaganda11
yaparken btr taraftan da eserlerile Avrupabla1m11 edebiyata ·nu-
muneler vermek laUyordu. Bu arada bizim edebtyabm1z i~ln yenl
bir nevi olan tiyatro~ 1eklini de tecriibe etti ve "~air evlenmeai,,
23
------- --~------ TORK TIVATROSU
l1imli blr perdelik blr komedl yazd1 (1860). Bu plye1 Tercuman1
ahval gazetesfnln 2, 3, 4, S numarah 1aydar1nda tefrika halinde
n•r~tldl. ",Salr evlenmeal,, , uzun zaman bu gazete kolek1iyo·
nu l~lnde kalnut, ancak 1908 metrutlyeUnd911 1onra ve Sellnikte
letekldil eden blr amator tiyatro hey'eU taraftndan aahneye ko-
nulmu1tur[l]. Bu tem1ll hey'etlnde dahll bulunan Ibrahim Necml
Bey, plyealn o zaman Sel&nlkte kltap halinde de nep'edilmit
oldufunu 1oyler.
",Salr evlenmeal,, nln tamam1,Ahmet Ra1lm BeyIn "buyiik mu-
harrirlerden ,Slna1l,, l1imli eaertnde de vard1r [2].
,Slna1l, bu plye1lnde e1kldenbert 16rilp gelen gorllcQ lie ev·
lenme u1ulilniin fenal1klann1 101terlr, bu e1kl i.detlmizle alay
eder. Rii1vet alan lmam1, 1er'i htleyl, mahallelinln namus tellk-
kl1lni lasvir eder. Mevzu 1udur:
!;lair MU$tak Bey, l\umru Hamm isminde bir giizcl k1za As1k olur. K1zm
ailesine haber gijnderip evlenmek istedigini bildirir, raz1 oluriar. Fakat Kumru
Hamm ailenin kiii;Uk k1z1d1r, inrada ablas1 var, once onu evlendirmek !Azim.
Onun ii;in ailesi h:umru Hamm yerin~ hoppa $6hretli ve yash olan ablasm1
Mil$tak Beye vermege kalkarlar. Sair evlenecej!;i ak$am bu lsin farkma vanr,
dii$tiijtii tuzaktan kurtulmak ii;in bir hayli s1kmt1 i;eker, nihayet I likmet l~ey
isminde bir arkada~mm ak11l1hgi, becerikliligi, imama rilsvet vermesi sayesinde
maksadma erer.
Eserln mevzuu da, tertlbl de baslttir. Fakat dlli ~ok temlzdlr,
aadedlr, gilzel blr konu1ma dllldlr. Ilk tlyatro eserlmizdekl yaz1-
ht tarz1n1 go1termit olmak i~ln 1unlar1 da kaydedeylm:
Sinasi, eserinin hasma $Unlari yum1st1r:
"Mutanza icinde bulunan kel4m yalntz hali tarif ii;indir.Baz1 kelimclerin
iml4smda mahsusl olan yanh$hk dahi tekellilmiln telAffuzunu takip ii;indir.
Sairin evlenmesi oyunu bir fas1ldan ibarettir. lsbu oyunun f1kras1 gelin
odasmda vuku bulur.,,
,Slnaal, plye1 kar11bi1 olarak oyun kelime1lnl kulland1i1 gtbi
etha1 kart1hg1 olarak ta takim kellmealnl kullanm11, yan1na Fran-
1tzca peraonnage kellmeslnl yazm11ttr. Mecll1 kar11hg1 olarak ta
fikra kelime1i kullantlm11hr. Ptyea bir perdedir, bu perde de do-
kuz meclf 1e aynlm11ttr. ()yun ve tak1m, orta oyunu 11llllhlar1n-
dandu. Perde kar11bii olarak fa11l, m!clis kar11ht1 lolarak fakra
kellmelertnl ,Slna1l bulmu1tur.
[I) Edeblyat tarlhl• Ibrahim Necml. Istanbul.
[l'l) Bllylllt muharrlrlerdeu Slnasl: Yazau Ahmet Raslm S. 139 Istanbul Yenl Mat·
baa. 1927.
29
- - -·- YAKIN CAGLARDA
E1erin ba11nda penonnage fU 1uretle kaydedilmittir:
.\lii~t~k Bey - Giivey, Kumru Hammm a~1k1
I likmet Bey - Mii~tak Beyin mahrem 'dostu
Kumru I lamm - Mii$tak Beyin se,·gilisi ve Sakinc I lnmmm kiii;iik
hem$iresi.
Sakine I Tamm - Mii$tak Beyin nikdhhs1
Ziba Dudu · - K1lavuz
Habibe l\adm - Yengc
I~biillllkldkatiil'enfi - Sakine rtanimm nikdhmt kffan imam
Batak Ese - Mnhallc bekr;isi
Atak Kose - Mahalle siipriintiiciisii
nazt mahallcli, esnal'tan ...
.$ina1inin e1erinden 1onra dilimizde yaz1lan ikinci piye1 Ali
Haydar Bevin "SergiizetU Perviz" iaimli e1eridir (1866).
"Sergiizefl Perviz, manzumdur. Mevzuu trajiktir. Muharriri,
e1erine yazd1f1 mukaddimede "tilrimizde bir trajedi yolu acbm,
ikmal ve lntizanuna bu yolda beni takip edeceklerin muvaffak
olmalann1 temenni ederim,, diyor. Turkce naz1mda o zamana
kadar goriilmemit bu ceaarete bircoklar1 i1yan etU, fakat mu-
harriri bu iptidai eaerinden soma ikinciaini ne1retU. lkinci e1e-
1fn mevzuu 1udur:
Eski zaman hiikiimdarlarmdan lkinci l~rsas isminde biri Iran ~ah1 ~apu­
ra kar~t koymak i~in Bizans kayscrinin yard1mm1 ister, Ulariyus isminde birinin
ktzt olan Olimpiyat'la e\'lenir. Biraz sonra ald1gi ikinci kanst onag1 Olimp-
piyad't ktskan~hkla iildiiriir. ·
Buda iki. perdelik manzum bir tlyatro idl. lami lklnci Eraa1-
br. Acemice bir eaerdlr. Vezln, kaflye ku1urlanndan ba1ka blr
de henilz o vakit daha naz1m dilimizde biikmn siiren mananm en ·
nihayet bir beyitte tamamlanmas1 mecburiyeU bu eserleregarlp blr
cetni veriyordu. Ali Haydar bundan 1onra iki perdelik manzum
Rilya oyunu komediaini viicude getirdi.
Bunun mevzuu da 1udur:
Bir bey riiyasmda Kalipsoyu giiriir. Uyandtgt zaman bu riiyay1 tabir ettir-
mck l~in bak1c1~·a haber gonderir. 0 Strada Ayyar isminde bir dalkavuk, be-
yc biiyiik hahasmm oldii~. mirasa kondu!';u haberini getirir. Bu parayi. yeme.lc
i~in beyi ahp :\rinkonun evindeki baloya gi.itiiriir. Bey bu evde Marinfo '
isminde bir kadmla eg-lenmeg-e ha~lar. Fakat bu Strada bak1c1dan haber gelfr.
Falct, Marinko, Arinko ,.e Ayyann beyi soymak i~in sozle~mi~ olduklannt ha·
her ,·erir: Ayyann phlnt da be suretle suya dii~er. Bey go;derini a~ar, parala-
nnt yedinnez.
30
 TORK TIY ATROSU - - - ·-
Ali Haydar Bey, bundan 1onra Goncei (:in, yahut Bir agla-
man1n bir gulme1l drain1n1 veHeklmlerin hazakati yahut Tiyatro
l~inde tiyatro komedialnl yazd1. Bu oyunlann oynand1gma dair
bir kay1t yolt, f akat 8-h~et Bey tlminde gene manzum .bir piye-
1in O.manh tfyatro1unda oynadaf1m btliyoruz.,, (1) ·
"01manh tiyatrosu,, diye 1ohret bulan Gedikpa1a tiyatrosun-
da ilk zamanlarda bilbaaaa tercume ·eaerler oynamyordu. Telif
eaer, nadirdi. Gazelecilik, devlet m ~murlufu, diiyunu umumiye
miidiirlugii elmit olan Mehmet Ali Bey bu tiyatroya eaer yetlt-
tiren muharrtrlerin ba11nd~d1r.
Ali Bey "Kokona yatayor,,, " Mtsa
flri latiskal,, isimli iki telif ptyes yazm11
(1870) Molyre'in " Skapenin htleleri,,
komediaini "Ayyar Hamn,, adile. adap
te etmi1Ur ll871).
"Kokona yabyor.,,, ptyeslnin mevzuu ·
1udur:
1-:fendi. k:tm1m aldatmak ii;in Adaya gidc-
cecgi hahanesilc d1$arida kahr. Madam, bunu
f1rsat hilcrek e\·dt'n i;1k1p yalniz haloya giller,
bu sirada e1 kek C\'e di.incr. I lizmeti;i. madamin
cvde olmad1gm1 gizlcr, '"l\okona yauyor !_
diyt'rek hamm grlinceye kadar dt'ndiyi oyalar.
Bir perdelik bir komedfdir.
"Mi1affri i1U1kal,, de bir perdeltk bir komedidir. Bunun · mev-
zuu da· ,.udur..: · · · ·
Mi.imta:r. Bey isminde bir 7.atln, Abdi isminde i;ok can s1k1c1 ,.e mi.ina·
sebetsiz hir kom~usu \'ard1r. 1- ir donanma gi.ini.i eve gelir. ev sahibi pnu
sa,·mak i~in ti.irlti hileye ba~ vurur. ·
Muharrir, eaerin 1onuna ilive etlltl yaz1da, bu vak'amn. ti-
yatro l~in gayet ebemmlyetslz oldufunu, fakat aynen blr y~de
vuku buldutunu, memlekeUmizin ahlik ve idet~e t~'nkit edilmege I

layik pek ~ok hallerinl ibUva ettiglni 1oyler.

Ali Beyin piye1lerl, Gedikpa1a tlyatrosunda oynanm11, kitap
halinde de ba11ID11tbr; fakat kltaplar ba11brken muharrir,belki de
Uyatro lie me1gul o?man1n reami vazlfelerile yak111k almayaca-
flm du1iinerek, iaminl koydurmam11tir. Ali Bey "letafet,, isimll
bir operet le yazm11tir.
(I) Met1nle1:e maaslf l'iirk edcbly.r1 tarihl. Mustara Nlhar. Blrlncl cllt.
JI
 - VAKl'.'J C.\OLARD ..\ - - - - -- - -· -
1870-1871 y1llar1nda Gedikpafa tiyalrosunda oynannnt olan
ply •alerden baz1lar1n1n·1atmleri 1unlard1r: Keyhuar~v $ahtn adaleti,
K11kan~ Kari, Rozamonde, Tabibi mecazip, Tablbl &fk, Ri1liyo-
nun 1erguze1U, Tilfz metrep ve keremkar, Leyla lie Mecnun, Ni·
kotlmuaun k1z1, GQruhu lnaan nak11br her an, Ya rabbi tiikilr aofra
kuruldu, Hurmuz Bey, Sezar Borclya, Bernar yahut Bohemya
Haydutlar1.
Bunlardan batka Devlr laminde blr opera Ile Huk6ylil Benll
oilunu b~atelediiiJ Telemak opera11 da ylne 1871 de oynannufbr.
1872 de Hamdi iaminde bfr muharrirln " lki karpuz blr kol-
tuia 11gmaz" islmli bir komediai oynan1yor.
lki karpuz bir koltufa
ugmaz iic f a11lbk bir kome·
didir. Erm~ni i.det ve telif·
fuzlle Ii.life eder. $ah11lan
ermenidir, ermeni tiveatle
bozuk ve tuhaf bir Turk~e
konu1urlar~Bir ermeni genci
·1 ikl kadm1 birden aevmek
iatem!f, muvaffak o!ama -
m11ttr, hu1:-anin1 anlallr.
Muharrir, eserlni "Nec-
n1i" imzaaile ne1retmi1tir.
Bu zat daha evvel de
"U~urlma" iaimile Fran11zca
blr piyea ya2m11, Beyoflun·
daki Fran11z tiyatrosunda
oyna tm11b. Mehmet Rail·
din Rumcadan terc6me etU-
il " lraklla " ve " Ohmpl-
yakiia Aiunaa" , Muatafa
Huldainin "Deh1etll Hata "
lalmlt faclalan ve Ebiizziya
Tevflk Beytn Ecell Kaza
£6aniya Tcofilt Bey liimli piyeai d ~ aynl aene
oynammfbr.
Eceli Kaza, birle$mesi mi.imki.in olm1yan bir gen~ k1zla bir gent; erkeP;in
sevdas1n1 ve ba~larina gelenleri anlattr. Erzurum \'alisinin k1zin1 beylerden biri
sever. K1z da l:lkayt kalmaz, fakat aralannda kan davas1 \'ard1r. E\·lenmeleri gi.i~·
ti.ir. Tam gi.i~ltikleri giderip evlenecekleri s1rada k1;i: oli.ir, :\~1k1 da teessi.irden
kendisini oldi.iriir.
32
 TORK TIVATROSU
1872 aonlarma dofru Nam1k Kemalln Uyatro Ile a1Akadar
olmaja batladiflDI goruyoruz. Hadika gazetealnin 28 klnunu-
evvel 1872 tarihlt aay11mda tiyatro hakkmda bir makaleal var.
Nanuk Kemal, bu yazmnda tfyatronun ne oldufunu aoyJG·
yor, yenl dofmakta olan Turk tfyatroauna kanunlor g&teriyor,
ttyatro muharrirlerinin yaln1z memleketlertnin ahllkl ve l~tlmal
fildrlerine degtl, ayni zamanda milletlerin mukadderabna da te-
•irlert dokunabilecegtnl anlabyor, iyl Uyatro yapmanin biiy6k
gii~lilklerlnl goateriyor, tlyatro eaerlerlnde miimkun oldutu.
kadar aade blr liaan kullan1lma1m1 ilerl ailriiyor.
Bu makale, Galataaaray liaeainde mualJfmlik elmit olan Moa-
yo Lui $arel tarafindan Fran11zcaya tercume olunmu1, latanbw·
da R!vil Oriyantal lsimll mecmuada ne1redilml1tir.
Namak Kemalln bu makaleslni Turk tfyatrosuna i1tlkamet
vermlt ehemmlyetll bir veaika sayiyorum. Bu aebeple l~indeld
flkirbri, makalenln yaz1la1 dillnl sad ,)e1Urerek naklediyorum :
Benim du~iinceme gore tlyatro, umumi
bilgi verecek, yahut orf ve 4detleri ogretccek
bir mekrep de~ildir. 0, sadt:ce bir eglencedir.
Bunuu lcindir ki en kederli dramlar1 tasvir
edenler bile scyir~iyi ep;lendlrmelidir.
Tiyatro bir cg"lencedir vc lnsan fikrlnin
tasavvur ettigi eglcncelerin hep.;inden ilstiindi.ir.
Ayni zamanda bunlann en faydah~1d1r.

I Tiyatro, biittin ep;lencelere tercih edilir

· demekle $&hst zevkimi soylemi~ oluyorum.
1 Hislerimi davama delil olarak ilcriye si.ire-
mem. ~tinkti Beyoglu mtisamerelerinde Sara
Bemar'1 l$itmek i~in goz kulak kesilen bir
adam1 Gtillii Agoba getirmek mevzuubahis
degildir. Herkes istedlgi gibi eglenir.
Tiyattonun en faydah eglenC'e oldup;unu NomJ. Kemal Bey
sOylcdim. Bu soz, miidafaa edilebilir.
Ti~·atro nedir? Bir taklittir. Neyi taklit eder? lnsan hayatmm hadiseleri •
ni. .. Sanmm ki bu dort kii<;iik ciimleden tiyatronun en faydah ep;lence oldugu
ac1k<;a anla$1hr. Dop;rudan dog-ruya zevkte bulunan ah!Akf misalden daha fay·
dah bir$ey tasavvur etmege imkAn var m1d1r? l•:vet, cah$mada zevk bulunur.
fakat zcvkte ~ah$ma bulunmaz.
lnsanhgm faydah eglencelere 'iOk ihtiyac1 vardir. Tiyatro cisim ve rub
kazanm1$ bir ~airane riiyad1r. Perdcler birer hirer ac1ld1k'ia sonuncusuna kadar
insan kendisinin elinden tutularak kalbin en gizli ko~elerinl gezdlrildigine
33
 Y AKIN CACLARDA
hiikmeder. Seyirciler, golgelerin oniinde insan tabiatmm biitiin fenahklanm,
bUtlin biiyiiklliklerini canlanm1$ bir balde seyrederler, afkla kini, bu pek kuv·
vetli duygulan, bu kudtetli 4mlllerl, en son hatJanna kadar gotiiriilmU$ olarak
goriirler.
· Bunun i~indir ki orf ve Adetler ilzerine tiyatronun yapm1$ oldutu biz·
metier, kitaplann ve gazetelerin yapmlf oldo klar1 hizmetlerden daha yiiksek
say1br. Benlm de kanaatim boyledir. <.;tinkii tiyatro kadar gozyq1 doktiiren
kitap ve gazete gonnedim.
Tiyatronun faydas1 o derecededirki Avrupada medeniyetln milhim unsur~
lanndan blrl say1hr. Sekspir'in trajedisi Sezar, lngilterede Kromvel zama~
mndaki badlselerin cereyamna lmkAn veren sebeplerden biri olmuftu.Fransada
ihtimal ki Molyer'in komedilerl ve hi~ $liphesiz Volter'in 1s1r1c1 kalemi papas·
Iara ve asilzadelere en biiyiik darbeyi vurmuftur. Biiylik Frans1z ihtilAli esna·
smda halk sonmez bir hiirriyet B$kl ve biiylik bir vatanperverlik gostermi$tir:
Belk! Komey'in kabramanca eserleri bu neticeye herfeyden ~ok yardam etmif·
tlr. Gate ve Siller'in Alman miinevverleri ilzerinde yapt1g"1 tesirleri toplamak
lllz1mgelse belki biiyiik bir cllt yetifmez.
Bize gellnce: Biz heniiz ·•· t-iyatro viicude getirdik. Bunun fimdidr;:n
miikemmel olmasmt tabil istemeyiz. Onaya yeni ~1kan bu e:ierden biitiin
mezlyetleti istemek, annelerin Alim ~ocuklar dog"urmasm1 bc:klemege benzer.
Fakat sahnemizin noksanlannm az olmasmt istememiz ve bµ batalnr ne olur
sa olsun, onlarm giinden giine· azalmasma ~ahfmam1z l4z1m.d1r. <;iinkil bui
hatalar i~in tecriibeslzlik bir mtzeret sayalamaz.
Bence tiyatromuzun en biiyiik kusuru teld(fuzda olan fenahkur. Bu hat:a
ilk once llsanm tiyatrodan edecegi istifadeleri ortadan kald1r1r, sonra da bir
dereceye kadar glililn~ olmaktan ~eklnilmeyl imkAns1z ktlar, plyesln yapmas1
IAZ1mgelen tesiri kat'I surette mahveder.
Piyeslerlmizin ~og-unun Avrupa lisanlanndan terciime edilmif olmasma
gelelim: Eger bu bir kabahatse bunon mes'uliyeti tiyatroya degil, kalem sa·
hiplerlne aittir. Maamafih tlya1.ro terciimesinde o kadar biiyiik fenahk gore·
miyorum.
Edebiyatm vatam yoktur. Eg-er bir filcir do~u lse blr lisanda yapug1
tesiri ba$ka lisanda da ayni suretle viicude getirir. Jnglliz, Alman piyeslerin-
den pek ~ogu Fians1zcaya terciime edilml~. orada oynantn1$Ur. '· Terciimede
kaybolan tek fey, esas eserin iislQbundaki f'l~aad1r, fakat verdigl zevk ve
tesir hi~bir suretle azalmaz.
Tiyauo edebt nevilerin en gii~ olamd1r. Bugiin onbinden fazlan edibi
bulunan Fransada iyl tiyatro yazan on muharrir ~kmaz. Edebiyanm1zm bali
goz ooiine getirilirse ka~ dram muharriri bulunabilecek ?
E~er Avrupada blr tlyatro piyesinin yUz defaya kadar oynandilt, halbu•
ki lstanbulda i.i~ be$ defaya kadar goriildiigii dii~UnUlecek olursa yalmz Giillii
31
 TUl<K TIYATROSU - --
Agop tiyatrosu i~in en bi.iyuk Frans1z tiyatrosunun icabettirdigi miktardan
daha fazla edcbi eser laz1mgelcce~i neticesine \'ar1hr. Bu piyesler nereden bu-
lunacak?
Frans1z tlyatrosunun en bi.iyi.ik i.istad1 say1lan Korney lspanyada.1 piyesler
alm1$ttr. Cote., bu, Alman edebiyatmm en onde gelen adamt, Fransadan eser·
ler alm1~t1r. Uu vaziyette bi.iti.in eserlerimizin kendimizden olmas1 !Az1mgeldi·
j);'ini soylemrge cesaret edebilecek miyiz ?
~imdilik benim tiyatromuz i~ln istedig"im san'atkl\rlarm tel:Hfuzlannt di.i-
zeltmeleri, dram muharrh lerimizin de 1st1ll\h paralamaktan vazge~melcridir.
E:vvelce 1siildh paralamak yalntz yaz1da kullanilir, muhaverede gUli.in~ say1-
hrd1. Simdl lisan bu kadar sadele$ip dururken konu$mada zincirleme rab1ta ·
Jar, birbiri arkasmdan gelen izafetler kullanmaga ba$1arsak hakikaten garip
olur. Hcrkesin tiyatroda arad1g1 lisan, samimi \'e sade ifadedir. Eger bu dili
tiyatroda bulmak kabil olmazsa ve bunun yerine bir Van dili veya Nergisi ifa-
desi ortaya ~1kacak olursa bu edebiyata kim tahammi.il eder, bu raddedeki
gi.i~lilklerl kim gidermeye ~ah$acakttr ? [I]
Kemal
Nam1k Kemal, san'abn i~timai bir k1ymet o!dugunu, i~timat
bir vazlfeai bulundugunu anlam11 olan ilk biiyiik muharrirlmlz-
dir. Bu anlay1110dan dolay1d1r kl tiyatronun da millellerln yalniz
fikir seviyesi uzerinde degtl, ayni zamanda mukadderab iizerin-
de de tesirli olabileceltni soyliiyor. Nanuk Kemale gore san'at
ve bu arada tiyatro, hal~1 eglendirirken. diitiincelerini, hiirrlyet
flk.rini, · yurt sevltsinl telkln etmek l~ln bir va11ta idl. Namik
Kemal "Vatan-yahut- Silist.iren islmli telif plyeslni bu diitiince
lie yazdt.
Mevzuu 1udur :
Harp ilan edilmi$tir. lslAm Bey Silistire mi.idafaasmda bulunmak i~in git-
mek, sevgilisindcn ayrilmak mecburiyetindedir. Vatan bunu emrediyor. Sevgi-
lisi Zekiye de lslAm Beyin arkasindan gitmck i~in erkek k1yafetine girer, go·
ni.illii olarak orduya kar1$1r. Silistircde etraflanm di.i~man sarar. Adem ismini
alan Zekiye ile lslAm Bey ve Aptullah <;avu$ fedai olarak dii$man cephesini
atma~a glderler. Bu i~ten dondtikleri zaman dii$man ~ekilir, Zekiye bu arada
ki.i~iiktenberi kendisinden bir haber alamad1g1 babas1 S1tk1 Ahmet Beyl bulur.
Babasma kaVU$Ur.
Va tan plyesl kadm ve memleket a1klar1n1 kar11la1bnr. Mem·
leket sevgislnln her1eyden iistiln oldugunu soyler, memleket teh-
likede tken kad1nlar1n da erkekler· gibl herzahmet ve metakkaU
~ekeblleceklerlni go1tertr.
Vatan ptyesl Gedikpqa tlyatrosunda temsll edlldt. 0 devrln
[I] Hadlka gazetesl Say1 33
35
 VAKIN CAOLARDA --
hurriyetperverlerinden, "Yenl 0:1manhlar" cemiyeti aza11ndan
blr~ok klmsel ?r bu temstlde huar bulundular. M1s1rb Mustafa
Faztl Pa1a, Bereketzade Ismail Hakkt Bey, Ahmet Mithat Efen-
dl, Nuri Bey gibi tan1nm1f ktmaeler bu arada idi. Nam1k Kema-
lin sahneden frat olunan, vatan sevgisint, millet duygusunu soy-
leyen parlak bitabeleri, seyirclleri fevkrJide heyecana verdi. Halk
aralar1nda bulunan Nam1k Kemal arkada1lar1nm te1vikile .. Ya-
f&lln Vatan ! " diye baiirarak plyesi alk11lad1lar. Buyiik blr tat-
kinhk l~tnde, Namtk Kemal, aahneye getlrildl, alk11land1 " Ya1a·
11n Vatan ! " aeslerln! "Ya1a11n Kemal l. sesleri kar11ta. Bu nii-
maylf ara11nda "Murad1n1z n!dlr? Murad1m1z budur ! Allah mu-
rad1m1z1 versin ! " gibl sozler aoylenildt.
Paditah Abdulizizln lstipdat idaresine kar11 o zamankt veli-
aht Murat Efendinin hurriyet taraftar1 olduiu yolunda bir diitiin-
ce vard1. Onun i~ln hiirriyet taraftar1 yeni Osmanblarm : "Allah
murad1m1z1 versin ! " sozlerinde Abdiilizizi istememek, veliabt
Murat Efendinin padi1abbia getirilmealni istemek gibi bir mana
da varda [1].
Hiirriyet taraftarlarmm tiyatrodaki bu ta1km niima)itleri
sarayda ~ok fena bir tesir uyandardt. Bu niimayi1lere Nam1k
Kemalin ptyesi sebep olmu1tu. Onun i~in ertesi gece eser i1<inci
defa oynanirken Abdiillziz, Gedikpafa tlyatrosunu basbrarak
piyesin temsllini yank etti, Nam1k Kemal tevkif olundu, muha-
keme edilmeden dogrudan dofruya paditahm bir fermanile K1b-
n1 adasmdaki Magosa zlndanma gonderildi, hlcri 21 Safer 1290
tarihli ( Miladi 28 nisan 1873) olan bu ferm1n Siileyman Nazif
Beyin "Nam1k Kemal" isimli eserinde vard1r.Abdiilizlz, bu fer-
manda zapliye miitiiril 1zzet ve K1br1s mutasarrafi Veysi Pa~a- '
larla Magosa naibine httap ederek lbr~t gazetesi muharriri Ke-
mal Beyin baz1 muztr ne1riyata ba1lad1gmdan lstanbuldan uzak·
la1tanlmas1 v.? terbiye edilmeai li.z1mgeldiginl,K1br1sa koiulmasana
ve silrillmesini emrettigini,hususi memurlarla birlikte ve kal'abent
edilm~k iizere oraya gonderilmesinl, bir yere gitmestne ve ka~­
maama meydan verilmem ?sinl ve yeni f erman olmadtk~a serbest
b1rak1lmama11ni, K1br1sa gotilriiliip zindana konuldufunun da aa •
raya bildtrilmeaini soyler. [2]
-
Namik Kemal tiyatro yiiziinden menfalara gitmifti, fakat
menfada da tiyatro yazmaktan gerl kalmadt. Esasen tevkifinden
evvel latanbulda Vatan piyesi prova edilirken "Giilnihal" piyesi-
( 1] Nam1k Kemal, hayau ve $11rlerl- Sadettln NUzbet. s. 62. Istanbul 1933
(2) Namtk Kemal- Yazan: SUleyman Nazlf. Istanbul.
36
-:---------------~-- TORK TIVATROSU
· ni yazmflb. Magoaa zlndanmda da "Aktf Bey,, , "Zavalh ~ocuk,,
"Kara bell,, , "Celilettln HarzelDfllh,, oyunlarm1 yazch (1873-
1876).
"Giilnihal,, in Ilk laml "Raz1 dll,, di. Baadmadan evvel Maa·
rif nezaretlnde aanaiir edlllrken bu lalm tehlikell goriilmiif, de-
fitllrllerek yerlne Giilnihal laml konulmu1tu.
Mevzuu 1udur:
Tanzimatm ilk ytllannda bir sancak beyi olan Kaplan Pa~a. kendi yakm·
lanndan, hatta kendi babasmdan ba~layarak kendisine rakip olmak ihtimali
bulunan sancak e~rafmt ortadan kaldtrmt~ttr. Zalimin blridir. lki amca ~ocuk­
lan var. Bu.nlar birbirlerini seviyorlar. Kaplan pa~a da ktzt st viyor, onun i~in
iki gencin arasmt tiirlii tiirlii hilelerle bozuyor. Fakat so• unda bu hilelcr mey·
dana ~tktyor, gen~ler birbirlerine ka vu~uyorlar. Ktzm adt ls met llamm, deli·
kanhmn adt Muhtar Bey dir, Giilnihal, vak'a ~ahtslanndan bir kalfa hammm
ismidir.
"Akif,, piyeainin mevzuu da 1udur:
Bir bairiye zabiti olan Akif, Dilriiba isminde bir a~ifte ilc evlenmi~tir.
Kadm Akifin, d1~anya glttig;i bir strada Sinoptn, gcmisile bcraber. bat1p bo-
jtuldug-una dair yalanct $&hitler bularak ba~ka hirisile de evlcnmek ister. Bu
Strada Akif, babasile beraber gelir, mes'eleyi ogrenir. once kadmt bo~ar, fakat
1.yrihgina dayanamaz, kalk1p kadmm evine gidcr. Orada Dilriihamn yeni ko·
casile kar$t1&$1r, vuru~urlar, ikisi de iiliir. Punun iizcrinc Akifin babast, gidip
Dilriibm oldiiriir.

"Zavalh ~ocuk,, piyeainin mevzuu :

Scfik~. Ata ismindc bir genci Se\·dip;i halde babasmm hon;lan odensin
diye zeng;n bir pa~a ile evlenmep;e razt olur. Fakat babas1 up;runa saadetini
feda eden kadm, kederinden verem olur.Ata da sevgllisini kaybetmckten muz·
tariptir, zehir i~er, ikisi de iiliirler.
.. Kara bell,, , zenci lala Ahtll'in. bak1p huyiitmekle vazife·
dar olduiu gen~ ve giizel Behrever'e olan a1k1n1 taavlr eder.
Lala, gen~ kizi elde etmek i~ln her1eyl goze alir, Behrever, kur-
tulmak i~ kendialnl zehirler.Mea'ele haber ahndifl i~n lala da
old6riiliir, ceza11m bulur.
Bu plyealerln hepal, vak'alann baaitllflne, uzun Uratlarla dolu
olmalanna rafmen yine zamanlar1na g&re oynanabillr eaerlerdt.
Fakat Namik Kemalln aonuncu tlyatroau olan "Celllettin har-
zemfab,, aall aahneye konulma11 miimkiin olmayan blr eaerdlr.
Harzem1ah aiilllealnden kahraman CellletUnin menkabelerlnt
37
 YAKIN CACLARDA -------
anlatarak bu vesile ile siyasi emellerini ortaya koyan Nanuk Ke-
mal esasen bu on dort perdelik eserin ba1lang1c1nda bu piyesin
okunmak l~in olduiunu,oynanmaia miisait olmad1g1n1 yaznutbr.
Tiyatro edeblyabm1z1n ilk muharrlrleri ara11nda Recaizade
Ekrem (1847-1913) Beyl de saymak lizundir.Nam1k Kemalin ar-
kada11, "Vatan,, piyesinln oynand1g1 sene "Vuslat,, lsimli bir
oyun yazd1 (1873); sonra "Afife Anjelik,, ve "Atala,, lslmllerile ikl
Franuz roman1n1 piyea haline koyarak dilimize ~evirdi.
"Afife Anjelik .. gen~ bir kiz1n hayat ve arzular1m, saf, aa·
mfmi ve namuskir a1kim tasvir eder.
Ekrem Bey 1875 te kltap hallnde ba11lan "Atala,, piyesinin
mukaddimesfnde diyor kt :
" Bugiin dram, ydni facia olarak mcvcut olan
rscrler dort sene evvel bilkiilliye mefkut idi. Ben
Afire Anjelik namile tertip cyledi~m dramt ne~­
rtylemi~tim. A£ife Anjelik zamant zuhurunda em-
saline takdimen umumun nazan itibanna mazhar
olmU$tU. Hugi.in Atala da nazirlerinin pek coklari
derecesinde IAytkt in'itaf1 nazar olur iimidindeyim.
Atalada tertip ve intiz:ima ait birtak1m usuller
vard1r ki bu nevi Asann bugiinkii giinde en giizi-
delerinden ahzii iktibas olunmu~tur... [I]
"Atala, yahut Amerika vah1ileri,, is-
mlnl ta11yan bu plyesin mevzuu, orman·
larda Amerika yerlileri ara11nda ge~en
blr a1k macera11d1r ve Fran11z muharrlr ·
Recai HJ• Elmm Bey lerlnden ~ato Brlyamn blr hikiyeslnden
abnm11br. Ekrem Bey daha evvel bu hl-
kiyeyi de terciime ederek ne1retmi1t1.
Recalzade Ekrem Beyin aagbflnda kitap halinde ba11hp ~··
kan Vualat-yahut-Siireksiz Sevin~ (1873), Afife Anjelik (1874),
Atala 08'.75) laimli piyeslerinden ba1ka "Cok bilen ~ok yan1hr,,
isfmli blr plyesi de olumunden EOnra nefredilmfftlr. (1913)
Gedikpafa tiyatrosunun eserleri biiyiik bir alika ile kar11la-
nan miihim muharrlrlerinden birl de Ahmet Mithat Efendidir.
(1844·1913)
Ahmet Mtthat Efendt, piyealerlnde eski i.detleri y1kmata,
halka yenlllk fikrini tlyatro va11tasile telkln etmege ~btm•tbr.
1.lk- plyesi olan "Eyvah ! ,, btrden fazla zevce almak uaulu aley·
[t) Atala-yahct- Amerlka vahslletl: Rec1lzade Mahmut F.lmm. Istanbul 1875.
JS - -- - - - - -- ------------
 TORK TIY ATROSU
.hindedir. Eakl kafahlar, bu eaerf hiddet ve tlddetle kar1ilad1lar.
.Bfr~ok kimaeler, Ahmet Mithabn alehine donduler. Gen~ mu-
harrlrin korkup 1usacag1 zannediliyordu. Ahmet Mithat Efendi
bu aefer "A~1k ba1,, isimli bir komedi yazd1. Bu piyea (1873) te
Gedikpa1a tiyatrosunda oynand1. A~1k bat bir hoca tipidtr. Bu
eser sahte dindarhk ve taassup i~in yaz1lm11 bir hicvfyedir; Ah-
met Mithat, bu eserile evvelki piyesinden dolay1 kendt aleyhinde
bulunan mutaa111plar1 tezyif edtyordu.
Miisyo Adolf Tala110, o zamanki aahne hayabmizdan bahse-
den Fran11zca makalesinde" A~1k ba1,,m yilzdefadan fazla temsil
edtldifini soyluyor ve dtyor ki :
"Bir eserin sekiz p;i.inden fazla oynanmad1g1 memleket i\;in inamlmaz ~ey!,,
Paditah Abdulaziz Namik Kemali Kibnsa siirdiigii zaman
Ebilzziya Tevfik Beyle Ahmet Mithat Efendiyi de Rodos adasma
nefyetti.
Gedikpa1a tiyatrosunda ilk zamanfarda oynanan eserlerden
biri de hoca Hakk1nm "Hak,, nammdaki piyesldtr.Adolf Tala110,
Osmanh tiyatrosunun 1871-1873 senelerl vak'alarmdan bahse-
derken bu arada diyor kt :
'" Hoca Hakk1, sosyalist tema~·i.illerini ihtiva eden hak nammdaki escrini
,. [I J
alk1~latm1~tir.
Gedikpk1a tiyatresunun ikt me1hur muharriri de Manasbrh
Rifat Beyle Hasan Bedrettin Pa1ad1r. lktsl de zabitUr, arkada,:
blar, once ayr1 ayr1 eserler yazarken aonra birlikte ~ahtmafa
ba1lam11lar, "Temafa,, laml altmda telif, terciime bir 11ra tiyatro
eaeri letretmi1lerdlr.
Manasbrh R1fat Beyln plyeslert 1unlard1r :
Osman Gazl 11873), Ya gazl, ya 1ehit (1874), Gorenek
(1874), Ebul'uli (1875),. Ebiilfeda (1875), Faktre (1876), Ahmet
Yetlm (18791, Nedamet.
Hasan Bedrettln Papnm eserlerl 1unlard1r :
lakab centn (1873), lkbal (1874), Manasbrh R1fatla beraber
teltf: Kolemenler (1875), Dellle (1875). "'·
Bu lkl arkada1 muhtelif tercGme eaerlerl ara11nda '$illerden
Hud'a ve Atk (1875), Aleksandr DUmadan· Antuvan ((1875),
~ekaptrden Otello lslmli eaerlert de dlllmlze ~evlrmltlerdir.
Bunlardan ba1ka $emsettln1 Sami Beyle ~Teodor Kasap
Efendi ve Abmet Veflk Pata ilk tlyatro muharrirlerlml~
ara11nda ehl'mmiyetle goze ~rpan 1lmalard1r. $em1etUn Saml t
(11 Lt Revue ThUtrale. O~llacll yll, No. 16 Sahlle 37!!~
39
 YAKIN CAO LA RDA
Bey 6nce lhllyar Onbat• l1mlle bir plye1 terciime etmlt (1874),
1onra 11(: telif piye1 yazm1tbr : Be1a -yabut - Ahde vefa (1875>,
Seydl Yahya (1875), Gave (1876).
Teodor Kasap Efendt de 1870 ten 1onra flkir ve matbuat
hayabmiza kartfJDJt, Hayal ve C1Dg1rakb Tatar i1imU mlzab
gazetelerinl (:1karm11 (1872), tercume ettifl tlyatro plyesleri 01-
manh tlyatrosunda oynanm11br. Bu piyesler tunlardir:
Molyerden l1CBnarelle - l1killi Memu (1873), Avare- Pintl
Hamil (1873), Aleksandr Diimafi1ten Para meselesi (1874) Vik-
tor Hiigodan Ernani (1874).
1876 seneslnde padltah Abdiillziz olup te betincl Murat tahta
(:Jkbktan sonra K1br11 ve Rodos menfileri de serbest b1rakila-
rak latanbula g~ldiler. NaJDJk
Kemalin ve Ahmet Mithabn
menfada yazdsklart piye1ler,
lstanbulda imza1iz olarak ne1-
redilmi1U. Ahmet Mithabn pl- 1
yealerinden "Ahz1 1ar,, Os·
manh tlyatrosunda sahneye
konuldu. Bu dort perdeltk '
dram, avam denilen samfa
men1up kimaelerin de insan
olduklarm1, onlarm da yiiksek
htaleri olabllecefinl soyliiyor,
zadegln 11nsf1Dm ka111110a blr
batka insan kiitlesl koyuyordu.
Ahmet Mlthat Efendi itlbarh,
" esaletll ,, bir giircu aileain-
dendl, zadeglndancb, bu itl·
Altmet Mitltot Efendl barla " lnttkam ,, piye1l pek
I zlyade iyi bir te1lr b1rakm11b.
Abmet Mathal Efendt Osmanb lmparatorlufu arazlslndekl
muhtelif un1urlannadetlerinl goaterir piyealerde yazd1: Arnavut·
lar, Kurt k1z1, Zeybekler...
Ahmet Mithat Efendl operetler de yapb,batta bunlann nota-
lanna da k11men kendlsl vucude getlrdl. Zeybekler, bet perdeltk
mu1lkllt ve dan1la bir eserdlr. Cavut t1lmlt bet perdellk tarihl
drammda Turan ve Iran ara1mdakt e1kl 1lya1i rekabetln htk•-
ye1I aahneye (:1kar1lm11tu.
Merdut kiz atb ylne bet perdellk bir dramtle Ziyba l1lmli ~
- - - - 40 ------------------- - ~~ -
 1 ORK TIVA Tk'.OSU -- - --
perdeltk bir operetl varchr. Dort perdelik ~engl plyesi bahl iti- t
katlara hticum eder.
11 0zdenler,, lslmll dort perdelik dram1nda ~erkea aaillerlnln
kahramanl1k hayab ve bu arada kanh bir a1k tuvir ~dilfr.
Ahmet Mithat Efendlnln hirer perdelik ka,uk piyeslerl de
realist fantezilerdlr.
Betlncl Muradan
padt1ahlaf1 il~ ay
stirmilf, deliren pa-
dl1ahm yerine lkincl
Abdiilhamlt ge~mi1·
, ti (1876). Ilk giin-
lerde hiirrlyet i.11k1
gorunen Abdiilh!l
mit, k1aa bir zamao
sonra millet mecliai-
ni kapatb, hiirrlyet
taraf tarlanna zinda ·
na atta, fikir ve san' ·
at hareketlerini bog
du. G~ikpa1a tiyat-
rosu da lstipdat ida
reslnin zulmiine ut
ramaktan kurtula·
mad1.
Ahmet Mithatan
11
0zdenler,, I rafbet
gormil1 piyealerden
biri tdi. Ahalt aahne ·
de goaterllen cendi,
cengiver, kahrarnan
tlplerl heyecanla al-
lo1byordu. Abdill- Aptllllalr Hl,,,it B•y
bamldln jurnalcalara,
Ahmet Mithat Efen·
dinln bu plyeale ~erkealerln iatikli.linl lemin propagandas•
yaptafan•, Osmanla devletlni te1kll ed ~n unaurlar aras1nda
aynbk gayr1bk ~1karmafa ~ah1taf1n1 yazarak padi1aha bir jumal
verdller. lkincl Abdillhamlt, f1raah ka~1rmad1. Saraydan verilen
emlrle bir gece plyesln temsil olunmas1 yasak edildi, Ahmet Mit- r

bat Efendi aaraya abnd1,Gedlkpa1a tiyatroau da gonderilen beledlye

amelesl taraf1ndan bir gece l~inde sabaha kadar ta1 ilstilnde laf
--- - - .11
 Y AKIN CAO LA RDA
barakdmamaca11na y1kbnld1.Tiyatro blnu1run son sahibi Abraham
Yaramiyan Pa1aya bin lira verildi, tiyatro bina11mn yeri ~ .. Med-
re1e yapacag1z ! ~ denilerek 1abn 'ahnd1, oylece b1raklldi (1882).
Gedikpa1a tiyatro1unun· faaliyette bulundufu y1llar l~inde
yukar1da laimlerini yazdiflm1z muharrirlerden batka bir~ok ktm-
seler tiyatro eaerleri yazmak veya terciime etmek meralona diit-
mii1ler, bu eaerlerden bir k11m1 temsll edilmiflir.
Bu arada Viktor Hiigo'nun Ancelomari (1874), L~ya
Borciya (1875), ,Seksplrin Venedtk taciri (1884), Bir sebvi muz-
hik (1886), Rasin'in Fedr (1878),
- - ___ ···_-_._·-._·"'------=-"'' iaimll me1hur eserleri de diltmi •
ze ~evrilmi1tir.
Sami Pa1azade Sezayi Bey
de ,Sir isimli bir plyea yazm1fbr.
-·· "~::"-,,.._ ___ .y ........,.
Mevzuu 1udur :
Sir bir Efgan hiikiimdar1d1r, Hitt-
disLanda yenmi~ oldugu bir ;;ahm k1zuii
'Sc.vcrlk onunla e\'lenmir;;tir. Fakat bu
blrle~meden Sirin k1z karde~i Nahit.
mcmnun de~ildir, onlari ay1rmak ir;in
\:ahw. Sir sevgilisi Saibeyi k1skanr;hkla
ulJiiriir, Nahit, uykusunda farkma \'ar-
madan itirafca J:.ulunur. Sir, bu fell\kete
k1z karde~i ~ahidin h1lelerinin sebep
olduu~nu anlaymca onu da Oldiirtir,
arkasmdan da kendi canma k1yar.
Ziya Pata da Molyerin Tar·
Tiyotro 11ont••inin bir .oyr/011
tiifunii .. Riyamn encam1" ismlle
terciime etmittir.
Abdiilhak Hlmlt Beyin oynanmak i~ln deitl, okunmak l~in
yazalm11 olan fU. pi,esleri de tiyatro edebiyabnuz ara11nda miibim
bir mevki tutar:
Maceray1 a1k (1873), Sabir ve sebat (1877), l~li luz (1874),
Dubteri Hindu '1875), Tarik (1879), Ether (1880), Ne1tern (1878),
Zeynep (1908), llhan <19~3), Turban (1916), Sardanapal, Nazlfe,
Aptullahuasagir, Finten (1917).
Abdiilhak Hamil Beyin bunlardan batka ba1ilmam11 Liberte
ve Ciinunu atk f simli iki manzum tlyatro1u daba vardir.
Tiyatro salg1n101n tesirile 1874 y1hnda lstanbulda blr de ( Ti-
yatro) l1lmll bir eglence gazetesi ne1rolunmu1tur. Bu gazetenln
42
 TORK TIYATROSU - - -
aahibi Agop Baroniyan Efendidir.Tlyatrogazeteei haftadalki defa
ne1rolunurdu. Ilk aay111 20 mart 1874 ~ar1anba gilnu ~1km11tir.
Say111 kirk paraya 1abhrd1. Ilk eay11mda o zaman1n gazeteleri
ara11nda bir muhavere tertip olunmuf, gazetelerin hepeile alay
edtliyor.
Tiyatro gazete1i oneekiz say1 ~1kbktan sonra 1ekllni biraz
buyiiltmiif, re1lmli bir ba1hkla 1iislenml1.karikatiirler de koyma-
ya ba1lam11br.8ir milddet aonra tattle ugranu1, aonra tekrar ~1k­
m11, fakat devam edememittir. [1]
[ Bu laslldakl kltap lslmlerlnln yanlanndaltl rakamlar, kltaplarin Ilk bas1h~ y1l·
Ianni gosterlr.)

[I) Tilrk gazetecl11~1: Sellm Nllzhet. S: 65. Istanbul. Devlet matbaas1. 1931
43
- - - - . YAKIN C·\OL~l~DA

5.- GOLLO AGOP

I. Ailesi.
It. Hususi hayau.
Ill. San'ata giri$i.
I\'. Ti~·atroya hizmeci.

Turk tiyatro tarlhinde blr devir 1ahibl olan Agop Vartovlyan,

. aahnemize aamimiyetle hizmel· etmit bir vatandatb. Gedikpa1a
tiyatrosu Abdiilhamit larafmdan kapabhp yikbr1ld1ktan 1onra
muharrlr Ahmet Mithat Efendi Ile beraber Giillil Agop ta aaraya
ahnm11,saray tiyatroaunu 11lah ve idare etmefe memur olunmut-
tu.Agop Vartoviyan, burada ihllda etti Yakup Efendi lsmini ald1.
Tiyatro tarihimizdeki yeri miihfm olan Yakup Efendinin na-
111 yelitllltni ayr1ca tetkik etmeli fayda11z bulmuyorum.
Agop Vartoviyan 1840 1enesinde latanbul'da dogdu. Baba11-
mn ad1 Bagdasar Vartoviyan'dir. Ilk tahsllini ermenl mektebin-
de goren Agop, biiyiiyiip ~ah1ma hayatma girince bahkhanede
m?mur oldu. Daha kii~iik ya1mdanberl aan'ata l1lldad1 olan Agop
Vartovlyan ayni zamanda bir taraftan realm yapmaga ~ab11yor,
blr taraftan da kendi kendisine heykelbrathk ogreniyordu.
San'ata kar11 biiyiik bir alaka duyan gen(: Agop, tiyalroya
gllmekten de hususi bfr zevk duyuyor, zamanlDln ermeni aan'at-
kirlar1n1 muntazaman takip edlyordu. Tiyatro gen~ adamJD aan'-
at ittiyak ve arzularma yeni bir latikamet verdi. 1861 de Beyoi-
lunda ,Sark llyatroaunda fki ahpap (:&vu1lar piyeainin ermenice
temsilini aeyred ~rken bu eaerin bir aabneai,ona allevl vazlyetinin
blr cephesini bat1rlatt1. Bu mil1abebet Agop Varloviyan1n iize-
rinde (:Ok miie11ir olmu1, g~n(: aclam bu teair ve beyecan lie aah-
neye intiaap karar1m vermlf, bayat1n1n 1onuna kadar o gecentn
ve bu kararin tealrl altmda kalm11br.
Agop Vartoviyan lki abpap (:&VUtlar temaillnln erteal giinii
,Sark llyatroau miidiirliigune miiracaat ederek llyatro hayabna
gtrmek iatedlglnl aoylemlt, kabul edilmlttir. Burada uzun mud-
det ltalyan rejiaor Aatlnln deralertne devam etml1,aynl zamanda
baz1 ufak tefek roller de alm11ttr.
44
 TORK TIY A TROSU - - --
Agop Vartovlyan bu 11rada balikhanedekl memurlyetinden
aynlm11b, btr taraftan Sark Uyatroauna devam ederken bir ta·
raftan da malteUnl kazanmak l~in Klfathane kookilniin in1a11n·
da amele olarak ~11yor, burada elindekl resaamhk san'abndan
latffade ediyor, boyac1hk yap1yordu.
Agop Vartoviyan 1863 1ene1inde $ark tiyatrosundan ayral-
mif, lzmlre gllmlf, orada btr Uyatro hayat1 uyand1rmafa ~h1an
ermenl gen~lerinin ba11na g~mlf, rejlsor olarak ~ala1m11, fakat
bu devre uzun 1urmemt1tlr. Agop Vartoviyan kua bir m6ddet
sonra fstanbula donm61tiir. .
Burada Sark tiyatrosu y11al ·
mafa yQz tutmu1tu.Hekimyan
taraf1ndan tqkil edilen tr up
ermenice temsiller veriyordu.
Agop Vartovlyan da onlarla
birlikte ~btma 1a ba1lad1.Agop
Vartovlyamn aan'atkarhfl pek
kuvvetlt deiildl, netekim so·
nuna kadar da zay1f kalm11llr.
Fakat lki ahpap ~avu1lar pl-
yesinde Giyom rolunde ~ok
muvaffak olmu1,1onralar1 s~­
zar Borciya da bilhassa naza-
rtdikkati celbetmi1ti.
Hekimyan ll'upu da az bir
zaman sonra dafthnca Agop
Vartoviyan ikinci 1101f artfst-
lerle bir grup tetkil etmif,
lstanbulun muhtelif semtlerfn ·
deki tiyatrolarda temsiller
vermele ba1lam1fb. Bu arada
Gedikpa1adaki canbazhane
tiyatro haline konulmuf, bu-
rada da baz1 temsilleri vertlmitU. Haftanm baz1 gecelerl bura-
da, baz1 geceler Oakndarda Aziziye tlyatrosunda, bazan da Ka-
d1koy6nde veya Beyoglunda temsiller vertyordu.
Zeki, te1kili.t~1 ve ldar.eci bir adam olan Agop Vartoviyan,
ermenlce temsillertn arbk seylrcl bulmamata ba1lad1flm gorQnce
tiyatroya yenl mii1teriler aradt. Tnrk~e plyes oynamak flkri bu-
radan gelmi1U.
Turk muharrtrlertnln, Turk ricaltntn, Turk halk1mn yardlDlile
45
- - -- - Y AKIN CAO LA RDA
az vakitte trupuna yeni kazan~ ufuklar1
a~ Agop Vartoviyan zamammn en 1oh-
retll arti1tlerin1 idaresi altma toplam1ya
muvaffak oldu. Serope Benliyan, Yeranuki
Karaka11yan ve Verkine Karakafiyan hem·
tireler ,Magaklyan, Rittoni, Ha~fk Papazi·
yan, Tospatiyan, Narliyan, Marl N1vart,
Pistos Araksiya bu arada idi. 1874 te
fstanbulun biitiln ermeni san'atkarlar1
Agop Vartoviyan trupunda toplanm11lard1.
Faaulyaclyan ve Mmak1yan da bunlar
ara1mdayd1. Bundan evvelki fa111lardan
blrinde kaydettifimiz gibi ilk Tilrk Aktor-
1er de sahneye bu trup i~inde ~1km11lard1.
Matmaul V•r1'in• Kara1'a1•yan Agop Vartoviyan b1kmak usanmak
bilmez bir adamd1.
Gedikpa1a tiyatrosu mudiirii, aabahtan ak1ama kadar ~ah11r,
her tiirlii gii~liikleri gidermek ('aresfnf bulurdn. Tiyatronun bii-
tiin mea'uliyetini 1ah11an kendisi iizerine alm11b. Her f1le ufra11r,
bu arada gazetel~rin nepiyatm1 mantazaman takip eder, bunla-
ra huaust bir ehemmlyet verir, itaret edilen ekaikliklert dilzeltir,
hak11z gorduAn tenkitlere cevap vermeyt, miinaka1alara glrme·
yi de ihmal etmezdt.
Agop Vartoviyan'm padiphtan suflorle piyes oynamak imti·
yazm1 alm1ya muvaffak olma111 iizerine blr k111m aktorler orta
oyununun aahneye ~1kardma11 demek olan tuhlat Uyatrolar1m teal1e
kalkm1tlard1. Baz1 aan'atkirlarda Agop Vartovlyanm lmtiyaz1n-
da komedi ve dram kelimelerlnln yanmda operet keltme1lntn
bulunmamaamdan illifade ederek 1arkd1 plyealer oynamak iize-
re ayr1 bir tlyatro a~mca Agop vartovlyan da derhal repetuva-
rma bu kabil eaerler koydu, aynl zamanda bunlar1 otekl tlyat-
rodan daha iyl haz1rlayabilmek l~ln Avrupa ·
dan blr de Fran11z rejiaor getlrtti.
Gedikpa1a Uyatroau kapand1ktan aonra
Abdiilhamit taraf1ndan aaraya abnan ve ihtida
eden Yakup Efendi, otekl aaray aan'atki.rlan
gibi ~hademel hasaa .. ve "muzikay1 hiimayun,.
efrad1 ara&1nda neferllkten ba1hyan aakeri bir
riilbe ald1 ve burada miilizlmlige kadar terft
etU. Bir arabk aaraydaki kumpanya tie ara· MatmaHI y.,.analai
smda bir lhtilif ~kb, e1vap~1 ba11 llyitl Beyln Karalta11yan
46
 TOr~K TIY AT ROSU

tava11utu ile Mmak1yan 1araya ahnarak kumpanyaya rejl1or ya·

p1ld1. Agop Vartoviyan k11men ihmal edilmit bir halde kald1.
1891 1enesinde elli bir ya1mda oldugu halde gozlerini kapad1.
Uzuna yakm boylu, 1iyah sakalh, yak111kb bir adamd1.
Sahnemize hayli hizmeti dokunmu1 olan san'atki.r, "Gullii
Agopn diye tanmm11br. Kendi1ine "Giilliin denilmesinin iki 1ebe-
bi vard1r, i1mindeki Vartov kelim!1i ermenicede "Gui" mana11-
na gelir. Bu itibarla Agop Vartoviyana Giillii li.kab1 verilmittir.
Agop Vartoviyan "Rozn i1imli bir kadmla evlenmltti. Bilinmez
bu li.kapta zevcesinin ismi de miie11ir ve amll midir?
Giillii Agop'un bu kadmdan iki erkek, bir k1z \:OCugu olnlu1-
tur [*].

r'l Tllrk ermenl sabnesl ve akctlrlerlz Muburlrl Sarasan. lsunbul 1915. Araks
Matbaas·.
47
 - YAKIN CAOLARDA

6. - BURSA TIYATROSU

I. Ahmet Vdik Pa~a.

JI. Molyer kiilliyati.
Ill. Fasulyac1yan
IV. Bursada yapunlan tiyatro binas1, te~kil edilen tiyaroyu murakabe
hey'eti

Ahmet Vefik Pa1a. 1827 - 1891 ) Retil Patanm

Paris aefirliii eanasmda li!rcilman1 olan Ruhlttin Efendt·
nin ogludur. Ku~ukliigu Pa·
riale ge~en Ahmet Vefik,
orada Franaizca, aonra da
lngillzce oirendt Bir taraf-
tan da 1ark dlllerini okudu.
Memlekete gelince memuri ·
vet hayatmda zaman zaman
vali, miisletar, el~i, naz1r,
batvekil oldu; zaman zaman
bir ko1ede ihmal edilip kal·
d1. Siyasi bayatta biraz ailik
bir 1ah1iyettir, tllm ve ede·
biyat hayabm1zda parlak,
ehemmiyetlt bir yerl var-
d1r. Turk dilinin yuceliflni,
buyukliif1inii anlamif, ona
istiklalini kazand1rmaga ~­
htmitbr. Lugat kltaplar1miza
yaln1z Arapca, Fanca kelt-
melerin konulma11 uaul olan
bir zamanda aanki herkeae
· inat btr liigat kttab1 yaparak
i~ine eski yenl bi~ok T6rk~e
aozlerl toplayip koydu. Turk
folklorunun toplanma11na
ehemmiyet verdi. Turk edebiyabnan yeni bir lstlkamet alabilmesl
i~in Turk dillnin ozliifunu kazanma11,Tiirk balk bllgisinin maleze·
48
 ----- -- - -- TORK TIYATROSU
me olarak kullamlmas1 luzumuna inanm1fti.<:ocuklugu Pariate ge-
~en Ahmet Vefik Pafa,pek kil~uk ya1mdanberi Fran11z tiyatrosunu
taklp edtyordu. Turk tiyatrosunun da canlamp yukselmeai muhim
cltlelderinden biri idi. Bu makaada eritmek i~in canla batla ~­
htb· Franaiz sahneaini de, bizim eald hayat ve mua1eretimizi de
pek lyi bllen Ahmet Vefik Pap, harikulide aan'atkarane adap-
taayonlar viicude getirerek tiyatromuza pek ~ok eaerler verdt.
Mehmet Ali Bey ve Teodor Kaaap Efendi de evvelki fa11llar-
da yazd1flmaz gtbi buyiik Fran11z komediyeni Molyerden dllimize
baz1 eaerler ~evirmitlerdir; fakat Turk kari ve temapgeri Mol-
yer kulliyatm1 aaal Ahmet V ef~
P.,a kalemlnden tamnuf, oku-
muf. 1eyretmi1 ve aevmltUr.
Ahmet Vefik Papnm Molyer' -
den kinli t~rciime,kimi1i acI.pta1-
yon olarak ald1g. piyealer vaktile
Bunada bir cilt hallnde netredil-
mlf tL Kanaat kutilphaneal aon
zamanlarda bunlar1 yenl harfle-
rlmlzle ve giizel dort cilt halinde
1
tekrar baabrm11br. Bu yenl tab1
deferb arkada11m Muatafa Ni hat
Beyin hatiyelerile luymetlenmit·
ttr. Bu clltte fU piyealer vardar:
Zor nlkiru ( Le mariage
force),lnflali qk (Le deplt amou-
reux )9 Tablbl •tk (Le medcin
d'amour),Don Ctvanl (Don Juan),
Adamcd ( Le misanthrope l, Zo-
rald tabsp ( Le medcin malgre
lui ), Tartiif ( Le tartuffe ), Yor- Fo1alyor:1yon Ef•ndi
pkt dandlnl ( George dandln ),
Meraki (Le malade imaginalre), Azarya (L'avare), Dekbazhk( Lea
fourberiet dea Scaptn), Kocalar mektebt (L'ecol desmari1),Kad1n-
lar mektebt (L'ecol deS:femmea), Okumutlar (Lea femmes savants),
Sa~ruk (L'Etourdt), Dudu ku1lar1 (Lea Precieuaea ridicules)
Ahmet Vefik Patan•n dtlimlze ve tiyatro kutilphanemize kazan-
dll'dsj1 bu eaerlerden bir k1am1 latanbulda Gedikpafa Uyatroaun-
da oynanmifb. fakat miihim bir k11m1 Buraa Uyatroaunda aahneye
, koaulmuttur. Gedtkpap. tiyatroau Abdulhamit taraf1ndan yakb·
nldai1 zaman Ahmet Vefik Pata Buraada valt idi. latanbulda ka-
patJI.n ttyatrodan a~1ktakalan aan'atki.rlar, tiyatro muhibbi vall-
49
,---- -- - VAKIN CAcJLKRDA
nin himayealne aijlnmak iizere Bur1aya gittiler. (1S82-1EE5) 0~
yd, Buraade olgun ve muvaffakiyetli blr aahne hayab ya1and1.
Bu hey'eUn . ba11nda aktor ve reji.Or Tomas Fa1ulyac1yan
varchr. ·
Tomas Fa1ulyac1yan 1843 te latanbulda dogmu1tur. 1858 de
Haake>yde ermeni mekteblnde verilmekte olan temalllere itUrak
etmlf, buradan Beyoflundaki $ark Uyatroauna ge~mlttir. Burada
verilmekte olan ermenlce temalllerde jonprC>mlye olarak az za-
manda dikkaU celbeden Fa1ulyac1yan 1862 de lzmirde Ektiyan
ldareaindeki tlyatroda gene ermenice temailler e1na1mda a11l ak-
torluk kabiliyetini goatermif, biiyiik blr 1ohret kazanm11br. Fa-
1ulyac1yanm bu ilk yetitme aenelerini 1oylece umumi blr bak11la 1
gozden g~lrdikten aonra aail Turk Uyatroauna olan htzmeti bah· ·
sine ge~ecefiz. Faaulyac1yan lzmirde
'evlenmif, kan11 Madam Bayizar Fa1ul-
yac1yan1 da aahneye ~1karm11, Trabzon·
da kan11yle gene ermenice temailler
vermif, Kafk111yaya gitmif, Cenubi Rus·
ya ve Kafkaaya ermenileri ara11nda
1ohret kazanm11, Tiirkiyeye donduiii
zaman Oakudarda Aziziye tiyatro1unda
temsiller vermif, aonra Giillil Agobun
daveti iizerine Gedikpap tlyatroaunun
faaliyetine ittirak etmiftir.
Fa1ulyac1yan burada ayni· zamanda '
rejiaor olarak ~h1m11 ve arkada1lar1
iizerinde miie11ir olmu1tur. Faaulyac1ya· 1
mn Turk Uyatroauna hizmetl bundan
Madam BayHr Fa.a/yacryan aonra ba1lar. Giillii Agobun aahneden
kat'i aurette uzakla1ma11 iizerine F a1ulyac1yan, te1kil ettiit
trupla birlikte Buraaya gitmif, orada Tiirk~e temailler vermittirll]
Ahmet Vefik Pa1a Fa1ulyac1yan liyatro1unu azami derecede hi- !
maye etti, aan'atkirlann ve eaerlerin haz1rlanmasilelbizzat me1gul
oldu. Bilhaaaa Molyer kiilltyab ba1tanbap . muvaffaklyetle oy-
nand1. Vefik Pata Bunada viliyetin mah olarak yapbrdijl Uyat·
ro bina1m1 aenede iki defa memleket ha1tane1l menfaatine tem-
ail vermek tartile Fa1ulyac1yan heyetine meccanen terketmifU.
Franaamn Bursa kon1lo1u Moayo Jemargi, kon1la1ane terciimanl
Greguvarbay, Avvuaturya kon1Jo1u Ma.ya Falgeyzin, lflr naz1n
[I) Navas.rt mlCmhM. Biiklf$, 1925. Eyliil- Te~rlniev\·el say1la11ada~ Sim pal No.r.
tlyaanrn ma kale sl.

50
 - -.- ----- TORK TIVATROSU
Vizental Efendi, e1raftan Rasim Bey, $akir ve Ibrahim Efendiler
Abmet Vefik Pata taraf1ndan Uyatronun itlerini miirakabe ve
hlmaye etmiye memur edilmt1lerdi. Bunlardan Ibrahim Efendi
aan'atkArlara Tiirk~e edebiyat ye in1at dent vertrdi. Bir~ok de-
falar Ahmet Veftk Pa1a kendisl de provalarda hazar bulunur,
artistlerl tenkit eder, jestlerini tashih eder, kendtlerine yol gos-
terirdt. [2)
Gedikpa1a tiyatrosunda sahneye ~ilcan ilk Tiirklerden Ah-
met Nectple Hamit, devam etmemi1ler, bir zaman sonra tuhlat
kumpanyalar1na ge~mi1lerdt. Gedikpa1anm san'atkar Tiirkii Ah-
met Febim, orada Uyatro kapanmcaya kadar ~h1m11t1 1 Gedikpa1a
tlyatrosu kapand1ktan sonra da rejisor Faaulyac1yanla birlikte
Buraaya gitmif, orada~b1m11 ve Ahmet Vefik Pap, Ahmet fe-
himin inkipf ve terakkiainde miihim bir imil olmu1tur.
1885 te Ahmet Vefik Pap Bursa valiliifnden ayrdd1ktan
aonra fa1ulyac1yan trupu da Bursay1 terketmek mecburiyetinde
kalm11tir. latanbula gelindigt zaman heyet dagdm11, faaulyac1yan
Avrupaya gilmif, ii~ sene sonra donmuf, yeni bir heyet ya·
parak Samsuna gitmif, 1891 de Tekirdaimda temsiller vermif,
bir sene kalarak donmii1, tekrar ermenice temsiller vermek ar-
zusuna diitmiif, fakat aeyirci bulamam11br. Bunun ilzerine Tilr-
ktyeden ayrilm11 1 aekiz aene Bulgariatan ve Romanya ermenile-
rine temsiller vermiJ, Bulgaristanda hastalanmif, tedavi i~in Pa-
riae gilmif, oradan lskenderiyeye g~liii zaman orada 1901 se-
nesinde sefalet i~inde olmii1tiir.
Tomas Fa1ulyac1yan Buraadan lstanbula dondUkten sonra kapria-
lerine kap1lmadan sebat ve intizam fie Tiirk~e piyealerin temsiline
devam etmi1 ol1ayd1 sahnemlze hizmeti ~ok daha f azla olacakb,
f akat ruh ittbarile pek aeraeri olmaa1 ve tekrar ermenice temail-
lere donmek iatemesi kendi aleyhine olmu1, Fa1ulyac1yan haya·
bn10 son senelerlnde ehemmiyellnl kaybetmi1, nihayet aefalete
diitmiittiir.

(2] Ahmet l:o'ehtlll Ef~~dlnln hauralan. Istanbul 1926. Valm gu:etesl kolekl:lyoaa.
51
 YAKIN <,:AO LA RDA

Feliim £/enJinin ••lineye fil"f'"'"eUinci yr/1nJa yaprlan mera•im / ayalitaltUer

•aiJan Ra1it R1za Bey, Madam Aanil, Faliire, C.mil., Mina Hanrmlar, Ha•rm Bey,
Bedia Hanrm, Va•li Rraa Bey, F•liim Elendi, Matlom Kmar, $asiye Hamm, Rr•a
Faz1l Bey, Neda, N111arl Honrm/or, Beli•al Halli Bey. Feliim ElenJinin arlia•rn·
Jolii oilu rH•am Milnil Feliim Bey, Madam Krnar'rn arlia•rntlo maliarrir /hrahim
Necmi Bey. Otaranlor •aiJan C.mal Soliir, M. Kemal, MvrHJliliit, Maammer
Malimut, . . . . Bey/er/

7. - AHMET FEHIM

I. Ailesi.
II. Sahneye ~1k1~1.
Ill. Osmanh komedl ve ,·od,·il heyeti.
IV. Ellinci yil jtibilesi.
\". 6tumu.

Sabnemizde y1llarca binbir ,U~liik araamda dtc:linip ~1rpman,

Turk Uyatroaunu yiik1eltmeie ~ab1an ve aabnemlzin kad1nh er-
kekli Turk aan'atkirlann eltnde yuktelme yoluna aircliiini gore-
rek mea'ut alen Abmet Fehim !
52 -
----------- - - - - · - - -- - - TORK TIVATROSU
Ahmet Fehim Efendi, 1857
aenesinde Oakiidarda dogdu,
babas1 Kadri Efen di isminde bir
zatbr, oglunun elinin emegile
g~inmesi liz1mgeldigini a bildi.gi
i~in Fehim Efendiyi Topaneye
verdi, burada l yetiten Fehim
"ldarei mahsusa" fabrikasmda
tornac1 olarak ~ab1ti, blr miid-
det aonra sanayi mektebinin atol·
yesine uata ba11 olarak ab.:id1.
Sanayi mektebi Sultanahmette
Jdi, Febim oraya civar olan Ge
dikpafaya gidip tiyatro seyret·
miye batlad1, tiyatrodan zevk
abyordu. Gedikpa,ada M1f1rd1~
Atan1n diikkamnd:i da G~dik­
paf& tiyatrosu aktorlerile tamfll. Fehim Efcndi •ahn11dcn <;•ltildiii .,,n,,

Rua muharebeainde (1876) Rualar Edirneye gelmitler, Gedik-

pap tiyatroaunun ermeni aktorlerinden bir k11m1 Rua aakerlerlne
tems&l wnnek iizere Edirneye ka~nu1lard1. Bu s1rada Gedlkpafa ar·
ttatleriaden latanbulda kalanlar M1g1rd1~ Aganm kahveatnde tamd1k-
lan tiyatro . merakl111 Fehim Efendtye aahneye lntisap etmealni ,
teklif ettller, kabul ettf, ilk defa "lkt aatirlar" komediainde upk
"' Bonifu.,, roliinii oynad1, o zaman ylrml ya1mda idl.
Gedikpap tiyatroaundan aonra Fa1ulyac1yan trupu ile B~
aya gtden ve orada Ahmet Veflk Patadan himaye g6ren Ah-
met Fehlm bilhaaaa Molyer oynamakta pek biiyOk muvaffald.yet
aa.term~ biltun Molyer kiilllyabn1 oynam11tir.
Ahmet Fehim Efendi, Bur1adonG1iinde muhtelif tetekkiiDere
ginnlf, turnelere lttlrak etmif, bl~ok aahnelerde rol almitbr.
Bu suretle biiyiik bir muvaffakfyet 101teren, tohret liazanan
Fehtm, nlhayet It ba1ma 1e~tl ve blr kumpanya te1kll eUi : 01-
manh komedi ye vodvJI heyedt.
Eehim Efendi, Turk aahnealne yenl btr hava 1eUriyordu, o
zamana kadar klaatk eaerler, ctnai ptyealer, melodramlar-, ope-
retler oynamyonlp. _Ahmet· Fehim, mua11r ·Fran11z Uyatroaunun
Ince zevklnl, bol kahkahab, entrikt kuvvetll yeni eaer.lerlnl aah-
nemlze nakletmlye ba1lad1, 1enelerce etraf1na ne1'e daptm1ya
~bfb. Ahmet Fehlm, 1908 me1rutlyeUnden sonra da bir zaman
aahne hayabna devam etnllt. umumt harbe kadar ~b1m11tar.
- - -- - - -- - -- - - -- - · - - - - 5)
 YAKIN CAcJLARDA
1914 de Istanbul Belediyesi
laraf1ndan Dariilbedayii blr ti-
yatro konaervatuvart halinde
kurmak lcin getirilen Franstz ll- ·
yatrocuau Anluvan, Ahmet Fe·
him Efendiyl Dariilbedayiin ko-
medi k1smma hoca olarak ayir·
,. m11tt. Umumi harp c1k1p ta An-
tuvan memleketine gitmek mec-
buriyetinde kabnca Dariilbedayt
de mektep mahiyellni kaybetti.
Esaaen Ahmet Fehlm de arttk
ihtiyarlam11b.
1926 kinunusaniainde aahne-
ye inti1ab1mn 1 ellinci y1ldoniimii
Tepeba11 tiyatroaunda tei'it edtl·
di, ayni 1ene zarfmda nakledip
aktor kiiciik Kemal Beye yazd1r·
d1g1 habratt V AKIT gazete1inde
tefrika olundu.
Ahmet F ehim Efendi son
senelerinde yanm a11r jubileai
has1latlle kendi1ine abnap hediye
edilmit olan Aksarayda Langada
tramvay cadde1indeki kiiciik ve
miitevaz1 evde 1iikun ve istira·
hata cekilmifli. lhtiyarliti giin-
den giine ilerliyordu.
Once viicuduna felc geldi,
bir milddet sonra da miihlik bir
mesane darbf1 ihtiyar aan'atkirm
Fehim ElenJi Zor niltalu piyeaitrae
gozlerint ebec:liyyen hayala ka-
pama11nt intac elli. - 2 Afu1los
1930 cumarte1i giinii ogleden 1onra saal onbet bucukta. -
Darillbedayl, biitiin masrafm1 iizerine alarak Fehim Efendtye
bir cenaze merasimi yaph.Genc, ihtiyar,Tilrk, erment bircok sah-
ne mensuplarile aan'ata ve Fehtmi seven bircok kimaeler thtlyar
arll1lin tahutunu Langadakl evinden alarak Aksaraydakl Vallde
camilne geUrdller, orada dinl mera1tm yap1ld1ktan aonra cenaze
olomobtlle Sirkectye getirildi, Istanbul llman ltleri inhlaan tlrke-
lince aan'atklra bir hilrmet nitanesi olmak iizere tah1t1 edilmlt
- - - - -- 54 - -
olan lttlmpotla Buyilkadaya gidildi, Ahmet Fehim Efendi ora-
d• adamn yuk1ek] ve 1erin bir ko1eslnde, Tepekoy mezarbfm-
da, 1927 de olmu1 olan Darillbedayt san'atklrlar1ndan Muvahhtt
Beyln kabri yan1nda toprafa tevdl edtldl. Ahmet Fehlmln me-
zarana Dariiloedayi 1an'atkarlarile VAKIT gazete1i muharrirleri
tarafandan birer ~elenk konuldu.

55
- - - YAKIN CAcJLARDA - - - - - - - - - - - - - - - - - _ ,

M1naltyen EfenJi oe erlt11Ja1ler1 bir tem•il Ht111•1ncl11 f SatJan ~ Feliirn, AleltNtr

yon Efentlil•r, Krnar oe Az.nif H11n1mlar, To•patyan Efentli, M11tl11m Binem~ciyaa,
tlrnaltyan Efentli

8. - MINAKYAN VE TULOAT

I. Memleketimizde bir san'atkllr i~in yaptlan ilk jiibile.

II. Mmakyamn ustast Atamiyan.
m. Mari N1van.
IV. Hande hanei Osmanl.

Buraa Uyatroau devreal df' bltUkten aonra latanbulda 1908

metruUyettnin ilin1na kadar 1ilren tlyatro hayalln1n hiklm 1lma-
11 Mardiroa Minakyand1r.
Marcllroa M1nakyan 1839 da latanbulda doimuftur. 0 da Fa-
1ulyac1yan gtbl Haakoy ermenl mektebindekl temalllere lfllrak
etmek aureUle aahneye ~1kb. 1860 ta Beyoflunda Naum Uyat-
roaunda ennenlceye terc6me eclllmif olan Arlatodem drann or
nandacati zaman Arlatodemln kiz1 kaira roliinii tematl edec:ek
bir kad1n aan'atkir bulunamamifb. Hukoyden mualllm Mmak-
56
 TORK TIVATROSU
•

·-'

,.

Minallyan liyalro•anJa 6ir lem•il : Haltilti ncJamcl piyHinin J.SrJuncu tablo•u

yan bunu haber ald1, tallp oldu, oynad1. Bu 11uretle dikkatt cel-
bettt.
Mardtroa M1nakyan uzun milddet ermenice tematllerde rol
ald1, muhteltf heyetlere dahil oldu, turnelere ittfrak etU, bunlan
uzun uzad1ya kaydetmeie lilzum yoktur. M1nakyamn aid Tnrk
Uyatro1unda a~tif1 devir 1885 ten 1908 aenesine kadar bi1tiln
ta'fU.1lyle devam elmittir. Tiyatro tarihimizde Gedikpap
ve Bursa devrelerinden aonra M1nak1yan1n idaresisadekt Oemanl&
komedt ve dram kumpanya11n1n faallyetinl kaydetmek leap eder•.
Mardlro1 Minak1yan metmtiyetln illn1na kadar bir aann ·
dortte blrine yak1n bir zaman sahneye tek ba11na biktm olmut;.
blr taraftan aktorliik, btr taraftan rejisorliik etmlt. ayn1 zamanda
Tilrk~eye. fkt y6z eser tercilme etmlttlr [I). M1nakyan Uyaroua·:
epertuvar1n1 ek1eriyetle dram\ar, m!lodram\ar, cin~t esarler, alul-
lara bayret, 1eylrcilere debtet verecek piyesler tetkll ~der.
Marcllroa .Manalcyan, 1Abdiilbamit zaman1nda: bir 'arabk-' aar•-
ya abnarak aaray tiyatroaunun 11lihtna memur eclllCll, burada
[II !\11naky1n1n tlyatrodi1 elllncl senesl milnasebetlle ~1ta•1lan rlsale; lstHbul 1912.

57 - -- - ·
 YAKIN CAOLARDA - - - -

Mcnalryan tiyatro.,1nJa 6ir t•m•il : P•<;•li lradrn piyHinin Hfind tablo•a

bir miiddet me1gul oldu. Mmakyan, me1rutiyetin ilimndan aon-

ra da, e1kl1i kadar munferit ve hakim bir vaziyette olmamakla
beraber. gene 1ahne hayatma k11men faailah olarak devam etti.
1912 1ene1inde Tiirkiyede ilk defa bir aahne 1an'atklr1 i~in me-
raaim yapdd1, Mardiroa M1nakyan1n sahneye intiaab1n1n ellinci
yil doniimii tea'it edildi. 0 zamanki maliye nazm Cavil Beyin
tavauutiyle de kendiaine paditah taraf1ndan maarif nitan1 verildi.
Mardlroa Manakyan 1916 1ene1inde sahneden ~ekildi, 1920
aeneainde de hayattan...
Tiyatromuzun · 1908 metrutiyetinln ilin1na kadar ge~lrdifl
devre l~inde baza iaimler daha vard1r kl tiyatro tarihimizln aey-
rinde teslr ve mevkileri olmamakla beraber aan'atkirbk kudret
ve loymetlerl itibarile bu arada kendilerinden bahaedeblliriz. Is-
tanbul aahnelerindey1llarca omiir ~Qriltmilt olan bu aan'atklrlar-
dan biriai Atamiyand1r. Bu adam aym z•manda reuam ve pirdi.
Ermenlce yazd1i1 tllrler kafkaayada kttap halinde ne1redilml1Ur.
Kendlainl tan1yan ve temaillerini eeyretmit olan muharrir
Adolf Talasuo, Turk tiyatroau hakkmdaki eaerln "Tbeitre con-
temporain" aerlavhah faahnda 1unlar1 aoyliiyor:
58
 TORK TIVA TRJSU
-Komedi Fransezin me$hur ve muazzam
Mounet-Sully'sinin $arkta bir e$1 olan Ata-
miyan temsit ettigi eserlerdeki kahramanlann
ruhuna temessi:il ederdi. Tiirkler, Sekspirl
onun sayesindedir ki unutulmaz bir ~ekilde
tanid1lar. Atamiyan, oynayacag, eserleri temsil
etmeden evvel bu eserlerdeki vak'alann ce·
rcyan euikleri ycrlere gider, oralar1 J goriir,
kendisini hayalen o vak'alann cereyan ettig"i
zamanlara r;evirir, giitiiriir, o devirlerde ve
sanki o \'ak'aiarm ic;inde ya~ar, o)hayat ve
tahusiisle dolu oiarak doniip lstanhula gelir.
o piyesi oynard1. Atamlyan Venedik Ve K1b-
rista (hello ile, Veranda Romeo ile, Else-
norde Hamletle ha~ba~a ya~ad1 \ 'C ondan Atomi)'an:
sonra bu kahramanlan temsil >elti. l>animar-
kal1 me:r.ar bekc;ileri, raniarma gelip onlan.. seyreden ve etrartannda ap;zmda
yabanc1 bir lisanm monolokla·
nm mmldanarak dola~an bu
manyak ada1m unutmam1$ olmah·
d1rlar.
Fevkallde alnirli, haasa·
aiyeti daimi bir uyanakbk
i~lnde, · heyecan1 taokan blr
adamd1. Bir Alqam Alekaan-
dr Diimanan Aktor Kin lalmll
ptyealnl temall ederken eae·
rin aonunc:la aktOr Klnin
a~anc:lan "Ben bir palya~­
yum••• ,, dtye l»altrarken he·
yecanman tiddellnden yere
dOttii, plyea icab1 olarak
1ufl6r rolilDO yapan aan'at-
kir aahneye geltp aeylrcl-
lere bltaben :
Efendtler, akt&r Ktn ve-
fat ettf••
dtyerek l~erlye, tekrar per·
'· 4ealn . .ukaunt. .. ~-k41cken
lprldekller A.tamtyan'1 yer ·
MotrrtDAI ·Marl Nn111rt den kalchrarak atnm datelt.
50
- - - VAKIN <;AOLARDA -
ne naklettiler: Fil-
vaki aktor Kin ve·
fat etml1ti, Atami·
yan nezfi dimagi·
den oldii. ;·.
Me1hur ltalyan
aktorii Ernest Russi
bu temsUde haz1r
bulunuyordu. Ital·
yan san'atkir1, Ata·
Madam Bin•m•c:iyan miya'n1n tan1d1fl
• en giizel artist ru·
hu olduiunu soyler. Minakyan, Atami·
i yan'm oliimiinden 1onra 1ohret kazan·
m11, onun yerini tutmaga ~ab1m11br.
1908 me1rutiyetine kadarkt tiyatro Motmazel H•ro'iya
hayallm1zda ad1 ge~en aahne san'atkar·
Ian arasmda Matmazel Y eranuhi Karaka1yan dramda, kome·
· dtde, operelte ayr1 ayn muvaffakiyetler gostermit blr kad1nd1r.
Ku: kardetl Matmazel Evtyeni Karaka1yan da ehemmiyetli bir ko-
medl aan'atkinyd1. 0 devrin
1 goze ~arpan bir artisti · de
Matmazel Mari . Navart'llr.
Haatabkb ve htsli bir kadm...
Ahmet Mtthat Efendtye
Li.dam Okamelya 'ya tercilme
etmealni bilhaua rlca etmlf,
methur m6ellif milteverrtm
artist kadanan lateltnl kabul
ederek eaeri dtlimize ~evirmlf,
Matmazel Navart, eaerdekl
veremli Margrlt Gotye rolGnQ
haklki gozya1lar1, zay1f var
bflm aaraan aahlcl ok1iir6kler-
le oynanu1llr. Mart N1varbn
olOmllnden sonra Madam He-
klmyan onun yerlnl tutuyor.
Bunlardan batka Fa.Wy.l·
c1yan1n kan11 Madam Bayzar
Fa1ulyac1yan, Madam Sine·
AUlrnaa•• Elendi meclyan, Matmazel Hera~·
60
 TORK TIY AT ROSU ·- - - -
ve erkeklerden Biynemeciyan, Tir·
yan1, Hekimyan, Tolayan, Alek1&n-
yan. komik Abdilrrezzak, Hamdl
ve Ismail Efendiler varchr.
Ilk defa Gedikpafa tiyatro1un·
da sahneye ~1km11 olan Ahmet Ne·
clp te sonralan Mmakyanm tlyaro·
sunda oynam11hr. M. Arif, Nuret-
tin, Hulusl ve Ibrahim !iaim Efen-
diler de bu sahnenin sanatkarlar1
ara1mdad1r.
Gedikpafa Tiyatroaunun "Oa-
manh tlyatroau,, adile andd1i1m
yazm11tak. Manakyan tiyarosu da
bu isim albnda faaliyette bulunmut· Ku~ult I.mail Efendi
tur. Bazan Abdurrezzak Efendi,
bazan batka san'atkarlar zaman zaman bu tiyatronun idaresine
ltUrak etmltlerdlr.
Osmanh tlyatrosunun ve Gullo. Agobun 1ehzadeba1mda da
oynad1i1111 eskl blr temaile alt blr el llanmdan anbyoruz. Doktor
GelAI Tahsin Beyin kolekslyonundan ald1i1m bu tiyatro lllm
"1298 1ene1l 1ubatmm 17 incl per1enbe giinu aktamt ,, ( 1882 l
verilen temsile aittlr.
llamn bat tarafmda tunlar yazahdar :
Sehzadebasrnda Vezneciler caddesinde vaki Osminli tiyatrosu; sahibl im·
tiyaz Gi.illi.i Agop l~fendinin ziri idaresinde.
Oynanan piyestn tsml "Terez-yahut-Oksii"E k1zcai1z,, dir, u~
fa1alltk dramdtr, mllelllfl Viktor do Ganj, mtit'!rclml Abmet Mu-
ntf Efendi olarak goaterllmlttlr.
Bundan birka~ y1l 1onraya alt batka bir el lli.na da 01manh
ttyatro1unun ,S!hndeb~11nda ,Sek1pir'in Ot!llo'1unu oynad1f1na
ve bu tem11lde M1nalayan, Aleksanlyan, Vartovlyan. Seferyan
ve A. Neclp Efendilerin rol ald1klar1n1 gosterlyor.
Aktor Holas Efendinln ldaresindekl ",Semi,, kumpanya11 da
ayn1 1ene yine .$ehzadeba11nda All Beyin Molyer'den adapte
etmlt olduiu Ayyar Hamza komedisinl oynam11, Dakes Efendtnln
tdareslndekl heyet bu e1erl ylne o sene Beyoflundaki ( Yenl ti-
yatro ) da tekrar etmltUr. (1882)
Giillu Agobun padifahtan lnhisar 1ekllnde Suflorle piyes
oynamak lmUyaz1na alma11 iizerine bir arahk Gedtkpafa aabne-
'--~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~ 61
 YAKIN CA0LARDA - - - - -- - - - - - - - - - -----
ainden ba1ka yerde
Tiir~~e plyea oyna·
mak lmkana kalma-
m11b. Bir k111m ak·
torler Giillii Agopla
da ge~lnemedlkleri
i~in ayn trup yap1p
Uyatro oynayabilmek
i~in bir ~re olarak
Sufloraiiz piyea oy-
namafa karar verdi·
ler.
'',; I ..S,.,; J'"'j Tuluat tiyatroau
bu suretle meydana
geldl, orta oyunun ·
..s-· .. J·- ''· - ••' .s:- dan da baz1 unaurlar
~. . . . . . ~=~ ..,!- - ,1,. alarak uzun miiddet
t'- .... ,, ... _;:.,.:i;,i,~ - ._-..,
.,.$ . . • • • • • . • • • 1;.( - ~,,
ya1ach. Y u.kanda
• \J°'iU. f' . . • . • . . . • • . 1_.l - r' I.~
laimlerini 1ayd1t11mz
J• . . . . . . . . . ,:· ,..,-r - ,1 ... Hamdi, Abdiirrezzak
.. .Jf•; . ·-. .. ~ ... " ~ . . . 1.l: - ,i J ve lamail Efendiler
0 0 0 . • •. (• ~ ,~ .;I;_,;• ,. I.I. - \J~)
bu aahada buy(ik
.lJ.'• ,,,.. ..... ~ (. ......... J•-11. - ~
muvaffakiyetler ka-
.JJ:i ·" .r : ., '> ·• • =" .s·•;..:..• .:.1.)1:1 _ ,•·
zamm1lar, daha ba-
z1 Tiirkler de bu
aahnelerde ~ahpmt·
lard1r. Bunlar hem
orta oyunu, hem tl-
·-······'·"···--· yatro uhnelerinde
faaliyette bulunmut-
lardir. Abdiirrezzak
Efendinin ldareain-
dekl Tulikat tiyatrosu
"Hande hanef Oamant" lamile aruhrc:h. Daha 1onralar1$evki ve
Kel Hasan Efendiler kendi adlarile kumpanya te1kil ederek
uzun zaman faaliyette bulunmu1larchr. Me,rutiyetten aonra
62
 TORK TIVATR05U
ortaya ~kan tul6at tiyatro-
lan aan'atkArlan l~lnde de
Nqit Bey biiyi1k btr 1ohret
kaaza.Jlllllfllr.
TulQ.a.t tlyatrolar1nda ~a·
b1an Turk aan'atkirlarm 1a-
y111 olduk~ fazladir. Kli1e1i·
nl koydufumuz Abdurrezzak
Efendl tlyatro1una1 alt el ili.-
nmda "Buraah Leyla,, iaimli
bir perdeltk "giiliin~lu komedi,,
( ! )yt oynacbklan bildlrilen on
arUatten alb11 Tiirktiir. Bu
ilinda AbdiirrezZ;&k, Hamdl,
Mukbil, Saith, Mehmet ve
All Efendllerin iaimleri gorii-
liiyor. Sonralan filmde de
~btm•t olan, .. Sepet~i ,,
diye tanman ve ion y11larda
olen komik Ali R1za Efendi Komilt Ali R1ao Efenrli
de bu sahnelerin miihim aimalarmdand1r.
 9. - OPERE.T

I. <;uhac1yan.
II Binba~1 [-laydar Bey.
111. Bayaz1t ,.e Cedikpa~a tiyatrolan arasmdaki rekaliet.
.IV. Operet san"atkarlar1.
V. Tema~a,·1 hiintr. Mt sirei tf!..;\r. Uperay1 ( >,mani ti~ ;itrnlart.

1£08 mefrutiyetinden evvelki tiyatro hayabnuzda bir de mu-

sikili oyunlar fasla vardtr. Operet tecriibesinin ilk zamanlarda
biiyiik alika gormiit oldugu anla11hyor. Bu hareketin ba1anda
~ubac1yan isminde bir be1tekir1 goriiyoruz.
Dlkran (:uhac1yan Efendi 1840 y1hnda 1stanbulda dogmuttur.
Ilk musiki tahsili Tiirkiyededir, fakat daha sonra ltalyaya gtdip
' Milano konservatuvarmda okumu1tur. Tiyatroya merak aardaran
Dlkran (:uhac1yan Efendi, muhtelif operetler viicude getirmittir.
Ilk eaerl olan (Arzaa) iaimli ope-
ret, Naumum tiyatroaunda oy-
nanm11, biiyuk muvaffakiyet ka -
zanm11br. ~uhacayamn bundan
sonra viicude getirdigt "Olimpi-
ya" isimli operetin bl~ok p~ -
Ian Viyana, Napoli gibi 1ehirler ·
de biiyiik konserlerde ~bnm11
ve bestekir1n ismini memleket
budutlan chtina ~1karm11tar.
~ubac1yan, bundan sonra
Artfin bilesi, Kose kahya, Leble-
btct Horbor operetlerini yapm11,
bunlar latanbuldan batka Ka-
birede ve Atinada da oyn&1111fbr.
~ubacayan1n yapbjl Zemire
ismindeki opera-feerl 1891 yi-
lmda .Beyoglunda Konkordtya
k11hk liyatrosuncla Matmazel
~11/iac1yan ElcnJi Bennati Fram1z trupu tarafmdan
·- - - --- ---- - - ~- - - - - TORK TIVATROSU
oynanm11tar. 1899 da yenl Frana1z tlyatroauna gelen Moayo Fran-
alni'nin idareaindeki ltalyan opera trupu, bu eaerl gayet zengln
dekor ve koatiimlerle tekrar temail etmt1ttr. Cuh"c1yan bu lklncl
oynam110da eaerinl tadtl ve 1alib elmlfU. Sonralan Partztyana lamf·
ni alan Beyoflundakl "laplandit - Tavern" ~alg1h kahveatndekt
orkeatra uzun zaman bu eaerin bir~ok par~alann1 ~lm11tar.
Beatekirm daha bir~ok eaerlert vard1r.
Cuhac1yan 1ark muaikt1ini Avrupa orke1traayonuna adapte
edilmege miiaait bir 1ekle koymu1tu. Armonl ve kontrpuvan
bilgi1i onun eaerlerlne aaflam bir temel te1ktl edlyor.
Tan gazeteainin muatkl mii-
nekkidi Moayo Veber Cuhac1yan
hakkmda takdirki.rane makaleler
yazm11ta. San'atki.rm arkada11 1alr
Plyer Anmeghtyan, onun operetle- ·
rini Frana1zcaya terciime elmittir.
Cuhac1yan lzmlrde, yokluk
i\:inde ve her auretle iatlamar edil·
mit bir halde olmilttiir.
Memleketimlzde operet yapan
ilk aan'atkirlardan biri de Haydar
Beydir. Beatekir Kemani Haydar
1
Bey 1846 da dogmu1tur. Saray
m1z1kaamdan yetltmif, binba11bga
kadar ~1km11, aonra tekaiit olmu1-
tur. Haydar Bey, Ahmet Mitbat
Efendinin Cengl piyeainl beatele- · ~1~~~~~11~~
mif, eaerlerl Uyatrolarda bir~ok
defalar tekrarlanm11brJ Bunlardan B••l•lrtir Hoytlar B•Y
1onra baz1 operetler daha yapnuft
fakat buular oynanmam11br. Eaerleri ara11nda muhacirler ve
Macartatan mar1lar1 vard1r, Macartatan mart• matbudur.
Haydar Bey eaerlertnl alaturka muaikl iizerlne beatelemltllr.
Haydar Bey 1904 de olmU,., _Oakudarda Karaca Ahmette Seltml-
ye tekkeai kar11a1na gomiilmilttiir.
Muharrlr Ahmet Mithat Efendlnin de gilfteaile beraber beate-
ainl de kendialnln yapm11 oldufu baz1 operetlert vard1r.
Gedikpafa Uyatroaunun auflorle plyea oynamayi lnhlaar ha-
line geUrmeal iizerlne GulUi Agoptan ayra ~h1mak lateyen baz1
aan'atk&rlann muhtelif va11talar arad1klar1m yukanda kaydet-
mltllk. $ark1b plyealer oynamak Giillil Agobun lmUyaz1na da·
65
5
 VAKIN CA<1LARDA
hil olmad1flndan baz1 artiatler
bundan taUfade ederek operet
heyeU te1kil etmt1ler, bu heyet
Bayaz1tta umumt kiltiipbane ya-
nmda timdi dit~i mektebi olan
binanan yerindeki ti ya troda tem-
ailler vennefe bqla1m1t1. ~uhac1·
yanan eaerleri de burada biiyilk mu-
vaffaklyet kazan1mtb·
Gedikpaf& tiyatroau muharrir·
lerinden Senpetreaburg aefiri SaJdr
Pa1a, Alina aefiri Agib Efendi.
Hasan Bedrettin Pata Giillu Agop-
~uhacayan rekabetlnl te1vik elmit·
ler, La Belle Helene, Girofle-Girof-
la, Orphee aux Enfera Lea Brigan-
ds, La Fllle de Mme Angot ope·
retlerinl dtlfmize ~evirmitler, Ge·
· dikpa1a Uyatroaunda oynatm11lard1.
Gilllii Agop, bu itle me11ul olmak
iizere Moayo Menadier faimll bir
Fransaz rejisor getirtmi1U. Bu zat.
bir kelim~ Tiirk~e bilmeditf halde,
bu piyesleri Gedlkpa1a tiyatrosun·
da sahneye koymu1tur. Eserler
a11llarmdaki bestelerile oynan1D1t·
tar.
MatmQze/ Siranup Ta•"" a,..r,..inr/G Yukanda ad.J ge~en ilk aktris·
lerden Matmazel Yeranubi Ka-
raka11yan, operetlerd~ de ileri g~mif, trupun birinci tantOzii
sayilmqa ba1la1D1fb. ~uhac1yan'an biitiin eserlerinin muvaffakiyet
kazanmasmda bat kadm roliinii oynayan ve seal ~ok giizel olan
Matmazel Acemiyan'1n da teairi vard1r. Matmazel Stranut ve Aagtg
kardetler de gayet giizel kontralto 1e1leri olan, takdir toplayan
heykel viicutlu iki operet aan'atki.r1 idi.
lstanbul Halk evl temsil 1ubeai reisi Doktor Celli Tabsin
Beyin, 1oyle boyle yar1m a11r evvelki bir zamana alt olan tiyat·
ro ilinlar1 kolekalyonlarmm tetkikt, o devlrlerdeki ~lg1b plyea oy·
namak merak1 ha"k1nda daha etrafh mal\kmat vermlt oldu. Ahmet
Mtthat Efendtnln "Zeybekler" latmlt dort perdelik plyesl 1882 yi-
bnda ( Hicri 1301 ramazam) Gedikpap tiyatroaunda musikili
olarak oynanm11b. Bu temslle ail bir el ilinmda tlyatronun o
66 - - - -- - - -- - - - - ------
 TORK TIVATROSU
zaman Fa1ulyac1yan Efendt tdareatnde olduiu kaydedtldtkten
aonra " Zeybekler,, pfye11ntn 1111z1kannm Krf1to Efendl tarafmdan
yapdm11 oldufu yaz1bd1r. Bu dinda eaerfn l~lndeld roller ve on-
Ian oynayan aan'atkirlar 1ayle 10aterflfyor:
Mcmi$ Eft:ndi -
Keorg1yan ft:fendi
Yemi$\!i Musca·
fa -Seferiyari Efendi
Alu~ - Tiryanst
Efendi
Makri Mehmct-
Ahmet f ehim Efendi
Kahveci - <;o·
ban1yan Efendi
Rabi$ Kadm -
Bay1zar l lan1m
Emine - Mail
Hamm
Y1hk Hasan -
Yaz1c1yan Efendi
Fati~ Ojen
Hamm
Korcis - Ycrvanr
Efendi
Osman Efendi - • ' ., .. I~;,.! J j: ,r•; . . ,. ~,_,, J• '-....t.,1.J .. ·•' ..:J, JA:• ,;.,,. ~·~,•
Ibrahim Saim ft:fendi .,1~l4I _._,·~ :JJtt>•.a.'

Halil Bey - Ro·

pen Binemeciyat ..,..i;.:,
Efendi ,,,, ~1,.J,r .1.... . ... J"'.j'"" _ .:i."~
Jl-!- ., . . ...... ~:,;,} _ .:.;.. ,{,
Hayima~i - f<"a ·
.;,l,4 J.il · ........ .. ... . .. Jl!JI _ ~I JJ
sulyaciyan Efendi
...1,,..... .. ... ...... .... _;.:i. ~.,~ - .,,. J)
Ane - Koharik • - -ii.,· • .:,, ... ······ · . .,:·~; .:.i. •.~ - ,-:- ''·},
Hamm • .,l,.Y,..·J .......... ............... _,:~ .S."; _ ,_,
~ahin - Hiranu$ ;~ ~l,~I'!'~ • • .... · .. . · · .... • ... Jl.c• _ J.lJJi ..Y.\.:
Hamm
Cariye -· Emir t :~~,~;.·.·.·_-. ... _.:...·.-.·.·.·.-.-.....................•••............ ~ ~;
.•

Hamm .,...,- ~!-1 ....................................... t~

.:.1,.-1 ., .... . ; ................................ L..-1

Batka blr el • ~':,,;...~ ·J .. ......... ······················' .. -·-

llimda "$ehzade· .,,,. ~-,,.., J,,u. )4~ ..;,.,,. .:.:••a:,1
f'6..f!> J .fol!,1 ,s):I: i<>
ba1mda Dtrelder
araamda Mealrel
67
 VAKIN CA~LARDA
efkir ttyatroau ,, na
aittir. Bu illn burada
Mafakiyan Efencli-
nin ldareal albnda
" Oamanb tiyatro
kumpanya11 ~marlfe·
-4f ~·}•' .sJ.:il .;,~ .Ji):• JI· tile,,Penbe loz latmll
4f ~I ~':~~ •h.-.:.. ~ eaertn temall edllece:-
A JJ.. .jo! _JL..:.;.I JI .s..i.1.•...,. ...,, ~,,.: .Jl:..J .,....:.. II"•. ~· ilnl bildlrtyor. lllnda
~oj,1 '.r' •.;.,,....;,Jo:>.., ,.Jlft ..;; ~,· ~L. • eaerln lamlnln altana
Ji4J' •.;.,,... J~-- .... .,A,. tu kellmeler yazal·
~\.i.' m11tar:
( f"Mrie ti Fo,.l>'111ue ) •>'· t _,-!•,": 1_,_,f ~ Muzhik opera- 3
'"'..:.;'
~ ........ .;-,.
• pcrde. Muharrirleri Os·
..;,,,• j_,l. ...~ ... ;,.
man Nuri ve M. Musli ·
~~ t.~ )~'' F- l..,-it .J-"'' I 0

I .,
r.. '·' ,,- hiddin Beyler. M1z1kas1
izzetlQ Haydar Beyefendi
t,JJ:;. j• J:c1,,-.1 • • • • • • • •

.:,,~\.. .
ui,..I,-~.
..-. ... ...
&$~) ~·,

~)
{ ,, ..
••.",..._
tarafmdan milli usu Iii
musikimiz yeni ve hl.rif
.J.. '': . . . . . . . . ·. : . }: ' ;;: bir tarzda tevsi cdilerek
,. " ..r-••,• . . . . . . . . . . . l IC;. telif cdilmi$tir.
~i. • . . . • • • • . . { ...i~· Elli tkt yal evvel
• u•.f;1~ . . . . . . . . . . . ~- )~ oynanm11 olan ~algib
J:cl<-t .••• . • • •. • • • ~ ' U\..
• u~<: . •••• '•. •. . . l l..J•~ eaerlerden birt de
~ u'-;'-;-Y. .••••• t.9.i.-,.,t .:.i.i-:.o.:•) ·~ "Endtyana,, lalmlt ·
• ..s;j .. •.• •. . ..s~L!.O .:.C•"":;; ·l..4- dir. 1881 y1hnda
J~ J • • . • . • • • >:/"" ,.J""j,.. ·~~...., ( Htcri 1300 rama·
•, J.i' .... . .. ~ .. . : . .$} .:ll"J.: ''"":;; zananan dokuzuncu
~:- ;.. • • • • • • o .S"} .:.i:;;.1J. o\,.;,I,.
~1 ••••• • • • •• • ''""='t.. giinu akf&llU) ~ehz·
• &.JjJI • . • • • • • • • • 1 • \.&IO adeba11nda oynan-
,..,.j>, •).F-:- •h'~ •J,i,•.; ·;_;.;i ·.:r.:..,.... ·)>~ .·~ .;:;...,,_ m11hr. Bu tematle alt
el tllmnan ba1 tara·
f1nda tunlar yaziladir:
~ehzadeb&$tnda dort
o,,.r111y1 O•moni tiyotro•anan elildnryol ag"zmda vaki Tema~a­
y1 hiiner Operay1 Osmant
tiyatrosu. Dikran Kalemciyan E£endi idaresinde; sahne miidurii Fasulyactyan
Efendi.
Ptyeain laml olan "Encliyana,, keltmealnln albnda da "muz-
bik opera,,, "Feert ve Fantaattk,, keltmelert varcbr. Eaer:Dlkran
Kalemclyan!Efendl tarafmdan terUp eclilmltUr. Bu eaerin- teiiiii':
~ llnde~ol!alan aan'atklrlann lalmlerl 1unlarchr :~
68
 TORK TIY ATROSU
lunail Hakla, Ismail, Nuri, Pamukc1yan, Cankiyan, Manoki •
yan, Apik Efendller, Vlktor, Hlranuf, Satenlk, Alla, OJen Ha-
mmlar.
Bundan u~ yd soma da 1887 y1lmda S. Benllyan Efendl nln
idareal albndakl Oamanh operet kumpanya11n1n temailleri blr za·
man ailrUp gldiyor.
1885 y1hna alt bir el llina Opera-
y1 Oamani Uyatroaunda mualklalz
eaerler de oynandafln• goateriyor.
Hicrt 1304 ramazamnm 15 Incl
akpnu (1885) verllen temailin llamn·
da fU aabrlar vardar :
Suhan Bayaz1t'ta tramvay iscasyonunda
\"aki Karakulak hantnda miiceddeden in~a
olunan Oparay1 Osmani. <;aprasc1yan Efendi ·
nin marHetile. H1rs1z Simon. Dram 4 perde.
Bu eaerln temailinde Vartovlyan,
GiimufClyan, M. Nurl, Alekaaniyan,
Marz1banyan, Capra1c1yan, Kalfayan
Efendllerle Peruz, OJen ve Agavnt
Hammlar rol aJm11lard1r. Serope Benliy11n Efentli
 YAKIN CAcJLARDA

TlYATRO BlNALARI
I. ~ehzadeb&$1 Sala$lan
II. Kahve ko~esinde
Ill. Mmak1yamn hiss! piyesleri
IV. Abdiirrezzak'm ve Hasan'm tiyatrolan

Eakt Uyatro blnalannnzdan Beyoglundaki Naum ve l1tanbul-

dakl Gedikpap Uyatrolan binalannm g(lzelllgl, temizllfl ve ter·
Ubab hakkmda evvelkl bahialerde mal<Unat verml1ttk. Bu k1111n·
da $ehzadebq1 Uyatrolannm vazlyeUnl tetklk edeceflz. latanbul-
da bundan lurk blr yd evvel ~damt olan Maarlf mecmua11nm
31 mart 1308 (1892) tarlhli 1ay111nda blrl Doktor Snkrii Kimi),
blrl Mehmet Celli lmzah, oteklal de imza11z u~ makale var.Mec-
muanm ayn1 1ayi1mdakt ii~ makalede de Sehzadeba11 tiyatrola-
nndan bahaedtltyor. Doktor $Okril KAmll Bey dlyor kl :
lstanbulda mevcut tiyatrolann hepsine sizinle bir kere bir ziyaret vere·
Um, bakahm s1hhat ilzerine ne tesir icra ediyorlar.
Osmanh dram kumpanyas1 eski Mehmet Efendi k1raathanesi derununda
birka~ seneddnberi yap1lan mahalde icrayi !Obiyat ediyor.Goriiliiyor ki mahalli
mezkar gayetle dar ye bu darhkla miitenaslp olmayacak derec-:de izdihamh
bulunan mezkQr tiyatroda teneffiis ve mevadd1 ihtirakiyeden hastl olan ha·
m1z1 karbonun mahalll hurucu gariilemedi~inden bilhassa gen~lerimiz iizerin·
de ham1zi karbonlu havanm teneffilsiinden ileri gelecek mazarrat gayri kabili
wiftir. Gidenlerln vukubulan ifadelerine gore dumandan goz gozii gormiye-
cek derecede bulunuyormu$. Bu halleri dairei beledirenln nazan dikkati mu·
~ikAfanesine arz ile beraber tiyatro sahibinin bu hususlan nazan dikkate 11-
malan meden taayyii$1erlni temin eden tlyatro merakhlannm muharazai s1h-
hatleri noktili nazarmdan IAz1mdir. ·
Handehanei Osman! tiyatrosunun menfesleri bulunmas1 miinasebetile h1f·
z1ss1hhat ·noktli nazanndan bu hususta soylenmesl liz1m gelecek hi~ bir soz
yoktur.
Kukla tiyatrolarmm ve Osmanh opera kumpanyasmm mebni oldu~u ma·
haller top.rak olup bu hususta birinci ve ikinci mevkilerde oturanlann riltu ·
betten halls olamryacaklan ve hele locada oturanlarm bilhassa Osmanh
opera kumpanyasmda gaz kokusundan fena halde muztarip old11klar1 tecril·
'------ - 70
 TORK TlY ATROSU
bei 7.atiyem ile miisbettir. Tasa'udat1 teneffiisiyyeye munzam olan petrol ma·
zarrat1 emrazt teneffiisiyenln bashca membat olmu$ o\ur.
Bora1ar1 da belediye memurlannm muhafaza edegelmekte oldugu sthhat
ve isdrahati Ammenin bir kat daha temini i~in nazar1dikkatlerine arzolundugu
gibi kumpanyum1 muntazam bir hale sokan Ismall Efendinin de bilhassa atfl
nazan dikkat eylemesi tavsiye olunur.
Giilii~hancl Osmani _kumpanyas1 bunlann hepsinden ziyade muztrn s1h·
hat bir halde goriiliiyor.

Maa.rif mecmuumdakl lmzasiz yazmm bathii "Ramazan 1e·

celeri,, cllr. Burada ramazan milnuebeUle her yerde yapalan 1er
lerden bala1edllll'ken denlllyor kl :
Tiyatrolann mebni oldugu maha\de evve\A kukla tiyatrosuna tesadiif olu·
nur. Bu tiyatro, raksimat ve tertibat~a miikemmel ise de fakat huzzann otur-
duklan mahallin toprak olmas1 ~ayant teessiiftiir.
Oyuna geJince: 0 munu kil~iik kl!ftclalann hemen bir insantn evza ve
etvanm tamamile icra etmeleri insam memnun edlyor.
Son perdede smal dere ve trmak sulanntn manzarast ve rengArenk elek-
trik ziyalarile perdenin tenviri calibi dikkat olmaktadtr [j.1$te salr tiyatrolara
nisbetle h~ vakit ge~lrmek lsteyenler buradan memnun olabilirler. Fakat
~rast cayt sualdir ki lntizamt bu dereceye gelmis olan kuklalardan tiyatro
oyuntal'Jfta tatbik ederek oyun oynamlamaz mt ?
Ku~ladan sonra Opera kumpanyasma tesadiif olunur. Tiyatro ve sahnenin
11oksaraii tertibatt ve mahallinin toprak o1U$U ve riltubetin ziyadeli~ medan idraz
'01abilir zannederim. Oyun esnas1nda aktrislerden baz1larmm kendi kendilerine
mHkAteme eaneleri abes gorliliir.
C.::Oktanberi Osmanh tiyatrosunda yeni oyun intizannda bulunuldugunu
·evvelce denneyan etml$tik. Blrlnci defa olarak il4n olunan Sekiz yitz kirk
bir numara nam hlbiyattn temqas1 l~in gidildi.
Tiyatronun hi~ blr mahalllnde bir menfez bulunmadtgi clhede i~ilen si·
gara dumamndan mUtehustl havayt s4f (!) insam muztarip etmekte idi.
Osmaab tiyattosu o kadar nail oldugu ratbet ve teveccilhii Ammeye
mukabil bOyle ma&"ara gibi· dar bir mah8Ui · lntlbap edi~i ve bu intihabmda
unr ve devam1 hakikaten ~ayam teessiiftlir. Kendisinin devam ve memnuni-
yeti ha!km ral;betine vabeste oldutu halde onlara kar~t bu yolda mt mukabele
editmeU? Anlann sthhat ve lsdrahatleri i~ln edilecek dikkat ve ltinamn $er·
hine hacet messetmez.
Mewilerin her kangi blrine dahil olan zaun bir daha dtf&rl ~kmas1 mu-
t'1 Elettrlt teavtrau Tllrtlyeye 1908 me$rutlyetladea sonra glnalttlr, oaun l~la bu
htlay1 oyaatan ecnebl bllaer sahlplerinln beraberlerlade dlaamo, projetttir veya busu·
sl blr vu1ta getlreret perdelerial ayd1nlamtlari aal&$1ltyor.
71
:------ VAKIN C.\CLARDA - - - - - - - - - - - - - - -
hat kabilindendir. Acnba ra~bet \'e teveccilhil umumiyeye mnzhar olam1yoruz
diye iddia edebilir mi? 0 halde mahut mahallln intihabma ne diyelim?
Birinci mevki ii;in hirka~ tane uzunca kanape ahp tizerlerine hirer de·
mir ~enber gtciren·k (gllya ldmse kimsenin yerine oturmamast i~in) ilAn olu·
nan koltuk san.falyalarma sarfedilen akcenin bir mikta11m da ~nnonun tertibat
Ve intizamma sarrctse \'C mtitenddit kont, Salon daireleri diye a~ttP.;l perdele·
re muktezi levaz1m ile !yenisinden sarrmazar) bir de ~ano tertibattnn dikkat
etmi~ olsn hir dt'rcceye kadur noksanmt ik.mal etmi~ olurdu.
ln~nllah $U 1sl:\hat yakmda icra olunur. Oynanan oyuna gelince: Bu bap·
ta herkes intihnbmda \'e reyinde serbest bulunup sneak baz1lanmn hederi iti·
raz1 olan bu gi'll piycsler esasen garip ,.e reci olmnkla beraber gene kemali
merak \'e lezzetle tema~a olunmu~tur.
Piyesin ashndan Tiirk~cye hini trrciimesinde ka~mlan bnz1 hnta ve ta-
laHuzatm 1slah1 hirinci derc~ede temenni cdil~eek· mevatdandtr.
\° azire cihetinc gdince: Ak:~t>rlerden . Aleksan ve l\.11nakyan Efendilerle
aktrislerden I lchimynn n: Binemeci~·an I lammlar rollerini bihakkin ifa et·
mi~ler \'e bahusus :\mahk \'aidfesini icra eden Mmakyan Efendi mazhan
takdirat olmu~tur.
Mehmet c,111 Beyin makaleainln bathfl "Ramazanda vaktt
g~trmek,, tlr. Muharrlr, biitiln bir g(ln6n bikiye1inl, g(lndGz la·
raathanelerdr, camlde, ramazan 1er1llertnde, aktam tftarda, daba
1onra teravt namazinda, karagozde, meddahta, ~algih kabvelerde
ge~irtlen vaktl anlatbktan 1onra dlyor kl :
Bir baska gece de Osmanh tiyntro3una gidilir. Tiyatronun hir k1raathane
i~ine s1k1$m1s olmnlr, mi.i$terilere yol gostermek l~in Ucretle kullamlan adam-
lartn mi.inasebet~iz muamelelerl calibi hayret bulunmak, sahnenin tezyin ve
tenvirine itina edilmemtk gibi blrcok nakayisten sarhnazar edeyim de tiyatro
hakl.:tnda bir edip tnrafmdan serdedilen mi.italAamn bazt ftkralanm nakledeyim:
"" . . . Fikrimcc tiyatro esasen oyle marifet veya ahlAk mektebl degil,
adeta bir eA"lencedir. I latt! birtaktm hazin hazin facialar da tiyatrolan eg"len-
celikten ~1karama7..
Ti)'atro nedir 'l
- Adeta taklir.
~eyi taklit edlyorf
- Ahvali be~eri !
Su dort ibarecik tiyatronun en faydalt bir eglence oldupnn meydana
~1karmaga Ufldir iannederlm. Binaenaleyh cemlyeti beferlyyeye faydah eflence-
ler de 14z1m gorilni.ir. Tiyatro lse cisim ve can bulmu~ bir bayali ~ranedlr.
giiya ki in$ant dinden tutar, goni.illerin hafA] perdelerini birer birer aprak
en gizli go$elerinl gosterir.
72
 TORK TIV ATt<O U
Coce·nin, Sillerin oyunlnnndan Almanyanm ahlAkmca hds1l olnn tesirau
tadnt ctmi:k li\z1m gel;e bir hiiyiik cilt kitabn s1gmaz,. [I].
Su Haded~n anla$1hyor ki tlyatro o kndar da nazan ehemmiyctten 1skat
olunncak oyunlarJan de~ildlr. Osmanh tlyatrosu lse memlekettmizde temeyyiiz
etmi$ bir dram kumpan~·as1 demek olup fakat bu kumpanyamn epey sene
e\·vel tcsekkiJl ettip;i halde $imdiye kadar nazan dikkllti belbedecek bir eseri
terakki gostermemesi $&yam teessiiftilr. Hele Mmakyan Efendinln romam bo-
zup ti~·atro yapmaktaki inhimaki, bu romanlann ekserisinl de bugiin Avrupa·
da da axampesend4ne olan 4s4rdan intihap etmesi sezavan hayrettir. Maksat
iraei ibrc t ise o gibi oyunlardan ne gibi ibret tahassiU edecetinl anlamam.
Ha! Surnsm1 da ink:\r etmiyeyim : Osmanh tlyatrosu esasa ihtisasat1 be$eri-
ycye merbut baz1 giizel oyunlara maliktir, ezciimle biri "Hak lkl nedamet,.·
tir. Zevcine ihanet eden bir kadmm nedameti kiilllyesini musavvlr olarak ha-
yan be$erlye i~inde hiiviyeti insanlyeyi lerzenak eden birtak1m hakay1k1 miit·
hi$e bu oyunda goriiliir.
"Dalila., dn bunlai:Aand1r. Tl$Wl _bir kalbi melekdnc ~ehresile orterek,
masumane tebessilmlerile bin tiirlil timider vadeden kadmlarm gen~ kalplere
kar$1 ne yaman bir katil olduklanm tasvir edlyor.
" Puriste bir vak'n ,, da bundan a~ag1 deA'il ! l~te bunlar hi\: olmnzsa
insane bir damln gozya$t doktilriiyor.
Roliinii bihakkln tan1yan aktorlere gelince bunlar Mmak1yan, Aleksan
Efendi, alctrislerden Heklmyan Hammdtr. Baz1 miibalAgalan ve ltusurlan da
nazan dikkatten dQr tutulmamah.
Abdiirrezzakm hatm kalsm mt ya ? Bir gece de oraya gidillr. Bu muzhik
komedyacmm bir~ok ki~iden 'ibaret olan kumpanyas1 i~inde vazi£eslr.i tama·
mile lfa edecek bemen ke11disinden ba$ka kimse yoktur. Elinde tavan siioiir-
gesi, arkasmda reng4renk blr h1rka, bafmda y1n1k fes, ka$1annda blr kin$
rasuk (!) oldug"u halde pirayel sahnei hezeliyyat olmas1,sonr1 da birtak1m ci·
nastan, fllAndan miite~ekkil sozlere ba$l&mas1 gtHiineck ~eylerden degil mldir?
Bir gece de Hasanm tiyatrosu11a gltmeli. Zuhurl koluna bir perde ilAve
ederseniz bu tiyatro (!) gtiz oniine gelir. Hasan Efendlnin Abdiirrezzak1 taklit
etmek fikrlle aras1ra ka~1rd1~ sotukluklar1 gtirmemezliP.;e gelmell. [2]

(I] Mebmet ~IAI Bey bu saurian Nam1t Kcmal Btyln Hadlta guetulode ~1k10
ve tlr1b1m1z10 otuz tl~llncli say1fas1od1 bahstdlleo mr~hur •t1yat10. mallalrslodeo al.
m1~ur.
(21 Mdarlf mscmau1. ltlncl cllt. Numara 86
73
- - - YAKIN CAOLARDA - -- ---- -- - - --

·~·

Kemal Emin, Behaaf Halri B•yler meputiyefin illr y1llarrnJa

10. - H.08 DEN SONRA SAHNEDE T0RKLER

I. Ahmet Fehimin nasihati.

II. lslAm Bey roli.ini.i oymyacak aktor.
Ill. K1sa omi.irli.i temsil heyetleri.
IV. Burhanettin.
V. Osmanh tlyatro klobi.i.
VJ. Donrmma cemiyeti temsil heyeti.

Met11UUyete kadar Avrupai tiyatro l~ln ~nbelllbqb Turk

arU1t evvelce hayabndan bahsettiflmlz Ahmet Fehlm Efendidlr.
MetruUyeUn lli.n1ndan evvel bu ,Uzel An'ata ka111 alika ve heves
duyan Turk gen~leri oldu, fakat bunlar metruUyet ilin edilme-
den Ahneye ~1kmak imkln1n1 bulamadilar. Bu arada ii~ arka-
dat Ratlt Riza, Falk Sabrl, Ralf Beyler·meJruUyeUn llinmdan
onyedl gGn evvel Ahmet Fehlm Efendlnln U1kiidarda Dofanc1-
lardald evlne giderek Ahneye lnti18p etmek arzu1unda oldukla-
nru 1oyleml1ler, kendllerinl kumpanyaama kabul etmealnl 61tat-
tan rlca elmltlerdl, Abmet Fehim Efendl:
74 - ~~~--~~~~~~~~~~~~~~~~-•
- - · - -- - TURK TIV A TROSU
" - Bu mealek adam ge~indirmez, sefil,
peritan olursunuz,, diyerek bu gen~le­
rin isteklerini reddetmi1U. [1] :Gene
mefrutlyetin ili.n1ndan evvel Muvahhit,
Sadi, MQfit Ratip, Refik Halit, Reff
Cevat, Suat Tevfik, Ali Muhittin, Raif
Seyler bir ev tiyatrosu te1kll etmt1ler ·
di. Miifit Ratip Bey, M1nakyanm oyna ·
chit piyesleri not ediyor, eve gelince
bunlan tertip ve tanzim ediyor, dtter-
leri de oynuyorlard1. Gene m~1rutiyet
ten evvel Re1at R1dvan B!y, btr~ok
defalar sabneye intisaba te1ebbii1 etmlf,
batta bir defa baba11 1!hr ~mini R1dvan
Pap oflunun bu arzusunu imkin11z b1-
rakmak i~ID tiyatrolart kapa~1ya bile $adi Bey, •alineye plrhl• ..ne·
kalkm11b ! /erd•
Me1ruUyetln ili.nt senesinde birden ilk co1kunluk i~ind e ti-
yatroya ~ar11 da ..biiyiik bir arzu ve raibet uyand1. Birka~ ay
i~inde k1yamet kadar tiyatro heyeti te1ekkiil etU, bilhassa bir-
~ok Turkler sahneye intiaap ettiler. Bu arada Tepeba11nda yazhk
tiyatroda (Amfi) Nam1k Kemal Beyin "VATAN,, piyeainin tem·
alli kararla1bnlm11, bu piyestekl Islam Bey rolii i~in bir miiaabaka
a~1lnu1b. Ra1lt Riza Bey bu rolii temail etmek suretile me1ruUye-
tln ilk 1ene1inde sabneye ~1kb. "1908,,
Miifit Ratlp Bey de arkada1la-
r1mn ev tlyatroaunu balk kar111ma
~1lmuya davet elmif, 1ekercl Ali
MuhitUn ve Rehberl itUhat mektebi
miidiiril Raif Beylerden madu1 bu
teklifl kabul ederek umum kar11-
1mda tem1il vermiye bqlanu1lard1.
Bunlar beyete Azntf ve kil~ilk
Samram Han1mlar1 da alarak ilk
defa Sehzadeba11nda Ferah Uyat-
rosunun kart111ndaki binada umu-
mi bir tem1tl vererek "Na11l oldu,,
iaimli piyeai ve Molyerclen Ahmet
Veftk Patanin adapte ebnlf oldulu
RGfil R1&a Bey, aalanaye f'"'''' Hne "Zor Nikih1,, komediainl oyn&mlf-
lardir.
[I] Ahmet Fehlm Efeadlle mlllAkatsm. (hk1t gazetesl. 17 Uauausaol 19~6]
75
 YAKIN CACLARDA
Me1rutiyetin ilimndan bir giin evvel
Yakac1kta resaam Muazzez Beyin oflunun
siinnnet dUjiiniinde bizzat Muazzez Beyle
arkada1lan lbnirrefik Ahmet Nurettin,
Muaahipzade Celli, Beylerbeyli Fuat, Sa-
ha, Hasan, Cavil ve Behzat Seyler orta-
oyunu oynam11lard1, ertesi giin me1rutiyet
ili.n edilince bu orta oyunu heyetl de
olduiu gibi $ehzadeba1inda timdiki Milli
sinemamn olduiu yerde tiyatro oynamaya
ba1lad1. Tiyatroya "Sahnei heves,, ismi
verilmitti, komlk Natil Bey de bu heyet-
te dahildi.
Burhan.rtin /Hy • Bir miiddet sonra " Sanayii nefise
kumpanya11,, ad1yle ba1ka bir tiyatro
heyetl te1ekkiil etti. Bu heyet devam edemedl, ayni yerde -
$ehzadeba11nda Letafet aparbmam karo111nda Osman Aga
tiyatrosunda - a mator gen~ler .. Miirebbii hi11iyat,, lsimli bir trup
yaptdar. Dr. Celli Tahsin, $ahap R1za, Dr. Ismail ve Behzat
Seyler bu heyette ~ah11yorlard1. Bir taraftan da Retal R1dvan
Bey bir trup yapm11b, Nurettin $efkati, Hiiaeyfn Kami, Raza
Fadil,'Sadi ·lBeyler bu heyette
bulundular.
latanbuldakl tiytro meraka
viliyetlere de 1lrayet elmlftl, 11-
tanbuldan bir~ok kimaeler viii·
yetlere giderek oralarda temailler
vermege ba1lam11lard1, ayni za ·
manda buralarda yerli gen~lerln
de tlyatro heyetleri letkil ettlk-
leri oluyordu. Bu meyanda
Selintkte de gen~ler bir trup
yapm11lard1. Miinakkit Ibrahim
Necml Bey de bu heyete dahll ·
di. 0 zaman Selinik ltelediye.i
bu gen~lerden fstffade ederek
bir reaml belediye tfyatroau kW'·
maga te1ebbii1 etmif, ·bu ftle
metaul olmafl Ahmet Fehfm
Efendiye teklif etmif. Fehim Erlrilral Mrili•U. Bey, •ahn•y• f'"'''' ••,,.
76
 TORK TIY ATROSU
Selaniie gitmif, fakat bu te1ebbiisiln fiil hallne gelmesl mum·
kiin olmam11br.
lstanbulda her giin bir tlyatro heyeU te1ekkiil edlp her gun
birlsi batarken olduk~ devam eden sahneler de goriildii. Bu ara.·
da Paristen biiyiik bir giiriiltii ile gelen ve . Silvenln (akirdi ol-
dufunu ilan eden Burhanettln Beyin idareslndeki heyet uzun
muddet sahneye hakim olmu1, bir~ok tellf ve terciime piyesler
temsil etmittlr. Bu heyet muhtelif manzaralar gostermi1, bir ara·
hk o zamamn bellibath artlstlerini toplamtf, ~ok sunneden bura-
dan ayrilanlar ayr1 heyetler
te1kll etmltler, fakat Burha·
nettin Bey kumpanya11 lsmi
uzun miiddet devam etmittir.
Ertufrul Muhsin Bey de ilk
defa bu heyette sahneye lnti-
sap etmittlr. Bir arabk Bur·
hanettinle blrle1en Re~at Rtd ·
van Bey, tekrar ayr1larak ayr1
heyet yapJmf, Ertufrul ML1h·
sin, Kemal Emin, Hakk1 Necip,
Faik, Saffet Seyler bet alb
ay da bu h eyette ~ah1m11\ar·
1 d1r. Bu trup ta bo.zulduktan
sonra "Dariittemsili Oamani"
isimll yent bir heyet viicude
gelmitllr (1). 0 zaman bu
heyetin bat artisti olan Hu·
seyin Kami Bey, etrafmda
hayli allka uyand1rmi1t1.
Me1rutiyettn tli.n1 iistiin ·
den birka~ yil ge~mt1, Ilk tat·
kmbk olduk~a bafiflemft, fa- J. Calip Bey, .a/ine hayatrrun illt
kat Sff&St Ve f~lfmal hay&blDI • Hne/er/nt/e hir ra/ Hnlmnt/a
zm muhtelif sahalarmda oldu-
iu gibi sahne hayabrmzda da bir tebelliir basal olmam11ti. .
Me1ruttyettn illmndan sonra 1908 T e1rlnisanlslnde lstanbul-
da resml tqebbiis ve himayeden iltlfade eder.ek blr Millt Uyatro
teslsl mevzuubahs oldu, Maarlf nazin Recalzade Mahmut Ek·
rem, M\ize miid6rii Hamdi, mubarrlr Ahmet Htlimet, Haltt Ziya,
Mehmet Rauf, lzzet Melth, artist Hiiseyln K.lmi, artist Burha-
[l) Behzat H!kl. Raslt R1u. F.rtu~rul Mohsin Beyl:rle mii1Altstl.11m1. ( T1yauo •e
muslkl n1ecmuu1 1928).
77
 Y AKIN CAOLARDA
nettin, Fahrettin Beylerden miirekkep bir bey'et te1ekkiil ettl,
fakat hi~ bir miisbet neUce aJmak kabil olmad1.
1912 de gene bu makaada ~tmak iizere "Osmanh Uyatro-
su klobii,, adile blr cemtyet te1kil edlldl. 0 zaman tnUfar et-
mekte olan "Zeki,, mecmuasmda bu tetekkiil foyle illn edlliyor:
Miilkiimtizde hakikl bir miiessesei
tama~aiyenin liizumuna kani olan fu-
zald ve ezlciyanm himaye ve tavassut-
Janna celebtmek, san'atkllrl:inm1zm cid·
di s:lylerini canland1rmak, k iiliiphanl',
gazete gibi esbabt terakkiyi al:l kade·
ri.ilistilaa bulundurarak Osmanlihg-11
Jdytk bir tiyatro \"iicude getirmek tizere
~imdilik Ferah tiyatrosu fevkindeki
dairei mahsusada bir tiyatro kl<ibti
tesis vt ruhsat1 resmiyesi istihsal edil ·
mi~ oldug-undan tiyatro muhiplerile
tevhidi mesai arzusunda bulunnn san'at
k:lrana teb~ir ederiz. Arzu edenler her
giin badezzeval klobe mi.iracnatla ma·
hlmatt kAfiye istihsal edebilirlcr .. [I].
Osmanb Uy!l!fo kJobGniin de
bir bizmet gormeden sonup git·
tiglnl goriiriiz. Ayn1 senede daha
~ok garp kJisikJerini temsil et·
mek iizere "Yent tiyatro,, ve ko·
mecU, dram, feerl oynamak iize·
re "Istanbul kumpanya11,, isimll
lki hey'et daba te1ekkiil ediyor,
iktsi de belli bath blr varhk gos·
termeden dagwyor.
Bu aeneler i~tnde .Rattt R1za
Bey riyaseti altmda bir trup
te1kll ederek Rumeli tehirlerlne
Burlianeuin B'Y Nopolyon Bonapart tumeye ~1kJyor, lstanbulda Er-
rolilncle rugrul Mubain Bey " Ertugrul
Uyatroau,, iaimli bir hey"et te1kll
ediycr. Bu hey'etler de ~ok devam etmlyor.Sahne hayabmizdaki
bu kan11khk ve latikraruzhk halt Operator Cemil Pa1an1n teh-
remlnliil zamanmda (1914) tlyatro hayabm1z1 ulih l~in Antuva·
(II ZcU mccmuas1. 16 Msao 32~ (1912).
- -- - -- 78
 - - - - TORK TIVATROSU
nm latanbula getlrilmeaine kadar devam ediyor. Arada "OamanL
donanma cemiyeti hey'eti tem1iliye1i" yedi aekiz ay kadar aiiren
ve goze ~rpan ehemmlyetli bir varhk te1kil etmektedir.
Huk6mete yard1mc1 vaziyetle ahaliden iane tophyarak harp
gemilerl almak i~in te1ekkiil eden Donanma cemiyetl o vakitki
muhtelif daiimk kii~iik truplara da cemiy et menfaatine baz1
temailler verdirmh ve bunlardan maddi menfaat gormiittii.
Donanma cemtyetlnd? Zt·
ya Bey iaimli aan'at m:!rakl111
bir miidiir vard1. Ziya 8?y
harbiye m?kt?binde ed?biyat
muallimi blr zabitti. Ztya 8 :!y,
Donanma c!mlyetlnfn bu mli ·
teferrik temsillerd!n fayda
gormeaini veaile aayarak Do
, nanma cemiyetl m?nfaatlne
• temailler verm?k iizere blr
heyet tetkll ettl 0 zam:t.n:t.
kadar mubtelif tiyatro te1ek-
kullerl l~inde tamnm11 belli
bqb aan'atki.rlardan baz1la·
riyle M1nakyan hey'etinin baz1
unaurlan bu hey'ete ahnm11ta.
Bunlar .Sadi, Nurettin .Sefkatt,
Muvahhit. Saffel, Hakk1 Necip
Seyler , Tolayan, .Sahinyan,
~obanlyan, Diilgeriyan Efen-
diler,.Sebper ( Zabel) , K1nar,
Aznif, Virjin, Agavnl, Eliza
HanlDllardi. Bunlardan ba1ka
daha baz1 kimaeler de bu
heyete girlp ~1km11lar1a da
olduk~ mevcudiyet goateren- Mepatiy.tten •onra Alimet Fehim Efentli
ler bu iaimlerini aaydiJdan- 11• ~at/i Bey 6ir tem•llJe

m1zdir. Bunlara Donanma ce ·

miyeti ayda alh ile onbet lira araamda maat veriyordu. San'at·
ki.rlar yaln1z rollerile me11ul oluyorlar. ne para, ne de iclare
itlerine kar11m1yorlard1.
Oamanh Donanma cemiyetl heyetl temailiyealnin · repertuva-
r1m baz1 komedi ve vodviller ve hl11i piyealer·tefkll edtyordu.
Evvelce te1ekkiil ve bir~ok miileferrik tem1il h.eyetlerine yanhm
etmit olan Tlyatro cemlyetl izaamdan bazi zev:at'7- meaela.~ Sallh
79.
- - - - YAKIN CAOLARDA
Cimcoz, Huaeyln Suat, 1bnir·
refik Ahmet Nuretlln Beyler-
Donanma cemlyetl tlyatroau-
nun oyn1yacafl eaerleri lnllhap
ve ihzar etmeyl de kabul et-
mitlerdl.Bunun nelicesi olarak
bu llyatroda Hiiaeyin Suat
Beyin Kirll ~ama11rlar, Ahmet
Beyin Hi11ei 1ayia,Zffaf1 bakir,
Odahk glbi eaerleri temail edil-
mekte idi.Aym zamanda Mr
nak1yan repertuvar1ndan cinai
e1erler harlcindekl Dalila, Sefil
valide, Sokak ~oculu gibi hi11i
piyealer temail ediliyordu. Bu
tiyatronun rejiaorii yoktu. M1 ·
nak1yan repertuvarmdan aim -
m11 eaerler oynamrken Mma ·
k1yan Efendi gelir, piyeslerinin
temailine nezarel eder, bazan
bunlarda rol ahrd1. Bunlar1n
haricindekl eaerlerin haz1rlan ·
ma1ma muelllfleri bakarlard1.
Bu tlyatronun idart itlerine
MHrutiyetlen •onra Matmaael Nroart oe
Donanma cemiyell ldare hey·
Ahmet Fehim EfenJi eahnetl• eti nam1na 0 zamanki Lizlslan
.. mebuau Sudi Bey nezaret
ederdi, aonralan miidiir Zlya Bey tlyatro Ile alikadar olmaktan
biiabiitiin vaz ge~mit ve ldare tamamen Sudi Beyln ellne kal-
m11t1•
.·:· Bu miiddet eanaamda gerek Mmakyan, gerek ku~iik Benllyamn
ldarelerindeki heyetlerle dlfer baz1 ermenilerin temail heyetleri de
zaman zaman Tilrk~e piyes oynam11lard1r.

80
6
 Y AKIN CACLARDA

11. - 1908 DEN SONRA TIYATRO EDEBIYATIMIZ

I. Me$rutiyet intibalanm gosteren piyesler.

II. Tarihl piyesler.
Ill. NigAr Hammm eseri.
IV Edebiyau cedide muharrirlerinin piyesleri.
V. Akagundiiziin piyesh:ri.

Ilk zamanlarda tanzlmat muharrirleri tiyatro eserleri yazchk-

lar1 halde onlar1 takip eden edebiyab cedide muharrfrleri, oyna-
tacak sahne bulamad1klar1 i~in bu nevi edebiyatla me1gul olma-
IDltlar, tilr ve roman bu muharrirler l~ln bilhassa iftigal saha11
olmu1tu. Paditah Abdiilhamidin biirrlyetten · korkan ve hurrlyete
gotiiriir diye fikri hogan lstipdat idareal, nihayet edebiyab da
austurdu ve 1908 metrutiyeti memleketi bu balde buldu.
1908 me1rutiyetinin ertesi gunu vatan duygularin1 herekete
getirmek i~in Nam1k Kemal ve eserleri ha tirland1, Gedikpa1a
tiyatrosu repertuvanndan kabramanbga alt olan eaerler abnd1,
yeniden sahneye konuldu. Zamanm duygulanna uygun eaerler
yaz1bp ounand1. Bunlar iatipdach tel'in eden, hafiyelerln hayab-
n1 ve fenabklar1m gosteren, burriyet ugrundaki ~ah1malan ve
bu ugurda ~ekilen eziyetleri tasvir eden plyeslerdir. Bir k11-
m1 da 1908 den sonra baz1 memleket par~larmm yabanc1lar1n
eline ge~mesi gibi aiyaai hadiselerin ilhamile yaz1lmi1br.
Bu arada fU eserler aayilabilir:
Doktor Klmll Beyin 10 Temmuz, donmez yiiz, bukulmez kol
(1908-1910), Fehime Niizhet Hakk1 imzasile Bir zalimln Encam1,
Adalet yerinl buldu (1908-1909); Mebmet lbsan Beyin Ermeni
mazlQmlan, H1r11 saltanat, mesaibi istipdat (1908), Ahmet Tevfik
Beyin latipdadm son ,Unleri (19081 Veasaf Kadri Beyin Sultan
Murat, Y1ldiz facialar1 (1909), Tahsin Beyin Girit (1910), Seli.-
nikli Abdi Tevfik Beyin Giridin fethi (1911) [lJ.
Bu mevzular harlclnde Mehmet Rauf Bey, Halit Ziya Beyin
"Ferdi ve 1iireki.11,, laimli roman1m piyes haline getirdi. Abdiil-
hak Hlmidin baz1 trajedileri sahneye konuldu.
[I] Muasir TUrlr. ed~bly~u torlhl: Mustafa N1ha1. ls111.bul.
82
1 - - -- -- --------- TORK TIYATROSU
Bir arabk 11 Sultan Selimi Salis" isimli bir piyealn kazand1i1-
raibetten sonra tarthi piyea yazmak meraki bat gosterdi, bii·
tiin Osmanb padtphlar1 bir bir aahneye ~1kanldi. $ahabettin Su·
leyman, Tahsin Nahtt Beylertn mu1terek yazd1klar1 11 Ko1em Sul-
tan" piyeal Varyete tiyatrosunda Binemeciyan hey'eU taraf1ndan
temsil edildl.
Ali Naci Bey, Koaem Sultan plyealnln temaili milnaaebetlle
yazdiit tenkit makalesinde me1rutiyetin ilinindan sonraki tiyat-
ro hayabmtz hakk1nda 1unlar1 soyliiyor :
" IJi.irt sene zarfmda vaz'1 sahne edilmi~ yilzlerce tnrihi piyes bu za·
man zarfmda birer hirer y1rulnr11k hufn:i ihmal ve ldkaydiye auld1ktan son-
ra bugiln elimi;1,de ~uunu gi.ize~teyi binnisbe daha cnnli ve pi.irhayat izlerle
temsil edccek ancak bir iki eser bulabiliyoruz. Me~rutiyetin hummay1 mesti·
site sersemle~en. ~11~1ran beyinler o ;1,amnna kadar gormedijti, i~itmediP.;i bir
tak1m han:kdu k1yamiy1: ile sahnelerin buland1gm1 gordi.ig-i.i zaman tnbii bir
besateti ruhiye ilc bunlnn dinledi, sevdi ve alk1~lad1, sonra hepsi ilk tesirle-
rini kaybcuiler. l~limb:dc hiiti.in o dort senelik mazii h1rafattan san'ata, ruha,
hisse, hayale temas eucr ancak iki piycs bulduk, biri .. Sclimi Salis,,, dij!;erl
"Kosem Sultan ... ,. [I]
$ahabettin Silleyman Bey, baz1lar1 yine Tahsln Nahit Beyle
mu1terek, bazilar1 yalmz kt-ndiainin olmak iizere birka~ piyee
daha yazd1. Nigi.r btnti Osman Hamm 11 Girive " isimlt btr pi-
yea viicude getirdi (1912). Burhanettin temsil heyeti taraf1ndan
&\:lk havada temsil edilen bu piyea hakkmda Ahmet Mithat Efen-
dintn uzun bir tenkit makalesi inlitar ettl.
Methur muharrirln tenkit makalesl 1oyle ba1hyor:
Bir muvaffokiyeti edebiye-Temmuzun ntuzuna mi.isadif olan pazar gunu
Fmd1k suyunda ilk dc£a olarak sahnci tcma~aya va;1,edilen "Girive,, zamam-
m1zm mu\laffakiyat1 edebiyeslndcn olmasile bu vak'ay1 meskOti.inanha bt-
rakmag-a gonHim raz1 olamad1... Girive,, edibei muhtereme Nig-ar Hamm
Efendi Hazretleri tarafmdan kaleme ahnm1~ ii~ perdelik bir dramd1r. ,.
Ah met Mithat Efendi tenkit makalealni fU k111mlara aymyor:
Zemini vak'a, paikolojik inllkat, teatral lntikat, oyunun aureU
lcra11, balk ilzerinde tesirl, neUce.(2]
1908 metrutiyetinden 1onra tiyatroya ilk merak aard1ran
muharrirler ara11nda Kemal Emin ve Ahmet Nuretin Seyler de
vardu. Kemal Emin Bey Viktor Hugonun Lukr~ya Borclyaa1n1
dilimlze \:evinnif, aabne tetekkullerlle alakadar olmu1, ctddi ve
[I] lUlbap mccmuas1. Say a 33
(2) ZekA mecmuas1 kblckslyoou. S11hlfe 2:l3
- - - YAKIN c;AOLARDA
1an'atklran~ blr tlyatro teal1lnt tsteyen blr~ok makaleler ne1-
retml1tlr. Ahm~t Nurettln Bey de Fran11z plyeslerlnden bir ~ofu­
nu adapte etUfl glbl baz1 tellf eaerler de yazlDlfbr. Aptullah
Cevdet Beytn $ekaptr terc6melelerlnden miihhn bir ki1m1 da
bu devrededir.
1908 me1ruttyetinden aonra Edeblyab Cedtde muharrtrlerln·
den bazdar1n1n da tlyatro eaerlerl yazd1fln1 gorilyoruz. Cenap
$ehabettln Bey mevzuunu 31 mart vak'a11ndan alan "Yalan"
isfmli bir piye1 yazm11, Saffell Zlya Bey, Abdiilbamit zaman1mn
fenabklar1ndan blrine ltaret eden "Haralambot Canklyadi1" atla
bir piyea yazm11llr. Hiiseyln Suat Beyin de bu yolda baz1 tecril-
belerl vard1r.
Tiirk~iililk cereyam kuvvetlenmefe ba1lad1f1 zaman Aka
Giindiiz Beyln Yanm Tiirkler, Muhterem katil istmlt dd plyesl
~ikb.
Butiin bunlar dafuuk te1ebbu1lerdl. Tiyatro hayabnuz gtbl
tlyatro edeblyabm1z1n da olduk~a muntazam, feylzli bir hale gi·
rebilmesl Dariilbedaylin kurulu1undan 1onrad1r.
 TORK TIV ATROSU

, A&'~ • •
_ _ ,, ~
..
___,-_,,.
"
V"~"

••

Anfa11an1n /afan6u/a ••firilmHi ifin $•Aremin/ilinden Paria •lfilllill•

ya:aJan l•:alrerenin mtln>edaai

12. - DAR0LBEDAYI NASIL KURULDU?

I. Istanbul belediyesinde ge~en muamele.

II. Antuvanm geli~I.
Ill. Antuvamn fikirleri .
IV. Konservatuvarm ilk te~il4t1.
V. Antavan gidiyor.

DarOlbedayinln kurulu1u, Uyatro tarihimizln en miiblm ha-

di1elerinden birtdir. MemlekeUmlzde Gedlkpafa 1ahne1inde do-
iuP bGyQmek i1Udadi gO.teren ve l1Updat ldarealnln darbelerlle
daha Ilk zamanlarda 1lndirlllp durdurulan ve )'lllarca gerlleyen
temqa harekeU, Darillbedayiln kurulutlle yenklen canlanmak,
85
------ - YAKIN CAOLARDA - - --

Antuoan Sirlieci •arinJa, lientli•ini liar11l1yanlar ura11nJa

derlenip toplanmak imkinin1 bulmu1, yeni bir f aaliyet ve terak-

kl yoluna girmhtir.
1913-1914 senelerinde latanbulda 1ehreminlltt eden Opera-
tor Cemil Pa1a,belediye itleri ara1mda latanbula bilhassa ikl yeni
te1ebbu1 getirdi: Culhane park1m tanzlm ettlrip halka a~mak,
konservatuvar kurmak.
0 zamaeki "Cemlyeti umumlyel belediye" de aza olarak bu·
lunan Avrupa gormii1, san'ati ve tlyatroyu sever kim1eler, Ce-
mll Pa1amn konservatuvar kurmak fiklr ve te1ebbii1iinii kuvvet-
lendirlp bu fikrin fill sahasma ~1kmasma yard1m ettiler.
0 zaman Istanbul beledlye meclisinde aza olarak bulunan,
ondokuz sene sonra tlmdi de gene Istanbul 1ehlr mecllsl aza-
11 olan T evfik Amtr Bey, o zamanki konservatuvar kurulma11
itinde yard1m1 ge~enlerin ba11nda sayilmahdir [1).
,Sehremini Cemil Papfa, letanbulda bir konservatuvar teaial-
nl Cemiyetl umumlyel belediyeye tekltf ettl, beledlye mecllsl bu if
l~ln 6~bin Urn tah1isat verdt. Cemil Pata, Istanbul konservatu·
vannm ancak bir ecn~bi m6taha1111 taraf1ndan letkil edllebilece-
[I] Cemly.-11 umumt)·cl bcledlye ub1tn1mesl. Yedlncl ell!. 1914 Hazlrao mllza~erelerl.

S6
 TORK TIY ATROSU
Ii flkrinde idi. 0 11rada Parlste Odeon Uyatrosu miidiirii A. An-
tuvan, saline 1an'abnda ye~ilikler yapan yarabc1 ve te1klllt~i
blr aan'atklr olarak 1ohi-et kazanmi1b. Odeon Uyatrosu miidiir-
lufiinden de aynlm11 bulunuyordu [2].
Operator Cemil Paoa, Mosyo Antuvanla bu1u1i surette mii·
zakereye girdl, anla1ti, reami mukaveleyl aktedebilmek i~in
"Enciimeni emanet,, ten karar aldi. Bu karan istemek iizere en-
ciimeni emanete 21 Mayi1 1330 tariblle 1eh1eminl_Cemil lmza1i-
le 1u tezkere yazdmi1tir:
Makama emanetten enclimenl emanete miizekkere
Memaliki miitemeddinenin kdffesinde refce refce mazhar1 terakkiyat olarak
elyevm sanayii nefiseden madut olacak dc:recede behreyab1 kemal olan ve
maatteessiif bizde bu ana kadar heyeti umumiyesile e~kAli acibe ve gayri
miinasibe izhanndan hali kalmayan tiyatroculuk san'au mergubesinin vilcudiin·
den istifade edilecek bir ,ekil ve smete ifraglle · memleketimizln bu cihetten
olan noksani ve vesaiti temdiniyesinin telAfisi dahi tasavvur ve tasmim edi·
lerek bu ilmniyenin husulii l~in Cemiyeti Umumiyei Belediyeden ii~ bin lira
tabsisat istihsal k1hnm1' ve evveliemirde bu i'e bu gibi mi.iessesata malQmat ve
'eraiti IAz1meyi haiz erbab1 ihtisas yeti,tirilmek suretile miiba,eret edilmesi
14z1meden bulunmu~ oldugundan bu meslege sillQk edecek bevesk:lrana malQ·
mat ve izahatt mukteziyeyi ita etmek iizere ( biitiln cihanda bu bapta yegAne
miltehass1s olan Paris Odeon tiyatrosu direktOrii Mosyo Antuvan ile sureti
hususiyede vukubulan miizakerat neticeslnde) lstanbulda bulundugu miiddet~e
ikameti masarifile ( azimet ve avdet masaaifi) emanet~e tediye edilmek ,ar-
tile 25 haziran 1914 tarihinden 25 eylQle kadar miiddetle ve 12000 frank ·
yani 600 Frans1z lirast ilcretle hizmeti mezkQrevl kabul ve taahhiit eyledlgl
gibi Istanbul vilAyetile de bilmubabere Sehzadeba,mdakl Letafet apartimam-
nm masarifi tamiriyesi emanete ait olmak iizere tiyatro mektebi ittibaz olun·
mak iizere oishrt yirmi beo lira lcare mukabillnde istican tekarriir etmi, "ol-
makla mumaileyb Mosyo Antuvan ile icabeden mukavelenamenin akt ve
teatisi ve mezkQr aparttmanm isticari hususunda bilmiizakere bir karara raptt
z1mrunda i'bu mijzei.kere enciimeni ·emanete tevdl k1hnd1.
21 m1y1s 330 Sehreminl
Cemil
[2] Aodr~ Antoine. 1857 de Llmoges'da dof mostur. Ev veil gu Jlrketlnde ~ah,mafur.
Soar& aabneyc lotlsap ctmlf, 1887 de scrbest tlya1royu 1~m1$tlf, Ancavao barada bllyllk
blr ltlaa tie ~&hJmlS Ye muvarraldyet k1uom1sur. 1897 de Strasbourg bulvariada Antu·
van tlyatrosuaa karmafa muvaUak olmu$tur. Geo~ cdlplere mllracaat cderet yeol eserler
yud1rmtf. l!Jaalan yeal bit setllde sabaeye koyarak diktat ve allta lie k1t$1l1nm1fllr·
Tllrtlyedea diiodlllltea sonra b1t1r1ua1 bllyllk blr cllt ballnde aesretmlJtlr. Buglla sabae
hayauadaa ~ekllmls buluauy'lr.
87
 YAKIN ( ACLARDA - ·- - ·- ------ - - --- - - - --

J•ai l •'lonnfl!Ut' tie n1~ . "lel" a TOt.re ha.Ute

bie'1veil.l1~1oe i•opport.unit.• d.e f'uJre plu.oer l(t ..,.la

t.St. tlO••ible ue 1naot'tpuo·n ot.fi QJ4lle auT l '•~.\1 f1cn

:~i'!erlte U.\i ai;ge du Conae-1'Yat.oi r• !IMUon:.1.l Ot.t.oman.

Le ..1<.1blio eerai" ainl)~ ren1110.::1~ pla11 ao~l<=·

tP.r1ent ~t o~~t" nece••1t.' •e pruoi•• cee.Joura-c1

:.>endu.nt l"quela beauoou.p d•tn~41reu.Sa ee pniMJStent
4 Ii.A.'l-tJl.-~.OSHAlll at1n de r\e~ull'ier ~"'dSenoe ou de
depoeer lelU'9 t1 ll"!!9 1-.·,..x •&i v11.,-a emplo1e QUi TODt. atit•
,,
cr11\!e,
Veuille• lt.f\Y".;~ .. ~n1ie\ll" le- PT•~f~t.. i•a.e•u-
•
C' •.i.no• de aea •••,t.iaent.11 l el' plu11 r••1>eot.ueu1-nt
clevou.ta.

A .. tauonin ~·laretnini c~:..u PGfGJ'G __ _ _..,afla .,. im11011

Bu tezkerenin kalem numara11 sad1re 1028 dir. Belediye ki-

Uplerinden Mehmet Talat Bey tarafandan kaleme ahnm11br,
mO.veddealnde Cemll Pa1an1n kirm1z1 miirekkeple yapbf1 las·
hlhler, tllveler gorillGyor. Tezkere kiUplerden Salihattln Bey
taraf1ndan tebylz edilml1Ur. [I]
~ehremlnl Cemll Pqanm relallif albnda toplanan ., encilmenl
emanet,, 1ehremlnlnln latedlil karari verdlkten 1onra mµkavele-
(1) lstenhul Bch:ul)·esl lvrak mah:nln~e 11808 uu namarah dosya, btrlncl lmm.
88
 TORK TIY ATROSU
nln Antuvana da imza ettirllmeai ve itin bitirllmeai i~ln Istanbul
1ebreminlifinden Paris el~illflne fU tezkere yazilch :

raris st'fareti senniye~ i tanibi ili~i ne

Devi. tlu Ercndim llazretlcri,
lstnnbulda konse1 vatu\•ar tesisi vazHesile i~tigal etmek ilzere Pariste Ode·
on tiyatrosu miidiri sab1k1 Mosro Antuvanla sureti hususiyede icra ettirilen
miiz11kerat iizerine nushateyn olarak tanzim ve bil'imza lerren takdimi sllyu
Alfi Asafanderi k1hnan mukavelenamelerin mumAileyh Mosyo Antuvana dahi
imza ettirilerek bir nushasmm kendisine teslimi, bir nushai saniyesinin dahi
savb1 acizanemc iadesi hususuna inayet buyurulmas1 miisterhamd1r olbapta
emrii ferman hazreti menlehiil'emrindir.
25 May1s I ~30
~ehremini
Ce mil
Bu tezkere 1ebremaneU hey'eU tahrlrlye kaleminden 49 nu·
mara lie yUJlnutbr (1 ].
Parlste Osmanh kobOmeti seflri, M&yo Antuvana mukave-
lenameyl lmza ettlrdi. 4 Hazlran 1330 (17 Haziran 1914) tarlbin-
de Istanbul 1ehremanetl Mosyo Antuvana verilmek <lzere O.man-
b Banka11 va11tasile Paris sefareUne ilk takalt olan dort bln frank-
bk poll~eyl telgrafla gonderdi. Btrka~ g6n aonra da Antuvan ls-
tanbula geldt, latanbul beledlyeslnln miaaflrl olarak kartilanch.
Maliye nezareU 11llbata maliye komiayonu miltercimi Abmet
Bedt Bey (aktor Muvabbidin kardetO, Antuvamn refakattne ter-
climan tayln edildl, Bakukoy beledtye daire1l kavaalanndan Fran·
s1zca bllen Leon Efendi, Antuvana kavaa olarak verlldi.
Evvelce latanbulda aktorlUk ve rejiaorluk etmit olan Retat
Radvan Bey de Antuvana refakat ediyordu. Fran11z tlyatro mil-
taba11111, latanbuldakl tiyatrolan gordu, ttyatroculan gordil, o-
yunlann1 aeyrettt.
latanbulda bir belediye tlyatroau te1i1i me11ele1i gazetelerde
de allka Ile kar11lanma1, foyle olmab boyle olmab diye ne1riyat
ba1lam11tt. Antuvan bir taraftan bu ne1rlyab da takip ediyordu.
30 Haziran 1330 (14 Temmuz 1914) tarihli Sabah gazeteainde
"Sahlbi vukuf ve ihtiaa1 blr zat taraf1ndan,, kaydile konulmu1 1

imzas1z bir makale ~·kmith. Antuvamn bu yaz1ya verdlti cevap

gene Sabab gazeteainde lntltar etti. Fran11z tlyatrocuaunun sah-
: 11 Istanbul beltdlyesl evrak mahztnlode 11808 rsas numarah dosya. Blrlnrl k1s1m.
80
 VAKIN CACLARDA
ne ltlerlmlz bakkmdakl d616ncelerlnl go1terdttt l~ln bu cevab•
aynen abyorum:
Osmanlt milU tiyatrosu ve konservatuvan hakkmda muharririnizin bugiinki.i
nushamzda serdettig-i efkAr ve mU14hazan mi.ifideden dolay1 size te$ekkiiraa
halisanemi arzeylerim. Bu zat gibi miinevver fikirlei'in mi.iessesenin teessi.isii ve
istikbali lie alAkadar olmalanm mii$ahede etmekle pek mes'udum. Serdedilen
biitiin miililhazat bana pek vak1fane ve pek hi.isnii niyetle yaztlmt$ goriindii.
Yalmz muharririnizln tereddiit ettigi bir nokta hakkmda kendlsine bazt mahl·
mat \'ermek lstlyorum. Muharrirlnii komedi, dram, baile sm1flarm1 idare etmeg"e
davet olunacak Osmanh artlstlerin k1ymeti san'atk4raneleri ne derecede olursa
olsun C$has1 vak'as1 $&rk muhltinden biisbiitiin farkh muhiderde gezen garp
llSanm temsil eyleyecek $ark artistlerinin evza ve etvar ve tasvir hususunda
aldrklart terbiyenin binnisbe ademi kifayede olmasmdan endi$e eyliyor. Ar·
tistlere bir par~a busust bir terbiye vermek li.izumu mutlAkm1 ben de hisset-
tim. llunun i~indlr ki Osmanlt konservatuvannda dans, lskrim, terbiyei bedeni·
yei umumiye i\;in bir dersi mahsus kii~adm1 tavslye ve teklif eyledim. Bu
hususa da belag-at, in$at ve hitabet sm1rlan derecesinde ehemmiyet vereceg-iz.
Uu bapta tayin edilecek muallimler bittabi iideba, $U&ra, muharririn, Osmanh
erkam matbuatmdan terekkiip edecek $Ubei edebiyenin taha tefti~inde buluna·
cakt1r. Gazetecilerin tefti$ vazifei lliyesi tiyatro repertuvanmn te~klline de
~mil ol1cakur. Muharrlrinz musiki $Ubesi hakkmda dabi pek muhik miitaleat
dermeyan eyliyor. ~ark musikisinde bir opera tesisi bir1;ok anas1ra muh~li­
tlr ki gerek bu yolda eser viicude getirecek mubarrirlerin, gerek miimessille-
rin tamamile ademi mevcudiyeti hasebile 'imdilik bunon kuvveden file \;tka·
.nlmas1 gayri kabildir. Bunun i~in bizim daba serf neticelere intizar edebile-
cegimiz dram $ubesinden liOk sabretmek 1Az1mgelecektir. Velb4s1l bu mii$ki·
lAt nazan dikkatinden kalim1yan ldarei umumiye. bir muslkl ~ubesi tesisl iliin
program hazirlam1~t1r. Bu 'ube maruf ve salAhiyettar bir zaan tahtt riyasetinde
olarak elyevm lstanbulda mevcut milli ve ecnebi anasm miifideyl bir araya
cemeyliyecektir. Bu zevat miikemmel bir te$kll4t protram1 viicude getirecek-
lerdir. Tedricen hareket etmek $&rtile sarfedilen mesai ve hiisnU niyeti umu·
miyeden burada dabi netlcelere intizar olunabillr. Burada mazhar oldugum
hiisnii kabule ve tier taraftan arzedtlen muavenete karft pek minnettanm.
Bu te,ebbiisun ne derece miihim oldugu ve Osmanh sanayiinin lnkl•af ve
tevsii hususunda ne derece lyl semereler vereceg-i anlat1lm1ta benzlyor. Bida·
yette gayri kabili ihtiraz olan kiiliiik manialara ra~en bllhassa gazetenlz
kadar miibim cerait mesaimize muavenette bulunursa neticei muvaffakiyete
sureti kat'iyede kaniim. Hissiyat1 halisanemin kabuliinii rica eylerim,efendim.[I]

A. Antuvan

[r] Sal;lah guetesl. Temmuz. 3J0(1914)

90
 TORK TIY ATROSU
Konaervatuvara muaiki ve tiyatro gibi giizellikleri goiaunde
topbyacaf1 f~in "DarGlbedayif Oamani .. faml verilmi1ti; bilgiler
evl manaaJna gelen Darillfilnun, 1efkat evi mana11na gelen Da-
ru1pfaka mektebi gibi faimler ornek 1ay1lm11b.
Darulbedayfi Oamani, ~ehzadeba1inda Letafet apart1manm-
da kuruldu. Moayo Antuvan, Darulbedayii Oamaninin umum
miidiiru idi. Darulbedayiin iki k11mJ olacakb: Tiyatro ve muaikl.
Tiyatro k11m1 miidiirliigilne once "Darulbedayii Osmani mii-
diri umumi muavlnin , aonra "Hey'etl temalliye miidilriin iaimle-
rile ve iki bin kuru1 aybkla Re1at Radvan Bey tayin edildt. Mu-
aiki k11m101 da o zaman Cemi ·
yeti umumiyei belediye azaam-
dan olan Ali R1fat Beyin idare
etmeai kararla1bnld1. Ali Rafat
Beyin unvan1 "DariilbedayU Os-
mani k11m1 muaiki r~iai.. idl.
Mualki k11ma,Ali Rafat Beyin Ida·
real altmda olmak iizere alatur-
ka ve alafranga kmmlar1 hey'etl
fenniyeleri iaimlerile iki hey'et-
ten te1e ·, kiil ettl. Alaturka mu-
alki k11ma hey'etl fenniyeaine
Zekli Dedezade Ahmet, Leon
Hanc1yan, Hafiz Yusuf Efendl-
lerle Rauf Yekta, Tanburi Ce- Re1at R1tluan Bey
mil, Suphi, Sadettin, Baba, Sa-
dik, Abdiilkadlr Seyler, Garp muaiklsi hakkanda tetktkatta bulu-
nacak beyete de Zall, Zekl, Aaaf, ~amll, Cemil Beylerle Moayo
Radagliyo, Silvelli, Forlani, Adolyo ve Hege tayin edildtler. Bu
falmlerl Darillbedayii Oamanl k11m1 muaikl relaliilnl f abrt olarak
yapmakta olan Cemlyetl umumlyel beledlye aza11ndan Ali R1fat
Bey teabft ve tekllf etmiftl.
Tlyatro 1ube1l yedi k11ma ayr1lm11b:
1 - Kiraat, telAffuz, tecvlt.
2 - ln1at, takrir, aruz.
3 - Tarlh, edebiyat ve edebiyat taribt.
4 - Haile.
5 - Dram.
6 - Muzhike.
7 - Raka, adab1 mua1eret, lakrim, lt'mlzaz. (Mimik)
~~--~~~~~~~~~~~~~~~~~~ 01
 YAKIN CAcJLARDA
Istanbul tebremanetl; 24 Hazlran 1330-tarlh&nde .( 7 ..Tem·
muz 1914) lstanbulda ~tkan biltQn gazetelere fU illm gonderdl:
DarQlbedayii Osmanlden :
Sehremaneti taraftndan teslsl mukarrer Dartilbedayii Osmanfye hasrolu-
nan Sehzadeb8$tndaki I.etafet apart1manmm tanzimatt dahlliyesi ikmal edil-
mekte oldugundan ve kariben kil$ad1 icra olunacagmdan fimdilik mektepte
telaffu7.. tasavvut, in~at, Turk edebiyat ve tarihi ve iptldal bir iki dersler
muallimliklerine ve yine mektebl mezkQrda talebelige namzet olmak isteyen
zevaun ~eraiti laz1meyi anlamak iizere m1h1 hall rumfnin yirmisekizinci
cumartesi ve yirmidokuzuncu pazar ve otuzuncu pazartesi giinii sabah ze-
vall saat dokuzdan onikiye kadar Dariilbedayii Osman! mtidiri umumisi
l\fosyo Antuvan tarafmdan kal>ul olunacaklan ilin olunur.
Kadm erkek 197 namzel milracaal etU. $~breminl, "Mallye
naz1r1 Cavil, lyan azasinclan AbdUlhak Hlmtt ve 1alr Tevftk '
Fikrel Beylere,, blr lezkere yazarak kendtlerlnl artlstlerln lnUhap
ve tea:lhl ltde metrul olmak ilzere Darillbedayle davel elU.
Tevfik Flkrel Beyle Cavil relmediler. Abdillhak Hi.mil Bey
bu daveU kabul edip gelmlfU. Kendlllnden batka dlier baz1
edlpler de milmeyylz beyeU aras1nda bulundular. Antuvan lmtl·
banlan bizzal taklp edtyordu. Ilk ~mede 197 tallplen 63 kltl
aynlm11b.
l Temmuz 1330 (14 Temmuz 1914) de lkdam, Sabah, Tanln,
Peyam, Tuvlrlefki.r, Jamanak, Pozantlyon, Istanbul ve Litilrkl
gazete(erlne fU f(ln gonderildi:
Dariilbedayii Osmanlden :
Haile, dram, komedi sm1narmm kabul lmtihanlarm a temmuzu rumfnin
ikisine tesadtif eden bu ~ar$anba gilnii badezzuhur saat dortte Dariilbedayii
Osmanide devam edilecektir. Mosyo Antuvamn tahu riyasetlnde te$ekkiil
eden hey'eti imtihaniyc tarafindan zirde esamisi muharrer namzctlerin imti-
banlan icra edileceginden vakti muayyenlnde Dariilbedayii OsmanlJc bulun-
malan IAztmgelir: Mehmet Bahaddin, Emin Belig, Halit, Mahmut Hilmi,
Ekrem, Mtifit, Siilcyman Nahlt, Suat, !\Amil, Gallp, Sallhaddin, Ali, Hakkt
Necip. Edip, Sanm Maksut Seyler.
I ley'eti mtimeyyizc vc namze:tler tam vakth1dc Dartilbedayide ispatt vilcut
ettn·lidider.
Namzetler imtihana girerken in$at decekleri eserler ile ve sadece ki·
taptan okumak suretile mukabelede bulun:icJk rcfiklerile birlikte gelmelidirler.
Darillbedayl Uyatro lu1m1na ilk at.nan muallimler 1unlard1r :
Dram nazart : Minakyan Efencll, dram amelt Aktor Burhanel·
tin Bey [ pek az devam etml1ttr ) komedi amelt : Feblm Efendi,
02
 Antavan Dariilbedayiin ilk edebi heyeti arasmda
/ S.itlon ili6oren olaronlar: YoArop Kotlri, Yalii7a K•mal, R1:aa TeofiJr, A6tliilbd Hamil, Antavon, Tait.in Nofiiil, Afiimel H_,im,
Milfil Rallp,"f.Aplallalt. Cartlel, Meliimet Roaf, £min Billenl. A6tlillltaAr Hamil &yin orluurntla aydto lerdlmon S.tli llq, Ap-
lallolt Cnd.t S.yin arlrorn"" ayalrlo A•rm Bey/
- - - VAKIN CAOLARDA - - - - - - - - - - - - - - - ,
komedi nazari ve ameli muavini: Celal Tahain Bey, temap
tarihi muavini: Halit Fabri Bey, edebiyat taribi: R1za Tevfik
edebiyat tarihi muavini : Hakki Tahaln Bey, edebiyat: ,Sa-
bap Rtza Bey,edebiyat muavini : Celli Tahain Bey, trajedi: Salih
Fuat Bey, trajedi muavini : Ertufrul Mubain Bey, maklyaj ve
mimlk ftzlyonoml : Moayo Riyotl, makiyaj ve mimlk muavini :
Ertufrul•!MuhalnlBey, adab1 mua1eret ve te1rlfat: Te1rlfati Sa-
dik Bey, idab1 mua1eret muavini Celi.I Tahain Bey, Tiirk~e :
Arif Hikmet Bey.
Aym zamanda bir de heyetl edeblye te1kll edilmitti· Aptiil-
hak Hi.mil~ Yakup kadrl, Yahya Kemal, Rtza T evfik, lzzet Me-
lib, Aptullah Cavdet, Miifit Ratlp, Emin Biilent, Ahmet Ha1im,
Mehmet Rauf, Hiiaeyin Rahmi, Tahaln Nahit, Aaim Beyler bu
beyetl te1kil ediyorlard1. Hiiaeyln Rahmi Bey Ilk i~Umadan ltiba-
ran heyete ittirak etmedi. Aptiilhak Hamit Bey Fahri reia, Yah-
ya Kemal· Bey flli reie, Ahmet Ha1im Bey katlp a~tldi.
DariilbedayUn teaiai hazirhklari bitmlfti, deralere ba1lanmak
iizere idi. Umumi harp ilan edildi. Franaa, bize kar11. harp a~an­
lar araainda tdi. Siyaai vaziyetler, Fran11z tebea11 Antuvanin la-
tanbulda kalma1in1 lmkan11z bir hale getlrmifti. Tiyatro miite-
ha11111, aleli.cele memleketimizden ~1k1p gitmek mecburiyetinl
duydu. 22 temmuz 1330 ( 4 afualot 1914) "ahvali hazirai fev-
kali.de ilcaalle Dariilbedayi deralerinin taanifi ve mektebin kii1a-
d1 _tlim ahire kadar talik edilmittir n yolunda bir ilan gazetelere
gonderlldt.
Bu 11rada "Oamanh Donanma cemiyeti heyeti temalliyeai n
temaillerlne devam etmekte idi. Darillbedayideki muallim ve
talebeden bir ka1m1 da tatbikat aaheeal olarak haz1rlanan Ferab
tlyatroaunda bu iaimle temailler ve~iyorlard1. Tatbikat aahneai
Re1at Rtdvan, Sadik, ~ ,Sahap Rtza, Fehim Beylerin karartle lef-
kil edilmt1U.
San'atki.rlar1J 1unlardir: Naz1m, R1fk1, Faik, Celil, ,Sahap
R1za, Sadi, lamail Zahit, Ahmet Fehim, Tevfik, Vahan, Seyler,
Arakai, Mina, Roza, Mari Mtneyan, Arabiyan, Efraz Hammlar.

94 - - - - -- ·-- - - - --- - - - . ·- - - -- -- - - --
 TORK TIYATROSU - -- -

13. - DAROLBEDA YUN IKINCI KRULU,SU.

I. A~1lm:1 rcsrni.
JI. Ilk ni1.amna11;c.
Ill. Ilk mi:clisi i.lare.
IV. Ilk biit<;i:.
V. Ilk kadro.
VI. Ilk ccmsil.
VII . Ilk filtlar.

lstanbulda b!r re1mi tiyatro te1i1i.fikri arllk iy:ce yerle1ml1

oldugu i~ln Antnvanm gidlfi, bu te1ebbu1ii bir zaman l~in geri-
letmekle beraber tamamile akamete ugramas1 neticesinl ver-
memlftl.
Antuvan gittlkten sonra k11a bir fa11laya ugrayan faalJyetin
yeniden canland1f1n1 goriiyoruz. Hatti bir arahk miie11eaenln
a~tlma resmi bile yap1liyor.
Dbriiliceze muzika11, once Darillbedayl alaturka muaiki 1efi
Zatl Beyin idareaine verilmitli· Dariilbedayiin a~alma reaminde
Darilli.ceze musiki heyeti tarafmdan muhtellf par~ar. ~almd1,Da·
riilbedayl temail k11m1 mudiirii Re1at R1dvan Bey a~1lma nutku-
nu soyledi, muaiki k11m1 reisi Ali Rafal Bey de bir nutuk irat etti.
Once Antuvan, Sabah gazeteainde ~1kan mektubunda Tiirkiyede
bir opera teaiainin uzun zamana muhta~ oldugunu aoylemi1U,
Ali R1fat Bey bu nutkunda Dariilbedayl sayeainde "dort be1
aene i~inde operaya malik olacaflm1z,. fikrinde bulunuyor.
Nutuklar~an aonra muaiki ve temaf& k111mlar1 muallimleri
davetlilere takdim edildi. Antuvan, memlekeUne gitmeden evvel
temsil la1m1 talebeaini ae~mi1 bulunuyordu. Bunlardan Antuva-
nan takdirinl kazanm11 olan Burhanettin Cafer Bey bir manzu-
me inpt etti. Muaiki k1am1 muallim ve aan'atkirlan alaturka ve
alafranga tkl konaer verdiler !Tetrlniaani' 19141•
,Sehremlnl lamet Bey, Darillbadayt l~in bir nlzamname yap-
brmak iizere bir komlsyon te1kll etmt1tt. laanbul meb'uau Salih
Cimcoz, karantina idareai muhaaebe miimeyyizl Ahmet Nmettin,
Cenap ,SahabetUn ve Hiiseyln Suat Beylerden miirekkep olan
komiayon 1ehremlni lamet Beytn rlyasetinde- toplamp- nlzamna·
95
- - - - VAKIN <;AOLKRDA
meyl yapmafa ba1lad1 (Tetrinisani 1914). Sonra Beyoilu beledl-
ye miid\lrii Savni, Kadakoy belediye miidiirii Celi.I Esat Seyler de
bu komfayona ahnd1lar. (Kinunuaani 1915) te nizamname biti-
rlldi. 11 Mart 331 (23 Mart 1915) tarihinde CemlyeU umumlyei
belediyeye gonderlldi. Belediye meclialnce de taadik ve kabul
edllen bu ilk nizamname .. Dariilbedayi Uyata:o k11m1 ntzamname-
ai,, dir. Otuzyedi maddedir, bu maddeler aekiz lnama ayr1lm11br.
En miihim maedeleri 1unlar-
dir:
Madde 1 - Dariilbedayl tt-·
yatro k11m1 bir mekteple bir
aahneden ibaret "olup mektepte
tema1aya ail tedriaat ve tlyatro-
da mezkur tedriaabn umumi bir
aurette tatbikab icra olunmak ve
bu ve~hile terakkiyab haziraya
gore bir temaphane viicude ge-
Urilek bilciimle lain edebiyeyi
temail ve te1hir etmek ve bu aa-
yede aan'atki.rlar yelittlrerek
halkta zevki temata hi.ad eyle·
mek ve bunun teairi tabliaile U
yatro miielliflerl tezyidine dahi
hadim olmak makaadile te1kil
edilmietir.
Madde 2 - Dariilbedayi ti-
yatro la1m1 erbab1 vukuf ve ib-
tt1a1tan miitetekkil bir meclisl
DariJlbeJoyiin ilia ni.aomnomHinin /ao6r f dare lie bir heyeti tallmiye ve
temsiliyeden ve lilzumu kadar
idare memurlanndan tbarettir.
Madde 3 - Maclial idare adeden yedi kitiden ibaret olarak
bidayeten 1ehremtnl larafmdan inUhap olunup"'lAyenazildir, va-
zifelerlnl fahri olarak ifa edeceklerdfr. Azahk lnhilAlinde meclfal
fdare heyeU taranndan dlier biri lntlhap edilerek 1ehremlnl ta-
raf1ndan taadtk edilecektlr.
Madde 10- Heyett edeblye meclief idare i.zaalla aan'ab te-
map ve edeblyatta ibUaa11 olan yedl maruf zattan ibaret olmak ·
ilzere on dort izadan miilefekkildtr.
Madde 14- Haklo telff haadab umumfyenln yilzde·onu, bat-
ka liaanlardan adapte eeerler hakkl tahrlri yOzde yedi ve tercu=-
96 ~
 - - - - -- -- - - - ·-- - - - TORK TIVATR.OSU - ---
.. ''
melerin yiizde be1tir. Piyealerin ilk temsilinden aonra tab'1 ve
netrl haklu miiellifine aittir.
Madde 21- ,Sehremaneti Dariilbadayi tiyatroaunun hesabab·
m tetkik ve teftite salahiyettard1r. Her senenin hesabab o sene-
nin nihayetinde meclisi idarenin mazbata ve evrala miisbltesile
emaneti mii1ariinileyhaya takdim edilecektir.
Madde 27- Heyeti talimiye 1lmdilik hitabet ve ahengi elfaz
i~in bir, jest ve mimik i~in bir, k1raat ve lisam Tiirki i~in bir kl
- .oem'an ii~ muvazzaf muallim Ile tarih ve aan'all tema1a, edebl-
yab Oamaniye, hikmeti bedayi, usulii mua1eret gibi san'ab te-
ma1a lie alikadar olan mevada ail edebi, fenni mallimat konfe-
rana 1eklinde meccanen telkin edilmek iizere erbab1 ihtisastan
miirekkeptir.
Madde 28- Heyeti temsiliyenin adedi mahdut olmay1p Da-
rillbedayi Uyatrosu biit~esinin vus'atine gore mecliai idare tara-
fmdan tayin edilecektir.
Madde 29- Heyetl temailiye biri ayhkla idare olunan, diferi
indelhacce yevmiye ·He istihdam olunacak ~uvakk1t.t aan'atki.r-
lardan miirekkep olup ikl k111md1r. Dalmi san'atkirlar Q~ 11~11fa
aynl1r. Birfnci am1f gedikli ve ~yhkh, ikinci 11nif yalnaz aybkb
ve ~iincii •1n1f iicretli ·milliz1m 11n1f1d1r. Gedtklt ean'atkirlarm
•dedi on. ikiden ibaret ola~ak ve her biri aybklar1adan. maada
senevi bi11lab aaflyeden blr rub'unun on ikide birinl milkifat
olarak a~tm.ek bakkm1 halz bulunacakbr. Bu on iki gedlkten
mGnhal olamn · hiaseai· Dariilbedayi tlyatroau ihtlyat ak~ealne
zammedilecektir.
Madde 30- Ha11li.b safiyenln difer rub'u gedtklt ean'atki.r-
1ardan tekaiide latihkak keabedenlere veya hlzme.. 'Ufrunda ma-
161 olanlara . tahaia k1bnacakbr. Hutu t.ek•ui ~izm~amet mah-
susuna tibidir. . . \•.,...... , · · · · ·· · ·
-~ .. · ~c:\e 32 .- ~eyeti te~ail~ye.~!n ~a~a;ni._ . ~~·,~~rlar1 ne di-
ier bir tiyatro kumpanya~mda v~ ne de ~Ir blf''"mallalae tt:t«j1
!llD'•t edemezler. Akal takdirde' 1iktisap eftikl~r1 · : huk~u" kay-
.hederlet ve beyeti temalliyeden · ihra~: olunarlar. . •. . .. , !
: II .l: ~ 34 - Miidd~tl tedrla' bir aene8l ihtlyat ,I i1n1fi olmak
~e 'Clan aenedl. · · .. ·, . .· , ·~ ·
, Madcle 37. - Darulbedayi tiya.tr~ dellhane~i~de · ~~zari ve
ame11 tkmali tahail ile · ehliyet 1ehadetnameal ahz"'1eiJler , mey•-
-mnclan liizumu miktan derec el. Udtdanna gore . evv~la D.-riilbe-
dayl .tlyatroau .mulizimln 1m1fma mahlye il(: yuz kuru1 ucretle
. 1 - - - - - - - - - - - - - - - - - - -- - - - 97
7
 YAKIN <;AcJLARDA

,....._;.

p;..., (;_,. ;;~

.n .. ~ '.,,-JJ. t'. ...J'.'.i /;J,•
. ~;,,,/,;,,'IF•}'~·..-;.~\,,;:'-'..;;
.. . . . . .
""";~'~,,U.,.-,J ,,;,~, 1!N/h c:J;~'_,, . ~~· ~_;.\..;,' ~·,, 1:.l...,,_;;
d/• ,\',,, l•
" •
- I,,., • , L
,-.; •

,- ,.
J ..
•
.
•
I L.I
"V
""
• .A.
"~~ ~""'
•
I
• ••
("""
• • ,.
•
• I~·..
,,.,._....,,~-""'r--:" ~
I
.....
.... • •
\,J

~,,.,..,,..·~"'~· .. ~. . n-""\...'~~~.
.. ,.,~,,· .. ";~.,,...;.;
. . . "41~....t..
• .. ••• -1t •.
# ~..iJ · "\) /
""".)'.,;,, .!.Al•_,,,,I ".J
.~;:.;,I 1~ • ~-., f I
.. . .. .......,,.....,...,. ,.,.1
1.

,,lJ)
•

.. ·_.: J J I ..,,,,(~
• .. ~
.
~, --~ ~~.l~r-

'' ---',,'.l .... ~~--fLI,

•"!•I • • •
1•'." "'.
. . ..
......
. • • .,J - ""' ,,,,
. ,JAJ .),,J --:",, ..__,
.-

DorlllNll.yiln IU. iJlare meclUl reul lam•il C.n.ni feyin $elare111ini- ;,.
h,l•rHlrltn• fi•ir yoMrlt m;,ulrltn.

tayln ve manhal vukuunda yahut ba~e mihait oldufu takdlrde

muvazzafln 11naima kabul edlleceklerdlr [1).
Bu nlzamnameye 1ore Darillbedayll idare etmek 6zere ·let- ,
ktl eclllen Ilk mecllll Idare lefrlfat umum madGril lamail Cenanl,
Sallh Clmcoz, Savnt, Celli E..t, Ahmet Nurettln, HibeJln Suat
Beylerden marekkeptlr. Bu heyel manhal olan yedincl azahia '
DGyunu umumlye mektup~um Vahlt Beyl·~•• Vabit Bey bu
lfl kabul elmemlf, yerlne poll• madam Bedrl Bey 1eUrtladtttr.
llk heyell edebtyeye de AptGlhak Himtt, Halit Zlya, Ceaap $a-
(I] DarUlbedayl tlyauo k.1sm1 nlzamnamesl. Derlsaadet . .-u1A1 matbaasr. 1331 (1915)
98
 TORK TIY A TROSU
habettin, lzzet Melih, Miifit Ratip, Munir Nigir, Hiiaeyin Rahml
Seyler tayin edilmif, Aptillbak Hamil ve Hiiaeyin Rahml Seyler
ltizar etml1ler, otekiler kabul etmt1lerdir.
Bu 11rada muaiki k11m1 rel al Ali Rafat Bey iatifa elmif, 1eh-
remlnl muavlni Bekir Bey "Dariilbedayl muaiki k11m1 muame-
latam tedvire memur,, edllmt1tir.
Mecliai idare ilk defa 23 Nlaan 1331 (7 may11 1915) te ,Seh-
zadeba1anda Letafet aparbmanmdaki dairede toplandt. Ismail
Cenani Beyl reialtte, Salah Cimcoz Beyi lkinct reialii~, lbnirreflk
Ahmet Nurettin Beyl muhaaebe murak1pbiana, Celi.I E..t Beyt
kltiplife, Hiiseyln Suat Beyl bir milddetle heyetl temaillye ko-
mlaerllfine •e<:ti· Heyetl edebiye te1ktl edtldi, Repl R1dvan Bey
2000 kuruf aybkla dahiliye miidiirliiiiine tayln edlldi. ,Sehreml-
nlne btr tetekkOr mektubu yaz1ld1. lkinci l~Umada evvelce tayln
edllinit olan muaikl ve tlyatro k111mlar1mn teklinln, mahlyeUnin
ne olma11 liz1m gelecttf konu1uldu. Bu k11mm gayeal 1oylece
tesbit edtldl:
"Sark musikisinin :r.iya ve inhilllden vikayesi ve eskl klisik As4nn no-
ralannm o zamanlar ~ahnd11t1 gihi :capt ve h1fzile idamcsl ve musiki :r.evlcinin
tamimi. ..
DarOlbedayi mualkl luammda yalnaz alaturka mualkl 10.terl-
lecekti, "mualkii umuminln netrile me111ul tube kilpd1n1n itlye
talik,, edllmeai kararlatbnlcb. Bu auretle alafranga k11m1 kapan-
llllf oluyordu.
Bu l~Umada DarOlbedayl l~ln blr de bOt~e yaptlda. Darulbe-
daytln bu 1331 (1915) bilt~eal 13yle t.ak1lm edilmlttlr:
Memurlann aybia ve maaraf 841, mualllmler mll&fl 135,
temail heyell maa11 1200, dekor ve elblae muraf1 150, muatkl
mualllmleri mUf1 540 lira.
Buna mukabtl Darulbedayle beledtyeden 3000 lira altan ak~e
t.ah1taat vertlmlttl,mileaaeaenln 158 lira da Antuvan zamamndaki
Ilk tah1laattan kalm11 para11 vard1.
Mecll1I tdare, bundan 1onraki l~tlmalarmda Dariilbedayi kad-
rosunu tamamlamakla me1gul oldu; muaikl k11m1nda barakalan
hocabklara Tanburi Cemtl, kemani Leon Hancayan, uaut' mual-
Umt Hafiz Ahmet,Umumi fa11l muallimi Ismail Hakka Seyler ta-
yin edildi. Tlyatro k11m1nda Tiirk~e muallimlifine 500 kuruf
aybkla Riza Tevflk tayin edildi. Httabet ve elfaz muallimlltfnl
de vekil olarak yine Raza T evfik yapacakta.
Ilk temall heyeU de f(>yle letkil edildl: On lira ayhkla Ktnar,
99
 VAl<IN C~OLARDA

.I
I
I

' .
DariJlbetlayitle
. .
illr l•m•il : {:iJriJlr temel oynon1yor -

dokuz lira ayhkla Adriyen,sekiz lira ayhkla; Beatris,on iki lira ayhk- -
la Eliza Binemeciyan Hammlar, sekiz lira ayhkla Ertutrur Muhsin, ,.
Sadi, Muvahhit, Ra1it R1za, Nurettiii ~efkati, yediter lira ayhkl'a
Galip, Onnik Blnemeciy~n, bet lira ayhkla Ziya ve Keiam ·Seyler.
Bu maatlar temsiller in heniiz ba1lamam11 olduiu :i:amanlara
altti.Temsiller ba1lay1nca Ktnarve Eliza Hammlara (l~er,Muh1in,
$adi, Muvahhit, Ra1it ve Nurettin Beylere iklfer, Roza, Beat-
, ri1, Saramannik Han-1mlara hirer lira zammedilecekti.
Bu sirada 11ktnll i~inde oldugu haber alanan eski aktor M1-
nak1yana Dariilbedayi kasastndan on bet lira para yard1m1nda
bulunuldu ( aiustos 1915).
30 agu1to1 1915 de derelere ve provalara ba1lamldt. Ilk pro-
va edilen eser, Huseyin Suat Beyin Fran11zcadan adapte ettiil
"Cnrilk temel ,, isimll piyestir. Curilk temeltn tem1lllerinde -"k-
trl1 Felekiyan Hamm da bet lira ilcretle rol alm11b. Bu eser
ilk defa 20 Kanunusanl 1916 per -. iinil kad1nlara, ak1an11
de erkeklere olmak ilzere Tep 1unda temsil edlldi.
~
JOO ~
 ------ -- TORK TIY ATROSU - --
Bu ilk temsiller "Asker ailelerine yard1mc1 hammlar cemiyetin
menfaatine verilmitti.Piyesin dekoru, yetmif bet liraya, Rozental
Efendi iaminde birisfne yapbr1ld1. Ilk temail l~in kadm artistlere
Kalyoroaide Dariilbedayi parasile, erkek artiatlere Karlmanda
kendi para:larite elbiseler yapbrtld1. M6aamerede bir de konser
verlldl, bunun i~in de muaiki heyetine birer kat lstanbulin de-
nilen elbiaeden satin ahndt, avdetlerinde arabalar tutuldu. San'-
atkirlara bu ilk temail ferefine giindiiz bir ~y, gece de bir aupe
verildi. Sahne yefil otlarla siislendt. ~iiriik temel haftaya da Da-
..Ulbedayi hesabma oynad1. Dariilbedayi temsillerlnde flyatlar fU
auretle teabit edilmltti :
Ilk dort 11ra koltuk ytrmt be1er, otekt koltuklar yirmt1er. san-
dalyalar on be1er, paradi bet kuruf. Birinci localar yiiz, ikincl
localar aekaen, Q~Qncii localar elli kuruf (1).
- - - VAKIN <;AOLARD..\ ------ ·· · ------· --- - - -

14. - CUMHURIYETIN IL.ANINA KADAR

I. L7umi harp ve miltareke senelcri.
IJ. Sillc~·man Kini Bey.
Ill. Nizamnamedeki tadiller.
IV. ·"Ycnl ..hnc. ve "Tilrk tiyatrosu.
V. Gazi Hazretlcrinin san'atk4rlart himaydcri.

Darillbedayi i~in ~ehremaneUnin kabul ettiif ilk tabaiaat ae-

nede ii~ bin lira idi. Darillbedayi ba1lang1~ta teals i~ln hayli
masraf yapm11h, ilk defa CGrilk temel oynandaktan k11a bir za-
man sonra Darulbedayide para 11k1nb11 bat goaterdi. Bunun iize-
rlne ilk it olarak eaaaen
iivey evlit olan musiki k11-
m1010 !1916 aenesi marbnm
14 ilncil g<inilnden iUbaren
tamamen ilga11 kararla1b-
rild1. Bu 11rada lamall Can·
bolat ,ehremini olmut •
tu, meclisi idare kendisin-
den yardam istedi, aym za·
manda Maarff nazm ~ilk·
rilye miiracaat edilerek
ba1ka memleketlerde oldu-
iu gibi biz..te de Maarif
nezaretlnin tiyatroya bir
par~ yardunda bulunma11
istenildi, f akat bunlar1n hi~
birinden bir netice elde edi-
lemedt.1 MeclJsi.,.idare taaar-
ruf karariyle artak iicretli
talebe ahnmama11m, arUa·
Ertutral Muh•in B•y B11yltu1 piyuind• Jerden bir kad1nla ikl erke·
iln-Beatria Hammla Artak
ve Keiam Efendiler - gene Darulbedayie m~rbut kalmak iizere
maa111z olarak terhia edildiklerinl mildiriyete teblig etti.
Butiln bu 11kmb, guriilUi arasmda da ikinci eser olarak Haltt
102
 .·. ,
'•
TO~K T1VA TROSU
Fahri Beyln BAYKU$ iaimll ii~ perdellh manzum maaab temail
ecllld&. Darillbeclayt mecllai idareal bu ilk te'Uf eaerl fevkalide
bejeamif, 1en~ mGelllfl bimaye ve memlekette tiyatro mu-
barrlrllitnl letvik etmlt olmak l~ln Haltt f abri Beye tam on
lira( !) fiu.amlye vermlftir. Baykuttan aonra oynanan aerier 11ra-
1fyle lbnirreflk Ahmet Nurettln Beyln Htuei f&Yla laimli vodvlb,
Tahun Nahlt Bey tarafmdan adapte edtlmit olan Bir ~eek, lid
, b0cek faimll komedidir. 0 zaman Darillbec:layt'de rejls& yoktu,
, mecllsl tdarece her plyeate milme111llerden birinin rejlaOrliik
ve esethi m :iharrirtnln de netaret etmeaine karar verll-
1 mtftl. Bu karar mucebince Hi11ei fayla'mn': rejftarlQfUnii Nuret-
i tin $efkall, Bir ~l~ek, lid b0cek plyeslnln rejlsorliif(lnii de Ertui-
rul Mubsln Beyler yapm11lard1. 1916 aeneai de boylecc bltti Da-
rulbedayi ikl iene i~inde dort eser ~1kanm1 oluyordu. Bu son ae·
ne zarfmda Rept R1dvan Bey mudurliikten lstffa etmlf, yerfne
Alfons PAltl Efendl tayin edilmifti, 1ehremaneti Dariilbedaylin
, aenevi tah1i1atam da ii~ bin liradan bin liraya indirmitUr. Tiirk-
~e okuyup yazma ofretilen ermeni aktrislerin lmt1hanlar1 yap1l-
m•t· kendilerine ehliyetnameler verilmittir.
1917 senesl martinda eski mudiir Re1at Radvan Bey 1500
1 kurut aybkla Darnlbedayiin daimi rejisorliifiine tayin edildi. Ay-
IU zamanda mektep k11mmm da yeniden faallyete g~irilmeai ka-
1 rarlqbnlda ve tema1a tarlhi hocahgma Munir Nlgir, Adaba mu-
ateret bocahgma lzzet Melih, ln1at ve mlmik hocahfana da Raza
Beyler tayln edildiler. Dariilbedayi bu sene i~inde $ehzadebatm-
daki Letafet aparllmamndan Beyoglunda Hammalba11nda bir
1 eve ta1and1. Heyetl edebiye l~timalar aktedlyor, eserler okuyor,
baza piyesleri kabul ediyordu, fakat harp devam etmekte, artiat-
lerin bir~ogu silih altmda bulunmakta, bir k1sm1 da askerllginl
Hili.llahmerde veya bu gibi muesseselerde 1llah11z olarak yap-
makta idi, huli.sa, temsil verm!!k imkina olmuyordu.
Dariilbedayide y11larca hiikiim siiren lhtiliflar, g ~~lmslzlik­
ler de bu para11zhk ve ltsizllk 1ene1inde ba1lam11tar, kinunuev- 1
vvelln 24 uncii giinii mecllsi idare aktorlerden Muhsin ve ,Sadl
Beylerin .. 1erke1liklertnden dolayi " Dariilbedayiden ~tkanlma­
larana karar vermifti. ,Sadi Bey birka~ ay sonra tekrar kabul
edildi, Ertufrul Muhsln Bey batm• ahp Almanyaya gltmlfU.
1918 in ilk hadiaesl aakerlikten donen san'atkir Biiyiik Beh-
zat Beyin - 28 kinunusanide- Dariilbedayl kadroauna alanma-
udar. · Behzat Bey, me1ruUyetln ilimndan buyiik Avrupa harblnin
•qla-i1g1 1914 sen~sine kadar bir~ok sahnelerde ~ah1m11, Antu- '
van Dariilbedayii a~lli• zaman ilk tallpler arasmda im tihana
- - - -- -- - - --- - - - - 103
 .
Y AKIN.. C.\OLARDA

1918 ti• Darllbetlayi aan'atlr6rlar1

gfrerek kabul edilmif, fakat bdahare askere ahnarak Canakka·

)eye gonderilmitti. Behzat Bey, Dariilbedayide ilk defa Miinir
Nigir ve Huaevin Suat Beylerin adapte 'etmit olduklan Kayaeri
giilleri iaimll vodvilde rol oynad1.
Bu aenenln marbnda Ertufrul Muhsin Bey Almanyadan av·
det ederek yeniden Dariilbedayie kabul edllmif, fakat nlaamnda
da bari~te lpaenfn Hortlaklar pfyeaini kendi heaabma temsil et-
mek cilrmun~ dolay1 mecliai id ue karariyle "aureti kat'lyede
ihra~,, edtlmittir.
1918 in en .milbim hadiseai 1ehremini vekilligine tayin edilmit
olan Siileyman · Kini Beyin Dariilbedayie yeni bir ho yat vermek 1

iltemesi ve miie11eseye pek liizumlu ve k1ymetli bir hedef te1blt

etmeaidir. Daha 1914 te heyetiedebiye Dariilbedayi'de oynamla-
cak eaerlerin mahiyetini teabit etmek i~in miizakerede bulunmuf.
terciime e1erlerin taavir ettigi hayat ve ihtiva ettigt e1ha1 iaimle-
ri, ttibariyle Turk aeyircilere yabanc1 gelecefi, te'lif eaer viicude
getirecek Turk muharrir de bulunam1yacag1 miilahazalariyle adap·
te eaerler oynanma11na kararla1tarm1f b. Kani Bey oehremini ve
nlzamname mucibince Dariilbedayiin de umumi reiaf olunca bir
giin mecll1i ldare i~timama geldi, Dariilbedayiin tuttugu yola.
aleyhtar oldutunu soyledi. "Klasikler hatti ermeniceye, rumcaya
terciime edtlmi1ken bunlarm Tiirk~eye tercume edilmemit olma11
ay1pbr, dedt, tamnm11 diinya eaerlerinin terciime ettirilip oynan·
ma11 li.zamd1r. Sonra memlekette tiyatro eseri te'lif edilmeaini
Dariilbedayt mutli.ka te1vik etmelidir. Adapte eserlc::r tiyatro•
edebiyabm1za h~bir ley kazandll'lllamaktad1r, mua11r garp eaer-
lerlnln bile terciime olarak oynanma11 taraftar1y1m.,, dedi.
104
- - - -- -- - - - -- - - - TORK TIY ATROSU r
" Difarlbedayl medial idaresi o zam111a kadar boyle san·attan .
b'ahi~deri, hele yapt1klar1 tit befenmeyen 1ehremint g&rmemt1tl.
Kini Beyin bu aozlert kar1mnda mecliae once derln bir aiik6t
\:Oktil~ 'ionra ilk itlraz eden lzadan Savni Bey oldu: ~M6me1ail­
l~r Avrupa adab1 ·mua1erettne vak1f defillerdir, tercilme eaer
oy'nayainblar." dedi. Halbuki miimeaailler i(:lnde Avrupada bu-
lunmu1 gen\:ler olduiu gtbi memleketfmiz adab1 mua1eretfnde
Avrupa tesiri giinden giine (:Ofalmakta- idi. Kini Beyin 11rari
uzerlne Avrupa kliaik tiyatro eaerlerlnln Tiirk\:"eye terciime etU-
rllmell i(:in miitercimler araamda miiaabaka a(:ilma11 kararla1ti-
rild1_. Aym zamanda yeni miimeaail ve miimeaaile yeti1tirflmek
iizere Dariilbedaylin mektep luamma ehemmfyet verilmeal karar
albna ahnd1. tema1a tarthf muallimilfine 1 Sallh .F~a~ edebtyat
muallimllilne Yahya Kemal, evza' ve etvar muallimlifine Haltt ·
Fahri Seyler, makyaj muallimlifine Mo~yo Marael tayln edil-
mek auretile yeni bir taltm heyeti kadroau viicude getirlldl, bu ,
kadroda adab1 mua1eret muallimliil de miinhaldi.
Mektebe bir~ok yeni talebe abnd1, bu arada yalniz bu 1918
aeneslnin defil, biitiin tiyatro tarihimizin en muhim hadiaeat olmak
iizere Dariilbedayie Tiirk kad1nlan da kabul edildi. Pek merakb
1afhalar1 olan bu bahia, bath ba11na ayra bir makaleye zemin
te1kil edecekttr.
1919•... Miitareke aenelerinin aoniik hayata ve aiyaai deii-
tlklikleri araamda 11k 11k 1ehreminleri def itiyor, m ecliai idarede
miitemadiyen deiitiklikler oluyor, Dariilbedayi aaramblar gfl\:iri-
vor, artiatler gtrtp (:lluyor, imkin bulunduk(:a zaman zaman muh- '
telif tiyatrolarda, .Sehzadeba1mda, Beyoflunda. Kad1koyiinde
temailler veriliyor.
1919 1ubatanda Ertuirul Muhain Bey aktor olarak tekrar
Dariilbedayie kabul edildi, o 11rada Dariilbedayi'den tamamen
ayr1lm11 olan eaki miidiir ve rejlaor Re1at R1dvan Bey, 1919
Afu1to1unda oldii. Bu aenenin Te1rinlaani1inde Salih Fuat Bey,
kendiaine ayda otuz lira yol maarafa verilmek iizere, rejiaorlilie
tayin edildi.
1920. Medial idare reisi Ismail Cenani Bey oldiifii i~in yerine
Nuri Bey tayln ediliyor. Medial idarede bir~ok tebeddiiller... Ge-
ne artiatler zaman zaman miie11eaeden ayrd1yorlar, imkan bu-
lunduk~a temall veriliyor.
Dariilbedayi artak eaki aan'at mektebi vazfyetlnini tamamen
kaybetmifti. Bu itibarla ilk nizamname de filen hiikiimden diit~
milt bulunuyordu. 1 T e1rlnlaanl 1920 de 1ehreminfnfn reialiil nl-
---- - - - - - -- 105
 --- VAKIN CA0LARDA
bncla yapalan blr l~Umadaa, n~mnamenin tadill kararlqb-
r1lda, muaddel nlzamname 31 Mart 192J de beledlyece tudik
edilip Dar6lbedayie 1anderild1. .
Bu tadilat netlce1inde nlzamname 37 maddeden 33 madde-
ye lndlrtlml1U. Nlzamnamenin tadillttan IODr& alchia tekle sore
blrincl maddede DariilbedayUn bilviyeU 1u 1uretle lesblt edlllyor:
.. Darillbedayii Osman! terakkiyau haz1raya gore bir tema~ahanc viicudc
gctirilerek hilhassa cdcbi tem~ cserlerini temsil ve bu sayedc halkm zevkt
tem1~1sm1 tenmlyc eylemek maksadile t~kil edilmi~tir. Seraiti ik.tisadiye miisaic
oldutu takdirde halihaz1r tcdrisatma ilheten san·an tema.-yt talim ici.n bir de
mektep ilhalt cdilecektir...
Bu tadllAtta mecllal ldare
ve heyetl edebiye de birl91U ·
rilerek Dariilbedaylfn ldarl,
edebi, tem1ili biitiin itlerinln
ondart kitilik bir mecli1 ta·
rafandan idareal eaa11 kabul
ediliyor. Bu meclia, i~inden ii(:
kitlltk bir k1raat enciiment,
gene ii~ kitllik bir ldare en·
cumeni aymyor; karaat encii·
menl, piyealerl okuyup mec ·
liace dinlenmefe layak olup
olmad11tn1 tetktkle miikellef-
tlr; plye1in red veya kabulii
karan gene m~cliae alttlr.
Bir de mecll1 aza11ndan
her u~ aenede bir laimlerintn
bat harflerlne gore alfabe
£/izia Binemeciyon Hon1m ealin• lioyotin1n 11ra1ile ii~ kitinln ~akaralma-
illr •enelerinde. SI kabu( edflmiftfr.

Darulbedayii yine b1rak1p gitmit olan Ertuirul Muhain Bey yuz

elli lira maa1la artist ve rejtaor olarak kabul edtltyor. Dariilbe-
dayiden ayrdlDlt olan Ratit Raza, Muvahhtt, Calip, Behzat Seyler
milesseseye avdet ediyorlar, miieaaeaeden aynlm11 olan Eliza 81-
nemectyan Han11n10 da ramazan temslllerlne ittiraki temin edi-
liyor. Dariilbedayide yeni bir canhhk vardar. Fakat mecliai idare-
de gene btr~ok tebeddiiller olmakta, Uyatro tie uzaktan yak1ndan
allka11 olm1yan baza kimaeler miiea1e1entn ba11na getirllmekte,
Darilll>edayi karitikhktan kurtulamamaktadtr. Bu vaziyet kart•·
1anda nlhayet aan'atkarlar it ba1ana ge~erek tdar~yi ele almak
tstlyorlar, aralaranda bir proje hazarhyorlar. Bu projeye gore
106 ~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~ ~~-·
----- - ·---· --· - --- - --·---- TORK TIVAfROSU
· Darlllbedaylin arU1tlerden mirekkep blr hey'ti umumlyesl ola-
cak, bu hey'eU umumlye kendl aruandan u~ san'atkln lntihap
ederek blr ldare hey'etl tewldl edecek, bu idare hey' ell bir mu-
rahha11 me1'ul lntlhap edecek, Darillbedayi bu tdare hey'etiyle
murahha11 me1'ul tarafandan tdare olunacakbr. Hey'etl edeblye
olarak ta gene arti1ler kendl aralarandan alb kitl lntihap ede-
ceklerdl. Bu 1uretle o zamana kadar DariilbedayUn ba11nda bu-
lunan ve blr~ok defalar aza11 defitmlt olan m3Cli1I tdare ve
hey'eU edeblyeye de arbk yol 1orunGyordu. Arti1tlerin bu ka-
ran onblr san'atklr namana Ertujrul Muh1ln lmza11n1 muhtevl
bir mektupla mecllsl idareye bildrildl. Mecll1l tdare artl1tler ta-
raftndan azledllinekte oldujunu g6riince fevkallde htddetlendi,
san'atkirlar1 tehdlt etU, nihayet tekliflerinde 1srar eden Ertujrul
Muh1ln, Behzat, Gallp, Emin Belli, Ercilment Behzat, Onnik
Beylerin lbracma karar verildt. Ertujrul Mubsin Beyln ~1ka1'1l­
ma11yle rejisorlilk te inhilal ettljl lctn bu vazlfeye de aeksen lira
maatla Selim Niizhet Bey tayin edildt. Fakat mflesaese 6yle btr
halde idi kl yenl rejlaor prova yapbrm'lk lcln artist bulam1yor-
du, ~·kanlar c1km11ta, kalanlardan da kimse devam etmlyordu.
Aym zamanda Dariilbedaylde para 11kmb11 da bit blr bale gel-
miftl.
1920 aonlarmda "Hizmetl umumlye miiesaea!!!lerl" nam1yle
muhtelif tlcarethan'!ler acan, srazete ve mecmualar ne1reden ve
bllAhare lflis'eden Ismail Falk Bey nammda blr zat "'Yeni aahne"
iamlyle blr tlyatro da te1i11 etmifti. Bu tiyatroda Mebmet Rauf
Bey edebi miidiir, Kemal Emln Bey rejl1ordii. Dariilbedayi harl-
cind'! kalm11 veya dar1hp ayrdm11 baz1 erm'!ni kadm san'atklr-
lar, birkac Turk k1zr, blrkac gene erkek Tilrk "Yeni aahne" nin
aan'atkirlarma te1kil ediyorlard1. 1921 de Dariilbedayiden ayr1lan
baz1 tamnm11 aan'atklrlar da buraya lnU1ap ettiler, fakat Yenl
sabnenln faaliyeti pek uzun miiddet siirmedl.S ..rmayedar Ismail
Falk Beyin iflas etmeal iizerine bu Uyatro da kapand1. 1921 de
Dariilbedayi haricinde "Tiirk tlyatrosu" flrma11 altaada bir tem-
ail heyeUnin f aaliyette bulundufunu goriiyoruz. Burada ~ah1an
artlatler Dariilbedayie darahp oradan ayrdanlardar.
Dariilbedayi, c1kard1f1 artlatlerin hari~te pekill it yapabil-
diklerini ve kendl elinde kalanlarla blr t•Y yapalaniad1f1n1 go-
riince "Turk tiyatrosu" unvam alt1nda cah1an eaki san'atkArla-
nyle tekrar anla1mak icin mllzakereye glrdi.
Meclisi idare, bu birle1meyl temln etmek-tctn niz111nnameyl
gene tadil etmek mecburiyeUnde idi. Bu yenl tldllltta da en
muhim degJ1iklik iklnci maddenln alditi fU yeni tekildtr:
107 ----
- - - YAKIN CAOLARDA -~--

.. Dariilbedayii Osmani mua111elat1 umumiyesi vuklrf ve ihtisas. sahibi do£.

kuz zaitan miirekkep. bir me.cliit··.tarafmdan. idare) olunur. Bu dokuz llza-·
dan · ;ii~ii · Dariilb~dayii Osmant JDiimessile ve miimessilleri tarafmdan intihap
ve her senc intihaplart tecdit edilir. Heyeti temsiliye murahhaslarile ~ehre­
mnneti tarafmdan tnansup bir· komiser meclisin i~timamda hazir bulunur.,. .
Nizamn~enin diger maddelerinde de ufak tefek deglfi~llk:
ler yap1lnuiti. . .
Yap1lan itilif neticeainde "Tiirk tiyatroau" Dariilbedayie ii...
tihak etti, mecliaJ idareye de "Turk tiyatrosu" nanuna artistler,.
den Eliza Han11~la Ratit Raza ve ~adi Seyler ve .artiatler harictn-
de difer ii~ kitl daha girdiler, bu vaziyet kar1111nda mecliai ida-
re kendi izu1na 1oyle garip bir tainimde bulundu : " Sayumz
pek ~oiald1, bu boyle olmaz, isteyen istifa etain •.. " Meclisi idare
izalarmdan bir k11m1 ~ekildiler. Dariilbedayi'de para 11kmb11
devam ediyordu, artiatlere maa1 vermek imkan11zd1. San'atkir-
larm aafi temettiiden hisse alarak ~ab1malar1 kararla1brald1. Ar-.
tiatler daimi hi11edarlar ve iicretliler namile ikiye ayralda. fakat
bu ·1ekil de uzun sfirmedi. San'atkirlar idare mecliaile aralann-
da ~1kan ihtilaf ilzerlne yine datildalar (1921).
Dariilbedayide miime11il kalmam11tJ. Mecliai idare reisi Nuri
Bey de iatifa ettt. San'atkirlarm bir k11m1 lstanbulda yeni yeni
inki1afa ba1layan ainemacahkta ~ah11yorlard1.Bir k1am1 da 1uraya
buraya dafllm11tJ.
Izmir, Yunan i1galinden yeni kurtulmu1tu. Bir kmm san'at-
kirlar, lzmirden ba1layan bir Anadolu tumesine t1kmay1 diitiin-
diiler. Muvahhit Bey, bu aeyahati tanzim ettl, bor~ para buldu,
arkada1lar1na ayhk verdi, heyet yapll. Nihayet Muvahhit, Beh-
zat, ~adi, Nuretlin ~efkati, Adil Seyler ve diier baza san'atkir-
lar lzmire gittiler. ·
Bu l.1.mir seyahatinin tiyatro tarihimizde huausi bir ehemmi-
yeti vardar. Bu 11rada Gazi Mustafa Kemal Hazretleri lzmirde
bulunuyorlarda. Kendilerlnin de temsillere davet edilmeleri diitii·
niildii. Muvahhit, Behzat ve ~adi Beylerden miirekkep bir he-
yet Gazi Hazre.tlerini ziyaret etmek ve aan'atkarlann tazimabna
bildirmek iizere miiaaade iateyen bir mektup yaz1p Gazi Hazret-
lerinin bulunduklar1 kofkun kap1c111na verdiler.
Bu, miihim bir anda. San'atkirlar o zamana kadar biraz ilerl
gelen herhangi bir zatm yamna girmek i~in saatlerce kapada
beklemek, " Bugiin olmaz, yaran gelin ! " gibi cevaplarla kar11-
la1mak vnziyetinde kalm11lard1.
lOS - - · - -- --
 TUl~K TIY An~osu
Aradan iki dakika ge~memitti ki kap1c1 geri doniip aan'at-
atkirlar1 i~eriye, ald1. Bir bah~eden ge~lp .ko1ke:.girdiler.
Gazi Hazretleri, Erkin1 harbiye reisi Fevzi Pap, $iikrii Ka-
~a Bey ve dlger baz1 meb'uslarla birlikte oturuyordu. Gazi Haz-
retleri, Muvahhit, $adi, Behzal Beyleri kar11lad1, sonra:
~ Siz burada s1k1lacaksan1z, galiba ...
Diyerek onlar1 ba1ka bir odaya ald1. Sari'atkarlara kahve,
aigara ikram edildi. Gazi Hazretleri hepaine ayr1 ayr1 iltlfatta
bulundu.Tiyatro mes'elesi konutuldu.Gazi Hazretleri Tiirk kadam
aahneye ~1kmad1k~a Tiirk sahnesinden beklenilen tekimiiliin
huaul bulmayacagam itaret ettl, (1) sonra :
· - Seyahat elbette limire miinhasar degtldir ·; Ankaraya ·da
geleceksiniz, degil mi ?
dedi.Ayrahrken o geceki temsilde bulunmay1 da videtti.Gazi
Hazretlerinin gosterdikleri yiiksek alaka 1an'atkarlar1 biiyiik bir
mfnnet i~inde b1rakm11tJ.
lzmirdeki temsiller bittikten sonra bir las1m sari'atkirlar la-
lanbula dondiiler, bir k11m1 - ba1ta $adi Bey- Ankaraya gitmek
uzere te1ebbii1e ge~tiler. $adi Bey lzmirden ald1g1, bir k181m ar-
kada;laram-Adil Beyle $ehper (ZabeH ve Vedia(Anayis) Hamm-
lar - Eakitehire gotiirdii, onlar1 orada b1rak1p 1itanbula geldi,
buraaa Nurettin $efk&U, Hiiseyln Kemal, Yatar, R1za Fadd Bey-
l~tf btildu Bir gece Rumelih1sanna giderek Omer A:y'dan' Beyle
'reflka11 l:.'eman Hammi, sonra Cerrahpap taraflarina geltp Cemi-
le Hamm1 alda. Motorle Haydarpa1aya g~lp o ·gece. otelde kal-
d1lar; erteai aabah E1ki1ehire" hareket ettiler. Orada btrk.t¢ tem-
sil "verdikten aonra Ankaraya ge~tiler. "~ .- .. , · ·. ·
• : 'I Sat'a~Har Ankarada ~ualltm riiektebinde intaaflr ealldtler.

Turkocafl aalonu bu heyetin temaille'rine~tabaia eclildi. Gazi Hu-

r"etleri temaillere geliyor,Tiirkocafl tiyatroau hmcalun~ doluydrdu.
-· · $adi Beyle arkada1lar1 "Darnlbedayi ian'atklrlar1 Anadolu
·remall beyetl" ach altmda temalller veriyorlard1. Fakat latanbul-
dakt Dariilbedayi tdare beyetf, aan'atkirlarm lzmire gltUklerl ta-
rlhten mbaren onlann miie11e1e tie alikalar1 kalmad1fln1 ilin
etmlftl. ·
$adf Bey ve arkada1lan Ankarada bir ay kadar kald1kfan
soma lamet Patanm hlmayeai albnda bir veda muaamereaf ver-
diler. Erteai giinu Gazt Hazretleri, veda ve t91ekkGrlerinl bildir-
mek iizere gelen $adi Beyl kabul etUler. TGrk aan'atklrlaranm
Anadolunun her kO,eaine giderek aahne hayabm . tamtmalar1
[ll Muvahhlt Bey ve Bedla Movahhlt Hao1ml1 milllkaum. Valut 11uetesr. 1rna
- --- 109
----- - Y AKIN CAOLARDA
mevzuubah1 oldu. Takdtr ve te1viklerile ean'atkirlara biiyiik bir
tevk vermit olan Cazl Hazretlerinln tevecc6hlerine maddi yar-
d1m da inzfmam edlnce $adl Bey ve arkada1lan l1tanbula dan-
sne~ten vazg~Uler, Konya, Adana ve civannda tem1illere bat·
ladalar.
l1tanbul belediye mecli1i, Dariilbedayie ilk kurulu1unda yilda
ii~bin lira tah1leat vermitll; sonra bu para aenecle bin lir•J•
kadar indlrildi, bir aralak aenecle betbin liraya da ~1kanld1.
Dariilbeclayiin bu eon izmihlili 11ralannda Istanbul belecllye
mecll1I, her aene verdiii bet bin llranm ne olduiunu anlamak
l~in 13 Haziran 1923 tarihli celaeainde belecliye mecli1i azaam- f
dan Doktor Necmettin Arif Beyl Dariilbedayie murak1p inUhap
ettl, fakat Necmettln Arif Bey belediye mecliaine verdiii rapor-
da da .Oylediil gibi, ortade murakabe edilecek bir Darulbeclayi
bulamad1. I
Dariilbedayln te1l1ine Umumi harpten evvelki giinlerde
operator Cemil Papn1n 1ehreminllfi zaman1nda tetebbii1 edlldi, '
Umuml harp eana1anda l1met Beyln tehremfnliflnde bu tepbbia
f iile ~akta. Miieuese harp yillarinda l1met Beyln, Iemail Canbo-
labn, Bedrt Beyln tehremlnlikleri eana11nda iyl kotii devam etU. ,
1918 den aonra miitarekenln kara ve karanbk gunlerl, Dariilbe-
dayl ~in de pek 11brapla gQnlerdlr, O.manb imparatorlutunun '
her 1un bir pa~ daha ~okiip daflld1i giinlerde DarGlbeclayi
de o zamanan l1tanbuldakl butiln mileaaeaeleri 1tbi bir bozaun-
luk hall 16atertr.
l1tanbulun ecnebl 1t1ali altmda bulunduiu aenelerde Anado-
ludaJd kurtulut harblnln Tirk i~Umal biinyealnde vilcude 1eUr-
dlll lleri bamle kuvveti Ile latanbulda da baz1 yendik ad1mlan
atabyordu. Dariilbedayte Turk lazlanmn talebe olarak. kabul edil·
meal de bu kabll hareketlerdendlr. Fakat 1ene o zamankl latan-
bulun bozuk ruhu ve O.manla arbi• zlhnlyetile yapalan hareket-
ler, dalma bu ileri hamleyl onlemittir. Bu bahai aynca tetldk
eclecefiz. ·
.Am.loludakl llllrtulut .harbini muvaffakiyetle bqaran Tilr-
klye 8-Gk Millet Meclfal .hildimetl, latanbulu da ecnebi igalln-
den kurtard1i1 zaman latanbulda Dariilbedayi, m6tareke aenele-
rlnln ean1nb11 i~lnde ve yukarida soyledlfimlz gibl tam blr ID-
hiW hallnde idi.
Dariilbeclaytln tklncl kurulutundan oliimiine kadar muhtelif
zamanlarda mecltal ldareatnde ve heyetl edeblyealnde bulunan
zevat 1unlard1r : lemad Cenanl, Sallh Clmcoz, Hiieeyln Suat,
--- - 110
- - - - - - - - - - - - - - - - TORK TIYATROSU
lbnirreflk Ahmet Nuri, Celil Eaat, lzzet Melih, Halit Zlya, Ce-
nap ,SababeWn, Milnlr Ntgir, Mufit Rattp, R1za Tevftk, HGse-
yin Cabit, Esbak 1ehremlnl lunet, Ismail Mu1tak, esbak polis
mGdOril Bedrl, Tanin bapnubarrlri MubitUn, Saith Foat,
O.manl1 banbn ve re.Ji mecllsl idareand~n Nori, R~fik · · Halit,
Yakop Kadri, Re1at Nurt, Ru,en Etref, 1eyhOlislAm CemaletUn
Efendi zade Mehmet Mubtar, Ibrahim Necmi, Ali Kemal, Nee·
metUn Sadak, Savni, iltlnaf1 cilnha mabkemeal izas1ndan Asun.
Aynl zade Hasan Tahsin, fadal Kibar. Necmettin Arif ve tirket-
ler komiaeri Saim Seyler.
 VAKIN C:AOLARDA

15. - TORK KADINI SAHNEYE NASIL <;IKTI ?

I. Aptiilhamit zamaomda .
. ll. <;ingene k1zlarmdan istifade etmek fikri.
Ill. Dariilbedayie ahnan ilk k1z talebc.
I\'. Afire I lanimm uJtrad1p;1 polis takihat1.
V. Saziyc I lan1111 mahkemeye nrilirnr.
\"I. :\te$ten ~(imlek filmi.

Merhum aktor Ahmet Fehim [ftnC:i, mutlak1yet dev-

rinde Aptiilhamidin saltanab zaman1nda lstanbulda bir kazasker
k1z1mn konaklarmdaki ~ubuk~uba11y1 sevdigini, babasl oldiikten
aonra onunla evlendifinl, aab1k ~ubuk~u ba11mn hayatam kazan-
mak i~in tuluat aktorliigii ettigini, karmn1 da aahneye ~1kararak
oyun oynattag1m bana soylemi1t1. Bu kadmm ismi Kadriye Ha-
mmm11. sahnede lamnmasm ve Turk oldugu anla1alarak ba1lan-
na bir it g elmesin diye Amelya ismile yaoarm•t· Bu kar1 koca
bir tuhlat kumpanyasile Anadoluda dola11rken Ankaraya da ug-
rad1klan zaman bu aktris Amelya Hamm orada hamama gitmif,
hamamda aileslnin eski tamd1klanndan Ankara valisi Abidin
Pa1anm zevceslne raagelmif. Valfnln kar111 kazaaker kizma tan1m11,
Ankaraya na11l geldlglnl sormuo, konafma davet etmlo, Amelya
Hamm hiivlyeUnln meydana ~1ktifm1 goriince aglayarak mace·
ra11m anlatm11. Bunun iizerlne kocaama Ankarada bir memurl-
yet verilmif, ilk Tiirk aktrla de Amelya Hammbktan ~1k1p tekrar
Kadriye Hammbga donmii1, Ankarada kalnut. Tuliiat kumpanya-
110daki arkada1lan ve o zaman Ankarada bulunan Fehim Efen-
di de onun Tiirk kad1n1 oldufunu ancak bu aurelle anlam11lar.
Sahnemizde kacbn rollerl uzun miiddet ermenl kacbnlan ta -
raf1ndan yap1ld1. 1908 de me1rutlyet illn edildikten sonra ilk
aerbeatlik ta1kinhklar1 ara11nda yer yer Uyatro heyetleri tetkl edi-
llr, Uyatro bahisleri hararetle konu1ulurken Tepeba11 tiyatroaun-
da harlkzedegan menfaaUne bir miiaamere verllml1, bu muaame-
rede lzzet Melih Bey de bir konferana vermlftl. -1908 tetrlnl-
evvelinde- Bu konferanatan fU aabrlar1 abyorum:
~ Bizde tiyatronun tesis ve terakkisl i~in ne !Azim 'i Evvela mtikemel,
cesim bir bina : Osmanh tiyatrosu. Akror ve aktrisleri yetistirecek mllli, kti-
112
; - - - - - - - - - - ------ T.ORK TIVATROSU
qilk hir konser.vatuvar. ~·{l.ni. bir :n.cktebi san 'aum1z olsa.. µ:erek tiyatromm ve
gerck mektcbia idaresi ve de_rsleri erbab1 hami~·et ve iktidara t~\'di . ediljp
memaHki ecnebiye.de o~dugu glbi- bizde de hUktlm1•t bu miiessesat1 milliyeye
munasip tahsisat verse... . ...
Sekiz 0n· ya$1armda, ermeni \'C musevi \'e ~ingene k1zlan - bu; mektt:be
konulur, tahsil ve terbiyeyi umumi~·eleri bir dereceye kadar ilerleyince te·
ma·~ derslerine devam ettirilir. bahusus ~ingene k1.darm1 iltizam etmekmakul
olur, Tiirk<;e~·i daha giizel bir taldffuzl·a konustuklanm bilirsini:-~sonra ·da san·
at\::lrhk bohemyenlerin yarad1h~mda, kanmda vard1r. ls!Am kadmlanmn sahnc-
ye ~kmalanna· harem mAni oldu~1 cihetle tabii onlardan bahsedemem ....
Tiirk aahneit l~ln ~ingene k1zlar1m yeti1timiek ftkri uzun
muddet aflzlarda ~ifnendi, durdu. Darulbedayi ilk deEa kuru-
lurken mue11eaeye talebe olarak ~lngene k1zlann1 ahp okutmak
flkri zamanm Dahdiye nazmna -mevzuubabs edilmif, fakat ~ln­
gene 'k1zlarmm lslmleri de TGrk lsimlerlne benzedlit i~n taas-
·auba dokunur ve hiik6meUn bapna It a~1hr milllhazaslle ve ·rel
1 ce.vabile ·kar1ilanmqb. Buyiik Avrupa harbi erkeklerln, mubare-
. be sahas1na suriilmeal, onlardan bot kalan ftlerde zarurl olarak
'kadinlarm istihdam edilmesl suretile memleketlmizde kadmlann
umumi hayata lttlrak etmelerlni lnta~ elmifti. Bu suretle ka-
c\lnbk hayabnda nlsbl blr inktpf hl11l olmu1tu. TGrk sahneslnde
erkek artistler ~oial1yordu. 'Bunlarm temlz TGrk~elerl yan1nda
' -ermenl milmesslllertn fena tekelliimu pek zlyade gaze batnuya
batlamitb. Ertuinil Muhsln Beyln 27 letrlnlevvel 1918 tarihlnde
yudii1 blr makaleclen ald1flmiz af&iidakt aabrlar, vazlyeU ve
~ sahnecle TGrk kadm1na olan lhtly&CJ a~1k~ gO.terlyor. Ertuirul
1 Muhsln ·&ey, ~emqa mecmua11nda ~1kan bu yaz111nda diyor kl:
Epeyce uzun zamandanberi oyun oynam1yorum. Bunun ~In yegAne mA·
ni : Tiirk aktrls yok. Bu fikrimi ge.~en giin bir mahfltde soylerken biri bana
.. kadmtann sabne ilzerinde bqa~1k m1 oynamasm1 istlyor sunuz ?,, dedi. Ha-
zurun arasmda, bir goz gezdlrdim, ekserlyet benim flkrlmde olanlardand1.
- Hay1r, dedim, sahnenin onilne kafes koyacag1z. Arkasmda ya$makh,
feraceli, ~ar~afl1 han1mlar oynayacak'!
Bu climleyi giilmeler takip etti. Muhatab1ma bu sefer hidderlice "Elbette
bqa~k t,, di ye bir par~a hararetli ba$lad1m, Eger biz bu kadar felAketten
sonra adam olmak istlyorsak milell medenlyenin esasatm1 kabul etmejte mec-
buruz .
. . . . Kadms1zhktan tiyatromuz yok. Kendi kendimize kar$• milrai olmamtz
bizim h;timal hastahklanm1z1 tezyit ediyor. 2\vrupaya gider gitmez, bizden bafka
' bOtfin dilnya mllletlerinin serpus•1 olan sapkay1 bas1m1za g~lriyoruz; Avrupa•
daki sdsret imamlanm1z 'bll~ sang-in ·yenne giizel giizel $Bpkalarm1 glylyorlar,
: : . - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - 113 ---~
8
 VAKIN <;AOLARDA - - - - - - - - - - · - · - · - - -
zevcelerinl, cocuklarm1 yanlanna alarak kahve, birahane, lokanta, tiyatroya
gidiyorlar da burada kadmlar1m1zdan biri c1k1p, ~ar~afile olsun zaran yok,
bir yerde oturam1yor,. tiy-,a:pya gjdemiyor, yem'k ·yiyemiyor. Ni~in,. dindarh-
~ mt mini? Hay1H";·kocas1 m1 mutaass1p ? Haytr; Kendi mi istemiyor? May1r !
Neden? Mutaass1p kimselerdeu, bir de mcrkez kumandanmdan korkuyorlarm1~
Bugiin sahneye ~tkmak emelile k1vranan kac tane Tiirk hamm1 biliyo-
rum. Bir tiirlii cesaret edemiyorlar. Bu, senclerdenberi kokle~en gorenegin
tesirinden kurtulamad1gtm1za parlak misal.
Bir taraft2 medeniyete, asrm terakkiyauna hahi$ger bir kitlei miinenere.,
digcr taraita i$si1., gi.i~siiz, dedikoducu, sahte bir kitlei mutuss1ba, dogi.i$ii-
yoruz. llak ve hakikat bizde oldugu icin birgi.in bu mutaass1plan birap btra·
karak map;IOp edecegiz; fakat ne olur, bu ebedi uykuya dald1Ai zannolunan I
afif Tilrk kadmhgi arasmdan bilyiik ruhlu biri ~1ksa da tiyatroya intisap ede- ~·
rek kokle$mi$ eski taassubu defatcn parcalasa ! I
O kadm, o hamm kcndisini yiizlcrce digcr Ti.irk hanrmlarmm takip ede·
cegine $imdiden emin olabilir.
· Hayatimda ycgane temennim budur : Bu memlekette taassubun sabun
kopiigii gibi soniip gittigini gormek, bu suretlc kocalarile ve kardc$·
lcrile gelmi~ Tiirk hammlarmdan bir kitlei tema~ageran oniinde gene Tiirk
hanrmlannm o kulaga pek ahenktar akscden Tiirk~elerilc temsil yapmak !
h;imde bir his var ki arnk daha ~ok beklemiyccegiz. Birgiin, yarm,
kalbindc tema~a &$kilc san'at hevesinden ba~ka bir~cy bulunm1yan hammla
nm1zdan elbette bir cesuru .;1kacak
ve sahneye aularak tcmsile bilfiil
i~tirak ile senclerdenberi kolumuzu,
budumuzu k1m1ldatm1yan taassubun
nas1l sahte bir heyui4 olduj);unu
isbat edecek.
0 zaman diycccgim ki 7.ay1fm
kmlmas1, batthn sonmesi, kav•nin
galebe ~almas1 kadar ha.kit oldugu
icin sahtc taassup v;ccisini, bir di·
di~meden sonra, temeddiin ve terak-
ki kurdu yedi ! [I].
K.admlar devlet dalre1inde
memur, mektepte mualllm, 10-
kakta aallc1, f abrlkada amele
olmu1lard1, harbin ve ikt11adi
zaruretlerin dogurdufu bu aer.
beati kart11mda kachnlann
aahneye de ~1kanlabilecekleri Afife ( Jale) Hanrm
(1) Tema~a mecmuas1. Numara 11 - '.I te~rlolsanl 1918.

114 - - - - - -
 TORK TIY ATROSU -
diitiiniildii. Dariilbec:layle ilk defa olarak blrka~ Turk k1z1 talebe
11fattle kabul edildl. -1918-
DarOlbedayle talebe olarak ahnan ilk Turk kizlan Aflfe,
Rehire, Memduha, Beyza, Refika Han1mlard1r. Bunlar bir mud-
clet derae devam ettller, bir miiddet 1onra l~lerinden bazdar1
gelmemeye ba1lam11b, kalanlardan Beyza Han1ma ayda ikiyi1z
kuru1 yol masraf1 verilmeli kabul edildi.- 10 letrlnitani 1918-

Bu han1mlardan ilk defa miimes ·

ailelife terfl eden Aflfe Han1m 500
kuru1 ayhkla miiliz1m artlat tayln
edildl. Bunun i~n Tahaln Nahlt Beyln
Fran11zcadan adapte etmlt olduiu Ra-
klbe plyeaindeki Leyla roliinden lm-
tihan edllmt1tl.- 8 kanunuaanl 1918
- ayn1 gi1nde Refika Hamm da 600
kurut aybkla ikinci auflor tayin o-
lundu.
Afife Hamm o zaman on bet
ya1mda idl. Bir aene kadar muhtelif
eaerlerin provalannda bulundu, fakat
aahneye ~1kanlmad1, nihayet meyua
olarak miieaaeaeden ayrdd1.
1919 eyliiliinde Rept R1dvan
Beyin adapte elmlt olduiu Tat11 11r
plyeai temail edilirken Perihan Ha-
mm ialmll kii~iik blr Turk k1z1 bu
eaerde gerek yaf. gerek ehemmiyet
ittbarlle kii~iik bir rolde vazlfe ald1,
bu kii~iik hamm 1920 aeneainin ilk
aylar1nda temail edilen " Ovey kar-
de1ler,, piyeainde de rol alma1, fakat
bilahare aahnede devam etmemittir.
$a~iye Hanim Vine bu aene zarfmda Huaeyin Suat
Beyin " Yamalar ,, iaimli plye1inin
kad1koyiinde Apollon tiyatroaunda temaili kararla1tmhm1b. Bu
plyesln en miihtm kad1n rolii olan .Emel roliinii eaerin evvelkt
temaillerinde Eliza Btnemectyan H~ oynam11b, fakat o aarada
Eliza HaDim gene Dariilbedeytden· ·ayr1hru1 bulunuyordu. Miiea·
seaede bulunan kadm san'atkarlar i~inde de bli:~oJe uygun klmae
----------------- - - --- 115 - - - - - -
 - Y AKIN CAO LA RDA - -
bulanamam11t1.Nihayet hari(:ten bfr arti~fbulunmas1 diifiin.i iliirken
evvelce Darulbedayie bir sene gelip gitinit olan Afife Hamm hab-
ra geldi, (:agmld1. 0, aahneye (:lkmak i(:in can ahyor.du, esasen
miiesseseden sabneye (:1kar1lmad1g1 i(:in · ayrilm11ta. Aflfe Hanam
"Yamalar., piyesinde "Emel., roliinu iyic~ ezberleyip prova Pt-
tikten sonra nihayet eser Apollon tiyatrosunda sah~eye konuldµ.
Piyesln kahramam gen(: Emel, al elbise, beyaz (:Orap, beyaz is-
karpin giymif, ba1ma beyaz kordela takm11ta. Afife Hamm bila-
hare bana sahneye ilk (:1ktag1 o giinii anlatarken 1unlar1 soylemi1ti:
" - Hayabmda mes'ut oldugum ilk gece... San'abn ruhuma
verdigi giizel bir sarho1luk i(:indeyim, o piyeste giizel bir aen
vard1r, orada ta1km bir aaadetle aglad1m, aflacbm .• Sahtden ag·
lad1m... Alk11, alk11, alk11.. Perde kapand1.. Bana ~i(:ekler getir·
dtler... Muharrir, -Hiiseyin Suat Bey- kuliste bekliyormu1. ben
~1karken durdurdu, almmdan oplil.. "Bizim sahnemize blr san'at
fedaisi IA:umd1, sen itte o fedaisfn .. ., dedi. 1kinci hafta " Tatt.
11r., temail t"diliyordu, birfncf perdeyi oynad1m... Perde arasmda
bir giirUltii itillim, bir polis gelmi1, Kad1koy merkez memurunun
em rile beni tevkif edecekmif.. Olmaz, demi1ler, o zorla gotiirii ·
riim deml11 d1prda Hiiseyfn Suat Beyle lbnirrefik Ahmet Bey
onu lafa tutuyorlarm11 1 Kmar geldi, haber verdi, orada gen(: bir
erkek arkada11m vard1, o elimden tutarak maklna daireaine in·
dirdl, oradan bah(:eye (:1k1p ka(:t1k... 0 zaman Oskiidarda oturu·
yordum, bir otomobille eve glttim... Daba ertesi hafta yine Kadi·
koyilnde Apollonda "Odahk.,1 oynuyorduk. •• Ahmet Beyln...O(:iin-
cii perdeye kadar blr1ey (:1kmad1, meger pollsler Uyatronun et-
rafm1 srm11lar, (:1karken habersiz yakalayacaklanrut. Bent artist·
lerden blr kad1ri yukar1ya ka(:1rd1, ttyatro sabtbl Mosyo Slre(:ln
yan1na... Onunla ylne makina daireslnden, bah(:eden ka(:Uak
evine gituk•.• Sonra mekt~pten telgraf ald11n, D~lbedaylden...
Bent (:af1r1yorlard1. Oraya gtderken K.adikoyu iskelesinde vapur
bekllyordum, polis memurlar1 da duruyorlardi, bent onlara kim
goaterdl, bilmlyorum... Baktalar, aonra yan1ma gelerek abp ka-
rakola gotiirdiiler, mefer hakk1mda zab1t yapma1lar, bent an-
yorlarm•t··· Karakolda once bir tat odaya koydular, sonra ko·
mlserln, merkez memurunun yamna ~1kardilar... 0, masan1n ar-
kaamda dofrularak biddetle bakb, ilk laf olarak "-Dlnlni, mll-
llyetinl,namu1unu unutarak sabneye (:lkip oyun oynayan sen ml·
sin?" diye bai1rd1, ben bareketimtn bu 1oyledtklerlnln ht~blrlle
alikadar olmadii1m .Oyledlm, bOabQtQn kazd1, baiarda ~iard1,
ben bu hakaret kar1111Dda slnirlerlme hlkim olanuyarak agla-
maia batlad1m, bu sefer yumupd1, bana (Jliya nulhat verdl, ab-
- - - - 116 -------~------------
 · ·- --- TORK TIYATROSU
liktan, ielimiyetten filin bahpetti, sonra beni polis miidiriyetlne
gotiirdiiler, oraya Muvahhit, Behzat, Onnik geldiler, polis mil·
durii Tahain Beyle konUfup beni kurtarc:hlar... 0 zaman hiiku-
melin bu m6manaabna rafmen bir kad1n1n sahneye ~1kmas1 ha-
reketini takdir edenler de yok degildi ...O zaman tramvay tirke-
li miidiirlerinden biri beni takdir ederek evine yemege davet
etti, Beyoglunda bir aparllman .. Oraya polis miidiirii de davel
edilmit .. Tahsin geldf, bana: MSen kahramansm, fedaiein, filin ..
dedi, reemen mueaade etniek elimde degfl, fakat miiaamaha
edebfllrlm..•,, dedl ... Erteei giin Kad1koyii merkez memurunu de·
iftlirdi, biz de Apollonda
oyunlara devam ettik.. ,,
1 Mart 1911... Dariilbedayi
meclisi idareef, ,Sehremaneti-
nin mOhim bir tezkereeini al.ii.
27 ,Subat tarihli, 204 numa·
rah emimamesinde ,Sehrema-
neli miisluman han1mlar1n1n
aahneye ~1kar1lmamas1n1 bil ·
diriyordu. Meclisi idare "teb-
ligi vakie tevfiki hareket edi-
leceif,, yolunda bircevap ya·
z1lmas1n1 kitibi umumiye ha-
vale etli. Mecllsi idare miitea-
kip i~timamda-8 Mart 1921-
,Sehremanetinin bir tezkere1fni
daha ald1, bunda dofrudan
doiruya Afife HaD1m1n temeil
hey'etinden ~1kanlma11 emre-
dilmekte idi. Mecli1l idare bu
emlmameyi okuyup:kabul etti.
Afife Han1m, bu hadiee S.Jio Ho111m, •ohneye r•lttrl• ••n•
hakk1nda 1unlar1 soyliiyor: "O
zaman Eliza Parieten latanbula gelmi1ti, kendieini tekrar Darill·
•bedayie almak letediler. Afifeyi ~1kar1n, o zaman gelirim,dedi,bu-
nun ilzerine medial idare aza11ndan bir zat-Aflfe Hanam bu zabn
i1mlni de aaylilyor - 1eyhiili1lima aidlyor, tabrik ediyor, oradan
Dahtkye nezaretine,oradan da $ehtemaneUne yai1byor, mOslGman
kac:hnlannm aahneye ~1kmalar1 idab1 iallmiyeye mugayir oldutu
i~ln benim Darulbedayiden ~ikanlmam leap ettllt blldirthyor,
,sehremanetl de Dariilbedayie tebllgat yap1yor... Da.rUlbedayiden
117 -- -
,.------- YAKIN <;AO LA RDA -
(:tkbktan aonra Burhanettin kumpanya11na glrdim. Kad1koyiinde,
Tepebq1J1da, Varyetede temaillere lttirak ettlm... Benim tava1-
1utumla Senlye lunlnde bir Turk kachn1 daha BurhanetUn kum-
panyaamda aahneye (:•kb. Burhanettin Turklyeden aynhp gltUk-
ten aonra ben de lbnirreflk Ahmet Nurl 8eyin yapbfl "Yenl U-
yatro,, heyetiyle Kad1koyunde temaillere ltUrak etttm, aonra po·
Ila muduru deilttl, gene menettiler.. ,,
Turk kad1mnm aahneye (:tkma11 bahai iizerinde aktor Burha-
nettin Beyin de hataralar1 vardir,1927 aeneainde Kahireden bana
. yazd1fl bir mektupta bu hu1u1ta aynen 1oyle diyordu: "Kumpan-
yama Turk harumlarmdan aktrialer alm11tun, bunlan Tepeba11
tiyatroaunda aahneye (:tkaracakbm. Bunu gazetelerle de ii.in et-
mi1ttm. Bir gun kopriiden ge(:erken yan1mda bir otomobil dur-
du. l(:inde Dahiliye nazm Mehmet All vard1. Beni (:&f1rd1, oto-
mobiline ald1, yolda giderken 1imdilik Turk hanunlarmm aahne-
ye (:1kmalar1m tehir etmekliifmln nezdi sadraazamide mathlp ol-
duiunu ve akaine hareket ederaem zabata memurlar1 vas1tasiyle
menettirecefini soyledi. .Filhakika ertesi gun polis mudiriyeti
ii(:iincii 1ubeaine (:af1r1ld1m. A)m emri teblig etttler. Ertesi gii-
nii de lngiliz polisi bana aym emri verdi. Bunun ilzerine Fran11z
mumessili Ceneral Pelle'ye giderek fakara menfaatine verecegim
musamereyi himayealne almasm1 rica ettim, kabul ettl. Fran11z
poUsi tiyatroyu tahb muhafazaya ald1. "Napolyon Bonapart,,1 oy-
nad1m ve Aflfeyf sahneye (:1kard1m.8iiyiik muvaffakiyet elde etti.
Ceneral ba1terciimanla beraber aahneye bizl zlyarete geldi,
tebrik ettl. Damat Ferlt zab1tas1 da d11ar1da tiyatronun kap111
onilnde bekliyordu. Ben tiyatronun arka kap111ndan mezarbfln
i(:inden f irar ettlm.,,
Sahnemizin kahnm. cevrlni (:ekmit olan ilk Turk kadam A-
flfe Hamm, Hidayet Bey isimli bir zabn kiz1, doktor Salt Pap·
nm torunudur, tahsilini Istanbul kaz aanayt mektebinde yaplUlf-
br, Darulbedayide,Burhanettin kumpanyasmda ve Yenl ttyatroda
(:ahtbktan sonra bir miiddet tiyatrodan uzak Y&f&lDlf,bilahare bir
iki kii(:uk trupla Anadoluda dola1m11, sonra gene bir miiddet Uyat-
rodan uzak yapm11 1 Milli ahnenin Anadoluda ve lstanbulda verdifi
temaillere ittirak etmi1tir. Aflfe Han1man delaletlyle Burhanettin
kumpanyas1nda aahneye (:tkm11 olan Senlye Hanun, lzmlr Sivrihisarb
millazun Eyip Sabri Beyin k1z1d1r, Tekirdaf1 kaz ru1tiyeainde ve la-
tanbulda Bezmiilem 1ultani1inde okumu1tur. Burhanettin kum-
panyaamda Molyerden adapte Pintl Hamil komedisinde Nadi-
de roliyle ba1lam11. Burhanettln heyeti dagahncaya kadar bu
' - - - - - - 118 - - -·- - - - - - - - - - - - - -
 TORK TIYA TROSU
--·
ahney.e devam .. etQl.ia, 1onralu1-Anaciolu ··1ehirlerinde dolq1p
tem1il vermek Ozere tetekkul eden bir trupa girmlttir.
Aflfe Hamm, muhteltf zamanlarda muhtellf Ti1rk hammla-
nnm muhteltf truplardauaahne hayallna intiaap etmelerine de
delilet elmittir. Ilk 1enelerde Mebrure ve Leman i1imli iki
han1m1 Anadoluda 1i1rekll bir tumeye ~1kan Sadi Reye vermitti. ':
Huriye ve Hlkmet iaimli iki
hanlDl lzmitte, Ruhat laimH
blr han1m da Trabzonda 1ah·
neye ~1km11lardar. Fakat bun·
lar aahnemlzde hi~blr eaer v !
lz bll'akmam•1lardtr.1
l1matl Falk Beyin teals
ettiii "'Yenl sahne,, btrka~ gen~
Turk k1z1n1 aahneye yetlttir·
mek i~ln ~ah11yordu. ferah
ttyatrosunda "'Kmk kalp,, pt·
yeatntn temsilinde dort Turk
k1z1 rol ald1lar. Bunlar:lan blri
daha evvel Darillbedayid! ve
BurhanetUn kumpanyasmda
Jale lsmtyle oynam11 olan
Aflfe Hanundt, blrisi de, tim~.
di aahnemizln milmtaz bir .
san'atkln olan Sazlye Hamm·
dar. Saziye Hamm bu plyeale
dk defa olarak sahneye ~1k1y·
ordu.
Polis, Turk hammlar1mn
sahneye ~1kar1ld1klar1n1 haber
ald1, hemen zab1ta memurlara
Ferah tlyatroauna gelerek Mrlnir• Hanim eahn• hayatrnin illr
lklnci perdenln orta11nda tem · een•l•rinJ•
sJlt tatil ettiler, Afffe, Sazfye
·fHan1mlan ve ku~iik rollerde oynayan dlier lki Turk k1z1n1 ya-
.: kabyarak Bayaz1t karakoluna gotilrdiiler.Haklannda "'idab1 i1li-
~ mly~ye mUJAyir hareket,, curmiinden dola~1 . taklbata ~ba1land1,
kad1nlar i1ticvaptan aonra lkametgih aenedlne raS>len tahllye
eclildiler, tanzim olunan evrak Bayaz1t aulh ceza mahkeme1lne
•erildi. Muhakemelerlne ba1lancb. Sazlye Hamm bu 11rada Ana•
doluya tumeye ~1kan ku~Uk blr tiyaro heyetine gfterek latanbul-
119
 YAKIN CACLARDA
dan uzaklafb, 1ahne hayabna da devam ettl. Anadoluda kuiiu-
lan yenl hiikikmet bu kabil hareketleri dlriim .saym1yordu•. · ·
l 923 te 11tanbulda Kemal..film miieuesesl Halide Edip Ha-
n1m1n Atetten gomlek roman1ru slnemaya alacakta. Gazetelere
llln vererek bu filmde ~btmak iizere Tiirk hanimlarma ihUy~
oldugunu blldirdi. Bu illna okuyup miiracaat edenlerden M<lnire
Hanimla aktor Muvahhlt Beyin reflka11 Bedia Hanim bu ftlmde
oynadilar. Bundan 1onra Bedia Hamm koca11 ve diier baza
Darall)edajd iaD'~tkarl.ariyle blrllkte lzmlre gltU. Ilk defa ..o-
rada ;sdneye ~akb. Bu
heyet latanbula dondiikten aonra·.Beyo..
lunda .Fran1iz Uya~unda Ertugrul Muh1ln, Ratil Riza ve cllier·
baz1 san'atkirlar Otello'yu tem1il ettiler, bu temsilde Bedia f f
Milnlre Harumlar da vazlfe alcldar. Anadolu i1yan1 muvaffak ol-
muf, lstanbuldaki kohne .ziliniyetli paditah biikdmeti ~oktan yi-
kilip gltmlfU. Eaaaen bmtrdeki .temailler e1nu1nda san'atk&rlar.
Tiirk kaclmlann1n da san'al hayabna ittiraki bu1u1unda Gaziden
te1vik gorm01lerdl. Tiirldye Biiyiik Millet Mecli1I hiik6metbdn
getirdiit serbeati sahneyl Tilrk .kadm1na kavu1turmut oluyordu.
Arbk her tarafta Tiirk hanimlan hi~bir m6manaata muuz kal-
madan sahneye ~ala bqlamitlardi. .MemlekeUn her tarafm·
da goaterilen Atetlen gomlek ftJmtnde ikl Turk han11mrun oyna·
mit olma11 btr ~oklarma bu hayata intlsap l~ln arzu ve ceaaret
vermlftl. Bu film denilebllir kl Turk kadmm1n 1ahneye ~1Jma..11
propagandatm1 y.apm11br.

\ . .. : ,· . ~· , .... .
• · _1

- - - - - - 120 ~-~--------------
 TORK TIVATROSU - - - -

-. .....;

- 1

Mutlak1yet ve mefrutlyet devirlerinde tlyatro, 1ilu bir 1an1ur·

taraf1ndan hemen bergiin lurpalanU'cb. Yukandakt klite de bu
yolda bir tazyikm ifadestdir.
latibdat deVrinde plyealer matbuat umum mildilrlQUnde
aan10r eclilirdl. Me,rutlyet bu vaztfeyl polls dalreatne ver-
mitll· 0.manb hilk6metlnln aon aenelertnde polis aan.Orii tlyat- i!
ronun batmdan ekalk olmad1fl balde buna btr de matbuat mO-
clGrl~iln aansiirii llive eclilclt. Yukanya klttealni koyduiumuz
tezkere Istanbul Oamanb hGkametlnln aon aenelerlne ail bir ve-
aikacbr, Bab1ilt Dahtliye nezaretl ldaret umumlyel clabdlye mu-
diriyetlnden 441 numara lie Istanbul tehremanetlne yazdm11br4
Aynen f6yledir :
~ AtufetlO EJc:ndim _ Hazretleri. Tiyatro sahnelerinden baz1lan tara£mdan
idAp ve ~calri milliye ve diniyc ile gayr1 kabili telif piycsler temsil edilmek- : 1

te oldufundan halkm heyccamm mticddi olan bu halin men'i devam1 ztm·

nmda b4dezin blhlmum tiyatrolarda piyeslerin evvelce oldug-u ve~hile evveli
emirde behemehal Matbuat idareslnden istihsali mtisaade olunduktan sonra
vaz'1 sahne edilmesi liz1mgeleceginin alAkadarana tebligi Matbuatt
umumiye mtidiriyetince gosterilen Uizuma binaen Polis mtidiriyeti umu~iye­
sine tc!blig edilmi' olmaltla Darliffiedayi idaresine dahi tebligatt IAz1mcnin
lfas1 yolunda emrti irade hazreti men lehtil'emrindir.
8 Unuausanl 837-2 Rebllllth1r 339
Dahiliye Nazin vekili namma MtittC$&fl
121 - - - 1
 VAKIN CA0LARDA - --- - --- --- - - -- - --·---- -- .._.

16. - .BAR0LBEDAY1 VE TlYATRO EDEBIYATIMIZ

I. Adaptasyon.
II. TelH.

1908 me1rutiyetinden aonra :uyatro edebiyabm1zda da bir

hareket eaeri goriilmefe ba1lan1ldlf1n1 yazm11tak. D.uulbedayi
kurulurken evvelkl bahislerde kaydedlldlil glbl nlzamnamesinde
tema1a eserl viicude getirmek ve geUrtmek yolunda blr maksat
ta teabit olunmu1tu. Dariilbedayi idare tve edebi meclialerinde
bulunanlar, ilk zamanlarda hafif Fran11z kom!di ve vodvillerinin
adaptaayon auretile dilimize ~evrilip uynablma11n1 muvafak buldu-
lar.Bu suretle hem halkan tiyatroya ahtbralacafa.hem de muharrirle-
rln Fran11z eaerlerini naklederek Uyatro eaeri yazmafi olrenecekleri
flkri one siirulmilt oluyordu. Hilaeyin Suat, lbnirreflk Ahmet
Nuri, Tahain Nahln, Halit Ziya, Rept Nurl, Haltt Fahri, Cenap
~ahabetUn, Mubir· NigiT;· Re1at Radvan, Ertutrul Muhaln Beyler
bu devrede Dariilbedayiin belli bath plyea muhar.rirlerini te1kil
. ederler.
Bu muharrirlerin t~inde Haltt Fahri Baykut laimli btr teltf
manzum piyea ,y(icude getirdl (1916).
Halit Ziya Bey Ki.bus (1918Halmli bir telif plyea yazda, Yu-
suf Zlya Beyln Btnnaz (1919) ialmli tellf bir manzum plyeal oy-
, nanda.
Bunlann bariclnde oynanan eaerler, hemen hemen !ki.milen
Fransizcadan adapte edllmlt plyeslerdir. Bu arada Hnaeyln Suat
Beyln Ktrli ~ama1arlar(1911), ~Qriik temel (1915), Yama ve Mu·
nir Niglr Beyle blrlikte yapbklan Kayserl giilleri lslmli adapte-
lerl vMdar.
Tahsin Nahit Beyin Raktbe (1919), Bir ~l~ek lid bicek, Haltt
Ztya Beytn Filruzan H918), Fare (1918) lsimll adaptelerl ve li>-
nirreftk Ahmet Nuri ve Re1at Nurl Beylerin ylne Fran11zcadan
adapte etmlt olduklara baza eaerleri ve Ertufrul Muhain Beyin
1 • U~rum (1919~ isimli .adaptaayonu vardtr.

· -~~- 122~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~
 TORK TIVATROSU
Mehmet Rauf Beyln baza Uyatro eaerlerl de oynanmatbr.
Cenap $ahabettin Beyln (1917) de yudifl Korebe illmli
eser, Milli talkn "Ye terblye cemlyetlnln a~bfl miiaabakada blrln-
cl 1elmi1tlr. Ceaap $ahabettin Beyin HG.eyln Suat Beyle milfte·
rek yazdaia Ki~ilkbeyler lslmb adapte eser de Darnlbedayide
oynanmattar. Rqat Radvan Beyin de Fran1azcadan adapte ettlll
Tatb 11r (1919) lalmli komecll de tem1ll olunmuftur.

- -- --- 123 - --
 YAKIN CAOLKRDA - - - --

SON: SOZ

Tiyatromuzun yakin ~aglardaki tarihinl tetkik ederken elime

ge~en ve1lkalar1 yan yana getirerek, kitap, gazete, mecmua 1&-
hifelerindeki baz1 dai1nik mal6mati ve ya1ayanlar1n hatiralarma
birlettlrerek bir terklp yapmaia ~ab1bm. Goriiyorum ki 1adece
bir panorama oldu. Alta y1l aiiren ara1tirmada bulduklar1m bun-
lardir ve bunlar pek azc:br.
Bunlardan ba1ka tetklk mevzuu tetkil edebileeek memle-
ketimize gelen ecnebi truplartn temailleri vardar. Tanzimat ha-
reketinden 1onra Tiirkiyede aeyirci aramaga gelmit olan ecnebi
temail heyetlerinin faallyeti, memlekette yerli tlyatro kurulduktan
aonra zaman zaman devam etmif, ve onu korletmittir. Cum-
huriyetten evvelki devirde Mune1iilli,Ferodi,Madam Sara Bemar,
Silven gibi, Cumhuriyetten aonra da Alek1andr, Madam Rubin, ,
Madam Piyera, Pavl Vegner gibi me1hur aahne aan'atkirlar1
temall heyetlerile birllkte latanbula gelmi1ler, Beyoflu tiyatro-
lar1nda ecnebi dtlinde piyealer temail etmitlerdir. Bunlardan
ba1ka bazi ltalyan,Yunan ve lngiliz tem1il heyetleri de geldi;ecnebi
tem1il heyetlerinin latanbuldaki faaliyetinl Turk tiyatro tarihlle
alakab 1aymad1m, onun l~in kltab1mda ayr1 bir yer vermedim.
Tul(iat tlyatro1unu a11l aan'at vememleket tivatro1una zararb
aay1yorum,bu tarz tiyatrodan ve aan'atkirlanndan da pek k1aa bab-
1ettim. Bunlar1n l~inde biiyiik iatidatlar vard1r ki ilim ve aan'at fon-
dabflnda yeti1medikleri i~in tiyatro tarihlmlzde yaz1k kl ehemmi-
yetli bir yer alamadan gltmi1lerdir.
Tiyatromuzun cumhuriyetten evvelkl tarihi, goriiliiyor Id
uzun blr 0zlentl ve ozentl hlkaye1lnden ba1ka bi..ey defildir.
T6rkler, cumhurlyete kadar uzun zaman bir tiyatro kurmak
l1teml1ler, bunun l~ln ufra1mi1lardir. Fakat tiyatro demek bllgi,
aan'at, iatidat, kac:bn, para, muhlt demekttr. Cumhuriyetten evvelki
devlrlerde bu un1urlan birletllrmek miimkiln olmam11 ve Tnrk
tiyatro1u dldma akaam1f, ek1ik kalm11tsr.
Ttyatromuzda blr zaman yabanc1 golgeler sorilniir, bir za·
man devlet ve taa11up aan'abn kart111nda gil~liik ~1karan ve o-
nu ilerlemekten tutan blr varhk olarak yer abyor. Sahne, uzun
-- -- --- 124 - - ·-
 TORK TIYATROSl:J
zaman Tilrk kad1n1ndan mahrum kalm11llr. Tiyatro. aenelerce
fakir ve bilgiaiz ellerde tiirlii boyaya boyanm11br. Tiyatro bor
gorulmil1, ayip bir if aay1lm11llr.
Tiyatronun giizel birfey olduiunu, aan'at olduiunu, tiyatro-
nun bilhaaaa balk terbiyeainde bilyilk blr yeri olduiunu aoyli-
yenler uzun zaman kendllerini dinletemedtler. Htlaeyin Rahmi,
Kemal Emin, Ertufrul Muhain, I. Calip, Re1at Nuri ve bqka-
lan mubtelif gazete ve mecmualarda ~1kan makalelerile bu da-
vay1 yqatt1lar• .$ebbal, Zekl,Tema1a mecmualan, Zaman.lkdam,
Vakat gazeteltfi bu yolda yazalara intitar va11ta11 oldu. Fakat
ancak cumburlyetten aonradir kt bu fikir, kendiaine uygun a~ia ·
ler bulabildL
Cumhurlyetten evvelki devirde yanm aairdan fazla blr za·
man te1ebbiia halinde kalan Turk tiyatroau, ancak cumhurlyet-
ten aonraki on yal i~inde teaia haline ge~mlttlr. Bu 1erefli tarlh,
kltabamm ikincl k11m1n1 tetkll ediyor.

125
 .au kitaptaki eski sozler
Kltab1n l~lnde aid eserlerden, eakl gazetelel'J!enr eald veal-
kalardan ahnnut bir~ok yazalar var. Bunlann dlltlhugGn konu.-
ma cllllmlzin aadellit, temlzbit yanmda ~ok e1ki kahyor. Okuyu-
culann bu e1ki vellkalann ifadeatni yorulmadan anbyabllmelert
t~in bunlann i~lertndeki Ara~a, Fa~ 10zlerl ve terkiplen tar.aJlp
dillmlzdeki kar11hklarlle birllkte bura ya koymaJI· f aydab saydun..

A <'~lieu
I Alakaderiil'i1titaa
kadar.
- yctti9;i
Atufetlu - <;ok merhametli, esir- An - z.aman.
geyici, koruyucu. Ademt kifaye- Y.eti$memezlilc.
Aailzadegln talnm1- Temiz soy- Ana1m miifide- Faydah unsurlar.
dan gelenler, kibarlar. Ahvali haz1rai fevkalide ilea..
At1k1dide-Gozu seven,goze tutkun. iile - Simdiki fevkalAde haller yil·
Avdett 1ennlyei ,_.. --Lane- Padi· zun ·· den.
$•hm r;eri donil$il. Adab1 i1lamiyeyemugaylr- Miis-
Aai.r1 taltifall senniyet tehrlya- liimanhk usullerine uygun olm1yan.
riden- Padi~ahm liitilfleri eserle- Ahzetmek- Almak.
rinden.
Ahvali ahlak- Ahlllkm halleri.
H
Ayyar- Aldat1c1.
Amil- Sebep. Bittakrip- Yakmla\iarak.
Aai.r- E.serler. Yiizy11lar. Balada- Yukanda.
Ahzii iktlba1 olunmu1- Almm1~. Badehu- Ondan sonra.
kopye edilmi~. Berkemal- lyi, miikemmel.
Ahde vefa- Sozi.inde durmak. Bera11 aeyru temap - Scyretmek
Ahzt sar- Jntikam almak. iizerc.
Atf1 nazar1 dikkat- Dikkat gozi· Badi- Sebep olan, ba~hyan.
le bakmak. Blittibah- Siiphesiz.
Abes - Liizumsuz, bo~. Bu bapta- Bu hususta.
Amalik- Korliik. Bllkii.lltye- Tamamen.
Avampe1endane- A~1~1 sm1fa be· Blnniabe- Olduk~a.
gendirecek ~ekilde. Beaatetl ruhiye- Ruh basitligi.
126
 TORK TfV ATROSU - - - -
Behreyab1 kemal- Miikemmellik- Darillbeda,t- Giizellikler evl.
tcn hisscsi olan. Defaten- Bir defada.
...Bibnalabere~ Habcrleserck, mck·
tupla$arak.
Badezzuhur- f>llcdcn sonra.
Badezln - Bundan sonra. Ehli hiiner- - lliiner sahibi, elinden ·
is gelir.
c Eda- Tarz, ~ekil.
Ebna)'l beter- lnsan olullar1.
Cenab1 hilifetm•p- Halifc Hu.- Etraf1 erbaa- Dort tarmf.
rctlcri (I lalife pcygambcrin vckili ma - Emri medeniyet- Medeniyct isi.
nasma gelmck iizerc padi$ahlara vcrilcn Erkln- lleri gelcnler.
iinvan.) Emaaline takdimen- Benzerlcrin-
Curmii metbut- Gozle goriilen den, kcndlsi glbilerdcn once.
kabahat Evza ve etvar- \'aziyetler, tav1r-
Caniblnde- Tarafmda. lar, hareketler.
Cindi - Ala iyi binen. Ezkiya- .Zcli, ak1lh insanlar.
Cengiver - Harp e1mcsini iyi bilen. Eabab1 terakki- Yiikselme, ilerle·
Ciinunu atk- Sevgi dclilikleri. me scbepleri.
Ca)'l 1ual- Sorulma yeri, sorulma· Encam- lsin sonu.
ya l~y1k. Encilmenl emanet- Eskiden ls-
canbul heledr~·esine Sehremaneti de-
Calibi hayret- Sa$1lacak $Cy.
Ceralt- Gazeteler. ni lirdi: enci.imeni cmanet, Belediye
Ce1im- lii.iviilc. dairelerindeki enci.imcn, kii~iik mcc-
Cabeca - 'ier yer. lis dcmcktir.
Eaaml- isimler•.
c Evvellemirde - Ilk once.
Etkili aclbe ve gayn m6na1lbe-
Cenk- Soz, \:•lgr. Yak1s1k alm1yan tuhaf sckillcr.

I)

Duhter- K1z.
Dal- Delil. delAlet eden, yol gostc- Fash evvel- Birinci k1s1m.
rcn, o manaya gelen. Fecrin tulau- Giinesin do1mas1,
Dercetmek- Toplamak, i~inc koy- gi.incs dogmadan evvel ortahP.;m ay-
mak. dmlanmaya ba~lamas1.
Derun- r~. Fevkinde- Csti.inde.
Diihan - Tiiti.in. Fuzeli- l-~az1l, akh ba~mda, fazilet-
Duhteri Hindu-Hindi k1z. li, iyi ahliikh insanlar.
Dar- L'zak. Guzerglh1 humayun- Padi~ahm
Dariitte1111ili Oonanl - Osmanh ge~ecel';i yer.
ti yatro evl Gazap- K1zginlik.
12'1
---- - YAKIN <;4-0LARDA - - - - - - - ------
Giptefermay1 i1ir1 sel~- Ge~­ Hutnmay1 mesti._; Sarho~luk ace~i
mi~ as1rlan imrendirec:ek ~ekildt. Harekitt k1yamiye - .-\yaklanma
Galetat- Yanli$1ar. hartkftleri.
Gon~ei ~in - Yeni a~m1s ~;in glilii. Hit- l\e~kin.
Gayn ~bill tarif- Anlat1lamaz Harikzedeglil- · Yan)!m; feJ..-\ketine
sekilde. u~riyan lar.
Girive- L'irurum. irukur, batak yer. Hahifger- lstekli.
Gayn kabili ihttraz · - (ckinileme?.. Heyuli - Golgc..
Gayn kablll telif- Uvti~turulamaz.
aralar1 bulunamaz halde. • i'
H fptidar - Ba~larnak. acele etmek.
1kame olunan l\onulan.'
· Husiinlii- Giizel. fcra kdinan- Y:iptlan.
Hunkir - Padisah. ·lra11 fahru mubahab bigayat-
Huznlmiz - Hiiziinle kans1k. Sonsuz O\ i.inrne vermek.
Hadem~i hasaai phane- Padisa· lcray1 16'bu maharet - Oyun ve
hm has hizmet~ilt:ri. hi.iner yapmak.
Haricen- D1sar1dan. latikmali hotnudi- Mcmnuniyeti
Hazakat - Hekimin usta olmas1. tamamlaniak.
Hu1ran- Kaybedi~. lntiaap- Bir i~c. ailcye. yola girmt'k.
1 HGrrtyetperver- Hiirriyct seven. lfrai etmek - <::evinnek, o hale
Hud'a- Hile getirmek.
Hatlye- Not. lbraz- Goscermek.
Hurmet nltanesi- Sayg1 cseri. latiakal- Asa~t gormek.
:Hafl- Gizlilik. lrat olunan- So\'lcnilen.
Halls- Kurtulus. lhtida- Doa-ru y~lu bulmak. (I hns-
Hmzar- I Iaz1r olanlar. tiyanlarm miisliiman olmas1)
Hava)'l aaf- Temiz hava, Jtuyak- Ozleme.
Hint tercilmeainde- Bir dilden IDfiall qk- Sevgi k1rgmhgt.
baska dile ~evrilirken. lzdlluun- Kalabahk.
'. Hedefi itiraz- ltira?. edilecek. be- l1tirahab i.mme- Hcrkesin din·
genilmiyecek, kabul edilmiyecek lenmesl.
nokta. lrael ibret- lbrct gostermek.
Hayall pirane- Sairlere yak1s1r ha· lhtisuab beferiyeye merbut -
ya!. lnsan duygulanna bagh.
Hakayik1 milthite- Korkutucu 11tt1al- Bir isle vakit ge~irmck.
hakikader. lzabab mukteziye- I.Azim olan
Ht11ei pyta - Birden fazla insanm izahaL
sahip oldugu hJsse. lpntzaz- Yiiz burusturmak.
Hufrel thmal6 li.ka:ydl - Aldms IDdelhace- L.Az1m olunca.
etmemt'k ~ukurn. lkuaap ettikleri- Ka1.and1klan.
128
 TURK TIVAtROSLl -· - -
r ldame- Uzatmak.
I
Liyenaztl- Azledilmez, i$inderi· ~1-
kanlmaz.
' lhra~- <;1karmak.
lauhdam- Kullanmak. L6upglh- Oyun yeri.
lauhaali miiaaade- lzin almak.
1\1
I Mebni- Yap1lm1~.
Maldar- Mal sahibi, zengin.
lskall cenin - Kadmm karnmda he· Miaill6- Gibi.
niiz viicut bulmu~ ~ocujt'u dop;madan MaiyeU humayun- Padi~ahm ma·
i>nce dil$Urmek. iycti, emri altmdakiler.
ltkat olunacak- DU$iiriilecek. Mahatini enzar1 celile- Biiyiik
adamm bak1~larmdaki giizellikler.
I{ (Bilyiik adamm i~ maksatl1 bak1~1
manasma da "eliyor.)
Ki1rail hukdmet - l lilkl\mctln n· Mutaadei ulyaya mekArlm ibti-
turdu~u yer, Hilkl1met merkezi. vay1 paditahi- Padi~ahm i~·ilikler·
Kemali te1ekkur - Te$ekkUriin son le dolu yilksek izni.
derece £azlahA"•· Malimal- Dopdolu.
KAin- Orada olan. Muaaadei celile- PUyilk adamm
Kariben - Yakmda. mUsaadesi.
Kaviyyen- Kuvvetli surette. Merkume- Ad1 ge~en kadm.
Kelam- Soz. M6tehallik- Yarad1h$ta huy alan.
Kalebent- l\aleye baR;h, kaleden Mutta11f- Bezenen.
d1$art ~1kmamaya mahktlm. . MGatagraka hilznQ eaef- Kedcre
Kant olan - In an an· I
batm1$.
KAffeai - Hepsi. Mucerret- Yalmz.
Kitlei mGnevvere - Okumu$. di· I Metrubab taire- Ba~ka i~kilcr.
ma~ aydmhk kalabahk. Memnu- Yasak.
Kitlei mutaauai>a- Eski dU$ilnce · Matarifi saire- Ba$ka masraflar.
lere baglt kalabahk. Meamuumuza gore- 1$itti~imize
gore.
L MGsebbip - Sebep olan.
Metime - Bir ~eyin dogacatt yer,
Leyalii aaireye tatbikan - Bn$ka anasmm karnmdaki ~ocuP:u heslemiye
gccelere uydurularak. ba~ka gecelcrde yarayan kan torbas1.
oldugu gibi. MGttecir- Kirac1.
Ldbiyab nefi1e - Gilzel oyunlar. Muallime - Kadm hoca.
Lltlfe - Saka. Mahalli aabakmda - Eski ycrinde.
Uyalu in'itafa nuar - Goz atma· Mitefebbia- Girgin, kolayea 1$ tu tan.
ya IAy1k. M6tetebbi- Og-renmek i~ln ugr8$an.
Lenenak - Titreylcl. Mebaul- Roi.
Leffen- Bagh olarak. birlikte. Milteaddit- Say1s1 ~ok.
----'-------~------~--- --- 129 - -- -
0
.. L - _ - - VAKIN CA~LAROA
Muhteteni - Gosteri$li. Mubafazai 11hhat- Saghg1n ko-
Mukabil - Kar~1. runmas1.
Memalik - Memleketler. Me'nfes- Nefes ahnacnk yer.
Mucip- Sebep olan, icap ettircn.. Menfez- Delik.
Memul- Umulan. Medan itiraz- ltiraza sebep "Olacnk.
MetbG sena - Metetmek, ovmek. Meuetmez - LAz1m olmaz.
Milbaderet-Ba$lamalc,acele etmek. Musavvir- Anlatan, gtiz ontinde
Menedilmit - Yasak edilmi~. canland1ran.
Mutanza- Parantez. Bir si.iziin iki Melekine- Meleklere yak1$1r ~ekilde .
tarafma konulan umak i~reti . . Masumane - Kabahatsizce.
Mab1u1t- Mahsus, bilerek, maksatla MiirebbU hlulyat - Duygulan ter-
yap1lm1$. biye edlci.
Mahrem - Gil!tt. Mueuesel tema,aiys- Tiyatro mu-
Mamafih - Bununla beraber. essesesi.
Mutuarnf- Kullanan, sahip. Mesaibi istibdat - lstibdat idaresl-
nin sebep oldugu feltlketlcr.
Menfa- lnsanm ce1.a olmak tizere
gonderildigi yer. Meskatiin anha-Kendislnden bah.·
sedilme~· en, hakkmda susulan.
Menkabe - HikAye, o\·iiniilecek ~ey. Makanu emanet- Sehreminllti,
Mefkut- Bulunm1\·an.
· beIedi ye re1s
· 1·a-·
•&•·
Miitaa111p - Bir i$e hnkh da ,)Isa, Memaliki miitemeddine - Mede.
haks1z da olsa fazla sanlan ( Eski I
nile$mi$ memleketler.
kafah). Mazbar1 terakkiyat - \'iikselme·
Merdut- Reddedilmi$, geri ~evrilmi$. lere kavu$mU$.
Mattel- Ge~im. Miili.hazab milfide- Faydah dii-
Muqeret- Ya$ay1$. $Unceler.
Muhip- Seven. Mahi hall ruml- Ruml senenJn
Mirakabe- Kontrol etmek, gijzden $imdikl ay1.
ge~irmek. Mubarrer - Yaztlm1$.
Muaur - Ayni as1rda ya$tyan. Mahtye- Ayhk.
MOhllk- Yok edlci. Mulizunin - Stajiyer olarak devam
Milnferit- Tele ha$ma kalm1$. edenlcr.
MOteverrim - Verem hastahgma tu- Muvazzafin- Vazife sahipleri, ay·
tu Imu~. hkhlar.
Mesirei efkir- Dti$tincelerin ge- Mansup - Tayin edilm1$.
zecegi yer. Mutllktyet- lstibdat idaresi.
Mevadi ihtirakiye- Yamc1 mad· Mlleli medeniye-Medenl milletler.
deler. Mueddi - Sebep olan.
Maballi buru~ - C:•kma yeri.
Mazarrat - Zararlar. N
Medan taayyii1 - Ge~im sebebi, Nagamat- Natmeler, gii?.el scsler.
gc~im vas1tas1. Necabetla- Temii soydan gelmi$.
130
 TURK TIY A TROSU
Nazir- Bakan. Raza dil - Goniil s1m.
Nokaantyet- Eksiklik. Riyarun enC8Jlll - Yalanm sonu.
Neaaythiha'ri- l~inde nasihatler olan. Rical - ~:rkekler, hiiktlmet adamlar1
Nefyolunmu1- SurUlmil~. Rengirenk - Tiirlii rcnklerde. •
Nadir - ~i az bulunur. Ruhaab reamiyeal i1Ubaal edll-
NOmajt1- Gi)sterl~. mit - Resmi izni ahnm1s.
Naip- Vekil. I ldkim vekili. Rubu - Dortte bir.
Nazari tUbara almak - Ehemmi · Refte refte - Pnr~ par~a, k1s1m
yet vennek. k1s1m, dercce derece.
Nazir- Benzer, es.
Nedamet- Pisman olmak. s
Nezft dfmagt- Dimagm akmas1. Seyyar- Gezici.
Nazari dikkaU mutiklfane- K1h Sunufu bendegin- Kullar, koleler
kirk yanct dikkat baktfl. sm1nan.
Noluanlt terUbat- Oiizendeki ek· Siintr- Sevin~.
. ~iklik.
Sermayedar- Tkarette ortaya pa-
Nakayt1- Eksiklikler. ra koyan, mat sahib!.
Nokaanl- Ekslklik. Sezavar- LAy1k.
Nu1hateyn- lki nusha, iki kopye. Sahihen- DoJtru olarak.
Nu1bal aanlye- lkinci kopye. Setrolunur- t'>rtiiliir.
Sehvl muzhlk - Giildilriicil yan Ir~.
6 San'atklrane- San'atkdrlara yak1-
s1r ~ekilde.
Orf- lnsanlar arasmda otedenberi
.siiriip gelen Adetler. Sezavar1 bayret- Sas1Jm1ya lay1k.
Sabnei bevea- ()zenme, heves et·
p me sahnesi.
Salis- (\ :iincil.
Pirayei aahnel hezllyat - Alay, San'ab mergube - Bclenilmi~ san'at.
eg-lence sabnesinin silsu ( Saka, alay Sad1re- (1kan. [Dcvlet dairelcrin·
esmek, cg-lence manasma gelen bezl den yaz1Jan tezkerelere konulan nu·
kelimesi bu kitabm i~inde matban maralara sad1re numaras1 denilir.
yanhft olarak bezel seklinde dizil· Savb1 aclzaneme tadeai- Aciz
mistir; hezliyat-Eglencelrr) Jere yak1~1r ~ekilde olan benim ta·
P6r bayat - Canhhk dolu. rar1ma geri gonderilmesl.
Rakaetmek - Oynamak, dansetmek Sahibi vukuf- Bilgi sahibi.
Reftar1 c:lilffrip- Goniil aldauci gidi~. Serdetmek- Soylemek, ortaya koy-
Rumame - Gilnli.lk yaz1, gazete. mak.
Rajmen - Oylde oldugu halde. Serke,llk- Dikba~hhk .
Rtyaklr - Yalanc1. Serpu1- B~a giyilecek si:y.
R6yayi tabir etUrmek - Goril ·
len riiyanm · ne manaya geldigini ~
sorup anlamak. ~ebzadeglm c1vanbahtan- Ta-
131
i- - YAKIN CAOLARDA
Iii gen~. talili $Chzadcler. lSehzade • Tablbi mecazlp- Delller hekimi.
padi$ah ~ocugu.) Telkin- Bir fikri as1lamak.
~erefvuku 0Jmu1- ~ereflc me~·­ Tezytf- Al~altmak, alaya almak.
dana gelm1$. T emapger- Seylrci.
$ayan- l..Ay1k. Tab1 - Bas1h$.
$ohreqlar- Tanmm1~ s<>hret ka· Temaoayi hilner- Hiineri • seyret-
zanm1s. mek.
$ayana takdir- Begcnilmege lay1k. T ecr6bei zaUye - lnsamn ken di
$er't bile- Din kanunlanna uydu- denemesi.
rulmu$ hile. Taaau'dab teneff61lye - Ncfes
$alrane- Sairlere yak1,1r sckildc. alma gii~liikleri.
$qaa- Par1lt1, gosteris. Tevecciihii lmme- Herke.sin hos-
$Ir- Asian. gormesi.
$erh - Anlatmak, par~alara ay1rmak Tadat etmek- Saymak.
$uunu 1uze1te- Ge~mis vakalar. Temeyy6z etmlf- One ge~mis,
$ealrl miJliye ve diniye- i\lillct birinci gelmis, farkh.
ve din usulleri, AIAmctlcri. Taha11ul- Has1l olmak.
Tebell6r- meydana ~1kmak.
T Tlya tro muhlplerl - Tiyatro se-
Tevalk- Doi;rulugunu meydana 1,:1·
ven !er.
karmak. Temeddiin- Medenilesmek.
Tevazu- Al<;ak goniilliiliik. Tevhldl meaai- <;ahsmalari birles-
Tavalf- ~as1l oldu~unu anlatmak. tirmek.
Tezyln- Siislemek. Tel'ln- Lanet etmek.
TerennGmaaz- Sark• soyleyen. Telifi -- Verine getirmek, odcmek.
Tlyatrohane- Tiyatro yeri. Tebyiz- Bcyaza ~ekmek; yaz1y1 mils·
Tetrlf- Serer vermck, gelmek. \'edde halindt: yazdtktan sonra bir
Tebeayi miilflklne- Padisaha tabi kt:re de temiz yazmak.
olanlar. Takclimi aa vb1 ilit aaafanelerl
Tezevvii~ etmek- f'~vlenmck. k1bnan- Vezirlere mahsus yiiksck
Teavlye- Oiizeltmek, borcu vererek yere verilcn.
hesab1 diizeltmek. Tetekkiirab haliaane- Temiz, ka·
Tarafeyn- lki taraf. n~1ks1;( tcsekkiirler.
Tenvlr- Aydmlatmak. Telaffuz- Soz sovlemc.
Tefrl1- Dosemek. Tecvlt - Kaideye u.ygun, giizel oku-
·T ahatttir etmek- Hat1rlamak. mak.
Tava11ut- Ortaya girmek, ara bul- Takrir- Anlatmak, ders vermek.
mak. Taaavvut - Ses ~1karmak.
Tali - lkinci dcreccde. TemetUi- l\azan~, kar getirmek.
Tahaln - Bei';enmek, l!,'iiiel bulmak. Tekell6m- Konusmak.
Tekellitmiln teliffuzu - Konus· Tema1ageran- Seyirciler.
mada sozleri soylemc sekll. Tebligi vakaa tevfild hareket
- - -- 132
 TORK TIY ATROSU
etmek - Bildirilen $Cklc gore ha· "l'
reket etmck, hareketi verilcn emre
uydurmak. Yegine - Tck, biricik.
Tazytk - S1k1$t1rmak.
iJ
z
Omntye - Umulan $Cy. Zevat- .Zatlar, kimseler.
Ztkrolunan - Adi ge~en.
v Zlverl 1llki 10.tur olunan- S1t1r-
lann elbisesini giyerek siislenen, ya·
Vasi - Babas1z ~ocu~u ve mallanm z1lan.
idare etmiye memur edilen kimse. Zubur etmek- Ortaya ~kmak.
Vellnimeti bimlnne.t - Borcu ol· Zevab varlde - Gelen kimselcr.
m1yan besleyici. Zamana zuhurunda- Ortaya ~1k·
Varaka - KAflt tezkere. ngi zamanda.
Vake1Ay1 flham - Biiyilk, hlirme· Zlfah blldr- El dokunulmam1$ k1·
te ldy1k naz1rlar. zm cvlcnmcsi, Bozulmamt$, el doku·
Vu11At - Birle$mek. nulmam1$ birle$me.
Vabe1te - Ba~h. Zemini vak'a- Vak'anm ycri.
Vaz'• aahne edilmit - Sahncye Zevall aaat- Gilne$in battilJ zama·
konulrnu$. m 12 sayan · alaturka saaL
Veaaltl temdiniye -· Mcdenileftir- Zlrde- A$1~da.
me yollar1, vas1talar1. Zlya ve inhtlllden vikaye- Kay·
Vaztfel Aliye - Yiiksek vazife. bolmaktan vc bozulmaktan korumak.

133
Allmet Salt matbaast I:. s. 1i 109
 Yak1n ~aglarda

Tiirk Tiyatrosu
ikinci cilt

Ciimhuriyetin ilk
on y1hnda

Basrliyor
YAKIN <;A~LARDA
TORK TlYATROSU
KA.NA.AT KUTUPHANESi
T Urk Tiyatrosu
Tarihi

Refik Ahmet

Natlri

KA:NAAT KUTUPHANESi

latanbul, 1934
Ba tlt1b1n l~IJldetl yaz1 Ye reslmlerin 1hnmas1 ve bqta dtllere ~evrtlmesl
• telU halk1 tanunana gijre • yazandan lzln 1lm1y1 bajthdtr.
1kinci cilt

Cumhuriyetin
ilk
on ydmda
- - - VAKIN CAOLARDA

ICINDEKILER

Onsoz
1.- lstanbulda fehir tiyatrosu kurmak t~ebbiisi.i.
2.- ~ehir tiyatrosu nibayet kuruluyor.
3.- Dariilbedayide son vaziyet.
4.- Istanbul $ehir tiyatrGsu sahnesi.
5.- Tiyatromuzda oynanan eserler.
6.- 'fiyatro muharrirleri ne kazamrlar ?
- 7 . - Istanbul fehir tiyatrosunun bilt~esi, kadrosu
8..:.._ Behzad'in jtibilesi.
9.- Tiyatro mektebi.
10.- Hususl tiyatro beyetleri.
11.- Anadoluda verilen t~msilJer.

It.- Anadoludaki tiyatro binalan.

13.- Gazl ve dyatro.
14.- Halkevleri temsil $Ubeleri.
J5.- Tiyatro nefl'fyan.
J6.- Yabanctlar ne diyorll!'?

8
- --- - -- - -- - - TORK TIVATROSU

ON SOZ

Tiirkiyede Uyatro hareketinin na11l ba1lad1g1, Turk tiyatrosu·

nun kurulmasma na11l (:ahtdd1g1, hangi yollardan yiiriindiigil, ne·
relere varald1f1 hakk1ndakl aratbrmalar bu kitabm birinci cildini
meydana getlrdi. Birinci cildin sonunda da soyledifim gtbi Turk
tiyatrosu yanm a11rdan fazla bir zaman uzun siiren bir ba1lama
halinde kalm11llr.Bu ba1lang1cm 1erefll safhalar1 da yok deflldJr,
fakat Osmanb devletinin kor, manbks1z zihniyetl bu giizel san'·
at 1ubesini anlamad1 ve onu daima gil(:liikler kartmnda ve hima-
yesiz b1rakb. Bu ali.kas1zbgm netic?sl olarak Turk tiyatrosu ilk
yaram a11rhk omriinun sonunda dafllma, bozulma, ortadan sili-
nip yok olma vaziyetile kartdafb. Bu safhalan kitab1m1n birin-
ci cildinde tesbit ettim.
Cumhuriyet, Turklye l~ln her sahada yenJden hayata dogma
demektir, Uyatroda da boyle olmu1tur. Cumhuriyetin alk y1lla-
r1nda memleket mildafaa11 ve Tilrkiyenin mllletler ara11nda
vazlyeU yoluna konulduktan sonra lrfan mes'eleleri tetktk ve
tanzim olunurken tiyatronun da devlet taraf1ndan ehemmiyetle
kar11land1f1n1 gorilyoruz. Bu alika, bu giizel san'at 1ubeslnln
lstlkbali i(:ln ~ok ilmttler verlyor. Bugiinden faydah netlceleri
ogrillen bu himaye tlyatromuza yabanc1 memleketlerde de ehem-
miyet kazand1rm11 ve gofaumilzu kabarlmltbr.
Kitab1m1n ikinci ctldi, tiyatro tarihlmizln bu guzel tecelliaini
teabit etmek lstiyor.
lhybeliada 198.':J
 YAKIN <;AO LA RDA

1. - ISTANBULDA ~EHlR TlYATROSU

KURMAK TE~EBB0S0

I. Necmeuin Arif Beyin raporu.

II. Miitehass1slar komisyonunun raporu.
Ill. Temsiller.

Istanbul .Belediye Mecliai 13 haziran 1923 i~timaanda Dariil-

bedayii miirakabe etllrmek kararm1 vermif, i.zadan doktor
Necmettin Arif Beyl bu fte memur etmf1ti. Necmettin Arif Bey
bu aenenin afustoaunda belediye murak1b1 safa tile DarGlbedayi
idare meclisine girdt. Yaz gelmif, tlyatro tatil edllmiftl. Yaz ge~­
ti, tiyatro mevsimi geldI, fakat temaillere ba1lamak i~in artist
bulunamad1. Dariilbedayi temail heyeti daf1lm11b. Belediyenin de
bu vaziyette bir Uyatroya verebilecek para11 yoktu. Eaaaen bele-
diye mecllsinden tiyatroya yardam i~in i&tenllen o kG~iiciik tah1i-
1at tiirlG itfrazlar ve giiriilUiler i~inde gii~liikle kabul ettirilebi-
liyordu.
Bir taraftan da defterdarhk Darulbedayiln yaka11na yap11m11,
vergl lateylp zorluyordu. Istanbul 1ehremanetlnden 1147 aad1re
numaraaile 30 eylal 1339 (1923)° tarihile Istanbul vilayetl defter-
darbflna yazdan tezkere vazlyeU beligatle anlabyor. Bu tezke·
renln auretl 1udur :
" J\.1emlekccin yegdne tema~a mi.iessesesi olan Dari.ilbedayi ;lJO senesindc
~ehremanetince tehzibi ahlaka hadim olmak uzere tesis edilmi~ bir mekteptir.
Mezkt}r miicsseseden temcltti vergisi namile bir meblag mutalebe edilditi he·
yeti idareden bild1rilmektedir. Emanet~e her sene bir meblllgi muayyen ve·
rildigi halde bile vaziyeti maliyesini . duzeltemiyen bu mtiesseseden bir de
temectti resmi namile bir para istifasmas te~ebbiis edilmesi esasen pek mu~ktil
olan vaziyetini bir kat daha vahimle~tirecc~inden resmi mezkt}run istifastndan
sarfmazar olunmastm rica ederim, efendim." [I]
Darnlbedayi idare meclial reisi Nuri Bey, bu vaziyet kar11-
1mda iatlfa edlp ~eklldi. Bu auretle mue11e1enin inhllall tamam-
lanD11t oldu. (Tetrinfaani 1923).
Cumhuriyet, Darulbedayll bu vaziyette buldu.
(1 J Istanbul Beledlyrsl c:vrak mah7.enlnde 11801! es•s numarah dosyt, U~UncU k151m.
lO
 TORK Tl\'ATROSU
Istanbul belediye media; namma Dariilbedayii miirakabeye
m!mur edilm11 olan doktor Necmettin Arif Bey, 8 kinunuevvel 1

1923 tarihfnde bir rapor yazarak c!miyetl belediye r.!l1li1llil-

ne verdl. Bu rapor belediye meclistntn 23 kAnunuevvel 1923 1~­
tinuunda okunup m\lzak!re edildi.
Necmettin Arif Beyin raporu 1u ciimlehrle ba1lar :
.. Cemiycti umumiyei helediyece l);iriilbedJ~·ic liiiiif huyurulan he~ bin
lira 1ahsisat1 miirakahc ctmck iizere cemiycii muhrercmenin 13 haziran I 339
tarihli celi;esinde acizleri intihap buyurulmU$ ic.lim. Yaz 111C\'Siminin huhlli\e
Dariilbedayi tat iii faaliyet etmi~ vc hil:!harc h~ yt·ti id are ilc san 'atkdrlar
arasmda has1l olan mubayeneti efki\rdan dolay1 san':nk:lrlar titcye beriye
datrld1g1 gibi mevcut hey'eti idarc de ,·azifcsini hU:rnU istimal edcmeme-
slnden dola~·1 ortadan k11lkm1~ oldugunu gordiim l\u bapta riHekeyi kirama
ahvali bi1araf11ne te~rih e1mek ,.e mafumau k:\fi~·e ,·cr~biimt·k i~in Dariilbcd.ryi
hakkmda berve~hi ati maruzarn1 hulunm11p;1 l'ayd:sl1 a,ldcyh:dim.,,
· Necmettin Arif Bey bu ilk sozlerd!n rn~ra raporunda Dariil-
bedayiin tarih~eslnt ve yapt•i• hizmetl!ri anlabr, miiessesenln
babnasmda ihmalin, idareslzltiin, Ean'atkirlar arasmdakf ge~lm­
sizlliln ve nibayet miitareke aenelerinin buhranh vazlyetinln
mueaslr olduiunu aoyler, miieuesenin lilzumunu mudafaa eder,
diriltilmealnl ister, bu arada 1unlar1 soyler:
.. Belediye, bugiiu ~ok derind~n ~ar~1'm1$ olan 111iie~s1·~cy i hafir hir tamir
ile iktifa ecmemeli, yeni ve saj!;lam tem,·lll·r ii xcrinc t... krar ~ urmal1d1r. Bu
suretle Avrupadakiler gibi hir konscrv:ttuvar t!cp;il. fokat hali:nizc gi.ire bir
· tiyatro mektebi viicude getirilcbilir...
NecmetUn Arif B~y, raporunda miiessesenin na11l kurulmas1
hakkmda da baz1 tavsiyelerde bulunuyor. Bir tiyatro mektebile
buna m!rbut bir tatblkat 1ahne1i a~almasma, m-,vcut san'atkar-
larm ve miit !ha1111larm muallim, muallim mua vini, miizaker .?cl
glbi kulla01lmaaan1, Avrupanm iklncl derece san'atkarlarmdan
birlnin de rejlsor olarak getirilmesini, yenlden bir miieaaisler
medisi · lefkil edilerek yenl bir nizamname yapalma11m, kadm
erkek talebe abnmas1n1, yenl te1kilit viicutle getirllmesinl ve
Dariilelhan i~in yapalmas1 taaavvur olunan binada Dariilbedayi
l~in de. dara ve· idare -yerl· aynlma11m l1Uyor.
C!mlyeti umumlyei b~lediye, bu raporu miizakere 'ettikten
IOnl& Dariilbedayifn asrl vc mukemm?l bir hale getlrllmesi i~ln
1340 (1924) 1en~1inde ~ehremanetintn liz1m gelen tetkiklerl
yapma11na ve daha sonrakl aenede e1a1h bir proje haz•rlay1p
belediye m~cllsine teklif etmea!n~ karar v?rdi.
Il
VAKIN CAOLARDA
.- - - - - - --- - ----- -- - TURK TIY A TROSU
Istanbul 1ehreminliginde Ali Haydar Bey bulunuyordu. Ali
Haydar Beyin reisligi albnda toplanan ,Sehremaneti enciimenl,
b!ledlye mecllslnln kararm1 yerine getbm?k i~in tatbikata ge~tl.
"DarUlbedaylin ,Sebir tiyatrosu haline getlrilmesi i~ln belediyece
ldaresi e1aa1 takip olunarak mii!111eaenin asrm icaplarma uygun
bir 1ekilde tanziml hakkmda tetkikatta bulunmak iizere U11aki
zade Halit Ziya Beyin rel1llgi altmda . Hayrettin Nedim, lzzet
Melib, Necmettin Arif, lbnirrefik Ahmet Nuri, Celll Esal Bey-
lerden miirekkep bir komiayon te1ktli ,Sehr ·manetl Encllmenlnln
7 1ubat 1340 (1924) taribll l~tlm&1nda kararla1tanld1."
lstanbulda ,Sebir tiyatroau kurulmaa1 Ii.fa bu suretle ilk defa
ortaya ~1km11 oluyordu.
Darulbedayiln belediyece idare olunacak ,Sebir tiyatro1u ba-
llnde tesial ~relerinl ara1brmafa memur edtlen komtsyon azasma
yenl vazifeleri 16 1ubat tariblt 289 numarab tezkerelerle bildi-
rildi. Komisyon toplamp ~ahttJ ve kaleme ald1fl liyihaya 15
mart 340 (1924) tarihile ve komisyonun relsl Utpakizade Halit
Ziya Beyin imza11m ta11yan tezkere ile birlikte Istanbul Valisl
ve ,Sehremini All Haydar Beye tevdi eltl.
Bu layihada da Dariilbedayiin teslsinde giidiilen makeat, mii-
e11e1enin 1331 larihli ilk nizamname1inde kaydedildlgl 1ekilde[l]
leebit olunduktan sonra Dariilbedayiin devam etmemestndekl
sebepler gosterilir. Bu arada lstanbulda blr ,Sehlr tlyatroau btna11
bulunmama11 ve Dariilbedayle verilen tabsilalJn azbfl bilhaeaa
kaydedilir. "Pek genit manalar tfade eden" Dariilbedayi isminin
de b1rak1lma11 ve yeniden kurulacak miie11eaeye ",Sehir tiyat-
rosu" denilmeai lstenilir. ,Sehir tiyatrosu l~ln 15 san'atkirclan mu-
rekkep blr kadro teklif edtllr. Bu kadroda aan'atkarlar dort 11mfa
ayralm11br; hepsi maa1hd1r, en yiiksek maa1 yelmlt lira, en az
maa1 otuz bet liradar. Bundan ba1ka ha11littan birinci 1m1f san-
atkirlara yiizde bir bu~uk, dordiincii 11naf 1an'atkirlara yiizde
yar1m hi11e verilmesi istenilir. Komlayonun teklifine gore
,Sehir tiyatrosunun bir miidirl umumial, blr de tehremanetince
intihap edilecek idare meclisi olacakbr. ldare meclisi kendl ara-
110dan ii~ kitillk bir kiraat enciimenl ay1racakt1r. ,Sehlr Uyat-
rosunda oynanacak eser~er bu enciimen taraf1ndan ae~ilecektlr.
ldare mecliai izaama her i~tima i~in bet lira huzur hakkt veri ·
lecekUr. Komi1yon,liy1hasmda bunlardan ba1ka Avrupadan 250
llraya kadar ayhkla bir rejisor jeneral getirtilmesini, iki suflor,
bir makiniat, bir makiniat yamaf1, bir anbar memuru, bir anbar
[tj 811 ~icabin bldncl cllJI S %

13
 Milli aoAne •an'atlcarlar1 - $arli Bey ue arlra.la1/a,, - Tra61'onr/a

memuru yamag1, bir kitip, bir muhaaip, bir kap1c1, bir odac1
tayinini istemekte, ona gore bir biitce tanzim etmektedir.
Bunlardan ba1ka bir de yeniden aan'atkir yetittirmek iizere
bir mektep ac1lma11, hocalaranan imki.n niabetinde A vrupadan
getf rtllmeai, olmazaa buradan tedarik edilmeaf, mektebe yarm
hanam olmak uzere otuz talebe abnmaa1 teklif ediliyor, okutu-
lacak dersler, dera aaatlerl, talebeye verilecek iicret hakkmda
miitali.alar aoyleniyor, istanbulda bir tiyatro blnaa1 yaptmlmau-
DID elzem oldugu tlave edlllyor.
Sehremlnl vekili Ali Haydar Bey, lay1hay1 $~hr~reanetl en-
ciimenine havale etti. Bel,diye i1lerinln dagdagah oldugu, itral
altandan kurtulab pek cok gecmemit olan f:!hrin para a1kmt111
cektigt bir devirde ldi;Sehremaneti enciimnii liy1hanm 1ehremi·
nl veklli Beyin de bulundugu bir iclimada okunmaam1 kararla1tar-
d1.Sonra layahanan altana " miinasip bir zam!lnda etrafhca okun-
ma11., kayd1 konuldu.Daha aonra okundu, fakat fclndekl teklifler
bir karara baglanmadan lay1hamn aaklamlmaama karar verildl,
belediye evrak mahzenine gonderildi.
latanbulda 1ehir tiyatroau teaiai te1ebbii1iiniin ilk aafha11 budur.
Sehir Uyatroau teaisl te1ebbii1u ortaya konulur, lay1halar ya-
zahp ctzilir, projeler yap1hrken bir taraftan da aan'atkarlardan
bir lo1m1 1923-1924 tiyatro mevaiminln ba1lama11 uzerin! latan-
bulda toplanm11lar, Dariilbedayiin hie olmazaa flrmasandan istl-
f ade etmek latemltlerdl. Muvahhit, Behzat, Nurettin Sefkatl,
Vaafl, Hazim Beylerle Kmar, Mina, Bedla ve Miinlre Hammlar
14 -- ---- - - - - - - - - - -·- - - - - - ------'
 TORK TIY A Tl~OSU -
bu heyete dahildi. Beledtye tahaiaalL kesmit oldugu i~in o aenelik
haadAb aralarmda pay etmek iizere ~ab1mag1 ve Darulbedayiin
nizamlarma tabl olmag1 kabul ettiler. ,Sehzadebatmda Ferah
tiyatrosunda temaillere ba1laddar. Bu mevalm boylece ge~ti.
1924 haziramnda belediye milrak1b1 Necmettin Arif Beyin
leklifile Darillbedayiin itlerine bakmak ilzere muvakkat bir yt:ni
idare mecliai te1ekkiil etti. Halit Ziya, Sali.h Cimcoz, Huaeyin
Suat, Ahmet Nuri ve Ibrahim Necmi Beylerden milrekkep olan
bu muvakkat heyete bir ,Sehlr tiyatrosu teaiai diitilniilmekte ol·
dufu, o zamana kadar mevcut kar111khg1n giderilmeai ve beledi--
Yece verllecek tahaiaabn 1arf1na baktlma111 i~fn hem idareye, hem
aahneye ail itlerle me1gul olmak iizere intihap olunduklara btl·
dirilmifti. Ayni zamanda belediye i.zaamdan Ayni zade Hasan
Tahain Bey de
Necmettin Arif
Beyle beraber mu-
rak1p olarak bu
hey'ete dahil bu
lunuyordu.
1924 kit mev·
•imtnde Dariilbe·
dayt belediye mec-
lialnden yeniden
ahnan bet bin lira
tahsiaatla ve bu
hey'etin idareain-
de Tepebata tiyat
roaunda faaliyete Milli •ohne •an'atlrcir/arcnJan JorJd : SaiJon Mina, ~ehper,
ge~ti. Ratit Raza, ..... Anoyi• Hancm/ar
Muvahhit, Behzat,
Vaafi Beylerle Mina ve Bedia Hammlar ve dlger baz1 aan'at-
karlar temail hey'etini letkil ediyorlard1. &tuirul Muhain Bey
bir zaman film itlerile me1gul olmu1, aonra da Ahnanyaya
gitmifti. Diger baz1 aan'atki.rlar da ~ekilmlt vaziyette idiler. ,Sadt
Beyle baz1 arkada1lar1 da Anadoluda ~b11yorlard1.
1925 k11mda latanbulda Darulbedayt once Tepeba11 ttyatro-
aunda, aonra Beyoglunda Fran11z Uyatroaunda Ratil R1za Beyin
idareai altmda tematller verdt. Muvahhlt, Vaafi R1za, Adil Bey-
lerle Bedia, Mina, Aznif Hanunlar bu hey'ete dahil idiler. On
bet aydanberi aahneden ve memleketten uzakta Y&fiyan Eliza
Btnemeciyan Hamm da ramazan temaillerl l~ln Avrupadan gele-
rek bu hey'etle beraber ~bfb. (Nlaan 1925).
15
 YAKIN CAOLARDt\ - - - - - - -
Darulbedayi firma11 altanda toplanan aan'atkarlar Beyoglun-.
da temsil verlrken latanbulda da ~ehzadeba1mda Ferab Uyatro-
1unda 1ab1k Dariilbedayi 1an'atkirlar1 Ertufrul Muhain ve arka·
da1lar1 ilmi albnda te1ekkiil eden hey'et but6n tiyatro mevai-
mince muntazam temailler verdi. Ertulrul Muhsin, I.Calip, Beb-
zat Hi.kt, M. Kemal, Hiz1m, Muammer Beylerle K.inar, Neyyire
Neyyir (Milnire), Necli, Nermln Hammlar bu hey'eti te1kil
ediyorlard1.
Birka~ senedenberi Anadoluda temailler vermekte olan ~adi
Bey "Turk tiyatroaunu himaye cemiyeti,, adh bir te1ekkiil viicu-
de gelmesine ~ab1m11, bu ceml-
yetin yard1mile faaliyetine devam
eden temsil heyetine de "Milli
aahne,, laminl vermi1U.Milli 1ah-
ne Ankarada ve Anadolunun
muhtelif tehirlerinde temstllerfne
devam ediyordu.
latanbulda ~ebzadebatmde
Ferah Uyatrosunda temailler ve·
ren Ertugrul Muhain Bey ve ar·
kadqlara, yaz gelince Karadeniz
turneaine ~1kblar, tumenln 10·
nunda da heyet daflld1. Ertugrul
Muhain Bey Rusyaya glttl. Ney-
ylre Neyylr Han1mla l.Galip Bey
Anadoludakl "Milli aahne,, hey·
ettne tlttbak ettiler. Milli aabne
latanbula da gelerek Taksim
Eliaa Bi,..meciyan Hanim 1925 I• bah~eainde temslller verdi (Eylikl
1925). Bu 11rada Raitt Raza Bey
idaresindeki Dariilbedayi temail heyeti Karadeniz aahillerine
turneye ~1km11ti.
1925 aeneai katanda Karadenizden donen heyetin o yd lstan-
bulda Tepeba11 Uyatroaunda temsi!ler verdiiinl goriiyoruz. Ratit
Riza, Muvahhit, Behzat, Vaafl Raza, Hiiseyln Kemal, Bedri, Mu-
ammer, Hazim, Raza Fazal, Emin Belig, M. Kemal Beyler, Bedia,
Necli, Cemile, ~aziye, Kmar,Mina ve Aznif Hammlar bu heyeti
te1ktl ediyorlard1. Daha aonra l.Galip Bey de Milli aahneden ay-
nhp gelmif, bu heyete gfrmifti.
1925-1926 Uyatro sezonunda lstanbulda Tepebat• tfyatro-
sunda faaliyette bulunan bu heyette Ratlt Raza Beyle blrka~ ar-
kada11 if aahibi ve bi11edar vazlyette idiler, digerlerl iicretliydi.
16
 TORK TIY ATROSU

a.,it Risa S.yin itl,.,...l allU1tla fGl&fan DariJlheJoyi aan'alliarlar1 Taluina 6alic:e•
....,,. aalin..i cJniJntl• : { Y•rtla oturanlar ( •alJon) Muomm•r, Risa Fotl1l, aali8r
ffllatr1et. aa/18r Zalii Seyler; iali•mleJe otaranlar ( •otJon) Nec:la, $asiy•, Asnil,
lle#li-. l.Ayll Hon1ml4lf'; ayalitaliil•r ( aaitlon) M. Kemal, Bel.sot Halli, Rorlt Risa,
Vaali, Batlri, Maoahliit. Has1m, Mahmat Bey/ar. J

Tiyatro mevaimi 1oyle boyle ge~ti ve yaz gelince hi11edarlar

•DariilbeclayU daitlblar. Bu 11rada Neyyire Neyyir Hanam da Milli
Mime beyeUnden ayrilmif, lstanbula gelmifti, bir zaman sonra
o da Rusyaya Ertuirul Muhsin Bey in yamna gitti.
1926 aene1inin kt11nda Milli sahne heyeti Anadoludan gelmit,
Ltanbulda Tepebat• tiyatrosunda faaliyete ge~mitti. ~adi Bey,
IN .heyetin ba11nda idi. Ratit Riza, Behzat, R1za Fadil, Adil, Ya-
flll', Nurettln ,Sefkati Beylerle Nebahat, Cemile, Mina, ,Sehper,
Anayi1 Han1mlar bu bey'eti tetkil ediyorlard1. Bu hey'et 11-
tanbulda bir mevaim faaliyette bulundu ve mevaim tonunda
Md1t aallne hey'eti arbk bir daha toplanmamak iizere dai1ld1.
$adi Bey de bu suretle aahne hayabndan ayrild1. Kiaa bir zaman
.lleJ:et Ratit R1za Beytn idaresinde ve '' Turk tiyatrosu " i1mile
la&liyette bulundu. ·
1926 k1110da Darulbedaylin de bu 1efer eaki taazzilere benze-
mlyen bir 1ekilde yeniden kuruldufunu goriirfiz. 1926, Dariilbe-
dayi i~in de, ltyatro tarihimiz i~in de ehemmiyetle kaydolunacak
bir tarih l:iq1d1r.
17
...,
- - - - - YAKIN C::AOLAROA

2. - SEHlR TlYATROSU NlHAYET KURULUYOR

I.I )ariilelhanla Dariilbcdayii hirlc$tirmek.

II.Dcvlet te$kil:\u \•e giizel san·atlar.
111.Odeon temsill~ri.
IV. Ti yatro \•ergisi hafifletili ~·or.
V. lsml't Pa~a ,.e ci~·acro.
VI. Ertu9;rul Muhsin rcjisiir.
\·11. S11n cdch! hcyet

1923 ve 1924 aenelerinde muhtelif aahalardaki dnleU teal• f1len

araamda henilz aan'at itlerile eaaab tekildeme1gul olmak ftnabn1 1
bulam1yan Cumhuriyet hiik umetinin 1925 1eneai afuatosunda bu
yolda eaasb bir ad1m att1g1m goruyoruz. Bu, lstanbulda bir ken...
aervatuvar kurmak te1ebbiisiidiir.
1914 te Dariilbedayiin i~inde kurulmut olan mu1ikl k11nu,
daha ilk zamanlarda kapatalm11, bir miiddet aonra Darilelh&n
adile ve latanbul vilayetine bagh ayr1 bir miiesaese halinde a~il­
m11ta. Dariilelhan uzun zaman yalmz alaturka musiki me1keclilen
bir yer olarak kalda. Sonralar1 Musa Sureyya Bey mUdur olduk-
tan sonra Dariilelhanda bir de garp muaikiai tubesi a~lda. Musa.
Siireyya Bey, 1ark mualkisinln yiiksek iistatlanndan Kirlftzell'
A11m Beyin ogludur. Sark musikisini memleketinde OiJ'endikten·
sonra Almanyaya gitmif, garp musikial tahailini Berlin konaena-
tuvarm1da yap~f, Tiirkiyeye doniince kiz ve erkek mekteplerinde-
uzun zaman musiki hocahg1 ederek memlekete pek deferli mu-
aiki hocalim yet11tirmi1, garp muaikiainin memleketlmlzde yayil-
maamda da ~ok hizmett ge~mlttir. Musa Siireyya Bey 0.rillelhan
miidilrliigune getirildikten sonra miiesaeaeyi garp konaenatuvar-
lar1 dereceaine erittirmege ~ahtb [1].
Cumhuriyet hiikO.metl tam bir konaervatuyar kurma lfine bfr
ba1lang1~ olarak evveli Dariilelhamn Dariilbedayile btrleftiril·
ni~jni iJerl siirmil1tiir.
.,;· D.,.biliye Veki.letinden 180 umumf, 20953 husuat numara ile
.ye 13 .agudoa 1925 tarihile Istanbul Sebreminliflne plen tezke-
reden 1u f1kray1 ahyorum :
_ . . J.IJ. Ku scnc 49 ya ~ inda olarak old ti. liaurasin1 hiirmtrlc artryorum.
18
 61 - -- - - - - - - - - - - - - - - - . - -
....,,.., u.,.. DPU"t¥DY , .. w,,,,,••,. ,,
D/UDtQ•/f}.IDQ UllOPlff/f}.IDQ eu~1/UfW•.f'(•f /Df-1•/ uepiq1.,H•A •.C,llYDQ

..-,,;,,-. ~..:.;.~)~
~. .
,
',;;-,.,~ ,T/'iJ 1:'~
I ...,.'f'(""
- ./
~ r,.,,...

,
, ? ''/"or,rr.:..~~
/".... ~" . . ~.'
~ ;If~e;=; r,~"Oi{
....._....,~A-{<,,
I ·......... ,-.J
• ti\, •
.
-~
.\]~
uI ,. .. . :. .-\i. . '
\ ....,.. . -·~-
. ""~,·.
7.--,..~ 1 r1'f~
fl./~,,.
'

·' ;~:;}~·:.. .!;·" , 'I / /, fl

! • -
r..;, r ,.,-!. )
•iY
'i ':"' """' ~-/
l -

~ < • ...,... ,.,

</'.-~.. ~ . . l.
--~a, ~
t
.....,..,_)_. __
' ,,~
... .. . . ...... - ,.,.,.
.
r.-;._, .,_ "'"'- c µ-,-,,,;,.,,, ·,_:." ......, _,,_,/ ' ,;.••""' - -.r '·--
...,,..,._,;~ 'r'rr,";!',-,;:.;.7·,---.-,; ~ ,;'.; ,;;:, V Y.·..
~~~
•, . . .
o Yr _.,:,_ ,

. ~ .;;.$".
0

,n - ->;.;. ..
. •.,...,, - • .,,. ,. 'n • •.., ;, ..;..,,__ ,,,.. """".....,. ,;..,,;. ,,_ .r""'
. ""° ;..;,,.,.,,;...,
. <"ri'
"
. . ,/ •r.,,.,.,.,
'r•,
rn,._ _,,,.,_, _,
.
. •;-, _,.,, .
.
. " ·-· ..
- ..
- .~ "
.
,. '.
,.;,,.,....•_,.,_;. •...:.-..-~
<" >' ·-·.,;) '";;, .;,_ 'i',
.. . .

~. ' ' ' '

"""• ; ..k _, _
' .. .
.
- ;' ."
_.
•,'
•;
-,-.. ;;; , """r-',-n .;,...,,• .., ,,,.;:, ;.,.,. "fY,,,; ,_,,
... ;
'
~"'.•':-. .. ,_.; ~ :~ "" ;,,_,..., ...~,...,. •,i)..,;,..:'-:,,...;. .., ) _.:;if"'I.
-·n-....,,.,,, '·1
_,,-,. ..,,.
• - 'I ....,......,..,
' <" •
1.--.., ·1,•.r.1-n I,,-,, • _ _,,.
r ,. ,.,.,,,.,,....,,,., '· . ' •·

' 'c,,,_..~-'r..,;.,;, . ,;... •' "-',.;, '.,,. ·.-.;~~"'' .;.;-,,,..,..;.

, ':"

.-·,. : .. _ ,
.,...,...., -, "."? .,..,,...;,.-. ... ,....; "·"'., '"~1 .,. ',,...... ..,..,, .,.,.~
· - ........
" A,-;..,,.,;.~
',.,., 1?,,'
...,. .'"'''.. -.... .,,,,., " ;"'·~·..~,............
_",,,,,, ,,. ,
' ·~--;.,,,_.,.,..,.,,,.,v,
• '.:'".'
'1 '"' • "-·Ar_,
•7..,) "'"""'"'' : ,' "
: ., -,,,,
'' ". . . . ' , ,
)!_O "' • '? f"',1-
••·v~,.,-
~
--~~~?ft~~ '.:i :'<'~.,, :-..--
... ~~
~~ ·
.~J.·:.
.. r.$';V.:\ ·:·;
'
~GI.(·•
;.,,,,,,.
(IOY.J)

nsO~.l v Al.l >t~Ol

 Y AKIN CAO LA RDA
Sark \ ' C garp musikilerini ilml ve rcnni bir Surette talim \'C tedris cde.
rek yiizlerce evl:\d1 memle keti yeti~tiren \'C konserleriyle halkm bedil ,.e hissi
zevklcrinin tekemmiili.ine ~ah~an I >ariilelhan bir Sana~ ii .l\efise mi.icssesesi
olmas1 ve memleketin san'at ihtiyacmt temin ,.c tatmin e~·lemesi \'e bu kabil
san'atlan her ycrdc Sehremanetleri ve Belediyclerin himaye etmesi dolay1siyle
mezkllr miiessescnin idamei mevcudiyeti i~in Emancti aliyeleri i.i~ yi.iz kirk
ikl biit~eslne tahsisat vaz'1 i~in Cemiyeti L'mumiyei Helediye'ye teklifarta
bulunulmasm1 ve neticeden mahlmat itastm sureti mahsusada temenni ederim.
efendim.
I >ahiliye \'ekili
M. Cemil

0 zamanki 1ehremlnf, Da·

hiliye Veki.letinln bu tezkere-
ainin altana tu 1atirlar1 yazda :
"Tebligatt ,·ak1a ~ok dogrudur.
Dari.ilelhan hususi biit~eden ziyade
~ehir biit~esinden idare edilmelidir.
Dariilbedayi heyeti muhteremesince
derhal ~ekli idare ve biit~esi tanzim
<!dilmelidir. Heyeti muhteremei mez·
kllreye tezkere yaz1lmas1 i~in kaleme
, ve hadehu muhasebe miidiri ye tine 19
agus tos 1925 _

Halit Ztya Beyin reialttt al·

bndaki Darillbedayi Jdare meclt·
ai, Dariilelhan miidiirii Muea
Siireyya Beyl de davet ederek
muzakerelerde bulundu, netice-
Mu•a Slreyya Bey ae $ehremanetlne 21 eyldl
1925 tarihll blr tezkere yazda.
Bu tezkerede Darnlelbanan Dariilbedayile birlettirllmeainin pek
milnaaip oldugu,bu auretle aahne aan'abna yeni blr inklfaf devri
a~almakta oldugu, bu tevbtdln Dariilelhanan sabne mu1iki1ine
ait faaliyelini arttaracai• aoylenildikten 1onra Darillelhan ve
DarOlbedayi i~tn birer biit~e yapalap yenl tabaieat iatenlldJtt
bildirilmektedir. latenilen tahaieat Darillelhan i~ aenede otuz
bin liradar. Dariilbedayle de o zamana kadar teJ?ede bet bin
lira verlllrken bu tab1f1&bn da 1enede yirml bin llraya ~akanl­
ma11 iatenilmektedir.
- - - - 20
-------------- TORK TIY A TROSU
Bundan ba1ka da Darulelhanla Darii\bedayiin idare meclia-
lerinini birle1tirilmesi ve Dariilelhana aahne muaikiai dersinin
iii.veal iatenillyor.
$ehremini, tatbikata ge~ebilmek i~in beledtye meclisinden
karar almak vaziyetinde idi. Mea'ele, Cemiyeti umumlyei beledi-
yeye havale edildi ve media Dariilelhan ile Dariilbedaytin btr-
lettirilmeaini kabul etti.
Muhittin Bey $ehremlni olmu1tu. $ehir itleri arasmda 1ehir
halk1mn san'at ihtlya~lanna cevap vermefi de belediyenin vazi-
feleri ara11nda aayan yeni 1ehremini, Darillelhan ve Darulbeda-
yile eaaah aurette mefgul olmaga ba1lad1.
Dariilelhan ile Dariilbedayi birle1tfri)ip bir konaervatuvar
haline getirilfnce viicude gelecek miiesseae san'at noktai naza-
r1ndan tam bir istiklile aahip, fakat idare noktai nazarmdan
$ehremanetine merbut bir miiesseae olacakta. Bu itibarla beledt-
ye meclisi, bel .. di ye biit~esine bu iki miiesseaeye yard1m edilmek
iizere konulmu1 olan tahsisatm da birlettirilmeaine ve bu buaua-
taki nizamname ve kadronun haz1rlanmas1 itinin de $ehreminine
b1rak1lma1ma !92i 1ubab i~timamda karar verdi.
1926 aenrsinin tiyatro hayabm1z i~in degerli blr tarih oldu·
iunu aoylemi1tik. Filvaki lstanbulda belediye, ttyatro itine her
zamankind~n fazla bir ehemmiyet verirken Ankarada da devlet
te1kili.ta arasmda bu itlerle metgul olacak bir daire kurulma11
ftkri muva ffakiyet kazar m11ta. Maarif vekaletinin umumi terbiye
iizerinde teair icra edebilecek biitiin hara te1ekkiillerilr allkadar
olmaa1 kararla1br1lm11, V eki.lette bu makaatla bir " Sanayii nefi-
ae mudiirlilgQ" ihdas olunmuf, bir de ·Sanayii nefise encilmeni"
te1kil edilmifti. 28 mart 1926 tarihile ve Maarif Vekili Mustafa
Necati Beyin imzasile Istanbul 1ehremanetine gonderilen tezkere
de Dariilelban ve Dariilbedayi miiesseaelerinin tetkilat ve tedrt-
aabmn Maarif veki.letince de murakabeye ta bi tutulacag1 btldiril·
di, bu miiesseaelerin te1killt, biit~e, kadro ve tedrisat program~
lar1 istenildi. Istanbul 1ehremaneUnden Maarif Veki.letine 781
aad1re numara11 ve 1 mayia 1926 tarthile gonderilen cevapta
deniliyor kl :
Dariildhanm senei haliye biit~e ve kadrosile te~killltma ait talimatname
ve ahiren tabenirilerek me,·kii tatbika vazolunan miifredat ders prog"ram1 lef-
fen takdim k1hnm1~t1r. Yalmz biitiin konservatvarlarda oldugu gibi Dariilel·
handa da bir tema~a s1mf1 ihdns rdilerek miiessescnin tam asri bir konserva·
tuvar haline itrag edilmesi :nukarrer olduttundan bu smrfm viicude getirilmesi
i~in garp musikisi ~ubesi muallimleri tarafmdan Avrupa konservatuvarlarmm
I
-·--- 21 - - - -- -
 YAKIN CA<lLARDA

·.. '.,. .
-1.. ....... .i-~ •

.·
Mooril Velt<Jletinden l•ton6u1''$-lireminliline oelullette wfael .an'otl.r mlllllrllilil
yopdd1l1n1 6ildirmelt ivin yos1lon fe;sltere

bu k1sma ait te$kil:\t ve tnlimatJ tetkik edilmete baslanm1,c1r. Ve ylne bu mu•

karrerat cUmlesinden ol11rnk DarUlbedayie \'erilen onbin liranm bes bin lirast
bu k1srna alt maas ve masrafa tahsis edilecektir. Mevcut Dariilbedayiin konser-
vatuvarla alllkas1 olmayrp sehir tiyatrosu namr altinda faaliyetine devam ede·
eek vc oynanacak eserler bir heyeti ilmiyenin murakabeslne tilbi olacakur.
Garp ve $Irk muslki ~ubelerlle tema~ k1smm1 ihtiva eden konservatuvardaki
mesalll ilmiye ve dersiye ile her subenin meclisl muallimlnleri istlgal edecek
ve idarf mesall mUdiire muhavvel bulunacakur. llmt bir tarzda \'eti$tlrilecek
olan cem11sa s1mi1 Sehir tiyatrosuna unsur hazrrhyacak: bu k1sm~ mildavim
22
,1----- - ---- -·------ - TOl~K TIY ATl~OSU
calcheyi tct>vlk -ve ccrgip i~in kendilcrinc miinnsip hir mik tar iicrct \·crilc-
cekcir.

·Mubittln Bey,Belediye i.zasa araaandan te1kil edilen Dariilbedayi

ve konser vatuvar1 murakabe heyeHle birlikte ~ah1tt ve Dariilbeda-
yU bir 1ebir mueasesesi ola rak yeniden kurdu.Bu yeni 1ekilde idare
meelisi yoktur. Celi.I Esat Bey, tehremini tarafmdan Dariilbedayi
mudnrlugune tayin edilmi1tir. Dariilbedayi san'atkarlarile 1ehre·
mini arasmda ayr1 ayrJ mukaveleler yap1lm1f, bu suretle belediye-
ye bqhhklara, vaziyetleri ve alacaklara iicretler tayin ve temin
olunmu1tu, Dariilbedayi i~in
Beyoglunda eski -Odeon ti -
yatrosu (soara Ekler sinemasa
olan yer) klraland1.
Trup, burada 14 te1rini-
evvel 1926 gecesi "K1r ~i~egi"
iaimli ii~ perdelik piy~sin tem-
1ilile faallyete g~ti.' "Kar ~1-
~egi,, aati'atkirlardan Bedia
Muvabhit lianam ve Muvah-
lait Bey tarafandan :.Fran11zca-
dan adapte e'1ilmi1ti.
San'atkirlardan lsmatl Ga·
lip Bey, trupun rejisorlufiinii
yapayordu.
Beledtye, 'Darillbedayie bir
de edebi hey'et tayin etmi1ti.
Mudur Celil E'ftt '.Beydea ba1-
ka Re1at N11ri, lbrah6- Ali.·
ettin ve Halit Fahri BeyJerbu I. Golip S.y I 9a6 Jo
bey'etin aza11 idiler.
Dariilbedayiln yent edebi hey' eti 17 te1rinisani 1926 ~artam-
1a giinu ilk toplantl11m yaparak MUkerrem Ibrahim Ali.ettin
Hantmaa Fran11zcadan adapte ettifi~ "Kalbin seal" iaimli eseri
okuyup kabul etti. Bu ilk i~timada Ibrahim Ali.ettin, Haltt Fahri,
Celil Eaat Beyler bulunmu1lard1, Re1at Nuri Bey bey'etin yalnaz
btr iki t~ttmamda bulundu, bir daha i~timalara gelmedi, yerine
Erdimeat Ekrem ve MOnir Nigi.r Beyler tayin edtldiler.
Tepelta11 tlyatrosunda Mtlll sabne temsil hey'etinln dag1lmas1
iizeriae bu hey'etin aan'atki.rlarile ve "Turk tiyatroau" iami al-
tiada k11a bir zaman temsiller veren Ratil Raza Bey 1927 baha-
23 -- -- ~-
---YAKIN CA0LARDA
nnda hey'etini dafltmak vaziyetinde kalm11b, Tepeba11 tiyatrosu
bu auretle bophnca Dariilbedayi eaki Odeon binaa1m b1rakarak
buraya g~tl. Bu 11rada Ertufrul Muhaln Bey Ruayadan dondil
1 (29 klnunuaani 1927).
Kendiainden aonra Ruayaya gltmit olan Neyyire HaDJm, daha
evvel avdet etmi1t1. 1927 1ene1i martmda Neyyire Neyyir Hammla
Ertugrul Muhain Beyin de Dariilbedayi temsillerlne ittiraki temin
edildi. Ertufrul Muhsin Bey bu yeni Dariilbedayide ilk defa 9
mart 1927 ak1am1 - ~trintberg'in "Baba,, unvanh 3 perdebk
eaerinden adapte etmif ve ~vvelce Ferah tlyatrosunda sahneye
koymu1 oldufu - Cehennem piyesini oynad1. Birka~ giin soma
da "Hamlet,, i zengin dekorlar, elbiselerle ve gii7el bir mizan-
senle temsil etti.
Maarif Vekaletinde te1kil edilen Sanayii nefise enciimenine
ressam Nam1k 11mail Bey katibi umumi, miizeler miidiirii Halli
ve Dariilfiinun muderrislertnden Ismail Hakk1 Beylerle Musa SU-
reyya ve Ertugrul Muhdn Beyler ha tayin edilmi1lerdi. EncO-
men ~ah11yordu. Bu faaliyetln hayirh neticelerinden biri encii-
menin te1ebbiisii ve Maarif Vekaletinin teklifile Biiyiik Millet
Mecliai tarafmdan ~1kar1Jan 25 haziran 1927 tarihli 1167 numa-
rah kanundur. Maarif Vekaletince terbiyevi mahiyette sayalan
muesseselerin verecekleri temsillerden ve konserlerden istiblik
vergisi ahnmamas1 bu kanunla kabul edilmi1Ur.
Dariilbedayi terl;>iyevi mahiyette bir miieasese say1ld1g1 icin bu
kanundan cok istifade etmittir. Tiyatronun omzundan vergi y(i-
kiiniin hafifletilmeai, san'at itlerinde devlet himayesinin flli ne-
ticelerinden biridir.
1927 son baharmda Dariilbedayi san"atkarlarir.dan bir laam1
turneye ~1km11lar, Ankarada da temsiller vermi1lerdi. Ba1vekil
lsmet Pap, Ankaradaki temsillerin bir ~ogunda bulundu, aan'at-
karlar1m1zm Ankaradan aynlacaklar1 sirada da 1. Calip ve Vas-
fi R1za Beyleri kabul etti, kendilerile tiyatronun himayeai ve
ilerletilmesi mevzuu iizerinde uzun boylu konu1tu, fikirlerini al-
d1. Devlet adamlarmm san'at adamlarma dam1ma11 da cumhurl-
yet devrinin, evv~ki devirlerden bu sahada da iiatiinliigiinU, fa-
ziletini ve meziyetini goateren bir milhim hadiaedir.
Bir taraftan bir devlet tiyatrosu kurulma11 i~ imkin ara-
n1lmakla beraber ilk hamlede lalanbuldaki mevc ut te1ekkiiltm
kuvvetlendtrilmen ve korunma11 esaah aurette kararla1nu1b.. 1.-
tanbul ,Sehremini MuhitUn Bey, Dariilbedayii belediyeye baih bir
te1ekkiil halinde yeniden viicude getlrmek te1ebbiisiinden ve ge~en
-- --- --- 24 - - - -- - - - - -- - - - - - - - -
 TORK TIY ATROSU
_bir aenenin tecrilbeainden memnundu. Miiesseaeyi daha eaash bir
para yard1mile Ive te1kilitJm biraz daha diizelterek faaliyete
ge~irdi.

Miidilrliige Celi.I Eaat Beyin yerlne Suphi Sadik Bey tayin

edildi. Edebi heyet te yeniden letkil edildi. ~air Mithat Cemal ve
Cumhuriyet gazetesinin o zamanki yaz1 miidiirii Kemal Salih Bey·
lerle ben bu heyete &za:tayin edilmittik. T epeba11 tiyatroau tutul-
mu1tu; a11l milhim olan1 o zarnana kadar aan'at bilgi ve gorgiiaunii
Fransa, Almanya, lave\: ve Rusya aahneledni tetkikederekkuvvet·
lendlrmit olan Ertugrul Muhain, Darillbedayi rejiaorliitune getirilmit
ti. Ayni zamanda san'atkirlar kadroau tanzim edilmif, artistler dere
celereaynlm11, maat dereceleri tayin olunmu1tu. San'atki.rlar, yalniz
rollerile me1rul olacaklar, kazan\: itlerile ali.kalara olm1yacakll.
Bu suretle bir taraftan Ertugrul Muhsin;gibi
degerJi bir aari'at adama Dariilbedayiin aan'-
at itlerinin batma ge\:irilmif, bir taraftan
da mil easeseye bir ~ehfr tiyatrosu manzaraa1
verilmit oluyordu.
1927-1928 tiyatro mevaiminde belediy ~
meclisinden aynlm11 bir hey'et ~ehremini­
nin refsligl altmda miiesseaenin hesap itle-
rinl murakabe ediyordu. Rejis0r F.rtugrul
Muhafn Bey sahne i\:in yeni ve kat'I nizam ·
\ lar koymuf, sahnedeki ~htma derhal yoluna
1 girmif, faydab neticeler vermeie ba1lam11tt.
r Sahne d11mda idare itl!rini, edebi hey'etin, Suphi Satlrlt. Bey
miidiiriin, rejisoriin birbirile olan miina-
aebetlerini tayin edecek nizamlar heniiz konulmam11tt. Boyle bir
Blrada edebi hey'etle rej1soriin vazifelerine ail hududun heniiz
tayin edilmemit olmaaa, bir ihtili.fa sebep oldu. Darillbedayide
oynanalacak eaerlertn mutlika edebi hey'el\:e kabul edilmit ol-
masa tarlb; fakat edebi hey'etin kabul etmlt oldugu her piyesln
de mutlika oynanmaa1 li.z1m m1ycb ? Bunlar, aahnenin ihtiyacm-
dan fazla, yahut tiyatronun \:•ka1am1yacag1 kadar biiyiik maarafb
olabilirdi, yahut san'atkirlar araamda bu ptyealerden herhangt
btrtaini oyn1yabilecek kudrette artist bulunmayabilirdt. Hatti ede-
bi bey'et~e tfadesi, dill, edebiyat tarafa begenilerek kabul edilmit
olan btr eserin sahne teknliine uJeun olmama11 da miimkiindii.
Buna benzer daha binbtr sebep edebi bey'et(:e kabul edilmit olan
her piyeain mutli.ka temstl edilmesi tart olamayacagma ortaya koyu·
25
 YAKIN <;AGLKRDA - - --- - - - - - -· - - - - -
yordu. Ben llu diitiincede idim. D.iba edebi hey'etin ilk ictlmamda 1

vazife ve aalahiyetlerin hududu tayin edllmedikce daima boz-

gunluk c1kabilecegini ileriye 1urmu1tiim; fakat Darulbedayi
yeniden tanzim edilip, tensik olunup failliy~te gecebilir bir hale
gelinceye kadar tiyatro mevaimi hayli ilerlemiftl; kanunuevvel
ay1 gelmif, Beyoglunda Fran11z tiyatros:.mda ecnebi truplar1 tem-
aillere ba1lam11t1. Turk tiyatrosunun da bir an evvel i1e ba1lamas1
laz1mch. Belediye, boyle diitiiniiyordu. ~ah1ma talimatnameleri
sonra yap1lmak iizere once edebi heyet, arkasmdan da temsil he-
yeti faaliyete gecti, fakat aradan ~ok gecmeden ed !bi heyetce
kabul edilen bir piyesl rejisor Ertugrul Muhsin Bey, temsil ka-
biliyeti olmad1g1m aoyliyerek provadan indirdigi ici11 edebi he-
yettekl arkada11m Kemal Saith
Bey istifa etti. Aym gun aym
meaeleden dolay1 Ertugrul Muhain
Beyle araamda gecen miinaka~a
biraz hararetli oldugu icin Mithat
Cemal Bey de istifaya ittirak etti.
Ben otedenberi vazife ve aalahiyet-
lerin hududu belli edilmedikce bu
kabil bozgunluklarm c1kabilecegini
soyliiyordum, bu 1ekilde cah1maga
devamdan bir fayda olmad1f1n1 ya·
zarak bu sebeple iatifa ettim.Edebi
heyet izaamm iicilniln de cekilmit
olma11 gazetelerde ate1li ne1rtyata
sebep oldu. Bu netriyattan bir
k11m1nda Ertugrul Muhain Beye ve
Ertuirul Muh•in Bey 1921 tie Dariilbedayle tiddetle hiicum edi· •
liyordu. Iatan buI $ ehremini Mu hit·
tin Bey ve Belediyedeki Dariilbedayii murakabe heyeti, Darnl-
bedayii kuvvetlendirmek isterken zay1flatmak vaziyetlnde kal·
m11lard1. Muhitlin Bey ve Belediye heyeti iti tatbya baglamak,
bilhasa gazetelerdeki nqriyabn arka1m1 almak iatediler, edebi
heyetin i1Ufa1101 kabul e:tmediler.
22 kinunusani 1928 de $ehremini Muhltilin Beyin imzastle
edebi heyet iza11na fU mektup gonderildl :
"D:iriilbed:iyi heyeti edebiyesinden vukubul:in istifalari iizerine ictima eden
heyeti mur:ikabece :iriz ve amik icra edilen tetkikat neticesindc meselenin tama·
men bir suitcfehhumden munbais oldug"un:i kanaat hast I olmu$ ve heyeti muhtereme-
nin istifalari mucibl teessiir goriilmii~ oldug;undan mesaii me~kOrelcrine devamlan
ricasm:i karar verilmi~ ve bu meyanda rejisorliii!;iin \'ezai£i tahdit olunarak
26 - - -- - - - - - -
--·----·- - - -- TORK TIY ATROSU - - --
hcyeti muhtercmcleri yulrrnr. miidiriyet ile miinasebettar bulunacap;1 cihetle
mes'ele hallcdilmi~ oldugundan k1~·mettnr mcsailerinin kemakan masruf bu-
yurulmas1 temennisini izhar \'e bu ,·esile lie de teyidi mu\'al:lt eylcrim, e£endim .•
Edebi heyet, yeniden vazlfeye ~agnbyordu, f akat bu 1efer
heyete bir iza daha, Milliyet gazetesi miiduru Ahmet ~iikru
Bey de ilave olunmu1tu. 1927-19~8 tiyatro mevsiml 1onuna ka·
dar ~htan edebi heyet 1928-1929 Uyatro m~vsirni ba1laymca
lekrar ite davet olunmad1, bu suretle Dariilbedayiden edebi
heyet kald1r1lm11 oldu. Piyealerin tetkiki vazifesl idare kadrosu-
na memur olarak ilive edilen dramaturga verildi.
1927 de Daralbedayi miidurliigiine tayin edilen Suphi Sadik
Bey, dort 1ene bu vazlfede kald1. Evvelce yilksek memurluklar-
da bulunmu1 iyl ve tecriibeli bir tdare adam1 olan Suphl Bey,
dort sene, miiessesenin he1ap ve idare itlerlnl diizeltip yoluna
koymu1, evvelce bir~ok s1z1lblara, ge~imsizliklere, anlatamamaz-
hklara sahne olan miieueaede san'atkarlan 1evgl ve 1efkatle bir-
le1ttrmi1, idare etmiftfr. Suphi Beyin, Dariilbedayie bilyiik bir
hizmeti kay1tlar1, defterleri, evrak1 tanzim etmesi, miiessesenin
ldare itlerlni mazbut btr hale getirmesl, tlyatro itlerlne ail k1y-
metli l1tattstikler yapmas1d1r. Suphi Bey, sahnenin teknik ihtiya~­
lanm da rejisoriin go1terdiil liizuma gore temin etmek i~ln be-
lediyede miiessir olmu1, evvelce Turk ttyatrosunun ancak uzak
tan ad1n1 itilliil makine ve levaz1m1, sahnemlze Ertuirul Muhsl·
n'in te1~bbii1ii tie ve Suphi Beyin mudurluiil zamamnda gir·
mi1tlr.
- - - YAl\IN CA<JLARDA

3. - DAR0LBEDAYlDE SON V AZlYET

(. Belediye kanununa konulan madde.

II. Muhiddin Beyin Sehir meclisine teklifi.
Ill. Hclediye hars miitsseseleri talimarnamesi.
I\'. Belediyedeki san'at komisyonu.

Cumhuriyet idaresinin tiyatroya kart• gosterdigi biiyiik alaka-

nm bir tezahiirii de 1930 seneainde belediyeler kanunu yap1hrken
gorulmuttilr.
Ba1vekil fsmet Pap 1927 de Ankarada Dariilbedayi san'at-
karlarile konu1urken memleketin her tarafmda tiyatrolar kurmak
isteginden bahsetmi1ti. 1930 da hilkumetin Biiyiik Millet Meclisine
teklif ettifi belediye kanunu layiha11, bu istegi madde halinde
soyler. Bilyilk Millet Meclisince de kabul edilen ve bugiln mem-
leketimizde tatbik edilmekte olan belediye kanununun on betinci
maddesinin elli dokuzuncu f1kra11 tiyatro binas1 ve bey'eti yap-
mafl biitiin belediyelere ihtiyari vazife olarak verlyor. Bu suretle
devletin tiyatroya kar11 alaka ve himayesi ifade edilmif, beledi-
yelerin programlarma bu ifi de koymalar1 temin olunmu1tur.
latanbul belediyesi de o zamana kadar yalmz yard1mc1 olarak
alakadar oldufu Dariilbedayii bu kanun pkltktan sonra dofru-
dan dofruya idaresi altma almak imkamm buldu.
1931 y1bna kadar Dariilbedayi bir Sehir tiyatrosu halini al-
m11 olmakla beraber belediye biit~esinin yard1m f ashndan para
ahyordu. Miidiirii, memurlar1, rejisorii ve san'atkirlara Sehremini
taraf1ndan tayin edilmekle beraber miiesseseyi dogrudan dogruya
belediyeye baghyan bir bukuki vaziyet yoktu.
Muesseseyi Sehir tiyatrosu haline getiren, belediyenin para
yard1mm1 her sene artbran, Darulbedaylin giinden giine mazbut,
muntazam ve teknik tekemmiilii arbn11 bir hal almasmda hiz-
meU ge~e~ Vall ve belediye refsi Muhittln Bey belediye ile mil-
e11e1e ara11ndaki hukuki vaziyeti de halletmek Qzere latanuul
1ehir meclisine bir. teklifle· bulundu.
Vali ve beledtye reisi Muhittin Beyin imzasile 30 mart 1931
tarthtle Istanbul umumi meclisine gonderilen tezkere 1udur :
-- - -- --- 28
- -- - TORK TIY ATROSU -
"'Dnhillye Vck:\letinin casdikine ar1.e:lilmi~ olan bes ayhk biit~eyc mii1.ey·
yel talimatnamenin on ikinci maddesi mucibince; konservatuvarla DarUlbedayi
muamel:\11 umumiye ve mnliycsinin belediye reisinin riyaseti alunda meclisi
umumiden milntehnp alu d7.adan milrekkcp blr hey'ct tarafmdan tedvir \ 'C
murakabl·si ,.e mezkur miiesseseler namma btit~eye mevzu tahsisatm toptan
olarak i~hu murukahe hey"eti emrine tevdi olunmas1 vekalet~e belediye \'e
idarci hususiye kan11n \'C usulleri haricinde sarfiyata mezuniyeti tazammun
eder hir mahiyette giirilldti~i.inden me7.ktlr on ikinci madde biit~e talimatna ·
mesinden t:iyyedilmis olmakla isbu mtiesseselerin belediyece idare olunmak
\'eya btit\:e ar,:1g1 kapa11lmak tizere belediyeye rapu lilz1mgelmistir. Ancak
, halkm musiki ve sahne ihtiyaclar:nm tatmini icin mtitesekkil olan isbu hars
muesseselcrinin sair muessesau helediye misillO idaresi b•mlarm cerak·
ki ,.e tekllmtillerini mtiemmin olmad1ktan be~ka simdive kadnr masruf
bunca mesai ve fcdukdrhkla elde edilmis olan vaziyeti ha;,1ralar101 bile ha·
leldar edebilecc~indcn badema isbu mtiesseselerin belediye tiyatrosu ve Is·
tanlml konservatu\·ar ve bando orkemosu namlan altmda mtistakil bir btitce
ile idarcsi ve idarei umumiyelerinin Istanbul belcdiyi: riyasetine tevdi I ve le·
del'icap istisarl mahiyene bir ib.tisas enciimeni te$kili miinailp goriilmtis ve
buna dair haz1rlanan talimatname projesi bervechiaci meclisi umumi heyeti
muhcercmenin tnsvibine arzolunmu~tur.,,
lstan~ul umumi meclisinden aynlan bir komiayon bu tez-
kerede bildirilen talimatname projeaini tetkik etti. 0 zaman Is-
tanbul umumi ~ehlr meclialnde ha olan Salah Cimcoz Bey bu
komiayonun reial ldi. Ben mazbata muharriri ldim. ~ehJr mecllai
Azaa1ndan Sadi, Tevfik Amir, Mithat Cemal, Calip BahUyar, Ab-
dulkadir Zlya Beyler komlayonda i.za idiler.
Komiayonda ge~en muzakerelerneticeainde bu mileaseaelerin
belediyeye bailanmaa1n1n f aydal1 ve luzumlu oldugu, fakat -tek ·
lif edildiil glbi mustakll bii~e lie ldare edilmelerine belediye
inuhaaebeli usul ve . nizamlannm muaait olmadafl anla11ld1,
tekllf edilen talima tname biraz deilttirildi. Bu mazbata Ile mes-
ele 1ehir mecll1lne verildl :

T. C.
Istanbul Umumi Meclisi
Muhtelit encUmeni
Mazbala
Belediye reisllgi tarafmdan um um! meclise tevdi olunup meclisce encil •
menimize haval~ olunan ~ehir musiki ve sahne te~ekkiilleri esas nizamna·
mesi okunup miizakere edildi. Nizamname halen belediye biitcesinin muave-
net fashndan tahsisat almakta olan Dariilbedayi ve ~ehir bando ve orkestrosu
29
 YAKIN CAOLARDA - - - - ···· - -- - ·· · - - - --- · - - - - i

mi.iesseselerinin beledlyeye raptm1 ve umumi idarclerinin belediye rcisinin $11h-

smda toplanmasin1 istihdaf etmektedir. ~nci.imenimizin miizakere neticesindc vast!
olduj!;u esaslar $Unlard1r ki gerek ban dove orkestro.gerelc konsernttuvar helediyeden
\'crilen tahsisatla yn$1yan ve halk in snn ·at zevk101 meccani denilebilecek hir
$ckilde tatmine i;ah~an, bu suretle belediye \'azifelerini ifa eden mi.iesseseler··
dir. fualiyetleri heledlye kanununun 15 inci maddesinin 55 inci f1kras1
hi.ikmi.ini.i Haya matuf mahiyettedir. Dari.ilbedayiin gordiigti 1$ lse belcdiye
kanununun 15 inci maddeslnin 59 uncu f1krnsile belediyclere verilcn vazi(eyi
tt$kil etmektedir. Gerek bando ve orkestro, gerek konservntu\'nr. J(erek Da-
rulbedayi $Chir halkanm bedil zcvk,ni tatmin, maneviyetini telziz .,.e ruhunu
tahiye t'den k1ymetli hars mtissseseleridir. Beledl~·e idaresl bu miiesseseleri
doA"rudan doJtruya sinesine almakla hem kanunun kendisine \'ermi~ oldugu
\'azifeyi ifaya imkan bulmu~. hem de $Chrimiz h:ill..mm her medcnf $ehir hal-
kmm mi.itene'im oldu~u yiiksek san'at zevkinden istlfadesini cemin etmi$
olacakur.
Miiesseselcrin belediyelere merbut $Ckilde ldare;i ise onlaran istikballerini
temin noktasmdan viicup altmda gori.ilmektedir• .\ncak ii~ miiessese de harsl
ve bedii mahiyeti haiz olmak itibarile herbirinin idaresi ve mi.istahdemlerini
istihdam suretleri hususi bir tarzm takibine lhtiya~ giistermektedlr. Bu ldbarla
miitsseselerin herbiri ii;in hususiyetleri nazan itibara almmak ~artile ayn ayn
talimamamcler haz1rlanm1sma ihtiya~ \'ard1r. l~nciimenlmiz bir taraftan bu ta-
limatnameleri tanzim etmektedir, yakmda muhterem heyetini:r.in tensibinc
arzedecektir.
931 senesi biit~esinde bu mtiesseseler i~in vaz't lllzamgelen tabsisat be$ ayhk
muvakkat biit~enin ~ekli tadiline nazaran heyeti umumiyeye takdim k1lman esas
nizamnamenin tekemmiilil ile ve hie olmazsa umumf meclis~e kabulile mi.im-
ki.in olacagmdan $1mdilik csas nizamnamenin enci.imenimizdeki mi.izakereler
neticesinde ald1e;i muaddel $ekli arz ve kabuli.inii teklif ve rica ederiz.
l1tanbul teblr mecli1lnln kabul etmit olduiu nlzamname
1udur:

$EHIR MUSIK.I VE SAHNE T~EKKOLLERI

ESAS NIZAMNAMESI
'
"1 - Hallun mu1lki ve 1ahne lhUya~lar1mn tatnlinl ve buna
att gfizel aan'atlar1n talimi i~in miite,ekkll olup belediyece ldare
olunan veya biit~ a~•lt kapablan mue11e1eler Beledlye Uyatroau, 1

Istanbul kon1ervatuvar1, l1tanbul bando ve orke1tro1u namlar1 al-

bnda belediyeye raptec:ldmitUr. ·
2 - Bu mileueaeler kendilerine mah1u1 birer m6lhak bu~
lie idare olunur. Bunlann umumt ldareal l1tanbul belediye rei1ine
mevdudur.
30
 TORK TIYATR0SU - ---
3 Belediye tiyatroau, konservatuvarr, bando ve orkestrosu
muesseaeleri i~in - ihtiya~ ve bunlarm harsi ve bedii mahiyet
ve husu4iyetleri nazar1 itibare ahnmak suretile - muesaeselerin
idare tarzlarma ve miistahdemluinin istihdam suretlerini mii-
beyyin ayn ayra talimatnameler yapalacakbr. Bu talimatnameler
Istanbul umumi mecliainin tasdikinl miiteakip mer'iyet kesbeqe-
cektir.
4 - Bu miiesseaeler laianbul belediyesinin ibitiyaca gore ve-
receji tahsisat ile temsiller ve konserler ha11lita ve talim iicretleri
ve vuku bulacak teberriiler ile idar~ olunur.
5 - Belediye reisi, bu nizamnamede yazt1'1 miiesseselerin
inki1af ve taalisine miiteallik hususlar hakkmda fikirlerinden
lsUfade etmek iizere istipri mahfyette olarak bir hey'et fntihap
ve te1kil edebilir."
Istanbul ,Sehir meclf~i 1931 Nisan i~timamda bu nfzamna-
meyi kabul etU. Bu suretle Darulbedayi a.rtak Belediyeden yar-
dam goren bir miiesaese olmaktan ~1km11, dofrudan dofruya
Belediye tiyatrosu olmu1tur.
Darulbedayt mudiirii Suphl Bey, Istanbul Uumumi meclisine
ve daimi endimenine aza intihap edilmit oldugu i\:iD Darillbe·
dayt miidiirliitiinii barakmak vaziyetinde kald1. Eski Belediye
miidiirlerinden Memduh Bey, Belediye tiyatrosu miidiirliifilne
tayin olundu. Belediye Meclisince kabul edilen talimatnamede
yazah isti1ari komi1yon da Vall ve Belediye ~itt Muhittin B~y
tarafmdan milteakip aylarda te1kil edildi. Istanbul umumt meclisi
lzasandan Sadettin Ferit, Ismail ,Sevket, Abdulkadir Ziya, Galip
Bahtiyar, Suphi, Tevfik Amir Beylerle ben bu komisyona i.za
olarak aynldak.
Dariilbedayt, ~ehir meclisince kabul edilen ve ,Suray1 devletin
tasdik1na gonderilen nizamname ile Istanbul belediyesfnin resmi
Uyatrosu olduktan ve mulhak but~e Ile tdare edilmege ba1lan1ld1k-
lan aonra belediyeler muha1ebe1i usulu nlzamnamesine gore ~ehir
Uyatrosuna alt biitiin miizayede ve miinakasalar 1atanbul Beledi-
Yeai dalml enciimentnce yap1byor. Miktar1 U\: yiiz liray1 ge~meyen
aarfiyah ve ah1veri1f, m6diir, sonra dalmi enciimen ta1dikinden
ge~irmek uzere, yapmafa fzfnlidir. 8aZJ acele . abnma11 li.z1m
gelen feyler i~fn alakadar memura bet yijz lira kadar avans
verilebilir.

31
 - VAKIN C:A0LARDA - ---- - - - - - - - - - - -
! I

4. tsrANBUL .SEHlR TIY ATROSU SAHNESi

I. l\ulb aras1.
II. l..:lcktrik tcrtibat1.
Ill. Dckor vc elbise i~leri.
IV. Sahne inzibat1.

Kap111mn ustiinde buyiik harflerle : ... l<;ERiYE GIRILEMEZ,,

li.vha11 as1hd1r ; demek ki merak verici, esrarh bir yer. Her bi-
rini batka bir eserde begenlp alk11lad1gm1z, belki de hususi ha-
. yatlanna merak ve ali.ka gosterdiginiz aan'atki.rlarm omrii Kull.a
denilen bu li.birentin l~inde ge~er.
Uzun ve dar koridorda yanyana 11ralanan mintmtnl odac1k-
lar vapur kamaralarma benzer. Her birinin kapmnda kii~ilk bir
cam tabela ilatiinde artistlerin tsimleri yaz1hd1r ; sahnemizfn ke-
narlar1, her san'atkara ayr1 bir oda verebilecek kadar, genit ol-
mad1g1 i~in bu odac1klarm herbirt iki1er ilcer artiste mahsustur.
l~erileri, aahiplerinin zevklerine gore do1'!nmt1tir; h~r odada
mutlaka bulunan mil1terek e1ya, kii~iik makyaj masa ve aynas1d1r.
Bu odalar Tepeba11 tiya•roaununarkaamdaki bah~eye bakar-
lar ; kapdarmm a~1ld1g1 koridor sahnenin etraf1m ~ep~evre do-
la11r. Bu koridorda tebligat tahta11 a11hd1r. San'atki.rlar hangi
piye1in ne zaman oynanacaftm, kimin hangi eaerde rolu oldugu-
nu buradan ogrenirler. Ytne bu koridorun i11tilnde ve sahnenin
kar1111nda e1ya anbar1 vard1r. Masa, koltuk, kanape vesatre gtbi
1eyler, perde aralarmda dekor defittirllirken buradan tam kar-
111mdakt sahneye kolayltkla nakledtlir.
Sahnenin t~i uktden avu~ t~i kadar bir yerdi. Darhk, meger
senelerce biriken, ii1tii1te y1g1lan dekorlann kalabahl1ndan ilerl
geliyormuf. Bunlar kaldmhp ortahk temizlendikten soma sahne-
mtz hayli geni1ledi. Sahnemiz dertnllttne genlf, tavam yiik1ek,
hatta tavanstz bir yerdlr. Tavan11z dedtm, zira tavan yerinde
kat kat perdeler, dekorlar a11hdir. ,Su saida, kenarda, katlanm11,
duriliilmii1, a11h duran yuvarlak goktur. Katlanm11 biiyiik bir
perde ki btr ray ilatilnde hareket ederek a~br, a~ald1k~a sahneyt
bir datre 1eklinde kaplar. Sahne Ile seyircileri ay1ran biiyilk per-
denin i~ tarafmda yukar1ya yerle1Urtlmit olan bet reklt elektrtk
32
 TORK TIVATROSU
lambalan bu yuvarlak gofii aydmlatmakl i~indJr. Bunlar yava1
Yava1 a~1hr ve gok yiiziiniin muhtelif zamanlardakt renkleri
•ahneyl kaplam11 olan yuvarlak gofiin iistiine akseder.
Sabnenln bir tarafmda kii~iik maklne dalresi vard1r. Tiyat-
ronun biitiin elektrtklerl buradan idare olunur. Yaimur yafd1-
ran, bulut, deniz goateren makine de buradadir.
Sahnenln alt katma lnen bir merdiven sizi ak11e1uvar daire·
sine gotiiriir : Seksen Uirlii eserde li.zim olan sekaen Uirlu kii~iik
e1ya burada aaklan1r. Bir merdivenle bir kat daha ineneniz ma-
rangozun daireaine girerainlz. Butiin dekorlar burada yap1hr,
sonra 1ehir tiyatrosunun hususl re11am1 tarafmdan boyan1r.
Sahnenin en iiat kabnda da terzihane vard1r. Buraya da mer-
divenle ~1luhr. San'atkirlar1n temsil eanaamda giydiklerl - ese·
rin icab1na gore yap1lm11- elbiseler burada dikilir.
Sahnenin l~inde ve perdecinln yam ba1mda bir kondiivit
oda11 vard1r. Kondiivit, aan'atkirlar1n odalanndaki zilleri ~larak
oyunun ba1layacaf1m haber verir, perdenin a~1lma11 emrinl ve-
rir. Perdenln a~1ld1i1, kapand1fl aaatl, aahnede vukubulacak
yanh1hklan veya nizam11zhklar1 yazar, elektriayenleri elektrik
oyunlar1mn 11ra11ndan haberdar eder, yafmuru, 1im1efi, giiriil·
tiiyii, riizgan ve muaikiyl idare eder. San'atkarlara rol 11ralar1n1
haber verlr, fakat biitiin bunlar1 l~inde oturdutu kii~Ok oda11n-
da muhtelif zillerin diifmelerine basarak yapar. Eakiden perde-
nin a~1ld1fln1, rol 11ra11n1n geldiilnl ftlan haber vermek i~ln
odalara adamlar ko1turulur, bag1rbbrd1.
Tiyatromuzda bunlardan batka bir de kiitiipbane, rejiaor,
miidiir, muhaaebeci, katip oc:lalar1 vard1r. Bunlar aahnenln d11m·
da, aalonun arka taraf1ndad1r.
Sahnemizde eakiden dekorlar bezden yap1hr, raatgele kimae-
ler taraf1ndan geli1l giizel boyan1rdi. Bugiin umumlyetle tahtadan
yap1hyor. Tahtadan, kontrplikeden yap1lan dekor hem 1aflam,
hem haklktye daha .yakm oluyor, k1m1ldannyor, boya}'l daha iyi
tutuyor, daha iyi akaettiriyor.
Eskiden aahnenln zeminl oniinde iiatii teneke lie ortiilii boydan
boya bir elektrlk ramp• durur, aabne buradan, artiatlerin ayak-
lar1 albndan aydmlabbrd1. Ramp kaldinlm11. eski tarz elektrik
1i1temi tamamen deii1tirilmi1tir. Sahnemiz bugiin hari~ten pro-
jektorler va11ta1ile aydmlatihyor.
Eskiden aahnemlzde hakim olan 111k beyazdi. Bug(in beyaz
111k, miitekimll aahnelerden kaldinlm11br, tlmdJ aar1 ft1k kulla-
n1byor. Bizde de bugiin aar1, mavi, lurm1z1 111klar veren projek-
torler vard1r ki aalona, aahnenin iki taraf1na konulmu1tur.
3 3 -- - -·
 Y AKIN CAOLARDA
Eaktden dekorda fon, muf&lllba perdelerle yap1hrd1. Bug(in
Almanyadan 1928 de 1000 ltraya getirtllmit olan yuvarlak gok
Ile 800 liraya abnm11 olan riizgi.r, yagmur, denlz, yangin makt-
naaile, elektrikle, tabliye yakan bir tekilde yap1hyor.
Eakiden ktr, bah(:e manzara11 goaterilmek l1tenillnce eahneye ,
ot, toprak, (:i(:ek getlrllirdl ; timdi klmyevt (:imenden yap1lmt1 '
bah 1ertllyor.
Eakiden perde aralar1nda eahne dei11tJrtlme1l uzun giiriiltii-
leri mucip olur, 1eyirciler (:eki(: 1e1lerinden ealonda duramazlardt.
Bugiin dekorlar tahtadan yap1ldig1 i(:ln vida ve burgularla eah-
neler tamamen giiriiltii1iiz ve nihayet on dakikada deiittiril-
mektedfl'.
Eaktden eahnenln oniinde bir kapak durur, 1uflor bunun
i(:lne yerletir, oradan bag1ra bagua aktorlere 1e1lenirdl. ~imdl
bu kapak kald1nlm11, auflor yan tarafa almm111 kuli1 araama
gizlenmlttlr. Sabne daha 1erbe1t ve tabitdir.
11tanbul ~ehlr tiyatro1u ean'atklrlan usul ve lntizam albnda
(:&htirlar. Provalar1n batlad1g., blttill aaat1bellidir. Prova eanasm-
da harl(:ten kimae bulunamaz, prova 1aatlerlnde ean'atki.rlar
zlyaret(:l kabul edemezler. Tem1iller her gece aynl saatte batlar
ve muayyen eaat gelince perde btr dakika gecikmeden &(:tbr.
Perde a(:1ld1ktan aonra 1alona klmse gtremez.
Sahneye harl(:ten kim1enin kabul edilmemesl meaalnln aeli.-
met ve intizamtm temln ettl. Ertugrul Muhsin Bey Dariilbedayie
reJi1or olmadan evvel, tem1iller e1nasmda aan'atki.rlann odalar1
vestiyere donerdl. Fealerini, parde1iilerinl, ba1tonlarm1 b1rakmak
i(:ln artlatlerin odalar1na gelen ahbaplar1 artistlerle tatb sohbet- '
lere dalarlar, temsll zaman1, arlistin rol s1ra11 geltp ge(:er, fakat
sohbet, tath sohbet bir turlii bitip tiikenmek bilmezdl. Bugiin
bunlar1n hi(:blrl yoktur. Sahnede s1k1 blr inzibat hiikum surer,
rejiaoriin verdlgi iti herke1 kabul eder, tiyatronun ahenkli ve
kollekttf blr it oldugu anla11lm11ttr. Muvaffakiyet, btlgiden, di1lp-
linden ve ahenkten doiuyor.
Istanbul ~ehir tiyatroaunun degerli aan'itkAr1 M. Kemal Bey,
aabnenin i(:indeki bu abenklt meaalyl 1oyle anlatiyor:
.. Be~ dakika var! Sahnenin kap1s1 miitemadiyen ac1hp kapaniyor. Yeni
piyeste rolii olan biitiin arkada~lar hirer hirer gcliyor, sahncnin i~ kap1s1 ya-
nmda duran kiiciik yaz1hane i.istiindeki mesai dcfterine imza attyorlar, sonra
soyunup sahneye, i~ ba~ma ge~iyorlar. Prova zili hald cahyor. Bu zilin bog"uk
sesi "Ge~ kald1m ! ,. endl~eslni ta~1yanlara in~irah verir.
Saat bir! Zil sustu, em ck tar suflor, gozliigiinii tak1p defterini a~t1, minimini
34
 TORK TIVA TROSU
IAmbasmm hayali altmda okuma~a ba$lad1. ~imdi san'atkllrlar lo$ sahnede
hirer golge gibi k1mJ!d1yorlar, oturuyorlar, kalk1yorlar, rollerini adcta f1S1ld1yor
gibi soyliiyorlar.Bu,i$lC yeni oynanacak eserin ilk provas1 ! Bu ilk prova ktraat
provas1d1r ki adeta can s1k1c1 blr hava i~indc ge~er. lkinci, ii~iincii giinden
sonra hareket, canhhk ba$lar. Rcjisor, mizansenlerle u~a$1r, aktorlerlcr beraber
bag,nr, kalkar, oturur, yuvarlamr ve biitiin bu be$ saatlik yorucu prova, esc·
rine gore bir hafta, on be$ giin, bir ay siirtr. Nihayet suflor sesini k1sar,
sonunda da susar. Anik rejisor seyirci kahr; aktorler giyimli ve metekAmll...
Sabnede dekor kurulmu$,C$YI ve aksesuvar yerlerine konulmu$; lste bu sonuncu
prova... Ak$ama da bu yeni eser halka oynanacak. Aktorler sahneden ~t:ki·
lince rejisor, dekor, 1$1k, mobilya, ve elbist:lere dair son emirlerini verir.
Perde ac1hncaya kadar da Ug"f8$1f.
Gece saat bir ! Sahnenin t$1klan sonmii$, odalar kapamyor, korldorlarda
el ayak kcekilmi$, $imdi aktorler yorgun argm ve hll.IA oyunun hummas1
i~inde evlerine doniiyorlar.
Saat birde ibadetimlz ha$1ar ve ancak gecenin saat birinde Ayinlmlze
nihayet veririz ,, [I].
l1tanbul $ehlr tfyatro1u sabnealndeki lnzibah lfade etmek
iizere aabne taltmatnameainln maddelerini buraya g~iyorum.
Bu talimatname 1927 de yapih:m1tir, o zamandanberl tatbik
edilmektedir :
Madde 1 - Darillbedayi idare1lne men1up her san'atkir
prova ve temaillerde vazife1i oldufuna ve olmac:hiina gore reji-
•orluk~e tayin edilecek saatlerde her giin Uyatroya gellp defteri
imzahyacakbr.
2 - Rolu olduiu balde tayin edilen prova 1aatlnde bulun-
m1yanlardan mudlriyet para ceza11 keaer.
3 - Tem1illerde ani olarak ve tabip raporile 1abtt olacak
ha1tahktan maada herhangi bir 1ekilde oluraa ol1un rol6 oldugu
halde itinln bq1nda bulunm1yanlann blrincl defa1mda yar1m ve
ildncl defa11nda tam maqlar1, 6~6ncu defa11nda mue11e1eden
allkalan kesilecekUr.
4 - Tem1il giln6 ve gecelerinde rol\l olan her aan'atkir perde
a~1lmadan bir saat evvel sahnede i1bab vucut edecek ve cetveli
bnzal1yacakbr.
S - Tem1il giinQ ve gecelerinde aan'atkirlar perde a~11ma­
dan bir ~eyrek saat evvel birincl zilde giyinmlt ve makyaj1n1
yapnu1 oldugu halde b&Zll' bulunacaklar ve ikinci zllde sahneye
~caklard1r.
[I] DarUlbedayl mecmuas1. Say1 2. I Mart 1930.
35
- - - YAKIN CACiLARDA
6 - Perde aralarmda dekor deilttlrlldlii 11rada ikinci zilden
evvel ve aonra vazlfedar olanlardan maada hi~bir aan'atki.r aah-
nede bulunm1yacakbr.
7 - Perde aralarmda dekor defi1Urildlfi eanada haZll' bulu-
nacak olanlar 1unlard1r: Rejiaor ve muavinl, maklniat ve mu•vini,
aahne imirl, ak1e1uvarc1 ve muavini, elektrik~i ve muavlnl, de-
korator ve muavinl, perdeci. Bunlardan maada kimaenin bulun-
ma11 memnudur.
8 - Prova eanaamda yemek, i~mek ve slgara l(:Dlek mem-
nudur. Rolii olm1yan san'atkirlar temail gecelerinde i~ki l~tiklerl
halde aahneye giremezler. Temail aralannda, rolii olmiyan artlat-
lerin kullate bulunmalar1 memnudur. ·
9 - Prova ve tem1ll esna11nda aahnede ( aeaaiz 1ahnelerde )
piyes ve vazifesinln haricinde konu1mak ve liubaliyane hareket-
lerde bulunmak tiddetle memnudur.
10 - Hi~ bir aan'atki.r aahneye ve oda11na miiaafir davet
edemez.
11 - Temalllerde rolii olan aan'atkir banrm ve beyler 1ab-
nede kendtlerine liizumu olan ak1e1uvarlar1 birinci zilden evvel
bizzat ak1e1uvar memurundan alacaklardtr.
12 - Rejlaor, aan'at meaailinde aali.hlyeti ki.mlle lie prova
ve tem1illerl idare eden imlrl yegi.nedir.
13 - Sahne imlrl, prova ve tem1illerde rejlaore yardim ve
sahnenln inzibabm temln eder; her giin ve gece temslllerde pl-
yesin krokilerlnl ve elektrlk ve dekor plantaayonunu abp tatbik
edecek ve aahneyl tanzim ettireceii gibt zamanmda da zil leri
vuracakbr.
14 - Suflor, hergiin prova ve temaillerde li.zim gelen pi-
yeslerl kiitiiphaneden abp sufle etmekle miikellefUr. Kond6vit
provalarda kondiivit plyesinl tanzlm ederek ve ipretllyerek
temail e1na11nda 1e11izce ifayi vazife edecektir. Tam zamarunda
sahneye girmekte geclken aan'atkirlarla beraber o da mea'ul
olacakbr. Perdenin zamanmda kapanma11m kondiivit temin
edecekttr.
15 - Ak1e1uvarc1, provalarda her piyesin ak1e1uvar e1ya11m
perde perde tanzim ve tem1ilden evvel ihzar ve sabneye nakline
bizzat nezaret edecek, her piyesin liz1m olan akseauvarlanru
bildiren bir cetvell olacak ve bu cetvelde e1yalar1n numaralar1
36
 TORK TIVATROSU
Yaz1h bulunacakbr. Piyealn sahne ak1e1uvarlarlle her 1ah1a
I.Azim olan akaesu varlar1 mezkU.. defterden evvelce hazirlay1p
aahibine verecek ve aynca bir demirbat e1ya defteri tutacakbr.
16. - Kutiiphane memuru, Darillbedayl repertuvar1n1 defterl
mah1u1a kayclile piyealeri numara 11ra1ile muhafaza ve miie11e1e-
nin kitap, mecmua, gazete ve llln kollek1iyonlarm1 tutmak, ten-
kitlerl gazetelerden kesip klaaore yap11tirarak muhafaza etmek ve
piyederln tebyizlerini tanzlm eylemekle milkellefUr. Oynana-
cak plyesleri matbu bir makbuz mukabilinde auflore ve kondii-
vlte verecek ve temsilin hitammda tekrar alacakbr. Sanaiir edlle-
cek piyealeri polise zamamnda goliiriip temsile haz1rlayacakbr.
 YAKIN CAO LA RDA

5.- TlYATROMUZDA OYNANAN ESERLER

I. Cumhuriyetin ilk y11larmda.

U. Hafif Frans1z eserleri.
Ill. Fikir ve san'at estrleri.
IV. Di.inya tiyatro edcbiyat101 tanitmak.
V. Telif eserler.
VI. Operetlcr.

Turk Uyatroaunda cLmhuriyet ydma kadar oynanm11 olan

eaerler hakkmda bu kitabm birinci k1am1nda maldmat vermlttik.
Cumhuriyetln llimndan
aonraki ilk y1llarda
oynanan eserler, tlyat-
romuzun cumhurlyetten
evvelki yillardaki re-
pertuvanna nazaran
pek biiyuk bir deiltik-
lik tetkil etmez. Bunla-
rin ~ogu hemen umu-
mlyetle Fran112cadan
adapte edilmlt komedi
ve vodvillerdlr ; ~ofu
aeyirciye 1oylece hot~
vakit ge~irtmek ve aa-
dece bol bol giildiirmek
makaachn1 g(iden eaer-
lerdir. Bu arada yine
ayn1 auretle ayn1 yrden
abnlDlt birka\: tane te-
miz hla komedisi de
oynanmlfbr.
Azorya ( Aoo,.) lromedi1ind• Bebor Holri Bey oe
K111or Hamm. Cumhurlyetin ili.n1
aeneainde Ertuirul
Muhdn, Ratlt R1za Beylerin ve diger 1an'atklrlarm bir arada
olarak Beyoflunda Fran11z liyatroaunda aahneye koyduklan $eka ·
38 ~~~~~~~~~~~~~~~~~
 TORK TIVATROSU
ptrtn "Otello,, 1unu elbette hu1u1i blr ehemmtyetle kaydetmek
lwmd1r.
1924-1925 te Ertufrul Muhain Bey ve baza arkadatlan Da-
rillbedayiden ayralarak $ehzadeba1mda Ferah Uyatroaunda "Sabik
Dariilbedayi 1an'atkirlar1- Ertufrul Muhsin ve arkada1lar1 ..
firma11 altinda temsiller vermefe ba1lad1klan zaman Turk
tiyatro 1eyirci1i, Dariilbedayiin o zamana kadar kendiaine
gO.terdigi bafif Fransaz ttyatro edebtyabndan ba1ka bir
tiyatro edebiyab da oldufunu gordil. Ertufrul Muhafn
Bey, Avuaturyah muharrlr Mullerin bir faciaamdan alarak
.. Renkli fener .. i, lsv~ edibi $trlntbergin "Baba,, unvanh eaerin·
den adaptasyon auretile .. Cebennem .. i vucude getirip aahneye
koymuf, Tolstoyun "Liaonat a kroy~er .. ilimli eserfni, Rua edlbl
Leonil Andriyefin"'lhtilil .. ishnli faciaaam, Molyerln" Avare" andan
Ahmet Vefik Pa1a kalemile adapte eclilmit olan " Azarya .. yi,
Jorj Dandenden adapte " Yorgaki Dandtni ,. yi oynatm1fb. Turk
tiyatro 1eylrci1i, o zamana kadar k( n :lisine gosterilen hafif ne1'e
eaerlerl yerine giildiirilrken de,aglatirken de diitiindiiren ve diinya
tiyatro edebiyab arasmda ehemmiyetli hirer yeri olan hakikt
•anal eaerlerini tammafa ba1hyordu.
Ertufrul Muhsin Bey ve arkada1lar1 trupunda Vedat Nedim
Beytn ilk tiyatro eseri olan .. l11izler" iaimlt telif piyesi de oynand1.
1$sizler ii\; perdelik bir dramd1r. Mevzuu $Udur : Umumi Harp y11lanm
takip eden ilk miicareke senelerinde harp donii$ii i$Siz kalan bir gen\;, \;ektig"i
sefalet i\;inde muztarip, bir\;Ok r;arelere ba~ vurduktun sonra, cski mektep ar·
kada$• bir harp zenginine giderek 1$ ister. Yeni harp zengini, eski arkada$mm
giizel ktz karde$ini haurhyarak bu ktz karde$in giizclliginin bir ticaret mah
gibi kullamld1g, takdirde aileye ger;im vas1tas1 olabilecegini soyler. 1$siz gen\;.
namusuna dokunan bu hakaret k&r$1smda kendisinden ge\;erek lskemleyi mii·
tecaviz ve kiistah harp zengininin ba$ma indirir, onu oldiiriir.
1$sizler, tiyatro teknlgi zay1f bir eserdir. Muharrinin ilk kalem tecriibe-
sidir. Kltap halinde bastlmam1$t1r.

Bu aene Beyoflunda temailler veren Dariilbedaytde de Ratit

~evrllmit komecli ve vodvlller
Riza Bey, eski tertlp Franaazcadan
araamda Aleksandr Diimafts'in me1hur Udam Okamelya'11nm
Kemal Ragap Bey tarafandan yap1lnu1 yeni bir tercilmeaint de
oynach. Ratlt Riza Beytn bu mevalmde temall ettlil blr mflhlm
eaer de Faruk N!llz Beytn "Canavar,, laimli telif manzum piye·
•ldir.
Canavar. ilr; perdelik manzum bir piyestlr. Hece veznile yualm1$t1r.
Cumburlyetten evvelki devirlerdeki Anadolu hayatma aittir. Mevzuu $Udur :
39
 Y AKIN CAO LA RDA

•AA.tor Kin• piye•inde (•aidan) /. Galip, Ra1it R1:i:.a, R1:i:.a Fad1l Bryler (I 926)

Ahmetlc Zcynep ni~anhdtr. Ahmet, muharebeden ycni donmii~liir. Giin giirmii~.

giizii ai;tk bir dclikanh ... Zcrnehin siit kardt~i \luhsin zade ()mer, scfih. hu-
varda bir e~raf oj!;ludur. Zcynrhi .\hrnettcn k1skanivor. daj!;a kaldmyor. Ahmel
yeti~ip k1z1 kurt:mvor; fakat e~raf nj!;lunun arkas1 kuv\·etli: .fandarmalar ona
yanhm ediyor. Muhsin zade i'>mer. atltlarla :\hmcdi takip cdiyor, tam ycti~ip
k1z1 elindcn alacaj!;t s1rada :\hmct sevgilisini dii;;manlarma \·ermcktensc oldiir·
megi iistiin gi.i rliwr, k1zm cesedini kaldmp iinh:rine at1yor, J!,'elip rnk'ayt k1zm
anasma, baba~tna haber veri,·or.
E.vvelce k1z l\luhsi1 zade i'lmn tarafmdan kai;mld1j!;1 zaman nc muhtar,
ne jandarma e~raf oj};luna kars1 gilml'ye ccsart·t cdememi~lerdi. 1liik um et tc
zengin e~kiya iii: birlik olmu~lll. :\hmet. sevgilisini oldiirdiiktcn sonra Omerlc
jandarmalar nnu llltmak ii;in d<irt taraf1 anvorlar. fakat Ahmet esrafm, muh·
tarm, jandarmanm fenat.,~1. a?akl:5izligi yi.iziinden eskiya oluyor. dafla i;1k1yor.
Cana var piycsi Anadoltmun esk i deYirdc i;elaij!;i fenal1klan anlat1r, hak-
s1zhk yiiziinden masum kuzunun bile nas1l y1ruc1 bir canavar olabilecej!;ini
soyler. Piyl·S kitap halinde bas1lm1~ttr. [I J
ErtuArul Muhain B~y bu tiyatro mevaiminln aonunda latan-
buldan ayr1lap Ruayaya gittikten aonra bir tarafta Dariilbedayi,
blr tarafta ~adi Beyin ·Milli aahne,. al, aonra'ar1 Rratit Rtza Be·
yin "Tilrk tiyatroau,. , yine bir yal hafif Fran11z eterlerinden ya-
p1lm11 adaptaayonlar1 temail ettiler. Bu arada Hiiaeyin Suat Be·
~I) Cnavar. Salrl: Faruk NJ!lz. Istanbul. 1925. Halk kiittipban<sl.
40
 TORK TIYATROSU
yin "Ahirette bir giin .. isimli kii~iik bir man~um feeri~i ve Alek·
sandr Diimanm " Aktor Kin .. lsimll dram• 1926 da oynand1.
Dariilbedayi, Istanbul Belediyesinin idaresinde yenl blr te1ekkul
halJnde faaliyete ge~tikten sonra dimagda'n zlyade dalaia httap
eden koyu vodviller, tamamen b1rak1lmamakla beraber, azaltilm11
ve repertuvarda his ve flkir piyeslerine daha fazla yer verilmi1-
tlr 1926-1927 tiyatro mevaimind?i oynanan eserler 1unlardir,
bunlar1n heps! yine Frans1zcadan adapte edilmittir :
1 - Ku ~i~egi, his komedlsl, (Bedia Muvahhlt, Ahmet Mu-
vahhit); 2 - Be1te gelen, vodvil (Kemal Rag1p); 3 - lki kadin,
piyes (Kemal Rag1p); 4 - Ath karmca. his plyesi (l. Galip); 5 -
f;am sak1z1, komedi ( l. Galip ); 6 - Siit karde1ler, komedl ( l.
Galip ); 7 - Tunus gedigl, komedi ( Kemal Rag1p ); 8 - Mute-
bakkim, dram ( Hallt Fahri ); 9 - Komfu, piyea ( Kemal Rag1p);
10 - Kin yara11, dram (I. Galip ); 11 -- Hocamn efefi, komedi
( Sadrettin Celi.I); 12 - f;ifte keramet, vodvil ( Re1at Nuri) ;
13 - Istanbul hava11, komedi ( Bedia Muvahhit, Ahmet Muvah-
bit) 14 - S1rat kopriiaii, komedt ( l. Galip 1 ; 15 - Davlet ku-
au, komedl ( Kemal Ragip ) ; 16 -- Hmtir Ho1nudiyan, Vodvil
< l. Gallp ).
Bunlardan batka bu mevsim i~inde Klot Farer'ln"Harp,,faimll
eaeri terciime edilerek oynanm11tir. Fran11zcadan abnnut olan
bu plyealerden ba1ka ii~ tane de tellf eaer aahneye konulmu1tur.
Bunlardan ildai vodvildir: Refik Nuri Beyln eaerl "Kor dotnm,,,
HOaeyln Suat Beytn eaerl "Hannan Sonu,,.
Bu mevalmde Beyoilunda Elder 1fnema11 binaamda temall
edilen Q~6nc6 telif eaer de Halit Fahrl Beytn "Sanen kandiller,,
laimll manzum plyealdlr.
Halit F.&hri Beyin 1916 y1hnda Dariilbedayide temsil edilen .. Bayku~,,
islmli manzum facias1 aruz veznile yaztlm1~t1 ; ~air, "Sonen kandiller,, i hece
veznile yazmt~ur. Bayku~. \'ak:as1 koylerde ge~cn aClkh bir masah mevzu
olarak alm1$t•, "Sonen kandiller,, in mevzuu $ehirde ge'Wer, zcngin bir ailenin
yanmda himayc alunda biiyi.iyen fakir bir gen~ evln kii1Wilk hammma A$1kt1r;
fakat zengin ki.i~iik han1m ba$ka bir zengin ailenin 'WOcue;ile evlenir, fa-
kir 4$•km i.imitleri de sabaha k ars1 hirer birer soncn kandillcr gibi saner. Bu
gcn'W kii'Wi.ik iken bu konak1a donanma gecelerinde herkcs zevk ve ne$'e ile
$Urada burada eglenirkcn ona - ~almmasm diye - kandilleri beklctlrlerdi,
fakir ki.i'Wiik sabaha kars1 kandillerin nas1l sondtigiinii hayretle seyrederdi:
btiyiidtilii zaman da aym ac1kh manzarayi, bu serer kendi hayaunda, gortiyor.
Plyes, kitap halinde bas1lm1~t1r. (I]
(1) S6nen kl!'dlller. ll1llt F1b1I. ls11nbul. 1926
41
- - - YAKIN <;AO LA RDA

DariJlbeJayiJe •Hamleto l•m•il eJiliyor (1921)

(SojJon "ra ile Pren• Hom 'din"'"""',.' Horo1lyo ro/dn"• Hd••yin Kemol, Pren• Hom•
let roltln"• Ertairal Maliein, me;sarcr/ar rollln"• Va•li Rizo 09 ttl. K•mal Seyler. J

1926-1927 tlyatro mevslminin aonlanna dotru Ertugrul Muh-

ain Bey Ruayadan gelmit ve Dariilbedayie tekrar girmlttl. Once
evvelce Ferah tiyatrolunda oym.m11 oldugu "Cehennem,, i, aon-
ra da yenl olarak Sekaplrin "Hamlet. ini aahneye koydu. Ham-
let biiyiik baz1rhklar,yenl dekorlar,huausi aurelte dtkilmlt elbtae-
lerle ve giiz ~l bir mlzanaenle oynand1.Pren1 Hamlet roliinii Ertugrul
Muhsin,Kral Klodiyua roliinii lsmail Galip,Krali~e Kertrut roliinii
,Saziye Hamm, Hamletin sevgilisi Ofelya rolilnii Bedla Hamm,
Ofelyanm baba11 mabeyincl Polonyiis roliinil M.Kemal Bey, Ofel-
yanm kardetl Lirtes rolilnii Erciiment Bebzat Bey, mezarc1lan
Vaafl Riza ve M. Kemal Seyler yapm11lard1. Diger baz1 aan'at-
kirlarla bir~ok flgiiran gen~ler de eserde vazife alm11larch. Ham-
let muvaffakiyetle temall edlldi ve bu temsll aan'at hayablDIZ
l~in miihim bir hadise oldu. Hamlet uatuste iki hafta oynanc:h. 0
zamanlar Turk Uyatro1unda bir eaerin boyle on bet g6n il1t61te
oynan1p ta aeyirci bulma11 gC>r6lmeml1 1eylerdendi ve bu hal
Tark 1eyircl1inin tema1a zevklnln yUkaek aan'at eaerlerinl lyi
oynanmak 1artile pl!kili seyredecek ve anbyacak derecede y6k·
1eldtglni goateren zevk ve lftlbar verlci blr mana ta11yordu.
42
 TORK TIY ATROSU

DoriJllHdoyiJe $iller'in •Hile oe 1ec11i• i•imli euri rem.ii ediliyor. (1928)

Ertugrul Muh1in Bey, bu mevsimin son hafta1m1n son giin-

lerlnde Vedat Nedim Beyin "0(: kiti ara11nda,, islmll telif eserlnt
de temsil etti.
c~ kisi arasmda, i.i~ perdelik bir piyestir. I larpte yaralanarak erkeklik ka-
biliyetini kaybeden, fakat karis1m fcvkal:\de ~ok se\•en, k1skanan ve onu
bu yi.izden dag basmda bir eve kapayan siddetli bir koca ile yalntzliktan
ve erkeksizlikten s1k1l1n gen~ karisr, bir de erkejtin bu aileyi aras1ra ziyarete·
gelen erkek kardt~i arasmda ge~er. Erkek, karism1 ondan da k1skonarak kar-
de$ini oldiiri.ir, sonra heyecanm siddetinden kendisi de oliir, kadm erkek is-
tcginin siddetile ~1lgmlasarak hiirriyetin sarhoslug"ile bag"mp ~ag1nrken perde
kapantr. Piycs, kitap halinde bas1lmam1st1r.
1927-1928 Tiyatro mevslminde - Ertufrul Muhsin Bey Da-
rulbedayide rejlsor olarak (:alitmafa bu mevsimde ba1lam11ll·
Darillbedayide temsil edilen plyealer, umumiyetle Tiirk tiyatro
aeyirctalni diinya tlyatroaunun tekemmullerinden ve Junya tlyat-
ro edeblyabndan haberdar eden deferll e1erlerdtr.
Nabi Zekl Beyin Almancadan adapte ettlil u Yasin Hoca,,
bimlt temlz, gilzel ve eflendtrtrken dOtilndilren terbtyevl plyea,
Hallt Fahrl Beytn methur ltalyan muharrlrl Lui(:'l Ptrandello'dan
terciime ettill .. Alb klti muharrlrfnt anyor,,, Suat Dervtt Ham·
min Rua· muharrlrl Andrfyeftn eserinden tercilme etUlt .. Tokat
43
 Y AKIN CAOLARDA
' ylyen 1oytar1 .. , Nabi Zeki Beyin Macar muharrirl Frenc Molnar' -
m eserlnden terciime ettlii "Satoda bir oyun" komedisl bu mev-
simde dilimize ~evrilerek sahnemize kazandmlan degerll plyea-
lerdir. 1927 - 1928 mevsiminde bunlardan ba1ka Molyer'ln met·
hur Tartiif iaimli eaerinin Senlha Rauf Hamm ve M. Kemal Bey
tarafmdan yap1lan yenl bir adaptasyonu "Mural.. ismtle sahneye
konulmu1 1 Alman deha11 ~illerin "Hile ve sevgi" si Almanca mu·
allimlerinden Sabri Bey tarafmdan terciime edilerek Dariilbeda-
ylde oynanm11t1r.
Bu sene Abdiilhak Hamil Beyin sekseninci ya1ma girmesi
miinasebetile Giizel san'atlar birlifinde 1ayg1 toplant111 yap1hrken
Dariilbedayide de 1airin "Tezer" islmH manzum piyesi temsil
edi1mi1tir.
Bu mevalmde Dariilbedayide bu eaki eserden batka iki yeni
te)lf te sahneye konulmu1tur. Bunlardan blri Musahlpzade Celi.I
Beyln eseri olan " Fermanb dell Hazretleri.. iaimli komedldtr.
Fermanh deli llazrerleri, iii; perdelik celif komedidir: mevzuu Osmanh
tarihinden ahnmrsm: padisah deli lhrahim devrinin i;1lgmhklarile iifiiriiki;iiliik
rezaletlerini casvlr eder. Piyes. kltap halinde bas1lmam1s11r.
1927-1928 tlyatro mevaimlnde Darulbedaylde sahneye konu-
lan telif eaerlerden btri de Vedat Nedlm Beyln "Fevkal'asriler"
lsimli komedlaldtr.
Bu mev1lmde Dariilbedaylde bunlardan batka yenl olarak
l. Galip Beyln fran11zcadan ad11 pte etmlt olduiu " Baba11n1n oi·
lu"' "Avukat Zebra Ferlt" latmlt komedilerle Kemal Ragip Beyln
Fran11zcadan adapte ettifl "Bir g5n6l muamma11" l1lmll plyes
aabneye konulmut ve e1kl e1erlerden de Ertugrul Muhalnln ev-
velce fpsenden adar te ve Dariilbedayi d11mda hususi blr te1ek-
kiilde tem1il etmlt oldugu Hortlaklarla Hamlet ve dlger baz1
eserler tekrar edllmlttir.
Dariilbedayiln 1928-1929 tiyatro mevslmlnde temall ettifl
plyesler 1unlard1r :
1- Deyyu1, piyes, Krommellngten terciime eden : Erc6ment
Behzat;-2 - Karanlifan kudreti, plyes, Tolatoydan adapte eden:
Raslh; 3- Beklrlar, komedl, Almancadan adapte edenler: Nabl
Zekl, M. Kemal; 4- Miijde komedl, Fran11zcadan adapte eden-
ler : Bedla Han1m, I. Gallp Bey ; 5 - Zifaf Mar11 1 plyea, Franaaz-
cadan adapte eden: Salt All; 6 - Yapma adamlar, plyea, Cek
muharrlri Karel (:apefln eaeri, terc:.iime eden: Hallt Fabrl; 7-
Dltl qk, plyea, Fran11zcadan adapte eden : $azlye Berln Hamm.
44
 TORK TIVATROSU
Bunlardan bqka $ek1plrln " On lklncl gece ,, l1lmh e1erlnln
Mehmet $iikrii Bey tarafmda yap1lm11 terc6me1l temall edilml1Ur.
Bu mev1lmde dort tane de yeni telif eaer oynanm11br. Blrlal
Vedat Nedim Bey:tn "Kor,, l1lmli plyesldir.
Kor, ti~ perdelik bir faciad1r; gozleri gormi yen. [:hu yilzden ~ali$amaz,
kazanamaz olan bir adamm kendisini ~ok se\·en kanst refah i~indeki eski
hayatlanm devam ettirebilmek, kocasmm s1km11 ~1:kmesine manl olmak i~ln
once biitiin k1ymetli e$yas!m satar, sonunda J!engin ve hovarda bir kom$unun
isteklerinl kabul eder. Gilnlin birinde Koca bu ne1iceyi ogrcnlr: Facla... Kin,
1st1rap, Olilm.
Piyes, kitap halinde bastlmam1$ttr.
Omer SeyfetUnin evvelce yazm11 oldufu " Mahcupluk imU·
han1,, ilimli bir perdeltk komedl1l de"kor.. le birltkte oynanm11br. ·
1928 - 1929 da oynanan telif e1erlerden biri de Yakup Kadri Be-
yin yazd1fl "Safanakn plyesidir.
Saganak, ii~ perdedir. Bir Tiirk evindeki eskilik, yenilik kavgalan,
eski terbi ye ye gore yeti$mi$ ihtlyar bir hocanm inktl:lp fikirlerile yeti~en asrf
og-lunu anhyamamas1, gen~ adamla babast arasmdaki dii~iince ,.e duygu u~u­
rumu bu eserln mevzuunu te$kil eder. Roman sahasmda pek muvaffak bir
muharrir olan Yakup Kadri Beyin tiyatro yolunda ilk kalem tecrtibesidir.
Mevzuu gtizel, soyledigi fikirler kuvvetli olmakla beraber teknlg"i zaytf bir
piyestir. Kitap balinde bas1l!11am1$ar.
Bu mevalmde oynanan il~6nc6 yenl tellf e1er de Muaahlpzade
CelAI Beytn Aynaroz kad111 i1tmlt komediaidlr.
Bu eserin mevzuu da Osmanh tarihinden ahnm1$tlr. Hocalarla papasla·
rm din maskesi altmda yapaklan kepazdikler~ ihtiraslanm, $Chvetler:lnl, a~­
gozltiklerini doyurmak, keselerini doldurmak i~in yapuklan i~lere nastl dindar-
ltk siisii verdik lerini anlattr.
Komedi, alt! tablo ilzerine tenip edilmi~tir. Piyes, kitap halinde bastl·
mam1~ur.

Haltt Fahri Beyln "Nedim,, l1lmli manzum plyeal de bu mev-

1lmde aabneye konulmuttur.
Nedim, ti~ perdelik manzum piyestir. Vak'a (.~~Uncti Ahmet devrinde,
$Dir Nedimin hayatmt tasvir eder. E$bas kalabahk, vak'a ~ok hareketlidir.
Birinci perde, Siitlilcede gizli bir fuhu$ evinin bah~esinde ge~er. Sair
Nedim, gece, gen~ mahbubu Sehlevent ile beraber bu eve gelir. Bu evdeki
45
· - - - YAKIN CALlLARDA
k1zlardan Mestinaza as1kur. K1z da Nedime fazlaca yiiz vermektedir. Fakat
gizlice, yak1s1kh bir delikanh olan $chlevent ile de Se\'i$mektedirJ,r. Oil:\·
$UP ismindeki bir k1z da. itiraf edemedigi halde, Nedime :ls1ktir. Bu per-
denin sonunda zorbalar bah1;e kap1s1m k1rarak i1;eri girerlcr ve giiriiltii. kavga
l1;inde Mestlnaz1 ka1;mrlar. $ehlevent arkalarmdan kosar.
lkfncl perde, Nedfmin Besiktastaki evinde ·cereyan eder. Sehlevent. Mesti
naz1 kurtartn1$ \"C Nedlmin evine b1rakml$tlr. Bir1;ok eshasm girip 1r1kt1gi bu
perdede Patrona ihti!Alinin koptujt'unu anlanz. $airin hayan teblikededlr. Di·
IA$UP her tehlikeyl gtize alarak i\;edimin yanma ko$up gelir. Nedim Mestinazm
Sehlevent lie muasakasm1 o~renir. Mes'elcyi ona bir mektupla bildlren
LeylA ismindeki k1zd1r. <.~unkii $ehlevent'e lls1kt1r ve ondan yiiz bulamam1$t1r.
Nedimde teessiir... Mestinaz1 Sehlevent ile kovar.Onlar giderler. Perdenin so·
nunda, Nedlmin samimr arkadaslan Hafiz Cemal Efendi ile Ba$tebdil Aga
gelirler, tehlike biiyiiktiir, Nedimi gtitiirmek arzusundad1rlar. Fakat Nedim,
teessiiriinden delilik nobetlerine ugram1st1r.
l"11Jiincii perde, Oskiidarda Hafiz Cemalin cvindedir. Nedimi bu e\·d~
saklam1$lard1r. Basmda sad1k sevgilisi DilAsup beklcmektedir. Nedimin Oliim
korkusu gittikt;e zivadc:lesir. Sadrllzam Ibrahim Pasanm oldurUlme~i haberi
onu biisbiitii hnrabetmi$tlr. Nihavet. Dil:lsup Nedimi biru; uyumnk iizere
yalmz b1rak1r. Mum soner. Karanhkta. bitisik mevle\•i dergdhmdan kudum ve
ney scsleri isitilir. Nedim bu seslerle uyamr, zeboni musildsi samr Zeboni
beceleri isitir.Sonra s1ra lie ha yalier goriir: Mestinaz, Schle\•enc. Leyl:l,Di1As11p...
Mestinazm hayali $ehle\'entle opusilr.Ne<iime de (seni unuttum) der.En nihavet
Nefinin Celldt satm ut;urulmus olan kesik hasmm hnyalini goriip feryatlar
kopanr. Bu feryatlara kosan Dildsup, Nedimi oliim halinde hulur Piyes ki·
tap hallndc bas1lmam1~tlr. •
19~8-1929 tiyatro mevsiminde eaki eaerlerden de Ahmet
Veflk PalUUD Molyerden adapte etmlt oldufu Meraki (Muhay·
yel Haata), Azarya (Ha1l1), M. Kemal Bey ve Seniha Rauf Ha-
n1m1n Molyerden adapte etttil MGrai (Tartiif), Abdulbak Hamlt
Beytn "TeZer,, I, Sekaplrin "Hamlet,, i ve difer baz1 e1erler
tekrar olunmu1tur.
1929-1930 Uyatro mevalminde oynanan eaerler 1unlard1r:
Merl Diigenln dava11, Amerikan plyeal, tercilme eden: Ke-
mal Emin; Reisin kan11, komedf, Fran1azcadan terciime eden :
Sazlye Berin; Zeblrli kucak, piyea, terciime eden : Salt AU; Ku·
marbaz, komedi, adapte eden: Senlba Rauf; Kokotlar mektebi,
komedl, adapte eden : Kemal Emln ; Kaul, dram, Almancadan
tercilme eden: Cemal Rifat; Yumurcak, komedi, adapte edenler:
Nahl Zeld, M. Kemal; Hwr, komedi, adapte eden: I. Calip; Ya-
budi, terc6me eden:Bedia; Fazllet kuklaa1, komedi, adapte eden:
46
 TORK TIVATROSU

l•lan6ul $eliir tiyatro•antla «Bir ltitap• i•imli piyH temli/ etliliyor (1931)
{Soldan Emin Bell,, Ertuirul Mali•in, I. Calip/

Mel:r ire Hurtit ; Golgelerin yar111, piye1, adapte eden : Piraye

Fuat; Evdeki pazar, komedl, adapte edenler: Vasfi Rtza, Bedia;
~ahln, adapte eden: Ahmet Muhtar.
Bunlardan ba1ka ,Sek1plrin "H1r~in kIZ,, iaimli eaerinin Meh-
lllet ,Siikrii Bey tarafmdan, lpaenin " Bebeiin evi ,. laimli eaeri-
nin Haldun Zihni Bey taraf1ndan, ,Sillerin "Haydutlar,. plyealnin
Haaan Cemil Bey tarafmdan yap1lmi1 olan terciimelerl, Franaaz
aktor ve muharriri Saia Gitrl'nin I. Calip Bey tarafmdan tercii-
llle edilen "Bir kitap,. iaimli eseri temall edilmi1Ur.
Bu mevalmde ii~ lane de yeni telif eaer oynanm11br. Bunlar
Vedat Nedim Beyin "Hayvan fikrl yedi,, iaimll plye1i, Muaahip
za.de Celli Beyin "Kafe1 arkaa1nda,. laimli komedlai, Cevdet
Kudret Beyin .. Teraine akan nehir,, iaimb plyesidlr.
"Hayv.m fikri yedi,, , Vedat Nedim Beyin eseri, i.ii; perddik bir dramd1r.
Di.i~i.inceyiduygunun i.isti.inde tutan, hayatta hisse yer ay1rm1yan ve her ~eyi
bir kimya laboratuvannm diirt duvan ii;inde gormiye ah~an bir fef!_ adammm
kanst tarafindan aldaulmca k1skani;ltk ac1sm1, di.i~manhk ve intikam duygula·
nm duymast bu piyesin menuunu te$kil ediyor.
Piyes kitap halinde bas1lmam1$ltr•
.. Knfes arkasmda,., Musahlpzade CelAI Beyin eseri, be$ perdellk kome·
47
- - - VAKIN CAGLARDA

l.iaabal ~ehir tiyatro.unda •Mam a.SndiJ• lromediai oynan1yor (193:11

/Soldan Vaali Ru1a, Halide, Behsat1 M. Kemal. Zehra J

didir, mevzuu Osmanh tarihinden alinm1$t1r ; eski kadmlarm erkekten ka~ma,

erkeklerin birden fazla kadmla evlenmee Adetlerlnin giiliin~ ve ljtren~ safha·
larmt karikatiirize ederl!k anlaur.
Piyes, kitap halinde bas1lmam1$tlr.
"Tersine akan nehir ... Cevdet Kudret Beyln eseri, ii~ perdelik bir faica-
d1r. Siiur altmtn $iiura iistiin gelmesi, bir gen~ adamm bir tak1m vukundan
once duyulan duygularla gelecek zamam sezmesi, fakat biitUn ~1rpmmolanna
rag"men bayattntn Otedenberi devam eden $Ckildeki akt$101 deg-i$tirememcsi bu
esere mevzu yap1lm1$llr.
Muharrir, bu ilk tiyatro escrinde tamamen Sekspir'ln, bilhassa bu mu-
harririn "Hamlet,. isimli eserinin tesiri altinda goriiliir. Piyes kitap hallnde
bas1lmamt$tlr.
Bu mevstmde e1kt e1erlerden de dokuz plyes tekrar olunmu1tur.
1930-1931 Uyatro mev1tminde Dariilbedayt de tu piyesler
oynanm11br:
Topaz; komedt, Fran11Zcadan tercilme edenler: I. Gahp ve
Hasan Rasim; Mektup, lngtltz dram1, tercilme eden: Ahmet Mub-
tar; Ctn, plyea, adapte eden: Abmet Mubtar; Deli, plye11 adapte
eden: BedretUn ; Melo, plye1, tercilme eden : Ftkret Adil ; Ge~U
Bolunun pazan, komedl, adapte edenler: Va1fi RJZa, Bedla; Bal
48
 TORK TIY ATROSU
ay1, komedl, adapte eden : l. Ga.lip ; Gaige, plye1, adapte eden :
Muhtar; Maddelumumt, plyes,,.tercime eden: Nabi Zeki; Ko: kar-
cletim ve ben, komedl, adapte eden: Mebrure Hur11t; Dokuz kitl
kendl luntle, komedi, adapte eden : H&zim; Ma1karalar, plye1,
tercume eden : Ertuirul Miah1ln ; .· Bir tkl a~, komedl, tercGme
eden : Gazanfer~
Bunlardan bqka Lul~l Pirandello nun "Aptal,, l1lmli blr per-
delik plye1lnln Fuat Bey tarafandan, $ek1plrln .. Venedlk taclri,,
ltlmll e.erlnin Mehmet $ilkrii Bey tarafmdan, Tol1toyun "Yqa-
yan kadavra,, l1imli e1erinln Re1at Nurl Bey tarafandan yapalan
tercumelerl oynanm1flar.
Bu mev1bnde Muaahipzade Celli Beyln " Bir kavuk dev-
rlldt,, ve Cevdet Kudret Beyln " Raya l~lnde riiya ,, talmlf tellf
eserleri de tem1ll edtlmlttlr:
"Bir kavuk devrildi,., be$ perdelik bir
komedidir. Mu.;ahip;r.ad! CelAI Bey, bu ese ·
rinin mevzuunu da Q3manh tarihinden almrsur.
Eski devirde ri.itbe. mevki sahiplerinin san'at
sahiplerini hor gormeleri, bu yi.izden san'atm
giinden gi.ine y1k1lmas1 mevzuu etrafmda Os-
manh tarihinin giili.ini,; ve cahil:tne telAkkileri
bu eserde karikati.irize edilmi$ti r.
" Ri.iya i~inde rii~·a ., , Cevdet Kudret
.Beyin ikinci tlyatro eseridlr, i.i~ perdelik bir
piyestir. Bu eserin mevzuu, bir insanm istiye ·
rek veya istemiyerek kendi kendisine yapt1gi
telkinlerin onu nerelere kadar gotiirebilecegi R•1at Nvri /Hy fl/

-
mihveri etra£mda doner.Eser, gozlerindekl blr..hastahk ..viizi.inden mua\'\'cn
.. ..
tarihte kor olacag1m ogrenen bir adamm 0 tarih gelince gozleri kapanmad1g,
bir

halcfe kendisini · kor zannetmesini, bu s1rada gen~ kans1 ile eski kansmdan
olan oglunun mi.inasebetini tesadiifen gordugi.i halde bunun fena bir ri.iya ol-
duguna inanmasm1 ve kendisinin kor olmad1gm1 anlad1ktan sonra act hakikat
kartismdakl y1kth$tnl tasvir eder.
Plyes, kitap halinde bas1lmam1st1r.
Bu meVlimde elki e1erlerden' de onii~u tekrar olunmu1tur•
.1931-1932 tlyatro 1ene1lnde fU plye1ler tem1ll eddmJttlr:
(1 J Edebiyatamma mllbim bir 1imu1 olan Reeat Nuri Beyia tiyatromuza laiameti de
blylktOr1 birook komedi, •ocMI Ye ciddl eJerlari dilimise tucOme •eye adepte etml1 olea
Leet Nuri Beyia Haacer, Et!ri rllya n Tat parca11 i1imll II~ telif piyesi ve bir90k mektep
lalnllilleri •uclir.

49 - - -
4
 Y AKIN CAO LA RDA -- - - - - - -- - - - - - :

Namu1, plye1, Almancadan terciime eden : Seniha Bedrt

Hamm ; Velinln ~ocufu, komedi, Fran11zcadan aclapte eden : I.
GaUp ; Namu11uzlar, ptye1, Fran11zcadan terciime eden: Bedret-
tin; Kalbin 1e1i, plye1, adapte eden : Miikerrem AlietUn Han1m,
Doktor lh111n, komedi, adapte edenler: K4!mal Nec:att, Hlzam;
Mukadde1 alev, piye1, terdime eden: Ali Gazanfer; Yanardaf,
terciime eden: Sentha Bedrl ; ~arlatan, tercilme : l Galip; On-
lar erml1 muradma, komedi, adapte, Va1fi R1za, Bedia ; Maya,
piye1, terciime : Bedrettin ; Miltkiil ltlraf, terciime : Nahl Zeki.
Bunlardan batka Alman dahl1i Goethe nln oliimGnan }"idn-
cii y1ldoniimii miina1ebetile bGtiln dOnyada meraaim yapahrken
bizlm tlyatromuzda da tairln "Stelli,,l1lmli eaertnln Senlha Bedrt
Hamm tarafmdan yap1lan tercUIDe1i oynanm11br.
Fran11z muharrlri Oktav Mlrbodan Rept Nurl Bey taraf1n-
dan terciime edilen " 11 adam1 ,, i1imli e1er bu mev1imde temail
olunmutlur.
Bu mevallhde Muaahipzade Celli Bey, Sahnemize "Mum
1ondii,, i1imli yeni bir telif komedi vermittir.
Mum sondii. Musahipzadc C'dAI Bcyln cseri, dort perde bir tablo iizeri·
ne tertip olunmus bir komedidir. Me..-zuu Osmanlt tarihindcn ahnm1sur: cski
dcvirlerde din perdcsi. Mtarikat,. namt altmda ~evrilen fmldaklart tasvir eder:
:;ieyh, dervi~. miirit tiplcri karikatiirize edilir. Pi yes. kitap halinde basilmam1sttr.
Niz1m Hikmet Beyin .,Kafata11,, laimli telif pfyesi de bu mev·
simde oynanm11br.
Faruk Naftz Beyin Tiirkiin millt tarih clava11ru g1izel hlr tiir
~e~evest l~inde soyliyen .. Akin,, isimli manzum piyesi bu me•-
simln ba1bca muvaffakiyetlerl ara11ndad1r.
.\km, Turk mllletinin yer yiiziindc en eski medenf milJctrerden biri
oldugunu s(iyler. Ilk zamanlarda Ortaasyada su kenarlannda ~ehirler kurup
mcdenf eserler viicudc getiren Tiirkler. sonralan glasiyeler eriyip biterek sular
i.:ckilmej!;e, kurakhk ,.e k1tl1k umumile~meR;e ba~laymt.-a. Ort1asyaun \.ikarak
diinyanm dort bir tarafma yay1lmaga ba~lad1lar. Faruk Nariz Bey, Ti.irk akm·
larmm ululuj!;unu. giizelligini eserinc me\'ZU olarak alm1~ttr. Kiiyiik Turk
hiikiimdari f$temi 1lanm ha~mctl, hiyanete utramas1, kunulmas1, k1zmm a~kt
,.e Tiirkelinin biricik giizeli olan I lakan k1z1 Suna ile birlikte Tiirkclinin
saadete kavusmas1, 1-'aruk '.\:afiz Beyin Akm piyesinin mevzounun te~kil
ediyor.
Piycs, hc:ce Hznile yaz1lm1~ur, kitap halinde de bas1lm1~1r. [I]
1931-1932 tlyatro mevalmlnde Istanbul ~ebhr Uyatroaa uh-
nesinde ~alg1b piye1ler de oynanmaia ba1lantld1.llk elank I. Ga-
l I) Akin , Faruk '\aflz, lstdDbul 1932.
50
 TORK TIY A TROSU

l•tanbul $eliir tiyatroaunJa cAlun• piye•i t•m•il eJiliyor. {Bu piye•I• 6a1 rol olan
l•teml Han• Ertuirul Mull.in Bey lem•il etmiptir./

lip Beyin Fran11zcadan adapte etUfi bir komedf, Hasan Ferit

Bey tarafmdan bestelendi ve .. Yalova tiirkiiaii.,, iamile aahneye
konuldu... Yalova Uirkiiaii .. , temlz, nezih, g(izel ve eflenceli blr
111u1ikili komedidir. Bu t•crilbenin muvaffakiyetle nettcelenme·
•inden ceaaret alarak, latanbul ~ehtr tlyatrosu bu mevaimde ikin-
cl bir plyes daha tem1tl etti. Bunun ilinlarinda doirudan doi..
ruya -Operet .. kelimeai yaz1ld1. Bu eser Celli Eaat Bey tarafm-
dan yaz1lan ve besteai de yine ayni zat tarafindan yapilan "'Sa-
aat~i,, piyesidlr.

Cclill Esat Bey cvelcc de bu yolda bir tccrubcde bulunmu$, vucude getir
digi bir opcrct Viyanada bir ccnebi heyet tarafmdan sahnt>ye konulmustu.
"'Saat~i,, opcrctl, mevzuunu eski hayat1m1J.dan alan bir komedidir.

Bu mevaimde bunlardan batka e1ki piyealerden de baz1lan

tekrar edilmittlr.
1932-1933 Uyatro mevaimine geliyoruz. Istanbul ~ehir U-
yatroau bu mevsimde on alb eaeri aahneye koydu. Bunlardan
be, taneai eaki eserlerdendir, otekiler yenidir. Bu mevsimde
te1111il edilen yeni eaerlercl~n bet tanesi telifUr. Bunlardan biri
Musahipzade Celi.I Beyin • Pazartesi- Pertembe,, iaimli komediaidir.
Pazartesi . per~embe, Muhasipzade C'clAI Beyin escri, ur; perdclik bir ko·
51 - - -- -
- -- - VAKIN CAOLARDA
medidir. ( '.e141 Beyin otekl eserleri glbi bunun mevzuu da Osmanh tarihinden
ahnmt$ttr. Eski aevirlerde devlet dairelerinde halkm 1$lerlnin nas1l ihmal edil-
dl~ bu eserde eglenceli bir vak'a arasmda gosterillr.
Piyes, kitap hallnde bas1lm1m1$tJr.
Bu mevaimde oynanan yeni tellf eserlerden blrl de Niz1m
Hlkmet Beyin "Bir 616 evi" lilmli komedlslclir.
Bu eserde, , insanhgtn i~ yi.izii, teesslir, keder, te$rifat vc sami111iyet eda-
. s1 altmdlk i sahtelik re~hir edillr. Bir oli.iniln arkasindan gosterilen teessi.ir
rengi altmda mlras kavgast, para h1rs1 tehzil edilerek anjatthr. Ahltk ve 4d4t
komedisldir. Yazih$ rarzt yeni ,.e canhdtr. sinematik ~ekildcdir.
1932-1933. tiyatro mevsiminde me1hur roman. iiatacb Huaeyin
Rahml Bey de Uyatro eaerlerl yazmala ba1lad1. Huaeyln Rahmi
Beyln "Kadm erkeklefince" lsimli piyeal bu mevalmde aahneye
konuldu.
(\; perdelik piyes: kadin ir;timai hayata girdikten sonra ~ocuk mesele·
sinin ald1~1 ~ekli anlatir. lktisadi zaruret yi.izi.inden ayni zamanda hari~te r;a-
h$mak ve kazanmak vaziyetinde olan bir kan kocamn e\' hayatmda halledile-
miyen meseleler yi.izi.inden has1l olan ger;imsizlikler, aile kavgas1, bu arada ba·
k1ms1z kalan r;ocu~un oli.imii bu piyesin ffiC\' ZUUOU re~kil ediyor. Piyes, ki-
tap halinde bas1lm1~t1r [I].
Bu mevalmde oynanan oteki teltf eaerler operettlr. Bunlardan
,.O~ aaat" operetl Ekrem Re1lt Bey tarafindan yazdm11, karde,t
Cemal Retlt Bey tarafmdan be1telenmi1Ur.
Cr; saat opereti, isminl seylrcileri ti~ saat etlendirmek maksadandan ah".
yor. Revil ~eklindedlr. Bir .film y1ld1zl ser;mek ir;in Jstanbulda yaptlacak bir
gilzellik miisabakas1, bu musabakaya i~tirak eden hammlann ve bu hanimlann
ailelerinln heyecam, bu musabakanm birincisi ile evlenmek i.izere Tahrandan
ve Bag-dattan gelen bir acemle bir arabm tuha£hklar1,bunlann terci.imanlar1 olan
eski bir arapr;a acemce hocasmm hali gibi eglenceli $Cyler bu eserin mevzu-
unu te~kil eder. Piyes yaz1hrken yerll unsurlardan azami derecede istifade
edilmi~tir. Meddahta oldutu gibi garip k1ya£etll bir ada111in eskl tarz hikAye
anlatmas1, orta oyununda oldugu gibi rumun, firengin, lAzm, arabm, acemin
taklitler yapmas1 eserin mahallill~ni ve muvaffakiyetini temin etmektedir.
c(r~ saat», tath ~ark1lan ve canh musikisile giizel bir eserdir.

· Bu mevaimde oynanan oteki telif operet te Celli Eaat Beyin

"BG:y(lk lkramiye,, laimll eaerldlr.
Tayyare plyankosundan kendisine bilyiik ikramiye r;1kmas1m bekJeyen, bu

(I) K1d1n rrkekle$hce: Hilseyln Rahm!. Istanbul. 1933. H1lml kUt8pbanesl.

52
 TURK TIY ATRO.;,U

l.tan6al $•1i;r tiyatro.anda •Of •aoh opereti l•m•il edili)-or. (1933)

yolda hulyalara do Ian \'C .. Sana biiyi.ik ikramiye c1ku ! ,, se~lerile uyandmlan
hir adamm hulyalan ve sergi.izc~li bu escrin mevzuunu tc~kil eder.
1932· 1933 tiyatro m~vaiminde bunlardan ba1ka bir de "Sara
zeybek oteli,, isimli bir opert>l oynanm11br. Bu eser, "Beyaz
beygir oteli" iaimli Almanca operetten adapte edtlmt1Ur. Eaer
Huaeyin Kemal ve M. Kemal Beyler tarafandan adapte edilml11
muaikiai Hasan Ferit Bey tarafmdan tanzim olunmu1tur.
Bu mevaimde bunlardan bs 1ka yeni olarak Seniha Bedri Ha·
n1m1n Almancadan Gerhardt Hauptmanndan adapte elmit oldu-
iu "Yedi koyun Zeynebi., 1. Galip Beyin Fran11zcadan terciime
ettlfi "Mucize"' Feridun Beyin adaptaayonu "Blof,,, Bedia Galtp
Hanaman adapte ettlii " ~aka " piyealeri aahneye konulmu1,
eaki eaerlerden bazilara tekrar edilmit ve mevaim, biiy<ik Alman
edtbi Gerhardt Hauptmann'm Seniha Bedri Hanam tarafmdan
dilimize ~evrilmi1 olan "Giinef batarken,, iaimli deferli eaerinln
temailile kapanm11br. .
1933-1934 tiyatro mevalminin bu kitabm tetkik aahaama da-
bil olan ilk ikl ayinda - 29 te1rinlevvel 1933 e kadar - oynanan
eaerler 1unlardir :
Hanrik lpaenin Peer Gynt laimll maaabnm .ientha Bedrl Hanam
tarafandan y lp1lm11 olan terciim~ai, Tork tiyatroau l~ln bir tekl.-
53
 YAKIN CAOL.\RDA --~--------------

miil merhalesl sayilacak 1ekilde fevkali.de guzel bir mlzansenle,

yeni ve guzel dekorlar, kostiimler, 111k tertibab ile danslarla ve
aslmda oldufu glbl biiyilk besteki.r Grik'in musiklsile sabneye
konuldu. Peer Gynt rolilnii yapan gen~ artist Tali.t Beyln, anne
rolilnde Neyyire Neyyir Hamman, Pet'? Gynt'in karm roliinde
Semlha Hamnun ve eserde rol alan biitun san'atkirlarm gO.ter-
dikleri kudret, muvaffakiyet ve ahenkll oyun pek beientldi. lp-
senln tiirli eseri Turk sahnesinde l>it aydan fazla oynand1. Bu
rafb3t le halk1n iyi oynanan lyi eserleri pekila anladlf1n1 ve
begendliini gosteren sevin\:li bir hadlsedir.
Musahipzade Celi.I Beyin "Gui ve goniil" islmli telif kome-
disi de bu aylarda sabneye konulmu1tur.
GUI ,.e gonul. Musahipzade Celal Beyin eseri, iki perde dort tablo uze·
rine tertip edilmistir. l~ski kahvehanelercle gei;en saz ve soz lllemleri, meddah-
lar, eski halk tiirkUleri. helva sohbetleri. i;engi kolbas1s1 ka.cimlarm erkek k1 ·
yafetile ovnad1klan o~·unlar glbi muhtelif folklor malezemesini, mu·
ellif. hu piyeste blribiri ardmd:m orto~·a doki.ip sai;m1~tlr. Bu eser, muharririn
bundan evvel bahsettiP,.imiz eserlerine nazaran i'.anfur; netek im onlarm ka7.an-
d11t1 muvaffakiyeti kazanamam1~t1r.
Piyes, kitap halinde bas1lmam1sur.
Am~rikah muharrir Eugene O'Neill'ln Anna Kristi isimli ese-
rlnln Cantk oilu Avni B~y tarafmdan yapilan terciimesi oyoan-
m•f, bu eser, baba roliin6 temsil eden l. Calip Beyin san'at ve
sahne hayabnda eri1tlii yiiksek dereceyi gostermek l~ln faydah
olmu1tur.
Istanbul ~ehtr Uyatrosu 29 letrlnievvelde cumhuriyeUn
onuncu y1l doniimii bayrami miinasebettle Halit Fahri Beyin "On
ywn destan1" i1lmli tellf manzum plyeslni sahneye koydu.
On y1hn destam, i.i<; k1S1m 8 tablo iizerine tertip edilmi$tir. Halit Fahri
Bey, Dariil~da~·i mecmuasma yazd1~ bir makalede eserinin mevzuunu soyle
hulAsa ediyor:

"On y1hn destam, Gazinin yaratngi ink1ldbm en canh levhalanm birer bi-
rer a~1yor. Ba~langi~ta bu. bir gf)niil hasretidir. Anadolu'ya knu~ak istiyen
bir ruhun h1~kmklanm isiteceksiniz. Gazinin: 14 0rdular!.. Hedcfini7. Akdeniz-
dir..... emrile zafere ko~an ve bu seref )·olunda kahramanca olmesini bilen
54
 TORK TIVATROSU
Mebmet~itin Dumlupmardaki abidesini ziyarete gltmek istlyen Turgut, biltiin
Tiirkliililn mil$terek duygusuna tercilman olmaktadtr. Eserde bizim l~n olen
aziz ~ehitlerin hat1ras1 vard1r. l>umlupmar tepesi, bizim kavu~tu!'umuz mes'ut
devrin n~'esile uc;an, ~dolan ruhlann konatid1r.
Eaer bu noktadan hareket edlyor ve glttik~e genitliyor. Af yonun mehtaph
gecelerile l>umlupmann k1ztl akfamlannda bii~·iik zaferin bauralan, 30 A~us­
tosun esatir desunlanm unuuuran, golgede b1rakan azameti ve hakikati ve o
k1yamet giinlerini ay ay, sene sene caklp edcrek bugiine kadar gelen ve bu-
giinden sonra da hep boyle devam edecek olan inkilib1m1zm her sahadakl
muhtelif safhalan eserde miimkiln oldu!'u kadar k18a tablolarla canlandtnlmak
lstenmlsdr. Bundan anla$ ltyor kl biitiln tablolar bir zinclrin tabii halkalar1d1r. .,
 Y AKIN CACLARDA

6. - TIYATRO MUHARRIRLERIMIZ NE KAZANIRLAR?

I. Telif piyeslerin kazanet.
II. Komedilerin kazanc1.
llJ. Operetlerin kazanc1.
IV. En ~ok para kazanan muharrirler.
V. lstanbulda ka~ ki~i tiyatro seyrediyor?
VI. lstanbullular en ~ok hangi giin tiyatroya gidiyorlar?

Kimsenin kazanc1nda gozum yoktur ; hele dimaf ve zekA

mah1uliin6n getirdlft para nekadar yorucu, y1prallc1 bir emek
nellcealdir ve nekadar hak edilmif blr
parad1r, billrim. Bu yolda ~ok kaza-
nanlar1 layik gCSriirim, az kazananlaran
haklar1n1 alabilmelerlni dilerlm. M•m-
leketlmizde liyalro muharrirlerlnln ne
kazand1klar1n1 tetkik edl1im, dimag ve
zekl mahauluniin -we aan'alln in1ana
ne getlrdlfini goslerebilmek maksadF
ledir. Bu faallda aym zamanda mem:
leketimiz:de llyatro reyircileri ne ka:.
dard1r, en ~ok hangi nevi pivesler se·
yirci buluyor, bu bahialeri de tetkik et-
Halit Faliri B•y fl/ mek isliyorum.
Dariilbedayiin 1926 da latanbul: belediyeainin alaka ve idare-
si altmda faallyete ge~liil zamandan evvelki aeneterine ail he-
aaplar1 bulup ~1karmak-galiba- imkanaiz denilecek tekilde g6~
olacak kl ben biltiin ufra1malar1ma'. ralmen ancak bu tarthten
sonraki devirlere all he1aplar1 bulabildim.
Bu hu1u1la Dariilbedayiin e1k1: miidiirG Istanbul 1ehir mecliai
Aza11ndan Suphi Beyin viicude getirmit olduiu i1lali1tiklerden
ve timdiki miidiir Memduh Beyin verdiil heaaplardan ialifade
eltiifmi aoylemek ve bu iki deierli arkada1a te1ekkiir etmek
mevkitndeylm.
· 1) Sair Hutt Fabri Bey 1891 y1hada dolmu11ur1 11b1ili G1l1IH1r11 liee1iDdedir. Ba
kil1pll 1d1 1e~n lellf m1azum pi1e1lerinden b11kl [ Ilk pir ] ieimh bir lelif mHrum pi1ni
•e bir1jok lerctl- '"' adaple tl11tro eeerleri nrdir.

56
 TORK TIYATROSU · ·-·
Dar6lbedayi 1926-1927 y1bnda 28,803 lira 15 kuru1 . ha11-
lat yapm11tar. Bu 1ene belediye de m6e11e1eye 16,625 lira yar- 1
d1mda bulunmu1tur. Bu mev1fmde oynanan piyerlerden en ~ok
ha1dlt yapan $ek1pfrin " Hamlet ,. idlr. Bu e1eri lerciime eden
Ertuirul Muhsin Beye yiizde bet iizerinden terciime hakk1 ola-
rak 315 lira 21 kurut verilmlttlr. lktncl derecede ha1ali.t yapan
eaer Halit Fahri Beyin "Sonen Kandlller" laimli manzum piyeai-
dir. Muharrire yuzde on iizerinden telif hakk1 olarak 179 lira
2 kurut verilmitlir. O~iincu derecede Ha11li.t yapan eaer Refik
Nuri Beyin Kor dilf\lm iaimli vodvilidir. Muharrire .y(lzde on
lelif hakk1 olarak 173 lira 21 kuru1 verilmittir. 1 Galip Beyin
~amaak1z1 i1imli adapte komedisi dordiincii geliyor. Muharrire
Yiizde yedi bu~uk ilzerinden verilen muharrirhk hakkt 159 lira
45 kuru1tur.
Ertujrul Muhsin Beyin evelce de oynanm11 olan Cehennem pi-
yesi bu mevsimde tekrar edilmit ve hasdAttan muharririn hl11e-
1ine 144 lira 9 kuru1 diltmilttiir; Kir~i~efi isimli komediyi adap-
te eden Bedia Muvahhit Hantmla Ahmel Muvahhit Beye veri-
len muharrirlik hl11e1i 129 lira 45 kuru1tur. Vedaf Nedlm
Beyin o~ kiti arasinda isimli telif eserl mevsim 1onunda Q~
gece oynannut · ve muharrlrtn hi11esine 94 lir 22 kurut telif
hakk1 dii1mii1tur. I. Galip Beyin Ath karmca isimli piyesinden
muharririn hi11e1ine du1en 86 lira 77 kuru1tur. Galip Beyin his·
1e1ine HmbrlH01nutyan isimli vodvilinin ha11li.tandan 79 lira 77
kuru1 du1m01tiir.
Evvelce temeil edilmit olan eserlerden Kemal Rag1p Beyin
"Tunu1 gedlii" lslmli adaptasyonu bu mevaimde bir kere tekrar
edilmif, muharrire 6 lira 14 kuru1 muharrfrlik hakk1 dii1mu1tiir.
Gene ayn1 muharririn evvelce oynanm11 olan "Be1te gelen" ielm-
li vodvili de bir kere tekrarlanm11 ve Kemal Ragip Beye 6 lira
45 kuru1 muharrirlik hakk1 verilmi1tir. Kemal Ragip Bey bu
mevsimde oynanan "lkt kadtn" iaimll piyeainden 69 lira muhar·
rirlik hakk1 alm11ttr. Hilaeyin Suat Bey ·Harman sonu" isimli
lelif komedieinden 13 Ura 7 kuru1 telif hakk1 alm11br.
1927·1928 tiyatro mevsiminde Darulbedayi iki ay ge~ ba1la- '
m11 ve dort ay faaliyette bulunmu1tur. Bu mevsimde 32658 lira
ha11li.t olmu1tur. Bu 1ene belediyeden yapdan yardam da 17000
liradar.
Bu mevaimde en ~ok ha11lit yapan plye1 Abdiilhak Himit
Beyin Tezer l1imli manzum facla11d1r. Tezer bu meviimde alb
defa oynanmr1tir. Muharrirln hi11e1ine 306 lira teilf hakkr isa-
bet etmittir.lkinci derecede ha11li.t yapan eser Molyerin TarUif'il-
- - -- - - - -- - - -- - - - - -- - 57
- - - - - YAKIN CA0LAROA ------ -- ---------------- - ---
diir; bu mevaimde on bir defa oynanm11br. Tartiifii Murai iami-
le adapte etmi1 olan Seniha Raruf Hamm ve M. Kemal Bey
232 lira mubarrirltk bakki alm111ard1r. O~iincii derecede ba11lit
yapan eser Muaablpzade Celil Beytn "F~rmanb deli Hazretle-
rl,, ialmlt komedlaidir; bet defa temail edilmlttir, muharriri 179
lira telif hakk1 abmtbr-
Vedat Nedim Beyin Fevkaliariler iaimli telif( dort defa oy-
nanm11, muharrire 148 lira telif hakka verilmittir.
Nabl Zekl Beyin Yasin
hoca isimti adaptaayonu on
defa oynanm1f, muharrirltk '
hakka 121 lira tutmu1tur.
Hortlaklar yedi defaoynan·
m11tir, mutercim Ertufrul
Mubatn Beye 112 lira ve·
rilmi1Ur.
Bll mevaimde en az
haaali.t yapan eaer evvelce
oynanm11 olan Kor diil\im
iaimlt vodvildir, bir kere
temail edilmt1, muharrlrlnin
ht11e1ine 1 l lira teltf bakka
dii1mu1tiir. "Sonen kandil-
hr,, plyeal de bir kere tek-
rarlammt ve muharrire 13
lira telif hakk1 Isabel et-
mltUr. Cehennem bir kere
tekrarlanm•f, mubarrirlne
12 lira telif hakka diitmiiw-
tiir.
1928-1929 tiyatro mev-
1lmlnde en ~ok haaallt ya-
VeJat NeJim Bey /1/ pan plyea Aynaroz kad111'-
dar.Mubarriri 580 lira telif
hakk1 alm11br,bu iicret eserln on bet defa temail edilmeai mu-
kabllidir. Vedat Nedim Beyin "Kor,, ialmli piyeal on lid defa
oynam11, muharrire 518 lira telif hakk1 verilmittir.
- --- ·- -
(1 ~ Vedat Nedim Bey, 1897 de doA1Due1ur1 Calatetaray liwaiaf#e okum_u1, Berlia llaiver
1ile1iai Ye yllkiek tlcaret mektebiat bitirml11ir. Ru ki1apt• ada ·~ea lelif piyesleriaden ba1ka
; oG6rlc:ll• •• •Kad1n polit oluna.••• iaimli biru perdelik iki li:omediai DarOlbedaJide oya H·
lllllbr; • DlltllrlHler• ve • K6kdaler• i1imli iki piyui lleallz &email edilmemittir.

58
1 - -- - TORK TIY A TR0SU
I
Fermanh deli Hazretlert i1imli komedl, bu 1ene dart defa tek-
rarlanm11 ve muharririne 178 lira teltf hakk1 daba vertlmittir.
~am aak1z1 da ii~ kere tekrar edtlmlt, mubarrtrtne 122 lira daha
iicret verilmittir. Halit Fahrt Beyin Nec:llm tlhnlt manzum piyesl
yedl defa oynanmtf, tellf hakla 146 Ura tutmu1tur. Tezer lid ke-
re daha tekrar edilmif, teltf hakk1 27 lira tutmu1tur. Bu aenenin
en az haaalat getir~n eaeri Yasin hocadtr, bir kere tekrarlan-
11111, telif hakk1 8 lira tutmu1tur.
Yakup Krdri Bey Safanak piyesintn il~ tematlt l~ln 109 lira
lelif hakka almatbr.
Evvelce oynanm11 olan Avukat Zehra Fertt plyeainin bu 1e-
nekl ii~ temsflinde muharrfre 10 lira tellf bakk1 dii1mu1tiir.
1929-1930 mevaimtnde en ~ok oy-
nanan eser, evvelce de oynanm11 olan
Aynaroz kad111d1r. Muharrire bu mev-
simdeki on bir temail i~in 569 lira daha
verilmi1tir. Bu sene lkinci d!!rec!!de
hasdat yapan eser ylne Musahlpzad ~
Celal Beyin Kafes arka11nda islmll ko-
mecltatd'ir, sekiz defa oynanm11, mu-
'harrirlntn hiasesine 293 lira dil1mil1Ulr.
Vedat Nedlm Beyin "Hayvan ftkri
yedi" isimli eseri dokuz defa oynan-
m11, muharririne 236 lira telif hakk1
verilmi1tir.
Cevdet Kudret Beyin " T ersine
alcan nehtr" i1lmli telifl yedi defa oy- Ceutlct Kutlret Bey /1/
nanm11llr,teltf hakk1 175 lira tutmu1tur.
Bu senenin en az haaalit yapan eaeri "Teyze hanam., isimll
komedtdtr, evvelce de oynanm11 olan bu es!!r bu aene blr kere
tekrarlamm1, tellf bakki 12 lira tutmu1tur.
1930-1931 mev1lmlnd' Muaablpzad' Celal Beyln "Bir ka-
vuk devrtlcll" i1tmli komedt1i yfrml iki defa oynanm11, muharri-
rine 852 lira telif bakk1 1etirmt1ttr. Ayni muharrlrln evvelce
oynanm11 olan Aynaroz kad111 ltimlt komedi1t bu aene de on
defa tekrarlanm11, muharririne yenlden 378 lira tellf hakk1 1e-
Urmi1tir.
[I] Ce'l'clet K11dret Bey 1907 71hnde doA111u1111r, Huk111t faklllle1iadea mezundur. Bu
kitapta ad1 gecea Ye ~ir tiyalro.and• ornanmq olaa iki' Wtif pi:JMiadeo batka bealz OJDH·
lllunq Ye kitap balinde de ,1kmem11 • Dram 8' perde ., •Kurtlar•, •K11k gila kark pceo n1
•J..17an llllller• ieimli relil piyealeri nrd1r.
 YAKIN CAOLARDA
Cevdet Kudret Beyin "Riiya i~inde
riiya,. l1tmli telift yedt defa oynannuf,
muharrtr 215 lira telif hakk1 alm11br.
Bu 1enenin en az ha11lit getlren e1erl
"~am1ak1z1,. dir. Evvelce btr~ok defa-
lar oynanm11 olan bu e1er, bu acme bir
kere tekrarlanm11, tellf hakk1 dokuz
ltra tubnu1tur.
1931-1932 tlyatro aeneatnde Yalova
Tiirkil1u otuz dort defa oynanmif, teltf
hakk1 1463 lira· tubnuftur. Muaahip
zade Celil Beyin " Mum 1ondil ,. aimlti
komedili on yedt defa oynanrruf, mu-
harrtr 587 lira 71 kuru1 telif hakk1 al-
Faralr Nafiz Bey
IDlfhr.
Akin ptye1t dokuz defa oynanm•t• fair Faruk Nafiz Bey
341 lira telif hakk1 alm11br. Muaahipzade CelAI Beyin Ayna-
roz kadm, bu aene de on defa tekrarlanm11, muharrir yeniden
330 ltra 91 kuruf teltf hakka a1m11ttr. Mushipzade Celil Beyin
Bir kavuk devrildl l1imli komediai de bu 1ene aekiz defa tekrar-
lanm•t• muharrfr 218 lira 54 kuru1 telif hakk1 alm11ttr. Nham
Hikmet Beyin Kafa ta11 ptyeai bet defa temsil edilmif, tellf hak-
k1 141 lira 35 kuru1 tubnu1tur. Celi) Eaat Beyin Saat~i opere-
ti dokuz defa oynanm11, telif hakk1 339 lira 57 kurut olmu1tur.
~aria tan plyeai ( Knok ) iki defa temsil edilmit ve telif hakk1
12 lira 46 kuru1 tutmu1tur.
1932-1933 aeneainde en ~ok oynanan eser o~ aaat opereti-
dir, kirk defa oynanm11br, telif hakka
2052 lira lutmu1tur. Sari zeybek oteli
opereti otuz yedt defa oynanm11t1r, telif
bakk1 1702 lirad1r. Mueahipzade Celi.I
Beyin .. Pazartest - Per1enbe .. komedfai on
dokuz defa oyna11m11, muharrfrine 430
lfra telif hakk1 veriimittir. Celil Eaat Be-
yin Biiyiik ikramiye opereti on ii~ defa
oynanm11hr, teltf hakk1 314 lirad1r.
Hilaeyin Rahmi Beyin ~ Kadln erkek·.
le1tnce,. ptyeai on defa oynanm11br, telif
hakk1 222 lira tubnuttur. Hii•.yin Raltmi B•y
- - --- 60
 TORK TIY A TROSU
Niz1m Hikm ?t Bayin .. Bir olii evi ,, eaeri yedi def a oynan·
m11tar, telif hakk1 136 lirachr. "Siit karde1ler,, komedlai bu ae'."
' ne de tkl d !fa tekrarlannu1br, tellf hakk1 24 lira tutmu1tur.
Bu tetkikten ~1kan netlce 1udur : 1926 danberl memleketl-
mizde temsil ediien eaerler i~inde en ~ok oynanan plyea .. Ayna·
roz kad111" talmli komedidir, elll bet defa oynanm11br, muhar-
rlrine 1997 lira kazandirm11br. lktnci derecede ~ok oynanan eaer
"0~ aaat" operetidlr, kirk defa oynanm11llr. Fakat haa1lit itiba·
rile otekisfne iiatlin vazlyettedir, zlra bu eaer, muharrlrine 2052
lira kazandarm11ttr. O~uncii derecede ~ok oynanan eaer "Sari
?.eybek oteli " op!retidir; otuz yedl def a oynanm11 ve muhar-
rlrlnina i 702 lira kazand1rm11ttr. Dordilncii derecede ~ok oyna-
nan !aer, "Bir kavuk devrildi" komedlaldir; otuz bet d!fa oynanmtf,
muharrirlne 1070 lira getirmlttir. Betin-
ci d!rec!de ~ok oynanan ea!r, ";Mum
.Ondii"komedlsidir; yirml d!fa oynanm11-
ttr; muharrirlne 709 llra kazan:hrm11br;
altinc1 derec ?:le (:Ok oynanan eser "Ka-
tti., isimli dramdar, yirmi defa oynan
IDlf· miitercime 336 lira getirm lttlr. Ye-
dinci derecede ~ok oynanan eser "Pa-
zarte1i-per1 !mbe" kom!dlsidir ; on do-
kuz defa oynanm11ttr, muharririne 430
lira getlrmi1tlr. Sekizincl dereced ! ~ok
oynanan eaer " Haml?t ,, ti:', on aekiz
defa oynanm11br, miitercimine 427 . lira Mu1ahipz.atl• Ce!al B•:1 /l/
getirmt1tir. Dokuzuncu derecede ~ok
- - -- - -- -
[I) Celli Bey O~acD SullaD Setimia mDHhiplerindea bt11ekar l11er Sakir A.Aan1a toruaudur,
habw belediJ• muha..beci1i merhum Mehmtt Ali Berdir. Celli Bey 1870 y1hoda dolm111tur.
Oellt Beyin Oamaoh tarihiaia balk h1rat1na ait etatleri kuvvetlidir, nhaemlae hizmeti bGyak.
ttlr. On eeki1 tue lellf piJet •Dcude getirmi1rir, Bualardao yedi1i Darillbedarfde ornaam1tt1r.
Bu komediler, e1ki demo fena, cirkio, llllOac tar1f11rini teharU1 ettirerek inlallb1m1u hi1111er
etmlttlr.
Celli BeyiD ilk piynioio ad1 •IC.oprllliller- dir.
U11 piye1, KBprillO Mehmel Plflo10 Kderete geliti ile, KllprGll ade Fu1I Abmet Pqe-
11111 Kaacliye fethlol. hize klll'I• Anupuua kin ve ru11uhoau tanir eder,, fill tablodur. MllfJ'u.

rio (Sellari Salla) piy•iodea -ra

liyeliD ilk ytllanoda M1aakly10 kumpao7111 ter1f1adea Celli E111 ve Sellla Cimco1 Beyle.
Elisa Bioemeciyao H1n1m •11 Nurettlo Sefbli, Mutabbit.,
Sadi Be1leria iftlrakile b~k defalar tem1il edllm1tir. Celli Beyin pir..teriodea birinla ed1 de
·Lah dnri• dir. Ute dnri Dumt Ibrahim Plfl de•rinio ciraau ... Seadabat elleacelerini
ulabr, ..rk1h komedidir, ac perdedir. Sarkilar tuburl Doktor Suphi Bn t1raf1adaa bes1elen ·
mietir. Piye1, ilk de£a Febim Efendi raraf1od1D Khaeye koaulmu1tur. Bir maddet IODra 7ioe
Febim Efeodinio itliraklle Beollrao kumpanya11 H oihayet l1tanbul operet hey'~ti, trr1f1ndu-
hireok defalar 07a1om11t1r.
•Macon /ialrlra••• E1ld mahalle b11111n1, meluep 19Yirlerloi, mahallelerde laekimlik eden
61
 YAKIN CAOLARDA
oynanan eaer .. Murat., dir, on aekiz defa oynanm11t1r; muter-
cimlerine 292 lira getirmittir.Onuncu derecede ~ok oynanan eaer
.. Kor., piyeatclir, on alb defa oynanm111; muharririne 636 lira ge-
ttrmltUr.
lite aon aenelerin en ~ok oynanan on_ piyeai !
Bu teikikten ~1kan bir bqka netice de 1udur: 1926 danberi
Turk aahneainde eaerleri oynanan muharrirler i~inde en ~ok ka-
zanan Muaahipzade Celli Bey olmu1tur. Oatat alb eaerinden ,
4930 lira 77 kuru1 alm11br. lktnci derecede ~ok kazanan Ekrem
ve Cemal Retit Beylerdir. Bir eaerclen 2052 lira alm11lardar. O~i1ncii
derecede kazanan mubarrir I. Calip Beydir, 1926-1927 aeneain-
den 1932-1933 aeneainin aonuna kadar oynanan ptyealerinln te-
lif hakk1 olarak 1918 lira 85 kurut alnutbr; fakat bu iicret on
alb piyesfn muhteHf defalar temaili kar11bi1d1r.
Vedat Nedim Bey, dort piyesinden 1107 lira alm11br. Ertui·
rul Mubain Bey bet ptyesinden 917 lira 72 kuru1 alnutbr.
kGteMt1 •ktarlann1, helm b1m1ml1nn1 ve Ceoevi1den kalma yer1l1J 1u yollannda ge~a 111kaae
••k'81an, karaknlluki;ul1n, Venedilr. aeyabatinden doDcD Rllltem kaptaa1n Venedilr. biklyeei•i,
mab811e bud1IH1 Akifin en1rilr.al1r1n1 anl111r, Oi; perdelik ,.rk1h komedidlr. Kaplan ude Ali
Ria Bey tard1nd1n be1telenmi11ir. l111abul operel ber'eti t1ral1nd1a bircok defalar oyn1am11tu.
•latanhal Efentlialo , l111nbul kad1l1na1D belediye itlerile i1tig1l ettilr.leri t1rib1e Olllfl•
panar b171tir1, bir eairci ked1n1n 1eyt1nalile bitea bir 11k valr.'111n1 1nl111r,th; perde.t.ir 11blo·
luk eark1b lr.omeJldir.
$arlr.ilar ilr.i ylla aeae enellr.i eterlerdea intihap edilmittir. Bo piye11 le Benliraa lr.um-
panyu1 •e l111abul Operet bey'ali l1r1f1nd1a mGkerrerH oyaaam11 idi. Bu defa Abmel i''erdi
Foa Star.er Bey 1araf1ad1a armonire edilmiflir, yalr.1ada Sehir 1iya1ro1und1 Iii; yOzllacG temeill
•erilecektir.
• Ye"81rfi•, E.lr.i dBACD an'aaelerini, k1D1 geceleri e&lencelerini Ye bir yedelr.oinia milt•
••kkil 11lr.101 glll1e1ea prluh lr.omedidir, 81; perdedir. lataabul operet lley'eti taraf1adaa oyn11>.
miebr. Bealeei merbum l1mail H1U1 Beyindir.
•Ka1Jrf1lan , E.naf loncalana10 te1lr.illhn1, nn'at aabipleri araa111dalr.i umimiyeli, O•·
rakla 0111 aru1nd1lr.i eevgiyi, ve 11a·11 aelr.1n1 g&alerir, 01; perdelik earlr.1h bi•I komedidir.
l,taabul Operel bn'eti taraf1nd1a oyaanm1111r. Be~ni merbum hmail H1kk1 Beyiadir. i
•Atl1 •••••, Emir.I nf1h1tb1neleli, dtlflr.On kadmlan, C1l11aa1a lr.6ljelr.li meybaaeleriai Ye
Im aukut elmit in11olar ara11ada mer1lik ve fuilel tabneleriai gllatenm, d6rt perdelilr. ,.rluh
lr.omedidir. Udl Fahri Bey 1araliad1a be11eletmit, l1tanbol operel hey'eli 1araf1odan oyaanm11br.
•Motla fll•111lar1• Modaa1a 1ub1fhklarile i11ibza eden bir 1arlr.1h komedidir, Oo perdedir.
Mobli1 !-1haba11ia Hey taralindaa be.telenmi11ir. lataabul operel hey'eti tarafaodaa oyaaomlfbr.
c/•oet; lrral1• Demirb.. Sarhn T01lr.iye7e ihicu101 ,., lnei;li bir preneetle Bender Va-
liainia o&lu ar111nda gecen •1ibne aabneleri 1al1hr, Ui; perdedir. l111abul operel befeti tara-
fiadu oynanm•tllr. Beeteti Muallim Khim Be7iodir.
cit-I iltim1• K1d1na kar11 erke&in labalr.lr.OmUnO g6tl•rea 1erk1h kll;lk bir komedidir.
Cemal Sabir Bey opereti taref1nd1a oyaanm11hr.
cGdl•ilm• Bir k6ylll k1z1n J111nbuld1 gec;;irditi betlemelik faciu1dir. 06rl perdedir. Bu
piyee oynanm1m1011r.
cSelm11• Bir Ir.adman ib1ir111a1 ve yalulaa aaadetini aalalir, Bi; perdedir. Bu piyee I•
oyaanm1iu1111r.

62
 TORK TIYATROUS- - - - --
Bu tetkikten alanan bir batka netice de 1udur:
1926-1927 aezonundanberi, aahnemlzde OJ'D&nan eserlerden
yirmi alt1a1 teliftir, otuz yediai terciimedlr, elli aekizi adaptaa-
Yondur.
1atanbulda Uyatro 1eyirci1i ne kadard1r?Dariilbedayiin eaki miidii-
rii Suphl Beyln 1927 den 1S31 e kadar kendi mildGrlilfii zama-
nina ail olan dort aene i~in vilcude getirdiil iltatiatik bize bu
hu1u1ta a1ag1 yukar1 bir fikir verebilir.
1927-1928 mevalmlnde 1247 loca bileti 1atilm11tir. Bir locada
dort kitinin oturduiu he18p edilirse bu mevsimde 4988 kitl loca
biletlle tiyatroya gelmiftir. Bu mevsimde aablan koltuk, aandal-
ya, paradi bileUnln yek6nuda 25412 olduiuna gore 1927-1928
rnevalmlnde 30400 kltl Dariilbedaylde ilcreti mukabilind" tiyatro
•eyretmlt demektir.
1928-1929 tiyatro mevalminde 2493 loca bileti aablm11tir.
Bir locada dort kiti oturduiuna gore 9972 kitl loca biletlle ll-
Yatroya gelmittir. Bu mevalmde aablan koltuk, 1andalya ve pa-
radi bileti 41001 dir. Blnnetlce bu mevlimde Darnlb!daylde
50973 kiti iicreti mukabilinde tiyatro aeyretmlttir.
1929-1930 mev1iminde 3793 loca bileti aatilm11tir. Dorder
lcitiden 15172 kip locada oturmu1 oluyor. Bu mevsimde 51659
koltuk, •nclalya ve paradl bileU aatilm11br. Neticede 66831 kiti
bu mev1lmde Dariilbedayide (icretile Uyatro aeyretmlttir.
1930-1931 mevaimlnde 4050 loca bileti 18blm11tar, 16200
kiti locada oturmut demektir. 53194 koltuk, aandalya. paradi
biletl 18blm11br. NeUcede 69394 kitl bu mevatmde Dariilbedayi-
de iicreUni vererek tiyatro 1eyretml1tir.
11tanbulda Uyatro aeylrcllerinin her 1ene muntazam 1urette art-
t11t goriiluyor; bu artma daha aonraki y1llarda da devam etmittir.
latanbullular en ~ok bangl giinler lyatroya glderler ? Suphi
Beyin istatlatiklerinde bu da d6tiin6lmilttiir. En ~ok cuma giinii
Verilen matinelerin seylrcl bulduiu o giinlere alt ha1ali.t yek6n-
larile aabittir. Cuma tatil giinii olduiu i~in o gun bir~ok kimse-
ler tiyatroya gldebilmektedlrler.
1ktnci derecede en ~ok ha11li.t olan ak1amlar per1embe giin-
leri aktamlandar. Ertesl giinu tatil olduiu i~ln latanbullular per-
fembe ak1amlar1 tiyatroya gidlp gece ge~ yatabiliyorlar. o~nncii
derecede ha11lit evvelce cuma giiniinii takip eden aktam verilen
temalllerden elde edillyordu. Fakat aah aktamlan ucuz fiatl'a
talebe temailleri verilmefe ba11andd1ktan aonra ii~iincil derecede
ha111i.t •h ak1amlar1 elde edilmefe ba1lamld1. Haftanm oteki
riinlerlndekl lemaillerln basditi a1af1 yukar1 biribirinden farka1z
tekildedir.
63
 Y AKIN CAOLARDA

7. - lST ANBUL ~EHIR TIY ATROSUNUN B0Tc;ESl

I. Helediyenin yard1m1 on y1lda ne kadar arttt?

II. Sahne masraf1. idarc masraf1. isimsiz kadro.
Ill. San'atk:lrlar ve ayhklari.

Cumhuriyetin ilim aenesinde Dariilbedayiin ne ha Ide oldugunu

bu kitabm bat taraflarmda okudunuz. Cumhurlyetin ilimndan
evvel, Istanbul belediyesi Darillbedayie muavenet olarak senede
ii~ bin lira veriyordu. 1922 yilmda verilen para da budur. Dariil-
bedayi temsillerinin hasdatile bu rakam aili ve edilen varidat mik-
tan da pek f azla l:drtey degildi ve mileaseae. o para ile evvelki fa-
sillarda goriildiitii gibi kit kanaat ge~lnebillyor, hatti ge~inemi­
yordu. 1923 senesinde'j Istanbul beledlyesi Darillbedayie anc!lk
bin dort yiiz lira verebllmlttir.
Cemlyetl umumiyel belediye 1924 ve 1925 senelerinde Da-
riilbedayie yard1m olarak bet bin lira verilmesini kabul etmi1tir;
fakat buna ragmen gerek 1924 te, gerekse 1925 te Istanbul b"?-
lediyesi ka1a1mdan Dariilbedayie verilebiien para ancak ii~ bin
liradir. 1926 da beledlyenln tiyatroya yard1mi on bin liraya ~ik­
mi1br. Ondan sonra bu mlktarin muntazaman arthl}im goriiyoruz.
1927 aenesinde on yedl bin lira, 1628 aenesind~ on yedi bin
lira, 1929 senesinde 18 bin lira, 1930 1ene1inde yirml bet bin ltra,
1931 aenesinde ylrmi sekiz bin lira, 1932 aene1inde kirk iki bin
yedl yiiz kirk dort lira, 1933 1ene1inde kirk iki bin dort yiiz lira
Istanbul belediyesinden ~ehir tlyatrosuna (Dariilbedayle) tahsl1at
verilmlttir. 1933 seneslnd~ verllen paranm bir sene evvelinden
hlr ka~ yiiz lira eksik oldufu goriiliiyor. Rakam boyledir, f akat
hakikl vaziyet batka tiirliidiir.
~ehir tiyatro1unun i~lnde bulundufu Tepebati Uyatro1u bina-
si, Istanbul belediyesinin mah olduiu halde gene belediyenin
mah olan Tepebqi bab~esi ve Gardenbarla birllkte burasi da
vaktlle uzunca bir miiddet l~in bir yabanciya kiraya verilmit
oldufu l~in belediye her sene tiyatroyu yedi bin llraya lsttcar
etmek vaziyetlnde kahyordu. Bu suretle Dariilbedayie verilt!n
paradan yedl bin lirasa kira l~in ayrahyordu. Belediye lie kiraci-
si ara1anda mukavele 1932 aenesl sonunda bitti. Belediye muka-
veleyl yenlle1tirm!dl, Uyatro binasini Dariilbedayle ilcretsiz ola-
- - - -- 64
 TORK TIVA TROSU
rak tahaia etti. Bu auretle 1933 y1lmda beledlyeden ,Sehir tiyat-
ro.una verllen tahaiaattan baeM bir de iicretalz tiyatro binaaa
verllmif, tiyatronun maaraf1ndan aenede yedi bin lira azalm11
demektir.
latabbul iSehir tiyatro.unun 1933 y1b biit~ai, $ehlr mecliain-
ce "102.600,, lira olarak teabit ve kabul edilmlttlr. Biit~enin va-
rid.at k1am1ndaki 102.600 liramn 42,400 liraaa belec:liye tarafandan
teberrii ve muavenet auretile verilen tabaiaatbr, gerl kalan 60,200
ltradan 58,000 liraaa temaillerin haaalib, 900 liraaa Dariilbedayi
mecmuaaamn ba11lata, 1,300 lira11 da gardrop haaalita ve muhte-
lif varidat olarak teabit edilmittir.
Biit~enin maaraf kaammdaki 102,400 liradan 37,070 lira11 ti-
yatro ve sahne maaraflar1d1r. 65,530 liraaa 1an'atki.rlarm, memur-
lann ve miistahdemlerin iicretleridir.
Tiyatro ve sahne muraflara 1oyle taksime ufruyor:
Ttyatro binaaamn aydanlatalmaaa ve 111tilmaa1 i~n 4,000 lira,
ilan, reklam, ki.gat ve aatre baatarma ma1raf1 1,400 lira, akaesuvar,
gardrop, dekor ve aahne maaraflan 7 ,000 lira, muhtelif maaraflar
3,000 lira, derniroat etY• 3,600 lira, telif ve terciime hakka 5,800
lira, muhtelif vergiler 9,500 lira, Dariilbedayi mecmuaaa maarafa
900 lira, atgorta maarafa 370 lira, au bedeli 200 lira, kii~ak ta-
mirier maaraf1 500, muhtemel bor~ kar1al1ga 200 lira, beledtye
but~eainden ve miilhak but~elerden Cumhnriyet Merkez banka11
hi1Mat olarak ayr1lma11 leap eden yiizde tutara olarak 600 lira.
Hepal 37,070 lira edlyor.
San'atkarlar, memurlar ve miiatahdemler ucreti olan 65,530
lira da fU auretle takatm edilmektedir :
Ttyatro ve operet aan'atkirlan ucretl 34,080 lira, aahne miia·
tahdemleri Qcreti 9,720 lira, operet taltm heyeU ucretl 4,500 lira,
iclare memurlan iicretl 6,240 lira, ldare maatahdemleri iicreU 600
lira, muvakkat miiatahdemler iicrett 10,390 lira. Hepal 65,530 li-
ra ecltyor.
Istanbul ,Sehlr tiyatroaunun 1933 kadroau fU auretledlr:
150 lira aybkb bir mildiir, 90 lira aybkb bir muhaaebeci, 100
lira aybkh btr dramaturg, 60 pr lira aybkh dci gite memuru,
60 bra ayhkh blr illn ve reklim memuru, 125 lira aybkla blr
operet 1eft, 115 ltra aybkh blr fall mualliml, 60 lira ayhkh bir
bale mualltmi, 75 bra ayhkb bir piyantat, 235 lira ayhkh bir
rejtaor, 160 tar lira aybkla dort kademll aanaftan aan' atki.r, 1501er
lira aybkb u~ btrlncl aanaf aan'atklr, 135 fer lira aybkla Q~ birlnci
11111£ aan'atkir, 125 lira aylakla bir lklncl aamf aan'atkir, 85 ter
- -- -
.. 65
-- - -· - VAKIN <;AG LA RDA - - - - --
lira aybkb bet ii~ilncii 11n1f 1an'atklr, 60 1ar lira ayhkla lki dor-
diincii 11n1f 1an'atklr, 100 lira ayhkb bir operet san'atkln, 70 lira
aybkh blr operet 1an'atkir1, 50 lira ayhkb ii~ operet 1an'atklr1, 30
lira ayhkh dort operel 1a~'atklr1, 70 lira ayhkh bir birlncl 1uf-
lor, SO lira ayhkb btr tktnct 1uflor, 100 lira ayhkb blr reuam,.
50 lira aybkb bir reaaam muavlni, 85 lira aybkh bir 1ahne imiri,
70 lira aybkh bir kondOvll, 55 lira aybkh blr akse1uvar memu-
ru, 30 lira ahkh bir ak1e1uvar memur muavini, 55 lira aybld1
bir gardrop memuru, 60 lira aybkb bir marangoz, 50 lira aybkb
blr elektrik~i, 60 lira ayhkb bir dekor makini1tl, 30 lira aylikb
blr dekor makinist muavinl, 45 lira aybkh blr bek~i, 50 lira ay- ·
hkh bir hademe. ·
Bunlar biitiln sene maa1 abrlar. Bunlardan ba1ka blr de yalruz
tlyatronun faaliyette bulundufu alb ay para alan 60 lt11a ayhkh
bir tan mualllsni, 50 1er lira ayhkb u~ bale kiz1,. 40 ar lira ay-
bkh iki kap1 kontrol memuru, 50 lira aybkb bir kal0riferci var-
d1r. $ehir tiyatroau but~e1lnde bu 1ayd1klar1mdan batka erkeatro·
heyeU i~in 5,500 lira, lizun olduk~ ahmp ~htbnlan hale ktzla-
n tabaisab olarak ta 2,100 lira konulm1tur, sekiz garaon Ocreti
olarak ta 750 lira tahslsat vardir.
ldare kadro1undan yalmz miidOriin ad1n1 kaydediyorum :
Memdub Bey.
ldare kadroaundan maa1 alan, fakat plyealeri 1e~mek vazi-
yetinde oldutu i~in sahne lie de alikadar olaa dramaturg: $ukrii
Bey.
latanbul $ehir tlyatroaunun 1933 san'at kadro1unu tetkil
edenlerin iaimlerinl ve ayhklann1 [1] a1&f1ya yazayorum:
Rejl1or Ertutrul Muhsin Bey (235 lira).
K1demli 11n1ftakl san'atkirlar: Bedla, Munire Hanimlarla
Ismail Galip ve Behzat Hiki Seyler C 16.0 1ar lira r
Blrinci sm1ftaki san'atkirlar: M. Kemal, Vasfl Ria& ve Hi-
zam Seyler (150 1er lira). ~aziye Hanam, Emin Selig ve Hiiaeyin
Kemal Beyler (1351er lira).
lkinci 11naftaki san'atkarlar : Halide Hamm (125 lira), Muam-
mer Bey (100 lira).
O~iincii 1an1ftaki san'atkirlar : Talat, Zihni, Mahmut Seyler,
Zehra ve $ayeste Hanamlar (85 1er lira). Feriha Plamm (70 lira).
- ~ --- - ---

(I) Herlccsln k1zar c•n1, ayhf1n1 1ra~unp so1u~tu1may1 belkl doRru bulm1yanlar
olahlllr. Runlari kaydetmelaen 111aksad1m, tlyatronun memleke1lmlzde miinteslplerlne ne
kazandirJ1jt1n1 11ti~ttrmek ve san'.ttArl1nn Dariilbedayl kuruldutil zaman ald1klar1 ay·
hkl1rla bui:ilnkll ayhklar1n1 mukayeseye lmk4n vermektir. Darillbedaylln teslsl y1hnda
nrllen maa$lar. bu kltab1n blrlncl clldinde (s. 99) gtisterllm$tlr.

66"
 TORK TIY A TROSU

Erlairal Malt•in Beyin, Ra1il Rizo Beyin teltrar Dardlb11aayi• 11irmHi mdnaHhtile
Uflrdiii fGY 11.iyafetinae (1933) / Soldan itlbaren Emin B•li11, [ll. K•mal, SalraU;
Belt-1 Hall.i. Erlalrul Multdn, Rapit Rrza, /.,annal $eltir tiyalro•a miJar'JrrJ Memault
Seyler, "1a•iy• Hanim. Beltzot o• Mult•in Beylerin ara•rnaa ayalrto clart1n
HtlHyin Kemal S.y/

D0rdiincii 11n1ftak1raan'atkirlar: Melabat Hanam, Hadl Bey

(60 fal' lira).
<>Peret aan'atkarlarmdan : Semiha, Leman, Santye Hamm-
lar (50 ter bra).
· Bunlardan batka Sehir tiyatrosu san'atki.rlan kadroaunda
£mine, Melek, ~evldye lianunlarla Reftk Kemal, Kini, Saml ve
Necatl ~yler vard1r. ·
Sahne miiatahdemlerlnin lalmleri 1unlardtr :
Btrinci 1uflor : Sadi, iklncl suflor : Mazhar Seyler, Reaaam :
Moayo Perof, resaam muavinl : Muazzez, sahne Amiri: Sail
Seyler, kondiivit: Reflka Hanam, Ak1e1uvar: Hamdl, akaeauvar
rnuavlni : Kenan Seyler, Gardrop : Naclye Han1m, elektrlk~i :
Mecit, dekor makiniali Adnan Beyler.
Operet _tefi : Hasan Ferit, piyaniat : Ferdl fon $tat1er, bale
rnualliml : Celi.I Seyler. Bir de tan mualliml vard1r.
1926 daki te~kkiilimdenberi Dariilbedayiin d111nda ~abt­
rnakta olan Ratit Rua Beytn de bu sene $ehir tiyatroau kadro-
•una ahnma11 temin edilc:b. Sahnemize ylrml bet yil emek ver-
lnlt olan deierlt aan'atkinn $ehir tiyatroau te1ellkulii t~inde el-
bette yeri olmak IAztmcL; Rllflt Rtza Bey Sehlr ttyatroaunda
)'erlni ald1, ancak bu y-erin kadrodaki kart1hg1 olan rakam, bu
ldtap matbaaya verildiil 11ralarda heniiz teabtt edtlmemit
bulunuyor.
t:i1
 y,.KIN (:AOLKRDA - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - :

8. - BEHZADIN JOBILESI

I. \"alinin reisllgi altmdaki komisyon.

11. Halkc\"lerinin tebrik telgraflan.
Ill. Miisamere.
IV. ~e~riyac.

Istanbul $ehir tiyatrosu san'atkarlarmdan BehzatHaki Beyin

tlyatro hayatma giritinin yirmi betinci yd donilmii munasebetile
31 Mart 1933 cuma gunii alqam1 Tepebat• tlyatrosunda verilen
jiibile, son: on senelik tiyatro tarihimizde hem san'atklrlaran birl-
birlerfne kar11 goaterdikleri te·
saniidii, vefaki.rhi1, !hem de .
memlekette tiyatro telA.kkisinln
nasal degfffp yukseldifinl ifade
eden bir miihim hadisedir.
Me1rutlyet 1enelerlnde Ma·
[nakyan Efendinln sahnehayab·
nm ellinci yal doniimii munase-
belfle, cumhurlyetln ilk senele·
rinde de Ahmet Fehtm Efedlnin
sahneye glritlnln elli~i yil do-
numii i~ln blrer jiiblle yap1bm1.
ta; fakat bunlar san'at mubiti
i~inde olan ve aklsleri o hudu-
dun d.atma ~kmayan hirer ra ·
1tme ballndedlr. Bebzat Hlld
Beyln llyatro hayatm1n ylrml
BJaaac Haiti Sq c~otro /icryoC1no 11iri1inin befinCI yal don0m6 merulmi
yinni 6efinci yibnJo
lse cumburiyet devrinde tlyat·
ronun kazand.ai1 genlt alikaya vi1zuhla 101terlyor.
Behzadm ylrmi be1incl seneslnin ~ehlr tlyatrosunda blr mii-
samere lie kutlulanmas1 ve milsamere ha11lita lie san'atklra blr
ev ahnma11 diitiiniilmiittii. lstanbulda vali ve beledlye relsi Mu-
hittln Beyln relsllil altanda mallyectlerden, bankalar ve tlrketler
m6diirlerinden bir komlsyon letkil edildi, o zaman Istanbul es-
ham, tahvillt ve kambiyo borsa11 muralab1 olan Bedri Nedim
- - - - 68
 TORK TIY A TROSU
Beyle ~ir Uyatroau rejlaorii Ertugrul Muhsin Bey de bu ko-
llllsyonda aza olarak bulunuyorlarch. Komtayon aza11nin, rela
vali Muhittin Beyin ve boraa kamblyo murakab1 Bedrl Nedtm
Beytn uzun uirafmaalle bu miiaamere i~ln aatilan biletin bedell
6,600 ltradll'.
Istanbul ~ehtr ·uyatroau miidiirliitu, Tiirkiyede bir aan'atki·
rm aahne bayat101n ylrmi betlncl yd doniimii miinaaebeUle ya-
p1lacak jubtleyi huaual mektuplarla bir~ok ktmaelere, m6e11eae-
ler-e ve kom1u memleketler tiyatrolarma haber verdt. Cumhuri-
yet Halk F1rka11, btr Turk aan'atkanmn ylnni betincl y1l dO-
nillnQniln yalmz menaup oldufu tiyatroda dejtl, memlekeUn bir-
~ok yerlerinde kutlulanmu1m iatedi ve C. H. F. umumt kaUpli-
~in tamimi ilzerine 31 Mart 1933 cuma gilnii Tiirldyenln elli
bq yerindekt Halkevleri Behzat Hikl Reye telgraf ~ekerek ken-
c:liaini tebrik ettiler. C. H. F. Umumi kitibi Rec:ep Beyin imza.-
lile gelen tebrtk telgraf1 1udur:
Ankara 16. Ill. 9J3

Ben ~imdiden Be hzat Rey hakkmdaki samimi histerimi kaydederi.m.. Ona

ve onunla beraber ~ah~anlara goniil bag-lanm1 yumakcan zevk duyuyorum.
Tilrk sahne san'at1m1zda de~erli hizmecler yaparken yeti~kin arkad~lanm tak-
dir etmel;i bilen ktymetli san'atkdrlanm1ia da sevgiler sunanm.
C. H. f . Katlbl umuml•I
KOtahya meb' usu
Recep

1.tanbul vali ve belecllye reial MuhltUn Bey fU mektubu

a0ndennt1ti:
San'at, duyan varhlm mabedi, san'atkir onun mabududur. Hayatrn yi.iki.i
onun ilAhi cilvelerile casmabilir. I lilei ser'i,ye daldletinin Ti.irki.in gonli.inii y1l-
larca kararttll't talisiz devirlerde sahne san'au "oyun,,. san'atkAr1 c oyuncu »
diye hor gorilliir ve kotiilenirlten san'ann me$'alesini umursuzca ve kudretle
yilkselten bir avu~ cevherll insanlar arasmda Beh1.adm da temiz, gi.i7.el ve
cesur varhlJm iftiharla tamdtk. Bu giinki.i aydmhgt hiraz da onun 1~1gma
bor~luyuz.

San'atm kurtulmas1 w kuHetlenmesi ugrunda ona bir arahk azap ta ver·

mi~ bir adam stfatile Behzadm ,·inni be$inci san'at vtl donilmilnde ben bov- '
le di.i~i.inilyorum. . . . -

Kendisini sevgi ve saygi ile kutlular ve Tilrkiin san'at ve kiiltilr tlemin -

de ona ~ok ~~refli yerleri IAy1k gorihiim. Bundan son.ra.da u7.un zamanlar
- - - - - -- -- - - - - ·- -- - · - 6<) -
 VAKIN CA0LARDA -- ·· - - - ---- --· ·· · - - - - -- - - --
$chir tiyatro~unun Sll'ak, ~dka1li n~ l 1yml·t bilen kui:a~mda tam hir s1hhat
ve muvaffaki\·ctle daima ileri yurumcsini dilerim [ I J.
Istanbul Vall ve Beledfye Reial
Muhittin
Istanbul Halkevinde o gun bu munaaebetle yapalan toplanbda
soz aoylemek vazifeainl Halkevi reialiii bana venni1U; bu kon-
feranata Behzadm na11l yetittifinl, aahneye naail gtrdlfinl. bu
yolda na11I llerledifinl anlatbm, bilhaaaa. bir Uyatro aan'atkar1n1n
ylnnl bqincl ytl donilm6n6n memlekeUn elli bet yerinde tea'tt
edilmeainin bizim aa.n'at haya·

~ ~m
I tmuz i~n ne miihim bir hadise
oldufun~ zlkret~m.
Kom1u memleketlerden Bui·
. gar tiyatroau nam1na artiatler·
den miirekkep bir heyet Behza·
~
dm jiibilesinde haz1r bulunmak
ilzere lstanbula gelmltti. Musa·
l. mere alqama Tepebap Uyatro·

I
r; aunda once Kemal Emin Bey
perdenin oniine gelerek Behza ·
dm aan'at bayab haklonda bir ·
ka~ IOz aoyledl.
I
I
1,
1111rr Bulgar aan'atkirlar1 Ham·
letten blr paaaj oynadilar.San'at·
karlar1m1z Ahmet Veflk Pata-
nm Molyerden adapte etml1
I oldutu " Meraki " komedialni
.. oynadalar. Behzat Bey piyeain
en milhim rolilnu temsll etmek·
Behzatlin jiJbileaini haber Hrm•Ar ifin •6n· le idi.
t1eril•n m••tuptar•n "''' Temsllden sonra aaat • birde
bu giizel gecenin zevk1n1 devam
ettirmek iiz~re ssn'atkarlar tiyatronun: iist katmda•' hazarlanan
buyilk sofrada yiyip i~lp etlendiler.
Ertesi gunG Istanbul belediyesl tarafandan Perapali.1 otelinde_
bu m\lnaaebetle gelmit olan miaafir Bulgar aan'atkarlan 1ereflne
btr otle zlyafeti verildi. Beledtye rel• mua vinl Hamil Bey ve
Bulgar aan'atki.rlardan blri, ikl memleket artlatlerinl birle1tiren
gGzel hacliaeden, Behzad1n jubileainden ehemmiyetle bahseden
gilzel nutuklar .ayledtler.
(1) Datiilbedayl mecmuu1. Say1 40

- · 1n - -- ·- - -- - -- ·-· - - · - - -- - -- - ·
 TORK TIY ATROSU
Darulbedayi mecmuaa1 da Behzadm aahnedeki yirmi betinci
Yl11 munaaebetile hu1uai bir nuaha nefl'elti. Mecmuamn bu aay1-
.11nda C. H. F. umumi kltibi Recep ve l.tanbul valiai Muhittin
Beylertn tebrik telgraf ve mektuplar1 vardar. San'atkinn terc6-
melhalt, hayata ve aan'at bataralan M• .Kemal Beyin kalemile
yaz1lm11br. Mecmuaya san'atklrm ~ocuklufuna, ilk gen~ltflne' ve
aan'at bayabna ail bi~ok fotograflar konulmu1tur.
Bunlardan ba1ka Hiiaeyin Rabmt, Haltt Ztya, lbnlrrefik
Ahmet Nurl, Munir Ni.gar, Re1at Nurl, Muaahlpzade Celli, Halit
Fahrt, lzzet Melih, Vedat Nedim, Cellt Eaat, Kemal Emln, Nu-
rullah Ata, Sellmi lzzet, Raitt Raza, Dariilbedayl mudilrii Mem-
clah,. Darulbedayiin aabak mlldilrii Suphl, Selim Nilzhet, Mehmet
$6kril, $acll, Nureddin Sefkatl. I. Galip, doktor Celi.I Tahain,
Adana belediye relal Turban Cemal, Vaafl Raza, Bedrettln,
Osman Niyazi, Emin Bellg, Mustafa Natm. Ertufrul Muhatn
Beylerln ve benim Behzat ve aan'ata hakkandakl m\ltallalaramaz
bu mecmuanan milnderlcabna letkil eder.
Behzadm jublleai gazetelerimizde de aan'atklr hakkanda bir-
~ok reaimlertn baulmuana, yazalar yazdmaaana 1ebep olmu1tu
ve matbuat bu aan'at hadtseslnln kutlulanmuana 1amlmiyetle lt-
Urak ettt.
Milaam'!lrenln hualitile aan'atkira Beyoflunda Hammalba-
11nda giizel bir ev abnda.
Uzun yallar hor goriilen tiyatro aan'atklrlar1n1n boyle biltiln
memlekeUn a1Aka11 ve tazlzi i~tnde kutlulanmaaa Tilrldyede . ilk
defa ve ancak cumburlyet devrinde vukubulan bir hadt1edir.

71
- - - VAKIN CAOLARDA -- · ·-·- -- -

9.- TIYATRO MEKTEBI

I. Dariilbcdayideki meslek mektebi.
II. l\onservatuvarda a'Wtlan sm1f.

Cumhuriyetln Uyatroya hizmetleri ara11nda bir miibimi de

bu itiD mekteblnl a~mak yolundaki te1ebbiialerdir. Tiyatro~ mem-
lekeUmizde alayhlara mahaua bir it halinde ba1lad1, y1llarca bu
halde kald1. Me1rutiyet aenelerindeki Uya tro mektebl a~ma ia-
teklerinln na11l akametle netlcelendlglni bu kitab1n birinct
cildinde goaterdik. Cumburiyet, tiyatroyu halk terbiyeai itinde
tesirli ve ehemmiyetli bir vas1ta, bir terblye ve ilim iti olarak
tellkki ettigl i~in bu giizel aan'atan iatikbalini mutlika mektep
11ralannda arayacakti, boyle oldu. 1931 aaneainde Istanbul $e-
hir tiyatroaunda bir de tlyatro mealek mektebi a~ild1. Talimatna·
nameai Istanbul $ehir tlyatroau rejiaorliigii ve belediyenin o za~
manki tiyatroyu milrakabe heyeti taraf1ndan yap1lan, talimatna·
meai, te1ktli.b ve dera programlar1 Maarif vekileUnce tetkik ve
taadik edllen tlyatro mealek mektebinde tahail devreai iki aene
olarak teabit edilnii§ti. Tarihi, nazariyab ve tatbtkatlle birlikte
tlyatro, edeblyat, llitiaiki, teneffiia, hareket ve abenk jlmnastik-
leri ve lskrim deralerl bu mektebin program1m . tqktl ediyordu.
Tiyatro , deralni Ertufrul Mubsln, edebiyat deralni Nam1k
Kemalzade All Ekrem, mualki derainl Musa Siireyya Sey-
ler, ahenk jimnastikleri deraini Selma ve Azade Selim
S1rr1 Han1mlar, ilkrim deralni de Mosyo Gorodetakl oku-
tuyordu. Bunlardan batka latlyenlere Almanca deral de okutulu-
yordu. lid han1m ve ii~ erkek talebe lki senelik tahail devretinl
muvaffakiyetle bitirerek bu mektepten mezun oldular ve Istanbul
tehlr tiyatrosu san'atklrlan kadrosuna alandalar.Bunlar MGzehher
ve Semlba Han1mlarla Sablh,Saml ve Necati Beylerdir.Tiyatro mes-
lek mektebl t~ln Maarif veki.leti senede Q~ bin lira tllhalsat ver-
mefl kabul etmlttl. Bu para lkl aene verildi, bu auretle mektep
lkt seneltk ilk tahsil devresinl bltirerek ilk mezunlaran1 verdt,
1932 senesi 10nunda kapand1. Maarif veklleti tiyatro mekteblal
claha esash bir 1ekilde ve Ankaracla tem1il akademesl acb
altinda kurmak te1ebbil16nde oldufu ve lstanbuldakt mektebln
blrincl devresl de 'btttlll l~ln 1933 senetr -10· bmya tahli1at ver-· I
meml1U. · ·
- -- - 72 -· - - - - - - - - - -- - ---
 TORK TIV ATROSU
Istanbul belediyeai, ~ehir tiyatrosundaki tiyatro mesl~k mek-
1 tebini liizumu halinde a~alan ve iti bitinc e tlertde .liizumunda
tekrar a~almak iizere kapanan bir kurs olarak telikki ediyordu.
Belecliye de tiyatro meslek mektebi i~ln 1933 aenesl bClt~eaine
tahsiaat koymad1 ve bu aene mektep a~almadt.
Istanbul ~ehir meclisinde ge~en aene $ehir tiyatroau ve kon-
servatuvar biit~eleri miizakere edilirken aahnemizin lstikbalinin
ancak bir tiyatro m?ktebinin 11rctlarmda aranabileceiini 1oylemi1,
Istanbul kon1ervatuvar1nan bir de tiyatro s1mf1 a~1larak tamam-
lanma1m1 tekLf etmittim. Istanbul vali ve beledtye reisl Muhit-
tin Bey, ~ehir mecliaindeki aza arkada1lar1mm da taavibile kar11-
lanan 10zlerime ecvap vererek teklifimi muvaf1k buldutunu, ye·
ni aene tetkilltmda buna imkin aramlacafan1 1oylemitti· Beledi-
yece Istanbul konaervatuvarinm 11lah1 i~in getirtilmif olan Viya-
nah miitaha1111 Profeaor Marks ta bu flkre taavipki.r ~1kb ve ha- ·
z1rlad1g1 11lahat ve t ?tkilat programmda konservatuvara bu lm-
ki.n1 haz1rlay1cak yeni deraler konulmas1n1 teklif ettl. Bunlar
tiyatro, ahenk jimnastikleri ve tan deraleridir. Viyanah milta-
hau111 kon1ervatuvar1m1zda timdiye kadar kadm muallim tara-
fmdan okutulan tan derainin bir erkek muallime verilmealni,
ahenk jlmnastikleri ve aahne deralerinln de programa illveaini
iatiyordu. lallhat program• tatbik edilirken konaervatuva·
r1m1za bu deraler de konuldu ve 1933 T e1rini ~vvell batm ·
dan itibaren bu deraler l~ln de talebe kabul edilineie bat-
lamldt. Ahenk 'jimnastUderi deral mualllmliglne Azade Selim
S1rr1 Hamm, sahne derai muallimliiine de Ertugrul Mubaln Bey
tayin edildiler. K.on1ervatuvar1m1zda ahenk jimnaatiklerl deni
haftada ii~ aaattir. Tahsil devreal ii~ aenedir. Program• tudur:
Btrlnci aene: Viicut terbiyeai: Mafaallarda serbet ve biiyiik..,
itleklik temln eden ekzeraizler - Adaleleri yumu1ak .-01111 · ~ ve
elaatikt bir hale koyan ekzeraizler - Uzvlyeti kuvvetlendiren ve
inkltaf ettiren ekzeralzler - GQiila kafeslni eanek ve bol nefes
alabilecek btr 1ekle koyan ekzeraizler - Statik ve muvazene ek-
zeraizleri - Duruf&, oturufa, yabfa ahenk veren ekzeralzler.
lkinci sene: Hareket terbiyeai: Bilciimle uzuvlaran doirulufunu:
ve aerbeatltklerini temin eden ekzersizler. yilriimek, kotmak, atla-
mak, oturmak, kalkmak, ta11mak, atmak, yakalamak, diltmek:
gibi viicudun tabii hareketlertne rltm ve abenk veren ekzeraizler,.
dinamik ekzeritzler - Mukavemeti arttiran ekz !raizler.
O~uncii aene: Ahenk ve ritm terbiyesi - Ferdi ve cem'r
ahenk - hareke'ttW ritm - 5e1le-··Je1t ve hareketin al\engi. -
EtYa ve hadiaatla hareketin ahengi.
73 - -- - -
- -- ---- YAKIN <.;AOLAROA -- - -- - - -- - -- -
Ttyatro dersl haftada bet saattir, tahsil devresi ii~ senedir.
Pro11"am1 tudur :
Btrlncl sene: 1 - Nefea, 2 - Konutmak, 3 - Mimlk, 4 - Dra-
matiirjl, 5 - Dana, 6 -Tlyatro tarihl, 7 - Koro .. seal miisaitae n•
lkincl sene : Hareket, temsll ( berab!r oynamak ), tiyatro la·
rihi, kostiim tarihi.
O~uncii aene: Tiyatro tarihi, kllsik temsiller, aahne tenuili.
Kabul f&l'tlar1: Sahneye miisait seal ve viicudu olmak, Tiirk·
~ luarn11a baklpl olmalc," ortalaektep. mezuau olmak. kad1nlar
l~in on beften erkekler l~ln on yedi yaftndan~a1at1 olmamak.
 · -- - - - - - --·- TURK TIYATROSU

10. - HUSUSI TIYATRO HEYETLERl

I. Bclcdh·e ilc alAkas1 olm1yan Sehir tiyatro:'u.
II. Opcrctlcr.
Ill. T. A. T.
IV. R~lt R1za ti~·acrosu.

Tiirklyede Istanbul Sehlr tiyatroau d11mda tiyatro faaliyeti

yaptan birka~ heyet daha varcbr. Fakat maaleuf n! bu heyet-
ler intlzam ve iatikarar l~inde:d!i ·:
ne de faaliyetleri devamh ~ve~se·
merelldlr.'
1926 da Dariilbedayl ·fatanbul
ebelediyealne baiM yenl bir letek-
rkal hallnde kurulurken 'Dariilbe ·
'daytln eaki san'atkarlanndan Sadi
Beyin Milli aahne 'iaimlt~ tem1il
heyetlni f aallyette"!bulundurdufu-
nu, daha aonra bu heyet ..daflhp
$adt Bey 1ahne hayabndan ~eki·
lince Dariilbeday11 m11nda kalan-
lardan Ratll R1za Beyin Milli aa.h-
neden a~1kta, kalan aan'atklrlan
tophyarak Tiirk tiyatroau,,~l1mile
11

Tepeba11nda tematller verditlni

yazmitbk. Bu tetekkul 'de uzun
1Qrmemlt ve tiyatro mev1iml bit·
meden heyet dafllm11, Ratlt Raza R111it R,,,,, Bey
Bey de aahneden bir zaman uzak
kalm1fb. Ratlt Raza Bey Beyeflunda " Blzim lokanta " lamile
blr artist kahveal a~b, bir zaman bununla mqgul oldu. Sadi Bey
de ,Sehzadebq1ndakl Ferah tiyatrosu binauna klralalDlf, burada
1lnemac1ltk etmefe!batlam11b, hill bu itle me1gul oluYor.
1927 de Darillbedayl Tepebatt tiyatroaunda faaliyette bulu·
nurken, Darillbedayl cbtanda, kalan 1an'atkirlarden Sadl ve Ra-
tit Raza Beylerden maada11 ",Sehlr tlyatroau .. iaml albnda hlr
heyet letkil ederek ,Sehzadebqanda bir milddet tem111ler verdi-
~- --- - .. - ·- - ·-- - - -- 75 ---- -
 Y AKIN CAuLARDA
ler. l1minin $ehir tlyatro1u olma11na raimen bu heyetin ne
belediye ii~, ne 1ehirle hi~bir reami alika11 yoktu. Dariilbedayiin
eaki aan'atkarlarmdan Faik, Nurettin $efkati, Adil, Yap.r Bey-
lerh kadm erkek diger baz1 aan'atkarlar bu hey'ete dahildtler.
Bunlar Dariilbedayiin evvelce oynam11 olduiu baz1 komedi ve
vodvilleri tem1il ediyorlard1. Para11zhk, va11ta11zhk ve 11k1nb
i~inde bir miiddet ~ah11p dafdddar. Bu 11ralarda Cemal Sahir
operet heyeti ismi altmda bir te1ekkiilun de ayn1 auretle parauz-
hk ve vas1tas12hkla ugra1arak turada burada baz1 operetler oy·
nad1kten aonra daflld1g1n1 billyoruz. Sonralar1 bu heyeUn aza-
amdan baz1larile diger baz1
san'atkarlar birleterek ·sureyya
operetf,, ni letkil ettiler.Bu hey·
et, hill ara 11ra 1urada burada
tem1iller veriyor. Operet heyet-
lerinl aayarken "Muhlia Saba·
hattinln ~ocuklar1,, ismile btr·
ka~ temail vermit ve dag1lm11
olan hey'eti de kaydedelim.
Dariilbedayiden yeti1mi1
olan Erciiment Behzat Beyle
uzun zaman Dariilbedayi hart·
cinde aahne faaliy~Unde bulu-
nan ve bir arahk Dariilbedayide
de ~ab1an Ertufrul Sadettin
Bey ve baz1 arkada1lan T. A.
T.ftrmas1 albnda bir hey'et tet·
ktl ederek latanbulda ve Ana-
doluda baz1ltem1iller verdiler.
Foilt Bey "T. A. T,, Tiirt Akademl
Ttyatrosu mana11na gellyordu.
Ercument Behzat ~ahtkan ve degerli btr 1an'at yolcusuydu,
fakat ne otsa tmkans1zbklarla ~arp11mu1 ve batb ba1ma btr tl-
yatroyu yaf8labtlme1t beklenilemezdi. Uzun 1urmeden bu hey'et
le daf1ld1.
1927 de aahne hayahndan bir zaman i~in ~ekilmlt olan Ra-
tlt Raza Bey sonralar1 "Ratlt Raza tfyatro1u,, l1ml • lbnda btr
hey'et yaparak birka~ aene latanbulda, Anadoluda ve hatti bir
arabk 1Qemleket hud~tlat1 harlciDde temailler verdi. Ratit"Rna
Bey de Dariilbedayiin e1kt repertuvarindaki e1erlerl tekrar eck-
yordu, fakat nadir de olaa arada baz1 yenl piyealerl de aahneye
76 - -- - - - - - -- - - -
 TOWK TIV ATROSU
koydu. 0 da va11ta11zbk ve bllha11a adam11zhk derdile 1a-1layd1.
BuUln bunh.r& raf:n?n l1tan'>.1\ $~~lr~tly.itr:>n har~de yakin
zamanlara kadar d !!vam eden
tek ebemmlyetli tiyatro faali·
yeti Rqlt Raza tlyatroaunun
temslllerldtr. Bununla beraber
$ehlr tlvatroau hariclnde re1mi
himayeden mahrum bir temsil
hey'etinl yaptmata butiln tee·
rilbelerlne, tam11khklann1n ~ok·
lufuna, ph1i ltyakat ve kabtli ·
yetine rqmen Ratlt Raza Bey
de mukteclir olamanuf, nlhayet
hey'etinl dagllm11 ve aan'atkAr,
evvelce de yazdafllDlZ glbi, la·
tanbul $ehir tiyatroaunda ken-
diainl bekliyen yerinl alDlltbr.
latanbulda kurulan ve Ana·
doluda da dola1an baz1 tuljjat
kumpanyalar1 da bir nevi tiyatro
f aallyeti devam ettlren heyet.
lerdir. Bunlardan ba1ka• zaman
zaman Istanbul ve lzmtre gelen, ErciJment H.l111.a1 B•y
bazan Ankaraya kadar uzanan
ecnebl tlyatro h~yetleri ve muh-
telif tehirlerlmlzdeki amatorler vard1r. Tuluat ve ecnebl tiyatro·
lar1 mevzuumuzun d11anda oldugu l~ln onlar1 kaydetmedik.
 YAKIN C:A0LARDA

DorrJlbetloyi ...n'otlrarlorr Anadolu turnelerintlen birintle

11. - ANADOLUDA TIYATRO

I. I )ariilbcdayi san'ackdrlonnm cumeleri.

II. Ra~it R1za heyctinin tumeleri.

Mutlllayet devrinde huk\lmet merkezi olan Istanbul Uyatro

nanuna ~ok bir1ey kazanmarm1b ki her aahada ihmal edilmit
olan Anadolu, tiyatro gormiit olaun ~
Bu devirde Ahmet Vefik pa1anm valilifi zamanmda Bur1an1n
bet y1l 1882-1887 canb bir tiyatro hayab yatadtim• ve orada Ve-
flk Pata taraf1ndan bir Uyatro bina11 yapbnldiiim bu kitabm bi-
rinci ctldinde aoyledik. [1] Ytne o devirde baz1 tiyatro heyetlert
nokaan va11talarla, g~ebe bir halde baz1 Anadolu 1ebirlerinden
geliti giizel ge~mi1ler, arada birka~ temail vermltlerdir.
Me1rutiyet aenelerinde de Anadoluda Uyatro vaziyeti evvelld
devirden pek farkh deiildir.
Anadoluya latanbuldan Ilk defa ciddi bir tiyatro heyetfnhi
gidlti 1922 y1hndad1r. latanbuldald Darillbedayi heyetinden ba-
zilan o tarlhte aynlm11lar, ayn trup yapm11lar, latanbulda tem-
l•J s. 50
78
 - - - - TORK TIVA TROSU
ailler veriyorlard1. Dariilbedayide kalanlann Adapazarma kadar
bir aeyahate ~1k1p ora1arda tEmailler vermelerl kararla1tmld1,
Dariilbedayi idare mecliBi azaamdan Ahmet Nurettin Beyin riya-
aetlnde Zabel, Anayla,Sara Mannik ve Roza Hammlarlarla ~adi,
Nurettin ~efkau,: Riza Faz1I, M. Kemal, Huaeyln Kemal, Vaafi
R1za, Hiz1m, Ya1ar Beyl er Adapazarma glltiler. Orada
ve lzmttte birka~ tEmail verdiler. Bu aeyahatt!! Aka Giindiiz Be-
yin "Muh tenm katil" piyeai de oynand1.~
Dariilbedayi aan'atkirlarmdan bir heyetin Muvahhit Beyin
te1ebbii1ile ve lzmlrin Yunanhlardan geri ahnma11 1enliklerinde
temail vermek ilzere oraya !' gittigini, o 11rada lzmlrde bulunan
Gazi Hazretleri tarafindan ilttfat ve ~ te1vlk gordiigiinil de bu
kitabm birlnci cildinde yazm11bk. hJ
Cumhuriyetin ilimndan aonra 1924 te Dariilbedayi aan'at-
kirlari ilk tumeyl Samauna ve Bafraya yapblar, bu aeyabati
tertlp eden tilccardan Alemdarzadelerin Millet vapurile gidip
geldiler. aeyahat onbet gun 1ilrdii.Sam1unda, Bafrada Dariilbedayi
repertuvarmdan baz1 komediler ve hl11i piyealer oynand1.
Bu yaz aonunda da Trabzon tumeaine ~1k1ld1. Bu aeyahati de
tilccardan Harunzadeler :tutip etmi1t1. Bu seyahatlerde aan'at-
karlara toptan bir para veriliyor, aeyahatin masraf1 ve temaille-
rin kiri zarar1 aeyahati tertip eden tiiccara alt oluyordu.
Trabzonda temaillerbiterken san'atkarlararaamda da g~lm·
1izlik ba1 goaterdi. Dariilbedayi heyeti ikiye ayrtld1. Bu halde
latanbula donGldu. Bu darginhitn neticeai olarak latanbulda
1925 tiyatro mevalminde Beyoflunda Frans1z tiyatroaunda Ratit
R1za, Muvahhlt Beylerle Bedla Hanim ve baz1 arkada1larmm Da-
riilbedayi firma11 albnda, ~ehzade ba11nda Ferah tiyatroaunda da
Ertufrul Muhain, Behzat, Hb1m, M. Kemal Beylerle Miinire
Hanim ve baz1 arkada1lar1nm "Sabik Dariilbedayl 1an'atkirlar1"
finila11 albnda temailler verditfni goruyoruz. -
1925 yazmda Ra1it Riza Bey ve arkada1lar1 Darillbedayi~
firma11 alttnda lzmire turneye ~1kblar. &tufrul Muhain Bey ve
arkada1lar1 Trabzon, Rize, Giresun ve Samsuna glderek tem1il-
ler verdiler.
1922 denberi Darulbedayiden ayr1lm11 olan ~adi Beyin "l\tilli
aabne" ismile te1kil etmit oldufu heyet le Ankarada ve AnaClo- '
lunun diger baz1 1ehirlerinde temslller veriyordu.
1926 da latanbulda yeni bir letekkiil halinde muntazam faa-
liyete ge~en Dariilbedayi bu seneden itibaren Anadoluda da prog-
(l)s. 109
 - V Ai- 1.'l C:A0LAl~DA - - ----

•'

l•ton6al $eliir tiyotro•u •on'atl1or/or1 Karod•niz yo/culajuno r1ltorlt11n uapurda

ramh, plinh 1an'at aeyahatlerine ~·kmaga ba1lad1. 1926 ilkbaha-

rmda Bahkeair, fdremit, Izmir, Odt>mio, ve Bursaya gidilerek
temslller verildt: Bu ·aenenin ~ubat111da A 11 ksra turneaine ~1ktld1.
Ankarada Kliip sinema · ve t•yatrosu yeni yapdm11b, orada t ~m­
siller vertldt. aonra Konyaya lfe~ildi, orada da muntazam temsfl-
1 ler vertldi, Konyadan 1onr~ lstanbula doniilereklbutiin bir ra-
mazan Tepeba11 tiyatrosunda oynand1. Bayramdan aonra lzmire
. gtdildt (19271. Bu sarada Ertugrul Muhsin Bey de Rusyadan gel-
mif, Dariilbedayide "Hamlet,, sabneye konulmu1tu; Hamlet lz-
mlrde de oynand1. 0 aenenln son bahar1nda Karadenfz tUmeaine
~k1ld1, Samaun, Gtreaun"! ve Trabzona gidildi. Btr arahk Anka-
raya gidilerek birka~ temail verildi.
1928 turneai, Dariilbedayt san'atkirlaranan o zamana ka·
dar yaptaklan aan'at aeyabatlerinin en biiyiifudnr. Adanaya gi·
dtldi, Adanada, Merainde tematller verildi, oradan memleket hu·
.dutlan d111na ~1kildi, Kabireye, lakenderiyeye gtdtldi. M111rda
verilen temailler Turk tiyatroau hakkanda yabanc1 m 'mleket ga-
-zetelerinde pek takdirki.r ne1riyat yap1lma1ma sebep oldu, san'·
atklrlar1m1z Ma11rdan K1br1aa ge~tiler, orada Lirnaka, Lefko1a
ve Limasol 1ehirlerinde temail verdtler, aym1 raibet ve alika)'I
gorduler. K1br11 Turklerlnln ana vatan ve san'atkirlanna kart•
'--- - - so
 TORK TIY A TROSU

DorrJlbeJayi eott'atltdrlor1 l•mirJe t•nHil oerJU.leri £/ltamra tiyatro••tt•tt Kap•••

lttdnJe { ltapuun iltl ta!a/1nJo ••lri /torller/e Hamlet oe ~om •olr1a1 t•m•illnitt• alt
a/ifler 61rrJllyor. J - l9Z1 -

goaterdtklerl rabata lkl tarafta da pek aamimi bir heyecan uyan-

d1rd1. San'atkirlanmu K1br11tan lzmire geldiler, 1zmirde, Nazil-
lide, Maniaada ve havaliafnde temailler verdiler.
1929 turnealnde Adana, Mersin, K1br11, Antalya ve lzmire
gidildi.
1930 da Ankara, Eskitehir, Adana, K1br11, Mersln, Tarsus,
Antalya, 1zmirde temsiller verildi. Istanbul $ehir tlyatrosu san'-
a.tki.rlarman 1930 daki Ankara seyahatleri, kendilerl f~in ve
tiyatro tarthimiz i~fn pek 1erefli hatiralarla doludur. Her fanatla
tiyatromuz hakkmdakt yiiksek alikasm1 goateren Gazt Hazretleri
bu aeyahatte aan'fltkirlar1 bilhasaa davet ederek iltifatta bulun-
1nu1lard1r. Bu bahst ayr1ca yazacaflz.
1atanbul ~ehir tiyatroau aan'atki.rlar1, memleketln yakm uzak
her ko~ealne 1an'at lfaia ve aan'at· levgfsi goUirmefi program
edinmi1ler, her 1ene bir tarafa gtderek muharrirlerimizin teltf
eaerlertle diinya tiyatroaunun 1e~e piyealerlni halkun1za tanib-
yorlard1. Uzak yurt ko1elerinln de modern tiyatroyu tan1ma11 t~in
evvelki 1enenln tattl aylar1ndakt tume f&l'k viliyetlerine tertfp
edfldi. Ankaradan Adanaya, Menfne, Gazfantebe, Elazize, Dt-
Yanbekire, Malatyaya gtdilerek tematller verildf, oradan 1zmtre
doniildO. $ark turneatnin zabmett ve paraca gelirfnln azh-
1• nazan dtkkate ahmraa latanbul ~ehlr tlyatroaunun bu ae-
Yahatle tiyatroyu tan1tmak yolunda naatl deferlt bir hizmette
bulundufu anlq1br. latanbul ,Sehir ttyatroau hey'eUnln ge~en
81
6
 Y AKIN CAO LA RDA
aeneki turneal de Ankara, Eskltehlr, Konya, Afyonkarahlaan,
Izmir, Mapuaa, Bahkealr, Akhfaar·ve Adanaya yapdch.
latanbul $ehir Uyatroau aan'atklrlari her aene btr te1rfnlev-
velden 1 nlaana kadar latanbulda temailler vermelt, her aene
nlaandan 1onra llkbaharda mutllka, bazan da ilkbahar tumealn-
den ba1ka btr de yaz aonunda Anadoluya ~1k1p muhtelff 1ehir-
lerde oynamafl ldet eclindiler. latanbuldakl temafller latanbul
belediyeaf he1abanad1r, turnelerin ha1dat1 aan'atklrlar1miza afttir.
Son birka~ 1ene i~inde ayn bir hey'et yaparak ~bpn ve
aon giinlerde hey'etinl dafltarak latanbul $ehir Uyatroauna glren
Ratit R1za Bey de ekaerlya latanbul $ehir tlyatroaunun latanbulda
faaliyette bulunduf u 11ralarda Ankarada, lzmirde ve Anadolunun
diger blr~ok f?hlrlerlnde dola1arak temslller vercli. Bir defa da
Balkan 1ehirlerinden baz1larm1 dolafb.
Anadoludaki tiyalro faaliyell ara11nda baz1 amator gen~lik
te1ekkiillerlnin ~ah1malar1 da hu1u1i bir ebemmlyeti halzdir. Bu
arada btlhaasa memlekette tiyatro zevk1m yaymafa ~abpn Hal-
kevleri temail 1ubelerf vardir.

82
 TORK TIY ATRo::;u

12. - ANADOLUDAKI TIYATRO BINALARI

I. Ankaradaki guzel bina.

II. Memleketin muhtdif ko~elerinde.

Tiirkiyedekl en giizel Uyatro binaa1 Ankaradad1r. Bugiin

Ankara Halkevt olan bfnadakl Uyatronun ( E1kl Tiirkocafl tt-
Yatro1u) yapdmaa1na · 21 mart 1927 de ba1lan1lmif, lntaat 1930
ortalanna dofru bltlrilmittlr. Bu binamn mlman Hikmet Beydlr.
Sahne terUbab, alt, ilat ve yan projek1iyon li.mbalan, ufak
Perde1I, devvar gokii, bulut AleU Ile zlyaland1nhr. Bundan batka
talon tavamnda aahne merkezlnl tenvir eden lid projek1lyon
daha vanbr.
Gerek aabne ve gerek aalon ziya 1ebeke1l aynl tablodan ida-
re olunur.
83
---YAKIN CAOLARDA
(:ar1am6aJalrl Hallr •in•m•
tQ-otronn•n J1r
84
Sahnede iki mutebarrik
aaansor elektrik ile ltler; ram-
pan gerisindeki prolog i~ln
miiteharrik ku~iik aaaanaor el
ile ltler
Yaimur, kar, yangan, de·
nlz, giine1 ve gok renklerl
huauai iletlerle akaettirlllr.
Bunlardan yaln1z timtek 110
volt cereyana merbut aeri bir
reslatan11 ~evirmek suretile
yapalar ve bu akisler yine hu-
auai iletler va11ta1ile ~akarblan
giiriiltiilerle ltmam olunur.
Dekor hem salon ferme,
hem de mutebarrik olacak 1e-
kilde en son teknike gore
aabneye raptolunabilir.
A. 8. C. D itaretli dort
loca harl~ olmak iizere aalon-
da 38~ koltuk, 92 balkon kol-
tuiu 64 birinct kat localarda,
80 ikinci kat localarda olmak
iizere 638 kitilik yer vardar.
latanbulda ,Sehzadebqan-
da, Beyoilunda, Oakiidarda,
Balurkoyunde ve 1ehrin daha
ba1ka yerlerinde birka~ Uyatro
bina11 vard1r. Fakat bunlar
· yazak - iptidai mahiyet ve
vaziyettedirler. Anadolunun
muhteltf 1ehirlerinde eakiden
kalma baz1 ufak tefek tlyatro
binalar1 oldufu gtbt bazi 1e-
hirlertmizde de son zamanlar-
da yenJ ve giizel Uyatro bina-
lan yap1hm1br.
Bursa vtliyetinde Muatafa
Kemal Pata kaaaba11nda ~eyb
H MUft6 ~r111mda tiyatro bina11
varchr.Bu tiyatro btr hanan av-
 TORK TIY ATROSU
luau l~lndedir. Han1n blr k11m1
1926 aenealnde Hac1 Hallmzade
Vereaeal tarafandan tamir edile-
rek ve blraz deffttlrilerek tlyatro
haltne geUrilmtttlr. Ondort
llletre uzunlufunda, dokuz metre
genltllflnde, dort metre yuk1ek-
lifindedlr. Bu binanm viicude
gettrilmeai i~in bet alta yiiz lira
aarfedtlmittlr.
Edremitte iki tiyatro bina11
vardar. Birt eakeri mahfel 1ine-
111a11d1r, localari, aahnesi aalonu
iyldtr. 1341 yihnda dordilncil
f1rka kumandan1 S1tk1 Pata ta-
rafmdan yapbr1lm1tllr,
lkincl bina timdt Edremit
ldman yL rdunun i~inde bulundu-
iu eski Halk 1lnema11 bina11dar.
Bura11 evvelce ~alg1h kahve ola-
rak yapdmitbr, aahneai kii~Uk­
tur. Ka.tomono Hallr•oi tiyotroao

Dorlyol · kaaaba11nda 1932

Y•hnda belediye tarafandan yap·
bralan parkta bet yiiz lira sarftle
bir sahne ve konaer yeri viicude
gettrllmitUr. Burada belediye
aazino1unda da temail verilmef !l
llliiaalt blr aahne yapllnlmak
iizeredir.
Denizllde 1927 y1hnda Hi-
lllayeietfal cemiyeti tarafmdan
Yirml ii~ bin lira aarfedilerek
R'ilzel bir tfyatro blna11 yapbral ·
lll•fllr.
~ar1amba_ kaaaba11nda 1932
ydanda Samiun meb'uau Hac1
Yunua zade Mehmet Bey tara-
f1ndan bet alb bin lira aarfedile-
rek bir tlyatro ve sinema bina11
yaptmlm11br. Tra6:aon tiya~om

85
 YAKIN <;&.OLARDA -~-- ------------- ,

Odemltte kasa •
ban1n tam ortasin-
da 1928 y1hnda
TU..kocafl taraf1n-
dan ylrml alb bin
liraya bir tiyatro
ve alnema bina11
yaptmlm11t1r. Bu
bina bugiin Cum-
huriyet balk fir-
kasina aittlr.
. lgd1r kaaaba-
O:iirmif ainema Cl<! tiya tro111nan J111 amda ayn Uyatro
binaa1 yoktur, fa-
kat belediye aalo-
nu tamir edilerek
v e aahne yapdarak
i~inde temsil veri-
lebilir bir bale ge·
I tirilmlttir.Bu salon
I I
ve aahne 1931 se·
nesinde lfd1r be-
lediye reiai Ali
R1za Bey taraf1n-
dan 800 lira maa-
rafla yapbnlm11br.
Kaatamonuda
dJemif tiyrtro oe ainomaa1n1n ifi
Salim Efendt zade
Retit Beye att olan
Halkevl blna11nda
Halkevlerlnln te·
1ekkiiliinden aonra
temall komlteal
tarafandan bir aab-
ne ve salon yap-
tmlm11br. Temall-
ler burada veril-
mektedir.
Zonguldakta
1928 yihnda Mus -
tafa ~aVUf zade ·
Zon . .IJoJ. ainema ue tiyatroaanan ifl lerden Ismail Bey
86
 TORK TIY ATROSU
tarafindan on.,y e .-
di bin lira harca -·
narak yapbnhn11
olan alnema bina ·
11, aynl zamanda
Uyatro olarak ta
kullambyor • Bu
bina otuz lki met -
re uzunlugunda ,
on iki metre ge -
nitliilnde , dokuz
llletre yiikaekli -
findec:lir. Sahneai
6X6 eb'ad1nda -
BaraaJ11 Tayyare cemiyetl ainema tiyatroaanan tl111
d1r. o~ yiiz . birin-
11•

cl mevki yeri, yiiz

ellf aandalya11 var
dir. o~ 11ra 6ze -
rine yirmi loca11
vardu.
Zonguldakta
Halle f1rka11 tara-
fandan yetmif bin
ltraya yaptmlmak·
ta olan Halkevi bi-
naa1nda blr de U-
yatroaalonu ve aah-
neat yap1lacakbr. Tiretle BeleJiye ainema 11• tiyatroaanan tl111
Buraada Tay -
)'are cemlyeti ta-
raf1ndan ii~ yiiz
aekaen bin liraya
)'apbr1bm1 muaz-
zam bir tiyatro ve
•inema .binaa1 var-
dir. Bina 1931 de
ve Tiirk mimarla-
r1na yapbnhmtbr.
Dlyanbekirde
Aakeri mabfel bl-
na11nda blr Uyat-
ro aalonu varchr. Dd:.ce •inema o• tiyatroaanan t/111

87
 Y AKIN CAOLARDA
$arlotla ka-
aaba11nda beledlye
gazlnoaunda temsll
vermeie m\laall
aahne varchr, 192i) 1

yibnda belediye
tarafmdan yapb-
rilm11br.
lapartada Hal- '
k~vlnln ve Ordu '
evlnln aahne ve 1

aalonlannda tem-
UrfaJalt.i tiyolronan ifi atller verllmekte-
dir.
E's kl f e hlrde
1ahne1l olan ve
i~lnde temall de
verilebilen ii~ at·
nema bina11 var-
d1r.
Turgutlu ka·
1aba11ada Gen~lik
yurdunun tematl
kolu, a~kta btr
yazbk aahne viicu-
de getirml1tir,lem-
Konya Beletliye einema ~ tiyatro•anan d111
1tller yaz1n bura·
da,lu11n da Uyatro
haline getirilmlt
olan gazinoda ve·
rilmektedlr.
Pazarc1k ka-
za11n1n merkezt
olan Bafdlnl aaflr
koyiinde de genlt
bir g&l lno t~tnde
lemail vermefe
muaatt aahne var-
d1r.
Btreclk ka1a-
ba11nda da bele-
KonyatlG S.lctli>-• •inema oe li)-otronnan ifl diye gazlnoaunda
88
 TORK TIV ATROSU
lem1fl verllmek
flzere yapdm11 bir
sabne vard1r.
Tar1u1ta bir
seneye kadar bi-
tlrilecefi umulan
btr tlyatro btna11
beledtye tarafin-
dan yaphnlmak-
tad1r.
SOkede l~inde
tem1tl de verilen
btr 1inema bina11
vanb.
Ttrede 1929
ydmda belediye ta-
rafmdan temin va
teberru edilmit o-
lan araa iizerine
ta11 belediye tara-
findan verllmek ve
Tiirkocaga tarafm-
dan da difer mal-
zem eat ve intaalJ
on bin lira harca-
narak temin edtl ·
mek uzere yapil-
m11 olan bir ttya ·
tro ve alnema bi-
na11 vard1r. Bu 'Gt-
na timdl Halk fir-
ka11na aittlr.
Urfada 1926 1e-
ne1inde tdarei hu-
1u1lye tarafindan
yapt1r1lm11 olan bir
tlyatro btna11 var-
d1r. Bu bina on bet
bin ltraya yaptml
m11br, salon ge-
nt1tlr, muntazam
localan da varchr. Yo••ol ainama ff liyolroaanan tl111
- - - - - - - - - - - - - - - - - - -- - 89
 YAKIN C:AOLAl~DA

D6zcede 1927
aenealnde belediye
tarafmdan dart bin
lira barcanarak
yapbr1lan 1inema
bina11nda aabne
vardar,temailler bu-
rada verilmektedir.
Tokatta eaki-
den kiliae olan, 1on-
ra Halk farka11na
ge~en bina, i~inde
temail verilebilir
Yo.s•ol einemo o. tiyorro bino.,n•n i<;i bir bale getirll-
miftfr.
Muclanyada
e1ki blr b0cekhane
cibetl a1keriyece
tadil edilerek ve
aabne yap1larak
i~inde tem1il veri-
lebillr bir bale ge·
tirilmiottr.
Trabzonda 1912
1ene1inde belediye
araa11 6zerlne bu·
1u1i bir tirket tara-
fmdan yapbr1lan
Co.siontept• Nolrip Ali Sin•mo ue tiyatroeunu ealaneel ve 1onra belediye•
ye terkedtlen i~­
de tem1il de verl-
lebilir bir 1lnema
blna11 vardar.
Ceyhan kua-
ba11nda bele<tlye
bab~e1inde yu.hk
bir tiyatro 1ahne-
1l vardar.
Elizizde Bele·
diye taraf1ndan
bir tlyatro ve 1i-
Fe11a;y.,1.1r; tiyatronan ifi nema biDUl yap•
90
 10RK TIVATROUS---
bnlmaktachr, ln-
taab yalunda bi-
1 tecektlr.
Konyada Ala-
ettin tepealnde Be-
ledlye ,taraf1ndan
cumhuriyet yilla ·
r1nda elU bin lira
degerinde kigir
bir tlyatro bina11
yapbrdm11br. Bu
binamn l~inde de
1 onbin lira degerln-
' dee,ya vardir.Sah-
ne ve salon terti-
bab, koltuklar1, lo-
calar1 muntazam-
d1r. Sabneainde bir
hayli dekor vard1r. ,
Manisada ma-
nifaturac1 Kimil
Bey taraf1ndan ils-
t(i otel, alta alne-
ma olarak yapbr1-
lan binada temsil-
ler de verilmekte-
dir.
SunprlaJolti tiyotro hina•«
Aktebirde 1927
yibnda fabribtor
Hac1 Yunua Efendi
taraftndan dokuz
bin lira barcana-
rak yapbnlm11 o-
lan ve dort yiiz
aeylrci alabilen bir
tiyatro ve alnema
bina11 varchr.
Yozgatta 1924
y1bnda belediye
tara ftn dan otuz
aekiz bin liraya
yaptm\m11 olan IWU..to l•tiltom•t ainema lie tiyatnuanan ifl

91
Y AKIN CAO LA RDA
blr Uyatro ve al-
nema bina11 var-
d1r.
Boluda bele ·
dlye tarafmda ya·
pbnlan 1lnema ve
tlyatro bina11nin
ln1aati bltmek Gze-
redlr.
Gazl an tep te
l~lnde temall verl ·
lebilir (1~ ttyatro
vardtr. Bunlardan
biri eaki Tiirkoca-
fld1r ki 1926 y1hn-
da Mennanzade
Mustafa Efendi
taraf1ndan betbin
lira aarfedilerek
yaptmlm11br.lkin- '
cf ainema bina11·
d1r, 1929 da yap-
br1lm11br, on bin
liraya ~1km11br,
aahibi Ince zade
Hiiseyin Efendidir.
O~iincii Maarif ti-
/mirde milli lrutiJplione tiyotro•anan d1fl yatrosudur, Maarif
cemtyeUnin mah-
dir, 1930 y1bnda
yap1lm11tir, 6~ bin
dort yiiz altm11 bet
liraya ~1km11tar.
Kay1erlde be-
lediye taraf1ndan
yaptmlmakta olan
$ehlr tiyatroau bi-
na11mn lntaab be-
niiz devam ediyor.
Sinopta Halk-
evl bina11nm alt
Edremitte adreri mahfel binaH kab aabne lllve
92
 TURK TIY A Tl<OSU
edtlerek G~ yiiz kt-
tlJi alacakbtr tem-
atl aalonu haline
geUrilmitUr. Bu1a-
lon ve aahne 1931
ydmda Halk f1rka-
11 taraf1ndan yap-
bnlm11tir.
Fethfyedeicin-
de temstller de ve-
rilen sinema bina-
11 1928 y1hnda
Turkocaf1 tarafm-
BuraoJo Maatofo Kemal Po10 /roaobaa1ndolti tQ.otro
dan yaptmlmttbr, binaarn.n dlfl
timdi Halk f1rka11-
na aittir. Bura11
vaktile metruk kf-
lise idi, binanm
yalmz dahili terti-
bati icin dortbin
lira harcanm11tar.
Kula kasaba-
11nda da bir sin~­
ma ve tiyatro bi-
na11 vard1r. Buras•
da eskiden metruk
kilt1e tken 1927
Y•hnda Turkocai1
larafmdan Emlaki Deni•liJe Himayeietfal cemiyeti ainemcr 11e tQ.crfroaanan ifi
milliye idare1ln-
den aabn abnarak ve ucbtn lira daha harcanarak ttyatro haline
gettrtlmlttir.
Kirklareltnrfe Orta mektebin albyllz kitl alan 1alonuna btr
aahne yapbnlm11br, tem1iller burada vertlmt:ktedir.
Burdur kaaaba11nda yent yapilan Halkevi bina11nda bir de
tiyatro aahne ve aalonu vilcude getirilmtttir.
Demtrci ka1aba1mda ciimhurtyettn onuncu y1l donGmii bay-
rannnda tem1il vertlmek ve bundan 1onra da tlyatro olarak kul ·
lamlmak iizere beledtyece terttbat ahnm11 ve ~111 ictndekt met-
ruk btna betyiiz lira aarftle tamtr edilmit ve 1ahne tertibab
Yapilm11br. Temstller burada vertlmektedir.
Erzurumda 1926 yihnda beledtye taraf1ndan yilzonbtn lira
93----
 VAKIN CA0LARDA
aarfedilerek buyiik bir Uyatro ·ve alnema bina11 yapbnllDlfb, bu
blna 1930 y1bnda ~1kan yan11nda yanm111 henii& yerlne yenlal
yap1lamam11br.
Buldan kaaabaamda belediyece yap1lan· tlyatro bina11 cum·
huriyetln onuncu y1l donilmii bayram1nda meraaimle a~lm11br.
Edirnede elltbtr loca11, muntazam blr salonu ve aahneal
olan Maarlf tlyatroau iaimli bina, 1918 y1hnda ~1kan yan11nda
yanmtfb; Edimede belediye 1924 yilmda aahneal de olan blr
alnema bina11 bapbrm11br.
Sungurluda ldarei husualyeye ait olan Uyaro bina11 1932 yi-
bnda umumi meclia kararile ve bin lira bedelle belediyeye aabl-
IDlfbr, bugiin belediye tarafmdan ldare edilmektedlr.
lneboluda Halkevl bina11nm i~lnde son aenelerde bir aahne
ve salon yap1lm11br.
Milaata 1931 y1bnda yap1lm11 bir tiyatro vard1r. Milaah Bun-
damb zade Bekir Sami Efendi taraf1ndan yirmi bet bin lira aar-
file yapbrilm11br; aynl zamanda ainema bina11 olarak kullaml-
maktad1r. Bura11 localarlle birlikte dort yiiz elll kltl almaktad1r.
lami latikamet 1lntma11d1r.
lzmtrde Milli kutiipan' ve Elhamra Uyatrolar1 vard1r.
---------- --- lORK TIYATr~usu -

13. - GAZl VE TlYATRO

I. lzmirde.
II. Ankarada.
Ill. lstanbulda.
IV. Oari.ilbedayi san'atkArlan ~erefinc verilen ziyafet.
V. Biiyuk adamm biiyiik sozleri.

Milli miicadelenin ilk muvaffakiyet 1ene1inde, hmir yabanc1

ordularan t11ralinden kurtulduktan 1onra hmirin 1evincine ltlirak
etmek ve temsll vermek iizere oraya giden Dariilbedayl san'at-
ki.rlanmn orada Gazi Mustafa Kemal Hazretlerinden gordilklerf ~
te1vik ve iltifab bu kitab1n birinci ciJdinde okudunuz. [l) Tiir-
klyeyi kurtaran ve yeni ve yiiksek bir hayata eritliren biiyiik
adaman giizel san'atlara ve tiyatroya kar11 zaman zaman go1ter-
difi himaye, cumburfyetin Ilk on y1hnda Turk tlyatrosunun diln- !
ya stn'ab aras1nda 1erefll ve ehemmfyetli bir yer alma11na Im-
kin vermltUr.
Gazl, Ankarada ve lstanbulda hemen dalma Turk Uyatro '
san'atkirlanmn verdlklerf temsilleri dikkatle takip etml1tlr.
Ankarada evvelce ,Sadt Bey ve arkada1lar1mn temaillerlnl hi- '
rnaye etmek bOyiiklOfilnii gosteren Gazt, DarOlbedayi san'atki.r-
lar1n1n musamerelerini de zaman zaman 1ereflendtrml1, Dariilbe-
dayiin Ankara tumelerindekl temsillerde bulunduju gibi Iatan·
bulda da 1932 y1bmn ilk aylaranda Istanbul ,Sehir tlyatro1unda
oynanan ilk operet olan "'Yaloya Uirkilsil" niin ve ondan onbet
R(in aonra sahneye konulan Faruk Nafiz Beyin "'Akm" ilimli ,
IDanzum telifinln ilk temsllinde Tepe~a11 liyatrosuna gelmif, tem- ,
•ilden sonra rejisorii ve tlyatro mOdurilnii kabul ederek takdir
Ye letvikte bulunmu1tur.
Gazi Mustafa Kemal Hazretlerinln, tiyatro sana'tki.rlar1m1z1
derin blr minnet i~inde b1rakan biiyiik bir lltifatlar1m I. Galip ,
Beyin ajz1ndan dlnleylnlz. Dariilbedayi mecmua11n1n 1 tetrinl
evvel 1930 tarihll 1ay111nba ~1kan "'lkt habra,, laimli makalesin•
de cumhurlyetten evvelki clevirde 1912 de baz1 arkadatlarile be-
raber Bursaya yapbklan aeyahatte orada devlet adamlanndan
(1) Blrlncl Cllt. S. 109
95
 VAKIN CAOLARDA
11rf Uyatrocu olduklar l~ln gord6klerl dii1manl1fl ve bakareU an-
latan I. Gallp Bey cumhurlyetten 1onrakl aenelere alt tahauiai-
ni de 1oyle nakledlyor:
Bu sene ilkbahar turnesinde blrinci merhale Ankara idi. Yirmldort ki'i
idik.. Aktrislerimiz Turk hammlanyd1. Repertuvanmtz edebl ve ~iiksek esrler-
di. Cumhuriyet merkezlnin mlikemmel \'e mubtefem tiyatrosunda ondort
temsil verdik. Halk yart$trcasma rag-bet etti.
En gtizel ve en miinevvcr sm1f ailelerile tlyarroyu doldurdu. Reisicum-
hur Hazretleri h• men her akfam temsillerimizi ,ereflendirlyorlardt. Biz sevin~
ve iftihar l~indc oynuyorduk. Veklllcr sahneye gelip blzi ziyaret ediyorlar,
elimlzi s1k1yorlard1. Nihayet Tiirkocag-mm sinesinde izaz edildik. Reis sabtk
Maarif vekili 1:-lamdullah Suphi Bey irat etti~i bir nutukta " ocag,n gayele-
rinden birisi de Tiirk harsm1 memleketln dort bucag-ma yayacak munevver
temsil heyetleri gormektir. Bugiin bu gayeye eri,rig-lmizin babtiyar mii,ahidi ·
yim... Ba,mda· seciyeli bir Eru trul Muhsin bulunan heyetinizi sellmlanm.,,
dedl. Ertesi giin Maarif veklli ,erefimize verdigl ziyafette de ~umtaz san'at
ve edebiyat muhipleri arasmda aya~a kalkn ve " tiyatronun milll ideallerin
tabakkukunda ~k kuvvetli ve yiiksek blr Amil oldufu,, nu soyledikten sonra
hilkQmetin gilzel san'atlara ve bilhassa tlyatroya kar,1 daha ozlii bir alllka
gosterecetini vadetti...Ve blzi "san'at sabasanda milll ,erefin alemdarlan,, gibi
seJAmlacb...
Ve en son~a...
1930 senesi nisanmm 12 incl ak'4mt Turk dyatrosu fakir taribini ~ok
ferefli ve nurlu bir sahife lie tetvi~ etd. Gazi bizi huzuruna kabul etti. Bu,
TUrk tiyatroculanm her battrlay1~lannda sevin~ ve saadetle beyecanland1racak
emsalsiz ve yiiksek bir banrad1r. 0 ak~am Turk dyatr0sunun biikiik boynu
dilzeldl, ba,1 dogruldu, aim yiikseldi ve parlad1. Biliyoruz ki Frans1zlann on
dordiincii Lliisi s.n'at mubibbi bir bilkilmdardr, huzuruaa Moli~re'i kabul
ederdi. NapoMon o zamanm en yiiksek traJedi aktoru Talmarim dostu idi.Bu
bilkilmdarlann tiy-atro adamlanm ne derece sevdiklerini ve ne kadar sayd1k-
lanm ancak tarib sahifelerinde okudulumuz kadar biliyoruz.• Fakat bizim hil·
kiimdanm1z, bizim Ulu Gazimiz Tiirk cumhuriyetinin hemen butiln erklnt
ortastnda bizim i~in bir nutuk irat etti. Bu tarlbt akfamt bizzat ya~ad1k. Bu
nutkun her ciimlesi bltabet sat'atmm biitiin kudret ve sibrini yq1yan bir
taheserdir..
navetlller blr Ayin sesslzlili l~lnde dinliyorlar, ulvl bir heyecan dalgas1
biltiln kalpleri sars1yor, nemli gozler derin bir bayranhlc l~inde minnet ve
filkranm sessiz belAgatini ft'kmyordu ...
Gazi nutkunu ~oyle bitirdi :
Efendiler... Hepinlz meb·us olabllirsiniz... Vekil olabllirsinlz.. Hant Reisi
06
 TORK TIVATROSU
cumhur olabilirsiniz... Fabe· san'atkAr olamazsn:uz,.. Hayatlanm biiyilk bir
llia"ata vakfeden bu ~cuklan sevelim ... ,.
·co, gun bit sevin~ atlamas1 i~inde Gazimizin mukaddes . ell~rini · optilk..
Anlqtlamaz blr vecd l~lndeydik.. · ·
Gen~ arkada,lar.. Gelecek neslin bahtlyar tlyatroculan... Dinleyin.. Ttirk·
lfilU kul'.taran ve Tiirk cumhuriyetini kuran biikiik relsimiz i$te bQyle soy·
IUyor, san'at1m1z1 boyle anbyor." Biz biltiin gen~lilimizi koydufumuz bu
11n'at1 yaya, yavl$ sizln ellerinlze terkederken Gazlnin bu ciimleslni bir he-
cilye 'olarak b1rakaca11z.. Biz ylrmi be5 senedlr ~ektiklerimlzin milktfat1n1
g0rdiik.. Bu miikafat size de milstakbel miicadelelerinizde:murassa kalkan olsun.
Bu ha11ray1 ollinceye kadar unutm1yacag-im ~e Tilrk tiyatrocalan bunu
daima bat1rlayacatdard1r.
I. Galip

97
7
- - - - --- Y AKIN CAOLARDA -

AnAtar 1 Ha/Ateuintie 6ir l•m•il

14- HALKEVLERl TEMSIL SUBELERI

I. ,\laksat.
JI. Oynanan piyesler.
Ill. Istanbul Halkevi
IV. Hangi ~ehirlerimizde Halkevleri var, bunlart kimler idare ediyorlar ~

Turk gen~liiinin fiklr ve beden faaliyetlerine kaynak olmak

iizere a~1lan Halkevlerintn dokuz tubetl aruinda temsd kum1,
bu miieneselerln en ziyade ehemmlyet verilen 1ubelerinden birldlr.
Halkevlerinin temail 1ubelerl, memlekette Uyatro zevkini
yaymak, halkm fiklr ve zevk 1eviye1ini yiikaeltmek, bir taraftan
tiyatroyu aevdinnek, blr taraftan da tiyatro 1an'ab men1uplar1
yeti1tirmek mak1adm1 giidiiyor.
Halkevleri, 1932 y1hnda a~1ld1g1 l~in Halkevleri temail 1u-
belerinin tarihi de heniiz k1.ad1r.
Halkevleri merkez heyeti tiyatroyu i~timai fiktrlerin telki-
ninde ve balk terbiyeatnde ehemmiyetli bir va11ta olarak aayi-
yor, Halkevlerinde temail edilmek iizere Tiirk mulaarrirlerine
98
; - - - - - - - ------ - --- - ---------- TORK TIY ATROSU
telif piyesler yazd1nyor. Bu 1uretle Uyatro edebiyabm1za da
bizmet edllmit oluyor. Halkevleri merkez heyetince yazchrdmit
ve balkevleri tem1il 1ubeleri tarafindan oynanm•t olan telif pl-
yerler ara1mda 1unlar vard1r :
Faruk Nafiz Beyin eaerleri:
Akin. Manzum piye1, 3 perde. Kabraman Manzum piyes 3
perde. Ozyurt. Manzwn plyes. 3 perde.
Aka Gnndilz Beyin eaerleri :
Beyaz kahraman, Koy muallimi, lktzler, Mavi y1ldmm.
Beb~et Kemal Beyln eseri : ~oban.
Y qar Nabi Beyin eserleri :Mete, koyiin namu1u. lnk1lip ~o­
cuklar1, Bet devir.
Nahit S1rr1 Beyin Eaeri: Sonmeyen atef.
Re1at Nuri Be-
yin : lsuklil.
Ahmet Nuri
Beyin : Ser'iye
mahkemeainde.
Halit Fahri
Beyin: On y1lm
destam.
Bunlardan
batka lzmirde Ni-
bat Sevki Beyin
yazd1fl "Ergene
kon,, piyesi ve D•niali HollteuinJe ~obon piye•ini tem•il eJen •enr;ler,
diier baz1 telif ve lt1yofet lie moltiyoj/orile
terclbne eserler
Halkevi temail 1ubeleri tarafmdan sahneye konulmu1tur.
Halkevleri temail 1ubelerinde ayni zamanda baz1 konferanslar
ve dersler de tertip ediliyor. Istanbul Halkevi temsil 1ube1inde ti-
Yatro hevealilerine fU deraler iicretsiz olarak veriliyor:
Muallim Ali Riza Bey tarafmdan iakrim; Sehir tiyatrosu bale
niuallimi Celal Bey taraf1ndan bedii raka; Sehir tiyatroau aan'at-
kirlarmdan M. Kemal Bey tarafmdan Uyatro san'all, konutma
aan'ab ve makiyaj; Doktor Celil Tahain Bey tarafmdan edebiyat,
lllitoloji, trajedi ve komedi tarihleri, i.dab1 mua1eret, ruhiyat.
Istanbul Halkevi tem1il 1ubesinin aan'atklrlar1 1unlard1r: Sa-
llliye, Handan ve Siikriye Hammlar, Ferlt, Sinaai, Avni, Nec-
niettin, Hi.di, Hikmet, Sadettin, Hilmi, Cezmi, Sakir, Rept, Ni-
Yazi, Sukril, Nihat, Mustafa, Hiiaeyin, Necmi, Salm Kerim Beyler.
------ - - - - - -- 99 - -- -
 YAKIN CAOLARDA

Kony~ Hallreuinde bir h m•il

l1tanbul Halkevinin tem1il 1ube1i rei1i Doktor Celal Tah1in

Beydir. Celal Tah1in Bey, evvelki faadlarda da bah1edildiii gibi
tiyat;;;ire"·a·t,~den beri ve yakandan alikadar olmu1 deierli bir
1an'at adamunazdar. 1908 metrutiyetfnden 1onra te1ekkul eden
aahnelerde ~ah1ma1, Dariilbedayiin ilk!kurulu1unda muallim mu-
a vini olarak ayralmafb. Tiyatro ba-
hi1lerini tetkik etmekten ho1lanan
Celli Tahsin Bey once Guzel aan'at-
lar birliii tfyatro 1ube1inin a~bia
serbest ttY.1atro kursunda, ion zaman-
larda da 1tanbul Halkevleri temstl
'1ubesinln denlerlnde hocahk etmi1tlr.
Istanbul Halkevl temsil 1ubesl
1932 nham i~inde kuruldu, tdare
hey'eti 1u suretle tqekkul etti :
rcelal Tah1in, Ertuirul Muh1tn,Ra11t
Raza, Husnu Beylerle ben.
;:- If Sonralara Raitt Raza B!y, lstan-
buldan ve idare hey'ettnden de ay-
raldaia i~in M. Kemal Bey bu vazt ·
feye ~iaralda. M.Kemal Bey Istanbul
;Halkevl temsil 1ube1inde hem ders
· l•tan6al Hallteoi t•m•il 1a6e•i rel•i "";"erdf, hem -baza piyeslerl aahneye
Dr. Ce/GI Talt•in Bey koydu.
100
 TORK TIY ATROSU

O'teki ,ehirlerlmlzdekf Halkevlerfnfn temafl tubelerlnfn Ilk

lntibap devreaindekl idare hey'etlerfnl te,kll eden zatlar· 1unlarcbr:
Ankara: Reis Ilk tedrisat miifetti~i Avni, aza Ziraat vektleti kale mi mab-
sus miidiirii Servet $efik, De\'let demiryollan idaresi memurlanndan Savni
ve Edip Beyler.
Afyon Karahisan : Reis lise muallimlerinden FehmiBey, Aza ilkmektep
mualllmlerinden Utife Hamm, Ragip Bey.
Antalya : Reis eczaci fo'ettah, muallim l~dip ve Safa Bey.ler.
Adana : Reis muallim Ismail Otuz, 47.a muallim "Vehbl, Bah~eci Yahya
Kadri, komisyoncu Aziz, zab1t kAtibi Recep Turan Beyler.
Aksaray : Reis mualllm Emin, Aza tczac1 Vas1f, Mehmet Beyler.
Aydm : Reis muallim Hiiseyin Avni, Aza AUm Orhan, Turgut Bcyler.
-Bahkesir : Reis rriuallim · Leman Hamm, Aza banka ~emurlanndan Sabit
Bey, Aza Merziye Hamm, mualllm Suat, vilAyet cncilmeni azasmdan Feyzt
Beyler.
Bilecik : Reis icra memuru Ibrahim, Aza telgraf~1 Latif, kundurac1 Meh·
met Beylcr.
Bolu : Reis mali}'c memurlalindln Sadan, Aza tihrirat k4tibi Zuhtti, mii-
rctti p Ismail Beyler.
IOI
,....---- VAKIN CAOLARDA
Bursa: l{eis Maarif mildilril fikir.:\7.a ilk tcdrisat miifetti$i Cemal Beyler.
muallim Naciye Hamm. muallim Ali Ulvi \ ' C Siileyman Beyler.
Bafra : Reis muallim Seniha Hanim. lza kltip Zibni. memur Mustafa Beyler.
Boyabat : Reis Binb1$1 Fahri, A~a Ziraat Bankasi memurlarmdan l;oehmi
Beyler, mualllm Makbute Hamm.
<;anakkale : Reis Fototraf~1 lhsan, Aza memur Hadi Zlya ve MehmetBeyler.
Denizli : l{els lise mUdUrii Sacit, Au Binb&$1 Remzi, mualtim Hamdi Beyler.
Diyanbekir: Reis Sevk:et, Aza Mustafa ve Zekli Beyler.
Ie:dlme : Reis Mustafa Necad, tza muallim Ahmet Can. Bayraai. klta~t
I lilmi Seyler.
Eskifebir: Reis mu~llim T1bsin Bey, muall.im 'Naciye \"e T1ynet Hamm-
lar. Adllye memurlanndan Muhittln ve Miiyesser Beyler.
f:rzincan : Reis fen memuru Tahir. dza fen memuru Naci. muallim Hil-
seyln Beyler.
·. Izmir: Reis Ciimriik miidiiril Sarni, lza Kava, muharrir Nihat Sevk1,
Sahap ve Mustafa I lalit lleyler. ·
lnebotu: Reis S.lihattin. l\za Silkril ve Cemal Beyler.
lsparta : Reis di$~1 Nail, ba tilccardan l lakk1 1 muallim Si.ileyman Beylei::_
r.aziantep : Reis na£ia memuru ~:min \'1lmu, muallim As1m ve l Hisa-
mettin B~~·ler.
Giimiitliane: Reis muallim Na~1lc. ha muallim Sadik ve lhsan Seyler.
Kastamonu : Reis Muhittin, Aza Faruk ve HUseyin Beyler.
Kars: Reis Fuat, Au ticaret odas1 kitibi Bedri, mrmur Tahir Seyler.
Kayseri: Reis mualllm Yusuf, Aza rnuallim M. Kemal. Kemal, Kemal,
Hami, tUccar Niyazi Seyler.
K1rklareli : J{eis muallim Rasim Ber. :11.a Beledi~·e Azumdan Makbule
Hamm, memur Zeki Bey.
Kocaeli : Reis ticaret mektebi miidiirii Aptutlah, muallim SilkrU. banka ·
memurlanndan Ziya Beyler.
Konya: Reis muallhu S.bahattin Ali. Aza memur Necdet, bankac1 Sali-
hattin I lakk1. sporcu Adnan, mubarrir Afif Heyler.
Ma1aty•: Reis mualUm Saml, '7.a muallim Yahya _,ve Pertev Beyler.
Manisa : Reis maarif miidiirii l lilmi, iza ziraat memuru Cevat, bagcahk
miltehass1s1 1lilmi, memur Necdet \"e Ekrem Beyler.
Mersin: Reis muharrir Yekta, iz~ memur Celi! Cemll. acente Niyazl,
mualUm lrfan. memur I lasan Beyler.
Natti11i : ~eis Rtfat, Aza Siileyman ve Ziya Seyler.
NiA"de : l~eis muallim I hfz1, Aza mualllm Tahsin ve Osman Beyler.
- -- · - - 102
 TORK TIY ATROSU
Ordu : Heis tliccardan Mustafa. mcmur Nizamettin, muallim ~ilkrli Beyler.
Ri7.e: Reis memur I lilmi, muallim Rahmi, memur Omer Beyler.
Samson: Reis u·ukat I lasip, lza mcmur Omer ve lfagtp Hcyler..
S1vas: Reis muallim Salim, 17.a Suphi, Rtza Re~it Beyler, muallim Mii-
nevver vc Hedia I lammlar.
Sinop: Reis memur Ismail, Aza Sefik vc Celli Beyler,
~binkarahisar : Reis memur Ziya, Aza "~ihni. tilccardan Tal:lt Bcyler.
Tekirdag : Reis mcmur Tcvflk. Aza muallim Scnai. memurlbrahim Beylcr.
Tokar : Reis muallim Cemil, ha muallim Numan. memur Necatl Berler.
Trabzon : Reis mcmur Mchmet, ~za Cemal R17.a, Omer S1tk1 Beyler,
LTri. : Reis i)mer, lza ~nan ve I Jasatr BeylCT.
Vozgat: Reis muallim Mucteba. Aza muaUim Fahri ve Oiindar Beyler.
Zonguldak: Reis muhendis Rauf, t\;1,a mcmur Semih. kdtip I likmet, kim-
yagcr Ethcm, memur Kcmalettin Beyler.
Memlekettmlzde bu 1aydaiumz yerlerden ba1ka Van, Mutla,
Katahya, Glre.un, Corum, Canion, Alllye tehlrlerlnde Halkevl
vardar ; aacak 9 tefrtnlevvel 1933 tarddnde henOz bu tehlrlerm
IM.lkeTierlacle temail 1ubeleri tefekkill etmemiftl.

103---.......:
 YAKIN CAcJLARDA

15.- TlYATRO NE$RIYATI

I. Cazetelerdeki yaY.tlar. • I I t,

ll. Mecmualar.
111. Kitaplar.
IV. Piyesler.

Cumhurlyett en evel oldui~ gibl cumhuriyetin .ilk. on. .y1hn-

da da tiyatro ne1rtyabm1z maalesef o kadar zengin deifJ4t!·
G~deUk gazetelerde zaman za~
~kan tek tiik makaleler buyiik bir.
k1ymet ifade etmedlit glbi biitan
gazeteler, evelce. oynanan plye11er
bakk1nda muntazam 1urette tenldt
makaleleri f koyduklan halde son
aenelerde tfyatro bayabn1 taklp ve
tenkit eden gazeteler azahmtbr.
Hemen hemen Selimi lzzet
Beyin Aktam gazeteainde ~1kan
makalelerl olmaaa gilndelik gaze-
telerin tiyatro hayabm takip et·
mekten tamamen vazge~Ukleri zan-
nolunacak.Bir de bir aene evveline
kadar da Nurullab Abt. Bey Son-
poata gazeteainde Uyatro yaz1Iar1
yazmakta ldl. Daba evel de Ibra-
him Necmi Bey, uzun miiddet
Daralltedayi mecmaaarnan lro61
mubtellf gazetelerde tiyatro hayab-
m takip ederek bi~ok tenkit ma-
kaleleri ne1retmi1tir. Son zaman-
larda Tiirk dill tetkik cemiyeU umumi kiUbi olan Ibrahim Nec-
ml Bey birka~ yddanberl Ankaraya yerletmit oldufu l~in l1tan-
bulun tiyatro hayatim yak1ndan takibe lmkln bulamamaktadir.
Hafta1lk, onbefgiinliik, ayhk mecmualarda tek tiik Uyatroya
alt yaz1lar ~ooyor. Tiyatro ne1riyab ~larak ehemmiyetle kayde-
1oi - -
- - - - - - - - - - - ----TORK TIYAT~OSU
dilmeal' lizam gelen tek mecmua, latanbulda 1930 aenealndenberl
~1kmakta olan Dariilbedayi mecmua11d1r.

Dariilbedayi aan'atklrlanndan Neyyire Neyyir (Milnlre Eyup)

Hanmun mea'ullyetl albnda Darillbedayi taraf1ndan ne1redilmek-
te olan bu mecmuamn ilk aay111 15 $ubat 1930 da ~1km11br.
Mecmua; Darillbedajiln latanbulda f aaliyette bulunduiu 1 Eyliil-
den 31 Marta k•d•r: olan za~.aµi l~lnde on bet gunde bir ~1-
hr, Uyatronun tatll aylaranda inti1ar etmez, liyatroda temalller
e1na11nda program mahiyetinde
1abld1fqpbl harl~te de aabta ~·-
n "A .<::.J.
.K.1-\.y .
T R·IZ "A
.f"'\.
kanlan Dariilbedayl mecmua11, TIYATROSU MECMUASI
hem oynanan ve oynanacak eaer- .. , •uw"" , ).... •·•L'
ler hakkmda lzabat veren, hem - - - - - - · ..-.- ...-. .-...-.- - - -
<.r tn ••• nUH&
de yerli ve ecnebi tiyatro baya- ,..11
........ 11 ••, . . . . .

bn1 takip eden ve muhlm bir .,.,.,...........hf·-

"'""" " '' ""'! ••_ ..

ibttyaca cevap veren tek tiyatro w r• • l~ l•n" •11\1 .,.•

..." .....,..,
•,..,.l'Wl•t' .. r lN'UI .....
~· -~
mecmuam1zd1r, reaimli olarak . .. ......,... 1C"t*

~1k1yor. ...... . ,,.... ""'"

..,.,., r r""it •• • ·
,.. Ill . ,,.,,,.,_ ..

Ratit Raza Bey de, Istanbul "''H ' .....fllll\111'1~•

$ebir tiyatroaundan ayr1 olarak

, . . . ..
"'" .. ...
,........ ,""''" ...-
••latwto11111
• ~"'< <!ll•fl

• ., , ... . .... dffa,fll.

~ab1bi1 zaman Ratlt Raza tiyat- ..•..,.,.,, .,............

, ,,, , ~,.......
' ~

roau mecmua11 iamile bir ttyatro ~'"";. ~•c•&HrlolWI . . .

mecmua11 . te1i1 etmittl. Bu mec- ;', ....."" _,,,.,.

muan1n ancak dOrt bet 1&)'111 ~·- L . ~'::~'..l:~:.~~.. a . .. .... J ·UllMOJ'· ~ ~__:_
kabildi.
Istanbul ~ehir tiyatroau aan'·
atkirlar1ndan M. Kemal Beyin
1933 te ne1rettifi "Tiyatro.laimll Ra1it R1:n liyalro.u mecmaa.m1n liab1
kitab1 denil ebilir kl memleke-
timizde bu aahada ~1kan tek eaerdlr.
Me1rutlyetin ilk ydlar1nda Saray muzika11 zabitlerinden. Kol-
afa11 Halli Bey, ~ Tiyatro fennl " iamlle Franaazcadan tercilme
ettlgl bir ea~rl forma forma ne1re ba1lam11. fakat masraf1m ~·­
karamad1g1 i~ln devam edememifti. Evelce Saray tiyatroaundaki
temaillerde uzun milddet vazife ve 1ohret alm11 degerli bir aan' -
atklr olan Halil Seyfn bu kitab1 tiyatro 11bli.hlar1m alfabe 11ra-
1lle lzab eder. M. Kemal Beyln eaerl teliftir.
Bu eser kii~i.ik harilerle dizilmi~ ii~ formah.k ·bir kitapur. M. Kemal Beyin
lstanbull-lalke\'i temsil ~ubtsindeki amacorlere \'erdi~i ti~·atro derslerinin notlar1nm
i
105 - 1
 VAKIN CAOLARDA -
tenip ve tanzlm edilmesinden viicude gelmi$tlr. Tiyatro, tiyatro nevileri, ti·
yatro eserlerinln ne\'ileri, aktor, rejisor. mizansen, sabne, dekor. san 'atkllr ve
seyirci haleti ruhiyesi hakkmda dep;erli bir etiittiir. Tiyatro hevesklrlan lie
beraber tlyatrO mes'elelerl hakkmda maltlmat almak istiyen herkesin i$ine
yarar. [I J
Tlyatro ne1rlyab olarak 1923 aeneaindenberi muhtellf za·
manlarda ~1km11 olan plyeelerln lumlerlnl de llf&iaya yaz1yorum:
Sckizinci- komcJi 4 perde - lbnirrefik Ahmet Nuri
Ftirozan - Piyes 3 perde - Halit Ziya
K!bus - Piyes 3 perde - l-lalit Ziya
Ceza kau~u - Vodvil 3 perde - Abmet Nuri
K1rkmdan sonra - Komedi 3 perde - Halit Fahri
Bir gece fac1as1 - Piyes ;1 perde - Rc$1t Nuri
Hanimlar tcrzihanesi - Vodvil 3 perde - Mahmut \' esari
Ta$ par~as1 - Plyes S perde - Mahmut Yesari
Han~er - Komedl 3 perde - Rep.t Nurl
Erenler - Vodvil 3 perde - Ercilment Ekrem
Sq tac1 - Komedl 3 perde - Halit 1-' abrl
8ayku$ - Manzum masal 4 perde - Halit l<'abrl
<;lfte. keramet - Komedi 3 perde - Refat Nuri
<;ahtan kazamr - 3 perde - Zilleyba
Kii~iik Cemal - 5 perde - Ziileyha
Son peri - 3 perde - Ziileyha
Aerl bulyalar - lbnirrefik Abmet Nurl
Omidin gilne~i - I perde - Re$&t Nuri
MilkAfatlt tahrir vazlfesi - Komedl I perde - Siile~mat $e\kct
Bilyiik baba - Plyes 2 perde - Ahmet Nuri (1'128)
Seytanm parm1f1 - Pi yes 2 perde - Mabmut Ycsari
Sancatm $crefi - Piyes 1 Perde - Mabmut Yesari
Bir azizlik - Komedi I perde - Mahmut Yesari
Mektep 1rkadaf1 - Komedi I perde - Mahmut Yesari
Makas~1 - Dram I perde 2 tablo - Mabmut Yesari
Bekirin riiyas1 - dram ! perde - Mahmut Yesari
<;ilrilk merdlnn - Komedi I perde - Ahmet Nuri
Tatili c$gal - Dram I perde - Mahmut \"esari
Bir izdlva"-"t miiteyemmen - l\omedi I perde - Mahmut.-Yesari
Mantar Mehmet - Komedi I perde - Mahmut Yesari
Vuife · Ve"'$~cf yolu - 3 perde - ZUleyha Osmil'f (1932)-
Gomdii~m o cihan - 1:acia I perde - Mu~teba Salllhamin (1932)
Yaf kandili - i''ac11 I perde - MU~teba SalAhattin ( 1932)
(I] Tlyatro: M. ltemal. llunbul. l>evlcl m1tbaa11. 1~·3J
106 ~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~-1
 TORK TIVATROSU
Yakup ve Roziya - Haile 1 pen.le - Ibrahim Hilmi (1930)
Silt karde~ler - Vudvil 3 perde - I. Gallp (1926)
lhdllll - Facia 6 perde - Ertul;rul Mubsin
Cebennem - Piyes 3 perde - Ertu~I Muhsln (1926)
Renkli fener - Piyes 3 perde - ErtutnJI· Muhsin 11926)
Sonen kandiller - Manzum piyes 3 perde - Halit l~ahri
Canavar - Manzum piyes 3 perde - l•'aruk Nafiz
f'inten - Abdiilhak Hlmit ( 1927)
Tank - Abdillbak Hamlt (1928)
.,lbni Musa - Abdalhak HAmit ( 1928)
Klhya kadm - Komedi 3 perde - Mahmut Yesari (1931)
Merak I hamm - $i~li terakki lisesi talellesi t~sil heyeti · - KoGtedl
perde (1931)
Bahd~·ar amca - $1~11 terakkl lisesi talebe temsil hereti Komedi
2 perde (1931)
Nak1s - Piyes 2 perde - Ahmet Nuri (1931}
Sm1f arkadaft - Piyes I perde - Ahmet Nuri (l 931)
Sebze bah~esinde isyan -
Kap1}·1 ~Ian asker - M. l"eridun (1931)
Bir demette 5 ~l~ek - Piyesler - Faruk Nafiz (1933)
Yangm - Plyesler - 1-'aruk Nafiz - (1933)
Kara tas1 - Naz1m Hikmet (1932)
Kihfaman - Manzum pfyes 3 perde - l''aruk Nafiz (1933)
Honlaklar - lbsenden Ali Galip - (19!3)
Merakl - Moliyerden Vefik Pata (1928)
"Bir c~ret rekoru - Komedi I ptrdc - Baha"HulQsi (1933)
lsimsiz facia - Piyes 1 perde - Baha HulQsi (1933)
Kilrsuden uzakta - Piyes I perde - Baba HulQsl (1933)
Beyaz kahraman - Aka Glindliz ( 1932 Ankara )
Koy muallimi - Aka Giindiiz ( 1932 Ankara)
Yilmazlann ikizleri - Aka Gilndliz (1932 Ankara)
Yanm Osman - Aka Gilndiiz (1933 Ankara)
Adam dil$dlfli yerden kalkar- Mehmet Beh~et (1933 Teklrdat)
Akm- Manzum destan 3 perdc Faruk Nafiz (1932)
Kil~~ ~iftllk - 14'aru)t Nafiz
Oz yun - Manzum pi yes 3 perde - Faruk Naflz ( 1932)
Nedlm - Manzum piyes 3 perde - Halit l.'ahri (1930)
Nahit - Manzum piyes - Muhittin Mekki
Yehl filiz .._ MuMetin Meld (1.929 Konyat
Cem - Tarihf dram 4 perdc
Sonmeyen atef - Piyes 3 perde- Na'hft Sim (1933 A.Ura)
Koviin
. namusu - Piyes 3 perde - Yatar. Nabi (i933 Ankara)
~~~~~~~~~~~~~~-'----~~~~~~~- 107~~~
 VAKIN C~<lLARDA
On ythn destam- Manzum piyes 3 k1s1m 3 tabla- Halit Fahri (1933)
Cezire te)!ze - Pl yes 2· perde - Mtinip (I 933 Bursa)
ee, devir - Manzum destan 5 tabla - Ya~ar Nabi (1933 Ankara)
lnkdip ~ocuklan - Manzum temsil I tablo-Ya$&r Nahl (1933 Ankara)
liir olil evi - Ntz1m l;likmet (1932)
Kadm erkekle~ince - Komedi 3 perde - Hiiseyin Rabmi (1933)
Bir ktr eglencesi - Kamedl 2 perde - Rcpt Nuri (1931)
Babtir ~n scccadesi - Komedi I perde - Retat N uri (1931)
Mete - Manzum piyes 3 prrde - Ya$ar Nabi (1932) •
Srze tiyle gtHyorsa ·oyledir - ·8 perde - Lul~i pirandellodan Fuat·(l930)
Jii1 Sczar - $ekspirden Mebmet $ilkril (1930)
Makbet - $ckspirden Mebmet Silkrii (1931)
Venedlk taciri - $tkspirdcn Mehmet ~krii (1931)
On ikinci gece - Sekspirdcn Mehmet Silkrii ( 1933)
Eski bor~ - Stileyman Sevket
Yc$il Ay - I pcrde - KLdri Oguz (1931)
Bir koy hocas1 - Piyes 2 perde - Re$at Nnri (1 Y27)
Topaz - 3 perde - Marse) Panyoldan llasan Rasim (1~33)
1$ adamr - 3 perde - Oktav Mirbodan Re$&l Nuri (I 932)
Per Giint - Dram 5 perde - lbsendcn Scniha l\edri (1933)
Bir yalamn sanu - Mcktep tcmsillcri - Nihat Adil
Anneler arasmda - " " Rag1p i'iureitin
Mektcpli ~antas1 - " " "
FelAket kar~1smda- " Rc$at Nuri·
On inkdAp • " - Vasfi ~lahir
Danocaa - Komedl - B. A\'ni
Moliyer kiilliyatt - on aln piyes (19~3)
$er'iye mahkemesinde - Komedl I perde ,...... Ahmct Nuri (1933)
Ugur perisi-Manzum: piycs - Suat· Salib ve Muzaffer Basrl (1933)

- - - 108-- -- - - - - - - - - - - - - -- -
 TORK TIY ATROSU

16 - YABANCILAR NE DlYORLAR?
I. Almanlann goriisii.
II. Frans1zlara gore.
Ill. M1s1rdaki ne$riyat.
IV. Ni)'Ork Taymisin yaz1s1.
V. Bclcikadaki konferans.
VI. Yunan gazetelerinin yazd1klart.

Turk kiiltiir ve 1an'abnan canlanap kalk1nma11m temln eden

1 Cumhurlyelln Turk llyatrosuna da teklmiil yolunda miihim btr
varhk temln ettiifni bundan evvelki bahislerde gosterdim. Tiirk
ttyatro1unun CumhuriyeUn Ilk on yilmda kazandala canlanap kal·
kanma, bu giizel san'at 1ube1tnde atbf1m1z ileri adaman memle-
ket hudutlara d11mda da giizel aklslf'r b1rakma11na temln ettl.
·- lfSan'at ve kiiltUr yolundaki ilerileme, her yerde aempatt ile
kar11lan1r. Turk tiyatrosunun tekamQUi hakkanda yabanc1 mem·
IJ!.ketlerde 1oylen1l~n aozler, elbette Tiirk lehtnde ha11l olmu1 btr
sempatlnin tfadesidir. Bu ltibarla bizim l~ln daha buyuk bir ae-
vtn~ aebebi te1kil eden bu netriyab tamamen toplamafa imkan
yoktur; ancak k11aca bir ftkir verebilmek maksadile bir k11in1n1
buraya nakledtyorum.
latanbulda ~akllll Almanca "Tiirkl1epo1t" gazeteat, Tiirk tiyat-
rosunu muntazam surette taklp eder. 1927 de sa'hnemtzde "Ham-
let"iktncl defa oynand1i1 zaman "Turkt1epo1t"ta Dr. H.W. Duda
fu makaleyt ne1rettt:
· Dariilbedayi gecen sene muvaffakiyetle temsil edilen (Shakespeare) in
(Hamlet) ini diin tekrar etti. MalQm oldup;u iizere eseri Ertug-rul Muhsin
(Schlegel-Tick) in terciime euig-1 ve (Karl Friedrich Witmaen) m tiyatro icin
haz1rlad1g-t almancasmdan tiirkceye cevirmi$ ve bizzat sahneye ltoymustur.
(Paul Otto) nun planlanm cizdig-i dekorlan (Hans Fishbeck) yapm1st1r. Daha
gecen sene bu muvaffakiyet haberleri Almanyaya gelmis ve Hamlet sahneye
koyma, reji ve dekor itibarile Avrupa riyatrolanna yak1sacak bir tarzda ol·
maga liyakat kesbetmi$tl. ("Olmak yahut olmamak,, stiziinii "Yasamak yahut
olmck,, - "1$re mes'ele burada,, stizii gibi miicerret olarak tel4kki etmek ka·
bi! olsayd1 ...)
109
 VAKIN CA<lLARDA - -
Sabne arkasmda ve orta derecede miizik lrulata ho~ gelmiyordu. Orkes-
tra yalmz teneke sazlardan miitesekkil olsaydt belki daha iyi olacaktt.
l\1muzt perde ontinde ilk perdenin baslan'1cmt yapan siyah·beyaz giyin·
mi~ borucular ve bunu takip eden bir~k sahneler ve ensemble ~ok zevkli idi.
Enugrul Muhsin Hamlet roliinde ~ok iyi idi. Babasmm ruhu ile olan
muhaveresl piyesin en canh sahnesi oldu. Ertugrul Mubsinin rolii sonuna
kadar san'atkArane bir ciddi~ i~inde ge~ti. Bu vaziyet bizi · onun tamamen
ya~arugt Hamlctl hakikaten anlad1gtna inandird1.
Emin Belig, M. Kemal lie VasFi (~1za da ~ok giizel oynadtlar. Vasfi R1za,
bu temsilde san'attnm ytld1zm1 parlattyordu. M. Kemal, her ne kadar mimlk
ltibarile bazt yanh~hklar yapttysa da Polonyils roliinde ~ok maharet gosterdi.
Oteki san·atkArlar kendilcrini bazt bazt gosterebillyorlardt. ~aziye Hantm, krali~e
roliinde kabiliyi:tini gostermege imkAn bulamadt. , Galip Beyin oynadtP;t kral
baZ1 kuvvetli yerleri olmas1na ratmen umumiyct itibarile masal kitaplanndaki
krallara henziyordu. Bedia Hamm, Ofclya roliinde mimik, ses ve oyun
hibarile olduk~a muvaffakiyet gostcrcbilmistir. Maamafih ~1lgmhk sahnest o
kadar iyi del'ildi.
lyice dolu olan salon, piyesteki muvaffakiyctlere alk1slarla te~ckkiir edi ·
yordu. Seyircilcrin dikkati, Tiirklere hakikl san'at1 ve san'at eserlerini goster-
menin bir vazife haline girmi~ oldug"unu isbat enni~tlr. [I]
1928 da aahnemlzde Molyer'in Tart6f'6nden adaple eddmif
olan Miirai tem1ll edildiii zaman Part1'te Komedya gazetealnde
•Molyer'ln T6rldyede oynan111,, ba1bii albnda Istanbul mektubu
olarak fU yaz1 lnU1ar etU :
Istanbul : Ataatos 1928
.. Umumiyetle ,ark, Molyer'in biitiin fantezilcrini tevecciihle kaf$tlam1~t1r.
Molycr'in Bosfor sahilltrinde bir Tiirkii giiltin~ bir fckilde tasvir etmesi hl~bir
dii,manhk bissi b1rakmam1sttr.
Tiirkler ve onlarla berabcr biitiin ,ark Molycr'in eserini hakiki manasile
ihata ederek ona neticede takdirlerle mukahele ettiler. Bu takdirler ~rkta
Frans1z fikriyaomn yay1lmas1 hareketinde aynca kaydedilc:cek bir wih tesbit
etti. Tiirk sahnesinin ba,larig1~tan 7.amammiza kadar olan ve~besini klAslk ve
muas1r tiyatro eserlerimizin lehine olarak seciyclendiren edebi. hareketin s1mm
burada aramak helki de dogru olur•
•
••
Filhaklka Molyerin Tiirkiycde niifuzu ~ok eskidir. Mosyo jorj Lafenestre
bu hususta su sattrlan yaztyor : •on sekizinci as1rda Molyer hi~ olmazsa
sahnede bir ko,eye anlm1' ikcn ,ohreti ve eserleri harice, gittik~e fazlala,an
[I) TBrklsche Pos1. 11 eyh\I 1927
110
 TORK TIYATROSU
bir siir'at ve kat'I teslrlerle, yay1hyord1. Bu eserler lstanbuldaki Frans1z se·
farethanesinde tekrar tekrar oynand1, nlhayet taklit suretile tiirk~eye naklolundu.•
~ilphesizdir ki, Molyer'in eaerlerinln adaptelcri ve tcrciimelcri Istanbul
sahnelerinde ~ok sonra oynand1 ; bununla berabcr miinevver kiitlenin goater-
diti teveccilh Tiirkiycde Utin ve Anglosakson memlcketlerde old111t"undan
daha fazla oldu.
Halihazirda tahakkuk etmi$ bulunuyor ki Tiirk san'1tkA.-lan 1:rans1z vc
ltalyan fen pl-yeslerile i$e bqlad1ktan sonra nlhayct Molycr'in bilip ti.ikenmcz
san'atinda karar k1ld1lar. 0 vaklt Adeta bir ilham geld! ; Molyer kendl lisam
Ile Tilrk publigine hltap edlyordu, denilebilir.
Molyer'in pi~·eslerlnde fah1slanna soyletti~ uzun par~alar gerek Tiirk~e­
gerkse Rumca ,.e Ermeniceye l•'rans1zcadakl tebariizti lie naklolunabllmi$tir.
Yanm as1r eHel Ali Beyin mahirane baz1 ad1ptasyonlanndan sonra Ah·
met Vefik Pafanm usta kalemi Molyer'in dehasmin biltiin sahne kuvvctle·
rini Tiirklere tamtmaga azlmkArane tefcbbils etri. Frans1z dostu ve bilgi sa-
hibi blr diplomat C•lan bu pafanm tercilmeleri lstanbulun o devirdeki ilslObu
ilefyaz1lm1fttr. lzzet Melib Bey diyor ki: "Terciimede e~has yerll halktan olu·
yor, l...Atince tablrler Arap~a tabirlerle de~ftirillyordu." .Ne olursa olsun Mol·
yer'in hemen btltiln eserlerini lhata eden; terciimeler ~erefli bir mevki tuta·
bllriler.
BOylece husule getirilen Tiirk~e kiilliyaua yalmz Taniiffe noksan idi.
Ziya Pafa bu eserin "Riiyanm encam1., ismile manzum bir tercilmesini yap·
ll; fakat Molyer'in piyesi ile bi~ bir al4kas1 olm1yan bu terciimenin temslli
imkAns1zd1.
•
••
Zlya Pafanm baf1ramad1gi fey 1928 de ba~ld1. Tiyatro mevslminin ha·
~1nda ikl Turk milneneri Molyer tarafmdan ifade edllen fenal1gin "'Her za-
manda, her rejimde, biitiln cemiyetlerde gorillen,. fenahk oldupnu bugiinkii
oartlardan isrifade ederek Tilrk balk1na gosterdiler.
MiibalAga edilmedeo denilebilir ki,hAdiselerden lstifade edilerek ve anlaya ·
rak yapdan bu Tarriifiin nakil fekllnde ibda1 hemen bir hakikf muvaffakiyet
vils'arini ald1.
Zaman, rejim ve cemiyet. Yeni Tiirkiyede bu ii~ mefhum nekadar
cczrf inkdAplara yol a~m1ft1; bu zamanlardan ve bu yeni rejimden ~1km1~ olan
fdarecller eskl rejimin batalanm tekAmiil etmi~ Turk cemiyetinin nazannda lyi-
ce gostermek i~in ne kadar siirekli mesai sarfma mecbur oldularl Eski cemi·
yetin derin kotilliiklerile birle~mif ol1n kusurlan arasmda sankh hocalarm mii·
raili~ eskl Tiirkiyede en teblikeli bir vak'a idi. Kcmalist Tiirkiye bu eskl
an 'anelerin temclini soktii ve dint earlatanhAi yok etti. Bu i~timal temlzleme
te~bbilsiinde Turk gen~li~nln gozilndekl bag da ~1kanlm1ftJ. Simdl Gazi

111
 YAKIN CACiLARDA
-Mustafa Kemalin :mucizeklrane bir surette temsil ettigi iilkiiniin $Uulesi ile
aydmlanq-, bu.. bat1· .al10m1f gozlerin kar$1smda Tiirk sahnesi de biiyiik reisin
milU sal!h ic;in giri$tiA'i miicadeleye kendi bissesi dahilinde iftirak etmeye-
cek mi idl?
Tiirkiyede kllsik tiyatro artlk Tiirk Dariilfilnun gen~lil;ine kap1lanm a~m­
ca Tiirk ardstleri de daha diin memlekedcrine htkim ,olan 1UUZ1r mlirtUikle
"tehzil,, suretinde miicadeleye vesile buldular. Siiphesiz bunun ic;indir ki
Dariilbedayiin ~h$kan temsil heyetl Molyere milracaau milnaslp gordii. Ve
uzun miiddettenberi Molyer mektebine ahfmlf olan Tiirk sabnesinde"Tartiif,,
iln nakledllmi$ sureti oynandt. Bu me$hur plyes Seniha Rauf Hanun tara-
fmdan tam zamamnda Tiirk~eye c;evrilm1$tir.

*
**
Miirai ilk defa olarak JO k4nunusanide Beyo~lunda Potifan belediye ti·
yatrosunda temsil edildi. Bu tarih Moliyerin 306 inci senei devriyesine isa·
1 bet ediyordu. Seniha Hammm tercumesi gen~ aktor kuc;ilk Kemal Bey tara·
fmdan ihtimamla adapte edildi ve mahir rejlsor Ertujtrul Muhsin Bey tarafm-
dan sahneye konuldu. Bu mes'ut te$riki mesai sayesinde olsun, elbiselerin ve
dekorlarm miikemmelligi ve plyesin ahlAk diizeltici mahiyetlden olsun, Turk
tlyatro repertuvart birdenbire biiyilk muvaffakiyet gosteren bir piycsle zenginle$ti.
Piyes ilk defa olaralc parlak bir surctte bir talebc temsili gecesinde gos·
terildi. Erkek, k1z talebe ve muallimler kiltlcsi aktorleri hakh surette ve
fevkal4de takdir etti. Terciime ve adaptede ve sahneye konulu$ta gosterilen
ihtimam ve mesai fevkalAde milkemmeldi. Temsil noktai nazanndan Orgon
yani Itri Efendi rolUnde kilc;ilk Kemal Bey ve Tartuffe yanl Rahmetullah
Efendi roliinde Beh7.at Bey piyese bilyilk revnak verdiler.
Ti'rk~e adaptede ltiraz edilebilecek tek $CY Tilrkc;ede mecburi goriilen baz1
uzatt~larla aktorlerin biraz mUbal4gas1dir.Bu hatalara ragmen netlcede hakiki
Tartuffe tamsil edildi.
Hadise lstanbulda birinci Hamit devrlnin b1$langicmda 1774 de oluyor.
Sahne "Itri Efendin Orgon un zengin haremliginin avlusunu gosteriyor.Devre
uyan bir lisan, vaz'1 sahne ve elbiselerle Molyerin dU$ilnce ve · sozleri
tamamen temsil ediliyor. Maamafih Tilrk~e adaptede artistler Molyerden
iyi muvaffak olmu$lard1r. Tartiiffe bir sosyete adamt gibi detil, sankh bir
dolandmet fcklinde gosterlliyor. Tilrk ibda tarZI beynelmllel sabnede "Tar·
tilf,, rolunun' muhtelif tarzlanna bir tane daha illve etmi~ oldu.

*
••
Bu sene Galatasaray liseslnden ~1kan talebe, an'aneyi takip ederek be~
may1sta kil~uk smtftar talebesine "Zoraki tabip,, i oynadtlar. "Sent Bovnun
soyleml~ oldu~u gibi bunlarin hep9i Molyer i~ln yeni okuyucular degil mi?

112
 TURK TIV A TRO~U
Dig-er cihetten Ttirk sahnesi Molyerin eserindeki dahiyane mabiyeti
Anadolunun mOnevver muhitlerine ta01tacakt1r. Memleketin artistik ink1IAbm1
i$aretlemek i~in viicudc getirilen Ankaradaki millf tiyatronun in$aat1 nibayet
bulunca resml yeni Tiirkiye, Molyerin dostlanmnm takdirlerine kendi tak-
dirlerini de ilAvc edecektir. [I)
~art Viyolet
Dariilbedayi aan'atk&rlan 1928 ni1amnda M111ra ve K.ibnaa
glderek temailler verdiler; K.ibn1 Tiirklerl taraf1ndan bilyiik bir
alika ve heyecanla kar1ilanan ve K1bn1taki Tiirk~e Birlik ve
Haktkat 'gazetelerinde baklannda pek aamlmi ve takdtrklrane
ne1riyat yap1lan Dariilbedayi aan'atkirlan M111rda da iyi bir ka-
bul g(lrdOler. Kahirede ~1kan TU..k~e Muhadenet gazeteainin he-
yecanh netriyatmdan batka M111rda ~1kan Arap~ ve Fran11zca
gazeteler de Tiirk artiatlerfnden ve verdikleri temaillerden bahaet-
Uler.
Mi11rda aan'atkirlarmuz ,erefine el~t Muhittin Pap. taraf1n-
dan blr zlyafet verildlil gtbi Mi11r aan'atk&rlan kul<ibii de ar-
~atlerimizl davet etti.

Kahirede ~akan Arap~ Elebram gazeteai, bu miinasebetle

1unlan yazdt:
San'at kull.ibiiniin, Dariilbedayi hey'eti $erefine yapt1g"1 lhtlfal, her giin
tekerriir eden ve Ttirklerle M1s1rhlar arasmdaki eski rabttalan kuvvetlendiren,
sag-lamlqt1ran karde,lik ve sevgi tezahiirlerinden biridir. lki kardc$ millet
arasmdaki sars1lmaz sevgi ve y1pranmaz dostluk bu ihtifale biitiin kuvvctile
hlkimdi. Bu ihtifal en eski zamanlardanberi Tilrkiye ile M1s1r arasmda de~
vam eden ve hcrhangi $&rllar ve sebepler yiiztinden zerre kader deg"i$miyen
miinasebetleri bir kat daha kuvvetlendiren bir niimayi$ti.
Fazil muharrir iistat Edgar Gcllad'm reisligi altmdaki san'at kultibti,
diin og-leden sonra Darillbedayi hey'eti $Cre£ine giliel bir ziyafet verdi.
Yiiz ki$iden fazla davetli gelmi$ti. lhtifali himayesine alan Tiirklye el~isl
Muhlttin Pa$• ile Almanya el~isi Baron fon Stilrer, Ustat Ahmet Sefik
Pa$a, iistat Ahmet l laf1z lvaz Bey, giizel san"atlar miidiirii Mosyo Hunkor,
giizel san'atler miifettl~i Mosyo Ebtirt, Mosyo ve Madam Hir ve daha bir~ok
edebiyat, matbuat ve sahne mensuplan gelmi$1erdl. Sahne mensuplan arasmda
Cor~ Ebya?., Yusuf Vebbi, Aziz Abit vesair zevat bulunmakta idiler.

Hariciye nazin Vastf Gali Pa$& ile Maarif nazm Ali Semsi Pa$a parlA·
mento celseslnde haz1r bulunacaklan i~ln itizar ettiler. Maarif nazm. kendl
namma kalemi mahsus miidilrii O.sman Ferit Beyi gondcrdi.
( I] Comoedla gazetesl. Paris. 27 Atusros 1927.
113
8
 YAKIN CAOLARDA -
· · <;ay i'Wildikten sonra ilstat Cor'W Ebyaz. Viktor Hiigo'nun eserlerinden iki
manzum par~a in$8t ederek alk1$land1.
Ostat Edgar Gellad bir nutuk soyliyerek daveti kabul edip gelenlere te·
~ekkilr ettikten sonra Tilrk san'atkArlarma ho$ geldini1., dedi. Darlilbedayi
bey'etinln muvaffakiyetinden ve hey'et azasmm liyakatinden, artlstlk k1ymet·
lerinden ~ahsetti. Daha sonra M1s1r sahnesine ge'Werek M1sirda da sahnenin
terakki etmekte oldug-unu ve Tilrk hey'etlnin M1s1rda b1rakt1gi giizel intibalan
anlattt.
Darillbedayi hey'etinden biri Frans1zca bir nutuk irat ederek hey'etin
te$ekkurlerine terciiman oldu.Hey'et azasmdan biri tarafmdan soylenen Tiirkt;e
nutuktan sonra Kevkebii$~ark gazetesi sahibi meb'us Hafiz lvaz Bey M1s1r
matbuatt namma bir nutuk soyledi, bunu Sefik Pa~anm nutku takip etti.
· Nutuklar alk1~land1. Daha sonra misa£irler giizel sohbetler i'Winde iyi bir vakit
ge~irdikten sonra, kuliip reisine te~ekkiir ederc:k aynld1lar [l].

Kahirede lntlf&r etmekte olan Fran1azca La Boune Egypttenne

gazetesl, bu ztyafette Gellad Bey tarafandan 1oylenllen nutku
aynen ,koymu1tu. Edvard Gellad Beyin nutkundan Tilrk tlyatro-
1una alt olan k11m1nm Tark~eal 1udur:

EkselAns, Hansmlar, I lamm k1'zlar, Efendller,

Size musiki, dramatik ve· tersimf san'at meftunu olan Mts1r gen'Wliginin
kuliibii namma en samimf te~ekkiirlerimi takdlm ederim.Bu te$ekkilrattma"Har,,
demiyorum. <;iinkii hall haztrda hararet derecesi olduk'Wa fazl1d1r. Faka(mli·
heyyi'W te~ekkilrat dlyeceglm, ~iinkil bu y1k1c1 havayi nesimi altmda saat Og"·
leden sonra be$te d1$an ~tkmak i'Win hakikf blr kuvvet sarft 1Az1mgelir. Bu
sebeptendirld $U 'WBYI 1$tiraklniz k1ymetini takdir ettig-imiz manidar bir
harekettir, ayni zamanda Tiirk riyauoculanna memleketlerinin uyandmru$ ol-
dugu biitiin mubabbet ve takdiri anlatacak mahiyettedlr.
$urada esaletll Muhittin Pa$• Hazretleri ile Kahirenin en mefhur tah1s·
l•tm blrletik gormekle bahtiyanm. Aralannda Almanya el'WiSi Fon Stilrer ve
ltalya cl~si Mosyo de Michele Ile Tilrk konsolosunu aynca ifl.l'et ediyorU:m.
Pek mubterem Ali $emsl ve Vas1f Gali Pa,alar meclisl meb'nsanda mlihim
bir l'Wtlmada bulunduklanndan mliriivvetleri ile bizi fereDendiremedUer. Fa·
kat kendlleri kalben bizimle beraberdirler ve Kahire valisi olsun, Fransa ve
lsvi~re el~lleri olsun mazeretlerinl bildirdiler. MISlr hiikQmeti burada sanayii
nefise $Ubesinin k1ymetll miidliril ile Maarif nazm Hazretlerinin kalemi mab-
sus mildiirii Osman Ferit Bey ve Maliye nezareti kaleml mabsus mildiiril
Ahmet Bey Rasim tarafmdan temsil edillyor.

(I] £It hram g•zetesl. Kablre. 14 nlsan 1928.

114
 TORK TIYATROSU
Haftz Bey lvaz parlAmentoyu ve A.hmet Tefvik Pa$a Hazretleri ise
ecnebi dyatro temsillerinl takip ve kumpanyalara ragbet eden M1s1r cemiyetini
temsil eylemektedirler.Blitiln Avrupah kolonilerin burad1 milme.;sili \'ard1r. l~­
te Ara~a ve Avrupa lisanlarile lftkan gazetelerin m~ U!S5illeri. i'te kuliibU-
btimilziin Azast tarafmdan murahhas gonderil~i$ olan ve tlyatroyu. i musikiyi,
·heykeltrqhgi temsil eden bir ka1t arkada~.
Demek kl Tilrk trupunu seldmlamak ve ona biith takdirlerlni ifaje et·
mek l~in biltiin M1s1r kendisinl temsil ettlrdl. <;linkii siz bize Tilrk tiyat·
rosunu gerek oyunu, gerek edebiyatt cihetlnden tamttmtz, efendiler.
Maalesef ahenktar Tiirk llsanm1 anlamam; fakat temsillerinizin bir1tog"unda
bulundum, Arap~ ve Frans1;i:ca temsillerde hissetti~m alAkay1 duydum.
'Dll;er bir~ok seyircilcr de benim gibi sizi anlamadan takdir lie alk1$lad1lar.
Sizi anlamadan demeklll;im yanh$ anlqalmasm. Kelimeleri anlamad1k, fa·
kat oyun o kadar ifadeli idi ki metin yerine hareket soy!Uyordu. Dramatlk
san'aun en gilzel tezahiirlerinden biri bu deRil mi ? Sahnenin esas vas1flan
olan baklkat ve ifade s1hharini en yilksek dereccde ehlc bulunduruvorsunuz.
'Parlak tabirlere, miibaltgaya, taklide liizum gormeksizin asgart "vesait ile
azaml ifadeyi elde etmefe muvaffak oldunuz. Rollt:rinizi iyi yap1yorsunuz.
Sesinizi canland1ran ve jestlerinize hllkim olan ferdi teheyyih;le en derin
beyecam ncbean ettiriyorsunuz.
lnsan sizin oynay1$m1z1 gorilrken kendini tiyatroda zannetmiyor.Sanki efsa·
nedc oldufu gibi bir evin dammdan bak1larak i1tinde gi.indelik hayat dramla-
nndan biri seyrediliyor ve temsili veren aktorler hakikatta gUlliyor, afhyor,
oHiyor.
~ekspir'den bize Insana vehim verici bir Hamlet oynadm1z,ebedi bir gen1t·
llkte olan bu sahesere kendinizden birsey llAve ettinlz. hastahkh ruhu, endi-
feyi, siyab prensin biltUn karars1zh&1m meydana koydunuz, yeni bir vaz'1·
abne ile ziyalan ve renkleri zarif blr tarzda tevall ettlrerek faluslara esrarh
birer hilviyet vermete muvaffak ol_d unuz. Tam bir tesaniit, iyi bir anlay1s
ve rolilnilzii iyi bir ihata ile oynuyorsunuz. Istanbul konscrvatuvan, Darill·
bcdayi, muvaffakiyetinizden 6akkile ovilnebilir.
$ahsmtZda Tilrk tiyatro edeblyatm1 da selAmlar1m. Oynad1gm1z piyesl~r·
den bazlSl esasen Tiirk piye3leridlr. Ubamlan milll ruhtan c;1km"t1r. Rejlsorii-
·DfizUn lmzasm1 tqtyan plyeslerden biri bana bir Tiirk dostum taraftndan ter-
cflme edildi.gilzel bir facia eserldir. Nadir goriiliir bir pervas1zhkla altnmt$ bir
tez. Ti.irk ruhunun anlay1$h bir t1hlill, 1rklarm derln ve ehemmiyetll bir te·
·tebbuudur. P.:rvastz bir reallzmin p1$d&n sayalabilir. Birinci perdesl tlyatro
un'abntn · en pervas1z ve en orijinal .Par1talanndand1r. Sizin yanm1zda dig-er
• aao'adclrlar vard1r ki memleketlerlne hakikt bir Tilrk tiyatrosu yetistiriyorlar.
Son zamanlarda gene; blr Tiirk muharrirl olan Vedat Orfi Beyin bir drammm
terciimesinl alk1$ladtk. Millr dehadan ilham alan bu dramlar yanmda ecnebi
llS
 VAKIN CAOLARDA
piyeslerinden adapte edilmls bir piyes serinh: var. Eminim ki yakmda ecnebi
edebiyau da Turk piyesleri lie zenginlesecektir [ 1J.
Cumhuriyetln ilk on yah i~inde T6rkiyede Millt tlyatroyu
koruma yolundaki te1ebbii1ler, yabanc1 memleketlerde de ali.ka
uyandirmaktan geri kalmadi. Apfldakt yaz1 Amerikada Niyork
Taymi1 gazelesinin magazin k11mmda inllf&I' etmlttir:
Tiirklyenin, di~er Avrupa memleketleri dereccsinde olacak bir tiyatro, bir
konservatuvar tesis etmek lstcdigine dair alman haberler Ankaranm, Anadolu
koyliileri arasmda garp~1hk fikirlerinl nesretmek i~in, tiyatroyu kuvvetli bir
terbiye vas1tas1 tan1d1g,m gosteriyor.
Tiirkiye mill! tiyatrosu lstanbulda tesis edilecek ve Taksim Abidesinin
ctrafmda yap1lacak yeni binalarm biri olacakt1r. Ankara, sab1k hilkOmet mer·
kczinin vc en bilyilk Turk limanmm garbm medcnl fikirlcrile daha s1k1 bir
temasta oldug"unu takdlr etmistir.
Bundan baska milll tiyatro ile aktor ve mugannilerin garp usulii ve an'·
ancsi dairesindc yctismclerini temin edccek konservatuvar, Ankarada oyna-
yacak ve ~ah~acak, Anadoluda dolasarak halka temsiller ve konscrlcr verccek
olan san'atk4rlara mense olacakt1r. Yeni Turk dyatrosunun modcli, Frans1z
dyatrosudur.
Cumhuriyetin tcsisindenberi Ankara, takip etti~I halAs prog"rammda, ti·
yatronun k1ymetini takdir etmiftir. Tlyatro, sinema hilAfina, Anadolu koyliisil
tarafmdan kabul olunmas1 istcnilen ahlc\k vc Adatl canland1rmaktad11. Hali ha·
z1rda Tiirk dramatistlerinden yeni bir mektep teessils etmektedir.Bunlann eser·
Jeri garp fikirlerini ve garp adatml nesre \'&Sita o)maktadJr.
Mlllf bir tiyatronun tesekkillii Ankaranm garp san'atlarin1 kabul vadisin·
dekl harekctlerini tamamlamaktad1r. [2]
1931 ytlmda Bel~lkada Briiksel phrlnde Fondation unlveni-
taire bina11nda " tiyalronun men19leri ,, mevzulu bir 1eri konfe-
ran1 lerllp edllmltll. Briik1el DarCllfiinunu fel1efe ve edeblyat
f akiilte1i bu konferan1lar1 hlmaye1lne ahmfb.
Bu konferan1lardan bir taneai de " Tiirk balk liyatro1u ,, na
altU. Bu konferan11 Liege iiniver1ite1i profe11orlerinden Mo1yo
Bricleux verdi. Briik1elde diinya llyatroau hakkmda muhteltf
lltmler taraf1ndan verilmekte olan 11ra konferan1lan dinlemek ·
ilzere batka batka memleketlerden gelmit olan bir~ok ilim adam- ·
Ian, miinevver kim1eler ve Bel~ikadaki Tilrk konaolosu, Tiirk
kolonl1I, profe11or Bricteux niln konfera11nda hazir bulundular.
Ertuirul Mub1in Bey de bilha1sa. bu konferan11 clinlemek ilzere
Brilkaele gllmifti.
[I] La Bourse Egypllcone. kablre. Nlsao 1928.
[t; Ntyort Taymls. 26 kAnuousanl 1930.
116
 TORK TIY ATROSU
Tiirk\:eyi iyi konupn ve Turk folkloru baklnnda tetkiklerde
bulunmuf olan profe..Or, konferan11na Tiirkler bakkmda pek dos-
tane .azler 1ayliyerek bqlamlf, karagoz ve ortaoyunu haklun-
d-1d deierli etiitlerini anlatmtf, 10zlerini 1u 1uretle biUrmltU :
Arttk bugiln Turk tiyatrosu tamamen asrne,ml,tir. 1lakikf ve cidd! bir
ihtimama mazhar edilen Tiirk tiyatrosu, k1ymetli san'atkArlan sayesinde. Av-
rupamn bircok tiyatrolarile bir. ve birco klanndan da iistiln olmu~tur. Tiirk
diline, edebiyatma ve sahne hayatma muvaffakiyetler. dilerim [I].
Profe1a0rihl pel konferan11, Bel~a gazetelerinde memle-
ketlmiz haklonda netriyat yap1lma11na 1ebep oldu. Brilk1elde
\:•kan Le Soir gazete1i .. Tiirk ttyatro1u "batbfl albnda 1u sabr-
lan yazch :
"Brilksel Oniversiteslnde Cercle de Philologie Romain himayesind~ muh·
telif memleketler halk tiyatrosu hakkmda verilmc:kte olan konferanslar ve bu
meyanda bilhassa protessi:ir Hricteux niin hash1hallerl lstanbuldaki Dariilbedayi
rejisorilnil Briiksele ~ek ip getinni,tir
Dariilbedayi IOgat mAnasile giizel san'atlar evi demektir. Hakikati halde
buras1 yeni Tiirkiyenin hem devlet. hem de Belediye tarafmdan muavenet
gormekte olan resmf tiyatrosudur. Bu tiyatronun rejisoril ve ayni zamanda
b~hca aktorlerindcn olan Enujtrul Muhsin Beyle gorii,erck gene Tilrkiye
Cumhuriyctinin sahnc hayati hakkmda malOmat alabildik. Ertug"ral Mubsin
Bey ,unlan soyledi :
- Bizim dyatromuz her 'eydC"n cvvel bir tecrilbe tiyatrosudur. 1914
seneslnde Antuvan tarafmdan tesis cdilmi,tlr. Harp, o zaman yeni ba,tayan
bu evoliisyona biiylik bir sekrc vurdu.
Milli milcadelenln netic:elendlrdifl zaferden sonra,Frans1z sahnesinin bu en
biiyi.ik adammm evclc:e bize ~izdlgi yoldan ytiriimejtc ba,lad1k. Mamafi yapt1A't-
m1z yalmz Paris sahnesinde oynanan cserleri sahnemizde tekrarlamaktan iba-
ret deg-ildir. Blzim yapmak istedig"imiz 'ey, biltiln dilnya sahnelerindeki ycni-
liklerl halka og"retmektir. Beynelmilel tlyatronun klaslk vc modem escrlerini
sahneye koyuyoru7..
- KlAsiklerden ne oynuyorsunuz ?
- Molyer, ~iller, Seksplr. Son zamanda Venedik tacirini Raynhardtm
mi7..ansent lie temsil ettik.
- Modem tiyatrodan nc veriyorsunuz?
- Bqka memlekctlerde muvaffak olan ·biltiin eserleri... Bu sene temsil-
lere Topazla baflad1k ve modem bir dekor i~erislnde temsil edilen bu eser
bize biiyiik muvaffakiyetler kazanchrd1. Sonra Femand Krommelink In
( Dcyyus ) Cocu magnifique isimll cserlni Mcyerboldtiin Moskovada yaratttA't
mizansen le oynad1k.
(I) VAICH gazetesl. ft tubal 1931. Brlltsel mektabu. Yazaa • Esat Adil.
117
 Y AKIN CA0LARDA
lnkil:lbm Turk tiyatrosuna getirdi!i yenilikler nelerdir 'i1
E\'\"elil repertuvarm de!iftirilmesi... demin sayd1klanm bugiin bizim
olanlard1r. E.ski repertuvanm1z1 romantikler te~kil ederdi. Tiyatro ink1IAb1m1zin
en miihim hadisesi ise Ti.Irk kadmlarmm S!lhne hayatma at1lmalan ve bunda
mU\·affakiyet kazanmaland1r.
- Ankaradaki tiyatro hav atJ da lstanbuldaki gibi midir?
- Evet. Ankarada Avrupanm en miikemmel bir sahnesi vard1r. Oradald
tiyatronun makine vc cklcraj k1sm1 fcnnin son tekAmiiliine varrm~tJr. Istanbul
grubu bu sabncdc daima temsiller verir ve Reisicumhur Hazretleri bu tem·
sillerde daima bulunm lar.
- Halk tiyatronuz var m1d1r?
- EveL Fu~at eski mevkii kalmam1~ur. Bu bir Comedia del Arte ~ek-
linde olup temsil ~ dilen eserlerde tu IOat k1sm1 daba fa1lad1r.
- Halk sahnc yeniliklerini nas1J hazmediyor ?
- Miimkiin oldug-u kadar... Mesel:l oynanan baz1 escrlerin hakiki karak-
terlerini izah eimek, bunlarm .nh;in ttmsil edlldigini anlatmak i~in Dariilbedayi
tarafmdan bir de mecmua ne~redilmektedir [I].

Son y1llarda Yunaniatanla Tilrkiye ara11nda yapdan doatluk

, muahadeai, iki memleket ara11nda hara aaha11nda da ah1 verlte
aebep oldu. Yu11aniltu1c'an tEmeH heyetJeri gelertk Istanbul ve
lzmirde, temaUler verdiler. Bu hareket, daba ziyade buradaki
rum akalliyetinin Yunan tiyatrosu i~in iyi bir mii1teri olma11n·
dan kuvvet almakla beraber kar11hk olarak Yunaniatanda da
Turk tiyatrosu haklunda ne1riyat yap1Jma11na sebep oldu. Bir
arabk Raitt R1za Bey ve arkada1lar1 temsll heyeU Yunaniatanm
baz1 tehirlerinde birka~ tEmsil verdiler.1931 de de Tiirk Ba1ve-
kili lamet Pa1anm Atinayi ziyareti e1na11nda Bedia Hamm Yunan
tlyatroaunda otello temalline i1tirak etmek i~in AUnaya davet
edildi. Yunan cumhur reiai ve ba1vekili Bedia Hanim1 kabul et-
Uler. Yunan gazeteleri Tiirk aahne artiati hakkmda fevkalide
takdirklrane ne1riyat yapll.
Bedia Han1nun AUna ve Selinik aeyabaU Yunan gazetelerinl
giinlerce me1gul etU. Bir zaman gelecefine dair haberler ne1ret-
Uler, Bedia Hamm AUnaya varmca her gazete, aan'atklrumzla
ayn ayr1 miilikatlar yaparak ne1retU, Bedla Hanimm mubtelif
pozlarda reaimlemit baab. Bedia Hamin1n Yunaniatanda kaldali
gQnlere alt bayab Yunan gazetelerinde g0n(i gilntlne takip edildl
ve Gavrilldia iamindeki Yunan artiatl ile birlikte oynadifl otello-
nun temailt de ayr1ca nefriyat yapilma11na aebep oldu.
(I] Le Solr. Brbksel. Subut 1931.
'118
 TORK TIY ATROSU
Yunan iazetelerlnde bu giinler·
de ~kan yazilar ·~inde muhlm blr
kunu TGrk Uyatroaunun naatl ku-
ruldufuna, cumhurlyet yillannda
naad terakkt ve lnkipf etUlfne
dairdir. Bir k11m1 da Tiirk lnki- '
llbmm memlekete geUrdiii aer ·
beatllk ve bu arada Tiirk kadim-
n1n aabne hayabna girmek imka-
n1n1 naad buldutu hakkmdad1r. Bir
k111m ne1rlyat ta doirudan doiruya
Bedia Han1m1n ph11na aittir. Ru
yazilarda 1an'atki.r1n gOzellifi, gt.
yiniff, oturu1u, kallu11, konu1u1u
uzun uzachya methedtlmektedir.
Bedia Honim Atlnoda lftirolr ettiii
Daha 1onra memleketfmfze Otcllo t•m•illnd• Dudcmona roldndc
mutemadlyen Yunan tiyatro he· [Bu rnim bir Yunan r-m· t.raf1n°
yetleri gelirken arada Yunan ga- daa ~iiilmit ve Atina gazetcluinde 1;1k-
zetecileri de geldiler, bunlardan mieur.J
$ehlr tiyatroaunu ziyaret edenler memleketlerinde tiyatromuz
hakk1nda yazilar yazdilar. Atinada ~1kan To Elenikon Teatron
mecmua11n1n 1931 y1hna ail bir 1ay111nda Pelaa Ka~eki1 fmza·
afle ~1kan makalenin tercumeai 1udur :
Onilmiizde iyi bak1lm1~ hir bina vard1r. Camh kap1smda yald1zh barf~
lerle yaz1lmt$ Dariilbedayi ismini okuyoruz. Camm arkasmda bu ak~am ve-
rllecek temsilin ism I var: Bir kavuk devrildi.
Bu, marur Ti.irk muharrirlerinden Musahip7.ade Cel:ll Beyln bir escridir.
Temsil bende harikuldde bir inriba uyand1rd1. Bi.itiin artistler mtikemmel oy·
nuyorlard1. Dekor saddigi nisbetinde manah idi.
Muhakkak ki bu tiyatroyu azimkAr ve muktedir bir el idare ediyor. Bun-
dan birka~ sene ev,•eline kadar mtinhas1ran Turk aktorlerden miirekkep bir
tiyatro yoktu. Aktorlerden ~o!u ermenl idi ve aralarmda, biiyiik miitekait
Ahmet i"ehim de dahil, ancak birka~ Tiirk aktorti vard1. Bugiin Tiirkiyede
hiikiim siiren yenilik havas1 Ti.irk tiyatrosunda da hakimdir. Tilrk Reisicumhuru
Biiyiik Musta[a Kemal, Tiirklyede tema~a fikrinin en hararetli miirevvi~lerin­
den biridir. Bu sag-lam kafa, Ankarada da en miiterakki tiyatro binalanndan
biri say1lan bir tiyatro binas1 yapt1rtt1. Haklkaten Tiirk meslekta~lanm17. ne
kadar mes'ut ve bahtiyard!r. l"ilhakika Tiirk san'atkArlarmm iizerinde, kendi
arzu ve heveslerlni sondiirebilecek hi~bir an 'ane ve gorenek yoktur. Tiirk
milletine ilk olarak san'atm tath ra'~elerini getiren bu arkada~lara ne mutlu.
Fakat onlann omuzlanna yiiklenen mes'uliyet te ne biiyilk ...
~---------------------- ttQ - - - -
 VAKIN CAOLARDA
Turk mllletinde bedii hissin iyi bir surette yeti~tirilmesi. biiyiitUlmesi
i~l onlara dii~iiyor. Milletlerinin istikbalini, milletlerinin medeniyetini ellerinde
tutuyorlar.
Vak1a Tiirk tiyatrosunda tnillf bisleri terennilm edecek milli eserler yok·
tur. Fakat Tiirk tiyatrosuna ba$k• bir gaye, bqka bir vazifc mev'unur. Tiirk
tiyatrosu, yenl ncsli terbiyc eden ve yiiksek blr ideate glitilren bir mUrebbi
\•azifesi ifa eder. bizde oldutu gibi Tiirklerde dini Ayinler mevcut olmad1gt
cihetle, oyle zannederim ki yakmda tiyatro Tiirkler i~in dint bir merasim va-
zifesini gorecektir. Herhalde Tiirk tiyatrosunda tern&$• ettil'im bir temsil,
bende oyle blr bis, oyle bir lntlba uyandJrdt.
Perde arasmda yerltrlnden kalkan seyirciler pek azd1. Pek ~k klmseler
koltuklarmda oturarak Oarillbedayiin ~1kardJgt mecmuay1 okumaya koyuldular.
Bu suretle antrakt liizumsuz dedikodularla detil, fakat yarattc1 bir i~le
ge~iyordu. Tiyatronun terbiyeci vazlfeslnl bana ilk defa Tiirkiyede bissetmek
mukadder imi$.
Yunanistanda verilen temslller bende hi~ te oyle bir intlba uyand1rmarn1$t1.
Tiyatroya gittil'imiz zaman kaptda kim oldue;umuzu sordular. Hiiviyeti-
mlzl ogt'enince, bize gosterilen misafirp~rverlik limit \'C tabminin ilstilne ~lkb.
Vaktlle Tiirkiln yilksck a~1k kalplilie;ini ve misafirperverlil'ini tammak
bana milyesser olmU$tU. Bu giin de ayn1 misaflrperverliti ve a~1k kalplilil'i
necip Tilrk san'atkArlanndan goriiyorum. Duydu~muz sevin~ nihaytsii id!.
icalbimizi a~ttk. Fevkal:lde zeki blr gen~ olan kii~iik Kemal bize terciimanhk
vazifesini gordii. Rumcay1 yanh~s1z konu~uyor. Kendisi Giritlidir. Necabet
ve iyilikle dolu mlistsena bir gen~. Bizi rejisoriln yazthanesine, kii~iik salo-
nuna gotiirdii. Bu yaz1bane Dariilbedayide temsil edilen eserlerin maketlerile
dolu. Bu miizeye alelAcele bir goz gezdirdim. Bu maketlerde tamamile avru ·
pal bir hava eslyor. Oyle 7.annediyorum kl, bir Alman tiyatrosu salonunda
bulunuyorum. Blitiin bu eserlerl yaratan Ertutrul Muhsin Beydir. Kii~iik
Kemal, bize blraz sonra Ertugrul Muhsin Beyin gelecel'ini soyledi. 0 gelln-
ceye kadar Kii~lik Kemal Beyle konu,tuk.
- Kemal Bey, temsilde ne rol oynuyorsunuz ?
- Biitiln dramatik ve komlk rolleri oynuyorum. Biz Muhsin Beyin sls-
temini kabul ettik. Biz yalntz muayyen baz1 rollerde lhtisas peyda etmiyoruz.
Vak1a komik rolleri daha giizel oynadJgtm1 soylilyorlar. Fakat bu hal, benim
dramatlk rol oynamakhgtma da mAni olma1D1otlr.
- Affedersiniz, siz tiyatronun ba~ komili misiniz. yoksa ba~ka bir bq
komik var m1 ?
- Burada da Mubsin Bey derece derece wnifa milsaade etmemi,tir.
Meselt bugi.in ben ba, rolii oynuyorum. (Hakikaten temsilde miikemmel idi)
diter bir temsilde ancak tAli bir roliim var.
- Kemal Bey~ sahneye nas1l ~1kttgtmz1 bana soyler misiniz ?
1~0 ~~~~~~~~~~~~~~~~~~--~~~~~
 TORK TIYATRPSU
- Vaktile Giritte !ken bir pandomlm seyrettim. Ben de fevkalAde bir
intlba uyand1rd1. 0 zamandan beri bende temsil hevesinin uyand1~01 hisset·
tim. Burada lstanbulda araya giren baz1 hAdiseler esnasmda bu arzumu tat·
mine muvaffak oldum.
0 esnada kap1 a~ild1 ve i~eriye yiizil manalt ciddf bir zat girdi, bizi
sel4mlad1. l~eri,'e giren zat, Darillbedayiin en iyi artistlerinden Galip Beydi.
Kendisini ilk defa olarak gordiitfim zaman, bendc derin bir intlba u yand1rd1.
~ Ya$1yan Kadavra .. temsillnde de hi~ $ilphe yok ·ki oyn1yanlarm en iyisi
idi. Prens Avrekof rolUnii pek parlak bir surette canlandmyordu. Darillbeda·
ylln en cski artistlerinden biridlr. Frans1zcay1 milkemmel bir suretre konu$U-
yor. Trupun oynad1gi Frans1?.ca eserleri tercilme ediyor.
Galip Bey, bize belediyenln Oariilbedayle 20,000 lira tahsim verdiglnl
soyledi. Artistler, senede yalmz aln ay ~•h$tyorlar. Maa$lan mahduttur.
Tiyatroyu yalntz Ertugrul Muhsin Bey idare ediyor. l~te bu sebepten dola·
y1dir ki Ttirk tiyatrosu I~ gorilyor. Seksplrin, Molyerin, $1llerin, lbsenin,
Tolstoyun ve daha maruf bir~ok ecnebi muharrirlerln eserlerlni oynam1$lar.
Tiyatro mektcbl bu sene ilk defa olarak tesis edilmi~. Talebesi pek az-
d1r. Sm1nar1 yoktur. lstidat ve kabiliyetlerine gore tahsll miiddetleri tayin
edilir. En $ayam dikkat olam ikl talebc:nin Avrupaya gonderilmi$ olmas1dir.
Birlsi rejisorlilk tahsil ediyor, oteki de lngilterede bulunuyor. Mektepten ~tkan
talebe, tiyatroya elli lira maa$l• ahmyorlar. Yalmz Tilrk tebaast mektebe de·
vam edebiliyor. ·
Tolstoyuun temsillni takip cttiglm " Ya$1yan Kadavra .. piyesinde, TalAt
Bey ba$ rolii oynuyordu. TalAtm saffeti oynad1gt role pek yalt101yorciu. Bu
sistemin faideleri yanmda zaran var. Herhalde bu sistemden eser zarar goril-
yor. Tiyatro san'au, tahsille beraber herteyden zlyade sahne tecriibeslne ihti-
ya~ gosterir. Gen~ Taldt, bu rolilnde sarsilm1oc1. Vakta gen~ aktor, bUtiin
kalbile vc biltun hevesile oynam1our. Fenikeyi, 1zt1rap i\;inde esirane ezlyet
~eken ve ugi-ad1gi haks1zhgi derin bir surette hisseden bir oekild~ temsil
etmiftir. Halbuki aksi vakl olmak lAz1md1. Gen~ aktoriin yanh$ netlceye
v1rmas1 tabii ldi; tcmsili seyrederken bunu hlssettlm.
Artiste bu sabada yard1m eden ancak tecrilbedir.
· Maamafib bu £ikrime aleyhtar olanlar, noksanlan gormek istemeyen·
ler var. Her balde Tlirk meslekta$lanmm bana soyledlklerine gore Tilrk re-
jlsorlerinin fikri benimkine uymuyor.
Kafilcmize baoka bir mcklektq, Behzat Bey de iltihak etti.kendlsl de bi-
rincl s1atf artistlerdendir. Billlassa MelyeP rollerind& fazla · btr lstidat ve
kablliyeti varcitr. Ne yaz1k kl bu arkadaola konU$&mad1k. Zlra o esnada kap1
'a~ldt ve rejisor Ertutrul Muhsinin mehip ve sevimli slmas1 goriindU.
Biitiin anistler, biirmetle yerlerinden kalktdar. Ertugr"ul Muhsln Bey ye-
-;,___________________________________________ t 21 ~~~-
 VAKIN CACLARDA
rine oturduktan sonra onlar da tekrar yerlerine oturdular. Etraf1m1zdaki hilr-
metl gorilnce dudaklarim1z1 1s1rd1k. [I]
Aynt bnza Ile aynt mecmuanm daba sonraki ta)'ltmda da
fU yazi var:
1$te Enugrul Mubsin.Miltefekkir birJnsani gosteren nazik,ince blr yilz. Biz ken-
disini ne kadar konu,turmaga ~·h~1yorsak o kadar k1sa kelimeler ile cevap ver-
mek suretlle sessiz du1magt tercib ediyor. Muhakkak ki Muhsin Bey milsbet
bir i' goriiyor. Avrupada, Amerlkada, Rusyada senelerce dola$arak tahsilde
bulunmu$, Rus tiyatrosu onda en derin intiba1 uyand11m1,. Kendislnden Rus
mekteplerinden hangisini tercih ettigini soruyoruz. Muhsin Bey muhtdif Rus
tiyatro mekteplerinden hl~birinl - digerinden fuzla tercih etmiyor. Kendisine
gore biltiln mektepler hakikate bizmet ettikttn sonra iyidir. Her 'eyden ev-
vel kendisini alAkadar eden hakikattir. Piyeslcri evvelce mevcut dekor telAk-
kilerine uydurmuyor, fakat her piyesin muvaffak olmas1 i~in leap eden dekoru
icat ediyor. Kendisini tema,agerde hayret ve hayr11nlrk uyand1ran zengin de-
korlar alAkadar etmiyor.
Onun her,eyden ev\·tl dil,ilndiigii umumi t11kdiri kazanan sahne ve
dekordur.
Ei'rugrul Muhsin Bey bize anlamgma gore eski bir trajediyi
dekorsuz bUe temsil etmege haz1rdtr. l,.akat Muhsin lieyin bu sozil dekorun
ehemmiyetini ink4r ettil;i manasma gclmiyor. Krtugrul Muhsin Bey zengin
dekorlatt piyese yard1m ettikleri zaman istiyor- Mc:;elll. Mecerling'in mavi
ku' piyesini biltiln dekor levaz1m1 elinde olmad1k~a cemsile taraftar degildir.
Darillbedayi sahnesi, mevcut dekor leva~1m ve makinelerile bir\;Ok de·
gi,iklikleri icabettiren piyesleri tem:;il etmesine mili>llit dc:gildir. Maamafih leva-
z1mm noksanma ragmen silr'alle de!i,ikligi temin edecc:k ~areler .ve vas1talar
bulmaga · ~lh$tyorlar. Bunda bazan muvalfak oluyor, bazan da muvaffak
olam1yorlar.
Ban&· soylendig'ine gore perdeyi kald1rmak suretile sahnerl ortasmdan
kesmek kendisinin bir eseri ilhamtdir. Enu~ul Muhsin· Bey sahnedc yalmz
projektorler Ile ~a11,1yor. Maalesef ·sahneyi ziyaret edemedim.
Maamafih b~kalannm bana soylediklerine gore sahnede gUzel 1~1k tesisaa
vard1r. Mubsln Bey sade zlyay1 kullanm1yor, daima renklendiriyor. Bu suretle
ziyanm bir tatltb~ vardtr ve sabne ekzotik bir ~ekil ahyor. Boyle bir ziya·
nm Yunanh seyirciler i~in kabili tahammill olup olma~·ncagim bilmem. Qiin
kil Yununlt tema,ager, ~ok aydmhk ufuklara ah~tkttr. TUrk sahnesindc ten-
virat, ister gilndiiz istcr gece olsun, daima rcnkli ldi.
Acizane fikrimcc bu, rejisoriln bir hatas1d1r. Zlrn oyle zannediyorum kt.
sahnenin .dalml tenvirat1, pek nadir ·istisnalardan sarhnazar, gilndiiziln ' bol
(1) To Eleolkoo Tutroo. AtJ01. I .... 1931
12'2--~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~---
 TORK TIYATROSU
ve sade ziyas1 olmahd1r. Muhsin Beyin tercih ettili repertuvar yalmz modem
san"at eserleri degildir. Verney kadar Molyerin, Bataym, lbstn ve Sekspirin
EnuA"rul Muhslnin repertuvannda yeri vard1r. ~lmdiye kadar ~ekspirin blr~ok
eserlerlni meydana ~1kanm~t1r. Bu muazzam eserleri, Raynhardt wafmdan tem·
sil edildikleri zaman yaptlan telhislerle sabneye koyuyor. ErtugrDI Muhsinln ,I

arzusu, eski trajedilerden birini temsil etmektir. ErtugTUI Mohsin Bey yakm-
da buna mu\·affak olacagim ve Dariilbedayiin, eserini daha yakmdan takdir
edebllmemiz i~in Atinada temsiller vermesi f1rsat1m elde edeceginl limit edi·
yor. Muhakkak olan ~u ki Turk tiyatrosu, Ertu{trul Muhsin Beye bir~ok ~ey­
ler bor~ludur ,.e bor~lu olacakur. Kendi icatkAr ve ibdakAr huviyetinden sar·
fmazar, arkada~lanna disiplini ve htirmeti telkin eden kendisidir. Bir rejisortin
en biiyiik meziyeti budur. Bizim reiisorlerimizde ise bu yoktur. [I]
Cumhuriyetten evvelkl devirlerde garp memleke'tlerlnde he-
mem hemem ad1 bile ge~iyen tiyatromuz i~in bu memleketle-
rin gazete ve mecmualannda son y1llarda ~1kan tetktk, takdlr
veya tenkit yaz1lar1, yukaraya nakletttklerimden ibaret degildir.
Bunlardan batka muhtelif memleketler matbuatanda muhtelif
veailelerle Turk tiyatro1u mevzuubaha edilmi1tir. Methur Ameri·
kah rejiaor Cecille 8. De Mille 1932 te1rinievvelinde memleke·
Umizden ge~erken Dariilbedayii ziyaret etmlf, tiyatroda 1erefine
bir ~Y ziyafetl verilmit ve muhtelif plyealerden birer perde
temail edilmi1U.
Cecille 8. De Mille Amerikaya d<indiigu zkman Turk tiyat-
ro1u hakkmda takdirkirane beyanatta bulundu.
ltalyah t•ir Marinettl de 1932 de lstanbnla geldiii zaman
tiy atromuzu ziyaret etti ve iyi intibalarma bildirdi. Memleketi-
mize gelen Rua tiyatro muharriri Nikolin aym 1uretle Dariilbe-
dayi temaillerinde bulunarak takdir duygularm1 aoyledL
" Tiirk tiyatroau i~in yabanc1lar ne diyor ~ ,, faslm1 bitirlr-
ken Berlinde reji1orler ctmiyeti tarafmdan ne1redilmtkle olan
Almanca "Sahne,, i1imli mecmuamn baziran 1933 tarihli aay111n-
da Josef Berdolt imzaaile ve "Tork tiyatroau,, ba1hfile ~1kan ma-
kalenin de baza yerlerini terciime etUrerek naklediyorum :
Eski bir killtiir memleketi olan ondort milyon nilfuslu Tilrki yedc bugiln
eski bir tahta bina i~inde ve belediyenin yard1mile tutunabilen tek bir tiyatro
vard1r. Belediycdcn her sene 70,000 mark (35,000 Turk liras1) yardtm goren
bu tiyatro Turk sahnesini temsil ediyor. Bu para ile Almanyada bir kasaba
tiyatrosµnun idare edilmesi kabil de~ildir.
Tiirkiyede tiyatro muharrirliA"i de bona goredi.r, tiyatro ne~riyat1 azd1r.
(I) To E 1tnlkon Tlauon Atfna. 15..•.. . • 1931.
- - - - - - - -- ----------- - - - 123 - - - --'
 VAKIN <;AOLARDA
Mevzit bir cazibesi olan Tiirk tiyatro eserlerlndc tekarrilr etm1$ bir UslQp
gorilnmtiyor. Tiirk operas1 da heniiz batlamam1$Ur.
Bu vaziyetin sebebini mazlde aramak liz1md1r. Eski Tilrkiyede din, yal-
niz bir inani, mes'elesi olarik kalm1yordu, umumt Y&$BYJ$1ann $eklini de tayin
ediyordu. Eski Tiirkiyede calgi calmak, hatta i; llgi dinlemek gilnah say1hrd1.
lnsanlann tasvirleri, insanlann birbirlerini temsilleri giinah ve ahlik1 bozan
bir$CY say1hrd1. var$af ii;inde glzlenen kadmlarm tiyatroda bir yer almalan
milmkiin degildi.
G~en asnn ba$mdan beri $&rka girmekte devam eden garp tesirleri. ka·
d1nlarla erkeklerin bir arada yafamalan tarzm1 da getirdl. Onceh~rl goze i;arp-
mayan ve muztarip hir duvar cii;eginden farkt olmayan tiy;uro yakm 7.8·
manlarda himaye edildi ve ilerilemeRe ba$l&d1.
1923 deki lnkdlp, taassubu yenerek tiyatronun terakkisini resmen serbest
k1ld1. Tiirk kadm1 da bu suretle sahneye i;1kmafa muvaffak oldu. Yeni halk
hiikOmeti devrinde lstanbulda Dartilbedayi ad1 Ile kurulan millf tiyatro yaz
aylannda da Tiirkiyenin her taraf1na turneler tertip ediyor.
~imdi eksik olan fey tiyatro eserleridir.
<;ok muktedir bir rejlsor ve san'atklr olan Ertugrul Muhsln, hii;bir an'a·
nenln tesiri altmda olmadan Ttirk tiyatrosunu ba$lat1yor. Bu. Avrupa tiyatro·
larile s1k1 blr miinasebet peyda etmekle kablldir. Yerli dramatik eserlcr mcv-
cut olmad1g1 miiddcti;c garp eserleri, bilhassa Alman eserlcri, Tiirk tiyatrosu
ii;in daima lstifadcye ai;1k bulunacaknr.
Mubsln, esash, temelli, i;ahfkan bir adamd1r. 0, Tiirklycde hakikaten bu
1$1 becerebilecek blr adamd1r. Otrenmc zamanlanm Fransa. Almanya, Amc-
rika ve Rusyada tlyatro ve sinema adamlarmm yanmda artist. rejlsor muavini
vc hatta sahnc amelesi olarak gci;lrmifdr.
Muhsin, fimdiyc kadar klAsik eserleri sahneye koymu$tur. Bunlar lyidir;
fakat bu garp cserlcri ,ark tema,ager kiitleslnden miirekkep bir tiyatro mu-
hiti tC$kil etmeg-e muvaffak olamaz; delftik olan hayan gorii$ tarzlanm, defi·
fik olan an'anelere bagh maceralan nakletmekle bir san'at killtiiril kurmak
kabil detfldir. Herhangl bir killtilriln esas koklerl, o memleketln kendi top·
ra~nda yay1hp biiyiimclidir.
Tiirk san'atkArlannm ifade wzlan da esasen bizim dramlanm1za hlkim
olan zihniyete uymuyor. Onlar konusan insandan zlyade hareket eden insan-
d1rlar. Bununla berabcr bugiin Tilrk tiyatrosunun Avrupa tiyatro san'atlle
olan alikas1 liizumludur ve bunun onfine g~mek mii'"6a;.dqitdir.
Sinema. tarlt kiitlelerinin arasma ifadede garp tarzm1 gcnif blr eekilde so-
kuyor.Bunun i~lndlr kl ,Muhsln "timdilik blr uzlafmay1 kabul etmiftlr, halkt tiyat·
roya al1ttirm1yi ifade eden tarktb oyunlar,operetler besteletip oynauyor.Orkestra·
da eski Tiirk muslkislnin hep bir ornek nagmeleri yanmda W ~gner'in ve Yohan n
124~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~
 TORK TIVA TROSU
Strauss' un, V erdi'nin, Mozart'10 modflerine de tesadilf edillyor. ~ark1h
komedilerde halkm yakm bir mazide bizzat ya$am1$ oldup;u ve $im~i kendi·
sine gUliln~ gelen vak'alar mevzu yap1hyor. <;a~afh kadmlar, kumaz muska
satanlar, har1s ve sinsl softalar, tubaf biiyiiciiler, $alrane giyinmi$ gizli ~iklar,
basis ve &$ka susam1$ ibtiyarlar bu oyunlann karakterlstik $&hsiyetlerindendir.
Tiirklyede milU tiyatro nazm1 da yeni ba$hyor. Bu nevi eserlerin bqmda
mevzuu eski TUrk ana yurdunda ge~en Akin geUyor. Faruk Nafiz bu eserin
yaz1cis1d1r. Gazi Mustafa Kemal 1-lazretleri bu eserle yakmdan alAkadar olmu$·
tur. Bu eserde Turk milletine Turk tarihinde devlet ve milletln bir oldutu
tarlbl devir h1mrlattlmak istenilmi$tir. Romantik ve f'fsanevl bir eser olan
Akm ile millete balk ideali, mutasavver ideal verilmek istenillyor. Akmm
miltemadl temsili bize Tiirk tiyatrosunun resmen tanmmt$ bir terbiye miiesse·
sesi haline ir;irmi$ oldutunu lspat etmektedir [I].
 YAKIN CAO LA RDA

SON SOZ

Cumhuriyetin ilk on yibnda Turk tiyatrosunun memlekette

kazand1fl ileri hamle k1ymeti kadar memleket hudutlar1 d11mda
kazand1fl zafer de ehemmiyetlidir. Bunu bir evvelki fasilda ve-
aikalarile goaterdim.
Cumhuriyet, Turk tiyatroauna temin ettlgi iyi ve giizel 1eylere
onuncu yd doniimii bayramile ta~ giydirdi. Zira cumhurlyetin
onuncu y1l donumii bayranu biitiin memlekette aynt zamanda
blr tiyatro bayram1 oldu. Onuncu yd doniimiinii kutlulamak iize-
1 re Ankarada C. H. F. umumi katibi Recep Beyin reialtfi altmda
biitiin vekaletler miiste1arlarmdan miirekkep olmak iizere topla-
nan komiayon, - 29,30ve31 te1rtnievvel-bayramm ii~ giiniinde ve
gecelerinde memleketin her taraf1nda yap1lacak 1enlikler ara11n-
da temailler de verllmealni kararla1brd1, biitiin vilayet ve kaza-
larda cumhuriyetln onuncu yd doniimii bayramm1 kutlulama
hey'etlerl araamda hirer de temail komlteai tetkil edildi. Bu ko-
miteler, en kii~ii.k koylere vanncaya kadar her yerde temall ver-
mek tmkanlann1 haz1rladilar, aahne ve temsil hey'eti yapblar ve
. Ankaradaki komlayonun bu bayram i~ln bilhaaaa yazd1rm11 ol-
dugu ink1lip piyealerini oynattdar.
latanbulda cumhurlyetln onuncu yil doniimii bayramm1 kut-
lulama t1ile me1gul olan hey'~tlerden temsil komiteai Doktor
Celil Tahaln, Ertufrul Mubaln, I. Galip, M. Kemal, Lutfi Seyler·
den murekkep olmak Qzere te1kil edilmlfti. Bu komlteye reislik
etmek 1erefl de liyik olmad1g1m halde bana verllmf1tt.l1tanbulda
,Sehir tlyatrosu 1an'atkirlann1n, Halkevl temall 1ube1I amator-
lerinln ve lstanbuldakl otekl amatar hey'etlerin degerli ve
aamlmi yardamlarlle ve kutlulama temall komltealndeki arkadq-
lanmm ~ok k1ymetli ve candan ~btmalarile hlsil olan netice
1udur : latanbulda cumhurlyettn onuncu yaldoniimu bayrammda
ii~ giin 1ehlrde mektep, fll'ka, halkevl ve umumi yerler aalonla-
rmda yiiz temall verlldl.Bundan ba1ka Istanbul vili.yeUnln biitiin
kazalannda, nahiyelerinde ve koylerlnde temsiller terUp olundu.
Bu temaillerin hepainde de lnkdi.ba alt telif eaerler oynandi. Bu
arada Istanbul $ehir tlyatrosu aan'atki.rlan Halit Fahri Beyin on
y1bn de1tan1 laimll manzum plyealnl Tepeba11 tlyatroaunda,Re1at
Nurl Beyin lstiklil lalmli bir perdelik telif eaerinl Halkevlnln Bey-
oglu 1ubesi aahneslnde ii~ gece iist iiste oynadilar.Halkevl temsil
1ube1i san'atkirlan, tiyatro tarihtmtz l~ln miihlm bir hadiae aa-
126
- - - - - - - - - - - - - TORK TIYATROSU

latanbal Hallteui temail 1ubeal aan'atltarlar1 « lnlt1lop Hnbold • temailintl•

' yilma11 lizungelen bir eseri Alaykotkii sahnealnde il~ g(ln ii~
gece alb defa temail etUler. Bu eaer, M. Kemal Beyln yazd1f1,
haz1rlad1fl,1ahneye koydufu ve yetittlrdlfi gen~ere temall ettlr-
difl "lnkdap 1enbolii,,i1imlll bale pandomlmiktl.Eser,konservatuvar
mualllmlerlnden Ferdi $tatser Bey tarafmdan be1telenmt1, dan1-
lann1 bale mualliml Celli Bey haz1rlam11ta. I11k, dekor ve elbiae
terttball 1eylrcllerin g0zlerlnl kamqbracak 1ekilde idl ve butiin
bu muvaffaklyetlere hi.kim olan, eserin tertlbindekl ustahk ve
Ifade ettifi manadakl buyukluk ve gdzelliktl.
latanbulda sayd1klar1mdan ba1ka Beyoflu cumhurlyet 'gen~·
ler mahfelt, Bak1rkoy, Yqllkoy, $1tli, Beykoz, Fatlh, $ehreminl,
Eyiip, Kachkay, Hasan Pqa, Erenkoy, Bilyilkdere, Oakudar,
Kartal, Maltepe, Pendtk halk r~er birllklerl ve Na1lt Bey he-
yett, kiz ve erkek liaelerdekl ve yiikaek mekteplerdekt talabe
temsil heyetleri miiaamereler verdller, plyesler temsil ettiler.
Hilk6met merkezlmlzde ve lstanbuldan bqka vlliyetlerde de
aynl 1ektlde biltiln kaza ve nahlyelerde temsiller verilerek lnk1-
lap plyealeri oynand1. Tiirkiyede koylere vu1ncaya kadar her
kote bucakta Uyatro oynanma11 cumburiyetln, tlyatroya balk
terblyesl nokta11ndan verdlil ebemmiyeti ve kazand1rd1i1 lay-
metf lfade eden bir buyiik hadisedir ve bu giizel aan'at 1ube1ine
yapbfl en bilyuk hlzmettlr. ·
127
- - - YAKIN CA<1LARDA

Bu kitaptaki eski sozler

Kltab1n l~inde e1kt ve1ikalardan, re1mi do1yelerden ve diier
bu gibi yerlerden abnm1lyazilar var.Bunlar1n dili,bug\ln konu1ma
dllimlzln 1adellif yan1nda e1ld kaliyor. Okuyuculann bunlan
yorulmadan anbyabilmeleri i~in i~lerindeld e11d .Ozleri tarayip
dtlimizdeki kar11hklarile beraber buraya koyuyorum.

A Berv~hiiti- A$ag1daki gibi.

Atilcane- Sevenlere yak1$1rcasma. Badebu - Ondan sonra.
Ahenktar- Ahenkli. Badema - Bundan sonra.
Alemdar -Bayrak cutan, one ger;en. Be1tekar - Beste yapan.
A1garl - En az.
Aztmkirane - Y1lmazcasma.
c
Azami - En ~ok. Cahtline - Bir$CY bilmiyenler gibi.
Adat - Adetler. Cem'i - Toplu bir haldt.
Akamet- Do~ramamak. CibeU a1keriyece- Askerlik ida-
Ahiren- Sonra. resince.
Adele- lnsan viicudundaki kau etler.
I)
Avdet- Geri donmek.
Amil - Sebep. Dablyane- Dahilere, ak1lca herktsten
Ariz ve amik icra edilen- Ge· i.istiln olanlara yak1$tr ~ekilde.
ni$liline. derinliglne ( uzun uzad1· Do1tane - Dost~asma.
ya ) yap1lan. Daidaiali - Gurultiili.i.
Ayln-- lbadet. capmmak. Defteri mab1u1 - Hususi de£ter.
Ant- Birden. Dalalet - Yolu $B$trmak.
Amiri yeglne- Tek buyruk. Devvar - Donen.
Azamet- Bi.iyiildtik.
E
B
E1irane - Esircesine.
Btlibare- Sonra. Eaeri ilham - Gelen duygu neticesi.
Bltarafane- Hi~bir tarahan olm1- Evlidi memleket- Memleket ~o-
yarak. cuklan.
 TORK TIVATROSU __ ____._
Emanett aliye - Eskiden Istanbul i
belediycsine $ehremancti dcnilirdi. ln1at - Manzumeyi usuliince ok u-
"Emcnti allyc,. yiiksek sehreminliP;i mak.
dcmck oluyor. ifraf- DeA"istirmek.
Eb'at- U7.unluklar. lntiba - lz, hat1rda kalan.
EaaUr - Ilk zamanlara ait hikAyelcr, latihli.k - Kulllanmak, barcamak.
inamslar, mltoloji. lrat etmek - Sovlemek.
.F l1t1hdaf- Hedef. savmak.
Ferdt- Tck basma, bir kl,iyc it. lltthak - Birlesmek, · bitismek.
F1kra - K1s1m, par~a, kii~iik yaz1. lcatkar- . Ortaya ycni bir sey ~I·
Ftlvaki - Oldufu gibi. karsc1.
Fevkal'url- Asrldcn iistiln. lbdakar - Yarauc1.
Fethetmek - Acmak. bir ycri . al- latthdam- Kullanmak.
mak. lnbilll - Bozulmak.
lntirab- Ferahlanmak.
G ldamei mevcudiyet- Varhp;s de·
Gtriftzen - Girif, ney cinsinden ka- vam ettirmek.
lta - Vcrmek.
m1stan bir musiki Alctidir. Girift-
7..en, girift ~alan dcmck. lhda1- Yeniden mevdana ~karmak.
lfayi vazlfe etmek·- ls yapmak.
H
lbzar- Haz1rlamak.
Hitabet- Giizcl soz soylcme san'ao. lltica - S1ginmak.
Har- S1cak. ltaat ilinu - lnsanm mahkemedcn
Heyeti llmiye- Bilgi coplulup;u, kcndi soziinli dinletebilecejtlnc dair
alimler heyeti. ald1g-1 karara alt resmi kAg1t.
Hali haz1r- ~imdiki hal. lnki..f- A~1lmak.
Halen - ~imdi. l1Ukrar- Bir halde olmak.
Hararet- S1cakhk. ldarel huaualye - VilAyet idareleri.
Humma - Hastahk s1cakh'1. lzaz - lkram etmek, ho' bak mak.
Havayi nealmi - Dunyanm etrafsm lhata etmek - Etrafh anlamak.
saran hava. lhtimam- Bir isl ehemmiyetle yap-
Halla - Kurtulus. mak.
Haleldar- Bozulmus.
K
Hektkati halde - lsin do~usu.
Hamle- lleri auhs. Kalben - Kalp~e.
Htlei 1er'iye- Dine uydurulmus Kahill tahammOI - <;ekilebilir, ta·
yalancihk. hammlil olunabilir.
Hula.I - Gelmek, i$lemek. Kuaat enc6menl- Okuma heyeti.
Hllmii latimal- lyi kullanmak. K.emakin - Eskisi glbi.
Heyeti muhteremel mezka.re-
L
Ad1 ge~en
muhterem beyeL
Hata- Yanh,. Leffen- B~glt olarak, birlikte.
- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -- 129 - - -
9
1--- VAKIN CACLKRDA - - - - - - - - - - - - -
Ledel'lcap- LAz1m olunca. Miiteyemmen- Ugurlu.
Uubaltyane- Yi.izgdz olmu$~ma. Mabaret - Ustaltk.
Mahlrane- Ustacas1na.
M Mukabele - KU$tllk.
Miiheyyl~ - Heyecanland1ran.
Muclzeki.rane- Herkesi $&$lrtacak
$Cyler yarat1rcasma.
Mantclar - Manah.
Maaleaef- Yaz1k ki. Mafaal - Oynak yer.
Mettn- Bir kitabm esas vaz1s1. Mutealop- Sonraki.
Mugannt - !}a.rkt soyliye~. Mer'iyet ke1bedecek- Yap11tr, sa-
y1 ltr hal alacak. ·
Mente - <;1k1lan yer.
Maruf- Bllinen. Muteallik- Ona alt.
Mnnhaall'an- Tek ba$ma. Miizayede - Amrma.
Miirevvl~- Bir $eyin ilerlemesine
Mun•kaaa- Fiatlan eksiltme.
~ah~an.
Muclp olur- Sebep ohtr.
Mukadder- Evelden karar verilml$. Me,ale- Bi.iyi.ik •$tk.
Mtaaflrperverllk- Misafirseverlik. Meaail- Meseleler.
Muyeuer- Kolayla$mt$. Muapka- Kar$tltklt sevi$mek.
Mukarrerat- Verilmi$ kararlar. MG.rit - OiJeginl bir $eyin istetine
ba~layan, dervi$.
Mehlp - I leybetli.
Mevzli- Oldugu yere mahsus. Muaahlp- Sohbet eden, ( Padi~hm
konu$m•k i~in etrafmda blllundur-
Mevktl tatblka vazolunan- Ya·
p1lmaya bqlarulan. dutu kimse).
Mutaaavver- Tasavvur olunan. Miitevekkil- GonUlnU aJlaha bag-
Murakabe- Kontrol, gozden ge~inne. laytp 1$1 olaruna btrakan.
Muralap- Kontrol eden. MOrai- Yalanc1.
Meblli- Para. Mukavele - Sozle$mek.
Miifredat- Par~alar. Milatahdem-Kullam1an, ~alt~nr1lan.
Mutalebe - lstemek. M\llhak - Blti$tirilmi$.
Merbut- Bagh. Meaadl llmlye ve denlye- Ders
Mubayenett efkir- Di.i$i.incelerin ve bilgi mese1e1eri.
birbirine uymamast. Mecllli muallimln - Mualllmler
Maruzat - Gosterilen, soylenilen $CY· meclisi.
ler. Meccani- Bedava.
Mueulr - Dokunaklt. Muhavvel- Havale ol~nan, gonde-
Mutllklyet- lstipdat idaresi. rilen.
Miiteharrlk- K1mddavan. Miiclavtm- Devam eden.
Metruk - B1rak1lm1$. . Miiemlllin- Temin ede~ yapan.
Merhale- Durak. Mflt*.kkil- Vi.icude gelmi~.
Miifahit- Goren. Meaall metkdre- TC$ekkilre IAytk
Muhlp - Seven. ~alt,malar.
Milmtaz- Bqkalanndan iisti.in. Muctbl teeuilr-Mabzunlug"a sebep
Muraua- Kiymetli ta$1arJa i$lenmi$. olacak.
130~------------------~
 TORK ilY ATROSU
Miintehap - e~ilmi . Senei hallye- ~imdiki sene.
Mevdu - \·crilmi . Sultefehhumden miinbal1 - n
Masruf - , arfedilmi,. lasamamazhktan ~1kma.
Miiessesab belediye - Helediye Sine - Go~iis.
miie e eleri. Sarfiyat- Harcama.
Mazbut - Derli toplu. Saliblyet - Bir Insana bir is yapa
Muaddel- Degi~tirilmis. bilmesi l~in izln vermek.
Muzeyyel- llAve olunan. SallhlyeU klmlle - Genis salAhi·
Misillu- Gibi. yet
Muamellta umumiye ve maliye - Sukut etml1- Dti$mii$.
Umuml vc paravn ait i ler. Semere- f'ayda, netice, meyve.
Miitene'im - I tifade eden
N
s
$ekll tadll- Deg"istirme sekli.
Nebean etmek - Kaynaktan i;1k- $Gur- Bilme, anlama. '
mak. $ebeke - 6rgli.
Nazari itibara ahnmak - Ehem- $ahe1er - ~n i yi eser.
mi yet verilmek. ,Sule- Aydinhk. Par1lu.
Nazaran - ore.
T
p
Tehztbt ahlika bi.dim - AhlAlc •
Pi1tar - nde giden. dtizeltilmesine hlzmet eden.
Peyda etmek- Ha ·ti etmek. Temettil- KAr.
Para istifas1 - Para almak. Tetrl)i- Jyice anlatmak.
R Taazzl- Viicut bulmak, te$ekkiil.
Tekemmill- Olgunla.smak.
Ra§e - Titreme. Tahll1&t vaz'a - Btit~eye bir i$ kar-
Resmi mezkur - o\'lenilen v rgi. s1hg. olarak para koymak.
Riifekayi kiram - luhtcrem arka- Tebllgab valaa- Yap1lm1s olan
. daslar. tebligat.
Rapt- Ba~lamak. Tevblt- Birle$tirmek.
Rasime- Meraslm. Terglp- Rag-bet ettirmek. ·
Revnak- P'lrlln. Tenslk- Liizumsuzlan ~1karmak,
hepsini blr hale getirmek.
s Tahdlt - Azaltmak, hududunu belll
Sanayii nefise - Giizel san'atlar. etmek.
Sekte- I urgunluk. Takarrilr - Kararla~tlrmak.
Saffet - Ruh temizlig-i. Takdtrklrane- Begenirceslne.
Sarfmazar - Vaige~mek. Tekerrilr- Tekrarlanmak.
Sadtra numuaras1 - Resmf daire- TezabGr- Goriinil~.
Ierden ~kan kaj't1Llara konulan ~1k1~ Teheyyil~ - Heyecan duymak.
numaras1 Tevalfetmek- Arka arkaya gelmek.
131
- - - YAKIN CAOLARDA
Tul6at - Akla gelen, doi!;an ~eyler. Teclvir- <;-evlrmek, !dare etmek.
Tasnif- S1raya koymak . Tuvip - Uygun bulmak.
Till - lkinci derecede. Telziz - Lezzetlendirmek, tat \'ennek
Temqager- Seyirci. Takviy.e- Kuvvetlcndirmek
Telbl1 - K1saltmak, hul4sasm1 '-''1kar· Temtp- Muvaf1k gormek.
mak. · Tatmln- Doyurmak.
Tarz - ~ekil. Taall- Yiikseltmek.
Tabtp- Heklm. V eaatt - Vas1talar.
Tarlkat- Yol. lnanista ve tatbikatta Vezalf- Vazifeler,
tutulJln ayn yollar. Vaid - Erisen.
Teberru- Bediye etmek. VGcup- Liizum.
Tazlz - Hatmm hosetmek. Vazifedar- Vazifa sahibi
Tahau61- Duygu. VGzub - A~1khk.
Tetvt~- Ta~ giydirmek.
Vakfetmek- Baglamak. 1
Telktn- Bir fikri asilamak. Vect- Zevkten kendlnden ge~mek.
Tevecciib- Yiiz vermek. V~he- Yuz.
Tabakkuk ebnek- Sahi ~1kmak. VG1'at - Genislik
Tebariiz - Goze ~arpmak.
Tehzll- Alay etmek. ,.
Tetrikl meaai - <;ahsmalan birles- Yeglne- Biricik.
tirmek.
Teytcli m6valit- Dostlufu kuv· Yekan- Hesabin tutan.
vetlendirmek. ·
Tecelll- Goriiniis; basa1 gelen.
z
Tazammun ebnek- 0 manaya Zlya- l~1k.
gelmek. Zebant - Cehennem bek~lsl.

lid dGzeltme
Kitabm 47 nci sa}'lfasmdaki resim Alman edibi Gerhardt
Hauptmann'm Giin bawken isimll piyesinin Istanbul ~bir
tiyatrosunda temsiline alttir. 0 sayfada resmin ala yanhs-
hkla baska sekilde yaztlm1st1r.
106 mc1 say1fada da Tas par~as1 isimli piyesin muharriri
yanhshkla Mabmut Yesari Bey olarak gosterilmistir, bu pi-
yesin 'mubarriri Resat Nuri Beydir.
Oziir dilerlz.

" - - - - - 132 - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -
Ah met Salt matbau1 K.. S. Ji I 17
 •

_O'f GA M'13 . (A IJ.)

ULB Halle 311

s,6 imlii1111111111 ; .