Cepten HACETTEPE RAPOR Çok Kapsamlı Öel Sigorta Durumu Vs Var

TÜRKİYE’DE HANEHALKLARI TARAFINDAN CEPTEN YAPILAN
SAĞLIK HARCAMALARI ARAŞTIRMASI
(Nihai Rapor)
Prof. Dr. Bayram ŞAHİN
Hacettepe Üniversitesi İİBF Sağlık İdaresi Bölümü
Prof. Dr. Mehtap TATAR
Doç. Dr. Erdem KARABULUT
Hacettepe Üniversitesi Tıp Fakültesi Biyoistatistik AD
Dr. Gülpembe ERGİN OĞUZHAN
Polar Sağlık Ekonomisi ve Politikası Danışmanlık Ltd. Şti.
Uz. Songül ÇINAROĞLU

TEŞEKKÜR
“Türkiye’de Hanehalkları Tarafından Cepten Yapılan Sağlık Harcamaları Araştırması”nın

yapılmasında katkı ve desteklerini esirgemeyen Sağlık Araştırmaları Genel Müdürü Prof. Dr.
Uğur Dilmen ve Hacettepe Üniversitesi Rektörü Prof. Dr. A. Murat Tuncer’e, Sağlık
Araştırmaları Genel Müdürlüğü çalışanlarından Dr. Bilgehan Karadayı, Dr. Volkan
Çetinkaya, Uz. Hakan Oğuz Arı, Zeynep Yılmaz ve Hamdi Demirbaş’a; proje yönlendirme
grubunda yer alan Prof. Dr. Selim Kılıç, Prof. Dr. Yusuf Çelik, Doç. Dr. Cengizhan Açıkel ve
Doç. Dr. Tevfik Pınar’a, saha araştırmasını büyük bir titizlikle yürüten Vera Araştırma ve
Danışmanlık Şirketi proje yöneticisi Atila Taş, Naim Demirel ve diğer şirket çalışanlarına,
veri temizliği ve verilerin analize hazırlığı aşamasındaki katkılarından dolayı Didem
Özkazanç, Elif Aydın ve Ar. Gör. Ahmet Kar’a, proje donanım ve yazılım danışmanı Yrd.
Doç. Dr. Harun Artuner’e, mobil anket uygulaması sistemini geliştiren CubeSoft Yazılım
şirketi Hakan Altındiş, Çağlar Aydoğan, Onat Ege Adalı, Ramazan Kürkan, Çınar Turgut ve
Burak Atmaca’ya, saha denetimi aşamasındaki özverili çalışmalarından dolayı il sağlık
müdürlüklerindeki yetkililere, Doç. Dr. Özgür Uğurluoğlu, Dr. Çağdaş Erkan Akyürek, Uz.
Serap Taşkaya, Uz. Mustafa Demirkıran, Uz. Mehmet Yorulmaz, Uz. Anıl Şükrü Toygar,
Ömer Faruk Çolak, Ar. Gör. İlkay Sevinç Turaç, Uz. Ümit Çıraklı, Uz. Yavuz Selim Küçük
ve Ar. Gör. Ahmet Kar’a teşekkür ederim.
Prof. Dr. Bayram Şahin
Hacettepe Üniversitesi Proje Sorumlusu
i
YÖNETİCİ ÖZETİ
Hastalık yapısı ve demografik yapıdaki değişimler, tıp bilimi ve teknolojisindeki gelişmeler,

yaşam süresi ve kalitesindeki iyileşmeler, eğitim düzeyinin yükselmesi ve hizmete erişimin
önündeki finansal ve fiziki engellerin kalkması gibi değişimler sonucunda tüm dünyada sağlık
harcamalarının her geçen gün daha da arttığı ve bu durumun sağlık hizmetlerinde finansal
sürdürülebilirlikle ilgili kaygılara neden olduğu görülmektedir.
Sağlık hizmetlerinde finansal sürdürülebilirliği sağlamak için gerek kamu gerekse bireyler
tarafından katlanılan finansal yükün ortaya konulması ve sağlık harcama düzeyi ve yapısının
analiz edilmesi gerekmektedir. Bu çalışma bireylerin sağlık hizmeti kullanım düzeylerini,
kullandıkları sağlık hizmetlerinin türlerini, bu hizmetleri aldıkları kurumları, sağlık hizmetleri
için cepten yaptıkları harcamaları, cepten yaptıkları harcamaların formal ve informal ayrımını
ve sağlık harcamalarının hanehalkları üzerinde katastrofik ve yoksullaştırıcı etkisini ortaya
koymayı amaçlamaktadır.
Çalışma hazırlık, ön uygulama ve asıl saha uygulaması aşaması olmak üzere üç aşamada
gerçekleştirilmiştir. Hazırlık çalışmaları kapsamında örneklem hacminin Türkiye İstatistik
Kurumu (TÜİK)’dan temin edilmesi, veri toplama aracının ve mobil anket yazılım
uygulamasının geliştirilmesi, saha çalışanlarının eğitimi, idari ve etik izinlerin alınması gibi
bir dizi faaliyetler gerçekleştirilmiş ve bu faaliyetler ile ilgili ayrıntılı bilgiler başlangıç
raporunda sunulmuştur. Daha sonra saha çalışanlarının eğitimi, ön uygulamanın yapılması ve
değerlendirmesi ile asıl saha çalışmasına başlanılması şeklinde temel faaliyetler
gerçekleştirilmiş ve bu faaliyetler birinci ilerleme raporunda açıklanmıştır.
Çalışmaya iş planına uygun şekilde 12 Ağustos 2013 tarihi itibariyle başlanılmış ve 23 Eylül
2013 tarihi itibariyle veri toplama sürecinin yaklaşık yarısı tamamlanmıştır. 31 Ekim 2013
tarihli ikinci ilerleme raporunda örneklemin %50’sini içeren değerlendirmeler, saha
uygulaması sırasında karşılaşılan güçlükler ve çalışmanın bundan sonraki süreci ile ilgili
yapılacak faaliyetler hakkında bilgi verilmiştir.
Saha araştırması 12 Ekim 2013 günü tamamlanmış ve görüşme yapılan hane sayısı 19.685,
görüşme yapılan kişi sayısı ise 85.356 olarak gerçekleşmiştir. Çalışmanın temel bulguları
incelendiğinde; ağırlıklandırılmış verilere göre son bir yılda 75.627.566 kişiden %3,3’ünün
hastaneye yattığı, son bir yılda 1000 kişiye düşen yataklı sağlık hizmeti kullanım sayısının
74,9 olduğu ve yatışların büyük ölçüde hastane polikliniği yoluyla gerçekleştiği tespit
edilmiştir. Ayrıca, %12,6’sının hastaneye yatmadan sağlık sorunu yaşadığı ve son bir yılda
ii
1000 kişiye düşen ayakta sağlık hizmeti kullanım sayısının 3.734 olduğu, %1,3’ünün ise
herhangi bir sağlık sorunu olmaksızın koruyucu sağlık hizmetlerine başvurduğu ve son bir
yılda 1000 kişiye düşen hastalık dışı bir nedenle sağlık hizmeti kullanım sayısının 367,8
olduğu belirlenmiştir.
Sağlık sorunu yaşayanların %9,2’sinin sağlık sorununu gidermek için hiçbir şey yapmadığı,
%10,7’sinin kendi kendine tedavi ve %77,8’inin sağlık hizmeti veren kişi ya da kuruma ve
%3,5’inin geleneksel sağlık hizmeti sunucularına başvurduğu görülmüştür. Hiçbir şey
yapmama açısından bir değerlendirme yapıldığında 2003 yılında bir sağlık sorunu yaşamasına
rağmen hiçbir şey yapmayanların toplam içindeki payı yaklaşık %15,5 iken bu oranın
%9,2’lere kadar gerilemiş olduğu tespit edilmiştir. Bu düşüşün sağlık hizmetlerine
ulaşılabilirliğin göreceli olarak daha da iyileşmiş olmasından kaynaklandığı söylenebilir.
Sağlık sorununu çözümü için hiçbir şey yapmadığını söyleyenlerin (%9,2) hiçbir şey
yapmama nedenleri incelendiğinde ise %40,8 gibi büyük bir çoğunluğun "küçük önemsiz bir
sorundu" ve %27,5'inin ise "param yoktu" yanıtını verdiği, hiçbir şey yapmayanların daha çok
kırsal yerleşim yerlerinde yaşayan hane halkları oldukları tespit edilmiştir.
Hizmet kullanımlarına bağlı olarak gerçekleşen kişi başı cepten sağlık harcaması 137,39
TL’dir. Sosyo-demografik özellikler açısından değerlendirildiğinde kentsel alanda yaşayanlar,
erkekler, 80 yaş ve üzeri olanlar, lise mezunu olanlar, yurt dışı sigortası olanlar, eşinden ayrı
yaşayanlar, işsizler ve algılanan sağlık statüsü çok kötü olan kişilerin cepten yaptıkları sağlık
harcamalarının daha yüksek olduğu görülmüş ve ortalama cepten harcamanın en yüksek
olduğu bölge olan İstanbul ile en düşük olduğu bölge olan Orta Anadolu bölgesi arasında
yaklaşık 2,5 katlık bir fark olduğu tespit edilmiştir.
Cepten yapılan kişi başı sağlık harcaması yataklı, ayakta ve koruyucu sağlık hizmetleri
açısından değerlendirildiğinde; %13,7’si yataklı sağlık hizmetleri için, %81,9’u herhangi bir
sağlık sorununa bağlı olarak ayakta sağlık hizmetleri için ve geriye kalan %4,3’ü ise hastalık
dışı nedenle sağlık hizmeti kullanımı için yapılmıştır.
Cepten yapılan toplam harcamaların hizmet sunucuları itibariyle dağılımı incelendiğinde ise
toplam harcamanın %50,9’u özel sağlık kuruluşlarına başvuranlar, %41’i Sağlık Bakanlığına
bağlı sağlık kuruluşlarına başvuranlar, %3,4’ü üniversite hastanelerine başvuranlar, %2,9’u
diğer sağlık kuruluşlarına başvuranlar ve %1,7’si geleneksel sağlık hizmeti sunucularına
başvurular tarafından yapılmıştır.
iii
Cepten yapılan toplam harcamaların sağlık hizmeti türlerine göre dağılımı incelendiğinde ise;
%55,4’ü ilaç, %13,3’ü laboratuvar, %8,2’si görüntüleme hizmetleri, %8,8’i tıbbi cihaz,
%1,8’i tıbbi malzeme ve %12,6’sı diğer mal ve hizmetler için yapılmıştır.
Cepten yapılan toplam harcamalar formal ve informal ayrımına göre değerlendirildiğinde;

%94,7’sinin formal, %5,3’ünün ise informal olduğu bulunmuştur. İnformal harcamaların
%97,4 gibi büyük bir kısmı ayni ve nakdi harcamalardan oluşurken hediyenin payı sadece
%2,6 olarak gerçekleşmiştir. Bu bulgulara göre informal harcamaların cepten yapılan toplam
harcamalar içindeki payı 2007 yılında Tatar ve diğ. tarafından yapılan bir araştırmada %29,9
olarak tespit edilmiştir.
Cepten sağlık harcamalarının bireyler yerine haneler üzerindeki etkisi değerlendirildiğinde ise
kentsel yerleşim yerlerinde ve İstanbul’da yaşayanlarda, beşinci gelir ve gider diliminde
olanlarda daha fazla olduğu bulunmuş ve hanelerin %0,52’inin sağlık harcamalarından dolayı
katastrofik etkiye, %0,25'inin ise yoksullaştırıcı etkiye maruz kaldıkları tespit edilmiştir.
Diğer yandan hanelerin %58,6’sı sağlık harcamalarından dolayı hanehalkı bütçelerinin
zorlandığını ifade etmiştir.
Katastrofik sağlık harcaması yapan ve yapmayan hanelerin yıllık ortalama sağlık harcaması
karşılaştırıldığında aralarında yaklaşık 40 katlık farkın olduğu, benzer değerlendirme
yoksullaştırıcı etkiye maruz kalan ve kalmayan haneler açısından yapıldığında ise
yoksullaştırıcı etkiye maruz kalmış olan hanelerin cepten yaptıkları yıllık ortalama sağlık
harcamasının yoksullaştırıcı etkiye maruz kalmamış hanelerden yaklaşık 20 kat daha fazla
olduğu tespit edilmiştir.
Diğer yandan bireylerin sağlık hizmetleri kullanımı sırasında kendilerinin ve refakatçilerinin

yemek, ulaşım ve konaklama gibi tıbbi olmayan ihtiyaçları için yaptıkları harcamalar
hesaplandığında ise yıllık ortalama 27,93 TL’lik bir harcama yapıldığı ve bunun büyük
kısmının (18,46 TL) ulaşım için yapıldığı bulunmuştur.
Çalışma bulgularının özellikle son on yıllık dönemde Sağlıkta Dönüşüm Programı (SDP) ile
birlikte hizmet sunum ve finansman boyutunda yaşanan değişimlerin cepten sağlık
harcamasına olan etkisini görebilmek ve sonraki reformlara yol gösterici olması açısından
önemli bilgiler sunacağı ümit edilmektedir.
iv
İÇİNDEKİLER
TABLOLAR DİZİNİ Vİİ

ŞEKİLLER Xİ
GRAFİKLER Xİ
KISALTMALAR Xİİ
1. ÇALIŞMANIN AMACI VE ÖNEMİ 1
2. LİTERATÜR İNCELEMESİ 4
2.1. Ülke ve Hanehalkı Düzeyinde Sağlık Harcamaları 4
2.2. Sağlık Hizmetleri Finansman Sistemleri 5
2.2.1. Kamu Gelirleri İle Finansman (Vergi Tabanlı Finansman Sistemi) 8
2.2.2. Sosyal Sağlık Sigortası 8
2.2.3. Özel Sağlık Sigortası 9
2.3. Sağlıkta Bir Finansman Aracı Olarak Cepten Yapılan Harcamalar 10
2.3.1. Cepten Yapılan Sağlık Harcamalarının Temel Belirleyicileri 14
2.3.2. Seçilmiş Ülkelerde Cepten Yapılan Sağlık Harcamalarının Görünümü 16
2.3.3. Cepten Yapılan Sağlık Harcamalarının Bir Unsuru Olarak Informal Ödemeler 18
2.3.4. Katastrofik Sağlık Harcaması 26
2.4. Türkiye’de Sağlık Harcamaları ve Finansmanı 28
2.4.1. Sağlık Harcamaları 32
2.4.2. Sağlık Hizmetlerinin Finansmanı 42
3. ARAŞTIRMANIN METODOLOJİSİ 52
3.1. Örneklem Tasarımı 53
3.2. Anket Formu ve Mobil Anket Yazılım Sisteminin Geliştirilmesi 56
3.3. Saha Çalışanlarının Eğitimi 64
3.4. Ön Uygulama 67
3.5. Asıl Saha Uygulaması 71
3.6. Saha Uygulamasının Kontrolü 72
3.7. Veri Temizliği ve Analizi 75
4. SAHA ARAŞTIRMASI BULGULARI 81
4. 1. Hanehalkı Nüfusu Sosyo-Demografik Özellikleri 83
4.2. Hanehalkı Sağlık Hizmeti Kullanımı ve Cepten Sağlık Harcaması Hakkında Genel
Bilgiler 90
4.2.1. Hastaneye Yatış İle İlgili Genel Bilgiler 115
v
4.2.2. Sağlık Sorunu Yaşama İle İlgili Genel Bilgiler 141
4.2.3 Hastalık Dışı Nedenle Sağlık Hizmeti Kullanımı İle İlgili Genel Bilgiler 169
4.3. Hanehalkının Sağlık Harcamaları Hakkındaki Görüşleri 192
4.4. Cepten Yapılan Sağlık Harcamaların Haneler Üzerindeki Katastrofik Etkisi 194
4.5. Cepten Yapılan Sağlık Harcamaların Haneler Üzerindeki Yoksullaştırıcı Etkisi 208
5. SONUÇ VE ÖNERİLER 222
KAYNAKLAR 226
EKLER 236
vi
TABLOLAR DİZİNİ
Tablo 1. Yapılan Ödemelerin Türüne Bağlı Olarak Formal ve Informal Ödemelerin Tanımı ve
Ayırt Edici Özellikleri .............................................................................................................. 19
Tablo 2. Informal Ödemeler İle İlgili Tanımlar ....................................................................... 21
Tablo 3. 2003-2012 Yılları Arasında Sağlıkta Reform Uygulamaları ..................................... 28
Tablo 4. OECD Ülkelerinde Toplam Sağlık Harcamalarının Gayrisafi Yurtiçi Hasıla (GSYİH)
İçerisindeki Oranı (%) .............................................................................................................. 33
Tablo 5. OECD Ülkelerinde Kişi Başına Düşen Sağlık Harcaması (Satın Alma Gücü
Paritesine Göre, US$) ............................................................................................................... 35
Tablo 6. OECD Ülkelerinde Toplam Sağlık Harcamaları İçerisinde Kamu Sağlık
Harcamalarının Oranı (%) ........................................................................................................ 37
Tablo 7. OECD Ülkelerinde Toplam Sağlık Harcamaları İçerisinde Cepten Yapılan Sağlık
Harcamalarının Oranı (%) ........................................................................................................ 39
Tablo 8. OECD Ülkelerinde Kişi Başına Düşen Cepten Yapılan Sağlık Harcaması Tutarı
(Satın Alma Gücü Paritesine Göre, US$)................................................................................. 41
Tablo 9. Yıllara Göre Sosyal Güvenlik Kapsamında Olan Sigortalı ve Yeşil Kartlı Sayısı ve
Nüfusa Oranı ............................................................................................................................ 45
Tablo 10. 2013 Yılı İtibariyle Hizmet Sunucusu ve Türlerine Göre Katkı Payları ................. 47
Tablo 11. Yıllara Göre Özel Sağlık Sigortası Toplam Primleri, Sigortalı Sayısı, Toplam
Nüfusa Oranı ve Yıllara Göre Artış Oranı (%) ........................................................................ 50
Tablo 12. İstatistikî Bölge Birimleri Sınıflaması 1 (İBBS1) .................................................... 54
Tablo 13. Hacettepe Saha Kontrolörleri Tarafından Kontrol Edilen Hanelerin Sayı ve Yüzdesi
.................................................................................................................................................. 67
Tablo 14. Ön Uygulama Ziyaret Sonucu Bulguları ................................................................. 69
Tablo 15. Bölgelere Göre Telefon Kontrol Sonuçları .............................................................. 73
Tablo 16. Bölgelere Göre Telefon Kontrolü Sonucunda İptal Edilen Kişisel Anket Sayısı ve
Yüzdesi ..................................................................................................................................... 74
Tablo 17. Araştırma Örneklemine İlişkin Yapılan Ziyaretlerin Sonuçları............................... 82
Tablo 18. Hanehalkının Sosyo-Demografik Özellikleri ve Algılanan Sağlık Statüsüne Göre
Yerleşim Yeri Dağılımı (%) ..................................................................................................... 84
Tablo 19. Hanehalkının Sosyo-Demografik Özellikleri ve Algılanan Sağlık Statüsüne Göre
Sağlık Güvencesi Durumu (%) ................................................................................................ 86
Tablo 20. Hanelerin Yerleşim Yeri ve Bölgelere Göre Gelir Dağılımı (%) ............................ 88
Tablo 21. Hanelerin Yerleşim Yeri ve Bölgelere Göre Tüketim Harcamalarının Dağılımı (%)
.................................................................................................................................................. 89
Tablo 22. Hanehalkının Hastaneye Yatma, Sağlık Sorunu Yaşama, Hastalık Dışı Nedenlerle
Sağlık Hizmeti Kullanımının Dağılımı .................................................................................... 92
Tablo 23. Hane Halkı Üyelerinin Cepten Yaptığı Toplam ve Kişi Başı Harcamaların Hizmet
Basamaklarına, Sunuculara, Harcama Kalemlerine ve Türlerine Göre Dağılımı (TL/Yıl) ..... 93
Tablo 24. Sosyo-Demografik Özellikler ve Algılanan Sağlık Statüsüne Göre Cepten Yapılan
Ortalama Sağlık Harcamasının Dağılımı (TL/Yıl)................................................................... 95
Ortalama Sağlık Harcamasının Başvurulan Hizmet Sunucularına Dağılımı (TL/Yıl)............. 97
Ortalama Sağlık Harcamasının Kullanılan Hizmet Türlerine Dağılımı (TL/Yıl) .................. 100
Ortalama Formal ve İnformal Harcamaların Başvurulan Hizmet Sunuculara Dağılımı (TL/Yıl)
................................................................................................................................................ 104
vii
Ortalama Formal ve İnformal Harcamaların Hizmet Türlerine Dağılımı (TL/Yıl) ............... 108
Tablo 29. Sosyo-Demografik Özellikler ve Algılanan Sağlık Statüsüne Göre Hastaneye Yatış
Dağılımı (%) ........................................................................................................................... 116
Tablo 30. Hastaneye Yatanların Hastaneye Kabul Şekli ve Hastaneye Yatış Nedenlerine Göre
Dağılımı .................................................................................................................................. 118
Tablo 31. Sosyo-Demografik Özellikler ve Algılanan Sağlık Statüsüne Göre Hastaneye Yatış
Nedenlerinin Dağılımı (%) ..................................................................................................... 119
Tablo 32. Sosyo-Demografik Özellikler ve Algılanan Sağlık Statüsüne Göre Hastaneye
Yatışların Hizmet Sunucularına Dağılımı (%) ....................................................................... 121
Yatma Durumunda Kullanılan Hizmetlerin Türlerine Dağılımı (%) ..................................... 124
Yatma Durumunda Cepten Yapılan Ortalama Harcamanın Dağılımı (TL/Yıl) ..................... 128
Yatma Durumunda Cepten Yapılan Ortalama Harcamanın Başvurulan Hizmet Sunuculara
Dağılımı (TL/Yıl) ................................................................................................................... 130
Yatma Durumunda Cepten Yapılan Ortalama Harcamanın Kullanılan Hizmet Türlerine
Dağılımı (TL/Yıl) ................................................................................................................... 133
Tablo 37. Hastaneye Yatma Durumunda Cepten Yapılan Ortalama Formal ve İnformal
Harcamaların Sosyo-Demografik Özellikler ve Algılanan Sağlık Statüsüne Göre Dağılımı
(TL/Yıl) .................................................................................................................................. 137
Tablo 38. Hastaneye Yatma Durumunda Ulaşım, Yemek ve Konaklama Harcamalarının
Sosyo-Demografik Özellikler ve Algılanan Sağlık Statüsüne Göre Dağılımı (TL/Yıl) ........ 139
Tablo 39. Sosyo-Demografik Özellikler ve Algılanan Sağlık Statüsüne Göre Sağlık Sorunu
Yaşama Durumu Dağılımı (%)............................................................................................... 141
Tablo 40. Sağlık Sorununun Çözümü İçin Neler Yapıldığının Dağılımı (%) ........................ 143
Tablo 41. Sağlık Sorunu Yaşayanların Sağlık Sorununun Çözümü İçin Neler Yaptığının
Sosyo-Demografik Özellikler ve Algılanan Sağlık Statüsüne Göre Dağılımı (%) ................ 144
Tablo 42. Sağlık Sorununun Çözümü İçin Hiçbir Şey Yapmama Nedenleri (%).................. 146
Tablo 43. Sağlık Sorununun Çözümü İçin Hiçbir Şey Yapmama Nedenlerinin Sosyo-
Demografik Özellikler ve Algılanan Sağlık Statüsüne Göre Dağılımı (%) ........................... 146
Tablo 44. Sosyo-Demografik Özellikler ve Algılanan Sağlık Statüsüne Göre Son İki Hafta
İçinde Sağlık Sorunu Yaşama Durumunda Başvurulan Hizmet Sunucuların Dağılımı (%).. 150
İçinde Sağlık Sorunu Yaşama Durumunda Kullanılan Hizmetlerin Türlerine Dağılımı (%) 154
İçinde Yaşanan Sağlık Sorunu Nedeniyle Yapılan Cepten Ortalama Harcamaların Dağılımı
(TL/Yıl) .................................................................................................................................. 156
İçinde Yaşanan Sağlık Sorunu Nedeniyle Cepten Yapılan Ortalama Harcamaların Başvurulan
Hizmet Sunucularına Dağılımı (TL/Yıl) ................................................................................ 159
İçinde Yaşanan Sağlık Sorunu Nedeniyle Cepten Yapılan Ortalama Harcamaların Kullanılan
Hizmet Türlerine Dağılımı (TL/Yıl) ...................................................................................... 162
İçinde Yaşanan Sağlık Sorunu Nedeniyle Cepten Yapılan Ortalama Formal ve İnformal
Harcamaların Dağılımı (TL/Yıl) ............................................................................................ 165
viii
İçinde Yaşanan Sağlık Sorunu Nedeniyle Yapılan Ulaşım, Yemek ve Konaklama
Harcamalarının Dağılımı (TL/Yıl) ......................................................................................... 167
Tablo 51. Sosyo-Demografik Özellikler ve Algılanan Sağlık Statüsüne Göre Hastalık Dışı
Nedenle Sağlık Hizmeti Kullanımının Dağılımı (%) ............................................................. 169
Tablo 52. Hastalık Dışı Nedenle Sağlık Hizmeti Kullanım Nedenlerinin Dağılımı (%) ...... 171
Tablo 53. Hastalık Dışı Nedenle Sağlık Hizmeti Kullanımının Sosyo-Demografik Özellikler
ve Algılanan Sağlık Statüsüne Göre Dağılımı (%) ................................................................ 172
İçinde Hastalık Dışı Nedenle Sağlık Hizmeti Kullanımının Hizmet Sunuculara Dağılımı (%)
................................................................................................................................................ 175
Tablo 55. Sosyo-Demografik Özellikler Ve Algılanan Sağlık Statüsüne Göre Son İki Hafta
İçinde Hastalık Dışı Nedenle Sağlık Hizmeti Kullanımı Sırasında Kullanılan Hizmetlerin
Dağılımı (%) ........................................................................................................................... 178
İçinde Hastalık Dışı Nedenle Kullanılan Sağlık Hizmetleri İçin Cepten Yapılan Ortalama
Harcamaların Başvurulan Hizmet Sunucularına Dağılımı (TL/Yıl) ...................................... 181
Harcamaların Kullanılan Hizmet Türlerine Dağılımı (TL/Yıl) .............................................. 184
Formal ve İnformal Harcamaların Dağılımı (TL/Yıl) ............................................................ 187
İçinde Hastalık Dışı Nedenle Sağlık Hizmeti Kullanımına İlişkin Ulaşım, Yemek ve
Konaklama Harcamalarının Dağılımı (TL/Yıl)...................................................................... 189
Tablo 60. Hanehalkının Sağlık Harcamaları İle İlgili Görüşlerinin Yerleşim Yeri, Gelir ve
Harcama Dilimlerine Göre Dağılımı ...................................................................................... 193
Tablo 61. Hanehalklarının Katastrofik Sağlık Harcamasına Maruz Kalma ve Kalmama
Durumlarının Yerleşim Yeri, Gelir ve Harcama Dilimlerine Göre Dağılımı (%) ................. 194
Tablo 62. Katastrofik Sağlık Harcamasına Maruz Kalan ve Kalmayan Hanelerin Yapmış
Oldukları Harcamaların Yerleşim Yeri, Gelir ve Harcama Dilimlerine Göre Dağılımı (TL/Yıl)
................................................................................................................................................ 195
Tablo 63. Katastrofik Sağlık Harcamasına Maruz Kalan ve Kalmayan Hanelerin Yatarak,
Ayakta ve Koruyucu Sağlık Hizmeti Alımı Sırasında Yapmış Oldukları Harcamaların
Yerleşim Yeri, Gelir ve Harcama Dilimlerine Göre Dağılımı (TL/Yıl) ................................ 197
Tablo 64. Katastrofik Sağlık Harcamasına Maruz Kalan ve Kalmayan Hanelerin Formal ve
Informal Harcamalarının Yerleşim Yeri, Gelir ve Harcama Dilimleri Göre Dağılımı (TL/Yıl)
................................................................................................................................................ 200
Tablo 65. Katastrofik Sağlık Harcamasına Maruz Kalan ve Kalmayan Hanelerin Başvurulan
Hizmet Sunuculara Yaptıkları Harcamaların Yerleşim Yeri, Gelir ve Harcama Dilimlerine
Göre Dağılımı (TL/Yıl) .......................................................................................................... 203
Tablo 66. Yoksullaştırıcı Etkiye Maruz Kalan ve Kalmayan Hanelerin Yerleşim Yeri, Gelir ve
Harcama Dilimlerine Göre Dağılımı (%) ............................................................................... 208
Tablo 67. Yoksullaştırıcı Etkiye Maruz Kalan ve Kalmayan Hanelerin Yapmış Oldukları
Harcamaların Yerleşim Yeri, Gelir ve Harcama Dilimlerine Göre Dağılımı (TL/Yıl).......... 209
Tablo 68. Yoksullaştırıcı Etkiye Maruz Kalan ve Kalmayan Hanelerin Yatarak, Ayakta ve
Koruyucu Sağlık Hizmeti Alımı Sırasında Yapmış Oldukları Harcamaların Yerleşim Yeri,
Gelir ve Harcama Dilimlerine Göre Dağılımı (TL/Yıl) ......................................................... 211
ix
Tablo 69. Yoksullaştırıcı Etkiye Maruz Kalan ve Kalmayan Hanelerin Formal ve Informal
Harcamalarının Yerleşim Yeri, Gelir ve Harcama Dilimlerine Göre Dağılımı (TL/Yıl) ...... 215
Tablo 70. Yoksullaştırıcı Etkiye Maruz Kalan ve Kalmayan Hanelerin Başvurulan Hizmet
Sunuculara Yaptıkları Harcamaların Yerleşim Yeri, Gelir ve Harcama Dilimlerine Göre
Dağılımı (TL/Yıl) ................................................................................................................... 218
x
ŞEKİLLER
Şekil 1. Anket Sorularının Genel Akışı ..................................................................................... 57
Şekil 2. Veri Toplama Sistemi ................................................................................................. 63
Şekil 3. Sağlık Hizmetleri Kullanım Ağacı .............................................................................. 91
GRAFİKLER
Grafik 1. Yıllara Göre Sağlık Kurum ve Kuruluşnda Kişi Başı Hekime Müracaat Sayısı ...... 30
Grafik 2. Seçilmiş Yıllar İtibariyle Doğumda Beklenen Yaşam Süresi (Yıl) .......................... 31
Grafik 3. Yıllar İtibariyle Bebek Ölüm Hızı (Her 1000 Canlı Doğumda) ............................... 31
Grafik 4. OECD Ülkeleri ve Türkiye’de Toplam Sağlık Harcamalarının Gayrisafi Yurtiçi
Hasılaya Oranı (%) ................................................................................................................... 34
Grafik 5. Kişi Başına Düşen Sağlık Harcaması (Satın Alma Gücü Paritesine Göre, US$),
OECD Ülkeleri Ortalaması ve Türkiye (2000-2012) ............................................................... 36
Grafik 6. Toplam Sağlık Harcamaları İçerisinde Kamu Sağlık Harcamalarının Payı (%),
OECD Ülkeleri Ortalaması ve Türkiye (2000-2012) ............................................................... 38
Grafik 7. Cepten Yapılan Sağlık Harcamalarının Toplam Sağlık Harcamaları İçindeki Payı
(%), OECD Ülkeleri Ortalaması ve Türkiye ............................................................................ 40
Grafik 8. OECD Ülkelerinde Kişi Başına Düşen Cepten Yapılan Sağlık Harcaması Tutarı
(Satın Alma Gücü Paritesine Göre, US$), OECD Ülkeleri Ortalaması ve Türkiye ................. 42
Grafik 9. Türkiye’de 2000-2012 Yılları İçin Toplam Sağlık Harcamaları İçerisinde Kamu ve
Özel Sektör (Cepten ve Diğer) Harcamalarının Payı (%) ........................................................ 43
Grafik 10. Türkiye’de Yıllara Göre Sosyal Güvenlik Kapsamında Olan Sigortalı Sayısının
Toplam Nüfusa Oranı (%) ........................................................................................................ 45
Grafik 11. Ön Uygulama Ziyaret Sonucu ................................................................................ 68
xi
KISALTMALAR
A-GPS: Assisted - Global Positioning System / Yardımlı - Küresel Konumlama Sistemi
BUT: Bütçe Uygulama Talimatı
CATI: Computerized Assisted Telephone Interview
CEEHN: Merkezi ve Doğu Avrupa Ülkeleri Sağlıkta İşbirliği Örgütü (Central And East
European Health Network)
DPT: Devlet Planlama Teşkilatı
DSÖ: Dünya Sağlık Örgütü
GPS: Global Positioning System / Küresel Konumlama Sistemi
GSM: Global System for Mobile Communications-Mobil İletişim İçin Küresel Sistem
GSS: Genel Sağlık Sigortası
GSYİH: Gayrisafi Yurtiçi Hasıla
OECD: Organisation for Economic Co-operation and Development
PPP: Purchasing Power Parity
SDP: Sağlıkta Dönüşüm Programı
SGK: Sosyal Güvenlik Kurumu
SGP: Satın Alma Gücü Paritesi
SPSS: Statistical Package for the Social Sciences
SUT: Sağlık Uygulama Tebliği
TSK: Türk Silahlı Kuvvetleri
TÜİK: Türkiye İstatistik Kurumu
USH: Ulusal Sağlık Hesapları
WB: World Bank
WHO: World Health Organizatio
xii
1. ÇALIŞMANIN AMACI VE ÖNEMİ
Ülkelerin sağlık harcamalarının tanımlanması ve izlenmesi son yıllarda politika

belirleyicilerinin önemle üzerinde durdukları konulardan biri olmuştur. Bunun iki önemli
nedeni bulunmaktadır: Birincisi ve en önemlisi, kendi sağlık sistemlerinin performansını
iyileştirmede ve sağlık reformlarının etkilerini analiz etmede kullanılabilecek temel veri ve
bilgileri elde etmek, ikincisi ise uluslararası karşılaştırmalar yapabilmektir (Liu ve diğerleri,
2003).
Sağlık harcamalarının finansman kaynağı incelendiğinde kamu ve özel olmak üzere iki temel
finansman kaynağının olduğu ve özel harcamalar içerisinde ise hanehalkları tarafından cepten
yapılan sağlık harcamalarının, birçok ülkede önemli bir finansman kaynağı olarak ortaya
çıktığı görülmektedir. Ancak, cepten harcamaların hanelere ve bireylere getirdiği finansal yük
sağlık hizmeti kullanımlarını ve dolayısıyla sağlık statülerini etkilediğinden, bu tür
harcamaların düzeyinin ve yapısının incelenmesi ve iyi anlaşılması gerekmektedir.
Sağlığa ayrılacak kaynakların tespitinde bu konuda etkin rol oynayan politika belirleyici ve
karar vericilerin yararlanabilecekleri çok sayıda araç bulunmakla birlikte günümüzde halen
birçok ülkede hanehalkları tarafından yapılan sağlık harcamalarını tespit etmek amacı ile
yüzyüze görüşme yöntemine dayalı anket uygulamasından faydalanılmaktadır. Bu
araştırmalar sayesinde hanehalklarının sağlık harcamaları belirlenebilmekte, ülkeler arası
karşılaştırmalar yapılabilmekte, bu harcamaların hanehalkları üzerinde ne ölçüde bir
yoksullaştırıcı etkisinin olduğu tespit edilerek ve politika geliştirme sürecine katkıda
bulunabilmektedir.
Türkiye’nin sağlık harcaması yıllar itibariyle incelendiğinde toplam sağlık harcamasının

ülkenin Gayrisafi Yurtiçi Hasıla (GSYİH) içindeki payının 2000’li yılların başında % 4,9 iken
2012 yılında %5,4 olarak gerçekleştiği, sağlık harcamalarının %76,8 gibi büyük bir
bölümünün kamu, geri kalan %23,2’sinin ise özel sektör tarafından finanse edildiği
bilinmektedir. Özel sektörde önemli finansman yönetmenlerinden biri de 2000 yılında %27,6,
2012 yılında ise %15,4’lük payı ile cepten yapılan sağlık harcamalarıdır. Cepten yapılan
sağlık harcamaları içinde ise özellikle birçok ülkede farklı biçimlerde ortaya çıkabilen ve
farklı isimler altında ele alınan informal harcamaların önemli bir sorun olduğu bilinmektedir.
1
Cumhuriyet tarihinin en önemli dönüşümlerinin yaşandığı geçen 10 yıllık süre içinde ise SSK
hastanelerinin Sağlık Bakanlığı hastaneleri ile birleştirilmesi, farklı sigorta sistemlerinin
Sosyal Güvenlik Kurumu (SGK) altında toplanması ve Genel Sağlık Sigortası (GSS)
uygulamasına geçilmesi, kullanıcı katkı paylarında yapılan değişiklikler gibi gerek hizmet
sunum sisteminde gerekse hizmetin finansmanında çeşitli reformlar gerçekleştirilmiştir.
Ancak hizmete erişimin ve hakkaniyetin sağlanması, verimliliğin artırılması ve nihai olarak
Türk toplumunun sağlık statüsünün yükseltilmesi amacıyla yaşanan bu değişiklikler
sonucunda hanehalklarının cepten yaptıkları sağlık harcamasının geçen 10 yıllık süre içinde
nasıl bir değişim gösterdiğinin ortaya konulması gerekmektedir. Daha hakkaniyetli ve
ulaşılabilir bir sağlık hizmeti sunum sisteminin oluşturulması, vatandaş memnuniyetinin
arttırılması ve karar vericilerin kısıtlı kaynakların sektör içindeki miktarı, dağılımı ve akışı
hakkında daha doğru bilgiye sahip olması için sağlık hizmetleri kullanıcıları üzerindeki
finansman yükünü belirleyen kanıtların ortaya konulması gerekir. Aksi halde sağlık
harcamalarının yarattığı mali yükü kimin ne ölçüde karşıladığı konusunda kapsamlı bir analiz
olmaksızın sağlık hizmetlerinin finansmanının hakkaniyet yönünü değerlendirebilmek
mümkün olmayacaktır.
Kuşkusuz bu çalışmanın yapılmasının en önemli nedenlerinden biri 2003 yılından bu yana

yürürlükte olan ve hizmetin sunumu yanında finansmanında da önemli değişikliklere neden
olan Sağlıkta Dönüşüm Programı'nın (SDP) cepten yapılan harcamalara olan etkisini
değerlendirebilmektir. SDP kapsamında yaşanan değişikliklerin hanehalklarının cepten
yaptığı sağlık harcama düzeyi ve yapısında nasıl bir değişikliğe neden olduğu konusunda
yeterli düzeyde veri ve bilgi mevcut olmadığı için sağlık hizmetlerinin hanehalkları
üzerindeki finansal yükünün belirlenmesine yönelik yapılacak bu çalışmanın Sağlık Bakanlığı
ve ödeyici kurum olarak Sosyal Güvenlik Kurumu açısından önemli katkılar sağlayacağı
beklenmektedir.
Sağlıkta reform uygulamalarının başladığı 2003 yılından itibaren sağlık harcamalarının tespit
edilmesine yönelik olarak ülke genelinde en geniş örnekleme ulaşmak özelliğini taşıyan bu
çalışma ile Türkiye’de hanehalkları tarafından cepten yapılan sağlık harcamalarının düzeyinin
belirlenmesi, formal, informal ve katastrofik harcamaları etkileyen faktörlerin (sosyo-
demografik ve bölge gibi) tespit edilmesi, yapılan harcamaların fonksiyonlarına (ilaç, tıbbi
malzeme gibi), hizmet sunucularına (hastane, hekim gibi) ve türlerine (ayni, nakdi ve hediye
gibi) göre ayrımının yapılması ve önceki çalışmalarla karşılaştırmalar yapmak için veri ve
bilgiler üretilmesi hedeflenmektedir. Bu veri ve bilgiler bize toplumun farklı kesimlerinin
2
sağlık hizmeti kullanım biçimleri yanında, çeşitli hizmetlere yaptıkları harcama miktarlarını
ve toplumun dezavantajlı kesimlerinin yüklendiği sağlık harcama yükünün büyüklüğünü
gösterecektir. Böylece sağlıkta eşitlik konusu dahil birçok sağlıkta reform politikalarının
etkilerinin analizine, informal ve katastrofik harcamaları önlemeye yönelik politikaların
geliştirilmesine ve ulusal ve uluslararası literatüre katkıda bulunulmasına fırsat sağlayacaktır.
Bu hedeflere ulaşabilmek için Türkiye’de hanehalkları tarafından cepten yapılan sağlık
harcamalarını belirlemek için yapılan bu çalışmada;
1. Türkiye genelinde hanehalkları tarafından yapılan cepten sağlık harcamalarının

düzeyinin belirlenmesi,
2. Cepten yapılan sağlık harcamaları içinde formal, informal ve katastrofik harcama
düzeylerinin belirlenmesi,
3. Cepten yapılan sağlık harcamaları içinde formal, informal ve katastrofik harcama
düzeylerini etkileyen faktörlerin (sosyo-demografik ve bölge gibi) tespit edilmesi,
4. Hanehalkları tarafından yapılan formal, informal ve katastrofik harcamaların
fonksiyonlarına (ilaç, tıbbi malzeme gibi) göre ayrımının yapılması,
5. Hanehalkları tarafından yapılan formal, informal ve katastrofik harcamaların hizmet
sunucularına (hastane, hekim gibi) göre ayrımının yapılması,
6. Formal, informal ve katastrofik harcamaların türlerine (bağış, hediye, bıçak parası,
ayni katkılar gibi) göre dağılımının belirlenmesi,
amaçlanmaktadır.
Bu amaçla raporun ilk bölümünde çalışmanın amacı ve öneminden bahsedildikten sonra ikinci
bölümde okuyucuya daha geniş bir perspektif sunabilmek için konu ile ilgili kapsamlı literatür
bilgisine yer verilecektir. Üçüncü bölümde çalışmanın yöntemi, dördüncü bölümde temel
bulgular, son bölümde ise sonuç ve öneriler sunulacaktır.
3
2. LİTERATÜR İNCELEMESİ
2.1. Ülke ve Hanehalkı Düzeyinde Sağlık Harcamaları

Ülke ve hanehalkı düzeyinde sağlık harcamalarının miktarı bir ülkenin en temel kalkınmışlık
göstergelerinden birisidir. Toplumun nitelikli sağlık hizmetlerine erişmesini sağlarken sağlık
harcamalarının artışı ile mücadele etmek sağlık politika belirleyicilerin odaklandıkları temel
konular arasında ilk sırada yer almaktadır. Sağlık harcamaları birçok gelişmiş ülkede ulusal
gelir ile göreceli bir şekilde artış göstermektedir (Feldsteh 1993). Sağlık harcamalarındaki
göreceli artışın temelinde bireylerin sağlık statüsündeki farklılıklar ve gelir esnekliğinin etkili
olduğu görülmektedir (Getzen 2000; Rubin ve diğ. 1993). Toplam sağlık harcamaları
Türkiye’nin de aralarında bulunduğu OECD ülkeleri açısından ele alındığında bu ülkelerin
dünya nüfusunun %20’sini oluşturmasına rağmen dünya genelinde sağlık ile ilgili kaynakların
%80’den fazlasını kullandıkları belirtilmektedir (WHO 2012).
Sağlık harcamalarındaki bu artış gelişmiş ülkelerin birçoğunda sağlıkta reform

uygulamalarına neden olmaktadır (Berger ve Messer 2002). Sağlıkta reform kapsamında
atılan adımlardan birisi sağlık harcamaları ve finansman sistemlerinin yeniden gözden
geçirilmesidir (Berger ve Messer 2002). Feldsteh (1993)’e göre sağlık harcamaları ve
finansman sistemlerinin reforme edilmesinde hizmetlerin fiyatı, hanehalkı geliri ile nüfusun
yaş dağılımı ve eğitim durumu gibi temel faktörlerin belirleyici rol oynadığı görülmektedir.
Sağlık harcamalarındaki artışın daha iyi anlaşılabilmesi için sağlık harcamalarının temel
belirleyicilerinin neler olduğunu belirlemeye ihtiyaç bulunmaktadır. Buna göre sağlık
harcamalarının en temel belirleyicisinin ülke genelindeki ekonomik ve siyasi ortam olduğu
söylenebilmektedir (Feldsteh 1993). Sağlık harcamalarının diğer belirleyicileri arasında ise
bölgeler, ülkeler ve toplumlar arasında gelir dağılımı dengesizliği (Dosi ve diğ. 2013), sağlık
hizmetleri talep ve arzının birey, grup ve ülke düzeyinde esnek ve öngörülmez oluşu
sayılabilmektedir (Rubin ve diğ. 1993).
Sağlık harcamalarındaki artış ile ilgili olarak incelenmesi gereken bir diğer konu da hanehalkı
düzeyindeki sağlık harcamalardır. Sağlık harcamaları hanehalkları açısından ele alındığında
bir ülke sağlık sisteminde hanehalklarının hastalıklarının neden olduğu yüksek maliyetlerden
korunmasının sağlık sisteminin en temel görevlerinden birisi olduğu bilinmektedir (Krutilova
ve Yaya 2012). Ancak, sağlık hizmeti ihtiyacının önceden belirlenebilir nitelikte olmaması
nedeniyle sağlık hizmetleri kullanımı bireyler ve hanehalkları üzerinde öngörülemeyecek
finansal yükler doğurabilmektedir (Özgen 2007). Ülkeler gelir grupları açısından
4
incelendiğinde düşük gelir grubunda yer alan ülkelerde yaşayan hanehalklarının yüksek ve
orta gelir grubunda yer alan ülkelerde yaşayan hanehalklarına göre daha fazla finansal
baskılarla karşı karşıya kaldıkları görülmektedir. Bu konuda yapılmış araştırmalarda ülke
genelinde olduğu gibi hanehalkı düzeyinde de sağlık harcamalarının hastalık derecesinden
çok hanehalklarının gelir durumlarıyla ilişkili olduğu belirtilmektedir (Rubin ve diğ. 1993).
Hem ülke genelinde hem de hanehalkı düzeyinde düşünüldüğünde sağlık hizmetleri

piyasasında sağlık hizmetleri kullanıcılarının ne tür sağlık hizmetlerine ihtiyaç duyduklarının
belirlenmesinin zorluğu nedeniyle üçüncü bir taraf olarak sağlık sigorta şirketleri ve çoğu
zaman devlet devreye girmektedir. Bunun nedeni sağlık hizmetleri maliyetinin bireysel olarak
katlanılabilecek boyutların çok üzerinde olması ve üçüncü tarafların müdahalesi olmadığı
takdirde bireyin gerçek sağlık hizmeti ihtiyacından daha az hizmet almasıdır (Belli 2002;
Tatar 2011). Bunun için devlet ve sigorta şirketlerinin üçüncü bir taraf olarak üstlendikleri rol
hanehalklarının yüksek maliyetlerden korunmasıdır. Hanehalklarının yüksek maliyetlerden
korunmasının yollarından birisi kamu ve özelde risk havuzlama uygulamasının etkili bir
şekilde yerine getirilmesidir. Risk havuzlama sayesinde sağlık hizmetlerine daha fazla ihtiyaç
duyan kişilerin daha az ihtiyaç duyan kişilerin yaptıkları ödemeler yolu ile finanse edildiği bir
finansman uygulamasına gidilmekte bu da kıt olan sağlık kaynaklarının daha etkin bir şekilde
dağıtımına olanak sağlamaktadır (Musgrove ve diğ. 2002). Sağlık hizmetleri piyasasında
belirsizlik ve riskler ile başa çıkmaya yönelik risk havuzlama politikası gibi uygulamalar
günümüzde sağlık politikası ve sağlık ekonomistlerinin sağlık finansmanı ile ilgili tartışmaya
devam ettikleri başlıca konulardandır (Getzen 2000).
2.2. Sağlık Hizmetleri Finansman Sistemleri

Sağlık hizmetlerinde politika belirleyici aktörlerin bir sağlık sisteminde sahip oldukları temel
roller arasında; vatandaşların bilgilendirilmesi, sağlık sisteminin düzenlenmesi ve etkili bir
sağlık sistemi finansman mekanizmasının geliştirilmesi bulunmaktadır (Mokhtari ve Ashtari
2012). Sağlık hizmetlerinin sunumu ve finansmanı en basit haliyle hizmeti sunanlar ile
finanse edenler arasında bir kaynak değişimi ya da transferi süreci olarak tanımlanmaktadır.
Bu süreçte sağlık hizmetleri finansmanının temel işlevlerinden birisi bireylerin sağlık
hizmetlerini uygun maliyetlere katlanarak satın alabilmeleri ve kullanabilmelerini sağlamak,
bir diğer işlevi ise gerekli finansal koruma ve temel hizmet paketlerini sunabilmek için
sisteme sürdürülebilir gelir ya da kaynak sağlamak ve bu gelirlerin etkili ve hakkaniyetli bir
şekilde havuzlanarak yönetilmesini gerçekleştirmektir (Uğurluoğlu ve Özgen 2008).
5
Sağlık hizmetlerinde hangi finansman ve sunum sistemi benimsenirse benimsensin genel
amaç, her ülkede sağlık hizmetlerinin kabul edilebilir bir kalite ve erişim düzeyinde, verimli
bir şekilde sunumu olmalıdır. Şüphesiz sağlık hizmetlerinin nasıl finanse edildiği,
sürdürülebilirliği ve bu finansman yükünün toplum tarafından nasıl paylaşıldığı ise verilen
hizmetin miktarını, kalitesini belirlemektedir (Tatar 2011).
Finansal katkıların adil bir şekilde dağıtılması ve kişilerin finansal risklerden korunması hane
halklarının satın aldıkları sağlık hizmetleri için adil ölçülerde ödeme yapmaları ile mümkün
olabilmektedir (Wagstaff 1992). Her ülke için finansal katkı iki temel başlığı içermektedir.
Bunlar; sağlıklı olan ve olmayan kişiler arasında bir risk havuzu oluşturmak ve kişilerin risk
ve maddi durumlarına göre risk paylaşımını sağlamaktır. Risk havuzu oluşturmak
zenginlerden alınan primler yolu ile fakirlerin ödemelerinin finanse edildiği bir sistemi
oluşturmayı gerektirmektedir. Yaşamı boyunca hastalanma potansiyeli olan herkes bu risk
havuzundan yararlanmak durumu ile karşı karşıya kalabilmektedir (Xu 2005). Sağlık ile ilgili
kaynakların etkili bir şekilde dağıtılması ve sağlık finansman sisteminin belirlenmesinde
eşitlik dışında ülkenin genel sosyo-ekonomik durumu, kişi başına düşen gelir,
uygulanabilirlik, verimlilik, hakkaniyet, sağlık hizmetleri tüketicilerinin davranışları (Kotler
ve Clarke 1986), tıbbi teknoloji, hükümet politikaları ve siyasi ortam (Meijer ve diğ. 2013)
gibi faktörler de etkide bulunmaktadır.
Yukarıda sayılan faktörler içerisinde sağlıkta finansman sisteminin belirlenmesinde etkili olan
temel faktörlerden birisi herhangi bir ülkedeki genel sosyo-ekonomik durum ve kişi başına
düşen gelir düzeyidir. Farklı ülkelerde sağlık finansman sistemlerinin karşılaştırılmasında
çoğu zaman bu ölçüt dikkate alınarak sağlık harcamalarının hesaplandığı görülmektedir. Buna
göre kişi başına düşen gelirin daha yüksek olduğu zengin ülkelerde ortalama yaşam süresinin
daha uzun ve mortalite hızlarının daha düşük olduğu gözlemlenmektedir (Berger ve Messer
2002).
Sağlık finansman sisteminin belirlenmesinde dikkate alınması gereken faktörlerden bir diğeri
olan uygulanabilirlik sağlık sisteminin işleyişini sağlamada gerekli yönetsel kapasite ve insan
gücünün temel yetenekleri ve bununla ilgili gereksinimlerin geniş toplum kesimleri tarafından
ne ölçüde kabul edileceği, toplumun bu değişiklikleri ne ölçüde benimseyip uygulayacağı ile
ilgili bir konudur (Aday ve diğ. 2004).
Finansman sistemlerinin belirlenmesinde etkili olan bir diğer faktör olan verimlilik ise
uygulanan finansman modeli için katlanılan maliyetler ile elde edilen sonuçların
karşılaştırılmasına dayanmaktadır. Daha az maliyete katlanarak sağlık sonuçlarını iyileştirmek
6
tüm ülkelerde sağlık sistemi finansman mekanizmalarının en temel hedefidir (Inozu ve diğ.
2012).
Hakkaniyet ilkesi sağlık finansman sisteminin belirlenmesinde dikkate alınması gereken bir
diğer faktör olarak toplumun tüm kesimlerinin sağlık hizmetlerinden eşit ölçüde
yararlanmasına imkan vermekte, eşitlik ilkesi ile çoğu zaman birlikte kullanılmaktadır.
Hakkaniyet ilkesine uygun bir sağlık finansman sistemi tahsis edildiğinde toplumun yoksul
kesimleri üzerinde daha fazla yoksullaştırıcı etkide bulunulması ya da bu kesimlerin sağlık
hizmetlerine erişememesi sorununun önüne geçilmesi mümkün olmaktadır (Chaudhuri ve Roy
2008). Hakkaniyete uygun davranıldığında sağlıklı bireyler hasta bireylerin daha fazla sağlık
hizmeti almalarına katkı sağlarken, hasta ve yoksul bireyler hastalığın ve yoksulluğun sebep
olduğu yükle tek başlarına mücadele etmek zorunda kalmamış olacaklardır (Uğurluoğlu ve
Özgen 2008).
Sağlık hizmetleri tüketicilerinin davranışlarının sağlık finansman sisteminin belirlenmesi

üzerindeki rolü dikkate alındığında ise sağlık hizmetleri tüketicilerinin bilgi asimetrisi
nedeniyle belirsiz ve öngörülemez nitelikte bir talebe sahip oldukları, bu nedenle sağlık ile
ilgili harcamalar söz konusu olduğunda kendilerini daha çok güvende hissetmek amacıyla
sağlık sigortası talebine yöneldikleri gözlemlenmektedir (Thom ve diğ. 2002). Bu bakış açısı
ile yola çıkıldığında sağlık hizmetleri finansman politikaları belirlenirken sağlık hizmetleri
talebinin esnekliği ve sağlık hizmetleri tüketicilerinin sağlık sigortasına yönelik pozitif
taleplerinin göz önünde bulundurulması gerekmektedir (Berkowitz 2006).
Sağlık finansman sistemlerinin belirlenmesinde etkide bulunan bir diğer faktör olan tıbbi
teknolojide yaşanan yenilikler ise tedavi maliyetlerinin sürekli artışına paralel bir şekilde
dolaylı yönden sağlık hizmetleri tüketicilerinin satın alma davranışlarına da yön veren bir
faktör olarak kabul edilmektedir.
Hükümet politikaları ve siyasi ortam ise herhangi bir ülkede sağlık finansman sisteminin en
temel belirleyicisi olarak görülebilmekte ve sağlık hizmetleri finansman sisteminin ne ölçüde
adil ve hakkaniyete uygun olarak düzenlendiğinin bir ölçüsü olarak kabul edilebilmektedir
(Belli 2004).
Yukarıda sayılan çok sayıda farklı faktörden etkilenen sağlık finansman sistemlerinin
sınıflandırılmasında bir standart olmamakla birlikte bu sistemler içerisinde ön plana çıkanlar
arasında; “kamu gelirleri ile finansman (vergi tabanlı finansman sistemi), sosyal sağlık
7
sigortası, özel sağlık sigortası ve cepten yapılan ödemeler” bulunmaktadır (Gottret ve
Schieber 2006). Aşağıda bu sistemler ile ilgili açıklamalara yer verilmiştir.
2.2.1. Kamu Gelirleri İle Finansman (Vergi Tabanlı Finansman Sistemi)

Vergiye dayalı sağlık finansman sistemi finansal yükün tüm toplum geneline yayıldığı bir
sistemdir. Bu sistemde vergileri ulusal olarak toplamanın en önemli avantajı havuzlama ile
ilgilidir. Sağlık hizmetlerine ayrılacak kaynak havuzu genişletilir ve ölçek ekonomisi
sağlanırsa, sağlık ve diğer kamu alanlarına yapılan harcamalarda hangi alana ne kadar pay
ayrılacağı konusunda daha doğru bir tercih yapılmış olacaktır (Dixon 2002).
Bu sistemde ödeme yapmak zorunlu olduğu için ödemelerin gönüllü olduğu finansman
sistemlerinde karşılaşılan bazı problemlerle karşılaşılmamaktadır. Eğer bu finansman
yönteminin uygulandığı bir ülkede vergi toplamak ve tahsis etmede uygulanan politikalar
tutarlı ise ve herkes tarafından kabul görüyorsa sistemin düzgün bir şekilde işleyebileceği
söylenebilir. Vergiler ile finansman bireylerin sağlık statüsü, geliri ve işinin ne olduğuna
bakılmaksızın toplanan fonların kullanılmasına imkan sağlamaktadır. Sonuç olarak diğer
finansman sistemlerinde önemli bir problem olarak görülen ters seçim (hastalanma riski
yüksek olanların sigortalanma eğiliminin ve bunun sonucunda maliyetlerin yükselmesi)
probleminden bu yöntemde kaçınılmış olmaktadır (Dixon 2002; Savedoff 2004).
Sonuç olarak vergiye dayanan finansman sistemlerinde karar vericilerin yanıt araması gereken
sorular arasında gelirin mi yoksa tüketimin mi vergilendirileceği, sağlık hizmetlerine ne kadar
kaynak ayrılacağı, sağlık hizmetlerinin verimli bir şekilde sunumunun nasıl gerçekleşeceği,
sağlık sektöründe belirli sağlık hizmetlerine ne kadar kaynak ayrılacağı gibi sorular
bulunmaktadır. Bu finansman sisteminin birçok ülkenin zenginleştiği, vergi tabanının
genişlediği, vergi adaletine daha çok yaklaşıldığı, devletin vergi toplama kapasitesinin arttığı
ve sağlık hizmetlerinin daha çok vergi gelirleri ile finanse edildiği bir sisteme vurgu yaptığı
söylenebilmektedir (Gottret ve Schieber 2006).
2.2.2. Sosyal Sağlık Sigortası

Sosyal sağlık sigortası sistemi kamu yönetimi ve denetimindeki sigorta sistemlerine kişilerin
daha önceden belirlenmiş oranlarda prim ödemeleri suretiyle sigortalandıkları bir sistemdir.
Sosyal sağlık sigortası sistemi ile finansman yöntemi 19.yy’da Almanya’da gelişmiş olan bir
sağlık finansman sistemidir. Bu sistemin ilk ortaya çıktığı yıllarda hükümetin herhangi bir
müdahalesi söz konusu değilken endüstrileşme sonucunda büyük sanayi işletmelerinin
kuruluşu, çalışanların haklarının farkına varmaları, daha çok organize olmaları ile birlikte
8
daha iyi sağlık hizmetlerine erişimi istemeleri sonucunda bu sistem gelişme göstermiştir
(Moissialos ve diğ. 2004).
Sosyal sağlık sigortası yönteminde şirketler, çalışanlar, kendi adına çalışanlar ve devlet,
sosyal sağlık sigortası fonuna prim ödemeleri yoluyla katkıda bulunurlar. Şirketlerin ve
çalışanların yaptıkları ödemeler genellikle çalışanın aldığı maaşın miktarıyla ilişkilidir. Kendi
hesabına çalışan bireylerin yaptıkları katkılar ise genellikle tahmin edilen gelir ya da sabit bir
fiyat üzerinden belirlenir. Devlet ise ödeme gücü olmayan bireyler için katkı yapmaktadır
(Uğurluoğlu ve Özgen 2008). Sosyal sigortanın en önemli ilkesi sosyal dayanışma ilkesidir.
Dayanışma, en genel anlamıyla “ortak bir amaç için yapılan işbirliği” olarak
tanımlanmaktadır. Bu tanımdan da görüldüğü üzere birey tek ve bağımsız bir varlık olarak ele
alınmak yerine bireylerin birbirleri arasında karşılıksız bir işbirliğinden söz edilmektedir.
Sağlık hizmetlerinde sosyal adaleti sağlama olgusu, felsefi bir yaklaşım olup sosyal sağlık
sigortası dayanışma ilkesi aracılığıyla bu yaklaşımın varlık kazanması sağlanmaktadır (Tatar
2011).
Sosyal sağlık sigortası ve vergi gelirleri yoluyla finansman yöntemlerinin en temel özelliği
toplumun tüm kesimlerini kapsaması ve herkesin yüksek sağlık maliyetlerinden korunmasını
sağlamak işlevini yerine getirmesidir (Carrin ve diğ. 2005). Sağlık hizmetlerinin sosyal
sigorta ile finanse edilmesinin en önemli avantajlarından biri bu yöntemin sürekli ve
öngörülebilir bir finansman sağlamasıdır. Bir ülkenin istihdam politikaları ve nüfusun gelişimi
ile ilgili bilgiler, gelecekte beklenen sosyal sigorta gelir ve harcamaları ile ilgili öngörülerde
bulunmayı, sosyal sigorta aracılığı ile toplanacak prim gelirlerinin ne olacağının kısa, orta ve
uzun vadeli projeksiyonlarını yapmayı mümkün kılmaktadır. Bu projeksiyonlar sağlık
hizmetlerinin hem sunum hem de finansmanı için sürdürülebilir politikalar geliştirilebilmesine
ve sağlık hizmetlerini planlayanlara son derece değerli bilgiler sunmaktadır. Sosyal sağlık
sigortasının en önemli olumsuz yanı ise maliyet kontrolü ile ilgili olarak yaşanan güçlükler ve
informal sektörde çalışanları kapsamada karşılaşılan sorunlardır (Moissialos ve diğ. 2002).
2.2.3. Özel Sağlık Sigortası

Özel sağlık sigortası sağlık hizmetleri finansmanının kamu sektörü ya da çalışanlar tarafından
değil doğrudan sağlık hizmetlerini kullanan bireyler tarafından üstlenildiği bir finansman
biçimidir. Bu sistemde sisteme dahil olanların yapmış oldukları prim ödemeleri risk paylaşımı
esasına dayalı olarak kullanılmakta ve böylece risk havuzlama sağlanmaktadır (Sekhri ve
Savedoff 2004). Özel sağlık sigortalarının farklı türleri arasında birincil, ikincil özel sağlık
sigortaları bulunmaktadır. Bunlar içerisinde birincil sigorta kamu sigortası olduğunda ya da
9
olmadığında isteğe bağlı olarak yapılan özel sigortadır. İkincil sigorta ise kamu sağlık
sigortasına karşı ikincil bir seçenek olarak kullanılmakta, kamu katkısı için ise ayrıca
muafiyet uygulanmamaktadır. Örnek olarak kişinin sosyal güvenlik kurumu kapsamında
bulunmasının yanı sıra özel sağlık sigortası kapsamına da dahil olması verilebilmektedir
(Sekhri ve Savedoff 2004).
Sigorta şirketlerinin hakim olduğu özel sağlık sigortası sisteminin ana kaynağı Amerika
Birleşik Devletleri’dir (Carrasquillo ve diğ. 2000) ve sağlıkta finansman sistemleri
içerisindeki ağırlığı gittikçe artan bir yöntem olarak ön plana çıkmaktadır. Bu sisteme yönelik
başlıca eleştiri ise yoksul hanehalklarının daha az sağlık harcamasında bulunmalarına neden
olması ve sağlık hizmetlerinin dağıtımında adalet prensibine zarar vermesidir (Culyer ve
Wagstaff 1993; Monahan 2012).
Sağlık hizmetlerinde finansman sistemlerinden bir diğeri de cepten yapılan sağlık

harcamalarıdır. Bu çalışmanın temel konusu olması nedeniyle aşağıda cepten yapılan sağlık
harcamaları hakkında ayrıntılı bilgiler sunulmuştur.
2.3. Sağlıkta Bir Finansman Aracı Olarak Cepten Yapılan Harcamalar

Cepten yapılan sağlık harcamaları hakkındaki en genel tanım “hastalar ya da hanehalkları
tarafından doğrudan yapılan ödemelerdir” (WHO 2004; Dixon 2002; Gaal ve diğ. 2006;
Yardım ve diğ. 2010). Bu tanımda, cepten harcamaların yalnızca bir ön ödeme mekanizması
olmadığı, aynı zamanda harcamaların hizmetin alındığı anda doğrudan hizmet sunucuya
yapıldığı bir finansman kaynağı olduğuna işaret edilmektedir (WHO 2004). Ülke genelinde
düşünüldüğünde ise sağlık hizmetlerinde finansal riski ortadan kaldırmak için sağlık sistemi
finansman ihtiyacını karşılamakta kullanılan kaynaklardan birisidir. Farklı ülkelerde değişen
miktarlarda karşılaşılan cepten harcamalar, bir yandan ilave kaynak sağlamak ve maliyetleri
azaltmak amacı ile bireyler ve sağlık sistemi açısından olumlu etkiler yaratabilirken, diğer
yandan önemli sorunlara da yol açabilmektedir. Bu nedenle cepten harcamaların finansal riski
azaltmak yönünde olumlu bir etkide bulunup bulunmadığı ve herhangi bir ülkede cepten
sağlık harcamalarının bir finansman kaynağı olarak kullanılıp kullanılamayacağı sağlık
politikacılarının temel tartışma konularından birisi olarak karşımıza çıkmaktadır (Özgen
2007).
Bu harcamalar sağlık sistemini farklı açılardan etkilemektedir. Bunlardan ilki kişilerin sağlık
hizmetlerine erişimi için daha fazla maliyete katlanmalarına neden olduğu için genel sağlık
harcamaları içerisinde gereksiz sağlık harcamalarını azaltıcı etkide bulunmasıdır. Diğer bir
10
etki ise cepten yapılan sağlık harcamalarının sağlık ile ilgili sonuçlara yansıma durumu ile
ilgilidir. Buna göre cepten yapılan sağlık harcamalarının artışı gereksiz sağlık harcamalarını
azaltmakta ancak en temel sağlık sonuç ölçütlerinden birisi olan ölüm oranlarının azalması
üzerinde olumlu herhangi bir etkisi olduğu görülmemektedir (Plümper ve Neumayer 2012).
Cepten yapılan ödemeler, her sağlık sisteminde var olmakla birlikte, sağlık hizmetleri
ihtiyacının ne zaman, nerede ortaya çıkacağının ve ne kadar maliyetli olacağının bilinmemesi
nedeniyle bu ödemelerin tek başına bir sağlık hizmeti finansman yöntemi olarak kullanılması
uygun değildir. Bu kategorideki ödemeler, daha çok bireylerin herhangi bir mal veya hizmeti
satın alması durumunda bir geri ödeme kurumu ya da devlet tarafından ödenmeyen ve
hanehalklarının ceplerinden doğrudan yapmak zorunda kaldıkları ödemelerdir. Cepten yapılan
ödemeler, modern sağlık sistemlerinde özellikle sağlık hizmetleri talebini düzenlemek ve
gereksiz talebi engellemek amacıyla alınan kullanıcı katkıları için yapılmaktadır (Liu ve Sun
2012). Cepten ödemeler doğrudan ödeme, kullanıcı katkısı ve informal ödemeler başlıkları
altında incelenebilmektedir. Doğrudan ödemeler; sosyal güvenlik kapsamı dışında kalan
bütün hizmetler için yapılan ödemelerdir. Kullanıcı katkıları ya da maliyet paylaşımı; güvence
kapsamında kalan hizmetlerin kullanımı sırasında yapılan ödemelerdir. Sağlık finansman
kaynakları içerisinde kullanıcı katkıları arttıkça finansman yükünün gelir düzeyi düşük olan
bireyler ile sağlık durumu daha kötü olan bireylere kayma olasılığı artmakta ve sonuçta
toplumsal dayanışma azalmaktadır (Berger ve Messer 2002). Cepten yapılan sağlık
harcamalarında temel harcama kalemleri arasında; ilaç, tıbbi malzeme, tıbbi tedavi araç ve
gereçleri, hastane içinde veya dışında sağlanan sağlık hizmetleri için yapılan harcamalar yer
almaktadır (Yardım ve diğ. 2010).
Cepten harcamaların ayırt edici bir diğer özelliği ise bu harcamaların birey veya hanehalkı
tarafından yapıldıktan sonra, ödenen miktarın bir kısmı ya da tamamının başka bir kişi ya da
kurumdan geri ödeme veya yardım olarak geri alınamamasıdır. Bu durumda cepten harcama
miktarı, geri ödeme veya yardım yoluyla bireye veya hanehalkına geri dönen miktar
çıkarıldıktan sonra kalan kısımdır. Örneğin, Sosyal Güvenlik Kurumu’na (SGK) bağlı bir
birey ilaç için ödediği paranın tamamını SGK’dan geri alması durumunda, cepten harcama
yapmamış olacaktır (Özgen 2007).
Bir sağlık sisteminde cepten yapılan ödemeler ancak zorunlu durumlarda başvurulan,
başvurulduğu zaman ise bireyin gelir durumu ile ilişkilendirilen bir finansman yöntemi
olmalıdır. Sağlık sistemlerinde kullanıcı katkılarının olumsuz etkilerini en aza indirgemek için
bazı muafiyetler getirilebilmektedir. Bu konuda farklı ülke örnekleri incelendiğinde; diyabet,
11
hipertansiyon gibi kronik hastalıkların, kanser ile ilgili harcamaların ve bazı ülkelerde düşük
gelir grubundaki kişilerin katkı paylarından muaf tutulmasının etkili olabileceği
düşünülmektedir (Tatar 2011).
Cepten yapılan ödemeleri bir finansman aracı olarak savunanlar, bu tür ödemelerin hem
gereksiz talebi engellemekte önemli rol oynayacağını hem de ilave kaynak yaratacağını öne
sürmekle birlikte Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) toplam sağlık harcamaları içerisinde cepten
yapılan sağlık harcaması payının %40 ve üzeri olması durumunda sağlık ile ilgili
eşitsizliklerin ortaya çıkacağını belirtmiştir (Tatar 2011).
Cepten yapılan sağlık harcamalarının hanehalklarının üzerinde yarattığı finansal yük

hanehalklarının gelir düzeyine bağlı olarak değişmektedir. Bu konudaki genel durum ister
yoksul ister zengin olsun hanehalklarının zaman içerisinde daha çok cepten sağlık harcaması
yapmak durumunda kalmalarıdır (Shen ve McFeeters 2006). Cepten yapılan sağlık
harcamalarının neden olduğu finansal yük ele alınırken ülke genelinde toplam cepten yapılan
sağlık harcamalarının artışı ile kamu sağlık harcamaları arasında negatif yönlü bir ilişki
olması durumu ile karşılaşılmaktadır (Plümper ve Neumayer 2012; Doorslaer ve diğ. 2007).
Buna göre herhangi bir ülkede cepten yapılan sağlık harcamaları arttıkça kamu sağlık
harcamalarının azaldığı gözlemlenmektedir.
Cepten yapılan sağlık harcamalarına farklı bir açıdan yaklaşan araştırmacılar bu harcamaların
sağlık sisteminin genelinde finansal riski azaltmak yönünde bir olumlu etkide bulunup
bulunmadığını tartışmaktadırlar (Acs ve Sabelhaus 1995). Bu tartışmalarda varılan ortak
sonuç ise cepten yapılan harcamaların yaratacağı tehlikenin sağlık hizmetleri finansmanını
daha da sorunlu hale getireceği ve finansal riski azaltmak yerine artırmak yönünde bir etkide
bulunacağı şeklindedir (OECD 2003; Dünya Sağlık Örgütü 2003; Dünya Bankası 2004;
Dünya Sağlık Örgütü 2005).
Sağlık ile ilgili harcamalar bu harcamaları yapan kişiler üzerinde yoksullaştırıcı etkide
bulunabildiği için en fazla kullanılan sağlık finansman sistemlerinin kamu eliyle başka bir
deyişle vergi gelirleri yolu ile olduğu görülmektedir. Bunun sebebi hanehalkları tarafından
doğrudan yapılan cepten sağlık harcamalarının hanehalklarının risk havuzundan yeterince
yararlanamamasına neden olmasıdır (Özgen 2007).
Cepten yapılan sağlık harcamalarının yaratacağı finansal yük ile mücadele edebilmek, bu
konu ile ilgili politikalar geliştirmek, sağlık programlarının uygulanması konusunda
değerlendirmelerde bulunmak, etkinlik ve performans değerlendirmesinde sağlık ile ilgili hem
12
ulusal hem de uluslararası düzeyde güvenilir, geçerli, karşılaştırılabilir bilgiler elde etmek için
cepten yapılan ödemeleri tanımlamakta yararlanılan temel kavramların bilinmesine ihtiyaç
vardır (Lu ve diğ. 2009).
Farklı ülkelerde cepten yapılan sağlık harcamalarını tanımlamak için farklı kavramlardan
yararlanılmaktadır. Bu kavramlar arasında hanehalkı tüketim harcamaları, gıda harcamaları,
yoksulluk sınırı, ödeme gücü (kapasitesi), finansal katkıda hakkaniyet indeks değeri,
katastrofik sağlık harcaması, yoksullaştırıcı etki sayılabilmektedir. Aşağıda bu temel
kavramların tanımlarına yer verilmiştir.
Hanehalkı Tüketim Harcamaları: Bu harcamalar hanehalkı üyelerinin farklı ürün ve hizmet

gruplarında hem parasal hem de ayni olarak yaptıkları ödemeleri kapsamaktadır (Xu 2005).
Gıda harcamaları hanehalkları tarafından cepten sağlık harcamalarının tanımlanmasında
yararlanılan bir diğer kavramdır. Gıda harcamaları hanehalkının her türlü gıda maddesi için
yapmış oldukları harcamaları, hanehalkı üyeleri tarafından tüketilen her türlü gıda ürünlerinin
değerini ifade etmektedir. Gıda ürünleri için yapılan harcamalar içerisinde alkollü içecekler ve
sigara için yapılan harcamalar ile otel ve restoran gibi ev dışında yeme-içme ve konaklama
için yapılan harcamalar dahil değildir (Xu 2005). Bir diğer kavram olan asgari harcamalar
hanehalklarının toplum içerisinde en temel ihtiyaçlarını karşılayabilmek için yapmaları
gereken asgari harcama tutarını ifade etmektedir (Xu 2005).
Yoksulluk Sınırı: Bu kavram hanehalkları tarafından yapılan asgari harcamaların

belirlenmesinde kullanılmaktadır. Yoksulluk sınırını belirlemek için farklı göstergelerden
yararlanmak mümkündür. Uygulamada herkes tarafından kabul edilen bir yaklaşım
bulunmamakla birlikte Xu (2005) tarafından yapılan tanımlamada yoksulluk sınırının
belirlenmesinde hanehalkları tarafından yapılan gıda harcamaları esas alınmaktadır.
Hanehalkı Ödeme Gücü (Kapasitesi): Hanehalklarının geçimlerini sağlayabilmek için

yapmaları gereken minimum ödeme miktarına karşılık gelmektedir. Bilindiği gibi bazı
hanehalkları için gıda harcamaları asgari harcamaların oldukça üzerindedir. Gıda harcamaları
asgari harcamaların üzerinde olan hanehalklarının ülke genelinde yoksulluk sınırının üzerinde
oldukları söylenebilmektedir (Xu 2005).
Cepten yapılan sağlık harcamalarının yarattığı finansal yükü daha net olarak anlayabilmek
için hanehalkları tarafından cepten yapılan sağlık harcamaları hanehalklarının ödeme gücünün
(kapasitesinin) belirli bir yüzdesi olarak tanımlanabilmektedir (Xu 2005). Bu tanımlama her
ülke sağlık sisteminin en temel hedefi olan sağlık hizmetlerinin adil bir şekilde finanse
13
edilmesine ne ölçüde katkıda bulunulduğu, cepten yapılan ödemelerin hanehalklarını finansal
açıdan ne kadar zor durumda bıraktığının belirlenmesine yardımcı olmaktadır.
Finansal Katkıda Hakkaniyet İndeks Değeri: Bu değer cepten yapılan harcamalarda ne

ölçüde hakkaniyete uygun davranıldığını belirlemekte kullanılmaktadır. Hanehalklarının
ödeme kapasitelerinin ne kadarını cepten yapılan sağlık harcamalarına ayırdıklarından yola
çıkarak hesaplanan finansal katkıda hakkaniyet indeks değeri 0 ile 1 arasında değerler alır.
Indeks değeri 1’e yaklaştıkça bu durum ülke genelinde adil bir sağlık sisteminin mevcut
olduğuna işaret etmektedir (Xu 2005).
Katastrofik Sağlık Harcaması: Bu kavram cepten yapılan sağlık harcamalarının hanehalkları

üzerinde finansal açıdan ne ölçüde zorlayıcı bir etkide bulunduğunun belirlenmesi için Xu
(2005) tarafından geliştirilmiştir. Katastrofik sağlık harcaması hanehalkları tarafından yapılan
sağlık harcamalarının toplam tüketim harcamalarından gıda harcamaları çıkarıldıktan sonra
geriye kalan ve ödeme gücü (kapasitesi) olarak adlandırılan kısmın %40’ından fazla olması
durumunda ortaya çıkmaktadır. Görüldüğü gibi cepten yapılan harcamaların hanehalkları
üzerinde yaratmış olduğu finansal güçlükler Xu (2005) tarafından geliştirilen metodolojiye
uygun olarak somut biçimde ortaya konulabilmektedir.
2.3.1. Cepten Yapılan Sağlık Harcamalarının Temel Belirleyicileri

Hanehalkları tarafından cepten yapılan sağlık harcamalarının daha iyi bir şekilde
anlaşılabilmesi için cepten yapılan sağlık harcamalarının temel belirleyicisi olan iki temel
faktörün incelenmesi gerekmektedir. Bunlardan birisi sağlık sigortası diğeri ise hanehalkı
gelir düzeyidir. Sağlık sigortası ailelerin finansal açıdan korunmasını sağlamaktadır. Örneğin
iki farklı hane benzer sağlık sigorta planına sahip ve aynı miktarda sağlık harcaması yapıyor
olmasına karşın bu hanelerin gelir düzeylerindeki farklılıklar haneleri finansal açıdan farklı
düzeylerde finansal baskı altına alabilir. Bu durum düşük gelir grubunda yer alan ülkelerde
sağlık hizmetleri için daha az miktarda kaynak ayıran haneler için daha ciddi bir sorun
oluşturmaktadır (Shen ve McFeeters 2006). Sağlık sigortası ile ilgili diğer bir konu ise
herhangi bir ülkede cepten yapılan harcamaların artışına paralel olarak sağlık sisteminde
informal ödemeler ile karşılaşılması durumunda sağlık sigortası sisteminin düzgün işlemediği
sonucudur. Bu nedenle sağlıkta informal ödemelerin azaltılması için sağlık sigortası ve geri
ödeme mekanizmalarının güçlendirilmesi ve düşük gelir grubunda yer alan hanelerin yüksek
miktarda cepten sağlık harcaması yapmaktan korunabilmelerine yönelik olarak etkin işleyen
bir kamu sağlık sigortası sisteminin kurulması temel bir gerekliliktir (Minh ve diğ. 2012).
14
Cepten yapılan sağlık harcamalarının önemli bir diğer belirleyicisi ise farklı hastalık türleridir.
Bu konuda yapılan araştırmalarda cepten sağlık harcaması yapan hastaların daha çok yüksek
maliyetli, kronik, risk düzeyi yüksek hastalıklar ile karşı karşıya oldukları görülmektedir.
Hanehalklarının en fazla cepten sağlık harcaması yaptıkları hastalıklar arasında ön plana
çıkanlar ise kanser ve kardiyovasküler hastalıklardır. Özellikle kanser hastalığı tedavi
sürecinde en gelişmiş tıbbi teknolojilerin kullanıldığı, yüksek maliyete katlanmayı gerektiren
ve risk düzeyinin yüksekliği nedeniyle fazla miktarda cepten sağlık harcamasının yapıldığı bir
hastalıktır. Bu hastalığı önlemek ve tedavi etmede kullanılan reçeteli ilaçlar ve evde bakım
hizmetleri maliyetlerinin yüksekliği nedeniyle kanser hastalığının tedavisi için yapılan cepten
harcamalar gün geçtikçe artmakta ve kanser hastalarını finansal açıdan zor durumda
bırakmaktadır (Langa ve diğ. 2004).
Risk düzeyi yüksek olan ve tedavi sürecinde yüksek maliyete katlanmayı gerektiren
hastalıklardan bir diğeri ise kardiyovasküler hastalıklardır. Kardiyovasküler hastalıklar tüm
dünya genelinde obezite, hipertansiyon, diyabet gibi hastalıklar için de bir risk unsuru
oluşturmakta ve bu hastalıklar ile eş zamanlı olarak seyredebilmektedir. Bu hastalıklar çok
sayıda başka hastalıklar ile birlikte görülmeleri nedeniyle cepten harcamaları artırıcı bir etkide
bulunmaktadır. Kardiyovasküler hastalıklara maruz kalan kişiler kalmayan kişiler ile
karşılaştırıldıklarında depresyon, kaygı ve diğer psikososyal stresörlere daha fazla maruz
kalmaktadırlar. Bu konuda yapılan araştırmalar kardiyovasküler hastalıkların beraberinde
psikolojik sorunları getirdiği ve politika belirleyicilerin bu hastalıklar ile ilgili cepten yapılan
sağlık harcamalarını azaltmaya yönelik politikalar üretmeleri gerektiğini ortaya koymaktadır
(Okumura ve Ito 2013). Farklı türdeki hastalıklarda cepten yapılan sağlık harcamaları bulaşıcı
olan ve olmayan hastalıklar açısından ele alındığında Thuan ve diğ. (2006) bulaşıcı
hastalıkların yoksul hanehalkları üzerinde fazladan bir maliyet yükü oluşturduğu sonucuna
ulaşmıştır.
Cepten yapılan sağlık harcamalarının belirleyicileri yalnızca sağlık sigortası, hanehalkı gelir
düzeyi ve hastalık türü açısından değil hanehalklarının nüfus ve cinsiyet gibi demografik
özellikleri açısından ele alındığında ise hanede çok sayıda yaşlı kişinin bulunması, kadınların
daha fazla olması, çok çocuk sayısına sahip olunması durumlarında cepten yapılan sağlık
harcamalarının arttığı belirtilmektedir (Hwang ve diğ. 2010). Görüldüğü gibi cepten yapılan
sağlık harcamalarının farklı belirleyicileri bulunmakla birlikte bu belirleyicilere bağlı olarak
farklı ülkelerde cepten yapılan harcamaların görünümü değişebilmektedir. Aşağıda ülkeler
arasındaki bu farklılıklara değinilmiştir.
15
2.3.2. Seçilmiş Ülkelerde Cepten Yapılan Sağlık Harcamalarının Görünümü
Cepten yapılan sağlık harcamaları miktarı başta Latin Amerika ülkeleri olmak üzere sağlık
sisteminin bir dönüşüm sürecinden geçmekte olduğu birçok ülkede farklılaşmaktadır (Xu ve
diğ. 2003).
Cepten yapılan sağlık harcamaları bakımından ele alınabilecek ülkelerden birisi

Bulgaristan’dır. Atanasova ve diğ. (2012)’e göre son yıllarda Bulgaristan'da cepten yapılan
sağlık harcamaları sağlık hizmetleri finansmanında yararlanılan önemli bir kaynak haline
gelmiştir ve bu ülkede cepten yapılan sağlık harcamaları genel sağlık harcamaları içerisinde
büyük çoğunluğu oluşturmaktadır. Ancak bu konudaki araştırma sonuçları cepten yapılan
harcamalar ile gelir arasında herhangi bir ilişki bulunmadığını göstermektedir. Bu sonuç ister
yüksek ister düşük gelir grubunda yer alsın tüm hanelerin cepten sağlık harcamalarının
yüksek olduğuna işaret etmektedir. Bulgaristan ile benzer bir şekilde cepten yapılan sağlık
harcamaları ile gelir arasında önemli bir ilişki bulunmayan diğer ülkeler arasında ise
Gürcistan ve Tacikistan’ın bulunduğu belirtilmektedir. Bu ülkelerde cepten yapılan sağlık
sağlık harcamaları ile mücadele etmek konusunda ise Atanasova ve diğ. (2012) sağlık
hizmetlerine erişim konusunda önemli ölçüde bir politika desteğine ihtiyaç duyulduğunu
belirterek, mücadele politikaları arasında vergi muafiyetlerinin yeniden gözden geçirilmesi,
aile bütçesi harcamalarının kontrol edilmesi, hastaların sağlık düzeyinin gözden geçirilmesi ve
sosyal güvenlik politikalarının iyileştirilmesi konusunda politika belirleyicilere önerilerde
bulunmuşlardır.
Sağlıkta dönüşümün yaşandığı ülkelerden bir diğeri Kazakistan’dır. Kazakistan’da cepten

yapılan sağlık harcamaları ele alındığında Falkingham ve diğ. (2010) ülke genelinde yapılan
sağlık reformu uygulamalarının sağlık hizmetlerinin finansmanı konusunda yaptığı katkıyı ele
aldıkları araştırmada 2001-2007 yılları arasında ülke genelinde nüfusun sağlık hizmetlerine
erişiminde önemli iyileşmeler görüldüğünü ortaya koymuşlardır. Aynı araştırmada cepten
yapılan sağlık harcamalarının büyük kısmının katılım paylarından, küçük bir kısmının ise
sağlık personeline yapılan ödemelerden meydana geldiği, sağlık personeline yapılan cepten
ödemeler içerisinde en fazla ödemenin cerrah ve anestezistler için yapıldığı da ortaya
konulmuştur.
Sağlıkta dönüşüm sürecinde olan ülkelerden bir diğeri olan Tacikistan’da Habibov (2009)
tarafından yapılan araştırmada reçeteli ilaçlar için yapılan harcamaların temel belirleyicisi
olan faktörler ekonomik durum, kronik hastalıkların varlığı, sakatlık durumu, sahip olunan
küçük çocuk sayısı, zorunlu olarak kullanılan ilaçlar, kalp hastalığı ve akut hastalıklar olarak
16
belirtilmiştir. Aynı araştırmada sağlık alanında politika belirleyiciler için kronik hastalığı
olan, küçük çocuğu bulunan ve yeterli geliri olmayan ailelerin cepten yapılan sağlık
harcamalarından korunması için gerekli önlemlerin alınması gerektiği önerisinde
bulunulmuştur.
Cepten yapılan sağlık harcamalarının durumunun incelendiği diğer bir ülke olan Çek
Cumhuriyeti diğer pekçok ülke ile karşılaştırıldığında özel sağlık harcamalarının oldukça
düşük olduğu ülkelerden birisidir (Krutilova ve Yaya 2012). Çek Cumhuriyetinde sağlık
hizmetleri finansmanının temel kaynağı devlet tarafından yapılan zorunlu sağlık sigortasıdır.
Diğer bir kaynak ise hükümet tarafından yapılan harcamalar ile özel ödemelerdir (Krutilova ve
Yaya 2012). Bu ülkede 2008 yılında gerçekleştirilen sağlıkta reform uygulamalarının bir
parçası olarak kullanıcı katkıları adı altında cepten yapılan sağlık harcamalarının gündeme
getirildiği söylenebilmektedir. Krutilova ve Yaya (2012) kullanıcı katkılarının sağlık
hizmetleri kullanıcıları üzerindeki yükünü incelemiş, bu katkıların 2008 yılı itibariyle kişilerin
net gelirlerinin %2,63'lük kısmını, 2009 yılı itibariyle ise kişilerin net gelirlerinin %2,55'ini
etkilediğini tespit etmişlerdir. Bunların yanı sıra hanehalkı içerisinde ileri yaşta ve emekli
yetişkinlerin bulunması durumunda cepten yapılan sağlık harcamalarının ve bunun yaratacağı
yoksullaştırıcı etkinin daha çok arttığı sonucuna ulaşmıştır.
Cepten yapılan sağlık harcamaları gelişmekte olan ülkelerden birisi olan Vietnam için ele
alındığında toplam sağlık harcamaları içerisindeki payının %50 ile %70 gibi oldukça yüksek
oranlarda olması durumu dikkat çekmektedir. Bu harcamalar hanehalkları özelinde
incelendiğinde ise diğer birçok ülke örneği ile uyumlu bir şekilde cepten yapılan harcamaların
en yüksek olduğu hanelerin yaşlı bireylerin daha fazla sayıda bulunduğu ve daha çok kırsal
yerleşim yerlerinde yaşayanlardan oluştuğu gözlemlenmektedir (Minh ve diğ. 2012).
Gelişmekte olan ülke örneklerinden biri olarak Hindistan’da Pal (2013) tarafından cepten
yapılan sağlık harcamalarının genel harcamaları etkileme durumunu incelemek için yapılan
araştırma sonucunda ise yoksul hanehalklarının cepten yaptıkları sağlık harcamalarının
artması durumunda giyim, yakıt ve seyahat gibi temel tüketim harcamalarının önemli ölçüde
azaldığı belirtilmiştir (Pal 2013).
Bir diğer ülke örneği ise OECD’ye üye olan ve gelişmiş ülkeler arasında bulunan
Meksika’dır. Meksika cepten yapılan sağlık harcamalarının en yüksek olduğu ülkelerden
birisidir (Wirtz ve diğ. 2012). Bu ülkede cepten yapılan sağlık harcamaları toplam sağlık
harcamalarının %66 gibi büyük bir kısmını oluşturmaktadır. Meksika’da cepten yapılan sağlık
harcamalarının hanehalklarının sağlık sigortasına sahip olup olmaması durumuna göre değişip
17
değişmediği incelendiğinde sağlık sigortasına sahip olan kişilerin olmayan kişilere nazaran
daha az cepten sağlık harcaması yaptıkları görülmektedir (Wirtz ve diğ. 2012). Araştırma
sonucunda Meksika’da cepten yapılan sağlık harcamalarının azaltılması için önerilebilecek
politikalar arasında; bir kısım müdahalelerin sosyal güvenlik kapsamına alınması ve kamu
finansmanının artırılması bulunmaktadır (Wirtz ve diğ. 2012).
Ülke örnekleri incelendiğinde cepten yapılan sağlık harcamalarının payı yoksul ülkelerde
düşük olma eğilimindedir. Buna rağmen düşük gelirli ülkelerde tam tersi bir durum ile karşı
karşıya kalınmaktadır. Bu ülkelerde cepten yapılan sağlık harcamaları ortalaması yüksek ve
büyük ölçüde değişkenlik gösteren bir yapıdadır (Musgrove ve diğ. 2002). Cepten yapılan
sağlık harcamaları çok fazla olduğunda bu durum hanehalklarının harcamalarını büyük ölçüde
etkilemekte ve yoksullaştırıcı bir etkilerde bulunmaktadır. Sonuçta cepten yapılan sağlık
harcamaları kısa vadede herhangi bir yoksullaştırıcı etkide bulunmamasına karşın uzun
vadede hanehalkları üzerinde olumsuz etkilerde bulunabilmekte hatta hanehalklarını finansal
açıdan yıkıcı etkilere maruz bırakabilmektedir (Pal 2013). Bu yıkıcı etkinin belirlenmesinde
cepten yapılan ödemelerin bir unsuru olarak ön plana çıkan informal harcamalar hakkında
aşağıda daha detaylı bilgilere yer verilmiştir.
2.3.3. Cepten Yapılan Sağlık Harcamalarının Bir Unsuru Olarak Informal Ödemeler
Cepten yapılan sağlık harcamaları formal ve informal harcamalardan oluşmaktadır (Belli ve
diğ. 2002). Bu nedenle cepten yapılan sağlık harcamaları incelenirken formal ve informal
ödemelerin ne anlama geldiğinin iyi anlaşılması gerekmektedir. Formal cepten ödemeler yasal
düzenlemeler yolu ile kişilerin sağlık hizmeti aldıkları anda yapmak zorunda oldukları
ödemelerdir (Belli ve diğ. 2002). Örneğin maliyet paylaşımı (katkı-payı gibi) ve doğrudan
ödemeler (hizmet bedelinin tamamını ödeme) formal ödemelerdendir. Informal ödemeler
denildiğinde ise yasal olmayan ödemeler kastedilmektedir (Özgen ve Tatar 2008). Ferman ve
Berndt (1981)’e göre bir ekonomik faaliyetin “informal” olarak tanımlanabilmesi için bu
faaliyetin ölçülemez, raporlanamaz ve denetlenemez özellik taşıması gerekmektedir. Cepten
yapılan sağlık harcamalarının unsurlarından birisi olan informal ödemeler toplumun yoksul
kesimlerinin temel sağlık hizmetlerine erişimde problem yaşamasına neden olmakta ve sağlık
sistemi finansmanı için ciddi bir sorun haline gelmektedir. Tablo 1'de güncel Türkiye
koşullarında formal ve informal ödemelere örnekler verilmiştir.
18
Tablo 1. Yapılan Ödemelerin Türüne Bağlı Olarak Formal ve Informal Ödemelerin
Tanımı ve Ayırt Edici Özellikleri
Ödemenin Tanım Formal Informal

Türü
Bağış Hastalar tarafından daha Tüm bağışlar informal ödeme olarak
iyi sağlık hizmetine adlandırılmaktadır
erişmek amacıyla yapılan
ödemelerdir
Hekimlik Hastaların almış oldukları Sigortalı bir hastanın daha Sigortalı bir hastanın aslında sigorta kapsamında
Hizmetleri tıbbi hizmetler karşılığında hızlı ve iyi sağlık hizmeti olup devlet tarafından kendisine sunulan temel
hekimlere yaptıkları almak için gönüllü olarak sağlık hizmetlerini özel hekim
ödemelerdir özel bir hekime yapmış muayenehanesinden alması durumunda bunlar
olduğu ödemeler ile informal ödemeler olarak kabul edilmektedir.
sigortası olmayan kişinin Sigorta kapsamında olan temel sağlık hizmetleri
doktoru özel bu gruba dahil edilmekle birlikte sigorta
muayenehanesinde ziyaret kapsamında olan ancak daha gelişmiş sağlık
ederek yaptığı ödemedir. hizmetleri bu gruba dahil edilmemektedir.
Hekim Hastaların hekimlere Sağlık sigortası olmayan Hasta sigorta kapsamında iken cerrahlara cerrahi
Cerrahi cerrahi uygulamalar hastanın cerrahi işlemler için yapılan ödemeler informal olarak
Hizmetleri sonucunda ödedikleri uygulamalar için yapmış kabul edilmektedir. Hastaların kamuda fatura
ücretlerdir olduğu ödemeler formal almaksızın yaptıkları ve “bıçak parası” olarak
olarak kabul edilmektedir. ödedikleri ücretler de informal olarak kabul
edilmektedir. Ayrıca sigortasız olup cerrahi
işlemler için fatura almaksızın ödemede bulunan
hastalar tarafından yapılan ödemeler de informal
olarak kabul edilmektedir.
İlaçlar Hastalar tarafından ilaçlar Hastaların kendi Yatan hastaların hizmet aldıkları hastane
için yapılan ödemelerdir kendilerine tedavi amacıyla tarafından kendilerine temin edilmesi gerektiği
(reçetesiz/reçeteli) ilaç satın almaları ya da halde başka bir kuruluştan reçeteli ilaç almaları
sigorta kapsamındaki durumunda bu ödemeler informal olarak kabul
hastaların reçeteli ya da edilmektedir.
reçetesiz ilaçlar için
yapmış oldukları
ödemelerdir.
Diğer Hekimler ve cerrahlar Sağlık sigortası olup olmaması ya da alınan
Personele dışında diğer personele sağlık hizmeti türüne bağlı olmaksızın hemşire
Yapılan yapılan ödemeler ve diğer sağlık personeline yapılan ödemeler
Ödemeler informal ödemeler olarak kabul edilmektedir.
Hediyeler ve Sağlık hizmeti sunuculara Tüm hediyeler ve ayni yardımlar informal
Ayni yapılan nakit olmayan ödemeler olarak kabul edilmektedir.
Yardımlar ödemelerdir
Kaynak: Tatar M, Özgen H, Sahin B, Belli P, Berman P. (2007) “Informal Payments In The Health Sector: A Case Study
From Turkey”, Health Affairs, 26(4), 1029-1039, s. 1032.
Merkezi ve Doğu Avrupa Ülkeleri Sağlıkta İşbirliği Örgütü (Central And East European
Health Network [CEEHN]) tarafından yapılan tanımlamada kamu sektöründen alınan tüm
hizmetler için yasal olarak tanımlanmış ödemeler dışında yapılan tüm ödemeler “informal
ödemeler” olarak tanımlanmaktadır. Ayrıca hizmet alımı esnasında yapılan tüm bağışlarda her
ne kadar gönüllülük esas olsa da bunlar da informal ödemeler grubuna dahil edilmektedir.
Formal ve informal ödemeler arasındaki ayırımı netleştirebilmek amacıyla verilebilecek
19
örneklerden birisi sigortası olan bir kişinin herhangi bir kamu kuruluşundan alabileceği bir
sağlık hizmetini bu doktorun özel muayenehanesinde alması durumunda bu ödemelerin
informal ödemeler olarak isimlendirildiğidir. Başka bir deyişle informal ödemeler sosyal
güvenlik kapsamında olan kişilerin temel sağlık hizmetlerine erişmede daha iyi ve kaliteli
hizmet almak amacıyla yaptıkları fazladan ödemelerdir (Özgen ve diğ. 2010).
Uygulamada informal ödemeler hakkında genel kabul görmüş bir tanımdan söz etmek
oldukça zordur. Günümüze kadar bu konuda yapılmış olan tanımlar ise informal ödemelerin
amaç ve kapsamını tam olarak tanımlamakta yetersiz kalmaktadır (Gaal ve diğ. 2006). Bu
zorluk ülkeler arasında informal ödemeler konusunda yapılacak karşılaştırmalarda net bir
şekilde görülebilmektedir. Sağlıkta informal ödemelerin tanımlanmasında kayıt dışı
ekonomide sıklıkla kullanılan fazladan ödemeler, örtülü ödemeler, el altından yapılan
ödemeler, yasal olmayan ödemeler gibi farklı kavramlardan yola çıkmak faydalı olabilecektir
(Ensor ve Witter 2001). Informal ödemeler ile ilgili en genel kabul görmüş tanım ise “sağlık
güvencesi kapsamında olan kişiler tarafından yasal olarak tanımlanmış ödemelerin dışında
hizmet sunuculara yapılan ödemeler ile bunların dışında verilen hediyeler ve yapılan
bağışlardır” şeklindedir (Belli ve diğ. 2002).
Belli ve diğ. (2002) tarafından informal ödemeler ile ilgili yapılan bu tanımda ön plana çıkan
unsurlardan birisi bu ödemelerin yasal olarak tanımlanmış ödemelerin dışında kalmasıdır.
Bazı yazarlara göre ise informal ödemeler yasa dışı ödemeler ile tamamen aynı anlama
gelmektedir (Chawla ve diğ. 1998). Informal ödemelerin bu özelliği her ülkede farklı yasal ve
hukuki uygulamaların mevcut olmasının bir sonucu olarak bu ödemelerin sınırlarının net bir
şekilde belirlenmesini güçleştirmektedir.
Informal ödemelerin belirlenmesine yasal ve hukuki düzenlemeler yön verdiği için bu

boyutlar informal ödemelerin tanımlanmasına temel teşkil etmektedir. Daha açık bir ifadeyle,
her informal ödeme yasa dışı değildir, ancak her yasa dışı ödeme informaldir
denilebilmektedir. Bir ödemenin yasal olup olmaması ülkelerin kanunlarına ve
düzenlemelerine göre değişir. Bir başka ifadeyle, ülkeler sağlık hizmetleri kapsamını
belirleyerek (kapsama kimlerin gireceği ve formal olarak ne kadar ücret alınacağı) ödemenin
yasallık durumunu belirlerler. Bu sırada “teşekkür” veya “minnettarlık” ifadesi olarak yapılan
hediye ödemeleri informal ancak yasal ödemelerdendir. Buna karşın, yasal olarak ödeme
yapılmaması gerektiği halde sağlık çalışanlarına elden verilen paralar yasa dışı ve dolayısıyla
informal ödemelerdendir (Özgen ve Tatar 2008). İnformal ödemeleri diğer ödeme türlerinden
ayıran temel özelliklerden birisi de bu ödemelerin gereksiz başka bir ifade ile fazladan bir
20
ödeme niteliği taşımasıdır. Örneğin hastalar satın aldıkları sosyal güvence kapsamına dahil
olmayan hizmetler için cepten bir ödemede bulunduklarında bu ödemelerin informal ödemeler
grubuna dahil edilmesi doğru değildir (Gaal ve diğ. 2006). Bu yaklaşım esas alındığında her
informal harcamanın bir cepten harcama olduğu ancak her cepten harcamanın bir informal
harcama olmadığı söylenebilecektir.
Tablo 2’de informal ödemeler ile ilgili farklı tanımlara yer verilmiştir. Tanımlar
incelendiğinde farklı yazarlar tarafından informal ödemeler ile ilgili yapılan tanımların bir
kısmında hastaları informal ödeme yapmak konusunda motive eden faktörlere vurgu
yapılırken diğer bir kısmında ise informal ödemelerin yasa dışı boyutlarının ön plana çıktığı
dikkat çekmektedir.
Tablo 2. Informal Ödemeler İle İlgili Tanımlar

Yazarlar Informal Ödemenin Tanımı
Chawla ve diğ. (1998) Tıbbi tedavi süreci devam ederken hastaların daha hızlı ve etkili tedavi
sonuçlarına erişmek için yaptıkları nakit ya da hediye türü fazladan
ödemelerdir.
Ensor ve Savelya (1998) Informal ödemeler hizmet sunucular tarafından talep edilmemesine rağmen
hastaların sağlık personeli ya da sağlık hizmeti sunucularına tedavilerinin
etkin bir şekilde devam edebilmesi ve minimum tedavi koşullarına erişebilmek
için yapmak zorunda hissettikleri çoğu zaman nakit para ödemesi şeklinde
yapılan bazen ise “rüşvet” olarak isimlendirilen harcamalardır.
Lewis (1999) Bir sağlık güvencesi altında olan kişilerin bireysel veya kurumsal hizmet
sunuculara resmi olmayan kanallar yolu ile genellikle de nakit para şeklinde
yaptıkları ödemelerdir.
Belli (2004) Hizmet sunucu kişi ya da kurumlara yasal olarak tanımlanmış ödemeler
dışında nakdi ya da ayni olarak yapılan ödemeler informal ödemeler olarak
adlandırılmaktadır.
Kaynak: Cherecheş R.M., Ungureanu M.I., Sandu P., Rus I.A. (2013) “Defining Informal Payments in Healthcare: A
Systematic Review”, Health Policy, 110 (2-3), 105-114, s.108.
Informal ödemelerin ne şekilde yapıldığı incelendiğinde bu ödemelerin ayni (hediye ve ayni

katkı) ve nakdi olarak yapılabildiği söylenebilmektedir. Örneğin, sağlık personeline doğrudan
elden verilen para bir informal nakdi ödemedir. Sağlık personeline verilen çiçek, çikolata gibi
hediyeler için yapılan ödemeler ve laboratuvar tetkiki gibi hastanede yatarken dışarıdan
sağlanan sağlıkla ilgili mal ve hizmetler için yapılan ödemeler ise ayni katkı ödemelere
örnektir (Lewis 2000; Uğurluoğlu ve Özgen 2007).
İnformal ödemeler içerisinde ciddi bir yer tutan harcamalar arasında şükran/minnettarlık
amacıyla verilen hediyeler, yapılan bağışlar bulunmaktadır. Adam ve Hungary (1989)’e göre
şükran/minnettarlık amacıyla yapılan informal ödemeler tedavi sonlandıktan sonra hekimin
kendisi ya da yakınlarına gönüllü olarak verilen finansal varlıklar ya da diğer materyalleri
21
yani bağışları kapsamaktadır. Bu tanımlamada ön plana çıkan konu ödemelerin tedavi
sonrasında yapılması ve gönüllülük esasına dayanmasıdır. Balazs (1996)’e göre “tedavi ile
ilgili minnettarlık” amacıyla yapılan ödemeler kamuda hizmet vermekte olan hekimlere
hastalar tarafından satın alınan sağlık hizmetleri karşılığında yapılan ödemelerdir. Bu tanımın
ayırt edici özelliği ödemenin sağlık hizmetlerinin kamu kuruluşundan alındıktan sonra
gerçekleştirilmesidir. Chawla (2000)’ya göre bu ödemeler yalnızca hastalar tarafından değil
kamu sağlık hizmeti sunucularına hastalar adına başka kişiler tarafından da yapılabilmektedir.
Informal ödemelerin sağlık hizmetleri piyasasının işleyişi üzerinde ciddi bir yük oluşturarak
informal sağlık ekonomisi kavramının ortaya çıkmasına neden olduğu dikkate alındığında bu
ödemeler ile mücadele edebilmek için sağlık hizmetleri kullanıcılarını informal ödemede
bulunmak konusunda motive eden temel nedenlerin dikkatle incelenmesi gerekmektedir.
2.3.3.1. İnformal Ödemeler İçin Motive Edici Temel Nedenler

Nakdi veya ayni ödemeler ya da hediye ve bağışlar şeklinde karşımıza çıkan informal
ödemelerin yapılmasında en temel motivasyon faktörünün daha nitelikli sağlık hizmeti alarak
kısa sürede daha iyi sağlık sonuçlarına ulaşmak olduğu söylenmektedir (Gaal ve diğ. 2006).
Sağlık sektöründe hizmet sunucular ile sağlık hizmeti tüketicileri arasındaki bilgi
asimetrisinin (Bloom ve diğ. 2008) bir sonucu olarak sağlık hizmetleri tüketicileri hizmet
sunuculara daha fazla güven duymak ve daha kaliteli sağlık hizmeti alabilmek için informal
ödemeler yapabilmektedirler (Kao ve diğ. 2008).
İnformal ödemeler hizmet sunucuya daha fazla güven duymak yönünde ortaya çıkan
psikolojik etkinin yanı sıra hastaların daha az sıra beklemeleri, istedikleri doktora muayene ve
tedavi olmak için özellikle kanser hastalıkları gibi yüksek riskli hastalıklarda tedavilerini
üstlenecek doktorları özgür bir şekilde seçebilmeleri amacıyla da yapılabilmektedir (Hill ve
Garner 1991). Bunların yanında sağlık hizmetleri kullanıcıları informal ödemeler yolu ile
daha iyi yemek yiyebilmekte, daha kaliteli hastane otelcilik hizmetlerinden yararlanabilmekte
ve daha konforlu hizmetlere erişim olanağı elde edebilmektedirler (Ensor ve Witter 2001).
İnformal ödeme türleri içerisinde en fazla yapılan ödeme türü olan nakit ödemelere
odaklanıldığında nakit ödemelerin en çok alınan sağlık hizmeti ve ulaşılan olumlu sonuçlar
karşılığında duyulan minnettarlık hissi sonucunda yapıldığı görülmektedir. Bu konu ile ilgili
olarak Gaal ve diğ. (2006) tarafından yapılan bir çalışmada nakit olarak yapılan informal
ödemeler için temel motivasyon kaynağının toplumun sosyo-kültürel değerleri olduğunun
üzerinde durulmuş, bu ödemelerin çoğunlukla tıbbi hizmetler alındıktan sonra, kişilerin
22
olumlu sağlık sonuçlarına erişmeleri sonrasında şükran duygusu ile yapıldığı belirtilmiştir.
Aynı araştırmada informal harcamaların daha çok hizmet alındıktan sonra, nakit şeklinde ve
hekimlerin özel muayehanelerinde yapıldığı da belirtilmiştir.
Sağlık hizmetleri tüketicilerini informal ödemeler yapmak konusunda motive eden diğer
faktörler incelendiğinde hastaların bir profesyonel sağlık hizmetleri tüketicisi olarak sunulan
hizmetlerin kalitesi ile ilgili beklentilerinin giderek artmış olması nedeniyle sigorta
kapsamında kendilerine sunulan hizmetlerden yeterince memnuniyet duymamaları da önemli
bir faktör olarak sayılabilmektedir (Bjertnaes ve diğ. 2012). Bu memnuniyetsizlik ve
beklentilerin tam olarak karşılanamaması durumu ile daha çok yüksek ve orta gelir grubunda
yer alan ülkelerde karşılaşıldığı dikkate alındığında bu ülkelerde sağlık hizmetleri
tüketicilerinin memnuniyetlerini artırmak amacına yönelik olarak özel sektörün daha güçlü
kılınmasını sağlayan ekonomik ve politik kararlar alındığı görülmektedir (Gaal ve diğ. 2006).
Bu çerçevede sağlıkta politika belirleyici aktörlerin sağlık hizmetleri kalitesini artırma ve
sağlık hizmetleri tüketicilerinin beklentilerini karşılamaya yönelik stratejiler geliştirmeleri
gerekmektedir.
Informal ödemelerin diğer bir türü olan hediyeler söz konusu olduğunda hastaların çoğu
zaman sağlık durumlarının iyileşmesine katkı sağlayan doktorlar ile sürdürülebilir ilişkiler
kurmak ve kendilerine sunulan hizmetten duymuş oldukları memnuniyet nedeniyle hizmet
sunuculara şekerden çikolataya, alkollü-alkolsüz içeceklerden pahalı mücevherlere kadar
farklı türde hediyeler aldıkları görülmektedir. Bu hediyeler bazen doktorun kendisi, bazen de
ailesi ya da yakın arkadaşlarına verilebilmektedir Alınan hediyenin türü konusunda bir
sınırlama olmamakla birlikte toplumun kültürel geleneklerinin bu konuda belirleyici rol
oynadığı birçok kültürde seçilen hediyelerin “düğün hediyesi” mantığına dayandığı
bilinmektedir (Gaal ve diğ. 2006)
Farklı motivasyon kaynaklarına dayanan ancak çoğunlukla yaygın bir gelenek olduğu için
yapılan informal ödemelerin geçmişini inceleyen araştırmacılar bu ödemelerin temellerinin
çok eski yıllara dayandığını belirtmişlerdir. Bu ödemelerin temel motivasyon faktörü ise daha
kaliteli sağlık hizmetlerine erişim olarak ön plana çıkmaktadır. Doğası, kökeni gereği ve
birçok toplumda kültürel bir unsur haline geldiği için bu ödemeleri sağlık sisteminden
tamamen soyutlamak mümkün olmamaktadır. Dünya Sağlık Örgütü’nün 2000 yılında
yayınlamış olduğu bir raporda belirtildiği üzere “informal ödemeler kamu çalışanlarına yasal
koşulların dışında yapılmakta ve uzun yıllardır birçok ülkede bu tür ödemelere göz
yumulmaktadır. Bir tür yolsuzluğa neden olan bu ödemeler bir yandan yoksul insanların
23
sunulan hizmetlerden istedikleri payı almalarını engellemekte, diğer yandan ise sağlık
hizmetleri finansmanının daha adil koşullar altında yapılması ve önceliklerin belirlenmesinde
bozucu etkide bulunmaktadır" (World Health Organization, 2001).
Dünya Sağlık Örgütü (2001)’nün bu raporunda da belirtildiği gibi informal ödemeler sağlık
sisteminin genelinde eşitlik ve hakkaniyet prensibine zarar vermekte ve sağlık hizmetleri
piyasasının işleyişi üzerinde pekçok olumsuz etkide bulunmaktadır. Aşağıda informal
ödemelerin sağlık hizmetleri piyasasının işleyişi üzerindeki etkisi hakkında ayrıntılı bilgiler
sunulmuştur.
2.3.3.2. Informal Ödemelerin Sağlık Hizmetleri Piyasasının İşleyişi Üzerindeki Etkisi

Informal ödemelerin sağlık sistemi üzerindeki en önemli etkisi bu ödemelerin öncelikli olarak
sağlık sisteminde daha sonra ülke genelinde kayıt dışı ekonomiyi artırması ve bunun ülke
ekonomisine ciddi zararlar vermesidir (Barber ve diğ. 2004). Farklı ülkeler sağlıkta informal
ödemeler bakımından karşılaştırıldığında dikkat çeken nokta bu ödemelerin sağlık sistemi
genelinde finansal kaynak yetersizliklerinin sonucunda ortaya çıkması durumudur (Gaal ve
diğ. 2006).
Sağlıkta informal ödemeler hizmetlerin dağıtımı ve kaynak tahsisini etkilediği için sağlık
sisteminin genel performansına doğrudan etkide bulunmaktadır. Informal ödemelerin miktarı
arttıkça bu etki daha olumsuz sonuçlar doğurmaktadır (Cherecheş ve diğ. 2013). Bu
olumsuzluk ise yapılan reformların başarılı bir şekilde uygulamasının önünde ciddi bir engel
oluşturmaktadır (Mokhtari ve Ashtari 2012).
Refah ekonomisine göre sağlık hizmetleri piyasasında sağlık hizmetleri tüketicileri arasındaki
farklılıklar kritik faktörlerden birisidir. Sezgisel olarak düşünüldüğünde hastaların informal
ödemede bulunmasına müsaade edildiği bir sağlık sisteminde ciddi ve riskli hastalığı olan
hastalar daha yetenekli doktorlar tarafından tedavi edilebilmek amacıyla daha fazla ödemeye
razı olabilecekler, bu sayede daha etkin bir kaynak tahsisi sağlanmış olacaktır (Liu ve Sun
2012).
İnformal ödemelerin sağlık hizmetleri piyasası işleyiş sürecindeki etkisi talep tarafından arz
tarafına doğru bir yön izleyerek sağlık hizmetleri sunum süreçlerini ve bakım sonuçlarını
dolaylı olarak etkilemektedir. Sağlık alanında geleneksel talep (sağlık hizmetleri tüketicileri)
ve arz tarafları (sağlık kuruluşları) arasındaki ilişki incelendiğinde bu tarafların
makroekonomik koşullar, piyasa ilişkileri ve hükümet politikalarından etkilendikleri
söylenebilmektedir. Sonuç olarak informal harcamalar da dahil olmak üzere arz ve talep
24
tarafları arasındaki etkileşime etki eden tüm faktörler sağlık bakım hizmetlerinin sunumunu
ve sağlık hizmetleri sonuçlarını etkilemektedir (Enson ve Witter 2001).
Informal ödemelerin sağlık hizmetleri piyasasının işleyişi üzerindeki etkisini daha iyi
anlayabilmek için yalnızca sağlık sistemi genelinde değil sağlık hizmetleri tüketicileri
seviyesinde de bu ödemeleri yapan kişilerin temel davranış özelliklerinin incelenmesi
gerekmektedir. Informal ödemede bulunan hastaların genel özellikleri incelendiğinde bu
hastaların cinsiyet açısından ele alınması durumunda kadın hastaların erkeklere göre, yaşlı
hastaların genç hastalara göre daha fazla informal harcama yaptıkları görülmektedir.
Hastalığın kısa ya da uzun dönemli bakım gerektirmesi durumu ile ilgili olarak ise informal
harcamalarda bulunan hastaların daha çok uzun dönemli bakıma ihtiyaç duyan hastalar
oldukları görülmektedir. İnformal ödemelerde bulunan hastaların bir diğer çarpıcı özelliği ise
bu hastaların hak ve sorumlulukları hakkında yeterli ölçüde bilgi sahibi olmayan ve eğitim
düzeyi düşük hastalar olmalarıdır (Mokhtari ve Ashtari 2012). Sağlık hizmetleri piyasasından
informal ödemeler ile mücadele etmede informal ödemede bulunan hastaların yukarıda
sayılan özelliklerini dikkate alacak şekilde düzenlemeler yapıldığında bu ödemeler ile
mücadele etmede daha etkili politikalar geliştirilebilecektir. Bu politikaların hedefine
ulaşabilmesi için informal ödemenin yapıldığı hizmet sunucuların genel özelliklerinin de
incelenmesinde yarar vardır.
Informal ödemenin yapıldığı sağlık hizmetleri sunucularının genel özellikleri incelendiğinde

sağlıkta en fazla informal ödeme yapılan kamu görevlilerinin doktorlar olduğu görülmektedir.
Lewis (2000)’e göre kendisine informal ödemede bulunulmasına razı olup bunu kabullenen ya
da hastalardan bu ödemeleri açık bir şekilde talep eden kamu görevlileri sağlık sisteminin
informal ödemelerden zarar görmesinin en temel sorumlusudur. Kendisine informal ödemede
bulunulan kişinin bu durum karşısında sessiz kalması informal ödemelerin zaman içerisinde
geleneksel hale gelmesine ve toplumun kültürel özelliklerinin bir parçası olmasına neden
olmaktadır. Sonuçta sağlık hizmetleri piyasasında doktorlar ile hastalar herhangi bir
sorgulama yapmadan bu oyunu kurallarına göre oynayan aktörler haline gelmektedirler (Gaal
ve diğ. 2006). Hastalar tarafından yapılan informal ödemeleri bir kez kabul eden bir doktor
daha sonraki ödemeleri de kabul etmekte ve zaman içerisinde bu durumu normal karşılamakta
hatta uzun bir zaman sonra kendisine informal ödeme yapılmadığında bunu garipseyerek
informal ödemede bulunan hastalara sunmuş olduğu hizmetleri artırmak ya da
farklılaştırmaya çalışabilmektedir (Liu ve Sun 2012). Hem informal ödemede bulunan hem de
kendisine informal ödemede bulunulan tarafların karşılıklı olarak sorumlu oldukları informal
25
ödemeler sağlık sisteminin genelinde doğrudan hizmet sunum süreçleri ve sağlık bakım
sonuçlarına yansımaktadır. Informal ödemelerin sağlık sisteminin genel işleyişi ve
hanehalkları üzerinde yarattığı finansal açıdan bozucu etki ise “katastrofik sağlık harcaması”
miktarı ile ölçülebilmektedir.
2.3.4. Katastrofik Sağlık Harcaması

Cepten yapılan sağlık harcamalarının tanımlanması konusunda en fazla atıf alan
araştırmacıların başında gelen Xu (2005) DSÖ için hazırlamış olduğu pek çok raporda
hanehalkları tarafından cepten yapılan sağlık harcamalarının tanımlanmasında daha önce
anlatılan hanehalkı tüketim harcamaları, gıda harcamaları, yoksulluk sınırı ve asgari
harcamalar, hanehalkı ödeme gücü (ödeme kapasitesi), finansal katkıda hakkaniyet indeksi,
katastrofik etki, yoksullaştırıcı etki gibi kavramları kullanmıştır. Xu (2005) tarafından
belirlenen metodolojiye göre sağlık için yapılan cepten harcamalar hanehalkı ödeme gücünün
(ödeme kapasitesinin) %40’ına eşit ya da bundan daha fazla olduğunda bu harcamalar
“katastrofik harcamalar” olarak adlandırılmaktadır. Katastrofik sağlık harcamasının
belirlenmesinde yararlanılan ödeme gücünün (kapasitesinin) tespit edilmesinde tüketim
harcamaları esas alınmaktadır. Ödeme gücü (kapasitesi) hanehalklarının gıda harcamaları gibi
temel yaşam ihtiyaçlarını karşılamak amacıyla yapmış oldukları harcamaların dışında kalan
harcamalara işaret etmektedir (Yardım ve diğ. 2010).
Katastrofik sağlık harcamaları farklı yazarlar tarafından farklı şekillerde tanımlanmaktadır.

Bu harcamaların tanımlanmasında üzerinde durulan ortak nokta ise hanehalkları tarafından
yapılan yıllık sağlık harcamalarının çok büyük miktarlarda olması ve hanehalklarını finansal
açıdan zorlayıcı etkiye maruz bırakmasının “katastrofik” başka bir deyişle “finansal açıdan
yıkıcı” bir etkiye neden olmasıdır (Wyszewianski 1986).
Katastrofik harcamaların temelde finansal açıdan zorlayıcı bir etkiye işaret ettiği bilinmekle
birlikte bu harcamaların hesaplanmasına özel olarak Xu (2005) tarafından geliştirilen
metodolojinin bazı sınırlılıkları bulunmaktadır. Bu metodolojiye yöneltilen eleştirilerden birisi
%40’lık harcama sınırının oldukça yüksek olması ve bu konuda herkes tarafından kabul
edilen, standart bir sınır belirlemenin zorluğudur. Diğer önemli bir eleştiri ise hanehalklarının
çoğu zaman katastrofik etkiye maruz kalmak yerine hiç sağlık harcaması yapmamak gibi bir
seçeneği tercih edebilecekleri gerçeğinin çoğu zaman gözardı edilmesidir (Yardım ve diğ.
2010). Bunun anlamı hanehalklarının sağlık harcaması yaparak daha fazla yoksullaşmaktan
kaçınıp hiç sağlık harcaması yapmamayı tercih etmeleridir. Bu durum uzun vadede bu
kişilerin daha fazla maliyete katlanmalarına neden olmakta ve sağlık sistemini ek finansal
26
yükler ile karşı karşıya bırakmaktadır. Bu ödemeler ile etkili bir şekilde mücadele edebilmek
için katastrofik sağlık harcamalarının nedenlerinin neler olduğuna odaklanılması
gerekmektedir.
Katastrofik harcamaların en güçlü nedenleri arasında cepten yapılan sağlık harcamalarının

yüksekliği, hanehalkı genelinde ödeme gücünün düşük olması ve risk havuzlamaya dayanan
sigorta ve geri ödeme mekanizmalarının iyi işlememesi bulunmaktadır (Naga ve Lamiraud
2008). Katastrofik sağlık harcamasının nedenlerini daha iyi anlayabilmek için bu ödemede
bulunan hanehalklarının genel özellikleri incelendiğinde bu hanehalklarının eğitim düzeyi
düşük, sağlık sigortası imkanının yeterli olmadığı haneler oldukları görülmektedir. Bunların
yanı sıra hanede engelli bir hanehalkı üyesinin bulunması, ileri yaşta kişilerin bulunması
durumları da katastrofik sağlık harcamalarını artıran başlıca nedenlerdendir. Ayrıca
hanehalkının okul öncesi yaşlarda (0-5 yaş arası) çocuğunun bulunması, hanehalkı büyüklüğü
ve kırsal bölgelerde yaşamak durumunun da katastrofik sağlık harcamalarını artıran temel
faktörler arasında sıralandığı görülmektedir (Yardım ve diğ. 2010).
Hanehalklarının katastrofik sağlık harcamalarının olumsuz etkilerinden korunabilmesi için

çok sayıda gelişmiş ülkede sosyal güvenlik ve vergiye dayalı sağlık sistemlerinin
geliştirilmesine çalışılmaktadır (Yardım ve diğ. 2010). Portekiz, İspanya, İsviçre ve Amerika
Birleşik Devletlerinde her 1000 kişiden 5'i katastrofik sağlık harcamasına maruz kalmaktadır.
Bunun yanı sıra toplam sağlık harcamaları içerisinde cepten yapılan harcamaların en yüksek
olduğu ülkeler arasında bulunan Meksika'da 2003 yılı itibariyle en yüksek gelir diliminde yer
alan hanelerin %3,4'ü, düşük gelir diliminde yer alan hanelerin %4,7'si, herhangi bir sağlık
sigortası olmayanların ise %5,1'inin katastrofik sağlık harcamasında bulundukları
görülmektedir (OECD 2009).
Sonuç olarak katastrofik sağlık harcamaları hanehalklarının refah seviyeleri üzerinde ciddi
ölçülerde olumsuz etkilerde bulunacağı için uluslararası kuruluşlar (Naga ve diğ. 2008)
hanehalklarının katastrofik sağlık harcamasından uzak tutulmasına yönelik politikaların
geliştirilmesi uyarısında bulunmaktadırlar (Wyszewianski 1986). Bu amaçla 58. Dünya Sağlık
Asemblesinde de DSÖ üyesi olan ülkelerin sağlık sistemlerinin güçlendirilmesi ve tüm nüfus
genelinde katastrofik harcamaların azaltılmasına yönelik politikalar geliştirilmesi gerektiğinin
üzerinde durulmuştur (Yardım ve diğ. 2010).
27
2.4. Türkiye’de Sağlık Harcamaları ve Finansmanı
Tüm dünyada sağlık hizmetlerinin finansmanı ve sağlık harcamalarının sağlık politikalarını

belirleme sürecine yön verdiği bilinmektedir. Türkiye’de de sağlık hizmetlerinin sunum ve
finansmanı ile ilişkili düzenlemeler özellikle 2003 yılından sonra “Sağlıkta Dönüşüm
Programı (SDP)” ile birlikte ivme kazanmış ve bu çerçevede radikal değişiklikler
gerçekleşmiştir. Ülkemizde 2003 yılından itibaren gerçekleştirilen reform uygulamaları Tablo
3’de özetlenmiştir.
Tablo 3. 2003-2012 Yılları Arasında Sağlıkta Reform Uygulamaları
Tarih Değişiklik
2003 Sağlıkta Dönüşüm Programı açıklandı

Performansa dayalı ek ödeme pilot çalışması başladı
Devlet memurları özel hastanelerden yararlanmaya başladı
2004 Sağlık Bakanlığı hastanelerinde performansa dayalı ek ödemeye geçildi
Aile Hekimliği pilot uygulaması başladı
Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Yasası TBMM’ye gönderildi
İlaç fiyatlarının belirlenmesinde ülkeler arası referans fiyatlamaya geçildi
İlaçta geri ödemede referans fiyatlama yöntemine geçildi
İlaçta katma değer vergisi oranı %8’e indirildi
2005 SSK sağlık kurumları ve bazı kamu sağlık kurumları Sağlık Bakanlığına devredildi
SSK üyeleri ilaçlarını serbest eczanelerden almaya başladı
Yeşil Kart sahiplerinin ayakta sağlık harcamaları ve ilaçları ödenmeye başladı
Yeşil Kart sahiplerinden ilaçta %29 katılım payı alınmaya başlandı
2006 Sağlık Bakanlığı hastanelerinde global bütçe uygulamasına geçildi
Daha önce geri ödenen bazı ilaçlar pozitif listeden çıkarıldı
Sosyal Güvenlik Kurumu kanunu çıkarıldı
2007 Ayakta ve yatan hastalarda paket fiyat uygulamasına geçildi
Sosyal Güvenlik Kurumunda MEDULA sistemi devreye girdi.
Özel sağlık kurumlarının kuruluşu ile ilgili kapsamlı düzenlemeler yapıldı
2008 Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası ile ilgili kanunlar yürürlüğe girdi
18 yaş altındaki tüm nüfus güvenceye alındı
2009 İlaçta geri ödeme bandı, eşdeğer gruptaki en ucuz +%15 olarak değiştirildi
Ödeme Komisyonunun çalışma esas ve usulleri yönergesi yayınlandı
Ayakta bakım hizmetleri için katkı payları getirildi
2010 Yeşil kartlılar özel hastanelerin acil servis ve yoğun bakımlarından ücretsiz yararlanmaya başladı
İlaçta global bütçe uygulamasına geçildi
Aile hekimliği tüm yurtta yaygınlaştı
Özel hastaneler sınıflandırılarak alabilecekleri ilave ücretler belirlendi
Aktif kamu çalışanları ve bağımlılar SGK’ya devredildi
Tam gün yasası ile ilgili düzenlemeler yapıldı
28
2011 Tam gün yasası üniversitelerde uygulanmaya başladı
2012 Yeşil kart programı Sosyal Güvenlik Kurumu ile birleştirildi ve birleşik bir sosyal sağlık sigortası
tam olarak uygulamaya konuldu
Kaynak: Tatar M. (2011) "Sağlık Hizmetlerinin Finansman Modelleri: Sosyal Sağlık Sigortasının Türkiye’de Gelişimi",
Sosyal Güvenlik Dergisi, 1(1), 103-133.
Atun R ve diğ. (2013) "Universal Health Coverage In Turkey: Enhancement of Equity", The Lancet, 382, 65-99.
29
Tablo 3 incelendiğinde 2003 yılından itibaren sağlık sisteminde köklü değişiklikler yapıldığı
görülmektedir. Sosyal güvenlik kapsamının genişlemesi ve sağlık hizmetlerine erişim
olanaklarının iyileşmesine paralel olarak sağlık ile ilgili kaynakların daha verimli ve etkili bir
şekilde kullanılmasına yönelik pekçok uygulama yapılmıştır. Bu uygulamalar başta sağlık
hizmetleri kullanımı olmak üzere pekçok göstergeye olumlu bir şekilde yansımıştır. Grafik
1’de hizmet kullanımı ile ilgili olarak yıllara göre veriler sunulurken, Grafik 2 ve 3’de seçilen
yıllar itibariyle Türkiye’de sağlıkla ilgili genel göstergeler sunulmaktadır.
Grafik 1. Yıllara Göre Sağlık Kurum ve Kuruluşlarında Kişi Başı Hekime Müracaat
Sayısı
Kaynak: T.C. Sağlık Bakanlığı Sağlık İstatistikleri Yıllığı 2012.
Grafik 1’de SDP reformlarının uygulamaya geçirilmesi ile birlikte birinci, ikinci ve üçüncü
basamak sağlık hizmetleri kullanımının arttığı görülmektedir.
30
Grafik 2. Seçilmiş Yıllar İtibariyle Doğumda Beklenen Yaşam Süresi (Yıl)
Kaynak: WHO (2012) Global Health Observatory Data Repository, TÜİK (2012) İstatistiklerle Türkiye.
Seçilmiş yıllar itibariyle Türkiye genelinde sağlık ile ilgili genel göstergelerin yer aldığı
Grafik 2’ye göre doğumda beklenen yaşam süresinin seçilen yıllar itibariyle son 41 yıllık
zaman diliminde hem kadın hem de erkek cinsiyetlerinde düzenli olarak arttığı tespit
edilmiştir. SDP’nın henüz uygulamaya geçmemiş olduğu 2000 yılında doğumda beklenen
yaşam süresi 71 yıl iken, 2011’de bu süre artarak 76 yıl olmuştur.
Grafik 3. Yıllar İtibariyle Bebek Ölüm Hızı (Her 1000 Canlı Doğumda)
Kaynak: T.C. Sağlık Bakanlığı Sağlık İstatistikleri Yıllığı 2011 ve T.C. Sağlık Bakanlığı Sağlık İstatistikleri
Yıllığı 2012’den uyarlanmıştır.
31
Grafik 3 incelendiğinde her 1000 canlı doğumda bebek ölüm hızının 2002-2012 yılları
arasında düzenli olarak azaldığı görülmektedir. Bebek ölüm hızı 2012 yılı için binde 7,4
olarak gerçekleşmiştir.
2.4.1. Sağlık Harcamaları

Sağlık harcamalarının Gayrisafi Yurtiçi Hasıla (GSYİH) içindeki payı Türkiye’nin de içinde
bulunduğu OECD ülkelerinin büyük bir çoğunluğunda giderek artmaktadır. Tablo 4’de 2000
ile 2012 yılları arasında OECD’ye üye olan ülkelerde toplam sağlık harcamasının GSYİH’ya
oranı sunulmuştur.
32
Tablo 4. OECD Ülkelerinde Toplam Sağlık Harcamalarının Gayrisafi Yurtiçi Hasıla
(GSYİH) İçerisindeki Oranı (%)
Ülkeler 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012
Avustralya 8,1 8,2 8,4 8,3 8,6 8,5 8,5 8,6 8,8 9,0 8,9 .. ..
Avusturya 10,0 10,1 10,1 10,3 10,4 10,4 10,2 10,3 10,5 11,2 11,0 10,8 ..
Belçika 8,1 8,3 8,5 10,0 10,0 10,0 9,5 9,5 9,9 10,6 10,5 10,5 ..
Kanada 8,8 9,3 9,6 9,8 9,8 9,8 10,0 10,0 10,3 11,4 11,4 11,2 11,2
Şili 6,4 6,6 6,5 7,2 6,8 6,6 6,3 6,5 7,1 7,9 7,4 7,5 7,6
Çek
6,3 6,4 6,8 7,1 6,9 6,9 6,7 6,5 6,8 8,0 7,4 7,5 ..
Cumhuriyeti
Danimarka 8,7 9,1 9,3 9,5 9,7 9,8 9,9 10,0 10,2 11,5 11,1 10,9 ..
Estonya 5,3 4,9 4,8 4,9 5,1 5,0 5,0 5,2 6,1 7,0 6,3 5,9 ..
Finlandiya 7,2 7,4 7,8 8,2 8,2 8,4 8,3 8,0 8,3 9,2 9,0 9,0 9,1
Fransa 10,1 10,2 10,6 10,8 11,0 11,0 11,0 10,9 11,0 11,7 11,7 11,6 ..
Almanya 10,4 10,5 10,7 10,9 10,7 10,8 10,6 10,5 10,7 11,8 11,5 11,3 ..
Yunanistan 8,0 8,9 9,2 9,0 8,8 9,7 9,7 9,8 10,1 10,2 9,5 9,1 ..
Macaristan 7,2 7,2 7,6 8,6 8,2 8,4 8,3 7,7 7,5 7,7 8,0 7,9 7,8
İzlanda 9,5 9,3 10,2 10,4 9,9 9,4 9,1 9,1 9,1 9,6 9,3 9,0 8,9
İrlanda 6,1 6,7 7,0 7,3 7,5 7,6 7,5 7,9 9,1 10,0 9,3 8,9 ..
İsrail 7,5 8,1 8,0 7,9 7,8 7,9 7,6 7,6 7,7 7,7 7,7 7,7 ..
İtalya 7,9 8,1 8,2 8,2 8,5 8,7 8,8 8,5 8,9 9,4 9,4 9,2 9,2
Japonya 7,6 7,8 7,9 8,0 8,0 8,2 8,2 8,2 8,6 9,5 9,6 .. ..
Kore 4,3 5,0 4,8 5,2 5,2 5,6 6,1 6,4 6,6 7,1 7,3 7,4 7,5
Lüksemburg 7,5 7,4 8,3 7,7 8,2 7,9 7,7 7,1 7,2 8,0 7,2 6,6 ..
Meksika 5,1 5,5 5,6 5,8 6,0 5,9 5,7 5,8 5,8 6,4 6,2 .. ..
Hollanda 8,0 8,3 8,9 9,8 10,0 10,9 10,7 10,8 11,0 11,9 12,1 11,9 ..
Yeni Zellanda 7,6 7,7 8,0 7,9 8,0 8,4 8,8 8,5 9,3 10,0 10,2 10,3 ..
Norveç 8,4 8,8 9,8 10,0 9,6 9,0 8,6 8,7 8,6 9,7 9,4 9,3 9,4
Polonya 5,5 5,9 6,3 6,2 6,2 6,2 6,2 6,3 6,9 7,2 7,0 6,9 ..
Portekiz 9,3 9,3 9,3 9,7 10,0 10,4 10,0 10,0 10,2 10,8 10,8 10,2 ..
Slovak
5,5 5,5 5,6 5,8 7,2 7,0 7,3 7,8 8,0 9,2 9,0 7,9 ..
Cumhuriyeti
Slovenya 8,3 8,6 8,6 8,6 8,3 8,4 8,3 7,9 8,3 9,2 8,9 8,9 8,8
İspanya 7,2 7,2 7,3 8,2 8,2 8,3 8,4 8,5 8,9 9,6 9,6 9,3 ..
İsveç 8,2 8,9 9,2 9,3 9,1 9,1 8,9 8,9 9,2 9,9 9,5 9,5 ..
İsviçre 9,9 10,3 10,6 10,9 11,0 10,9 10,4 10,2 10,3 11,0 10,9 11,0 11,3
Türkiye 4,9 5,2 5,4 5,3 5,4 5,4 5,8 6,0 6,1 6,1 5,6 5,3 5,4
İngiltere 7,0 7,3 7,6 7,8 8,0 8,3 8,4 8,5 9,0 9,9 9,6 9,4 ..
Amerika Birleşik
13,7 14,3 15,2 15,7 15,8 15,8 15,9 16,2 16,6 17,7 17,7 17,7 ..
Devletleri
OECD Ortalaması 7,8 8,0 8,3 8,5 8,6 8,7 8,6 8,6 8,9 9,6 9,4 9,3 8,7
Kaynak: OECD Health Data 2013 (http://stats.oecd.org/Index.aspx?DataSetCode=SHA) Erişim Tarihi: 10.10.2013, TÜİK,
Sağlık Harcama İstatistikleri 2012, www.tuik.gov.tr, Erişim Tarihi: 01.11.2013.
33
Tablo 4’e göre 2012 yılı esas alındığında Türkiye için toplam sağlık harcamalarının gayrisafi
yurtiçi hasıla (GSYİH) içerisindeki oranın %5,4 ile OECD’ye üye olan ülkeler içerisinde en
düşük olduğu dikkat çekmektedir. Grafik 4’de 2000 ile 2012 yılları arasında toplam sağlık
harcamasının GSYİH’ya oranı OECD ortalaması ve Türkiye verileri karşılaştırmalı olarak
görülmektedir.
Grafik 4. OECD Ülkeleri ve Türkiye’de Toplam Sağlık Harcamalarının Gayrisafi

Yurtiçi Hasılaya Oranı (%)
Kaynak: OECD Health Data 2013 (http://stats.oecd.org/Index.aspx?DataSetCode=SHA) Erişim Tarihi: 10.10.2013, TÜİK
Sağlık Harcama İstatistikleri 2012, www.tuik.gov.tr, Erişim Tarihi: 01.11.2013.
Grafik 4 incelendiğinde Türkiye’de toplam sağlık harcamalarının GSYİH’ya oranının 2010

yılından itibaren azalmaya başladığı görülmektedir. Grafik 4’de ele alınan tüm yıllarda
Türkiye için toplam sağlık harcamasının GSYİH’ya oranının OECD ülkeleri ortalamasının
altında olduğu görülmektedir.
Tablo 5’de 2000 ile 2012 yılları arasında OECD’ye üye olan ülkelerde satın alma gücü
paritesine göre hesaplanmış olan kişi başına düşen toplam sağlık harcaması tutarı
görülmektedir.
34
Tablo 5. OECD Ülkelerinde Kişi Başına Düşen Sağlık Harcaması (Satın Alma Gücü
Paritesine Göre, US$)
Ülkeler 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012
Avustralya 2.259 2.387 2.559 2.666 2.882 2.980 3.168 3.360 3.470 3.734 3.800 .. ..
Avusturya 2.898 2.931 3.084 3.227 3.425 3.503 3.733 3.905 4.173 4.345 4.457 4.546 ..
Belçika 2.245 2.365 2.543 3.020 3.120 3.214 3.242 3.395 3.670 3.874 3.965 4.061 ..
Kanada 2.519 2.733 2.871 3.059 3.221 3.451 3.672 3.845 3.998 4.309 4.445 4.522 4.666
Şili 613 654 669 779 795 843 980 1.103 1.178 1.283 1.368 1.568 1.712
Çek
982 1.080 1.194 1.338 1.385 1.475 1.555 1.658 1.765 2.039 1.884 1.966 ..
Cumhuriyeti
Danimarka 2.507 2.679 2.871 2.895 3.123 3.243 3.573 3.765 4.056 4.390 4.495 4.448 ..
Estonya 523 521 581 660 759 831 960 1.114 1.337 1.371 1.274 1.303 ..
Finlandiya 1.853 1.971 2.150 2.252 2.452 2.589 2.762 2.907 3.163 3.259 3.239 3.374 3.498
Fransa 2.544 2.717 2.921 2.954 3.090 3.254 3.435 3.600 3.764 3.962 4.016 4.118 ..
Almanya 2.678 2.806 2.943 3.097 3.166 3.363 3.564 3.723 3.973 4.187 4.349 4.495 ..
Yunanistan 1.451 1.755 1.965 2.029 2.090 2.353 2.606 2.722 2.998 2.977 2.624 2.361 ..
Macaristan 853 970 1.114 1.315 1.331 1.434 1.509 1.452 1.525 1.567 1.656 1.689 1.683
İzlanda 2.740 2.845 3.156 3.196 3.333 3.304 3.267 3.378 3.606 3.597 3.299 3.305 3.355
İrlanda 1.761 2.062 2.331 2.529 2.763 2.938 3.182 3.571 3.848 4.037 3.780 3.700 ..
İsrail 1.765 1.880 1.870 1.750 1.834 1.829 1.813 1.952 1.971 1.991 2.081 2.239 ..
İtalya 2.028 2.200 2.207 2.228 2.340 2.473 2.684 2.724 2.967 3.030 3.019 3.012 3.071
Japonya 1.969 2.069 2.141 2.233 2.351 2.491 2.604 2.748 2.891 3.025 3.213 .. ..
Kore 744 899 944 1.042 1.128 1.282 1.480 1.667 1.758 1.895 2.086 2.199 2.315
Lüksemburg 3.269 3.182 3.746 3.634 4.117 4.152 4.600 4.490 4.445 4.614 4.403 4.246 ..
Meksika 509 552 584 628 688 731 781 837 892 957 977 .. ..
Hollanda 2.340 2.555 2.833 3.099 3.308 3.820 4.087 4.382 4.717 4.870 5.028 5.099 ..
Yeni Zellanda 1.610 1.707 1.841 1.850 1.978 2.124 2.389 2.441 2.697 2.984 3.042 3.182 ..
Norveç 3.043 3.265 3.629 3.836 4.076 4.301 4.606 4.881 5.246 5.300 5.413 5.669 5.901
Polonya 584 642 733 748 807 857 934 1.061 1.241 1.356 1.395 1.452 ..
Portekiz 1.654 1.715 1.780 1.895 1.995 2.212 2.301 2.417 2.549 2.692 2.767 2.619 ..
Slovak
605 665 730 792 1.057 1.140 1.349 1.618 1.862 2.063 2.095 1.915 ..
Cumhuriyeti
Slovenya 1.450 1.581 1.703 1.774 1.859 1.961 2.104 2.139 2.423 2.470 2.364 2.421 2.350
İspanya 1.538 1.636 1.745 2.020 2.133 2.270 2.545 2.735 2.964 3.080 3.034 3.072 ..
İsveç 2.286 2.502 2.702 2.833 2.953 2.963 3.191 3.429 3.656 3.703 3.717 3.925 ..
İsviçre 3.221 3.428 3.673 3.779 3.935 4.015 4.247 4.567 4.933 5.157 5.299 5.643 5.914
Türkiye 454 445 464 469 546 621 749 839 906 874 889 901 981
İngiltere 1.827 2.013 2.191 2.331 2.580 2.762 2.998 3.094 3.274 3.456 3.422 3.406 ..
Amerika
Birleşik 4.791 5.140 5.583 6.000 6.363 6.735 7.111 7.490 7.772 8.006 8.247 8.508 ..
Devletleri
OECD
1.886 2.016 2.178 2.293 2.441 2.574 2.758 2.912 3.108 3.249 3.269 3.386 3.222
Ortalaması
Kaynak: OECD Health Data 2013 (http://stats.oecd.org/Index.aspx?DataSetCode=SHA) Erişim Tarihi: 10.10.2013, Türkiye
2009, 2010, 2011, 2012 yılları verisi Sağlık İstatistikleri Yıllığı 2012.
35
Tablo 5’e göre 2012 yılı esas alındığında OECD ülkeleri ortalamasının 3.222 US$ olduğu,
Türkiye’nin ise 981 US$ ile bu ortalamanın altında kaldığı görülmektedir. Grafik 5 Türkiye
ve OECD ülkeleri ortalamasını yıllara göre vermektedir.
Grafik 5. Kişi Başına Düşen Sağlık Harcaması (Satın Alma Gücü Paritesine Göre, US$),
OECD Ülkeleri Ortalaması ve Türkiye (2000-2012)
Kaynak: OECD Health Data 2013 (http://stats.oecd.org/Index.aspx?DataSetCode=SHA) Erişim Tarihi: 10.10.2013, Türkiye
2009, 2010, 2011, 2012 yılları verisi Sağlık İstatistikleri Yıllığı 2012.
Tablo 6’da 2000 ile 2012 yılları arasında OECD’ye üye olan ülkelerde toplam sağlık
harcamaları içerisinde kamu sağlık harcamalarının payı sunulmaktadır.
36
Tablo 6. OECD Ülkelerinde Toplam Sağlık Harcamaları İçerisinde Kamu Sağlık
Harcamalarının Oranı (%)
Ülkeler 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012
Avustralya 66,8 66,3 66,9 66,1 66,7 66,9 66,6 67,5 67,9 68,5 67,8 .. ..
Avusturya 75,6 75,1 74,8 74,5 74,7 75,3 75,7 75,8 76,3 76,2 75,8 76,2 ..
Belçika 74,6 75,4 73,8 75,2 76,0 76,1 73,8 73,4 74,9 76,0 75,1 75,9 ..
Kanada 70,4 70,0 69,5 70,2 70,3 70,2 69,8 70,2 70,5 70,9 70,8 70,4 70,1
Şili 52,1 53,5 54,5 38,8 39,9 40,0 42,1 43,2 44,1 47,7 47,2 46,9 44,5
Çek
90,3 89,8 90,5 89,8 89,2 87,3 86,7 85,2 82,5 84,0 83,8 84,2 ..
Cumhuriyeti
Danimarka 83,9 84,2 84,5 84,5 84,3 84,5 84,6 84,4 84,7 85,0 85,1 85,3 ..
Estonya 77,2 78,6 77,1 76,7 75,5 76,7 73,3 75,6 77,8 75,3 78,9 79,3 ..
Finlandiya 71,3 72,0 72,5 72,8 73,3 73,8 74,8 74,4 74,5 75,2 74,8 75,4 75,4
Fransa 79,4 79,4 79,7 77,8 77,7 77,7 77,2 77,3 76,8 77,0 76,9 76,8 ..
Almanya 79,5 79,3 79,0 78,5 76,8 76,6 76,4 76,4 76,4 76,8 76,7 76,5 ..
Yunanistan 60,0 60,8 58,0 59,8 59,1 60,1 62,0 60,3 59,9 68,4 66,8 65,1 ..
Macaristan 70,7 69,0 70,2 71,1 69,6 70,0 69,8 67,3 67,1 65,7 64,8 65,0 ..
İzlanda 81,1 81,0 81,9 81,7 81,2 81,4 82,0 82,5 82,6 82,0 80,4 80,4 80,4
İrlanda 75,1 75,6 76,4 76,8 77,3 76,0 75,4 75,7 75,4 72,6 69,6 67,0 ..
İsrail 62,6 62,0 63,2 61,7 60,9 59,3 61,8 60,2 60,9 61,8 60,9 60,8 ..
İtalya 74,2 75,9 75,9 76,2 77,4 77,9 78,2 78,3 78,9 78,9 78,5 77,8 78,2
Japonya 80,8 81,4 81,3 80,4 80,8 81,6 79,4 80,4 81,4 81,5 82,1 .. ..
Kore 50,4 56,1 55,0 52,6 52,9 53,3 54,8 55,1 54,8 56,7 56,5 55,3 54,4
Lüksemburg 85,1 84,3 85,5 84,2 84,8 84,9 85,1 84,1 84,1 86,6 85,5 84,1 ..
Meksika 46,6 44,8 43,9 44,2 45,2 45,0 45,2 45,4 46,9 48,3 47,3 .. ..
Hollanda 66,4 65,8 65,5 66,5 65,6 69,7 84,4 84,5 85,0 85,9 86,1 85,6 85,7
Yeni Zellanda 78,0 76,4 77,9 78,3 79,6 79,7 80,1 82,4 82,8 83,0 83,2 82,7 ..
Norveç 82,5 83,6 83,5 83,7 83,6 83,5 83,8 84,1 84,4 84,6 84,7 84,9 85,1
Polonya 70,0 71,9 71,2 69,9 68,6 69,3 69,9 70,4 71,8 71,6 71,2 70,3 ..
Portekiz 66,6 67,0 68,6 68,7 68,1 68,0 67,0 66,7 65,3 66,5 65,9 65,0 ..
Slovak
89,4 89,3 89,1 88,3 73,8 74,4 68,3 66,8 67,8 65,7 64,5 70,9 ..
Cumhuriyeti
Slovenya 74,0 73,3 73,4 71,6 73,1 72,7 72,3 71,9 74,0 73,7 74,0 73,7 73,3
İspanya 71,6 71,2 71,3 70,2 70,5 70,9 71,6 71,9 73,0 74,7 74,2 73,0 ..
İsveç 84,9 81,1 81,4 82,0 81,4 81,2 81,1 81,4 81,5 81,5 81,5 81,6 ..
İsviçre 55,4 56,9 57,7 58,3 58,4 59,5 59,1 59,1 65,2 65,5 65,2 64,9 61,7
Türkiye 62,9 68,1 70,7 71,9 71,2 67,8 68,3 67,8 73,0 81,0 78,6 79,6 76,8
İngiltere 79,1 79,1 79,4 79,5 81,0 80,9 81,3 80,2 81,1 82,6 83,5 82,8 ..
Amerika Birleşik
43,0 44,0 43,9 43,8 44,1 44,2 45,0 45,2 46,0 47,2 47,6 47,8 ..
Devletleri
OECD
71,5 71,8 72,0 71,4 71,0 71,1 71,4 71,3 72,0 72,9 72,5 73,1 71,4
Ortalaması
Kaynak: OECD Health Data 2013 (http://stats.oecd.org/Index.aspx?DataSetCode=SHA) Erişim Tarihi: 10.10.2013, TÜİK
Sağlık Harcama İstatistikleri 2012, www.tuik.gov.tr, Erişim tarihi: 01.11.2013.
37
Tablo 6 incelendiğinde 2012 yılında OECD ülkelerinde toplam sağlık harcamaları içerisinde
kamu sağlık harcamaları oranı ortalama %71,4, Türkiye için ise bu oran %76,8’dir. Grafik 6
Türkiye ve OECD ülkeleri ortalamasını karşılaştırmalı olarak vermektedir.
Grafik 6. Toplam Sağlık Harcamaları İçerisinde Kamu Sağlık Harcamalarının Payı

(%), OECD Ülkeleri Ortalaması ve Türkiye (2000-2012)
Kaynak: OECD Health Data 2013 (http://stats.oecd.org/Index.aspx?DataSetCode=SHA), Erişim Tarihi: 10.10.2013, TÜİK
38
Tablo 7’de 2000 ile 2012 yılları arasında OECD’ye üye olan ülkelerde toplam sağlık
harcamaları içerisinde cepten yapılan sağlık harcamalarının oranı görülmektedir.
Tablo 7. OECD Ülkelerinde Toplam Sağlık Harcamaları İçerisinde Cepten Yapılan

Sağlık Harcamalarının Oranı (%)
Ülkeler 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012
Avustralya 19,8 19,3 18,8 18,3 18,3 18,6 18,7 18,0 18,2 18,6 19,3 .. ..
Avusturya .. .. .. .. 17,8 17,8 17,4 17,3 16,9 17,0 17,0 17,0 ..
Belçika .. .. .. 19,8 19,0 18,8 20,9 21,4 20,8 19,6 20,7 19,7 ..
Kanada 15,9 15,2 15,2 14,5 14,6 14,6 15,0 14,8 14,6 14,2 14,4 14,7 15,0
Şili .. .. .. 38,9 38,9 39,0 38,0 36,6 36,5 33,8 36,5 36,9 38,3
Çek
9,7 10,2 9,5 10,0 10,4 10,7 11,3 13,2 15,7 14,4 14,9 14,7 ..
Cumhuriyeti
Danimarka 14,7 14,4 14,1 14,0 14,2 14,0 13,8 13,9 13,6 13,2 13,2 12,8 ..
Estonya 19,9 19,0 20,1 20,4 21,3 20,4 25,1 21,9 19,7 20,3 18,6 17,6 ..
Finlandiya 22,3 21,8 21,3 20,9 20,5 20,1 19,1 19,3 19,1 18,5 19,2 18,6 18,6
Fransa 7,1 7,2 7,0 7,1 6,9 7,0 7,4 7,3 7,5 7,4 7,4 7,5 ..
Almanya 11,4 11,6 11,7 12,1 13,5 13,5 13,7 13,6 13,3 13,1 13,1 13,2 ..
Yunanistan .. .. .. .. .. .. .. .. 37,9 28,0 28,8 30,5 ..
Macaristan 26,3 27,7 26,3 25,5 24,9 25,0 24,2 25,4 25,7 25,3 26,3 26,0 ..
İzlanda 18,9 19,0 18,1 17,0 17,4 17,2 16,6 16,0 16,0 16,6 18,2 18,2 18,2
İrlanda 16,0 15,2 14,4 15,3 15,2 16,1 16,1 14,8 15,3 16,1 18,2 18,1 ..
İsrail 28,3 29,1 26,8 27,6 27,8 29,2 25,8 27,0 25,5 24,9 26,0 26,0 ..
İtalya 23,1 21,1 21,0 20,8 20,1 19,0 18,6 18,8 18,5 17,7 17,5 18,0 17,8
Japonya 15,4 15,1 15,6 16,4 16,2 15,4 17,0 16,1 15,1 15,0 14,4 .. ..
Kore 39,4 34,9 35,9 37,8 37,9 37,5 36,3 35,6 35,5 34,2 34,2 35,2 36,1
Lüksemburg 11,8 12,5 11,8 12,2 11,6 11,6 11,5 12,2 12,4 9,3 10,0 11,5 ..
Meksika 50,9 52,4 53,2 52,9 51,9 51,7 51,3 50,9 49,3 47,8 49,0 .. ..
Hollanda .. .. .. 8,0 7,9 8,1 6,7 6,5 6,6 5,8 5,7 6,0 6,0
Yeni Zellanda 15,4 17,0 16,1 .. 14,1 14,1 13,8 11,5 11,2 10,6 10,5 10,9 ..
Norveç 16,7 15,7 15,8 .. .. .. .. .. .. .. .. .. ..
Polonya 30,0 28,1 25,4 26,4 28,1 26,1 25,6 24,6 22,8 22,7 22,1 22,3 ..
Portekiz 24,3 24,1 23,2 23,4 23,4 23,9 25,1 25,5 26,9 25,9 25,8 27,3 ..
Slovak
10,6 10,7 10,9 11,7 19,2 22,6 25,9 26,2 25,2 25,6 25,9 22,6 ..
Cunhuriyeti
Slovenya .. .. .. 11,9 11,8 12,6 11,7 13,2 12,1 11,8 12,2 11,8 11,9
İspanya 23,6 23,9 23,7 23,0 22,7 22,1 21,1 20,4 20,3 18,9 19,8 20,7 ..
İsveç .. 16,6 16,2 15,9 16,3 16,7 16,6 16,5 16,4 16,4 16,3 16,2 ..
İsviçre 33,0 31,8 31,6 31,6 31,9 30,6 30,8 30,7 24,8 24,7 25,1 25,8 31,2
Türkiye 27,6 22,8 19,8 18,5 19,2 22,8 22,0 21,8 17,4 14,1 16,3 15,4 15,4
İngiltere 11,1 11,1 11,0 10,6 10,2 9,8 10,2 10,3 9,2 9,2 9,2 9,9 ..
Amerika
Birleşik 14,9 14,3 13,8 13,6 13,3 13,2 12,8 12,7 12,4 11,9 11,7 11,6 ..
Devletleri
OECD
Ortalaması 20,7 20,1 19,6 19,9 19,9 20,0 20,0 19,8 19,8 18,9 19,3 18,6 20,9
Kaynak: OECD Health Data 2013 (http://stats.oecd.org/Index.aspx?DataSetCode=SHA) Erişim Tarihi:10.10.2013, TÜİK
Sağlık Harcama İstatistikleri 2012, www.tuik.gov.tr, Erişim tarihi: 01.11.2013
39
Tablo 7’ye göre 2012 yılı için OECD ülkelerinde toplam sağlık harcamaları içerisinde cepten
yapılan sağlık harcamalarının ortalaması %20,9 iken Türkiye’de bu oran %15,4 ile OECD
üyesi ülkeler ortalamasının altında kalmaktadır. Ayrıca Türkiye’de OECD’ye üye olan diğer
ülkeler ile karşılaştırıldığında toplam sağlık harcamaları içerisinde cepten yapılan sağlık
harcamaları oranının son yıllarda düştüğü dikkat çekmektedir. Grafik 7’de 2000-2012 yılları
arasında cepten yapılan sağlık harcamalarının toplam sağlık harcamaları içindeki oranı
bazında Türkiye ile OECD ülkeleri ortalamaları karşılaştırmalı olarak görülebilmektedir.
Grafik 7. Cepten Yapılan Sağlık Harcamalarının Toplam Sağlık Harcamaları İçindeki

Payı (%), OECD Ülkeleri Ortalaması ve Türkiye
Kaynak: OECD Health Data 2013 (http://stats.oecd.org/Index.aspx?DataSetCode=SHA) Erişim Tarihi:10.10.2013, TÜİK

Grafik 7 incelendiğinde Türkiye’de cepten yapılan sağlık harcamalarının toplam sağlık

harcaması içindeki oranı 2000 ve 2001 yıllarında OECD ülkeleri ortalamasının üzerinde iken
2003 ve 2004’de bu oran azalış göstermiştir. Sonraki üç yılda tekrar yükselmiş ve Genel
Sağlık Sigortası ile ilgili uygulamaların yürürlüğe girmesi ile birlikte yeniden düşüşe
geçmiştir.
Tablo 8’de 2000 ile 2012 yılları arasında OECD’ye üye olan ülkelerde satın alma gücü
paritesine göre hesaplanmış olan kişi başına toplam cepten yapılan sağlık harcaması tutarı
gösterilmiştir.
40
Tablo 8. OECD Ülkelerinde Kişi Başına Düşen Cepten Yapılan Sağlık Harcaması Tutarı
(Satın Alma Gücü Paritesine Göre, US$)
Ülkeler 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012
Avustralya 447 460 482 487 526 555 591 606 630 694 733 .. ..
Avusturya .. .. .. .. 581 590 619 643 667 696 717 734 ..
Belçika .. .. .. 599 593 605 678 725 763 760 819 799 ..
Kanada 401 416 436 444 471 504 550 568 584 614 640 667 700
Şili .. .. .. 303 309 328 372 404 429 434 499 578 655
Çek
95 111 114 133 143 158 176 219 278 294 280 290 ..
Cumhuriyeti
Danimarka 368 386 405 405 444 456 494 525 550 578 593 570 ..
Estonya 104 99 117 135 162 170 241 244 263 279 237 229 ..
Finlandiya 414 429 457 471 503 519 527 562 604 602 623 628 650
Fransa 181 195 204 208 214 229 253 261 284 294 298 307 ..
Almanya 306 326 345 374 427 453 487 507 530 548 571 593 ..
Yunanistan .. .. .. .. .. .. .. .. 1.135 833 756 720 ..
Macaristan 224 269 293 335 331 358 366 369 392 397 435 440 ..
İzlanda 519 542 572 543 581 570 543 542 576 598 600 603 611
İrlanda 281 314 337 388 420 472 511 530 590 651 688 669 ..
İsrail 500 546 502 483 509 535 468 528 504 496 541 582 ..
İtalya 469 463 463 463 469 470 501 513 548 536 529 542 548
Japonya 303 313 333 367 382 384 443 443 436 453 464 .. ..
Kore 293 314 339 394 427 481 537 593 624 648 713 774 835
Lüksemburg 386 397 443 444 479 481 531 550 551 432 444 493 ..
Meksika 259 289 311 332 357 378 401 426 440 457 479 .. ..
Hollanda .. .. .. 227 237 288 254 265 291 260 267 282 298
Yeni Zelanda 247 290 296 .. 279 299 331 280 303 317 320 348 ..
Norveç 509 514 572 .. .. .. .. .. .. .. .. .. ..
Polonya 175 180 186 198 227 224 239 261 283 308 309 324 ..
Portekiz 402 413 413 443 467 528 578 615 685 697 714 715 ..
Slovak
64 71 80 93 203 257 350 424 470 527 542 434 ..
Cumhuriyeti
Slovenya .. .. .. 211 219 247 247 282 293 291 288 285 281
İspanya 363 392 414 464 485 503 537 559 601 583 600 635 ..
İsveç .. 415 439 451 482 495 531 566 598 607 608 636 ..
İsviçre 1.062 1.090 1.159 1.195 1.254 1.230 1.308 1.403 1.225 1.272 1.331 1.455 1.846
Türkiye 126 102 92 87 105 141 153 167 147 123 145 139 151
İngiltere 203 224 241 248 263 271 305 319 302 319 315 338 ..
Amerika Birleşik
715 734 771 815 849 890 910 950 964 956 968 987 ..
Devletleri
OECD
349 367 386 391 419 440 470 495 531 532 547 560 657
Ortalaması
Kaynak: OECD Health Data 2013 (http://stats.oecd.org/Index.aspx?DataSetCode=SHA) Erişim Tarihi:10.10.2013.
Türkiye 2009, 2010, 2011, 2012 yılları verisi Sağlık İstatistikleri Yıllığı 2012’den alınmıştır.
41
Tablo 8’e göre 2012 yılı esas alındığında OECD ülkeleri ortalamasının 657 US$ olduğu,
Türkiye’de ise toplam sağlık harcamaları içerisinde kişi başına düşen cepten yapılan sağlık
harcaması tutarının 151 US$ ile OECD ortalamasının oldukça altında olduğu dikkat
çekmektedir.
Grafik 8. OECD Ülkelerinde Kişi Başına Düşen Cepten Yapılan Sağlık Harcaması
Tutarı (Satın Alma Gücü Paritesine Göre, US$), OECD Ülkeleri Ortalaması ve Türkiye
Kaynak: OECD Health Data 2013 (http://stats.oecd.org/Index.aspx?DataSetCode=SHA) Erişim Tarihi:10.10.2013.

Türkiye 2009, 2010, 2011, 2012 yılları verisi Sağlık İstatistikleri Yıllığı 2012’den alınmıştır.
Grafik 8 cepten yapılan sağlık harcamalarının yıllara göre Türkiye ve OECD ülkeleri
ortalamasını göstermektedir. Türkiye’de cepten yapılan sağlık harcaması geçtiğimiz 12 yılda
da OECD ülkeleri ortalamasının altındadır.
2.4.2. Sağlık Hizmetlerinin Finansmanı

Sağlık hizmetlerinin finansman şekli ülkeden ülkeye değişiklik göstermektedir. Önceki
bölümde (2.2) belirtildiği gibi dünyadaki uygulamalar incelendiğinde vergiler, sosyal sigorta,
özel sağlık sigortası ve cepten harcamalar şeklinde finansman yöntemleri kullanılmakta ve bu
yöntemlerin uygulamadaki ağırlıkları ülkeden ülkeye farklılaşmaktadır. Türkiye’de de sağlık
hizmetlerinin finansmanı bu yöntemlerle sağlanmaktadır.
Grafik 9 Türkiye’de sağlık harcamalarının hangi kaynaktan hangi oranda karşılandığını yıllar
itibarıyla göstermektedir. Buna göre Türkiye’de kamu sağlık harcamalarının incelenen yıllar
itibariyle cepten harcamalar ile özel ve diğer harcamalardan daha yüksek olduğu, toplam
sağlık harcamaları içerisinde kamu sektörünün %76,8 ile ağırlıkta olduğu görülmektedir.
42
Grafik 9. Türkiye’de 2000-2012 Yılları İçin Toplam Sağlık Harcamaları İçerisinde
Kamu ve Özel Sektör (Cepten ve Diğer) Harcamalarının Payı (%)
Kaynak: OECD Health Data 2013 (http://stats.oecd.org/Index.aspx?DataSetCode=SHA) Erişim Tarihi:10.10.2013, TÜİK,

Sağlık Harcama İstatistikleri 2012, www.tuik.gov.tr, Erişim Tarihi:01.01.2013.
Türkiye’de sağlık hizmetlerinin finansmanında kullanılan araçlar aşağıda yer almaktadır.
Vergiler ile finansman: Türkiye’de kullanıcılara ücretsiz sunulan önleyici sağlık hizmetleri
ve sözleşme bazlı aile hekimliği hizmetleri sigorta bazlı değildir ve bunların masrafları genel
devlet bütçesinden sağlanmaktadır (Atun ve diğ. 2013).
Sosyal sigorta primleri: Türkiye’de sosyal sağlık sigortası olarak Genel Sağlık Sigortası
(GSS) uygulanmaktadır. 31 Mayıs 2006 tarihinde kabul edilen ve temel amacı sosyal
sigortalar ile genel sağlık sigortası bakımından kişileri güvence altına almak olan 5510 sayılı
Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası kanunu ile kişilerin sağlıklarının korunması ve
sağlık riskleri ile karşılaşmaları halinde ise oluşan harcamaların finansmanının sağlanması
hedeflenmiştir. GSS’den önce Sosyal Sigortalar Kurumu, Devlet Çalışanları Emekli Sandığı,
Bağ-Kur, Çalışan Devlet Memurları Sigorta Fonu ve Yeşil Kart Programı olmak üzere beş
farklı sosyal sağlık sigortası mevcut idi.
5510 sayılı kanun öncesi ülkemizde mevcut sosyal güvenlik kurumlarının kapsamındaki farklı
kesimlerin sağlık hizmetlerinden yararlanmasında norm birliği bulunmaması ve kişilerin
nicelik ve nitelik açısından farklı sağlık hizmetleri almaları söz konusu iken 5510 sayılı
kanunla yürürlüğe giren genel sağlık sigortası ile tüm nüfus kapsama alınarak herkese eşit ve
43
aynı sağlık hizmetinin verilmesi sağlanmıştır (T.C. Sosyal Güvenlik Kurumu, Yayın No:79,
2012).
1.10.2008 tarihinde GSS zorunlu uygulamaya başlatılmış ancak kamu personeli 18.12.2009
tarihli 27.436 sayılı resmi gazete ile birlikte genel sağlık sigortası kapsamına alınmıştır. 31
Aralık 2009 tarihli 27.449 (5. Mükerrer) sayılı resmi gazete ile kamu personelinin sosyal
güvenlik kurumuna devri gerçekleştirilmiştir (www.resmigazete.gov.tr). Genel sağlık
sigortasına ilişkin geçiş sürecinin sona erdiği 1.1.2012 tarihinden önce 3816 sayılı “Ödeme
Gücü Olmayan Vatandaşların Tedavi Giderlerinin Yeşil Kart Verilerek Devlet Tarafından
Karşılanması Hakkında Kanun” kapsamında sağlık hizmetleri karşılanmakta olan kişiler,
1.1.2012 tarihinden itibaren GSS kapsamına alınmıştır. Kanun GSS kapsamında olmayanları
(T.C. Sosyal Güvenlik Kurumu, Yayın No:79, 2012) aşağıdaki gibi sıralamıştır:
• İkametgâhı Türkiye’de olmayanlar,

• Askerlik hizmetini yapmakta olanlar (er veya yedek subay olarak). Bu kişilerin sağlık
hizmetleri eskiden olduğu gibi Silahlı Kuvvetler bünyesinde sağlanmakta ancak,
bakmakla yükümlü oldukları kişiler genel sağlık sigortası kapsamına alınmaktadır,
• Yurtdışından ülkemize gelen yabancılardan, ülkelerinde sosyal sigortaya tabi
olduğunu belgeleyenler,
• Kamu idarelerinin dış temsilciliklerinde (yabancı ülkelerdeki birimlerinde) sözleşmeli
olarak çalışıp da bulunduğu ülkenin vatandaşı olarak o ülke sigortasına tabi olanlar,
• Hükümlüler ve tutuklular,
• Türkiye’de 1 yıldan kısa bir süre için ikamet etmekte olan yabancılar,
• Sosyal güvenlik sözleşmesi hükümleri saklı kalmak kaydıyla, Kanunun 60.
maddesinin birinci fıkrasının (f) bendi kapsamında olup mülga 30/5/1978 tarihli ve
2147 sayılı ve 8/5/1985 tarihli ve 3201 sayılı kanunlara göre borçlanarak aylık
bağlanan kişilerden Türkiye’de ikamet etmeyenler,
• 3761 sayılı Kanuna göre Milletvekillerinin, Yasama Organı Üyeliği ile açıktan
atandığı Bakanlık görevi sona erenlerin ve bunların bakmakla yükümlü oldukları aile
fertleri (Bu kişiler TBMM bütçesinden sağlık yardımlarını almaya devam etmektedir),
• Anayasa Mahkemesi üyeleri ve bunların hak sahipleri
Tablo 9’da yıllara göre sosyal güvenlik kapsamındaki ve yeşil kartlı kişi sayısı verilmiştir.
44
Tablo 9. Yıllara Göre Sosyal Güvenlik Kapsamında Olan Sigortalı ve Yeşil Kartlı Sayısı
ve Nüfusa Oranı
Sosyal Güvenlik
Yeşil Kartlı/Gelir Testi
Yıllar Kapsamındaki Kişi Nüfus (A+B)/Nüfus
Yaptıran Kişi Sayısı**(B)
Sayısı*(A)
2008 57.338.454 9.337.850 71.517.100 0,93
2009 58.591.574 9.647.131 72.561.312 0,94
2010 61.506.194 9.395.185 73.722.988 0,96
2011 64.088.819 8.865.470 74.724.269 0,98
2012 62.899.043 11.357.306 75.627.384 0,98
*Aktif, pasif ve bağımlı sigortalılardan oluşmaktadır.

**2012 yılından itibaren yeşil kartlı yerine gelir testi yaptıranlar ifadesi kullanılmaktadır.
Kaynak: www.sgk.gov.tr , Erişim Tarihi: 09.11.2013, www.tuik.gov.tr, Erişim Tarihi: 09.11.2013.
Grafik 10’da Türkiye’de yıllara göre sosyal güvenlik kapsamında olan sigortalı sayısının ve
yeşil kartlı sayısının toplamının toplam nüfusa oranı verilmektedir.
Grafik 10. Türkiye’de Yıllara Göre Sosyal Güvenlik Kapsamında Olan Sigortalı
Sayısının Toplam Nüfusa Oranı (%)
Kaynak: www.sgk.gov.tr , Erişim Tarihi 09.11.2013. www.tuik.gov.tr, Erişim Tarihi: 09.11.2013.
Grafik 10 incelendiğinde GSS’nin yürürlüğe girmesi ile birlikte sosyal güvenlik kapsamı
genişlemiş ve 2012 yılı için nüfusun %2’lik bir kısmı kapsam dışında kalmıştır.
45
GSS Kanunu’na göre finansmanı sağlanan sağlık hizmetleri aşağıdaki gibidir (T.C. Sosyal
Güvenlik Kurumu, Yayın No:79, 2012):
 Kişiye yönelik koruyucu sağlık hizmetleri,

 İnsan sağlığına zararlı madde bağımlılığını önlemeye yönelik sağlık hizmetleri,
 Hastalığın teşhis ve tedavisi için hekim tarafından gerekli görülen sağlık hizmetleri,
 Analık haline ilişkin sağlık hizmetleri,
 Ağız ve diş sağlığına ilişkin sağlık hizmetleri,
 Acil sağlık hizmetleri,
 Tüp bebek tedavisi,
 Bu sağlık hizmetleri için kullanılacak ilaç, tıbbi malzeme, kan ve kan ürünleri, kemik
iliği ve aşılar,
 Yurt dışı tedaviler,
 Trafik kazalarına ilişkin sağlık hizmetleri.
Sosyal Güvenlik Kurumunca ödenecek bedellerin bildirilmesi amacı ile Sosyal Güvenlik
Kurumu tarafından “Sosyal Güvenlik Kurumu Sağlık Uygulama Tebliği (SUT)”
yayınlanmaktadır. Sosyal Güvenlik Kurumu kurulmadan önce bu bildirimler Maliye
Bakanlığı tarafından kamu sigortalıları için “Bütçe Uygulama Talimatı (BUT)” yoluyla
yapılmıştır.
2013 yılı için yayınlanan SUT’a göre katılım payı uygulanacak sağlık hizmetleri aşağıdaki
gibi sıralanmıştır:
- Sağlık Bakanlığı tarafından sözleşme imzalanmış, görevlendirilmiş veya

yetkilendirilmiş aile hekimleri hariç olmak üzere ayakta tedavide hekim ve diş hekimi
muayenesi katılım payı,
- Ayakta tedavide sağlanan ilaçlar,
- Vücut dışı protez ve ortezler,
- Yardımcı üreme yöntemi tedavileri.
Tablo 10’da 2013 yılı için katkı payları ve açıklamaları yer almaktadır.
46
Tablo 10. 2013 Yılı İtibariyle Hizmet Sunucusu ve Türlerine Göre Katkı Payları
Katılım Payı Tutar/Oran
Ayakta tedavide hekim, diş hekimi ve acil yeşil alan muayenesi*
Birinci basamak 0
İkinci ve üçüncü basamak resmi sağlık hizmeti sunucularında 5 TL
Özel sağlık hizmeti sunucularında 12 TL
Ayakta tedavide sağlanan ilaçlar (Kurumca bedeli karşılanan ilaçlar için )**
Kurumdan gelir ve aylık alanlar ile bakmakla yükümlü oldukları kişiler %10
Diğer kişilerden %20
3 kutuya kadar (üç kutu dâhil) temin edilen ilaçlar için 3 TL
3 kutuya ilave temin edilen her bir kutu ilaç için 1 TL
Tıbbi malzeme (vücut dışı protez ve ortezlerden)***
Kurumdan gelir ve aylık alanlar ile bakmakla yükümlü oldukları kişiler %10
Diğer kişilerden %20
Yardımcı üreme yöntemi****
Birinci denemede %30
İkinci deneme %25
Kaynak: www.sgk.gov.tr , Erişim Tarihi:12.11.2013, değişiklik tebliği işlenmiş güncel 2013 SUT.
*Kurumdan gelir ve aylık alanlar ile bakmakla yükümlü oldukları kişiler için gelir ve aylıklarından, diğer kişiler için
eczanelerce kişilerden tahsil edilir, Acilde “Yeşil alan muayenesi” sonucunda oluşan katılım payı ise eczanelerce kişilerden
tahsil edilir, birinci basamak sağlık kuruluşları muayeneleri, Kurumca belirlenen kronik hastalıklar ve acil haller hariç olmak
üzere 10 gün içerisinde aynı branşta farklı sağlık hizmet sunucusuna yapılan başvurularda bu maddede belirtilen ayakta
tedavide hekim ve diş hekimi muayenesi katılım payı tutarları 5 (Beş) TL artırılarak tahsil edilir. Artırılan 5 TL’ lik tutar;
Kurumdan gelir ve aylık alanlar ile bakmakla yükümlü oldukları kişiler için gelir ve aylıklarından, diğer kişiler için ise
eczanelerce kişilerden tahsil edilir.
**Kurumdan gelir ve aylık alanlar ile bakmakla yükümlü oldukları kişiler için gelir ve aylıklarından, Diğer kişiler için
eczanelerce kişilerden tahsil edilir, Yurt dışından temin edilen ilaçlar için; ilaçları temin eden kuruluş tarafından kişilerden,
şahıslar tarafından temin edilmesi halinde Kurum tarafından kişilerden, tahsil edilir.
*** Görmeye yardımcı tıbbi malzemelere ilişkin katılım payı; Kurumdan gelir ve aylık alanlar ile bakmakla yükümlü olduğu
kişiler için gelir ve aylıklarından mahsup edilmek suretiyle, diğer kişiler için ise Kurumla sözleşmeli optisyenlik müessesesi
tarafından kişilerden, tahsil edilir. Ağız protezlerine ilişkin katılım payı; Kurumla sözleşmeli/protokollü sağlık kurum veya
kuruluşlarınca yapılan ağız protezi katılım payları, sağlık kurum veya kuruluşlarınca kişilerden, Kurumla sözleşmesiz;
serbest diş hekimlikleri ile sağlık kurum veya kuruluşlarında yaptırılan ağız protezi katılım payları, Kurumca ödeme
aşamasında kişilerden tahsil edilir, Kişilerce temin edilen ve katılım payı tahsil edilmesi gereken vücut dışı protez ve ortezler
için katılım payı, Kurumca ödeme aşamasında kişilerden tahsil edilir. Sağlık kurumlarınca temin edilen ve SUT hükümleri
gereği katılım payı tahsil edilmesi gereken tıbbi malzemelerin katılım payı tıbbi malzemeyi temin eden sağlık kurumlarınca
kişilerden tahsil edilir.
****Yardımcı üreme yöntemi katılım payları, tedavinin sağlandığı sağlık hizmeti sunucusunca kişilerden tahsil edilir.
47
2013 yılı için katılım payı alınmayacak haller, sağlık hizmetleri ve kişiler ise SUT’da
aşağıdaki gibi belirtilmiştir:
 İş kazasına uğrayan veya meslek hastalığına yakalanan sigortalılardan, bu durumları

nedeniyle sağlanan sağlık hizmetleri için SUT’un 1.8.1, 1.8.2 ve 1.8.3 maddelerinde
tanımlanan katılım payları alınmaz.
 Askerî tatbikat ve manevralarda sağlanan sağlık hizmetleri için SUT’un 1.8.1, 1.8.2 ve
1.8.3 maddelerinde tanımlanan katılım payları alınmaz.
 5510 sayılı Kanunun 75 inci maddesinde yer alan afet ve savaş hali nedeniyle sağlanan
sağlık hizmetleri için SUT’un 1.8.1, 1.8.2 ve 1.8.3 maddelerinde tanımlanan katılım
payları alınmaz.
 5510 sayılı Kanunun 94 üncü maddesinde tanımlanan kontrol muayenelerinden
SUT’un 1.8.1 maddesinde tanımlanan katılım payı alınmaz.
 Acil servislerde verilen ve SUT eki “Hizmet Başı İşlem Puan Listesi” nde (EK-2/B)
yer alan 520,021 kodlu “Yeşil alan muayenesi” adı altında Kuruma fatura edilebilen
sağlık hizmetleri hariç olmak üzere acil servislerde verilen sağlık hizmetleri, bedeli
Kurumca karşılanmayan ayakta tedavide hekim ve diş hekimi muayeneleri, Sağlık
Bakanlığı tarafından sözleşme yapılmış, görevlendirilmiş veya yetkilendirilmiş aile
hekimi muayeneleri ile SUT’un 1.4.3 maddesinde belirtilen sağlık
kurumları/kuruluşları tarafından sunulan sağlık hizmetlerinde SUT’un 1.8.1
maddesinde tanımlanan katılım payı alınmaz.
 Kurumca finansmanı sağlanan kişiye yönelik koruyucu sağlık hizmetleri için SUT’un
1.8.1, 1.8.2 ve 1.8.3 maddelerinde tanımlanan katılım payları alınmaz.
 Sağlık raporu ile belgelendirilmesi şartıyla; Kurumca belirlenen SUT Eki “Ayakta
Tedavide Hekim ve Diş Hekimi Muayenesi Katılım Payı Alınmayacak Kronik
Hastalıklar Listesi” nde (Ek-1/A) yer alan kronik hastalıklarda, kişilerin bu hastalıkları
ile ilgili uzmanlık dalındaki ayaktan muayenelerinde SUT’un 1.8.1 maddesinde
tanımlanan katılım payı alınmaz. Ancak; aynı muayenede Kurumca belirlenen katılım
payı alınmayacak kronik hastalıklar listesinde yer almayan başka bir tanının da tespit
edilmesi ve/veya bu tanıya yönelik tedavinin düzenlenmesi halinde SUT’un 1.8.1
maddesinde tanımlanan katılım payı alınır.
 Tetkik ve tahliller ile diğer tanı yöntemlerinde kullanılan ilaçlardan, yatarak
tedavilerde kullanılan ilaçlardan, sağlık raporu ile belgelendirilmek şartıyla EK-4/D
48
Listesinde yer alan ilaçlardan SUT’un 1.8.2 maddesinde tanımlanan katılım payı
alınmaz.
 Tıbbi sarf malzemeleri ile SUT’un 1.8.3(1) fıkrasında yer almayan tıbbi
malzemelerden katılım payı alınmaz.
 Sağlık raporu ile belgelendirilmek şartıyla; organ, doku ve kök hücre nakline ilişkin
sağlık hizmetleri için SUT’un 1.8.1, 1.8.2 ve 1.8.3 maddelerinde tanımlanan katılım
payları alınmaz.
 1005 sayılı İstiklal Madalyası Verilmiş Bulunanlara Vatani Hizmet Tertibinden Şeref
Aylığı Bağlanması Hakkında Kanun hükümlerine göre şeref aylığı alan kişiler ile
bunların eşlerinden, SUT’un 1.8.1, 1.8.2, 1.8.3 ve 1.8.4 maddelerinde tanımlanan
katılım payları alınmaz.
 3292 sayılı Vatani Hizmet Tertibi Aylıklarının Bağlanması Hakkında Kanun
hükümlerine göre aylık alan kişilerden SUT’un 1.8.1, 1.8.2 ve 1.8.3 maddelerinde
 2330 sayılı Nakdi Tazminat ve Aylık Bağlanması Hakkında Kanun hükümlerine göre
aylık alan kişiler ile bunların bakmakla yükümlü olduğu kişilerden SUT’un 1.8.1,
 2828 sayılı Kanunu hükümlerine göre korunma, bakım ve rehabilitasyon
hizmetlerinden ücretsiz faydalanan kişilerden SUT’un 1.8.2, 1.8.3 ve 1.8.4
maddelerinde tanımlanan katılım payları alınmaz.
 Harp malûllüğü aylığı alanlar ile 3713 sayılı Terörle Mücadele Kanunu kapsamında
aylık alanlardan ve bunların bakmakla yükümlü olduğu kişilerden SUT’un 1.8.1,
 Vazife malûllerinden SUT’un 1.8.1, 1.8.2, 1.8.3 ve 1.8.4 maddelerinde tanımlanan
katılım payları alınmaz.
 Kurumca iade alınan tıbbi malzemelerden katılım payı alınmaz.
 Polis akademisi ile fakülte ve yüksekokullarda, Emniyet Genel Müdürlüğü hesabına
okuyan veya kendi hesabına okumakta iken Emniyet Genel Müdürlüğü hesabına
okumaya devam eden öğrencilerden SUT’un 1.8.1, 1.8.2 ve 1.8.3 maddelerinde
 Harp okulları ile fakülte ve yüksekokullarda, Türk Silahlı Kuvvetleri hesabına okuyan
veya kendi hesabına okumakta iken askerî öğrenci olanlar ile astsubay meslek
yüksekokulları ve astsubay naspedilmek üzere temel askerlik eğitimine tâbi tutulan
49
adaylardan SUT’un 1.8.1, 1.8.2 ve 1.8.3 maddelerinde tanımlanan katılım payları
alınmaz.
 19.05.2011, 23.10.2011 ve 9.11.2011 tarihlerinde meydana gelen depremler
sonucunda yaralanan veya sakat kalanlara verilecek protez, ortez, araç ve gereç
bedelleri için SUT’un 1.8.3 maddesinde tanımlanan katılım payları alınmaz.
3713 sayılı Kanunun 21 inci maddesinde sayılan olaylara maruz kalmaları nedeniyle
yaralananların tedavileri sonuçlanıncaya veya maluliyetleri kesinleşinceye kadar sağlanacak
sağlık hizmetlerinde, bu kişilerden SUT’un 1.8.1, 1.8.2, 1.8.3 ve 1.8.4 maddelerinde
Özel sağlık sigortası: Bu yöntem tek başına kullanılmayıp genellikle vergilere ya da sosyal
sigortaya dayalı finansmanı tamamlayıcı şekilde kullanılmaktadır.
Özel sağlık sigortası Türkiye’de güçlü bir potansiyele sahip olmakla birlikte mevcut durumda
nüfusun sadece yaklaşık %3’ünü kapsamaktadır. Türkiye’de özel sağlık sigortası
uygulamasına 1990’lı yıllardan itibaren izin verilmiştir. Tablo 11’de özel sigortalı prim
toplam tutarları ve sayıları verilmektedir. Buna göre sigortalı sayısı 2010 ve 2011 yılı
arasındaki dönemde %53,1 ile en büyük artışı göstermiştir.
Tablo 11. Yıllara Göre Özel Sağlık Sigortası Toplam Primleri, Sigortalı Sayısı, Toplam
Nüfusa Oranı ve Yıllara Göre Artış Oranı (%)
Sigortalı
Prim Artış Sigortalı Sigortalı
Yıl Alınan Prim Nüfus Sayısı Artış
Oranı (%) Sayısı Sayısı/Nüfus
Oranı (%)
2008 1.305.007.060 8,41 1.297.483 71.517.100 0,02 1,70

2009 1.390.157.525 6,52 1.458.021 72.561.312 0,02 12,37
2010 1.675.377.354 20,52 1.666.023 73.722.988 0,02 14,27
2011 1.962.821.974 17,16 2.549.216 74.724.269 0,03 53,01
2012 2.169.817.633 10,55 2.579.520 75.627.384 0,03 1,19
Kaynak: Türkiye Sigorta Birliği, http://www.tsb,org,tr/resmi-istatistikler,aspx?pageID=909, Erişim tarihi:

12.11.2003.
Cepten harcamalar: Hizmet sunucuya doğrudan yapılan ödemelerdir ve kaynak transferinin

en basit şeklidir (Belli 2002). TÜİK 2012 istatistiklerine göre Türkiye genelinde cepten
yapılan sağlık harcamalarının toplam sağlık harcamaları içerisindeki oranının son yıllarda
sırası ile 2009 yılı için %14,1, 2010 yılı için %16,3, 2011 ve 2012 yılları için %15,4 olduğu
görülmektedir. Günümüze kadar yapılmış Türkiye’de cepten harcamalar ile ilgili
araştırmaların sonuçları aşağıda sunulmuştur.
50
Tatar ve diğ, (2007) tarafından Kırıkkale ilinde yapılan çalışmada ise toplam sağlık
harcamaları içerisinde cepten yapılan sağlık harcamaları oranının %25 olduğu tespit
edilmiştir. Cepten yapılan sağlık harcamaları içerisinde %70,1’inin formal ödemelerden
geriye kalan kısmının informal ödemelerden oluştuğu, informal ödemelerin ise %71,6’sının
informal nakit ödemelerden, %27,5’inin ayni katkılardan ve %0,92’unun ise hediyelerden
meydana geldiği belirtilmiştir. Aynı araştırmada yatan hastalar ve ayakta tedavi alan hastalar
tarafından yapılan informal ödemeler karşılaştırıldığında ayakta tedavi alan hastalar tarafından
yapılan informal ödemelerin yatan hastalara göre daha yüksek olduğu görülmüştür.
Cepten yapılan harcamaların daha çok hangi hizmet sunucularına yapıldığına bakıldığında ise
%31,7’sinin kamu hizmet sunucularına, %68,3’ünün özel hizmet sunucularına yapıldığı
belirlenmiştir. Kamu hizmet sunucularına cepten yapılan harcamalar içerisinde formal ve
informal harcamaların payı incelendiğinde kamuda yapılan harcamaların %62’sinin formal
%38’inin informal, özelde yapılan harcamaların ise %78’inin formal %22’sinin ise informal
olduğu görülmüştür (Tatar ve diğ. 2007).
Tatar ve diğ, (2007) tarafından yapılan çalışmada informal ödemelerin daha çok hangi amaçla
yapıldığı incelendiğinde bu ödemelerin daha çok ilaçlar için yapıldığı, cerrahi müdahaleler
sonrasındaki hekimlere yapılan informal ödemelerin ise ikinci en önemli neden olduğu
görülmektedir. Hastaları informal ödemede bulunmak için motive edici faktörler
incelendiğinde nakit ödemeler için en fazla motive edici faktörün %59,2 ile hekimler
tarafından daha fazla ilgi görmek beklentisi olduğu, alınan hediyeler için ise %30 oranında
alınan hizmetten duyulan memnuniyetin temel motivasyon faktörü olduğu belirtilmiştir.
Özgen ve diğ, (2010) tarafından yapılan araştırmada hanelerin harcama dilimlerine göre
informal ödemede bulunma durumları incelendiğinde en yüksek gelir diliminde bulunan
hanelerin en fazla informal harcama oranına sahip oldukları (%37,8) görülmüştür. Araştırma
sonucunda informal ödemelerin temel belirleyicilerinin sağlık hizmetlerinin talep tarafı ile
ilgili olduğu belirtilmiş ve hizmet sunucusunun mülkiyeti ve sunulan hizmet türünün informal
harcamaların en temel belirleyicileri olduğu vurgulanmış ve informal ödemeler ile etkin bir
şekilde mücadele edebilmek için sağlıkta reform uygulamalarının yapılması önerilmiştir.
51
3. ARAŞTIRMANIN METODOLOJİSİ
Araştırma kesitsel olarak 12.08.2013-12.10.2013 tarihleri arasında yapılmış ve başlangıç veya

hazırlık aşaması ile ön uygulama ve asıl saha çalışması olmak üzere üç aşamada
yürütülmüştür.
Başlangıç aşamasında, anketin (Ek 1) ve mobil anket uygulaması ile ilgili yazılım
programının geliştirilmesi, görüşmeci el kitabının (Ek 2) ve anket yazılımı programını
kullanma kılavuzunun (Ek 3) hazırlanması, anket yönetim sisteminin geliştirilmesi, bulut
sistemden veri tabanının kiralanması, şartnameye uygun özelliklerde 250 adet tabletin temin
edilmesi, Mobil İletişim İçin Küresel Sistem (Global System for Mobile Communications
GSM) operatörü ile anlaşılması ve saha çalışanlarının eğitim programının hazırlanması ve
eğitim materyalinin çoğaltılması gibi faaliyetlerden oluşan hazırlık çalışmaları yapılmıştır
(Bkz. Başlangıç Raporu). Ayrıca, saha çalışanları için yaka kartları hazırlanmış, tabletlerin
bozulması, kırılması ve yedek tabletin anketöre ulaşmaması gibi risklere karşı 1000 adet anket
bastırılmıştır. Ön uygulama aşamasında pilot saha uygulamasının yapılması ve
değerlendirilmesi ile veri tabanının oluşturulup test edilmesi (Bkz. I. İlerleme Raporu), asıl
saha çalışmasında ise 26.08.2013 ve 12.10.2013 tarihleri arasında örneklem hacmindeki tüm
hanelere anket uygulanması (Bkz. II. İlerleme Raporu, Taslak Rapor ve Haftalık Saha
Raporları) gerçekleştirilmiştir.
İdareye (SAGEM) çalışma süresince “Hizmet Alım Protokolü"’ne göre araştırmanın hazırlık
faaliyetleri ile ilgili Başlangıç Raporu, ön uygulama sonuçlarının değerlendirilmesini içeren
Birinci İlerleme Raporu, örneklemin %50’si ile ilgili değerlendirmeleri içeren İkinci İlerleme
Raporu ile saha çalışması tamamlandıktan sonra araştırmanın bulgu, sonuç ve önerilerini
içeren Taslak Nihai Rapor ile İdarenin geri bildirimleri sonrasında gözden geçirilmiş ve
düzeltilmiş olan Nihai Rapor olmak üzere beş temel rapor sunulmuştur. Ayrıca 26.08.2013 ile
21.10.2013 tarihleri arasında saha çalışmasının genel gidişatı hakkında İdare'yi bilgilendirmek
üzere sekiz adet haftalık saha raporu sunulmuştur. Haftalık raporlarda il ve bölge düzeyinde
çalışan anketörlerin sayısı ve isimleri ile yapılan ziyaretlerin sonuçları, iş planı ve takvimine
uyum düzeyi, yapılan ve yapılamayan anketler ve nedenleri, saha kontrolleri, kalite
kontrolüne takılan anketler ve nedenleri ile sahada karşılaşılan sorunlar ve çözümler hakkında
bilgi verilmiştir. Teslim edilen tüm raporlar elektronik (softcopy-CD) ve çıktı (hardcopy)
olarak 3 kopya halinde, Türkçe ve İngilizce olarak verilmiştir. Ayrıca, İdareye nihai raporla
birlikte veri temizliği yapılmış olan ve analizlerde kullanılan veri tabanı (SPSS veri tabanı)
(Ek 4) ile birlikte mobil anket uygulaması yazılım programı (Ek 5), görüşmeci el kitabı, anket
52
yazılım programı kullanma kılavuzu, eğitimlere ilişkin görüntü kayıtları (Bkz. II. İlerleme
Raporu) ile telefon kontrollerine ilişkin ses kayıtları (Ek 6) da teslim edilmiştir.
3.1. Örneklem Tasarımı

Araştırma evrenini Türkiye genelinde tüm hanehalkları oluşturmaktadır. Araştırmanın
örneklem çalışmasında kullanılan adres çerçevesi 2007 yılında kurulan "Adrese Dayalı Nüfus
Kayıt Sistemi (ADNKS)"ne altlık oluşturan ve 2012 yılı Kasım ayında güncellenen "Ulusal
Adres Veri Tabanı"dır (UAVT).
Araştırmada kurumsal nüfus kapsam dışı bırakılmıştır. Kurumsal nüfus yaşlılar evi, huzur
evleri, yurt, hapishane, askeri kışla, hastane, otel, çocuk yuvalarında bulunan nüfusu
içermektedir. Toplam nüfusun %1’ini kapsayan ve 130’un altında olan yerleşim yerleri,
yeterli örnek hane sayısına ulaşılamayacağı düşünüldüğünden kapsam dışı bırakılmıştır.
Örneklem hanehalkı sağlık harcamalarını İstatistikî Bölge Birimleri Sınıflaması Düzey 1
(İBBS Düzey 1) (Tablo 12) kır-kent ayrımına göre (12*2=24), katastrofik sağlık harcamaları
ise Türkiye toplamı bazında tahmin verecek şekilde tasarlanmıştır.
53
Tablo 12. İstatistikî Bölge Birimleri Sınıflaması 1 (İBBS1)
Bölge adı İl adı Bölge adı İl adı
TR1 İstanbul İstanbul Amasya
Balıkesir Bartın
Çanakkale Çankırı
TR2 Batı Marmara Edirne Çorum
Kırklareli Karabük
TR8 Batı Karadeniz
Tekirdağ Kastamonu
Afyonkarahisar Samsun
Aydın Sinop
Denizli Tokat
İzmir Zonguldak
TR3 Ege
Kütahya Artvin
Manisa Bayburt
Muğla Giresun
Uşak TR9 Doğu Karadeniz Gümüşhane
Bilecik Ordu
Bolu Rize
Bursa Trabzon
Düzce Ağrı
TR4 Doğu Marmara
Eskişehir Ardahan
Kocaeli Erzincan
Sakarya TRA Kuzeydoğu Anadolu Erzurum
Yalova Iğdır
Ankara Kars
TR5 Batı Anadolu Karaman Muş
Konya Bingöl
Adana Bitlis
Antalya Elazığ
Burdur TRB Ortadoğu Anadolu Hakkari
Hatay Malatya
TR6 Akdeniz
Isparta Tunceli
Kahramanmaraş Van
Mersin Adıyaman
Osmaniye Batman
Aksaray Diyarbakır
Kayseri Gaziantep
Kırıkkale Kilis
TRC Güneydoğu Anadolu
Kırşehir Mardin
TR7 Orta Anadolu
Nevşehir Siirt
Niğde Şanlıurfa
Sivas Şırnak
Yozgat
54
Örnekleme yöntemi olarak tabakalı iki aşamalı küme örneklemesi yöntemi kullanılmıştır.
Dışsal tabakalama kriteri olarak İBBS Düzey 1 kır–kent ayrımı kullanılmıştır (Nüfusu 20.000
ve altında olan yerleşim yerleri kır, nüfusu 20.001 ve üstünde olan yerleşim yerleri kent
olarak ele alınmıştır).
Birinci aşamada ortalama 100 hane adresi ihtiva eden kümeler (bloklar) içerisinden bloklar
seçilirken, ikinci aşamada ise her kümeden hane adresleri seçilmiştir. Yani, ilk aşamada
örnekleme birimi olarak kümeler (bloklar); ikinci aşamada ise nihai örnekleme birimi olarak
haneler seçilmiştir. Her iki aşamada seçimler sistematik örnekleme yöntemi kullanılarak
yapılmıştır.
Kent yerleşim yerlerinde; örnek olarak seçilen 1.319 bloktan toplam 15.828 hane adresi (her
bloktan 12 hane adresi), kır yerleşim yerlerinde ise; örnek olarak seçilen 991 bloktan toplam
9.910 hane seçilmiştir (her bloktan 10 hane adresi). Toplam örnek hacmi 25.738 hane adresi
olarak belirlenmiştir. Bu nedenle araştırma sonuçları bölge (12 bölge) ve yerleşim yeri (kır,
kent) ayırımı dikkate alınarak ağırlıklandırılmıştır. Ağırlıkların hesaplanmasında;
P1= İlgili tabakadaki küme seçilme olasılığı

P2= İlgili kümede hane seçilme olasılığı
Wh: Ağırlık
fh= P1 x P2
Wh= 1/fh
Formülleri kullanılmıştır. P1 ve P2 olasılıkları örnekleme tasarımında birlikte çalışılan
Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) tarafından (Adrese dayalı nüfus kayıt sistemi verilerine
dayanılarak) hesaplanmıştır.
Cevapsızlık hızı aşağıdaki formüle göre hesaplanmış, kompleks analizlerde kullanılacak

ağırlıkların hesaplanmasında kullanılmıştır.
Doldurulan anket sayısı

Rh= –––––––––––––––––––––––––––
Örnek büyüklüğü
Rh= h tabakasındaki cevaplama hızı
Cevapsızlık hızı hesaplanırken kapsam dışı olan haneler örnek büyüklüğünden düşülmüştür.
Cevapsızlık hızı eklenmiş ağırlıklar TÜİK Türkiye 2012 nüfus tahminlerine göre, kır/kent ve
12 bölge esas alınarak standardize edilmiştir. Standardize ağırlıklara göre yapılan
55
hesaplamalarda cinsiyet dağılımlarının %49-51 arasında bulunması üzerine başka düzeltme
yapılmamıştır.
3.2. Anket Formu ve Mobil Anket Yazılım Sisteminin Geliştirilmesi

Veri toplama tekniği olarak anket kullanılmıştır. Anket geliştirilirken daha önceki Ulusal
Sağlık Hesapları Hanehalkı Sağlık Harcamaları Araştırması (2002), Formal ve İnformal
Hanehalkı Sağlık Harcaması Araştırması (2006) ve TÜİK tarafından yapılan araştırmalarda
kullanılan anket formları incelenmiş ve İdare ve TÜİK yetkililerinin görüşleri alındıktan ve ön
uygulamada test edildikten sonra ankete son şekli verilmiştir (Ek 1). Buna göre anket formu
adres bilgilerinin ve ziyaret sonuçlarının alındığı bir kapak sayfasından sonra hanehalkı
bireyleri ile ilgili tanımlayıcı soruların olduğu A Bölümü ile sağlık hizmeti kullanımı ve
harcamalarının tespit edildiği B, C ve D Bölümlerinden ve hanehalkının toplam gelir ve
tüketim harcamaları ile sağlık harcamalarının hanehalkı bütçesi üzerindeki etkisini tespit
etmeye yönelik E Bölümü ve uygulayıcıların (anketör, ekip başı ve denetçi) görüş ve
önerilerinin alındığı sorular ve sağlık hizmeti sunucuları ile ilgili kişi ve kuruluşlar listesi yer
almaktadır. Anket formunun bölümlerine ilişkin soru numaraları ve akış diyagramı aşağıda
görüldüğü gibidir.
56
Şekil 1. Anket Sorularının Genel Akışı
57
Şekil 1'de görüldüğü gibi anket uygulaması anketörün kullanıcı adı ve şifresini girmesi ile
birlikte başlamaktadır. Anketör bilgileri alındıktan sonra anketörün karşısına kendisine atanan
listede bulunan hane numaraları ile ilgili bilgileri görebileceği bir ekran çıkmaktadır. Anketör
hanelere ulaştığında araştırmayı kısaca tanıttıktan sonra hane reisi ile yapacağı görüşmeye ilk
olarak 001-004 sorularını kapsayan ve hanehalkı bireylerini tanımaya yönelik soruları ileterek
başlamaktadır. Bu soruların devamında 005-017 sorularını içeren bölümde ise hanehalkı
bilgileri ile ilgili sorular yöneltilmektedir.
Hanehalkı ile ilgili genel bilgilerin alındığı ve A soru seti olarak adlandırılan bu bölümde yer
alan 014, 016 ve 017 nolu sorular sağlık hizmeti kullanımı ve harcamaların tespit edilmesi için
temel oluşturan sorulardır. Bu sorular içerisinden 014 nolu soru bireylerin son altı ay içerisinde
herhangi bir yataklı tedavi kuruluşuna yatıp yatmadıkları durumunu sorgulamaktadır.
Yanıtlayıcıların bu soruya evet yanıtını vermeleri durumunda sağlık hizmeti kullanımı ve
harcamalarının tespit edildiği 2. bölümün B soru seti grubunda yer alan 101 nolu soruya
geçilmekte, 101-146 arasındaki sorular ile bu yatış sırasında yapılan harcamalar
sorgulanmaktadır.
A soru seti altında yer alan sorulardan bir diğeri olan 016 nolu soru ise son iki hafta içerisinde
bireylerin herhangi bir sağlık sorunu yaşayıp yaşamadıkları durumunu sorgulamaktadır.
harcamalarının tespit edildiği 2. bölümün C soru seti grubunda yer alan 201 nolu soruya
geçilmekte ve 201-267 arasındaki sorular ile kendi kendine tedavi, sağlık personeli/kurumuna
başvuru ve geleneksel sağlık hizmetleri için yapılan harcamalar sorgulanmaktadır.
A soru seti altında yer alan sorulardan bir diğeri olan 017 nolu soru ise bireylerin son iki hafta
içerisinde koruyucu sağlık hizmetlerinden yararlanma durumunu sorgulamaktadır.
harcamaların tespit edildiği 2. bölümün D soru seti grubunda yer alan 301 nolu soruya
geçilmekte ve 301-346 arasındaki sorular ile koruyucu sağlık hizmetleri için yapılan harcamalar
sorgulanmaktadır.
E bölümü gelir, harcama ve yapılan harcama ile ilgili algı durumu sorularından oluşmaktadır.
Bu bölümde yer alan sorular da tüm hanehalkı ile ilgili olduğu için gidilen her hanede yalnızca
bir kez hane reisine yöneltilen, hane reisinin olmadığı durumda ise hane reisi yerine o hanede
cevap verebilecek kapasitede bulunan hane üyesine sorulmaktadır.
58
Anket bölümlerinin içerdiği soru sayıları incelendiğinde Anketin A bölümünde 17, B
bölümünde 44, C bölümünde 66, D bölümünde 44 ve E bölümünde 3 olmak üzere toplam 174
sorudan oluştuğu görülmektedir, bu soruların 24’ü açık uçludur. Anket bölümleri soruları
aşağıdaki gibi özetlenmiştir.
A Bölümü: Hane Halkı Bireylerinin Demografik ve Sosyo Ekonomik Özellikleri
• Hanehalkı bireylerinin doğum tarihi, cinsiyet, eğitim, medeni durumu, çalışma statüsü,
sağlık sigortası durumu, genel sağlık durumu,
• Son altı ay içinde yataklı tedavi kurumuna yatış durumu
• Son iki hafta içinde sağlık sorunu yaşama durumu
• Son iki hafta içinde koruyucu sağlık hizmeti ve aşılama gibi nedenlerle herhangi bir
kişi veya kuruma başvurma durumu
B Bölümü: Yataklı Tedavi Kuruluşlarına Yatışla Sonuçlanan Olaylar ve Harcamalar
• Yataklı tedavi kurumuna yatış sayısı
• Yataklı tedavi kurumunun türü
• Yataklı tedavi kurumuna kabul şekli
• Yataklı tedavi kurumuna yatış sebebi
• Kurum içi ilaç, laboratuvar testi, teşhis görüntüleme hizmetleri, tıbbi cihaz ve tıbbi
malzeme ile diğer mal ve hizmetlerin kullanımı ve yapılan harcamalar
• Kurum dışı ilaç, laboratuvar testi, teşhis görüntüleme hizmetleri, tıbbi cihaz ve tıbbi
malzeme ile diğer mal ve hizmetlerin kullanımı ve yapılan fatura dışı harcamalar
• Sağlık personeline fatura dışı verilen para
• Hediye ve bağış için yapılan harcama
• Hastanede yatılan süre içinde dışarıdan alınan hizmetler için yapılan harcama
• Ulaşım, yemek, konaklama ve refakatçi için yapılan harcamalar
• Geri ödeme/yardım miktarı
C Bölümü: Yaşanılan Sağlık Sorunları ve İlgili Harcamalar
• Bir sağlık sorunu yaşayanların sayısı
• Yaşanılan sağlık sorununu (sorunlarını) çözmek için neler yapıldığı ve alt detayları
o Hiçbir şey yapmama

59
o Kendi kendine ve/veya başkalarının yardımı ile tedavi kullanılan hizmetler
(ilaç, laboratuvar, görüntüleme, tıbbi malzeme, tıbbi cihaz) ve buna ilişkin
harcamalar
o Sağlık sorunu nedeniyle başvurulan sağlık kurumu, kullanılan hizmetler (ilaç,

laboratuvar, görüntüleme, tıbbi malzeme, tıbbi cihaz) ayakta sağlık hizmeti
kullanımı ve bununla ilgili harcamalar
o Geleneksel sağlıkçılara başvuru ve bununla ilgili harcamalar
• Kişi ve/veya kuruma yapılan fatura dışı harcamalar
• Hediye, bağış için yapılan harcama
• Hizmet ve alım sırasında dışarıdan alınan hizmetler için yapılan harcama
• Ulaşım, konaklama, yemek ve refakatçi için yapılan harcamalar
D Bölümü: Hastalık Dışı Nedenle Ayakta Sağlık Hizmeti Kullanımı ve İlgili Harcamalar
• Hastalık dışı nedenle ayakta sağlık hizmeti kullanımı sayısı
• Başvurulan kurumunun türü
• İlaç, laboratuvar testi, teşhis görüntüleme hizmetleri, tıbbi cihaz ve tıbbi malzeme ile
diğer mal ve hizmetlerin kullanımı ve yapılan harcamalar
• Kuruma/sağlık personeline fatura dışı yapılan harcamalar/ödemeler
• Hediye ve bağış için yapılan harcama
• Hizmet alımı sırasında dışarıdan alınan hizmetler için yapılan harcama
• Ulaşım, konaklama, yemek ve refakatçi için yapılan harcamaları
E Bölümü: Hanehalkı Gelir ve Tüketim Harcamaları
• Hanehalkı gelir ve servet durumu
• Hanehalkı tüketim harcamaları
• Sağlık harcamasının hanehalkı bütçesi üzerindeki etkisine ilişkin algı
Yukarıda da görüldüğü gibi geliştirilen anket çok kapsamlı olduğu için hem saha uygulaması
hem de veri girişi esnasında ortaya çıkması muhtemel olan hataları ortadan kaldıracak şekilde
bir çözüm geliştirilmiş ve bu bağlamda, veri toplama sürecinin kalitesini artırmak ve kontrol
60
altına almak için önceki çalışmalarda kullanılan kâğıt-kalem anketi yöntemi yerine anketlerin
tabletler yoluyla uygulanmasına karar verilmiş ve birbirleri ile uyumlu üç yazılım-donanım
bileşeninden oluşan bir veri toplama sistemi geliştirilmiştir. Böylece daha hızlı işletim, daha
hızlı veri transferi, veri güvenilirliği ve şifrelenmesi, çevrimdışı çalışabilme fonksiyonu, anket
kurallarının otomatik olarak kontrol edilmesi ve kuralların gerçekleştirilmesi, tekrar edilebilir
ve aktif/pasif olabilen anket bölümleri, anketörlerin çevrimiçi denetlenmesi ve etkileşime
geçilebilmesi, daha açık ve kullanılabilir kullanıcı arayüzü, anlık istatistikî çıktılar ve
grafikler, genişletilebilir veri tabanı kapasitesi gibi özelliklere sahip bir anket sistemi
tasarlanmıştır.
Bu proje için özel olarak geliştirilen bu sistem, tablet bilgisayarlar üzerinde çalışan mobil
anket uygulaması, mobil cihazlardan gelen ham verilerin toplandığı bulut veri tabanı ve mobil
cihazların üzerindeki anket uygulamalarının uzaktan yönetildiği ve denetlendiği anket
yönetim yazılımlarının bütününden oluşmaktadır.
Bunlardan mobil anket uygulaması Android mobil işletim sistemi üzerine geliştirilmiş bir
yazılım olup, baz aldığı kâğıt anketin fiziki yapısını, anketlerin mantıksal akış kurallarını ve
diğer özelliklerini yazılımsal olarak gerçekleştirmeyi sağlamaktadır. Yazılım, ana kullanıcısı
olan anketörleri yönlendirmek ve kısıtlamak amacıyla bilgilendirme mesajlarını da içeren
sade ve kullanışlı bir kullanıcı ara-yüzüne sahip biçimde tasarlanmıştır. Saha çalışmasında
mobil anket uygulaması ile toplanan ham veriler mobil ağlar ve kablosuz ağlar kullanılarak;
çalışma için özel olarak ayrılmış bir bulut sunucunun üzerindeki veri tabanına kaydedilmek
üzere gönderilmektedir. Yazılım bu ağların erişime uygun olmadığı durumlarda çevrimdışı
olarak da çalışabilme özelliği ile tasarlanmıştır. Ayrıca yazılımda saha çalışmasının
verimliliğini ve geçerliliğini arttırmak amacıyla anket tarih-zaman bilgisi ile birlikte GPS
(Global Positioning System / Küresel Konumlama Sistemi) ve A-GPS (Assisted - Global
Positioning System / Yardımlı - Küresel Konumlama Sistemi) gibi donanımlar aracılıyla
alınan yüksek duyarlıklı konum bilgisini anket esnasında almakta ve bu bilgiyi anket
kayıtlarına eklemektedir. Tabletler üzerinde geliştirilen mobil anket uygulamasına sorular
arası olası çelişkileri ortadan kaldırmaya yönelik bir takım mantıksal kısıtlılıklar eklenmiştir.
Böylece anketi yapan kişinin en az eforla daha çok ankete ve anketi yaptığı kişiye
odaklanması sağlanmıştır. Anketörün karşılaştığı sorunları merkeze iletmesi de yine tabletler
üzerinden gerçekleşebildiği gibi anketörlere iletilebilecek kimi mesajların da anında sahadaki
anketörlere dağılması ve güncellemelerin yapılması da bu alt yapı sayesinde olanaklı hale
gelmiştir.
61
Gerçekleştirilen anket uygulamasında 10.1 inc’lik tablet kullanılmıştır. Android 4.0 işletim
sistemi üzerinde uygulama java dili ile gerçekleştirilmiştir. Yaklaşık 9 MB (megabyte)’lık
yazılımlar güncellenmeye ihtiyaç duyulması halinde gün başında güncellenmiştir. Bunun için
sistem üzerinde güncellemeyi pratik hale getirecek yapılar üzerinde çalışılmıştır. Aynı
zamanda anketöre gün içinde yapacağı anketlere ait adres bilgileri de bölge temsilcilerinin
denetiminde yüklenmiştir. Ayrıca sistem üzerindeki verilerin eksiksiz aktarılmasına ilişkin
güvenlik tedbirleri de alınmıştır.
Bu proje için özel olarak geliştirilen Anket Yönetim Paneli (AYP) Windows 8 işletim sistemi
üzerinde çalışması için geliştirilmiş bir uygulama olup bu yazılım saha çalışmasına paralel
olarak çevrimiçi veri sağlamaktadır. Saha çalışmasını denetlemek amacıyla üretilen anket
bazlı bu veriler bölge, il, saha denetçisi ve anketör bazında ayrı ayrı ya da ortak olarak
görüntülenebilmektedir. Bunun yanı sıra sistemde tanımlı her ankete ilişkin durum, konum ve
süre bilgileri de ayrı olarak çevrimiçi olarak görüntülenebilmektedir. Bunlar sayesinde
anketörlerin iş ciddiyetleri ve anketlerin tutarlılıkları arttırılmıştır. Yazılım veri görüntüleme
işlemlerine ek olarak, sayısal ve grafiksel raporlar da üretmektedir. Ayrıca bu çıktılar SPSS ve
Microsoft Excel gibi programlarla kullanım için de uyumlu bir biçime de dönüştürülmüştür.
Yazılım, anket çalışmasında yer alan denetleyicilerin yetki alanlarına göre farklı ara yüzlere
ve işlevlere de sahip olacak biçimde tasarlanıp gerçekleştirilmiştir. C# programlama dili
kullanılarak gerçekleştirilen ortam Windows 8 ortamında çalıştırılmaktadır. Program
hazırlandıktan sonra örneklem listesindeki tüm hane adresleri anket yönetim paneline
girilerek 12 bölge ve 81 ilde çalışacak saha koordinatörleri, saha denetçileri ve anketörlere
sorumlu oldukları haneler atanmış ve bölge/il ve anketör düzeyinde ziyaret sonuçlarının takip
edilmesi mümkün hale getirilmiştir. Böylece bölge/il ve anketör düzeyinde ziyaret
sonuçlarında sistematik bir eğilimin (örneğin belirli bölge ve ilde ve belirli anketörler
tarafından yapılan ziyaretlerde görüşmenin diğer bölge/il ve anketörlere göre çok daha fazla
ret edilmesi gibi) olup olmadığının belirlenmesi sağlanmış ve gerekli önlemlerin alınması
kolaylaşmıştır.
Geliştirilen veri toplama sisteminin son bileşeni ise bulut veri tabanıdır. Bu yazılım bileşeni,
içerisinde bulundurduğu veri tabanı ile saha çalışmasında toplanan verilerin saklanmasını
sağlamaktadır. Ayrıca veri tabanının yönetimi için geliştirilmiş olan sunucu yazılımı üç
katmanlı bir veri koruma sistemine sahip olarak geliştirilmiştir. Şekil 2'de görülen veri tabanı
bulut sisteminde konum ve süre bilgileri GPS sistemi yardımı ile uydudan alındıktan sonra
tabletlere yüklenmekte daha sonra mobil anket uygulaması gerçekleştirilmektedir. Sunucu
62
yazılımı üzerinden veri alışverişi sağlanarak veri kayıtlarının bulut veri tabanına aktarımı
gerçekleşmekte ve verilerin bu sistemde güvenli ve her an ulaşılabilir bir şekilde saklanması
sağlanabilmektedir.
Şekil 2. Veri Toplama Sistemi
Erişilebilirliğinin, kullanımının, yönetiminin ve genişletilebilirliğinin yüksek olması sebebiyle

bu bileşen için bulut teknolojisi tercih edilmiştir. Proje süresince kiralanan Microsoft Azure
sunucu ürününün üzerinde C# dili ile MS SQL uygulaması geliştirilmiştir. Toplamda yaklaşık
1GB (Gigabyte)’lık yer kaplayan sonuçların bu veri tabanı üzerinde kesintisiz, kayıpsız ve
sorunsuz biçimde tutulması sağlanmıştır. Veritabanı üzerinde olası hatalı işlemleri azaltmak
ve gerektiğinde veri geri dönüşlerini sağlamak için hiç bir verinin silinmesine izin
verilmemiştir. Toplam 150 GB kapasiteli bir veri sunucusu yeterli olmuştur. Ayrıca bu sistem
sayesinde proje sonlandığında bir sunucu bilgisayar fazlalığı yaşanmamış ve elektrik kesintisi,
network, disk, işletim sistemi gibi ortaya çıkabilecek işletim sorunlarının önüne geçilmiştir.
Çalışmada mobil anket uygulaması için donanım açısından 3G (3rd Generation-3. Nesil) ve
GPS (Global Positioning System) özellikli 250 tablet kullanılmış ve Türkiye’nin 81 ilinde
yapılan anket çalışmasının sonuçları tek bir veri tabanına aktarılmış ve bunun için yapılan
anketlerin denetimi 12 farklı bölge koordinatörü ve ekip başları tarafından Anket Yönetim
Paneli aracılığı ile günlük olarak yapılan anketlerin takip edilmesi yoluyla gerçekleştirilmiştir.
63
Saha çalışmasında yer alacak anketör ve ekip şefleri için mobil anket uygulamasına yardımcı
olması için anket yazılım programı kullanım kılavuzu (Ek 3) ile saha çalışması sırasında yol
gösterici, izlenecek yöntem ve kurallar hakkında açıklayıcı olması amacıyla rehber görüşmeci
el kitabı (Ek 2) hazırlanmıştır. Görüşmeci el kitabının kapsamı olası cevap örnekleri ve
verilecek şüpheli cevaplarda yapılması gerekenlerden oluşmuştur. Görüşmeci el
kitapçıklarında araştırmanın nasıl yürütüleceğine ilişkin esaslar, saha çalışmasında dikkat
edilmesi gereken hususlar, anketörlerin, ekip şeflerinin ve saha koordinatörlerinin
benimsemesi gereken davranış biçimi ve diğer görev ve sorumlulukları gibi konulara yer
verilmiştir. Böylece anketör yanlılığının anket uygulanırken en aza indirgenmesi
hedeflenmiştir. Görüşmeci el kitapları saha elemanlarına hem elektronik ortamda tabletlere
yüklenerek hem de basılı kitapçık şeklinde dağıtılmıştır.
3.3. Saha Çalışanlarının Eğitimi

Ön uygulama ve asıl saha çalışmasına geçmeden önce anketör yanlılığını en aza indirmek ve
veri toplama sürecini standardize etmek amacıyla anketör eğitimleri yapılmıştır. Anketörlerin
eğitiminden önce pilot uygulama öncesi ve sonrası olmak üzere iki kez eğiticilerin eğitimi
yapılmıştır.
Eğiticilerin eğitiminde hedef kitle olarak saha koordinatörleri ve ekip şefleri seçilmiş ve bu
eğitimler proje yürütücüsü ve anket yazılım programını hazırlayan yazılım mühendisleri
tarafından verilmiş ve eğitimlere gözlemci olarak İdareden yetkililer de katılmıştır.
İlk eğiticilerin eğitimi 15 Ağustos 2013 günü yapılmış ve bu eğitime toplam 55 kişi katılmıştır
(Bkz. I. İlerleme Raporu). Eğitim, iki oturum halinde tam gün olarak gerçekleştirilmiştir (Bkz.
I. İlerleme Raporu). İlk oturumda Proje Yürütücüsü tarafından projenin amacı ve hedefi,
kapsamı, süresi, metodolojisi, proje organizasyonu, saha uygulamasının nasıl gerçekleşeceği,
köylerde anket yapılacak hanelerin nasıl belirleneceği (sistematik örnekleme yaklaşımı), saha
araştırmasında karşılaşılan soruların nasıl çözüleceği, tabletlerin çalışmaması, bozulması,
kırılması ve yedek tablete hemen ulaşılmaması durumunda basılı anket formlarının nasıl
kullanılacağı, anketör davranışı ve görüşme sırasında dikkat edilmesi gereken hususlar,
projenin riskli ve güçlü yönleri, veri toplama aracı olarak kullanılacak anket formunun yapısı
ve içeriği, proje ile ilgili veri ve bilgilerin gizliliği gibi konular hakkında ayrıntılı ve teorik
bilgiler verilmiştir. Teorik eğitimde sağlık harcaması kavramı ve harcama türleri (formal,
informal ve katastrofik sağlık harcamasının ne olduğu), sağlık harcamalarının hizmet
sunucularına göre (Sağlık Bakanlığı, üniversite, özel gibi), fonksiyonlarına (ilaç, laboratuvar,
64
görüntüleme gibi) ve türlerine (ayni, nakdi, hediye gibi) göre ayrımı anlatılmıştır. İkinci
oturumda ise anket formu tabletlere yüklenmiş anket yazılım programı üzerinden anlatılmıştır.
Bu bölümde anket formundaki her bir soru tek tek okunarak anket yazılım programı
tanıtılmıştır. Bu oturumda özellikle ön uygulamada görev alacak 12 anketör ve 3 ekip başına
anketin tabletler yoluyla uygulaması gösterilmiştir. Böylece katılımcıların tabletler üzerinden
uygulama yapması sağlanarak öğrenmeleri güçlendirilmiş ve anket programını
kullandıklarından emin olunmuştur. Ayrıca eğitimlerde saha koordinatörlerine sahadaki
günlük faaliyetlerin izlenmesi açısından Anket Yönetim Paneli’nin kullanılması hakkında da
bilgi verilerek her saha koordinatörünün sisteme ancak kendi adına tanımlanmış şifrelerle
girebileceği, sisteme girerek kendine bağlı olarak çalışacak ekip başlarını ve anketörleri ve
bunlara atanmış haneleri ve ziyaret sonuçlarını görebilecekleri açıklanmıştır.
İkinci eğiticilerin eğitimi faaliyeti ise ön uygulamadan sonra 21.08.2013 günü yapılmış ve bu
eğitime toplam 33 kişi katılmıştır (Bkz. I. İlerleme Raporu). Eğiticilerin eğitimi olarak
planlanan bu ikinci eğitim programında (Bkz. I. İlerleme Raporu) birinci eğitime katılan saha
koordinatörlerinin eğitimlerini pekiştirmek ve onları bölgelerde yapılacak anketör
eğitimlerine hazırlamak amaçlandığı için araştırmanın amacı, kuramsal çerçevesi, kapsamı,
metodolojisi gibi teorik konular üzerinde tekrar durmadan doğrudan anket yazılım programı
üzerinden eğitim verilmiş ve tüm saha koordinatörlerinin tabletler üzerinden örnek uygulama
yapması sağlanmıştır. Proje Yürütücüsü ilk eğitimde olduğu gibi bu eğitimde de tek tek
soruları tanıtmış ve uygulamada karşılaşılabilecek sorunlar ve çözümler konusunda bilgi
vermiştir.
Gerçekleşen bu iki eğiticilerin eğitimi faaliyetinden sonra 23.08.2013 ve 24.08.2013 tarihleri

arasında iki gün süren bölgesel anketör eğitimleri yapılmıştır. TR1 İstanbul ve TR2 Batı
Marmara bölgeleri için İstanbul ilinde, TR3 Ege bölgesi için İzmir ilinde, TR4 Doğu Marmara
bölgesi için Bursa ilinde, TR5 Batı Anadolu bölgesi için Ankara ilinde, TR6 Akdeniz bölgesi
için Adana ilinde, TR7 Orta Anadolu bölgesi için Kayseri ilinde, TR8 Batı Karadeniz bölgesi
için Samsun ilinde, TR9 Doğu Karadeniz bölgesi için Trabzon ilinde, TRA Kuzeydoğu
Anadolu bölgesi için Erzurum ilinde, TRB Ortadoğu Anadolu bölgesi için Malatya ilinde,
TRC Güneydoğu Anadolu bölgesi için Diyarbakır ilinde olmak üzere toplam 11 bölgede
anketör eğitimleri gerçekleştirilmiştir. İlk iki eğitim proje yürütücüsü ve yazılım mühendisleri
tarafından tabletler üzerinden verilirken, bölgesel eğitimler ağırlıklı olarak ilk iki eğitim
programına katılan ve proje yürütücüsü tarafından eğitim verme konusunda yetkin görülen
saha koordinatörleri ile yazılım mühendisleri tarafından verilmiş ve Hacettepe Üniversitesi
65
Proje Ekibi de bölgesel eğitimlerde aktif rol almıştır. Bölgesel anketör eğitimlerine toplam
226 kişi katılmıştır (Bkz. I. İlerleme Raporu). Bölgesel eğitimlerde anketörlere proje hakkında
ve saha organizasyonu hakkında bilgi verildikten sonra anket yazılım programı tanıtılmış,
anketteki sorular tek tek açıklanmış ve eğitime katılan herkesin tabletler üzerinde uygulama
yapması sağlanmıştır.
Ancak iki aylık saha çalışması süresince çalışmayı bırakan anketörler olduğu için Adana,
Ankara, Antalya, Bursa, Çanakkale, Diyarbakır, Edirne, Erzurum, İstanbul, İzmir, Kırklareli,
Malatya, Niğde, Trabzon ve Zonguldak olmak üzere 15 ilde ilave anketör eğitimlerine ihtiyaç
duyulmuş ve bu eğitimlerde toplam 123 anketör eğitilmiştir (Bkz. I. İlerleme Raporu). Tüm
eğitimler proje yürütücüsü tarafından ön uygulama öncesi ve sonrası verilen eğiticilerin
eğitimi programlarına katılan saha koordinatörleri tarafından yapılmış ve eğitimlerin
görüntüsü kayıt altına alınmıştır (Bkz. I. İlerleme Raporu).
Ayrıca, gerek yapılan saha denetimlerinde tespit edilen hatalar gerekse veri tabanına akan
verilerin günlük olarak izlenmesi sonucu bulunan hatalar üzerinden saha çalışanlarına uyarı
eğitimleri verilmiştir.
Eğitimlerden önce tüm saha personeline basılı anket formu, görüşmeci el kitabı, yazılım
kullanma kılavuzu, yaka kartları, örneklem bilgileri, saha çalışması planı, çalışma için gerekli
izin yazıları ve tabletler teslim edilmiştir.
Eğitimler bunlarla sınırlı olmayıp ayrıca Vera Araştırma ve Danışmanlık Şirketinden

bağımsız olarak proje yürütücüsüne bağlı olarak 12 bölgede çalışan ve farklı üniversitelerde
öğretim elemanı olarak görev yapan saha kontrolörlerine de 28.08.2013 günü eğitim
verilmiştir. Eğitime toplam 12 çalışma bölgesinde görev alacak 11 saha kontrolörü katılmıştır
(Bkz. I. İlerleme Raporu). Eğitimde projenin amacı ve hedefi, kapsamı, süresi, metodolojisi,
proje ve saha organizasyonu, veri toplama aracı olarak kullanılacak anket formunun yapısı ve
içeriği, proje ile ilgili veri ve bilgilerin gizliliği gibi konular hakkında ayrıntılı bilgiler
verilmiştir. Ayrıca saha kontrolörlerine anket yazılım programı ve anket yönetim paneli
tanıtılarak, kontrolörlerin sahada yapacakları denetim faaliyetlerinde anket yönetim
panelinden nasıl yararlanacakları, denetim işlerini nasıl yapacakları, denetleyecekleri illere
gittiklerinde nasıl bir yol izleyecekleri anlatılmıştır. Kontrolörlere önce il sağlık
müdürlüklerinde proje ile ilgili görevlendirilmiş kişileri ziyaret etmeleri gerektiği, sahadaki
anketörlerin kılık kıyafet ve davranışlarını gözlemlemeleri, her ilde yapılan anketlerin en az
%2'sini denetlemeleri, bunun için anket yönetim panelinde ziyaret ettikleri her bir ilde yapılan
ve yapılmayan anketlerle ilgili bilgileri takip etmeleri, kontrollerini sadece yapılan anketler
66
üzerinden değil aynı zamanda görüşmeyi red etti, evde yoktu ve adres bulunamadı gibi
nedenlerle anket yapılamayan haneler üzerinden de yapmaları gerektiği, anket yapılan
hanelerde herkesle görüşülüp görüşülmediğini, son 6 ay içinde hastaneye yattığı halde
yatmadı görülen kişileri, son iki hafta içinde sağlık sorunu yaşadığı halde yönetim panelinde
sağlık sorunu yaşamadı görünen ve son iki hafta içinde haneden herhangi bir kişi sağlık
sorunu yaşamaksızın bir sağlık hizmeti aldığı halde anket yönetim panelinde sağlık hizmeti
almadı görülen haneleri ve tespit ederek denetim yapmaları gerektiği bilgisi verilmiştir. Saha
kontrolörleri denetimlerini bu kapsamda hazırlanan kontrol listesine göre yürütmüşler (Bkz.
II. İlerleme Raporu) ve denetledikleri her il için bir rapor hazırlamışlardır.
Tablo 13'de Hacettepe saha kontrolörleri tarafından kontrol edilen hanelerin sayısı yer
almaktadır. Buna göre örneklem hacmindeki toplam 25.738 hane içerisinden, 1.298 (%5)
hanenin kontrol edildiği bölgesel açıdan ise %4 ile %9 arasında kontrolün yapıldığı
görülmektedir.
Tablo 13. Hacettepe Saha Kontrolörleri Tarafından Kontrol Edilen Hanelerin Sayı ve
Yüzdesi
Bölge Adı Örnekleme Çıkan Kontrol Edilen Kontrol Edilen
Hane Sayısı Hane Sayısı Hane Yüzdesi
TR1 İstanbul 3.084 126 0,04
TR2 Batı Marmara 1.834 81 0,04
TR3 Ege 3.096 149 0,05
TR4 Doğu Marmara 2.402 124 0,05
TR5 Batı Anadolu 2.382 108 0,05
TR6 Akdeniz 2.834 142 0,05
TR7 Orta Anadolu 1.810 90 0,05
TR8 Batı Karadeniz 1.988 103 0,05
TR9 Doğu Karadeniz 1.512 137 0,09
TRA Kuzeydoğu Anadolu 1.210 51 0,04
TRB Ortadoğu Anadolu 1.514 68 0,04
TRC Güneydoğu Anadolu 2.072 119 0,06
Toplam 25.738 1298 0,05
3.4. Ön Uygulama
Ön uygulama, asıl saha çalışmasına geçmeden önce anket yazılım programının test edilmesi,
saha uygulamasının yönetimi ve organizasyonu ile ilgili sorunların önceden görülüp
çözülmesi ve asıl saha çalışması öncesi eksiklerin saptanması amacıyla gerçekleştirilmiştir.
67
Araştırmanın ön uygulaması 16-20 Ağustos 2013 tarihleri arasında Ankara ilinde 50'si kent,
20'si kır ve üç köyde 10’ar haneden 30 hane olmak üzere toplam 100 haneyi kapsamıştır. Ön
uygulama aşamasında saha çalışmalarının organizasyonu ve yönetimi, anket formunun içeriği,
soruların anlaşılırlığı ve yazılım programının çalışıp çalışmadığı, tabletler yoluyla yapılan
anketlerin veri tabanına doğru akıp akmadığı ve verilerin SPSS (Statistical Package for the
Social Sciences) programına dönüştürülüp dönüştürülemediği gibi hususlar test edilmiştir.
Ön uygulama bu açıdan değerlendirildiğinde saha çalışanlarının ilgili mahallelere nakli ve

koordinasyonu ile ilgili bir sorun olmadığı, soruların anlaşılır, anket yazılım programının
kullanılabilir olduğu ve herhangi bir hata üretmediği belirlenmiştir. Ön uygulamaya ilişkin
veri tabanı incelendiğinde ise sahada tabletler yoluyla toplanan anket verilerinin bulut sisteme
sorunsuz bir şekilde aktığı ve SPSS veri tabanı (Bkz. I. İlerleme Raporu) formatına
dönüştürülebildiği görülmüştür.
Ön uygulama cevap verme düzeyi açısından incelendiğinde örneklem listesindeki 100

haneden 46’sı ile görüşüldüğü, 10 hanenin adresinin bulunmadığı, 24 hanenin ankete
katılmayı reddettiği ve 15 hanenin evde bulunmadığı ortaya çıkmıştır (Grafik 11).
Grafik 11. Ön Uygulama Ziyaret Sonucu
Ön uygulama sonuçları tek tek değerlendirildiğinde; en temel sorun “görüşmeyi reddetti”

olarak bulunmuştur. Bu sorunun nedenleri saha denetçileri ve koordinatörleri ile müzakere
edildiğinde; görüşmenin reddedilmesinin temelde hane halklarının güvenlik kaygısı nedeniyle
ortaya çıktığı, özellikle site türü yerleşim yerlerinde site girişlerindeki güvenlik görevlilerinin
anketörleri içeriye dahi almadığı belirtilmiştir. Bu sorunu aşmak ve ziyaret edilen hanelere
68
daha fazla güven telkin edebilmek için projenin Sağlık Bakanlığı ve Hacettepe Üniversitesi
ortaklığında yürütülen bir proje olduğuna dikkat çekmenin önemli ve etkili olabileceği
değerlendirilmiş ve bu çerçevede saha çalışanları için Sağlık Bakanlığı ve Hacettepe
Üniversitesi logolarının olduğu tişört yaptırılmasına karar verilmiştir. Ziyaret edilen hanelerle
görüşülememesi ile ilgili ikinci önemli neden ise hanenin “evde bulunmaması”dır. Bu sorunla
bu kadar yüksek oranda karşılaşma sebebinin ön uygulama için planlanan sürenin kısa olması
nedeniyle ikinci ve üçüncü ziyaretlerin hemen ertesi gün yapılmış olmasıdır. Asıl çalışmada
bu durumla karşılaşmamak için ikinci ve üçüncü ziyaretlerin aynı günde yapılmaması
gerektiği, ikinci ve üçüncü ziyaretlerden boş dönmemek için komşudan evde olmayan
hanenin ne zaman döneceği ile ilgili yaklaşık bir tarih alınması ve ikinci ve üçüncü
ziyaretlerin buna göre planlanması gerektiği belirtilmiş ve bu durum anket yönetim paneli
üzerinden de takip edilmiştir.
Tablo 14. Ön Uygulama Ziyaret Sonucu Bulguları

Toplam
Görüşülen Adres Evde
İl İlçe Mahalle/ Köy Ret Boş Ev Gidilen
Hane Bulamama Yok
Hane
Ankara Altındağ Ali Ersoy 2 - 8 - 10
Ankara Çankaya Aşağı Öveçler 4 3 - - 3 10
Ankara Keçiören Aşağı Eğlence 4 5 - - 1 10
Ankara Sincan Atatürk 5 2 - - 3 10
Ankara Yenimahalle Anadolu 3 3 2 2 10
Ankara Polatlı Cumhuriyet 4 2 - 1 3 10
Ankara Polatlı İstiklal 3 3 - 1 3 10
Ankara Polatlı Avşar Köyü 9 1 - - 10
Ankara Polatlı Ömerler Köyü 5 2 - 3 - 10
Ankara Polatlı Uzunbey Köyü 7 3 - - 10
Toplam 46 24 10 5 15 100
Ön uygulamada köylerde cevap verme düzeyinin kentsel alanlara göre daha yüksek olduğu,
Altındağ gibi kentsel dönüşüm yaşanan yerlerde ise adres bulunamadı sonucu ile karşılaşma
riskinin diğerlerinden daha yüksek olduğu dikkat çekmektedir. Evde bulunmayan ya da o an
için müsait olmayan hanelerin üç kez ziyaret edilmesi gerekirken Altındağ, Çankaya ve
Keçiören ilçelerinde beş kez, Yenimahalle ve Sincan ilçelerinde dört kez, Polatlı merkezde ise
kısıtlı süreden dolayı üç kez ziyaret yapılmış olmasına rağmen ankete cevap verme oranı %46
olarak gerçekleşmiş ve görüşülmeyen 54 haneden 10’unun adres kaynaklı olduğu (inşaat,
adres ikinci konut, sürekli ikamet eden yok, boş konut, işyeri, inşaat, boş arsa, yıkık, harabe
69
vb. gibi nedenler) görülmüştür. Asıl saha araştırmasında bu durumla karşılaşmamak için ise
aşağıdaki kurallar geliştirilmiş ve saha çalışması boyunca bu kurallara uyulması konusuna
azami ölçüde dikkat edilmiştir.
• Saha çalışanları çalışmaya başlamadan önce il sağlık müdürlüklerini, kırsal yerlerde

ise ayrıca muhtarlıkları ziyaret edecekler ve sahada kaç anketörün çalışacağı, saha
çalışmasının hangi tarihler arasında yapılacağı ve günlük yapılan anket sayısının ne
olduğu gibi konularda bilgilendirmeler yapacaklardır.
• Görüşmenin reddedilmesi riskini minimize etmek ve hanelere güven verebilmek

amacıyla anketörler için Sağlık Bakanlığı ve Hacettepe Üniversitesi logolu tişört
bastırılacak ve saha çalışması boyunca bu tişörtlerin kullanılmasına azami ölçüde özen
gösterilecektir.
• Sahadan toplanan verilerin kalite güvencesini sağlamak için saha çalışması İdare,
Hacettepe bölge saha kontrolörleri, il sağlık müdürlükleri ve Vera Araştırma ve
Analitik Danışmanlık şirketinin Ankara ofisinde yapılacak telefon kontrolleri ile takip
edilecek ve değerlendirilecektir.
• İdare il sağlık müdürlüklerine proje hakkında resmi bilgilendirme yaparak iller

düzeyinde proje ile ilgili yetkili kişilerin belirlenmesini isteyecek ve görevlendirilen
müdürlük personelinin ismini Hacettepe Proje Yürütücüsü ve Vera Araştırma ve
Analitik Danışmanlık şirketine iletecektir.
• Anketörlerin adres bulunamadı, inşaat, işyeri vs gibi bahanelerle işin kolayına

kaçmasını önlemek amacıyla bu gibi durumları kanıtlamak üzere muhtardan imzalı
belge alınacaktır.
• Asıl araştırmanın başladığı ilk günden itibaren telefon kontrolleri yapılmaya

başlanacak ve yapılan telefon kontrollerinde katılımcıya hazırlanan kontrol listesinde
(Bkz. II. İlerleme Raporu) yer alan sorular yöneltilecek ve anketörün kendisine karşı
nasıl davrandığı sorulacaktır. Telefon görüşmeleri sırasında katılımcıdan alınan
cevaplarla anket yönetim paneline yansıyan cevaplar karşılaştırılacak ve herhangi bir
çelişki tespit edilirse anket iptal edilerek aynı hane farklı bir anketör tarafından tekrar
ziyaret edilecektir. Tüm telefon kontrolleri kayıt altına alınacak ve telefon kontrolleri
en az %10 düzeyinde gerçekleştirilecektir.
70
• Mevcut anketörlerin işten ayrılması halinde ilave anketör eğitimleri proje
yürütücüsünün izni ve onayı alınarak yapılacak ve tüm eğitimlerin görüntüleri kayıt
altına alınacaktır.
• Sokak ve binaların isim/numaralarının değişmiş olması durumunda eski

isim/numaralardan emin olunduktan sonra anket yapılacaktır.
• Gidilen adreste bina numarasının doğru, buna karşın bina isminin yanlış olması
durumunda bina ismi esas alınarak anket yapılacaktır.
• Yapılan hane ziyaretinde iş yoğunluğu nedeniyle (tarla, bahçe ve işyerinde olan)
evinde görüşülemeyen, geç saatlere kadar evine gelmeyen ve sonraki ziyaretlerde de
evinde olmayacağı anlaşılan kişilerle görüşmeler tarla, bahçe ve işyerinde yapılacak,
ancak böyle durumlarda alınan GPS koordinatları ile TUİK adres verileri
örtüşmeyeceği için bu durumlar anketörler tarafından ayrıca not edilecektir.
• Veri tabanı sürekli olarak izlenerek aşırı değerler olup olmadığı kontrol edilecek ve
Vera Araştırma ve Analitik Danışmanlık şirketi bilgilendirilerek ayrıca telefon
kontrolleri ile bu durum teyit edilecektir.
• İdarenin, il sağlık müdürlüklerinin, Hacettepe saha kontrolörlerinin ve Vera Araştırma
ve Analitik Danışmanlık şirketinin telefon kontrollerine takılan anketler tereddütsüz
iptal edilecektir.
• Üçüncü ziyarette de görüşmeyi reddettiği için anket yapılamayan kişiler gözden
çıkarılmayarak bu kişilerin yakalanması için bir sonraki görüşmeye ekip başları
eşliğinde gidilecek ve ziyaret edilen kişilere çalışmanın detayları ve önemi hakkında
bilgi verilecektir.
3.5. Asıl Saha Uygulaması

Saha çalışması 26 Ağustos 2013-12 Ekim 2013 tarihlerini kapsamıştır. Saha araştırmasının
sorunsuz şekilde yapılabilmesi için İdare tarafından tüm valiliklere proje hakkında
bilgilendirici bir resmi yazı gönderilmiş ve her il sağlık müdürlüğünde proje ile ilgili bir
kontak ismin görevlendirilmesi istenmiştir. Saha çalışanları ise anket yapmak üzere bir yere
intikal ettiklerinde önce il sağlık müdürlüklerindeki yöneticilerle temasa geçip bilgi vermişler,
köylerde ise ayrıca muhtara bilgi verdikten sonra ankete başlamışlardır.
Anket görüşmelerinde gizlilik esası gözetilmiş ve mobil anket formu hanehalkı üyelerine bu
hususta açıklama yapıldıktan ve rızaları alındıktan sonra uygulanmıştır. Anket uygulaması,
soruların anketör tarafından tam ve eksiksiz olarak sorulması ve elektronik ortamda
71
doldurulması ile gerçekleşmiştir. Görüşmeye önce hane reisi ile ya da mümkün değilse
hanedeki herkes hakkında bilgi sahibi olan reşit (18 yaş ve üzeri olacak) bir kişi ile başlanmış
ve hane üyelerinin listesinin oluşturulmasıyla devam edilmiştir. Anket hanede bulunan tüm
bireyleri kapsayacak (son 6 ay içerisinde haneden ayrılanlar ve vefat edenler dahil) şekilde
yapılmıştır. 18 yaşın üzerindeki bireylerle tek tek, 18 yaşından küçük bireyler için ise
hanehalkı reisi ya da yerine bakan kişi ile görüşülerek anket yapılmıştır. Görüşme yapılırken
evde olmayan hane halkı üyeleri için randevu alınmış ve aynı hane belirlenen tarihte tekrar
ziyaret edilmiştir. Evde bulunmayan hanelere en az üç ziyaret yapılmıştır. İkinci ve üçüncü
ziyaretlerin aynı gün olmamasına, haftanın başka bir gününde ve farklı saatte olmasına dikkat
edilmiş ve bunun için yapılan ziyaretler Anket Yönetim Paneli’nden izlenmiş ve aynı gün
yapılanlar iptal edilmiştir. Üçüncü ziyarete rağmen görüşülmeyen haneler araştırma kapsamı
dışında tutularak cevapsızlık oranı hesaplamasında kullanılmıştır.
Saha çalışmasında Kayseri, Sakarya, Denizli, Mardin, Eskişehir, Çankırı illerinde anket
yapılması sırasında bazı sorunlarla karşılaşılmıştır. Kayseri'de bir anketör ve ekip başı
1.9.2013 günü Sümer Mah. Erkilet Bulvarı No:26 adresine anket yapmak üzere gittiklerinde
polis memurları tarafından fiziksel şiddete maruz kalmış ve bu durum adli makamlara intikal
etmiştir. Diğer yandan İdarenin devreye girmesine ve bütün uğraşlara rağmen örnekleme
çıkan Mardin'deki emniyet lojmanlarında 12 haneye ve Eskişehir'deki askeri lojmanlardaki 12
haneye güvenlik nedeniyle girilmesine izin verilmediğinden anket yapılamamıştır. Çankırı ve
Denizli'deki saha çalışanları ise yerel yöneticiler tarafından engellenmiş ve anket yapılmasına
izin verilmemiştir.
Veri toplama sürecinde tabletlerin bozulması gibi sorunlarla hiç karşılaşılmadığı için basılı
ankete ihtiyaç duyulmamıştır. Veri tabanı incelendiğinde ise tabletler yoluyla doldurulan
anketlerin bulut sisteme sorunsuz bir şekilde aktığı ve bunların SPSS veri tabanı (Bkz. II.
İlerleme Raporu) formatına dönüştürülebildiği görülmüştür.
3.6. Saha Uygulamasının Kontrolü

Saha çalışması dört farklı yöntemle kontrol edilmiştir. Bu yöntemlerden biri Vera Araştırma
ve Danışmanlık Şirketi'nin ofisindeki görevliler (Bkz. II. İlerleme Raporu) tarafından yapılan
telefon (Computerized Assisted Telephone Interview- CATI) kontrolleridir. Teknik şartname
gereği yapılan anketlerin %10'unun telefon kontrolü yoluyla teyit edilmesi gerekirken
27.08.2013 - 21.10.2013 tarihlerini kapsayan dönemde anket yapılan 19.685 haneden 2011
hane telefon numarasını vermediği için telefonla aranamamış, ancak geriye kalan 17.674
72
hanenin tamamı telefonla aranmıştır. Tablo 15’de görüldüğü gibi yapılan telefon kontrolü
sonucunda hanelerin %17,85’ine ulaşılamamış, %3,07’sinin yanlış telefon numarası verdiği,
%2,74’ünün telefonda görüşmeyi red ettiği ve hanelerin %2,06’sının ise kalite kontrolüne
takıldığı görülmüştür.
Tablo 15. Bölgelere Göre Telefon Kontrol Sonuçları

Durum
Hanehalkı
Kalite
Numarası Görüşmek Üyelerinin
Sorunsuz Kontrolüne Ulaşılamayan
Yanlış Olan İstemeyen Tamamıyla Toplam
Bölge Adı Haneler Takılan Haneler
Haneler Haneler Görüşülmemiş
Haneler
Haneler
n % n % n % n % n % n % n
TR1 İstanbul 1992 64,83 38 2,43 327 20,95 94 6,02 89 5,7 1 0,06 2541
TR2 Batı Marmara 900 78,81 22 1,93 153 13,4 27 2,36 38 3,33 2 0,18 1142
TR3 Ege 1353 77,27 41 2,34 272 15,53 35 2 45 2,57 5 0,29 1751
TR4 Doğu Marmara 1274 77,45 38 2,31 239 14,53 44 2,67 45 2,74 5 0,3 1645
TR5 Batı Anadolu 548 61,71 20 2,25 245 27,59 46 5,18 29 3,27 0 0 888
TR6 Akdeniz 1265 67,14 47 2,49 442 23,46 78 4,14 48 2,55 4 0,21 1884
TR7 Orta Anadolu 1056 76,41 48 3,47 209 15,12 24 1,74 43 3,11 2 0,14 1382
TR8 Batı Karadeniz 1291 72,32 43 2,41 359 20,11 28 1,57 60 3,36 4 0,2 1785
TR9 Doğu Karadeniz 499 70,55 3 0,46 148 22,7 30 4,6 10 1,53 1 0,2 691
TRA Kuzeydoğu Anadolu 671 74,31 20 2,21 146 16,17 52 5,76 13 1,44 1 0,1 903
TRB Ortadoğu Anadolu 756 71,86 27 2,57 202 19,2 26 2,47 33 3,14 8 0,8 1052
TRC Güneydoğu Anadolu 1486 81,9 17 1,12 413 27,28 58 3,83 32 2,11 4 0,3 2010
Genel Toplam 13091 74,07 364 2,06 3155 17,85 542 3,07 485 2,74 37 0,2 17674
Telefon kontrolü sonucunda kalite kontrolüne takılan 364 hanenin bölgelere göre dağılımı
incelendiğinde; Orta Anadolu bölgesinde diğer bölgelere göre daha fazla olduğu, en az ise
Doğu Karadeniz bölgesinde olduğu bulunmuştur.
Kalite kontrolüne takılan 364 hanenin anketleri irdelendiğinde bu hanelerdeki 558 kişinin
anketinin Tablo 16’da görülen nedenlerden dolayı kalite kontrolüne takıldığı tespit edilerek
iptal edilmiştir. Tablo 16’da görüldüğü gibi iptal edilen anketlerin %60,2’sinin kritik sorular
(anketin 14, 16 ve 17. soruları) sorulmadığı için, geri kalanının ise 18 yaşından büyük
hanehalkı üyeleri ile tek tek görüşülmeyip görüşme yapılan hanehalkı üyesinin diğer hane
halkı üyeleri adına anket yapması nedeniyle olduğu belirlenmiştir.
73
Tablo 16. Bölgelere Göre Telefon Kontrolü Sonucunda İptal Edilen Kişisel Anket Sayısı
ve Yüzdesi
Kalite Kontrolüne Takılıp İptal Edilen Kişisel Anketler
1. ziyarette bir
*Kritik soruların
hanehalkı üyesinin
sorulmaması (14,16 ve Toplam
Bölge Adı diğer hane üyeleri
17. Sorular)
adına anket yapması
n % n % n %
TR1 İstanbul 35 62,5 21 37,5 56 100,0
TR2 Batı Marmara 29 67,4 14 32,6 43 100,0
TR3 Ege 27 58,7 19 41,3 46 100,0
TR4 Doğu Marmara 23 47,9 25 52,1 48 100,0
TR5 Batı Anadolu 7 58,3 5 41,7 12 100,0
TR6 Akdeniz 39 48,1 3 3,7 81 100,0
TR7 Orta Anadolu 45 58,4 32 41,6 77 100,0
TR8 Batı Karadeniz 27 38,6 43 61,4 70 100,0
TR9 Doğu Karadeniz 2 100,0 0 0,0 2 100,0
TRA Kuzeydoğu Anadolu 26 92,9 2 7,1 28 100,0
TRB Ortadoğu Anadolu 27 71,1 11 28,9 38 100,0
TRC Güneydoğu Anadolu 49 86,0 8 14,0 57 100,0
Toplam 336 60,2 183 32,8 558 100,0
Saha çalışmasına ilişkin yapılan bir diğer kontrol yöntemi ise il sağlık müdürlüklerindeki
görevliler (Bkz. II. İlerleme Raporu) tarafından yapılan kontrollerdir. 04.09.2013-04.10.2013
tarihleri arasında il sağlık müdürlükleri tarafından yapılan denetimlerde toplam 4 adet anket
kalite kontrolüne takılmış ve bu anketler iptal edilmiştir.
Saha çalışması ile ilgili üçüncü kontrol mekanizması ise saha araştırmasını yüklenen firmadan
bağımsız olan ve proje ekibine bağlı olarak çalışan 11 saha kontrolörü (Bkz. II. İlerleme
Raporu) tarafından yapılan kontrollerdir. Saha kontrolörleri anketörlerin 12 NUTS bölgesinde
ve 81 ilde 03.09.2013-23.09.2013 tarihleri arasında ziyaret ettikleri 8.039 haneden 1.298’ini
kontrol etmişlerdir. Yapılan bu kontrollerin toplam örneklem hacmi içindeki payı %5 olarak
gerçekleşmiştir. Yapılan denetimlerde bir yandan söz konusu hane ile ilgili anket yönetim
paneline akan bilgilerin doğruluğu kontrol edilirken diğer yandan adres bulunamadı,
görüşmeyi ret etti, evde yoktu gibi nedenlerle anket yapılamayan haneler de ziyaret edilerek
anket yapılamama nedeninin doğru olup olmadığı teyit edilmiştir. Proje ekibine bağlı olarak
çalışan 11 saha kontrolörlerinin yaptıkları denetimlere ilişkin hazırladıkları raporlara dayalı
olarak saha çalışmasını yürüten Vera Araştırma ve Danışmanlık Şirketi'ne 13.09.2013-
74
09.10.2013 tarihleri arasında toplam yedi adet geribildirim raporu gönderilmiş ve çeşitli
nedenlerden dolayı kusurlu olduğu tespit edilen anketlerin iptal edilmesi talimatı verilerek bu
anketler veri tabanından silinmiştir (Bkz. II. İlerleme Raporu). Buna göre 85 hanede 18
yaşından büyük herkesle tek tek görüşülmeden anket yapıldığı, 5 hanede son 6 ay içinde
hastaneye yattığı halde anket yönetim panelinde hastaneye yatmadı sonucunun girildiği, 15
hanenin son iki hafta içerisinde sağlık sorunu yaşadığı halde anket yönetim panelinde sağlık
sorunu yaşamadı olarak göründüğü ve 7 hanede son iki hafta içerisinde haneden herhangi bir
kişi sağlık sorunu yaşamaksızın sağlık hizmeti aldığı halde bu haneler için anket yönetim
panelinde sağlık hizmeti almadı şeklinde bir sonucun girildiği tespit edilmiştir. Bu
nedenlerden dolayı toplam 112 anket iptal edilmiştir. Ayrıca, anket yönetim panelindeki
anketin yapıldığı lokalin GPS koordinatı ile anket yapılan hanenin örneklem listesindeki
adresinin uyumu incelendiğinde ise toplam 1.201 kontrolden 93'ünün uyumsuz olduğu ve bu
uyumsuzluğun nedeni (üçüncü ziyarete rağmen ziyaret edilen yerin tarla, bahçe ve işyeri
olması ve yapılacak muhtemel ziyaretlerde de sonuç değişmeyeceği için) açıklanmadığı için
bu anketler de iptal edilmiştir.
Saha uygulaması ile ilgili dördüncü kontrol mekanizması ise firmanın saha koordinatörleri ve
ekip şefleri tarafından yapılan kontrollerdir. Anketörlerin tabletler aracılığıyla yaptıkları
anketler bulut veri tabanına ve Anket Yönetim Paneli’ne aktığı için saha koordinatörleri ve
ekip şefleri kendisine bağlı olarak çalışan anketörlerin yaptıkları anketleri günlük olarak
değerlendirebilmiştir. Bu kapsamda her bir saha koordinatörü ve ekip şefi kendisine bağlı
olarak çalışan anketörün günlük iş planında yapması gereken ve yaptığı anket sayıları ile
eksik, kusurlu ve tekrar yapılması gereken anketlerin olup olmadığını tespit etmiş ve gerekli
düzeltmelerin yapılması sağlanmıştır.
3.7. Veri Temizliği ve Analizi

Bu aşamada, toplanan anketlerin düzenlenmesi, kodlanması ve analizi işlemleri
gerçekleştirilmiştir. Anketler tabletler yoluyla yapıldığı ve yapılan anketler günlük olarak
bulut veri tabanına gönderildiği için veriler araştırmanın başından itibaren sürekli olarak
izlenebilmiş ve veri toplama süreci tamamlandığında verilerin temizlenmesi işlemi
beklenenden çok daha kısa sürmüştür. Veri temizleme sırasında mantıksal açıdan çelişkili
görünen veri giriş alanlarının ve aykırı değerlerin olup olmadığı incelenmiş, varsa bunların
telefon kontrolleri yoluyla gerçek aykırı değer mi yoksa rastgele hata sonucu girilmiş bir
aykırı değer mi olduğu doğrulanmış ve açık uçlu sorular için sınıf ve kodlar oluşturulmuştur.
75
Verilerin analizine geçmeden önce tüm değişkenlere ilişkin frekanslar alınmış ve her bir
değişkene ilişkin değerlerin sınırları içerisinde yer alıp almadığı ve mantık hatasının olup
olmadığı değerlendirilmiştir. Anket yazılım programı geliştirilirken bazı değişkenlere kısıtlılık
konulduğu için mantık hatalarına minimum düzeyde rastlanmıştır. Örneğin ödeme yaptığını
söylediği halde ödeme tutarı sıfır olan bireylerle karşılaşılmamıştır. Verilerin kalite
kontrolünden sonra, veri analizine ilişkin bulgular “örneklem tasarımı” bölümünde anlatılan
ağırlıklar dikkate alınarak toplam 75.627.566 kişi üzerinden gerçekleştirilmiştir.
Veri analizi iki aşamada gerçekleştirilmiştir. Birinci aşamada analiz birimi olarak bireyler
seçilmiş ve ankete cevap veren 85.356 kişiye (ağırlıklandırılmış verilere göre 75.627.566
kişiye) dayalı analizler yapılmış, ikinci aşamada ise ziyaret sonucu görüşmeyi kabul etti olan
19.685 haneye dayalı analizler gerçekleştirilmiştir.
Analizlerde, bireylerin sağlık hizmetleri kullanımı ve sağlık harcamalarının genel düzeyi

yanında, çeşitli sosyo-demografik özelliklere (bölge, yerleşim yeri (kır-kent), yaş grupları,
cinsiyet, eğitim durumu, sağlık güvencesi durumu, medeni durum ve algılanan sağlık
statüsüne göre dağılımları incelenmiştir.
Çalışmada ayrıca hanedeki bireylerin özellikleri yanında hane geliri ve tüketim harcamaları
ile sağlık harcamalarının hanehalkı bütçesi üzerindeki etkisine ilişkin değerlendirmeleri de
belirlenmiştir. Hanelerin gelir ve tüketim harcamaları aylık ve yıllık olarak sorgulanmakla
birlikte bulgular bölümünde aylık gelir ve tüketim harcamaları %20’lik dilimler şeklinde
verilmiştir. Ancak bazı haneler konut ve kira gideri belirtmediği için bunlara izafi kira ücreti
(ev sahibi olanlar ve ücretsiz olarak oturanlar için) ataması yapılmıştır (TUİK 2009).
Görüşülen kişilere yöneltilen soruların referans süresi yataklı sağlık hizmetleri için son 6 ay,
ayakta sağlık hizmetleri için ise son iki hafta olarak seçilmiştir. Dolayısıyla gerek hizmet
kullanımı gerekse harcamalar ile ilgili durumlar yataklı sağlık hizmetleri için son 6 aylık
durumu, ayakta sağlık hizmetleri için son iki haftalık durumu yansıtmaktadır. Bütün yıl
içindeki durumu yansıtması için yataklı sağlık hizmetleri ile ilgili sorulara (Bölüm B’deki
sorular) verilen yanıtlar 2 ile ayakta sağlık hizmetleri (Bölüm C ve Bölüm D’deki sorular) ile
ilgili sorulara verilen yanıtlar ise 26 ile çarpılmıştır. Bulgular sunulurken frekans, yüzde,
ortalama ve standart hata, gibi tanımlayıcı istatistiklerden yararlanılmıştır.
Raporda sağlık hizmeti kullanımı ve cepten yapılan sağlık harcaması verilirken önce
hastaneye yatış, ayakta ve koruyucu sağlık hizmetleri ayrımı dikkate alınmadan tümü ile ilgili
kullanım ve yapılan harcamalar genel olarak verilirken, daha sonra hastaneye yatış, ayakta ve
76
koruyucu sağlık hizmetlerinin herbiri ile ilgili daha ayrıntılı kullanım ve harcama verileri
paylaşılmıştır.
Kişi başı sağlık harcaması hesaplanırken toplam harcama tutarı toplam nüfusa bölünmüş,
ortalama harcamalar hesaplanırken ise hizmet kullanmayanlar ile ödeme yapıp yapmadığını
hatırlamayanlar dikkate alınmayıp, sadece hizmet kullanıp ödeme yapanlar dikkate alınmıştır.
Hastaneye yatışla ilgili harcama toplamına ulaşmak için hastaneye yatış sırasında ilaç,
laboratuvar, görüntüleme, tıbbi cihaz, tıbbi malzeme ve diğer mal ve hizmetler için yapılan
doğrudan formal harcamalar ile ayni, nakdi ve hediye şeklindeki gayri resmi harcamalar
toplanmış ve bu toplamdan yapılan harcamalar karşılığında alınan geri ödemeler ve yardımlar
çıkarılmıştır. Ancak hastaneye yatış ile ilgili nihai harcama toplamına ulaşmak için başka
hanelerin hastaneye yatış masraflarını karşılamak üzere yapılan karşılıksız yardımlar
(Anketteki 12. soru) ilave edilmiştir.
Bir sağlık sorunu nedeniyle ayakta sağlık hizmeti kullanımına ilişkin harcama toplamına
ulaşmak için ise kendi kendine tedavi sırasında ilaç, laboratuvar gibi hizmetler için yapılan
formal harcamalar, bir sağlık personeli ve/veya sağlık kuruluşuna başvuruya bağlı olarak ilaç,
laboratuvar, görüntüleme, tıbbi cihaz, tıbbi malzeme ve diğer mal ve hizmetler için yapılan
doğrudan formal harcamalar ile ayni, nakdi ve hediye şeklindeki gayri resmi harcamalar ve
geleneksel sağlıkçılara başvuru sonucunda yapılan doğrudan formal harcamalar ile hediye
şeklindeki gayri resmi harcamalar toplanmış, bu toplamdan yapılan harcamalar karşılığında
alınan geri ödemeler ve yardımlar çıkarılmıştır. Ancak ayakta sağlık hizmetleri ile ilgili nihai
harcama toplamına ulaşmak için başka hanelerin ayakta sağlık hizmeti ile ilgili masraflarını
karşılamak üzere yapılan karşılıksız yardımlar (Anketteki 13. soru) ilave edilmiştir.
Son hizmet türü olarak koruyucu amaçla alınan sağlık hizmetleri için yapılan cepten
harcamaları hesaplamak için ise aile planlaması, doğum öncesi ve sonrası bakım, erken tanı
gibi hastalık dışı bir nedenle kullanılan ilaç, laboratuvar, görüntüleme, tıbbi cihaz, tıbbi
malzeme ve diğer mal ve hizmetler için yapılan doğrudan formal harcamalar ile ayni, nakdi ve
hediye şeklindeki gayri resmi harcamalar toplanmış ve bu toplamdan yapılan harcamalar
karşılığında alınan geri ödemeler ve yardımlar çıkarılmıştır.
Ancak alınan geri ödemeler ve yardımların hangi hizmetler (ilaç, laboratuvar, görüntüleme,
tıbbi cihaz, tıbbi malzeme ve diğer mal ve hizmetler) ve hizmet sunucular (Sağlık
Bakanlığı'na bağlı sağlık kuruluşları, üniversitelere bağlı sağlık kuruluşları, özel sağlık
kuruluşları ve diğer sağlık kuruluşları) için yapılan ödemelerin karşılığında alındığı
77
bilinmediği için alınan geri ödeme ve yardımlar hizmet türleri ve hizmet sunuculara yapılan
ödemelerden düşülemeyip toplam harcamadan düşülmüştür. Aynı şekilde başka haneler için
yapılan yardımların da hangi hizmetler ve hizmet sunucular için yapılan ödemelerin
karşılığında verildiği bilinmediği için yapılan yardımlar hizmet türleri ve hizmet sunuculara
yapılan ödemelere ilave edilemeyip toplam harcamalara ilave edilmiştir. Benzer durum
harcama türleri açısından da geçerli olup alınan yardımların formal ya da informal ödemeler
için mi kullanıldığı belli olmadığı için bunlar formal ve informal harcamalardan değil, toplam
harcama tutarından düşülmüş, aynı şekilde verilen yardımların da formal ya da informal
ödemeler için mi kullanıldığı belli olmadığı için bunlar formal ve informal harcamalara değil,
toplam harcama tutarına ilave edilmiştir. Diğer yandan GSS ve özel sağlık sigortası primi
ödemeleri ile ulaşım, konaklama, yemek ve refakatçi için yapılan tıbbi olmayan harcamalar
alınan sağlık hizmeti karşılığı doğrudan hizmet sunuculara yapılan ödemeler olmadığı için
analizlere dahil edilmemiştir.
Hanehalklarının katastrofik ve yoksullaştırıcı etkiye maruz kalma durumlarının

hesaplanmasında cepten yapılan sağlık harcamalarının ödeme gücüne (kapasitesine) oranı
esas alınmıştır. Ancak ödeme gücü kapasitesinin hesaplanabilmesi için öncelikle eşdeğer
hanehalkı büyüklüğü (eqsize) hesaplanmıştır. Eşdeğer hanehalkı büyüklüğü hanelerin
yetişkin-çocuk bileşimlerindeki farklılıklar dikkate alınarak farklı büyüklük ve bileşimlerdeki
hanehalkları arasında karşılaştırmalara imkan sağlamaktadır. Bunun için her bir hanehalkı
büyüklüğünün kaç yetişkine (eşdeğer fert sayısı) denk olduğunu belirlemek amacıyla
eşdeğerlik ölçeği aşağıdaki eşitlikle hesaplanmıştır.
eqsizeh= hhsizehβ
Eşitlikte hhsize gerçek hanehalkı büyüklüğünü, β ise Xu’nun (2005) 59 ülkenin hanehalkı
çalışması verilerine dayalı olarak hesapladığı değer olan 0,56’yı göstermektedir. Eşdeğer
hanehalkı büyüklüğü hesaplandıktan sonra yoksulluk sınırının (Poverty line, pl) hesaplanması
gerekmektedir. Gıda harcamasının toplam tüketim harcaması içindeki payına göre sıralı %45-
%55 arasında kalan hanelerin, eşdeğer fert başına gıda harcamalarının ortalaması yoksulluk
sınırı (pl) olarak belirlenmektedir. Burada;
pl =
∑w h * eqfood h
∑w h
78
wh : Faktör (kitle genişletme katsayısı)
eqfood : Eşdeğer fert başına gıda harcaması (food/eqsize)
foodexp : Gıda harcamasının toplam harcamaya oranı (food/exp).
Daha sonra eşdeğer hane büyüklüklerine göre geçinme sınırı (subsistence expenditure, se)
belirlenmiştir.
seh= pl * eqsizeh
Eğer exph < seh ise poorh= 1
Eğer exph ≥ seh ise poorh= 0
Buna göre; hanenin harcaması, kendi eşdeğer hane büyüklüğüne göre belirlenen yoksulluk
sınırından küçük olan haneler “yoksul” olarak nitelendirilmektedir.
Hanenin ödeme kapasitesi (household’s capacity to pay, ctp) hanenin geçinme sınırı dışında
kalan harcaması olarak tanımlanmıştır.
Eğer seh ≤ foodh ise ctph= exph - seh
Eğer seh > foodh ise ctph= exph - foodh
Hanenin ödeme kapasitesi bulunduktan sonra sağlık harcamasının ödeme kapasitesine oranı
(oopctp) hesaplanır.
Katastrofik sağlık harcaması yapanları bulmak için ise (cata) sağlık harcamasının ödeme
kapasitesine oranı %40 ve daha büyük olan haneler, “katastrofik sağlık harcaması yapan
haneler” olarak nitelendirilmektedir.
Eğer ooph / ctph ≥ 0,4 ise catah =1
Eğer ooph / ctph < 0,4 ise catah =0
79
Sağlık haracaması nedeniyle yoksullaşan (impoverishment, impoor) haneleri bulmak için ise
yoksul olmayıp (yani harcaması, kendi eşdeğer hane büyüklüğüne göre belirlenen
geçinmesınırından büyük olup) sağlık dışında kalan harcaması, kendi eşdeğer hane
büyüklüğüne göre belirlenen geçinmesınırından küçük olan haneler, “katastrofik sağlık
haracaması nedeniyle yoksullaşan haneler” olarak nitelendirilmektedir.
Eğer exph ≥ seh ve exph - ooph < seh ise impoorh= 1, yoksa, impoorh= 0
(Xu ve diğ. 2005).
80
4. SAHA ARAŞTIRMASI BULGULARI
Raporun bu bölümünde saha araştırmasından toplanan verilere dayalı analiz sonuçlarına yer
verilmiştir. Yapılan analizler hanehalkı nüfusunun genel özellikleri, bireylerin sağlık
hizmetleri kullanım düzeyi (son 6 ay içinde hastaneye yatış, son iki hafta içinde bir sağlık
sorunu nedeniyle ayakta sağlık hizmeti kullanımı ve son iki hafta içinde herhangi bir sağlık
sorunu olmaksızın sağlık hizmet kullanımı) ve cepten sağlık harcamalarına (hastaneye yatış
için harcama, sağlık sorunu nedeniyle ayakta sağlık hizmeti için harcama ve hastalık dışı
nedenle ayakta sağlık hizmetleri için harcama) ilişkin bulguları kapsamaktadır.
26.08.2013 ile 12.10.2013 tarihleri arasında yapılan saha araştırmasında 25.738 hane
içerisinde 19.685 hanede görüşme tamamlanmıştır. Ancak 25.738 hane adresinden 324’ünün
adresi bulunamadığı, 37'sinin adresi ikinci konut, 244’ünün boş konut, 518’inin işyeri ve
66’sının inşaat, boş arsa, yıkık ve harabe olduğu için toplam 1.451 hane cevapsızlık oranı
hesaplanırken dışarıda tutulmuş ve toplam 25.738’den çıkarıldığında anketin cevaplama
oranının %81,1 (19.685/24.287) olduğu hesaplanmıştır. Diğer yandan 110 hanede hasta, yaşlı,
özürlü vb nedenlerle hanehalkı üyelerinden cevap verebilecek nitelikte kimse bulunmamasına
rağmen bunlar cevapsızlık oranı hesabında dikkate alınmıştır. Geriye kalan 1.174 (%4,8)
hanenin üyeleri seyahatte olduğu, evde geliş- gidiş saatleri çok düzensiz olduğu, evde
bulunmama nedeni alınamadığından görüşülemez iken, 3.299 (%13,4) hanenin ise meşgul ve
vakti olmadığı, anketin yararına inanmadığı, bilgi vermekten kaçındığı, mazeret
göstermeksizin görüşmeyi reddettiği ve görüşmeyi yarıda bıraktığı ya da üçüncü gidişe
rağmen görüşme tamamlanamadığı için anket yapılamamıştır (Tablo 17). Sonuç olarak,
araştırmada toplam 85.356 kişi ile görüşme yapılmış ve araştırma örneklemi kurumsal nüfusu
içermemiştir.
81
Tablo 17. Araştırma Örneklemine İlişkin Yapılan Ziyaretlerin Sonuçları
N % Geçerli %
Hanehalkı görüşmeyi kabul etti 19685 76 81,1
Hanehalkı üyeleri seyahatte 145 0,6 0,6
Hanehalkı üyelerinin eve geliş gidiş saatleri çok düzensiz 186 0,7 0,8
Evde bulunamama nedeni alınamadı 843 3,3 3,5
Meşgul, vakti yok 442 1,7 1,8
Anketin yararına inanmıyor 583 2,3 2,4
Bilgi vermekten kaçınıyor 733 2,8 3,0
Mazeret göstermeksizin görüşmeyi reddetti 1084 4,2 4,5
Hanehalkı üyelerinden cevap verebilecek nitelikte kimse bulunamadı (hasta, yaşlı, özürlü vb.) 119 0,5 0,5
Görüşmeyi yarıda bıraktı 158 0,6 0,7
Diğer (Belirtiniz) 309 1,2 1,3
Geçerli Toplam 24287 100,0
Adres ikinci konut, sürekli ikamet eden yok (yazlık, mevsimlik) 244 0,9
Boş konut 518 2
İşyeri 66 0,3
İnşaat, boş arsa, yıkık, harabe vb. 299 1,2
Adres bulunamadı 324 1,3
Toplam 25738 100
82
4. 1. Hanehalkı Nüfusu Sosyo-Demografik Özellikleri
Bu bölümde ankete cevap veren hanehalkı nüfusunun sosyo-demografik özelliklerine ilişkin

bulgular yer almaktadır. Araştırma kapsamında örneklem hacmindeki 25.738 haneden 19.685
hanede 85.356 kişi ile görüşme yapılmıştır. Ancak, ağırlıklı veri kullanıldığından, tüm
bulgular 75.627.566 kişi üzerinden verilmiştir.
Görüşülen hanehalklarının sosyo-demografik özellikleri ve algılanan sağlık statüsüne göre

yerleşim yeri dağılımı incelendiğinde Tablo 18'de kır ve kentte yaşayanların sosyo-
demografik özellikleri görülmektedir. Tüm bölgelerde kent nüfusu kır nüfusundan daha
yüksektir. Kır nüfusunun en yoğun olduğu bölge Kuzeydoğu Anadolu bölgesi iken kent
nüfusunun en yoğun olduğu bölge İstanbul’dur.
Yaş gruplarının yerleşim yerlerine göre dağılımı incelendiğinde en yüksek kır nüfusu oranının
görüldüğü yaş grubu 80 yaş ve üzeri iken en yüksek kentsel nüfusa sahip yaş grubunu 15-44
yaş aralığı olduğu görülmektedir. Erkekler ve kadınlar arasında kır-kent nüfus oranı birbirine
oldukça benzerdir. Eğitim durumuna göre değerlendirme yapıldığında en yüksek kır
nüfusunun görüldüğü eğitim grubu okuma-yazma bilmiyor grubu iken en yüksek kent
nüfusunun görüldüğü eğitim grubunu lisansüstü eğitim grubu oluşturmaktadır. Kır-kent
yerleşim yerlerinde sağlık güvencesi durumu incelendiğinde aynı anda sosyal güvenlik
kurumu sigortası ve özel sigortası olanlar arasında kent nüfusu oranının belirgin şekilde daha
yüksek olduğu, medeni duruma göre ise eşi ölmüş olanlarda kırsal nüfus oranının, ayrı yaşıyor
olanlarda ise kentsel nüfus oranının diğer gruplardan daha yüksek olduğu tespit edilmiştir.
Nüfusun kır-kent yerleşim yerlerindeki dağılımı çalışma statüsüne ve algılanan sağlık
statüsüne göre değerlendirildiğinde tam gün çalışanlar arasında kent nüfusu oranının,
algılanan sağlık statüsünü ise çok kötü ve kötü olarak değerlendirenler arasında kır nüfus
oranının, buna karşın iyi ve çok iyi olarak değerlendirenler arasında ise kentsel nüfus oranının
daha yüksek olduğu görülmektedir.
83
Tablo 18. Hanehalkının Sosyo-Demografik Özellikleri ve Algılanan Sağlık Statüsüne
Göre Yerleşim Yeri Dağılımı (%)
Kır Kent
Toplam
N % N %
Bölge
İstanbul 144227 1 13710517 99 13854744
Batı Marmara 1160039 35,7 2087579 64,3 3247619
Ege 2569682 26,3 7209784 73,7 9779466
Doğu Marmara 1050076 14,9 6008313 85,1 7058389
Batı Anadolu 681673 9,4 6571570 90,6 7253243
Akdeniz 2681475 27,9 6929579 72,1 9611054
Orta Anadolu 1075311 27,9 2777754 72,1 3853065
Batı Karadeniz 1752122 39,1 2731505 60,9 4483627
Doğu Karadeniz 1077373 42,3 1467951 57,7 2545324
Kuzeydoğu Anadolu 983899 44,2 1242245 55,8 2226145
Ortadoğu Anadolu 1582458 42,1 2173922 57,9 3756379
Güneydoğu Anadolu 2420767 30,4 5537745 69,6 7958512
Yaş
0-4 1455386 22,5 5024029 77,5 6479416
5-14 2860009 23,6 9260920 76,4 12120929
15-44 7012722 20,2 27747237 79,8 34759960
45-59 2657285 22,9 8935465 77,1 11592750
60-69 1144280 29,6 2723987 70,4 3868266
70-79 598485 31,6 1294158 68,4 1892643
80+ 291568 37,6 484783 62,4 776351
Cevapsız
1159367 28 2977885 72 4137252
Cinsiyet
Erkek 8755409 23 29345913 77 38101323
Kadın 8423693 22,4 29102551 77,6 37526244
Eğitim Durumu
Okuma Yazma Bilmiyor 2196480 34,2 4220300 65,8 6416781
Okuryazar Olup Bir Okul Bitirmedi 1394666 26,9 3782414 73,1 5177080
Ana Okulu 511318 20,7 1961964 79,3 2473283
İlkokul 6095839 26,4 16971031 73,6 23066870
Ortaokul 2785489 22,1 9826019 77,9 12611508
Lise 2095984 15,7 11230344 84,3 13326328
Ön Lisans 226481 14,4 1348297 85,6 1574779
Üniversite (Lisans) 536153 10,9 4383643 89,1 4919796
84
Mezuniyet Sonrası (Lisansüstü) 18438 7,9 214411 92,1 232850
Medeni Durum
Hiç Evlenmemiş 4672872 22,0 16559125 78 21231997
Halen Evli 8248625 23,0 27553173 77 35801798
Boşanmış 144228 14,2 868219 85,8 1012446
Eşi Ölmüş 689913 27,2 1850494 72,8 2540407
Ayrı Yaşıyor 14098 10,5 119670 89,5 133768
Çalışma Durumu
Tam Gün Çalışıyor 2688126 16 14086619 84 16774745

Yarım Gün Çalışıyor 413080 29,6 984320 70,4 1397399
Ev Hanımı 4742893 25,4 13898514 74,6 18641407
Öğrenci 2591490 19,9 10415132 80,1 13006622
Emekli 1606201 23,1 5358992 76,9 6965192
İşsiz 1983842 34,9 3707726 65,1 5691568
Çocuk 76165 47,6 83917 52,4 160082
Sağlık Güvencesi Durumu
Sağlık Sigortası yok 2369719 23,9 7538286 76,1 9908005
SGK 14765121 22,6 50615920 77,4 65381041
Özel Sigorta 29331 15,8 155902 84,2 185233
Yurtdışı Sigorta 9301 45,5 11149 54,5 20450
SGK ve Özel Sigorta 5629 4,2 127208 95,8 132837
Algılanan Sağlık Statüsü
Bilmiyor 121222 21,1 453741 78,9 574963
Çok kötü 261070 31,5 568590 68,5 829660
Kötü 964646 27,2 2579867 72,8 3544513
Orta 3473141 24,3 10796746 75,7 14269887
İyi 6899748 21,2 25648246 78,8 32547994
Çok İyi 2103539 22,8 7140444 77,2 9243983
Tablo 19'da hanehalklarının sosyo-demografik özellikleri ve algılanan sağlık statüsüne göre

sağlık güvencesi durumları incelendiğinde kırsal ve kentsel yerleşim yerlerinde sağlık
güvencesi durumunun benzer olduğu, İstanbul bölgesinde yaşayanlarda sağlık sigortası
olmayanların oranlarının daha yüksek, buna karşılık Doğu Karadeniz Bölgesi’nde yaşayanlar
arasında ise en düşük olduğu, 60-69 yaş grubunda bulunanlarda sigortasızlık oranının diğer
yaş gruplarına göre daha düşük olduğu, erkek ve kadınlardaki sigortasızlık düzeyinin birbirine
yakın olduğu, lisansüstü eğitim durumunda sigortasızlık oranının en düşük olduğu, halen evli
85
olanlar ile eşi ölmüşlerde ve algılanan sağlık statüsünü "bilmiyor" olarak belirtenlerde
sigortasızlık oranının daha düşük olduğu görülmektedir.
SGK’ya bağlı sigortası bulunanlar yerleşim yerleri açısından incelendiğinde kentsel yerleşim
yerlerinde Doğu Karadeniz bölgesinde, yaş grupları açısından incelendiğinde 60-69 yaş
grubunda, erkeklerde, önlisans ve lisansüstü mezunlarında, eşi ölmüş olanlarda, emeklilerde,
algılanan sağlık statüsüne “bilmiyor” olarak yanıt verenlerde daha yüksek oranda olduğu
görülmektedir.
Özel sigortalı olanlar yerleşim yerleri açısından incelendiğinde kent yerleşim yerlerinde,
coğrafi bölgeler açısından incelendiğinde Doğu Marmara bölgesinde, yaş grupları açısından
incelendiğinde 70-79 yaş grubunda, erkeklerde, lisansüstü mezunlarında, ayrı yaşıyor
olanlarda, tam gün çalışan ve işsizlerde ve algılanan sağlık statüsüne “çok kötü” olarak yanıt
verenlerde daha yüksek oranda olduğu görülmektedir.
Tablo 19. Hanehalkının Sosyo-Demografik Özellikleri ve Algılanan Sağlık Statüsüne

Göre Sağlık Güvencesi Durumu (%)
Sağlık SGK ve
Yurtdışı
Sigortası SGK Özel Sigorta Özel
Sigorta Toplam
Yok Sigorta
N % N % N % N % N %
Kır-Kent
Kır 2369719 13,8 14765121 85,9 29331 0,2 5629 0,0 9301 0,1 17179102
Kent 7538286 12,9 50615920 86,6 155902 0,3 127208 0,2 11149 0,0 58448464
Bölge
İstanbul 3590672 25,9 10118641 73 56153 0,4 87110 0,6 2168 0,0 13854744
Batı Marmara 508942 15,7 2731670 84,1 3032 0,1 1858 0,1 2117 0,1 3247619
Ege 1087314 11,1 8640272 88,4 19327 0,2 27065 0,3 5487 0,1 9779466
Doğu Marmara 713565 10,1 6294921 89,2 39336 0,6 10159 0,1 409 0 7058389
Batı Anadolu 644053 8,9 6568084 90,6 31568 0,4 4704 0,1 4835 0,1 7253243
Akdeniz 979740 10,2 8625682 89,7 4584 0,0 0 0,0 1049 0,0 9611054
Orta Anadolu 379717 9,9 3462029 89,9 7658 0,2 0 0,0 3661 0,1 3853065
Batı Karadeniz 576363 12,9 3894694 86,9 10200 0,2 1647 0,0 724 0,0 4483627
Doğu Karadeniz 66114 2,6 2477824 97,3 1386 0,1 0 0,0 0 0,0 2545324
Kuzeydoğu Anadolu 218856 9,8 2007288 90,2 0 0,0 0 0,0 0 0,0 2226145
Ortadoğu Anadolu 422515 11,2 3327477 88,6 6387 0,2 0 0,0 0 0,0 3756379
Güneydoğu Anadolu 720155 9 7232460 90,9 5602 0,1 295 0,0 0 0,0 7958512
Yaş
0-4 889439 13,7 5574679 86 7080 0,1 7006 0,1 1212 0,0 6479416
5-14 1718534 14,2 10360079 85,5 14089 0,1 26040 0,2 2187 0,0 12120929
15-44 4924998 14,2 29651810 85,3 103042 0,3 78321 0,2 1788 0,0 34759960
45-59 1093383 9,4 10443395 90,1 37459 0,3 14520 0,1 3992 0,0 11592750
86
60-69 211566 5,5 3640083 94,1 7945 0,2 4413 0,1 4259 0,1 3868266
70-79 147727 7,8 1726689 91,2 9483 0,5 2092 0,1 6652 0,4 1892643
80+ 82089 10,6 692167 89,2 1736 0,2 0 0,0 359 0,0 776351
Cevapsız 840269 20,3 3292139 79 4399 0,1 445 0,0 0 0,0 4137252
Cinsiyet
Erkek 4676202 12,3 33219851 87,2 117250 0,3 81133 0,2 6888 0,0 38101323
Kadın 5231803 13,9 32161190 85,7 67984 0,2 51704 0,1 13562 0,0 37526244
Eğitim Durumu
Okuma Yazma Bilmiyor 947253 14,8 5456591 85 8071 0,1 2146 0,0 2719 0,0 6416781
Okuryazar Olup Bir Okul Bitirmedi 746499 14,4 4406188 85,1 9431 0,2 8821 0,2 6142 0,1 5177080
Ana Okulu 373580 15,1 2092403 84,6 875 0 6424 0,3 0 0,0 2473283
İlkokul 3097243 13,4 19895968 86,3 55158 0,2 14728 0,1 3774 0,0 23066870
Ortaokul 1834734 14,5 10737976 85,1 27444 0,2 10556 0,1 799 0,0 12611508
Lise 1543420 11,6 11705109 87,8 43579 0,3 31254 0,2 2967 0,0 13326328
Ön Lisans 132274 8,4 1432653 91 4898 0,3 4376 0,3 576 0,0 1574779
Üniversite (Lisans) 441528 9 4414408 89,7 25239 0,5 36359 0,7 2261 0,0 4919796
Mezuniyet Sonrası
10317 4,4 211924 91 3767 1,6 6841 2,9 0 0,0 232850
(Lisansüstü)
Medeni Durum
Hiç Evlenmemiş 3589387 16,9 17560055 82,7 57147 0,3 25408 0,1 0 0,0 21231997
Halen Evli 3848444 10,7 31763229 88,7 108136 0,3 70793 0,2 11198 0,0 35801798
Boşanmış 178249 17,6 828321 81,8 1522 0,2 4355 0,4 0 0,0 1012446
Eşi Ölmüş 222635 8,8 2306867 90,8 2960 0,1 2092 0,1 5853 0,2 2540407
Ayrı Yaşıyor 27225 20,4 105790 79,1 753 0,6 0 0,0 0 0,0 133768
Çalışma Durumu
Tam Gün Çalışıyor 1199388 7,1 15443388 92,1 64408 0,4 64817 0,4 2744 0,0 16774745
Yarım Gün Çalışıyor 210449 15,1 1181691 84,6 4420 0,3 41 0,0 799 0,1 1397399
Ev Hanımı 2832740 15,2 15744622 84,5 43932 0,2 14636 0,1 5477 0,0 18641407
Öğrenci 2010742 15,5 10958299 84,3 21911 0,2 15670 0,1 0 0,0 13006622
Emekli 0 0,0 6932428 99,5 17062 0,2 6556 0,1 9146 0,1 6965192
İşsiz 1713785 30,1 3951743 69,4 21210 0,4 4471 0,1 359 0,0 5691568
Çocuk 37706 23,6 122377 76,4 0 0,0 0 0,0 0 0,0 160082
Bilmiyor 61379 10,7 509230 88,6 0 0,0 4354 0,8 0 0,0 574963
Çok kötü 118261 14,3 703791 84,8 5847 0,7 549 0,1 1212 0,1 829660
Kötü 529120 14,9 3000027 84,6 7775 0,2 6432 0,2 1158 0,0 3544566
Orta 2197597 15,4 12024904 84,3 33173 0,2 11328 0,1 2885 0,0 14269887
İyi 3813984 11,7 28572721 87,8 94840 0,3 56179 0,2 10271 0,0 32547994
Çok iyi 1171943 12,7 8016376 86,7 28883 0,3 25257 0,3 1525 0,0 9243983
87
Tablo 20. Hanelerin Yerleşim Yeri ve Bölgelere Göre Gelir Dağılımı (%)
Gelir Dilimleri
≤800 801 - 1000 1001- 1500 1501 - 2080 2081 +
N % N % N % N % N %
Kır-Kent
Kır 1726835 34,1 1088664 21,5 879002 17,4 588426 11,6 776998 15,4
Kent 2202735 16,1 3426610 25,0 2968726 21,6 2142918 15,6 2976525 21,7
Bölge
İstanbul 479960 13,7 914703 26,2 829888 23,7 585955 16,8 686284 19,6
Batı Marmara 210337 21,7 245997 25,4 242854 25 111633 11,5 158872 16,4
Ege 533767 18,6 777569 27,1 635436 22,1 421202 14,7 503416 17,5
Doğu Marmara 301039 15,7 542733 28,3 379620 19,8 305538 15,9 390783 20,4
Batı Anadolu 272882 15,0 467064 25,7 419736 23,1 266320 14,6 393461 21,6
Akdeniz 611158 25,1 455211 18,7 409148 16,8 315765 13,0 640687 26,3
Orta Anadolu 237755 24,1 248414 25,2 173430 17,6 169481 17,2 156412 15,9
Batı Karadeniz 354595 29,9 268642 22,6 224670 18,9 160482 13,5 179382 15,1
Doğu
82139 11,7 91542 13,0 143198 20,4 127757 18,2 257073 36,6
Karadeniz
Kuzeydoğu
162548 38,0 66554 15,6 72527 17,0 54756 12,8 70905 16,6
Anadolu
Ortadoğu
231356 35,7 131366 20,3 124015 19,1 62799 9,7 98445 15,2
Anadolu
Güneydoğu
452033 34,3 305480 23,2 193206 14,7 149655 11,4 217804 16,5
Anadolu
Tablo 20'de görüşülen hanelerin yerleşim yeri ve bölgelere göre gelir dağılımı görülmektedir.
Örneklem hacminde yer alan 25.738 haneden 19.685 hane ile görüşülmüş, ancak 1075 hane
geliri ile ilgili bilgi vermekten kaçındığı için değerlendirmeler 18.610 hane üzerinden
yapılmış ve bulgular ağırlıklı veri kullanılarak 18.777.439 hane üzerinden verilmiştir. Buna
göre, ankete cevap veren haneler gelir düzeyleri açısından %20’lik beş gelir grubuna
ayrılmıştır. Yerleşim yeri açısından incelendiğinde kırsal yerleşim yerlerinde aylık geliri 800
TL ve daha düşük olan birinci gelir dilimindeki hanelerin, kentsel yerleşim yerlerinde ise
aylık geliri 801 TL’den yüksek olan hanelerin sayısının daha fazla olduğu, coğrafi bölge
açısından ise en düşük gelir diliminde olan hanelerin daha çok Kuzeydoğu Anadolu ve
Ortadoğu Anadolu bölgelerinde, en yüksek gelir diliminde olan hanelerin ise daha çok Doğu
Karadeniz bölgesinde yaşadıkları görülmektedir.
88
Tablo 21. Hanelerin Yerleşim Yeri ve Bölgelere Göre Tüketim Harcamalarının Dağılımı
(%)
Harcama Dilimleri
≤520 521-800 801-1100 1101-1610 1611+
N % N % N % N % N %
Kır-Kent
Kır 1507677 29,10 1179612 22,8 929446 18,0 829478 16,0 730658 14,1
Kent 2315395 16,60 2669985 19,2 2872679 20,6 2990485 21,5 3083468 22,1
Bölge
İstanbul 519009 14,60 609717 17,2 763351 21,5 807395 22,8 848315 23,9
Batı Marmara 229043 23,30 203928 20,7 212784 21,6 204954 20,8 134205 13,6
Ege 682628 23,20 656826 22,4 565057 19,2 488969 16,6 544499 18,5
Doğu Marmara 368568 18,90 417674 21,4 427026 21,9 401474 20,6 336980 17,3
Batı Anadolu 346141 19,00 369380 20,2 366130 20,0 407039 22,3 337735 18,5
Akdeniz 575061 23,40 430466 17,5 419347 17,1 437553 17,8 595126 24,2
Orta Anadolu 191423 19,00 227973 22,7 198102 19,7 201715 20,1 185774 18,5
Batı Karadeniz 372693 30,40 303757 24,8 233642 19,0 182397 14,9 134022 10,9
Doğu Karadeniz 107478 15,50 122963 17,8 125041 18,1 198147 28,6 138762 20,0
Kuzeydoğu
71007 16,00 93384 21,1 90089 20,4 102140 23,1 85801 19,4
Anadolu
Ortadoğu Anadolu 88772 13,00 109336 16,1 129963 19,1 133672 19,6 219266 32,2
Güneydoğu
271247 20,00 304193 22,4 271593 20,0 254508 18,8 253642 18,7
Anadolu
Tablo 21'de hanelerin yerleşim yeri ve bölgelere göre tüketim harcamalarının dağılımı
görülmektedir. Ancak 705 hane tüketim harcamaları ile ilgili bilgi vermekten kaçındığı için
değerlendirmeler 18.980 hane üzerinden yapılmış ve bulgular ağırlıklı veri kullanılarak
19.108.881 hane üzerinden verilmiştir. Buna göre, görüşülen haneleri tüketim harcamaları
açısından değerlendirmek için %20’lik beş tüketim dilimine ayrılmıştır. Kırsal yerleşim
yerlerinde aylık tüketim harcaması en düşük dilim olan 520 TL ve daha düşük olan hanelerin
daha çok olduğu, kentsel yerleşim yerlerinde ise aylık tüketim harcaması 1.101-1.610 TL olan
ve en yüksek dilim olan 1.611 TL ve daha fazla harcayan hanelerin daha ağırlıklı oldukları
görülmektedir. Coğrafi bölge açısından ise Batı Karadeniz Bölgesi’nde aylık tüketim
harcaması en düşük olan hanelerin, Ortadoğu Anadolu Bölgesi’nde ise aylık tüketim
harcaması en yüksek olan hanelerin daha fazla olduğu görülmektedir.
89
4.2. Hanehalkı Sağlık Hizmeti Kullanımı ve Cepten Sağlık Harcaması Hakkında Genel
Bilgiler
Burada sağlık hizmeti kullanımı ile bu kullanıma bağlı olarak cepten yapılan ortalama sağlık
harcaması hakkında genel bilgiler verildikten sonra gerek hizmet kullanımı gerekse cepten
harcamalar; a) Hizmet sunucularının mülkiyet ayrımına göre (Sağlık Bakanlığına bağlı sağlık
kuruluşlarına başvuranlar, üniversite hastanelerine başvuranlar, özel sağlık kuruluşlarına
başvuranlar ve diğer sağlık kuruluşlarına başvuranlar), b) Hizmetin yataklı sağlık hizmetleri,
ayakta sağlık hizmetleri ve koruyucu sağlık hizmetlerinden alınmış olmasına göre, c) Hizmet
fonksiyonu ayrımına göre (ilaç, laboratuvar, görüntüleme, tıbbi cihaz, tıbbi malzeme ve diğer
mal ve hizmetler) göre incelenecek, ayrıca cepten harcamalar formal, informal ve katastrofik
sağlık harcamaları açısından da değerlendirilecektir.
Şekil 3 ve Tablo 22'de araştırma kapsamındaki nüfusun ağırlıklandırılmış verilere göre sağlık
hizmetleri kullanımı (hastaneye yatış, sağlık sorunu yaşam durumu ve koruyucu sağlık
hizmetlerine başvurma) ile ilgili genel profili görülmektedir.
90
Şekil 3. Sağlık Hizmetleri Kullanım Ağacı
Toplam Nüfus
75.627.566
Hastaneye Yatış Sağlık Sorunu Koruyucu Sağlık Hizmeti

Kişi sayısı: 2.511.628 Kişi sayısı: 9.437.310 Kişi Sayısı: 952.809
Yatış Sayısı: 5.662.634 Olay Sayısı: 282.356.597 Başvuru Sayısı:27.819.201
Hizmet Sunucular Hizmet Sunucular Hizmet Sunucular
Sağlık Bakanlığı Hiçbir şey Yapmadı Sağlık Bakanlığı

Sayı:3.717.292 ( %65,6) Sayı: 25.938.614 (%9,2) Sayı:20.665.840 (%74,3)
Üniversite Kendi Kendine Tedavi

Sayı:479.474 ( %8,5) Sayı: 30.203.030 (%10,7) Üniversite
Sayı: 1.422.382 (%5,1)
Özel Sağlık Kuruluşuna Başvuru

Sayı:1.203.494 ( %21,3) Özel
Sayı: 219.813.776 (%77,8)
Sayı:4.928.714 (%17,7)
Diğer Sağlık Bakanlığı Diğer

Sayı:262.372 ( %4,6) 172.833.388 (%78,6) Sayı:802.178 (%2,9)
Üniversite
9.296.950 (%4,2)
Özel
33.392.138 (%15,2)
Diğer
4.291.326 (%2,0)
Geleneksel Tedavi
Sayı: 9.765.782 (%3,5)
91
Tablo 22. Hanehalkının Hastaneye Yatma, Sağlık Sorunu Yaşama, Hastalık Dışı
Nedenlerle Sağlık Hizmeti Kullanımının Dağılımı
Sayı %
Hastaneye Yatma Durumu
Evet 2.511.628 3,3
Hayır 72.648.130 96,1
Hatırlamıyor 467.808 0,6
Kullanım Hızı / 1000 Kişi / Yıl 74,9
Sağlık Sorunu Yaşama Durumu
Evet 9.437.310 12,6
Hayır 65.119.679 86,8
Kullanım Hızı / 1000 Kişi / Yıl 3.734
Hastalık Dışı Nedenle Sağlık Hizmeti
Kullanma Durumu
Evet 952.809 1,3
Hayır 73.653.181 98,2
Kullanım Hızı / 1000 Kişi / Yıl 367,8
Şekil 3 ve Tablo 22’deki ağırlıklandırılmış verilere göre son bir yılda 75.627.566 kişiden
%3,3’ünün toplam 5.662.635 kez hastaneye yattığı, %12,6’sının hastaneye yatmadan toplam
282.356.597 kez sağlık sorunu yaşadığı, %1,3’ünün herhangi bir sağlık sorunu olmaksızın
27.819.201 kez koruyucu sağlık hizmetlerine başvurduğu belirlenmiştir.
Her bir hizmet türüne ilişkin kullanım hızları değerlendirildiğinde; bir yılda her 1000 kişiye
düşen yataklı sağlık hizmeti kullanım sayısı 74,9, sağlık sorunu yaşama durumunda ayakta
sağlık hizmeti kullanım sayısı 3.734 ve hastalık dışı bir nedenle sağlık hizmeti kullanım sayısı
367,8 olarak hesaplanmıştır.
Gerek hastaneye yatış gerekse ayakta sağlık hizmeti başvuruları ile koruyucu sağlık hizmetleri
açısından en çok Sağlık Bakanlığı’na bağlı sağlık kuruluşlarının tercih edildiği, bunu sırasıyla
özel sağlık kuruluşları ile üniversitelere bağlı sağlık kuruluşları ve diğer sağlık kuruluşlarının
izlediği görülmektedir.
92
Tablo 23. Hane Halkı Üyelerinin Cepten Yaptığı Toplam ve Kişi Başı Harcamaların
Hizmet Basamaklarına, Sunuculara, Harcama Kalemlerine ve Türlerine Göre Dağılımı
(TL/Yıl)
TL/Yıl %
Özel Sağlık Sigortası Primleri Dahil Cepten Yapılan Toplam Sağlık Harcaması 12.425.398.286
Özel Sağlık Sigortası Primleri Dahil Cepten Yapılan Kişi Başı Sağlık Harcaması 164,3
Özel Sağlık Sigortası Primleri Hariç Cepten Yapılan Toplam Sağlık Harcaması 10.390.519.538
Özel Sağlık Sigortası Primleri Hariç Cepten Yapılan Kişi Başı Sağlık Harcaması 137,39
Toplam Cepten Yapılan Harcamaların Hizmet Basamaklarına Göre Ayrımı 10.390.519.538 100,0
• Hastaneye Yatma Durumunda Cepten Yapılan Toplam Harcama 1.425.492.042,7 13,7
• Sağlık Sorunu Yaşama Durumunda Cepten Yapılan Toplam Harcama 8.513.286.653,4 81,9
- Kendi Kendine Tedavi İçin Yapılan Toplam Harcama 453.186.358,7 5,3
- Sağlık Personeli/Kuruluşuna Başvuru İçin Yapılan Toplam Harcama 7.910.617.722,9 92,9
- Geleneksel Sağlıkçılara Başvuru İçin Yapılan Toplam Harcama 149.482.571,8 1,8
• Koruyucu Sağlık Hizmetlerine Başvuru İçin Yapılan Toplam Harcama 451.740.841,6 4,3
Toplam Cepten Yapılan Harcamaların Hizmet Sunucularına Göre Ayrımı 8.666.104.371,7* 100,0
• Sağlık Bakanlığına Bağlı Sağlık Kuruluşlarına Başvuranlar Tarafından Cepten Yapılan 41,0
3.555.369.570,2
Toplam Harcama
• Üniversitelere Bağlı Sağlık Kuruluşlarına Başvuranlar Tarafından Cepten Yapılan Toplam 3,4
297.916.869,4
Harcama
• Özel Sağlık Kuruluşlarına Başvuranlar Tarafından Cepten Yapılan Toplam Harcama 4.412.648.704,4 50,9
• Diğer Sağlık Kuruluşlarına Başvuranlar Tarafından Cepten Yapılan Toplam Harcama 250.686.655,7 2,9
• Geleneksel Sağlıkçılara Başvuranlar Tarafından Cepten Yapılan Toplam Harcama 149.482.571,8 1,7
Toplam Cepten Yapılan Harcamaların Harcama Kalemlerine Göre Ayrımı 9.062.371.961,9** 100,0
• İlaç İçin Yapılan Toplam Harcamalar 5.019.109.392,5 55,4
• Laboratuvar Hizmetleri İçin Yapılan Toplam Harcamalar 1.201.799.310,4 13,3
• Görüntü Hizmetleri İçin Yapılan Toplam Harcamalar 741.448.031,4 8,2
• Tıbbi Cihaz İçin Yapılan Toplam Harcamalar 793.533.876,5 8,8
• Tıbbi Malzeme İçin Yapılan Toplam Harcamalar 163.626.407,6 1,8
• Diğer Mal ve Hizmetler İçin Yapılan Toplam Harcamalar 1.142.854.943,5 12,6
Toplam Cepten Yapılan Harcamaların Formal ve Informal Olarak Ayrımı 9.061.018.459,1*** 100,0
• Toplam Formal Harcama 8.578.838.794,2 94,7
• Toplam İnformal Harcama 482.179.664,9 5,3
Tıbbi Olmayan Cepten Yapılan Toplam Harcamalar 2.112.144.397,2 100,0
Tıbbi Olmayan Cepten Yapılan Kişi Başı Harcamalar 27,93
• Ulaşım İçin Cepten Yapılan Toplam Harcama 1.396.227.701,5 66,1
• Yemek İçin Cepten Yapılan Toplam Harcama 611.449.311,9 28,9
• Konaklama İçin Cepten Yapılan Toplam Harcama 104.467.383,8 4,9
*: Alınan geri ödeme ve yardımlar ile yapılan yardımlar hizmet sunuculara göre ayrıştırılamadığı için cepten sağlık harcaması
toplamı olan 10.390.519.573,8 TL’den 1.873.897.738,08 TL daha azdır.
**: Alınan geri ödeme ve yardımlar ile yapılan yardımlar hizmet türlerine göre ayrıştırılamadığı için cepten sağlık harcaması
toplamı olan 10.390.519.573,8 TL’den 1.328.147.575,9 TL daha azdır.
***: Alınan geri ödeme ve yardımlar ile yapılan yardımlar harcamaların türlerine (fortmal veya informal) göre
ayrıştırılamadığı için cepten sağlık harcaması toplamı olan 10.390.519.573,8 TL’den 1.329.501.078,7 TL daha azdır.
Tablo 23'de kişi başı cepten sağlık harcaması ve bu harcamaların farklı türdeki hizmetlere
göre dağılımı görülmektedir. Ağırlıklandırılmış veriler esas alındığında 75.627.566 kişi
tarafından cepten yapılan yıllık harcama tutarı toplamı özel sağlık sigortası primleri dahil
edildiğinde 12.425.398.286 TL, özel sağlık sigortası primleri hariç tutulduğunda ise
10.390.519.538 TL olarak hesaplanmış olup kişi başı yıllık cepten sağlık harcaması 137,39
TL’dir. Cepten yapılan toplam sağlık harcamasının hizmet basamaklarına göre dağılımı
93
incelendiğinde, %13,7’sinin yataklı sağlık hizmetleri için, %81,9’unun herhangi bir sağlık
sorununa bağlı olarak ayakta sağlık hizmetleri için ve geriye kalan %4,3’ünün ise hastalık dışı
nedenle sağlık hizmeti kullanımı için yapıldığı görülmektedir.
Cepten yapılan harcamaların hizmet sunucularına göre dağılımı incelendiğinde ise

3.555.369.570,2 TL’si (%41,0) Sağlık Bakanlığına bağlı sağlık kuruluşlarına başvuranlar,
297.916.869,4 TL’si (%3,4) üniversite hastanelerine başvuranlar, 4.412.648.704,4 TL’si
(%50,9) özel sağlık kuruluşlarına başvuranlar, 250.686.655,7 TL’si (%2,9) diğer sağlık
kuruluşlarına başvuranlar ve 149.482.571,8 TL’si (%1,7) geleneksel sağlıkçılara başvuranlar
tarafından yapılmıştır.
Cepten yapılan harcamaların sağlık hizmeti türlerine göre dağılımı incelendiğinde ise;
5.019.109.392,5’si (%55,4) ilaç, 1.201.799.310,4 TL’si (%13,3) laboratuvar, 741.448.031,4
TL’si (%8,2) görüntüleme hizmetleri, 793.533.876,5 TL’si (%8,8) tıbbi cihaz, 163.626.407,6
TL’si (%1,8) tıbbi malzeme ve 1.142.854.943,5 TL’si (%12,6) diğer mal ve hizmetler için
yapılmıştır.
Cepten yapılan harcamalar formal ve informal harcama ayrımına göre değerlendirildiğinde;

8.578.838.794,2 TL’sinin (%94,7) formal, 482.179.664,90 TL’sinin (%5,3) ise informal
olduğu bulunmuştur. İnformal harcamaların yapısı irdelendiğinde ise; 469.793.576,3 TL’si
(%97,4) gibi büyük bir kısmı ayni ve nakdi harcamalardan oluşurken 12.386.088,6 TL’si
(%2,6) hediye için gerçekleşmiştir.
Ayrıca, sağlık hizmetleri kullanımı sırasında ulaşım, yemek ve konaklama gibi tıbbi olmayan
hizmetler için yapılan toplam harcama tutarının 2.112.144.397,2 TL, kişi başı harcamanın ise
27,93 TL olduğu, bunun %66,1'inin ulaşım, %28,9'unun yemek ve %4,9'unun konaklama için
yapıldığı hesaplanmıştır.
Aşağıda sağlık hizmetleri kullanımı ve harcamaların düzeyi ve yapısı ile ilgili bilgiler iki
aşamalı olarak verilmiştir. Önce sağlık hizmetlerinin türlerine göre (hastaneye yatış, ayakta ve
koruyucu sağlık hizmetleri) bir ayrım yapmaksızın tümü ile ilgili kullanım ve yapılan
harcamaların genel profili verilmiş, daha sonra ise hastaneye yatış, ayakta ve koruyucu sağlık
hizmetlerinin her biri için ayrı ayrı kullanım ve yapılan harcamalar sunulmuştur. Tablolardaki
ortalama harcama değerleri hesaplanırken sadece hizmet kullanıp ödeme yapanlar esas
alınmış, hizmet kullanmayanlar ile ödeme yapıp yapmadığını hatırlamayanlar dikkate
alınmayarak paydadan çıkarılmıştır.
94
Tablo 24. Sosyo-Demografik Özellikler ve Algılanan Sağlık Statüsüne Göre Cepten
Yapılan Ortalama Sağlık Harcamasının Dağılımı (TL/Yıl)
N Ort. SH.
Kır-Kent
Kır 2104900 798,8 55,9
Kent 8086232 1077 91,5
Bölge
İstanbul 1743251 1565 313,1
Batı Marmara 489414 1115 209,8
Ege 1622441 1043 230,3
Doğu Marmara 1186846 923,4 215,6
Batı Anadolu 701039 813,9 108,8
Akdeniz 946751 884,5 94,1
Orta Anadolu 632566 649,5 64,2
Batı Karadeniz 604116 673,8 84,3
Doğu Karadeniz 102986 1138 412,1
Kuzeydoğu Anadolu 353885 751,3 70,3
Ortadoğu Anadolu 502207 765,4 94,1
Güneydoğu Anadolu 1305630 1022 131,2
Yaş
0-4 1116999 903,5 168,9
5-14 1166425 850,8 226,6
15-44 4009743 966,4 62,5
45-59 1994408 1303 260,3
60-69 828615 932,1 165,6
70-79 494587 1068 252,9
80+ 204963 1397 442,1
Cevapsız 375393 874 170,2
Cinsiyet
Erkek 4431313 1037 89,7
Kadın 5759819 1006 101,9
Eğitim Durumu
Okuma Yazma Bilmiyor 1209717 927,6 134,5
Okuryazar Olup Bir Okul Bitirmedi 738353 1043 311,4
Ana Okulu 286043 919,4 399,3
İlkokul 3452832 933,4 67,9
Ortaokul 1273918 937 130,9
Lise 1373417 1385 367,7
Ön Lisans 159568 1064 327,1
Üniversite (Lisans) 562836 1192 217,6
Mezuniyet Sonrası (Lisansüstü) 28906 1044 556,6
Medeni Durum
Hiç Evlenmemiş 1544130 750,4 64,8
Halen Evli 5778690 1114 110,7
95
Boşanmış 184247 1671 540,0
Eşi Ölmüş 569337 750 106,0
Ayrı Yaşıyor 29381 5908 3481,4
Çalışma Durumu
Tam Gün Çalışıyor 1710542 1358 286,9
Yarım Gün Çalışıyor 162481 520,2 87,1
Ev Hanımı 3419044 968,9 83,2
Öğrenci 1011377 864,4 112,6
Emekli 1335125 838,3 115,8
İşsiz 752149 1480 213,0
Çocuk 8216 415,6 96,5
Sigorta Yok 970261 2209 589,2
SGK 9156076 887,5 47,4
Özel Sigorta 28739 899,9 427,3
SGK+Özel Sigorta 29207 1140 307,9
Yurtdışı Sigorta 6849 9041 7006,9
Bilmiyor 169877 894 210,8
Çok kötü 339124 1750 369,2
Kötü 1217511 1557 265,5
Orta 2312947 904,3 69,8
İyi 3471279 810,2 51,5
Çok iyi 688293 1538 689,1
Genel Toplam 10191132 1019,6 73,5
Tablo 24’de hizmet kullananların yıllık ortalama cepten sağlık harcamalarının sosyo-
demografik özellikler ve algılanan sağlık statüsüne göre dağılımı yer almaktadır. Buna göre
kentlerde yaşayanların ortalama cepten harcamasının kırsal yerleşim yerlerinde yaşanlara göre
daha fazla olduğu, bölgeler açısından ise ortalama cepten harcamanın en yüksek olduğu
İstanbul bölgesi ile en düşük olduğu Orta Anadolu Bölgesi arasında yaklaşık 2,4 katlık bir
farkın bulunduğu görülmüştür.
Yaş grupları açısından bakıldığında en düşük harcamayı 5-14 yaş grubu, en yüksek harcamayı
ise 80 yaş ve üzerindekilerin yaptığı dikkat çekmektedir. Erkeklerin ortalama cepten
yaptıkları harcamanın kadınlardan, lise mezunlarının ise diğer eğitim gruplarından daha fazla
olduğu tespit edilmiştir. Sağlık güvencesi durumlarına göre incelendiğinde sigortası
olmayanların ve yurt dışından sigortalı kategorisinde olanların ortalama harcaması daha
yüksek görünmektedir. Cepten harcama yapanlar medeni durumları itibariyle
değerlendirildiğinde “ayrı yaşanların” ortalama cepten harcamaları “hiç evlenmemiş”
olanlardan yaklaşık 8 kat daha fazla bulunurken, çalışma statüsü açısından ise “işsizlerin”
96
cepten yaptıkları ortalama sağlık harcaması çok daha fazladır. Dikkat çekici diğer bir bulgu
ise sağlık statüsünü “çok kötü” olarak algılayanların diğerlerine göre daha yüksek bir harcama
gerçekleştirmeleridir.
Tablo 25. Sosyo-Demografik Özellikler ve Algılanan Sağlık Statüsüne Göre Cepten

Yapılan Ortalama Sağlık Harcamasının Başvurulan Hizmet Sunucularına Dağılımı
(TL/Yıl)
Sağlık Bakanlığı Üniversite Özel Diğer*
N Ort. SH. N Ort. SH. N Ort. SH. N Ort. SH.
Kır-Kent
Kır 1449032 420,0 39,1 83585 424,5 91,1 755357 938,5 67,5 34684 985,2 335,2
Kent 4995979 589,8 107,6 397594 660,1 131,8 2960151 1251,2 113,4 192506 1124,7 459,4
Bölge
İstanbul 1000981 1047,6 480,5 77199 975,6 358,5 758004 1498,2 283,5 81532 1791,0 1040,9
Batı Marmara 372277 561,0 92,5 24320 283,7 140,7 105672 2043,2 758,3 5162 364,3 64,6
Ege 987812 342,8 46,2 86579 383,7 136,1 552017 1461,3 343,9 41479 537,5 348,0
Doğu Marmara 742651 724,9 306,4 51275 234,7 74,1 499323 765,2 103,6 3928 594,9 534,2
Batı Anadolu 427369 493,2 97,1 34213 1681,0 1022,0 151008 1112,8 233,6 50032 801,9 402,0
Akdeniz 641316 530,4 92,4 55328 490,6 135,9 292397 1203,4 151,6 7384 176,5 153,0
Orta Anadolu 388763 370,7 61,9 19558 199,4 78,2 199200 785,2 130,6 3546 1858,4 1291,4
Batı Karadeniz 398893 375,9 42,6 31877 516,2 153,0 135118 964,5 224,1 7487 220,5 109,4
Doğu Karadeniz 71953 472,7 83,6 6887 600,8 342,1 35884 1790,4 1373,0 3960 352,4 134,3
Kuzeydoğu Anadolu 233613 383,9 73,9 25700 376,9 74,7 145457 722,1 101,9 6441 3020,3 1064,1
Ortadoğu Anadolu 311411 447,7 91,2 21031 1130,4 835,7 179870 979,9 197,3 4159 426,3 264,9
Güneydoğu Anadolu 867972 360,4 36,6 47213 590,0 362,4 661558 1088,7 185,2 12078 485,5 203,2
Yaş
0-4 736115 387,7 35,0 44144 939,3 748,5 482026 1334,9 370,8 10468 2426,7 1634,6
5-14 765320 633,7 294,7 52479 986,9 406,1 392009 1028,1 298,5 26535 915,5 358,4
15-44 2371677 502,6 44,5 173617 556,5 122,1 1483153 1197,2 131,6 91630 695,0 238,2
45-59 1281843 803,5 368,2 96221 575,0 270,9 685072 1177,6 163,9 46571 779,3 324,0
60-69 545394 438,8 106,7 63528 615,5 176,4 294713 1269,1 385,7 24086 462,6 307,7
70-79 330937 351,2 55,4 29399 121,9 54,6 177447 1220,0 308,7 13110 283,8 87,9
80+ 141067 509,9 127,7 7587 619,5 297,0 98307 597,8 147,3 8539 10039,9 7856,8
Cevapsız 272657 497,3 95,6 14203 375,3 203,1 102781 1309,3 463,0 6251 69,0 42,8
Cinsiyet
Erkek 2719196 499,8 86,9 208107 867,4 214,7 1545480 1141,1 140,1 99342 660,1 191,8
Kadın 3725814 589,5 130,0 273073 429,9 104,6 2170028 1220,7 118,9 127848 1447,9 679,6
97
Eğitim Durumu
Okuma Yazma Bilmiyor 856404 384,2 33,9 55768 369,3 79,3 485267 1048,1 230,6 27502 3941,5 2961,1
Okuryazar Olup Bir Okul
501014 830,5 452,3 28507 1016,9 598,2 271891 863,4 102,4 16247 1386,6 806,2
Bitirmedi
Ana Okulu 186552 332,6 47,8 7513 1543,6 1165,3 82359 2099,5 1354,0 6707 1459,8 1068,4
İlkokul 2252831 464,4 38,0 164378 701,2 200,6 1221121 1064,2 92,7 78426 766,2 250,5
Ortaokul 786586 505,7 89,3 62545 490,7 143,6 399678 1184,3 234,1 31633 562,9 352,3
Lise 762205 1133,0 620,4 73003 414,0 99,5 502809 1267,8 321,4 41079 461,5 219,4
Ön Lisans 90150 371,1 91,1 8729 269,8 179,3 62392 963,8 258,7 1132 117,0 41,4
Üniversite (Lisans) 272883 382,1 55,4 35128 546,4 289,2 216333 1566,8 413,1 8877 396,4 250,6
Mezuniyet Sonrası
8433 224,3 67,4 2072 390,0 0,0 8625 2961,1 1620,8 2104 1040,0 0,0
(Lisansüstü)
Medeni Durum
Hiç Evlenmemiş 955006 447,1 67,0 76405 720,0 262,9 546757 1028,6 117,5 42667 599,0 273,3
Halen Evli 3590314 593,1 134,3 274877 512,7 106,2 2100222 1209,9 112,2 134710 1322,8 637,2
Boşanmış 108643 815,9 372,8 10177 845,1 540,6 59512 844,0 243,4 6599 96,1 38,7
Eşi Ölmüş 386506 384,9 74,0 30915 178,8 74,5 210968 915,1 249,7 7963 95,1 51,9
Ayrı Yaşıyor 21997 907,8 495,3 1200 78,0 0,0 10574 9309,5 6615,7 0 0,0 0,0
Çalışma Durumu
Tam Gün Çalışan 894927 1034,8 528,6 67271 718,4 274,4 581815 1114,0 99,5 42726 434,3 133,2
Yarım Gün Çalışan 94959 301,2 61,2 9445 167,4 23,8 55898 570,4 156,8 5880 56,4 56,6
Ev Hanımı 2273954 460,6 40,2 157779 611,3 177,1 1303082 1233,2 162,9 71386 1860,1 1184,5
Öğrenci 610574 482,4 98,0 49675 672,1 256,1 353693 1326,2 257,8 25181 940,8 425,0
Emekli 832613 295,4 30,7 86818 313,8 91,7 492350 1074,7 240,9 34232 341,7 211,0
İşsiz 534285 648,2 95,6 29444 466,3 98,5 252270 1308,2 220,7 19991 1020,3 135,6
Çocuk 5939 180,8 0,0 670 0,0 0,0 3741 526,4 0,0 0 0,0 0,0
Sağlık Güvencesi
Durumu
Sigorta yok 616350 1435,5 764,5 35140 1292,8 927,8 315870 2749,9 781,1 27244 235,4 108,3
SGK 5808998 456,2 45,1 444012 568,6 93,9 3360681 1043,8 68,9 198735 1215,7 446,4
Özel sigorta 6661 339,3 239,2 2000 11,0 11,3 15692 1014,8 653,3 1212 2200,0 0,0
SGK+Özel sigorta 9026 248,1 123,1 28 0,0 0,0 19164 640,3 112,1 0 0,0 0,0
Yurtdışı Sigorta 3975 4112,4 1537,4 0 0,0 0,0 4101 1924,7 812,9 0 0,0 0,0
Bilmiyor 115439 507,0 184,9 8756 652,9 365,2 44057 1450,1 636,6 5103 255,1 184,5
Çok Kötü 235358 881,5 246,4 33208 422,3 262,3 142380 1549,0 470,9 9629 662,7 382,9
Kötü 806448 444,2 41,8 73735 673,3 239,0 505761 1746,0 395,6 39644 2432,6 2028,9
Orta 1507432 485,9 55,4 105673 537,8 144,0 825990 1203,6 156,0 67111 551,1 234,4
İyi 2072336 394,5 31,7 141247 556,9 185,1 1224366 960,5 66,7 70565 714,2 259,6
Çok İyi 388925 1755,6 1208,1 35536 309,4 89,4 206872 663,1 112,3 4989 2994,8 1265,4
Genel Toplam 6445011 551,6 83,8 481180 619,1 110,0 3715508 1187,6 67,5 227190 1103,4 392,4
*Diğer: TSK'ya bağlı sağlık kuruluşları (GATA hariç), yurtdışı hastaneler, dernek ve vakıflara bağlı sağlık kuruluşları.
98
Tablo 25'de cepten cepten yapılan ortalama sağlık harcamalarının başvurulan hizmet
sunuculara göre dağılımı görülmektedir. Buna göre özel sağlık kuruluşlarına başvuranların
ortalama harcamalarının diğer hizmet sunuculara başvuranların harcamalarından daha yüksek
olduğu, Sağlık Bakanlığı'na bağlı kuruluşlara başvuranların harcamaları ile özel sağlık
kuruluşlarına başvuranların harcamaları arasında yaklaşık 2 katlık bir fark olduğu tespit
edilmiştir. Sağlık hizmeti sunucularına (Sağlık Bakanlığı, üniversite, özel ve diğer)
başvuranların ortalama harcamaları, yerleşim yerleri açısından incelendiğinde kentte
yaşayanların kırda yaşayanlardan daha yüksek olduğu bulunmuştur.
Sağlık Bakanlığı kurum ve kuruluşlarına başvuranların cepten harcamaları incelendiğinde,

bölgesel açıdan İstanbul, yaş açısından 45-49 yaş grubundakiler, kadınlar, lise mezunları, ayrı
yaşayanlar, tam gün çalışanlar, yurt dışından sigortalılar ve sağlık statüsü “çok iyi” olanların
daha yüksek harcama yaptıkları görülmektedir.
Üniversitelere bağlı sağlık kurum ve kuruluşlarına başvuranların cepten harcamaları

incelendiğinde, bölgesel açıdan Batı Anadolu, yaş açısından 5-14 yaş grubunda bulunanlar,
erkekler, anaokulu mezunları, boşanmış olanlar, öğrenciler, sigortası olmayanlar ve sağlık
statüsü “çok kötü” olanlar daha yüksek harcama gerçekleştirmişlerdir.
Özel sağlık kurum ve kuruluşlarına başvuranların cepten harcamaları incelendiğinde, Batı

Marmara'da yaşayan, 0-4 yaş grubunda bulunanlar, kadınlar, lisansüstü mezuniyeti olanlar,
ayrı yaşayanlar, emekliler, yurt dışından sigortalılar ve algılanan sağlık statüsü “kötü” olanlar
en yüksek harcamayı yapmışlardır.
Diğer sağlık kuruluşlarına başvuranların cepten harcamaları incelendiğinde, Kuzeydoğu

Anadolu bölgesinde yaşayanlar, 80 yaş ve üzerindekiler, kadınlar, lisansüstü mezunları, halen
evli olanlar, ev hanımları, özel sağlık sigortası olanlar ve sağlık statüsü “kötü” olanların en
yüksek harcamayı gerçekleştirdikleri görülmektedir.
99
Tablo 26. Sosyo-Demografik Özellikler ve Algılanan Sağlık Statüsüne Göre Cepten Yapılan Ortalama Sağlık Harcamasının Kullanılan
Hizmet Türlerine Dağılımı (TL/Yıl)
Diğer
İlaç Laboratuvar Görüntüleme Tıbbi Cihaz Tıbbi Malzeme Mal ve
Hizmetler*
N Ort. SH. N Ort. SH. N Ort. SH. N Ort. SH. N Ort. SH. N Ort. SH.
Kır-Kent
Kır 1785235 507,1 35,3 957974 128,7 17,7 744453 189,5 30,0 217384 461,8 105,5 429015 79 33,3 270973 544,8 83,4
Kent 6571708 626,0 72,8 3337229 323,2 77,5 2666502 225,2 41,5 777807 891,1 170,3 1443823 89,8 27,8 1426289 697,8 140,3
Bölge
İstanbul 1386270 983,6 331,8 679010 266, 60,7 522098 402,4 135,0 168302 1893,9 664,5 291367 54,3 15,0 364919 1011,4 481,7
Batı Marmara 427419 517,4 77,2 227946 125,5 36,0 187411 169,9 43,4 54872 239,3 105,5 78906 176,3 146,7 66640 2096,6 1154,4
Ege 1310492 405 31,3 669452 609,0 295,1 574092 174,9 37,5 205034 252,2 81,5 404037 44,1 15,0 241602 535,0 127,2
Doğu Marmara 1002467 479,6 43,3 476426 512,1 319,6 389190 351,7 195,6 88684 515,1 182,1 155588 124,3 88,1 144718 728,4 308,9
Batı Anadolu 544932 404,9 41,1 300852 118,8 46,0 233443 216,9 95,5 71375 763,6 297,7 121780 393,7 302,0 171723 612,8 155,7
Akdeniz 783249 629,4 90,1 419141 217,4 56,2 309897 204,2 49,4 86449 602 250,9 183913 51,2 24,0 129373 393,8 77,2
Orta Anadolu 481911 406,9 37,4 232909 143,8 41,4 185261 187,5 73,4 59340 428 266,1 115428 49,5 27,7 189622 462,7 79,9
Batı Karadeniz 471481 430,9 41,8 251864 45,1 13,3 203140 146,0 88,4 71449 657,8 256,3 116925 40,9 19,6 133696 272,2 52,9
Doğu Karadeniz 86455 984,2 502,7 50831 153,4 78,0 37424 316,7 176,2 4426 173,9 106,1 25887 154,8 81,9 13220 711,9 483,1
Kuzeydoğu Anadolu 305113 581,1 42,5 167716 76,9 28,4 132197 65 30,4 24971 1093,6 471,1 88205 33,5 14,7 34807 251,9 111,3
Ortadoğu Anadolu 411558 523,2 57,8 219340 99,8 19,6 146517 139,1 51,7 41460 1613 806,7 84927 115,9 37,9 56249 414,7 69,4
Güneydoğu Anadolu 1145594 726,6 88,1 599716 211,1 84,0 490284 87,8 19,2 118827 760,5 332,6 205874 58,7 31,1 150694 514,7 114,2
Yaş
0-4 969511 607,4 58,4 411193 159,6 34,1 243346 177,7 87,2 98269 130 63,1 206616 32,1 12,7 218620 1407,0 784,4
5-14 993469 524,7 115,3 405934 408,0 368,1 297597 284,7 251,1 94089 1381,6 376,2 171368 27,3 12,6 212446 407,4 98,3
15-44 3139691 565,3 29,5 1665236 314,2 99,9 1357381 187,9 24,7 368493 783,9 215,1 760363 63,4 17,7 729153 629,3 115,0
100
45-59 1642413 778,4 270,0 834217 288,8 108,2 726549 269,4 77,9 165539 543,5 250,5 327174 194,6 113,0 300251 581,5 156,6
60-69 701253 482,6 90,3 425160 304,5 128,4 347404 303,7 140,9 113116 534 185,1 176984 54,4 21,8 100839 410,8 97,3
70-79 429033 610,6 184,3 260514 112,5 34,8 203861 134,8 48,6 79931 705,9 282,8 110356 89,8 57,3 49259 583,6 220,8
80+ 186415 435,1 63,0 109249 131,9 74,8 84564 163,2 80,7 33614 3167 2223,1 47690 392,3 285,3 25591 547,9 241,8
Cevapsız 295158 589,7 90,9 183700 180,6 62,4 150253 105,6 40,1 42140 1154,8 1029,6 72285 31 18,7 61103 508,0 163,6
Cinsiyet
Erkek 3512784 556,8 35,9 1775875 258,4 90,1 1480426 226,6 57,1 471096 622,7 137,5 847798 77,4 19,8 751529 721,6 228,6
Kadın 4844159 632,4 96,0 2519328 294,9 80,2 1930528 210,3 38,7 524095 954,4 230,8 1025040 95,6 38,2 945733 635,0 109,4
Eğitim Durumu
Okuma Yazma Bilmiyor 1065437 638,5 81,6 585935 184,2 84,0 477929 74,1 17,0 115428 1338 771,5 206177 132,8 72,6 169458 445,2 98,8
Okuryazar Olup Bir Okul Bitirmedi 636383 512 62,3 306287 584,4 487,3 242901 413 308,3 69489 962,5 323,2 141863 22,8 7,4 92319 508,0 185,7
Ana Okulu 228533 951,9 496,5 92244 51,3 26,0 59600 7,7 5,1 24564 727,1 417,5 39711 0,5 0,5 63658 350,6 117,9
İlkokul 2885045 499,1 25,9 1476539 170,7 25,5 1238156 279,6 61,4 365484 656,9 159,5 624142 134,2 61,3 528368 528,2 67,4
Ortaokul 975676 536,2 49,0 551107 345,5 213,8 441469 157,8 35,3 115694 1241,9 484,6 211163 31,5 10,5 226668 517,6 177,1
Lise 1056636 934,3 420,3 558886 531,4 287,4 448657 210,9 45,4 139825 724,9 351,9 265364 51,6 12,5 262025 548,0 103,9
Ön Lisans 133036 391,5 79,3 61747 193,7 112,7 55230 303,5 170,7 15193 325,7 201,6 41687 50,5 45,4 24762 419,0 185,0
Üniversite (Lisans) 413045 468,7 63,7 225160 342,5 130,9 178905 195,0 77,6 42895 1349,0 758,8 107071 161 90,6 124052 930,7 598,7
Mezuniyet Sonrası
16273 300,6 113,2 13214 887,3 837,9 3857 0,0 0,0 605 0,0 0,0 7945 0,0 0,0 5463 2328,1 2074,1
(Lisansüstü)
Medeni Durum
Hiç Evlenmemiş 1230231 497,7 34,5 602782 163,2 50,4 516403 164,7 41,9 162194 1433,3 404,4 286829 29,5 8,7 292198 346,5 53,9
Halen Evli 4679541 624,4 97,2 2566273 269 67,9 2111344 232,0 37,6 545477 840,3 211,8 1067651 115,8 37,7 897138 631,0 98,0
Boşanmış 145568 588,2 135,4 78390 625,3 422,0 61907 236,6 111,9 18405 789 371,7 36657 7,4 7,4 23851 1816,0 1535,7
Eşi Ölmüş 494246 550,7 101,5 276819 139,1 44,9 215848 104,8 37,1 87188 234,8 130,8 110916 136,8 105,2 79138 503,0 159,3
101
Ayrı Yaşı 25458 3004,6 2508,8 15637 5542,8 4857,6 20153 8,1 8,3 7926 0,0 0,0 11283 639,1 533,4 10132 277,9 184,5
Çalışma Durumu
Tam Gün Çalışan 1234213 948,7 360,4 629826 330,8 82,8 543034 212,3 48,4 127584 297,1 97,8 291116 104,4 36,4 303478 570,7 104,3
Yarım Gün Çalışan 128257 342,4 37,3 1148221 231,1 47,8 53198 70,7 30,3 16133 315,6 281,8 20932 0,0 0,0 25895 773,2 295,2
Ev Hanımı 2904230 516,3 22,1 1586426 313,3 112,6 1263091 257,2 58,3 321762 931,4 325,0 633034 105,6 57,2 519881 643,7 151,6
Öğrenci 793305 475,7 34,7 383930 193,7 78,3 315200 123,1 30,1 114111 1898,3 554,7 171161 16,9 8,2 230048 628,1 327,0
Emekli 1113474 402,5 61,0 634850 235,6 85,6 528467 175,6 45,6 178212 552 156,8 274951 45,6 14,3 166750 380,8 83,8
İşsiz 625139 860,6 137,8 357130 153,6 31,1 320231 198,9 46,3 91366 969,4 504,6 162412 246,7 119,7 100762 1062,8 395,2
Çocuk 7217 396,1 79,9 2676 91,4 0,0 1731 141,3 0,0 0 0,0 0,0 0 0,0 0,0 519 130,0 0,0
Sigorta yok 804688 1360,6 558,0 365834 981,0 487,7 287555 479,3 179,5 80573 837,4 557,4 127576 97,2 49,7 209280 1232,2 802,3
SGK 7508513 518,4 23,8 3901152 214,3 44,1 3102689 193,6 32,4 905882 787,4 140,4 1736452 87,1 24,2 1477059 594,7 74,4
Özel sigorta 18974 607 299,9 17019 174,5 121,3 11342 213,7 203,3 5680 116,1 115,7 5669 0,0 0,0 5220 704,9 595,4
SGK ve Özel Sigorta 19130 401,6 87,6 8434 425,4 108,9 7182 60,6 49,2 56 3380 0,0 2115 9,2 12,6 5701 504,2 92,1
Yurtdışı Sigorta 5637 2265,4 1616,9 2764 107,2 104,6 2187 0,0 0,0 3000 3979 579,2 1026 0,0 0,0 0 0,0 0,0
Bilmiyor 133189 650,4 233,7 68300 181,4 141,2 54785 105,1 56,7 22016 0,0 0,0 38114 76,9 65,4 27165 908,8 468,5
Çok kötü 309778 1203,7 315,3 209053 168,7 70,8 187939 179,4 52,3 55265 847,4 347,7 97382 379,8 192,0 39343 396,6 145,5
Kötü 1030966 612,4 40,5 654844 536,6 270,6 543528 236,8 48,8 145612 1431,3 631,8 253522 78,2 25,5 174882 1117,6 481,0
Orta 1903377 565,2 39,4 1079476 264,3 65,7 838587 233,2 62,3 231076 528,1 206,7 438473 115,9 81,0 344564 544,3 88,7
İyi 2762789 445,2 21,1 1320366 177,3 26,3 1129914 199,1 50,8 320560 769,9 204,1 585695 63,7 19,5 604705 483,3 59,8
Çok iyi 508887 1247 865,9 245011 220,0 118,1 201322 132,3 37,7 62857 1618,8 840,9 120218 58,2 18,9 126439 347,9 68,6
Genel Toplam 8356943 600,6 57,7 4295203 279,8 60,3 3410955 217,4 33,1 995190 797,4 135,3 1872838 87,4 22,7 1697262 673,4 118,6
*Diğer Mal ve Hizmetler: Muayene, ameliyat, yanık tedavisi vb.
102
Tablo 26'da kullanılan hizmet türüne göre ilaç, görüntüleme, laboratuvar, tıbbi cihaz, tıbbi
malzeme ve diğer mal ve hizmetler cepten yapılan ortalama sağlık harcamaları görülmektedir.
Buna göre kullanılan hizmet türüne göre yapılan ortalama harcamanın en fazla tıbbi cihaz
daha sonra ilaç için yapıldığı tespit edilmiştir. Ortalama ilaç harcaması kentsel yerleşim
yerlerinde ve Doğu Karadeniz bölgesinde yaşayanlarda, 45-59 yaş grubundakilerde,
kadınlarda, anaokulu mezunlarında, ayrı yaşayanlarda, tam gün çalışanlarda, yurt dışından
sigortası olanlarda ve sağlık statüsü “çok iyi” olanlarda en yüksektir.
Laboratuvar harcaması ortalaması kentsel yerleşim yerlerinde Ege Bölgesi'nde yaşayanlarda,

5-14 yaş grubundakilerde, kadınlarda, lisansüstü mezunlarında, ayrı yaşayanlarda, tam gün
çalışanlarda, sigortası olmayanlarda ve algılanan sağlık statüsü “kötü” olanlarda en yüksektir.
Görüntüleme hizmetleri için yapılan harcama ortalaması kentsel yerleşim yerlerinde ve

İstanbul'da yaşayanlarda, 5-14 yaş grubundakilerde, erkeklerde, ilkokul mezunlarında,
sigortası olmayanlarda, boşanmış olanlarda, ev hanımı olanlarda ve sağlık statüsü “kötü”
olanlarda en yüksektir.
Tıbbi cihaz için yapılan ortalama harcamalar değerlendirildiğinde kentsel yerleşim yerinde ve
İstanbul’da yaşayanlarda, 5-14 yaş grubundakilerde, kadınlarda, üniversite (lisans) mezunu
olanlarda, yurtdışı sigortası olanlarda, hiç evlenmemişlerde, öğrencilerde ve algılanan sağlık
statüsü “kötü” olanlarda en yüksektir.
Tıbbi malzemeler için yapılan ortalama harcamalar değerlendirildiğinde kentsel yerleşim

yerinde ve Batı Anadolu Bölgesi’nde yaşayanlarda, 80 yaş ve üzerindekilerde, kadınlarda,
ilkokul mezunlarında, eşi ölmüş olanlarda, işsizlerde, sigortası olmayanlarda, sağlık statüsü
"kötü" olanlarda en yüksektir.
Diğer mal ve hizmetler için yapılan ortalama harcamalar değerlendirildiğinde kentsel yerleşim
yerlerinde ve Batı Marmara bölgesinde yaşayanlarda, 0-4 yaş grubundakilerde, erkeklerde,
lisanüstü mezunlarında, sigortası olmayanlarda, sağlık statüsü “kötü” olanlarda en yüksektir.
103
Tablo 27. Sosyo-Demografik Özellikler ve Algılanan Sağlık Statüsüne Göre Cepten Yapılan Ortalama Formal ve İnformal Harcamaların
Başvurulan Hizmet Sunuculara Dağılımı (TL/Yıl)
Sağlık Bakanlığı Üniversite Özel Diğer* Geleneksel Sağlık Hizmeti Sunucuları
Formal İnformal Formal İnformal Formal İnformal Formal İnformal Formal İnformal
N Ort. SH. N Ort. SH. N Ort. SH. N Ort. SH. N Ort. SH. N Ort. SH. N Ort. SH. N Ort. SH. N Ort. SH. N Ort. SH.
Kır-Kent
Kır 1442210 387,6 26,3 69097 717,7 583,8 83011 417,0 91,4 8084 106,4 25,4 617588 1060,0 78,0 200658 270,4 48,5 29158 540,1 193,1 20197 912,2 205,0 11446 4134,6 731,2 779 3311,4 0,0
Kent 4978269 580,6 107,7 223069 252,2 79,9 391613 650,5 132,6 36794 208,9 56,1 2550197 1360,6 129,7 696578 335,9 47,8 184713 852,2 460,1 115806 510,4 124,7 53344 4649,9 734,0 1960 520,0 0,0
Bölge
İstanbul 998805 1045,4 481,5 38680 115,9 48,7 75001 992,1 368,1 8658 104,6 34,8 680594 1603,7 317,8 154859 285,3 57,9 79386 1520,2 1061,5 40773 621,5 176,5 10689 1525,2 677,5 0 0,0 0,0
Batı
370846 496,9 65,2 13069 1879,7 1000,3 23194 293,6 148,4 3327 27,1 27,1 81946 2336,2 963,1 33576 728,6 308,0 4652 233,9 41,2 3516 225,3 58,3 549 33800,0 0,0 0 0,0 0,0
Marmara
Ege 987812 328,7 36,1 31515 441,5 398,5 86579 352,5 114,6 2812 957,8 0,0 496098 1540,7 375,3 98214 430,5 167,5 37192 297,0 192,5 23061 487,9 288,0 0 0,0 0,0 0 0,0 0,0
Doğu
737807 724,8 308,4 31518 112,9 52,1 51275 234,7 74,1 2223 0,0 0,0 425844 795,9 105,1 121637 354,5 175,8 3636 40,2 31,4 2166 1011,2 1045,3 1451 52000,0 0,0 0 0,0 0,0
Marmara
Batı
425840 491,6 97,5 20891 69,0 39,4 34213 1681,0 1022,0 1176 0,0 0,0 123424 1335,3 285,1 38722 83,4 39,3 47657 437,0 203,3 32334 596,8 331,8 3704 12797,4 6123,6 1200 520,0 0,0
Anadolu
Akdeniz 637350 462,7 63,6 43306 1045,0 924,3 54279 458,5 135,1 6223 362,4 290,4 241788 1351,6 173,3 77609 322,8 111,9 7018 67,1 55,1 6607 126,1 111,8 5390 2399,0 981,0 286 52,0 0,0
Orta
388640 368,6 62,0 13291 64,1 41,0 19558 174,9 69,8 968 494,0 0,0 157762 889,0 156,1 62127 260,1 73,4 3053 1069,7 751,5 2043 1627,7 636,5 31478 2843,0 682,4 0 0,0 0,0
Anadolu
Batı
395934 374,0 42,7 30358 61,5 30,1 31877 477,3 147,4 10206 121,4 80,1 104656 1076,6 282,5 46666 378,2 141,6 7063 184,8 111,6 5166 66,9 12,9 7364 1883,4 651,1 0 0,0 0,0
Karadeniz
Doğu
71793 470,1 83,5 9219 28,7 28,6 6887 600,8 342,1 900 0,0 0,0 28054 2251,1 1760,2 12948 84,4 35,2 3502 270,3 175,9 3332 134,8 65,9 883 15600,0 0,0 0 0,0 0,0
Karadeniz
Kuzeydoğu
232976 383,1 74,0 8935 47,7 45,9 25700 359,3 74,1 3382 133,8 123,5 120818 825,3 125,5 31618 168,3 39,2 5160 1887,4 556,2 5518 1760,4 170,7 1335 555,9 76,8 0 0,0 0,0
Anadolu
Ortadoğu
309497 445,7 92,0 9203 161,5 90,7 20308 1151,8 866,1 2587 147,8 111,7 158135 1041,9 227,0 43069 266,9 59,8 3782 210,9 146,6 3376 288,9 166,6 1639 3687,7 274,7 1254 2361,3 0,0
Anadolu
Güneydoğu
863178 353,4 35,5 42183 183,6 88,8 45752 607,7 374,1 2417 21,6 0,2 548666 1214,0 213,6 176192 307,5 66,4 11770 242,0 98,2 8112 371,7 148,7 308 2600,0 0,0 0 0,0 0,0
Anadolu
Yaş
Grupları
0-4 735709 385,4 34,7 28575 65,1 32,4 41032 1010,5 804,9 8217 0,0 0,0 421436 1479,4 422,5 104971 190,5 65,2 9930 1186,3 788,1 6192 2200,2 1339,0 8252 1442,5 605,2 0 0,0 0,0
5-14 763921 633,2 295,2 16540 77,1 56,8 52479 976,0 406,3 3244 177,2 99,9 328310 1110,5 352,8 86217 446,2 197,9 26535 463,6 178,4 15870 755,5 269,4 6053 2130,0 789,9 0 0,0 0,0
15-44 2358021 466,7 38,5 127643 717,1 340,4 171419 536,9 122,7 17294 265,0 111,2 1281242 1300,4 150,3 361886 302,4 37,8 89011 424,2 163,1 54926 471,9 168,3 29942 2934,2 866,5 1047 392,2 0,0
45-59 1280257 801,4 368,7 44843 90,8 31,7 96221 571,8 271,1 5632 55,3 46,8 598968 1239,8 182,6 142828 449,0 160,4 41869 440,8 178,4 29991 594,7 234,9 12923 10216,8 2024,9 1693 1883,8 0,0
60-69 543666 434,3 105,0 21295 150,3 97,6 63005 575,8 151,9 6906 408,0 92,7 238001 1489,3 453,1 81849 239,1 83,0 22590 272,0 188,4 13217 378,1 232,8 1180 2911,2 58,1 0 0,0 0,0
70-79 326013 349,7 56,2 23330 95,0 39,6 29399 121,9 54,6 1816 0,0 0,0 147528 1290,9 359,7 54766 475,4 172,7 13110 150,8 49,9 9471 184,1 53,9 2338 8544,8 4426,2 0 0,0 0,0
80+ 140264 508,9 128,5 13474 40,8 20,6 7587 619,5 296,9 1046 0,0 0,0 69201 748,3 201,8 38641 180,9 70,2 7179 11803,3 9026,4 3521 281,0 210,4 948 13000,0 0,0 0 0,0 0,0
Cevapsız 272628 493,1 95,7 16466 69,7 60,1 13481 376,1 214,1 723 360,0 0,0 83100 1576,0 564,3 26079 138,2 55,1 3646 0,0 0,0 2815 153,3 77,6 3153 4739,4 2072,7 0 0,0 0,0
Cinsiyet
Erkek 2710887 478,8 85,6 122503 497,7 329,0 206929 866,6 215,9 16253 73,3 19,9 1290839 1268,0 165,4 413330 306,7 60,6 93517 427,3 146,8 63561 403,0 113,9 29158 3742,0 1029,9 1979 1619,1 0,0
Kadın 3709592 580,0 130,1 169663 264,6 102,7 267695 411,1 103,8 28625 257,0 68,7 1876946 1325,3 135,8 483907 333,7 50,2 120354 1106,7 696,7 72442 716,6 193,4 35631 5227,3 876,2 761 520,0 0,0
Eğitim
Durumu
Okuma
853361 383,3 33,8 41035 48,0 21,0 55245 362,9 79,7 4089 133,5 81,6 392110 1176,9 275,1 134553 350,4 81,0 25156 3776,8 3188,0 14213 941,9 674,8 6038 4172,4 2597,9 0 0,0 0,0
Bilmiyor
Okul
498978 827,0 453,6 21909 154,8 100,0 28507 1014,4 598,3 5122 14,1 12,2 222048 894,3 99,3 72407 499,4 228,9 15788 707,2 415,2 12750 891,1 509,0 1935 7696,1 3929,3 0 0,0 0,0
Bitirmedi
Ana Okulu 186552 327,5 47,0 5266 179,7 170,9 7513 1543,6 1165,3 0 0,0 0,0 73576 2341,9 1510,1 10213 59,7 13,4 6707 729,9 534,5 4293 1140,4 693,0 4637 2104,7 1125,1 0 0,0 0,0
İlkokul 2247781 455,5 36,8 103895 215,2 113,1 164327 676,1 197,2 9010 462,6 81,0 1024341 1162,5 103,7 315142 345,0 76,6 73010 426,4 134,4 51808 559,0 174,3 12034 5055,5 969,5 1540 1932,6 0,0
Ortaokul 779784 480,8 81,9 40842 560,9 321,6 62545 450,8 139,1 6631 376,6 261,1 343024 1321,4 270,9 92691 216,7 56,2 30225 488,0 370,3 18777 162,7 43,4 11506 9041,8 2251,0 1200 520,0 0,0
Lise 757982 1079,9 621,7 32365 1393,2 1221,6 70134 412,9 103,2 10122 124,9 59,2 448197 1344,3 358,8 104243 335,4 100,7 40208 271,2 124,0 18892 426,2 206,1 17676 3961,4 1435,9 0 0,0 0,0
Ön Lisans 90150 304,5 52,0 3923 1531,2 1483,7 8729 269,8 179,3 0 0,0 0,0 54827 957,4 282,9 16359 467,0 276,1 1132 58,5 20,7 849 78,0 0,0 752 624,0 0,0 0 0,0 0,0
Üniversite 270823 380,0 55,9 17454 77,6 42,1 35128 546,4 289,3 1686 0,0 0,0 193519 1687,3 459,8 47309 262,7 72,6 6595 97,3 45,0 5234 549,7 467,6 3933 687,7 116,6 0 0,0 0,0
Lisansüstü 8433 224,3 67,4 0 0,0 0,0 2072 390,0 0,0 0 0,0 0,0 8625 2961,1 1619,3 0 0,0 0,0 2104 520,0 0,0 2104 520,0 0,0 0 0,0 0,0 0 0,0 0,0
104
Medeni
Durum
Hiç
951140 445,9 67,3 37200 79,1 28,0 76405 720,0 262,9 8208 0,0 0,0 475022 1114,5 131,7 113035 291,9 79,6 42375 433,7 267,2 22759 315,5 116,2 10390 1851,6 403,8 0 0,0 0,0
Evlenmemiş
Halen Evli 3575285 575,2 134,3 169661 430,5 240,2 271433 489,8 104,8 22317 357,3 83,1 1779723 1324,1 129,3 540294 341,4 50,8 124998 1057,3 669,2 80802 569,7 120,2 33874 4150,5 739,8 2740 1314,0 0,0
Boşanmış 105742 713,4 273,5 14397 917,4 802,9 10177 845,1 540,6 0 0,0 0,0 54010 918,8 262,6 9271 65,3 25,3 5936 50,1 21,5 6599 51,1 19,7 2428 31493,3 12254,6 0 0,0 0,0
Eşi Ölmüş 385849 350,4 52,9 27470 493,5 408,4 30915 178,8 74,4 2891 0,0 0,0 176211 1033,0 293,4 55504 198,8 92,4 5850 64,5 31,4 5350 71,0 34,4 2843 11094,9 3173,6 0 0,0 0,0
Ayrı
21997 905,1 495,3 976 61,4 83,5 1200 78,0 0,0 0 0,0 0,0 9636 9302,5 7308,9 3084 2852,1 1783,5 0 0,0 0,0 0 0,0 0,0 0 0,0 0,0 0 0,0 0,0
Yaşıyor
Çalışma
Durumu
Tam Gün
887485 968,9 530,0 38565 1717,9 1072,5 67219 705,3 274,8 7219 126,9 1,9 517501 1135,4 100,3 143475 422,4 153,6 38246 234,5 74,7 31666 302,8 84,8 18772 3179,7 357,9 0 0 0,0
Çalışan
Yarım Gün
94630 298,6 61,1 9051 38,1 9,3 9445 167,4 23,8 0 0,0 0,0 42678 533,8 91,6 18885 482,0 321,6 5880 28,2 28,3 2125 78,0 0,0 737 4512,7 0,0 286 52,0 0,0
Çalışan
Ev Hanımı 2264559 455,3 40,3 117883 138,7 56,5 154387 579,5 175,9 14808 471,7 54,1 1112662 1349,5 188,5 310530 339,3 52,1 64722 1677,0 1291,1 39993 606,1 226,8 13852 4627,8 449,8 761 520,0 0,0
Öğrenci 609937 479,2 98,1 20614 109,3 21,6 49675 672,1 256,1 3867 0,0 0,0 315873 1434,8 289,1 60125 263,8 92,0 24889 689,9 446,1 12391 526,2 0,6 7282 1932,4 573,5 0 0,0 0,0
Emekli 830445 293,9 30,8 26764 73,4 26,3 86818 313,8 91,7 4443 0,0 0,0 416045 1216,0 276,0 125113 185,6 43,7 33264 215,0 127,3 17361 261,8 172,1 2779 2043,8 0,0 1693 1883,8 0,0
İşsiz 531803 616,5 84,6 42518 434,5 78,0 29444 463,8 98,4 2082 34,6 0,0 188662 1557,0 283,7 80858 448,6 97,6 19614 531,6 79,3 14356 694,5 74,7 6932 17576,4 2184,3 0 0,0 0,0
Çocuk 5939 180,8 0,0 0 0,0 0,0 670 0,0 0,0 0 0,0 0,0 3741 526,4 0,0 0 0,0 0,0 0 0,0 0,0 0 0,0 0,0 0 0,0 0,0 0 0,0 0,0
Sağlık Güvencesi
Durumu
Sigorta yok 615202 1426,1 765,9 29426 252,0 197,4 34014 1280,6 956,9 3876 482,9 399,9 259053 3263,7 948,8 76820 301,3 101,3 24731 128,8 57,4 14446 223,5 94,2 1879 2184,1 688,3 0 0,0 0,0
SGK 5785615 442,1 44,2 260655 353,7 166,7 438582 560,4 93,8 41002 162,8 25,7 2874069 1130,8 77,4 814066 317,0 41,1 187928 896,7 451,8 120345 607,3 125,5 62910 4629,8 629,3 2740 1314,0 0,0
Özel sigorta 6661 294,8 196,3 1509 196,7 180,1 2000 11,0 11,3 0 0,0 0,0 14851 1041,2 692,8 840 546,9 128,1 1212 1200,0 0,0 1212 1000,0 0,0 0 0,0 0,0 0 0 0,0
SGK+Özel
9026 248,1 123,1 0 0,0 0,0 28 0,0 0,0 0 0,0 0,0 17988 617,5 132,3 3235 359,3 176,4 0 0,0 0,0 0 0,0 0,0 0 0,0 0,0 0 0,0 0,0
sigorta
Yurtdışı
3975 2613,2 1022,0 576 10338,0 0,0 0 0,0 0,0 0 0,0 0,0 1825 1354,2 610,6 2276 2382,0 1361,4 0 0,0 0,0 0 0,0 0,0 0 0,0 0,0 0 0,0 0,0
Sigorta
Bilmiyor 114529 511,0 186,2 2840 0,0 0,0 8756 652,9 365,2 0 0,0 0,0 37464 1670,2 748,0 11995 109,7 41,4 5103 127,5 92,3 2978 218,5 135,6 948 2860,0 0,0 0 0,0 0,0
Çok Kötü 234850 647,6 152,0 26345 2102,1 1537,6 33208 339,0 188,7 7861 351,7 115,0 109239 1701,7 571,9 55261 627,0 179,9 9321 355,3 205,6 6236 492,3 249,0 232 3120,0 0,0 0 0,0 0,0
Kötü 802102 440,3 42,0 59033 86,0 28,0 73212 662,3 239,8 6818 169,5 79,5 400470 2087,8 496,5 155969 301,0 64,5 34128 2619,5 2352,6 21990 320,1 80,8 11187 12023,5 2246,5 761 520,0 0,0
Orta 1501466 475,5 52,3 68596 269,4 182,3 104898 530,6 145,1 4424 265,9 64,4 712902 1292,2 171,5 201919 361,4 108,7 61533 325,5 131,9 37580 451,1 93,3 14284 4561,7 1451,3 1979 1619,1 0,0
İyi 2062508 388,9 31,6 74277 209,0 86,8 139101 544,9 187,2 9720 295,8 178,5 1072629 1030,9 74,2 246302 285,0 57,7 69478 374,4 132,4 47579 512,5 180,8 19923 3273,9 1405,2 0 0,0 0,0
Çok İyi 387121 1742,2 1213,7 20003 417,0 287,7 35536 309,4 89,4 4593 0,0 0,0 178046 700,4 126,6 57506 217,1 55,4 4697 2650,9 1381,4 2126 1171,5 924,3 3911 574,1 41,8 0 0,0 0,0
Genel Toplan 6420479 537,3 83,6 292166 362,3 150,6 474624 609,7 110,6 44878 190,5 46,4 3167786 1302,0 105,4 897236 321,2 38,6 213871 809,6 398,0 136003 570,0 111,9 64789 4558,9 611,8 2740 1314,0 0,0
105
Tablo 27'de sosyo-demografik özellikler ve algılanan sağlık statüsüne göre cepten yapılan
ortalama formal ve informal harcamaların başvurulan hizmet sunucularına göre dağılımı
(TL/yıl) görülmektedir. Buna göre formal harcama ortalaması geleneksel sağlıkçılara
başvuruda en yüksek Sağlık Bakanlığı'na bağlı kuruluşlara başvuruda en düşüktür. Informal
harcama ortalaması ise geleneksel sağlıkçılara başvuru sırasında en yüksek üniversite sağlık
kuruluşlarına başvuru sırasında en düşüktür. Sağlık Bakanlığı'na bağlı kuruluşlara
başvuranların ortalama formal harcamaları incelendiğinde kentsel yerleşim yerlerinde ve
İstanbul bölgesinde yaşayanlarda, 45-59 yaş grubunda bulunanlarda, kadınlarda, lise
mezunlarında, yurtdışı sigortası olanlarda, ayrı yaşayanlarda, tam gün çalışanlarda ve sağlık
statüsü "çok iyi" olanlarda en yüksektir. Sağlık Bakanlığı'na bağlı kuruluşlara başvurularda
yapılan informal harcamalar ise kır yerleşim yerlerinde ve Batı Marmara bölgesinde
yaşayanlarda, 15-44 yaş grubunda bulunanlarda, erkeklerde, önlisans mezunlarında,
yurtdışından sigortalı olanlarda, boşanmış olanlarda, tam gün çalışanlarda ve sağlık statüsü
"çok kötü" olanlarda en yüksektir.
Üniversite hastanelerine başvurularda yapılan ortalama formal harcamalar kent yerleşim

yerlerinde ve Batı Anadolu bölgesinde yaşayanlarda, 0-4 yaş grubunda bulunanlarda,
erkeklerde, anaokulu mezunlarında, boşanmışlarda, tam gün çalışanlarda, sağlık sigortası
olmayanlarda ve algılanan sağlık statüsü "kötü" olanlarda en yüksektir. Üniversite
hastanelerine başvurularda yapılan ortalama informal harcamaların ise kent yerleşim
yerlerinde ve Ege bölgesinde yaşayanlarda, 60-69 yaş grubunda bulunanlarda, kadınlarda,
ilkokul mezunlarında, sağlık sigortası olmayanlarda, halen evli olanlarda, ev hanımlarında, ve
algılanan sağlık statüsünü "çok kötü" olarak belirtenlerde daha yüksek olduğu görülmektedir.
Özel sağlık kuruluşlarına başvurularda yapılan ortalama formal harcamalar kent yerleşim
yerlerinde ve İstanbul'da yaşayanlarda, 60-69 yaş grubunda bulunanlarda, kadınlarda,
lisansüstü mezuniyeti olanlarda, sağlık sigortası olmayanlarda, ayrı yaşayanlarda, işsizlerde
ve algılanan sağlık statüsü "kötü" olanlarda en yüksektir. Özel sağlık kuruluşlarına
başvurularda yapılan ortalama informal harcamalar kent yerleşim yerlerinde ve Batı Marmara
bölgesinde yaşayanlarda, 70-79 yaş grubunda bulunanlarda, kadınlarda, ön lisans
mezunlarında, ayrı yaşayanlarda, yarım gün çalışanlarda, yurtdışı sigortası olanlarda ve sağlık
statüsü "çok kötü" olanlarda en yüksektir.
Türk Silahlı Kuvvetleri, dernek ve vakıflara bağlı hastanelerin aralarında bulunduğu diğer
sağlık kuruluşlarına başvuranların ortalama formal harcamalarının kent yerleşim yerlerinde ve
Kuzeydoğu Anadolu bölgesinde yaşayanlarda, 80 yaş üzeri grupta bulunanlarda, kadınlarda,
106
okuma yazma bilmeyenlerde, halen evli olanlarda, ev hanımlarında, özel sağlık sigortasına
sahip olanlarda ve sağlık statüsü "çok iyi" olanlarda en yüksek olduğu görülmektedir.
Diğer sağlık kuruluşlarına başvuranların ortalama informal harcamaları incelendiğinde kırsal

yerleşim yerlerinde ve Orta Anadolu bölgesinde yaşayanlarda, 0-4 yaş grubunda
bulunanlarda, kadınlarda, anaokulu mezunu olanlarda, evli olanlarda, işsizlerde, özel sağlık
sigortası olanlarda ve sağlık statüsü "çok kötü" olanlarda en yüksek olduğu görülmektedir.
Geleneksel sağlık hizmetleri sunucularına başvuranların ortalama formal harcamalarının kent

yerleşim yerlerinde ve Ege bölgesinde yaşayanlarda, 80 yaş ve üzerinde bulunanlarda,
kadınlarda, ortaokul mezunlarında, boşanmışlarda, işsizlerde, Sosyal Güvenlik Kurumu
sigortası olanlarda, sağlık statüsü "kötü" olanlarda en yüksek olduğu görülmektedir.
Geleneksel sağlık hizmetleri sunuculara başvurularda yapılan ortalama informal harcamaların

kırsal yerleşim yerlerinde ve Ortadoğu Anadolu bölgesinde yaşayanlarda, 45-59 yaş grubunda
bulunanlarda, erkeklerde, Sosyal Güvenlik Kurumu sigortası olanlarda ve sağlık statüsü "orta"
olanlarda en yüksek olduğu görülmektedir.
107
Hizmet Türlerine Dağılımı (TL/Yıl)
İlaç Laboratuvar Görüntüleme
Formal İnformal Formal İnformal Formal İnformal
Kır-Kent
Kır 1759222 468,6 23,1 189418 428,0 228,1 927087 125,7 17,9 88188 76,5 19,3 735944 183,4 29,6 38072 159,5 68,4
Kent 6467538 615,7 73,7 664925 197,8 22,6 3283119 318,5 77,2 232644 141,6 54,0 2645477 220,6 41,7 131368 127,9 36,1
Bölge
İstanbul 1364787 983,3 337,0 126961 169,7 48,2 674617 261,0 60,9 36441 124,5 72,0 515681 404,0 136,5 23588 73,7 36,7
Batı Marmara 423254 472,9 70,1 28052 747,6 414,5 226377 120,8 36,4 12002 105,1 51,7 185476 168,3 43,4 8538 75,1 44,6
Ege 1287162 400,6 31,6 100138 150,2 28,4 650777 598,2 292,9 38087 482,8 309,5 567501 174,0 37,6 14308 118,8 77,5
Doğu Marmara 984065 476,6 44,0 114581 102,2 21,2 469284 517,1 324,4 27453 47,8 21,7 386298 348,5 197,1 14178 160,7 106,1
Batı Anadolu 543744 399,4 40,5 36450 96,4 28,1 293650 118,7 47,3 32009 27,6 23,0 231103 213,0 96,1 17309 81,9 70,7
Akdeniz 772939 551,9 62,5 72768 911,8 590,8 410229 215,5 57,3 51785 52,3 34,5 305868 192,8 45,7 31528 137,4 82,9
Orta Anadolu 476200 396,5 37,7 56172 129,3 27,7 230862 139,2 41,9 14273 95,9 52,0 185261 166,2 60,8 11947 331,7 251,6
Batı Karadeniz 462517 428,4 42,7 42567 118,2 24,5 239359 47,5 14,0 34457 0,0 0,0 200433 143,0 89,5 14054 70,7 43,6
Doğu Karadeniz 85555 988,9 508,6 10886 44,6 13,0 50122 142,6 73,5 9319 69,7 46,8 37424 316,7 176,2 2734 0,0 0,0
Kuzeydoğu Anadolu 301690 564,3 41,7 36509 193,0 39,1 164838 71,3 28,4 13058 88,3 40,3 131967 63,1 30,3 7072 38,4 36,3
Ortadoğu Anadolu 405464 510,1 57,3 40238 210,9 38,3 216334 96,3 19,8 14188 74,3 39,2 145787 136,4 52,0 3201 157,2 89,0
Yaş Grupları
0-4 952407 586,2 56,6 109837 278,5 78,4 401189 159,4 34,9 38318 44,4 26,8 238229 174,0 88,6 16581 108,1 41,8
5-14 977570 520,4 117,2 82145 152,7 28,7 401519 411,4 372,2 21822 21,1 14,2 297367 284,9 251,3 8870 0,0 0,0
108
15-44 3089606 537,2 25,3 342578 336,6 128,1 1628920 305,1 100,9 122942 213,3 98,3 1345171 182,0 23,9 68875 149,9 58,7
45-59 1622473 776,4 273,3 122719 153,8 22,1 819044 288,6 110,2 53391 86,4 34,1 724148 260,9 77,9 28053 240,8 105,7
60-69 691080 471,0 89,5 84462 153,0 35,5 418070 305,2 129,9 27063 69,6 46,7 345632 301,4 141,4 14265 93,8 65,4
70-79 418410 590,9 176,1 53059 277,8 128,1 256211 98,5 34,3 31326 129,4 61,0 199474 130,3 49,4 16081 93,5 86,5
80+ 181268 424,9 64,2 31831 128,7 49,6 105723 129,7 76,9 12979 54,1 34,7 83272 159,6 81,7 7928 63,9 37,5
Cevapsız 293946 580,2 91,1 27711 127,0 36,1 179531 184,5 63,9 12991 4,5 4,4 148128 102,8 40,7 8786 74,3 45,6
Cinsiyet
Erkek 3443655 532,5 32,7 391967 311,1 113,0 1741245 260,2 91,9 124613 46,6 13,3 1467257 225,8 57,6 72286 57,0 21,3
Kadın 4783105 621,5 97,0 462375 196,0 23,6 2468962 287,2 79,1 196220 172,7 63,5 1914164 202,3 38,5 97153 193,0 53,3
Eğitim Durumu
Okuma Yazma Bilmiyor 1052368 619,0 77,8 130841 220,9 55,7 570431 176,9 86,1 46566 150,5 51,8 471951 69,3 16,9 27579 98,1 54,7
Okuryazar Olup Bir Okul Bitirmedi 626793 504,2 60,3 60076 163,3 48,3 300605 592,2 496,5 22630 43,5 30,5 240734 404,0 310,5 11264 272,1 223,3
Ana Okulu 228533 941,2 496,6 11691 209,9 72,0 91721 51,6 26,1 4879 0,0 0,0 58801 6,5 5,0 1817 44,0 34,8
İlkokul 2843763 490,5 25,8 288308 156,2 18,9 1450307 164,9 24,9 117349 109,9 36,0 1231949 273,4 61,3 61099 154,2 60,1
Ortaokul 962262 518,2 48,6 94000 259,9 73,4 539488 329,3 197,0 46200 276,5 247,9 440431 149,9 33,3 20812 173,8 125,5
Lise 1035457 898,7 426,6 102556 552,3 411,9 551285 531,1 291,3 30968 136,0 74,8 441632 210,5 46,0 25798 65,2 26,5
Ön Lisans 129943 323,7 38,5 14185 706,2 639,6 61747 193,3 112,6 2805 9,9 9,6 55230 303,5 170,7 2228 0,0 0,0
Üniversite (Lisans) 401224 468,2 65,1 47665 120,3 27,2 218911 348,6 134,6 13176 61,7 55,9 176674 194,7 78,6 3189 149,4 138,3
Mezuniyet Sonrası (Lisansüstü) 15603 297,9 118,1 670 364,0 0,0 12545 934,6 882,9 670 0,0 0,0 3857 0,0 0,0 0 0,0 0,0
Medeni Durum
Hiç Evlenmemiş 1215878 490,5 34,7 111871 141,3 22,6 590230 164,9 51,5 45880 23,2 11,6 513204 163,5 42,0 27797 41,2 23,0
Halen Evli 4600955 604,0 98,2 508522 281,2 86,7 2517135 265,0 69,1 174903 133,2 30,2 2095152 224,3 37,5 102716 193,3 50,8
Boşanmış 144103 581,7 135,0 10281 174,1 66,2 74521 499,3 290,8 13643 865,2 790,7 61381 238,6 112,8 527 0,0 0,0
Eşi Ölmüş 487949 547,5 102,6 47612 105,7 19,0 271409 137,5 45,5 28478 42,3 26,8 212259 106,2 37,7 14707 5,1 4,9
Ayrı Yaşıyor 25458 2744,5 2253,3 976 6785,8 291,0 15637 5542,8 4857,8 938 0,0 0,0 20153 8,1 8,3 938 0,0 0,0
109
Çalışma Durumu
Tam Gün Çalışan 1205019 906,7 367,0 145142 539,5 298,1 614995 316,4 74,0 41179 335,1 277,5 539341 211,7 48,6 20068 56,3 32,4
Yarım Gün Çalışan 124152 342,1 38,8 15390 94,3 34,5 56208 64,0 31,2 6346 214,2 0,7 49165 75,4 32,3 4964 11,1 11,5
Ev Hanımı 2872370 503,0 21,8 283459 193,0 28,0 1553751 308,8 114,8 123100 139,8 40,3 1252409 246,8 58,0 64449 244,9 80,0
Öğrenci 781203 471,6 35,0 67228 133,8 29,5 382290 191,4 78,6 18276 64,1 10,6 313770 119,5 29,8 16501 78,7 18,3
Emekli 1090818 402,9 62,2 115420 75,3 12,4 628897 234,8 86,4 39479 49,0 27,1 526498 174,0 45,4 20021 60,3 3,7
İşsiz 620408 826,7 129,9 76573 328,6 90,3 346368 152,9 31,9 39867 47,7 18,2 318532 195,8 46,1 22227 59,6 54,6
Çocuk 7217 396,1 79,9 0 0,0 0,0 2676 91,4 0,0 0 0,0 0,0 1731 141,3 0,0 0 0,0 0,0
Sigorta yok 796691 1345,6 562,5 72130 317,0 120,9 357094 994,7 499,5 36317 100,5 43,6 281770 476,4 182,6 25793 139,7 99,8
SGK 7386636 502,6 22,9 775861 231,5 56,7 3826926 209,3 44,3 280931 125,3 44,8 3078941 189,3 32,5 141458 127,7 32,6
Özel sigorta 18666 592,4 303,2 840 546,9 128,1 17019 174,5 121,3 977 0,0 0,0 11342 106,8 101,7 2189 553,6 349,5
SGK+Özel sigorta 19130 383,3 94,2 3235 108,2 45,7 6403 433,4 142,7 2031 400,0 0,0 7182 60,6 49,2 0 0,0 0,0
Yurtdışı Sigorta 5637 619,4 299,0 2276 4077,3 3816,0 2764 97,2 94,8 576 48,0 0,0 2187 0,0 0,0 0 0,0 0,0
Bilmiyor 133189 647,6 233,7 5180 74,1 26,2 66849 181,6 144,4 4033 62,6 38,2 53875 101,6 56,5 1755 162,9 160,3
Çok Kötü 308227 1007,8 262,9 45144 1378,8 939,7 202614 152,2 66,5 27526 160,7 75,0 185643 157,9 49,8 26098 168,6 74,6
Kötü 1016099 599,4 40,7 142556 156,6 21,3 644497 538,4 274,9 59554 74,8 28,7 540136 227,8 48,2 33508 169,4 84,8
Orta 1879344 556,3 39,3 192066 157,5 23,9 1062035 253,0 62,4 75768 219,6 154,0 830264 227,2 61,9 39819 173,6 95,7
İyi 2715720 436,9 20,9 240242 180,3 43,1 1296516 172,8 25,9 75550 132,1 59,5 1125113 197,0 51,0 36505 91,1 30,7
Çok İyi 495705 1251,7 888,9 58361 241,5 102,8 233571 222,8 123,8 23992 78,0 38,6 196627 133,0 38,5 10388 45,9 45,8
Genel Toplam 8226760 584,3 58,1 854342 248,8 53,5 4210206 276,0 60,3 320832 123,7 39,5 3381422 212,5 33,2 169440 135,0 31,9
110
Hizmet Türlerine Dağılımı (TL/Yıl) (Devam)
Tıbbi Cihaz Tıbbi Malzeme Diğer*
Formal İnformal Formal İnformal Formal İnformal
Kır-Kent
Kır 203371 453,2 112,0 22448 366,9 113,7 420950 77,9 33,6 18653 60,8 22,7 254502 503,3 84,5 15506 1237,5 448,3
Kent 734613 903,7 180,3 78941 370,9 103,6 1409517 72,2 27,0 109991 254,5 113,7 1331223 655,8 148,9 96548 1255,3 291,9
Bölge
İstanbul 157491 2000,6 721,4 15083 244,3 113,4 280568 39,8 13,1 19300 240,6 110,9 324005 1057,3 542,5 38789 656,1 158,8
Batı Marmara 51524 235,2 110,2 5084 199,8 128,5 76739 26,2 11,2 5971 1993,6 1935,0 60000 2035,3 1281,3 7765 2266,3 1014,9
Ege 200177 241,4 84,3 9574 353,6 182,7 395023 30,1 11,0 18926 313,2 217,5 223601 452,1 118,1 15122 1862,2 1008,8
Doğu Marmara 79308 456,6 194,9 13217 716,4 456,1 154122 123,2 88,0 7126 49,4 35,0 135286 583,7 293,4 9433 2804,4 2186,7
Batı Anadolu 66303 792,1 309,5 8766 226,4 169,7 119404 400,1 308,0 9885 17,9 13,1 171549 611,5 155,9 1373 244,8 0,0
Akdeniz 80741 582,1 250,7 11515 438,3 273,6 178389 40,7 23,8 22776 94,1 56,1 127997 377,2 72,6 2690 991,8 189,2
Orta Anadolu 54048 434,2 292,5 6260 308,5 186,0 114094 46,5 27,6 5736 71,4 54,9 184743 446,7 81,1 4879 1069,9 488,2
Batı Karadeniz 65025 599,7 259,7 11799 678,7 347,3 115477 30,5 14,4 11566 109,5 97,9 125917 228,6 37,8 6844 1112,3 708,9
Doğu Karadeniz 3091 128,3 97,2 3386 110,1 86,2 24546 149,1 86,5 4193 82,6 57,4 13220 711,9 483,1 0 0,0 0,0
Kuzeydoğu Anadolu 22386 1185,3 522,6 4777 162,1 101,8 87541 33,4 14,8 3917 8,5 8,9 34807 251,2 111,3 617 40 0,0
Ortadoğu Anadolu 41257 1614,4 810,6 3162 85 51,7 82721 102,5 38,1 6062 225,3 128,5 49669 340,7 61,6 7834 775,7 254,5
Yaş Grupları
0-4 94638 129,8 65,4 5096 95,8 67,9 200072 29,2 12,6 18717 42,6 21,2 210215 1446,4 815,2 9022 391,2 149,3
5-14 91619 1290,4 382,2 6020 1954,3 792,3 168256 26,4 12,8 8106 29,9 13,3 204437 325,7 67,4 8009 2479,3 1578,9
111
15-44 349092 792,2 226,9 34584 355,9 92,2 741221 35,3 7,2 57380 384,2 207,6 668005 602,2 125,0 64099 867,1 130,5
45-59 158642 549,3 261,1 16171 175,2 108,3 321777 192 114,8 18412 102 60,9 281482 461,5 148,2 19655 2261,9 1010,8
60-69 106003 554,5 197,1 9873 164 55,5 172942 49,4 22,2 11178 97,3 39,7 95782 326,6 83,8 5057 2004,8 587,0
70-79 68097 730,9 309,9 16878 394,5 169,0 109149 87,9 57,9 5817 54 21,9 43791 529,6 220,8 1532 3628,5 2084,5
80+ 29321 3591,2 2733,4 8937 129,7 78,6 45222 359,1 297,4 5831 423,5 231,1 22051 612,5 276,0 3540 145,3 16,6
Cevapsız 40572 1182,6 1069,1 3830 178,6 172,4 71827 27,1 17,9 3203 91,1 72,7 59962 505,2 166,5 1141 656,8 450,2
Cinsiyet
Erkek 435483 631,7 147,7 52133 350 91,8 821674 67,3 19,5 68700 151,2 61,6 707735 679,4 240,8 45285 1338,5 474,9
Kadın 502501 957,1 240,2 49256 391,3 135,8 1008793 78,5 37,0 59944 312,7 193,8 877990 592,6 116,0 66769 1194,7 268,0
Eğitim Durumu
Okuma Yazma Bilmiyor 105925 1422 857,2 21348 178,9 69,8 202869 122,3 72,7 13314 192,8 135,7 159968 390,2 97,5 8243 1581,1 617,0
Okuryazar Olup Bir Okul Bitirmedi 67683 870,3 322,1 4875 1636,3 733,2 136513 20,9 7,5 9314 40,3 26,8 79668 297 88,6 10526 2207,4 1339,8
Ana Okulu 23546 758,5 433,6 1018 0,0 0,0 39711 0 0,0 1937 9,5 7,1 63658 350,6 118,0 0 0,0 0,0
İlkokul 338814 661,9 171,7 45593 347,4 139,4 607659 108,1 59,7 45496 396,2 265,0 487220 446,9 57,2 40738 1493,9 506,5
Ortaokul 112358 1266,7 498,6 6653 204,7 69,0 209761 27,3 9,7 12077 76,5 42,9 214766 484,7 186,1 14130 905 214,1
Lise 130981 744 375,4 12619 310,3 129,3 260120 35,9 8,8 16793 259,9 103,2 248679 509,7 103,5 14472 1163,3 604,6
Ön Lisans 13506 318 215,0 2264 288,7 279,4 41687 50,5 45,4 1952 0,0 0,0 21774 325,3 182,5 3934 836,7 443,3
Mezuniyet Sonrası (Lisansüstü) 605 0,0 0,0 0 0,0 0,0 7945 0 0,0 0 0,0 0,0 5463 2328,1 2074,1 0 0,0 0,0
Medeni Durum
Hiç Evlenmemiş 155744 1406,4 420,2 12211 1100,5 453,8 281784 25,6 8,5 15790 79,1 45,7 282083 323,5 51,2 11062 893,3 588,8
Halen Evli 509041 868 227,2 64116 258 62,1 1043920 104,2 38,2 74689 199,3 63,5 822351 567 103,7 76243 1293 299,3
Boşanmış 16987 817,9 400,9 1418 443,2 253,5 35608 0,0 0,0 2486 109,7 89,7 23851 1816 1536,5 0 0,0 0,0
Eşi Ölmüş 80385 247,6 141,6 13778 41,1 19,1 110057 33,2 21,3 6045 1905,4 631,3 68938 478 167,5 7698 891,1 653,7
Ayrı Yaşıyor 7926 0,0 0,0 0 0,0 0,0 11283 639,1 533,4 938 0,0 0,0 7986 73 43,6 2146 1040 0,0
112
Çalışma Durumu
Tam Gün Çalışan 115797 287,5 106,8 13989 329,8 99,0 285245 91,7 36,5 22247 191,3 68,2 281693 468,8 84,1 21785 1867,5 907,4
Yarım Gün Çalışan 16133 299 280,9 910 294 0,0 19664 0,0 0,0 1268 0,0 0,0 24379 548,5 312,4 1802 3507,9 0,0
Ev Hanımı 303732 962,7 343,6 37449 194,5 75,6 622120 97,3 58,1 39257 160,5 46,0 469596 592,6 169,4 50765 1100,7 232,7
Öğrenci 111685 1866,6 563,9 4155 1960,3 0,0 169459 16,9 8,3 6240 4,3 0,0 220268 636,1 343,0 9780 435,4 29,2
Emekli 161480 560,2 167,8 22357 354,4 108,4 267356 43,4 14,6 16608 56,3 31,6 158682 335,7 89,0 7690 1331,6 396,0
İşsiz 89237 959,6 519,0 12458 236,3 40,9 159078 149,3 93,3 14363 1135,6 0,6 90712 1049,8 428,9 9563 1240,1 46,8
Çocuk 0 0,0 0,0 0 0,0 0,0 0 0,0 0,0 0 0,0 0,0 519 130 0,0 0 0,0 0,0
Sigorta yok 78929 848,4 569,1 7206 70,5 38,8 122144 95,9 51,6 9067 75,8 40,0 203494 1243 825,3 5502 893,6 292,0
SGK 850319 797,8 149,5 92395 378,1 90,7 1699514 72,2 23,6 119577 237,9 104,5 1371842 540,8 77,4 106020 1274,9 270,9
Özel sigorta 5680 116,1 115,8 0 0,0 0,0 5669 0,0 0,0 0 0,0 0,0 4688 721,6 666,0 532 558 0,0
SGK+Özel sigorta 56 3380 0,0 0 0,0 0,0 2115 9,2 12,6 0 0,0 0,0 5701 504,2 92,1 0 0,0 0,0
Bilmiyor 22016 0,0 0,0 478 0,0 0,0 36083 73,2 69,1 5481 53,1 23,7 26799 914,1 475,4 366 520 0,0
Çok Kötü 50923 846 378,7 12031 311,5 135,6 97073 259,8 152,6 7808 1507,3 402,0 29307 220,1 98,9 9531 960,3 416,4
Kötü 138425 1427,2 663,5 20855 520,8 290,9 247487 46,8 18,6 24250 340,2 167,0 161194 1140,3 521,2 12282 893,6 419,0
Orta 209163 551,4 227,7 28913 231,5 82,0 426115 114,6 83,3 24605 79,9 24,6 313853 446,7 71,1 31547 1491,2 609,9
İyi 307750 777,5 212,8 22754 330,6 95,9 578362 57,9 19,5 30777 125 47,8 567808 434,6 59,9 37873 1191,4 323,2
Çok İyi 58002 1713,8 904,9 6969 337,8 304,1 115568 43,5 13,7 9536 206 112,8 120889 321,9 69,4 5549 913,7 305,9
Genel Toplam 937983 806 143,3 101389 370 84,5 1830467 73,5 22,2 128644 226,4 97,1 1585725 631,3 125,6 112054 1252,8 259,0
*Diğer Mal ve Hizmetler: muayene, ameliyat, yanık tedavisi.
113
Tablo 28 sosyo-demografik özellikler ve algılanan sağlık statüsüne göre cepten yapılan
ortalama formal ve informal harcamaların ilaç, laboratuvar, görüntüleme, tıbbi cihaz, tıbbi
malzeme, diğer mal ve hizmetlere dağılımını göstermektedir. Buna göre formal ve informal
ortalama harcamaların en fazla muayene, ameliyat, yanık tedavisi gibi diğer mal ve hizmet
türleri ve sağlık personeli için en az görüntüleme hizmetleri için yapıldığı görülmektedir. İlaç
için yapılan formal harcamaların kent yerleşim yerlerinde ve Doğu Karadeniz bölgesinde
yaşayanlarda, 70-79 yaş grubunda olanlarda, kadınlarda, anaokulu mezunlarında, açısından
ayrı yaşayanlarda, tam gün çalışanlarda, sigortası olmayanlarda ve algılanan sağlık statüsü
“çok iyi” olanlarda en yüksek olduğu görülmektedir. İlaç için yapılan informal harcamaların
ise, yerleşim yeri açısından kırda ve Akdeniz bölgesinde yaşayanlarda, 15-44 yaş
grubundakilerde, erkeklerde, önlisans mezunlarında, ayrı yaşayanlarda, tam gün çalışanlarda,
yurtdışından sigortalılarda ve sağlık statüsü “çok kötü” olanlarda en yüksek olduğu
görülmektedir.
Laboratuvar hizmetleri için yapılan formal harcamaların, kent yerleşim yerlerinde ve Ege
bölgesinde yaşayanlarda, 5-14 yaş grubundakilerde, kadınlarda, lisanüstü mezunlarında, ayrı
yaşayanlarda, ev hanımlarında, sigortası olmayanlarda ve sağlık statüsü “kötü” olanlarda en
yüksek olduğu görülmektedir. Laboratuvar hizmeti için yapılan informal harcamaların ise,
kent yerleşim yerlerinde ve Ege bölgesinde yaşayanlarda, 15-44 yaş grubunda olanlarda,
kadınlarda, ortaokul mezunlarında, boşanmış olanlarda, tam gün çalışanlarda, Sosyal
Güvenlik Kurumu ve özel sağlık sigortası olanlarda ve sağlık statüsü “orta” olanlarda en
yüksek olduğu görülmektedir.
Görüntüleme hizmeti için yapılan formal harcamaların kent yerleşim yerlerinde ve İstanbul'da
yaşayanlarda, 60-69 yaş grubunda olanlarda, erkeklerde, okuryazar olup bir okul
bitirmeyenlerde, boşanmışlarda, ev hanımlarında, sigortası olmayanlarda ve sağlık statüsü
“kötü” olanlarda en yüksek olduğu görülmektedir. Görüntüleme hizmeti için yapılan informal
harcamaların ise kır yerleşim yerlerinde ve Orta Anadolu’da yaşayanlarda, 45-49 yaş
grubunda olanlarda, kadınlarda, okuryazar olup bir okul bitirmeyenlerde, halen evli olanlarda,
ev hanımlarında, özel sağlık sigortası olanlarda ve sağlık statüsü “orta” olanlarda e yüksek
olduğu görülmektedir.
Tıbbi cihaz için yapılan formal harcamaların kent yerleşim yerlerinde ve İstanbul'da
yaşayanlarda, 80 yaş ve üzerindekilerde, kadınlarda, okuma yazma bilmeyenlerde, hiç
evlenmemişlerde, öğrencilerde, Sosyal Güvenlik Kurumu sigortası olanlarda ve sağlık statüsü
“kötü” olanlarda en yüksek olduğu görülmektedir. Tıbbi cihaz için yapılan informal
114
harcamaların ise kent yerleşim yerlerinde ve Doğu Marmara’da yaşayanlarda, 5-14 yaş
grubunda olanlarda, kadınlarda, okuryazar olup bir okul bitirmeyenlerde, hiç
evlenmemişlerde, öğrencilerde, yurtdışından sigortalılarda ve sağlık statüsü “çok iyi”
Tıbbi malzeme için yapılan formal harcamaların kır yerleşim yerlerinde ve Batı Anadolu
bölgesinde yaşayanlarda, 80 yaş ve üzerindekilerde, kadınlarda, üniversite (lisans)
mezunlarında, ayrı yaşayanlarda, işsizlerde, sağlık sigortası olmayanlarda ve sağlık statüsü
“çok kötü” olanlarda en yüksek olduğu görülmektedir. Tıbbi malzeme için yapılan informal
harcamaların ise kent yerleşim yerlerinde ve Batı Marmara bölgesinde yaşayanlarda, 80 yaş
ve üzerindekilerde, kadınlarda, ilkokul mezunlarında, eşi ölmüş olanlarda, işsizlerde,
SGK’lılar ve algılanan sağlık statüsüne “çok kötü” cevabını verenlerde yüksek olduğu
görülmektedir.
Muayene, ameliyat, yanık tedavisi gibi diğer mal ve hizmetler ile sağlık personeli için yapılan
formal harcama ortalamasının kent yerleşim yerlerinde ve BatıMarmara'da yaşayanlarda, 0-4
yaş grubunda bulunanlarda, erkeklerde, lisans mezunlarında, boşanmışlarda, işsizlerde, sağlık
sigortası olmayanlarda, sağlık statüsü "kötü" olanlarda en yüksek olduğu görülmektedir.
Muayene, ameliyat, yanık tedavisi gibi diğer mal ve hizmetler ile sağlık personeli için yapılan
informal harcama ortalamasının kent yerleşim yerlerinde ve Doğu Marmara bölgesinde
yaşayanlarda, 70-79 yaş grubunda bulunanlarda, erkeklerde, okur-yazar olup bir okul
bitirmeyenlerde, evlilerde, yarım gün çalışanlarda, Sosyal Güvenlik Kurumu sigortası
olanlarda ve sağlık statüsü "orta" olanlarda en yüksek olduğu görülmektedir.
4.2.1. Hastaneye Yatış İle İlgili Genel Bilgiler
Bu bölümde önce bireylerin hastaneye yatış durumları sosyo-demografik özellikleri itibariyle

sunulmuş, daha sonra bu yatışlarla ilgili hastaneye kabul şekli ve yatış nedenleri ile hastaneye
yatışlarına bağlı olarak yapılan harcamaların genel düzeyi, harcamaların fonksiyonlarına (ilaç,
laboratuvar, görüntüleme, tıbbi cihaz, tıbbi malzeme, diğer mal ve hizmetler ile ilgili
harcamalar) ve türlerine (formal ve informal harcamalar) göre ayrımları hakkında bilgiler
verilmiştir. Hastaneye yatıştan en az 24 saati o hastanede geçirme durumu kast edilmiş olup
daha kısa süreli kalışlar ayakta sağlık hizmeti sınıflandırması içerisine dahil edilmiştir.
Hastaneye yatışla ilgili veriler ağırlıklandırılarak 75.627.566 kişi üzerinden verilmiştir.
115
Yatış Dağılımı (%)
Bilmiyor Hayır Evet
Toplam
N % N % N %
Kır-Kent
Kır 118698 0,7 16460677 95,8 599726 3,5 17179102
Kent 349110 0,6 56187452 96,1 1911902 3,3 58448464
Bölge
İstanbul 101170 0,7 13397938 96,7 355636 2,6 13854744
Batı Marmara 48755 1,5 3062883 94,3 135981 4,2 3247619
Ege 34082 0,3 9357559 95,7 387824 4 9779466
Doğu Marmara 35509 0,5 6710253 95,1 312627 4,4 7058389
Batı Anadolu 37289 0,5 7031245 96,9 184710 2,5 7253243
Akdeniz 20021 0,2 9323493 97 267541 2,8 9611054
Orta Anadolu 63309 1,6 3648079 94,7 141677 3,7 3853065
Batı Karadeniz 37099 0,8 4276191 95,4 170337 3,8 4483627
Doğu Karadeniz 8564 0,3 2501478 98,3 35282 1,4 2545324
Kuzeydoğu Anadolu 14831 0,7 2114447 95 96867 4,4 2226144
Ortadoğu Anadolu 36219 1 3622170 96,4 97990 2,6 3756379
Güneydoğu Anadolu 30961 0,4 7602395 95,5 325155 4,1 7958512
Yaş
0-4 26550 0,4 6205755 95,8 247110 3,8 6479416
5-14 46917 0,4 11895846 98,1 178166 1,5 12120929
15-44 155418 0,4 33580187 96,6 1024354 2,9 34759960
45-59 56676 0,5 11105496 95,8 430578 3,7 11592750
60-69 26521 0,7 3596758 93 244988 6,3 3868266
70-79 31736 1,7 1686538 89,1 174369 9,2 1892643
80+ 11727 1,5 671382 86,5 93242 12 776351
Cevapsız 112261 2,7 3906168 94,4 118823 2,9 4137252
Cinsiyet
Erkek 254635 0,7 36714746 96,4 1131942 3 38101323
Kadın 213173 0,6 35933384 95,8 1379686 3,7 37526244
Eğitim Durumu
Okuma Yazma Bilmiyor 76098 1,2 5994250 93,4 346433 5,4 6416781
34892 0,7 4975077 96,1 167112 3,2 5177080
Bitirmedi
Ana Okulu 10993 0,4 2427859 98,2 34431 1,4 2473283
İlkokul 143194 0,6 22053905 95,6 869771 3,8 23066870
Ortaokul 58973 0,5 12249682 97,1 302853 2,4 12611508
Lise 76764 0,6 12914213 96,9 335351 2,5 13326328
Ön Lisans 8582 0,5 1522705 96,7 43492 2,8 1574779
Üniversite (Lisans) 30402 0,6 4740517 96,4 148877 3 4919796
Mezuniyet Sonrası (Lisansüstü) 2125 0,9 229070 98,4 1654 0,7 232850
Medeni Durum
Hiç Evlenmemiş 119251 0,6 20785890 97,9 326856 1,5 21231997
Halen Evli 232044 0,6 34017151 95 1552603 4,3 35801798
Boşanmış 10759 1,1 959932 94,8 41756 4,1 1012446
Eşi Ölmüş 45074 1,8 2323500 91,5 171834 6,8 2540407
Ayrı Yaşıyor 3019 2,3 121360 90,7 9389 7 133768
Çalışma Durumu
Tam Gün Çalışan 79140 0,5 16315263 97,3 380342 2,3 16774745
Yarım Gün Çalışan 18801 1,3 1338825 95,8 39774 2,8 1397399
Ev Hanımı 128773 0,7 17581559 94,3 931076 5 18641407
Öğrenci 68560 0,5 12769221 98,2 168840 1,3 13006622
Emekli 65996 0,9 6502504 93,4 396693 5,7 6965192
İşsiz 50474 0,9 5394969 94,8 246124 4,3 5691568
Çocuk 2661 1,7 156468 97,7 954 0,6 160082
116
Sağlık Sigortası yok 92289 0,9 9596224 96,9 219492 2,2 9908005
SGK 373639 0,6 62733626 96 2273776 3,5 65381041
Özel Sigorta 752 0,4 173145 93,5 11336 6,1 185233
SGK ve Özel Sigorta 765 0,6 128837 97 3235 2,4 132837
Yurtdışı Sigorta 362 1,8 16298 79,7 3789 18,5 20450
Bilmiyor 16776 2,9 514398 89,5 43790 7,6 574963
Çok kötü 24253 2,9 664166 80,1 141241 17 829660
Kötü 36258 1 3105506 87,6 402749 11,4 3544513
Orta 167598 1,2 13508428 94,7 593861 4,2 14269887
İyi 134528 0,4 31608080 97,1 805386 2,5 32547994
Çok iyi 31645 0,3 9071178 98,1 141160 1,5 9243983
Tablo 29'da sosyo-demografik özellikler ve algılanan sağlık statüsüne göre hastaneye yatma
durumunun dağılımı görülmektedir. Buna göre son 6 ay içinde hastaneye yattığını ifade
edenlerin sayısı 2.511.628 kişi olmasına karşın bunlardan bazıları birden fazla yatış yaptığı
için toplam hastaneye yatış olay (episode) sayısı 2.831.317 olarak bulunmuştur.
Hastaneye yatışlar Doğu Marmara ve Kuzeydoğu Anadolu bölgelerinde yaşayanlarda, 80 yaş

ve üzeri yaş grubunda olanlarda, kadınlarda, eğitim durumu okuma- yazma bilmeyenlerde,
medeni durumunu ayrı yaşıyor olarak belirtenlerde, çalışma durumu emekli olanlarda, sağlık
güvencesini yurtdışı sigortanın da aralarında bulunduğu diğer grubu olarak belirtenlerde ve
algılanan sağlık statüsü "çok kötü" olanlarda yüksek olduğu, buna karşın kırsal ve kentsel
yerleşim yerlerindeki yatış yüzdesinin birbirine yakın çıktığı, diğer yandan Doğu Karadeniz
Bölgesi’nde yaşayanların, erkeklerin, eğitim durumu lisansüstü olanların, hiç evlenmemiş
olanların, çocukların ve algılanan sağlık statüsünü "çok iyi" olarak belirtenlerin hastaneye
yatış yüzdelerinin daha düşük çıktığı görülmektedir.
4.2.1.1. Hastaneye Kabul Şekli ve Yatış Nedenleri
Hastaneye yatan kişilerin hastaneye kabul şekli ve hastaneye yatış nedenlerine göre dağılımı
Tablo 30’da sunulmuştur. Son 6 ay içinde hastaneye yatan 2.511.628 kişinin (yıllık 5.023.256
kişi) hastaneye yatış şekli incelendiğinde %55,6’sının hastanenin polikliniğinden yatış
yaparken %31'inin bu kuruluşun acil servisinden yatış yaptığı, özel muayenehaneden yapılan
sevklerin tüm hastaneye yatışların %6,8’ini oluşturduğu görülmüştür.
117
Tablo 30. Hastaneye Yatanların Hastaneye Kabul Şekli ve Hastaneye Yatış Nedenlerine
Göre Dağılımı
Hastaneye Kabul Şekli N %*

Bilmiyor 79.312 1,6
Bu Kuruluşun (Hastanenin) Polikliniğinden 2.794.304 55,6
Diğer Sağlık Kurumlarından Sevk 252.350 5,0
Bu Kuruluşun (Hastanenin) Acil Servisinden 1.557.642 31,0
Özel Muayenehaneden 339.648 6,8
Toplam 5.023.256 100,0
Hastaneye Yatış Nedenleri n %**
Cerrahi tedavi 2.538.376 44,8
Cerrahi Olmayan /Tıbbi tedavi 2.748.608 48,5
Doğum/Düşük/Riskli gebelik 506.060 8,9
Diğer 4.498 0,1
Toplam 5.662.634 100,0
*: Hastaneye kabul şeklinin yüzdesi hesaplanırken bir yıllık süre içinde hastaneye yatanlar dikkate alınmış, bunun için son 6
ay içinde hastaneye yatanlar (2.511.628) 2 ile çarpılarak yıllık hastaneye yatanların sayısı belirlenmiştir.
**: Hastaneye yatış nedenlerinin yüzdesi hesaplanırken bir yıllık süre içinde hastaneye yatış olaylarının sayısı dikkate
alınmış, bunun için son 6 ay içinde hastaneye yatış olay sayısı (2.831.317) 2 ile çarpılarak yıllık toplam hastaneye yatış
sayısı belirlenmiştir.
Hastaneye yatışların %48,5’i gibi önemli bir bölümünün cerrahi olmayan nedenlerden
kaynaklandığı, cerrahi nedenlerin ise hastaneye yatışların %44,8’ini oluşturduğu,
doğum/düşük/riskli gebelik ve diğer nedenlere bağlı olarak yapılan yatışların %8,9 olarak
sonuçlandığı görülmektedir.
118
Yatış Nedenlerinin Dağılımı (%)
Cerrahi Olmayan Doğum/Düşük/

Cerrahi Tedavi Diğer Toplam
Tıbbi Tedavi Riskli Gebelik
N % N % N % N %
Kır-Kent
Kır 594602 44,8 683854 51,6 78262 5,9 0 0,0 1326524
Kent 1943774 44,8 2064754 47,6 427798 9,9 4498 0,1 4336110
Bölge
İstanbul 362338 46,2 352244 45,0 81740 10,4 0 0,0 783470
Batı Marmara 144690 48,4 134592 45,0 20054 6,7 0 0,0 298770
Ege 408112 48,7 373488 44,6 76512 9,1 0 0,0 837558
Doğu Marmara 339596 50,8 318210 47,6 35312 5,3 0 0,0 668462
Batı Anadolu 174914 40,9 216848 50,6 42576 9,9 2400 0,6 428182
Akdeniz 267508 39,6 375418 55,5 57490 8,5 2098 0,3 675910
Orta Anadolu 130266 39,9 181096 55,5 28224 8,7 0 0,0 326278
Batı Karadeniz 199282 48,1 179076 43,2 37698 9,1 0 0,0 414128
Doğu Karadeniz 30788 39,8 45152 58,3 5296 6,8 0 0,0 77386
Kuzeydoğu Anadolu 101378 45,3 112576 50,3 9794 4,4 0 0,0 223748
Ortadoğu Anadolu 95452 43,7 101650 46,5 30744 14,1 0 0,0 218568
Güneydoğu Anadolu 284054 40,0 358258 50,4 80620 11,4 0 0,0 710176
Yaş
0-4 134630 24,3 415894 75,2 8040 1,5 4498 0,8 553274
5-14 165282 37,7 290646 66,3 0 0,0 0 0,0 438452
15-44 1006108 45,6 754634 34,2 488364 22,1 0 0,0 2207374
45-59 535150 54,2 484766 49,1 1156 0,1 0 0,0 987970
60-69 263046 49,2 280732 52,6 0 0,0 0 0,0 534146
70-79 203780 45,7 248254 55,7 0 0,0 0 0,0 445676
80+ 84974 38,7 136676 62,2 0 0,0 0 0,0 219618
Cevapsız 145406 52,7 137008 49,6 8500 3,1 0 0,0 276128
Cinsiyet
Erkek 1280238 49,3 1280238 49,3 0 0,0 4498 0,2 2595346
Kadın 1258138 41,0 1258138 41,0 506060 16,5 0 0,0 3067288
Eğitim Durumu
Okuma Yazma Bilmiyor 325406 39,8 482854 59,1 30256 3,7 0 0,0 817688
Okuryazar Olup Bir Okul Bitirmedi 178664 44,5 200792 50,0 30474 7,6 0 0,0 401462
Ana Okulu 29488 37,0 49510 62,2 624 0,8 0 0,0 79622
İlkokul 959278 48,4 915728 46,2 158960 8,0 0 0,0 1983434
Ortaokul 326024 47,7 289494 42,3 90710 13,3 0 0,0 683992
Lise 325584 45,1 293388 40,6 112498 15,6 0 0,0 722194
Ön Lisans 50518 54,5 28506 30,7 17794 19,2 0 0,0 92716
Üniversite (Lisans) 186928 60,6 85428 27,7 45692 14,8 0 0,0 308644
Mezuniyet Sonrası (Lisansüstü) 3308 61,2 2098 38,8 0 0,0 0 0,0 5406
Medeni Durum
Hiç Evlenmemiş 360216 50,6 359610 50,5 0 0,0 0 0,0 711980
119
Halen Evli 1600774 46,4 1443676 41,8 496126 14,4 0 0,0 3452576
Boşanmış 70500 63,9 43346 39,3 0 0,0 0 0,0 110344
Eşi Ölmüş 173550 43,7 232556 58,6 0 0,0 0 0,0 397076
Ayrı Yaşıyor 21242 65,6 9238 28,5 1894 5,9 0 0,0 32376
Çalışma Durumu
Tam Gün Çalışan 497074 58,3 336038 39,4 35184 4,1 0 0,0 853066
Yarım Gün Çalışan 39146 45,7 46534 54,3 0 0,0 0 0,0 85678
Ev Hanımı 861764 41,8 806552 39,1 438580 21,3 0 0,0 2061650
Öğrenci 156616 43,1 194108 53,5 18394 5,1 0 0,0 363000
Emekli 471222 53,6 440570 50,1 2098 0,2 0 0,0 879062
İşsiz 273340 45,8 315238 52,9 22124 3,7 0 0,0 596464
Çocuk 1340 70,2 568 29,8 0 0,0 0 0,0 1908
Sigorta Durumu
Sağlık Sigortası yok 192168 39,1 240126 48,9 69812 14,2 0 0,0 491318
SGK 2318256 45,2 2492444 48,6 436248 8,5 4498 0,1 5127326
Özel Sigorta 20258 67,7 9684 32,3 0 0,0 0 0,0 29942
SGK ve Özel Sigorta 4118 63,6 2352 36,4 0 0,0 0 0,0 6470
Yurtdışı Sigorta 3576 47,2 4002 52,8 0 0,0 0 0,0 7578
Bilmiyor 53256 58,9 32058 35,4 8914 9,9 0 0,0 90432
Çok kötü 162124 44,0 216790 58,8 3490 0,9 0 0,0 368510
Kötü 436688 44,6 553314 56,5 17740 1,8 0 0,0 980080
Orta 632134 48,7 608252 46,9 87836 6,8 0 0,0 1296898
İyi 836396 48,4 587284 34,0 331400 19,2 0 0,0 1728214
Çok iyi 142636 48,4 108132 36,7 48642 16,5 0 0,0 294574
Tablo 31'de sosyo-demografik özellikler ve algılanan sağlık statüsüne göre hastaneye yatış
nedenlerinin dağılımı görülmektedir. Cerrahi ve cerrahi olmayan tıbbi tedavi ve diğer
nedenlerden dolayı hastaneye yatışlarda kır ve kent yerleşim yerleri arasında belirgin bir
farklılık bulunmadığı dikkat çekmektedir. Ancak düşük/doğum/riskli gebelik nedenleriyle
hastaneye yatış oranının kentsel yerleşim yerlerinde kırsal yerleşim yerlerinden daha fazla
olduğu görülmektedir. Cerrahi nedenlerle hastaneye yatışlar bölgesel olarak incelendiğinde en
yüksek yatış oranının Batı Karadeniz'de, en düşük yatış oranının Doğu Karadeniz'de
gerçekleştiği görülmektedir. Cerrahi olmayan tıbbi tedavi nedeniyle hastaneye yatışlarda en
yüksek yatış oranı bölgeler açısından Akdeniz'de en düşük oran ise Ege'de gerçekleşmiştir.
Cerrahi tedavi nedeniyle hastaneye yatışlar yaş gruplarına göre incelendiğinde en yüksek
oranın 45-59 yaş grubunda iken eğitim durumuna göre lisansüstü eğitime sahip olanların
medeni durum açısından ayrı yaşayanların, sosyal güvence açısından özel sağlık sigortası
olanların ve algılanan sağlık statüsüne "bilmiyor" olarak yanıt verenlerin oranının daha
yüksek olduğu görülmüştür.
120
Yatışların Hizmet Sunucularına Dağılımı (%)
Sağlık Bakanlığı Üniversite Özel Diğer* Toplam
N % N % N % N %
Kır-Kent
Kır 948156 71,5 107936 8,1 224212 16,9 46220 3,5 1326524
Kent 2769136 63,9 371538 8,6 979282 22,6 216152 5 4336110
Bölge
İstanbul 418142 53,4 60022 7,7 219580 28 85726 10,9 783470
Batı Marmara 214972 72 34688 11,6 43246 14,5 5864 2 298770
Ege 534762 63,8 71482 8,5 176736 21,1 54578 6,5 837558
Doğu Marmara 442668 66,2 55788 8,3 163580 24,5 6426 1 668462
Batı Anadolu 256024 59,8 8124 1,9 88644 20,7 75390 17,6 428182
Akdeniz 450940 66,7 57690 8,5 156910 23,2 10368 1,5 675910
Orta Anadolu 239584 73,4 20382 6,2 65334 20 976 0,3 326278
Batı Karadeniz 295772 71,4 65684 15,9 51236 12,4 1434 0,3 414128
Doğu Karadeniz 49408 63,8 6502 8,4 17532 22,7 3946 5,1 77386
Güneydoğu Anadolu 509516 71,7 54316 7,6 134826 19 11518 1,6 710176
Yaş
0-4 367830 66,5 40660 7,3 124232 22,5 20550 3,7 553274
5-14 305712 69,7 51830 11,8 58838 13,4 22072 5 438452
15-44 1382530 62,6 166590 7,5 548160 24,8 110092 5 2207374
45-59 638294 64,6 95132 9,6 202006 20,4 52536 5,3 987970
60-69 352366 66 53768 10,1 101476 19 26536 5 534146
70-79 325662 73,1 35240 7,9 72096 16,2 12680 2,8 445676
80+ 162556 74 11348 5,2 40304 18,4 5408 2,5 219618
Cevapsız 182342 66 24904 9 56384 20,4 12496 4,5 276128
Cinsiyet
Erkek 1719106 66,2 258170 9,9 489380 18,9 128692 5 2595346
Kadın 1998188 65,1 221304 7,2 714116 23,3 133680 4,4 3067288
Eğitim Durumu
Okuma Yazma Bilmiyor 619262 75,7 44248 5,4 131034 16 23142 2,8 817688
280270 69,8 47184 11,8 66178 16,5 7830 2 401462
Bitirmedi
Ana Okulu 61610 77,4 1820 2,3 11364 14,3 4828 6,1 79622
İlkokul 1316432 66,4 162878 8,2 395874 20 108248 5,5 1983434
Ortaokul 437642 64 79034 11,6 129386 18,9 37930 5,5 683992
Lise 411162 56,9 73214 10,1 190080 26,3 47740 6,6 722194
Ön Lisans 55702 60,1 11372 12,3 25076 27 566 0,6 92716
Mezuniyet Sonrası
0 0,0 0 0,0 5406 100 0 0,0 5406
(Lisansüstü)
Medeni Durum
Hiç Evlenmemiş 446954 62,8 91682 12,9 125432 17,6 47912 6,7 711980
Halen Evli 2234364 64,7 260144 7,5 796456 23,1 161612 4,7 3452576
Boşanmış 67922 61,6 11760 10,7 30096 27,3 566 0,5 110344
Eşi Ölmüş 283866 71,5 36916 9,3 65820 16,6 10476 2,6 397076
Ayrı Yaşıyor 22806 70,4 0 0,0 9568 29,6 0 0,0 32376
Çalışma Durumu
Tam Gün Çalışan 500094 58,6 78366 9,2 232702 27,3 41906 4,9 853066
Ev Hanımı 1392888 67,6 118092 5,7 466688 22,6 83982 4,1 2061650
Öğrenci 231622 63,8 42174 11,6 65682 18,1 23522 6,5 363000
Emekli 520526 59,2 113032 12,9 200742 22,8 44760 5,1 879062
121
İşsiz 446644 74,9 36490 6,1 83738 14 29592 5 596464
Çocuk 568 29,8 1340 70,2 0 0 0 0,0 1908
SGK 3391546 66,1 443690 8,7 1072768 20,9 219322 4,3 5127326
Özel Sigorta 5750 19,2 4000 13,4 10500 35,1 9694 32,4 29942
Bilmiyor 67198 74,3 0 0,0 18984 21 4250 4,7 90432
Çok kötü 249742 67,8 38534 10,5 68332 18,5 11902 3,2 368510
Kötü 684192 69,8 106254 10,8 158334 16,2 31300 3,2 980080
Orta 819788 63,2 109456 8,4 285908 22 81746 6,3 1296898
İyi 1119920 64,8 104748 6,1 409364 23,7 94182 5,4 1728214
Çok iyi 160138 54,4 41512 14,1 91486 31,1 1434 0,5 294574
Tablo 32 ağırlıklandırılmış verilere göre yıllık toplam 5.662.634 hastaneye yatışın hizmet
sunucularına göre dağılımını göstermektedir. Buna göre toplam yatışların %65,6’sı Sağlık
Bakanlığı hastanelerinde, %8,5’i üniversite hastanelerinde, %22,6’sı özel hastaneler ve %5’i
diğer hastanelerde gerçekleşmiştir.
Sosyo-demografik özellikler ve algılanan sağlık statüsüne göre hastaneye yatışların hizmet

sunucularına dağılımı incelendiğinde gerek kırsal gerekse kentsel yerleşim yerlerindeki
hastaneye yatışların ağırlıklı olarak Sağlık Bakanlığı hastanelerine olduğu görülmekle birlikte
kırsal alanda Sağlık Bakanlığı hastanelerinin kentsel alanda ise özel hastanelerin göreceli
olarak daha çok tercih edildiği görülmektedir.
Hastaneye yatışların hizmet sunuculara göre dağılımı bölgelere göre ele alındığında tüm
bölgelerde hastaneye yatışların ağırlıklı olarak Sağlık Bakanlığı hastanelerine olduğu
görülmektedir. Sağlık Bakanlığı hastanelerine en yüksek yatış oranı Orta Anadolu bölgesinde,
üniversite hastanelerine en yüksek yatış oranı Batı Karadeniz bölgesinde, özel hastanelere en
yüksek yatış oranı İstanbul bölgesinde gerçekleşmiştir. Diğer hastaneler sınıflandırmasında
yatışların ise en yüksek Batı Anadolu bölgesinde olduğu görünmektedir.
Hastaneye yatışların hizmet sunucularına göre dağılımı yaş grupları açsısından incelendiğinde
tüm yaş grupları için en fazla yatışların Sağlık Bakanlığı hastanelerine yapıldığı
görülmektedir. Özellikle 80 yaş ve üzerindekilerin yatışlarında Sağlık Bakanlığı
hastanelerinin tercih edilme oranının daha yüksek, 5-14 yaş grubundakilerin toplam yatışları
içerisinde üniversite hastanelerinin payının diğer yaş gruplarına göre daha fazla, 15-44 yaş
grubundakilerin toplam yatışları içerisinde özel hastanelerin payının diğer yaş gruplarına göre
daha yüksek gerçekleştiği görülmektedir. Diğer hastaneler grubuna yapılan yatışlar
incelendiğinde ise en yüksek oranın 45-59 yaş grubunda olduğu görülmektedir.
122
Hastane yatışı cinsiyet durumu açısından ele alındığında Sağlık Bakanlığı, üniversite ve diğer
hastanelere daha çok erkeklerin, özel hastanelere ise kadınların daha fazla yatış yaptıkları
görülmektedir.
Hastane yatışları eğitim durumuna göre incelendiğinde Sağlık Bakanlığı hastanelerine yatış
yapanların okuma-yazma bilmeyenler, üniversite hastanelerine yatış yapanların önlisans
mezunları, özel hastanelere yatış yapanların mezuniyet sonrası (lisanüstü) eğitim durumunda
olanlar, dernek ve vakıf hastaneleri, yurt dışı özel dal hastanesi, belediye termal ve kaplıcaları
ve Türk Silahlı Kuvvetleri hastanelerinin de aralarında bulunduğu diğer hastanelere ise lise
mezunlarının yatış yaptıkları görülmektedir.
Hastane yatışları medeni durum açısından incelendiğinde ise Sağlık Bakanlığı hastanelerine
yatışların en yüksek olduğu grubu eşi ölmüşler, üniversite hastanelerine yatışların en yüksek
olduğu grubu hiç evlenmemişler, özel hastanelere yatışların en yüksek olduğu grubu ayrı
yaşayanlar, Türk Silahlı Kuvvetleri hastaneleri ile dernek ve vakıf hastaneleri ve yurt dışı özel
hastanelerin aralarında bulunduğu diğer hastanelere yatışların en yüksek olduğu grubu ise hiç
evlenmemişler oluşturmaktadır.
Hastane yatışları çalışma durumu açısından incelendiğinde çocuklar dışındaki tüm gruplarda
en fazla Sağlık Bakanlığı hastanelerinin tercih edildiği görülmektedir. Sağlık Bakanlığı
hastanelerine yatışların en yüksek olduğu grubun işsizler olduğu, üniversite hastanelerine
yatışın en yüksek olduğu grubu çocukların oluşturduğu özel hastanelere yatışın en yüksek
olduğu çalışma grubunu ise tam gün çalışanlar oluşturmuştur. Türk Silahlı Kuvvetleri
hastaneleri, dernek ve vakıf hastaneleri, belediye termal ve kaplıcaları ve yurt dışı özel
hastanelerin aralarında bulunduğu diğer hastanelere yatışların en yüksek olduğu çalışma
grubunu ise yarım gün çalışanlar oluşturmaktadır.
Hastaneye yatışlar sağlık güvencesi durumuna göre incelendiğinde özel sağlık sigortası
olanlar ile aynı anda Sosyal Güvenlik Kurumu sigortası ve özel sağlık sigortası olanlar
dışındaki gruplarda Sağlık Bakanlığı hastanelerine olan yatış oranlarının daha yüksek olduğu
ve bu iki grubun daha çok özel hastanelere yatış yaptıkları görülmektedir.
Hastane kullanımı algılanan sağlık statüsüne göre ele alındığında algılanan sağlık statüsü kötü
ve çok kötü olanlar içinde Sağlık Bakanlığı hastanelerine olan yatışların daha yüksek,
algılanan sağlık statüsü çok iyi olanlar içinde ise üniversite hastaneleri ve özel hastanelere
başvuruların diğer gruplara göre göreceli olarak daha yüksek bir paya sahip olduğu
bulunmuştur.
123
Tablo 33. Sosyo-Demografik Özellikler ve Algılanan Sağlık Statüsüne Göre Hastaneye Yatma Durumunda Kullanılan Hizmetlerin Türlerine
Dağılımı (%)
Toplam
Diğer Mal ve
İlaç Laboratuvar Görüntüleme Tıbbi Cihaz Tıbbi Malzeme Yatış
Hizmetler*
Sayısı
N % N % N % N % N % N %
Kır-Kent
Kır 1562900 117,8 1122482 84,6 819278 61,8 181378 13,7 516020 38,9 20596 1,6 1326524
Kent 5122970 118,1 3755172 86,6 2802256 64,6 622004 14,3 1980628 45,7 96962 2,2 4336110
Bölge
İstanbul 963200 122,9 691794 88,3 516892 66 150514 19,2 422178 53,9 30048 3,8 783470
Batı Marmara 325364 108,9 260610 87,2 195912 65,6 31798 10,6 68670 23 12514 4,2 298770
Ege 899234 107,4 642586 76,7 468008 55,9 107484 12,8 430048 51,3 16912 2 837558
Doğu Marmara 757212 113,3 554178 82,9 437234 65,4 66894 10 187376 28 6696 1 668462
Batı Anadolu 430982 100,7 370318 86,5 276902 64,7 92768 21,7 185138 43,2 348 0,1 428182
Akdeniz 759574 112,4 614858 91 459344 68 87898 13 334562 49,5 5644 0,8 675910
Orta Anadolu 445040 136,4 315534 96,7 234624 71,9 45626 14 162106 49,7 7856 2,4 326278
Batı Karadeniz 459520 111 343852 83 233710 56,4 68356 16,5 163132 39,4 7586 1,8 414128
Doğu Karadeniz 83452 107,8 71766 92,7 53686 69,4 10128 13,1 44136 57 0 0,0 77386
Kuzeydoğu Anadolu 269382 120,4 202886 90,7 153144 68,4 39306 17,6 123522 55,2 0 0,0 223748
Ortadoğu Anadolu 282814 129,4 194190 88,8 127812 58,5 40336 18,5 98038 44,9 7682 3,5 218568
Güneydoğu Anadolu 1010096 142,2 580882 81,8 475140 66,9 62272 8,8 277742 39,1 22272 3,1 710176
Yaş
0-4 622860 112,6 450376 81,4 219562 39,7 32306 5,8 212536 38,4 5180 0,9 553274
5-14 567922 129,5 389728 88,9 242018 55,2 34152 7,8 193988 44,2 4292 1 438452
15-44 2589722 117,3 1810864 82 1363002 61,7 274832 12,5 1014598 46 71194 3,2 2207374
45-59 1162808 117,7 866958 87,8 727338 73,6 130900 13,2 440296 44,6 17716 1,8 987970
60-69 657824 123,2 474694 88,9 390230 73,1 107992 20,2 222882 41,7 3714 0,7 534146
70-79 508792 114,2 414518 93 319042 71,6 104088 23,4 192592 43,2 5742 1,3 445676
80+ 276522 125,9 217078 98,8 174742 79,6 58080 26,4 102862 46,8 6806 3,1 219618
Cevapsız 299420 108,4 253830 91,9 218750 79,2 61032 22,1 116892 42,3 2912 1,1 276128
Cinsiyet
Erkek 3027716 116,7 2257298 87 1734530 66,8 400520 15,4 1180982 45,5 59902 2,3 2595346
Kadın 3658156 119,3 2626550 85,6 1920154 62,6 402862 13,1 1315666 42,9 57656 1,9 3067288
Eğitim Durumu
Okuma Yazma Bilmiyor 1039592 127,1 701188 85,8 532814 65,2 112956 13,8 297178 36,3 11372 1,4 817688
124
Okuryazar Olup Bir Okul Bitirmedi 510644 127,2 338196 84,2 257464 64,1 53506 13,3 206978 51,6 7604 1,9 401462
Ana Okulu 91228 114,6 80024 100,5 51358 64,5 7340 9,2 38258 48 0 0,0 79622
İlkokul 2363044 119,1 1754068 88,4 1400960 70,6 369024 18,6 932518 47 34122 1,7 1983434
Ortaokul 738220 107,9 608084 88,9 454032 66,4 66120 9,7 272430 39,8 16616 2,4 683992
Lise 827190 114,5 587722 81,4 457110 63,3 106448 14,7 313890 43,5 19742 2,7 722194
Ön Lisans 116536 125,7 83110 89,6 70884 76,5 12260 13,2 58510 63,1 14998 16,2 92716
Üniversite (Lisans) 372396 120,7 245362 79,5 189606 61,4 34212 11,1 153894 49,9 8812 2,9 308644
Mezuniyet Sonrası (Lisansüstü) 5406 100 3308 61,2 1210 22,4 1210 22,4 1210 22,4 0 0,0 5406
Medeni Durum
Hiç Evlenmemiş 833748 117,1 621436 87,3 483138 67,9 95374 13,4 325140 45,7 7326 1 711980
Halen Evli 4096328 118,6 2972806 86,1 2343456 67,9 497910 14,4 1520174 44 90936 2,6 3452576
Boşanmış 115890 105 96556 87,5 63692 57,7 13578 12,3 46116 41,8 0 0,0 110344
Eşi Ölmüş 465578 117,3 365722 92,1 299824 75,5 127224 32 193388 48,7 394210 99,3 397076
448820 138,6 292740 90,4 300660 92,9 54500 16,8 169340 52,3 0,0 0,0 323760
Ayrı Yaşıyor
Çalışma Durumu
Tam Gün Çalışan 1023658 120 697782 81,8 563694 66,1 87904 10,3 400510 46,9 33598 3,9 853066
Yarım Gün Çalışan 101286 118,2 70740 82,6 56700 66,2 19756 23,1 29128 34 0 0,0 85678
Ev Hanımı 2428598 117,8 1766958 85,7 1332066 64,6 2273984 110,3 880300 42,7 43712 2,1 2061650
Öğrenci 439332 121 335064 92,3 265960 73,3 42222 11,6 155128 42,7 5494 1,5 363000
Emekli 1039506 118,3 782946 89,1 623200 70,9 166490 18,9 369094 42 20908 2,4 879062
İşsiz 696660 116,8 551310 92,4 467364 78,4 151820 25,5 315832 53 13728 2,3 596464
Çocuk 1908 100 1908 100 568 29,8 0 0,0 0 0,0 0 0,0 1908
Sağlık Sigortası yok 580316 118,1 440710 89,7 325832 66,3 52862 10,8 138700 28,2 0 0 491318
SGK 6041104 117,8 4391896 85,7 3292458 64,2 725076 14,1 2331084 45,5 114276 2,2 5127326
Özel Sigorta 34166 114,1 34030 113,6 29612 98,9 18292 61,1 20694 69,1 2128 7,1 29942
SGK ve Özel Sigorta 17002 262,8 10532 162,8 2408 37,2 0 0,0 4118 63,6 0 0,0 6470
Yurtdışı Sigorta 13284 175,3 6680 88,1 4374 57,7 7152 94,4 2052 27,1 1152 15,2 7578
Bilmiyor 87504 96,8 66116 73,1 46060 50,9 15286 16,9 39398 43,6 0 0,0 90432
Çok kötü 462308 125,5 361654 98,1 336436 91,3 89400 24,3 192794 52,3 5338 1,4 368510
Kötü 1173078 119,7 905596 92,4 743186 75,8 202032 20,6 448128 45,7 11716 1,2 980080
Orta 1546866 119,3 1180094 91 890148 68,6 220090 17 599184 46,2 38458 3 1296898
İyi 1983690 114,8 1368918 79,2 1056828 61,2 188224 10,9 714994 41,4 42116 2,4 1728214
Çok İyi 362596 123,1 239112 81,2 177578 60,3 35538 12,1 122226 41,5 10456 3,5 294574
*Diğer Mal ve Hizmetler: Muayene, ameliyat, yanık tedavisi vb.
125
Tablo 33'de sosyo-demografik özellikler ve algılanan sağlık statüsüne göre hastaneye yatma
durumunda ilaç, laboratuvar, görüntüleme, tıbbi cihaz, tıbbi malzeme ve diğer mal ve
hizmetlerin kullanım düzeyi görülmektedir. Ağırlıklandırılmış verilere göre bir yıl içerisinde
5.662.634 olan hastaneye yatış olayında kurum içi ve kurum dışı ilaç kullanımı laboratuvar,
görüntüleme, tıbbi cihaz, tıbbi malzeme ve diğer mal ve hizmetlerin kullanımından daha fazla
gerçekleşmiştir.
Hastaneye yatış sırasında alınan ilaçların dağılımı incelendiğinde kır ve kent yerleşim
yerlerinde benzer olduğu, buna karşın Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nde yaşayanlarda,
kadınlarda, okuryazar olup bir okul bitirmeyenlerde, medeni durumunu ayrı yaşıyor olarak
belirtenler ile çalışma durumunu tam gün çalışıyor olarak belirtenlerde, aynı anda Sosyal
Güvenlik Kurumu sigortası ve özel sağlık sigortasına sahip olanlarda ve algılanan sağlık
statüsünü "çok kötü" olarak ifade edenlerde hastaneye yatış sırasında daha fazla ilaç
kullanıldığı görülmektedir.
Hastane yatışına bağlı laboratuvar hizmetleri kullanımı değerlendirildiğinde kır- kent yerleşim
yerlerinde kullanım düzeyinin aynı olduğu, Orta Anadolu Bölgesi’nde yaşayanların, 80 yaş ve
üzeri yaş grubunda bulunanların, erkeklerin, eğitim durumunu anaokulu olarak belirtenlerin,
eşi ölmüş olanların, çocukların aynı anda Sosyal Güvenlik Kurumu sigortası ve özel sağlık
sigortasına sahip olanlar ile algılanan sağlık statüsünü "çok kötü" olarak belirtenlerin ise
laboratuvar hizmetleri kullanımının daha yüksek olduğu görülmektedir.
Görüntüleme hizmetleri kullanımı değerlendirildiğinde kentsel alanda ve Orta Anadolu

Bölgesi’nde yaşayanlarda, 80 yaş ve üzeri yaş grubunda, erkeklerde, önlisans mezunlarında,
medeni durumunu ayrı yaşıyor olarak belirtenlerde, işsizlerde, özel sağlık sigortasına sahip
olanlar ve algılanan sağlık statüsünü "çok kötü" olarak belirtenlerde en yüksek olduğu dikkat
çekmektedir.
Hastaneye yatış olayında kurum içi ve kurum dışı tıbbi cihaz kullanımı kır ve kent yerleşim
yerlerinde birbirine yakın oranda olmasına karşın, coğrafi bölgelere göre incelendiğinde Batı
Anadolu bölgesinde yaşayanlarda, 80 yaş ve üzeri grupta yer alanlarda, erkeklerde, eğitim
durumunu ilkokul olarak belirtenlerde, eşi ölmüş olanlarda, çalışma durumunu çocuk olarak
belirtenlerde ve algılanan sağlık statüsünü "kötü" olarak belirtenlerde daha fazla olduğu
görülmektedir.
Tıbbi malzeme kullanımı değerlendirildiğinde ise kentsel yerleşim yerlerinde yaşayanlar

arasında kırsal yerleşim yerlerine göre biraz daha yüksek, Kuzeydoğu Anadolu bölgesinde, 80
126
yaş ve üzeri grupta bulunanlarda, erkeklerde, önlisans mezunlarında, medeni durumunu ayrı
yaşıyor olarak belirtenlerde, işsizlerde, özel sağlık sigortası olanlarda ve algılanan sağlık
statüsünü "çok kötü" olarak belirtenlerde daha yüksek olduğu bulunmuştur.
Diğer mal ve hizmet kullanımı ise kentsel yerleşim yerlerinde, Batı Marmara bölgesinde, 15-
44 yaş grubunda, erkeklerde, önlisans mezunlarında, eşi ölmüşlerde, tam gün çalışanlarda ve
yurtdışından sigortalılarda ve algılanan sağlık statüsünü "çok iyi" olarak belirtenlerde en
yüksek olduğu belirlenmiştir.
4.2.1.2. Hastaneye Yatış İle İlgili Yapılan Cepten Harcamalar
Yukarıda hastaneye yatışlar ve bu yatışlara bağlı hizmet kullanım düzeyleri belirlendikten

sonra aşağıda bireylerin bu yatışlara bağlı olarak cepten yaptıkları harcamalara ilişkin
bulgulara yer verilmiştir. Hastaneye yatış ile ilgili yapılan cepten harcamalar hesaplanırken,
hastaneye yatan bireylerin yaptıkları toplam yıllık cepten harcamadan (ulaşım, konaklama,
yemek ve refakatçi harcamaları hariç) geri ödeme ve yardım miktarı çıkarılmış, ancak bu
harcama miktarına hanehalkından olmadığı halde hastanede yatmış herhangi birinin hastane
masraflarını karşılamak üzere yapılan karşılıksız yardımlar ilave edilmiştir.
Diğer yandan hastane yatış harcamaları hem yatılan kurumda ortaya çıkan harcamalardan hem
de yatış esnasında yatılan kurumda olmadığı için dışarıdaki başka kurumlardan alınan mal ve
hizmetlerden kaynaklanan harcamalardan oluştuğu için toplam harcama hesaplanırken kurum
içi ve kurum dışı harcamalar dikkate alınmıştır. Ulaşım, konaklama, yemek ve refakatçi için
yapılan harcamalar her ne kadar sağlık hizmeti kullanımına bağlı olarak yapılan harcamalar
olsalar da bunlar tıbbi olmayan harcamalar olduğu için ayrı olarak verilmiştir.
127
Yatma Durumunda Cepten Yapılan Ortalama Harcamanın Dağılımı (TL/Yıl)
N Ort. SH.
Kır-Kent
Kır 610119 317,7 45,6
Kent 2105561 585 99,8
Bölge
İstanbul 450054 674,1 127,1
Batı Marmara 148372 474 124,1
Ege 422500 954,6 448,4
Doğu Marmara 329428 365,8 85,2
Batı Anadolu 176724 294,8 98,9
Akdeniz 270982 401,2 75,9
Orta Anadolu 145177 394,8 177,4
Batı Karadeniz 175105 413,5 159,3
Doğu Karadeniz 38786 1188,4 1056,1
Kuzeydoğu Anadolu 105455 335,1 72,9
Ortadoğu Anadolu 102711 443,1 110,4
Güneydoğu Anadolu 350385 315,5 71,5
Yaş
0-4 233291 246,4 95,6
5-14 171277 144,8 39,0
15-44 1144061 448,4 50,7
45-59 515021 884,4 250,6
60-69 263311 356,8 79,4
70-79 182972 1233,1 539,2
80+ 87082 236,1 73,0
Cevapsız 118666 292,3 74,7
Cinsiyet
Erkek 1345395 667,9 136,9
Kadın 1370285 384,5 76,4
Eğitim Durumu
Okuma Yazma Bilmiyor 325641 255,1 60,6
Okuryazar Olup Bir Okul Bitirmedi 172957 350,6 108,8
Ana Okulu 33336 56,8 21,0
İlkokul 946653 563,6 119,4
Ortaokul 342633 747,5 277,4
Lise 392996 502,9 77,9
Ön Lisans 57045 754,3 290,2
Üniversite (Lisans) 180836 967,7 448,2
Mezuniyet Sonrası (Lisansüstü) 6719 124,5 42,8
Medeni Durum
Hiç Evlenmemiş 333697 279,3 67,8
Halen Evli 1748147 587,3 106,8
Boşanmış 53030 424,4 175,2
Eşi Ölmüş 174350 494 241,2
Ayrı Yaşıyor 10395 10300,2 6558,9
Çalışma Durumu
Tam Gün Çalışan 540516 740,5 103,9
Yarım Gün Çalışan 45251 131,2 42,0
Ev Hanımı 914974 404,9 103,4
Öğrenci 185343 302,3 66,1
Emekli 443809 705,1 225,4
İşsiz 265892 890,2 349,5
Çocuk 954 0,0 0,0
128
Sigorta Yok 226129 1146,7823 509,5
SGK 2468456 457,0931 52,9
Özel Sigorta 11896 746,0184 533,3
SGK+Özel Sigorta 5409 2638,8956 1647,0
Yurtdışı Sigorta 3789 3881,4892 3475,4
Bilmiyor 52175 418 274,7
Çok kötü 141254 740 314,4
Kötü 416346 789,8 294,0
Orta 649511 446,3 67,8
İyi 899251 506,8 106,1
Çok İyi 194409,1 792,3 235,6
Genel Toplam 2715680 524,9 78,1
Tablo 34’de sosyo-demografik özellikler ve algılanan sağlık statüsüne göre hastaneye yatma
durumunda cepten yapılan ortalama harcamanın dağılımı gösterilmektedir. Buna göre
hastaneye yatma durumunda yapılan ortalama harcamanın 524,9 TL olduğu görülmektedir.
Kırsal yerleşim yerlerinde yaşayanların ortalama hastane harcamasının kentlerde yaşayanların
yaklaşık yarısı kadar olduğu, hastane harcaması ortalaması en düşük olan Batı Anadolu Bölgesi
ile en yüksek olan Doğu Karadeniz Bölgesi arasında yaklaşık 4 katlık bir farkın, 70-79 yaş
grubunda olanların ortalama hastane harcamasının 5-14 yaş grubunda olanlara göre 8,5 kat
daha fazla olduğu, erkeklerin, üniversite mezunu olanların, sağlık güvencesi bakımından diğer
(yurt dışı sigortası) kategorisinde bulunanların, ayrı yaşayanların, işsizlerin ve algılanan sağlık
statüsünü "çok iyi" olarak belirtenlerin ortalama harcamasının daha yüksek olduğu
bulunmuştur. En düşük harcamayı ise Batı Anadolu Bölgesi’nde yaşayanlar, anaokulu
mezunları, Sosyal Güvenlik Kurumu sigortası olanlar, hiç evlenmemiş olanlar ve algılanan
sağlık statüsünü “bilmiyor” olarak cevaplayanlar gerçekleştirmiştir.
129
Yatma Durumunda Cepten Yapılan Ortalama Harcamanın Başvurulan Hizmet
Sunuculara Dağılımı (TL/Yıl)
Kır-Kent
Kır 415273 100,0 33,9 45473 166,1 61,1 245889 426,7 59,0 19384 388,3 230,1
Kent 1166745 110,7 22,7 162996 214,0 107,1 892042 684,2 128,6 84326 106,9 47,2
Bölge
İstanbul 190179 154,9 50,6 25688 167,9 97,9 187172 644,5 131,7 36467 13,5 11,1
Batı Marmara 96037 247,9 137,4 16230 148,9 129,2 48015 1151,0 460,5 2034 376,2 154,0
Ege 230002 35,1 17,9 34883 137,3 69,8 139015 1027,9 610,9 16189 213,8 107,9
Doğu Marmara 204736 84,6 28,7 24549 43,3 36,5 154810 592,0 289,1 2053 1991,1 1980,8
Batı Anadolu 104352 39,5 16,8 4062 223,4 206,2 58755 168,6 57,4 29388 227,5 137,7
Akdeniz 158857 130,1 39,4 26461 155,7 92,6 116125 638,8 167,9 5184 0,0 0,0
Orta Anadolu 98704 256,2 209,8 7754 27,8 21,4 77871 391,3 98,1 981 120,7 120,0
Batı Karadeniz 122302 59,8 18,6 18634 43,9 30,6 54770 330,6 88,2 1141 325,8 93,4
Doğu
22910 48,2 30,0 2675 10,4 10,9 16677 3008,8 2950,5 1973 0,0 0,0
Karadeniz
Kuzeydoğu
68285 39,4 13,8 15188 268,5 95,4 40841 433,5 99,2 2873 50,6 35,0
Anadolu
Ortadoğu
61796 160,6 46,9 5639 228,3 128,0 48007 384,1 70,3 1161 354,2 0,0
Anadolu
Güneydoğu
223857 93,4 44,6 26706 689,0 635,3 195872 438,1 83,4 4265 0,0 0,0
Anadolu
Yaş
0-4 152568 96,4 36,2 22317 25,7 18,1 127631 439,1 179,2 5715 1,5 1,6
5-14 116710 28,4 9,6 15973 175,2 93,3 88513 395,0 136,5 10186 10,5 9,4
15-44 616038 152,3 42,9 80466 340,6 212,3 472937 470,0 53,3 41083 165,6 102,7
45-59 279522 49,0 16,8 33838 123,1 67,0 182972 1203,6 515,6 22163 285,9 173,9
60-69 158444 99,8 36,2 27351 155,8 90,5 106334 318,0 78,5 12920 22,8 19,5
70-79 122819 178,8 83,4 13925 23,6 22,0 68516 1648,8 746,3 3648 248,5 178,1
80+ 64607 37,9 20,2 5674 135,2 101,2 48016 457,7 141,4 3214 528,6 469,0
Cevapsız 71310 69,2 22,8 8925 238,6 102,6 43012 301,8 123,5 4781 80,8 60,1
Cinsiyet
Erkek 724828 108,5 26,0 99939 317,3 172,1 498428 593,0 110,5 46878 169,1 82,8
Kadın 857190 107,4 27,0 108530 98,8 27,6 639503 656,3 158,6 56832 151,6 78,7
Eğitim Durumu
Okuma Yazma
237640 105,2 43,4 22126 175,0 78,8 161977 517,5 118,8 11612 172,3 143,3
Bilmiyor
Okuryazar
Olup 1420,
120137 86,4 36,7 12389 1310,6 79341 402,7 96,8 3066 0,0 0,0
Bir Okul 8
Bitirmedi
Ana Okulu 24558 7,3 3,3 910 0,0 0,0 14465 156,8 45,9 2414 0,0 0,0
İlkokul 559221 117,3 40,9 70803 136,6 55,8 393669 695,7 171,8 37582 194,3 105,1
Ortaokul 193426 66,1 16,2 30789 75,3 35,8 123754 1051,2 670,5 13091 7,9 6,7
Lise 188047 120,4 29,9 33918 205,9 70,0 142515 650,9 166,7 21897 82,1 28,2
Ön Lisans 26823 493,5 481,2 5686 32,5 25,4 22232 753,7 447,9 283 0,0 0,0
Üniversite
72061 90,1 38,2 11661 107,4 57,9 69310 425,4 110,4 5925 899,7 727,1
(Lisans)
Mezuniyet
Sonrası 0 0,0 0 0 0,0 0 1654 0,0 0,0 0 0,0 0
(Lisansüstü)
Medeni Durum
Hiç
198936 74,7 17,9 40693 574,5 414,7 135907 523,7 138,4 21890 258,0 196,0
Evlenmemiş
Halen Evli 968772 112,8 27,4 113971 140,6 37,8 716813 556,4 77,6 60424 178,8 72,3
Boşanmış 28914 23,1 10,3 5078 40,5 23,8 14159 478,3 193,4 663 120,0 0,0
Eşi Ölmüş 120054 104,4 28,6 15284 61,8 44,2 66666 993,1 714,1 5240 1,1 1,1
130
Ayrı Yaşıyor 6697 2479,1 1308,1 0 0,0 0 3630 26671,7 9442,9 0 0,0 0
Çalışma
Durumu
Tam Gün
226547 149,1 61,2 29107 687,5 580,7 172307 753,9 265,1 17300 96,0 25,5
Çalışan
Yarım Gün
23098 63,6 42,6 4481 6,5 0,0 20372 147,5 55,0 3755 0,0 0,0
Çalışan
Ev Hanımı 594344 118,1 37,8 58637 156,0 48,9 420557 670,1 207,8 35605 107,0 22,8
Öğrenci 105498 93,5 29,5 18885 218,5 115,6 76146 568,5 178,5 12053 420,3 9,6
Emekli 234944 40,1 12,5 45718 133,1 68,0 174030 794,2 298,5 15466 15,9 14,3
İşsiz 179219 184,9 68,2 16867 68,7 37,2 101361 787,1 236,3 9391 626,2 373,6
Çocuk 284 0,0 0,0 670 0,0 0,0 0 0,0 0 0 0,0 0
Sağlık
Güvencesi
Durumu
Sağlık
129832 185,5 76,5 15173 111,5 67,5 101869 1370,3 811,9 15823 89,1 41,3
Sigortası Yok
SGK 1445371 91,2 17,4 191296 212,9 92,1 1023435 547,6 76,9 86675 129,9 54,0
Özel sigorta 2875 667,1 620,4 2000 11,0 11,3 6091 219,7 136,1 1212 3200,0 0,0
SGK+Özel
1176 0,0 0,0 0 0,0 0 3235 756,5 347,8 0 0,0 0
sigorta
Yurtdışı
2764 4652,1 4545,1 0 0,0 0 3301 3466,2 2054,7 0 0,0 0
Sigorta
Algılanan
Sağlık Statüsü
Bilmiyor 28576 0,0 0,0 0 0,0 0 16085 198,0 46,3 2125 0,0 0,0
Çok Kötü 98293 214,8 103,7 19267 27,7 16,3 63648 1799,5 796,7 1751 2213,8 838,4
Kötü 277352 109,7 32,4 42749 564,4 392,8 183698 939,2 454,9 17055 289,6 109,9
Orta 363935 133,5 59,1 49289 164,4 52,6 257922 636,9 181,3 35441 56,0 18,6
İyi 498453 89,8 28,7 45723 134,9 64,3 349006 449,9 74,9 32960 41,2 20,6
Çok İyi 74274 122,3 53,8 17998 90,1 58,3 74580 399,2 87,4 1009 4334,9 3954,7
Genel Toplam 1582017 107,9 18,9 208469 203,6 84,7 1137931 628,5 101,5 103710 159,5 58,1
Tablo 35'de hastaneye yatma durumunda yapılan cepten harcamaların başvurulan hizmet
sunuculara göre ortalamaları yer almaktadır. Buna göre özel sağlık kuruluşlarına başvuru
sırasında yapılan ortalama harcamanın Sağlık Bakanlığına bağlı kuruluşlara başvurular
sırasında yapılan ortalama harcamadan 6 kat daha fazla olduğu görülmektedir. Sağlık
Bakanlığı'na bağlı kuruluşlara başvurular sırasında yapılan ortalama harcamanın kentsel
yerleşim yerlerinde ve Orta Anadolu bölgesinde yaşayanlarda, 70-79 yaş grubunda
bulunanlarda, erkeklerde, önlisans mezunlarında, ayrı yaşayanlarda, işsizlerde, yurtdışı
sigortası olanlarda, sağlık statüsü "çok kötü" olanlarda en yüksek olduğu görülmektedir.
Üniversite hastanelerine yapılan başvurularda hastaneye yatışa bağlı cepten yapılan ortalama
harcamalar yerleşim yerine göre incelendiğinde kentsel alanlarda yaşayanlarda ortalama
harcamaların kırsal alanlarda yaşayanlara göre daha yüksek olduğu görülmektedir. Ayrıca
Güneydoğu Anadolu bölgesinde yaşayanlarda, 15-44 yaş grubunda bulunanlarda, erkeklerde,
okuryazar olup bir okul bitirmeyenlerde, hiç evlenmemiş olanlarda, tam gün çalışanlarda,
Sosyal Güvenlik Kurumu sağlık sigortasına sahip olanlarda ve algılanan sağlık statüsünü
"kötü" olarak belirtenlerde ortalama harcamanın en yüksek olduğu görülmektedir.
131
Özel hastanelere başvuranların hastaneye yatışa bağlı yaptıkları ortalama harcamalar
incelendiğinde kentsel alanlarda yaşayanların ortalama harcamasının kırsal alanlarda
yaşayanlara göre daha yüksek olduğu görülmektedir. Doğu Karadeniz bölgesinde
yaşayanlarda, 70-79 yaş grubunda bulunanlarda, kadınlarda, ortaokul mezunlarında, ayrı
yaşayanlarda, emeklilerde, yurtdışından sigortalılarda ve algılanan sağlık statüsünü "çok kötü"
olarak belirtenlerde ortalama harcamanın daha yüksek olduğu görülmektedir.
Diğer hastanelere başvuranların hastaneye yatışa bağlı ortalama harcamaları incelendiğinde

kırsal yerleşim yerlerinde ve Doğu Anadolu bölgesinde yaşayanlarda, 80 yaş ve üzeri grupta,
erkeklerde, lisans mezunlarında, hiç evlenmemiş olanlarda, işsizlerde, özel sağlık sigortası
olanlarda, sağlık statüsü "çok iyi" olanlarda en yüksek olduğu görülmektedir.
132
Tablo 36. Sosyo-Demografik Özellikler ve Algılanan Sağlık Statüsüne Göre Hastaneye Yatma Durumunda Cepten Yapılan Ortalama
Harcamanın Kullanılan Hizmet Türlerine Dağılımı (TL/Yıl)
Diğer Mal ve
İlaç Laboratuvar Görüntüleme Tıbbi Cihaz Tıbbi Malzeme
Hizmetler*
Kır-Kent
Kır 515990 127,5 23,6 438810 28,3 6,5 323026 39,9 13,5 68211 170,3 45,0 211308 20,4 10,6 9956 536,6 108,7
Kent 1628854 176,4 34,7 1395872 104,4 60,4 1078818 47,7 14,1 215573 139,4 36,0 750977 31,7 7,6 39161 1566,3 573,2
Bölge
İstanbul 319100 201 64,1 278460 70,5 19,5 209442 68 42,3 64568 129 54,3 185601 31,5 14,3 10753 1026,7 414,5
Batı Marmara 124150 152,7 77,1 109416 65 18,0 81357 71,4 31,6 13608 235,1 99,3 27932 24,1 13,5 6639 2430,1 1184,2
Ege 310320 75,7 33,9 259117 357,7 324,6 207952 34,5 19,8 44020 93,9 49,7 182472 38,9 23,2 6997 530,1 299,9
Doğu Marmara 258030 105,6 23,8 225056 27,8 7,6 176483 34,6 10,7 22953 444,2 268,0 70661 8 4,3 3348 6582,7 5737,7
Batı Anadolu 143083 64,6 14,2 134758 4,1 1,9 99926 34,7 24,7 21628 99 68,7 65002 14,4 6,0 174 140,0 0,0
Akdeniz 221424 211,7 54,5 184087 73,7 30,8 138098 37 12,1 22397 119,3 73,5 99419 25,4 13,6 1376 573,4 448,8
Orta Anadolu 127625 179,2 100,8 109807 25,1 8,9 75399 181,8 151,1 20298 95,2 63,6 57126 13,4 10,5 2232 493,6 128,2
Batı Karadeniz 145943 63,2 13,8 121761 7 2,8 89137 15,6 7,9 22634 165,1 85,5 65509 27,9 25,5 2952 273,5 209,1
Doğu Karadeniz 29241 1482 1488,7 23558 158,2 137,1 21055 77,7 69,9 3290 113,8 113,8 17412 50,4 44,8 0 0,0 0
Yaş
0-4 197432 210,2 103,2 174166 63,6 29,9 84610 26 10,9 11727 105,6 50,0 82001 16,8 11,0 3208 51,5 18,4
5-14 163521 81,1 15,4 134299 16,5 6,5 87697 3,6 2,1 10139 769,9 511,0 60595 6,5 3,8 2146 600,0 0,0
15-44 855370 165,2 30,1 715855 43,3 8,0 552909 44,4 20,7 102617 149,7 38,0 411233 36,9 11,8 30506 819,7 139,5
45-59 387390 90,9 17,3 327239 296,6 255,1 278053 58,4 19,8 44405 61,2 41,6 167595 21,3 10,9 7777 4428,8 2085,4
60-69 213745 96,5 25,6 191042 12,1 6,7 163361 17,1 5,7 44201 152,5 64,3 100060 29,1 21,6 2223 1959,5 1127,6
70-79 156816 542,4 295,3 138829 60,2 27,1 107850 122,3 79,7 37817 115,5 54,9 67486 17,9 11,7 745 600,0 0,0
80+ 83570 125,7 54,6 72235 26,3 15,2 60582 22,5 12,6 22707 81 43,4 38660 76 50,1 1372 169,5 26,7
Cevapsız 87000 64,2 13,5 81018 51,7 22,1 66782 54,7 21,5 10171 156,7 81,9 34654 15,7 9,6 1141 656,8 318,3
Cinsiyet
Erkek 967674 168,7 35,8 834487 31,2 6,3 654674 37,4 14,1 141569 151,4 33,7 434584 33,9 11,1 24528 1691,5 854,3
Kadın 1177170 161,2 39,3 1000196 132 84,0 747169 53,2 16,7 142215 142,3 47,2 527701 25,4 7,3 24590 1024,5 359,6
Eğitim Durumu
147500 234,9 117,7 127231 22,9 10,0 97680 68,3 41,9 18112 77,7 68,0 83966 16,6 7,5 4168 645,0 226,4
Bitirmedi
133
Ana Okulu 32097 29,2 9,1 29633 19,4 14,8 21098 8,5 5,2 3160 40,6 36,7 13906 1,3 1,3 0 0,0 0,0
İlkokul 759658 184,2 60,9 645134 48,7 10,0 506237 58,9 23,9 116776 189,3 61,1 335923 33,1 14,3 17147 1868,5 1081,3
Ortaokul 242342 86,8 12,0 233677 375,4 356,3 184721 20,9 7,4 21964 36,6 21,8 108560 21,2 9,6 8308 1132,6 254,9
Lise 287421 148,4 34,0 232082 47,8 16,3 185502 79,3 45,9 45742 130,4 44,8 126837 46,8 20,0 6834 1613,1 1274,1
Ön Lisans 41730 246,5 225,6 34336 45,4 33,1 27842 3,8 3,6 5553 191,8 195,8 26307 8,4 7,2 3934 836,7 443,3
Mezuniyet Sonrası (Lisansüstü) 1654 0 0,0 1654 0,0 0,0 605 0,0 0,0 605 0,0 0,0 605 0,0 0,0 0 0,0 0,0
Medeni Durum
Hiç Evlenmemiş 276424 215,9 74,5 236970 21,1 6,4 193333 21,3 6,6 38402 384,5 167,3 136904 20,9 7,2 3920 135,8 68,4
Halen Evli 1331409 118,6 15,5 1138835 41,3 5,9 903673 61 17,3 168879 124,8 26,7 592624 34,5 9,3 30106 1779,9 568,8
Boşanmış 37681 162,9 82,9 29756 14,1 13,2 26841 18,1 15,6 5781 6,9 6,8 18762 0,0 0,0 0 0,0 0,0
Eşi Ölmüş 147596 398 287,2 129275 48,6 26,7 107892 20,4 13,8 46513 54,7 22,8 75918 38,7 29,8 523 120,0 229,7
Ayrı Yaşıyor 9389 2150,5 1628,3 8992 9636,9 7689,5 9389 0,0 0,0 2725 0,0 0,0 1885 0,0 0,0 0 0,0 0,0
Çalışma Durumu
Tam Gün Çalışan 328945 191 62,5 263340 25 8,5 226672 23,6 5,6 34313 152,3 57,5 152531 46,3 14,8 7141 3722,4 1595,0
Yarım Gün Çalışan 34378 60,9 20,2 26014 6,2 2,2 22015 2,5 2,5 8244 45,7 45,8 12707 0 0,0 366 60,0 0,0
Ev Hanımı 788779 133 20,7 670124 165,4 125,2 509531 62,4 24,1 101163 68,8 17,5 350193 30,4 10,3 18484 1048,5 444,1
Öğrenci 151639 159,7 46,8 131638 39,1 13,7 104162 36,1 12,3 18136 497,9 113,4 67708 13,7 7,8 2215 759,2 0,0
Emekli 345874 214,2 126,7 309184 48,7 16,0 256007 70,1 36,6 70198 178,7 60,0 152359 14 6,3 4106 1794,7 584,5
İşsiz 210437 223 79,7 185589 53,9 19,6 157438 29,7 16,5 37525 114,3 48,3 108112 49,9 38,6 6155 1562,5 188,0
Çocuk 954 0,0 0,0 954 0,0 0,0 284 0,0 0,0 0 0,0 0 0 0,0 0 0 0,0 0,0
Sigorta yok 179109 264,8 96,8 146687 644,6 565,5 106553 39,6 11,3 18286 85,7 37,5 55799 31 15,1 258 100,0 0,0
SGK 1949406 150,6 28,0 1674441 37 5,4 1286553 44,8 12,1 259410 142,4 31,1 899113 29,3 6,8 48328 1373,1 462,0
Özel sigorta 9305 144,1 109,6 7556 61,8 41,7 5347 453,2 397,7 4300 153,4 155,6 4289 0,0 0,0 532 558,0 0,0
SGK+Özel sigorta 3235 146 59,6 3235 251,1 130,7 1204 0,0 0,0 0 0,0 0 2059 0,0 0,0 0 0,0 0,0
Bilmiyor 35746 49,4 25,3 31062 9,3 7,9 20215 0,0 0,0 6208 0,0 0,0 14823 19,6 12,5 0 0,0 0,0
Çok kötü 130901 649,6 349,5 118336 68,6 32,0 109645 66,1 29,4 28629 175,1 72,2 68164 27,6 14,3 3035 735,1 230,1
Kötü 344448 177,7 53,5 308560 299,6 270,1 268603 44,2 18,4 64415 223,8 98,3 166819 57,4 28,0 3827 664,2 454,9
Orta 520722 138,8 34,9 446287 43,4 9,7 338536 83,2 41,8 80192 96,5 33,6 238990 14,6 4,1 14776 2155,8 1214,9
İyi 667927 96,4 17,6 563757 41,6 8,8 443908 28,5 5,2 69701 127,4 41,9 294667 27 10,0 18754 1356,6 454,8
Çok İyi 125449 145,9 28,6 91680 22 10,2 72436 26,8 10,2 17238 138 121,0 48213 66,6 36,5 3372 937,8 418,7
Genel Toplam 2144844 164,6 27,0 1834683 86,2 45,9 1401844 45,9 11,3 283784 146,8 29,4 962285 29,2 6,4 49118 1357,6 454,3
*Diğer Mal ve Hizmetler: muayene, ameliyat, yanık tedavisi vb.
134
Tablo 36 hastaneye yatma durumunda yapılan toplam cepten harcamanın kullanılan
hizmetlere göre dağılımını göstermektedir. Buna göre en yüksek ortalama harcamanın
muayene, ameliyat, yanık tedavisi gibi diğer mal ve hizmetlere ait olduğu görülmektedir.
İkinci en yüksek harcamanın ise ilaç için yapıldığı dikkat çekmektedir. İlaç için yapılan
ortalama harcama tıbbi malzeme için yapılan harcamanın yaklaşık 6 katıdır. Yatışla ilgili
ortalama ilaç harcaması yerleşim yerleri açısından değerlendirildiğinde kentsel yerleşim
yerindeki hastaneye yatışla ilgili ortalama ilaç harcamasının kırsal bölgede yaşayanların
harcamasından daha yüksek olduğu bulunmuştur. Bölgesel açıdan ise Doğu Karadeniz
bölgesindeki ortalama ilaç harcaması Batı Karadeniz bölgesindeki ortalama ilaç
harcamasından 24 kat daha yüksektir. Yaş açısından 70-79 yaş grubundakiler, cinsiyet
açısından erkekler, eğitim durumu açısından önlisans mezunları, medeni durum açısından ayrı
yaşayanlar, çalışma durumu açısından işsizler, sağlık güvencesi açısından yurtdışından
sigortalılar ve algılanan sağlık statüsü açısından “çok kötü” cevabını verenler daha fazla ilaç
harcaması yapmışlardır.
Yatışla ilgili ortalama laboratuvar harcaması incelendiğinde kentsel yerleşim yerindeki

laboratuvar hizmetleri ile ilgili ortalama harcama kırsal bölgede yaşayanların yaklaşık dört
katıdır. Bölgesel açıdan ise Ege bölgesinde yaşayanların laboratuvar hizmetleri için cepten
yaptıkları ortalama harcama Batı Anadolu bölgesinde yaşayanların yaklaşık 87 katıdır. Yaş
açısından 45-49 yaş grubundakiler, cinsiyet açısından kadınlar, eğitim durumu açısından
ortaokul mezunları, herhangi bir sağlık sigortası olmayanlar, medeni durum açısından ayrı
yaşayanlar, ev hanımları ve algılanan sağlık statüsü “kötü” olanlar en yüksek harcamayı
yapmışlardır.
Yatışla ilgili görüntüleme hizmetleri için yapılan ortalama harcamalar değerlendirildiğinde

kentsel yerleşim yerlerinde yaşayanların ortalama harcaması kırsal bölgede yaşayanlardan
daha yüksektir. Bölgesel açıdan ise Orta Anadolu, yaş açısından 70-79 yaş grubundakiler,
cinsiyet açısından kadınlar, eğitim durumu açısından lise mezunları, sağlık güvencesi
açısından özel sağlık sigortalılar, medeni durum açısından hiç evlenmemiş olanlar ve
algılanan sağlık statüsü “orta” olanlar en yüksek harcamayı gerçekleştirmişlerdir.
Yatışla ilgili tıbbi cihaz harcaması değerlendirildiğinde kırsal yerleşim yerindeki ortalama
harcamanın kentsel bölgede yaşayanlardan daha yüksek olduğu belirlenmiştir. Bölgesel
açıdan Doğu Marmara, yaş açısından 5-14 yaş grubundakiler, cinsiyet açısından erkekler,
eğitim durumu açısından üniversite mezunları, yurtdışı sigortası olanlarda, medeni durum
135
açısından hiç evlenmemiş olanlar ve algılanan sağlık statüsünü “kötü” olarak
değerlendirenler en yüksek harcamayı gerçekleştirmişlerdir.
Hastane yatışına bağlı olarak kullanılan tıbbi malzeme harcamaları değerlendirildiğinde

kentsel yerleşim yerindeki hastaneye yatışla ilgili ortalama tıbbi malzeme harcaması kırsal
bölgede yaşayanlardan daha yüksektir. Bölgesel açıdan ise Orta Doğu Anadolu, yaş açısından
80 yaş ve üzerindekiler, cinsiyet açısından erkekler, eğitim durumu açısından lise mezunları,
herhangi bir sağlık sigortası olmayanlar, işsizler, medeni durum açısından eşi ölmüş olanlar
ve algılanan sağlık statüsü açısından “çok iyi” cevabını verenler en yüksek harcamayı
gerçekleştirmişlerdir.
Yatış sırasında diğer mal ve hizmetler için yapılan ortalama harcamalar değerlendirildiğinde
kentsel yerleşim yerlerinde ve Doğu Marmara bölgesinde yaşayanlarda, 45-59 yaş grubunda
bulunanlarda, Sosyal Güvenlik Kurumu sigortası olanlarda, anaokulu mezunu olanlarda, tam
gün çalışanlarda, sağlık statüsü "orta" olanlarda en yüksek olduğu dikkat çekmektedir.
136
Tablo 37. Hastaneye Yatma Durumunda Cepten Yapılan Ortalama Formal ve İnformal
Harcamaların Sosyo-Demografik Özellikler ve Algılanan Sağlık Statüsüne Göre
Dağılımı (TL/Yıl)
Formal İnformal
Ayni & Nakdi Hediye
N Ort. SH. N Ort. SH. N Ort. SH.
Kır-Kent
Kır 553011 114,1 15,6 244093 200,9 45,1 2341 70,8 0,0
Kent 1778573 233,7 58,7 801762 227,6 34,5 7581 181,1 2,5
Bölge
İstanbul 336199 272,3 67,3 144010 213,9 45,6 2189 400 0,0
Batı Marmara 131262 163,7 32,9 43244 700 325,3 1491 75,1 0,0
Ege 357699 328 237,2 120323 174,1 45,3 572 6 0,0
Doğu Marmara 290946 105,3 23,4 137843 302,8 155,7 0 0,0 0,0
Batı Anadolu 158856 70 16,2 59509 88,1 36,6 0 0,0 0,0
Akdeniz 239865 183,8 40,6 110189 248,5 81,0 652 100 0,0
Orta Anadolu 134809 224 156,5 67305 192 51,9 258 100 0,0
Batı Karadeniz 159528 56,6 12,7 67090 131,1 35,3 0 0,0 0,0
Doğu Karadeniz 34239 1419,2 1418,2 19874 68,3 27,0 0 0,0 0,0
Kuzeydoğu Anadolu 96076 126,3 34,6 39617 156,9 31,8 617 40 0,0
Ortadoğu Anadolu 88293 125,1 31,0 45176 209,4 37,6 493 100 0,0
Güneydoğu Anadolu 303813 169,9 65,2 191675 189,7 41,4 3650 104,8 32,7
Yaş
0-4 225415 194,3 89,3 119125 115,3 53,8 617 40 0,0
5-14 163146 57,5 13,5 89449 177,8 67,6 0 0,0 0
15-44 945610 163,3 31,7 427541 225,9 33,3 7794 176,7 1,4
45-59 412094 325,2 203,5 166032 332,2 135,2 493 100 0,0
60-69 234170 108 28,2 94030 153,3 43,0 366 60 0,0
70-79 163873 543,7 303,9 69675 337,7 120,1 0 0,0 0,0
80+ 84908 125,7 56,4 43304 187,2 64,6 0 0,0 0,0
Cevapsız 102368 119 35,3 36699 110,7 43,1 652 100 0,0
Cinsiyet
Erkek 1048324 161,3 30,9 489510 248 52,2 2940 323,3 0,0
Kadın 1283260 241,3 77,5 556345 197,9 27,9 6982 84,2 22,4
Eğitim Durumu
Okuma Yazma Bilmiyor 314203 120,7 34,7 157357 243,8 60,3 617 40 0,0
155315 254,3 116,2 80267 126,1 32,1 1276 74,3 4,1
Bitirmedi
Ana Okulu 33055 37,1 20,9 13551 45 12,9 0 0,0 0,0
İlkokul 812008 217,2 66,9 357749 248,2 62,2 5727 221,2 22,6
Ortaokul 285668 367,3 291,6 120171 167,7 44,0 919 40 0,0
Lise 315994 185,5 39,3 125073 261,2 81,1 1384 83,7 0,0
Ön Lisans 43492 66,3 33,1 17559 777,2 566,5 0 0,0 0,0
Üniversite (Lisans) 132254 121,3 31,0 57453 230,7 70,6 0 0,0 0,0
Mezuniyet Sonrası
1654 0,0 0,0 0 0,0 0 0 0,0 0,0
(Lisansüstü)
Medeni Durum
Hiç Evlenmemiş 307068 191,6 67,6 142596 196,9 48,3 258 100 0,0
Halen Evli 1443490 135,8 18,7 620415 270,7 44,4 9047 164,5 1,2
Boşanmış 39495 162,9 76,0 17901 36 15,5 0 0,0 0,0
Eşi Ölmüş 163215 411,5 291,2 69886 89,6 16,5 0 0,0 0,0
Ayrı Yaşıyor 9389 10681,5 7115,5 938 7000 0,0 0 0,0 0,0
Çalışma Durumu
Tam Gün Çalışan 350559 156,7 51,1 162793 395,2 146,6 2189 400 0,0
Yarım Gün Çalışan 37210 24,5 12,6 24823 71,4 26,0 366 60 0,0
Ev Hanımı 861731 245,9 101,1 359907 211,1 34,9 5999 90,2 24,3
Öğrenci 165962 163,8 46,2 73597 238,9 82,6 5999 90,2 0,0
137
Emekli 375711 281,2 132,0 144867 166,4 37,9 493 100 0,0
İşsiz 229576 182,4 54,4 103881 373,1 118,7 2078 135 0,0
Çocuk 954 0,0 0,0 0 0,0 0 0 0,0 0,0
Sağlık Sigortası yok 193284 684,3 432,8 95967 179,6 69,5 258 100 0,0
SGK 2119940 161,2 29,2 941348 212,2 29,0 9665 156,5 2,6
Özel Sigorta 11336 283,9 167,4 3029 649,7 275,4 0 0,0 0,0
SGK ve Özel Sigorta 3235 37,9 46,5 3235 359,3 176,4 0 0,0 0,0
Yurtdışı Sigorta 3789 406 255,5 2276 5000,7 3830,0 0 0,0 0,0
Bilmiyor 39283 38,4 23 13990 60 17,8 0 0,0 0,0
Çok kötü 139009 568,3 348,9 70101 435,1 129,8 366 60 0,0
Kötü 376636 403,7 226,9 178533 223,5 45,4 910 80 0,0
Orta 554737 185,4 47,6 237888 251,1 89,5 2056 144,3 24,7
İyi 741689 102,9 13,1 289474 229 52,0 2955 73,7 18,6
Çok İyi 132546 129,7 27,6 70424 183,6 50,8 3019 299,7 0,0
Genel Toplam 2331584 205,4 44,9 1044655 221,6 28,5 9923 155,1 2,8
Tablo 37'de hastaneye yatma durumunda sosyo-demografik özellikler ve algılanan sağlık

statüsüne göre cepten yapılan ortalama formal ve informal harcamaların dağılımı
görülmektedir. Buna göre ayni ve nakdi olarak yapılan ortalama informal harcamaların formal
harcamalardan daha yüksek olduğu görülmektedir. Hastaneye yatma durumunda cepten
yapılan formal harcamaların kentsel yerleşim yerlerinde ve Doğu Karadeniz bölgesinde
yaşayanlarda, 70-79 yaş grubunda bulunanlarda, kadınlarda, ortaokul mezunlarında, herhangi
bir sağlık sigortası olmayanlarda, medeni durumunu ayrı yaşıyor olarak belirtenlerde,
emeklilerde, algılanan sağlık statüsünü "çok kötü" olarak belirtenlerde en yüksek olduğu
görülmektedir.
Hastaneye yatma durumunda cepten yapılan informal harcamalar ayni&nakdi ve hediye

olmak üzere iki başlık halinde incelendiğinde ayni&nakdi ödeme şeklinde yapılan informal
harcamaların kentsel yerleşim yerlerinde ve Batı Marmara bölgesinde yaşayanlarda, 70-79 yaş
grubunda bulunanlarda, erkeklerde, önlisans mezunlarında, yurtdışından sigortalılarda,
medeni durumu ayrı yaşıyor olanlarda, tam gün çalışanlarda ve algılanan sağlık statüsünü
"çok kötü" olarak belirtenlerde en yüksek olduğu görülmektedir.
Hastaneye yatma durumunda hediye vermek şeklinde yapılan informal harcamaların kent
yerleşim yerlerinde ve İstanbul bölgesinde yaşayanlarda, 15-44 yaş grubunda bulunanlarda,
erkeklerde, ilkokul mezunlarında, Sosyal Güvenlik Kurumu sigortasına sahip olduğunu
belirtenlerde, medeni durumu halen evli olanlarda, çalışma durumu tam gün çalışan olarak
belirtenlerde ve algılanan sağlık statüsü "çok iyi" olanlarda en yüksek olduğu görülmektedir.
138
Tablo 38. Hastaneye Yatma Durumunda Ulaşım, Yemek ve Konaklama Harcamalarının
Sosyo-Demografik Özellikler ve Algılanan Sağlık Statüsüne Göre Dağılımı (TL/Yıl)
Ulaşım Yemek Konaklama
Kır-Kent
Kır 590828 44,8 1,4 591182 44,9 2,4 589627 16,8 2,3
Kent 1858017 34,4 1,1 1852191 29,5 1,6 1859389 18,7 2,1
Bölge
İstanbul 347037 34,2 2,7 344905 26,2 4,1 347129 2,5 2,3
Batı Marmara 135554 36,7 3,3 134821 24,8 4,2 135426 39,1 9,6
Ege 378132 31,6 2,5 376969 15 2,6 381052 31,2 6,9
Doğu Marmara 306014 30,3 2,9 304577 26,4 4,0 303155 7,9 3,1
Batı Anadolu 176054 21 2,3 175076 10,2 3,2 175064 14,4 5,7
Akdeniz 262036 39,1 2,5 264114 38,1 3,3 264435 26,7 5,8
Orta Anadolu 133784 42,6 3,6 134562 37,3 5,0 133605 21 7,3
Batı Karadeniz 166606 35,5 3,1 167392 44,2 5,1 164160 18,5 4,8
Doğu Karadeniz 34399 37,4 6,3 33570 53,7 8,3 33388 18,8 12,3
Kuzeydoğu Anadolu 95294 52,6 4,0 94651 55,8 6,4 93734 28,7 7,4
Ortadoğu Anadolu 93606 52,2 3,6 94380 53,9 5,6 96389 29,3 7,6
Yaş
0-4 240117 32,7 2,5 242016 33,3 4,4 239071 13,4 4,4
5-14 176978 36,2 2,8 174724 39,6 4,7 175671 13,2 5,5
15-44 995000 36,6 1,3 994945 34,2 2,0 1001289 18,8 2,6
45-59 423125 39 2,0 421283 31,6 2,9 422022 18,1 3,7
60-69 241411 37,3 2,3 241658 31 3,4 241050 24,6 6,6
70-79 170840 36,6 2,8 171217 29,4 3,7 170984 21,7 7,2
80+ 91181 35,9 4,1 90952 32,5 5,4 90823 12,7 9,3
Cevapsız 110195 41,8 5,0 106579 31,6 6,0 108106 17,9 9,3
Cinsiyet
Erkek 1102036 35,4 1,1 1102318 31,9 1,8 1102418 16 2,3
Kadın 1346810 38,1 1,2 1341055 34,3 1,8 1346598 20,1 2,4
Eğitim Durumu
Okuma Yazma Bilmiyor 338869 44,1 2,0 339016 39,1 2,8 338122 19 4,1
159432 41 2,9 161416 47,1 5,5 163427 22 7,1
Bitirmedi
Ana Okulu 34431 41,6 6,4 34431 31,4 8,1 34431 11,2 11,1
İlkokul 853247 36,6 1,4 846263 31 2,0 846789 16,5 2,9
Ortaokul 296163 36,8 2,5 296174 33,9 3,6 298310 19,9 4,9
Lise 328671 31,8 2,0 325302 29,4 3,1 330406 19,9 4,7
Ön Lisans 42534 36,8 6,9 42534 40,6 10,2 42534 47,5 18,0
Üniversite (Lisans) 139789 33,8 3,7 140628 23,2 4,2 142364 15 5,8
Mezuniyet Sonrası (Lisans Üstü) 1049 60 0,0 1049 60 0,0 1049 0,0 0,0
Medeni Durum
Hiç Evlenmemiş 314778 40,7 2,3 314454 40 3,4 315929 14,8 3,7
Halen Evli 1514620 36,9 1,1 1510024 32,2 1,6 1516694 19,2 2,2
Boşanmış 41756 38 6,9 41756 21,1 7,4 41756 0,0 0,0
Eşi Ölmüş 167294 34,9 2,8 167366 30,8 4,0 167946 31,3 9,4
Ayrı Yaşıyor 9389 47,8 12,9 8442 30 16,7 9389 44,6 42,8
Çalışma Durumu
Tam Gün Çalışan 368500 33,9 2,1 364070 25,3 2,5 367574 10,5 3,1
Yarım Gün Çalışan 39576 35,6 4,4 39774 32 6,3 39774 11,6 1,5
Ev Hanımı 908208 39,5 1,3 905850 34,3 2,0 912981 19,5 2,7
Öğrenci 165671 37,7 2,9 164516 45 5,5 163558 14,2 4,5
139
Emekli 386157 30,8 1,8 387465 25,9 2,6 386442 27 5,6
İşsiz 237120 40,7 2,8 236926 39,6 3,5 239104 22,3 5,0
Çocuk 954 54 0,0 954 84,3 0,0 954 0,0 0,0
Sağlık Sigortası yok 215603 33 2,8 213688 25,4 3,2 213155 14,8 5,3
SGK 2214882 37,2 ,9 2211325 34 1,5 2217501 18,5 1,8
Özel Sigorta 11336 57 12,4 11336 46,8 23,7 11336 0,0 0,0
SGK+Özel Sigorta 3235 0,4 ,5 3235 0,0 0,0 3235 0,0 0,0
Yurtdışı Sigorta 3789 58,1 24,5 3789 42,3 25,0 3789 120,2 85,9
Bilmiyor 43790 39 7,3 43790 31,8 9,8 41759 37,7 23,7
Çok Kötü 138289 47 3,3 134644 42,3 4,7 133267 18,7 6,6
Kötü 395207 43,3 1,9 392542 38,9 2,7 396581 21,9 4,2
Orta 576643 37,2 1,8 574405 33,2 2,6 577267 24,4 4,1
İyi 782315 34,9 1,4 784700 30,1 2,2 789805 15 2,5
Çok İyi 137341 24 3,2 137711 20,9 3,6 136753 6 3,7
Genel Toplam 2448846 36,9 0,9 2443373 33,2 1,4 2449016 18,3 1,7
Tablo 38 hastaneye yatma durumunda ulaşım, yemek ve konaklama harcamalarının sosyo-

demografik özellikler ve algılanan sağlık statüsüne göre dağılımını göstermektedir. Buna göre
ulaşım için yapılan ortalama harcamaların yemek ve konaklamadan daha yüksek olduğu,
ulaşım için yapılan harcamaların konaklama için yapılan harcamanın 2 katı olduğu dikkat
çekmektedir.
Bireyin kendisi ve refakatçisi için yaptığı tıbbi olmayan bu harcamalardan ulaşım

harcamasının ortalaması; yerleşim yeri açısından kırda, bölgesel açıdan Kuzeydoğu Anadolu
bölgesinde yaşayanlarda, kadınlarda, eğitim durumu açısından lisansüstü mezunlarında,
yurtdışı sağlık sigortası olanlarda, medeni durum açısından ayrı yaşayanlarda, çalışma
durumu açısından çocuklarda ve algılanan sağlık statüsü “çok kötü” olanlarda daha yüksektir.
Benzer değerlendirme yemek için yapılan harcamalar için yapıldığında kırsal alanda ve
Güneydoğu Anadolu bölgesinde yaşayanların, 5-14 yaş grubundakilerin, kadınların,
okuryazar olup bir okul bitirmeyenlerin, sağlık güvencesi açısından özel sağlık sigortasına
sahip olanların, medeni durum açısından hiç evlenmemiş olanların, çalışma durumu açısından
çocukların ve algılanan sağlık statüsü “çok kötü” olanların ortalama yemek harcaması daha
yüksektir.
Konaklama için yapılan ortalama harcama değerlendirildiğinde ise, yerleşim yeri açısından
kentte, bölgesel açıdan Batı Marmara bölgesinde yaşayanlarda, yaş açısından 60-69 yaş
grubunda, kadınlarda, eğitim durumu açısından önlisans mezunlarında, yurtdışı sağlık
sigortası olanlarda, medeni durum açısından ayrı olarak yaşayanlarda, çalışma durumu
140
açısından işsizlerde ve algılanan sağlık statüsünü “bilmiyor” olarak belirtenlerde daha
yüksektir.
4.2.2. Sağlık Sorunu Yaşama İle İlgili Genel Bilgiler
Bu bölümde bireylerin son iki hafta içinde sağlık sorunu yaşayıp yaşamadıkları ve yaşamaları
durumunda ne tür eylemlerde bulundukları, şayet hiçbir şey yapmamışlarsa nedeni ve sağlık
sorununu gidermek için yaptıkları harcamalar hakkında bilgiler verilmiştir.
Sağlık sorunu yaşamaya bağlı hizmet kullanımı belirlenirken hastaneye yatış ve hastalık dışı
nedenle sağlık hizmeti kullanımları dışarıda tutulmuştur. Önce sağlık hizmeti kullanımı ile
ilgili bilgiler daha sonra ise bu kullanıma bağlı olarak yapılan cepten harcamalar sunulmuştur.
Yapılan harcamaların büyüklüğü hakkında genel bilgi verildikten sonra harcamaların hizmet
sunucularına, fonksiyonlarına (ilaç, laboratuvar, görüntüleme, tıbbi cihaz, tıbbi malzeme,
diğer mal ve hizmetler ile ilgili harcamalar) ve türlerine (formal ve informal harcamalar) göre
dağılımı verilmiştir.
Tablo 39. Sosyo-Demografik Özellikler ve Algılanan Sağlık Statüsüne Göre Sağlık

Sorunu Yaşama Durumu Dağılımı (%)
Bilmiyor Hayır Evet
Toplam
N % N % N %
Kır-Kent
Kır 119909 0,7 14913427 87,8 1957655 11,5 16990990
Kent 340651 0,6 50206252 86,5 7479655 12,9 58026558
Bölge
İstanbul 101364 0,7 12050436 87,4 1642628 11,9 13794428
Batı Marmara 40113 1,3 2750107 86,1 402688 12,6 3192908
Ege 39405 0,4 8135938 84,1 1493095 15,4 9668438
Doğu Marmara 35785 0,5 5881020 83,9 1092881 15,6 7009686
Batı Anadolu 35577 0,5 6546710 91 612472 8,5 7194759
Akdeniz 37009 0,4 8687486 90,7 854723 8,9 9579219
Orta Anadolu 53912 1,4 3159422 82,6 612327 16 3825661
Batı Karadeniz 32753 0,7 3898786 87,8 506586 11,4 4438125
Doğu Karadeniz 7691 0,3 2440548 96 92822 3,7 2541060
Kuzeydoğu Anadolu 18844 0,9 1830405 83,1 354467 16,1 2203716
Ortadoğu Anadolu 26202 0,7 3122748 84,5 546918 14,8 3695868
Güneydoğu Anadolu 31902 0,4 6616074 84 1225704 15,6 7873680
Yaş
0-4 25456 0,4 5447219 84,4 982902 15,2 6455577
5-14 42513 0,4 10832479 89,5 1223880 10,1 12098872
15-44 198406 0,6 30496029 88,6 3734409 10,8 34428845
45-59 64572 0,6 9668135 83,6 1833451 15,9 11566158
60-69 21708 0,6 3095984 80,5 729890 19 3847582
70-79 9488 0,5 1419594 76,4 429530 23,1 1858612
80+ 5040 0,7 578826 77,5 162547 21,8 746413
Cevapsız 93376 2,3 3581413 89,2 340700 8,5 4015489
Cinsiyet
141
Erkek 263403 0,7 33449175 88,6 4023624 10,7 37736203
Kadın 197156 0,5 31670503 85 5413686 14,5 37281345
Eğitim Durumu
Okuryazar Olup Bir Okul Bitirmedi 24780 0,5 4427427 86,1 692233 13,5 5144440
Ana Okulu 8361 0,3 2158375 87,5 301030 12,2 2467766
İlkokul 144271 0,6 19589759 85,4 3193167 13,9 22927197
Ortaokul 74414 0,6 11200573 89,5 1239492 9,9 12514479
Lise 89127 0,7 11845761 89,9 1242659 9,4 13177547
Ön Lisans 16547 1,1 1399568 89,6 145818 9,3 1561933
Üniversite (Lisans) 33905 0,7 4330896 89,4 481176 9,9 4845977
Mezuniyet Sonrası (Lisansüstü) 0 0,0 204969 88 27881 12 232850
Medeni Durum
Hiç Evlenmemiş 138948 0,7 19192238 91,4 1665063 7,9 20996249
Halen Evli 234044 0,7 30187428 84,9 5132814 14,4 35554285
Boşanmış 12515 1,3 828261 83 156591 15,7 997367
Eşi Ölmüş 21825 0,9 1940429 78,5 510582 20,6 2472836
Ayrı Yaşıyor 1450 1,1 103026 78,9 26055 20 130531
Çalışma Durumu
Tam Gün Çalışan 110205 0,7 14965408 90,1 1541436 9,3 16617048
Yarım Gün Çalışan 17164 1,2 1220260 88 149454 10,8 1386878
Ev Hanımı 107380 0,6 15282491 82,5 3129870 16,9 18519741
Öğrenci 82326 0,6 11689229 90,7 1111110 8,6 12882665
Emekli 49838 0,7 5721158 82,9 1132240 16,4 6903236
İşsiz 52935 0,9 4859592 87 673798 12,1 5586324
Çocuk 4327 2,7 146596 91,7 8983 5,6 159906
Sağlık Sigortası yok 93254 0,9 8770778 89,2 963560 9,8 9827592
SGK 365527 0,6 56058664 86,4 8427914 13 64852105
Özel Sigorta 1483 0,8 164152 88,9 18929 10,3 184564
SGK ve Özel Sigorta 295 0,2 108695 81,8 23847 18 132837
Yurtdışı Sigorta 0 0,0 17390 85 3060 15 20450
Bilmiyor 4654 0,8 406884 74,1 137309 25 548847
Çok Kötü 4478 0,6 489933 61,4 303196 38 797607
Kötü 20813 0,6 2379919 68,2 1086725 31,2 3487456
Orta 149280 1,1 11771321 83,5 2180505 15,5 14101107
İyi 168155 0,5 28928814 89,5 3228332 10 32325300
Çok İyi 61403 0,7 8491513 92,5 623654 6,8 9176570
*Son altı ay içinde ölen (213.595) ya da haneden ayrılan (615.794) toplam 829.389 kişiden 610.018 kişi son iki haftadan
önce öldüğü veya ayrıldığı için bunlar toplamda yer almamıştır.
Tablo 39 sosyo-demografik özellikler ve algılanan sağlık statüsüne göre sağlık sorunu yaşama
durumu hakkında bilgi vermektedir. Ağırlıklandırılmış veriler üzerinden bir değerlendirme
yapıldığında 75.017.548 kişiden %12,6'sı (9.437.310 kişi) son iki hafta içinde sağlık sorunu
yaşadığını belirtmiştir.
Sosyo-demografik özellikler ve algılanan sağlık statüsüne göre sağlık sorunu yaşama durumu
dağılımı incelendiğinde sağlık sorunu yaşadığını belirtenlerin kentsel alanlarda ve Doğu
Marmara ve Güneydoğu Anadolu bölgelerinde yaşayanlar arasında en yüksek oranda olduğu
bulunmuştur.
142
Yaş grupları açısından sağlık sorunu yaşama durumu incelendiğinde sağlık sorunu yaşadığını
belirtenlerin en fazla 70-79 yaş grubunda oldukları görülmüştür. Cinsiyet açısından bir
değerlendirme yapıldığında ise kadınların erkeklerden daha yüksek oranda sağlık sorunu
yaşadıklarını bildirdikleri görülmüştür.
Eğitim durumu açısından değerlendirme yapıldığında sağlık sorunu yaşamadığını belirtenler

en fazla lise mezunları iken sağlık sorunu yaşadığını belirtenler en yüksek oranda okuma
yazma bilmiyor kategorisinde yer almıştır.
Medeni durum ile sağlık sorunu yaşama durumu ilişkilendirildiğinde sağlık sorunu
yaşamadığını belirtenler en fazla hiç evlenmemiş olanlarda iken sorun yaşadığını belirtenlerin
en fazla eşi ölmüş olanlar olduğu bulunmuştur.
Çalışma durumu açısından sağlık sorunu yaşama durumu sağlık sorunu yaşadığını
bildirenlerin ev hanımları arasında daha fazla olduğu ayrıca aynı anda Sosyal Güvenlik
Kurumu sigortası ve özel sağlık sigortası olanların ve algılanan sağlık statüsünü "çok kötü"
olarak belirtenlerin daha fazla sağlık sorunu yaşadıkları görülmektedir.
Tablo 40. Sağlık Sorununun Çözümü İçin Neler Yapıldığının Dağılımı (%)
Sayı %*
Hiçbir Şey Yapmama 25.938.614 9,2
Kendi Kendine ve/veya Başkalarının Yardımıyla Tedavi Olma 30.203.030 10,7
Sağlık Hizmeti Sunucularından Kurumda ve/veya Evde Sağlık Hizmeti Alma Durumu 219.813.776 77,8
Geleneksel Sağlıkçılara Başvurma Durumu 9.765.782 3,5
*Yüzde değerleri yıllık toplam sağlık sorunu sayısı (282.356.597) üzerinden hesaplandığı ve bir sağlık sorunuyla
karşılaşılması halinde birden fazla şey yapılabildiği için yüzde toplamı %100’ü geçmiştir.
Son iki hafta içinde hastaneye yatış dışında ayakta sağlık sorunu yaşadığını belirten toplam
9.437.310 kişi bir yıllık süre içinde 282.356.597 kez hastalanmış olup bunlara yaşadıkları her
bir sağlık sorunun çözümü için ne/neler yaptıkları sorulduğunda; %9,2’sinin sağlık sorununu
gidermek için hiçbir şey yapmadığı, %10,7’sinin kendi kendine ve/veya başkalarının
yardımıyla tedavi olduğu ve %77,8'inin sağlık hizmeti veren kişi ya da kurumda ve/veya evde
sağlık hizmeti aldığı ve %3,5’inin geleneksel sağlık hizmeti sunucularına başvurdukları
görülmektedir (Bkz. Tablo 40).
Hiçbir şey yapmama açısından bir değerlendirilme yapıldığında 2003 yılında bir sağlık sorunu
yaşamasına rağmen hiçbir şey yapmayanların toplam içindeki payı %15,5 iken bu çalışmada
bu oranın %9,2’lere kadar gerilemiş olduğu tespit edilmiştir. Herhangi bir sağlık sorunu ile
karşılaşmak durumunda hiçbir şey yapmama nedenlerindeki bu düşüşün sağlık hizmetlerine
143
ulaşımın önündeki engellerin kaldırılmış olmasından ve ulaşılabilirliğin göreceli olarak daha
da iyileşmiş olmasından kaynaklandığı söylenebilecektir.
Tablo 41. Sağlık Sorunu Yaşayanların Sağlık Sorununun Çözümü İçin Neler Yaptığının
Sosyo-Demografik Özellikler ve Algılanan Sağlık Statüsüne Göre Dağılımı (%)
Sağlık Personeli/ Geleneksel
Hiçbir Şey Kendi Kendine
Kuruluşuna Sağlıkçılara Toplam
Yapmama Tedavi
Başvuru Başvuru
N % N % N % N %
Kır-Kent
Kır 7545174 13 5477420 9,4 43581044 75 1762904 3 58142110
Kent 18393440 8,2 24725584 11 176232732 78,6 8002878 3,6 224214484
Bölge
İstanbul 3816826 7,7 4582682 9,3 40628380 82,2 1785134 3,6 49422100
Batı Marmara 439608 4 728390 6,6 9733542 88,1 103844 0,9 11043578
Ege 4551794 10,1 5462314 12,1 35219080 78 385008 0,9 45128226
Doğu Marmara 1482442 4,5 3958110 12,1 26825552 82,2 329368 1 32642090
Batı Anadolu 841152 4,9 2561936 14,9 13330018 77,4 1178528 6,8 17230980
Akdeniz 2066064 8 2019602 7,9 20549230 80 1129050 4,4 25675494
Orta Anadolu 1691586 9,5 2270684 12,7 11944660 67 2459314 13,8 17833218
Batı Karadeniz 1104220 7,2 1586806 10,3 11242452 73,3 1619254 10,6 15339298
Doğu Karadeniz 462748 15,3 287820 9,5 2112448 70 78728 2,6 3016728
Yaş
0-4 1762904 6 2375516 8,1 24671348 84,2 804050 2,7 29289052
5-14 2857894 8,3 4459780 12,9 26674830 77,1 778544 2,2 34612916
15-44 12417236 11,2 13452868 12,2 80114268 72,6 4170946 3,8 110388330
45-59 4819776 8,6 5809024 10,4 44713890 79,8 2072148 3,7 56041284
60-69 1888146 8,4 1731158 7,7 18683730 83 880958 3,9 22514960
70-79 1050088 7,9 794326 6 11403106 85,6 553488 4,2 13316472
80+ 482716 9 502060 9,4 4506424 83,9 165334 3,1 5368740
Cevapsız 659880 6,1 1078272 10 9046206 83,6 340314 3,1 10824840
Cinsiyet
Erkek 11312366 9,6 13159406 11,1 90696970 76,8 3952468 3,3 118120184
Kadın 14626248 8,9 17043598 10,4 129116806 78,6 5813314 3,5 164236410
Eğitim Durumu
7,9 10,1 81 1,9
Bitirmedi 1659658 2121756 16959774 403130 20938788
Ana Okulu 517244 5,8 1354106 15,3 6847958 77,3 339924 3,8 8862958
İlkokul 7982416 8,4 9548344 10 75990954 79,7 3425526 3,6 95296786
Ortaokul 4748380 13 4583098 12,5 25758330 70,3 1390090 3,8 36640240
Lise 2904564 8,1 4603638 12,8 27245166 75,8 1795066 5 35921132
Ön Lisans 513006 12,1 333580 7,8 3088254 72,6 99268 2,3 4251624
Üniversite (Lisans) 1037036 7,4 1818804 13 10531248 75,5 401908 2,9 13943176
Mezuniyet Sonrası 118040 14,2 142272 17,2 568620 68,6 0 0,0 828932
(Lisansüstü)
Medeni Durum
Hiç Evlenmemiş 6198686 12,7 6398678 13,1 33751978 68,9 1854866 3,8 48965384
Halen Evli 14212874 9,2 15301624 9,9 121934280 78,9 5570942 3,6 154523902
Boşanmış 646282 13,2 913900 18,6 3575338 72,8 217828 4,4 4910750
Eşi Ölmüş 1467596 8,7 1742936 10,4 13487396 80,2 737256 4,4 16815188
144
Ayrı Yaşıyor 34034 4 160446 19,1 632112 75,1 20592 2,4 841620
Çalışma Durumu
Tam Gün Çalışan 4696666 10,5 6303726 14,1 32139562 72 1569126 3,5 44653570
Ev Hanımı 8971040 9,4 8984378 9,4 76076078 79,4 3489590 3,6 95800614
Öğrenci 3665662 11,4 4215718 13,1 22348144 69,6 1547728 4,8 32131866
Emekli 1973634 5,7 2862418 8,3 29711162 85,8 1407380 4,1 34631584
İşsiz 3035240 14,1 2045368 9,5 15922348 74,1 667888 3,1 21501038
Çocuk 7176 2,8 18590 7,4 197444 78,2 0 0,0 252382
SGK 21698378 8,6 26107276 10,4 198547908 78,8 9288760 3,7 252084378
Özel Sigorta 0 0,0 124774 23,7 378612 71,8 55796 10,6 527072
SGK ve Özel Sigorta 0 0,0 55796 9 564954 91 0 0,0 620750
Algılanan sağlık statüsü
Bilmiyor 166972 4 458250 11 3333616 79,9 79898 1,9 4171674
Çok kötü 2186080 18,8 1550198 13,3 8024822 69 613730 5,3 11632530
Kötü 4456348 12,3 3954574 10,9 27813838 76,6 1819714 5 36309910
Orta 6697678 9,9 6241768 9,2 53358006 78,9 2316522 3,4 67619864
İyi 7166276 7,9 9844510 10,9 70046262 77,2 3022578 3,3 90707266
Çok iyi 1965366 11,2 2675062 15,3 12294854 70,1 628966 3,6 17535050
Tablo 41 sağlık sorunu yaşayanların sağlık sorununun çözümü için neler yaptıklarının sosyo-
demografik özellikler ve algılanan sağlık statüsüne göre dağılımını göstermektedir. Herhangi
bir sağlık sorunu ile karşılaşılması durumunda kırsal yerleşim yerlerinde ve Kuzeydoğu
Anadolu bölgesinde yaşayanlarda, 15-44 yaş grubunda bulunanlarda, erkeklerde, eğitim
durumu açısından lisanüstü mezunu olanlarda, medeni durum açısından boşanmış olanlarda,
işsizlerde, herhangi bir sağlık sigortası olmayanlarda ve algılanan sağlık statüsünü "çok kötü"
olarak belirtenlerde hiçbir şey yapmama oranının daha yüksek olduğu görülmektedir.
Herhangi bir sağlık sorunu yaşama durumunda kendi kendine tedavi yöntemine başvuranlar
demografik özellikler ve algılanan sağlık statüsüne göre incelendiklerinde, kentsel yerleşim
yerlerinde ve Batı Anadolu bölgesinde yaşayanların, 5-14 yaş grubunda bulunanların,
erkeklerin, eğitim durumu açısından lisansüstü mezunlarının, ayrı yaşayanların, yarım gün
çalışanların, yurtdışı sağlık sigortası olanların ve algılanan sağlık statüsünü "çok iyi" olarak
belirtenlerin daha yüksek oranda oldukları görülmektedir.
Sağlık personeli ya da kuruluşuna başvuranlar demografik özellikler ve algılanan sağlık

statüsüne göre incelendiğinde kentsel yerleşim yerlerinde ve Batı Marmara bölgesinde
yaşayanların, 70-79 yaş grubunda bulunanların, kadınların, okuryazar olup bir okul
bitirmeyenlerin, emeklilerin, aynı anda Sosyal Güvenlik Kurumu ve özel sağlık sigortasına
sahip olanların, algılanan sağlık statüsünü "bilmiyor" olarak belirtenlerin daha fazla olduğu
görülmektedir.
145
Sağlık sorunu nedeniyle geleneksel sağlıkçılara başvuranlar demografik özellikler ve
algılanan sağlık statüsüne göre incelendiğinde ise kentsel yerleşim yerlerinde ve Orta Anadolu
bölgesinde yaşayanların, 70-79 yaş grubunda bulunanların, kadınların, lise mezunu olanların,
öğrencilerin, özel sağlık sigortasına sahip olanların ve algılanan sağlık statüsünü "çok kötü"
olarak belirtenlerin daha fazla oldukları görülmektedir.
Tablo 42. Sağlık Sorununun Çözümü İçin Hiçbir Şey Yapmama Nedenleri (%)
Sayı %
Küçük, önemsiz bir sorundu 10575240 40,8
Hizmete ulaşmam için çok uzun yol gitmem gerekiyordu 2219048 8,6
Gideceğim yerde iyi bir hizmet yoktu 1937104 7,5
Gidince çok beklemek gerekiyordu 1518842 5,9
Param yoktu 7136038 27,5
Vaktim yoktu 3645538 14,1
Ulaşım aracı yoktu 2233062 8,6
Çocukları ve evi yalnız bırakamadım 1316666 5,1
İhmal 5729776 22,1
Bilmiyor 832728 3,2
Diğer 895050 3,5
*Yüzde değerleri hiçbir şey yapılmadığı söylenen 25.938.614 olay üzerinden hesaplanmıştır.
Tablo 42'de sağlık sorunu yaşadığı halde hiçbir şey yapmama nedenleri sorulduğunda en
önemli nedenin yaşanılan sağlık sorununun "küçük, önemsiz bir sorun" olarak görülmesi ile
"param yoktu" ve "ihmal" olarak ifade edildiği, en az ifade edilen nedenin ise "bilmiyor"
Tablo 43. Sağlık Sorununun Çözümü İçin Hiçbir Şey Yapmama Nedenlerinin Sosyo-
Demografik Özellikler ve Algılanan Sağlık Statüsüne Göre Dağılımı (%)
Hizmete Ulaşmam Gidince Çok

Gideceğim Yerde İyi
İçin Çok Uzun Yol Beklemek Param Yoktu Diğer Toplam
Bir Hizmet Yoktu
Gitmem Gerekiyordu Gerekiyordu
N % N % N % N % N % N
Kır-Kent
Kır 1071304 14,2 726674 9,6 656058 8,7 3091166 41 7057076 93,531 7545174
Kent 1147744 6,2 1210430 6,6 862784 4,7 4044872 22 17275960 93,9246 18393440
Bölge
İstanbul 115960 3 224328 5,9 222482 5,8 283504 7,4 3313804 86,8209 3816826
Batı Marmara 0 0,0 0 0,0 0 0,0 97136 22,1 371176 84,4334 439608
Ege 192582 4,2 213876 4,7 17056 0,4 452868 9,9 3993132 87,7266 4551794
Doğu Marmara 38116 2,6 210886 14,2 51350 3,5 365170 24,6 1175486 79,2939 1482442
Batı Anadolu 16380 1,9 0 0,0 30888 3,7 187070 22,2 765336 90,9866 841152
Akdeniz 341744 16,5 15574 0,8 203476 9,8 519584 25,1 2252718 109,034 2066064
Orta Anadolu 60554 3,6 45448 2,7 52078 3,1 576836 34,1 932152 55,1052 1691586
146
Batı Karadeniz 24336 2,2 20644 1,9 0 0,0 190138 17,2 986154 89,3077 1104220
Doğu Karadeniz 50154 10,8 64870 14 68614 14,8 28548 6,2 456924 98,7414 462748
Kuzeydoğu Anadolu 385502 13,5 258492 9 188968 6,6 1209052 42,2 3236428 113,09 2861820
Ortadoğu Anadolu 488306 20,8 236080 10 180232 7,7 1459328 62,1 1592916 67,7961 2349568
Güneydoğu Anadolu 505440 11,8 646906 15,1 503698 11,8 1766830 41,4 5256914 123,09 4270786
Yaş
0-4 92560 5,3 21970 1,2 24128 1,4 491504 27,9 1925534 109,225 1762904
5-14 368576 12,9 167778 5,9 131820 4,6 883064 30,9 2644252 92,5245 2857894
15-44 534924 4,3 1251068 10,1 470860 3,8 3065660 24,7 11711960 94,3202 12417236
45-59 409058 8,5 278408 5,8 392184 8,1 1447862 30 4064736 84,3345 4819776
60-69 546234 28,9 108108 5,7 182260 9,7 806754 42,7 1718158 90,9971 1888146
70-79 78468 7,5 105118 10 190580 18,1 198120 18,9 947232 90,205 1050088
80+ 75140 15,6 0 0,0 22724 4,7 103298 21,4 388466 80,4751 482716
Cevapsız 114088 17,3 4654 0,7 104312 15,8 139776 21,2 932724 141,348 659880
Cinsiyet
Erkek 714532 6,3 629252 5,6 507026 4,5 2453048 21,7 10740132 94,9415 11312366
Kadın 1504516 10,3 1307852 8,9 1011816 6,9 4682990 32 13592878 92,9348 14626248
Eğitim Durumu
Okuma Yazma
978484 20,4 365378 7,6 436176 9,1 2376764 49,5 4265560 88,7828 4804488
Bilmiyor
Okuryazar Olup Bir
196976 11,9 44122 2,7 131794 7,9 721734 43,5 1648166 99,3076 1659658
Okul Bitirmedi
Ana Okulu 50648 9,8 42848 8,3 19188 3,7 176956 34,2 582660 112,647 517244
İlkokul 651612 8,2 621062 7,8 386204 4,8 2125552 26,6 7265440 91,0181 7982416
Ortaokul 173836 3,7 627666 13,2 245960 5,2 851448 17,9 4515628 95,0983 4748380
Lise 43550 1,5 42718 1,5 192868 6,6 288574 9,9 2599844 89,5089 2904564
Ön Lisans 0 0,0 53872 10,5 27274 5,3 54964 10,7 452946 88,2925 513006
Üniversite (Lisans) 31382 3 0 0,0 0 0,0 0 0,0 1033344 99,644 1037036
0 0,0 62244 52,7 0 0,0 0 0,0 79950 67,7313 118040
Mezuniyet Sonrası
(Lisansüstü)
Medeni Durum
Hiç Evlenmemiş 621738 10 557180 9 249730 4 1335724 21,5 5905926 95,2771 6198686
Halen Evli 963144 6,8 1126190 7,9 1028196 7,2 4016714 28,3 13132366 92,3977 14212874
Boşanmış 75868 11,7 172068 26,6 38402 5,9 303056 46,9 518986 80,3033 646282
Eşi Ölmüş 340028 23,2 0 0,0 125294 8,5 499408 34 1294176 88,1834 1467596
Ayrı Yaşıyor 13598 39,9 0 0,0 0 0,0 13598 39,9 47632 139,954 34034
Çalışma Durumu
Tam Gün Çalışan 106834 2,3 221338 4,7 200538 4,3 528528 11,3 4523766 96,3187 4696666
Yarım Gün Çalışan 30784 5,1 0 0,0 26910 4,5 102440 17 815958 135,085 604032
Ev Hanımı 1155674 12,9 787098 8,8 780078 8,7 3467308 38,6 8176246 91,1404 8971040
Öğrenci 265616 7,2 375206 10,2 157092 4,3 640744 17,5 3490162 95,2123 3665662
Emekli 91182 4,6 29692 1,5 62998 3,2 233714 11,8 2065752 104,667 1973634
İşsiz 355524 11,7 396890 13,1 197860 6,5 1234740 40,7 2329028 76,7329 3035240
Çocuk 0 0,0 0 0,0 0 0,0 0 0,0 7176 100 7176
Sağlık Güvencesi
Durumu
Sağlık Sigortası yok 623376 14,7 333580 7,9 236548 5,6 1939522 45,7 3236402 76,3255 4240262
SGK 1595672 7,4 1603498 7,4 1282294 5,9 5196516 23,9 21096634 97,2268 21698378
147
Özel Sigorta 0 0,0 0 0,0 0 0,0 0 0,0 0 0,0 0
SGK ve Özel Sigorta 0 0,0 0 0,0 0 0,0 0 0,0 0 0,0 0
Yurtdışı Sigorta 0 0,0 0 0,0 0 0,0 0 0,0 0 0,0 0
Algılanan Sağlık
Statüsü
Bilmiyor 0 0,0 55250 1,3 55250 1,3 62582 1,5 233480 139,832 166972
Çok kötü 429572 3,7 99918 0,9 159354 1,4 1105286 9,5 1477294 67,5773 2186080
Kötü 564330 1,6 607022 1,7 353548 1 1629134 4,5 3148626 70,6549 4456348
Orta 561262 0,8 466336 0,7 557518 0,8 1587794 2,3 6916884 103,273 6697678
İyi 448760 0,5 596674 0,7 288444 0,3 1502852 1,7 7065214 98,5898 7166276
Çok İyi 10452 0,1 30238 0,2 27508 0,2 288132 1,6 2139020 108,836 1965366
*Yüzde değerleri hiç bir şey yapılmadığı söylenen 25.938.614 olay üzerinden hesaplanmıştır.
Tablo 43’de sağlık sorununun çözümü için hiçbir şey yapmama nedenlerinin sosyo-
demografik özellikler ve algılanan sağlık statüsüne göre dağılımı görülmektedir. Ancak
burada Tablo 42'deki tüm nedenler tek tek verilmeyip özellikle politika belirleyicilerin
“Hizmete ulaşmam için çok uzun yol gitmem gerekiyordu”, “Gideceğim yerde iyi bir hizmet
yoktu”, “Gidince çok beklemek gerekiyordu” ve “Param yoktu” gibi sağlık sistemi ile ilgili
dikkate almaları gereken nedenler üzerinde durulmuş, “Küçük, önemsiz bir sorundu”,
“Vaktim yoktu”, “Ulaşım aracı yoktu”, “Çocukları ve evi yalnız bırakamadım”, “İhmal”,
“Bilmiyor” ve “Diğer” gibi sistemle ilgili olmayan ve daha çok bireysel değerlendirme ve
tercihlerle ilgili nedenler ise "Diğer" başlığı altında toplanmıştır. Hiçbir şey yapmama nedeni
olarak “Hizmete ulaşmak için çok uzun yol gitmem gerekiyordu” diyenlerin kırsal yerleşim
yerlerinde ve Ortadoğu Anadolu bölgesinde yaşayanlardan, medeni durumu ayrı yaşıyor
olanlardan, eğitim durumunu okuma yazma bilmeyen olarak belirtenlerden, sağlık sigortası
olmayanlardan, sağlık statüsünü "çok kötü" olarak belirtenlerden kişiler oluştukları
görülmektedir.
Hiçbir şey yapmama nedeni olarak “Gideceğim yerde iyi bir hizmet yoktu” diyenlerin görece
olarak daha çok kırsal yerleşim yerlerinde ve Güneydoğu Anadolu bölgesinde yaşadıkları, 15-
44 yaş grubunda bulundukları, kadın, mezuniyet sonrası (lisansüstü) eğitim durumuna sahip
olanlardan, medeni durumu boşanmış olanlardan, herhangi bir sağlık sigortasına sahip
olmayanlardan ve algılanan sağlık statüsünü "kötü" olarak belirtenlerden oluştukları
görülmektedir.
Hiçbir şey yapmama nedeni olarak “Gidince çok beklemek gerekiyordu” diyenlerin görece
olarak daha yüksek oranda kırsal yerleşim yerlerinde ve Doğu Karadeniz bölgesinde
yaşayanlar, 70-79 yaş grubunda bulunanlar, kadınlar, eğitim durumunu okuma yazma
bilmiyor olarak belirtenler, medeni durumunu eşi ölmüş ve çalışma durumunu ev hanımı
148
olarak belirtenler ile Sosyal Güvenlik Kurumu sigortası olanlar ile algılanan sağlık statüsünü
"çok kötü" olarak belirten kişiler oldukları görülmektedir.
Hiçbir şey yapmama nedeni olarak “Param yoktu” diyenlerin ise kırsal yerleşim yerlerinde ve
Ortadoğu Anadolu bölgesinde yaşayanlardan, 60-69 yaş grubunda bulunanlardan,
kadınlardan, eğitim durumunu okuma yazma bilmiyor olarak belirtenlerden, medeni durumu
boşanmış olanlardan, işi ve sağlık sigortası olmayanlardan, algılanan sağlık statüsünü "çok
kötü" olarak belirtenlerden oluştukları görülmektedir.
Bu bulgulara göre hiçbir şey yapmama nedeni olarak "hizmete ulaşmak için çok uzun yol
gitmem gerekiyordu", "gideceğim yerde iyi bir hizmet yoktu", “gidince çok beklemek
gerekiyordu" ve “param yoktu” diyenlerin ağırlıklı olarak kadınlar ile kırsal yerleşim
yerlerinde yaşayanlardan oluştuğu görülmektedir.
4.2.2.1. Sağlık Sorunu Yaşama Durumuyla İlgili Hizmet Kullanımı
Bu bölümde sağlık sorunu yaşama durumunda farklı hizmet sunuculara ve hizmet türlerine
göre sağlık hizmetleri kullanımı hakkında bilgiler sunulmaktadır. Tablo 44'de sosyo-
demografik özellikler ve algılanan sağlık statüsüne göre son iki hafta içinde sağlık sorunu
yaşama durumunda başvurulan hizmet sunucuların dağılımı görülmektedir. Buna göre
yerleşim yeri, coğrafi bölge, yaş grupları, cinsiyet, medeni durum, eğitim durumu, sağlık
güvencesi durumu ve algılanan sağlık statüsü açısından en fazla başvurulan hizmet sunucunun
Sağlık Bakanlığı hastaneleri olduğu görülmektedir.
Sağlık sorunu yaşama durumunda Sağlık Bakanlığı hastanelerine yapılan başvurular yerleşim
yeri açısından incelendiğinde kırsal yerleşim yerlerinde ve Batı Marmara bölgesinde
yaşayanlarda, yaş grupları açısından incelendiğinde 80 yaş ve üzeri olanlarda, kadınlarda,
okuma yazma bilmeyenlerde, medeni durumunu eşi ölmüş olarak belirtenlerde, işsizlerde,
sigortası olmayanlarda ve algılanan sağlık statüsünü "orta" olarak belirtenlerde en yüksek
Sağlık sorunu yaşama durumunda üniversite hastanelerine yapılan başvurular incelendiğinde

kentsel yerleşim yerlerinde ve Doğu Karadeniz bölgesinde yaşayanlarda, 60-69 yaş grubunda
olanlarda, erkeklerde, lisansüstü eğitimine sahip olanlarda, medeni durum açısından ayrı
yaşayanlarda, çalışma durumu açısından öğrencilerde, sağlık güvencesi durumunu Sosyal
Güvenlik Kurumu sigortası olarak belirtenlerde ve algılanan sağlık statüsünü "bilmiyor"
olarak belirtenlerde en yüksek olduğu görülmektedir.
149
Sağlık sorunu yaşama durumunda özel hastanelere yapılan başvurular incelendiğinde kentsel
yerleşim yerlerinde ve Ortadoğu Anadolu bölgesinde yaşayanların, yaş grubu açısından 0-4
yaş grubunda bulunanların, erkeklerin, eğitim durumu önlisans mezunu olanların, çocukların,
özel sağlık sigortası olanların, algılanan sağlık statüsünü "kötü" olarak belirtenlerin en yüksek
Türk Silahlı Kuvvetleri hastaneleri ile dernek, vakıf ve azınlık hastanelerinin de aralarında
bulunduğu diğer hastanelere olan başvurular incelendiğinde kentsel yerleşim yerlerinde ve
coğrafi bölge açısından Batı Anadolu bölgesinde yaşayanların, 70-79 yaş grubunda
bulunanların, erkeklerin, mezuniyet sonrası (lisansüstü) eğitime sahip olanların, medeni
durumunu boşanmış olarak belirtenlerin, tam gün çalışıyor olanların, özel sağlık sigortası
olanların ve algılanan sağlık statüsünü "bilmiyor" olarak yanıtlayanların daha fazla olduğu
görülmektedir.
Tablo 44. Sosyo-Demografik Özellikler ve Algılanan Sağlık Statüsüne Göre Son İki
Hafta İçinde Sağlık Sorunu Yaşama Durumunda Başvurulan Hizmet Sunucuların
Dağılımı (%)
Sağlık Bakanlığı Üniversite Özel Diğer* Toplam**

N % N % N % N %
Kır-Kent
Kır 36374390 83,5 1355640 3,1 5259124 12,1 591916 1,4 43581044
Kent 136458998 77,4 7941310 4,5 28133014 16,0 3699410 2,1 176232732
Bölge
İstanbul 30502238 75,1 1952886 4,8 6940544 17,1 1232712 3,0 40628380
Batı Marmara 8499712 87,3 184652 1,9 952536 9,8 96616 1,0 9733542
Ege 27534832 78,2 1670214 4,7 5143814 14,6 870194 2,5 35219080
Doğu Marmara 21214466 79,1 903604 3,4 4339348 16,2 368160 1,4 26825552
Batı Anadolu 9894508 74,2 722176 5,4 1915186 14,4 798148 6,0 13330018
Akdeniz 15854852 77,2 1146652 5,6 3408938 16,6 138762 0,7 20549230
Orta Anadolu 9885148 82,8 427830 3,6 1591382 13,3 40274 0,3 11944660
Batı Karadeniz 8840676 78,6 653900 5,8 1581450 14,1 166426 1,5 11242452
Doğu Karadeniz 1741272 82,4 176306 8,3 124644 5,9 70226 3,3 2112448
Yaş
0-4 19422286 78,7 645398 2,6 4406012 17,9 197652 0,8 24671348
5-14 22119916 82,9 1169168 4,4 2817646 10,6 568126 2,1 26674830
15-44 61070152 76,2 3366012 4,2 13817882 17,2 1860248 2,3 80114268
45-59 36015434 80,5 1795508 4,0 6027424 13,5 875498 2,0 44713890
60-69 14162512 75,8 1297634 6,9 2786966 14,9 436592 2,3 18683730
150
70-79 8488610 74,4 556140 4,9 2039856 17,9 318500 2,8 11403106
80+ 3819478 84,8 165022 3,7 507910 11,3 13988 0,3 4506424
Cevapsız 7735000 85,5 302016 3,3 988442 10,9 20748 0,2 9046206
Cinsiyet
Erkek 70452694 77,7 4150744 4,6 14014286 15,5 2079246 2,3 90696970
Kadın 102380694 79,3 5146180 4,0 19377826 15,0 2212080 1,7 129116806
Eğitim Durumu
13907790 82,0 545220 3,2 2131870 12,6 374894 2,2 16959774
Bitirmedi
Ana Okulu 5665842 82,7 242554 3,5 771602 11,3 167960 2,5 6847958
İlkokul 60444150 79,5 3047746 4,0 10997194 14,5 1501890 2,0 75990954
Ortaokul 20351942 79,0 1395914 5,4 3232788 12,6 777686 3,0 25758330
Lise 19805058 72,7 1277718 4,7 5468606 20,1 693810 2,5 27245166
Ön Lisans 2185352 70,8 116844 3,8 763984 24,7 22074 0,7 3088254
Mezuniyet Sonrası
350922 61,7 53872 9,5 109122 19,2 54704 9,6 568620
(Lisansüstü)
Medeni Durum
Hiç Evlenmemiş 26477126 78,4 1615900 4,8 4776486 14,2 882440 2,6 33751978
Halen Evli 94653104 77,6 5309330 4,4 19562192 16,0 2409654 2,0 121934280
Boşanmış 2698410 75,5 165932 4,6 556660 15,6 154336 4,3 3575338
Eşi Ölmüş 10994308 81,5 587288 4,4 1792804 13,3 112996 0,8 13487396
Ayrı Yaşıyor 493792 78,1 31200 4,9 107120 16,9 0 0,0 632112
Çalışma Durumu
Tam Gün Çalışan 23417368 72,9 1435954 4,5 6161532 19,2 1124682 3,5 32139562
Ev Hanımı 60884876 80,0 2806050 3,7 11338236 14,9 1046916 1,4 76076078
Öğrenci 17484558 78,2 1260064 5,6 3165864 14,2 437658 2,0 22348144
Emekli 22588176 76,0 1568372 5,3 4915976 16,5 638638 2,1 29711162
İşsiz 13251966 83,2 706992 4,4 1591018 10,0 372372 2,3 15922348
Çocuk 147134 74,5 0 0,0 50310 25,5 0 0,0 197444
SGK 155901564 78,5 8664370 4,4 29989700 15,1 3992274 2,0 198547908
Özel Sigorta 98436 26,0 0 0,0 248690 65,7 31512 8,3 378612
Bilmiyor 2597816 77,9 227656 6,8 406094 12,2 102050 3,1 3333616
Çok kötü 6084078 75,8 624702 7,8 1108432 13,8 207584 2,6 8024822
Kötü 21275098 76,5 1034436 3,7 4803032 17,3 701272 2,5 27813838
Orta 42818152 80,2 2024152 3,8 7533188 14,1 982488 1,8 53358006
İyi 53879930 76,9 3176004 4,5 11479390 16,4 1510964 2,2 70046262
Çok iyi 9753172 79,3 741780 6,0 1642758 13,4 157144 1,3 12294854
**: Toplam değer sağlık personeli/kuruluşuna başvuru sayısından (219.813.776) oluşmakta olup yüzdeler bu toplam
üzerinden alınmıştır.
151
Tablo 45'de sosyo-demografik özellikler ve algılanan sağlık statüsüne göre son iki hafta
içinde sağlık sorunu yaşama durumunda kullanılan ilaç, laboratuvar ve görüntüleme
hizmetleri ile tıbbi cihaz, tıbbi malzeme ve diğer mal ve hizmetlerin dağılımı görülmektedir.
İlaç kullanımının kırsal yerleşim yerlerinde ve Güneydoğu Anadolu bölgesinde yaşayanlarda,

yaş grupları açısından 80 yaş ve üzeri grupta yer alanlarda, kadınlarda, eğitim durumu
açısından önlisans mezunlarında, medeni durum açısından eşi ölmüş olanlarda, sağlık
güvencesi durumu açısından aynı anda Sosyal Güvenlik Kurumu sigortası ve özel sigortasına
sahip olduğunu belirtenlerde ve algılanan sağlık statüsünü "orta" olarak belirtenlerde daha
Laboratuvar hizmetleri kullanımı incelendiğinde kırsal yerleşim yerlerinde ve Doğu

Karadeniz bölgesinde yaşayanların, yaş grupları açısından 60-69 yaş grubunda bulunanların,
kadınların, eğitim durumu açısından okuma yazma bilmeyenlerin, çalışma durumu açısından
ev hanımlarının, sağlık güvencesi bakımından aynı anda Sosyal Güvenlik Kurumu sigortası
ve özel sigortasına sahip olanların ve algılanan sağlık statüsünü "kötü" olarak belirtenlerin
daha fazla olduğu görülmektedir.
Görüntüleme hizmetlerini ağırlıklı olarak kullananlar incelendiğinde kullanımının kırsal

yerleşim yerlerinde ve Güneydoğu Anadolu bölgesinde yaşayanlar, 60-69 yaş grubunda
bulunanlar, eğitim durumu açısından okuma yazma bilmeyenler, işsizler ve aynı anda Sosyal
Güvenlik Kurumu sigortası ve özel sağlık sigortası olanlar ve algılanan sağlık statüsünü
"kötü" olarak belirtenler olduğu görülmektedir.
Tıbbi cihaz hizmetlerini ağırlıklı olarak kullananlar incelendiğinde kırsal alanda ve Ege
bölgesinde yaşayanlar, 70-79 yaş grubunda bulunanlar, erkekler, eğitim durumu açısından lise
mezunu olanlar, çalışma durumu açısından öğrenciler, sosyal güvence açısından Sosyal
Güvenlik Kurumu sigortası olanlar, algılanan sağlık statüsünü "bilmiyor" olarak
yanıtlayanlardan oluştukları görülmektedir. Tıbbi malzeme kullanımının ise kırsal yerleşim
yerlerinde, Ege bölgesinde yaşayanlarda, 80 yaş üzeri grupta bulunanlarda, erkeklerde,
mezuniyet sonrası lisansüstü eğitim durumunda bulunanlarda, medeni durum açısından ayrı
yaşayanlarda, çalışma durumu açısından işsizlerde, algılanan sağlık statüsünü "çok kötü"
olarak belirtenlerde en yüksek olduğu görülmektedir. Diğer mal ve hizmetlerin kullanımı
yerleşim yeri açısından incelendiğinde kent yerleşim yerlerinde, bölgesel açıdan Batı Anadolu
bölgesinde yaşayanlarda, yaş grubu açısından 0-4 yaş grubunda bulunanlar, eğitim durumu
152
açısından üniversite (lisans) mezunu olanlarda algılanan sağlık statüsü bakımından "çok iyi"
yanıtını verenlerde en yüksek olduğu görülmektedir.
153
Hafta İçinde Sağlık Sorunu Yaşama Durumunda Kullanılan Hizmetlerin Türlerine
Dağılımı (%)
Diğer Mal ve
İlaç Laboratuvar Görüntüleme Tıbbi Cihaz Tıbbi Malzeme Toplam
Hizmetler* Hastalık
Sayısı
N % N % N % N % N % N %
Kır-Kent
Kır 42780270 87,2 16485482 33,6 13146978 26,8 4255056 8,7 6024798 12,3 4735432 9,7 49058490
Kent 168535120 83,9 62135242 30,9 49148554 24,5 16955718 8,4 20798102 10,3 25242126 12,6 200958316
Bölge
İstanbul 41962544 92,8 13109746 29 10040238 22,2 3035786 6,7 3532698 7,8 6979128 15,4 45211062
Batı Marmara 9080240 86,8 3372876 32,2 3088228 29,5 1062620 10,2 1319318 12,6 1430936 13,7 10461932
Ege 31801276 78,2 12176398 29,9 10174372 25 4812054 11,8 6006052 14,8 4517396 11,1 40681394
Doğu Marmara 26115050 84,8 9007908 29,3 7194070 23,4 1728740 5,6 2763306 9 2751008 8,9 30783662
Batı Anadolu 11635754 73,2 4748068 29,9 3672006 23,1 1577810 9,9 1721408 10,8 3424486 21,5 15891954
Akdeniz 19355908 85,8 7983170 35,4 6019442 26,7 2147964 9,5 2949492 13,1 1954966 8,7 22568832
Orta Anadolu 10881338 76,5 4033952 28,4 3485092 24,5 1108172 7,8 1552928 10,9 2368366 16,7 14215344
Batı Karadeniz 10110490 78,8 4069000 31,7 3403270 26,5 1499888 11,7 1682590 13,1 1705002 13,3 12829232
Doğu Karadeniz 2186938 91,1 974480 40,6 589680 24,6 22308 0,9 256568 10,7 242502 10,1 2400268
Kuzeydoğu
4662788 55,3 2901054 34,4 2255708 26,7 416546 4,9 1130272 13,4 491426 5,8 8436064
Anadolu
Ortadoğu
10966722 74,5 4528394 30,8 2865512 19,5 720122 4,9 1076270 7,3 1112150 7,6 14720602
Anadolu
Güneydoğu
29626090 93,1 11715626 36,8 9507888 29,9 2967198 9,3 2831998 8,9 3000192 9,4 31816408
Anadolu
Yaş
0-4 25210770 93,2 7731230 28,6 5025826 18,6 2348008 8,7 2920112 10,8 4827368 17,8 27046864
5-14 25612002 82,3 7411274 23,8 5676736 18,2 2364544 7,6 2902146 9,3 4100876 13,2 31134610
15-44 75900734 81,1 29593512 31,6 23854350 25,5 7523568 8 9999704 10,7 11510590 12,3 93567136
45-59 43673760 86,4 16118830 31,9 13807014 27,3 3522376 7 4945954 9,8 4944030 9,8 50522914
60-69 17568824 86,1 7767656 38 6009874 29,4 2126280 10,4 2312882 11,3 1720446 8,4 20414888
70-79 10412272 85,4 4319536 35,4 3341598 27,4 1440166 11,8 1419834 11,6 909168 7,5 12197432
80+ 4691102 93,7 1898936 37,9 1236404 24,7 457730 9,1 703248 14 736476 14,7 5008484
Cevapsız 8245900 81,4 3779750 37,3 3343730 33 1428128 14,1 1619020 16 1228552 12,1 10124478
Cinsiyet
Erkek 85584850 82,4 30675190 29,5 25892906 24,9 9601878 9,2 12017278 11,6 354562 0,3 103856402
Kadın 125730540 86 47945534 32,8 36402626 24,9 11608922 7,9 14805622 10,1 940264 0,6 146160404
Eğitim Durumu
Okuma Yazma
28229968 87,5 11557208 35,8 9148828 28,4 2389114 7,4 3090594 9,6 3349580 10,4 32270576
Bilmiyor
Okuryazar Olup
Bir Okul 16950258 88,8 6004310 31,5 4886258 25,6 1574144 8,2 1943448 10,2 1728402 9,1 19081530
Bitirmedi
Ana Okulu 6334302 77,2 1779804 21,7 1212614 14,8 568282 6,9 635284 7,7 1031316 12,6 8202090
İlkokul 74170538 86,7 26949442 31,5 22624836 26,4 7687238 9 8791198 10,3 9748258 11,4 85539324
Ortaokul 23717772 78,2 9905350 32,6 7646028 25,2 2401230 7,9 3355638 11,1 3113578 10,3 30341428
Lise 25174630 79 9593558 30,1 7714512 24,2 3106818 9,8 4195646 13,2 3882606 12,2 31848804
Ön Lisans 3185728 93,1 958204 28 860444 25,1 211978 6,2 408460 11,9 504088 14,7 3421834
Üniversite
9288812 75,2 3980730 32,2 2769442 22,4 814892 6,6 1088802 8,8 2262858 18,3 12350052
(Lisans)
Mezuniyet
Sonrası 453960 63,9 229814 32,3 84526 11,9 0 0,0 137488 19,3 125684 17,7 710892
(Lisansüstü)
Medeni Durum
Hiç Evlenmemiş 31434442 78,3 11041342 27,5 9347026 23,3 3951246 9,8 4674410 11,6 4311632 10,7 40150656
Halen Evli 116731290 85,1 46328256 33,8 38384502 28 11169340 8,1 14565174 10,6 15378922 11,2 137235904
Boşanmış 3623750 80,7 1480024 33 934778 20,8 280826 6,3 591396 13,2 319618 7,1 4489212
Eşi Ölmüş 13059358 85,7 5273320 34,6 3595462 23,6 1472666 9,7 1237366 8,1 1454726 9,6 15230332
Ayrı Yaşıyor 633646 80 324168 40,9 326378 41,2 166426 21 324324 40,9 135824 17,1 792558
154
Çalışma Durumu
Tam Gün Çalışan 30523532 79,4 11087466 28,8 9015994 23,5 2625064 6,8 3944070 10,3 4683250 12,2 38443288
Yarım Gün
2920294 76,4 1082770 28,3 921076 24,1 244816 6,4 261300 6,8 296062 7,7 3823326
Çalışan
Ev Hanımı 74262370 87,3 30478214 35,8 23848578 28 6547892 7,7 8595938 10,1 9499308 11,2 85060456
Öğrenci 20784660 78,2 7409818 27,9 6092814 22,9 3100864 11,7 3033186 11,4 3461510 13 26563862
Emekli 27627314 84,8 10846550 33,3 8878064 27,3 3129646 9,6 3651388 11,2 2846324 8,7 32573580
İşsiz 14962194 83,3 5954078 33,1 5507164 30,7 1730924 9,6 2405000 13,4 1655108 9,2 17967716
Çocuk 290316 134 44798 20,7 18798 8,7 0 0,0 0 0,0 13494 6,2 216034
Sağlık Güvencesi
Durumu
Sağlık Sigortası
20065734 82,6 6966050 28,7 5828888 24 1827358 7,5 2116218 8,7 4133558 17 24284494
yok
SGK 190366462 86 71147674 32,1 56201678 25,4 19334640 8,7 24657906 11,1 25635922 11,6 221345488
Özel Sigorta 261326 8,3 316030 10 108810 3,4 15834 0,5 47346 1,5 28366 0,9 3162354
SGK ve Özel
580294 578 190996 190 156156 156 1456 1,4 1456 1,4 148226 148 100334
Sigorta
Yurtdışı Sigorta 41548 8,3 0 0,0 0 0,0 31512 6,3 0 0,0 31512 6,3 503386
Algılanan Sağlık
Statüsü
Bilmiyor 2671734 70,5 1072110 28,3 1086202 28,6 459134 12,1 613782 16,2 432094 11,4 3791866
Çok kötü 7929766 82,8 3697070 38,6 2836496 29,6 1005550 10,5 1544426 16,1 744094 7,8 9575020
Kötü 27300702 85,9 12667824 39,9 9524840 30 2485002 7,8 3266432 10,3 2913430 9,2 31768412
Orta 51302550 86,1 21694244 36,4 17076852 28,7 5158374 8,7 6527196 11 5718674 9,6 59599748
İyi 66751048 83,6 22211800 27,8 19274684 24,1 6989970 8,7 7943780 9,9 9900046 12,4 79890772
Çok iyi 10950472 73,1 3623152 24,2 3383094 22,6 1258686 8,4 1850810 12,4 2237326 14,9 14969890

**: Toplam değer kendi kendine tedavi (30.203.030) ve sağlık personeli/kuruluşuna başvuruların (219.813.776) toplamından
oluşmakta olup yüzdeler bu toplam üzerinden alınmıştır.
4.2.2.2. Sağlık Sorunu Yaşama Durumunda Yapılan Cepten Harcamalar
Son iki hafta içinde yaşanan sağlık sorunlarının çözümüne yönelik olarak yapılan harcamalar
hesaplanırken kendi kendine ve/veya başkalarının yardımı ile tedaviye bağlı olarak yapılan
ödemeler, sağlık personeli ve kuruluşlarına başvuru sonucunda yapılan harcamalar ile
geleneksel sağlıkçılara başvuru sonucunda yapılan ödemeler dikkate alınmış, ancak bu
tutardan alınan geri ödeme ve yardımlar çıkarılırken hanehalkından olmayan birinin ayakta
sağlık hizmetleri masraflarını karşılamak üzere yapılan karşılıksız yardımlar ilave edilmiştir.
Diğer yandan son iki hafta içinde yaşanan sağlık sorunları nedeniyle yapılan harcamalar
hesaplanırken hem başvurulan kurumlardan alınan mal ve hizmetler için yapılan hem de
başvurulan kurumların dışındaki başka kurumlardan alınan mal ve hizmetler için yapılan
ödemeler dikkate alınmıştır. Ulaşım, konaklama, yemek ve refakatçi için yapılan harcamalar
her ne kadar sağlık hizmeti kullanımına bağlı olarak yapılan harcamalar olsalar da bunlar tıbbi
olmayan harcamalar olduğu için ayrı olarak gösterilmiştir.
155
Hafta İçinde Yaşanan Sağlık Sorunu Nedeniyle Yapılan Cepten Ortalama
Harcamaların Dağılımı (TL/Yıl)
Kendi Kendine Sağlık Personeli/ Geleneksel Sağlıkçılara
Tedavi Kuruluşuna Başvuru Başvuru
Kır-Kent
Kır 180095 290,2 44,2 1324760 904,5 57,9 64102 389,2 77,8
Kent 858988 466,7 86,9 5254075 1151,5 119,8 265263 469,5 165,0
Bölge
İstanbul 169703 401,9 120,2 1204865 1828,8 447,4 55773 146,2 79,5
Batı Marmara 24456 252,9 184,8 322581 1108,4 261,1 2845 3259,2 0,0
Ege 172552 229,4 56,1 1045993 917 164,9 14808 0,0 0,0
Doğu Marmara 144048 414,6 156,1 782758 1072,5 296,7 10664 3538,3 3534,0
Batı Anadolu 89607 339,1 132,0 409591 1032,8 164,1 39903 601,8 395,5
Akdeniz 68586 485,2 189,7 606583 952,1 108,0 41817 154,8 82,1
Orta Anadolu 78719 390 141,2 370576 667 77,8 79853 560,3 154,9
Batı Karadeniz 56118 487,6 276,8 337786 795,1 103,3 57232 121,2 38,5
Doğu Karadeniz 10152 609,5 566,0 60267 746,5 113,8 3028 2273,6 2280,3
Kuzeydoğu Anadolu 54527 426,6 70,7 208872 894,8 108,5 8444 44 24,9
Yaş
0-4 85026 410,2 147,1 754163 1099,3 241,8 25787 230,8 123,0
5-14 149642 228,4 80,5 838982 1080 303,7 27224 236,8 110,6
15-44 474299 404,1 86,7 2439303 1061,9 87,8 144221 306 117,0
45-59 191920 328,6 64,5 1321868 1259,9 362,3 70259 962,3 546,5
60-69 59461 393,9 246,0 548291 1095,5 233,4 28718 59,8 48,4
70-79 27666 2357,4 1940,8 312518 678 93,9 17158 582,2 495,1
80+ 15657 1218,9 700,1 117589 1659,3 717,9 4404 1399,3 1213,1
Cevapsız 35411 611,8 293,5 246121 1016 249,3 11594 644,5 374,4
Cinsiyet
Erkek 454929 545,6 149,9 2728299 1048,3 116,3 136643 411 139,2
Kadın 584153 350,9 52,8 3850536 1139,7 141,4 192722 484,3 204,0
Eğitim Durumu
Okuma Yazma Bilmiyor 109584 1003,9 508,8 828079 1014,5 168,1 39873 315,9 221,8
75696 310,7 194,1 495737 1243,5 458,8 12704 586,1 477,7
Bitirmedi
Ana Okulu 48217 137,1 43,5 211086 1166,7 538,7 12058 404,7 252,2
İlkokul 320733 333,4 59,4 2265626 934,5 63,1 110518 288,7 59,9
Ortaokul 156337 520,8 219,4 782016 942,3 106,5 48670 1075,1 770,8
Lise 158579 370,9 92,2 846963 1649,4 587,0 65466 534,8 250,1
Ön Lisans 11693 170,1 33,6 94121 806,3 173,1 3066 76,5 75,6
Mezuniyet Sonrası (Lisansüstü) 5472 0,0 0,0 16806 1683,3 929,7 0 0,0 0,0
Medeni Durum
Hiç Evlenmemiş 218963 289 75,7 1012827 849,3 78,2 65728 146,4 68,7
Halen Evli 526217 418,5 80,2 3629057 1197,8 149,6 185630 388,4 99,3
Boşanmış 32925 648,2 360,0 107477 1276 415,5 8378 4564,5 4145,3
Eşi Ölmüş 54130 794,3 298,2 374041 700,7 96,6 22517 700,4 446,7
Ayrı Yaşıyor 6171 8889,3 8712,1 17245 672,8 274,7 792 0,0 0,0
Çalışma Durumu
Tam Gün Çalışan 218674 334,6 66,2 966776 1485,7 490,8 57438 519,6 276,1
Yarım Gün Çalışan 23223 582,6 31,1 96291 576,8 102,9 4764 350,5 320,3
156
Ev Hanımı 299390 402,6 77,0 2279268 1068,2 103,2 112259 287,3 63,5
Öğrenci 148695 209,9 80,7 678430 991,5 151,5 53915 130,5 76,3
Emekli 94461 538,3 219,6 847565 764,7 126,6 46034 96,3 35,1
İşsiz 73659 1721,6 823,3 456166 1237,7 168,0 22224 2741,1 466,0
Çocuk 715 520 0,0 5823 522,5 0,0 0 0,0 0
Sigorta yok 134649 924,9 470,6 621989 2539,7 844,6 14854 138,1 101,4
SGK 896439 365 46,2 5923273 950,3 60,5 312364 472 140,5
Özel sigorta 4799 78,6 71,4 12008 1282,9 811,6 2146 0,0 0,0
SGK+Özel Sigorta 2146 130 0,0 19555 676,3 129,1 0 0,0 0,0
Yurtdışı Sigorta 1049 728 0,0 2011 5630,1 1849,2 0 0,0 0,0
Bilmiyor 17625 128,2 71,5 100973 1220,9 331,8 3073 441,2 431,4
Çok kötü 50678 1801,8 1108,9 204929 1594,1 379,0 11815 30,7 31,9
Kötü 126646 657,1 149,5 778946 1452,3 261,8 56990 1183,5 661,9
Orta 208130 376,1 80,1 1531880 984,8 94,4 81064 421,7 143,6
İyi 353374 360,7 109,1 2189335 831,4 49,4 110810 294,3 147,5
Çok iyi 89903 236,4 90,1 385234 2033,5 1219,3 22366 50,2 22,7
Genel Toplam 1039083 436,1 72,2 6578835 1101,8 96,3 329365 453,9 133,8
Tablo 46’da sosyo-demografik özellikler ve algılanan sağlık statüsüne göre son iki hafta
içinde kendi kendine tedavi, sağlık hizmeti sunan kişi veya kuruluş tarafından kurumda veya
evde sunulan ayakta sağlık hizmetleri ve geleneksel sağlıkçılar tarafından sunulan hizmetler
için yapılan toplam cepten harcamalar gösterilmektedir. Buna göre sağlık
personeli/kuruluşuna başvuru sırasında yapılan ortalama harcamanın kendi kendine tedavi ve
geleneksel sağlıkçılara başvuru sırasında yapılan harcamalardan 2 kat daha fazla olması
durumu dikkat çekmektedir. Kendi kendine tedavi yöntemi kullanılması halinde cepten
yapılan ortalama harcamanın kentsel alanda, Güneydoğu Anadolu bölgesinde yaşayanlarda,
70-79 yaş grubunda olanlarda, erkeklerde, okuma yazma bilmeyenlerde, ayrı yaşayanlarda,
herhangi bir sağlık sigortası olmayanlarda, işsiz olanlar ile sağlık statüsünü “çok kötü” olarak
belirtenlerde daha fazla olduğu tespit edilmiştir. En düşük ortalama harcama ise Orta Doğu
Anadolu bölgesinde yaşayanlar, 5-14 yaş grubunda olanlar, özel sağlık sigortası olanlar, hiç
evlenmemiş olanlar, öğrenciler ve algılanan sağlık statüsüne “bilmiyorum” yanıtı verenler
tarafından yapılmıştır. Lisansüstü mezuniyeti olanların ise kendi kendine tedavi için harcama
yapmadıkları dikkat çekmektedir.
Sağlık hizmeti sunan kişi veya kuruluş tarafından kurumda veya evde sunulan ayakta sağlık
hizmetleri için cepten yapılan ortalama harcama incelendiğinde ise kentsel alanda ve İstanbul
bölgesinde yaşayanlarda, 80 yaş ve üzeri olanlarda, kadınlarda, lisansüstü mezuniyete sahip
olanlarda, yurtdışı sigortası olanlarda, medeni durumunu boşanmış olarak belirtenlerde, tam
gün çalışanlar ile sağlık statüsünü “çok iyi” olarak belirtenlerde daha fazla olduğu tespit
edilmiştir. Sağlık personeli/kurumuna en düşük harcama ise Orta Anadolu bölgesinde
157
yaşayanlar, 70-79 yaş grubunda olanlar, Sosyal Güvenlik Kurumu sigortası olanlar, önlisans
mezunu olanlar ve sağlık statüsünü “iyi” olarak belirtenler tarafından yapılmıştır.
Geleneksel tedavi için yapılan ortalama harcama ise kentsel alanda ve Doğu Marmara
bölgesinde yaşayanlarda, 80 yaş ve üzeri olanlarda, kadınlarda, ortaokul mezunu olanlarda,
SGK’lılarda, boşanmışlarda, işsizler ile sağlık statüsünü “kötü” olarak belirtenlerde harcama
daha fazla olmuştur. En düşük ortalama harcama ise Güneydoğu Anadolu bölgesinde
yaşayanlarda, 60-69 yaş grubunda olanlarda, sigortası olmayanlarda, emeklilerde ve sağlık
statüsünü “çok kötü” olarak belirtenlerde gerçekleşmiştir. Geleneksel tedaviye hiç harcama
yapmayanlar ise Ege bölgesinde yaşayanlar, mezuniyet sonrası (lisansüstü) eğitim durumuna
sahip olanlar, yurtdışı sigortası olanlar ve ayrı yaşayanlar olduğu görülmektedir.
158
Tablo 47. Sosyo-Demografik Özellikler ve Algılanan Sağlık Statüsüne Göre Son İki Hafta İçinde Yaşanan Sağlık Sorunu Nedeniyle
Cepten Yapılan Ortalama Harcamaların Başvurulan Hizmet Sunucularına Dağılımı (TL/Yıl)
Geleneksel Sağlık
Hizmeti Sunucuları
N Ort. SH. N Ort. SH. N Ort. SH. N Ort. SH. N Ort. SH.
Kır-Kent
Kır 1033365 566,2 85,4 39183 665,7 176,3 500966 1263,8 102,2 13755 3208,2 606,0 11939 4179,8 711,6
Kent 3804028 721,1 141,4 228388 980,2 218,2 2066289 1489,7 152,2 97244 2500,3 909,5 54544 4566,3 750,0
Bölge
İstanbul 810912 1233,9 593,1 57886 1239,3 491,5 583924 1769,4 368,6 42919 3981,2 1928,7 10689 1525,2 677,5
Batı Marmara 279577 693,9 149,4 6193 375,3 189,3 52794 3287,0 1526,4 2579 722,9 139,9 549 33800,0 0,0
Ege 736700 438,4 75,2 47614 646,9 281,1 391672 1637,4 430,4 14637 657,3 190,3 0 0,0 0
Doğu Marmara 568335 905,8 397,9 24698 439,6 144,1 358230 895,2 118,7 1874 234,0 0,0 1451 52000,0 0,0
Batı Anadolu 308035 639,6 134,3 28964 1901,0 1202,1 82963 1845,0 401,8 21868 2411,3 1444,2 4904 9793,8 5356,9
Akdeniz 477686 733,1 188,4 26284 840,5 262,4 177862 1422,8 168,4 3249 657,5 584,6 5390 2401,7 981,7
Orta Anadolu 293292 381,0 43,2 10274 212,9 135,4 119721 1124,0 212,2 2565 3819,4 2137,7 31478 2843,0 682,4
Batı Karadeniz 271909 507,4 58,1 14666 1065,3 233,3 71375 1749,8 422,4 6346 256,0 134,1 7364 1883,4 651,1
Doğu Karadeniz 52999 612,1 106,7 3934 1027,1 514,8 18771 793,9 371,3 2429 563,0 0,0 883 15600,0 0,0
Kuzeydoğu Anadolu 163053 505,8 104,1 11196 510,2 176,4 99763 897,8 147,0 3567 8135,2 1034,4 1335 555,9 76,8
Ortadoğu Anadolu 234129 508,1 116,2 15392 1485,7 1130,6 129868 932,9 133,8 2998 779,4 550,3 2132 4223,2 615,2
Güneydoğu Anadolu 640764 413,9 43,0 20470 324,6 68,4 480312 1356,0 250,5 5965 915,3 214,0 308 2600,0 0,0
Yaş
0-4 533638 466,0 40,3 15075 2590,5 2102,9 347415 1581,0 504,2 4753 8208,6 4633,9 8252 1442,5 605,2
5-14 639068 741,9 352,6 36198 1352,5 574,1 295863 1336,2 405,3 13728 2620,1 936,2 6053 2130,0 789,9
15-44 1741237 634,4 74,2 95329 697,5 138,6 1010744 1477,3 186,0 46376 1291,3 453,7 29942 2947,9 906,2
45-59 1003855 1000,9 469,8 62769 758,6 408,3 495602 1279,4 146,5 22377 2128,4 927,5 14616 9251,4 1743,7
60-69 399366 533,8 144,1 37610 998,8 321,1 184718 1924,8 607,0 11444 1384,5 903,3 1180 2911,2 58,1
70-79 221694 420,0 67,9 12493 247,2 104,8 119471 1003,7 196,1 7995 508,5 183,2 2338 8544,8 4426,2
80+ 87286 735,0 195,1 2939 1338,3 628,5 53298 801,7 252,4 3314 25610,1 9565,2 948 13000,0 0,0
Cevapsız 211248 594,5 119,6 5159 629,1 539,6 60146 2015,6 757,9 1012 0,0 0,0 3153 4739,4 2072,7
Cinsiyet
Erkek 1988713 643,7 123,0 106909 1373,3 384,3 1052144 1407,8 199,4 49657 1653,3 473,1 30851 3640,5 1025,2
Kadın 2848680 719,0 170,3 160662 641,9 180,4 1515112 1471,9 155,7 61342 3344,8 1395,8 35631 5238,4 877,7
Eğitim Durumu
Okuma Yazma Bilmiyor 641871 444,7 39,9 33430 467,2 113,8 330321 1376,9 327,7 12003 9946,7 5979,0 6038 4172,4 2597,9
Okuryazar Olup Bir Okul Bitirmedi 373707 1061,6 605,7 15618 715,2 289,7 196778 1152,8 200,1 12174 2741,0 1589,2 1935 7696,1 3929,3
Ana Okulu 159742 382,0 56,4 6603 1745,6 1290,9 66984 2534,6 1655,6 4293 3421,2 2079,0 4637 2104,7 1125,1
İlkokul 1723808 555,4 49,6 95726 1077,0 345,6 838806 1304,4 122,0 37448 1649,5 561,8 12528 5093,9 940,4
159
Ortaokul 581452 658,5 132,5 32844 899,7 273,1 272681 1243,0 150,8 19291 1075,9 529,5 12705 8237,0 1956,7
Lise 570806 1508,8 835,6 42548 567,4 147,7 352660 1566,4 453,5 14240 1524,5 809,9 17676 3961,4 1490,1
Ön Lisans 64615 395,8 67,4 3043 242,8 87,0 40648 1218,0 364,1 849 234,0 0,0 752 624,0 ,0
Üniversite (Lisans) 196108 463,4 70,9 18742 928,5 577,6 134235 1708,0 583,5 2952 360,8 23,7 3933 687,7 116,6
Mezuniyet Sonrası (Lisansüstü) 8433 129,5 48,5 2072 390,0 0,0 6301 4014,5 2127,6 2104 1560,0 0,0 0 0,0 0,0
Medeni Durum
Hiç Evlenmemiş 749346 521,2 83,3 42780 703,3 279,1 400162 1080,9 110,9 21526 1258,5 469,0 10390 1851,6 403,8
Halen Evli 2655300 751,5 183,1 155508 789,6 188,0 1401487 1585,3 163,8 63439 2982,9 1306,2 35567 4054,1 851,4
Boşanmış 78927 1272,1 657,2 4786 1753,9 1094,0 40822 1010,6 339,6 5936 150,2 65,5 2428 31493,3 12254,6
Eşi Ölmüş 279276 515,7 134,2 15918 288,0 137,3 144429 907,3 165,1 2959 382,3 108,9 2843 11094,9 3173,6
Ayrı Yaşıyor 16238 211,1 59,7 1200 78,0 0,0 6944 1493,8 754,4 0 0,0 0,0 0 0,0 0,0
Çalışma Durumu
Tam Gün Çalışan 669904 1396,7 714,8 36966 778,7 176,1 407315 1286,6 115,4 25274 1047,9 318,1 18772 3179,7 357,9
Yarım Gün Çalışan 69204 351,7 76,8 4964 312,7 42,8 36894 997,7 370,1 2125 234,0 0,0 737 4532,8 0,0
Ev Hanımı 1698979 551,0 51,8 96899 876,9 295,5 885645 1548,9 221,5 31191 4172,4 2526,5 13852 4656,3 450,4
Öğrenci 495468 538,4 118,1 34431 849,9 346,1 262887 1380,5 309,2 13128 1915,4 637,0 7282 1932,4 573,5
Emekli 597251 374,3 40,9 38116 508,2 184,8 326242 1224,8 316,4 15758 943,7 646,1 4472 1983,2 0,0
İşsiz 376627 774,0 142,1 14862 846,0 168,1 147702 1895,9 350,4 8488 2885,0 58,1 6932 17576,4 2184,3
Çocuk 4931 217,7 0,0 0 0,0 0,0 3741 526,4 0,0 0 0,0 0,0 0 0,0 0,0
Sigorta yok 485450 1712,4 969,6 16477 2735,7 1935,8 207677 3442,7 1116,8 8313 990,3 408,0 1879 2184,1 688,3
SGK 4339095 572,6 62,6 251067 816,0 151,6 2334297 1271,8 93,1 102686 2717,4 863,8 64603 4564,2 641,5
Özel sigorta 3786 168,9 86,6 0 0,0 0 8526 1731,8 1134,8 0 0,0 0,0 0 0,0 0,0
SGK+Özel sigorta 7850 285,3 137,3 28 0,0 0,0 15957 688,4 125,7 0 0,0 0,0 0 0,0 0,0
Yurtdışı Sigorta 1212 7800,0 0,0 0 0,0 0 799 2340,0 ,0 0 0,0 0,0 0 0,0 0,0
Bilmiyor 78935 702,6 263,4 8756 652,9 365,2 26835 2307,8 1021,6 2978 655,6 406,7 948 2860,0 0,0
Çok kötü 158954 1476,9 578,6 16118 1008,5 634,9 85762 1613,2 608,9 5732 972,5 279,4 232 3120,0 0,0
Kötü 574481 532,3 50,8 32422 617,5 141,3 331356 2241,1 551,5 15948 5954,5 4708,9 11187 12058,9 2253,2
Orta 1163701 579,4 74,6 53958 875,7 268,7 585391 1386,2 201,0 30637 1666,5 390,6 15977 4278,8 1341,5
İyi 1547797 481,2 41,2 96557 756,5 267,1 849347 1184,3 84,4 37564 1429,5 499,1 19923 3273,9 1405,2
Çok iyi 293923 2242,9 1595,1 16961 552,7 157,8 127645 827,2 133,2 3980 3280,6 1244,9 3911 574,1 41,8
Genel Toplam 4837393 688,0 112,6 267572 934,1 188,0 2567256 1445,6 124,1 110998 2588,1 802,2 66483 4496,9 624,1
*Diğer: TSK’ya bağlı sağlık kuruluşları (GATA hariç), yurtdışı hastaneler, derneklere ve vakıflara bağlı sağlık kuruluşları.
160
Tablo 47 son iki hafta içinde yaşanan sağlık sorunu nedeniyle cepten yapılan ortalama
harcamaların başvurulan hizmet sunuculara göre düzeyini göstermektedir. Buna göre
geleneksel sağlık hizmeti sunuculara başvuranların ortalama harcamasının Sağlık Bakanlığı'na
bağlı kuruluşlara başvuranların yaptıkları harcamadan 6 katı daha yüksek olduğu
görülmektedir. Sağlık Bakanlığına bağlı sağlık kuruluşlarına başvuranların ortalama
harcamaları incelendiğinde kentsel yerleşim yerlerinde ve İstanbul'da yaşayanların, 45-49 yaş
grubundakilerin, kadınların, lise mezunlarının, boşanmış olanların, tam gün çalışanların,
yurtdışı sigortası olanların ve algılanan sağlık statüsü “çok iyi” olanların ortalama
harcamasının en yüksek olduğu görülmektedir.
Üniversitelere bağlı sağlık kuruluşlarına başvuranların ortalama harcamaları incelendiğinde

kentsel yerleşim yerlerinde ve Batı Anadolu bölgesinde yaşayanların, 0-4 yaş
grubundakilerin, erkeklerin, anaokulu mezunlarının, boşanmış olanların, ev hanımlarının,
herhangi bir sağlık sigortası olmayanların ve algılanan sağlık statüsü “çok kötü” olanların
ortalama harcamalarının daha yüksek olduğu tespit edilmiştir.
Özel sağlık kuruluşlarına başvuranların ortalama harcamaları değerlendirildiğinde kentsel

yerleşim yerlerinde ve Batı Marmara'da yaşayanlar, 0-4 yaş grubundakiler, kadınlar,
lisansüstü mezuniyeti olanlar, halen evli olanlar, işsizler, sağlık sigortası olmayanlar ve sağlık
statüsüne “bilmiyor” yanıtı verenlerin en yüksek harcamayı yaptıkları görülmektedir.
Diğer sağlık kuruluşlarına başvuranların ortalama harcamaları incelendiğinde kırsal yerleşim

yerlerinde ve Kuzeydoğu Anadolu'da yaşayanların, 80 yaş ve üzerindekilerin, kadınların,
okuma yazma bilmeyenlerin, halen evli olanların, ev hanımlarının, Sosyal Güvenlik Kurumu
sigortası olanların ve algılanan sağlık statüsünü “kötü” olarak değerlendirenlerin ortalama
harcamaları en yüksektir.
Geleneksel sağlıkçılara başvuranların ortalama harcamaları incelendiğinde ise kentsel

yerleşim yerlerinde ve Doğu Marmara bölgesinde yaşayanlar, 80 yaş ve üzerindekiler,
kadınlar, ortaokul mezunları, boşanmış olanlar, işsizler, Sosyal Güvenlik Kurumu sigortası
olanlar ve algılanan sağlık statüsü “kötü” olanların daha yüksek harcama yaptıkları
görülmüştür.
161
Tablo 48. Sosyo-Demografik Özellikler ve Algılanan Sağlık Statüsüne Göre Son İki Hafta İçinde Yaşanan Sağlık Sorunu Nedeniyle
Cepten Yapılan Ortalama Harcamaların Kullanılan Hizmet Türlerine Dağılımı (TL/Yıl)
İlaç Laboratuvar Görüntüleme Tıbbi Cihaz Tıbbi Malzeme Diğer Mal ve Hizmetler*
N Ort. SH. N Ort SH. N Ort. SH. N Ort. SH. N Ort. SH. N Ort SH.
Kır-Kent
Kır 1378782 608,9 41,0 582194 190,5 28,6 462007 277,5 47,2 152702 581,4 148,8 234986 126 59,7 261510 544,1 86,4
Kent 5329723 718 88,6 2169291 430 107,4 1746775 314,3 62,9 579336 1144,6 226,5 752618 140,7 52,5 1390727 671,5 143,1
Bölge
İstanbul 1161696 1118,5 394,9 447815 359,5 90,3 340713 574,8 209,2 107963 2875,3 1043,5 120747 82,6 29,3 354166 1011,0 496,3
Batı Marmara 321843 628,2 94,7 132820 161,9 59,7 120531 216,1 61,0 42423 234,1 132,6 54605 242,4 209,9 61126 2021,7 1256,2
Ege 1070031 474 33,5 459236 685,9 355,8 397073 234,9 53,1 164571 289,1 103,7 236532 45,4 18,3 234604 535,1 130,7
Doğu Marmara 803600 564,3 52,2 285739 832 530,6 236809 552,3 319,7 65731 539,9 235,3 91206 205,9 150,1 141371 589,8 280,7
Batı Anadolu 423619 499,1 53,5 180496 194,9 75,6 143160 329,5 155,3 52301 1001,1 404,2 59261 793,3 618,7 171549 613,3 155,9
Akdeniz 614838 725,5 104,1 261158 296,9 87,2 191189 304,3 78,4 66976 737,2 321,4 92564 74,4 45,3 127997 391,9 77,9
Orta Anadolu 383021 452,2 32,6 140112 219,4 67,6 119361 176,3 67,0 40020 586,4 392,3 61937 79,9 50,3 187391 462,3 80,8
Batı Karadeniz 354417 547,3 53,2 151649 69,4 22,3 124990 226,1 144,3 50142 862,8 342,9 57259 51,7 27,5 130744 272,2 53,9
Doğu Karadeniz 64109 651,3 125,5 33092 123 72,1 20414 500,5 308,0 1135 347,9 251,8 9630 324,9 197,9 13220 711,9 483,1
Ortadoğu Anadolu 355819 575,5 64,7 160668 126,8 26,7 107318 181,9 69,7 28387 2302,5 1128,4 48818 98 48,5 54758 407,0 69,3
Güneydoğu Anadolu 916246 837 97,1 401046 299,4 124,7 332473 120,6 28,6 99054 891,9 404,8 110010 97,3 58,4 140505 481,1 120,0
Yaş
0-4 836583 654,3 59,3 275221 198,2 45,6 177709 230,9 118,5 86541 133,3 71,3 134285 39,2 17,8 216029 1423,1 793,5
5-14 860949 590 132,8 286389 570,6 521,5 220873 382,2 338,2 83950 1455,4 415,7 114557 37,4 18,7 210300 405,5 99,3
15-44 2454862 665,5 34,4 1060502 464,2 156,5 878089 262,6 35,5 268841 1017,3 291,3 378949 87,1 32,9 701630 618,4 119,5
45-59 1356749 916,4 326,6 556946 258,4 61,8 481257 372,9 116,7 127106 686,4 324,4 167631 358,5 218,9 292967 478,4 142,8
60-69 535115 593,8 116,5 260844 487,5 208,1 208557 492,5 232,5 72892 736,2 283,3 84316 79,6 37,0 98616 375,9 93,9
70-79 310675 569,5 161,3 143649 145,8 56,7 111609 128,1 44,6 45649 1140,5 478,8 51647 168,3 120,4 48514 583,4 224,2
80+ 121757 579,9 87,4 49427 253,1 161,9 32942 377,5 198,2 11790 8873,3 6137,9 14046 1122,7 960,9 24218 569,3 254,9
Cevapsız 231816 726,7 112,6 118509 244,6 95,2 97747 125 60,3 35269 1334,6 1230,5 42173 40,2 30,1 59962 505,2 166,5
Cinsiyet
Erkek 2771033 646,9 39,9 1071683 403,9 148,8 922955 336,9 90,8 340278 799,1 188,4 450258 113,1 35,3 728441 687,5 234,2
Kadın 3937472 729,8 117,3 1679802 363,6 100,6 1285827 284,8 57,4 391760 1225,1 303,7 537346 157,4 72,2 923796 622,8 111,8
Eğitim Durumu
518559 561,5 67,4 198828 885,6 749,4 159406 587,5 468,2 52776 1240,6 421,2 65527 28,1 12,9 88151 501,5 194,7
Bitirmedi
162
Ana Okulu 201872 1073 561,3 67587 61,6 35,2 43604 6,5 6,5 21403 828,5 473,9 25928 0,0 0,0 63658 350,6 117,9
İlkokul 2307307 563,4 25,0 931449 236,9 39,7 796630 397,2 94,5 260848 835,7 221,3 318430 228 119,0 512625 481,9 57,2
Ortaokul 778853 644,6 60,6 344706 297,9 111,7 271278 242,5 56,5 93729 1524,4 588,5 106222 41 18,2 218360 494,2 183,6
Lise 824503 1145,5 537,3 356153 802,8 449,4 290768 274,9 63,8 95067 1003,5 510,0 152045 51 14,2 256317 517,2 100,7
Ön Lisans 102898 406,1 43,1 37111 280,3 182,2 33181 502 271,0 9640 402,9 297,1 17933 105,2 104,4 21774 325,3 182,4
Üniversite (Lisans) 312078 581,2 80,9 148605 486,5 195,7 106211 309 127,4 30494 1776,5 1059,8 43986 338,5 214,3 121744 914,2 610,6
Mezuniyet Sonrası (Lisansüstü) 14619 334,6 122,5 11560 1014,2 958,0 3251 0,0 0,0 0 0,0 0 7340 0,0 0,0 5463 2328,1 2074,1
Medeni Durum
Hiç Evlenmemiş 1013108 545,4 34,5 406292 229,8 74,2 347535 232,8 61,6 126757 1717,5 507,4 163023 34,4 14,0 289224 348,2 54,4
Halen Evli 3640978 759,2 124,5 1595676 403,1 108,9 1329579 326,9 58,4 390909 1118,7 293,2 517368 199,4 76,7 861149 583,0 99,3
Boşanmış 119450 665,4 161,7 53751 904,1 607,7 38351 369,3 174,1 12623 1147,2 484,1 18696 14,6 14,3 23851 1816,0 1536,1
Eşi Ölmüş 384550 555 70,0 168938 190,8 69,3 124378 164,1 62,9 44031 407,2 255,7 42274 289,3 268,4 77813 502,6 162,0
Ayrı Yaşıyor 17606 3197,7 2718,9 7582 1,6 1,7 11702 13,9 14,6 5201 0,0 0,0 10336 697,6 581,7 10132 277,9 184,5
Çalışma Durumu
Tam Gün Çalışan 972315 1139,6 456,2 403701 499,8 128,0 340525 322,9 75,8 94254 346,7 130,2 150379 155,2 68,7 291181 481,1 81,9
Yarım Gün Çalışan 97332 429,7 44,6 34946 137,3 82,4 32121 115,5 32,9 7890 597,6 570,1 9264 0 0,0 25529 783,4 299,5
Ev Hanımı 2295109 607,6 26,2 1020611 378,3 156,1 828024 354 87,1 226366 1293,1 452,5 306406 183,5 117,7 500310 622,4 159,8
Öğrenci 671919 525,6 39,2 272167 254,3 110,8 226548 154,7 41,1 96959 2140,9 624,8 106544 18,5 12,1 227833 626,8 330,2
Emekli 848787 440,8 60,9 372921 360,7 144,5 303455 246,7 73,1 115119 745,6 233,5 135305 77 27,8 162027 342,2 87,5
İşsiz 464949 1056,2 159,2 205026 218,7 49,9 187099 315,4 75,6 58637 1437,4 775,0 68437 506,6 197,2 96464 1010,4 403,3
Çocuk 6263 456,4 4,4 1723 141,9 0,0 1447 169 0,0 0 0,0 0 0 0,0 0 519 130,0 0,0
Sigorta yok 664356 1576,6 672,9 245224 1077,9 646,8 203067 658 252,2 64765 1017,6 691,1 74846 142,5 83,9 209022 1233,6 803,4
SGK 6016737 598,1 27,3 2491598 310,7 68,7 1993714 272,4 49,9 664626 1017,6 189,8 911323 137 45,4 1432825 566,8 75,3
Özel sigorta 9669 1052,5 501,3 9463 264,4 220,3 5995 0,0 0,0 1380 0 0,0 1380 0,0 0,0 4688 721,6 666,0
SGK+Özel sigorta 15895 453,7 94,9 5199 533,8 132,2 6006 72,5 58,6 56 3380 0,0 56 351 0,0 5701 504,2 92,1
Yurtdışı Sigorta 1848 1425 559,5 0 0,0 0,0 0 0,0 0,0 1212 7800 0,0 0 0,0 0 0 0,0 0,0
Bilmiyor 105265 806,2 292,3 40808 296,6 232,6 38139 150,9 79,1 15808 0 0,0 23291 113,3 104,2 27165 908,8 468,6
Çok kötü 224190 1283,9 326,8 117268 231,4 121,7 96325 274,7 97,4 30275 1381,3 611,4 41613 843,7 440,4 36308 368,3 153,9
Kötü 789629 722 46,1 408926 633,3 384,4 326320 358 79,3 91427 2122 991,6 107624 95,4 42,1 171055 1127,8 492,0
Orta 1514050 662,8 46,6 707786 375,8 99,2 550620 303,9 91,3 155050 737,1 306,4 214211 221 165,0 331192 470,1 68,6
İyi 2195681 530,8 25,1 817713 257,6 41,9 721665 294,2 79,1 252472 942,4 258,5 302549 97,1 36,4 588024 453,8 59,3
Çok iyi 403087 1528,9 1092,2 164603 315,2 174,9 140248 176,1 52,7 46603 2132,4 1095,2 76895 49,2 19,2 123067 331,7 68,9
Genel Toplam 6708505 695,5 70,9 2751485 379,3 84,9 2208782 306,6 50,7 732038 1027,1 181,9 987604 137,2 42,4 1652237 651,3 121,2
163
Tablo 48 son iki hafta içinde yaşanan sağlık sorunu nedeniyle yapılan cepten harcamaların
kullanılan hizmetlere göre dağılımını göstermektedir. Buna göre ortalama tıbbi cihaz
harcamasının en yüksek olduğu görülmektedir. En düşük harcamanın ise tıbbi malzeme için
yapıldığı görülmektedir. Ortalama ilaç harcaması kentsel alanda ve İstanbul’da yaşayanlarda,
45-49 yaş grubunda olanlarda, kadınlarda, lise mezunlarında, medeni durum açısından ayrı
yaşayanlarda, tam gün çalışanlarda, herhangi bir sağlık sigortası olmayanlarda ve algılanan
sağlık statüsü “çok iyi” olanlarda daha yüksektir.
Laboratuvar hizmetleri için yapılan harcamalar incelendiğinde en yüksek ortalama

harcamanın kentsel alanda ve Doğu Marmara bölgesinde yaşayanlara, 5-14 yaş
grubundakilerde, erkeklerde, lisansüstü mezunlarına, sigortası olmayanlara, boşanmış
olanlara, tam gün çalışanlara ve algılanan sağlık statüsü “kötü” olanlara ait olduğu
görülmüştür.
Görüntüleme hizmetleri ile ilgili en yüksek ortalama harcama ise kentsel yerleşim yerlerinde
ve İstanbul'da yaşayanlar, 60-69 yaş grubundakiler, erkekler, okur yazar olup bir okul
bitirmeyenlerde, herhangi bir sağlık sigortası olmayanlar, boşanmış olanlar ve algılanan sağlık
statüsü “orta” olanlar tarafından yapılmıştır.
Sağlık sorunu ile ilgili kullanılan tıbbi cihazlar için yapılan harcamalar kentsel yerleşim
yerlerinde ve İstanbul'da yaşayanların, 80 yaş ve üzerindekilerin, kadınların, okuma yazma
bilmeyenlerin, yurtdışından sigortalıların, hiç evlenmemiş olanların, öğrencilerin ve algılanan
sağlık statüsü “çok iyi” olanların harcamalarının daha yüksek olduğu tespit edilmiştir.
Tıbbi malzeme harcamasının ise Batı Anadolu'da yaşayanlar, 80 yaş ve üzerindekiler,

kadınlar, eğitim durumu açısından lisans mezunları, aynı anda Sosyal Güvenlik Kurumu ve
özel sigortası olanlar, işsizler, medeni durum açısından ayrı yaşıyor olanlar ve algılanan sağlık
statüsü “çok kötü” olanlar en fazla harcama yapmışlardır.
Diğer mal ve hizmetler için en yüksek ortalama harcama ise kentsel alanda ve Batı
Marmara'da yaşayanlar, 0-4 yaş grubundakiler, erkekler, lisansüstü mezunları, sağlık sigortası
olmayanlar, işsizler, boşanmışlar ve sağlık statüsü “kötü" olanlar tarafından
gerçekleştirilmiştir.
164
Hafta İçinde Yaşanan Sağlık Sorunu Nedeniyle Cepten Yapılan Ortalama Formal ve
İnformal Harcamaların Dağılımı (TL/Yıl)
Formal İnformal
Ayni & Nakdi Hediye

Kır-Kent
Kır 1484953 820,8 43,6 10931 5432,8 3497,7 779 1655,7 0,0
Kent 5969359 1090,8 107,7 71066 1355,0 219,4 6116 1411,3 0,0
Bölge
İstanbul 1329584 1704,5 407,4 32346 559,4 178,6 0 0,0 0,0
Batı Marmara 341257 1055,1 241,5 1103 10400,0 0,0 1126 1300,0 0,0
Ege 1178728 815,3 143,1 10203 3280,4 1242,2 2092 2600,0 0,0
Doğu Marmara 902053 1030,9 279,8 9460 737,6 184,4 0 0,0 0,0
Batı Anadolu 483074 982,3 150,8 2605 998,2 502,8 1200 260,0 0,0
Akdeniz 667520 861,9 81,8 5358 8488,6 6841,2 286 26,0 0,0
Orta Anadolu 464628 684,5 70,7 3615 1271,5 674,9 0 0,0 0,0
Batı Karadeniz 390156 748,3 98,3 3923 2785,0 1236,8 0 0,0 0,0
Doğu Karadeniz 68810 983,5 281,0 0 0,0 0 0 0,0 0,0
Kuzeydoğu Anadolu 256994 821,2 88,7 0 0,0 0 0 0,0 0,0
Yaş
0-4 832069 1054,6 220,8 10246 770,0 91,7 0 0,0 0,0
5-14 970218 950,5 271,5 11739 2080,2 1259,9 0 0,0 0,0
15-44 2856536 955,4 74,9 40426 2297,1 989,0 4264 1666,9 0,0
45-59 1477838 1218,7 327,5 13068 1071,0 351,9 2631 1069,5 0,0
60-69 591282 1042,7 211,4 3565 3119,4 740,7 0 0,0 0,0
70-79 330298 855,2 189,4 786 6500,0 0,0 0 0,0 0,0
80+ 128430 1731,3 665,9 2168 130,0 0,0 0 0,0 0,0
Cevapsız 267642 1043,2 233,9 0 0,0 0 0 0,0 0,0
Cinsiyet
Erkek 3105496 1002,5 107,5 28115 2394,3 1388,2 1979 809,6 0,0
Kadın 4348816 1061,7 126,3 53882 1639,9 308,6 4916 1692,3 0,0
Eğitim Durumu
Okuma Yazma 908062 1048,3 165,2 7000 1753,6 595,5 938 1300,0 0,0
Bilmiyor
Okuryazar Olup 561434 1100,8 404,7 10321 2849,7 1291,4 0 0,0 0,0
Bir Okul Bitirmedi
Ana Okulu 250674 1024,5 455,1 910 1040,0 0,0 0 0,0 0,0
İlkokul 2541800 876,1 55,3 26716 1638,5 389,1 1540 966,3 0,0
Ortaokul 919158 937,8 116,4 10488 1269,4 505,9 3292 1747,1 0,0
Lise 975771 1478,4 509,5 8057 5875,2 4649,2 1126 1300,0 0,0
Ön Lisans 103898 751,8 158,7 0 0,0 0 0 0,0 0,0
165
Mezuniyet Sonrası
21518 1314,7 742,9 0 0,0 0 0 0,0 0,0
(Lisansüstü)
Medeni Durum
Hiç Evlenmemiş 1200911 768,7 69,8 7204 1169,2 880,4 1126 1300,0 0,0
Halen Evli 4073788 1123,2 133,5 42279 2069,6 944,4 3677 820,9 0,0
Boşanmış 129293 1419,4 543,2 2847 2728,9 730,7 2092 2600,0 0,0
Eşi Ölmüş 412195 740,4 89,0 7623 2353,1 954,1 0 0,0 0,0
Ayrı Yaşıyor 20138 3186,2 2685,4 2185 1049,2 12,7 0 0,0 0,0
Çalışma Durumu
Tam Gün Çalışan 1158014 1276,3 408,5 14956 3746,0 169,3 2092 2600,0 0,0
Ev Hanımı 2523489 1013,6 93,5 30934 1390,2 268,9 1698 834,2 0,0
Öğrenci 808133 876,4 129,2 6439 172,9 43,1 1126 1300,0 0,0
Emekli 913684 767,4 119,7 819 762,1 0,0 1693 941,9 0,0
İşsiz 514553 1461,1 224,7 7460 2040,6 0,0 0 0,0 0,0
Çocuk 6538 522,3 71,7 0 0,0 0 0 0,0 0,0
Sigorta yok 741513 2295,9 716,8 3586 2203,5 504,0 1126 1300,0 0,0
SGK 6672270 897,2 55,8 78411 1884,6 535,3 5770 1466,1 0,0
Özel sigorta 15767 1000,9 622,1 0 0,0 0 0 0,0 0,0
SGK ve Özel Sigorta 21701 622,3 126,4 0 0,0 0 0 0,0 0,0
Yurtdışı Sigorta 3060 3949,4 1929,1 0 0,0 0 0 0,0 0,0
Bilmiyor 118579 1066,1 287,4 366 1300,0 0,0 0 0,0 0,0
Çok Kötü 241358 1487,3 331,5 9386 6762,9 4138,4 0 0,0 0,0
Kötü 871794 1467,3 246,1 10799 1281,7 529,0 761 260,0 0,0
Orta 1699387 944,4 85,3 17427 1192,2 363,8 6134 1585,1 0,0
İyi 2500064 783,0 47,9 20798 1074,4 395,5 0 0,0 0,0
Çok İyi 463729 1731,1 1015,5 3361 894,0 273,7 0 0,0 0,0
Genel Toplam 7454312 1037,0 86,6 81997 1898,6 517,8 6895 1438,9 0,0
Tablo 49’da sosyo-demografik özellikler ve algılanan sağlık statüsüne göre cepten yapılan
formal ve informal harcamaların dağılımı yer almaktadır. Buna göre ayni ve nakdi amaçla
yapılan informal harcama ortalamasının en yüksek olduğu görülmektedir. En yüksek formal
harcama kentsel alanda ve İstanbul’da yaşayanlarda, 80 yaş üzerindekilerde, kadınlarda, lise
mezunlarında, ayrı yaşayanlarda, işsizlerde ve sağlık statüsü “çok iyi” olanlarda
görülmektedir.
En yüksek nakdi ve ayni informal harcama kırsal yerleşim yerlerinde ve Batı Marmara'da
yaşayanlarda, 70-79 yaş grubunda bulunanlarda, erkeklerde, lise mezunlarında, sağlık
166
sigortası olmayanlarda, boşanmışlarda, yarım gün çalışanlarda, sağlık statüsü "çok kötü"
olanlarda en yüksektir
Hediye amaçlı yapılan ortalama informal harcamalar incelendiğinde kır yerleşim yerlerinde
ve Ege bölgesinde yaşayanlarda, 15-44 yaş grubunda bulunanlarda, kadınlarda, ortaokul
mezunlarında, Sosyal Güvenlik Kurumu sigortası olanlarda, boşanmışlarda, tam gün
çalışanlarda ve sağlık statüsü "orta" olanlarda en yüksek olduğu görülmektedir.
Hafta İçinde Yaşanan Sağlık Sorunu Nedeniyle Yapılan Ulaşım, Yemek ve Konaklama
Harcamalarının Dağılımı (TL/Yıl)
Kır-Kent
Kır 1682294 198 4,8 1676314 103,1 5,1 1476705 8,5 2,3
Kent 6723949 130,8 3,0 6723185 49,2 2,9 5879841 7,2 1,4
Bölge
İstanbul 1476515 126,4 7,1 1485281 47 5,2 1345458 4,3 2,8
Batı Marmara 380644 138,8 10,4 379741 57,1 7,7 356450 15 9,3
Ege 1322374 142,7 7,0 1319303 47,7 4,7 1176404 2,3 1,7
Doğu Marmara 1012804 132,6 8,7 1009930 35,8 5,3 879855 6,7 4,8
Batı Anadolu 563073 117,4 9,9 561370 53,8 6,3 462848 6,5 4,4
Akdeniz 767022 143,2 6,5 771188 49,8 4,5 683906 7,7 3,5
Orta Anadolu 533723 159,9 9,1 532205 69,2 8,7 402990 10,7 5,2
Batı Karadeniz 457331 150,1 9,9 455265 68,5 8,5 369677 11,9 6,2
Doğu Karadeniz 74449 191,1 23,4 76197 73,8 15,8 66590 30,8 21,1
Kuzeydoğu Anadolu 276954 189 11,2 275044 103 11,2 224007 17,2 7,1
Ortadoğu Anadolu 471733 158,5 9,2 470344 65,5 6,6 401137 8 3,3
Yaş
0-4 916574 133,9 6,4 918934 51,3 5,0 828711 12,1 5,5
5-14 1097150 131,7 6,1 1095265 54,7 5,3 944558 4,9 2,4
15-44 3223244 140,4 3,6 3217848 59 3,4 2710978 7,4 2,0
45-59 1658657 155,7 5,5 1662856 67,6 4,5 1475642 7,2 2,2
60-69 671843 152,9 8,0 668997 62,1 5,5 615100 11,6 4,4
70-79 383534 158,6 10,6 381760 66,9 8,2 362194 0,0 0,0
80+ 145020 157,1 17,5 145876 45 10,4 136729 0,0 0,0
Cevapsız 310222 154,8 15,4 307963 68 9,9 282633 8,6 5,0
Cinsiyet
Erkek 3520717 145 3,5 3521260 62,9 3,3 3074915 8,8 1,8
Kadın 4885526 143,7 3,2 4878239 57,9 2,8 4281631 6,5 1,6
Eğitim Durumu
Okuma Yazma Bilmiyor 1025552 171,4 6,8 1026584 75,4 5,4 923768 8,5 3,2
623858 144,7 7,3 622585 68,3 6,8 557824 12,2 5,2
Bitirmedi
Ana Okulu 275560 126,8 11,0 276476 60,2 9,7 230899 3 2,6
İlkokul 2875627 148,4 3,8 2864490 61,7 3,2 2538512 5,9 1,7
Ortaokul 1056539 136,2 6,6 1056054 61,6 5,8 888701 10,9 4,3
Lise 1106055 135,6 6,8 1104824 55 4,9 943522 5,4 2,6
Ön Lisans 114161 147,8 16,7 116388 37,4 9,5 106667 13,4 13,4
167
Mezuniyet Sonrası (Lisansüstü) 23341 181,9 40,2 23341 19,3 13,9 18629 0,0 0,0
Medeni Durum
Hiç Evlenmemiş 1401386 131,2 5,1 1399800 56,5 4,9 1164415 6,6 2,3
Halen Evli 4572670 150,2 3,2 4564365 62,8 2,7 4035789 7,1 1,5
Boşanmış 137662 192,5 31,8 140125 89,2 21,2 114788 16,6 16,4
Eşi Ölmüş 471430 148,9 11,5 471638 62 7,6 425023 4 3,4
Ayrı Yaşıyor 23055 263 65,5 23055 93,4 55,3 19370 0,0 0,0
Çalışma Durumu
Tam Gün Çalışan 1323274 137,2 6,0 1325129 51,9 4,3 1097058 7,4 3,5
Yarım Gün Çalışan 126111 149,8 12,9 126320 66,5 12,2 103040 0 0,0
Ev Hanımı 2803203 155,6 3,9 2795246 65,9 3,3 2499987 3,9 1,5
Öğrenci 948308 124,3 6,1 946744 55,5 6,0 779576 5,9 2,7
Emekli 1056562 139,9 6,5 1056948 57,8 4,5 975205 7,3 2,8
İşsiz 580937 181,2 9,0 579895 85 7,6 514083 20,8 7,4
Çocuk 7586 230,1 7,4 7586 69,8 47,4 6871 0,0 0,0
Sağlık Sigortası yok 808273 147 8,0 798467 55,5 5,8 670010 2 1,2
SGK 7554084 143,7 2,7 7557146 60,4 2,7 6649605 8,1 1,4
Özel Sigorta 16979 184,4 44,7 16979 94,2 58,7 13219 0,0 0,0
SGK+Özel Sigorta 23847 196,8 44,5 23847 48,7 34,6 21701 0,0 0,0
Yurtdışı Sigorta 3060 192,9 40,6 3060 103 76,4 2011 0,0 0,0
Bilmiyor 123649 110,5 14,8 123649 39,7 11,0 106043 12,6 12,5
Çok kötü 258810 223,9 14,4 254213 104,8 12,3 218828 24,1 11,8
Kötü 959312 193,2 8,1 963136 90,9 6,0 852297 10,9 3,6
Orta 1932758 154,5 4,8 1926889 68,9 4,0 1720851 9,2 2,4
İyi 2859133 126,9 3,8 2855238 48,5 3,8 2475475 3,6 1,6
Çok iyi 533549 117,6 8,4 536866 42,1 5,9 438967 1,5 1,5
Genel Toplam 8406243 144,2 2,6 8399499 60,0 2,5 7356546 7,5 1,2
Tablo 50 son iki hafta içinde sağlık sorunu yaşamaya bağlı olarak kendi kendine tedavi, sağlık
personeli/kuruluşuna ve geleneksel sağlıkçılara başvuru nedeniyle bireyin hem kendisi hem
de refakatçisi için yaptığı ulaşım, yemek ve konaklama harcamalarının sosyo-demografik
özellikler ve algılanan sağlık statüsüne göre dağılımını göstermektedir. Buna göre ulaşım
amacıyla yapılan ortalama harcamanın konaklama amacıyla yapılan harcamadan 20 kat daha
yüksek olduğu görülmektedir. Bireyin kendisi ve refakatçisi için yaptığı tıbbi olmayan bu
harcamalar arasından ulaşım için en yüksek harcama kırda ve bölgesel açıdan Doğu
Karadeniz bölgesinde yaşayanlar, erkekler, lisansüstü mezunları, aynı anda SGK’lı ve özel
sağlık sigortasına sahip olanlar, medeni durum açısından ayrı yaşıyor olanlar, çocuklar ve
algılanan sağlık statüsü “çok kötü” olanlar tarafından yapılmıştır.
Yemek için yapılan harcamalar incelendiğinde kırda ve Güneydoğu Anadolu bölgesinde

yaşayanlarda, erkeklerde, okuma yazma bilmeyenlerde, sağlık güvencesi açısından özel sağlık
sigortasına sahip olanlarda, medeni durum açısından ayrı yaşıyor olanlarda, işsizlerde ve
algılanan sağlık statüsünü “çok kötü” olarak belirtenlerde ortalama harcama daha yüksektir.
168
Konaklama harcaması ise en fazla kırda, Doğu Karadeniz bölgesinde yaşayanlar, 0-4 yaş
grubunda olanlar, erkekler, önlisans mezunları, sağlık güvencesi açısından SGK’lı olanlar,
medeni durum açısından boşanmışlar, işsizler ve sağlık statüsü “çok kötü” olanlar tarafından
yapılmıştır.
4.2.3 Hastalık Dışı Nedenle Sağlık Hizmeti Kullanımı İle İlgili Genel Bilgiler
Hastalık dışı nedenle sağlık hizmeti kullanımı, son iki hafta içinde ayakta, sağlık sorunu
olmaksızın koruyucu ve diğer sağlık hizmetlerinin kullanımını ifade etmektedir. Koruyucu
sağlık hizmetleri, aile planlaması, doğum öncesi ve sonrası bakım, bağışıklama, sağlam çocuk
muayenesi, erken tanı ve diğer hizmetleri içermektedir. Diğer sağlık hizmetleri grubunda
gözlük/lens alımı, diş protezi gibi hizmetler yer almaktadır.
Ağırlıklandırılmış veriler esas alındığında 75.017.548 kişi üzerinden hastalık dışı nedenle
sağlık hizmeti kullananların sayısının 952.809 (%1,3) kişi olduğu görülmüştür.
Tablo 51. Sosyo-Demografik Özellikler ve Algılanan Sağlık Statüsüne Göre Hastalık

Dışı Nedenle Sağlık Hizmeti Kullanımının Dağılımı (%)
Bilmiyor Hayır Evet Toplam

N % N % N %
Kır-Kent
Kır 107513 0,6 16695371 98,3 188106 1,1 16990990
Kent 304044 0,5 56957810 98,2 764703 1,3 58026558
Bölge
İstanbul 96781 0,7 13569892 98,4 127755 0,9 13794428
Batı Marmara 27699 0,9 3133938 98,2 31272 1 3192908
Ege 28438 0,3 9449969 97,7 190031 2 9668438
Doğu Marmara 22581 0,3 6915801 98,7 71303 1 7009686
Batı Anadolu 55497 0,8 7068257 98,2 71005 1 7194759
Akdeniz 37348 0,4 9435944 98,5 105926 1,1 9579219
Orta Anadolu 31095 0,8 3743882 97,9 50684 1,3 3825661
Batı Karadeniz 28490 0,6 4350173 98 59463 1,3 4438125
Doğu Karadeniz 10584 0,4 2521879 99,2 8598 0,3 2541060
Kuzeydoğu Anadolu 21003 1 2148055 97,5 34658 1,6 2203716
Ortadoğu Anadolu 20238 0,5 3616700 97,9 58930 1,6 3695868
Güneydoğu Anadolu 31804 0,4 7698690 97,8 143186 1,8 7873680
Yaş
0-4 25887 0,4 6174684 95,6 255006 4 6455577
5-14 34875 0,3 11992811 99,1 71185 0,6 12098872
15-44 184718 0,5 33934265 98,6 309862 0,9 34428845
45-59 49109 0,4 11366967 98,3 150081 1,3 11566158
60-69 17208 0,4 3767168 97,9 63206 1,6 3847582
70-79 11655 0,6 1794320 96,5 52637 2,8 1858612
80+ 4515 0,6 725954 97,3 15944 2,1 746413
Cevapsız 83590 2,1 3897012 97 34888 0,9 4015489
Cinsiyet
Erkek 230721 0,6 37092659 98,3 412823 1,1 37736203
Kadın 180837 0,5 36560522 98,1 539987 1,4 37281345
169
Eğitim Durumu
29645 0,6 5046747 98,1 68048 1,3 5144440
Bitirmedi
Ana Okulu 12803 0,5 2441671 98,9 13292 0,5 2467766
İlkokul 141415 0,6 22544080 98,3 241702 1,1 22927197
Ortaokul 56490 0,5 12366913 98,8 91076 0,7 12514479
Lise 77529 0,6 12996558 98,6 103460 0,8 13177547
Ön Lisans 10521 0,7 1531169 98 20243 1,3 1561933
Üniversite (Lisans) 20184 0,4 4770742 98,4 55050 1,1 4845977
Mezuniyet Sonrası
2203 0,9 226877 97,4 3770 1,6 232850
(Lisansüstü)
Medeni Durum
Hiç Evlenmemiş 118557 0,6 20769729 98,9 107964 0,5 20996249
Halen Evli 209698 0,6 34885754 98,1 458833 1,3 35554285
Boşanmış 5565 0,6 978837 98,1 12965 1,3 997367
Eşi Ölmüş 23548 1 2402585 97,2 46704 1,9 2472836
Ayrı Yaşıyor 2323 1,8 127362 97,6 846 0,6 130531
Çalışma Durumu
Tam Gün Çalışan 92978 0,6 16395586 98,7 128484 0,8 16617048
Yarım Gün Çalışan 16054 1,2 1362337 98,2 8487 0,6 1386878
Ev Hanımı 105570 0,6 18138008 97,9 276164 1,5 18519741
Öğrenci 73635 0,6 12743856 98,9 65175 0,5 12882665
Emekli 28509 0,4 6746498 97,7 128229 1,9 6903236
İşsiz 51159 0,9 5481968 98,1 53197 1 5586324
Çocuk 2881 1,8 153212 95,8 3813 2,4 159906
Sağlık Sigortası yok 94508 1 9646749 98,2 86335 0,9 9827592
SGK 315567 0,5 63674382 98,2 862156 1,3 64852105
Özel Sigorta 1188 0,6 179058 97 4318 2,3 184564
SGK ve Özel Sigorta 295 0,2 132542 99,8 0 0,0 132837
Yurtdışı Sigorta 0 0,0 20449,64 100 0 0,0 20450
Bilmiyor 5165 0,9 522847 95,3 20835 3,8 548847
Çok kötü 851 0,1 768618 96,4 28138 3,5 797607
Kötü 19883 0,6 3368946 96,6 98627 2,8 3487456
Orta 149905 1,1 13776356 97,7 174845 1,2 14101107
İyi 133193 0,4 31950892 98,8 241215 0,7 32325300
Çok iyi 50694 0,6 9046929 98,6 78947 0,9 9176570
*Son altı ay içinde ölen (213.595) ya da haneden ayrılan (615.794) toplam 829.389 kişiden 610.018 kişi son iki haftadan
önce öldüğü veya ayrıldığı için bunlar toplamda yer almamıştır.
Tablo 51 sosyo-demografik özellikler ve algılanan sağlık statüsüne göre hastalık dışı nedenle
sağlık hizmeti kullanımı hakkında bilgi vermektedir. Ağırlıklandırılmış veriler üzerinden bir
değerlendirme yapıldığında 75.017.548 kişiden %1,3’ü son iki hafta içinde hastalık dışı
nedenle sağlık hizmeti kullandığını belirtmiştir. Hastalık dışı nedenle sağlık hizmeti kullanımı
bireylerin sosyo-demografik özelliklerine göre incelendiğinde kentsel alanda, Ege bölgesinde
yaşayanlarda, 0-4 yaş grubunda olanlarda, kadınlarda, lisansüstü mezunlarında, eşi
ölmüşlerde, çocuklarda, özel sigortası olanlarda ve algılanan sağlık statüsünü “bilmiyor”
olarak belirtenlerde daha fazladır.
170
Tablo 52. Hastalık Dışı Nedenle Sağlık Hizmeti Kullanım Nedenlerinin Dağılımı (%)
Sayı %*
Aile Planlaması 2.458.493 8,8
Doğum Öncesi Bakım 2.028.225 7,3
Doğum Sonrası Bakım 406.187 1,5
Bağışıklama 10.041.777 36,1
Sağlam Çocuk 3.870.160 13,9
Erken Tanı 9.476.582 34,1
Diğer 1.680.847 6,0
*Hastalık dışı nedenle toplam sağlık hizmeti kullanım sayısı olan 27.819.194 olmasına karşın bir hizmet kullanımı birden
fazla nedenle ilgili olabildiği için yüzde toplamı %100’ü geçmiştir.
Tablo 52'de hastalık dışı nedenle sağlık hizmetleri kullanımı görülmektedir. Hastalık dışı
nedenle sağlık hizmeti kullananların en fazla bağışıklama hizmeti (%36,1) daha sonra erken
tanı hizmetlerini (%34,1) kullandıkları, en az kullanılan hizmetin ise doğum sonrası bakım
(%1,5) olduğu görülmektedir.
171
Tablo 53. Hastalık Dışı Nedenle Sağlık Hizmeti Kullanımının Sosyo-Demografik Özellikler ve Algılanan Sağlık Statüsüne Göre Dağılımı
(%)
Doğum Öncesi Doğum Sonrası
Aile Planlaması Bağışıklama Sağlam Çocuk Erken Tanı Diğer
Bakım Bakım Toplam
N % N % N % N % N % N % N %
Kır-Kent
Kır 286260 5,6 299312 5,8 145938 2,8 2194686 42,6 585806 11,4 1419366 27,6 370916 7,2 5149196
Kent 2172248 9,6 1728870 7,6 260260 1,1 7847112 34,6 3284372 14,5 8057192 35,5 1309906 5,8 22670024
Bölge
İstanbul 622648 16,5 279500 7,4 55796 1,5 1090284 28,9 333164 8,8 1223092 32,5 276822 7,3 3768778
Batı Marmara 0 0,0 0 0,0 0 0,0 305162 34,5 161590 18,2 367484 41,5 102518 11,6 885690
Ege 157768 2,8 339040 6,0 68900 1,2 1318980 23,4 730652 12,9 2834000 50,2 282178 5,0 5644392
Doğu Marmara 37362 1,8 188292 9,1 0 0,0 456768 22,0 50050 2,4 1099982 53,1 252044 12,2 2071810
Batı Anadolu 159562 7,8 254410 12,4 8398 0,4 426868 20,8 534326 26,0 852124 41,5 31200 1,5 2054312
Akdeniz 162292 5,0 227370 7,1 62400 1,9 1679704 52,2 511082 15,9 650234 20,2 116142 3,6 3215992
Orta Anadolu 172536 11,6 75348 5,1 7280 0,5 790192 53,2 214136 14,4 183586 12,4 145730 9,8 1485614
Batı Karadeniz 435890 26,3 76284 4,6 20436 1,2 253526 15,3 214162 12,9 553150 33,4 102726 6,2 1656174
Doğu Karadeniz 21060 9,4 25012 11,2 9568 4,3 147108 65,8 0 0,0 20800 9,3 0 0,0 223548
Kuzeydoğu Anadolu 22984 2,3 74464 7,3 32786 3,2 465400 45,9 196924 19,4 220870 21,8 16380 1,6 1014780
Ortadoğu Anadolu 97890 6,3 168740 10,8 64662 4,1 694096 44,5 178204 11,4 317434 20,4 78260 5,0 1559298
Güneydoğu Anadolu 568568 13,4 319774 7,5 75946 1,8 2413762 56,9 745862 17,6 1153802 27,2 276848 6,5 4238858
Yaş
0-4 176280 2,4 55796 0,8 52286 0,7 4745052 63,8 2665520 35,9 333112 4,5 46072 0,6 7434310
5-14 24856 1,2 0 0,0 0 0,0 816218 38,5 1053052 49,7 305864 14,4 122538 5,8 2119156
15-44 1261572 13,4 1846026 19,6 320970 3,4 2350842 25,0 30888 0,3 3988842 42,4 531102 5,6 9413248
45-59 543400 12,9 0 0,0 27274 0,6 840866 19,9 0 0,0 2284516 54,0 601198 14,2 4228640
60-69 309660 17,6 0 0,0 0 0,0 280800 15,9 0 0,0 975728 55,4 249652 14,2 1760538
70-79 86970 6,4 0 0,0 0 0,0 540046 39,5 0 0,0 735566 53,7 54522 4,0 1368562
80+ 55796 12,1 0 0,0 0 0,0 170690 37,1 0 0,0 313352 68,2 24440 5,3 459706
Cevapsız 0 0,0 126386 12,2 5668 0,5 297284 28,7 120692 11,7 539604 52,1 51298 5,0 1034956
Cinsiyet
Erkek 780520 6,6 0 0,0 0 0,0 5189756 43,7 2062060 17,4 4075032 34,3 680368 5,7 11865308
Kadın 1677988 10,5 2028208 12,7 406172 2,5 4852094 30,4 1808092 11,3 5401552 33,9 1000480 6,3 15954016
Eğitim Durumu
Okuma Yazma Bilmiyor 213980 7,8 261404 9,6 43342 1,6 747474 27,4 417872 15,3 988754 36,2 269984 9,9 2727764
Okuryazar Olup Bir Okul Bitirmedi 228020 9,8 79092 3,4 6500 0,3 959946 41,3 492024 21,2 990366 42,6 101894 4,4 2325518
Ana Okulu 0 0,0 0 0,0 0 0,0 205036 59,3 160186 46,4 48048 13,9 29848 8,6 345592
İlkokul 866060 12,7 490074 7,2 223730 3,3 1394302 20,4 271232 4,0 3476252 50,8 575692 8,4 6838676
172
Ortaokul 401310 14,8 462904 17,0 42146 1,6 536120 19,7 17576 0,6 988936 36,4 287196 10,6 2718794
Lise 478478 16,5 386542 13,3 9568 0,3 941486 32,4 0 0,0 1022112 35,2 204334 7,0 2906358
Ön Lisans 25662 4,6 93158 16,9 28626 5,2 134862 24,4 0 0,0 173576 31,4 120484 21,8 551980
Üniversite (Lisans) 52858 3,1 146952 8,7 0 0,0 453284 26,8 30888 1,8 983320 58,2 53326 3,2 1689740
Mezuniyet Sonrası (Lisansüstü) 17420 17,8 0 0,0 0 0,0 0 0,0 0 0,0 80626 82,3 0 0,0 98020
Medeni Durum
Hiç Evlenmemiş 102960 3,4 23894 0,8 0 0,0 1302314 42,8 252226 8,3 1448434 47,6 211822 7,0 3041584
Halen Evli 1917994 14,1 1948518 14,3 353912 2,6 2994914 22,0 27014 0,2 6316544 46,3 1064804 7,8 13628628
Boşanmış 45760 12,8 0 0,0 0 0,0 116714 32,7 0 0,0 82316 23,1 111696 31,3 356460
Eşi Ölmüş 166504 13,5 0 0,0 0 0,0 265538 21,5 0 0,0 729170 59,0 129116 10,5 1235052
Ayrı Yaşıyor 0 0,0 0 0,0 0 0,0 6396 29,1 0 0,0 0 0,0 15600 70,9 21996
Çalışma Durumu
Tam Gün Çalışan 368758 9,8 111488 3,0 0 0,0 1064518 28,3 0 0,0 2203942 58,6 290784 7,7 3761264
Yarım Gün Çalışan 0 0,0 37362 12,6 0 0,0 92066 31,2 0 0,0 131092 44,4 34866 11,8 295386
Ev Hanımı 1147094 13,9 1771276 21,5 353912 4,3 1553214 18,9 27014 0,3 3606824 43,8 505518 6,1 8231262
Öğrenci 101348 5,5 0 0,0 0 0,0 759434 41,5 158522 8,7 858650 47,0 76648 4,2 1828788
Emekli 500890 13,9 0 0,0 0 0,0 1022424 28,4 0 0,0 1810276 50,3 425334 11,8 3598062
İşsiz 239954 14,4 63804 3,8 0 0,0 578786 34,6 0 0,0 758524 45,4 275808 16,5 1671878
Çocuk 0 0,0 0 0,0 0 0,0 21840 18,9 93678 81,1 0 0,0 0 0,0 115518
Sağlık Sigortası yok 338884 12,3 113854 4,1 47372 1,7 1074788 39,0 670488 24,3 628966 22,8 61282 2,2 2756728
SGK 2119624 8,5 1914328 7,7 358826 1,4 8886306 35,6 3199638 12,8 8816106 35,3 1619540 6,5 24950328
Özel Sigorta 0 0,0 0 0,0 0 0,0 80756 71,9 0 0,0 31512 28,1 0 0,0 112268
SGK ve Özel Sigorta 0 0,0 0 0,0 0 0,0 0 0,0 0 0,0 0 0,0 0 0,0 0
Yurtdışı Sigorta 0 0,0 0 0,0 0 0,0 0 0,0 0 0,0 0 0,0 0 0,0 0
Bilmiyor 24128 4,5 52286 9,7 0 0,0 53872 9,9 0 0,0 400660 74,0 10764 2,0 541710
Çok kötü 127712 14,2 19786 2,2 8008 0,9 215592 23,9 0 0,0 286884 31,9 211432 23,5 900250
Kötü 353912 12,9 138008 5,0 43056 1,6 586456 21,3 0 0,0 1551264 56,4 199082 7,2 2750098
Orta 803426 15,4 578864 11,1 63986 1,2 1394952 26,8 83018 1,6 2488824 47,8 346086 6,6 5209256
İyi 655408 9,7 841568 12,5 173810 2,6 2004184 29,7 140946 2,1 2853188 42,3 645658 9,6 6739538
Çok iyi 292786 11,5 341900 13,5 65026 2,6 430846 17,0 55250 2,2 1369134 53,9 120068 4,7 2540642
173
Tablo 53'de hastalık dışı nedenle sağlık hizmeti kullanımının sosyo-demografik özellikler ve
algılanan sağlık statüsüne göre dağılımı gösterilmektedir. Aile planlaması nedeniyle sağlık
hizmetleri kullanımının kentsel alanda ve Batı Karadeniz'de yaşayanlarda, 60-69 yaş
grubunda, kadınlarda, mezuniyet sonrası (lisansüstü) eğitim durumuna sahip olanlarda, halen
evli olanlarda, işsizlerde, herhangi bir sağlık sigortası olmayanlarda, sağlık statüsünü "orta"
olarak belirtenlerde daha yüksek olduğu görülmektedir.
Doğum öncesi bakım hizmeti kullanımının kentsel alanda ve Batı Anadolu bölgesinde
yaşayanlarda, 15-44 yaş grubundakilerde, kadınlarda, ortaokul mezunlarında, halen evli
olanlarda, ev hanımlarında, Sosyal Güvenlik Kurumu sigortası olanlarda, sağlık statüsünü
"çok iyi" olarak belirtenlerde en yüksek olduğu görülmektedir.
Doğum sonrası bakım nedeniyle en fazla sağlık hizmeti kullanımının kır yerleşim yerlerinde
ve Doğu Karadeniz bölgesinde yaşayanlarda, 15-44 yaş grubunda bulunanlarda, kadınlarda,
eğitim durumu açısından önlisans mezunu olanlarda, halen evli olanlarda, ev hanımlarında,
herhangi bir sağlık sigortası olmayanlarda, algılanan sağlık statüsünü "çok iyi" olarak
belirtenlerde en yüksek olduğu görülmektedir.
Bağışıklama nedeniyle sağlık hizmeti kullanımı incelendiğinde kır yerleşim yerlerinde ve

Doğu Karadeniz bölgesinde yaşayanlarda, 0-4 yaş grubundakilerde, erkeklerde, anaokulu
mezunlarında, hiç evlenmemiş olanlarda, işsizlerde, özel sağlık sigortası olanlarda, sağlık
statüsünü "iyi" olarak belirtenlerde en yüksek olduğu görülmektedir.
Sağlam çocuk muayenesi nedeniyle en fazla sağlık hizmeti kullanımının kentsel yerleşim
yerlerinde ve Batı Anadolu bölgesinde yaşayanlarda, 5-14 yaş grubunda bulunanlarda,
erkeklerde, anaokulu mezunlarında, hiç evlenmemiş olanlarda, çocuklarda, herhangi bir sağlık
sigortası olmayanlarda, algılanan sağlık statüsü "çok kötü" olanlarda en yüksek olduğu
görülmektedir. Erken tanı nedeniyle en fazla sağlık hizmeti kullanımının kent yerleşim
yerlerinde ve Doğu Marmara bölgesinde yaşayanlarda, 80 yaş üzeri yaş grubunda, erkeklerde,
mezuniyet sonrası (lisanüstü) eğitime sahip olanlarda, eşi ölmüş olanlarda, tam gün
çalışanlarda, Sosyal Güvenlik Kurumu sigortası olanlarda ve algılanan sağlık statüsü
"bilmiyor" olanlarda en yüksek olduğu görülmektedir.
174
Hafta İçinde Hastalık Dışı Nedenle Sağlık Hizmeti Kullanımının Hizmet Sunuculara
Dağılımı (%)
Sağlık Bakanlığı Üniversite Özel Diğer* Toplam
N % N % N % N %
Kır-Kent
Kır 4184726 81,3 193258 3,8 616278 12 154960 3 5149222
Kent 16481114 72,7 1229124 5,4 4312516 19 647218 2,9 22669998
Bölge
İstanbul 2823964 74,9 166296 4,4 666874 17,7 111618 3 3768778
Batı Marmara 614562 69,4 91546 10,3 179608 20,3 0 0,0 885716
Ege 3806270 67,4 106158 1,9 1387360 24,6 344630 6,1 5644392
Doğu Marmara 1558102 75,2 112814 5,4 363480 17,5 37362 1,8 2071758
Batı Anadolu 1529008 74,4 92664 4,5 370006 18 62686 3,1 2054390
Akdeniz 2372864 73,8 286546 8,9 556478 17,3 0 0,0 3215888
Orta Anadolu 996502 67,1 151944 10,2 311818 21 25402 1,7 1485640
Batı Karadeniz 1351662 81,6 90974 5,5 213564 12,9 0 0,0 1656200
Doğu Karadeniz 144170 64,5 34866 15,6 27846 12,5 16640 7,4 223548
Yaş
0-4 6037096 81,2 431054 5,8 772018 10,4 194116 2,6 7434258
5-14 1368978 64,6 154024 7,3 542308 25,6 53872 2,5 2119156
15-44 6692894 71,1 394108 4,2 2141776 22,8 184548 2 9413300
45-59 2949648 69,8 222846 5,3 849342 20,1 206804 4,9 4228640
60-69 1338246 76 75530 4,3 290966 16,5 55796 3,2 1760564
70-79 1111136 81,2 117832 8,6 96772 7,1 42848 3,1 1368562
80+ 298246 64,9 0 0,0 109174 23,7 52286 11,4 459706
Cevapsız 869596 84 27014 2,6 126464 12,2 11908 1,2 1034982
Cinsiyet
Erkek 8794578 74,1 718900 6,1 2057198 17,3 294580 2,5 11865256
Kadın 11871262 74,4 703482 4,4 2871570 18 507624 3,2 15953938
Eğitim Durumu
Okuma Yazma Bilmiyor 2100046 77 95316 3,5 340054 12,5 192374 7,1 2727790
1681498 72,3 78650 3,4 553332 23,8 11908 0,5 2325414
Bitirmedi
Ana Okulu 273884 79,3 23660 6,8 48048 13,9 0 0,0 345592
İlkokul 5138822 75,1 409448 6 1102114 16,1 188292 2,8 6838702
Ortaokul 2005458 73,8 164424 6 461942 17 86996 3,2 2718820
Lise 1917578 66 49556 1,7 810758 27,9 128466 4,4 2906384
Ön Lisans 379158 68,7 28626 5,2 144196 26,1 0 0,0 551980
Mezuniyet Sonrası
53326 54,4 0 0,0 44694 45,6 0 0,0 98020
(Lisansüstü)
Medeni Durum
Hiç Evlenmemiş 2193100 72,1 145470 4,8 671788 22,1 31200 1 3041558
Halen Evli 10004514 73,4 572572 4,2 2528604 18,6 523016 3,8 13628680
Boşanmış 165438 46,4 56238 15,8 134810 37,8 0 0,0 356486
Eşi Ölmüş 811746 65,7 95082 7,7 328250 26,6 0 0,0 1235078
Ayrı Yaşıyor 6396 29,1 0 0,0 15600 70,9 0 0,0 21996
Çalışma Durumu
Tam Gün Çalışan 2552680 67,9 162526 4,3 989456 26,3 56602 1,5 3761264
Ev Hanımı 6153992 74,8 318682 3,9 1520948 18,5 237614 2,9 8231236
175
Öğrenci 1395030 76,3 87308 4,8 346450 18,9 0 0,0 1828814
Emekli 2337452 65 232622 6,5 912834 25,4 115154 3,2 3598088
İşsiz 1245816 74,5 98072 5,9 183118 11 144820 8,7 1671852
Çocuk 115544 100 0 0 0 0 0 0,0 115544
Sağlık Sigortası yok 2025790 73,2 137852 5 455520 16,5 146952 5,3 2766114
SGK 18587244 74,5 1284530 5,2 4445298 17,8 623714 2,5 24940812
Özel Sigorta 52806 47 0 0,0 27950 24,9 31512 28,1 112268
Yurtdışı Sigorta 0 0,0 0 0,0 0 0,0 0 0,0 0,0
SGK ve Özel Sigorta 0 0,0 0 0,0 0 0,0 0 0,0 0,0
Bilmiyor 541710 100 0 0,0 0 0,0 0 0,0 541710
Çok kötü 652964 72,5 73242 8,1 86788 9,6 87308 9,7 900302
Kötü 1750606 63,7 141492 5,1 647842 23,6 210132 7,6 2750098
Orta 3959540 76 257582 4,9 922142 17,7 69940 1,3 5209178
İyi 4742270 70,4 347646 5,2 1488188 22,1 161408 2,4 6739538
Çok iyi 1931800 76 49400 1,9 534040 21 25402 1 2540668
içinde hastalık dışı nedenle sağlık hizmeti kullanımının hizmet sunuculara göre dağılımı
görülmektedir. Sağlık Bakanlığı hastanelerini kullanımının yerleşim yeri açısından
incelendiğinde kır yerleşim yerlerinde bölge açısından Kuzeydoğu Anadolu bölgesinde
yaşayanlarda, yaş grupları açısından 70-79 yaş grubu ile 0-4 yaş grubunda bulunanlarda,
eğitim durumu açısından anaokulu mezunu olanlarda, medeni durum açısından halen evli
olanlar, sağlık güvencesi açısından Sosyal Güvenlik Kurumu sigortası olanlar ve algılanan
sağlık statüsünü "bilmiyor" olarak belirtenlerde en yüksektir.
Son iki hafta içerisinde üniversite hastaneleri kullanımının yerleşim yeri açısından kent
yerleşim yerlerinde ve bölge açısından Doğu Karadeniz bölgesinde yaşayan, yaş grupları
açısından 70-79 yaş grubunda bulunanlar, erkekler, eğitim durumu açısından üniversite
(lisans) mezunları, medeni durum açısından boşanmış olanlar, çalışma durumu açısından
emekli olanlar, sağlık güvencesi bakımından Sosyal Güvenlik Kurumu sigortası olanlar,
algılanan sağlık statüsünü "çok kötü" olarak belirtenlerde en yüksek olduğu görülmektedir.
Son iki hafta içerisinde özel hastane kullanımının yerleşim yeri açısından kent yerleşim
yerlerinde ve bölge açısından Ege bölgesinde yaşayanlar, kadınlar, eğitim durumu açısından
mezuniyet sonrası (lisansüstü) olarak belirtenler, medeni durum açısından ayrı yaşayanlar,
çalışma durumu açısından tam gün çalışanlar, özel sağlık sigortası olanlar, algılanan sağlık
statüsünü "kötü" olarak belirtenlerden oluştukları görülmektedir.
176
Son iki hafta içerisinde Türk Silahlı Kuvvetleri hastaneleri, dernek ve vakıflara bağlı
hastaneler, yurtdışı özel hastanelerin de aralarında bulunduğu diğer hastane kullanımının
yerleşim yeri açısından kır yerleşim yerlerinde, bölge açısından Ortadoğu Anadolu bölgesinde
yaşayanlarda, yaş grupları açısından 80 yaş üzeri grupta bulunanlarda, kadınlarda, okuma
yazma bilmeyenlerde, medeni durumunu halen evli olarak belirtenlerde, çalışma durumu
açısından işsizlerde, sağlık sigortası bakımından özel sağlık sigortası olanlar, algılanan sağlık
statüsünü "kötü" olarak belirtenlerde en yüksek olduğu görülmektedir.
177
Tablo 55. Sosyo-Demografik Özellikler Ve Algılanan Sağlık Statüsüne Göre Son İki
Hafta İçinde Hastalık Dışı Nedenle Sağlık Hizmeti Kullanımı Sırasında Kullanılan
Hizmetlerin Dağılımı (%)
Diğer Mal ve
İlaç Laboratuvar Görüntüleme Tıbbi Cihaz Tıbbi Malzeme Toplam
Hizmetler*
N % N % N % N % N % N %
Kır-Kent
Kır 3202784 62,2 1419366 27,6 935064 18,2 254410 4,9 730262 14,2 116506 2,3 5149222
Kent 14108536 62,2 7590102 33,5 5712356 25,2 1106196 4,9 2827396 12,5 405756 1,8 22669998
Bölge
İstanbul 1952652 51,8 1285102 34,1 1055964 28 333814 8,9 334932 8,9 0 0,0 3768778
Batı Marmara 688168 77,7 292370 33 298298 33,7 85774 9,7 137228 15,5 29276 3,3 885716
Ege 3698812 65,5 2197884 38,9 1515566 26,9 82992 1,5 983866 17,4 180206 3,2 5644392
Doğu Marmara 1365286 65,9 537082 25,9 914004 44,1 75088 3,6 222274 10,7 0 0,0 2071758
Batı Anadolu 1084668 52,8 865904 42,1 538772 26,2 93288 4,5 98410 4,8 56368 2,7 2054390
Akdeniz 1771224 55,1 953264 29,6 555646 17,3 139776 4,3 472550 14,7 81016 2,5 3215888
Orta Anadolu 863460 58,1 270010 18,2 136084 9,2 25168 1,7 180284 12,1 41834 2,8 1485640
Batı Karadeniz 951340 57,4 425074 25,7 405496 24,5 180908 10,9 150488 9,1 62556 3,8 1656200
Doğu Karadeniz 168792 75,5 73606 32,9 30160 13,5 14404 6,4 41080 18,4 0 0,0 223548
Kuzeydoğu Anadolu 835484 82,3 251316 24,8 193024 19 35958 3,5 265954 26,2 0 0,0 1014780
Ortadoğu Anadolu 916058 58,7 487370 31,3 250718 16,1 118456 7,6 268736 17,2 20176 1,3 1559298
Güneydoğu Anadolu 3252600 76,7 1476150 34,8 753714 17,8 174980 4,1 401830 9,5 50856 1,2 4238806
Yaş
0-4 3740334 50,3 1348672 18,1 581386 7,8 312728 4,2 1149226 15,5 185978 2,5 7434258
5-14 1524406 71,9 803868 37,9 676338 31,9 87386 4,1 343330 16,2 0 0,0 2119156
15-44 6270186 66,6 4347070 46,2 3509454 37,3 437060 4,6 1391182 14,8 246740 2,6 9413300
45-59 2856230 67,5 1502436 35,5 903994 21,4 279396 6,6 265148 6,3 20436 0,5 4228640
60-69 1359436 77,2 595556 33,8 529542 30,1 95862 5,4 199550 11,3 46826 2,7 1760564
70-79 935376 68,3 297518 21,7 257582 18,8 72826 5,3 141492 10,3 0 0,0 1368562
80+ 377728 82,2 42770 9,3 0 0,0 55796 12,1 0 0,0 22282 4,8 459706
Cevapsız 484874 46,8 177242 17,1 189150 18,3 19552 1,9 67730 6,5 0 0,0 1034982
Cinsiyet
Erkek 7726810 65,1 3130504 26,4 2218866 18,7 642382 5,4 1460680 12,3 159666 1,3 11865256
Kadın 9821760 61,6 5984628 37,5 4428554 27,8 718224 4,5 2096978 13,1 362622 2,3 15953938
Eğitim Durumu
Okuma Yazma Bilmiyor 1914094 70,2 951782 34,9 676364 24,8 117962 4,3 270998 9,9 0 0,0 2727790
1624220 69,8 836056 36 730600 31,4 107900 4,6 174980 7,5 0 0,0 2325414
Bitirmedi
Ana Okulu 181740 52,6 97656 28,3 23660 6,8 23660 6,8 49946 14,5 0 0,0 345592
İlkokul 4671108 68,3 2365506 34,6 2127658 31,1 312182 4,6 721682 10,6 146354 2,1 6838702
Ortaokul 1986426 73,1 1126138 41,4 891436 32,8 310570 11,4 431262 15,9 57564 2,1 2718820
Lise 1708798 58,8 1384916 47,7 920036 31,7 121602 4,2 354120 12,2 0 0,0 2906384
Ön Lisans 255398 46,3 175188 31,7 217308 39,4 57798 10,5 57798 10,5 0 0,0 551980
Üniversite (Lisans) 1205386 71,3 756028 44,7 497874 29,5 39390 2,3 282490 16,7 20176 1,2 1689740
Mezuniyet Sonrası
70746 72,2 70746 72,2 0 0,0 0 0,0 53326 54,4 0 0,0 98020
(Lisansüstü)
Medeni Durum
Hiç Evlenmemiş 1748032 57,5 1377272 45,3 1023022 33,6 187070 6,2 363584 12 0 0,0 3041558
178
Halen Evli 9759932 71,6 5178758 38 3926104 28,8 672386 4,9 1498094 11 267202 2 13628680
Boşanmış 133614 37,5 219050 61,4 114764 32,2 56342 15,8 83616 23,5 0 0,0 356486
Eşi Ölmüş 623870 50,5 327522 26,5 357760 29 97240 7,9 133770 10,8 19838 1,6 1235078
Ayrı Yaşıyor 15600 70,9 0 0,0 0 0,0 0 0,0 0 0,0 0 0,0 21996
Çalışma Durumu
Tam Gün Çalışan 2835456 75,4 1418794 37,7 1193712 31,7 53768 1,4 545064 14,5 98826 2,6 3761264
Yarım Gün Çalışan 118508 40,1 34866 11,8 46878 15,9 0 0,0 0 0,0 0 0,0 295360
Ev Hanımı 5443802 66,1 3375554 41 2737696 33,3 86710 1,1 977366 11,9 163644 2 8231236
Öğrenci 1228890 67,2 857792 46,9 608244 33,3 156182 8,5 134368 7,3 0 0,0 1828814
Emekli 2354508 65,4 852488 23,7 647660 18 225342 6,3 360880 10 46826 1,3 3598088
İşsiz 1263392 75,6 888030 53,1 547066 32,7 199212 11,9 166374 10 50674 3 1671852
Çocuk 0 0,0 0 0,0 18798 16,3 0 0,0 0 0,0 0 0,0 115544
Sağlık Sigortası yok 1679028 60,9 1128348 40,9 754988 27,4 205270 7,4 204152 7,4 103038 3,7 2766114
SGK 15778594 63,2 7927322 31,8 5864456 23,5 1127386 4,5 3325530 13,3 419224 1,7 24940812
Özel Sigorta 90974 81 59462 53 27950 24,9 27950 24,9 27950 24,9 0 0,0 112268
SGK ve Özel Sigorta 0 0,0 0 0,0 0 0,0 0 0,0 0 0,0 0 0,0 0,0
Yurtdışı Sigorta 0 0,0 0 0,0 0 0,0 0 0,0 0 0,0 0 0,0 0,0
Bilmiyor 479102 88,4 115934 21,4 63648 11,8 0 0,0 39884 7,4 0 0,0 541710
Çok Kötü 683358 75,9 435994 48,4 224952 25 44330 4,9 120458 13,4 0 0,0 900302
Kötü 1808664 65,8 1216852 44,2 997724 36,3 257296 9,4 261534 9,5 0 0,0 2750098
Orta 3472846 66,7 1732302 33,3 1376336 26,4 151372 2,9 563498 10,8 87152 1,7 5209178
İyi 4926142 73,1 2569892 38,1 1995136 29,6 428012 6,4 789490 11,7 228722 3,4 6739538
Çok İyi 1314040 51,7 1083862 42,7 840294 33,1 132002 5,2 328354 12,9 20436 0,8 2540668
*Diğer Mal ve Hizmetler: Muayene, Ameliyat, Yanık Tedavisi vb.
içinde hastalık dışı nedenle sağlık hizmeti kullanımı sırasında kullanılan hizmetlerin (ilaç,
laboratuvar, görüntüleme, tıbbi cihaz, tıbbi malzeme, diğer mal ve hizmetler) dağılımı
görülmektedir. Sağlık hizmetleri kullanımı ilaç kullanımı açısından incelendiğinde yerleşim
yeri açısından incelendiğinde kır ve kent yerleşim yerlerinde yaşayanlar içerisinde ilaç
kullanımının benzer olduğu, bölge açısından incelendiğinde Kuzeydoğu Anadolu bölgesinde
yaşayanlarda, yaş grupları açısından incelendiğinde 80 yaş üzeri grupta bulunanlarda,
erkeklerde, eğitim durumu açısından ortaokul mezunu olanlar, medeni durum açısından halen
evli olanlar, çalışma durumu açısından işsizler, sağlık sigortası bakımından özel sağlık
sigortası olanlar, algılanan sağlık statüsü açısından "bilmiyor" yanıtını verenlerin en yüksek
Sağlık hizmetlerinin kullanımı laboratuvar hizmetleri kullanımı açısından ele alındığında

yerleşim yeri açısından kent yerleşim yerlerinde bölge açısından Batı Anadolu bölgesinde
yaşayanlarda, yaş grupları açısından 15-44 yaş grubunda bulunanlar, kadınlar, eğitim durumu
179
açısından mezuniyet sonrası (lisansüstü) eğitim durumuna sahip olanlar, medeni durumunu
boşanmış olarak belirtenler, çalışma durumu açısından işsizler, sigorta durumu açısından özel
sağlık sigortalılar ve algılanan sağlık statüsünü "çok kötü" olarak belirtenlerde en yüksek
olduğu görülmektedir. Görüntüleme hizmetleri kullanımı açısından ele alındığında yerleşim
yeri açısından kent yerleşim yerlerinde yaşayanlar, bölge açısından Doğu Marmara bölgesinde
yaşayanlar, yaş grupları açısında yaş grupları açısından 15-44 yaş grubunda bulunanlar,
kadınlar, herhangi bir sağlık sigortası olmayanlar, algılanan sağlık statüsünü "kötü" olarak
belirtenlerde en yüksek olduğu görülmektedir.
Tıbbi cihaz kullanımı açısından incelendiğinde yerleşim yeri açısından kır ve kent yerleşim
yerlerinde yaşayanların benzer oldukları, bölge açısından Batı Karadeniz bölgesinde
yaşayanlar, yaş grupları açısından 80 yaş üzerinde bulunanlar, erkekler, eğitim durumu
açısından ortaokul mezunu olanlar, medeni durum açısından boşanmış olanlar, çalışma
durumu işsiz olanlar, sağlık sigortasını özel sağlık sigortası olarak belirtenler ve algılanan
sağlık statüsünü "kötü" olarak belirtenlerde en yüksek olduğu görülmektedir.
Diğer mal ve hizmetler kullanım açısından incelendiğinde kır yerleşim yerlerinde ve Batı
Karadeniz bölgesinde yaşayanlarda, 80 yaş üzerindekilerde, kadınlarda, ilkokul ve ortaokul
mezunu olanlarda, evlilerde, tam gün çalışanlarda, sağlık sigortası olmayanlarda ve sağlık
statüsü "iyi" olanlarda en yüksek olduğu görülmektedir.
4.2.3.1. Hastalık Dışı Nedenle Kullanılan Sağlık Hizmetleri İçin Cepten Yapılan
Harcamalar
Son iki hafta içinde hastalık dışı nedenle sağlık hizmeti kullanımına yönelik olarak yapılan
harcamalar hesaplanırken aile planlaması, doğum öncesi ve sonrası bakım, bağışıklama,
sağlama çocuk izlemi ve erken tanı hizmetleri için yapılan harcamalar dikkate alınmış, ancak
bu tutardan alınan geri ödeme ve yardımlar çıkarılırken hanehalkından olmayan birinin
hastalık dışı nedenle aldığı sağlık hizmetlerin masraflarını karşılamak üzere yapılan
karşılıksız yardımlar ilave edilmiştir.
Diğer yandan son iki hafta içinde hastalık dışı nedeniyle yapılan harcamalar hesaplanırken
hem başvurulan kurumlardan alınan mal ve hizmetler için yapılan hem de başvurulan
kurumlar dışındaki başka kurumlardan alınan mal ve hizmetler için yapılan ödemeler dikkate
alınmıştır. Ulaşım, konaklama, yemek ve refakatçi için yapılan harcamalar her ne kadar sağlık
180
hizmeti kullanımına bağlı olarak yapılan harcamalar olsalar da bunlar tıbbi olmayan
harcamalar olduğu için ayrı verilmiştir.
Hafta İçinde Hastalık Dışı Nedenle Kullanılan Sağlık Hizmetleri İçin Cepten Yapılan
Ortalama Harcamaların Başvurulan Hizmet Sunucularına Dağılımı (TL/Yıl)
Kır-Kent
Kır 101101 312,4 51,9 2648 1020,6 272,0 44939 559,1 96,5 1546 607,9 0,0
Kent 367597 355,5 61,9 34317 331,5 99,3 182121 1368,7 285,6 18309 1281,4 1135,3
Bölge
İstanbul 49369 468,6 285,3 4271 38,8 39,0 25722 1010,1 451,3 2146 0,0 0,0
Batı Marmara 18126 861,1 671,1 2434 923,1 12,9 10806 1071,0 425,7 549 78,0 0,0
Ege 101548 211,9 42,5 6114 51,8 51,9 45599 1419,2 615,9 12725 1608,1 1616,4
Doğu Marmara 36775 265,7 92,1 4339 26,1 26,0 20296 632,4 358,5 0 0,0 0,0
Batı Anadolu 30784 359,9 156,5 1188 1300,0 0,0 14219 583,9 241,4 1200 0,0 0,0
Akdeniz 41486 350,8 99,3 4913 648,6 239,8 17995 2760,0 1565,7 0 0,0 0,0
Orta Anadolu 22124 357,7 154,6 3870 510,1 217,9 11976 628,9 299,0 0 0,0 0,0
Batı Karadeniz 31023 210,3 58,9 2351 532,2 526,9 15434 322,7 88,1 0 0,0 0,0
Doğu Karadeniz 3846 190,5 100,7 1160 59,4 0,0 2569 100,5 45,6 458 1040,0 0,0
Kuzeydoğu Anadolu 23648 209,6 65,3 1627 213,4 76,5 9700 317,5 128,5 0 0,0 0,0
Ortadoğu Anadolu 31972 376,2 128,1 0 0,0 0,0 12394 3885,1 2366,8 0 0,0 0,0
Güneydoğu Anadolu 77998 441,5 113,4 4698 609,6 563,0 40350 924,9 183,0 2776 1231,4 1595,1
Yaş
0-4 120112 198,8 35,4 8664 212,2 117,2 36210 1606,2 746,6 0 0,0 0,0
5-14 35887 245,7 58,3 4300 142,3 51,3 17610 636,9 169,1 2620 78,0 0,0
15-44 163147 521,0 127,8 10558 691,8 227,7 102471 1655,1 424,2 6120 3743,0 2577,9
45-59 72773 214,2 37,4 7303 527,9 204,9 32630 506,9 108,3 4103 39,4 30,8
60-69 31137 434,5 153,5 2119 41,0 39,7 16380 258,4 74,0 2146 0,0 0,0
70-79 23248 144,7 44,8 2982 55,6 22,6 14558 661,5 357,8 2395 205,5 129,1
80+ 8690 675,0 238,7 0 0,0 0,0 2146 494,0 0,0 2011 78,0 0,0
Cevapsız 13703 453,1 210,1 1039 208,0 0,0 5054 783,1 339,8 458 1040,0 0,0
Cinsiyet
Erkek 201886 303,8 41,6 18940 167,8 68,5 93466 1215,8 335,6 5685 205,6 49,7
Kadın 266812 378,3 77,9 18025 604,8 164,4 133594 1203,4 315,7 14170 1639,5 1447,3
Eğitim Durumu
Okuma Yazma
39286 523,7 117,7 2617 631,5 206,8 25701 665,5 212,6 8147 48,6 15,1
Bilmiyor
Okuryazar Olup Bir
39355 313,6 85,6 1995 145,7 45,9 13137 920,7 224,2 1007 515,9 0,0
Okul Bitirmedi
Ana Okulu 7001 256,0 101,0 910 78,0 0,0 3295 448,2 70,5 0 0,0 0,0
İlkokul 126053 362,1 73,5 12767 522,3 228,2 56735 709,0 167,7 4560 4382,2 3432,4
Ortaokul 51082 490,7 231,2 1962 672,8 362,7 22441 1086,8 496,2 1200 0,0 0,0
Lise 44206 561,0 298,6 1906 188,1 168,7 35961 757,5 356,0 4941 709,0 639,9
Ön Lisans 7224 90,0 25,4 1101 1300,0 0,0 4387 344,0 218,4 0 0,0 0,0
Üniversite (Lisans) 24099 343,1 186,0 5392 100,0 43,1 28599 3238,3 1323,3 0 0,0 0,0
Mezuniyet Sonrası
2051 390,0 0,0 0 0,0 0,0 670 364,0 0,0 0 0,0 0,0
(Lisansüstü)
Medeni Durum
Hiç Evlenmemiş 52002 472,4 252,5 1465 1054,1 0,0 37134 2469,2 1023,9 1200 0,0 0,0
Halen Evli 232418 419,9 75,8 18404 547,9 169,7 123802 846,7 152,0 15106 1601,8 1312,3
Boşanmış 4229 184,0 130,5 1114 0,0 0,0 5262 532,9 132,5 0 0,0 0,0
Eşi Ölmüş 21671 266,6 106,8 3295 0,0 0,0 10641 642,3 447,6 928 0,0 0,0
181
Ayrı Yaşıyor 0 0,0 0 0 0,0 0 600 78,0 ,0 0 0,0 0,0
Çalışma Durumu
Tam Gün Çalışan 66204 346,6 89,7 5221 85,8 0,0 50317 1089,8 239,9 1200 0,0 0,0
Yarım Gün Çalışan 4192 747,7 0,0 0 0,0 0 366 3198,0 0,0 0 0,0 0,0
Ev Hanımı 136955 419,4 105,4 10131 919,9 114,3 72411 810,1 222,6 7921 2912,6 2514,6
Öğrenci 36612 550,2 355,3 277 0,0 0,0 24264 3244,4 548,5 0 0,0 0
Emekli 53531 280,2 54,7 7075 253,3 0,0 27587 526,9 119,8 3936 286,1 0,0
İşsiz 31221 1285,9 198,5 2723 25,3 0,0 14051 460,9 75,4 4177 0,0 0,0
Çocuk 723 0,0 0,0 0 0,0 0 0 0,0 0 0 0,0 0,0
Sağlık Güvencesi
Durumu
Sigorta yok 40026 918,6 428,3 5793 92,0 53,1 19481 1909,9 1347,1 4157 0,0 0,0
SGK 428672 292,7 35,6 31173 434,5 105,8 206504 1147,2 218,4 15697 1554,4 1316,7
Özel sigorta 0 0,0 0 0 0,0 0 1075 260,0 0,0 0 0,0 0,0
SGK ve Özel sigorta 0 0,0 0 0 0,0 0 0 0,0 0 0 0,0 0,0
Yurtdışı Sigorta 0 0,0 0 0 0,0 0 0 0,0 0 0 0,0 0,0
Algılanan sağlık
statüsü
Bilmiyor 18689 164,2 66,5 0 0,0 0 1137 78,0 0,0 0 0,0 0,0
Çok kötü 12736 548,8 231,5 692 0,0 0,0 6463 355,7 77,4 2146 0,0 0,0
Kötü 41604 650,6 320,4 4323 1538,6 104,0 26895 553,7 223,4 8829 405,0 427,5
Orta 83819 334,6 85,5 8538 310,7 241,6 44813 2040,2 669,5 2197 408,2 0,0
İyi 120395 361,1 66,2 9612 241,9 135,4 80764 1031,2 383,0 4062 4855,6 3852,5
Çok iyi 46228 493,2 255,2 1114 0,0 0,0 18504 772,8 313,3 0 0,0 0,0
Genel Toplam 468698 346,2 50,0 36965 380,9 91,2 227060 1208,5 229,8 19854 1229,0 1044,3
Tablo 56 son iki hafta içinde hastalık dışı nedenle kullanılan sağlık hizmetleri için cepten
yapılan harcamaların başvurulan hizmet sunuculara göre ortalamalarını göstermektedir. Buna
göre TSK'ya bağlı sağlık kuruluşları (GATA hariç), yurtdışı hastaneler, derneklere ve
vakıflara bağlı sağlık kuruluşlarının aralarında bulunduğu diğer hastanelere başvuranların
ortalama harcamaların en yüksek, Sağlık Bakanlığı'na bağlı kuruluşlara başvuranların
yaptıkları ortalama harcamaların en düşük olduğu görülmektedir. Sağlık Bakanlığına bağlı
sağlık kurum ve kuruluşlarına başvuranların yaptıkları ortalama harcamanın kırsal yerleşim
yerlerinde, Batı Marmara'da yaşayanlarda, 80 yaş ve üzerindekilerde, kadınlarda, lise
mezunlarında, hiç evlenmemiş olanlarda, işsizlerde, herhangi bir sağlık sigortası
olmayanlarda ve sağlık statüsü “çok kötü” olanlarda en yüksek olduğu dikkat çekmektedir.
Üniversitelere bağlı sağlık kurum ve kuruluşlarına başvuranların ortalama harcamaları kırsal

yerleşim yerlerinde ve Batı Marmara'da yaşayanlarda, 15-44 yaş grubundakilerde, kadınlarda,
önlisans mezunlarında, evliler, hiç evlenmemiş olanlarda, Sosyal Güvenlik Kurumu sigortası
olanlarda ve sağlık statüsü “kötü” olanlarda en yüksektir.
Özel sağlık kuruluşlarına başvuranların yaptıkları ortalama harcama kırsal yerleşim yerlerinde
ve Ortadoğu Anadolu bölgesinde yaşayanlarda, 15-44 yaş grubundakilerde, erkeklerde, lisans
182
mezunlarında, hiç evlenmemiş olanlarda, öğrencilerde, herhangi bir sağlık sigortası
olmayanlarda ve sağlık statüsü “orta” olanlarda en yüksektir.
Diğer sağlık kuruluşlarına başvuranların yaptıkları ortalama harcama kentsel yerleşim

yerlerinde ve Ege bölgesinde yaşayanlarda, 15-44 yaş grubundakilerde, kadınlarda, ilkokul
mezunlarında, halen evli olanlarda, ev hanımlarında, Sosyal Güvenlik Kurumu sigortası
olanlarda ve sağlık statüsü “iyi” olanlarda en yüksektir.
183
Tablo 57. Sosyo-Demografik Özellikler ve Algılanan Sağlık Statüsüne Göre Son İki Hafta İçinde Hastalık Dışı Nedenle Kullanılan
Sağlık Hizmetleri İçin Cepten Yapılan Ortalama Harcamaların Kullanılan Hizmet Türlerine Dağılımı (TL/Yıl)
İlaç Laboratuvar Görüntüleme Tıbbi Cihaz Tıbbi Malzeme Diğer Mal ve Hizmetler*
Kır-Kent
Kır 100616 419,6 53,9 48695 156,1 57,4 30797 149,5 59,0 9508 383,1 311,2 28087 43,1 21,9 4159 63,7 19,7
Kent 392764 619,5 84,7 224245 317,7 128,2 169149 164,6 62,3 39131 991,2 767,2 86397 48,3 31,0 17163 476,4 139,2
Bölge
İstanbul 47244 850,6 292,1 32185 76,1 70,3 23571 117,2 118,9 12839 258,6 225,7 12882 43,7 43,6 0 0,0 0
Batı Marmara 20176 837,2 330,2 10096 0,0 0,0 10324 396,9 277,2 3299 677,1 872,8 5278 52,4 56,4 1126 0,0 0,0
Ege 103678 417,8 79,9 62620 799,4 458,5 46411 36 26,5 3192 0,0 0,0 31849 32,1 21,9 6931 489,7 334,9
Doğu Marmara 36890 283,9 64,6 15689 14,8 14,8 27313 439,9 266,2 2888 0,0 0,0 4296 0,0 0,0 0 0,0 0
Batı Anadolu 33009 488 144,6 24953 85,3 45,1 18322 59,3 39,2 2388 0,0 0,0 2586 0,0 0,0 1845 868,0 0,0
Akdeniz 45042 1167,4 609,3 24906 165,4 86,0 12927 479,1 463,2 5376 789,1 559,7 9679 28,2 28,2 3116 0,0 0,0
Orta Anadolu 26437 429,1 96,8 10385 281 205,5 4315 148,7 1,7 968 0,0 0,0 5957 422,3 431,2 1609 0,0 0,0
Batı Karadeniz 30352 291,9 65,7 16349 26,1 19,1 15596 27,7 19,3 5512 127,6 73,7 5788 0,0 0,0 3963 316,4 142,6
Doğu Karadeniz 4568 171,8 66,9 2671 46,8 45,5 1160 0,0 0,0 277 390 0,0 1580 177,1 91,1 0 0,0 0
Kuzeydoğu Anadolu 20632 406,3 113,3 8492 0,0 0,0 5282 0,0 0,0 1383 0,0 0,0 9559 0,0 0,0 0 0,0 0
Ortadoğu Anadolu 31994 672 169,8 17005 329,5 137,0 8606 132,8 108,4 3788 7857,2 7817,5 9575 16,3 20,2 776 1300,0 0,0
Yaş
0-4 110617 637,7 249,9 41495 193,1 79,6 21478 24,6 24,6 12028 131,7 115,7 40624 14,2 10,1 6830 85,2 27,7
5-14 44304 392,3 48,7 26268 120,5 82,7 16469 12,1 12,3 3084 35,1 19,5 13205 0,0 0,0 0 0,0 0
15-44 172857 747 105,4 118247 529 233,7 96794 302,9 107,1 14842 2350 1947,2 36172 97 69,8 10292 702,6 199,3
45-59 81312 369 59,3 50146 53,9 23,9 30709 18,2 13,8 9299 282,4 255,1 8761 9 9,0 1541 78,0 ,0
60-69 32480 480,6 141,4 16878 27,4 20,5 18242 25,4 26,1 3687 0 0,0 7675 68,1 56,6 1801 220,2 126,9
70-79 30256 339,7 159,3 11443 0,0 0,0 8978 26,7 27,8 2801 954,6 788,4 5442 84,8 77,1 0 0,0 0
80+ 9993 641,8 239,2 1645 0,0 0,0 0 0,0 0 2146 260 0,0 0 0,0 0 857 130,0 0,0
Cevapsız 11561 537 140,6 6817 286,9 223,7 7275 156,9 162,9 752 0 0,0 2605 91,5 106,6 0 0,0 0
Cinsiyet
Erkek 226097 595,5 130,9 93444 205,6 74,4 74186 228,3 111,9 23260 145 80,0 46575 50,7 20,6 6896 63,4 28,2
Kadın 267283 564,6 64,4 179496 332,2 157,5 125759 123,4 54,4 25379 1539 1172,9 67910 44,5 37,3 14426 554,9 147,8
Eğitim Durumu
Okuma Yazma Bilmiyor 52153 606,7 115,6 29234 162,8 73,7 23276 42,2 31,3 4537 268,7 225,1 10423 54,1 48,8 0 0,0 0
41032 440,9 72,9 22210 154,8 92,7 16143 12,4 12,3 4150 732,2 525,3 6730 35,4 35,5 0 0,0 0
Bitirmedi
Ana Okulu 6053 473,7 113,6 3756 0,0 0,0 910 0,0 0,0 910 520 0,0 1921 0,0 0,0 0 0,0 0
İlkokul 130855 434,9 54,1 70382 262,2 148,0 69044 211,4 114,7 11315 397,8 248,1 26320 129,4 94,8 5629 771,0 216,8
184
Ortaokul 51343 653,2 164,2 32384 60,4 56,8 22961 321,6 253,3 8945 45 32,7 6891 0,0 0,0 3016 295,8 171,2
Lise 48300 797,1 212,6 38947 175,3 131,6 24076 274,8 153,0 4677 590,7 383,6 10803 0,0 0,0 0 0,0 0
Ön Lisans 8837 315,8 135,4 6738 118,7 110,1 6212 0,0 0,0 2223 0,0 0,0 2223 0,0 0,0 0 0,0 0
Üniversite (Lisans) 36222 827,9 311,1 24978 1417,5 1011,7 16572 129,2 69,3 1515 19576 13788,4 6043 86,5 70,4 5846 449,4 47,9
Mezuniyet Sonrası (Lisansüstü) 2721 383,6 6,8 2721 0,0 0,0 0 0,0 0 0 0,0 0 2051 0,0 0,0 0 0,0 0
Medeni Durum
Hiç Evlenmemiş 53968 678 187,9 43397 787 584,1 30361 459,7 264,7 6918 4703,5 4128,9 10407 54,1 45,0 0 0,0 0
Halen Evli 259060 570,7 64,8 148350 215,2 79,1 114944 154,5 58,9 23214 357,9 174,3 42424 92,7 20,1 11833 621,3 205,2
Boşanmış 4743 410,6 199,0 8343 163,3 102,9 4414 0,0 0,0 2167 0,0 0,0 3216 84,8 71,2 0 0,0 0
Eşi Ölmüş 19921 574,1 248,6 10472 22 22,7 13760 0,0 0,0 2972 0,0 0,0 5145 8,1 9,0 2658 191,1 101,1
Ayrı Yaşıyor 600 78 ,0 0 0,0 0 0 0,0 0 0 0,0 0 0 0,0 0 0 0,0 0
Çalışma Durumu
Tam Gün Çalışan 84945 545,2 78,6 44641 256,1 97,5 38546 406 211,2 2068 0,0 0,0 13006 0,0 0,0 4555 590,2 3,5
Yarım Gün Çalışan 3121 1013,4 0,0 1341 0,0 0,0 1803 633,2 0,0 0 0,0 0 0 0,0 0 0 0,0 0
Ev Hanımı 139947 619,2 103,3 93184 215,9 116,3 71724 148,5 84,6 16379 375,8 161,5 27538 106,9 11,0 7096 672,8 341,8
Öğrenci 37138 745,6 195,0 29000 1113,9 729,6 18632 340,1 152,3 5730 5678,7 0,0 4407 0,0 0,0 0 0,0 0
Emekli 65920 423,3 109,6 27870 37 28,7 22785 30,9 10,9 8667 64,4 64,2 13880 88,1 39,8 1801 220,2 0,0
İşsiz 30061 1055,1 286,9 23750 125,6 89,1 17492 168,9 159,0 6215 793 41,4 6399 88,1 ,8 1949 607,1 0,0
Çocuk 0 0,0 0 0 0,0 0 723 0,0 0,0 0 0,0 0 0 0,0 0 0 0,0 0
Sigorta yok 42666 1347,8 654,8 30258 108,4 66,5 24226 134,2 113,7 6448 474,1 354,7 7183 78,5 66,6 3963 80,0 46,8
SGK 449638 506,6 43,6 241606 312,8 119,0 174644 167,2 59,0 41116 957,6 729,8 106227 45,4 25,3 17358 468,1 124,8
Özel sigorta 1075 260 0,0 1075 0,0 0,0 1075 0,0 0,0 1075 0,0 0,0 1075 0,0 0,0 0 0,0 0
SGK+Özel sigorta 0 0,0 0 0 0,0 0 0 0,0 0 0 0,0 0 0 0,0 0 0 0,0 0
Yurtdışı Sigorta 0 0,0 0 0 0,0 0 0 0,0 0 0 0,0 0 0 0,0 0 0 0,0 0
Bilmiyor 15144 203,2 75,0 4459 0,0 0,0 2448 0,0 0,0 0 0,0 0 1534 51,3 43,9 0 0,0 0
Çok kötü 13437 649,3 195,5 9979 0,0 0,0 8652 0,0 0,0 1013 0,0 0,0 4633 121,6 71,2 0 0,0 0
Kötü 45464 769 203,5 36692 23,7 12,3 30582 141,3 91,9 9896 859,8 345,4 10059 0,0 0,0 802 780,0 0,0
Orta 88589 731,3 162,8 50362 797,7 513,0 37069 235,2 162,5 5067 168,2 63,1 12820 104,3 54,5 3810 679,3 31,9
İyi 146560 450,6 51,8 80628 259 130,9 65066 254,7 128,4 14985 2101 1996,1 24509 115,5 20,1 8339 542,7 285,5
Çok iyi 41319 558,8 144,2 30452 188,9 133,3 21672 97,2 48,8 4308 0,0 0,0 8567 0,0 0,0 1541 78,0 ,0
Genel Toplam 493380 578,8 68,4 272940 288,9 105,7 199945 162,3 53,5 48639 872,3 621,1 114485 47,0 24,0 21321 395,9 114,4
185
Tablo 57 son iki hafta içinde hastalık dışı nedenle kullanılan sağlık hizmetleri için yapılan
cepten harcamanın kullanılan hizmetlere göre dağılımını göstermektedir. Buna göre tıbbi
cihaz için yapılan ortalama harcamanın en yüksek, tıbbi malzeme için yapılan ortalama
harcamanın en düşük olduğu görülmektedir. Hastalık dışı nedenle kullanılan hizmetler için
cepten yapılan harcamalar yerleşim yerleri açısından incelendiğinde kentsel yerleşim
yerlerinde yaşayanların kırsal yerleşim yerlerinde yaşayanlardan daha fazla harcama
yaptıkları görülmektedir. SGK'lılar ve özel sağlık sigortasına sahip olanlar ile yurtdışından
sigortalılar hastalık dışı nedenle kullanılan hizmet için harcama yapmamışlardır.
İlaç harcaması; bölgesel açıdan Akdeniz’de, 15-44 yaş grubunda, erkeklerde, lisans
mezunlarında, hiç evlenmemiş olanlarda, işsizlerde, sigortası olmayanlarda ve sağlık statüsü
“kötü” olanlarda en yüksektir.
Hastalık dışı nedenle kullanılan laboratuvar hizmeti harcaması kentsel yerleşim yerlerinde,
bölgesel açıdan Ege'de, 15-44 yaş grubunda bulunanlarda, kadınlarda, lisans mezunlarında,
SGK’lılarda, hiç evlenmemişlerde, öğrencilerde ve sağlık statüsü “orta” olanlarda en
yüksektir. Görüntüleme hizmeti harcaması Akdeniz bölgesinde, 15-44 yaş grubunda
olanlarda, erkeklerde, ortaokul mezunlarında, Sosyal Güvenlik Kurumu sigortası olanlarda,
hiç evlenmemiş olanlarda ve sağlık statüsü “iyi” olanlarda en yüksektir.
Hastalık dışı nedenle kullanılan tıbbi cihaz harcaması incelendiğinde kentsel yerleşim
yerlerinde ve Ortadoğu Anadolu bölgesinde, 15-44 yaş grubunda olanlarda, kadınlarda, lisans
mezunlarında, SGK’lılarda, hiç evlenmemişlerde, öğrencilerde ve sağlık statüsü “iyi”
olanlarda en yüksek olduğu görülmektedir. Tıbbi malzeme harcamasının ise kentsel yerleşim
yerlerinde ve Orta Anadolu'da yaşayanlarda, 15-44 yaş grubundakilerde, erkeklerde, ilkokul
mezunlarında, herhangi bir sağlık sigortası olmayanlarda, ev hanımlarında, evli olanlarda ve
sağlık statüsü açısından “çok kötü” olanlarda en yüksek olduğu görülmektedir. Hastalık dışı
nedenle kullanılan diğer mal ve hizmetler harcaması incelendiğinde kentsel yerleşim
yerlerinde ve Ortadoğu Anadolu'da yaşayanlarda, 15-44 yaş grubunda bulunanlarda,
kadınlarda, ilkokul mezunlarında, halen evli olanlarda, ev hanımlarında, Sosyal Güvenlik
Kurumu sigortası olanlarda, evlilerde ve sağlık statüsü “kötü”olanlarda en yüksek olduğu
görülmektedir.
186
Hafta İçinde Hastalık Dışı Nedenle Kullanılan Sağlık Hizmetleri İçin Cepten Yapılan
Ortalama Formal ve İnformal Harcamaların Dağılımı (TL/Yıl)
Formal İnformal
Ayni & Nakdi Hediye
Kır-Kent
Kır 120096 391,1 54,8 34345 366,2 63,9 0 0,0 0
Kent 496144 650,2 110,7 132311 529,4 88,9 2485 372,5 220,9
Bölge
İstanbul 66455 563,6 266,7 21476 550,7 248,6 0 0,0 0
Batı Marmara 24806 541,2 190,1 6315 1595,1 1049,5 0 0,0 0
Ege 134571 644,4 219,9 29484 432,5 221,6 0 0,0 0
Doğu Marmara 50295 395 166,7 12522 227,8 84,5 0 0,0 0
Batı Anadolu 44839 463,2 131,1 4952 31,2 31,3 0 0,0 0
Akdeniz 54380 1049,9 510,3 12092 853 437,2 0 0,0 0
Orta Anadolu 33038 448,4 123,6 7971 327,2 148,2 0 0,0 0
Batı Karadeniz 37433 226,6 57,1 13449 186,5 47,2 1557 439,6 350,7
Doğu Karadeniz 5373 149,2 67,7 2660 186,7 36,3 0 0,0 0
Kuzeydoğu Anadolu 25490 208,7 60,9 10998 278,5 112,0 0 0,0 0
Ortadoğu
38888 1425,9 784,7 8307 448,3 139,1 0 0,0 0
Anadolu
Güneydoğu Anadolu 100672 490,4 266,7 36429 610,6 75,7 928 260 0
Yaş
0-4 135859 475,4 201,7 33205 512 160,7 928 260 0,0
5-14 54591 298,7 53,6 10399 436,9 104,9 0 0,0 0
15-44 225671 987,1 205,0 68364 632,4 137,2 802 780 0,0
45-59 101818 281,8 54,9 18172 403,5 94,3 755 78 0,0
60-69 40892 342,9 119,4 14353 239,1 67,9 0 0,0 0
70-79 30260 312,7 161,0 13110 319,6 193,6 0 0,0 0
80+ 10700 562,8 216,7 2146 494 0,0 0 0,0 0
Cevapsız 16448 469 149,2 6906 264,9 99,0 0 0,0 0
Cinsiyet
Erkek 264274 556,6 124,5 64006 461,8 90,8 1683 178,4 45,0
Kadın 351966 632,1 127,6 102650 516,9 98,7 802 780 0,0
Eğitim Durumu
Okuma Yazma Bilmiyor 57808 571 124,1 20524 299,8 68,7 0 0,0 0
Okuryazar Olup Bir Okul Bitirmedi 49520 387,4 84,1 7990 728,7 333,8 0 0,0 0
Ana Okulu 9759 240,2 78,2 2908 342,7 79,6 0 0,0 0
İlkokul 168526 447,8 76,4 49205 543,6 138,4 0 0,0 0
Ortaokul 62806 438,2 121,6 17864 897,1 383,5 802 780 0,0
Lise 65245 745,5 278,8 22084 274,8 105,4 0 0,0 0
Ön Lisans 11725 276,9 121,4 2012 170,8 74,3 0 0,0 0
Üniversite (Lisans) 45417 2123,5 876,0 10270 375,1 88,7 755 78 0,0
187
Mezuniyet Sonrası (Lisansüstü) 2051 390 0,0 670 364 0,0 0 0,0 0
Medeni Durum
Hiç Evlenmemiş 72738 1556,3 572,6 20840 220,7 62,3 0 0,0 0,0
Halen Evli 312792 514,5 64,5 93848 591,3 104,8 1557 439,6 350,7
Boşanmış 9201 319,6 125,9 1404 457,1 147,3 0 0,0 0,0
Eşi Ölmüş 30676 363,7 168,9 8842 119,7 60,6 0 0,0 0,0
Ayrı Yaşıyor 600 78 ,0 0 0,0 0 0 0,0 0,0
Çalışma Durumu
Tam Gün Çalışan 99578 602,3 130,3 29602 542 51,6 755 78 0,0
Yarım Gün Çalışan 4558 944,4 0,0 0 0,0 0 0 0 0,0
Ev Hanımı 183377 518,6 89,5 54409 653,8 192,5 802 780 0,0
Öğrenci 44732 2126,7 778,0 15590 239,6 77,6 0 0,0 0,0
Emekli 74218 367,4 95,4 22586 201,4 62,1 0 0,0 0,0
İşsiz 41937 932,1 342,6 11215 467,1 196,5 0 0,0 0,0
Çocuk 723 0,0 0,0 0 0,0 0 0 0,0 0,0
Sağlık Sigortası Yok 55722 1047,4 533,3 15160 633,9 379,2 0 0,0 0,0
SGK 559443 555,8 83,3 151496 481,9 71,6 2485 372,5 220,9
Özel Sigorta 1075 260 0,0 0 0,0 0,0 0 0,0 0,0
SGK+Özel Sigorta 0 0,0 0,0 0 0,0 0,0 0 0,0 0,0
Yurtdışı Sigorta 0 0,0 0,0 0 0,0 0,0 0 0,0 0,0
Bilmiyor 18689 164,2 66,2 1137 78 0,0 0 0,0 0,0
Çok Kötü 17742 425,7 186,5 5513 314,8 103,8 0 0,0 0,0
Kötü 63639 640,5 229,7 23487 336,4 126,1 802 780 0,0
Orta 108825 914,3 282,8 37099 511 144,8 0 0,0 0,0
İyi 176215 670,1 184,3 44998 539,2 136,0 0 0,0 0,0
Çok İyi 54048 408,5 135,8 13837 645,7 421,3 755 78 0,0
Genel Toplam 616240 599,7 89,7 166656 495,8 72,0 2485 372,5 220,9
içinde hastalık dışı nedenle kullanılan sağlık hizmetleri için cepten yapılan formal ve informal
harcamaların dağılımı görülmektedir. Buna göre formal harcama ortalamasının ayni, nakdi ve
hediye amacıyla yapılan informal harcama ortalamasından daha yüksek olduğu
görülmektedir.
Son iki hafta içinde hastalık dışı nedenle kullanılan sağlık hizmetleri için yapılan formal
harcama ortalamasının kent yerleşim yerlerinde ve Akdeniz bölgesinde yaşayanlarda, 15-44
yaş grubunda bulunanlarda, kadınlarda, lisans mezunlarında, herhangi bir sağlık sigortası
olmayanlarda, hiç evlenmemişlerde, öğrencilerde ve sağlık statüsü "orta" olanlarda en yüksek
188
Son iki hafta içinde hastalık dışı nedenle kullanılan sağlık hizmetleri için cepten yapılan
informal harcamalar ayni&nakdi ve hediye harcaması olarak iki grupta incelendiğinde ayni ve
nakdi informal harcamaların kent yerleşim yerlerinde ve Batı Marmara bölgesinde
yaşayanlarda, 15-44 yaş grubunda bulunanlarda, kadınlarda, ortaokul mezunlarında, sağlık
sigortası olmayanlarda, halen evli olanlarda, ev hanımlarında, sağlık statüsü "çok iyi"
Hafta İçinde Hastalık Dışı Nedenle Sağlık Hizmeti Kullanımına İlişkin Ulaşım, Yemek
ve Konaklama Harcamalarının Dağılımı (TL/Yıl)
Kır-Kent
Kır 186760 134,6 8,6 186757 91 11,6 186324,89 12,5 6,1
Kent 743451 92 5,9 736316 49,3 6,8 740212 3,2 2,1
Bölge
İstanbul 119184 70,2 17,1 117038 16,5 10,9 119142 11,6 11,7
Batı Marmara 31272 59,8 17,8 31272 22,8 12,4 31272 0,0 0,0
Ege 188020 128,3 14,2 188020 63,5 16,3 188020 2,9 2,9
Doğu Marmara 69866 119,8 16,1 69866 15,3 8,0 69866 0,0 0,0
Batı Anadolu 69793 79,2 13,5 69793 49,9 20,5 69793 0,0 0,0
Akdeniz 100764 61,2 13,3 99736 45,8 20,1 99736 1 1,0
Orta Anadolu 49687 91,6 18,0 49687 43,8 17,5 49687 0,0 0,0
Batı Karadeniz 58602 100,6 12,9 58602 100,3 20,7 58602 16,1 10,9
Doğu Karadeniz 8416 44,4 24,3 8598 47,7 37,9 8598 0,0 0,0
Kuzeydoğu Anadolu 32767 101,7 18,2 33200 53,2 19,1 33338 5,7 5,8
Ortadoğu Anadolu 58654 126,1 12,5 58654 90 21,6 58038 8,3 8,3
Yaş
0-4 251599 83,6 9,0 250631 32,1 8,7 248748 0,0 0,0
5-14 71185 102,1 15,0 71001 76,3 18,9 70509 0,0 0,0
15-44 300617 105,8 8,1 296595 78,4 10,9 302435 8,9 5,2
45-59 145729 109,5 12,4 143763 56,3 12,7 143763 4,3 3,3
60-69 59003 140,4 18,3 60032 94,7 25,9 60032 23,3 16,7
70-79 52275 72,4 16,1 52275 35,6 16,3 52275 0,0 0,0
80+ 15944 167 40,9 15944 22,9 17,2 15944 0,0 0,0
Cevapsız 33860 79,8 19,5 32831 17,5 14,2 32831 0,0 0,0
Cinsiyet
Erkek 404718 104,3 6,9 400752 58,3 8,1 399439 3,5 2,6
Kadın 525493 97,6 6,2 522321 57,3 7,7 527098 6,3 3,1
Eğitim Durumu
Okuma Yazma Bilmiyor 92041 120,3 12,9 91929 74 18,5 92839 7,2 5,6
63504 104,2 16,6 63595 56,6 16,5 63595 1,5 1,5
Bitirmedi
Ana Okulu 13292 157,6 31,1 13292 172,7 43,2 13292 0,0 0,0
İlkokul 232628 107,1 9,3 228332 69,5 10,6 232209 6,8 4,5
Ortaokul 91076 98 12,3 91076 66,9 17,4 90400 6 6,0
Lise 99372 83,3 14,5 99372 61,4 19,2 99372 13,9 13,7
Ön Lisans 20243 109,3 34,3 18097 88 48,1 20243 0,0 0,0
189
Mezuniyet Sonrası (Lisans
3770 116,9 41,9 3770 0,0 0,0 3770 115,4 118,3
Üstü)
Medeni Durum
Hiç Evlenmemiş 106935 70,2 12,2 106935 77,2 19,5 106259 13 12,9
Halen Evli 441033 111,5 6,9 435046 69,2 7,8 440886 7,6 3,1
Boşanmış 12965 119,2 41,1 12965 0 0,0 12965 0,0 0,0
Eşi Ölmüş 46341 105,9 19,0 46341 41,9 17,2 46341 0,0 0,0
Ayrı Yaşıyor 846 0,0 0,0 846 0,0 0,0 846 0,0 0,0
Çalışma Durumu
Tam Gün Çalışan 128122 100 12,1 125038 53,9 11,2 125976 10,5 7,8
Ev Hanımı 262953 107,5 8,0 260050 75,2 10,7 264952 5,6 3,0
Öğrenci 65175 66,3 16,0 65175 77,3 27,2 64498 21,4 21,4
Emekli 124030 109,2 11,2 124030 63,7 14,0 124030 4,1 4,1
İşsiz 49653 136,4 13,4 49653 113,3 25,7 49653 27,8 28,0
Çocuk 3813 0,0 0,0 3813 0,0 0,0 3813 0,0 0,0
Sağlık Sigortası yok 82199 88,4 14,9 81171 70 19,2 79487 17,4 17,2
SGK 844906 101,4 5,4 838796 56,7 6,1 843944 3,9 1,6
Özel Sigorta 3106 170 83,2 3106 0,0 0,0 3106 0,0 0,0
SGK+Özel Sigorta 0 0,0 0 0 0,0 0 0 0,0 0
Yurtdışı Sigorta 0 0,0 0 0 0,0 0 0 0,0 0
Bilmiyor 20835 172,5 37,1 20835 50,7 49,5 20835 0,0 0,0
Çok kötü 24870 140,9 29,5 25898 91,7 34,9 25898 34,3 33,4
Kötü 94177 134,5 14,9 94177 96,3 22,0 94177 21,8 15,4
Orta 168760 89,9 9,8 167732 70,6 13,0 167055 3,2 3,2
İyi 235856 103,3 8,5 232016 59,9 10,5 235709 3 2,0
Çok iyi 78919 88,4 15,4 76773 40,4 13,2 78919 6,5 6,5
Genel Toplam 930212 100,5 5,1 923073 57,7 5,8 926537 5,1 2,1
Tablo 59 son iki hafta içinde hastalık dışı nedeniyle sağlık hizmeti kullanımı esnasında
ulaşım, yemek ve konaklama harcamalarının sosyo-demografik özellikler ve algılanan sağlık
statüsüne göre dağılımını göstermektedir. Buna göre ulaşım amacıyla yapılan ortalama
harcamanın konaklama amacıyla yapılan harcamadan 20 kat daha yüksek olduğu dikkat
çekmektedir. Bireyin kendisi ve refakatçisi için yaptığı tıbbi olmayan bu harcamalardan
ulaşım harcamasının ortalaması; kır yerleşim yerlerinde ve Ege bölgesinde yaşayanlarda, 80
yaş üzeri gruptakilerde, erkeklerde, anaokulu mezunlarında, özel sağlık sigortasına sahip
olanlarda, boşanmışlarda, yarım gün çalışanlarda ve algılanan sağlık statüsü “bilmiyor”
olanlarda en yüksektir.
Bireyin kendisi ve refakatçisi için yaptığı yemek harcamalarının ortalaması incelendiğinde

ortalama harcamanın kırsal yerleşim yerlerinde ve Güneydoğu Anadolu bölgesinde
yaşayanlarda, 60-69 yaş grubunda bulunanlarda, erkeklerde, anaokulu mezunlarında, sigortası
olmayanlarda, hiç evlenmemiş olanlarda, işsizlerde ve algılanan sağlık statüsü “kötü”
olanlarda en yüksektir. Konaklama ortalama harcamaları ise kır yerleşim yerlerinde ve Batı
Karadeniz bölgesinde yaşayanlarda, 60-69 yaş grubunda bulunanlarda, kadınlarda, lisansüstü
190
mezunlarında, sigortası olmayanlarda, hiç evlenmemiş olanlarda, işsizlerde ve sağlık
statüsünü “çok kötü” olarak belirtenlerde daha yüksektir.
191
4.3. Hanehalkının Sağlık Harcamaları Hakkındaki Görüşleri
Görüşülen hanelerin sağlık harcamalarının aile bütçesine getirdiği finansal yük ile ilgili
görüşleri incelendiğinde Tablo 60'de görüldüğü üzere ailelerin %26'sı sağlık harcamaları
nedeniyle aile bütçelerinin çok zorlandığını belirtirken, %6,5'i sağlık harcamaları nedeniyle
aile bütçelerinin hiç zorlanmadığını belirtmiştir. Cepten sağlık harcamaları aile bütçemizi çok
zorladı diyenlerin ağırlıklı olarak kırsal alan ve Ortadoğu Anadolu bölgesinde yaşayanlar,
≤800 gelir diliminde olanlar ve 1601+ harcama diliminde olanlar olduğu görülmektedir. Kır
ve kent yerleşim bölgesinde yaşayanların %40’dan fazlası bütçelerinin zorlandığını
belirtmektedir. Gelir dilimi en yüksek olanların %40'dan fazlası bütçesinin zorlandığını
belirtir iken, gelir dilimi en düşük olanlar da bu oran %70,9’dur.
192
Tablo 60. Hanehalkının Sağlık Harcamaları İle İlgili Görüşlerinin Yerleşim Yeri, Gelir
ve Harcama Dilimlerine Göre Dağılımı
Aile Bütçemizi Aile Bütçemizi Aile Bütçemizi Aile Bütçemizi
Kararsızım
Çok Zorladı Biraz Zorladı Zorlamadı Hiç Zorlamadı
N % N % N % N % N %
Kır-Kent
Kır 1465595 27,6 1653603 31,1 401990 7,6 1418236 26,7 378763 7,1
Kent 3700650 25,5 4799656 33,1 983140 6,8 4115370 28,3 919745 6,3
Bölge
İstanbul 1103437 29,3 1135320 30,2 299256 7,9 995257 26,4 231438 6,1
Batı Marmara 261990 25,3 287013 27,7 95052 9,2 319008 30,8 71906 6,9
Ege 621181 20,9 909854 30,6 259772 8,7 854140 28,8 325073 10,9
Doğu Marmara 511605 25,8 587681 29,7 109496 5,5 620186 31,3 153035 7,7
Batı Anadolu 328504 15,9 853289 41,2 71553 3,5 744459 35,9 73237 3,5
Akdeniz 748321 29,9 866848 34,7 153805 6,2 606226 24,2 125160 5
Orta Anadolu 265641 26,1 325576 32 121053 11,9 263786 25,9 42515 4,2
Batı Karadeniz 356280 28,2 418186 33,2 82294 6,5 335951 26,6 68745 5,4
Doğu Karadeniz 52319 7,2 189969 26,3 53501 7,4 312948 43,3 113909 15,8
Kuzeydoğu Anadolu 171423 38,7 164635 37,1 29614 6,7 68092 15,4 9751 2,2
Ortadoğu Anadolu 320162 45,3 200329 28,4 27473 3,9 120385 17 38209 5,4
Güneydoğu Anadolu 425381 31,3 514558 37,8 82262 6 293169 21,5 45530 3,3
Gelir Dilimlerine Göre
≤800 1665423 42,4 1119835 28,5 253758 6,5 745129 19 145424 3,7
801 – 1000 1359091 30,1 1662672 36,8 279124 6,2 1024774 22,7 189613 4,2
1001 – 1511 878763 22,8 1333787 34,7 287575 7,5 1098636 28,6 248966 6,5
1501 – 2080 479974 17,6 940018 34,4 194443 7,1 898532 32,9 216155 7,9
2081 + 461153 12,3 1184497 31,6 260227 6,9 1398123 37,2 449524 12
Harcama Dilimlerine Göre
≤511 935518 24,5 1214211 31,8 378367 9,9 1026659 26,9 262905 6,9
512-800 1028841 25,3 1417147 34,8 299690 7,4 1097735 27 228247 5,6
801-1098 986339 27,6 1209382 33,9 225713 6,3 961395 26,9 186585 5,2
1099-1600 1069005 27,1 1280491 32,5 224795 5,7 1111383 28,2 256319 6,5
1601+ 1054838 28,5 1194958 32,3 178734 4,8 984180 26,6 292534 7,9
Genel Toplam 5166245 26,0 6453259 32,5 1385130 7,0 5533606 27,9 1298508 6,5
193
4.4. Cepten Yapılan Sağlık Harcamaların Haneler Üzerindeki Katastrofik Etkisi
Cepten sağlık harcamasının haneler üzerindeki katastrofik etkisi belirlenirken görüşülen
19.685 haneden 705 hane tüketim harcaması belirtmediği, 608 hane gıda harcaması
belirtmediği ve 94 hane ise sadece gıda harcaması belirttiği için hesaplamalar 18278 hane
üzerinden yapılmış ve bulgular ağırlıklı veri kullanılarak 18.422.482 hane üzerinden
verilmiştir. Buna göre, hanelerin %0,52'sinin katastrofik etkiye maruz kaldığı bulunmuştur.
Tablo 61’de hanehalklarının sosyo-demografik özellikleri, gelir ve harcama dilimlerine göre
katastrofik sağlık harcaması yapan hanelerin sayısı ve yüzdeleri yer almaktadır.
Tablo 61. Hanehalklarının Katastrofik Sağlık Harcamasına Maruz Kalma ve Kalmama

Durumlarının Yerleşim Yeri, Gelir ve Harcama Dilimlerine Göre Dağılımı (%)
Katastrofik Sağlık Katastrofik Sağlık

Harcaması Harcaması
Yapmayan Haneler Yapan Haneler
N % N %
Kır-Kent
Kır 4922930 92,50 15175 0,30
Kent 13403467 92,30 80858 0,60
Bölge
İstanbul 3412423 90,60 25072 0,70
Batı Marmara 942760 91,10 6885 0,70
Ege 2831113 95,30 13762 0,50
Doğu Marmara 1863049 94,00 7215 0,40
Batı Anadolu 1764565 85,20 4839 0,20
Akdeniz 2305913 92,20 9883 0,40
Orta Anadolu 993685 97,50 3336 0,30
Batı Karadeniz 1152223 91,30 5786 0,50
Doğu Karadeniz 667022 92,30 735 0,10
Kuzeydoğu Anadolu 436903 98,30 251 0,10
Ortadoğu Anadolu 668674 94,60 2174 0,30
Güneydoğu Anadolu 1288067 94,60 16096 1,20
≤800 3607554 91,80 30661 0,80
801 – 1000 4277604 94,70 21296 0,50
1001 – 1500 3658809 95,10 11697 0,30
1501 – 2080 2598310 95,10 8710 0,30
2081 + 3623969 96,50 14858 0,40
≤520 3253862 85,10 0 0,00
521-800 3785787 98,30 3029 0,10
801-1100 3758049 98,80 11446 0,30
1101-1610 3795614 99,40 9439 0,20
1611+ 3733083 97,90 72118 1,90
Genel Toplam 18326396 99,48 96032 0,52
Hanehalklarının yerleşim yeri, gelir ve harcama dilimlerine göre katastrofik sağlık

harcamasına maruz kalan hanelerin sayısı incelendiğinde katastrofik sağlık harcaması yapan
194
hanelerin en fazla kentsel yerleşim yerlerinde ve Güneydoğu Anadolu bölgesinde
yaşayanlarda, 800 TL ve altında gelir diliminde bulunanlarda, harcama dilimi 1.611 TL ve
üzerinde olanlardan oluştukları görülmektedir.
Tablo 62. Katastrofik Sağlık Harcamasına Maruz Kalan ve Kalmayan Hanelerin

Yapmış Oldukları Harcamaların Yerleşim Yeri, Gelir ve Harcama Dilimlerine Göre
Dağılımı (TL/Yıl)
Katastrofik Sağlık Harcaması Yapmayan Katastrofik Sağlık Harcaması Yapan

Haneler Cepten Yıllık Harcama Haneler Cepten Yıllık Harcama
N Ort. SH. N Ort. SH.

Kır-Kent
Kır 1816007 904,7 40,2 15175 27615,4 5015,1
Kent 4963666 975,5 31,5 80858 40115,1 6342,3
Bölge
İstanbul 1121780 1158,4 77,2 25072 49860,7 16754,0
Batı Marmara 362438 902,8 89,1 6885 33170,9 8822,1
Ege 1097487 856,3 67,0 13762 47875,1 11053,0
Doğu Marmara 788082 889,3 72,9 7215 52189,4 22845,9
Batı Anadolu 480432 919,4 112,5 4839 27506,1 2953,9
Akdeniz 787549 853,4 64,2 9883 20240,4 2538,6
Orta Anadolu 402425 823,1 69,1 3336 19891,9 1981,9
Batı Karadeniz 440953 710,9 65,9 5786 18543,4 2128,0
Doğu Karadeniz 91534 950,2 167,7 735 41600,0 0,0
Kuzeydoğu Anadolu 219991 1178,4 112,2 251 79600,0 0,0
Ortadoğu Anadolu 305350 1017,1 105,8 2174 31402,4 6151,8
Güneydoğu Anadolu 681652 1177,3 83,7 16096 32507,4 7361,9
≤800 1509327 987,7 50,8 30661 28337,4 5063,3
801 – 1000 1609236 854,2 45,8 21296 42889,7 9114,8
1001 – 1500 1297365 918,9 54,1 11697 29440,7 4106,8
1501 – 2080 858508 1041,7 78,7 8710 32972,0 6238,6
2081 + 1289280 989,6 56,1 14858 55136,8 26862,6
≤520 794651 215,8 11,2 0,0 0,0 0,0
521-800 1270405 364,9 14,4 3029 19177,1 2631,9
801-1100 1454623 626,1 23,2 11446 34642,8 9858,9
1101-1610 1603479 1037,5 39,6 9439 14854,3 1888,6
1611+ 1656515 1977,4 84,7 72118 42539,3 6777,1
Genel toplam 6779673 956,6 25,4 96032 38139,9 5435,8
Tablo 62'de katastrofik sağlık harcaması yapan ve yapmayan hanelerin yapmış oldukları
harcamaların yerleşim yeri, gelir ve harcama dilimlerine göre dağılımı görülmektedir. Buna
göre katastrofik etkiye maruz kalan hanelerin cepten harcama ortalamasının bu etkiye maruz
kalmayan hanelerden 40 kat daha fazla olması durumu dikkat çekmektedir.
195
Yerleşim yeri açısından bir değerlendirme yapıldığında kırsal alanda katastrofik etkiye maruz
kalanların ortalama harcaması katastrofik etkiye maruz kalmayan hanelerden yaklaşık 30 kat
daha fazladır. Kentsel alanda ise katastrofik etkiye maruz kalanların ortalama harcaması
katastrofik etkiye maruz kalmayan hanelerden 41 kat daha fazladır. Benzer değerlendirme
gelir ve harcama dilimleri açısından yapıldığında katastrofik sağlık harcaması yapan
hanelerde cepten yıllık harcama ortalamasının en yüksek gelir diliminde bulunan hanelerde en
düşük grupta bulunanlara göre 2 kat, beşinci harcama diliminde bulunan hanelerin ikinci
harcama diliminde bulunanlara göre 2 kat daha fazla olduğu görülmektedir.
196
Tablo 63. Katastrofik Sağlık Harcamasına Maruz Kalan ve Kalmayan Hanelerin Yatarak, Ayakta ve Koruyucu Sağlık Hizmeti Alımı
Sırasında Yapmış Oldukları Harcamaların Yerleşim Yeri, Gelir ve Harcama Dilimlerine Göre Dağılımı (TL/Yıl)
Katastrofik Sağlık Harcaması Yapmayan Haneler Katastrofik Sağlık Harcaması Yapan Haneler
Yatarak Ayakta Koruyucu Yatarak Ayakta Koruyucu
Kır-Kent N Ort. SH. N Ort. SH. N Ort. SH. N Ort. SH. N Ort. SH. N Ort. SH.
Kır 675974 275,0 30,5 1371676 1009,6 49,0 151409 477,2 62,2 6971 9631,9 3818,0 15175 23072,3 4642,0 460 3900,0 0,0
Kent 1665579 390,8 32,1 3851928 1017,4 35,6 399921 680,5 92,4 39227 11227,2 3638,3 74562 36329,0 6784,1 14344 6585,0 2747,4
Bölge
İstanbul 380546 469,5 69,3 872837 1231,7 93,6 44933 1017,7 399,2 9088 7896,1 3779,2 25072 46935,0 17240,4 2266 702,0 0,0
Batı
132832 369,7 80,7 266968 973,5 98,6 21510 845,6 263,5 5320 5029,5 3322,6 6885 29245,2 7749,3 1030 260,0 0,0
Marmara
Ege 361870 381,0 87,4 829960 851,7 69,5 128180 741,6 221,8 7418 30859,7 9876,5 11939 36008,3 8910,5 1822 0,0 0,0
Doğu
284868 356,5 61,4 615049 936,6 84,3 48599 478,5 180,7 3560 6106,5 4507,7 5780 61388,5 26273,4 0 0,0 0,0
Marmara
Batı
142402 270,2 70,5 356851 1066,2 147,6 45332 501,7 136,6 1842 13718,4 12747,0 4839 22284,6 3886,2 0 0,0 0,0
Anadolu
Akdeniz 269861 342,9 70,7 596658 929,7 76,8 52005 477,7 102,7 4972 2964,1 2034,7 8661 15781,4 3048,9 4911 9898,3 5126,1
Orta
125202 187,4 32,5 329409 882,5 81,4 29238 584,7 155,0 1682 19364,7 2471,2 3336 10129,2 3524,0 0 0,0 0,0
Anadolu
Batı
165709 297,7 77,9 321850 780,9 77,5 44454 287,7 51,4 2217 11895,1 8333,7 4957 16323,4 1407,6 0 0,0 0,0
Karadeniz
Doğu
32575 207,4 70,3 71234 1097,8 205,0 7372 274,4 90,5 735 41600,0 0,0 0 0,0 0,0 0 0,0 0,0
Karadeniz
Kuzeydoğu
86004 414,7 88,7 168487 1283,8 137,6 23459 310,2 92,9 251 300,0 0,0 251 79300,0 0,0 0 0,0 0,0
Anadolu
Ortadoğu
86637 492,7 119,8 249665 968,5 104,4 39427 661,7 177,7 237 136,0 0,0 2174 19529,0 6752,0 661 39000,0 0,0
Anadolu
Güneydoğu
273046 295,8 68,6 544634 1234,7 86,3 66822 737,6 124,0 8875 3238,1 1721,2 15843 29950,3 7313,9 4113 4863,8 1375,8
Anadolu
Gelir
Dilimlerine
Göre
≤800 547479 270,2 32,9 1175476 1092,0 60,2 103103 573,8 100,1 14905 10092,4 3020,5 29579 23796,1 5587,6 3054 4767,0 1213,7
801 – 1000 514022 362,8 58,2 1265616 899,0 50,0 126307 398,4 71,6 11262 16987,7 7328,8 18739 37692,9 10592,4 3650 4312,3 2742,5
197
1001 – 1500 469536 351,6 52,5 986230 985,1 63,2 106786 519,8 125,7 7647 2954,3 1998,2 10475 26891,1 4765,3 4383 9144,6 6421,5
1501 – 2080 264403 420,3 73,6 670644 1056,2 87,2 72587 1030,4 369,1 2686 6923,4 6843,9 8710 30836,9 7119,0 0 0,0 0,0
2081 + 477001 418,1 57,9 951453 1039,4 65,7 121579 720,0 150,9 3813 13070,7 3246,4 13422 57312,7 29358,1 1234 78,0 0,0
Harcama
Dilimlerine
Göre
≤520 283980 56,8 10,2 561465 265,6 13,5 54717 113,5 21,0 0 0,0 0,0 0 0,0 0,0 0 0,0 0,0
521-800 435432 114,9 15,9 937474 414,5 16,9 81093 306,8 56,0 725 10524,0 0,0 3029 16656,8 4736,7 0 0,0 0,0
801-1100 477435 255,2 31,9 1139271 657,0 24,7 130788 309,3 40,3 6074 15216,9 4555,5 11446 25980,8 10055,0 895 7514,0 0,0
1101-1610 547197 394,5 40,4 1269498 1091,0 45,0 120191 522,3 77,6 6793 3397,4 2642,5 8004 13852,6 2315,3 922 6786,0 0,0
1611+ 597509 724,7 77,4 1315895 2000,6 93,5 164540 1276,7 202,7 32605 11789,9 4232,2 67257 38660,0 7165,9 12987 6411,5 3024,4
Genel
2341553 357,4 24,5 5223604 1015,4 29,2 551330 624,6 69,4 46198 10986,5 3151,2 89736 34087,3 5722,5 14804 6501,5 2658,7
Toplam
198
Tablo 63 katastrofik sağlık harcaması yapan ve yapmayan hanelerin yatarak, ayakta ve
koruyucu sağlık hizmeti alımı sırasında yapmış oldukları harcamaların sosyo-demografik
özellikler, gelir ve harcama dilimlerine göre dağılımı vermektedir. Buna göre katastrofik
sağlık harcaması yapan hanelerin en çok ayakta sağlık hizmeti alımı sırasında harcama
yaptıkları görülmektedir. Buna göre katastrofik sağlık harcaması yapan hanelerin ayakta
sağlık hizmeti kullanımı sırasında yapmış oldukları harcamaların yatarak ve koruyucu sağlık
hizmeti kullanımı sırasında yaptıkları harcamalardan yaklaşık 2 kat daha fazla olması durumu
dikkat çekmektedir.
Yatarak sağlık hizmeti alımı sırasında katastrofik harcama yapan haneler yerleşim yeri
açısından incelendiğinde kentte yaşayanların daha yüksek harcama yaptıkları görülmektedir.
Yatarak sağlık hizmeti alımı sırasında bölgesel açıdan Doğu Karadeniz Bölgesi, gelir dilimi
801-1000 TL arasında olanlar ve harcama dilimi açısından 801-1100 TL arasında olanlar en
yüksek harcamayı gerçekleştirmiştir. Ayakta sağlık hizmeti alımı sırasında katastrofik
harcama yapanlar yerleşim yeri açısından incelendiğinde kentte yaşayanların daha yüksek
harcama yaptıkları görülmektedir. Bölgesel açıdan Doğu Marmara’da yaşayanlar, gelir dilimi
açısından 2.081 TL’nin üzerinde olanlar ve harcama dilimi açısından 1.611 TL ve üzerinde
olanlar en yüksek harcamayı gerçekleştirmiştir. Koruyucu sağlık hizmeti alımı sırasında ise
kentte yaşayanlar, bölgesel açıdan Ortadoğu Anadolu’da yaşayanlar, gelir dilimleri açısından
1.001-1.500 TL arasında olanlar ve harcama dilimleri açısından 1.611 TL ve üzerinde olanlar
en yüksek harcamayı gerçekleştirmiştir.
199
Tablo 64. Katastrofik Sağlık Harcamasına Maruz Kalan ve Kalmayan Hanelerin Formal ve Informal Harcamalarının Yerleşim Yeri, Gelir
ve Harcama Dilimleri Göre Dağılımı (TL/Yıl)
Katastrofik Sağlık Harcaması Katastrofik Sağlık Harcaması
Formal İnformal Formal İnformal
Nakdi&Ayni Hediye Toplam Nakdi&Ayni Hediye Toplam
N Ort. SH. N Ort. SH. N Ort. SH. N Ort. SH. N Ort. SH. N Ort. SH. N Ort. SH. N Ort. SH.
Kır-Kent
Kır 1738179 832,2 38,5 326961 220,2 25,7 3574 535,1 51,2 328118 225,3 26,2 14686 15291,7 2208,5 4473 5804,2 2604,2 0 0,0 0,0 4473 5804,2 2604,2
Kent 4696839 880,3 30,1 781762 300,3 31,8 11816 427,0 147,6 790273 303,5 31,5 78207 34145,6 6589,0 28990 3130,6 764,4 3687 1410,1 612,0 28990 3309,9 788,6
Bölge
İstanbul 1029270 1065,3 78,3 169665 327,1 66,0 2288 400,0 0,0 171954 328,0 65,1 25072 47842,9 17135,0 4604 1271,4 404,8 0 0,0 0,0 4604 1271,4 404,8
Batı Marmara 350177 717,3 66,9 40977 555,1 219,9 2560 567,2 491,1 42008 576,1 216,2 6885 21154,1 7648,8 2521 9832,1 3415,6 0 0,0 0,0 2521 9832,1 3415,6
Ege 1053591 751,9 57,8 142373 343,3 112,4 778 6,0 0,0 143151 341,5 111,9 11939 27793,5 10709,7 5596 2558,5 1045,6 1896 2600,0 0,0 5596 3439,5 1459,2
Doğu
757107 802,5 73,5 133720 238,9 50,5 0 0,0 0,0 133720 238,9 50,5 7215 49077,5 23962,9 3560 5703,3 4219,7 0 0,0 0,0 3560 5703,3 4219,7
Marmara
Batı Anadolu 452986 857,7 112,4 55809 128,2 49,7 1222 260,0 0,0 57031 131,1 48,7 4839 22284,6 3884,4 1210 0,0 0,0 0 0,0 0,0 1210 0,0 0,0
Akdeniz 742201 808,1 60,8 123127 232,5 57,8 1243 77,4 31,4 123506 232,6 57,6 9883 15158,4 2143,2 4935 3529,8 1213,8 0 0,0 0,0 4935 3529,8 1213,8
Orta Anadolu 377464 796,8 73,0 69421 255,2 69,3 410 100,0 0,0 69421 255,8 69,3 3336 13614,3 3889,7 809 3000,0 0,0 0 0,0 0,0 809 3000,0 0,0
Batı
405675 616,6 58,6 80591 268,0 81,6 1492 439,7 350,7 82083 271,1 80,2 4957 14505,1 1418,9 635 360,0 0,0 0 0,0 0,0 635 360,0 0,0
Karadeniz
Doğu
87228 874,2 205,6 22027 104,4 39,9 0 0,0 0,0 22027 104,4 39,9 735 49300,0 0,0 735 300,0 0,0 0 0,0 0,0 735 300,0 0,0
Karadeniz
Kuzeydoğu
213998 1032,4 103,9 46215 192,8 32,9 457 40,0 0,0 46215 193,2 32,9 251 79600,0 0,0 0 0,0 0,0 0 0,0 0,0 0 0,0 0,0
Anadolu
Ortadoğu
298091 912,1 97,1 51115 292,3 48,5 1306 1464,9 0,0 51776 325,5 58,9 2174 30675,1 6194,7 0 0,0 0,0 0 0,0 0,0 0 0,0 0,0
Anadolu
Güneydoğu
667229 1087,1 80,5 173682 267,6 39,0 3635 424,8 299,8 175499 273,6 39,3 15608 23455,7 6456,3 8858 3517,7 866,8 1790 150,0 0,0 8858 3548,0 858,8
Anadolu
200
Gelir
Dilimlerine
Göre
≤800 1447059 948,2 52,5 279146 219,9 27,7 4802 385,9 187,1 281669 224,5 27,8 29833 22559,1 5620,5 9583 4438,9 1281,9 0 0,0 0,0 9583 4438,9 1281,9
801 – 1000 1549642 792,7 43,5 255155 176,9 28,6 2303 114,2 5,3 256594 176,9 28,5 18985 34451,7 10363,9 9111 2110,7 661,8 2791 1798,2 544,6 9111 2661,6 960,8
1001 – 1500 1234249 793,6 49,5 202106 294,4 79,7 4733 584,0 115,3 205290 303,3 79,0 11697 28067,4 4415,2 4022 1878,0 912,8 895 200,0 0,0 4022 1922,5 937,4
1501 – 2080 815968 944,4 76,6 129554 375,5 64,1 723 78,0 0,0 130278 373,9 63,7 8710 23971,1 9555,3 2759 4123,5 449,0 0 0,0 0,0 2759 4123,5 449,0
11574, 11574,
2081 + 1177398 852,2 53,6 203360 389,8 75,2 2830 714,4 444,6 205159 396,2 75,0 14858 45636,8 27721,1 2990 3163,6 0 0,0 0,0 2990 3163,6
3 3
Harcama
Dilimlerine
Göre
≤520 762145 204,8 10,9 117451 71,3 15,4 778 6,0 0,0 118229 70,9 15,3 0 0,0 0,0 0 0,0 0,0 0 0,0 0,0 0 0,0 0,0
521-800 1216475 350,9 14,2 222698 103,6 15,7 499 60,0 0,0 222698 103,7 15,7 3029 16835,5 4580,7 725 1248,0 0,0 0 0,0 0,0 725 1248,0 0,0
801-1100 1384387 589,0 21,9 228395 150,3 20,3 2911 144,7 41,9 229118 151,7 20,4 10958 16769,7 8313,1 3220 6417,0 3014,8 895 200,0 0,0 3220 6472,6 3001,8
1101-1610 1536200 953,7 39,9 260699 339,0 46,4 5973 384,5 172,2 266214 340,6 45,5 9439 11910,4 2470,8 5856 4505,7 2667,5 0 0,0 0,0 5856 4505,7 2667,5
1611+ 1535811 1769,6 83,8 279480 546,2 75,7 5231 804,0 164,3 282132 556,0 75,3 69466 36676,8 7083,9 23662 2906,2 654,4 2791 1798,2 544,6 23662 3118,3 705,0
Genel Toplam 6435019 867,3 24,3 1108723 276,7 23,7 15391 452,1 113,7 1118391 280,5 23,6 92893 31164,8 5610,4 33463 3488,0 764,3 3687 1410,1 612,0 33463 3643,3 779,9
201
Tablo 64'de katastrofik sağlık harcamasına maruz kalan ve kalmayan hanelerin formal ve
informal harcamalarının yerleşim yeri, gelir ve harcama dilimleri göre dağılımı
görülmektedir. Katastrofik sağlık harcaması yapan hanelerin informal harcamalarının formal
harcamaların yaklaşık 6 katı olduğu dikkat çekmektedir. Informal harcamaların daha çok
ayni/nakdi şekilde yapıldığı görülmektedir.
Katastrofik formal sağlık harcaması yapan hanelerin kent yerleşim yerlerinde ve Kuzeydoğu
Anadolu bölgesinde yaşayanlarda, 2.081 TL ve üzeri gelir diliminde bulunanlarda, 1.611 TL
ve üzeri harcama diliminde bulunanlarda en yüksek olduğu görülmektedir. Katastrofik sağlık
harcaması yapan hanelerin ayni ve nakdi informal harcamalarının kır yerleşim yerlerinde ve
Batı Marmara'da yaşayanlarda, gelir dilimi 2.081 TL üzeri ve harcama dilimi 1101-1610 TL
202
Tablo 65. Katastrofik Sağlık Harcamasına Maruz Kalan ve Kalmayan Hanelerin Başvurulan Hizmet Sunuculara Yaptıkları
Harcamaların Yerleşim Yeri, Gelir ve Harcama Dilimlerine Göre Dağılımı (TL/Yıl)

Sağlık Bakanlığı Üniversite Özel Sağlık Bakanlığı Üniversite Özel

Kır-Kent
Kır 1353134 480,7 30,3 97001 345,2 74,4 732040 982,4 67,2 10969 7525,8 2542,7 1602 3535,2 936,4 11456 13065,7 1797,9
Kent 3325998 498,5 23,2 330190 495,9 82,8 2098148 1043,3 50,1 54898 19288,2 9244,9 7161 11938,4 4046,0 62621 21700,2 3765,9
Bölge
İstanbul 680989 531,7 70,3 58379 751,8 270,6 559226 1177,0 102,5 18089 33935,6 24847,5 2317 11775,5 3,4 20447 23214,6 8106,1
Batı Marmara 287032 550,5 51,1 23248 356,6 175,2 88554 1152,0 229,4 4602 9026,7 3635,2 0 0,0 0,0 5127 22671,3 9668,2
Ege 729797 401,9 37,2 72912 251,9 79,7 435502 1088,3 138,3 8350 4650,4 3690,7 1877 4290,0 0,0 10080 29861,4 10979,9
Doğu Marmara 540985 551,1 68,9 46503 216,7 84,2 376225 762,6 79,6 5076 47573,4 34989,9 1529 3144,4 836,5 5807 14737,2 2138,7
Batı Anadolu 319392 487,6 65,6 31629 783,0 265,0 128588 1135,9 243,0 3641 14295,8 7727,2 1210 28080,0 0,0 1198 18200,0 0,0
Akdeniz 564526 482,0 51,1 53632 525,9 165,5 285792 1068,4 117,9 6169 5595,0 1731,9 1222 1000,0 0,0 9883 11051,9 2513,2
Orta Anadolu 287709 417,6 46,2 18718 176,4 66,1 155575 774,5 120,0 3336 7566,4 3826,2 0 0,0 0,0 2463 9177,8 2274,6
Batı Karadeniz 307470 521,1 61,6 30878 475,5 157,5 122531 618,0 89,2 2682 1112,6 840,1 0 0,0 0,0 4188 13169,3 1966,1
Doğu Karadeniz 66737 584,8 106,0 8779 440,7 215,4 34589 627,7 257,9 0 0,0 0,0 0 0,0 0,0 735 49600,0 0,0
≤800 1130211 549,1 42,0 82752 551,9 174,8 635473 1024,9 75,7 23656 6006,2 1356,6 826 2080,0 0,0 22664 22382,7 7002,2
801 – 1000 1171872 506,9 33,4 112867 573,3 189,9 638232 827,9 67,9 13882 21134,0 14810,4 703 4394,0 0,0 16558 15964,9 4304,2
1001 – 1500 878689 494,2 44,5 85419 447,4 96,6 535723 956,5 81,5 8287 12229,4 5029,9 1830 9307,9 7844,7 9671 20658,0 6433,7
1501 – 2080 567738 437,6 46,0 50394 438,1 115,5 353516 1303,1 146,0 7482 2690,3 2121,3 1951 4568,0 378,4 6850 27664,2 9556,2
2081 + 764497 419,3 39,0 79685 270,2 71,3 587221 1092,1 87,0 8724 65796,1 43667,6 2244 11778,0 0,0 11618 9598,2 2496,2
203
≤520 571062 177,0 11,7 54994 74,9 28,1 200480 230,2 21,0 0 0,0 0,0 0 0,0 0,0 0 0,0 0,0
521-800 917500 252,2 13,5 58894 228,0 45,9 497878 362,5 24,3 3029 9937,7 3712,1 0 0,0 0,0 2440 8934,3 3409,6
801-1100 1048750 414,3 21,8 99105 255,0 54,6 567697 616,0 33,0 6021 4464,7 2114,0 0 0,0 0,0 8105 21928,9 10577,9
1101-1610 1092178 589,2 35,2 99477 606,6 150,0 736859 977,9 51,1 4125 5980,1 3161,7 777 5082,5 881,9 9439 11610,1 1955,8
1611+ 1049643 855,4 64,3 114721 820,0 202,0 827273 1947,8 116,4 52693 20112,5 9574,8 7987 10919,3 3701,6 54093 22174,0 3990,9
Genel Toplam 4679133 493,3 18,7 427192 461,7 66,3 2830187 1027,6 41,0 65868 17329,3 7748,0 8763 10402,1 3389,6 74077 20364,9 3212,9
204
Tablo 65. Katastrofik Sağlık Harcamasına Maruz Kalan ve Kalmayan Hanelerin Başvurulan Hizmet Sunuculara Yaptıkları
Harcamaların Yerleşim Yeri, Gelir ve Harcama Dilimlerine Göre Dağılımı (TL/Yıl) (Devam)
Kendi Kendine Geleneksel Sağlıkçılara Kendi Kendine Geleneksel Sağlıkçılara
Diğer* Tedavi Başvuru Diğer* Tedavi Başvuru
Kır-Kent
Kır 44241 1053,6 368,2 176682 373,7 63,4 14620 3050,0 744,6 0 0,0 0,0 975 0,0 0,0 748 33800,0 0,0
Kent 155929 736,4 189,5 599536 358,9 53,1 41681 3708,1 817,0 9162 10100,8 8154,8 14328 9498,5 4134,9 1422 52000,0 0,0
Bölge
İstanbul 65127 749,4 270,8 136056 409,1 140,6 11175 1525,2 677,5 6732 13606,7 10550,5 0 0,0 0,0 0 0,0 0,0
Batı Marmara 5254 328,2 69,4 20683 287,2 200,6 0 0,0 0,0 0 0,0 0,0 385 0,0 0,0 748 33800,0 0,0
Ege 40848 540,3 320,2 129446 280,8 73,1 0 0,0 0,0 1822 0,0 0,0 3718 858,0 446,0 0 0,0 0,0
Doğu Marmara 4365 749,0 695,6 97282 424,2 194,9 0 0,0 0,0 0 0,0 0,0 2829 1959,8 1394,8 1422 52000,0 0,0
Batı Anadolu 40218 1000,2 491,7 61057 344,3 154,9 5114 9601,9 5231,2 0 0,0 0,0 589 0,0 0,0 0 0,0 0,0
Akdeniz 9028 188,6 165,4 59541 224,1 57,3 6673 2522,9 1050,2 0 0,0 0,0 2455 9067,7 915,7 0 0,0 0,0
Orta Anadolu 4041 1887,4 1306,8 55994 561,6 190,3 20340 3863,8 1035,8 0 0,0 0,0 0 0,0 0,0 0 0,0 0,0
Batı Karadeniz 8112 222,7 99,7 46573 270,5 100,5 7804 1972,4 583,4 0 0,0 0,0 769 18200,0 0,0 0 0,0 0,0
Doğu Karadeniz 4132 565,6 241,4 12090 390,9 360,5 674 15600,0 0,0 0 0,0 0,0 0 0,0 0,0 0 0,0 0,0

≤800 32430 996,0 585,4 184873 371,3 61,7 12330 4686,9 1265,4 2244 780,0 0,0 2745 23158,4 14605,2 0 0,0 0,0
801 – 1000 46835 379,6 104,8 168652 333,9 105,6 7128 5910,8 3734,6 2244 39000,0 0,0 6188 4846,7 2562,5 0 0,0 0,0
205
1001 – 1500 34119 718,5 294,0 139712 259,7 70,1 6188 2050,9 843,1 608 1560,0 0,0 913 5200,0 0,0 748 33800,0 0,0
1501 – 2080 30737 1192,4 645,7 118308 370,0 103,0 15688 2826,8 666,3 2244 1040,0 0,0 2244 193,8 47,1 0 0,0 0,0
2081 + 46993 603,2 278,2 133563 440,8 142,7 13418 2904,1 1081,5 0 0,0 0,0 904 780,0 0,0 0 0,0 0,0
≤520 35153 174,5 62,8 90642 86,6 19,1 927 1560,0 0,0 0 0,0 0,0 0 0,0 0,0 0 0,0 0,0
521-800 28478 180,9 49,3 134206 146,0 23,7 3136 1392,6 513,5 0 0,0 0,0 589 0,0 0,0 0 0,0 0,0
801-1100 38069 293,3 81,2 154971 175,7 27,6 10420 1140,6 334,1 0 0,0 0,0 0 0,0 0,0 0 0,0 0,0
1101-1610 47132 1266,7 350,2 200068 367,0 60,6 16518 3074,2 744,3 0 0,0 0,0 1317 459,8 190,3 0 0,0 0,0
1611+ 51338 1544,5 550,9 196331 779,9 148,0 25299 5164,9 1390,9 9162 10100,8 8154,8 13397 10113,8 4394,6 2170 45724,5 0,0
Genel Toplam 200170 806,5 169,6 776218 362,3 43,5 56301 3537,2 631,2 9162 10100,8 8154,8 15303 8893,7 3866,1 2170 45724,5 0,0
206
Tablo 65'de katastrofik sağlık harcaması yapan hanelerin başvurulan kamu ve özel hizmet
sunuculara yaptıkları harcamalar sosyo-demografik özellikler, gelir ve harcama dilimlerine
göre incelendiğinde en fazla katastrofik sağlık harcamasının geleneksel sağlık hizmeti
sunuculara yapılan başvurular sırasında, en az harcamanın ise kendi kendine tedavi sırasında
yapıldığı görülmektedir. Katastrofik sağlık harcamasına maruz kalan hanelerin Sağlık
Bakanlığı'na bağlı kuruluşlar ile üniversitelere bağlı kuruluşlara başvurularında yaptıkları
harcamaların özel sağlık kuruluşlarına başvurular sırasında yaptıkları harcamaların 1,4 katı
olduğu dikkat çekmektedir.
Sağlık Bakanlığı’na bağlı kurum ve kuruluşlara başvurular ele alındığında kent yerleşim
yerlerinde ve Doğu Marmara'da yaşayanlar, gelir dilimi 2.081 TL ve üzeri olanlar, harcama
dilimi 1.611 TL ve üzeri olanların ortalama harcamasının en yüksek olduğu görülmektedir.
Üniversite kurum ve kuruluşlarına başvuranların harcamaları incelendiğinde kent yerleşim
yerlerinde ve Batı Anadolu bölgesinde yaşayanlarda, gelir dilimi 2081 TL üzerinde olanlarda,
harcama dilimi 1.611 TL ve üzeri olanlarda en yüksek olduğu görülmektedir. Özel sağlık
kuruluşlarına başvuranların harcamaları incelendiğinde kent yerleşim yerlerinde ve Doğu
Karadeniz bölgesinde yaşayanlarda, gelir dilimi 1501-2080 TL olanlar, harcama dilimi 1.611
TL ve üzeri olanların en yüksek harcamayı gerçekleştirdikleri görülmektedir.
TSK’ya bağlı sağlık kuruluşları (GATA hariç), yurtdışı hastaneler, derneklere ve vakıflara
bağlı sağlık kuruluşlarının aralarında bulunduğu diğer hastanelere başvuru yapanlar
incelendiğinde kent yerleşim yerlerinde ve İstanbul’da yaşayanlarda, 801-1.000 TL gelir
diliminde ve 1.611 TL ve üzeri harcama diliminde olanlarda ortalama harcamanın en yüksek
olduğu görülmektedir. Kendi kendine tedavi sırasında yapılan ortalama harcamalar
incelendiğinde kent yerleşim yerlerinde ve Güneydoğu Anadolu bölgesinde yaşayanlarda,
≤800 TL gelir diliminde bulunanlarda, 1611 TL ve üzeri harcama diliminde bulunanlarda en
207
4.5. Cepten Yapılan Sağlık Harcamaların Haneler Üzerindeki Yoksullaştırıcı Etkisi
Cepten sağlık harcamasının haneler üzerindeki yoksullaştırıcı etkisi incelendiğinde hanelerin

%0.25’ünün yoksullaştırıcı etkiye maruz kaldığı bulunmuştur. Tablo 66 hanehalklarının
yerleşim yeri, gelir ve harcama dilimlerine göre yoksullaştırıcı sağlık harcamasına maruz
kalma durumlarını göstermektedir. Buna göre kırsal yerleşim yerlerinde ve Güneydoğu
Anadolu Bölgesi’nde yaşayan, birinci gelir ve 801-1100 TL arası harcama diliminde olan
aileler sağlık harcamalarının yoksullaştırıcı etkisine daha fazla maruz kalmışlardır.
Tablo 66. Yoksullaştırıcı Etkiye Maruz Kalan ve Kalmayan Hanelerin Yerleşim Yeri,
Gelir ve Harcama Dilimlerine Göre Dağılımı (%)
Yoksullaştırıcı Sağlık Yoksullaştırıcı Sağlık

Harcamasına Maruz Harcamasına Maruz
Kalmayan Haneler Kalan Haneler
N % N %
Kır-Kent
Kır 5162474 99,70 14396 0,30
Kent 13898947 99,80 33064 0,20
Bölge
İstanbul 3532073 99,60 15714 0,40
Batı Marmara 982457 99,80 2456 0,20
Ege 2933274 99,80 4704 0,20
Doğu Marmara 1945478 99,70 6244 0,30
Batı Anadolu 1823644 99,80 2781 0,20
Akdeniz 2455181 99,90 2371 0,10
Orta Anadolu 1004208 99,90 778 0,10
Batı Karadeniz 1224369 99,80 2142 0,20
Doğu Karadeniz 692391 100,00 0 0,00
Kuzeydoğu Anadolu 441964 99,90 457 0,10
Ortadoğu Anadolu 680639 99,90 370 0,10
Güneydoğu Anadolu 1345742 99,30 9442 0,70
≤800 3837528 99,60 14048 0,40
801 – 1000 4431116 99,80 8869 0,20
1001 – 1500 3789146 99,80 7282 0,20
1501 – 2080 2684341 100,00 459 0,00
2081 + 3677396 99,70 9821 0,30
≤520 3821662 100,00 1410 0,00
521-800 3834819 99,60 14777 0,40
801-1100 3784261 99,50 17863 0,50
1101-1610 3811241 99,80 8721 0,20
1611+ 3809438 99,90 4688 0,10
Genel Toplam 19061421 99,75 47459 0,25
208
Tablo 67. Yoksullaştırıcı Etkiye Maruz Kalan ve Kalmayan Hanelerin Yapmış
Oldukları Harcamaların Yerleşim Yeri, Gelir ve Harcama Dilimlerine Göre Dağılımı
(TL/Yıl)
Yoksullaştırıcı Sağlık Harcaması Yoksullaştırıcı Sağlık Harcaması

Cepten Yıllık Harcama Cepten Yıllık Harcama
N Ort. SH. N Ort. SH.
Kır-Kent
Kır 1887992 1012,8 57,3 14396 21816,1 5716,2
Kent 5198439 1445,0 103,6 33064 27798,1 13786,6
Bölge
İstanbul 1205948 1733,4 231,1 15714 41816,0 27567,5
Batı Marmara 373036 1278,2 225,7 2456 33877,1 19189,2
Ege 1140750 1405,5 296,6 4704 8229,7 1773,7
Doğu Marmara 827249 1243,9 299,2 6244 15916,9 4719,0
Batı Anadolu 502879 1095,8 148,7 2781 15626,4 4497,0
Akdeniz 831769 1202,7 131,5 2371 7204,6 3424,7
Orta Anadolu 405910 999,6 110,8 778 650,0 0,0
Batı Karadeniz 470312 902,9 99,0 2142 7728,9 2513,1
Doğu Karadeniz 94150 1250,9 359,9 0 0,0 0,0
Kuzeydoğu Anadolu 224811 1252,0 135,3 457 1712,0 0,0
Ortadoğu Anadolu 312128 1238,0 150,4 370 2288,0 0,0
Güneydoğu Anadolu 697488 1514,7 177,9 9442 29181,9 10748,5
≤800 1598743 1404,2 144,9 14048 19335,5 6714,2
801 – 1000 1669246 1328,7 190,0 8869 13887,7 7563,6
1001 – 1500 1345906 1128,2 100,3 7282 12174,2 2579,5
1501 – 2080 890756 1351,6 179,8 459 17909,6 345,2
2081 + 1314729 1154,1 91,5 9821 67263,8 38655,9
≤520 952839 428,7 81,5 1410 533,5 90,9
521-800 1300781 370,3 14,4 14777 5975,5 2006,5
801-1100 1480834 642,3 26,1 17863 26369,9 6636,0
1101-1610 1619106 1050,7 40,0 8721 15178,2 2051,9
1611+ 1732870 3393,8 293,7 4688 115339,1 56683,1
Genel Toplam 7086431 1329,8 77,6 47459 25983,6 9779,6
Tablo 67 sağlık harcamasının yoksullaştırıcı etkisine maruz kalan ve kalmayan hanelerin

yıllık ortalama sağlık harcamalarının yerleşim yeri, gelir ve harcama dilimlerine göre
dağılımını göstermektedir. Sağlık harcamasının yoksullaştırıcı etkisine maruz kalan hanelerin
yıllık ortalama sağlık harcaması yoksullaştırıcı etkiye maruz kalmayan hanelerin ortalama
harcamasından yaklaşık 20 kat daha fazladır. Bu fark kırsal yerleşim yerinde yaklaşık 22 kat
olmasına karşın, kentsel yerleşim yerinde ise 19 kattır. Bölgesel açıdan değerlendirme
209
yapıldığında ise İstanbul Bölgesi’nde yaşayan ve yoksullaştırıcı etkiye maruz kalan hanelerin
yıllık ortalama sağlık harcamasının diğerlerinden daha fazla olduğu, Batı Marmara
Bölgesi’nde yaşayan ve yoksullaştırıcı sağlık harcamasına maruz kalan haneler ile aynı
bölgede yaşayan ancak yoksullaştırıcı sağlık harcamasına maruz kalmamış olan hanelerin
yıllık ortalama sağlık harcaması arasında 26 kat fark olduğu göze çarpmaktadır. Benzer
değerlendirmeler gelir ve tüketim harcama dilimleri açısından yapıldığında ise sağlık
harcamasının yoksullaştırıcı etkisine maruz kalan ve beşinci gelir grubunda olan hanelerin
yıllık ortalama harcamasının yoksullaştırıcı etkiye maruz kalmış olan diğer gelir gruplarından
çok daha yüksek olduğu görülmektedir. Ayrıca beşinci gelir grubunda olup yoksullaştırıcı
etkiye maruz kalan ve kalmayan hanelerin yıllık ortalama harcamaları karşılaştırıldığında
yoksullaştırıcı etkiye maruz kalanların ortalama harcamasının 58 kattan daha fazla olduğu
hesaplanmıştır. Harcama dilimleri itibariyle ise gelir dilimlerinde olduğu gibi beşinci harcama
diliminde yer alan ve yoksullaştırıcı etkiye maruz kalan hanelerin yıllık ortalama
harcamasının yoksullaştırıcı etkiye maruz kalan ve diğer harcama dilimlerinde yer alan
hanelerden çok daha yüksek olduğu göze çarpmaktadır. Birinci harcama diliminde yer alan ve
yoksullaştırıcı etkiye maruz kalan hanelerin yıllık ortalama harcamaları aynı harcama
diliminde olup yoksullaştırıcı etkiye maruz kalmayan hanelerden yaklaşık 1,2 kat daha
fazladır.
210
Tablo 68. Yoksullaştırıcı Etkiye Maruz Kalan ve Kalmayan Hanelerin Yatarak, Ayakta ve Koruyucu Sağlık Hizmeti Alımı Sırasında
Yapmış Oldukları Harcamaların Yerleşim Yeri, Gelir ve Harcama Dilimlerine Göre Dağılımı (TL/Yıl)

Yatarak Ayakta Koruyucu Yatarak Ayakta Koruyucu

Kır-Kent N Ort. SH. N Ort. SH. N Ort. SH. N Ort. SH. N Ort. SH. N Ort. SH.
Kır 710284 305,3 36,9 1424513 1134,9 68,8 154997 506,8 64,2 6463 8440,6 4131,9 13271 19419,1 5621,7 460 3900,0 0,0
Kent 1762800 590,5 104,4 4044953 1512,0 110,1 426524 830,9 131,4 15353 8187,1 2327,4 29732 26007,4 15558,2 4147 4859,6 1416,7
Bölge
İstanbul 405261 519,4 76,7 948066 1931,0 284,9 53909 912,1 339,9 6665 13333,3 3325,4 15714 36160,6 28422,9 0 0,0 0,0
Batı Marmara 139089 360,3 77,6 275118 1481,8 290,3 23273 817,6 247,3 2071 12630,6 5467,7 2456 23228,5 14632,5 0 0,0 0,0
Ege 388006 952,7 442,3 865131 1315,5 228,4 134626 710,2 212,0 1896 5000,0 0,0 2808 10410,5 1698,4 0 0,0 0,0
Doğu
301529 340,4 58,5 642330 1409,2 381,3 48599 437,1 178,6 2139 10165,6 4588,4 4809 15728,2 6391,7 1407 1430,0 0,0
Marmara
Batı Anadolu 151488 270,7 68,7 374270 1302,1 195,7 45332 501,7 136,6 632 40000,0 0,0 2781 6542,2 5132,1 0 0,0 0,0
Akdeniz 289900 445,4 85,9 629352 1259,5 145,3 60305 1303,6 565,5 2371 1055,1 701,0 1246 11700,0 0,0 0 0,0 0,0
Orta Anadolu 126884 441,6 186,0 332895 999,2 110,5 29238 584,7 155,0 0 0,0 0,0 778 650,0 0,0 0 0,0 0,0
Batı Karadeniz 176408 441,6 155,6 343802 969,2 107,8 45550 297,2 50,7 635 360,0 0,0 2142 7622,2 2489,5 0 0,0 0,0
Doğu
34692 1079,0 896,0 72421 1081,4 203,1 7372 274,4 90,5 0 0,0 0,0 0 0,0 0,0 0 0,0 0,0
Karadeniz
Kuzeydoğu
86519 405,7 88,6 173307 1378,5 170,8 23926 311,7 91,2 457 1400,0 0,0 457 312,0 0,0 0 0,0 0,0
Anadolu
Ortadoğu
89898 491,4 115,7 255116 1125,9 137,8 40467 1359,6 670,0 0 0,0 0,0 370 2288,0 0,0 0 0,0 0,0
Anadolu
Güneydoğu
283408 367,7 86,7 557658 1615,5 195,6 68923 745,7 123,2 4951 1084,1 582,0 9442 26501,9 10813,5 3200 6229,7 492,6
Anadolu
Gelir
Dilimlerine
Göre
≤800 585806 410,9 68,7 1246361 1550,0 175,0 110943 653,5 103,4 5315 13906,5 5193,1 14048 13261,8 6655,8 1844 6188,0 0,0
801 – 1000 541656 702,6 214,9 1310608 1354,3 216,5 129967 480,1 122,9 2388 473,7 128,2 8869 13330,7 7566,5 1868 2038,9 648,8
1001 – 1500 491107 386,4 62,4 1021640 1213,6 116,3 114410 776,7 295,6 5488 6189,2 3674,1 6158 7789,4 2386,8 895 7514,0 0,0
211
1501 – 2080 278295 492,2 97,4 697453 1421,1 222,8 74189 1021,4 361,2 0 0,0 0,0 459 17909,6 345,2 0 0,0 0,0
2081 + 485502 429,0 57,9 974962 1252,4 116,8 123567 712,4 148,6 4843 11803,7 3418,3 6489 92986,5 48921,1 0 0,0 0,0
Harcama
Dilimlerine
Göre
≤520 340315 94,1 26,6 0 0,0 0,0 678594 529,9 104,6 0 0,0 0,0 691867 304,7 79,3 778 650,0 0,0
521-800 448323 115,9 15,5 4763 4223,8 1266,3 963101 422,5 16,8 2307 441,1 315,7 938102 254,0 13,1 11061 3462,6 1643,2
801-1100 490872 254,9 31,2 10517 13012,7 3165,5 1161436 676,4 28,9 3220 6472,6 3001,9 1069804 427,0 27,8 9175 3897,3 1362,0
1101-1610 556328 401,2 41,0 6075 3798,9 2889,9 1281399 1104,4 45,4 5856 4505,7 2667,5 1102155 590,0 35,1 4125 5980,1 3161,8
1611+ 637245 1295,6 282,0 460 418,0 0,0 1384935 3441,0 302,5 963 8781,8 3144,0 1105569 1355,8 224,5 3604 139359,9 62507,1
Genel Toplam 2473083 508,6 75,2 5469466 1413,8 83,5 581521 744,5 98,0 21816 8262,2 2041,8 43003 23974,2 10917,8 4607 4763,7 1277,7
212
Tablo 68 sağlık harcamasının yoksullaştırıcı etkisine maruz kalan ve kalmayan hanelerin
yataklı, ayakta ve koruyucu sağlık hizmetleri içi yaptıkları yıllık ortalama sağlık
harcamalarının yerleşim yeri, gelir ve harcama dilimlerine göre dağılımını göstermektedir.
Sağlık harcamasının yoksullaştırıcısı etkisine maruz kalan hanelerin yataklı, ayakta ve
koruyucu sağlık hizmetleri için yaptıkları yıllık ortalama cepten sağlık harcaması
yoksullaştırıcı etkiye maruz kalmayanlarla karşılaştırıldığında yoksullaştırıcı etkiye maruz
kanların yataklı sağlık hizmetleri için 16, ayakta sağlık hizmetleri için 17 ve koruyucu sağlık
hizmetleri için 6 katlık daha fazla harcama yaptıkları hesaplanmıştır. Diğer yandan kırsal
alanda yaşayıp yoksullaştırıcı etkiye maruz kalan hanelerin yataklı, ayakta ve koruyucu sağlık
hizmetleri için yaptıkları ortalama harcama yoksullaştırıcı etkiye maruz kalmamış olan
hanelerden sırasıyla 28, 17 ve 9 kat daha fazladır. Kentsel alanda yaşayan ve yoksullaştırıcı
etkiye maruz kalmış olan hanelerin ise yataklı, ayakta ve koruyucu sağlık hizmetleri için
yaptıkları yıllık ortalama harcama ise sırasıyla 13, 17 ve 5 kat daha fazladır. Bölgesel açıdan
değerlendirme yapıldığında ise yoksullaştırıcı etkiye maruz kalan ve kalmayan hanelerin
yataklı sağlık hizmetleri için yaptıkları yıllık ortalama harcamalar arasında en fazla farkın
Batı Marmara Bölgesi olduğu görülmekte ve yoksullaştırıcı etkiye maruz kalmış olan
hanelerin yoksullaştırıcı etkiye maruz kalmamış hanelere göre yataklı sağlık hizmetleri için
35 kattan fazla harcama yaptıkları hesaplanmıştır. Ayakta sağlık hizmeti açısından ise
İstanbul’da yaşayan ve cepten sağlık harcamalarının yoksullaştırıcı etkisine maruz kalmış
olan hanelerin aynı bölgede yaşayan ve yoksullaştırıcı etkiye maruz kalmamış hanelere göre
yıllık ortalama harcamalarının yaklaşık 19 kat daha fazla olduğu, koruyucu sağlık hizmetleri
açısından ise Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nde yaşayan ve yoksullaştırıcı etkiye maruz kalmış
olan hanelerin yıllık ortalama harcamasının yoksullaştırıcı etkiye maruz kalmamış hanelerden
8 kat daha fazla harcama yaptıkları tespit edilmiştir.
Gelir dilimleri itibariyle bir karşılaştırma yapıldığında birinci gelir diliminde yer alan ve
yoksullaştırıcı etkiye maruz kalanların yataklı sağlık hizmeti yaptıkları yıllık ortalama cepten
harcama aynı gelir diliminde yer alan ve yoksullaştırıcı etkiye maruz kalmamış olanlardan 33
kat daha fazladır. Yoksullaştırıcı etkiye maruz kalan ve kalmayanların ayakta sağlık
hizmetleri için yaptıkları yıllık ortalama cepten harcama harcama dilimleri itibariyle
karşılaştırıldığında ise en büyük farkın üçüncü harcama diliminde olduğu; beşinci harcama
diliminde yer alıp yoksullaştırıcı etkiye maruz kalmamış olanların yoksullaştırıcı etkiye maruz
kalmış olanlara göre ayakta sağlık hizmetleri için yıllık 3 kat daha fazla harcama yaptıkları
bulunmuştur. Koruyucu sağlık hizmetleri açısından ise üçüncü gelir diliminde yoksullaştırıcı
213
etkiye maruz kalmış olan haneler ile kalmamış hanelerin koruyucu hizmetler için yaptıkları
yıllık ortalama harcama arasında yaklaşık 10 katlık farkın olduğu görülmüştür. Harcama
dilimleri açısından ise üçüncü harcama diliminde olup yoksullaştırıcı etkiye maruz kalan
hanelerin yataklı sağlık hizmetleri için yaptıkları yıllık ortalama harcamanın yoksullaştırıcı
etkiye maruz kalmamış olanlardan yaklaşık 25 kat daha fazla olduğu, aynı tüketim harcaması
diliminde yer alan ve yoksullaştırıcı sağlık harcamasına maruz kalanlar ile kalmayanların
ayakta sağlık hizmetleri için yaptıkları yıllık ortalama harcama arasında ise yaklaşık 30 katlık
farkın olduğu, beşinci tüketim diliminde yer alıp yoksullaştırıcı etkiye maruz kalanlar ile
kalmayanların koruyucu sağlık hizmetleri için yaptıkları yıllık ortalama harcama arasında ise
yaklaşık 40 katlık bir farkın olduğu bulunmuştur.
214
Tablo 69. Yoksullaştırıcı Etkiye Maruz Kalan ve Kalmayan Hanelerin Formal ve Informal Harcamalarının Yerleşim Yeri, Gelir ve
Harcama Dilimlerine Göre Dağılımı (TL/Yıl)

Formal İnformal Formal İnformal
Nakdi&Ayni Hediye Toplam Nakdi&Ayni Hediye Toplam
N Ort. SH. N Ort. SH. N Ort. SH. N Ort. SH. N Ort. SH. N Ort. SH. N Ort. SH. N Ort. SH.
Kır-Kent
Kır 1805517 898,9 45,4 341120 386,1 166,6 3574 535,1 51,2 342277 390,4 166,1 13907 10114,4 2350,7 5554 4654,0 2316,3 0 0,0 0,0 5554 4654,0 2316,3
14867,
Kent 4918374 1272,8 90,6 840752 357,0 37,5 14608 689,0 132,1 849263 365,3 38,6 31167 25081,4 6792 4515,9 2271,5 895 200,0 0,0 6792 4542,2 2269,2
6
Bölge
28416, 15600,
İstanbul 1111261 1664,1 245,5 180914 335,5 63,6 2288 400,0 0,0 183203 336,3 62,8 15714 36088,0 73 0,0 0 0,0 0,0 73 15600,0 0,0
8 0
Batı
360292 1083,0 218,0 41987 791,8 351,7 2560 567,2 491,1 43017 806,6 343,1 2456 4466,4 2516,6 1511 9452,8 5689,2 0 0,0 0,0 1511 9452,8 5689,2
Marmara
Ege 1092526 1028,0 169,3 154187 415,2 118,9 2674 1845,4 0,0 154965 444,9 131,4 2808 10410,5 1698,4 0 0,0 0,0 0 0,0 0,0 0 0,0 0,0
Doğu
793858 1172,3 311,9 148508 218,5 46,3 0 0,0 0,0 148508 218,5 46,3 6244 12665,1 5403,4 2139 9494,4 4276,3 0 0,0 0,0 2139 9494,4 4276,3
Marmara
Batı
472990 1046,5 153,5 60758 135,6 48,2 1222 260,0 0,0 61979 138,0 47,4 2781 6542,2 5118,8 0 0,0 0,0 0 0,0 0,0 0 0,0 0,0
Anadolu
Akdeniz 783977 1025,2 95,8 136998 767,3 420,2 1243 77,4 31,4 137377 765,9 419,0 2371 7127,7 3440,2 2371 76,9 15,5 0 0,0 0,0 2371 76,9 15,5
Orta
380950 930,1 106,2 70230 286,8 75,7 410 100,0 0,0 70230 287,4 75,7 778 650,0 0,0 0 0,0 0,0 0 0,0 0,0 0 0,0 0,0
Anadolu
Batı
Karadeni 433452 748,6 80,5 85686 271,8 77,3 1492 439,7 350,7 87178 274,7 76,0 2142 7622,2 2488,5 635 360,0 0,0 0 0,0 0,0 635 360,0 0,0
z
Doğu
Karadeni 89149 1263,0 450,9 22762 110,8 39,6 0 0,0 0,0 22762 110,8 39,6 0 0,0 0,0 0 0,0 0,0 0 0,0 0,0 0 0,0 0,0
z
Kuzeydo
ğu 218818 1114,1 131,1 45758 194,7 33,1 457 40,0 0,0 45758 195,1 33,1 457 312,0 0,0 457 0,0 0,0 0 0,0 0,0 457 0,0 0,0
Anadolu
Ortadoğu
303551 1125,2 152,8 52158 303,5 48,4 1306 1464,9 0,0 52819 335,9 58,2 370 2288,0 0,0 0 0,0 0,0 0 0,0 0,0 0 0,0 0,0
Anadolu
Güneydo
ğu 683066 1338,7 155,4 181928 315,7 52,7 4530 360,6 264,6 183745 321,5 52,6 8953 20450,0 9175,2 5160 3948,9 1129,0 895 200,0 0,0 5160 3983,6 1131,1
Anadolu
Gelir
Dilimleri
ne Göre
≤800 1532371 1269,1 140,1 303119 498,7 192,8 4802 385,9 187,1 305642 500,6 191,3 14048 13399,5 6564,2 2964 4618,6 1728,1 0 0,0 0,0 2964 4618,6 1728,1
801 –
1604350 1169,8 177,5 271676 236,2 43,3 5094 1036,9 228,8 273115 254,3 54,6 8381 6779,8 2518,2 2095 1086,0 839,7 0 0,0 0,0 2095 1086,0 839,7
1000
215
1001 –
1276721 1013,9 102,0 210276 304,3 78,3 4733 584,0 115,3 213459 312,7 77,7 7282 6422,3 1950,2 3266 1108,4 917,9 895 200,0 0,0 3266 1163,3 966,6
1500
1501 – 15600,
847055 1172,6 170,3 135744 437,9 81,9 723 78,0 0,0 136468 436,0 81,4 459 15420,3 3303,8 73 0,0 0 0,0 0,0 73 15600,0 0,0
2080 0
46191, 11667,
2081 + 1201596 964,0 82,8 209299 382,4 73,3 2830 714,4 444,6 211098 388,7 73,1 7925 70511,1 2947 3198,8 0 0,0 0,0 2947 11667,7 3198,8
6 7
Harcama
Dilimleri
ne Göre
≤520 1410 533,5 90,9 70138 240,9 59,7 0 0,0 0,0 908251 321,9 39,2 58534 79,2 27,6 0 0,0 0,0 253100 385,1 80,6 0 0,0 0,0
521-800 11756 5628,5 2506,8 79686 286,9 53,1 1407 1430,0 0,0 1245630 356,1 14,1 63150 265,0 56,6 0 0,0 0,0 512130 362,6 23,8 9114 3690,4 1664,5
18332,
801-1100 17863 6799,2 130788 309,3 40,3 895 7514,0 0,0 1409421 603,3 25,2 103141 307,9 72,1 1041 6578,0 0,0 574047 613,7 32,9 11737 16365,5 7908,0
1
1101- 14141,
7286 2560,9 122068 514,2 76,7 922 6786,0 0,0 1551827 963,8 40,2 100164 621,1 149,7 777 5082,5 881,9 749420 988,5 52,2 8721 11667,0 2120,2
1610 5
113815 57597, 336,
1611+ 4688 178841 1621,3 295,8 1383 5027,2 530,9 1608762 2984,4 263,3 124670 1455,9 400,6 0 0,0 0,0 884699 3164,0 3766 10189,8 7664,3
,3 7 1
Genel 10386, 1234
6723891 1172,4 67,4 1181872 365,4 55,0 18182 658,7 106,3 1191540 372,5 55,1 45075 20463,5 4578,0 1624,8 895 200,0 0,0 12346 4592,5 1624,2
Toplam 5 6
216
Tablo 69'da yoksullaştırıcı etkiye maruz kalan ve kalmayan hanelerin formal ve informal
harcamalarının sosyo-demografik özellikler, gelir ve harcama dilimlerine göre dağılımı
görülmektedir. Yoksullaştırıcı etkiye maruz kalan hanelerde formal harcama ortalamasının 17
kat fazla olduğu görülmektedir. Yoksullaştırıcı etkiye maruz kalan hanelerin hediye amaçlı
informal harcama yerine daha çok ayni ve nakdi informal harcamada bulundukları
görülmektedir. Yoksullaştırıcı etkiye maruz kalan hanelerde formal harcama ortalamasının
kent yerleşim yerlerinde ve İstanbul'da yaşayanlarda, 2.081 TL ve üzeri gelir diliminde, 1.611
TL ve üzeri harcama diliminde bulunanlarda en yüksek olduğu görülmektedir. Ayni ve nakdi
informal harcamaların kır yerleşim yerlerinde ve Doğu Marmara'da yaşayanlar, 1501-2080
TL arası gelir diliminde, 801-1100 TL harcama diliminde bulunanlarda en yüksek olduğu
görülmektedir.
217
Tablo 70. Yoksullaştırıcı Etkiye Maruz Kalan ve Kalmayan Hanelerin Başvurulan Hizmet Sunuculara Yaptıkları Harcamaların
Yerleşim Yeri, Gelir ve Harcama Dilimlerine Göre Dağılımı (TL/Yıl)
Sağlık Bakanlığı Üniversite Özel Sağlık Bakanlığı Üniversite Özel

Kır-Kent
1412011 540,1 51,4 100477 377,8 74,9 755375 1088,4 78,4 8169 6513,9 2299,7 1818 5939,1 738,4 10933 9348,0 2337,2
Kır
3495485 655,8 72,8 349183 741,4 150,3 2218021 1511,8 140,1 20574 26652,0 22091,3 0 0,0 0,0 22405 11766,8 4589,1
Kent
Bölge
747104 711,5 116,8 65108 1170,6 444,8 595375 1865,5 377,7 11153 44943,7 39353,6 73 11700,0 0,0 11271 5866,2 3752,6
İstanbul
294494 647,0 107,1 23248 356,6 175,2 92517 2227,2 797,9 2071 6029,7 2780,2 0 0,0 0,0 1897 6733,1 3322,6
Batı Marmara
764154 448,8 58,3 76048 356,4 127,4 454123 1680,9 377,8 0 0,0 0,0 1041 6578,0 0,0 2808 7971,9 471,8
Ege
568046 929,5 389,4 48750 242,0 85,1 407396 795,2 94,7 2829 5218,2 2566,4 703 4394,0 0,0 4837 16857,2 3983,6
Doğu Marmara
336379 582,3 123,5 32839 1788,8 1072,9 134722 1255,9 268,5 2150 8310,1 5744,6 0 0,0 0,0 366 78,0 0,0
Batı Anadolu
591861 702,9 126,6 59095 552,0 153,1 305916 1343,9 167,7 0 0,0 0,0 0 0,0 0,0 2371 7204,6 3424,7
Akdeniz
290267 499,1 85,2 18718 176,4 66,1 158965 952,3 146,8 778 650,0 0,0 0 0,0 0,0 0 0,0 0,0
Orta Anadolu
330710 515,0 60,4 32385 529,0 163,3 133160 929,4 180,1 1388 3031,2 730,0 0 0,0 0,0 1388 8892,1 2155,0
Batı Karadeniz
67237 580,4 105,4 8779 440,7 215,4 35823 1625,2 1061,7 0 0,0 0,0 0 0,0 0,0 0 0,0 0,0
Doğu Karadeniz
163403 573,3 131,2 22644 417,8 82,7 113859 989,9 160,9 457 312,0 0,0 0 0,0 0,0 0 0,0 0,0
Kuzeydoğu Anadolu
220283 637,9 126,5 19215 1084,8 827,2 134506 1337,3 251,2 370 1326,0 0,0 0 0,0 0,0 370 962,0 0,0
Ortadoğu Anadolu
533558 490,5 48,8 42831 641,5 389,1 407035 1388,4 181,1 7547 6601,4 1793,3 0 0,0 0,0 8031 19079,0 10985,9
Güneydoğu Anadolu
≤800 1202998 689,2 73,9 86755 583,7 168,9 671938 1537,4 279,6 10179 5153,4 2194,9 0 0,0 0,0 9683 15430,0 9490,6
801 – 1000 1212825 733,3 186,5 117830 618,0 185,4 673762 1153,1 154,1 7046 1648,0 986,3 703 4394,0 0,0 5564 7826,1 3305,9
1001 – 1500 913199 580,5 80,0 89334 620,6 198,5 556130 1259,9 174,7 3870 4565,6 1805,7 1041 6578,0 0,0 4307 6047,9 2164,8
1501 – 2080 591490 477,6 53,0 54515 555,9 169,4 369321 1755,1 365,3 0 0,0 0,0 73 11700,0 0,0 459 16042,6 2564,1
2081 + 777131 490,2 73,8 82682 580,1 316,4 605453 1171,9 102,2 5155 99937,5 60950,3 0 0,0 0,0 7925 9842,6 3821,3

≤520 1410 533,5 90,9 147942 452,2 380,3 0 0,0 0,0 38971 474,9 304,4 0 0,0 0,0 99786 287,5 133,9
521-800 12881 5509,9 2266,2 227500 106,8 15,9 2307 441,1 315,7 29850 192,9 47,9 824 0,0 0,0 139269 155,3 25,7
801-1100 17375 12307,8 5522,3 235114 148,5 19,8 3220 6417,0 3014,8 41413 285,3 74,9 0 0,0 0,0 158825 194,6 29,3
1101-1610 8721 11992,0 2681,3 264106 334,8 45,9 5856 4505,7 2667,5 47132 1266,7 350,1 0 0,0 0,0 202290 371,5 60,0
1611+ 4688 113535,5 57549,8 307210 707,5 87,4 963 8781,8 3144,0 60500 2840,3 1466,0 0 0,0 0,0 212336 1367,9 328,1
4907496 622,5 53,9 449660 660,2 118,0 2973397 1404,3 106,3 28743 20928,5 15977,0 1818 5939,1 738,4 33339 10973,6 3164,3
Genel Toplam
218
Tablo 70. Yoksullaştırıcı Etkiye Maruz Kalan ve Kalmayan Hanelerin Başvurulan Hizmet Sunuculara Yaptıkları Harcamaların
Yerleşim Yeri, Gelir ve Harcama Dilimlerine Göre Dağılımı (TL/Yıl) (Devam)
Kendi Kendine Geleneksel Sağlıkçılara Kendi Kendine Geleneksel Sağlıkçılara
Diğer* Tedavi Başvuru Diğer* Tedavi Başvuru
n Ort. SH. n Ort. SH. n Ort. SH. n Ort. SH. n Ort. SH. n Ort. SH.
Kır-Kent
Kır 46250 1014,7 353,9 182385 381,6 62,4 15368 4547,0 729,5 366 0,0 0,0 1972 153,9 97,1 0 0,0 0,0
Kent 171617 1286,0 532,6 630120 598,7 115,3 43103 5300,8 862,3 457 0,0 0,0 931 650,0 0,0 0 0,0 0,0
Bölge
İstanbul 76324 2004,6 1156,6 138278 415,1 138,5 11175 1525,2 677,5 0 0,0 0,0 0 0,0 0,0 0 0,0 0,0
Batı Marmara 6009 337,3 63,8 20683 287,2 200,6 748 33800,0 0,0 0 0,0 0,0 385 0,0 0,0 0 0,0 0,0
Ege 42671 517,2 308,1 134251 294,5 72,5 0 0,0 0,0 0 0,0 0,0 0 0,0 0,0 0 0,0 0,0
Doğu Marmara 4365 749,0 695,6 105514 561,8 202,7 1422 52000,0 0,0 0 0,0 0,0 0 0,0 0,0 0 0,0 0,0
Batı Anadolu 42790 952,8 461,4 64188 479,1 188,5 5114 9601,9 5231,2 366 0,0 0,0 1587 191,2 111,8 0 0,0 0,0
Akdeniz 9028 188,6 165,4 69784 568,2 221,1 6673 2522,9 1050,2 0 0,0 0,0 0 0,0 0,0 0 0,0 0,0
Orta Anadolu 4041 1887,4 1306,8 56181 565,8 189,5 20340 3863,8 1035,8 0 0,0 0,0 0 0,0 0,0 0 0,0 0,0
Batı Karadeniz 8112 222,7 99,7 48350 579,4 304,0 7804 1972,4 583,4 0 0,0 0,0 0 0,0 0,0 0 0,0 0,0
Doğu Karadeniz 4819 507,1 211,5 12090 390,9 360,5 674 15600,0 0,0 0 0,0 0,0 0 0,0 0,0 0 0,0 0,0

≤800 37514 921,1 507,3 193499 695,2 288,4 12330 4686,9 1265,4 366 0,0 0,0 955 59,8 54,7 0 0,0 0,0
801 – 1000 50397 2099,7 1683,3 176619 501,0 141,7 7128 5910,8 3734,6 0 0,0 0,0 1563 544,9 88,5 0 0,0 0,0
1001 – 1500 34727 733,2 288,8 140813 293,8 76,8 6936 5475,3 1923,2 0 0,0 0,0 0 0,0 0,0 0 0,0 0,0
219
1501 – 2080 32981 1182,0 601,0 122525 377,0 100,2 15688 2826,8 666,3 0 0,0 0,0 385 0,0 0,0 0 0,0 0,0
2081 + 47359 598,5 276,0 138425 430,4 138,0 13418 2904,1 1081,5 0 0,0 0,0 0 0,0 0,0 0 0,0 0,0

≤520 778 6,0 0,0 0 0,0 0,0 148720 449,9 378,3 632 390,0 0,0 927 1560,0 0,0 0 0,0 0,0
521-800 499 60,0 0,0 0 0,0 0,0 227500 106,9 15,9 955 59,8 54,7 3136 1392,6 513,5 0 0,0 0,0
801-1100 2911 144,7 41,9 895 200,0 0,0 235837 149,8 19,9 0 0,0 0,0 10420 1140,6 334,1 0 0,0 0,0
1101-1610 5973 384,5 172,2 0 0,0 0,0 269621 336,4 45,1 1317 459,8 190,3 16518 3074,2 744,3 0 0,0 0,0
1611+ 8022 1150,0 145,7 0 0,0 0,0 309861 731,2 91,1 0 0,0 0,0 27469 8368,6 1483,1 0 0,0 0,0
Genel Toplam 217866 1228,4 425,8 812505 549,9 90,7 58470 5102,7 657,4 824 0,0 0,0 2904 313,0 134,7 0 0,0 0,0
*Diğer: TSK’ya bağlı sağlık kuruluşları (GATA hariç), yurtdışı hastaneler, derneklere ve vakıflara bağlı sağlık kuruluşları
220
Tablo 70'de yoksullaştırıcı sağlık harcaması yapan ve yapmayan hanelerin kamu ve özel
hizmet sunuculara başvurularında yaptıkları harcamaların sosyo-demografik özellikler, gelir
ve harcama dilimlerine göre dağılımı görülmektedir. Buna göre yoksullaştırıcı etkiye maruz
kalan hanelerin ortalama harcamalarının geleneksel sağlık hizmeti sunuculara başvuru
sırasında en yüksek, kendi kendine tedavi sırasında en düşük olduğu görülmektedir.
Yoksullaştırıcı etkiye maruz kalan hanelerin Sağlık Bakanlığı hastanelerine başvurularında
yaptıkları harcamaların özel sağlık kuruluşlarına başvurularında yaptıkları harcamaların
yaklaşık 2 katı olduğu görülmektedir. Sağlık Bakanlığı'na bağlı kuruluşlara başvuranların
yaptıkları ortalama harcamaların kent yerleşim yerleri ve İstanbul'da yaşayanlarda, 2.081 TL
ve üzeri gelir diliminde bulunanlarda, 1.611 TL ve üzeri harcama diliminde bulunanlarda en
yüksek olduğu görülmektedir. Özel sağlık kuruluşlarına başvuruda bulunanların ortalama
harcamalarının kent yerleşim yerlerinde ve Güneydoğu Anadolu bölgesinde yaşayanlarda,
1501-2080 TL gelir dilimi, 1.611 TL ve üzeri harcama diliminde bulunanlarda en yüksek
221
5. SONUÇ VE ÖNERİLER
Sağlık finansmanı ve harcamaları konusunda yapılan araştırmaların politika belirleyiciler için

yol gösterici olabilmesi için gerek sağlık hizmetlerinin kullanımı gerekse bu hizmetler için
yapılan cepten harcamalar konusunda riskli kişilerin belirlenmesine ve bu kişilerin risklerden
korunmasına yönelik politikaların geliştirilmesi sürecine katkıda bulunması gerekir.
Bu amaçla yapılmış olan bu çalışmada toplam 25.738 hanelik örneklem hacminde 19.685
hanede 85.356 kişi ile görüşülmüş ve cevap verme düzeyi %81,1 olarak gerçekleşmiştir.
Görüşülen kişilerden %3,3’ünün hastaneye yattığı, %12,6’sının sağlık sorunu yaşadığı ve

%1,3’ünün hastalık dışı nedenle sağlık hizmeti kullandığı görülmüştür. Kullanım hızları
açısından ise bir yılda 1.000 kişiye düşen yataklı sağlık hizmeti kullanım sayısı 74,9, sağlık
sorunu nedeniyle ayakta sağlık hizmeti kullanım sayısı 3.734 ve hastalık dışı nedenle sağlık
hizmeti kullanım sayısı 367,8 olarak bulunmuştur.
Hastaneye yatışların %65,6'sı Sağlık Bakanlığı hastanelerine, %8,5'i üniversite, %22,6'sı özel
ve %5'i diğer sınıfında yer alan hastanelere yapılmıştır. Sağlık sorunu yaşayan bireylerin
%10,7’sinin kendi kendine tedavi, %3,5’inin geleneksel sağlıkçılara başvurduğu ve
%9,2’sinin ise bu sorunu gidermek için hiçbir şey yapmadığı ve hiçbir şey yapmamanın
arkasındaki en önemli nedenlerin ise “küçük, önemsiz bir sorun” olarak görülmesi ile “param
yoktu” olduğu belirlenmiştir. Hiçbir şey yapmama açısından bir değerlendirilme yapıldığında
2007 yılında bir sağlık sorunu yaşamasına rağmen hiçbir şey yapmayanların toplam içindeki
payı %15 iken bu çalışmada %9,2’lere kadar gerilemiş olduğu tespit edilmiştir.
Çalışmada kişi başı cepten yapılan sağlık harcamasının 137,39 TL olduğu, bu rakamın
TÜİK’in 2012 yılı kişi başı cepten harcama rakamından (157,08 TL) yaklaşık 20 TL daha
düşük olduğu bulunmuştur. Bu fark, iki çalışmanın metodolojisindeki (cepten sağlık
harcamasını nasıl sınırlandırdıkları ya da tanımladıkları, veri toplama yöntemlerinin kapsamı,
çalışmaların tasarım ve süresi gibi) farklılıklardan kaynaklanmış olabilir. Ayrıca, bu
çalışmada ödeme yaptığı halde ödeme tutarını bilmeyenlerin de olduğu dikkate alındığında
hesaplanan kişi başı cepten harcama tutarının 137,39 TL’den daha büyük olduğu
düşünülmektedir. Diğer yandan özel sağlık sigortası ve GSS primleri de dikkate alındığında
ise kişi başı cepten yapılan sağlık harcamasının 164,30 TL olduğu tespit edilmiştir. Ancak
özel sağlık sigortası ve GSS primlerinin hizmet türlerine (hastane, ayakta ve koruyucu gibi),
harcama kalemlerine (ilaç, laboratuvar, görüntüleme, tıbbi cihaz ve malzeme ile diğer mal ve
222
hizmetler) ve hizmet sunucularına göre ayrıştırılamayacağı için özel sağlık sigortası ve GSS
primleri toplam cepten harcamalar dışında tutulmuştur.
Cepten harcamaların yataklı ve ayakta sağlık hizmetlerine göre dağılımı değerlendirildiğinde,

%13,7’si yataklı sağlık hizmetleri için, geriye kalan %86,3’ü hastalık ya da hastalık dışı bir
nedenle ayakta sağlık hizmeti kullanımı için yapılmıştır.
Cepten yapılan toplam sağlık harcamasının hizmet sunucularına dağılımı incelendiğinde ise
%50,9’un özel sağlık kuruluşlarına başvuranlar, %41’inin Sağlık Bakanlığına bağlı sağlık
kuruluşlara başvuranlar, %3,4’ünün üniversite hastanelerine başvuranlar, %2,9’unun diğer
sağlık kuruluşlarına başvuranlar ve %1,7’sinin geleneksel sağlıkçılara başvuranlar tarafından
yapıldığı görülmüştür. Sağlık Bakanlığı’na bağlı sağlık kuruluşlara başvurularda alınan
hizmetler için yapılan ortalama harcama 551,6 TL iken, üniversite hastanelerine başvurularda
alınan hizmetler için yapılan ortalama harcamaların 619,1 TL, özel hastanelere başvurularda
alınan hizmetler için yapılan ortalama harcamanın 1.187,6 TL ve diğer hizmet sunuculara
başvurular sırasında alınan hizmetler için yapılan ortalama harcamanın 1.103,4 TL olduğu
bulunmuştur.
Cepten yapılan toplam harcamanın sağlık hizmeti türlerine göre dağılımı incelendiğinde ise;
%55,4’ü ilaç, %13,3’ü laboratuvar, %8,2’si görüntüleme hizmetleri, %8,8’i tıbbi cihaz,
%1,8’i tıbbi malzeme ve %12,6’sı diğer mal ve hizmetler için yapılmıştır. İlaç için yapılan
ortalama harcama 600,6 TL, laboratuvar hizmetleri için yapılan ortalama harcama 279,8 TL,
görüntüleme için 217,4 TL, tıbbi cihaz 797,4 TL, tıbbi malzeme 87 TL ve diğer mal ve
hizmetler için 673,4 TL ortalama harcama yapılmıştır.
Cepten harcamaların formal ve informal ayrımına bakıldığında %94,7’sinin formal geriye

kalan %5,3’ünün informal olduğu tespit edilmiştir. İnformal ödemeler ile başa çıkabilmek için
uygulanabilecek stratejiler dikkate alındığında kamu tarafından yapılan harcamaların
artırılması, kamu finansman kaynaklarını güçlendirici tedbirler alınması, sağlık
profesyonellerinin motivasyonunu artırıcı ve özendirici tedbirlerin alınması, sağlık sektöründe
daha iyi nitelikte hizmet sunumu yönünde rekabetin yükseltilmesi, hem kamu hem de özel
sektörde yapılan sağlık harcamaları ile ilgili olarak hesap verebilirliğin artırılması, hasta
hakları ve hasta güvenliğinin geliştirilmesi ön plana çıkanlar arasında bulunmaktadır
(Cherecheş ve diğ. 2013). Birçok ülkede informal sağlık ödemelerinin önemli bir nedenini
oluşturan kendisine bu ödemenin yapılmasına göz yuman sağlık profesyonellerinin
cezalandırılmaları da informal ödemeler ile başa çıkabilme yollarından birisi olarak kabul
223
edilmektedir. Informal ödemelerin azaltılmasına yönelik bu önlemler sağlık hizmetleri
kalitesini artırmaya katkıda bulunacağı gibi bu sistemin temelini oluşturan hasta ile hekim
arasındaki güven ilişkisini daha da sağlamlaştıracaktır. Bu nedenle başta geri kalmış ve
gelişmekte olan ülkeler olmak üzere informal ödemelerin azaltılmasına yönelik stratejilerin
artarak geliştirilmesi önerilmektedir (Cherecheş ve diğ.2013).
Cepten harcamaların haneler üzerindeki katastrofik etkisi değerlendirildiğinde ise görüşülen

hanelerin %0,50’inin katastrofik etkiye maruz kaldığı, bu hanelerin ise ağırlıklı olarak kentsel
yerleşim yerinde, Güneydoğu Anadolu bölgesinde yaşayanlar, beşinci harcama diliminde
(1.611 TL ve üzerindekiler) ve birinci gelir (800 TL ve altında) diliminde bulunanlar olduğu
bulunmuştur. Yardım ve diğ. (2013) tarafından yapılan çalışmada ise 2003 yılında katastrofik
sağlık harcaması yapan hanelerin oranı %0,75 iken, bu oran 2006 yılında %0,59’a, 2009
yılında ise %0,48’e düşmüştür. Bu çalışmada da katastrofik sağlık harcaması yapan hanelerin
oranının 2009 yılına göre değişim göstermediği görülmüştür.
Cepten harcamaların haneler üzerindeki yoksullaştırıcı etkisi dikkate alındığında ise hanelerin
%0,25’inin yoksullaştırıcı etkiye maruz kaldıkları görülmüş olup, kentsel yerleşim yerlerinde
ve Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nde yaşayan, birinci gelir ve üçüncü harcama diliminde (801-
1100 TL) olan ailelerin yoksullaştırıcı etkiye daha fazla maruz kaldıkları tespit edilmiştir.
Yardım ve diğ. (2013) tarafından yapılan çalışmada ise 2003 yılında yoksullaştırıcı etkiye
maruz kalan hanelerin oranı %0,26 iken, bu oran 2006 yılında %0,34’e yükselmiş, ancak
2009 yılında ise tekrar %0,22’ye düşmüştür. Bu çalışmada ise yoksullaştırıcı etkiye maruz
kalan hanelerin oranının 2009 yılı oranına yakın olduğu ve değişim göstermediği görülmüştür.
Bireylerin gerçekte ihtiyaç duydukları sağlık hizmetlerinden hakkaniyetli bir şekilde

yararlanabilmeleri için ödeme gücü olmayan, yoksul kesimin bundan en az zarar görmesi
sağlanmaya çalışılmalıdır. Buradaki temel amaç ödeme gücü yeterli olmayanları finansal
riskten uzak tutmaktır. Finansal riskten korunmanın temel mantığı vatandaşların finansal
katastrofik etkiden korunmasına çalışmak ile ilgilidir. Finansal riskten koruma kişilerin
gittikçe artan hastalık maliyetleri ile finansal yükten korunabilmeleri için risk paylaşım
mekanizmalarının oluşturulması ile yakından ilişkilidir. Bu sayede vatandaşlar daha çok
paraları olduğunda daha fazla ödeme yapabileceklerdir. Tam tersi bir durumda yani bu ön
ödeme mekanizmaları olmadığı takdirde hanehalkları katastrofik sağlık harcaması yapmak
durumunda kalmaktadırlar. Dünya genelinde her yıl 178 milyon kişinin katastrofik sağlık
harcaması yapmak durumunda kaldıkları düşünülecek olursa bu önlemlerin politika
belirleyiciler için önemi daha da artmaktadır (Xu ve diğ. 2007). Katastrofik sağlık harcamaları
224
ile mücadele etmede politika belirleyicilerin dikkate almaları gereken bir diğer unsur da insan
faktörüdür. Sağlık hizmetlerinde insan faktörü hizmet sunumunun tüm aşamalarında etkili bir
faktör olduğu için hizmeti sunanların motivasyonları artırılıp hizmet kalitesi yükseltilse bile
sağlık hizmetlerinde katastrofik harcamaların artışından kaçınılamamaktadır (Xu ve diğ.
2006). Bu nedenle günümüzde pek çok ülkede sağlık çalışanlarının çalışma koşullarını
düzenleyen uygulamaların bir dönüşüm sürecinde olduğu bilinmektedir.
Sınırlılıklar
Bu çalışmada görüşülen kişilerin hastalık hastalıkları ile ilgili herhangi bir soru sorulmamış,
bu nedenle yapılan harcamaların hastalıklara göre en azından kronik ya da akut hastalıklara
göre farklı olup olmadığı, ya da birincil ve komorbidite durumuna göre değişip değişmediği
konusunda bir değerlendirme yapılamamıştır.
Çalışma iki aylık bir dönemi kapsayacak şekilde kesitsel olarak tasarlandığı için mevsimlik
etkiler kontrol altına alınmamıştır.
Öneriler
Çalışmanın bulguları özellikle kırsal yerleşim yerinde, TRC Güneydoğu Anadolu ve

Kuzeydoğu Anadolu bölgesinde, birinci tüketim ve gelir diliminde yer alan haneleri
katastrofik ve yoksullaştırıcı etkilerden korumak için politikalar geliştirilmesi gerektiğine
işaret etmekte ve tamamlayıcı sağlık sigortası uygulamasına geçilmesi halinde özellikle bu
gruplara yönelik koruyucu tedbirlerin alınması gerektiğini söylemektedir.
Gelecek çalışmalarda gerek hizmet kullanımı gerekse cepten harcamaların hastalığa göre
değişip değişmediğini de belirlemek için hastalık adı ya da görüşülen kişilerin sürekli bakım
gerektiren engelli biri olup olmadığı da sorgulanmalıdır.
Çalışma bulgularının mevsimsel etkilerden arındırılması için çalışmanın farklı mevsimlerde

yapılması söz konusu olabilir.
225
KAYNAKLAR
Acs G. Sabelhaus J. (1995) "Trends In Out-Of-Pocket Spending On Healthcare 1980-92”,

Monthly Labor Review, December, 35-43 http://bls.gov/mlr/1995/12/art4full.pdf Erişim
Tarihi: 14.11.2013.
Adam G. Hungary (1986). "Medical Gratitude Payment In Hungary". Magveto˝ Kiado´:

Budapest.
Aday L.A. Begley C.E. Lairson D.R. Balkrishman R. (2004) “Evaluating The Healthcare
System Effectiveness, Efficiency and Equity”, http://www.patmccrory.com/_/download-
Evaluating-the-Healthcare-System-Effectiveness-Efficiency-and-Equity-Second Edition /
p1947705601/ Erişim Tarihi: 06.08.2013.
Atanasova E. Pavlova M. Moutafova E. Rechel B. Groot W. (2012) "Out-Of Pocket Payments

For Health Care Services In Bulgaria: Financial Burden And Barrier To Access", The
European Journal Of Public Health, 23(6), 916-922.
Atun R. Aydın S. Chakraborty S, Sümer S, Aran M, Gürol I, Nazlıoğlu S, Ozgülcü

S, Aydoğan U, Ayar B, Dilmen U, Akdağ R. (2013) "Universal Health Coverage In Turkey:
Enhancement Of Equity", The Lancet, 382, 65-99.
Balazs P. (1996). "Our Underlying Interest In Dealing With Gratitude Payment, Lege Artis
Medicinae 6: 660–663.
Barber S. Bonnet F. Bekedam H. (2004) “Formalizing Under-The-Table Payments To Control

Out-Of-Pocket Hospital Expenditures In Cambodia” Health Policy And Planning, 19(4), 199-
208.
Belli P. Shahriari H. Curtio Medical Group (2002) Qualitative Study On Informal Payments
For Health Services In Georgia. Washington: World Bank, Hnp Discussion Paper.
226
http://siteresources.worldbank.org/HEALTHNUTRITIONANDPOPULATION/Resources/28
1627-1095698140167/Shahriari-QualitativeStudy-whole.pdf, Erişim Tarihi: 20.10.2013.
Belli P.C. (2004) “The Impact Of Resource Allocation And Purchasing Reforms On Equity”,
Hnp Discussion Paper,
http://siteresources.worldbank.org/HEALTHNUTRITIONANDPOPULATION/Resources/28
1627-1095698140167/Chap7BelliFinal.pdf Erişim Tarihi:20.08.2013
Berger M.C. Messer J. (2002) “Public Financing Of Health Expenditures, Insurance, and
Health Outcomes” Applied Economics, 34 (17), 2105-2113.
Berkowitz E.N. (2006) Essentials Of Health Care Marketing, Jones And Bartlett Publishers,
Second Edition, U.S.A.
Bjertnaes O.A. Sjetne I.S. Iversen H.H. (2012) “Overall Patient Satisfaction With Hospitals:
Effects Of Patient-Reported Experiences And Fulfilment Of Expectations”, BMJ
Quality&Safety, 21(1), 39-46.
Bloom G. Standing H. Lloyd R. (2008) Markets, Information Asymmetry and Health Care:
Towards New Social Contracts”, Social Science&Medicine, 66(10), 2076-2087.
Carrasquillo O. Carrasquillo A.I. Shea S. (2000) Health Insurance Coverage Of Immigrants

Living In The United States: Differences By Citizenship Status And Country Of Origin,
American Journal Of Public Health, 90(6), 917-923.
Carrin G. Waelkens M.P. Criel B. (2005) “Community-Based Health Insurance In

Developing Countries: A Study Of Its Contribution To The Performance Of Health Financing
Systems” Tropical Medicine&International Health, 10(8), 799-811.
Chaudhuri A. Roy, K.‘Changes In Out-Of-Pocket Payments For Healthcare In Vietnam and

Its Impact On Equity In Payments, 1992-2002’, 2008, Health Policy, 88 (1), 38-48.
Chawla M, Berman P, Kawiorska D. (1998) Financing Health Services In Poland: New

Evidence On Private Expenditures, Health Economics, 7(4):337–46.
227
Cherecheş R.M. Ungureanu M.I. Sandu P. Rus I.A. (2013) “Defining Informal Payments In
Healthcare: A Systematic Review”, Health Policy, 110(2-3), 105-114.
Culyer A.J. Wagstaff A. (1993) “Equity And Equality In Health And Health Care”, Journal of
Health Economics, 12(4), 431-457.
Dixon A. (2002) “Are Medical Savings Accounts A Viable Option For Funding Health Care”,
Croatian Medical Journal, 43(4): 408-416.
Doorslaer E.V. O’Donnell O. Rannan-Elıya R.P. Somanathan A. Adhikari S.R. Garge C.C.
Harbianto D. Alejandro N. H. Huqh M.N. Ibragimova S. Karanj A. Leek T. Leungl G.M.
Lum J.R. Ngn C.W. Panded B. Racelisg R. Taoo S. Tinl K. Tısayatıcomp K. Trisnantorof K.
Vasavidp C. Zhao Y. (2007) “Catastrophic Payments For Health Care In Asia”, Health
Economics, 16(11), 1159-1184.
Dosi G. Fagiolo G. Napoletano M. Roventini A. (2013) “Income Distribution, Credit and

Fiscal Policies In An Agent-Based Keynesian Model”, Journal of Economic Dynamics and
Control, 37(8), 1598-1625.
Ensor T. Savelyeva L. (1998) "Informal Payments for Health Care In The Former Soviet
Union: Some Evidence From Kazakstan", Health Policy and Planning, 13(1), 41-49.
Ensor T. Witter S. (2001) “Health Economics In Low Income Countries: Adapting To The
Reality Of The Unofficial Economy” Health Policy, 57(1), 1-13.
Falkingham J. Akkazieva B. Baschieri A. (2010) "Trends In Out Of Pocket Payments For

Health Care In Krygyzstan, 2001-2007", Health Policy and Planning, 25(5), 427-436.
Feldsteh Paul J. 1993. Health Care Economics, 4th Ed.,Albany, Ny Delmar Publishers.
Gaal P. Belli P.C. Mckee M. Szocska M. (2006) “Informal Payments For Healthcare:
Definitions, Distinctions and Dilemmas”, Journal of Health Politics, Policy And Law, 31(2),
251-293.
228
Getzen T.E. (2000) “Healthcare Is An Individual Necessity And A National Luxury:
Applying Multilevel Decision Models To The Analysis Of Health Care Expenditures”,
Journal Of Health Economics, 19, 259-270.
Gottret P. Schieber G (2006) Health Financing Revisited A Practitioners Guide, The World
Bank, Washington D.C. http:/ /web.worldbank.org/ WBSITE/EXTERNAL/
TOPICS/EXTHEALTHNUTRITIONANDPOPULATION/EXTHSD /0 ,, content MDK:
22335 643~ menu PK :376811 ~pagePK :148956~piPK: 216618~theSitePK: 376793 ~
isCURL:Y,00.html Erişim Tarihi: 05.06.2013.
Habibov N. (2009) "Determinants Of Out-Of-Pocket Expenditures On Prescribed Medications

In Tajikistan", Journal Of Health Organization and Management, 23(2), 170-182.
Hill C.J. Garner S.J. (1991) “Factors Influencing Physician Choice”, Hospital Health Services
Administration, 36(4), 491-503.
Hwang W. Weller W. Ireys H. Anderson G. (2001) “Out-Of-Pocket Medical Spending For

Care Of Chronic Conditions", Health Affairs, 20(6), 267-278.
Inozu B. Chauncey D. Kamataris V. Mount C. (2012) Performance Improvement For

Healthcare, McGrawhill, U.S.A.
Kao A.C. Green D.C. Zaslavsky A.M. Koplan J.P. Cleary P.D. (1998) “The Relationship
Between Method of Physician Payment and Patient Trust”, JAMA, 280, 1708-1714.
Kotler P. Clarke R.N. (1986) Marketing For Health Care Organizations, Prentice Hall College
Div.
Krutilova V. Yaya S. (2012) "Unexpected Impact Of Changes In Out-Of-Pocket Payments

For Health Care On Czech Household Budgets", Health Policy, 107 (2-3), 276-288.
Langa K.M. Fendrick A.M. Chernew M.E. Kabeto M.U. Paisley K.L. Hayman J.A. (2004)
"Out Of Pocket Health Care Expenditures Among Older Americans With Cancer", Value In
Health, 7(2), 186-194.
229
Lewis M. (2000) "Who Is Paying For Health Care In Eastern Europe And Central Asia?"
World Bank http: // lnweb90.worldbank.org/eca/eca.nsf/Attachments /Who +is+Paying
+for+Health +Care+ in +Europe+and+Central +Asia/$Fil /Who+Is+Paying+text.pdf Erişim
Tarihi:15.10.2013.
Lewis M. (2010) "Who Is Paying For Health Care In Eastern Europe And Central Asia?"
World Bank, http:// lnweb90.worldbank.org /eca/eca.nsf/Attachments / Who+is+Paying+
for+Health+Care+in+Europe +and+Central+Asia/$File/Who+Is+Paying+text.pdf.
Liu T. Sun M. (2012) “Informal Payments In Developing Countries’ Public Health Sectors”,
Pacific Economic Review, 17(4), 514-524.
Liu Y. Çelik Y. Şahin B. (2003) “Türkiye’de Sağlık Ve İlaç Harcamaları ve İlaç Geri Ödeme
Politikası”, SUVAK (Sağlıkta Umut Vakfı) Yayını.
Lu C. Chin B. Li G. Murray C.J.L. (2009) "Limitations Of Methods For Measuring Out-Of-

Pocket And Catastrophic Private Health Expenditure", Bulletin of World Health Organization,
87, 238-244.
Meijer C. O’Donnell O. Koopmanschap M. Doorslaer E. (2013) “Health Expenditure Growth:

Looking Beyond The Average Through Decomposition Of The Full Distribution ”, Journal Of
Health Economics, 32(1), 88-105.
Minh H.V. Phuong N.T.K. Saksena P. James C.D. Xu K. (2012) “Financial Burden of
Household Out Of Pocket Health Expenditure In Viet Nam: Findings From The National
Living Standart Survey 2002-2010”, Social Science&Medicine, Nov(96), 258-263.
Moissialos E. Dixon A. Figueras J. Kutzin J. (Eds.) Normand C., Busse R. (2002) “Social
Health Insurance Financing”, P.59, Funding Options For Europe, European Obsevatory On
Health Care Systems Series.
Mokhtari M. Ashtari M. (2012) "Reducing Informal Payments In The Health Care System:
Evidence From A Large Patient Satifaction Survey", Journal Of Asian Economics, 23 (2),
189-200.
230
Monahan A. (2012) “Fairness Versus Welfare In Health Insurance Content Regulation”,
University Of Illinois Law Review, 2012; Minnesota Legal Studies Research Paper No. 12-
02.
Musgrove P. Zeramdini R. Carrin G. (2002) “Basic Patterns In National Health Expenditure”,

Bulletin Of World Health Organization, 80(2), 134-142.
Naga R.H.A. Lamiraud K. (2008) “Catastrophic Health Expenditure And Household Well-
Being”, The Toyota Centre Suntory And Toyota International Centresfore Conomics And
Related Disciplines London School Of Economics Houghton Street London Wc2a 2a.
OECD and WHO (2003) DAC Guidelines and Reference Series – Poverty and Health,
http://whqlibdoc.who.int/publications/2003/9241562366.pdf. Erişim Tarihi:17.11.2013.
OECD (2009) "Health At A Glance 2009 OECD Indicators", http://books. google.com.tr /

books?id=588klrgBgVIC&pg=PA146&lpg=PA146&dq=oecd+countries+out+of+pocket+exp
enditure&source=bl&ots=NYDfpA5ikm&sig=ipAuv2rThACCYCYV4YlQSvzWQsk&hl=tr
&sa=X&ei=pkWvUtrnEYmbtQam1YDgAg&ved=0CGwQ6AEwCA#v=onepage&q=oecd%2
0countries%20out%20of%20pocket%20expenditure&f=false Erişim Tarihi: 11.10.2013
OECD Health Data 2013 http://stats.oecd.org/Index.aspx?DataSetCode=SHA Erişim Tarihi

03.11.2013.
Okumura Y. Ito H. (2013) "Out Of Pocket Expenditure Burdens In Patients With

Cardiovascular Conditions And Psychological Distress: A Notionwide Cross-Sectional
Study", General Hospital Psychiatry, 35 (3), 233-238.
Özgen H. (2007) "Sağlık Hizmetleri Finansmanında Cepten Harcama: Nedir? Neden

Önemlidir?", Hacettepe Sağlık İdaresi Dergisi, 10(2), 201-228.
Özgen H. Tatar M. (2008) “Sağlık Hizmetleri Finansmanında İnformal Ödemeler”, Hacettepe

Sağlık İdaresi Dergisi, 11(1), 103-132.
Özgen, H., Şahin, B., Belli, P., Tatar, M., Berman, P. (2010) “Predictors of Informal Health
231
Pal R. (2013) "Out-Of-Pocket Health Expenditure: Impact On The Comsumption Of Indıan
Households", Oxford Development Studies, 41(2), 258-279.
Payments: The Example from Turkey”, Journal of Medical Systems, 34(3): 387-396.
Plümper T. Neumayer E. (2012) “Health Spending Out Of Pocket Contributions and

Mortality Rates”, Public Administration, 91(2), 403-418.
Rubin R. M. Kenneth K.. (1993) "Out-Of-Pocket Health Expenditure Differentials Between

Elderly And Non-Elderly Households", The Gerontologist, 33(5):595-602.
Sağlık Uygulama Tebliği (SUT) www.sgk.gov.tr Erişim Tarihi :12.11.2013 Değişiklik Tebliği
İşlenmiş Güncel 2013 SUT.
Savedoff W. (2004) “Tax-Based Financing For Health Systems: Options And Experiences”,
World Health Organization, Http://Apps.Who.İnt/İris/Bitstream/ 10665/ 69022/ 1/Eıp_Fer_
Dp_04.4.Pdf, Erişim Tarihi:10.06.2013.
Sekhri N. Savedoff W. (2005) “Private Health Insurance: Implıcations For Developing

Countries, Bulletin of World Health Organization, 83(2), 127-134.
Shen Y.C. McFeeters J. (2006) “Out-Of-Pocket Healthspendingbetweenlow- Andhigher

Income Populations: Who Is At Risk Of Having High Expenses And High Burdens?” Medical
Care, 44(3), 200-209.
T.C. Sağlık Bakanlığı Sağlık İstatistikleri Yıllığı 2011.

http://sbu.saglik.gov.tr/Ekutuphane/kitaplar/siy_2011.pdf Erişim Tarihi: 05.11.2013.
T.C. Sağlık Bakanlığı Sağlık İstatistikleri Yıllığı 2012. http://saglik.gov.tr/TR/dosya/1-

87578/h/istaturk2012.pdf Erişim Tarihi: 05.11.2013.
T.C. Sosyal Güvenlik Kurumu www.sgk.gov.tr , Yayın No:79, 2012 Erişim Tarihi:
09.11.2013.
232
Tatar M. (2011) "Sağlık Hizmetlerinin Finansman Modelleri: Sosyal Sağlık Sigortasının
Türkiye’de Gelişimi", Sosyal Güvenlik Dergisi, 1(1), 103-133.
Tatar M. Özgen H. Şahin B. Belli P. Berman P. (2007) “Informal Payments In The Health
Sector: A Case Study From Turkey”, Health Affairs, 26(4), 1029-1039.
Thom D. Kravitz R. Bell R. Krupat E. Azari R. (2002) “Patient Trust In The Physician:
Relationship To Patient Requests”, Family Pactice, 19(5), 476-483.
Thuan N.T.B. Lofgren C. Chuc N.T.K. Janlert U. Lindholm L. (2006) “Household Out-Of-
Pocket Payments For İllness: Evidence From Vietnam”, BMC Public Health, 15(6), 283.
TUİK (2009) Hanehalkı Bütçe Harcaması Tüketim Harcamaları

http://www.tuik.gov.tr/Kitap.do?metod=KitapDetay&KT_ID=7&KITAP_ID=33, Erişim
Tarihi 06.11.2013.
TÜİK (2012) İstatistiklerle Türkiye http: //www.tuik.gov.tr /Kitap.do?metod=

KitapDetay&KT_ ID= 0&KITAP_ ID=5 Erişim Tarihi:02.10.2013.
TÜİK, Sağlık Harcama İstatistikleri 2012 http://www.tuik.gov.tr/PreTablo.do?alt_id=1084

Erişim Tarihi 07.11.2013.
Türkiye Sigortalar Birliği, http://www,tsb,org,tr/resmi-istatistikler,aspx?pageID=909 Erişim

Tarihi:12.11.2013.
Uğurluoğlu E., Özgen H. (2008) “Sağlık Hizmetleri Finansmanı ve Hakkaniyet”, Hacettepe

Sağlık İdaresi Dergisi, 11(2), 133-159.
Wagstaff A. (1992) “Equity In The Finance Of Health Care: Some International

Comparisons”, Journal of Health Economics, 11(4), 361-387.
WHO (2001) Mental Health: New Understanding: New Hope, http:/ /www.who.int/whr
/2001/en / whr01_ en.pdf Erişim Tarihi: 17.10.2013.
233
WHO (2003) "The World Health Report", http://www.who.int/whr/2003/en/whr03_en.pdf,
Erişim Tarihi:05.10.2013.
WHO (2004) "The World Health Report 2004 Changing History", http: // www.who.int
/whr/2004/en/report04_en.pdf, erişim Tarihi:18.07.2013.
WHO (2005) "Sustainable Health Financing, Universal Coverage and Social Health
Insurance. 115th World Health Assembly Resolution Eb115.R13, Geneva, http:
//apps.who.int/iris/bitstream/10665/20383/1/WHA58_33-en.pdf Erişim Tarihi:14.10.2013.
WHO (2012) Global Health Observatory Data Repository http: //apps.who.int /gho/data /
node.main.484?lang=en Erişim Tarihi: 01.11.2013
Wirtz V. (2012) "Heteregenous Effects of Health Insurance On Out of Pocket Payments

Expenditures on Medicines in Mexico", Value In Health 15, 593-603.
World Bank (2004). "The Millenium Development Goals For Health: Rising To The
Challenges". World Bank:Washington, DC, http://www.scielosp.org/scielo.php?pid=S0042-
96862005001100022&script=sci_arttext, Erişim Tarihi:06.10.2013.
World Bank http://data.worldbank.org/indicator/SP.DYN.IMRT.IN,Erişim Tarihi 30.11.2013.

World Health Organization (WHO) (2012) “Who Global Health Expenditure Atlas”
Http://Www.Who.İnt/Nha/Atlas.Pdf, Erişim Tarihi:25.10.2013.
Wyszewianski L. (1986) “Families With Catastrophic Health Care Expenditures”, Health

Services Research, 21(5), 617-634.
Xu K. (2005) “Distribution Of Health Payments And Catastrophic Expenditures”, World

Health Organization (WHO), Discussion Paper, Number 2, World Health Organization,
Genewa.
Xu K. Evans D. B. Kawabata K. Zeramdini R. Klavus J. Murray C.J.L. (2003) “Household

Catastrophic Health Expenditure: A Multicountry Analysis”, The Lancet, 362(9378), 111-
117.
234
Yardım M.S. Çilingiroğlu N. Yardım N. (2010) "Catastrophic Health Expenditure and
Impoverishment In Turkey", Health Policy, 94(1), 26-33.
Yardım M.S. Çilingiroğlu N. Yardım N. (2013) “Financial Protection In Health In Turkey:

The Effects Of The Health Transformation Programme”, Health Policy and Planning, 29(2),
177-192.
235
EKLER
Ek1: Anket
Ek 2: Görüşmeci El Kitabı
Ek 3. Anket Yazılım Programı Kullanım Kılavuzu
Ek 4. SPSS Nihai Veri Tabanı
Ek 5. Mobil Anket Uygulaması Yazılım Programı
Ek 6. Telefon görüşmeleri kayıt CD’leri
236

Cepten HACETTEPE RAPOR Çok Kapsamlı Öel Sigorta Durumu Vs Var

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Cepten HACETTEPE RAPOR Çok Kapsamlı Öel Sigorta Durumu Vs Var

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

TÜRKİYE’DE HANEHALKLARI TARAFINDAN CEPTEN YAPILAN

SAĞLIK HARCAMALARI ARAŞTIRMASI

Prof. Dr. Bayram ŞAHİN

Hacettepe Üniversitesi İİBF Sağlık İdaresi Bölümü

Prof. Dr. Mehtap TATAR

Hacettepe Üniversitesi İİBF Sağlık İdaresi Bölümü

Doç. Dr. Erdem KARABULUT

Hacettepe Üniversitesi Tıp Fakültesi Biyoistatistik AD

Dr. Gülpembe ERGİN OĞUZHAN

Polar Sağlık Ekonomisi ve Politikası Danışmanlık Ltd. Şti.

Uz. Songül ÇINAROĞLU

Hacettepe Üniversitesi İİBF Sağlık İdaresi Bölümü

“Türkiye’de Hanehalkları Tarafından Cepten Yapılan Sağlık Harcamaları Araştırması”nın

Prof. Dr. Bayram Şahin

Hacettepe Üniversitesi Proje Sorumlusu

Hastalık yapısı ve demografik yapıdaki değişimler, tıp bilimi ve teknolojisindeki gelişmeler,

Cepten yapılan toplam harcamalar formal ve informal ayrımına göre değerlendirildiğinde;

Diğer yandan bireylerin sağlık hizmetleri kullanımı sırasında kendilerinin ve refakatçilerinin

TABLOLAR DİZİNİ Vİİ

BUT: Bütçe Uygulama Talimatı

CATI: Computerized Assisted Telephone Interview

DPT: Devlet Planlama Teşkilatı

DSÖ: Dünya Sağlık Örgütü

GPS: Global Positioning System / Küresel Konumlama Sistemi

GSS: Genel Sağlık Sigortası

GSYİH: Gayrisafi Yurtiçi Hasıla

OECD: Organisation for Economic Co-operation and Development

PPP: Purchasing Power Parity

SDP: Sağlıkta Dönüşüm Programı

SGK: Sosyal Güvenlik Kurumu

SGP: Satın Alma Gücü Paritesi

SPSS: Statistical Package for the Social Sciences

SUT: Sağlık Uygulama Tebliği

TSK: Türk Silahlı Kuvvetleri

TÜİK: Türkiye İstatistik Kurumu

USH: Ulusal Sağlık Hesapları

WB: World Bank

WHO: World Health Organizatio

Ülkelerin sağlık harcamalarının tanımlanması ve izlenmesi son yıllarda politika

Türkiye’nin sağlık harcaması yıllar itibariyle incelendiğinde toplam sağlık harcamasının

Kuşkusuz bu çalışmanın yapılmasının en önemli nedenlerinden biri 2003 yılından bu yana

1. Türkiye genelinde hanehalkları tarafından yapılan cepten sağlık harcamalarının

2.1. Ülke ve Hanehalkı Düzeyinde Sağlık Harcamaları

Sağlık harcamalarındaki bu artış gelişmiş ülkelerin birçoğunda sağlıkta reform

Hem ülke genelinde hem de hanehalkı düzeyinde düşünüldüğünde sağlık hizmetleri

2.2. Sağlık Hizmetleri Finansman Sistemleri

Sağlık hizmetleri tüketicilerinin davranışlarının sağlık finansman sisteminin belirlenmesi

2.2.1. Kamu Gelirleri İle Finansman (Vergi Tabanlı Finansman Sistemi)

2.2.2. Sosyal Sağlık Sigortası

2.2.3. Özel Sağlık Sigortası

Sağlık hizmetlerinde finansman sistemlerinden bir diğeri de cepten yapılan sağlık

2.3. Sağlıkta Bir Finansman Aracı Olarak Cepten Yapılan Harcamalar

Cepten yapılan sağlık harcamalarının hanehalklarının üzerinde yarattığı finansal yük

Hanehalkı Tüketim Harcamaları: Bu harcamalar hanehalkı üyelerinin farklı ürün ve hizmet

Yoksulluk Sınırı: Bu kavram hanehalkları tarafından yapılan asgari harcamaların

Hanehalkı Ödeme Gücü (Kapasitesi): Hanehalklarının geçimlerini sağlayabilmek için

Finansal Katkıda Hakkaniyet İndeks Değeri: Bu değer cepten yapılan harcamalarda ne

Katastrofik Sağlık Harcaması: Bu kavram cepten yapılan sağlık harcamalarının hanehalkları

2.3.1. Cepten Yapılan Sağlık Harcamalarının Temel Belirleyicileri

Cepten yapılan sağlık harcamaları bakımından ele alınabilecek ülkelerden birisi

Sağlıkta dönüşümün yaşandığı ülkelerden bir diğeri Kazakistan’dır. Kazakistan’da cepten

Ödemenin Tanım Formal Informal

Informal ödemelerin belirlenmesine yasal ve hukuki düzenlemeler yön verdiği için bu