HAcettepe Rapor Yasal - Yabancilar - 2018 PDF

Türkiye’de
Yasal Olarak İkamet Eden

Yabancıların Profili ve
Yaşam Koşulları
Ankara 2017
Türkiye’de Yasal Olarak İkamet Eden Yabancıların
Profili ve Yaşam Koşulları
Ankara, 2017
Yayın No: NEE-HÜ.17.03
ISBN: 978-975-491-448-1
Basım:
Elma Teknik Basım Matbaacılık
Çatal Sokak 11/A Maltepe 06570 Ankara
Tel: 312 229 92 65
www.elmateknikbasim.com
Düzenleme:
Merdiven Reklam Tanıtım
merdivenreklamtanitim@gmail.com
Tel: 312 232 30 88
©
Bu yayında yer alan bilgilerden Hacettepe Üniversitesi Nüfus
Etütleri Enstitüsü sorumludur ve bu bilgiler hiçbir şekilde T.C.
İçişleri Bakanlığı Göç İdaresi Genel Müdürlüğü’nün görüşünü
yansıtmamaktadır.
İçindekiler
Tablolar..........................................................................................................................4
Şekiller...........................................................................................................................9
Kısaltmalar Listesi.........................................................................................................10
Önsöz...........................................................................................................................11
Önsöz...........................................................................................................................13
Sunuş............................................................................................................................15
Konu, Amaç ve Yöntem

Mehmet Ali Eryurt, İsmet Koç, A. Sinan Türkyılmaz ve Tuğba Adalı.................. 17
Türkiye’de Yasal Olarak İkamet Eden Yabancılara İlişkin Mevcut Verinin Analizi
İsmet Koç ve Mehmet Ali Eryurt........................................................................... 39
Cevaplayıcıların Sosyo-Demografik ve Ekonomik Özellikleri

İsmet Koç, Pelin Çağatay ve Tuğba Adalı............................................................. 67
Türkiye’ye Göç ve İkamet Süreci

Mehmet Ali Eryurt, Ayşe Abbasoğlu-Özgören ve Faruk Keskin.......................... 95
İkamet İzni Konusunda Yaşanan Zorluklar ve Bilgi Seviyesi

A. Banu Ergöçmen, Tuğba Adalı ve Melike Saraç............................................ 131
Türkiye’ye Uyum, Sağlık Hizmetlerinden Yararlanma, Ayrımcılık ve

Geleceğe İlişkin Planlar
Alanur Çavlin, İlknur Yüksel-Kaptanoğlu ve Zehra Yayla ................................ 161
Sonuçlar ve Öneriler
İsmet Koç ve Mehmet Ali Eryurt......................................................................... 197
Kaynaklar...................................................................................................................213
EK A – Araştırma Ekibi ve Görev Dağılımı................................................................215

EK B – Sorukağıtları...................................................................................................217
4 Türkiye’de Yasal Olarak İkamet Eden Yabancıların Profili ve Yaşam Koşulları
Tablolar
Tablo 1.1. Araştırmanın Örneklemi 32
Tablo 1.2. Örneklem Uygulaması 36
Tablo 1.3. İl Toplamları İçin Kullanılan Ağırlıklar 37
Türkiye’de Yasal Olarak İkamet Eden Yabancıların İkamet Nedenlerine Göre

Tablo 2.1. 41
Sayısal ve Yüzde Dağılımı, 2000-2014
Türkiye’de Yasal Olarak İkamet Eden Yabancıların Uyruklarına Göre Sayısal
Tablo 2.2. 42
Dağılımı, 2013
Türkiye’de Yasal Olarak İkamet Eden Yabancıların Uyruklarına Göre Sayısal
Tablo 2.3. 43
Dağılımı, 2014
Türkiye’de Yasal Olarak İkamet Eden Yabancıların Uyruklarına ve Çalışma
Tablo 2.4. 44
Amaçlı İkamet İzin Sayılarına Göre Sayısal Büyüklüğü, 2013
Türkiye’de Yasal Olarak İkamet Eden Yabancıların Uyruklarına ve Eğitim
Tablo 2.5. 44
Türkiye’de Yasal Olarak İkamet Eden Yabancıların Uyruklarına ve Muhtelif
Tablo 2.6. 45
Türkiye’de Yasal Olarak İkamet Eden Yabancıların Uyruklarına ve İkamet
Tablo 2.7. 45
İzni Alma Nedenlerine Göre Sayısal Büyüklüğü, 2014
Türkiye’de Yasal Olarak İkamet Eden Yabancıların Yaşadıkları İllere Göre
Tablo 2.8. 46
Sayısal Büyüklüğü, 2014
Çalışma İzni Alan Yabancıların Çalışma İzin Türlerine Göre Dağılımı, 2003-
Tablo 2.9. 49
2015
Tablo 2.10 Çalışma İzni Alan Yabancıların Cinsiyete Göre Dağılımı, 2004-2015 50
Çalışma İzni Alan Yabancıların Cinsiyete ve Yaş Gruplarına Göre Dağılımı,

Tablo 2.11 50
2015
Çalışma İzni Alan Yabancıların Cinsiyete ve Eğitim Seviyesine Göre Dağılımı,
Tablo 2.12 51
2015
Çalışma İzni Alan Yabancıların En Yaygın Ekonomik Faaliyet Kollarına Göre
Tablo 2.13 52
Dağılımı, 2015
Çalışma İzni Alan Yabancıların Uyruklarına Göre Dağılımı ve Kadınların Payı,
Tablo 2.14 53
2015
Tablo 2.15. Çalışma İzni Alan Yabancıların Çalıştıkları İllerin Dağılımı, 2015 54
Türkiye’deki Üniversitelerde Öğrenim Gören Yabancı Uyruklu Öğrencilerin

Tablo 2.16. 55
Sayısal Büyüklüğü, 1983-2015
Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi’ndeki Yabancı Nüfusun Büyüklüğü ve
Tablo 2.16A. 57
Türkiye Nüfusu İçindeki Payı, 2007-2015
Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi’ndeki Yabancı Nüfusun Bölgelere ve
Tablo 2.17. 57
Cinsiyete Göre Dağılımı ve Cinsiyet Oranı, 2014
Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi’ndeki Yabancı Nüfusun Uyruklarına Göre
Tablo 2.18. 58
Dağılımı, 2014
Türkiye’de Yaşayan Nüfusun Doğdukları Ülkelere Göre Sayısal ve Yüzde
Tablo 2.19. 59
Dağılımı (Bin kişi), 2011
Türkiye’de Yasal Olarak İkamet Eden Yabancıların Profili ve Yaşam Koşulları 5
En Son İkamet Edilen Ülkeye ve Cinsiyete Göre Nüfusun Dağılımı

Tablo 2.20. 60
(Bin kişi), 2011
Evlenme İstatistiklerinde Yabancı Gelin ve Damatların Sayısal Büyüklüğü,
Tablo 2.21. 61
2009-2014
Evlenme İstatistiklerinde Damadın ve Gelinin Uyruğuna Göre Sayısal
Tablo 2.22. 62
Büyüklüklerin Dağılımı, 2014
Konut Satış İstatistiklerinde Yabancılara Yapılan Konut satışlarının Sayısal
Tablo 2.23. 65
Dağılımı, 2013-2016
Tablo 3.1. Cevaplayıcıların Temel Demografik Özelliklerinin İllere Göre Yüzde Dağılımı 68
Cevaplayıcıların Temel Demografik Özelliklerinin İkamet Türlerine Göre

Tablo 3.2. 69
Yüzde Dağılımı
Cevaplayıcıların Temel Demografik Özelliklerinin Cinsiyete Göre Yüzde
Tablo 3.3. 70
Dağılımı
Tablo 3.4. Cevaplayıcıların Doğdukları Ülke Ve Uyruklarına Göre Yüzde Dağılımı 71
Cevaplayıcıların Temel Demografik Özelliklerinin ve İkamet Türlerinin

Tablo 3.5. 73
Uyruklarının Ait Olduğu Bölgelere Göre Yüzde Dağılımı
Cevaplayıcıların Yaşadıkları Yerlerin ve Birlikte Yaşama Örüntülerinin İllere
Tablo 3.6. 75
Göre Yüzde Dağılımı
Cevaplayıcıların Yaşadıkları Yerlerin ve Birlikte Yaşama Örüntülerinin İkamet
Tablo 3.7. 76
İzin Türlerine Göre Yüzde Dağılımı
Cevaplayıcıların Yaşadıkları Yerlerin ve Birlikte Yaşama Örüntülerinin
Tablo 3.8. 77
Cinsiyete Göre Yüzde Dağılımı
Tablo 3.9. Cevaplayıcıların Eğitim Durumlarının İllere Göre Yüzde Dağılımı 79
Tablo 3.10. Cevaplayıcıların Eğitim Durumlarının İkamet Türlerine Göre Yüzde Dağılımı 80
Tablo 3.11. Cevaplayıcıların Eğitim Durumlarının Cinsiyete Göre Yüzde Dağılımı 81
Cevaplayıcıların Çalışma ve Sağlık Güvence Durumlarının İllere Göre Yüzde

Tablo 3.12. 82
Dağılımı
Cevaplayıcıların Çalışma ve Sağlık Güvence Durumlarının Cinsiyete Göre
Tablo 3.13. 83
Yüzde Dağılımı
Cevaplayıcıların Anadillerinin ve Anadili Dışında Bir Dil Bilme Durumlarının
Tablo 3.14. 84
İlllere Göre Yüzde Dağılımı
Tablo 3.15. 85
Tablo 3.16. 87
Tablo 3.17. Cevaplayıcıların Eşlerinin Temel Özelliklerinin İllere Göre Yüzde Dağılımı 88
Cevaplayıcıların Eşlerinin Temel Özelliklerininin İkamet Türüne Göre Yüzde

Tablo 3.18. 89
Dağılımı
Cevaplayıcıların Eşlerinin Temel Özelliklerine Göre İller Bazında Yüzde
Tablo 3.19. 90
Dağılımı
Tablo 3.20. Cevaplayıcıların Çocuklarının Temel Özelliklerinin İllere Göre Yüzde Dağılımı 92
Cevaplayıcıların Çocuklarının Temel Özelliklerininin İkamet Türüne Göre

Tablo 3.21. 93
Yüzde Dağılımı
Cevaplayıcıların Çocuklarının Temel Özelliklerinin Cinsiyete Göre Yüzde
Tablo 3.22. 94
Dağılımı
Cevaplayıcıların Temel Özelliklerine Göre Türkiye’de İkamet Nedenlerinin
Tablo 4.1. 97
Yüzde Dağılımı
Cevaplayıcıların Temel Özelliklerine Göre Göç Öncesi Türkiye’de Yaşayan
Tablo 4.2. 98
Akraba veya Tanıdıklarının Olması Durumu
Cevaplayıcıların Türkiye’de Aldıkları İlk İkamet İzin Türü ve Şu An Sahip
Tablo 4.3. 100
Oldukları İkamet İzin Türünün Yüzde Dağılımı
Tablo 4.4. İlk Alınan İkamet İzin Türüne Göre Şu Anki İkamet İzin Türü 101
Mevcut İkamet İzin Türüne Göre Cevaplayıcıların Temel Özelliklerinin Yüzde

Tablo 4.5. 103
Dağılımı
Tablo 4.6. Cevaplayıcıların Temel Özelliklerine Göre Türkiye’de Yaşama Süresi (yıl) 105
Cevaplayıcıların Temel Özelliklerine Göre Türkiye Cumhuriyeti

Tablo 4.7. 107
Vatandaşlığına Başvuru Durumu
Türkiye Cumhuriyeti Vatandaşlığına Başvurmuş Cevaplayıcıların Temel
Tablo 4.8. 109
Özelliklerine Göre Yüzde Dağılımı
Türkiye Cumhuriyeti Vatandaşlığına Başvurmamış Cevaplayıcıların Temel
Tablo 4.9. 111
Özelliklerine Göre Başvuru Planı
Halen Eğitimine Devam Eden Öğrenci İkamet İznine Sahip Cevaplayıcıların
Tablo 4.10. Temel Özelliklerine Göre Türkiye Dışında Diploma Almış Olma ve Bu 113
Diplomalarının Türkiye’de Tanınması İçin Başvuru Durumları
Tablo 4.11. 114
Temel Özelliklerine Göre Türkiye’de Aldığı Eğitimin Düzeyi
Tablo 4.12. 115
Lise Sonrası Türkiye’de Eğitim Aldıkları Alan
Tablo 4.13. Temel Özelliklerine Göre Eğitim Gördükleri Dil ve Türkçe Eğitimde Zorlanma 116
Durumları
Tablo 4.14. Temel Özelliklerine Göre Burs Alma Durumu ve Burs Alanlar İçin Bursun 118
Kaynağı
Tablo 4.15. 121
Temel Özelliklerine Göre Eğitim İçin Türkiye’yi Seçme Nedenleri
Çalışma İzni Almış Cevaplayıcıların Türkiye’de Çalışma Durumları ve Halen
Tablo 4.16. 122
Çalışan Cevaplayıcıların Şu Anki Çalışma ve İkamet İzin Durumları
Çalışma İznine Sahip Halen Çalışan Cevaplayıcıların Temel Özelliklerine
Tablo 4.17. Göre İş Özellikleri: Sektör, Statü, Sosyal Güvence, Ücret ve Ortalama İş 124
Sayısı
Aile İkamet İznine Sahip Halen Evli Cevaplayıcıların Temel Özelliklerine
Tablo 4.18. 126
Göre Evliliği, Eşlerinin Eğitim ve Çalışma Durumu ve Çocuk Sayısı
Taşınmaz Mal Nedeniyle İkamet İzni Almış Cevaplayıcıların Temel
Tablo 4.19. 127
Özelliklerine Göre Yüzde Dağılımı
Taşınmaz Mal Nedeniyle İkamet İzni Almış Cevaplayıcıların Taşınmazla İlgili
Tablo 4.20. 128
Özellikleri ve Taşınmaz Alma Nedenleri
Araştırma Kapsamında Görüşülen Türkiye’de Yasal Olarak İkamet Eden
Tablo 5.1. Yabancıların İkamet İzni Başvurularıyla İlgili Bazı Temel Konularda Sorun 134
Yaşama Oranları

Tablo 5.2. Yabancıların Türkiye’de Bulundukları Süre İçinde Herhangi Bir Dönemde 137
Düzensiz Göçmen Statüsüne Düşme Oranları
Tablo 5.3. Araştırma Kapsamında Görüşülen Türkiye’de Yasal Olarak İkamet Eden
139
Yabancıların İkamet İzni Başvurularıyla İlgili Temel İşlemleri Bilme Oranları
Yabancıların Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanununda İkamet
Tablo 5.4 143
İzinleriyle İlgili Yapılan Değişiklikleri Takip Etmeleri ve Takip Edenlerin
Yararlandıkları Bilgi Kaynakları
Yabancılar Arasında Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanununda İkamet
Tablo 5.5 144
İzinleriyle İlgili Yapılan Değişiklikleri Takip Edenlerin Yararlandıkları Diğer
Kaynaklar
Tablo 5.6 Yabancıların İkamet İzni İşlemleri ve Süreciyle İlgili Olarak Bazı Kuralları 148
Duyma Oranları
Aile İkamet İzniyle İlgili Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanununda Yer
Tablo 5.7 150
Alan Bazı Maddelerin Duyulmuş Olma Oranları
Yabancıların Aile İkamet İzniyle İlgili Yabancılar ve Uluslararası Koruma
Tablo 5.8 153
Kanununda Yer Alan Bazı Maddelere Dayanarak Kendisinin veya Ailesinin
İkamet İzni İşlemlerinde Karar Alınma Oranları
Tablo 5.9 Yabancıların Öğrenci İkamet İzniyle İlgili Yabancılar ve Uluslararası Koruma 157
Kanununda Yer Alan Bazı Maddeleri Duymuş Olma Oranları
Araştırma Nüfusunun Türkiye’ye Gelmeden Önce Türkçe Konuşma, Türkçe
Tablo 6.1. Yazma ve Türkçe Okuma Düzeyinin ve Kursa Gitme Durumunun Yüzde 164
Dağılımı
Araştırma Nüfusunun Türkiye’de Türkçe Kursuna Gitme ve Bu Kurstan
Tablo 6.2. 166
Türkçe Öğrenmeye Sağladığı Faydanın Yüzde Dağılımı
Göçmenlerin Araştırma Tarihinde Türkçe Konuşma, Türkçe Yazma ve
Tablo 6.3. 169
Türkçe Okuma Düzeyinin Yüzde Dağılımı
Araştırma Nüfusunun Aile, Arkadaş ve İş Yeri Ortamında Türkçeyi Kullanma
Tablo 6.4. 171
Sıklığının Yüzde Dağılımı
Türkçe Gazete Okuma, Türkçe Yayın Seyretme ve Türkçe İnternet Sitelerini
Tablo 6.5. 172
Ziyaret Etme Sıklığının Yüzde Dağılımı
Kültürel Faaliyetlere Katılma, Şehir İçi Toplu Taşıma Araçlarını Kullanma ve
Tablo 6.6. 174
Şehir Merkezine Gitme Sıklığının Yüzde Dağılım
Araştırma Nüfusunun Türkiye Cumhuriyeti Vatandaşları ve Türkiye’de
Tablo 6.7. Yaşayan Diğer Yabancılar ile Olan İlişkilerini Değerlendirmelerinin Yüzde 176
Dağılımı
Son Bir Ay İçerisinde Türkiye Cumhuriyeti Vatandaşlarını ve Türkiye’de
Tablo 6.8. Yaşayan Diğer Yabancıları Evlerinde Ziyaret Etme ve Onlar Tarafından 177
Ziyaret Edilme Durumunun Yüzde Dağılımı
Araştırma Nüfusunun Türkiye Dışındaki Akraba ve Arkadaşlarıyla
Tablo 6.9. 179
Haberleşme Durumunun Yüzde Dağılımı
Tablo 6.10. Sağlık Hizmetlerinden Yararlanma 181
Türkiye’deki Sağlık Hizmetlerinden Memnuniyet ve Sağlık Sigortası

Tablo 6.11. Kapsamında Olanların Sağlık Harcamalarının Karşılanma Yüzdesinin 182
Dağılımı
Herhangi Bir Kurum veya Kuruluştan Nakdi veya Ayni Herhangi Bir Yardım
Tablo 6.12. 184
Alma Durumlarının Yüzde Dağılımı
Bazı Kamu Kurum ve Kuruluşlarında Ayrımcılığa Maruz Kalma Durumunun

Tablo 6.13 187
Yüzde Dağılımı
Araştırma Nüfusunun Türkiye’de Gündelik Hayatta, Ev Ararkan, İş Ararken
Tablo 6.14. veya İş Yerinde Uyrukları Nedeniyle Ayrımcılığa Maruz Kalma Durumunun 189
Yüzde Dağılımı
Kendilerini Güvende Hissetmelerinin ve Fiziksel/Cinsel Şiddete Maruz
Tablo 6.15. 191
Kalmalarının Yüzde Dağılımı
Tablo 6.16. Araştırma Nüfusunun Türkiye’de Kalmak İstedikleri Sürenin Yüzde Dağılımı 193
Tablo 6.17. Araştırma Nüfusunun Türkiye’de Kalmak İstemesinin Nedenlerinin Yüzdesi 194
Araştırma Nüfusunda Birkaç Yıl Sonra Türkiye’den Gitmek İsteyenlerin

Tablo 6.18. 195
Türkiye’den Gitmek İstemesinin Nedenlerinin Yüzdesi
İleride Türkiye Dışında Yaşamak İsteyen Araştırma Nüfusunun Gitmek
Tablo 6.19. 195
İstediği Bölgelere Göre Yüzde Dağılımı
Şekiller
Şekil 1.1. Araştırma İlleri ve Tamamlanmış Görüşmelerin Dağılımı 32
Şekil 1.2. İstanbul İlindeki Tamamlanmış Görüşmelerin Dağılımı 32
Şekil 1.3. Ankara İlindeki Tamamlanmış Görüşmelerin Dağılımı 33
Şekil 1.4. Antalya İlindeki Tamamlanmış Görüşmelerin Dağılımı 33
Şekil 1.5. İzmir İlindeki Tamamlanmış Görüşmelerin Dağılımı 34
Şekil 1.6. Gaziantep İlindeki Tamamlanmış Görüşmelerin Dağılımı 34
Şekil 1.7. Erzurum İlindeki Tamamlanmış Görüşmelerin Dağılımı 35
Şekil 1.8. Trabzon İlindeki Tamamlanmış Görüşmelerin Dağılımı 35
Şekil 2.1. Türkiye’de Yasal Olarak İkamet Eden Yabancı Nüfusa İlişkin Veri Kaynakları 40
Şekil 4.1. Türkiye’de Yasal Olarak İkamet Eden Yabancıların Türkiye’ye İkamet Etmek
101
Amacıyla İlk Girişlerinden İtibaren Almış Oldukları İzin Türleri
Şekil 4.2. Türkiye Cumhuriyeti Vatandaşlık Başvurusunda Bulunan Cevaplayıcıların
108
Başvuru Durumu
Şekil 4.3. Türkiye Cumhuriyeti Vatandaşlık Başvurusunda Bulunan Cevaplayıcıların
108
Başvuru Yılı
Şekil 4.4. Halen Eğitimine Devam Eden Öğrenci İkamet İznine Sahip Bursiyer
119
Cevaplayıcıların Temel Özelliklerine Göre Yüzde Dağılımı
Şekil 4.5. Halen Eğitimine Devam Eden Öğrenci İkamet İznine Sahip Bursiyer
Cevaplayıcıların Türkiye’de Eğitim Aldıkları Düzey ve Alana Göre Yüzde 120
Dağılımı
Şekil 5.1. Araştırma Kapsamında Görüşülen Türkiye’de Yasal Olarak İkamet Eden
Yabancıların Herhangi Bir Dönemde Düzensiz Göçmen Statüsüne Düşme 136
Nedenleri
Yabancıların Kanundaki Değişiklikleri Çeşitli Resmi Kanallardan Takip Etme 141
Oranları
Yabancıların Kanundaki Değişiklikleri Çeşitli Diğer Kanallardan Takip Etme 142
Oranları
Yabancılar Arasında Aile İkamet İzniyle İlgili Yabancılar ve Uluslararası
155
Koruma Kanununda Yer Alan Bazı Maddeleri Duymuş Olanların Söz Konusu
Kanun Maddelerini Yararlı Olarak Değerlendirme Oranları
Yabancılar Arasında Öğrenci İkamet İzniyle İlgili Yabancılar ve Uluslararası
Koruma Kanununda Yer Alan Bazı Maddeleri Duyanların Söz Konusu Kanun
159
Maddelerini Yararlı Olarak Değerlendirme Oranları ve Yükseköğretim
Öğrencilerinin Çalışma Hakkına İlişkin Bilgi Sahibi Olanlar Arasından
Türkiye’de Öğrenciyken Çalışmış Olanların Oranı
Kısaltmalar Listesi
AB Avrupa Birliği
ADNKS Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi
ÇSGB Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı
GİGM Göç İdaresi Genel Müdürlüğü
HÜNEE Hacettepe Üniversitesi Nüfus Etütleri Enstitüsü
NKA Nüfus ve Konut Araştırması
ÖSYM Ölçme, Seçme ve Yerleştirme Merkezi
TCK Türk Ceza Kanunu
TÜİK Türkiye İstatistik Kurumu
YİMER Yabancılar İletişim Merkezi
YÖK Yükseköğretim Kurulu
YUKK Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanunu

Önsöz
Göç hareketlerinin yoğun olarak yaşandığı ve milyonlarca yabancıya ev sahipliği
yapan Türkiye, son dönemde oluşan ekonomik ve siyasi gücü, istikrarlı yapısı nede-
niyle düzenli göçmenler için çekim merkezi haline gelmiştir.
Bu durum Ülkemize ikamet veya çalışma amaçlı gelen yabancıların mevcut du-
rumunun incelenmesi ve gerekli analizlerin yapılması ihtiyacını doğurmuştur. Tür-
kiye’de ikamet ve çalışma izni sahibi yabancıların yaşam koşullarının araştırılmasını
amaçlayan “Türkiye’de Yasal Olarak İkamet Eden Yabancıların Profili ve Yaşam Ko-
şullarının Araştırılması” projesi ile kapsamlı bir çalışma yürütülmüştür. Yabancıların
gerek Türkiye’ye göç etmeden önceki durumları gerekse buradaki yaşam koşullarının
detaylı bir şekilde analiz edilmesinin yanı sıra eğitim, sağlık, medeni durum, çalışma
koşulları, gelecek planları gibi konularda önemli bilgiler edinilmiştir. Bu kitap, ya-
bancılara Ülkemizde ikamet etme izni veren Genel Müdürlüğümüz ve aynı zamanda
ikamet izni yerine de geçen çalışma izni veren Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı
öncelikli olmak üzere, yabancılara yönelik hizmet üreten diğer kamu kurum ve kuru-
luşları için önemli veriler içermektedir.
Düzensiz göçle mücadele etmenin en etkili yolunun düzenli göçü teşvik etmek
olduğu anlayışıyla hareket eden Ülkemiz; ekonomik büyüme ve kalkınmayı destekle-
yen, kamu güvenliğini muhafaza eden ve göçmenlerin insan haklarının korunmasını
amaçlayan etkili bir göç yönetim sistemi oluşturmaya çalışmaktadır. Göç İdaresi Ge-
nel Müdürlüğü’nün belirlediği öncelikler doğrultusunda Türkiye’nin deneyimlediği
düzenli göçün yasal mevzuatı, mevcut verinin analizi, ikamet süreci ve saha çalışma-
sı sonuçları bu kitapta sunulmuştur.
İnanıyorum ki bu çalışma, hem Ülkemizde yasal olarak ikamet eden yabancılar
için hem de bu alanda çalışan kişiler için katkı sağlayacaktır. Ulusal kaynaklardan
fonlanan projenin uygulayıcılığını Hacettepe Üniversitesi Nüfus Etütleri Enstitüsü üst-
lenmiştir, proje yürütücüsü Doç. Dr. Mehmet Ali ERYURT’a ve Nüfus Etütleri Enstitü-
sü’nün bütün proje ekibine katkılarından dolayı teşekkür ederiz.
Atilla TOROS
T.C. İçişleri Bakanlığı Göç İdaresi Genel Müdürü
Önsöz
Türkiye bir göç ülkesidir; Asya ve Avrupa kıtalarını birbirine bağlayan, tarih bo-
yunca önemli göç hareketlerinin geçiş rotası üzerinde olan Anadolu toprakları, bu
hüviyetini halen devam ettirmektedir. Türkiye bir yandan göç veren ülke niteliğine
sahipken diğer yandan farklı türden göç hareketliliğinin ev sahibidir ve yakın zamanlı
göçler ile hedef ülke olma konumu giderek artmaktadır. Bölge ülkeleri ile tarihi ve
kültürel bağlar, civar coğrafyada yaşanan savaşlar, iç çatışmalar, siyasi istikrarsızlıklar,
artan yoksulluk, pek çok ülke ile yapılan ikili anlaşmalar neticesinde sağlanan vize
kolaylıkları ve bunlara ilaveten Türkiye’nin ekonomik gücünün artması gibi faktörler
daha çok sayıda göçmenin Türkiye’ye yönelmesine yol açmaktadır.
Türkiye’nin ev sahipliği yaptığı, sayıları üç milyonu aşan Suriyeli göçmenler ülke
gündeminde önemli bir yer tutsa da, Türkiye’de yasal olarak ikamet etmek üzere izin
başvurusunda bulunan yabancıların sayısı giderek artmaktadır. Bu sayının artmasın-
da çeşitli faktörler rol oynamaktadır. Türkiye’nin ekonomik gücü çalışma izni baş-
vurularının artmasına yol açmış, kamu kaynaklı Türkiye bursları ise özellikle Türkiye
ile dil, tarih ve kültür birliği olan ülkelerdeki öğrencilerin eğitim almak üzere Türki-
ye’yi tercih etmelerini sağlamıştır. Yabancılara konut satış istatistiklerinde de yakın
dönemde önemli bir artış görülmüş, taşınmaz mal edinilmesi nedeniyle ikamet izni
başvurularında artış olmuştur. Evlenme, aile birleşmesi, emeklilik sonrası yerleşme
gibi muhtelif nedenlerle de Türkiye’ye ikamet izni başvurusunda bulunulmaktadır.
Göç eden kitlenin içine katıldığı yeni toplumsal çevreyi, göç alan kitlelerin de içleri-
ne yeni katılan göçmen kitleleri anlaması ve yeni bir ortak toplumsal yapı oluşumu
çerçevesinde bilgiye ihtiyaç vardır. Bu nedenle, T. C. İçişleri Bakanlığı Göç İdare-
si Genel Müdürlüğü ile birlikte gerçekleştirdiğimiz “Ülkemizde Yasal Olarak İkamet
Eden Yabancıların Profili ve Yaşam Koşulları Araştırması” özel bir önem taşımaktadır.
Araştırma, Türkiye’de yasal olarak ikamet eden yabancılar konusunda yapılan en
kapsamlı çalışmadır.
Bu çalışmanın başarılı bir şekilde gerçekleştirilmesinde Göç İdaresi Genel Mü-
dürlüğü’nün katkılarını belirtmek isterim. Başta Göç İdaresi Genel Müdürü Atilla To-
ros, Göç Politika ve Projeleri Daire Başkanı Abdullah Ayaz olmak üzere tüm proje
izleme ekibine teşekkür ederim. Desteğini her zaman aldığımız Rektörümüz Prof. Dr.
A. Haluk Özen’e ve yardımlarını esirgemeyen üniversitemiz yönetici ve idarecilerine
şükranlarımı sunarım. Enstitümüz adına projenin yürütücülüğünü başarıyla yapan
Doç. Dr. Mehmet Ali Eryurt’u kutlar, projeye emeği geçen tüm akademik ve idari
personelimizi başarılı çalışmaları için tebrik ederim.
Prof. Dr. A. Banu ERGÖÇMEN
Nüfus Etütleri Enstitüsü Müdürü
Sunuş
Uluslararası göç literatüründe uzun yıllar boyunca göç veren bir ülke olarak de-
ğerlendirilen Türkiye, ekonomik gücünün artması, bölge ülkeleri ile tarihsel, kültürel
bağları gibi çekici faktörler ve sınır komşusu olan ülkelerdeki siyasi istikrarsızlıklar,
savaşlar, yoksulluk gibi itici faktörler nedeniyle artık 1980’ler öncesinde olduğu gibi
sadece göç veren bir ülke değil, göç alan bir ülke konumuna gelmiştir. Yakın zamana
kadar daha çok transit ülke olarak bilinen Türkiye, artık hedef ülke konumundadır.
Resmi istatistikler incelendiğinde, T.C. İçişleri Bakanlığı Göç İdaresi Genel Mü-
dürlüğü (GİGM) kayıtlarına göre, ikamet izni Türkiye’de bulunan yabancıların sayı-
sının 2005-2016 döneminde 178.964’den 461.217’ye yükseldiği görülmektedir. Hızla
artmaya devam eden bu sayı 25.05.2017 itibarı ile 569.693’e ulaşarak yaklaşık üç
katlık bir artış gerçekleşmiştir. Türkiye’de mevcut çalışmalar ve araştırmalar daha çok
düzensiz göç hareketlerine yoğunlaşmış, yasal olarak ikamet eden yabancılarla ilgili
pek az çalışma gerçekleştirilmiştir. Bu nedenle, Göç İdaresi Genel Müdürlüğü, Tür-
kiye’de çalışmak, eğitim görmek ya da muhtelif nedenlerle yasal olarak ikamet eden
yabancıların Türkiye’ye göç etme nedenleri, Türkiye’de kalma süreleri, uyum durum-
ları, yaşam koşulları ve geleceğe ilişkin hedefleri, planları hakkında bilgi toplamak
ve politika önceliklerini buna göre belirlemek amacıyla, “Ülkemizde Yasal Olarak
İkamet Eden Yabancıların Profili ve Yaşam Koşulları” başlıklı bir proje geliştirmiştir.
Projenin yürütülmesinin sorumluluğunu Hacettepe Üniversitesi Nüfus Etütleri Ensti-
tüsü (HÜNEE) üstlenmiştir.
Proje kapsamında öncelikli olarak yasal mevzuatın, farklı kurumlar tarafından
derlenen mevcut istatistiki verilerin analizini içeren bir “Mevcut Durum Analizi” ya-
pılmış ve rapor haline getirilerek GİGM’ye teslim edilmiştir. Ardından, nicel saha
araştırması için, farklı ülkelerde uygulanan sorukağıtları kapsamlı bir şekilde incele-
nerek araştırmanın sorukağıdı hazırlanmış, Türkiye’de ikamet eden yabancı uyruklu
kişilerle sorukağıdının akışını ve soruların anlaşılabilirliğini test etmek amacıyla yüz
yüze görüşmeler yapılarak ön deneme araştırması gerçekleştirilmiş ve basılı soruka-
ğıdı hazırlanmıştır. Bu araştırmada Enstitümüzün yürüttüğü önceki araştırmalardan
farklı olarak, ilk defa bilgisayar destekli kişi görüşmesi (CAPI) tekniği uygulanmış ve
görüşmeler tablet kullanılarak gerçekleştirilmiştir. Tablet uygulamasına yönelik ge-
liştirilen yazılım için, Ankara İli Çankaya İlçesinde 150 kişilik bir örneklem üzerinde
ayrı bir ön deneme çalışması gerçekleştirilmiş, basılı sorukağıdına ve tablet yazılımına
nihai hali verilmiştir. Bu araştırma kapsamında bir başka yeni uygulama, görüşme
yapılacak yabancı uyruklu kişilere GİGM ve HÜNEE imzalı Türkçe ve İngilizce ola-
rak hazırlanmış bilgilendirme mektuplarının gönderilmesi olmuştur. Çalışma kapsa-
mındaki deneyim, mektup uygulamasının faydalı olduğunu göstermiştir. Araştırmaya
özgü diğer uygulamalar ise, cevaplayıcıların yabancı uyruklu kişiler olması nedeniyle
niceliksel saha çalışmasında görev alan görüşmecilerin tamamının çok iyi düzeyde
Türkçe ve İngilizce bilmelerinin zorunlu olması ve Türkiye’de ikamet eden yasal ya-
bancılar arasında yaygın olarak konuşulan Arapça, Rusça ve Farsça gibi dilleri bilen
birer görüşmecinin de araştırma illerine gitmesinin sağlanması olmuştur. Araştırma-
nın sorukağıdı da Türkçe’nin yanısıra İngilizce, Arapça, Farsça ve Rusça dillerine
çevrilerek farklı dillerde görüşme yapılması mümkün kılınmıştır.
Araştırmanın saha çalışmasının gerçekleştirileceği iller proje şartnamesinde be-
lirtildiği gibi Türkiye’nin 7 coğrafi bölgesinden uluslararası göç konusunda ön plana
çıkan birer il seçilmesi suretiyle belirlenmiş ve saha çalışması Ankara, Antalya, Erzu-
rum, Gaziantep, İstanbul, İzmir ve Trabzon İllerinde yürütülmüştür. Saha çalışması-
nın örneklemi sistematik tesadüfi örneklem yöntemiyle her bir il için ayrı ayrı seçilmiş-
tir. Saha araştırmasının barındırdığı en önemli zorluklardan bir tanesi, çerçeve listede
yer alan adres bilgilerinin güncel olmaması nedeniyle seçilen kişilerin yaklaşık üçte
ikisine ulaşılamaması olmuştur. Bu nedenle, hedeflenen tamamlanmış görüşme sayısı
olan 750 kişiye ulaşmak için 2.250 kişilik bir örneklem seçilmiştir. Saha çalışmasında
görev alacak kişiler 11-16 Nisan 2016 tarihleri arasında 4 günü sınıf içi teorik eğitim,
1 günü pilot saha uygulaması olmak üzere 5 tam günlük bir eğitim almışlardır. Saha
çalışması 18 Nisan 2016 tarihinde başlamış ve son görüşme 16 Mayıs 2016 tarihinde
yapılmıştır. Araştırma sonucunda gerçekleşen tamamlanmış görüşme sayısı 761 ol-
muştur.
Araştırmanın gerçekleştirilmesinde ve bu yayının hazırlanmasında finansal des-
tek, projenin yararlanıcı kurumu olan T.C. İçişleri Bakanlığı Göç İdaresi Genel Mü-
dürlüğü tarafından sağlanmıştır. Göç İdaresi Genel Müdürlüğü sadece finansal des-
tek sağlamakla kalmamış, örneklem seçimi ve saha araştırması organizasyonunun
her aşamasında katkıda bulunmuştur. Bu vesile ile Göç İdaresi Genel Müdürü Atilla
TOROS’a, Göç Politika ve Projeleri Dairesi Başkanı Abdullah AYAZ’a, Proje İzleme
Ekibinin tüm üyelerine, araştırmanın gerçekleştirildiği illerdeki İl Göç İdaresi Müdür-
lüklerine katkılarından dolayı teşekkürlerimi sunarım.
Kendine özgü pek çok zorluğu bünyesinde barındıran bu araştırmada ekip başı
ve görüşmeci olarak görev alan ve araştırmanın başarılı bir şekilde tamamlanmasını
sağlayan tüm saha ekibine; araştırmamıza katılmayı kabul ederek değerli zamanlarını
bize ayıran tüm cevaplayıcılara teşekkür ederim.
Son olarak, Rektörümüz Prof. Dr. A. Haluk ÖZEN’e çalışmanın her aşamasında
vermiş olduğu destekten dolayı şükranlarımı sunarım. Araştırma deneyimleri ve bilgi
birikimleri ile pek çok zor araştırmanın altından kalktıkları gibi bu araştırmanın da
başarılı bir şekilde gerçekleştirilmesini sağlayan başta Enstitü Müdürümüz Prof. Dr. A.
Banu ERGÖÇMEN olmak üzere Nüfus Etütleri Enstitüsü’nün tüm akademik ve idari
personeline en içten teşekkürlerimi sunarım.
Doç. Dr. Mehmet Ali ERYURT
Proje Yürütücüsü
Bölüm 1
Konu, Amaç ve Yöntem
Mehmet Ali Eryurt, İsmet Koç, A. Sinan Türkyılmaz ve Tuğba Adalı
1.1. Konu
Türkiye’nin göç tarihine bakıldığında, ülkenin yoğun bir iç göç sürecinin
yanı sıra yoğun bir dış göç süreci yaşayan bir ülke olduğu görülmektedir.
Cumhuriyetin ilanından sonra anavatan dışında kalan Türklerin “ulusal inşa
süreci” kapsamında Kafkaslardan ve Balkanlardan anavatana aktarılması bir
dizi nüfus mübadelesi uygulaması ile sağlanmaya çalışılmıştır. 1960’lı yıllar-
dan başlayarak ülke içindeki işsizlik baskısını hafifletmek ve artan ödemeler
dengesi açığını kapatabilmek için Almanya, Hollanda, Belçika ve Fransa ile
yapılan karşılıklı anlaşmalarla işgücü göçünün önü açılmıştır. Daha sonraki
dönemlerde aile birleşmeleri ile devam eden yoğun dışa göç süreci günü-
müzde farklı biçimlerde, özellikle de proje temelli işgücü göçü biçiminde
devam etmektedir. 1970’li yıllarla birlikte ise, Türkiye hem bir menşe ülkesi
hem de bir hedef ve geçiş ülkesi olarak mülteci ve sığınmacı göçünün dün-
yadaki merkez noktalarından birisi haline gelmiştir. Türkiye’nin bulunduğu
coğrafyada meydana gelen politik çalkantıların yol açtığı çatışma süreçleri,
Türkiye’nin 1980’li yıllarla birlikte Bulgaristan, Bosna Hersek, İran, Irak, Af-
ganistan ve Suriye’den gelen mülteci ve sığınmacı akınına uğramasına yol
açmıştır. Söz konusu coğrafyada halen devam etmekte olan istikrarsızlıklar,
Türkiye’nin yakın, orta ve uzun vadede hedef ve geçiş ülkesi olma özelliğini
koruyacağını göstermektedir (Kalkınma Bakanlığı,2014; İçduygu ve Aksel,

2012).
Türkiye’nin göç tarihindeki bu göç biçimlerinin yanı sıra özellikle son
yirmi yılda giderek artan bir biçimde “ikamet amaçlı” göçlerin de hedef
ülkesi haline geldiği görülmektedir. Çalışma, öğrenim, evlenme, emeklilik
sonrası yerleşme, aile birleşmesi, taşınmaz mal edinilmesi vb. gibi muhtelif
nedenlerle yerleşim amaçlı gerçekleşen bu göçlerin sayısında yakın dönem-
de dikkat çekici bir artış yaşanmaktadır. Resmi göç istatistiklerine bakıldığın-
da, 2000-2014 döneminde Göç İdaresi Genel Müdürlüğü (GİGM) kayıtlarına
göre Türkiye’de yasal olarak ikamet eden yabancıların sayısında 168 binden
380 bine yükselerek iki kattan fazla bir artış yaşandığı görülmektedir. Türki-
ye İstatistik Kurumu (TÜİK) tarafından yayınlanan Adrese Dayalı Nüfus Kayıt
Sistemi’nin 2009-2014 dönemine ilişkin sonuçları ise 2009 yılında 167 bin
olan yabancı nüfusun 2014 yılında 518 bine yükselerek, üç kattan fazla bir
artış yaşandığını ortaya koymaktadır.
Türkiye’de şimdiye kadar göç alanındaki politika eksenli ve akademik
araştırmaların odağında düzensiz göç hareketleri büyük bir yer tutmuş, bu
olguyla mücadele ve olgunun AB-Türkiye ilişkilerine etkileri gibi konular
sıklıkla incelenmiştir. Ancak, yasal olarak ikamet eden yabancılarla ilgili pek
az çalışma yapılmıştır.
Bu gelişmeleri dikkate alan T.C. İçişleri Bakanlığı Göç İdaresi Genel Mü-
dürlüğü (GİGM), Türkiye’de çalışmak, eğitim görmek ya da diğer bir nedenle
yasal olarak ikamet eden yabancıların Türkiye’ye göç etme nedenlerini, kal-
ma sürelerini, uyum durumlarını, yaşam koşullarını ve geleceğe ilişkin plan-
larını ortaya koymak ve bu konuda politika önceliklerini belirlemek ama-
cıyla, “Ülkemizde Yasal Olarak İkamet Eden Yabancıların Profili ve Yaşam
Koşulları” başlıklı bir proje geliştirmiş, projenin yürütülmesinin sorumluluğu
da Hacettepe Üniversitesi Nüfus Etütleri Enstitüsü’ne (HÜNEE) verilmiştir.
1.2. Amaç
Bu projenin farklı ancak bir biriyle ilişkili 6 temel amacı bulunmaktadır.
Bu amaçlar aşağıda sıralanmaktadır:
1. Türkiye’de yasal olarak ikamet eden kişilerin ülkelerini terk etme ve
Türkiye’ye gelme nedenlerinin belirlenmesi,
2. Türkiye’de yasal olarak ikamet eden yabancıların Türkiye’ye gelme-
den önceki yaşam koşullarını belirlemek,
3. Türkiye’de yasal olarak ikamet eden yabancıların Türkiye’deki yaşam
koşullarını ve profillerini belirlemek,
4. Türkiye’de yasal olarak ikamet eden yabancıların geleceğe ilişkin

planlarını belirlemek,
5. Türkiye’de yasal olarak ikamet eden yabancılara ilişkin politika oluş-
turmak için gerekli olan öncelik alanlarını belirlemek,
6. Bu tespit ve belirlemelerin ışığında T.C. İçişleri Bakanlığı GİGM’nin
Türkiye’de yasal olarak ikamet eden yabancı kişilere ilişkin geniş çaplı bir yol
haritası ve strateji belgesi oluşturmasına katkıda bulunmak.
1.3. Yasal Mevzuat: İkamet İzin Çeşitleri ve Kapsamları
Türkiye’den yasal olarak ikamet talep eden yabancı kişilerin bir yandan
ulusal hukuk düzenlemeleri ile, diğer yandan da uluslararası hukuk düzen-
lemeleri ile sahip olduğu bir takım haklar ve yükümlülükler bulunmaktadır.
Bu hak ve yükümlülükler konusunda yabancı kişilerin ülkemizle arasındaki
yasal bağlantının kurulduğu en önemli zeminlerden biri ikamet iznidir. İkamet
bir bireyin hukuki anlamda yaşama iradesi gösterdiği yerdir. Kişi kendi iradesi
ile bu yeri ikametgâh şeklinde ülkesinin yetkili kurumları aracılığıyla beyan
etmektedir. Bireyin sosyal ve hukuki kurallar çerçevesinde ihtiyaç duyduğu
bu düzenleme, Türkiye’de bulunan yabancı kişiler için de geçerlidir. Hem
yabancı kişinin sosyal düzeni hem de Türkiye’deki mevcut hukuki düzen
açısından gerekli olan ikamet izni; Türkiye’de kalmak üzere verilen izin
belgesidir. Yetkili makamlar tarafından düzenlenen bu belge, kişinin talebi ile
gerekli şartları sağlaması durumunda düzenlenmektedir.
1.3.1 İkamet İzinleri
İkamet izni belgesi yabancı kişiye bu belgenin öngördüğü süre zarfında
Türkiye’de kalabilmesi için yasal bir hak tanımaktadır. 11/04/2013 tarihli ve
28615 sayılı Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe girmiş olan 6458 sayılı
Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanunu’nun Yabancılar ve Uluslararası
Koruma’ya ilişkin kısımları bir yıl sonra 11/04/2014 tarihi itibarı ile yü-
rürlüğe girmiştir. Kanun çerçevesinde başlatılmış olan yeni uygulama ge-
reğince, ikamet izni başvurularının yabancının vatandaşı olduğu ya da yasal
olarak bulunduğu ülkedeki konsolosluklarımıza yapılması gerekmektedir. Uy-
gulamada 6458 sayılı kanunun 22.maddesi uyarınca ikamet izni başvuruları
çoğunlukla valilikler aracılığı ile yapılmaktadır. 18 Mayıs 2015 tarihinden iti-
baren ikamet izni için online olarak randevu alınabilmektedir. Yine bu kap-
samda, ikamet izinlerinin uzatılması için gerekli olan başvurular online olarak
yapılmakta, işlemin tamamlanması için gerekli evrakların posta ile gönderil-
mesi mümkün olmaktadır. Mevzuatımıza göre, geçerli bir ikamet iznine sahip
olan yabancı kişiler vizeden muaf olarak Türkiye’ye giriş ya da çıkış yapabil-
mektedirler.
İkamet izni ile Türkiye’de kalmakta olan yabancı kişi, izin süresinin sonu-
na geldiğinde şartları halen taşıyorsa ülkeden çıkış yapmasına gerek olmadan
ikamet ettiği il valiliklerinde sahip olduğu ikamet iznini uzatabilir ya da
başka bir ikamet izni için gerekli şartları sağlaması durumunda yeni du-
rumuna ilişkin ikamet iznine geçiş yapabilir. İkamet izni başvuruları yabancı
tarafından bizzat yapılabileceği gibi yabancının yasal temsilcisi ya da avuka-
tı aracılığıyla da yapılabilmektedir. Ancak, bu konuda idari birime tanınan
inisiyatif gereği başvuruyu alan makam başvuru sırasında yabancının hazır
bulunmasını da isteyebilmektedir.
6458 sayılı kanunun uygulamaya koyduğu bir başka yenilik ise ça-
lışma izninin ikamet izni yerine geçmesidir. Yasanın 27. maddesi uyarınca
yabancı kişinin çalışma izni alması halinde ayrıca ikamet izni almasına gerek
olmamakta, çalışma izni süresince Türkiye’de kalma hakkı elde etmektedir.
6458 sayılı Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanunu’nda aşağıda sıra-
lanan 6 çeşit ikamet izni sayılmaktadır:
1. Her defasında en fazla bir yıllık sürelerle verilen kısa dönem ikamet izni
2. Her defasında en fazla iki yıllık sürelerle verilen aile ikamet izni
3. Öğrenim sürelerine göre verilen öğrenci ikamet izni
4. Süre sınırı olmaksızın verilen uzun dönem ikamet izni
5. Her defasında en fazla bir yıllık sürelerle verilen insani ikamet izni
6. Başlangıçta 30 gün süreli olarak verilen ve toplam süresi üç yılı geç-
meyecek şekilde her defasında en fazla altı aylık sürelerle uzatılabilen insan
ticareti mağduru ikamet izinleridir.
1.3.1.1. Kısa Dönem İkamet İzni
Kısa dönem ikamet izni düzenlenebilmesi için başvuran yabancı kişinin,
Türkiye’de kalış amacıyla ilgili bilgi ve belgeleri ibraz etmesi, Türkiye’ye giriş-
lerine izin verilmeyecek yabancılar arasında bulunmaması, genel sağlık ve
güvenlik standartlarına uygun barınma şartlarına sahip olması, vatandaşı
olduğu ya da yasal olarak ikamet ettiği ülkenin yetkili makamları tara-
fından düzenlenmiş adli sicil kaydını gösteren belgeyi sunması ve Türkiye’de
kalacağı adres bilgilerini vermesi gerekmektedir.
Kısa dönem ikamet izni alabilecek olan yabancıların özellikleri aşağıda
sıralanmaktadır:
• Bilimsel araştırma amacıyla başvuran yabancılar,
• Türkiye’de taşınmaz malı bulunan yabancılar,
• Ticari bağlantısı olan ya da iş kurmak isteyen yabancılar,

• Hizmet içi eğitim programına katılacak olan yabancılar,
• Türkiye Cumhuriyetinin taraf olduğu anlaşmalar ya da öğrenci
değişim programları çerçevesinde eğitim veya benzeri amaçlarla ge-
lecek olan yabancılar,
• Turizm amaçlı kalacak yabancılar,
• Kamu sağlığına tehdit olarak nitelendirilen hastalıklardan birini
taşımamak kaydıyla tedavi görecek olan yabancılar,
• Adli veya idari makamların talep veya kararlarına bağlı olarak Türki-
ye’de kalması gereken yabancılar,
• Aile ikamet izni şartlarını kaybetmesi durumunda kısa dönem ikamet
iznine geçirilecek olan yabancılar,
• Türkçe öğrenme kurslarına katılacak olan yabancılara (en fazla iki
kez verilir),
• Kamu kurumları aracılığıyla Türkiye’de eğitim, araştırma, staj ve
kurslara katılacak olan yabancılar,
• Türkiye’de yükseköğrenimini tamamlayanlardan mezuniyet tari-
hinden itibaren altı ay içinde müracaat eden yabancılara (1 defaya
mahsus olmak üzere en fazla 1 yıl süreli verilir).
Kısa dönem ikamet izni, veriliş amacının dışında kullanıldığının tespit
edilmesi veya yabancının hakkında sınır dışı edilme kararı ya da Türkiye’ye
giriş yasağının bulunması hallerinde verilmez, verilmişse iptal edilir. Bu du-
rumdakilerden ikamet izin süresi bitenlerin izinleri ise uzatılmaz. Ayrıca, 6458
sayılı kanunun 32. maddesinde belirtilen “iznin şartlarından birinin veya bir-
kaçının yerine getirilmemesi veya ortadan kalkması” halinde ikamet izni iptal
edilmektedir.
1.3.1.2. Aile İkamet İzni
Aile ikamet izni, Türkiye’de bulunan destekleyicinin yani T.C. vatandaş-
larının, 5901 sayılı Türk Vatandaşlığı Kanunu’nun 28. maddesi kapsamında
olanların, ikamet izni sahiplerinin, mültecilerin ve ikincil koruma statüsü sa-
hiplerinin yabancı eşine, kendisinin veya eşinin ergin olmayan ya da ergin
ancak bakıma muhtaç çocuğuna verilen ikamet iznidir. Aile ikamet izni için
gerekli olan destekleyicinin, tüm aile fertlerini kapsayan geçerli sağlık sigor-
tası olması, fert başına asgari ücretin üçte birinden az olmamak ve toplam
geliri asgari ücretten az olmamak kaydıyla aylık gelire sahip olması, son beş yıl
içinde TCK 230. madde ve devamında yer alan maddelerde bahsedilen aile
düzenine karşı suçları işlememiş olduğunu adli sicil kaydıyla belgelemesi, en

az bir yıl Türkiye’de ikamet izniyle ikamet etmesi ve adres kayıt sistemine ka-
yıtlı olması gerekmektedir. Destekleyicinin birden fazla eşi olması durumun-
da eşlerden birine, çocukların ise hepsine bu izin verilebilir.
Aile ikamet izni süresi her defasında en fazla iki yıllık sürelerle verilir
ve destekleyicinin ikamet izni süresini aşamaz. Aile ikamet izni altında Tür-
kiye’de bulunan 18 yaş altı çocuklar ilk ve orta öğretim kurumlarında eğitim
hakkına sahip olurlar. En az üç yıl bu izinle kalanlar 18 yaşını tamamladıktan
sonra istemeleri halinde kısa dönem ikamet iznine geçiş yapabilirler. Boşan-
ma halinde ise yabancı eşe en az üç yıl aile ikamet izniyle Türkiye’de kalmış
olması halinde kısa dönem ikamet izni verilebilir, ancak aile içi şiddet nede-
niyle mağdur olduğunu mahkeme kararıyla ispat edenlerde bu şart aranmaz.
Bu izinle Türkiye’de ikamet edenlerden kanunun 35. maddesinde aranan
şartların ortadan kalkması ve evliliğin sırf ikamet izni almak için yapıldığının
valiliklerce tespit edilmesi halinde ikamet izinleri iptal edilir.
1.3.1.3. Öğrenci İkamet İzni
Öğrenci ikamet izinleri Türkiye’de her seviyede (ilköğretim, ortaöğretim
ve yükseköğretim) eğitim görecek yabancı öğrencilere verilmektedir. Bakımı
ve masrafları gerçek veya tüzel kişi tarafından üstlenilen ilk ve orta derecede
öğrenim görecek yabancılara, veli veya yasal temsilcisinin muvafakati ile ilk
ve ortaöğretim seviyesinde verilecek ikamet izinleri, 6458 sayılı Yabancılar ve
Uluslararası Koruma Kanunu’nun 39. maddesindeki şartların yerine getirilme-
si koşuluyla, öğrenime başlanacak tarihten bir sonraki eğitim-öğretim yılının
başlangıcına kadar birer yıllık süreyle verilmektedir. Aile ikamet izni bulunan
ilk ve ortaöğretim seviyesinde eğitim görecek yabancılar 18 yaşına kadar öğ-
renci ikamet izni almasına gerek kalmadan eğitimine devam edebilmektedir.
Ön lisans, lisans, yüksek lisans, doktora, Tıpta Uzmanlık Eğitimi (TUS), Diş
Hekimliğinde Uzmanlık Eğitimi (DUS) seviyelerinde eğitim görecek öğrenci-
lere, genel ikamet izni şartları açısından engel bulunmaması ve öğrenci tara-
fından aksi talep edilmedikçe eğitim süresinin tamamını kapsayacak şekilde
öğrenci ikamet izni verilmektedir.
AB Eğitim ve Gençlik Programı (Erasmus) kapsamında öğrenim amacıy-
la ülkemize gelen yabancı öğrencilere “Öğrenci İkamet İzni”, staj ve diğer
programlar kapsamında gelenlere ise “Kısa Dönem İkamet İzni” düzenlen-
mektedir. Türkçe eğitimi almak amacıyla üniversite tarafından yönlendirilip
Türkiye’ye gelenlere durumlarını belgelemeleri kaydıyla” öğrenci ikamet
izni” verilir. Ayrıca, Türkçe eğitimi almak amacıyla ülkemize gelen yabancı
öğrencilere 6458 sayılı Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanunu’nun 31.
maddesine istinaden “Kısa Dönem İkamet İzni” en fazla iki kez bir yılı aşma-
yacak şekilde verilmektedir.
Öğrenci ikamet izni başvuruları yurtiçinden yapılabilen başvurular içe-
risine dahil edilmiştir. 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası
Kanununa göre öğrenci ikamet izni başvurusunda bulunan yabancılar, ilk ka-
yıt tarihinden itibaren 3 ay içinde talepte bulunmaları halinde genel sağlık
sigortası kapsamına girmektedirler. İkamet izni uzatma başvurularının ikamet
izni bitim süresine 60 gün kala yapılması gerekmektedir. Süresinde yapıl-
mayan başvurularda kabul edilebilir bir mazeret sunulamaması durumunda
öğrencinin sınır dışı edilmesi söz konusu olmaktadır.
Ülkemizde eğitim gören ön lisans, lisans öğrencileri birinci yılın sonunda,
yüksek lisans ve doktora öğrencileri ise doğrudan çalışma izni alarak çalışa-
bilmektedir. Özel Öğrenci kapsamında ülkemizde bulunan ve herhangi bir
yükseköğretim kurumuna kayıtlı olan yabancılara, durumlarını belgelemeleri
koşuluyla “kısa dönem ikamet izni” verilmektedir. Okullarında azami öğretim
süresini doldurduğu halde mezun olamayan ve sınavlara girme hakkı dışın-
da öğrencilik haklarından yararlanamayanların ikamet izni başvuruları, kısa
dönem ikamet izni kapsamında değerlendirilmektedir. Öğrenimin sürdürüle-
meyeceği konusunda kanıtların ortaya çıkması, ikamet izninin veriliş amacı
dışında kullanıldığının belirlenmesi ya da bu iznin sırf Türkiye’de kalabilmek
amacıyla kullanıldığının anlaşılması halinde “Öğrenci İkamet İzni” valiliklerce
resen iptal edilmektedir. Ayrıca, haklarında geçerli bir sınır dışı etme kararı
bulunanlar ile Türkiye’ye giriş yasağı bulunan yabancı öğrencilere ikamet izni
verilmez; verilmiş ise iptal edilir.
1.3.1.4. Uzun Dönemli İkamet İzni
Uzun dönem ikamet izni Türkiye’de kesintisiz sekiz yıl ikamet izniyle ya-
şamış, bu sürenin son üç yılında sosyal yardım almamış, yeterli ve düzenli
geçim kaynağına ve geçerli sağlık sigortasına sahip, kamu düzeni ve güvenliği
açısından tehdit oluşturmayan yabancılara verilmektedir. Şartlarda belirtilen
kesintisiz sekiz yılın hesaplanmasında 6458 sayılı Yabancılar ve Uluslararası
Koruma Kanunu 38. maddesinde yer alan öğrenci ikamet izni süresinin yarı-
sı, diğer ikamet izinlerinin ise tamamı dahil edilmektedir. Uzun dönem ika-
met iznine sahip yabancılar askerlik yapma yükümlülüğü, seçme ve seçilme,
kamu görevlerine girme ve muaf olarak araç ithal etme ve özel kanundaki
düzenlemeler hariç sosyal güvenliğe ilişkin hakları saklı kalmak kaydıyla T.C.
vatandaşlarına tanınan haklardan yararlanabilirler.
6458 sayılı Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanunu 45. maddesi gere-
ğince, uzun dönem ikamet izniyle Türkiye’de kalan yabancıların sağlık, eği-
tim ve ülkesindeki zorunlu kamu hizmeti haricinde kesintisiz bir yıldan fazla
süreyle Türkiye’nin dışında bulunmaları halinde ikamet izni iptal edilir. Kamu
düzeni ve güvenliğine ciddi tehdit oluşturması nedeniyle ikamet izni iptal edi-
len yabancı tekrar başvuruda bulunulamaz. Uzun dönem ikamet izinlerinin
iptali valilikler tarafından, ilgili bakanlıkların onayı alındıktan sonra yapılır.
Konu ile ilgili olarak hazırlanmakta olan genelgenin yürürlüğe girmesi duru-
munda valilikler bakanlık onayı olmaksızın bu konuda karar alabileceklerdir.
İptal edilen uzun dönem ikamet izinleri için tekrar başvurular yurt dışın-
da konsolosluklara, yurt içinde ise valiliklere bizzat ya da GİGM tarafından
belirlenen başvuru usulüne göre yapılmaktadır. Tekrar başvurularda Türki-
ye’de kesintisiz sekiz yıl ikamet izniyle kalma şartı tekrar aranmaz, bu başvu-
rular öncelikli olarak değerlendirilerek en geç bir ay içinde sonuçlandırılır.
1.3.1.5. İnsani İkamet İzni
İnsani ikamet izni, T.C. İçişleri Bakanlığı’nın onayı alınmak ve en fazla
birer yıllık sürelerle olmak kaydıyla valilikler tarafından verilir ve uzatılabilir.
İnsani ikamet izinlerinde diğer ikamet izinlerinin verilmesindeki şartlar aran-
maz, aşağıda sıralanan şartların ortaya çıkması durumunda valilikler insani
ikamet işlemlerini başlatırlar:
• Çocuğun yüksek yararının söz konusu olduğu durumlarda,
• Haklarında sınır dışı edilme veya Türkiye’ye giriş yasağı kararı alındığı
halde, yabancının Türkiye’den çıkışının yaptırılamadığı ya da Türkiye’den ay-
rılmasının makul veya mümkün görülmediği durumlarda,
• Yabancının sınır dışı edilmesinin mümkün olmadığı durumlarda,
• Başvuru sahibinin ilk iltica ülkesi veya güvenli üçüncü ülkeye geri gön-
derilmesi işlemlerinin devamı sürecinde,
• Acil nedenlerden dolayı veya ülke menfaatlerinin korunması ile kamu
düzeni ve kamu güvenliği açısından Türkiye’ye girişine ve Türkiye’de kalma-
sına izin verilmesi gereken yabancıların, ikamet izni verilmesine engel teşkil
eden durumları sebebiyle diğer ikamet izinlerinden birini alma imkânı bulun-
madığında,
• Olağanüstü durumlarda.
İnsani ikamet izni alan yabancılar iznin veriliş tarihinden itibaren en geç
yirmi iş günü içinde adres kayıt sistemine kayıt yaptırmak zorundadır. Ayrı-
ca insani ikamet iznine sahip olan kişiler, bu izinlerinin süresi içinde uzun
dönem ikamet izni hariç olmak üzere şartlarını taşıdıkları diğer ikamet izinle-
rinden birisi için başvurabilmektedir.
1.3.1.6. İnsan Ticareti Mağduru İkamet İzni

İnsan ticareti mağduru olduğu veya olabileceği yönünde kuvvetli şüphe
bulunan yabancılara valiliklerce, yaşadıklarının etkisinden kurtulabilmeleri
ve yetkililerle işbirliği yapıp yapmayacaklarına karar verebilmeleri amacıyla,
diğer ikamet izin türlerinde de olduğu gibi otuz gün süreli ikamet izni veri-
lir. Bu iznin verilmesinde diğer ikamet izinlerinde aranan şartlar aranmaz.
Verilen insan ticareti mağduru ikamet izinleri en fazla altışar aylık sürelerle
uzatılabilir, ancak bu süreler toplam üç yılı geçemez. Bu ikamet iznine sahip
yabancıların kendi girişimleriyle suçun failleriyle yeniden bağ kurduklarının
belirlenmesi halinde ikamet izinleri iptal edilir.
1.3.2. Çalışma İzinleri
6458 sayılı Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanunu’nun 27. maddesi-
ne göre geçerli çalışma izni ile 27/02/2003 tarihli ve 4817 sayılı Yabancıların
Çalışma İzinleri Hakkında Kanunun 10. maddesine istinaden verilen Çalışma
İzni Muafiyet Teyit Belgesi, ikamet izni sayılmaktadır. Çalışma izni verilebilmesi
veya iznin uzatılabilmesi için yabancının YUKK’da Türkiye’ye girişlerine izin
verilmeyecek yabancılara ilişkin durumların yer aldığı 7. madde kapsamına
girmemesi şartı aranmaktadır. 08/07/2016 tarihinde TBMM’de kabul edilerek
yasalaşan ve 13/08/2016 tarih ve 29800 sayılı Resmi Gazetede yayımlanarak
yürürlüğe giren 6735 sayılı Uluslararası İşgücü Kanunu’nun 27. maddesinin
7. fıkrası ile 4817 sayılı Yabancıların Çalışma İzinleri Hakkında Kanun yürür-
lükten kaldırılmıştır. Çalışma izinlerine ilişkin yasal çerçeveyi artık 6735 sayılı
Uluslararası İşgücü Kanunu oluşturmaktadır.
Bu kanuna göre çalışma izni başvuruları yurt içinde doğrudan T.C. Ça-
lışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı’na, yurt dışında yabancının vatandaşı ol-
duğu veya yasal olarak bulunduğu ülkelerdeki Türkiye Cumhuriyeti büyükel-
çilikleri veya başkonsolosluklarına yapılır. Yurt dışında yapılan çalışma izni
başvuruları Türkiye Cumhuriyeti büyükelçilikleri ve başkonsolosluklarınca
Bakanlığa iletilir.
Kanuna göre yabancılar, alacakları çalışma izinleri ile bir işveren yanında
bağımlı çalışabilecekleri gibi, bağımsız (kendi nam ve hesabına) olarak da
çalışabilmektedirler. Bu düzenlemelere göre, çalışma izinlerinin süreli, süresiz
ve bağımsız olmak üzere üç farklı biçimde verilmesi mümkündür. Aşağıda
söz konusu çalışma izinlerine ilişkin açıklamalar yapılmaktadır.
1.3.2.1. Süreli Çalışma İzni
Süreli çalışma izni, iş piyasasındaki durum, çalışma hayatındaki gelişme-
ler, istihdama ilişkin sektörel ve ekonomik konjonktür değişiklikleri dikkate
alınarak hizmet akdinin veya işin süresine göre, belirli bir işyeri veya işletme-
de ve belirli bir meslekte çalışmak üzere en çok bir yıl geçerli olmak üzere
verilmektedir.
Bir yıllık kanuni çalışma süresinden sonra yabancının uzatma başvuru-
sunda bulunması durumunda ise yabancıya aynı işverene bağlı olarak ilk
uzatma başvurusunda en çok iki yıl, sonraki uzatma başvurularında ise en
çok üç yıla kadar çalışma izni verilir. Ancak farklı bir işveren yanında çalışmak
üzere yapılan başvurularda yine bir yıl geçerli çalışma izni verilir.
1.3.2.2. Süresiz Çalışma İzni
Türkiye’nin taraf olduğu ikili ya da çok taraflı sözleşmelerde aksi öngö-
rülmedikçe, Türkiye’de en az sekiz yıl kanuni ve kesintisiz ikamet eden veya
toplam sekiz yıllık kanuni çalışması olan yabancılara, iş piyasasındaki durum
ve çalışma hayatındaki gelişmeler dikkate alınmaksızın ve belirli bir işletme,
meslek, mülkî veya coğrafi alanla sınırlandırılmaksızın süresiz çalışma izni ve-
rilebilmektedir.
Süresiz çalışma izni olan yabancı, uzun dönem ikamet izninin sağladı-
ğı tüm haklardan yararlanır. Özel kanunlardaki düzenlemeler hariç, sosyal
güvenliğe ilişkin kazanılmış hakları saklı kalmak ve bu hakların kullanımında
ilgili mevzuat hükümlerine tabi olmak şartıyla, Türk vatandaşlarına tanınan
haklardan yararlanır. Süresiz çalışma izni olan yabancının seçme, seçilme ve
kamu görevlerine girme hakkı ile askerlik hizmeti yapma yükümlülüğü ise
yoktur.
1.3.2.3. Bağımsız Çalışma İzni
Profesyonel meslek mensubu yabancılara, Türkiye’de en az beş yıl kanuni
ve kesintisiz olarak ikamet etmiş olmaları koşuluyla Bakanlıkça bağımsız çalış-
ma izni verilebilmektedir.
Bağımsız çalışma izninin uluslararası işgücü politikası doğrultusunda de-
ğerlendirilmesinde yabancının; eğitim düzeyi, mesleki deneyimi, bilim ve tek-
nolojiye katkısı, Türkiye’deki faaliyetinin veya yatırımının ülke ekonomisine
ve istihdama etkisi, yabancı şirket ortağı ise sermaye payı ile Uluslararası İş-
gücü Politikası Danışma Kurulu önerileri doğrultusunda Bakanlıkça belirlene-
cek diğer hususlar dikkate alınmaktadır.
1.4. Yöntem
1.4.1. Sorukağıdı ile Tablet Uygulamalarının Geliştirilmesi
ve Ön Deneme
Ülkemizde Yasal Olarak İkamet Eden Yabancıların Profili ve Yaşam Ko-
şulları Araştırması’nın verileri nicel araştırma yoluyla elde edilmiştir. Nicel
araştırma için öncelikle projenin temel sorularına yönelik bir sorukağıdı

tasarlanmıştır. Araştırmanın sorukağıdı tasarlanırken farklı ülkelerde uy-
gulanan sorukağıtları detaylı bir şekilde incelenmiştir. Sorukağıdı tasarımı
aşaması Ekim 2015 – Mart 2016 tarihleri arasında gerçekleşmiş ve bu sü-
reçte araştırmanın basılı sorukağıdı hazırlanmıştır. Sorukağıdı hazırlık süreci
boyunca Nüfus Etütleri Enstitüsü personeli, Türkiye’de yasal olarak ikamet
eden 12 yabancı uyruklu kişiyle sorukağıdının akışını ve soruların anlaşılabi-
lirliğini değerlendirmek amacıyla yüz yüze görüşmeler yapmıştır.
Araştırmanın sorukağıdı haneyi ve kişiyi tanımlayacak bilgilerin olduğu
bir kapak sayfası ile başlamaktadır. Sorukağıdı aşağıdaki konularda bilgi top-
lamak amacıyla düzenlenmiştir:
• Cevaplayıcıya Ait Temel Bilgiler: Bu bölümde kişilerin yaş, mede-
ni durum, yaşadığı yerde kimlerle yaşadığı, vatandaşı olduğu ve geldiği ülke,
anadil, eğitim durumu, çalışma durumu, eşle ve çocuklarla ilgili bilgiler gibi
özellikleri hakkında bilgi toplanacaktır.
• Türkiye’ye Göç ve İkamet: Bu bölümde Türkiye’ye geliş amacı,
Türkiye’de kalmak için aldığı ikamet izin türleri, varsa düzensiz göçmen sta-
tüsüne düşme durumu, Türkiye Cumhuriyeti vatandaşlık başvurusu durumu
ve taşınmaz mal nedeniyle kısa dönem ikamet izni almışsa Türkiye’de taşın-
maz alma nedeni ve taşınmazı kiraya verme durumu vb. konularında veri
toplanacaktır.
• Türkiye’ye Uyum: Bu bölümde kişilerin Türkiye Cumhuriyeti va-
tandaşlarıyla ve Türkiye’de yaşayan diğer yabancılarla ilişkileri, Türkiye’ye
yerleşmeden önceki ve araştırma tarihindeki Türkçe bilgisi, Türkçe kullanım
sıklığı, il dışı ziyaretleri, kültürel faaliyetlere katılımı, toplu taşıma araçları
kullanımı, şehir merkezine gitme sıklığı, ayrımcılığa maruz kalıp kalmadığı,
Türkiye’de yaşarken güvende hissetme durumu ve şiddet veya tacize uğra-
ma durumu konularında bilgi toplanmaktadır.
• Hizmetlere Erişim: Bu bölümde kişilerin Türkiye’de sağlık hizmetle-
rinden faydalanma durumu, bu hizmetten memnuniyeti, herhangi bir kuru-
luştan nakdi veya ayni yardım alma durumu konularında sorular sorulmak-
tadır.
• Geleceğe Yönelik Planlar: Bu bölümde kişilerin gelecekte Türki-
ye’de mi başka ülkede mi yaşamak istediği, Türkiye’de kaç yıl daha yaşamak
istediği, Türkiye’de kalma eğilimleri ve başka bir ülkeye gitme eğilimlerine
ilişkin sorular sorulmaktadır.
• Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanunu ve İkamet İzni

Süreci: Bu bölümde kişilerin ikamet izni başvuruları değerlendirilmesi sü-
reçlerinde varsa karşılaştıkları zorluklar, ikamet izni işlemleri ve süreciyle
ilgili bilgi düzeyleri, kişilerin Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanunu
(YUKK) ile ilgili yapılan değişiklikleri takip etmesi ve bu değişiklikleri takip
ettikleri yerler, kişilerin YUKK’ta yer alan aile ikamet izni, öğrenci ikamet
izni ve öğrenci çalışma izni ile ilgili olarak seçilmiş maddeler hakkındaki
bilgi düzeyleri ve ilgili maddelerden yararlanıp yararlanmadıklarına ilişkin
sorular sorulmaktadır.
• Konut Özellikleri: Kişi Sorukağıdının son bölümü olan bu bölüm-
de kişilerin yaşadığı yerle ilgili sorular sorulmaktadır. Kişi hanede yaşıyorsa
evin kendisine ait olup olmadığı, yurtta yaşıyorsa yurdun nereye bağlı ol-
duğu, otel/pansiyonda kalıyorsa burada kalma nedeni ve genel ekonomik
durumunun temel ihtiyaçları karşılama anlamında yeterlilik düzeyine ilişkin
sorular sorulmaktadır.
Bu araştırmada HÜNEE tarafından yürütülen daha önceki araştırma-
lardan farklı olarak, bilgisayar veya tabletin kullanıldığı bir görüşme tekniği
olan bilgisayar-destekli kişi görüşmesi (computer-assisted personel interviewing
(CAPI)) tekniği uygulanmıştır. Araştırma sorularının tablet bilgisayarlar ara-
cılığıyla sorulup kaydedilmesine olanak verecek bir yazılım hazırlanmış ve
yazılıma daha önce kağıt üzerinde hazırlanan sorular arası mantık kontrolle-
ri ve çeşitli soru atlamalarının yanı sıra, zorunlu alanları boş bırakmama gibi
özellikler eklenmiştir.
Son haline getirilen sorukağıdına dayanan yazılımın nihai ön denemesi
30 Mart 2016 – 2 Nisan 2016 tarihleri arasında 3 gün boyunca Ankara ili
Çankaya ilçesinden sistematik tesadüfi olarak seçilen 150 kişilik örneklemin
üzerinde gerçekleştirilmiştir. Saha uygulamasını HÜNEE araştırma ve öğ-
retim görevlileri, proje asistanları ve geçici personelden oluşan 9 kişilik bir
ekip Enstitü öğretim üyeleri nezaretinde gerçekleştirmişlerdir. Bu çalışma-
daki deneyimlere dayanarak bazı açık uçlu sorulara kategori geliştirilmiş,
bazı sorularda yazım hatası ve benzeri düzeltmeler yapılmıştır. Ön deneme
çalışması aynı zamanda tablet bilgisayarlara yüklenen yazılımla ilgili de bazı
özelliklerin geliştirilmesini sağlamıştır.
Ön deneme çalışması öncesinde gidilecek tüm adresler çevrimiçi olarak
harita üzerinde işaretlenmiş ve yakınlığa göre gruplanmıştır. Böylece bu ad-
res gruplarında farklı ekipler çalışabilmiştir. Ön deneme öncesinde yapılan
bir başka uygulama ise, araştırmayı gerçekleştiren kurumları, araştırmanın
amaçlarını, uygulama tarihlerini, gönüllülük esaslı olduğunu ve benzeri ko-
nuları açıklayan ve danışılabilecek internet siteleri/telefon numaralarını ba-
rındıran GİGM ve HÜNEE imzalı bilgilendirme mektupları hazırlanmasıdır.

Söz konusu metin hem Türkçe, hem de İngilizce olarak basılmış ve ön de-
neme öncesinde postaya verilmiştir. Çalışma sırasındaki deneyimler mektup
uygulamasının oldukça yararlı olduğunu göstermiştir. Konuya ilişkin önce-
den bilgilendirilmiş kişiler genellikle adreslerine gelen görüşmecilerin gö-
rüşme taleplerini rahat bir şekilde kabul etmiştir. Gerçekleştirilen üç günlük
ön deneme çalışmasının amaçlarından bir diğeri örneklem uygulamasının
sonuçlarına dair bir öngörüde bulunabilmek ve saha çalışması için strate-
jiler geliştirebilmek için deneyim edinmektir. Bu çalışma sonuçlarına göre
kayıtlı bazı kişilerin adres veya telefon bilgisi olmadığı, bazı kişilerin kayıtlı
adreslerinin görünmediği fakat telefonlarının olduğu, bazı kişilerin adresle-
rinin güncel olmadığı, bazı kişilerin ülkesine döndüğü gibi durumlarla karşı-
laşılabildiği görülmüştür.
1.4.2. Örneklem
Örneklem için kullanılan çerçeve Göç İdaresi Genel Müdürlüğü tarafın-
dan sağlanmıştır. Söz konusu çerçevede kayıtları GİGM tarafından tutulan
kısa dönemli ikamet izni, öğrenci ikamet izni, aile ikamet izni, insani ika-
met izni vb. izinlerle Türkiye’de bulunan yasal yabancıların yanı sıra kayıt-
ları T.C. Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığınca tutulan çalışma izni olan
yasal yabancılar da bulunmaktadır. ÇSGB dışında çalışma izni veren YÖK,
Kültür ve Turizm Bakanlığı gibi kurumların çalışma izni verdiği yabancılar
ise araştırmanın çerçevesinde yer almamıştır. ÇSGB kayıtlarında sadece 18
yaş ve üzeri kişiler bulunurken, GİGM kayıtlarında her yaştan kişi bulun-
maktadır. Bu nedenle örneklemin çerçevesi hazırlanırken öncelikle GİGM
kayıtlarından 18 yaş altı olan kişiler elenmiştir. Örneklem seçimi aşamasında
iki kurumun kayıtları birleştirilmiş ve her iki çerçevede de kişilerin bulunma
olasılığına karşın yabancı kimlik numarasına göre çift kayıt kontrolleri ya-
pılmıştır. Bu aşamada ayrıca kişilerin aynı kurum çerçevesinde birden fazla
kayıt bulunma durumu da kontrol edilmiştir.
Saha çalışmasının örneklemi de ön deneme çalışmasında olduğu gibi
sistematik tesadüfi olarak, her il için ayrı ayrı seçilmiştir. Çerçevedeki kişile-
rin sırası yabancı kimlik numarasına göre olduğu, yabancı kimlik numarala-
rının değerleri herhangi bir özel örüntü içermediği ve rastgele olduğu için
söz konusu sistematik seçim basit tesadüfi seçime denktir. Kayıtların tutulma
şekli itibariyle küme örneklemi tasarlamak mümkün olmamıştır, bu da zor-
lu ve maliyetli bir saha çalışması anlamına gelmiştir. Seçilen örneklemlerin
HÜNEE’ye teslimi aşamasında tüm yabancı kimlik numaraları çerçeveler-
den silinmiştir.
Araştırmanın gerçekleştirileceği iller şartnamede belirtildiği üzere Tür-
kiye’nin 7 coğrafi bölgesinden uluslararası göç konusunda öne çıkan birer il

olacak şekilde belirlenmiştir. Buna göre seçilen iller Ankara, Antalya, Erzu-
rum, Gaziantep, İstanbul, İzmir ve Trabzon’dur. Toplamda hedeflenen ta-
mamlanmış görüşme sayısı 750 kişidir. Bu sayının iller arasındaki dağılımın-
da gözlem sayısının hiçbir ilde 50’nin altına düşmemesi ve daha büyük yasal
yabancı nüfusu barındıran illerde daha çok kişiyle görüşülmesi gözetilmiştir.
Ön deneme çalışmasından edinilen deneyimler 750 tamamlanmış gö-
rüşmeye erişebilmek için örneklem büyüklüğünün oldukça yüksek tutulması
gerektiğini göstermiş (yaklaşık 1/3), bu nedenle toplam 2250 kişilik bir ör-
neklem seçilmiştir (Tablo 1.1). Ankara ili örnekleminden 1 kişi daha önce
ön deneme çalışması örneklemine çıktığı için bu kişi saha çalışması sırasında
dışarda bırakılmış ve örneklem büyüklüğü 2249 kişi olmuştur.
1.4.3. Saha Çalışması
Örneklemin seçilmesinden sonra, adresi kayıtlı olan tüm kişilere ön de-
neme çalışmasında olduğu gibi Türkçe ve İngilizce mektuplar gönderilmiş-
tir. Mektupları alan bazı kişiler HÜNEE’yi ve GİGM’yi arayarak ayrıntılı bilgi
edinmiş, uygun oldukları zamanlar hakkında bilgi vermişlerdir. Bununla bir-
likte bazı mektuplar adresin bulunamaması veya kişinin adreste bulunma-
ması gibi gerekçelerle postadan geri dönmüştür.
Saha çalışmasında görev alacak kişiler için Nisan 2016 başında HÜNEE
internet sayfasından duyuru yapılmıştır. 86 başvuru arasından uygun bulu-
nan 67 kişi 6 Nisan 2016 Çarşamba günü mülakata çağırılmış, adaylardan
50’si ise mülakata katılmıştır. Görüşmeci seçiminde dikkat edilen unsurlar-
dan biri dil olmuştur. Her adayın akıcı bir şekilde Türkçe ve İngilizce biliyor
olmasına dikkat edilmiştir. Bu iki dilin yanı sıra Arapça, Rusça ve Farsça gibi
Türkiye’de ikamet eden yasal yabancılar arasında yaygın konuşulan dilleri
bilen görüşmecilere de öncelik verilmiştir. Mülakat sonucunda başarılı bu-
lanan 25 görüşmeci adayı 11 – 16 Nisan 2016 tarihleri arasında 4 günü sınıf
içi teorik eğitim, 1 günü pilot saha uygulaması olmak üzere 5 tam günlük bir
eğitime davet edilmiştir. Eğitim sonunda başarılı bulunan 21 kişi saha çalış-
masında görev almıştır. Tüm saha çalışanları saha öncesinde toplanacak her
tür bilgiyi gizli tutacaklarına ve üçüncü kişi ve kurumlarla paylaşmayacakla-
rına dair bir belge imzalamışlardır.
Saha çalışması 18 Nisan 2016 tarihinde 5 ekip ile başlamıştır. Bir ekip
Ankara’dan, bir ekip Antalya’dan, bir ekip Trabzon, Erzurum ve Gazian-
tep’ten, bir ekip İzmir ve İstanbul Anadolu yakasından, bir ekip de İstanbul
Avrupa yakasından sorumlu olarak çalışmıştır. Ekipler bir ekip başı ve üç gö-
rüşmeciden oluşmuştur. Her ekipte Rusça bilen birer görüşmeci, dört ekipte
Arapça bilen birer görüşmeci, iki ekipte ise Farsça bilen birer görüşmeci bu-
lunması mümkün olmuştur. Bazı diller için görüşmeciler eş/arkadaş/akraba/
iş arkadaşı/dili bilen ücretli tercüman gibi kişilerden çeviri yardımı alabilmiş
ve görüşmeleri bu yolla gerçekleştirebilmişlerdir.
Saha ekipleri gittikleri illerde Göç İdaresi İl Müdürlüklerini ziyaret et-
mişlerdir. Bu ziyaretlerle örnekleme çıkan fakat GİGM tarafından adresi (ve/
veya telefonu) sağlanamayan kişiler hakkında bilgiler talep edilmiştir. Bu
bilgilerin bazı Müdürlüklerden temin edilmesi mümkün olmuştur.
Örneklemdeki kişilerin pek çoğunun kayıtlı telefon numaraları bulun-
maktadır. Ekiplerin tekrar ziyaretlerine rağmen adreste bulunamayan kişi-
leri ekip başları telefonla aramış, bazı kişilerle bu yolla randevu alınarak gö-
rüşme sağlanabilmiştir. Aynı uygulama şehir merkezinden uzak yerleşimler
için de yapılmıştır. Ziyaretlerin zaman maliyetlerinin yüksek olduğu ender
durumlarda ekipler ilk teması telefonla kurmuş, ziyaretleri buna göre ger-
çekleştirmiştir.
Saha çalışması 11 Mayıs 2016 tarihinde sona ermiştir. Bu tarihten sonra
tipik olarak saha çalışmalarının zor olduğu İstanbul’da 2 günlük bir tekrar
ziyareti çalışması yapılmış; randevulaşıldığı halde lojistik nedenlerle gidile-
meyen bazı kişilerle görüşülmüştür. Bu süre zarfında Ankara’da saha süresi
sonrasına verilen bazı randevular da “tamamlanmış görüşme” olarak sonuç-
lanmıştır. Son yapılan görüşme 16 Mayıs 2016 tarihlidir.
1.4.4. Örneklemin Kapsamı
Araştırmanın örneklem büyüklüğü yukarıda da belirtildiği gibi 2.249 ki-
şidir. 2.249 kişinin araştırma illerine dağılımı ve tamamlanmış görüşme sayı-
ları Tablo 1.1’de sunulmaktadır. Araştırma illerindeki örneklem büyüklüğü
planlanırken Türkiye’de yasal olarak ikamet eden yabancıların illere göre
dağılımı ve illerdeki gözlem sayısının belli bir seviyenin altına düşmemesi
göz önünde tutulmuştur. Araştırmanın örneklemi sistematik tesadüfi seçim
yöntemi ile seçildiği için görüşülmesi gereken ve görüşülen kişilerin araştır-
ma illeri içerisindeki dağılımı çok yaygın olmuştur.
Araştırma sonucunda gerçekleşen tamamlanmış görüşme sayısı 761’dir.
Şekil 1.1 ve takip eden şekillerde tamamlanmış görüşmelerin il içindeki da-
ğılımlarının ne kadar yaygın olduğu net bir şekilde görülmektedir.
Tablo 1.1. Araştırmanın Örneklemi

Araştırma Örneklem Tamamlanmış
Coğrafi Bölge
İlleri Büyüklüğü Görüşme Sayısı
Marmara Bölgesi İstanbul 600 169
Ege Bölgesi İzmir 250 59
Akdeniz Bölgesi Antalya 450 186
İç Anadolu Bölgesi Ankara 449 174
Karadeniz Bölgesi Trabzon 150 54
Doğu Anadolu Bölgesi Erzurum 150 53
Güneydoğu Anadolu Bölgesi Gaziantep 200 66
Toplam - 2.249 761
Şekil 1.1. Araştırma İlleri ve Tamamlanmış Görüşmelerin Dağılımı
Şekil 1.2. İstanbul İlindeki Tamamlanmış Görüşmelerin Dağılımı

Şekil 1.3. Ankara İlindeki Tamamlanmış Görüşmelerin Dağılımı
Şekil 1.4. Antalya İlindeki Tamamlanmış Görüşmelerin Dağılımı

Şekil 1.5. İzmir İlindeki Tamamlanmış Görüşmelerin Dağılımı
Şekil 1.6. Gaziantep İlindeki Tamamlanmış Görüşmelerin Dağılımı

Şekil 1.7. Erzurum İlindeki Tamamlanmış Görüşmelerin Dağılımı
Şekil 1.8. Trabzon İlindeki Tamamlanmış Görüşmelerin Dağılımı
Tablo 1.2’de görüşme sonuçları sunulmaktadır. Görüşme tamamlanma

oranının en yüksek olduğu ilin Antalya olduğu görülmektedir, Antalya’yı
Ankara ve Trabzon İlleri takip etmektedir. En düşük tamamlama oranları ise
sırasıyla İzmir ve İstanbul’da görülmektedir. Tamamlama oranlarındaki fark-
lılık illerde farklı yasal yabancı profillerinin bulunması, coğrafi yaygınlıkların
ve trafik yoğunluklarının farklı olmasıyla ilişkilendirilebilir.
Kişilerin çoklu ziyaretler sonucu adreste bulunamaması veya adreste
herhangi biriyle temas kurulamaması da sık rastlanan durumlar olarak öne
çıkmıştır (toplamda yüzde 18). Görüşmelerde reddedilme yüzdesi illerin

toplamı için yüzde 6,6’dır. Ret oranının en yüksek olduğu iller sırasıyla Gazi-
antep, İzmir ve Ankara’dır.
Cevaplama oranları da tamamlama oranlarına paralel olarak iller ara-
sında farklılık göstermekte; yüzde 31 (İzmir) ile yüzde 64 (Antalya) arasında
değişmektedir. Cevaplama oranlarını tamamlama oranları kadar görüşme-
ye uygun olmayan kişilerin oranı da etkilemektedir (adres veya telefon bil-
gisi olmaması gibi).
Tablo 1.2. Örneklem uygulaması
Toplam
Ankara Antalya Erzurum Gaziantep İstanbul İzmir Trabzon
(ağırlıksız)
Görüşme
38,8 41,3 35,3 33,0 28,2 23,6 36,0 33,8
tamamlandı
Kişi adreste yok 7,3 0,7 2,7 5,0 9,2 10,8 7,3 6,4
Adreste kimse yok 12,2 1,8 5,3 3,0 10,2 16,0 16,0 9,0
Araştırma
tarihlerinde 7,6 10,9 5,3 11,0 9,8 6,4 12,0 9,2
adreste yok
Ret 8,2 3,8 3,3 9,5 6,7 8,8 5,3 6,6
Adres bulunamadı 5,6 6,2 7,3 6,5 5,2 7,6 11,3 6,4
Görüşme yarıda
0,2 0,4 0,0 0,5 0,0 0,0 0,0 0,2
kaldı
Adres veya telefon
8,5 13,3 5,3 0,5 1,3 2,8 0,0 5,4
bilgisi yok
Diğer – görüşülme
6,2 10,0 22,0 12,0 16,0 10,0 6,0 11,6
imkânı olan1
Diğer – görüşülme
5,3 11,6 13,3 19,0 13,5 14,0 6,0 11,5
imkânı olmayan1
Toplam 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0

Kişi sayısı 449 450 150 200 600 250 150 2.249
Cevaplama oranı2 49,3 64,4 46,5 47,5 37,4 30,7 43,9 45,8
1 Yukarıdaki kategorilerden birine düşmeyip “diğer” sonuç koduyla kapanan görüşmelerin sonuçları oldukça çeşitlidir.
Bunlar arasında “Türkiye’den ayrıldı”, “taşındı”, “adreste böyle bir kişi yaşamıyor” gibi durumlar en sık rastlananlardır.
Söz konusu durumlar incelenirken telefon numaralarının varlığı ve ulaşılabilirliği de göz önüne alınmıştır. Kayıtlı
bir telefon numarası olan kişilerden telefonunu açmayan, telefonu meşgul çalan veya telefonu kapalı olan herkes
“Görüşülme imkanı var” diye nitelenmiştir. Adresinde ulaşılamayan kişilerin telefon numaralarının kullanım dışı/
başkasına ait olduğu durumlarda veya telefon temaslarının sonucunun belirsiz olduğu durumlarda kişiler “Görüşülme
imkanı yok” olarak nitelenmiştir.
2 Cevaplama oranı görüşülen kişilerin görüşülmesi imkan dahilinde olan kişilerin toplam sayısına bölünmesiyle elde
edilmektedir. Buna göre cevaplama oranının payını “görüşme tamamlandı”; paydasını ise “görüşme tamamlandı”, “Kişi
adreste yok”, “Adreste kimse yok”, “Red”, “Adres bulunamadı”, “Görüşme yarıda kaldı”, “Diğer – görüşülme imkanı
olan“ kategorileriyle sonlanmış görüşmelerin toplam sayısı oluşturmaktadır.
1.4.5. Örneklem Ağırlığı

Araştırmanın örneklem tasarımı iller içinde basit tesadüfi seçime denk
bir yöntemle gerçekleştirildiği için il düzeyindeki analizlerde herhangi bir
örneklem ağırlığına ihtiyaç duyulmamaktadır. Bununla birlikte 7 ilin topla-
mına dayalı istatistikler elde edilmek istenirse, hem seçimler eşit olasılıkla
yapılmadığı için, hem de cevaplama oranları iller arasında farklılaştığı için
örneklem ağırlığını kullanma ihtiyacı doğmaktadır. Örneklem ağırlığı her
ilde seçim olasılığının tersi ve bu temel ağırlıkla ağırlıklandırılmış şekilde ce-
vaplama oranlarının tersinin çarpımıyla elde edilmiştir (Tablo 1.3). Bu ağır-
lıklar toplamları tamamlanmış görüşme sayısını verecek şekilde normalize
edilmiştir. Bu ağırlık kullanılarak örneklemin tamamından elde edilecek is-
tatistikler Türkiye toplamını temsil etmeyecek; seçilen 7 ilin toplamını temsil
edecektir.
Tablo 1.3. İl Toplamları İçin Kullanılan Ağırlıklar
Örneklem Cevaplama Nihai
İl
oranının tersi oranının tersi ağırlık
Ankara 35.375/ 450 450 / 174 0,683866
Antalya 38.878 / 450 450 / 186 0,574344
Erzurum 1.257 / 150 150 / 53 0,077120
Gaziantep 11.432 / 200 200 / 66 0,515061
İstanbul 137.882 / 600 600 / 169 2,629684
İzmir 13.849 / 250 250 / 59 0,771300
Trabzon 2.045 / 150 150 / 54 0,132864
1.5. Kitap planı

Bu kitap 7 bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde projenin konusu,
amaçları, Türkiye’de yasal olarak ikamet eden yabancılara ilişkin yasal mev-
zuat, ikamet izin türleri ve araştırma yöntemi detaylı bir şekilde sunulmakta-
dır. İkinci bölümde Türkiye’de yasal olarak ikamet eden yabancılara ilişkin
Göç İdaresi Genel Müdürlüğü, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı, Tür-
kiye İstatistik Kurumu ve Yüksek Öğretim Kurumu’nun verileri analiz edile-
rek mevcut durum ortaya konulmaktadır. Üçüncü bölümden itibaren saha
araştırmasının sonuçları sunulmaktadır. Üçüncü bölümde araştırma nüfu-
sunun demografik özellikleri, eğitim ve çalışma durumu, konut özellikleri
gibi konular ele alınmaktadır. Türkiye’ye göç ve ikamet sürecinin incelendi-
ği dördüncü bölümde ikamet etmek için Türkiye’yi tercih etme nedenleri,
başvuru süreci, ikamet izin türü gibi konular değerlendirilmektedir. Beşinci
bölümde ikamet izni konusunda yaşanan zorluklar ve yabancıların 6458 sa-
yılı Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanunu (YUKK)’nu hakkındaki bilgi
seviyesi incelenmektedir. Altıncı bölümde yabancıların Türkiye’ye ne de-
rece uyum gösterdikleri, hizmetlerden ne derece faydalandıkları, geleceğe

yönelik planlarının neler olduğu gibi konular ele alınmaktadır. Son bölüm
olan yedinci bölümde ise, araştırma bulgularından yola çıkarak, Türkiye’de
yasal olarak ikamet eden yabancılara ilişkin öncelik alanlarının belirlenme-
sine yönelik kısa bir değerlendirme gerçekleştirilmekte ve bazı öneriler ge-
liştirilmektedir.
Bölüm 2
Türkiye’de Yasal Olarak
İkamet Eden Yabancılara
İlişkin Mevcut Verinin
Analizi
İsmet Koç ve Mehmet Ali Eryurt
Bu bölümde, GİGM, T.C.Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı (ÇSGB) ve

TÜİK’ten sağlanan veriler kullanılarak Türkiye’de yasal olarak ikamet eden
yabancıların sayısal büyüklükleri, uyrukları ve yaşadıkları iller analiz edile-
cektir. GİGM’den sağlanan birincil verilerin analizi tamamlandıktan sonra,
çalışma izni alan (2014 yılında çalışma amacıyla ikamet izni alanların sayısı,
sadece Nisan ayına kadar verilen izinleri kapsamaktadır. Sonrasında, 6458
sayılı kanunun yürürlüğe girmesi ile birlikte çalışma izninin ikamet izni yerine
geçmiştir.) yabancıların sayısal büyüklüklerinin ve profillerinin ortaya konul-
ması için ÇSGB’nin ikincil verileri; eğitim amacıyla ikamet izni alan yabancı-
ların sayısal büyüklüğü ve profilleri ise Yükseköğretim Kurulu Başkanlığı’n-
dan (YÖK) ve Öğrenci Seçme ve Yerleştirme Merkezi’nden (ÖSYM) sağla-
nan ikincil veriler aracılığı ile ortaya konulmaya çalışılacaktır. Çalışmak ve
öğrenim görmek amacıyla ikamet izni alan yabancıların temel özelliklerinin
ortaya konulması sonrasında, GİGM’nin verilerinde “muhtelif nedenlerle ika-
met izni verilenler” olarak sınıflanan yabancıların temel özelliklerine TÜİK’ten
sağlanan evlenme istatistikleri ve yabancılara konut satışı istatistikleri temelin-
de bakılmaya çalışılacaktır. Bu bölümde, bunlara ek olarak, TÜİK’in 2007-
2014 yıllarına ait ADNKS verileri ile 2011 yılında gerçekleştirdiği Nüfus ve
Konut Araştırması (NKA) verileri kullanılarak, çalışma kapsamındaki yabancı
kişilerin sayısal büyüklüğü ile yaş, cinsiyet gibi temel demografik özellikleri
hakkında bilgi verilecektir. Şekil 2.1’de Türkiye’de yasal olarak ikamet eden
yabancılara ilişkin veri kaynakları görülmektedir.
Şekil 2.1. Türkiye’de Yasal Olarak İkamet Eden Yabancı Nüfusa İlişkin Veri
Kaynakları
Türkiye’de Yasal İkamet İzni

Olan Yabancılar
Çalışma Eğitim Muhtelif

Amaçlı Amaçlı Amaçlı
Milli Eğitim Bakanlığı

GİGM Çalışma ve Sosyal
YÖK/ÖSYM GİGM TUİK
Güvenlik Bakanlığı TÜİK
TÜİK
2.1. GİGM Verilerinin Analizi

Bu bölümde ve kitabın diğer bölümlerinde 2015 yılı öncesi için sunu-
lan veriler Emniyet Genel Müdürlüğü(EGM) kaynaklarındaki verilerden elde
edilmiştir. 11.04.2013 tarihinde yayınlanan Yabancılar ve Uluslararası Koru-
ma Kanunu (YUKK) kapsamında daha önce yabancılarla ilgili Emniyet Genel
Müdürlüğü tarafından yürütülmekte olan iş ve işlemler 11.04.2014 tarihinde
Göç İdaresi Genel Müdürlüğü tarafından devralınmıştır. 18.05.2015 tarihinde
GİGM’nin taşra teşkilatlanması tamamlanmış ve 81 ilde yabancılara dair bü-
tün işlemler İl Göç İdaresi Müdürlükleri tarafından yürütülmeye başlanmıştır.
GİGM verilerine göre Türkiye’den yasal olarak ikamet izni alan yabancıla-
rın sayısı 2000-2014 döneminde 2,26 katına çıkarak, 168.047’den 379.804’e
yükselmiştir. Bu dönemde, ikamet izni alan yabancıların toplam sayısının
ise 3 milyonu geçtiği görülmektedir (Tablo 2 .1). İkamet izni alma nedenle-
rine toplam sayısal büyüklük temelinde bakıldığında, ikamet izinlerinin yüzde
28’inin çalışmak (yüzde 12) ve eğitim almak (yüzde 16) amacıyla alındığı gö-
rülmektedir. Muhtelif nedenlerle alınan ikamet izinlerinin ise toplam ikamet
izinlerinin yüzde 72’sini oluşturduğu görülmektedir.
Tablo 2.1. Türkiye’de Yasal Olarak İkamet Eden Yabancıların İkamet Ne-
denlerine Göre Sayısal ve Yüzde Dağılımı, 2000-2014
Sayısal Büyüklük Yüzde
Yıllar Çalışma Eğitim Muhtelif Toplam Yıllar Çalışma Eğitim Muhtelif Toplam
2000 24.198 24.574 119.275 168.047 2000 14,4 14,6 71,0 100,0
2005 22.128 25.242 131.594 178.964 2005 12,4 14,1 73,5 100,0
2010 26.636 34.435 121.230 182.301 2010 14,6 18,9 66,5 100,0
2013 44.307 50.682 218.703 313.692 2013 14,1 16,2 69,7 100,0
2014 18.468 (52304) 61.035 300.301 379.804 2014 4,9 16,1 79,1 100,0
Toplam 379.576 497.552 2.293.921 3.171.049 Toplam 12,0 15,7 72,3 100,0
Kaynak: GİGM, 2015
6458 sayılı Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanunu’nun 2014 yılı Nisan

ayında yürürlüğe girmesinden itibaren ikamet izin türlerinin tasnifi farklılaşmış
ve ikamet izin türleri, kısa dönem ikamet izni, uzun dönem ikamet izni, aile
ikamet izni, öğrenci ikamet izni, insani ikamet izni ve insan ticareti mağduru
ikamet izni olmak üzere altı türde sınıflandırılmıştır. Ancak Türkiye’de yasal
olarak ikamet eden yabancıların sayısal büyüklüğünün zaman içerisinde nasıl
değiştiğinin sunulduğu Tablo 2.1’de, 6458 sayılı kanun çıkmadan önce geçerli
olan duruma ilişkin bir sınıflandırma yapılmaktadır.
6458 sayılı kanun öncesinde, 4817 sayılı Yabancıların Çalışma İzinleri
Hakkında Kanun uyarınca Türkiye’de çalışmak isteyen bir yabancı sırasıyla
çalışma izni, çalışma vizesi ve ikamet izni aldıktan sonra yasal çalışma hakkı
elde etmekte iken, yeni dönemde 6458 sayılı kanunun 27. maddesiyle çalışma
izni ikamet izni yerine geçerli sayılarak bürokratik işlemler minimize edilmiştir.
Tablo 2.1’de çalışmak amacıyla alınan ikamet izinlerinin sayısal büyüklü-
ğünün 2000-2013 döneminde önemli bir artış göstererek 24.198’den 44.307’ye
yükseldiği görülmektedir. Ancak, 2014 yılı verileri, çalışmak amacıyla ikamet
izni alan yabancıların sayısının 18.468’e gerilediğine işaret etmektedir. Bu du-
rum temel olarak yukarıda bahsedildiği gibi 2014 Nisan ayından sonra çalışma
izninin ikamet izni yerine de geçmesi nedeniyle bu verinin sadece 2014 Nisan
ayına kadar yapılan başvuruları kapsamasıdır. T.C. Çalışma ve Sosyal Güven-
lik Bakanlığı verilerine göre ise 2014 yılında 52.304 yabancıya çalışma izni
verilmiştir, yani aslında çalışma izni alan yabancıların sayısındaki artış devam
etmiştir.
Eğitim görmek amacıyla alınan ikamet izinlerinin sayısı 2000-2014 yılları
arasında yaklaşık 2,5 katına çıkmıştır. Hemen tamamı yükseköğretime devam
etmek amacıyla alınan bu tür ikamet izinlerinin sayısal büyüklüğü 2014

yılında 61.035’e yükselmiştir. Yine aynı dönemde, çalışma ve eğitim dışındaki
nedenlerle alınan ikamet izinleri de 2,5 katına çıkmıştır. Daha çok evlilik, aile
birleşmesi ve emeklilik sonrası Türkiye’ye yerleşmek biçiminde gerçekleşen
bu tür ikamet izinlerinin sayısal büyüklüğü 2014 yılında 300.301’e yükselmiş-
tir.
Tablo 2.2. Türkiye’de Yasal Olarak İkamet Eden Yabancıların Uyruklarına

Göre Sayısal Dağılımı, 2013
Uyruk 2013
Suriye 46.252
Azerbaycan 21.785
Rusya 16.722
Almanya 15.816
İngiltere 14.977
Gürcistan 13.335
Türkmenistan 12.652
Irak 11.758
İran 10.848
Kazakistan 9.691
Türkiye Toplamı 313.692
Kaynak: GİGM, 2015
Türkiye’de yasal olarak ikamet eden yabancıların uyruklarına göre sayısal

büyüklüklerine, 2013 verileriyle bakıldığında (Tablo 2.2), Suriye uyrukluların
en fazla ikamet izni alan göçmen grubu olduğu görülmektedir. Suriyelileri,
Azerbaycan, Rusya, Almanya, İngiltere takip etmektedir. Türkiye’den yasal
ikamet izni alan yabancıların sayısal dağılımına 2014 verileri ile bakıldığın-
da (Tablo 2.3), en fazla ikamet izni alan ilk 8 ülkenin sırası ile Irak, Suriye,
Afganistan, Azerbaycan, İran, Rusya, Türkmenistan ve Almanya olduğu gö-
rülmektedir. Türkiye’den yasal ikamet izni alan grupların daha çok Türkiye
ile yakın tarihsel, kültürel ve etnik bağları olan ülkelerden geldikleri görül-
mektedir.
Türkiye’den yasal ikamet iznini çalışmak için alanların sayısal büyüklü-
ğüne 2013 ve 2014 verileriyle bakıldığında (Tablo 2.4 ve Tablo 2.7), 2013
ve 2014 yıllarında, Gürcistan uyrukluların en fazla sayıda çalışmak amacıyla
ikamet izni aldıkları gözlenmektedir. Bu noktada, 2014 yılında çalışma izni
alanların sayısının sadece Nisan ayına kadar verilen izinleri kapsadığı, sonra-
sında 6458 sayılı kanunun yürürlüğe girmesi ile birlikte çalışma izninin ikamet
izni yerine geçtiğini hatırlatmakta fayda vardır. ÇSGB verisi bir sonraki kısım-
da ayrıntılı olarak analiz edilmektedir. GİGM verilerine göre 2014 yılındaki
sayısal büyüklüklere daha yakından bakıldığında, yasal ikamet iznini çalışmak
amacıyla en fazla alan Gürcistan uyrukluları, Türkmenistan, Çin, Moldova,
Ukrayna ve Almanya uyruklu yabancıların takip ettiği görülmektedir.
Türkiye’den yasal ikamet iznini öğrenim görmek amacıyla alanların sa-
yısal büyüklüğüne 2013 ve 2014 verileriyle bakıldığında (Tablo 2.5 ve Tablo
2.7), 2013 ve 2014 yıllarında, Azerbaycan uyrukluların en fazla ikamet izni
aldığı görülmektedir. 2013 ve 2014 yıllarında eğitim amacıyla sırası ile 6.718
ve 9.339 kişi ile en fazla ikamet izni alan Azerbaycan uyrukluların olduğu
görülmektedir. 2014 yılında, eğitim görmek için alınan ikamet izin sayılarına
bakıldığında (Tablo 2.7), Azerbaycan uyrukluları Türkmenistan, İran, Afga-
nistan, Irak ve Suriye uyrukluların yani Türkiye ile tarihsel, kültürel ve etnik
bağları olan ülkelerden gelen yabancıların takip ettiği görülmektedir.
Muhtelif nedenlerle ikamet izni alanlara bakıldığında (Tablo 2.6 ve Tab-
lo 2.7), 2013 yılında Suriye uyrukluların; 2014 yılında ise Irak uyrukluların
en fazla ikamet izni alan gruplar olduğu görülmektedir. 2014 yılına ait sayısal
veriler (Tablo 2.7) Irak uyruklular tarafından alınan 36.176 muhtelif amaçlı
ikamet izninin; 29.369 ile Suriye uyruklular; 26.079 ile Afganistan uyruklular;
17.026 ile Azerbaycan uyruklular; 17.024 ile Rusya ve 14.287 ile İran uyruk-
lular tarafından takip edildiğini göstermektedir.

Göre Sayısal Dağılımı (İlk 10 Ülke), 2014
Uyruk İzin Sayısı
Irak 38.742
Suriye 31.715
Afganistan 29.775
Azerbaycan 26.955
İran 18.856
Rusya 18.430
Türkmenistan 16.019
Almanya 14.842
İngiltere 13.201
Gürcistan 13.120
Kaynak: GİGM, 2015

Tablo 2.4. Türkiye’de Yasal Olarak İkamet Eden Yabancıların Uyruklarına ve

Çalışma Amaçlı İkamet İzin Sayılarına Göre Sayısal Büyüklüğü (İlk 10 Ülke),
2013
Uyruk 2013
Gürcistan 7.047
Çin 3.196
Ukrayna 2.790
Rusya 2.156
ABD 1.900
Türkmenistan 1.866
Moldova 1.689
Almanya 1.602
Azerbaycan 1.475
Özbekistan 1.290
Kaynak: GİGM, 2015

ve Eğitim Amaçlı İkamet İzin Sayılarına Göre Sayısal Büyüklüğü (İlk 10 Ülke),
2013
Uyruk 2013
Azerbaycan 6.718
Türkmenistan 6.419
İran 3.947
Afganistan 2.778
Irak 1.654
Yunanistan 1.462
Kazakistan 1.418
Kırgızistan 1.413
Suriye 1.203
Somali 1.148
Kaynak: GİGM, 2015


ve Muhtelif Amaçlı İkamet İzin Sayılarına Göre Sayısal Büyüklüğü (İlk 10
Ülke), 2013
Uyruk 2013
Suriye 44.449
Rusya 13.755
İngiltere 13.611
Azerbaycan 13.592
Almanya 13.213
Irak 9.725
Kazakistan 7.567
Bulgaristan 6.351
Afganistan 6.335
Ukrayna 5.952
Kaynak: GİGM, 2015

ve İkamet İzni Alma Nedenlerine Göre Sayısal Büyüklüğü, 2014
Çalışma Eğitim Muhtelif
Sıra
No Sayısal Sayısal Sayısal
Uyruk Uyruk Uyruk
Büyüklük Büyüklük Büyüklük
1 Gürcistan 3.808 Azerbaycan 9.339 Irak 36.176
2 Türkmenistan 1.089 Türkmenistan 7.149 Suriye 29.369
3 Çin 938 İran 4.043 Afganistan 26.079
4 Moldova 861 Afganistan 3.645 Azerbaycan 17.026
5 Ukrayna 752 Irak 2.397 Rusya 17.024
6 Almanya 668 Suriye 2.151 İran 14.287
7 ABD 657 Kazakistan 1.615 Almanya 13.180
8 Özbekistan 614 Yunanistan 1.597 İngiltere 12.666
9 Rusya 601 Kırgızistan 1.596 Ukrayna 9.266
10 Azerbaycan 590 Somali 1.317 Kazakistan 8.823
Türkiye Türkiye Türkiye
18.468 61.035 300.301
Toplamı Toplamı Toplamı
Kaynak: GİGM, 2015

Tablo 2.8. Türkiye’de Yasal Olarak İkamet Eden Yabancıların Yaşadıkları

İllere Göre Sayısal Büyüklüğü, 2014
İller Toplam
İstanbul 105.666
Antalya 37.402
Ankara 29.526
Bursa 17.192
İzmir 13.705
Muğla 13.167
Konya 8.482
Adana 7.770
Gaziantep 7.339
Mersin 7.294
Aydın 5.960
Kayseri 5.298
Sakarya 4.342
Eskişehir 4.095
Kocaeli 3.835
Balıkesir 3.766
Aksaray 3.205
Hatay 3.121
Samsun 2.749
Isparta 2.691
Denizli 2.663
Yalova 2.613
Kastamonu 2.286
Trabzon 2.044
Edirne 1.987
Tekirdağ 1.899
Uşak 1.886
Nevşehir 1.797
Sivas 1.767
Erzurum 1.630
Kırıkkale 1.627
Şanlıurfa 1.626
Kütahya 1.566
Manisa 1.547
Bolu 1.536
Mardin 1.508
Zonguldak 1.490
Kahramanmaraş 1.435
Çanakkale 1.335
Giresun 1.306
Karabük 1.201
Düzce 1.125
Batman 1.079
Malatya 1.054
İller Toplam
Çorum 970
Bilecik 933
Van 836
Çankırı 785
Niğde 778
Karaman 764
Kilis 763
Ordu 735
Rize 727
Kırklareli 708
Diyarbakır 704
Kırşehir 664
Erzincan 645
Afyonkarahisar 580
Burdur 482
Ağrı 478
Şırnak 469
Amasya 465
Elazığ 453
Kars 432
Tokat 360
Osmaniye 322
Gümüşhane 319
Yozgat 309
Sinop 306
Artvin 282
Iğdır 278
Siirt 212
Bayburt 205
Adıyaman 184
Ardahan 181
Bartın 169
Hakkâri 139
Muş 66
Bitlis 42
Tunceli 33
Bingöl 31
Bilinmiyor 36.383
Toplam 379.804
Kaynak: GİGM, 2015
Türkiye’de yasal olarak ikamet eden yabancıların ikamet ettikleri illere

2014 verileri ışığında bakıldığında (Tablo 2.8), en çok ikamet izni verilen ilin
105.666 ikamet izni ile İstanbul olduğu görülmektedir. Toplam ikamet izni
sayısında İstanbul’u Antalya, Ankara, Bursa, İzmir ve Muğla izlemektedir.
2.2. Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı Verilerinin Analizi

Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı (ÇSGB), 2004 yılından beri her yıl
düzenli olarak “Yabancıların Çalışma İzinleri” başlığı ile çalışma izni alan ya-
bancıların sayısal büyüklüklerine, cinsiyetlerine, yaş dağılımlarına, eğitim se-
viyelerine, çalıştıkları sektörlere, çalıştıkları illere ve uyruklarına ilişkin bilgiler
içeren istatistikler yayınlamaktadır. Bu çalışmada kullanılan veriler de bu yayı-
nın 2016 yılı sayısından alınmıştır (ÇSGB, 2016). ÇSGB tarafından 2004-2015
yılları için yayınlanan verilerdeki sayısal büyüklükler ile GİGM tarafından aynı
dönemde çalışmak için ikamet izni alan yabancıların sayısal büyüklüklerine
ilişkin verilerinin birbirinden farklı olduğu görülmektedir. Bu farklılığın temel
nedeni daha önce de belirtildiği gibi 2014 Nisan ayında yürürlüğe giren 6458
sayılı kanun ile çalışma izninin ikamet izni yerine geçmesi nedeniyle ayrıca
ikamet izni alınmasına gerek kalmamasıdır. Bunun yanı sıra ÇSGB dışında
kendi mevzuatı uyarınca çalışma izni düzenleme yetkisi bulunan YÖK, Eko-
nomi Bakanlığı, Kültür ve Turizm Bakanlığı, İçişleri Bakanlığı gibi kurumlar da
bulunmaktadır. Bu kurumların verisi çalışma kapsamında yer almamaktadır.
2014 Nisan ayı öncesinde çalışma izni verme yetkisi olan bu kurumlarda dü-
zenlenen çalışma izinleri için de ikamet izni düzenlenirken, ÇSGB verisinde
bu kurumların düzenlediği çalışma izinleri yer almayabilmektedir.
Tablo 2.9’da çalışma izni alan yabancıların çalışma izin türlerine göre
sayısal dağılımına bakıldığında, 2003-2015 dönemindeki her yılda çalışma izni
alan neredeyse tüm yabancıların süreli çalışma iznine sahip olduğu görülmek-
tedir. 2003-2015 döneminde çalışma izni alan yabancıların yüzde 99’unun
süreli çalışma izni alarak Türkiye’de çalıştıkları görülmektedir. Tablo 2.9’daki
veriler, 2004-2015 dönemindeki 11 yıl içinde ÇSGB’dan çalışma izni alan ya-
bancıların sayısının yaklaşık 9 katına çıkarak 7.302’den 64.547’ye yükseldiğini
göstermektedir. 2003-2015 döneminde çalışma izni alan yabancıların toplam
sayısının ise, 288.486 olduğu görülmektedir.
Tablo 2.9. Çalışma İzni Alan Yabancıların Çalışma İzin Türlerine Göre Da-
ğılımı, 2003-2015
Yıllar Süreli Süresiz Bağımsız Toplam
2003 804 50 1 855
2004 7.065 226 11 7.302
2005 9.248 159 31 9.438
2006 10.465 120 18 10.603
2007 8.823 96 11 8.930
2008 10.582 107 16 10.705
2009 13.931 83 9 14.023
2010 14.098 101 2 14.201
2011 17.319 132 16 17.466
32.187 80 10 32.277
2012
2013 45.731 94 9 45.834
2014 52.206 95 3 52.304
2015 64.426 117 4 64.547
Toplam 286.885 1.460 141 288.486
Yüzde 99,4 0,5 0,1 100,0
Kaynak: ÇSGB, 2016
Çalışma izni alan yabancıların cinsiyet dağılımına 2004-2013 yılları için

bakıldığında (Tablo 2.10), kadınların payının yıllar içinde arttığı, erkeklerin
payının ise azaldığı görülmektedir. 2004 yılında çalışma izni alan yabancılar
içinde kadınların payı yüzde 41 iken, bu payın zaman içinde artarak 2013
yılında yüzde 62’ye yükseldiği görülmektedir. 2013 sonrasındaki dönemde ise
erkeklerin payının artmaya başladığı görülmektedir. 2004-2015 dönemindeki
tüm çalışma izinleri dikkate alındığında, çalışma izni alan yabancıların yüzde
53’ünün kadın; yüzde 48’sinin de erkek olduğu görülmektedir. Çalışma izni
alan yabancılar içinde kadınların payının yüksek olması, Türkiye’de yabancı
işgücüne gereksinim duyan sektörlerin giderek daha fazla oranda kadın işgü-
cüne talep göstermesi ile ilgilidir.
2015 yılında çalışma izni alan yabancıların yaş dağılımlarına bakıldığın-
da (Tablo 2.11), kadınların 20-44; erkeklerin ise 25-49 yaşlarına yoğunlaştığı
görülmektedir. Yabancı kadın işgücünün en yüksek oranda bulunduğu yaş
grubu yüzde 20 ile 25-29; erkeklerin en yüksek oranda bulunduğu yaş grubu
ise yüzde 18 ile 30-34 yaş grubudur. Yabancı işgücü içinde yer alan kadın
ve erkeklerin yaş dağılımları, Türkiye’de çalışan yabancı kadınların yabancı

erkeklerden daha genç olduğunu göstermektedir.
Tablo 2.10. Çalışma İzni Alan Yabancıların Cinsiyete Göre Dağılımı, 2004-
2015
Kadın Erkek
Yıllar Sayı Yüzde Sayı Yüzde Toplam
2004 3.013 41.3 4.289 58.7 7.302
2005 3.541 37.5 5.897 62.5 9.438
2006 4.033 38.0 6.570 62.0 10.603
2007 3.264 36.6 5.666 63.4 8.930
2008 4.054 37.9 6.651 62.1 10.705
2009 5.058 36.1 8.965 63.9 14.023
2010 5.704 40.2 8.497 59.8 14.201
2011 8.396 48.1 9.071 51.9 17.467
2012 19.550 60.6 12.727 39.4 32.277
2013 28.408 62.0 17.426 38.0 45.834
2014 31.303 59.8 21.001 40.2 52.304
2015 37.638 58.3 26.909 41.7 65.547
Toplam 153.962 53.3 133.669 47.7 288.631
Kaynak: ÇSGB, 2016
Tablo 2.11. Çalışma İzni Alan Yabancıların Cinsiyete ve Yaş Gruplarına Göre
Dağılımı, 2015
Yaş Kadın Erkek Toplam
Sayısal Büyüklük
15-19 149 115 264
20-24 6.239 2.394 8.633
25-29 7.707 4.849 12.556
30-34 6.031 5.181 11.212
35-39 4.532 4.059 8.591
40-44 3.805 3.240 7.045
45-49 3.244 2.716 5.960
50-54 2.770 2.097 4.867
55-59 1.992 1.260 3.252
60-64 892 670 1.562
65+ 265 318 583
Toplam 37.638 26.909 64.547
Yüzde
15-19 0,4 0,4 0,4
20-24 16,6 8,9 13,4
25-29 20,5 18,0 19,5
30-34 16,0 19,3 17,4
35-39 12,0 15,1 13,3
Yaş Kadın Erkek Toplam

40-44 10,1 12,0 10,9
45-49 8,6 10,1 9,2
50-54 7,4 7,8 7,5
55-59 5,3 4,7 5,0
60-64 2,4 2,5 2,4
65+ 0,7 1,2 0,9
Toplam 100,0 100 100,0
Kaynak: ÇSGB, 2016
Türkiye’den 2015 yılında çalışma izni alan yabancıların oldukça yüksek

bir eğitim seviyesine sahip olduğu görülmektedir (Tablo 2.12). Yabancı işgü-
cünün yüzde 82’si lise ve daha üstü eğitime; yüzde 43’ü ise yüksekokul/üni-
versite ve üstü bir eğitime sahiptir. Yabancı kadın işgücünün yaklaşık yüzde
80’inin; erkek işgücünün ise yaklaşık yüzde 84’ünün lise ve üzerinde eğitime
sahip olduğu görülmektedir. Hem kadınlar arasında hem de erkekler arasın-
da ilkokul ve altında eğitime sahip olanların sadece yüzde 9 civarında olduğu
görülmektedir.
Tablo 2.12. Çalışma İzni Alan Yabancıların Cinsiyete ve Eğitim Seviyesine

Göre Dağılımı, 2015
Eğitim seviyesi Kadın Erkek Toplam
Sayısal Büyüklük
Okuryazar 2.634 1.334 3.968
İlkokul 730 1.087 1.817
Ortaokul 4.204 1.931 6.135
Lise 15.992 8.701 24.693
Yüksekokul 3.149 2.704 5.853
Üniversite 10.206 9.940 20.146
Yüksek Lisans ve Üstü 723 1.212 1.935
Toplam 37.638 26.909 64.547
Yüzde
Okuryazar 7,0 5,0 6,1
İlkokul 1,9 4,0 2,8
Ortaokul 11,2 7,2 9,5
Lise 42,5 32,3 38,3
Yüksekokul 8,4 10,0 9,1
Üniversite 27,1 36,9 31,2
Yüksek Lisans ve Üstü 1,9 4,5 3,0
Toplam 100,0 100,0 100,0
Kaynak: ÇSGB, 2016

Tablo 2.13. Çalışma İzni Alan Yabancıların En Yaygın Ekonomik Faaliyet

Kollarına Göre Dağılımı, 2015
Ekonomik faaliyet Sayısal Büyüklük Yüzde
Ev içi çalışma 16.825 26,1
Konaklama 10.501 16,3
Yaratıcı sanatlar, eğlence faaliyetleri 3.057 4,7
Toptan ticaret 2.849 4,4
Bina dışı yapıların inşaatı 2.704 4,2
Büro işleri 2.674 4,1
Eğitim 2.672 4,1
Spor faaliyetleri 2.016 3,1
Perakende ticaret 1.851 2,9
Danışmanlık faaliyetleri 1.168 1,8
Hava yolu taşımacılığı 1.151 1,8
Seyahat organizasyonu 1.121 1,7
İnsan sağlığı hizmetleri 1.056 1,6
Diğer 14.902 23,1
Toplam 64.547 100,0
Kaynak: ÇSGB, 2016
2015 yılında çalışma izni alan yabancıların çalıştıkları ekonomik faaliyet

kollarına bakıldığında (Tablo 2.13), yabancı işgücünün yüzde 26’sının ev içi
ekonomik faaliyetlerde; yüzde 16’sının ise konaklama sektöründe çalıştığı
görülmektedir. Bu ekonomik faaliyetleri dışında yabancı işgücünün, eğlence
faaliyetleri, toptan ve perakende ticaret, eğitim, inşaat gibi sektörlerde de yo-
ğun olarak çalıştıkları gözlenmektedir.
Türkiye’den 2015 yılında çalışma izni alarak çalışan yabancıların yaklaşık
yüzde 13’ü Gürcistan uyrukludur. Yabancı uyruklu işgücünün yüzde 9’unun
ise Ukrayna uyruklu olduğu görülmektedir. Bu iki grubu yaklaşık yüzde 7’lik
payla Kırgızistan, yüzde 6’lık payla Suriye, yüzde 5’erlik paylarla Türkmenis-
tan, Rusya ve Çin izlemektedir. Daha sonra ise sırası ile yaklaşık yüzde 3’erlik
paylarla Endonezya ve Moldova uyrukluların, yüzde 2’şerlik paylarla İran, Ka-
zakistan, Azerbaycan, Almanya ve ABD’nin geldiği görülmektedir. Gürcistan,
Ukrayna, Türkmenistan, Rusya, Özbekistan, Moldova ve Kırgızistan uyruklu
yabancı işgücünün çok büyük bir çoğunluğu kadınlardan oluşmaktadır. Buna
karşılık, Suriye, Çin, Almanya, Azerbaycan, İran, ABD ve diğer birçok ülke
uyruklu yabancı işgücünün önemli bir bölümünün erkek olduğu gözlenmek-
tedir. Bu veriler, yabancı işgücünün çalıştığı ekonomik faaliyet kolları ile bir
arada düşünüldüğünde, kadınların payının yüksek olduğu ülkelerden gelen

yabancı işgücünün daha çok ev içi ekonomik faaliyetlerde çalıştıkları görül-
mektedir (Tablo 2.14).
Tablo 2.14. Çalışma İzni Alan Yabancıların Uyruklarına Göre Dağılımı ve

Kadınların Payı, 2015
Sıra no Uyruk Sayısal büyüklük Kadınların yüzdesi

Yüzde
1 Gürcistan 8.524 13,2 91,8
2 Ukrayna 6.023 9,3 83,0
3 Kırgızistan 4.274 6,6 71,5
4 Suriye 4.019 6,2 7,0
5 Türkmenistan 3.323 5,1 90,3
6 Rusya 2.936 4,5 80,7
7 Çin 2.882 4,5 10,8
8 Özbekistan 2.319 3,6 88,1
9 Endonezya 1.904 2,9 94,0
10 Moldova 1.778 2,8 87,5
11 İran 1.522 2,4 32,3
12 Azerbaycan 1.461 2,3 40,6
13 Kazakistan 1.349 2,1 72,8
14 Almanya 1.299 2,0 52,0
15 ABD 1.232 1,9 42,2
Diğer - 19.702 30,5 36,3
Toplam - 64.547 100,0 58,3
Kaynak: ÇSGB, 2016
Çalışma izni alan yabancıların çalıştıkları illerin dağılımına bakıldığında

(Tablo 2.15), yabancı işgücünün yüzde 36’sının İstanbul’da; yüzde 22’sinin
Antalya’da; yüzde 14’ünün Ankara’da; yüzde 5’inin ise İzmir’de yaşadığı gö-
rülmektedir. Bu veriler, çalışma izni alan yabancıların dörtte üçten daha faz-
lasının (yüzde 77) bu dört ilde çalıştıklarını göstermektedir. Cinsiyet temelin-
de bakıldığında, kadınların yüzde 84’ünün; erkeklerin ise yüzde 67’sinin yine
İstanbul, Antalya, Ankara ve İzmir’de çalıştıkları görülmektedir. Bu durum,
çalışma izni alan yabancı erkeklerin ve özellikle de kadınların çalıştıkları iller
açısından önemli bir lokalizasyona sahip olduklarını göstermektedir.
Tablo 2.15. Çalışma İzni Alan Yabancıların Çalıştıkları İllerin Dağılımı, 2015
İller Kadın Erkek Toplam Toplam yüzde
İstanbul 12.882 10.062 22.944 35,5
Antalya 9.617 4.649 14.266 22,1
Ankara 7.236 2.024 9.260 14,3
İzmir 1.923 1.203 3.126 4,8
Muğla 1.419 610 2.029 3,1
Bursa 918 997 1.915 3,0
Adana 232 1.089 1.321 2,0
Gaziantep 303 810 1.113 1,7
Kocaeli 365 565 930 1,4
Mersin 165 594 759 1,2
Hatay 140 330 470 0,7
Zonguldak 120 323 443 0,7
Konya 116 313 429 0,7
Eskişehir 72 351 423 0,7
Çanakkale 53 347 400 0,6
Tekirdağ 103 182 285 0,4
Aydın 188 97 285 0,4
Bartın 6 262 268 0,4
Samsun 214 54 268 0,4
Sakarya 78 140 218 0,3
Balıkesir 99 106 205 0,3
Trabzon 164 30 194 0,3
Kayseri 73 117 190 0,3
Şırnak 18 137 155 0,2
Aksaray 21 134 155 0,2
Manisa 55 97 152 0,2
Yalova 98 46 144 0,2
Denizli 68 46 114 0,2
Ordu 101 8 109 0,2
Rize 86 20 106 0,2
Diyarbakır 28 49 77 0,1
Malatya 20 39 59 0,1
Diğer 657 1.078 1.735 2,7
Toplam 37.638 26.909 64.547 100,0
Kaynak: ÇSGB, 2016

YÖK/ÖSYM Verilerinin Analizi

Türkiye’den eğitim amacıyla ikamet izni alan kişilerin belirlenmesinin di-
ğer bir yolu da YÖK tarafından yayınlanan yabancı öğrenci istatistiklerinin
analiz edilmesi olabilir (Çetinsaya, 2014). YÖK, söz konusu istatistikleri 2003
yılından itibaren yayınlamaktadır. Tablo 2.16’da da görüldüğü gibi, Türki-
ye’de yükseköğrenim gören uluslararası öğrenci sayıları yıllar içinde önemli
değişiklikler geçirmiştir. 1983’te 5.378 olan öğrenci sayısı, 1990’da 7.661’e,
2000’de 16.656’ya, 2012’de 43.251’e; 2014 yılında 48.183’e; 2015 yılında ise
72.178’e ulaşmıştır. Bu sürekli artışa rağmen, yükseköğretimdeki uluslararası
öğrencilerin toplam öğrenci sayıları içindeki oranları ise dalgalı bir seyir izle-
miştir. 1983’te uluslararası öğrencilerin sistem içindeki oranı yüzde 1,7’ler dü-
zeyinde iken, bu oran 1990’larda yüzde 1’e düşmüş, 1998’de yeniden yüzde
1,4 seviyesine çıkmasına rağmen, 2000’li yıllarda iç kontenjan artışı nedeniyle
yeniden yüzde 1’in altında seyretmiş, 2013 yılı itibari ile tekrar yüzde 1 ora-
nına yükselmiştir. 2000’li yıllarda uluslararası öğrenci sayıları sistemli olarak
artmış ancak genel öğrenci sayılarındaki büyümenin gerisinde kaldığı için
sistemdeki oranı düşük kalmıştır. Türkiye’deki uluslararası öğrencilerin top-
lam öğrenci sayısı içindeki oranları 2010 yılından itibaren yeniden artmaya
başlamıştır.
Tablo 2.16. Türkiye’deki Üniversitelerde Öğrenim Gören Yabancı Uyruklu

Öğrencilerin Sayısal Büyüklüğü, 1983-2015
Yıllar Öğrenci sayısı
1983 5.378
1990 7.661
2000 16.656
2003 14.690
2004 14.794
2005 15.481
2006 15.893
2007 16.829
2008 18.158
2009 21.361
2010 25.545
2011 31.170
2012 43.251
2013 55.011
2014 48.183
2015 72.178
Türkiye’de okumayı tercih eden uluslararası öğrencilerin büyük kısmı,

Türkiye ile yakın dil, tarih ve kültür birliği olan ülkelerden gelmektedir. Öğ-
renci sayıları 1.000’in üzerinde olan ülkeler sırasıyla Azerbaycan, Türkmenis-
tan, KKTC, İran, Almanya, Yunanistan, Bulgaristan ve Afganistan’dır. Bunun-
la birlikte, son yıllarda özellikle ABD, Somali, Çin, Nijerya gibi ülkelerden ge-
len öğrencilerin sayısında anlamlı artışlar olduğu görülmektedir. Türkiye’deki
uluslararası öğrenci sayılarının yüzde 40’ı Azerbaycan, Türkmenistan ve KK-
TC’den gelen öğrencilerden oluşmaktadır. Özellikle dil bakımından en yakın
olduğumuz ülkeler grubundaki bu ülke öğrencilerinin ülkemizi tercih etmesi
yukarıda değinilen resmi dili kullanan ülkeleri tercih etme eğilimi bakımından
anlamlıdır. Almanya, Yunanistan ve Bulgaristan gibi ülkelerden gelen önemli
oranlarda Türk kökenli öğrencilerin de eğitim görmek için ülkemizi tercih
ettikleri görülmektedir (Çetinsaya, 2014).
2.3. TÜİK Verilerinin Analizi
Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) tarafından yayınlanan birçok istatistik-
sel yayında Türkiye’deki yabancı nüfusa ilişkin farklı seviyelerde bilgi bulun-
maktadır. Bu alt-bölümde, Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi’nde (ADNKS)
yabancı kimlik numarası olan yabancı kişilerin sayısal büyüklüğüne ilişkin bil-
giler, 2011 yılında yapılan Nüfus ve Konut Araştırması (NKA) kapsamındaki
kişilerin doğdukları ülkelere ilişkin bilgiler ve son ikamet edilen ülke bilgisi,
evlenme istatistiklerindeki yabancı uyruklu kişilerle evlenen TC vatandaşları-
nın sayısına ilişkin bilgiler, konut satış istatistiklerindeki yabancıların aldıkları
konutların sayısına ilişkin bilgiler analiz edilerek, Türkiye’deki yabancı nüfu-
sun sayısal büyüklüğüne ve özelliklerine ilişkin daha fazla bilgi verilmeye ça-
lışılacaktır.
2.4.1. ADNKS Verilerinin Analizi
Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi’nden (ADNKS) en az 6 aylık ikamet
izni ya da çalışma izni olan yabancı nüfusa ilişkin veriler dikkate alındığın-
da (Tablo 2.16A), Türkiye’deki yabancı nüfusun sayısal büyüklüğünün 2007-
2015 döneminde 96.064’den 650.308’e yükseldiği görülmektedir. Bu sayısal
büyüklükler, Türkiye’deki yabancı nüfusun bu dönemde 6,8 kat arttığını gös-
termektedir. Yabancı nüfusun Türkiye nüfusu içindeki payında da önemli bir
artış görülmektedir. Yabancı nüfusun payı 2007 yılında sadece binde 1,4 iken;
bu oranın 2015 yılında binde 8,3’e yükseldiği görülmektedir.
Tablo 2.16A. Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi’ndeki Yabancı Nüfusun Bü-
yüklüğü ve Türkiye Nüfusu İçindeki Payı, 2007-2015
Yabancı Nüfusun Nüfus İçindeki
Yıllar Yabancı Nüfus Türkiye Nüfusu
payı (Binde)
2007 96.064 70.586.256 1,36
2008 104.441 71.517.100 1,46
2009 167.344 72.561.312 2,31
2010 190.531 73.772.988 2,58
2011 242.128 74.724.269 3,24
2012 278.664 75.627.384 3,68
2013 456.506 76.667.864 5,95
2014 518.279 77.695.904 6,67
2015 650.308 78.741.053 8,25
Yabancı nüfusun bölgelerdeki sayısal büyüklüğüne 2014 ADNKS aracılığı

ile bakıldığında (Tablo 2.17), Türkiye’deki yabancı nüfusun yüzde 30’unun İs-
tanbul’da yaşadığı görülmektedir. İstanbul ilini, yüzde 16 ile Akdeniz Bölgesi;
yüzde 12 ile Ege Bölgesi; yüzde 11 ve 10 ile sırası ile Batı Anadolu ve Doğu
Marmara Bölgeleri izlemektedir. Bu değerler, Türkiye’deki yabancı nüfusun
yaklaşık yüzde 80’inin Türkiye’nin sosyo-ekonomik olarak daha gelişmiş böl-
gelerinde yaşadığını göstermektedir. Yabancı nüfusun yüzde 53’ünün kadın;
yüzde 47’sinin ise erkek olduğu görülmektedir. Bölgeler bazında cinsiyet da-
ğılımına cinsiyet oranına göre bakıldığında, İstanbul, Akdeniz, Ege, Batı Ana-
dolu, Doğu Marmara, Batı Marmara ve Doğu Karadeniz’de kadınların; diğer
bölgelerde ise erkeklerin daha fazla oranda bulunduğu gözlenmektedir.
Tablo 2.17. Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi’ndeki Yabancı Nüfusun Böl-
gelere ve Cinsiyete Göre Dağılımı ve Cinsiyet Oranı, 2014
Cinsiyet
Bölgeler Erkek Kadın Toplam Yüzde
Oranı
İstanbul 68.065 87.471 155.536 30,0 77,8
Akdeniz 36.332 46.233 82.565 15,9 78,6
Ege 29.134 34.120 63.254 12,2 85,4
Batı Anadolu 26.558 27.647 54.205 10,5 96,1
Doğu Marmara 26.497 26.717 53.214 10,3 99,2
Orta Anadolu 15.928 13.163 29.091 5,6 121,0
Güneydoğu Anadolu 12.020 10.777 22.797 4,4 111,5
Batı Karadeniz 11.964 9.583 21.547 4,2 124,8
Batı Marmara 6.647 7.000 13.647 2,6 95,0
Doğu Karadeniz 4.249 4.682 8.931 1,7 90,8
Ortadoğu Anadolu 3.921 3.022 6.943 1,3 129,7
Kuzeydoğu Anadolu 3.701 2.848 6.549 1,3 130,0
Genel Toplam 245.016 273.263 518.279 100,0 89,7
Yüzde 47,3 52,7 100,0 - -
Tablo 2.18. Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi’ndeki Yabancı Nüfusun Uy-
ruklarına Göre Dağılımı, 2014
Sayısal Sayısal
Yüzde Yüzde
Uyruk Büyüklük Uyruk Büyüklük
Almanya 63.183 12.2 İtalya 2.909 0,6
Suriye 50.903 9.8 Mısır 2.735 0,5
Irak 47.219 9.1 Danimarka 2.597 0,5
Afganistan 33.569 6.5 Filistin 2.526 0,5
Azerbaycan 30.205 5.8 Endonezya 2.438 0,5
İran 21.900 4.2 Fas 2.283 0,4
Rusya 21.599 4.2 KKTC 2.225 0,4
Gürcistan 19.091 3.7 Tayland 2.026 0,4
Türkmenistan 18.418 3.6 Pakistan 1.980 0,4
İngiltere 14.883 2.9 Romanya 1.962 0,4
Ukrayna 12.936 2.5 Makedonya 1.920 0,4
Kazakistan 11.853 2.3 Japonya 1.795 0,3
Özbekistan 10.964 2.1 Belçika 1.762 0,3
Kırgızistan 10.575 2 İspanya 1.739 0,3
Avusturya 10.453 2 Nijerya 1.714 0,3
Bulgaristan 9.153 1.8 Arnavutluk 1.651 0,3
ABD 8.897 1.7 Filipinler 1.648 0,3
Çin 8.298 1.6 Kosova 1.610 0,3
Yunanistan 7.921 1.5 Ürdün 1.526 0,3
Moldova 7.028 1.4 Norveç 1.486 0,3
Libya 6.168 1.2 Sırbistan 1.471 0,3
Hollanda 5.287 1 İsveç 1.401 0,3
Somali 4.202 0.8 Yemen 1.276 0,2
Güney Kore 3.905 0.8 Tacikistan 1.221 0,2
Fransa 3.782 0.7 Diğer 29.986 5,7
Toplam - - - 518.279 100,0
ADNKS’deki yabancı nüfusun uyruklarına bakıldığında (Tablo 2.18), en

büyük grubun yüzde 12 ile Almanya uyruklular olduğu görülmektedir. Daha
sonra ise sırası ile yüzde 10 ile Suriye uyruklular; yüzde 9 ile Irak uyruklular;
yüzde 6 ile Afganistan uyruklular; yüzde 6 ile Azerbaycan uyruklular gelmek-
tedir.
2.4.2. NKA Verilerinin Analizi
TÜİK tarafından 2011 yılında gerçekleştirilen Nüfus ve Konut Araştırma-
sı’nın (NKA) raporu, Türkiye’de yaşayan yurtdışı doğumlu nüfusun ve bir
önceki ikametgâhı Türkiye dışında bir ülke olan nüfusun dağılımına ilişkin
bilgiler içermektedir (TÜİK, 2013).
Tablo 2.19. Türkiye’de Yaşayan Nüfusun Doğdukları Ülkelere Göre Sayısal

ve Yüzde Dağılımı (Bin kişi), 2011
Türkiye Nüfusu Doğum Yeri Türkiye
Doğum Yeri Erkek Kadın Toplam İçindeki Payı Dışında Olan Nüfus
(Yüzde) İçindeki Payı (yüzde)
Türkiye 36.996 36.573 73.569 97,46 -
Yurtdışı 435 522 957 2,54 -
Bulgaristan 193 216 409 0,54 42,7
Almanya 72 85 157 0,21 16,4
Makedonya 39 44 83 0,11 8,7
Yunanistan 14 19 33 0,04 3,4
Azerbaycan 10 15 25 0,03 2,6
Özbekistan 8 10 18 0,02 1,9
Afganistan 9 7 16 0,02 1,7
Rusya 3 10 13 0,02 1,4
Kazakistan 5 7 12 0,02 1,3
ABD 6 5 11 0,01 1,1
Romanya 3 7 10 0,01 1,0
Fransa 4 6 10 0,01 1,0
KKTC 5 6 11 0,01 1,1
Hollanda 4 5 9 0,01 0,9
İtan 5 4 9 0,01 0,9
Kosova 4 5 9 0,01 0,9
Irak 5 4 9 0,01 0,9
Sırbistan 4 5 9 0,01 0,9
İngiltere 3 4 7 0,01 0,7
İsviçre 3 4 7 0,01 0,7
Suriye 2 4 6 0,01 0,6
Avusturalya 3 3 6 0,01 0,6
Gürcistan 2 4 6 0,01 0,6
Türkmenistan 3 3 6 0,01 0,6
Ukrayna 1 5 6 0,01 0,6
Moldova 1 4 5 0,01 0,5
Belçika 2 3 5 0,01 0,5
Suudi Arabistan 2 2 4 0,01 0,4
Kırgızistan 2 3 5 0,01 0,5
Bosna-Hersek 1 2 3 0,00 0,3
Arnavutluk 1 2 3 0,00 0,3
Libya 2 2 4 0,01 0,4
Diğer 14 17 31 0,03 3,2
Toplam 37.431 37.095 74.526 100,00 100,0
Kaynak: TÜİK, 2013.

Tablo 2.20. En Son İkamet Edilen Ülkeye ve Cinsiyete Göre Nüfusun Dağı-
lımı (Bin kişi), 2011
En Son İkamet Edilen Ülke Erkek Kadın Toplam Yüzde
Almanya 260 228 488 29,5
Bulgaristan 150 165 315 19,0
Suudi Arabistan 73 9 82 5,0
KKTC 44 27 71 4,3
ABD 37 26 63 3,8
Makedonya 24 27 51 3,1
Fransa 30 18 48 2,9
Hollanda 26 16 42 2,5
Libya 39 4 43 2,6
Rusya 30 12 42 2,5
Azerbaycan 19 19 38 2,3
İngiltere 21 18 39 2,4
Avusturya 15 10 25 1,5
İsviçre 14 11 25 1,5
Yunanistan 10 12 22 1,3
Kazakistan 12 8 20 1,2
Irak 13 3 16 1,0
Belçika 8 8 16 1,0
Afganistan 9 5 14 0,8
Romanya 5 6 11 0,7
İran 6 5 11 0,7
Türkmenistan 7 4 11 0,7
Özbekistan 5 5 10 0,6
Ukrayna 4 5 9 0,5
İtalya 5 4 9 0,5
Suriye 4 5 9 0,5
Avustralya 4 4 8 0,5
Sırbistan 3 4 7 0,4
Kırgızistan 4 3 7 0,4
Kosova 3 3 6 0,4
Gürcistan 3 3 6 0,4
BAE 5 1 6 0,4
Moldova 1 4 5 0,3
İsrail 4 2 6 0,4
Kanada 3 2 5 0,3
Diğer 43 26 69 4,2
Toplam 943 712 1.656 100,0
NKA sonuçlarına göre Türkiye’de 957 bin yabancı ülke doğumlu kişi ya-
şamaktadır. Bu nüfus büyüklüğünün Türkiye’nin nüfusu içindeki payı yüzde
3’tür. Bunlardan 409 bini Bulgaristan; 157 bini Almanya; 83 bini Makedonya;
33 bini Yunanistan; 25 bini ise Azerbaycan doğumludur. Türkiye’de yaşayan
yurtdışı doğumlu nüfus içinde kadınların ağırlığı dikkati çekmektedir. Yurtdışı

doğumlu nüfusun yüzde 55’i kadındır. Özellikle de Türkiye’ye hane-içi işgücü
olarak gelenler arasında Azerbaycan, Gürcistan, Özbekistan, Rusya Federas-
yonu gibi ülkelerde doğmuş olanlar arasında kadın nüfus ağırlığı dikkati çeke-
cek derecede yüksektir. Türkiye’de yaşayan yurtdışı doğumlu nüfusun yüzde
76’sının Türkiye ile yakın tarihsel, kültürel ve etnik yakınlığı bulunan ülkelerde
(Bulgaristan, Almanya, Makedonya, Yunanistan, Azerbaycan, Özbekistan ve
Afganistan) doğan nüfus olduğu görülmektedir (Tablo 2.19).
Anka’nın ana raporunda Türkiye’de yaşayan nüfusun en son ikamet ettiği
ülkeye ilişkin bilgiler de bulunmaktadır. Bu verilere bakıldığında (Tablo 2.20),
1.656 bin kişinin en son ikamet ettiği ülkenin Türkiye dışında bir ülke olduğu
görülmektedir. Bu kişilerin yüzde 57’si erkek; yüzde 43’ü ise kadındır. En son
ikametgâhı Türkiye dışında bir ülke olan nüfusun, yüzde 30’unun en son ika-
met ettiği ülkenin Almanya; yüzde 19’unun Bulgaristan; yüzde 5’inin Suudi
Arabistan; yüzde 4’ünün KKTC; yüzde 4’ünün ise ABD olduğu görülmektedir.
2.4.3. Evlenme İstatistiklerinin Analizi
GİGM’nin sağladığı verilerde muhtelif nedenlerle ikamet izni alan yaban-
cıların içinde T.C. vatandaşları ile evlenmek suretiyle ikamet izni alan yabancı
kişiler de yer almaktadır. Ancak, söz konusu veriler evlenme yoluyla ikamet
izni alan yabancıların sayısını ayrıştırmamıza izin vermemektedir. Bu neden-
le, bu alt-bölümde TÜİK tarafından yayınlanan evlenme istatistikleri analiz
edilerek, 2009-2015 döneminde evlilik yoluyla ikamet izni alan yabancı kadın
ve erkeklerin sayısal büyüklüklerine bakılmaya çalışılacaktır. Bu analizlerde,
T.C. vatandaşları ile evlenen yabancıların Türkiye’de ikamet ettikleri varsayı-
mı yapılmıştır.
Tablo 2.21. Evlenme İstatistiklerinde Yabancı Gelin ve Damatların Sayısal

Büyüklüğü, 2009-2014
Yıllar Uyruk Erkek Yüzde Kadın Yüzde
2009 Toplam 591.742 100 591.742 100
Türkiye 587.855 99,3 578.063 97,7
Diğer 3.887 0,7 13.679 2,3
2010 Toplam 582.715 100 582.715 100

Türkiye 579.366 99,4 569.456 97,7
Diğer 3.349 0,6 13.259 2,3
2011 Toplam 592.775 100 592.775 100

Türkiye 589.489 99,4 577.611 97,4
Diğer 3.286 0,6 15.164 2,6
Yıllar Uyruk Erkek Yüzde Kadın Yüzde

2012 Toplam 603.751 100 603.751 100
Türkiye 600.271 99,4 588.301 97,4
Diğer 3.480 0,6 15.450 2,6
2013 Toplam 600.138 100 600.138 100

Türkiye 596.783 99,4 584.522 97,4
Diğer 3.355 0,6 15.616 2,6
2014 Toplam 599.704 100 599.704 100

Türkiye 596.301 99,4 582.838 97,2
Diğer 3.403 0,6 16.866 2,8
2015 Toplam 602.982 100 602.982 100

Türkiye 599.416 99,4 584.168 96,9
Diğer 3.566 0,6 18.814 3,1
2009-2014 Toplam 4.173.807 100,0 4.173.807 100,0
Türkiye 4.149.481 99,4 4.064.959 97,4
Diğer 24.326 0,6 108.848 2,6
Kaynak: TÜİK, 2016
Tablo 2.22. Evlenme İstatistiklerinde Damadın ve Gelinin Uyruğuna Göre

Sayısal Büyüklüklerin Dağılımı, 2014
Damadın uyruğu Sayı Gelinin uyruğu Sayı
Türkiye 596.301 Türkiye 582.838
Almanya 1.426 Almanya 2.672
Avusturya 322 Suriye 2.049
Suriye 143 Azerbaycan 1.596
Birleşik Krallık 115 Rusya 1.442
ABD 102 Ukrayna 1.059
Fransa 88 Bulgaristan 659
KKTC 84 Gürcistan 624
Hollanda 73 Türkmenistan 569
Afganistan 70 Özbekistan 560
Azerbaycan 65 Kazakistan 435
İran 64 Kırgızistan 432
İtalya 61 Avusturya 425
Irak 59 Moldova 360
Bulgaristan 58 Fas 311
Yunanistan 56 Birleşik Krallık 307
Damadın uyruğu Sayı Gelinin uyruğu Sayı

İsveç 33 İran 267
Mısır 32 Belarus 203
İspanya 30 Romanya 174
Rusya 22 Hollanda 133
Nijerya 21 Fransa 124
İsviçre 21 ABD 108
Danimarka 20 Cezayir 106
Kosova 18 Irak 106
Filistin 18 Makedonya 95
Makedonya 17 Polonya 86
Pakistan 17 Yunanistan 81
Ürdün 16 Filipinler 81
Portekiz 16 Tunus 79
Norveç 15 Çin 76
Gürcistan 14 İsveç 76
Avustralya 14 KKTC 75
Kanada 13 Ermenistan 72
Finlandiya 12 Endonezya 72
Güney Kore 11 Finlandiya 63
Belçika 11 Norveç 62
Özbekistan 10 Kosova 60
Polonya 10 Tayland 58
Romanya 10 Afganistan 54
Arnavutluk 9 Bosna-Hersek 52
Diğer 207 Diğer 1,003
Toplam 599.704 Toplam 599.704
Tablo 2.21’de görüldüğü gibi, 2009-2015 döneminde Türkiye’de

4.173.807 evlilik yapılmıştır. Bu evliliklerde T.C. vatandaşları ile evlenen ya-
bancılardan 14.326’sı erkek (yüzde 18); 108.848’i ise kadındır (yüzde 82). Bu
veriler, 2009-2015 döneminde T.C. vatandaşı bir kadın ile evlenen yabancı
erkek oranının yüzde 1; T.C. vatandaşı bir erkek ile evlenen yabancı kadın
oranının ise yüzde 3 olduğunu göstermektedir. Yıllar itibariyle bakıldığında
ise, T.C. vatandaşı bir kadın ile evlenen yabancı erkeklerin oranının yüzde
0,6-0,7 seviyesinde sabit kaldığı; T.C. vatandaşı bir erkek ile evlenen yabancı
kadınların oranının ise yüzde 2’den yüzde 3’e yükseldiği görülmektedir. T.C.
vatandaşı bir erkek ile evlenen yabancı kadınların sayısal büyüklüğünün ise
aynı dönemde 5.135’lik bir artış göstererek 13.679’dan 18.814’e yükseldiği

görülmektedir (Türkiye İstatistik Kurumu, 2016).
T.C. vatandaşları ile evlenen yabancıların uyruklarına bakıldığında (Tablo
2.22) yabancı damatların en çok Almanya, Avusturya, Suriye, İngiltere, ABD,
Fransa ve Hollanda uyruklu olduğu; yabancı gelinlerin ise en çok Almanya,
Suriye, Azerbaycan, Rusya, Ukrayna, Bulgaristan, Gürcistan ve Türkmenistan
uyruklu olduğu gözlenmektedir. T.C. vatandaşlarının evlendikleri yabancıla-
rın daha çok Türkiye’nin tarihsel, kültürel, etnik ve ekonomik nedenlerle ya-
kın ilişkide olduğu ülkelerin vatandaşları olduğu görülmektedir.
2.4.4. Konut Satış İstatistiklerinin Analizi
GİGM’nin sağladığı verilerde muhtelif nedenlerle ikamet izni alan yaban-
cıların içinde Türkiye’den konut satın alarak ikamet izni alan yabancı kişiler
de yer almaktadır. Ancak, söz konusu veriler Türkiye’den gayrimenkul satın
alarak ikamet izni alan yabancıların sayısını ayrıştırmamıza izin vermemekte-
dir. Bu nedenle, bu alt-bölümde TÜİK tarafından yayınlanan konut satış ista-
tistikleri analiz edilerek, 2013-2016 döneminde konut edinme suretiyle ika-
met izni alan yabancıların sayısal büyüklüğü tahmin edilmeye çalışılmaktadır.
Konut istatistiklerinde sayısal büyüklüklere bakıldığında (Tablo 2.23), 2013
yılında 12.181 olan yabancıların aldığı konut sayısının 2015 yılında 22.830’a
yükseldiği görülmektedir. Bu sayısal büyüklükler, 2013-2015 yılları arasında
Türkiye’de yabancılara yapılan konut satışlarında yüzde 87’lik bir artış mey-
dana geldiğini göstermektedir. 2016 yılının ilk 3 ayında, yabancılara yapılan
konut satışlarının 4.642 olduğu görülmektedir. Bir önceki dönemde meyda-
na gelen artışın 2014-2015 döneminde de geçerli olacağı düşünüldüğünde,
2016 yılında yabancılara yapılan konut satışlarının sayısının 28.000-29.000
civarına yükseleceği öngörülmektedir. Yabancılara satılan konutların daha
çok Antalya, İstanbul, Aydın, Bursa, Yalova, Mersin, İzmir, Muğla, Sakarya
ve Trabzon gibi kıyı kentleri ya da Ankara gibi merkezi kentler olduğu dikkati
çekmektedir (Türkiye İstatistik Kurumu, 2016). Yabancıların Türkiye’den ko-
nut almak için özellikle batı kıyılarındaki kentleri seçmelerinin altında, söz ko-
nusu yabancıların daha çok emekli olmalarına ve bu göçün “emeklilerin güneş
arayışı” olarak nitelenmesine bağlanmaktadır (Güçer, 2011; Özerim 2012).
Tablo 2.23. Konut Satış İstatistiklerinde Yabancılara Yapılan Konut satışlarının Sayısal Dağılımı, 2013-2016
Konut satış sayıları
Yıl İller Toplam Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Kasım Aralık
2016 Toplam 4.642 1.462 1.585 1.595 - - - - - - - - -
İstanbul 1.636 498 555 583 - - - - - - - - -
Antalya 1.003 315 328 360 - - - - - - - - -
Bursa 385 129 141 115 - - - - - - - - -
Yalova 240 84 90 66 - - - - - - - - -
Sakarya 192 51 93 48 - - - - - - - - -
Ankara 185 68 61 56 - - - - - - - - -
Aydın 178 65 57 56 - - - - - - - - -
Muğla 142 31 38 73 - - - - - - - - -
Trabzon 136 54 41 41 - - - - - - - - -
Mersin 120 36 45 39 - - - - - - - - -
Diğer 425 131 136 158 - - - - - - - - -
2015 Toplam 22.830 1.289 1.369 1.610 1.847 1.982 2.256 2.027 2.044 1.768 2.236 2.119 2.283
İstanbul 7.493 377 466 548 584 636 718 541 602 561 780 703 977
Antalya 6.072 392 356 451 507 546 610 686 518 440 567 539 460
Bursa 1.501 81 106 103 133 128 125 112 177 112 136 149 139
Yalova 1.425 95 77 119 133 104 123 127 147 126 118 138 118
Aydın 1.107 63 65 72 90 111 198 119 79 82 103 65 60
Sakarya 833 49 50 65 63 44 92 59 110 66 73 87 75
Muğla 830 45 75 35 58 79 78 89 72 85 102 61 51
Trabzon 778 11 12 45 40 90 78 72 108 105 84 69 64
Mersin 717 38 53 60 76 73 76 67 52 43 58 47 74
Ankara 599 41 33 32 52 44 40 44 51 41 66 80 75
Diğer 1.475 97 76 80 111 127 118 111 128 107 149 181 190
2014 Toplam 18.959 1.207 1.071 1.362 1.554 1.610 1.703 1.473 1.774 1.857 1.806 1.687 1.855
Antalya 6.542 464 400 459 563 652 586 569 591 590 612 549 507
İstanbul 5.580 243 301 478 489 406 600 416 511 546 556 500 534
Aydın 1.191 70 61 58 109 150 108 104 93 144 121 86 87
Muğla 1.051 75 61 64 86 90 104 75 133 112 103 69 79
Bursa 954 62 57 65 89 64 88 66 96 87 78 86 116
Mersin 783 70 49 59 50 60 40 75 70 96 72 45 97
Yalova 765 21 36 43 37 73 63 39 64 81 84 103 121
Sakarya 512 119 17 10 33 38 18 12 29 25 37 80 94
Ankara 369 21 21 38 33 20 14 28 38 42 32 37 45
Trabzon 225 9 12 8 16 14 13 17 28 29 20 23 36
Diğer 987 53 56 80 49 43 69 72 121 105 91 109 139
2013 Toplam 12.181 888 716 962 947 938 783 1.114 890 1.025 1.021 1.456 1.441
Antalya 5.548 448 357 495 445 476 358 505 387 482 433 622 540
İstanbul 2.447 138 120 198 209 188 155 192 170 156 181 345 395
Aydın 1.112 78 71 52 83 79 74 139 81 132 105 115 103
Muğla 1.053 75 55 80 75 75 87 122 72 95 98 103 116
Mersin 545 45 28 23 38 44 20 47 50 35 48 92 75
Bursa 375 23 16 19 31 16 14 33 22 28 44 73 56
Yalova 284 26 17 34 27 10 16 14 38 22 27 28 25
İzmir 194 21 14 17 8 23 15 16 16 11 17 17 19
Ankara 175 9 13 10 10 10 14 5 16 21 21 19 27
Sakarya 103 2 2 6 9 3 10 9 6 9 7 14 26
Diğer 345 23 23 28 12 14 20 32 32 34 40 28 59
Türkiye’de Yasal Olarak İkamet Eden Yabancıların Profili ve Yaşam Koşulları

65
Bölüm 3
Cevaplayıcıların
Sosyo-Demografik ve
Ekonomik Özellikleri
İsmet Koç, Pelin Çağatay ve Tuğba Adalı
Bu bölümde, cevaplayıcıların cinsiyet, yaş ve medeni durum gibi temel

demografik özellikleri yanında, doğum yeri ve uyrukları, konut özellikleri ve
birlikte yaşama örüntüleri, eğitim ve çalışma durumları, anadilleri ve diğer
konuşabildikleri diller ile eşlerinin ve çocuklarının temel özelliklerine ilişkin
bilgiler verilerek, cevaplayıcıların hem sosyo-demografik hem de ekonomik
profillerinin ortaya konulması amaçlanmaktadır. Bu bölümdeki analizler
görüşmelerin gerçekleştiği iller, cevaplayıcının mevcut ikamet izin türü ve
cevaplayıcının cinsiyeti temelinde gerçekleştirilmektedir. Cevaplayıcıların
çocukları için yapılan analizlerde analiz birimi çocuklar; geri kalan diğer
tüm analizlerde ise analiz birimi cevaplayıcı olan kişilerdir.
3.1. Cevaplayıcıların Demografik Özelikleri
Cevaplayıcıların yüzde 58’i kadın; yüzde 42’si ise erkektir. Bu bulgu, Tür-
kiye’de yasal olarak bulunan yabancıların daha fazlasının kadın olduğunu
gösteren GİGM bulguları ile tutarlıdır. Cinsiyet dağılımına iller bazında ba-
kıldığında, Gaziantep ve Erzurum dışındaki tüm illerde cevaplayıcılar içinde
erkekler kadınlardan daha fazladır. Erzurum’da kadın ve erkek dağılımları
arasında önemli bir farklılaşma görülmezken; Gaziantep’te cevaplayıcıların
yaklaşık üçte ikisinin erkek olduğu görülmektedir (Tablo 3.1).
Cevapların yaş dağılımına bakıldığında, yüzde 18’inin 25 yaşından genç;
yüzde 55’inin ise 35 yaşından genç olduğu görülmektedir. Sadece yüzde
4’ü 65 ve üstü yaşlarda olan cevaplayıcıların ortalama yaşının 36,3 olduğu

görülmektedir. Yaş yapısına illere göre bakıldığında, 25 yaşından daha genç
yabancıların en yüksek oranda bulunduğu ilin yüzde 51 ile Erzurum; en dü-
şük oranda bulunduğu ilin ise yüzde 14 ile İstanbul olduğu görülmektedir.
İstanbul’da 25-44 yaş grubunda olan yabancıların oranı yüzde 64’e kadar
yükselirken, 65 ve üstü yaşlardaki cevaplayıcıların oranı yüzde 2’ye kadar
gerilemektedir. Özellikle İzmir ve Antalya’da 65 ve üstü yaşlardaki yaban-
cıların payı sırası ile yüzde 8 ve yüzde 10’a yükselmektedir. Erzurum’da ise,
cevaplayıcıların yüzde 85’inin 35 yaşının altında bulunduğu dikkati çekmek-
tedir. Bu bulgularla tutarlı olarak, yabancıların ortalama yaşı Erzurum’da
26,9’a düşmekte; İzmir’de 37,4’e, Antalya’da ise 38,2’ye yükselmektedir.
Araştırma kapsamında görüşülen yabancıların yüzde 69’unun en az bir
kez evlenmiş olduğu; yüzde 31’inin ise hiç evlenmemiş olduğu görülmek-
tedir. Cevaplayıcıların yüzde 57’si halen evli; yüzde 7’si boşanmış; geriye
kalan yüzde 5’inin ise eşi ölmüştür. Araştırma tarihinde hiç evlenmemiş olan
yabancıların oranı Trabzon’da yüzde 46’ya; Erzurum’da ise yüzde 68’e yük-
selmektedir. Gaziantep’te halen evli olan cevaplayıcıların payı yüzde 62’nin;
Antalya’da ise boşanmış cevaplayıcıların payı yüzde 12’nin üzerine çıkmak-
tadır (Tablo 3.1).
Tablo 3.1. Cevaplayıcıların Temel Demografik Özelliklerinin İllere Göre

Yüzde Dağılımı
Değişkenler Ankara Antalya Erzurum Gaziantep İstanbul İzmir Trabzon Toplam
Cinsiyet
Erkek 43,1 23,8 54,7 74,2 43,8 40,7 46,3 42,1
Kadın 56,9 76,2 45,3 25,8 56,2 59,3 53,7 57,9
Yaş
<24 25,3 17,3 50,9 25,8 14,2 23,7 35,2 17,9
25-34 33,3 30,3 34,0 33,3 41,4 33,9 27,8 37,6
35-44 14,9 24,9 9,4 19,7 22,5 18,6 11,1 21,1
45-54 10,9 11,4 3,8 12,1 11,8 8,5 18,5 11,5
55-64 10,9 8,6 1,9 6,1 7,7 5,1 5,6 8,1
65 ve + 4,6 7,6 0,0 3,0 2,4 10,2 1,9 3,9
Ortalama yaş 36,5 38,2 26,9 34,9 36,0 37,4 33,1 36,3
Medeni Durum
Hiç evlenmedi 35,1 23,2 67,9 36,4 30,8 32,2 46,3 31,1
Halen evli 53,4 60,0 30,2 62,1 58,0 55,9 48,1 57,4
Eşi ölmüş 7,5 4,3 0,0 1,5 4,1 6,8 3,7 4,7
Boşanmış/Ayrı
4,0 12,4 1,9 0,0 7,1 5,1 1,9 6,8
yaşıyor
Toplam 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0
Gözlem
174 185 53 66 169 59 54 760
sayısı
Cevaplayıcıların cinsiyet yapısına ikamet türlerine göre bakıldığında,

mevcut ikamet izin türü öğrenci veya insani olan cevaplayıcılar arasında
erkeklerin (sırası ile yüzde 61 ve yüzde 56); diğer tüm ikamet izin türlerine
sahip olan cevaplayıcılar arasında ise kadınların daha yüksek oranda bu-
lunduğu görülmektedir. Özellikle çalışma iznine sahip kişiler arasında ka-
dınların payının yüzde 59’a; aile ikamet iznine sahip cevaplayıcılar arasında
kadınların payının yüzde 85’e kadar yükselmesi dikkati çekmektedir (Tablo
3.2).
Görüşülen yabancıların yaş dağılımına mevcut ikamet izin türlerine
göre bakıldığında, 25 yaşından genç olan yabancıların payının insani ikamet
iznine sahip olanlar arasında yüzde 33’e; öğrenci ikamet iznine sahip olanlar
arasında ise yüzde 55’e yükseldiği görülmektedir. Çalışma iznine sahip olan
yabancılar arasında 25-54 yaş grubunda olanların payı yüzde 80’lere kadar
yükselmekte; öğrenci ikamet iznine ve insani ikamet iznine sahip olanlar
arasında ise sırası ile yüzde 45 ve yüzde 50’ye kadar düşmektedir. Kısa dö-
nemli, öğrenci, aile ve çalışma izinleri dışında kalan insani ve diğer ikamet
izinlerine sahip olan kişiler arasında 65 ve üstü yaşlarda olanlarının payının
sırası ile yüzde 8 ve yüzde 13’e çıktığı dikkati çekmektedir. Cevaplayıcıların
ortalama yaşlarının ikamet türlerine göre analizi, öğrenci ikamet iznine sa-
hip olanların en küçük (24,6); diğer ikamet iznine sahip olanların ise en bü-
yük (42,8) ortalama yaşa sahip olduklarını göstermektedir. Cevaplayıcıların
ortalama yaşlarının aile ikamet iznine sahip olanlarda 36’ya; kısa dönemli
ve insani ikamet iznine sahip olanlarda 39’a; çalışma iznine sahip olanlar
arasında ise 41’e yükseldiği görülmektedir (Tablo 3.2).
Tablo 3.2. Cevaplayıcıların Temel Demografik Özelliklerinin İkamet Türle-

rine Göre Yüzde Dağılımı
Değişkenler Kısa dönemli Öğrenci Aile Çalışma İnsani Diğer Toplam
Cinsiyet
Erkek 49.8 61.4 15.4 41.0 (56.4) (45.4) 42.1
Kadın 50.2 38.6 84.6 59.0 (43.6) (54.6) 57.9
Yaş
<24 14.3 54.6 8.0 6.0 (32.5) (6.0) 17.9
25-34 32.5 42.2 51.6 33.8 (11.7) (24.6) 37.6
35-44 26.2 3.1 23.5 16.9 (24.9) (39.5) 21.1
45-54 11.3 0.0 8.2 29.1 (13.1) (3.8) 11.5
55-64 9.5 0.0 6.1 13.6 (10.0) (12.5) 8.1
65 ve + 6.3 0.0 2.6 0.6 (7.9) (13.7) 3.9
Ortalama yaş 38.6 24.6 35.8 40.5 (39.0) (42.8) 36.3
Medeni Durum
Hiç evlenmedi 31.1 90.5 0.4 23.8 (27.4) (17.7) 31.1
Halen evli 51.9 9.5 95.4 55.0 (61.9) (73.8) 57.4
Eşi ölmüş 7.1 0.0 2.3 5.2 (10.7) (6.7) 4.7
Boşanmış/Ayrı
9.8 0.1 1.9 16.0 (0.0) (1.9) 6.8
yaşıyor
Toplam 100.0 100.0 100.0 100.0 100.0 100.0 100.0
Gözlem sayısı 252 166 163 108 36 35 760
Parantez içinde sunulan değerler 25-49 gözlem sayısına dayanmaktadır

ve yorumlanmasında temkinli olunması önerilmektedir.
Cevaplayıcıların medeni durumlarının mevcut ikamet izin türlerine
göre önemli ölçüde farklılaştığı görülmektedir. Öğrenci ikamet iznine sahip
olan yabancıların yüzde 90’ı hiç evlenmemiş iken; aile ikamet iznine sahip
olan yabancıların yüzde 95’inin halen evli olduğu görülmektedir. Halen evli
olanların oranı, öğrenci ikamet iznine sahip olanların dışında kalan tüm ika-
met izin kategorilerindeki kişiler için yüzde 50’nin üzerindedir. Eşi ölmüş
yabancıların oranı, insani ikamet iznine sahip olanlarda yüzde 11’e; boşan-
mış olanların oranı ise çalışma iznine sahip olanlarda yüzde 16’ya kadar
yükselmektedir (Tablo 3.2).
Cevaplayıcıların yaş yapısına cinsiyete göre bakıldığında, erkekler ara-
sında 25 yaşından daha genç olanların payının yüzde 24, kadınlar arasında
ise yüzde 14 olduğu görülmektedir. Kadınların genç yaşlarda görülen bu
dengesizliği 25-34 ve 35-44 yaş gruplarında daha yüksek oranlarla kapat-
tığı görülmektedir. Daha sonraki yaşlarda erkek ve kadınların dağılımları
arasında önemli bir farklılaşma bulunmamaktadır. Bu bulgularla tutarlı ola-
rak, kadın ve erkeklerin ortalama yaşları arasında fark bulunmamıştır. Ce-
vaplayıcıların medeni durumlarına cinsiyet bazında bakıldığında, kadınlar
arasında halen evli olanların oranının (yüzde 63) erkeklere göre (yüzde 50)
oldukça yüksek olduğu görülmektedir. Bu bulguyu destekleyecek şekilde,
erkekler arasında hiç evlenmemiş olanların oranının yüzde 44’e yükseldiği;
kadınlar arasında ise yüzde 22’ye gerilediği görülmektedir. Kadınlar arasın-
da, eşi ölmüş ve boşanmış olanların oranının (sırası ile yüzde 6 ve yüzde 9)
erkeklere göre (sırası ile yüzde 2 ve 4) oldukça yüksek olduğu görülmektedir
(Tablo 3.3).
Tablo 3.3. Cevaplayıcıların Temel Demografik Özelliklerinin Cinsiyete Göre

Yüzde Dağılımı
Değişkenler Erkek Kadın Toplam
Yaş
<24 23,9 13,5 17,9
25-34 31,3 42,2 37,6
35-44 16,4 24,5 21,1
45-54 14,8 9,0 11,5
55-64 9,4 7,0 8,1
65 ve + 4,1 3,8 3,9
Ortalama yaş 36,3 36,3 36,3
Medeni Durum
Hiç evlenmedi 44,0 21,6 31,1
Halen evli 49,7 62,9 57,4
Eşi ölmüş 2,3 6,4 4,7
Boşanmış/Ayrı yaşıyor 3,9 9,0 6,8
Toplam 100,0 100,0 100,0
Gözlem sayısı 320 440 760
3.2. Cevaplayıcıların Doğum Yeri ve Uyrukları

Araştırma kapsamında görüşülen kişilerin doğdukları ülkelere bakıldı-
ğında, yüzde 9’unun Irak, yüzde 8’erinin sırası ile Azerbaycan ve Suriye,
yüzde 7’sinin sırası ile Türkmenistan ve Gürcistan, yüzde 6’sının Özbekistan,
yüzde 5’erinin sırası ile Rusya ve İran doğumlu olduğu görülmektedir. Daha
sonra ise giderek azalan oranlarda diğer ülke doğumlu göçmenlerin Türki-
ye’de yaşadığı gözlenmektedir. Uyruklar açısından bakıldığında, dağılımın
büyük ölçüde doğulan ülke dağılımı ile tutarlılık gösterdiği görülmektedir.
Bu dağılımda göze çarpan en önemli farklılık, doğulan ülke sıralamasında
yüzde 8 ile üçüncü sırada yer alan Suriye kökenlilerin; uyruklara göre yapı-
lan sıralamada yine yüzde 8 ile bu kez ikinci sırada yer almasıdır (Tablo 3.4).
Cevaplayıcıların uyruklarının bölgesel sınıflaması yapıldığında, yüzde
24’ünün Orta Doğu ve Kuzey Afrika kökenli, yüzde 23’ünün Avrupa kökenli,
yüzde 18’inin Orta Asya kökenli, yüzde 14’ünün ise Güney Kafkasya kökenli
olduğu görülmektedir. Ayrıca, görüşülen yabancıların yüzde 9’u Güney Asya,
yüzde 6’sının Asya Pasifik ve Amerika, geriye kalan yüzde 5’i Sahra Altı Afrika
kökenlidir. Cinsiyete göre bakıldığında, Orta Doğu ve Kuzey Afrika, Güney
Asya ve Sahra Altı Afrika ülkelerinden gelen yabancıların daha çok erkek; di-
ğer bölgelerden gelen yabancıların ise daha çok kadın olduğu görülmektedir
(Tablo 3.5).
Tablo 3.4. Cevaplayıcıların Doğdukları Ülke ve Uyruklarına Göre Yüzde Da-

ğılımı
Doğduğu ülke Yüzde Uyruğu Yüzde
Irak 8,6 Irak 8,6
Azerbaycan 7,8 Suriye 8,4
Suriye 7,8 Azerbaycan 8,0
Türkmenistan 6,5 Türkmenistan 6,4
Gürcistan 6,5 Gürcistan 6,3
Özbekistan 5,6 Rusya 6,0
Rusya 5,4 Özbekistan 4,7
İran 4,6 İran 4,6
Ukrayna 4,3 Kazakistan 3,8
Kazakistan 4,0 Ukrayna 3,6
Libya 3,2 Libya 3,2
Kırgızistan 2,8 Afganistan 2,8
Çin 2,5 Moldova 2,7
Moldova 2,4 Kırgızistan 2,7
Afganistan 2,4 Çin 2,5
Nijerya 2,3 Nijerya 2,3
Bulgaristan 1,7 Bulgaristan 1,7
Doğduğu ülke Yüzde Uyruğu Yüzde

Almanya 1,3 Almanya 1,4
ABD 1,2 ABD 1,3
Filistin 1,0 İngiltere 1,2
İngiltere 0,9 Arnavutluk 0,9
Pakistan 0,9 Romanya 0,9
Yunanistan 0,9 Pakistan 0,8
Arnavutluk 0,9 Türkiye 0,7
Romanya 0,9 Fransa 0,6
Fransa 0,6 Filistin 0,6
Mısır 0,5 İtalya 0,5
Endonezya 0,5 Mısır 0,5
İtalya 0,4 Endonezya 0,5
Filipinler 0,4 Yunanistan 0,4
Hindistan 0,4 Filipinler 0,4
Japonya 0,4 Hindistan 0,4
Fas 0,4 Japonya 0,4
Beyaz Rusya 0,4 Fas 0,3
Türkiye 0,3 Hollanda 0,3
İrlanda 0,3 Beyaz Rusya 0,3
Hollanda 0,2 Somali 0,2
Somali 0,2 İrlanda 0,1
Belçika 0,2 Belçika 0,1
Polonya 0,2 İsveç 0,1
İsveç 0,1 Makedonya 0,1
Makedonya 0,1 Norveç 0,1
Norveç 0,1 Polonya 0,1
Diğer 7,8 Birden fazla vatandaşlığı var 1,0
Diğer 7,2
Toplam 100,0 Toplam 100,0
Gözlem sayısı 760 760
Orta Asya ve Güney Kafkasya uyruklu yabancılar arasında kadınların ora-

nı yüzde 80 ve üzerine çıkarken; Sahra Altı Afrika kökenli yabancılar arasında
erkeklerin oranı yüzde 89’a ulaşmaktadır. Yabancıların yaş yapıları ve orta-
lama yaşları, Sahra Altı Afrika ülkelerinden gelenlerin en genç yaş yapısına
(ortalama yaş=29,3); Avrupa ülkelerinden gelen yabancıların ise en yaşlı yaş
yapısına (ortalama yaş=40,5) sahip olduğunu göstermektedir. Cinsiyet ve yaş
bulguları ile tutarlı olarak, daha çok erkek ve genç göçmenden oluşan Sah-
ra Altı Afrika kökenliler arasında hiç evlenmemiş yabancıların oranı yüzde
70’lere ulaşmaktadır. Daha yaşlı bir nüfusa sahip Avrupa kökenli yabancılar
arasında ise halen evli olanların oranı yüzde 60 seviyesindedir. Sahra Altı
Afrika ülkelerinden gelen göçmenler dışındaki gruplarda, araştırma tarihinde
evli olanların oranı sürekli olarak yüzde 50’nin üzerindedir. Güney Kafkasya
kökenli yabacılar arasında eşi ölmüşlerin ve boşanmışların oranı oldukça yük-
sektir (sırası ile yüzde 11 ve yüzde 16).
Tablo 3.5. Cevaplayıcıların Temel Demografik Özelliklerinin ve İkamet

Türlerinin Uyruklarının Ait Olduğu Bölgelere Göre Yüzde Dağılımı
Asya
Orta Sahra-
Güney Güney Orta Pasifik
Değişkenler Avrupa Doğu ve Altı Toplam
Kafkasya Asya Asya ve
K. Afrika Afrika
Amerika
Cinsiyet
Erkek 31,3 61,8 20,2 66,2 20,0 (88,7) (47,9) 42,1
Kadın 68,7 38,2 79,8 33,8 80,0 (11,3) (52,1) 57,9
Yaş
<24 10,6 18,9 13,2 23,6 19,6 (32,3) (25,7) 17,9
25-34 34,4 38,3 37,3 42,4 43,7 (45,4) (16,5) 37,6
35-44 21,5 20,8 18,8 15,6 23,5 (13,7) (32,9) 21,1
45-54 12,6 11,2 17,5 11,6 6,3 (6,8) (13,2) 11,5
55-64 13,8 7,6 11,1 2,8 3,1 (0,0) (10,2) 8,1
65 ve + 7,1 3,2 2,2 3,8 3,8 (1,8) (1,4) 3,9
Ortalama yaş 40,5 35,8 38,2 33,6 33,4 (29,3) (37,3) 36,3
Medeni Durum
Hiç evlenmedi 22,5 34,4 20,0 43,4 27,9 (68,9) (35,5) 31,1
Halen evli 59,8 59,2 53,3 53,7 63,2 (31,1) (60,4) 57,4
Eşi ölmüş 6,2 5,0 10,9 0,8 1,9 (0,0) (1,4) 4,7
Boşanmış/Ayrı yaşıyor 11,5 1,4 15,8 2,1 7,0 (0,0) (2,6) 6,8
Mevcut ikamet izin türü
Kısa dönemli 30,3 53,4 29,3 44,3 35,1 (29,1) (41,3) 38,5
Öğrenci 2,6 19,3 9,4 29,6 13,6 (50,3) (11,6) 15,1
Aile 42,5 7,9 25,5 13,2 30,7 (13,7) (9,7) 23,4
Çalışma 14,8 9,4 32,1 10,9 14,2 (0,0) (31,9) 15,8
İnsani 0,7 6,7 3,0 0,0 3,7 (0,0) (5,5) 3,2
Diğer 9,1 3,4 0,7 2,0 2,6 (6,8) (0,0) 4,0
Toplam 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0
Toplam satır yüzdesi 22,7 24,2 14,4 9,1 18,3 5,1 6,3 100,0
Gözlem sayısı 178 186 115 75 131 36 39 760

Yabancıların uyrukları ile mevcut ikamet türleri arasındaki ilişkiye bakıl-
dığında, Avrupa kökenli yabancıların daha çok aile birleşmesi yoluyla (yüzde
43); Güney Kafkasya kökenlilerin daha çok çalışma izni yoluyla (yüzde 32);
diğer bölgelerden gelen yabancıların ise daha çok kısa dönemli ikamet izni
yoluyla Türkiye’de yaşadıkları görülmektedir. Bu sonuçlar, yabancıların en
çok kısa dönemli ikamet izni (yüzde 39) ile Türkiye’de yaşamaya devam et-
tikleri bulgusu ile tutarlı gözükmektedir. Tablo 3.4’te ülkeler bazında verilen
doğum ülkesi ve ikamet ülkesi verileri ile de oldukça tutarlı olan bu sonuçlar,
Türkiye’de yasal olarak yaşayan yabancıların farklı yüzdelerle de olsa dünya-

nın farklı coğrafyalarından geldiğini göstermektedir (Tablo 3.5).
3.3. Cevaplayıcıların Yaşadıkları Yerler ve Birlikte Yaşama
Örüntüleri
Araştırma kapsamında görüşülen yabancıların yüzde 91’inin konutlarda;
yüzde 7’sinin öğrenci yurtlarında; geriye kalan yüzde 3’ünün ise otel/motel/
pansiyon gibi yerlerde yaşadıkları görülmektedir. Tüm illerde konutlarda
yaşayan yabancıların oranı yüzde 59 ve daha üzerindedir. Konutlarda yaşa-
yan yabancıların payı, Erzurum’da yüzde 59’da kalırken, İstanbul’da yüzde
96’ya yükselmektedir. Trabzon’da yüzde 26 olan öğrenci yurtlarında kalan
yabancıların oranı, Erzurum’da yüzde 42’ye yükselmektedir. Erzurum ve İs-
tanbul’da otel/motel/pansiyon gibi yerlerde yaşayan yabancı bulunmazken;
Gaziantep’te bu oran, özellikle Suriyeli yabancıların etkisi ile yüzde 12’ye
kadar yükselmektedir. Yabancıların yaşadıkları konutların genellikle kiralık
konutlar olduğu görülmektedir (yüzde 62). Buna karşın, konutların yüzde
24’ü hanehalkı üyelerinden birisine aittir. Hanehalkı üyelerinden birisine ait
bir konutta yaşayan yabancıların oranı, taşınmaz alarak Türkiye’nin kıyı ke-
simlerine yerleşen yabancıların da etkisi ile Antalya’da yüzde 36’ya; İzmir’de
ise yüzde 37’ye çıkmaktadır. Kiralık bir konutta yaşayan yabancıların oranı
İstanbul’da yüzde 68; Gaziantep’te ise yüzde 74 seviyesindedir (Tablo 3.6).
Tek başına yaşayan yabancıların oranı yüzde 9 seviyesindeyken; 2 kişi
olarak yaşayan yabancıların oranı yüzde 26 seviyesindedir. Yabancıların
yüzde 69’unun yaşadıkları yerlerde 2-4 kişi olarak yaşadıkları görülmektedir.
İllere göre bakıldığında, Gaziantep’teki yabancıların birlikte yaşadığı ortala-
ma kişi sayısının 4,4; İzmir ve Trabzon’da ise 3,0 olduğu görülmektedir. Tek
başına yaşayan yabancıların oranı Ankara’da yüzde 12 olurken; Erzurum’da
yüzde 2 seviyesinde kalmaktadır. Yabancıların yüzde 49’u eşleri ile birlikte,
yüzde 39’u çocukları ile birlikte, yüzde 20’si ise arkadaşları ile birlikte yaşa-
maktadır. Anne-babası ve kardeşleri ile yaşayan yabancıların oranı yüzde 9;
işvereni ile birlikte yaşayan yabancıların oranı ise yüzde 6’dır. Eşi ve çocukları
ile birlikte yaşayan yabancıların oranı, Gaziantep’te sırası ile yüzde 61 ve yüz-
de 60 seviyesindedir. Daha çok öğrenci ikamet izni ile yaşayan yabancıların
bulunduğu Erzurum’da yakın akrabaları ile yaşayanların oranı oldukça dü-
şük bir seviyedeyken, arkadaşları ile birlikte yaşayanların oranı yüzde 74’tür.
Yabancıların yüzde 62’sinin birlikte yaşadığı çocukları bulunmamaktadır.
Yabancıların yüzde 20’si 1 çocukla; yüzde 10’u da 2 çocukla birlikte yaşa-
maktadır. Yabancılar ile birlikte yaşayan çocukların ortalama sayısı 0,7 olarak
bulunmuştur. Erzurum’da çocuklarıyla birlikte yaşamayan yabancıların oranı
yüzde 89 iken, Gaziantep’te 2 ve daha fazla çocukları birlikte yaşayan yaban-
cıların oranı, yüzde 50’nin üzerine çıkmaktadır. Bu bulgularla tutarlı olarak,

Erzurum’da yabancıların birlikte yaşadıkları ortalama çocuk sayısı 0,2, Gazi-
antep’te ise 1,6’dır (Tablo 3.6).
Tablo 3.6. Cevaplayıcıların Yaşadıkları Yerlerin ve Birlikte Yaşama Örüntü-

lerinin İllere Göre Yüzde Dağılımı
Yaşadığı yer
Konut 77,6 91,9 58,5 83,3 95,9 84,7 68,5 90,8
Yurt 16,7 2,7 41,5 4,5 4,1 10,2 25,9 6,7
Otel/motel/pansiyon 5,7 5,4 0,0 12,1 0,0 5,1 5,6 2,6
Yaşanılan konutun kime ait olduğu
Yurt/otelde yaşıyor 22,4 8,1 41,5 16,7 4,1 15,3 31,5 9,2
Hanehalkı üyelerinden birine 24,7 35,7 13,2 7,6 20,1 37,3 25,9 23,5
Kira 50,6 51,9 45,3 74,2 68,0 47,5 37,0 61,7
Diğer 2,3 4,3 0,0 1,5 7,7 0,0 5,6 5,6
Birlikte yaşadığı kişi sayısı
1 12,1 7,6 1,9 10,6 8,3 8,5 14,8 8,9
2 20,7 28,1 15,1 9,1 27,8 35,6 25,9 26,3
3 17,8 22,2 28,3 12,1 25,4 23,7 27,8 23,1
4 19,0 18,4 41,5 18,2 19,5 16,9 16,7 19,2
5 12,1 9,7 3,8 15,2 7,7 8,5 9,3 9,0
6 4,6 6,5 5,7 15,2 5,3 5,1 5,6 5,8
7 veya üzeri 13,8 7,6 3,8 19,7 5,9 1,7 0,0 7,7
Birlikte yaşadığı ortalama kişi
3,7 3,4 3,6 4,4 3,3 3,0 3,0 3,4
sayısı
Birlikte yaşadığı çocuk sayısı
0 60,3 52,4 88,7 40,9 64,5 67,8 68,5 61,5
1 17,8 24,3 5,7 9,1 20,1 27,1 16,7 20,2
2 10,9 15,7 1,9 15,2 8,9 5,1 9,3 10,2
3 5,2 5,9 1,9 15,2 3,6 0,0 5,6 4,5
4 veya üzeri 5,7 1,6 1,9 19,7 3,0 0,0 0,0 3,7
Birlikte yaşadığı ortalama
0,8 0,8 0,2 1,6 0,6 0,4 0,5 0,7
çocuk sayısı
Toplam 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0
Kiminle yaşadığı*
Sadece kendisi 12,1 7,6 1,9 10,6 8,3 8,5 14,8 8,9
Eşi 44,3 55,1 18,9 60,6 48,5 42,4 40,7 48,7
Çocukları 39,7 47,6 11,3 59,1 35,5 32,2 31,5 38,5
Anne/babası 9,2 15,7 7,5 15,2 8,3 1,7 5,6 9,3
Kardeşi 9,2 10,8 5,7 12,1 10,1 0,0 1,9 9,4
Arkadaşı 21,8 14,6 73,6 12,1 18,9 30,5 27,8 19,5
İşvereni 9,2 0,5 0,0 0,0 7,1 5,1 11,1 6,1
Diğer 12,6 21,1 7,5 12,1 18,3 10,2 3,7 16,9
Gözlem sayısı 174 185 53 66 169 59 54 760
*Bu soruya birden çok cevap verildiği için toplamı yüzde 100’ün üzerindedir.

lerinin İkamet İzin Türlerine Göre Yüzde Dağılımı
Kısa
Değişkenler Öğrenci Aile Çalışma İnsani Diğer Toplam
dönemli
Yaşadığı yer
Konut 96,7 64,5 99,2 88,8 (84,8) (95,8) 90,8
Yurt 2,9 34,6 0,0 1,0 (2,6) (2,5) 6,7
Otel/motel/pansiyon 0,4 0,8 0,8 10,3 (12,5) (1,7) 2,6
Yurt/otel/pansiyonda yaşıyor 3,3 35,5 0,8 11,2 (15,2) (4,2) 9,2
Hanehalkı üyelerinden birine 19,9 7,8 34,0 32,1 (2,3) (39,0) 23,5
Kira 69,5 53,8 61,2 47,8 (82,5) (56,8) 61,7
Diğer 7,3 2,9 4,1 8,8 (0,0) (0,0) 5,6
1 10,8 10,3 0,4 18,6 (0,0) (4,8) 8,9
2 21,5 31,8 26,8 34,1 (5,0) (34,6) 26,3
3 18,1 18,0 34,8 19,2 (28,8) (33,5) 23,1
4 18,0 22,1 25,1 16,2 (0,0) (11,8) 19,2
5 12,6 7,9 5,7 6,9 (7,8) (7,5) 9,0
6 7,7 5,8 4,3 2,8 (10,9) (3,8) 5,8
7 veya üzeri 11,3 4,2 2,8 2,2 (47,5) (3,9) 7,7
Birlikte yaşadığı ortalama kişi
3,7 3,2 3,3 2,8 (5,3) (3,1) 3,4
sayısı
0 59,6 93,3 34,6 86,4 (32,8) (41,5) 61,5
1 16,9 1,9 44,0 5,7 (18,1) (39,9) 20,2
2 9,8 2,4 19,1 4,8 (13,0) (9,4) 10,2
3 7,9 0,6 2,3 1,0 (12,9) (5,3) 4,5
4 veya üzeri 5,8 1,8 0,0 2,2 (23,2) (3,9) 3,7
Birlikte yaşadığı ortalama çocuk
0,8 0,2 0,9 0,3 (1,8) (0,9) 0,7
sayısı
Toplam 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0
Sadece kendisi 10,8 10,3 0,4 18,6 (0,0) (4,8) 8,9
Eşi 41,3 8,2 95,1 28,2 (61,6) (73,5) 48,7
Çocukları 40,4 6,7 65,4 13,6 (67,2) (58,5) 38,5
Anne/babası 14,1 6,6 7,8 1,4 (24,6) (1,7) 9,3
Kardeşi 14,6 13,2 1,8 3,7 (24,6) (0,0) 9,4
Arkadaşı 16,3 69,0 0,0 14,6 (11,0) (5,0) 19,5
İşvereni 3,0 0,0 0,0 31,1 (0,0) (0,0) 6,1
Diğer 20,0 2,3 15,4 19,0 (36,9) (24,8) 16,9
Gözlem sayısı 252 166 163 108 36 35 760

Parantez içinde sunulan değerler 25-49 gözlem sayısına dayanmaktadır ve yorumlanmasında temkinli olunması öne-
rilmektedir.
Cevaplayıcıların yaşadıkları yerlere ikamet izin türlerine göre bakıldığın-

da (Tablo 3.7), ikamet izin türü ayrımı olmaksızın yabancıların çok büyük bir
bölümünün (yüzde 91) konutlarda yaşadığı görülmektedir. Bu genel duru-
ma aykırı bir şekilde, öğrenci ikamet izni ile yaşayan yabancıların yüzde 35’i
öğrenci yurtlarında; çalışma izni ve insani ikamet izniyle Türkiye’de yaşayan
yabancıların sırası ile yüzde 10 ve yüzde 13’lük bir kesimi ise otel/motel/pansi-
yon gibi yerlerde yaşamaktadır. Yabancılar arasında ikamet izin türü farklılığı
olmaksızın kiralık bir konutta yaşama durumu oldukça yaygındır. İnsani ika-
met izni ile yaşayanlar arasında kiralık konutta yaşama oranı yüzde 83 sevi-
yesindedir.

lerinin Cinsiyete Göre Yüzde Dağılımı
Yaşadığı yer
Konut 86,8 93,6 90,8
Yurt 9,8 4,4 6,7
Otel/motel/pansiyon 3,4 2,0 2,6
Yurt/otel/pansiyonda yaşıyor 13,2 6,4 9,2
Hanehalkı üyelerinden birine 15,2 29,5 23,5
Kira 68,8 56,5 61,7
Diğer 2,9 7,5 5,6
1 13,2 5,8 8,9
2 23,6 28,2 26,3
3 17,8 27,0 23,1
4 19,0 19,3 19,2
5 10,7 7,9 9,0
6 5,1 6,3 5,8
7 ve + 10,5 5,6 7,7
Birlikte yaşadığı ortalama kişi sayısı 3,5 3,4 3,4
0 66,6 57,7 61,5
1 13,0 25,4 20,2
2 10,5 9,9 10,2
3 6,0 3,3 4,5
4 ve + 3,9 3,6 3,7
Birlikte yaşadığı ortalama çocuk sayısı 0,7 0,7 0,7
Toplam 100,0 100,0 100,0

Sadece kendisi 13,2 5,8 8,9
Eşi 42,4 53,3 48,7
Çocukları 33,4 42,3 38,5
Anne/babası 12,4 7,1 9,3
Kardeşi 12,2 7,4 9,4
Arkadaşı 27,2 13,9 19,5
İşvereni 1,6 9,3 6,1
Diğer 9,3 22,4 16,9

Türkiye’de insani ikamet izni ile yaşayan yabancıların ortalama olarak 5,3
kişi ile çalışma izni ile Türkiye’de bulunan yabancıların ise ortalama olarak
2,8 kişi ile birlikte yaşadığı görülmektedir. Öğrenci ikamet izni veya çalışma
izni bulunan yabancılar arasında çocuklarıyla birlikte yaşamayanların oranı
sırası ile yüzde 93 ve yüzde 86 iken; aile veya insani ikamet izni bulunan
yabancıların yaklaşık yüzde 70’i en az bir çocukla birlikte yaşamaktadır. Bu
bulgularla tutarlı olarak öğrenci ikamet izni veya çalışma izni bulunan yaban-
cıların birlikte yaşadıkları ortalama çocuk sayısı 0,2 ve 0,3 seviyesindeyken,
insani ikamet izni bulunan yabancılar arasında bu sayı 1,8’e yükselmektedir.
Türkiye’de insani ikamet izni ile yaşayan yabancılar arasında, eşi, çocukları,
anne-babası ve kardeşleri ile yaşayanların oranının oldukça yüksek olması
da bu bulguyu teyit etmektedir (Tablo 3.7). Cevaplayıcının cinsiyetine göre
bakıldığında, kadınların erkeklere oranla daha çok konutta yaşamayı tercih
ettiği görülmektedir. Kadınlar arasında yurt veya otel gibi yerlerde yaşama
oranı yüzde 6; erkekler arasında ise yüzde 13’tür. Kadın cevaplayıcıların
yüzde 30’u yaşadıkları konutun hanehalkı üyelerinden birine ait olduğunu
beyan ederken, erkek cevaplayıcılar için bu oran yüzde 15 seviyesinde kal-
maktadır. Bu iki bulgu ile tutarlı olarak, kadın cevaplayıcılar arasında kiralık
bir konutta yaşama oranı (yüzde 57) erkek cevaplayıcılara göre (yüzde 69)
daha düşüktür. Erkek ve kadın cevaplayıcılar arasında birlikte yaşadıkları
ortalama kişi ve ortalama çocuk göstergeleri açısından önemli bir farklılık
bulunmamaktadır. Ancak, yabancı kadınlar arasında tek başına yaşama eği-
liminin (yüzde 6) yabancı erkeklere göre (yüzde 13) daha düşük olduğu
görülmektedir. Yabancı kadınlar için eşleri ve çocukları ile yaşama eğilimi
daha yüksektir. Yabancı kadınlar arasında ev içi işlerde çalışmanın yaygın
olmasının bir sonucu olarak işverenleri ile birlikte yaşayan kadınların oranı-
nın (yüzde 9) erkeklere göre (yüzde 2) oldukça yüksek olduğu görülmekte-
dir (Tablo 3.8).
3.4. Cevaplayıcıların Eğitim Durumu

Yabancılar arasında okuryazarlık seviyesinin oldukça yüksek olduğu gö-
rülmektedir (yüzde 97). Okula gitme seviyesi de oldukça yüksek olan (yüzde
98) yabancıların yüzde 84’ü lise ve üstü, yüzde 51’i ise üniversite ve üstü
eğitime sahiptir. İller bazında bakıldığında, tüm illerde lise ve üstü eğitime
sahip olan yabancıların oranının, Gaziantep hariç, yüzde 80 ve üzerinde
olduğu görülmektedir. Gaziantep’te lise ve üstü eğitime sahip olan yabancı-
ların oranı, yine yüksek olmakla birlikte, yüzde 68 seviyesinde kalmaktadır.
İlginç olarak, Ankara’da yaşayan yabancılar arasında okuryazar olmayanla-
rın oranının yüzde 3 olduğu görülmektedir (Tablo 3.9).
Tablo 3.9. Cevaplayıcıların Eğitim Durumlarının İllere Göre Yüzde Dağılımı

Okuma yazma
96,6 99,5 98,1 97,0 97,0 98,3 96,3 97,4
bilme durumu
Okula gitme
97,1 98,9 98,1 95,5 97,6 98,3 98,1 97,7
durumu
Eğitim
O/Y değil/Mezun
5,2 1,1 1,9 4,5 2,4 1,7 3,7 2,7
değil
İlkokul mezunu 3,4 1,6 0,0 13,6 1,8 0,0 1,9 2,4
Ortaokul mezunu 5,2 17,3 3,8 13,6 11,8 3,4 13,0 11,1
Lise mezunu 36,2 30,3 47,2 30,3 32,0 39,0 48,1 33,0
Üniversite mezunu 36,2 46,5 26,4 31,8 47,9 44,1 20,4 44,6
Lisansüstü mezunu 13,8 3,2 20,8 6,1 4,1 11,9 13,0 6,2
Toplam 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0
Gözlem sayısı 174 185 53 66 169 59 54 760
Cevaplayıcıların eğitim durumlarına mevcut ikamet izin türleri açısın-

dan bakıldığında, tüm ikamet izin türlerinde okuryazarlık oranının ve okula
gitme durumunun yüzde 92 ve üzerinde olduğu görülmektedir (Tablo 3.10).
En düşük okuryazarlık oranının insani ikamet iznine sahip olan yabancılarda
(yüzde 92) olduğu dikkati çekmektedir. Bu bulgu ile tutarlı olarak bu grupta
ilkokul ve daha altında eğitim seviyesine sahip olan yabancıların oranı yüz-
de 20 seviyesine kadar yükselmektedir. Beklendiği gibi, öğrenci ikamet iz-
nine sahip olanlar arasında lise ve üstü eğitime sahip olanların oranı (yüzde
96) diğer gruplara göre oldukça yüksektir.
Tablo 3.10. Cevaplayıcıların Eğitim Durumlarının İkamet Türlerine Göre

Yüzde Dağılımı
Kısa
dönemli
Okuma yazma bilme
96,1 100,0 98,1 97,3 (92,4) (100,0) 97,4
durumu
Okula gitme durumu 96,2 100,0 99,5 97,2 (95,1) (96,1) 97,7
Eğitim
O/Y değil/Mezun değil 4,7 0,0 0,5 2,8 (4,9) (3,9) 2,7
İlkokul mezunu 4,4 0,0 0,8 0,0 (15,3) (1,7) 2,4
Ortaokul mezunu 12,3 3,7 11,1 5,4 (25,8) (38,2) 11,1
Lise mezunu 24,9 53,0 33,2 39,1 (21,8) (19,0) 33,0
Üniversite mezunu 48,4 35,3 49,2 41,6 (32,2) (37,2) 44,6
Lisansüstü mezunu 5,3 8,0 5,2 11,2 (0,0) (0,0) 6,2
Toplam 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0
Gözlem sayısı 252 166 163 108 36 35 760

Üniversite ve üstü eğitime sahip olanların oranının kısa dönemli ikamet
izni ve aile ikamet izni olanlar arasında (yüzde 54’er) ve çalışma izni olanlar-
da (yüzde 53) diğer gruplara göre daha yüksek olduğu görülmektedir.
Okuma yazma bilme oranları erkek ve kadınlar arasında çok fazla değiş-
memektedir (Tablo 3.11). Herhangi bir okul mezunu olmayanların oranının
kadınlar arasında (yüzde 4) erkeklere göre (yüzde 1) daha yüksek olduğu
dikkati çekmektedir. Ancak, üniversite ve üstü eğitime sahip olan kadınların
oranı (yüzde 52) erkeklere göre (yüzde 49) daha yüksektir. Bu durum, hem
yabancı kadın hem de yabancı erkeklerin eğitim seviyesinin tüm yabancı
nüfusun eğitim seviyesinden farklılaşmamasına yol açmaktadır.
Tablo 3.11. Cevaplayıcıların Eğitim Durumlarının Cinsiyete Göre Yüzde Da-

ğılımı
Okuma yazma bilme durumu 97,1 97,6 97,4
Okula gitme durumu 98,9 96,8 97,7
Eğitim
O/Y değil/Mezun değil 1,1 3,8 2,7
İlkokul mezunu 2,0 2,7 2,4
Ortaokul mezunu 14,8 8,4 11,1
Lise mezunu 32,7 33,1 33,0
Üniversite mezunu 40,1 47,8 44,6
Lisansüstü mezunu 9,2 4,1 6,2
Toplam 100,0 100,0 100,0
3.5. Cevaplayıcıların Çalışma Durumu

Araştırma kapsamında görüşülen yabancıların yüzde 55’i Türkiye’de hiç
çalışmadıklarını; yüzde 33’ü araştırma tarihinde halen çalıştıklarını; geriye
kalan yüzde 13’ü ise daha önce çalıştıklarını beyan etmişlerdir. Bu sonuçlar,
cevaplayıcıların yüzde 45’inin Türkiye’de ya halen çalıştığını ya da geçmişte
çalışmış olduklarını göstermektedir. İllere göre bakıldığında, Türkiye’de hiç
çalışmamış olanların oranının Erzurum’da yüzde 81’e kadar yükseldiğini;
İstanbul’da ise yüzde 50’ye gerilediği görülmektedir. Halen çalıştığını beyan
eden yabancıların oranı Gaziantep’te yüzde 35’e; İstanbul’da ise yüzde 37’ye
yükselmektedir. Cevaplayıcıların yüzde 33’ü ücretli/maaşlı olarak; yüzde 5’i
yevmiyeli olarak; yüzde 5’eri de işveren ya da kendi hesabına çalıştığını/
çalışmış olduğunu beyan etmiştir. Erzurum’da yüzde 6 olan ücretli/maaşlı
çalışan yabancıların oranının İstanbul’da yüzde 37’ye yükseldiği görülmek-
tedir. Yevmiyeli olarak çalışanların oranı, Antalya, Erzurum ve Trabzon’da
yüzde 10’un üzerine çıkmaktadır. İşveren ya da kendi hesabına çalışan ya-
bancıların oranının Gaziantep’te yüzde 15’e yükselmesi dikkati çekmektedir
(Tablo 3.12).
Görüşülen yabancıların yüzde 55’i araştırma tarihine kadar Türkiye’de
hiç çalışmadıklarını beyan ederken, yüzde 34’ü 1 işte; yüzde 5’i 2 işte; geriye
kalan yüzde 6’sı ise 3 veya daha fazla işte çalıştıklarını beyan etmişlerdir.
Ortalama çalışılan iş sayısı tüm cevaplayıcılar için 0.6 olarak bulunmuştur.
İki veya daha fazla işte çalışanların oranının Trabzon’da yüzde 15’e; Gazian-
tep’te ise yüzde 20’ye kadar yükseldiği görülmektedir. İstanbul’da yaşayan
yabancıların yüzde 40’ı, araştırma tarihine kadar sadece bir işte çalıştıklarını
beyan ederken, bu ilde 2 veya daha fazla işte çalışanların oranı yüzde 9 se-
viyesinde kalmaktadır. Bu sonuçlarla tutarlı olarak Gaziantep ve İstanbul’da

ortalama çalışılan iş sayısının diğer illere göre daha yüksek olduğu görül-
mektedir. Türkiye’de yaşayan yabancıların yüzde 89’u sağlık güvenceleri ol-
duğunu beyan etmişlerdir. Tüm illerde yaşayan yabancılar için yüzde 80’in
üzerinde olan sağlık sigortasına sahip olma oranının bu kadar yüksek olma-
sının YUKK hükümleri uyarınca ikamet izni için özel sağlık sigortası şartının
getirilmiş olması ile ilişkilidir (Tablo 3.12).
Tablo 3.12. Cevaplayıcıların Çalışma ve Sağlık Güvence Durumlarının İlle-

re Göre Yüzde Dağılımı
Türkiye’de çalışma
durumu
Hiç çalışmamış 62,6 58,9 81,1 56,1 50,3 66,1 63,0 54,9
Daha önce çalışmış 7,5 15,7 13,2 9,1 13,0 15,3 13,0 12,5
Halen çalışıyor 29,9 25,4 5,7 34,8 36,7 18,6 24,1 32,6
Türkiye’de çalıştığı işteki statüsü

Hiç çalışmamış 62,6 58,9 81,1 56,1 51,2 66,1 63,0 54,9
Ücretli maaşlı
33,3 26,5 5,7 21,2 37,3 22,0 24,1 33,2
çalışmış/çalışıyor
Yevmiyeli çalışmış/
1,7 11,4 11,3 7,6 1,8 8,5 13,0 4,5
çalışıyor
İşveren olarak
0,0 1,1 0,0 9,1 4,8 1,7 0,0 3,5
Kendi hesabına
2,3 2,2 1,9 6,1 4,8 1,7 0,0 3,9
Türkiye’de çalışılan iş
sayısı
0 62,6 58,9 81,1 56,1 50,3 66,1 63,0 54,9
1 24,7 25,9 5,7 24,2 40,2 23,7 22,2 33,8
2 6,9 9,2 7,5 18,2 3,6 1,7 7,4 5,4
3 ve + 5,7 5,9 5,7 1,5 5,9 8,5 7,4 5,9
Türkiye’de
çalışılan ortalama 0,6 0,6 0,4 0,7 0,7 0,5 0,6 0,6
iş sayısı
Sağlık güvencesi
Var 89,7 81,6 86,8 78,8 91,1 98,3 87,0 89,4
Yok 10,3 18,4 13,2 21,2 8,9 1,7 13,0 10,6
Toplam 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0

Gözlem sayısı 174 185 53 66 169 59 54 760
Kadın cevaplayıcılar arasında hiç çalışmayanların oranı (yüzde 62), er-

keklere göre (yüzde 45) daha yüksektir. Kadın cevaplayıcıların yüzde 13’ü
daha önce çalıştıklarını; yüzde 25’i ise halen çalıştıklarını beyan ederken, er-
keklerin yüzde 12’si daha önce çalıştıklarını; yüzde 43’ü ise halen çalıştıklarını
beyan etmişlerdir. Kadınların yaklaşık üçte biri (yüzde 31) ücretli/maaşlı bir
işte çalıştığını beyan ederken bu oranın erkekler arasında yüzde 36’ya yük-
seldiği görülmektedir. Erkekler arasında yevmiyeli, işveren ve kendi hesabına
çalışmış/çalışıyor olduğunu beyan edenlerin oranı kadınlara göre daha yük-
sektir. Kadın cevaplayıcılar için 0,5 olarak bulunan ortalama çalışılan iş sayı-
sının erkekler için 0,8’e yükseldiği görülmektedir. Sağlık güvencesi açısından
kadın ve erkek cevaplayıcılar arasında önemli bir farklılık görülmemektedir
(Tablo 3.13).
Tablo 3.13. Cevaplayıcıların Çalışma ve Sağlık Güvence Durumlarının Cin-

siyete Göre Yüzde Dağılımı
Türkiye’de çalışma durumu
Hiç çalışmamış 45,2 62,0 54,9
Daha önce çalışmış 11,5 13,2 12,5
Halen çalışıyor 43,3 24,8 32,6
Türkiye’de çalıştığı işteki statüsü

Hiç çalışmamış 45,5 62,8 55,5
Ücretli maaşlı çalışmış/çalışıyor 35,7 31,4 33,2
Yevmiyeli çalışmış/çalışıyor 5,9 2,5 4,0
İşveren olarak çalışmış/çalışıyor 6,1 1,5 3,5
Kendi hesabına çalışmış/çalışıyor 6,7 1,8 3,9
Türkiye’de çalışılan iş sayısı

0 45,2 62,0 54,9
1 40,2 29,1 33,8
2 6,3 4,8 5,5
3 ve + 8,3 4,1 5,9
Türkiye’de çalışılan ortalama iş sayısı 0,8 0,5 0,6
Sağlık güvencesi
Var 88,1 90,3 89,4
Yok 11,9 9,7 10,6
Toplam 100,0 100,0 100,0

3.6. Cevaplayıcıların Anadili ve Konuşabildikleri Diğer Diller

Anadillere göre yapılan analizler, Türkiye’de yasal olarak yaşayan ya-
bancıların çok farklı dil gruplarından geldiğini göstermektedir. Cevaplayıcı-
ların yüzde 21’i anadillerinin Arapça, yüzde 10’arı Azerice ve Rusça, yüzde
8’i Türkmence, yüzde 7’si Türkçe, yüzde 5’eri de Gürcüce ve Özbekçe oldu-
ğunu beyan etmişlerdir.
Tablo 3.14. Cevaplayıcıların Anadillerinin ve Anadili Dışında Bir Dil Bilme

Durumlarının İlllere Göre Yüzde Dağılımı
Anadili
Türkçe 2,3 22,2 5,7 0,0 5,3 6,8 0,0 7,0
Arapça 25,3 4,9 11,3 63,6 21,3 8,5 18,5 20,7
Farsça 6,3 2,2 9,4 1,5 4,1 1,7 1,9 3,9
Peştuca/Darice 0,0 0,0 3,8 0,0 0,6 0,0 0,0 0,4
Azerice 12,6 5,4 28,3 1,5 10,7 15,3 14,8 10,2
Türkmence 8,6 0,5 13,2 15,2 10,1 0,0 3,7 8,1
Kürtçe 0,6 0,0 0,0 7,6 0,6 0,0 0,0 0,8
Rusça 6,9 24,3 0,0 0,0 8,3 16,9 7,4 10,4
Gürcüce 8,0 2,7 3,8 0,0 4,7 6,8 20,4 5,0
İngilizce 2,9 3,2 1,9 1,5 3,6 8,5 1,9 3,6
Almanca 1,1 6,5 0,0 0,0 0,0 5,1 0,0 1,4
Özbekçe 2,3 1,1 1,9 1,5 7,1 3,4 5,6 5,0
Kırgızca 2,9 5,4 0,0 0,0 0,6 1,7 3,7 1,7
Diğer 20,1 21,6 20,8 7,6 23,1 25,4 22,2 21,8
Diğer 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0
Anadili dışında bildiği diller*

Başka dil
9,8 4,3 0,0 15,2 6,0 8,5 0,0 6,8
bilmiyor
Türkçe 74,1 56,2 90,6 54,5 71,0 71,2 88,9 69,0
İngilizce 54,6 48,1 71,7 56,1 43,5 54,2 48,1 47,3
Rusça 25,3 46,5 34,0 3,0 33,9 23,7 33,3 32,3
Farsça 1,7 0,5 30,2 3,0 7,1 6,8 11,1 5,3
Arapça 13,8 1,6 18,9 24,2 6,5 3,4 9,3 7,7
Almanca 1,7 10,3 0,0 4,5 3,0 3,4 3,7 3,9
Fransızca 2,9 3,2 11,3 4,5 3,0 8,5 3,7 3,4
İspanyolca 2,3 2,7 0,0 0,0 1,8 6,8 3,7 2,2
İtalyanca 3,4 0,0 0,0 0,0 0,6 1,7 3,7 1,0
Diğer 13,8 30,8 18,9 7,6 29,2 18,6 16,7 25,2
Gözlem sayısı 174 185 53 66 169 59 54 760

Ankara’da Arapça ve Azerice; Antalya’da Rusça ve Türkçe; Erzurum’da

Azerice, Türkmence ve Arapça; Gaziantep’te Arapça ve Türkmence; İstan-
bul’da Arapça ve Türkmence; İzmir’de Rusça ve Azerice; Trabzon’da ise
Gürcüce, Arapça ve Azericenin en yaygın anadiller olduğu görülmektedir.
Cevaplayıcıların anadilleri dışında konuşabildikleri dillerin dağılımına ba-
kıldığında, yüzde 93’ünün anadilleri dışında en az bir dili konuşabildikleri
görülmektedir. Anadilleri dışında Türkçe bildiklerini beyan eden cevapla-
yıcıların oranı yüzde 69 seviyesindedir. Anadilleri dışında Türkçe konuşa-
bildiklerini beyan eden cevaplayıcıların oranı, Trabzon’da yüzde 89’a, Er-
zurum’da ise yüzde 91’e yükselmektedir. Yaşadıkları il farklılığı olmaksızın
cevaplayıcıların ana dilleri dışında yüzde 47’si İngilizce; yüzde 32’si Rusça;
yüzde 8’i de Arapça konuşabildiklerini beyan etmişlerdir (Tablo 3.14).
İnsani ikamet iznine sahip yabancıların yüzde 26’sı anadillerini Türkçe
olarak beyan etmişlerdir. Kısa dönemli ikamet iznine veya öğrenci ikamet iz-
nine sahip yabancılar arasında Arapçanın; aile ikamet iznine sahip yabancılar
arasında Rusçanın; insani ikamet iznine sahip yabancılar arasında ise Türk-
mencenin en yaygın anadil olduğu görülmektedir. İkamet türü ayrımı olmak-
sızın tüm cevaplayıcılar için anadil dışında konuşabildiği dil olarak Türkçe’nin
en çok beyan edilen dil olduğu görülmektedir. Türkçe dışında, İngilizce, Rus-
ça ve Arapçanın da Türkiye’de yaşayan yabancılar tarafından konuşabildikle-
ri diğer diller olarak en çok beyan edilen diller olduğu görülmektedir. Türkçe,
Arapça ve Rusçanın cevaplayıcılar tarafından anadil dışında en çok beyan
edilen diller olması, Türkiye’deki yabancıların geldikleri coğrafyalar/ülkeler
hakkında önemli bilgiler sağlamaktadır (Tablo 3.15).

Durumlarının Cinsiyete Göre Yüzde Dağılımı
Anadili
Türkçe 5,2 2,7 8,2 4,4 (25,6) (28,7) 7,0
Arapça 31,3 27,1 7,9 10,7 (11,8) (15,4) 20,7
Farsça 5,5 7,8 1,2 1,1 (0,0) (4,5) 3,9
Peştuca/Darice 0,9 0,1 0,0 0,0 (0,0) (0,0) 0,4
Azerice 6,1 11,7 14,5 14,5 (11,0) (2,3) 10,2
Türkmence 6,4 10,2 6,3 8,1 (38,2) (1,7) 8,1
Kürtçe 0,2 1,0 0,3 2,6 (0,0) (1,7) 0,8
Rusça 9,1 2,7 22,2 6,2 (0,0) (8,2) 10,4
Gürcüce 5,2 0,2 1,3 17,0 (0,0) (0,3) 5,0
İngilizce 4,9 2,5 4,5 1,7 (0,0) (0,0) 3,6
Almanca 1,6 0,0 1,0 1,0 (0,0) (9,9) 1,4
Özbekçe 6,1 4,8 6,4 2,8 (0,0) (0,0) 5,0
Kırgızca 1,3 0,7 3,3 1,5 (0,0) (2,3) 1,7
Diğer 16,3 28,2 22,9 28,4 (13,3) (25,1) 21,8

Başka dil bilmiyor 11,9 1,9 1,9 6,8 (7,6) (5,1) 6,8
Türkçe 59,6 75,9 81,3 73,0 (64,4) (49,6) 69,0
İngilizce 45,7 79,5 36,1 44,1 (18,1) (41,5) 47,3
Rusça 26,7 22,1 44,4 40,7 (26,0) (26,3) 32,3
Farsça 6,8 6,4 2,4 7,3 (0,0) (0,0) 5,3
Arapça 5,8 19,7 2,4 4,3 (32,7) (5,3) 7,7
Almanca 3,0 0,0 5,7 6,4 (4,7) (5,7) 3,9
Fransızca 3,7 2,5 5,2 0,6 (0,0) (8,7) 3,4
İspanyolca 1,3 2,5 3,5 3,3 (0,0) (0,0) 2,2
İtalyanca 0,5 2,0 1,9 0,6 (0,0) (0,0) 1,0
Diğer 23,3 25,5 28,0 16,8 (39,1) (48,0) 25,2
Toplam 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0

Gözlem sayısı 252 166 163 108 36 35 760
Parantez içinde sunulan değerler 25-49 gözlem sayısına dayanmaktadır ve yorumlanmasında temkinli
olunması önerilmektedir.
Erkek ve kadın cevaplayıcıların anadiller ve bildiği diğer diller anlamında

önemli ölçüde farklılaştığı görülmektedir. Erkek cevaplayıcıların yüzde 29’u
Arapçayı, yüzde 10’u Türkçeyi, yüzde 9’u Azericeyi, yüzde 7’si Türkmenceyi,
yüzde 5’i Farsçayı ana dilleri olarak beyan ederken, kadınların yüzde 17’si
Rusya’yı,
Çǡ yüzde 15’i Arapçayı, yüzde 11’i Azericeyi, yüzde 9’u Türkmenceyi,
yüzde 8’i Gürcüceyi, yüzde 5’i ise Türkçeyi anadilleri olarak beyan etmişler-
dir. Kadın cevaplayıcıların yüzde 76’sı Türkçeyi, yüzde 42-43’ü ise İngilizce ve
Rusçayı ana dilleri dışında bildikleri diller olarak beyan ettikleri görülmekte-
dir. Erkek cevaplayıcılar için bu oranlar sırası ile yüzde 60, yüzde 54 ve yüzde
18’dir. Erkek cevaplayıcılar, bu dillere ek olarak Arapçayı da bildikleri dil
olarak beyan etmişlerdir. Bu sonuçlar, Türkiye’de yasal olarak yaşayan kadın-
ların daha çok Rusça konuşulan ülkelerden; erkek yabancıların ise daha çok
Arapça konuşan ülkelerden geldiklerini göstermektedir (Tablo 3.16).

Durumlarının Cinsiyete Göre Yüzde Dağılımı
Anadili
Türkçe 10,0 4,8 7,0
Arapça 29,2 14,5 20,7
Farsça 4,6 3,5 3,9
Peştuca/Darice 0,0 0,6 0,4
Azerice 8,7 11,4 10,2
Türkmence 7,0 8,9 8,1
Kürtçe 0,9 0,7 0,8
Rusça 1,8 16,7 10,4
Gürcüce 1,1 7,9 5,0
İngilizce 5,2 2,4 3,6
Almanca 1,4 1,4 1,4
Özbekçe 3,6 6,0 5,0
Kırgızca 0,5 2,6 1,7
Diğer 26,2 18,7 21,8

Başka dil bilmiyor 7,6 6,2 6,8
Türkçe 59,5 75,9 69,0
İngilizce 54,1 42,4 47,3
Rusça 18,1 42,6 32,3
Farsça 7,9 3,5 5,3
Arapça 12,7 4,0 7,7
Almanca 4,6 3,4 3,9
Fransızca 3,4 3,5 3,4
İspanyolca 3,1 1,6 2,2
İtalyanca 1,9 0,4 1,0
Diğer 26,6 24,2 25,2
Toplam 100,0 100,0 100,0

*Bu soruya birden çok cevap verildiği için toplamı yüzde 100’ün üzerindedir
3.7. Cevaplayıcıların Eşlerine İlişkin Özellikler

Araştırma tarihinde evli olan cevaplayıcıların yüzde 83’ünün eşlerinin
Türkiye’de yaşadığı görülmektedir. Antalya’da yaşayan yabancılar arasında
yüzde 91 olan bu oranın, Gaziantep’te ise yüzde 98’e yükseldiği görülmek-
tedir. Cevaplayıcıların eşlerinin yaş dağılımına bakıldığında, sadece yüzde
3’ünün 25 yaşından genç; yüzde 3’ünün ise 64 yaşından yaşlı olduğu gö-
rülmektedir. Eşlerin yüzde 68’i 25-44 yaş grubunda yer almaktadır. Eşlerin
ortalama yaşlarının iller bazında 39-45 arasında değişmektedir. Cevaplayıcı-
ların eşlerinin okur-yazarlık seviyesinin cevaplayıcılar arasında olduğu gibi

oldukça yüksek olduğu görülmektedir (yüzde 97). Lise ve üstü eğitime sahip
olan eşlerin oranı, yüzde 75’tir. Gaziantep’te yüzde 44’e düşen bu oran İzmir
ve İstanbul’da yüzde 79-80 seviyesine ulaşmaktadır. Cevaplayıcıların yüzde
53’ü eşlerinin araştırma tarihinde çalıştığını beyan etmişlerdir. Gaziantep’te
yaşayan cevaplayıcılar arasında yüzde 22’ye düşen bu oran İzmir’de yaşayan
cevaplayıcılar arasında yüzde 70’e yükselmektedir (Tablo 3.17).
Tablo 3.17. Cevaplayıcıların Eşlerinin Temel Özelliklerinin İllere Göre Yüzde

Dağılımı
Eşin ikamet ettiği ülke
Türkiye 79,8 91,0 * 97,6 81,6 78,8 84,6 83,3
Diğer bir ülke 20,2 9,0 * 2,4 18,4 21,2 15,4 16,7
Eşinin yaşı
<25 4,3 6,3 * 9,8 2,0 0,0 0,0 3,2
25-34 29,0 33,3 * 26,8 32,7 30,3 19,2 31,7
35-44 33,3 27,9 * 39,0 39,8 36,4 34,6 36,8
45-54 19,4 13,5 * 19,5 13,3 15,2 26,9 14,7
55-64 11,8 12,6 * 2,4 11,2 9,1 11,5 10,9
65 ve + 2,2 6,3 * 2,4 1,0 9,1 7,7 2,6
Eşin ortalama yaşı 40,6 40,6 * 37,7 39,7 41,3 44,6 40,0
Eşinin okuma yazma

95,7 99,1 * 90,2 96,9 100,0 100,0 97,0
bilme durumu
Eşinin eğitim seviyesi

O/Y değil/Mezun değil 6,4 0,9 * 9,8 4,1 0,0 0,0 3,9
İlkokul mezunu 4,3 6,3 * 19,5 7,1 6,1 11,5 7,1
Ortaokul mezunu 8,5 19,8 * 26,8 12,2 15,2 15,4 13,7
Lise mezunu 23,4 35,1 * 9,8 34,7 18,2 42,3 31,0
Üniversite mezunu 43,6 37,8 * 31,7 35,7 51,5 23,1 37,8
Lisansüstü mezunu 13,8 0,0 * 2,4 6,1 9,1 7,7 6,4
Eşin çalışma durumu

Çalışıyor 46,8 56,8 * 22,0 54,1 69,7 61,5 52,8
Çalışmıyor 53,2 43,2 * 78,0 45,9 30,3 38,5 47,2
Toplam 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0

Gözlem sayısı 94 111 16 41 98 33 26 419
Yıldız işareti 25’ten az gözlem sayısına dayanan bulguları ifade etmektedir.
Cevaplayıcıların ikamet türlerine göre bakıldığında, çalışma iznine sahip

cevaplayıcıların eşlerinin yüzde 47’sinin, kısa dönemli ikamet iznine sahip
cevaplayıcıların eşlerinin yüzde 77’sinin, aile ikamet iznine sahip cevapla-
yıcıların eşlerinin yüzde 99’unun Türkiye’de yaşadığı görülmektedir (Tablo
3.18).
Tablo 3.18. Cevaplayıcıların Eşlerinin Temel Özelliklerinin İkamet Türüne

Kısa
dönemli
Türkiye 76,5 * 99,2 47,3 * (96,6) 83,3
Diğer bir ülke 23,5 * 0,8 52,7 * (3,4) 16,7
Eşinin yaşı
<25 4,4 * 1,4 4,8 * (0,0) 3,2
25-34 27,6 * 39,5 23,5 * (29,6) 31,7
35-44 36,8 * 40,0 25,2 * (38,8) 36,8
45-54 17,5 * 9,9 19,0 * (16,9) 14,7
55-64 11,4 * 6,6 24,4 * (8,6) 10,9
65 ve + 2,3 * 2,5 3,1 * (6,0) 2,6
Eşin ortalama yaşı 40,7 * 38,0 43,9 * (42,3) 40,0
Eşinin okuma yazma bilme durumu 97,2 * 96,5 100,0 * (92,3) 97,0
O/Y değil/Mezun değil 5,0 * 3,5 1,0 * (7,7) 3,9
İlkokul mezunu 5,2 * 9,5 1,6 * (14,0) 7,1
Ortaokul mezunu 14,6 * 8,5 21,8 * (13,8) 13,7
Lise mezunu 33,1 * 32,6 36,8 * (13,4) 31,0
Üniversite mezunu 33,8 * 40,7 32,4 * (51,1) 37,8
Lisansüstü mezunu 8,3 * 5,2 6,2 * (0,0) 6,4
Eşin çalışma durumu
Çalışıyor 31,6 * 84,5 30,0 * (61,6) 52,8
Çalışmıyor 68,4 * 15,5 70,0 * (38,4) 47,2
Toplam 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0
Gözlem sayısı 136 21 156 57 24 25 419

Yıldız işareti 25’ten az gözlem sayısına dayanan bulguları ifade etmektedir. Parantez içinde sunulan değerler ise 25-49
gözlem sayısına dayanmaktadır ve yorumlanmasında temkinli olunması önerilmektedir.
Çalışma iznine sahip yabancıların eşlerinin ortalama yaşının diğer ika-

met türlerine sahip yabancıların eşlerine göre daha yaşlı olduğu görülmek-
tedir. Eşlerin çalışma durumuna bakıldığında, aile ikamet izni ile Türkiye’de
yaşayan cevaplayıcıların eşlerinin yüzde 85’inin çalıştığı görülmektedir. Eş-
leri çalışan cevaplayıcıların oranı, çalışma veya kısa dönemli ikamet izni bu-
lunan yabancılar için yüzde 29-32 seviyesinde kaldığı görülmektedir (Tablo
3.18).
Erkek ve kadın cevaplayıcılar arasında eşlerinin Türkiye’de yaşama
oranları açısında önemli bir farklılık olmadığı görülmektedir. Kadın cevapla-
yıcıların eşlerinin ortalama yaşı (41); erkek cevaplayıcıların eşlerinin ortala-
ma yaşından (39) iki yaş daha büyüktür. Beklendiği gibi, kadın cevaplayıcıla-
rın eşlerinin eğitim seviyesi erkek cevaplayıcıların eşlerinden daha yüksektir.
Benzer şekilde, kadın cevaplayıcıların eşlerinin çalışma hayatına katılımının
(yüzde 69) erkek cevaplayıcıların eşlerinden (yüzde 24) daha yüksek olduğu
görülmektedir (Tablo 3.19).
Tablo 3.19. Cevaplayıcıların Eşlerinin Temel Özelliklerinin Cinsiyet Bazında

Yüzde Dağılımı
Türkiye 82,4 83,8 83,3
Diğer bir ülke 17,6 16,2 16,7
Eşinin yaşı
<25 7,4 0,8 3,2
25-34 34,2 30,3 31,7
35-44 29,4 41,1 36,8
45-54 17,9 12,9 14,7
55-64 8,6 12,3 10,9
65 ve + 2,4 2,6 2,6
Eşin ortalama yaşı 39,0 40,6 40,0
Eşinin okuma yazma bilme durumu 92,9 99,3 97,0
O/Y değil/Mezun değil 7,5 1,9 3,9
İlkokul mezunu 6,5 7,5 7,1
Ortaokul mezunu 15,1 12,9 13,7
Lise mezunu 26,0 33,8 31,0
Üniversite mezunu 38,0 37,7 37,8
Lisansüstü mezunu 6,9 6,2 6,4
Çalışıyor 24,1 69,3 52,8
Çalışmıyor 75,9 30,7 47,2
Toplam 100,0 100,0 100,0
3.8. Cevaplayıcıların Çocuklarına İlişkin Özellikler

Cevaplayıcıların yüzde 42’si çocuklarının bulunmadığını, yüzde 24’ü 1
çocukları olduğunu, yüzde 18’i 2 çocukları olduğunu, yüzde 7’si 3 çocuk-
ları olduğunu, geriye kalan yüzde 9’u ise 4 ve daha fazla çocukları olduğu-
nu beyan etmişlerdir. Cevaplayıcıların ortalama çocuk sayısının 1,2 olduğu
görülmektedir. Gaziantep’teki cevaplayıcıların yüzde 59’unun, Antalya’daki
cevaplayıcıların ise yüzde 64’ünün en az bir çocuğu bulunmaktadır. Gazian-
tep’teki yabancıların yüzde 38’inin 3 ve daha fazla çocuklarının bulunduğu
dikkati çekmektedir. Bu bulgulara paralel olarak, Gaziantep’teki cevapla-
yıcıların ortalama çocuk sayısı (1,9) diğer illerdeki cevaplayıcılardan daha
yüksektir. Sahip olunan çocukların yüzde 51’i erkek; yüzde 49’u ise kızdır.
İzmir dışındaki illerde cevaplayıcıların sahip olduğu çocukların cinsiyet da-
ğılımı benzerlik göstermektedir. İzmir’de ise kız çocuklarının oranı (yüzde
43) erkek çocukların oranından (yüzde 57) oldukça düşüktür. Cevaplayıcı-
ların sahip olduğu çocukların yaklaşık yüzde 50’si 15 yaşından küçüktür. On
beş yaşından küçük olan çocukların oranının Gaziantep’te yüzde 60’a kadar
yükseldiği görülmektedir. Yabancılar arasında emeklilik sonrası ikametin
yüksek olduğu İzmir’de ise 35 ve daha büyük çocukların oranı yüzde 20’nin
üzerine çıkmaktadır (Tablo 3.20).
Cevaplayıcıların yüzde 18’i çocuklarının Türkiye’de doğduğunu, yüzde
64’ü ise çocuklarının Türkiye’de yaşadığını beyan etmişlerdir. Gaziantep’te
yaşayan cevaplayıcıların yüzde 92’si çocuklarının Türkiye’de yaşadıklarını
beyan etmişlerdir. Altı ve üstü yaşlarda bulunan çocukların Türkiye’de oku-
la devam etme durumlarına bakıldığında, çocukların yüzde 34’ünün okula
devam ettiği görülmektedir. Okula devam eden çocukların oranı İzmir’de
yüzde 17’ye gerilerken, Trabzon ve Gaziantep’te yüzde 43’e yükselmektedir.
Okul çağı çocukları (6-24 yaş) arasında okula devam eden çocukların oranı
yüzde 94’e yükselmektedir. Bu çocukların okula devam oranları tüm illerde
yüzde 85’in üzerindedir (Tablo 3.20).
Tablo 3.20. Cevaplayıcıların Çocuklarının Temel Özelliklerinin İllere Göre

Yüzde Dağılımı
Cevaplayıcının çocuk sayısı
0 43,7 35,7 * 40,9 42,6 45,8 53,7 42,2
1 20,7 27,6 * 7,6 25,4 27,1 16,7 24,1
2 17,2 21,1 * 13,6 17,2 18,6 16,7 17,6
3 5,7 9,7 * 13,6 6,5 6,8 5,6 7,1
4 5,2 4,3 * 12,1 3,0 1,7 5,6 3,8
5 2,9 1,1 * 6,1 1,8 0,0 1,9 1,9
6 ve + 4,6 0,5 * 6,1 3,6 0,0 0,0 3,2
Ortalama çocuk sayısı 1,4 1,2 * 1,9 1,2 0,9 1,0 1,2
Çocukların cinsiyet
Erkek 53,3 52,4 * 50,4 49,5 57,4 58,5 51,0
Kız 46,7 47,6 * 49,6 50,5 42,6 41,5 49,0
Çocukların yaşı
0-4 19,3 18,2 * 19,1 18,9 22,2 17,0 19,0
5-9 18,4 13,4 * 21,4 16,0 5,6 5,7 15,9
10-14 13,1 13,4 * 19,1 15,1 7,4 7,5 14,4
15-19 9,0 9,1 * 15,3 17,5 11,1 18,9 14,5
20-24 10,7 15,2 * 13,0 10,4 20,4 24,5 11,8
25-29 11,9 7,4 * 7,6 8,5 9,3 11,3 8,9
30-34 5,3 13,4 * 0,8 2,4 3,7 9,4 4,4
35 ve + 12,3 10,0 * 3,8 11,3 20,4 5,7 11,1
Çocukların doğduğu ülke
Türkiye 12,3 16,0 * 9,9 21,2 20,4 22,6 18,2
Diğer bir ülke 87,7 84,0 * 90,1 78,8 79,6 77,4 81,8
Çocukların ikamet ettiği ülke
Türkiye 67,6 70,6 * 92,4 59,9 48,1 56,6 64,4
Diğer bir ülke 32,4 29,4 * 7,6 40,1 51,9 43,4 35,6
Çocukların Türkiye’de okula gitme durumu (6 ve + yaşlar)
Gidiyor 30,1 37,9 * 43,4 33,3 17,1 42,9 33,5
Gitmiyor 69,9 62,1 * 56,6 66,0 82,9 57,1 66,2
Çocukların Türkiye’de okula gitme durumu (6-24 yaşlar)
Gidiyor 96,2 100,0 - 86,0 92,1 100,0 100,0 93,5
Gitmiyor 3,8 0,0 - 14,0 7,9 0,0 0,0 6,5
Toplam 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0
Gözlem sayısı 244 231 22 131 212 54 53 947
Cevaplayıcıların ikamet türlerine göre çocuk sayıları önemli ölçüde

farklılaşmaktadır. Kısa dönemli ikamet iznine veya insani ikamet iznine sa-
hip cevaplayıcıların diğer ikamet izinlerine sahip cevaplayıcılardan daha
yüksek sayıda çocuk sahibi olduğu görülmektedir. Aile ikamet izni dışında
kalan ikamet türlerine sahip cevaplayıcıların sahip olduğu çocuklar arasında
erkek çocukların oranı daha yüksektir. Aile ikamet iznine sahip cevaplayıcı-
ların çocuklarının yüzde 52’si Türkiye’de doğmuştur. Buna karşılık, çalışma

izni dışında kalan ikamet türlerine sahip cevaplayıcıların çocuklarının Tür-
kiye’de yaşama oranlarının oldukça yüksek olduğu görülmektedir. Tüm ika-
met türlerine sahip cevaplayıcıların okul çağı çocuklarının arasında okula
devam oranı yüzde 88’in üzerindedir (Tablo 3.21).
Tablo 3.21. Cevaplayıcıların Çocuklarının Temel Özelliklerininin İkamet

Türüne Göre Yüzde Dağılımı
Kısa
dönemli
0 37,8 (93,3) 26,1 34,1 27,4 31,7 42,2
1 21,9 (1,9) 41,6 24,3 13,0 34,4 24,1
2 16,4 (2,4) 23,4 26,4 15,2 20,2 17,6
3 9,8 (0,6) 5,6 9,4 7,3 6,1 7,1
4 5,3 (1,8) 3,3 0,9 16,2 2,3 3,8
5 2,8 (0,0) 0,0 2,8 10,4 1,7 1,9
6 ve + 6,0 (0,0) 0,0 2,2 10,4 3,6 3,2
Ortalama çocuk sayısı 1,6 (0,2) 1,2 1,4 2,4 1,3 1,2
Erkek 50,5 (54,2) 47,0 56,6 56,6 45,6 51,0
Kız 49,5 (45,8) 53,0 43,4 43,4 54,4 49,0
Çocukların yaşı
0-4 13,4 (31,3) 42,1 5,2 18,8 15,7 19,0
5-9 16,9 (57,3) 19,2 5,1 11,3 20,8 15,9
10-14 16,5 (11,5) 8,9 14,3 17,2 15,8 14,4
15-19 16,6 (0,0) 4,8 20,7 24,5 5,0 14,5
20-24 12,1 (0,0) 5,0 20,1 14,7 10,3 11,8
25-29 5,2 (0,0) 9,0 21,5 5,2 11,9 8,9
30-34 5,7 (0,0) 2,7 3,4 1,7 7,5 4,4
35 ve + 13,7 (0,0) 8,4 9,7 6,6 13,1 11,1
Türkiye 7,6 (16,0) 51,5 6,9 3,4 40,9 18,2
Diğer bir ülke 92,4 (84,0) 48,5 93,1 96,6 59,1 81,8
Türkiye 62,4 (100,0) 80,2 34,5 83,1 79,5 64,4
Diğer bir ülke 37,6 (0,0) 19,8 65,5 16,9 20,5 35,6
Çocukların Türkiye’de okula gitme durumu ( 6 ve + yaşlar)
Gidiyor 37,6 (92,9) 48,6 9,7 30,3 33,9 33,5
Gitmiyor 62,4 (7,1) 49,0 90,3 69,7 66,1 66,2
Çocukların Türkiye’de okula gitme durumu (6-24 yaşlar)
Gidiyor 90,8 (100,0) 100,0 99,0 90,9 87,5 93,7
Gitmiyor 9,2 (0,0) 0,0 1,0 9,1 12,5 6,3
Toplam 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0
Gözlem sayısı 434 27 184 134 110 58 947
Parantez içinde sunulan değerler 25-49 gözlem sayısına dayanmaktadır ve yorumlanmasında temkinli olunması önerilmektedir.
Erkek ve kadın cevaplayıcılar arasında sahip olunan çocukların sayısı,

cinsiyeti, yaş dağılımları ve doğum yerleri ile ikamet ettikleri ülkeler anla-
mında önemli bir farklılık olmadığı görülmektedir. Erkek cevaplayıcıların
okul çağı çocukları (yüzde 97) kadın cevaplayıcıların çocuklarından (yüzde
92) daha yüksek oranda okula devam etmektedir (Tablo 3.22).
Tablo 3.22. Cevaplayıcıların Çocuklarının Temel Özelliklerinin Cinsiyete

0 52,2 35,0 42,2
1 14,9 30,8 24,1
2 15,2 19,3 17,6
3 7,8 6,7 7,1
4 2,7 4,7 3,8
5 3,2 1,0 1,9
6 ve + 4,0 2,5 3,2
Ortalama çocuk sayısı 1,2 1,3 1,2
Erkek 49,4 52,1 51,0
Kız 50,6 47,9 49,0
Çocukların yaşı
0-4 16,9 20,4 19,0
5-9 16,1 15,8 15,9
10-14 14,4 14,4 14,4
15-19 16,2 13,3 14,5
20-24 13,6 10,6 11,8
25-29 10,4 7,9 8,9
30-34 4,9 4,0 4,4
35 ve + 7,4 13,6 11,1
Türkiye 18,5 18,0 18,2
Türkiye 67,1 62,6 64,4
Çocukların Türkiye’de okula gitme durumu
(6 ve + yaşlar)
Gidiyor 34,5 32,8 33,5
Gitmiyor 65,5 66,6 66,2
Çocukların Türkiye’de okula gitme durumu
(6-24 yaşlar)
Gidiyor 96,7 91,5 93,7
Gitmiyor 3,3 8,5 6,3
Toplam 100,0 100,0 100,0
Bölüm 4
Türkiye’ye Göç ve İkamet
Süreci
Mehmet Ali Eryurt, Ayşe Abbasoğlu-Özgören ve Faruk Keskin
Bu bölümde, Türkiye’de yasal olarak ikamet eden 18 yaş ve üzerindeki

cevaplayıcıların Türkiye’de ikamet etme nedeni, Türkiye’ye ilk girişte alınan
ikamet izin türü ve şu anki ikamet izin türü, Türkiye’de kalınan süre boyun-
ca alınan izin türleri, Türkiye Cumhuriyeti (T.C.) vatandaşlığı için başvuru
durumu, ne kadar süredir Türkiye’de yaşadıkları gibi konular ele alınmakta-
dır. Cevaplayıcıların almış oldukları izin türüne göre özelleşen bilgiler de bu
bölüm de sunulmaktadır. Öğrenim ikamet izni almış olanların eğitim alan-
ları, eğitim dilleri, bursiyerlik durumları, eğitim almak için Türkiye’yi seç-
me nedenleri; çalışma izni almış olanların çalıştıkları sektör, sosyal güven-
celerinin olup olmadığı, aldıkları ücretin T.C. vatandaşları ile aynı seviyede
olup olmadığı, çalışılan iş sayısı; aile ikamet izni alan yabancıların ne zaman
evlendikleri, eşlerinin eğitim ve çalışma durumu, çocuk sayıları; taşınmaz
mal nedeniyle ikamet izni almış olanların taşınmaz ile ilgili özellikler ve Tür-
kiye’de taşınmaz mal alma nedenleri, ikamet iznine bağlı olarak incelenen
konular arasındadır.
4.1. Cevaplayıcıların Türkiye’de İkamet Etme Nedenleri
Türkiye’ye göç ve ikamet süreci açısından en önemli konulardan birisi
yabancıların ikamet etmek için neden Türkiye’yi tercih ettikleri sorusudur.
Türkiye’de yasal olarak ikamet eden yabancıların göç etmek için Türkiye’yi
tercih etmelerinin temel nedenleri arasında eğitim (yüzde 23), iş bulmak/
aramak (yüzde 19), güvenlik (yüzde 13) ve evlilik (yüzde 13) ön plana çık-
maktadır (Tablo 4.1). Evlilik, iş bulmak/aramak ve ailevi nedenler kadınlar
tarafından erkeklere göre daha yüksek oranda beyan edilen nedenler iken;
eğitim ve güvenlik nedenleri erkekler tarafından daha yüksek oranda beyan
edilmiştir. Yaş grupları temelinde bakıldığında, evliliğin daha çok 25-44 yaş
grubundaki kişiler, eğitimin 18-34 yaş grubundaki kişiler, iş bulmak/aramak
nedeninin ise 25-64 yaş grubundaki kişiler tarafından yüksek oranda be-
yan edildiği görülmektedir. Eğitim düzeyi yüksek yabancılar arasında eği-
tim nedeni, eğitim düzeyi düşük yabancılar arasında ise güvenlik nedeni
daha ön plandadır. Türkiye’de ikamet etme nedenleri arasında en önemli
neden olarak halen evli kişiler için evlilik, hiç evlenmemişler için eğitim, eşi
ölmüş kişiler için ailevi nedenler, boşanmış/ayrı yaşayan kişiler için iş bul-
mak/aramak beyan edilmiştir. Göç nedeni, kişilerin geldikleri ülkelere göre
de önemli farklılıklar göstermektedir. Avrupa ülkelerinden gelen yabancılar
arasında evlilik Türkiye’yi tercih etme nedenleri arasında ilk sırada gelmek-
tedir. Bu durum, TÜİK tarafından yayınlanan evlenme istatistiklerine göre
yabancı gelinler arasında önemli sayıda Türk nüfusun yaşadığı Almanya ile
Rusya, Ukrayna gibi Doğu Avrupa ülkelerinin ilk sıralarda yer almaları ile
uyumlu görünmektedir. Güney Asya, Orta Asya, Sahra-altı Afrika, Asya Pa-
sifik ve Amerika’da yer alan ülkelerde Türkiye’ye göç nedenleri arasında
ön plana çıkan neden eğitimdir. Güney Kafkasya ülkelerinde en ön plana
çıkan neden çalışmak/iş aramaktır. Gürcistan, Azerbaycan gibi ülkeler T.C.
Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı’nın istatistiklerinde de ön sıralarda yer
almaktadır. Savaş, iç çatışma olgusunun yaygın olduğu Orta Doğu ve Ku-
zey Afrika ülkelerinde ise güvenlik en önemli göç nedeni durumundadır.
Beklendiği üzere, Türkiye’de kısa süredir ikamet eden yabancılar arasında
Türkiye’yi tercih etme nedenleri arasında eğitim ve güvenlik ilk sıralarda yer
alırken, daha uzun süredir ikamet eden yabancılar arasında evlilik ve çalış-
ma/iş arama ön plana çıkmaktadır. İlk alınan ikamet izin türü ile Türkiye’ye
göç nedeni de uyumlu bir tablo sergilemektedir. Öğrenci ikamet izni alan
yabancılarda eğitim, aile ikamet izni alanlarda evlilik, çalışma izni alanlarda
çalışma/iş arama en temel göç nedeni olarak ifade edilmiştir. Temel göç
nedeni araştırma illerine göre de farklılaşmaktadır. Ankara, Erzurum, İzmir
ve Trabzon’da eğitim en önde gelen göç nedeni iken, Antalya’da çalışma ve
evlilik, Gaziantep’te ise güvenlik en çok beyan edilen göç nedenidir.
Tablo 4.1. Cevaplayıcıların Temel Özelliklerine Göre Türkiye’de İkamet Nedenlerinin Yüzde Dağılımı
Değişkenler Evlilik Eğitim İş bulmak /aramak Dil/kültürel yakınlık Eşin işi Ailevi nedenler Sağlık Güvenlik Diğer Toplam Gözlem sayısı
Cinsiyet
Erkek 2,3 33,5 14,2 7,3 0,8 6,6 2,4 19,9 13,0 100,0 320
Kadın 20,6 14,9 23,2 3,9 4,1 9,1 0,9 8,7 14,7 100,0 440
Yaş
<25 3,5 55,2 5,7 5,4 2,4 8,3 0,0 12,5 7,1 100,0 177
25-34 19,4 24,4 22,4 3,8 3,8 5,0 0,0 9,5 11,7 100,0 259
35-44 18,2 13,0 13,6 6,4 3,6 4,5 2,0 16,7 22,0 100,0 145
45-54 3,0 4,5 34,4 9,0 0,7 8,9 0,0 22,0 17,5 100,0 85
55-64 3,5 5,4 37,3 2,8 0,0 14,9 8,6 14,4 13,1 100,0 59
65 ve + (13,3) (0,0) (4,2) (8,8) (0,0) (38,2) (9,7) (10,3) (15,4) 100,0 35
Eğitim
Eğitimi yok/İlk. mezunu (3,6) (1,8) (18,8) (6,7) (0,0) (12,2) (0,0) (55,5) (1,5) 100,0 44
Ortaokul mezunu 14,0 9,5 11,5 4,9 0,7 15,6 0,9 16,5 26,4 100,0 81
Lise mezunu 11,6 26,2 24,7 7,5 1,4 10,7 0,5 9,4 7,9 100,0 267
Üniversite mezunu 14,1 23,9 18,6 3,5 4,8 4,8 2,7 11,6 16,0 100,0 302
Lisansüstü mezunu 17,4 36,8 11,6 6,7 0,3 0,0 0,0 7,2 19,9 100,0 66
Medeni durum
Hiç evlenmedi 0,6 52,1 12,8 3,7 0,0 6,2 0,2 10,1 14,4 100,0 260
Halen evli 21,9 11,2 20,2 6,9 4,6 5,7 1,0 17,0 11,5 100,0 418
Eşi ölmüş (0,0) (0,0) (24,7) (0,0) (1,6) (37,2) (16,9) (11,0) (8,6) 100,0 35
Boşanmış/Ayrı yaşıyor (2,2) (1,6) (39,1) (3,7) (0,0) (15,8) (1,1) (0,0) (36,5) 100,0 47
Uyruk
Avrupa 22,9 7,4 21,8 3,0 1,1 18,8 5,1 3,8 16,2 100,0 178
Orta Doğu ve Kuzey Afrika 4,1 25,8 8,4 2,5 2,2 1,5 1,4 46,6 7,5 100,0 186
Güney Kafkasya 17,2 16,8 43,0 0,7 4,2 4,9 0,0 0,0 13,1 100,0 115
Güney Asya 1,1 35,7 13,5 10,6 5,9 1,2 0,0 12,4 19,5 100,0 75
Orta Asya 17,4 22,3 19,1 12,7 2,3 9,4 0,0 0,8 16,1 100,0 131
Sahra-altı Afrika (6,8) (64,0) (6,8) (0,0) (0,0) (1,8) (0,0) (0,0) (20,5) 100,0 36
Asya Pasifik ve Amerika (9,7) (29,3) (18,7) (11,0) (5,5) (12,4) (0,0) (0,0) (13,5) 100,0 39
İkamet amacıyla gelişi üzerinden geçen yıl
1 yıldan az 5,9 33,4 17,2 0,5 2,6 3,6 0,0 26,2 10,7 100,0 134
1-2 yıl 7,3 28,4 14,1 5,9 4,8 4,5 2,8 18,9 13,4 100,0 230
3-4 yıl 23,3 16,5 19,2 8,6 2,3 3,9 0,0 12,6 13,6 100,0 145
5-9 yıl 18,5 19,8 24,3 5,8 2,2 7,4 2,1 4,0 15,8 100,0 158
10 veya daha fazla yıl 11,7 11,4 24,7 5,7 0,0 24,7 1,3 4,5 16,1 100,0 93
İlk alınan ikamet izin türü
Kısa dönem ikamet izni 9,7 11,4 23,0 6,5 1,8 7,4 1,8 19,4 19,0 100,0 344
Öğrenci ikamet izni 0,0 92,2 2,5 1,7 0,0 0,6 0,0 2,9 0,2 100,0 176
Aile ikamet izni 50,2 2,3 6,3 0,0 11,6 17,8 0,7 2,6 8,3 100,0 108
Çalışma izni 4,2 4,2 71,7 2,5 0,0 1,1 4,2 0,0 12,1 100,0 62
Diğer 2,9 6,6 1,3 18,4 1,0 17,8 1,3 29,2 21,6 100,0 70
İl
Ankara 9,2 39,1 17,8 1,1 2,9 8,0 0,0 16,1 5,7 100,0 174
Antalya 15,1 5,4 17,3 8,1 2,7 13,5 1,1 8,1 28,6 100,0 185
Erzurum 5,7 77,4 3,8 0,0 0,0 7,5 0,0 1,9 3,8 100,0 53
Gaziantep 3,0 13,6 7,6 1,5 0,0 0,0 0,0 74,2 0,0 100,0 66
İstanbul 13,6 21,3 22,5 5,9 3,0 7,1 1,8 10,7 14,2 100,0 169
İzmir 18,6 33,9 8,5 8,5 1,7 10,2 5,1 1,7 11,9 100,0 59
Trabzon 13,0 37,0 22,2 0,0 3,7 9,3 0,0 11,1 3,7 100,0 54
Türkiye 12,9 22,7 19,4 5,3 2,7 8,0 1,5 13,4 14,0 100,0 760
97
Türkiye’de yasal olarak ikamet etmekte olan yabancı uyruklu kişilerin

Türkiye’yi tercih etmelerini sağlayan ve Türkiye’ye uyum süreçlerini kolay-
laştıran önemli faktörlerden bir tanesi Türkiye’de akrabalarının bulunması-
dır. Araştırma kapsamında görüşülen kişilerin yarısından fazlasının (yüzde
53) Türkiye’de yaşayan akrabası veya tanıdığı bulunmaktadır (Tablo 4.2).
Türkiye’de akrabası veya tanıdığı bulunan yabancıların oranı cinsiyete göre
belirgin bir farklılaşma göstermezken 25 yaşından küçük ve 65 yaşından
büyük olan kişilerde bu oran artmaktadır. Daha çok bağımlı nüfus olarak
nitelendirilebilecek bu yaş gruplarındaki kişilerin akrabalarının olması du-
rumunda Türkiye’de ikamet etmeyi tercih ettikleri düşünülebilir. Benzer bir
nedenle Türkiye’de akrabası bulunanların oranı eşi ölmüş, boşanmış ve ayrı
yaşayanlarda ve eğitim düzeyi daha düşük yabancılarda artmaktadır. Orta
Asya ve Güney Kafkasya uyruklu yabancılarda Türkiye’de akrabası bulunan-
ların oranı tarihi, kültürel bağlar, coğrafi yakınlık nedeniyle diğer uyruklara
göre bir miktar daha yüksektir (sırasıyla yüzde 61 ve yüzde 59). Araştırma
illeri temelinde bakıldığında ise Antalya, İzmir ve Erzurum’da yaşayan ya-
bancıların yüzde 59’unun Türkiye’de akrabası bulunduğu görülmektedir.
Mevcut ikamet izin türlerine göre Türkiye’de yaşayan akrabaya sahip olma
yüzdeleri incelendiğinde en yüksek oran yüzde 68 ile insani ikamet izni al-
mış olan yabancılarda görülmektedir.
Tablo 4.2. Cevaplayıcıların Temel Özelliklerine Göre Göç Öncesi Türki-

ye’de Yaşayan Akraba Veya Tanıdıklarının Olması Durumu
Değişkenler Yüzde Gözlem sayısı
Cinsiyet
Erkek 54,3 320
Kadın 51,4 440
Yaş
<25 62,3 177
25-34 49,9 259
35-44 45,0 145
45-54 54,0 85
55-64 52,1 59
65 ve + 71,5 35
Medeni Durum
Hiç evlenmedi 52,6 260
Halen evli 51,0 418
Eşi ölmüş 64,0 35
Boşanmış/Ayrı yaşıyor 57,8 47
Eğitim Durumu
Eğitimi yok/İlkokul mezunu 62,9 44
Ortaokul mezunu 63,7 81

Lise mezunu 59,3 267
Üniversite mezunu 46,2 302
Lisansüstü mezunu 34,8 66
Uyruk
Avrupa 56,7 178
Orta Doğu ve Kuzey Afrika 50,9 186
Güney Kafkasya 59,3 115
Güney Asya 49,5 75
Orta Asya 61,3 131
Sahra-altı Afrika 34,8 36
Asya Pasifik ve Amerika 22,4 39
İl
Ankara 51,1 174
Antalya 59,5 185
Erzurum 58,5 53
Gaziantep 48,5 66
İstanbul 50,9 169
İzmir 59,3 59
Trabzon 53,7 54
Şu anki ikamet izin türü
Kısa dönem ikamet izni 56,4 252
Öğrenci ikamet izni 50,7 166
Aile ikamet izni 47,9 163
Çalışma izni 50,3 108
İnsani İkamet izni 67,5 36
Diğer 47,1 35

Türkiye 52,6 760
4.2. Cevaplayıcıların Aldıkları İkamet İzin Türleri

Tablo 4.3’te araştırma kapsamında görüşme yapılan yabancı uyruklu ki-
şilerin Türkiye’de aldıkları ilk ikamet izin türü ve şu anki ikamet izin türü açık
hali ile sunulmaktadır. İlk alınan izin türü olarak yüzde 53 ile kısa dönem
ikamet izni ön plana çıkmaktadır. Kısa dönem ikamet izni alma gerekçeleri
arasında ise turizm en önde gelen neden durumundadır (yüzde 41). İkinci
sırada öğrenci ikamet izni (yüzde 17), üçüncü sırada aile ikamet izni (yüzde
14) gelmekte, onları çalışma izni (yüzde 8), insani ikamet izni (yüzde 4) ve
diğer izin türleri (yüzde 4) takip etmektedir. Şu anki izin türlerine bakıldı-
ğında ise yüzde 39 ile kısa dönem ikamet izni türünün yine ilk sırada yer al-
dığı ve bu yüzdenin büyük çoğunluğunun turizm amaçlı olduğu (yüzde 23)
görülmektedir. Aile ikamet izni (yüzde 23), çalışma izni (yüzde 16), öğrenci
ikamet izni (yüzde 15) ön planda gelen diğer izin türleridir.
Tablo 4.3. Cevaplayıcıların Türkiye’de Aldıkları İlk İkamet İzin Türü ve Şu

An Sahip Oldukları İkamet İzin Türünün Yüzde Dağılımı
İlk alınan ikamet izin türü Yüzde Gözlem sayısı
Turizm amaçlı kısa dönem 40,9 249
Taşınmaz mal 0,9 8
Tedavi amaçlı kısa dönem 0,0 1
Diğer nedenlerle kısa dönem 11,0 86
İnsani ikamet izni 3,7 37
Diğer 4,1 33

Turizm amaçlı kısa dönem 23,1 128
Taşınmaz mal 2,8 30
Tedavi amaçlı kısa dönem 0,3 1
Diğer nedenlerle kısa dönem 12,3 93
Uzun dönem 1,1 7
Diğer 2,9 28
Toplam 100,0 760
Türkiye’de yasal olarak ikamet eden yabancıların ilk aldıkları ikamet izin
türü ile şu anki ikamet izin türü karşılaştırıldığında (Tablo 4.4), ilk girişte
kısa dönem ikamet izni alanların kayda değer bir kısmının aile ikamet iznine
veya çalışma iznine geçiş yaptıkları, ilk olarak öğrenci, aile ikamet izni ve ça-
lışma izni alanların izni alanların ise daha yüksek oranlarda aynı izin türünde
kaldıkları görülmektedir. Çalışma izni alarak Türkiye’de ikamet etmeye baş-
layanların önemli bir kısmı ise (yüzde 18) evlenerek aile ikamet iznine geçiş
yapmışlardır.
Tablo 4.4. İlk Alınan İkamet İzin Türüne Göre Şu Anki İkamet İzin Türü
Kısa
Öğrenci Aile
dönem Çalışma Gözlem
ikamet ikamet Diğer Toplam
ikamet izni sayısı
izni izni
izni

İlk alınan ikamet izin türü
Kısa dönem ikamet
62,1 3,7 16,5 14,5 3,2 100,0 344
izni
Öğrenci ikamet izni 9,3 75,2 4,7 6,2 4,7 100,0 176
Aile ikamet izni 13,0 0,9 79,6 4,6 1,9 100,0 108
Çalışma izni 4,9 0,0 18,0 75,4 1,6 100,0 62
Diğer 23,7 3,4 13,6 5,1 54,2 100,0 70
Türkiye 38,5 15,1 23,4 15,8 7,2 100,0 760
Araştırma kapsamında görüşülen kişilere Türkiye’ye ilk girişlerinden iti-

baren hangi izin türleri ile ikamet ettikleri sorulmuş ve bugüne kadar almış
oldukları tüm ikamet izin türlerinin bilgisi toplanmıştır (Şekil 4.1). Görüşme
yapılan kişilerin üçte ikisi (yüzde 69) kısa dönem ikamet izni aldıklarını, yüz-
de 30’u aile ikamet izni, yüzde 21’i öğrenci ikamet izni, yüzde 20’si çalışma
izni, yüzde 4’ü uzun dönem ikamet izni, yüzde 11’i ise diğer ikamet izinlerini
aldıklarını belirtmişlerdir.
Şekil 4.1. Türkiye’de Yasal Olarak İkamet Eden Yabancıların Türkiye’ye İka-
met Etmek Amacıyla İlk Girişlerinden İtibaren Almış Oldukları İzin Türleri
60.0
48.1
50.0
40.0
30.3
30.0
20.8 20.5
20.0 16.8
10.9
10.0 3.5 3.8
.5
.0
Araştırma nüfusunun mevcut ikamet izin türüne göre sosyo-demografik

özelliklerinin nasıl farklılaştığı Tablo 4.5’te sunulmaktadır. Öğrenci ikamet
izni almış olan yabancı uyruklu nüfusta erkeklerin payının, aile ikamet izni
ve çalışma izni almış olanlarda ise kadınlarının payının daha yüksek olduğu
görülmektedir. Kısa dönem ikamet izni türü veya diğer izin türlerinde ise
erkek ve kadın oranları yaklaşık aynı seviyededir. Öğrenci ikamet izni alan
yabancıların yarısından fazlası 25 yaşından küçük, aile ikamet izni alanların
yarısından fazlası ise 25-34 yaş grubundadır. Kısa dönem ikamet izni veya
çalışma izni almış olanların üçte biri 25-34 yaş grubunda olsa da daha yaygın
bir yaş yapısı gözlenmektedir. Türkiye’de yasal olarak ikamet eden yabancı-
ların eğitim düzeyleri yüksektir. Kısa dönemli ikamet izni, aile ikamet izni ve
çalışma izni almış olan yabancıların yarısından fazlası üniversite mezunudur.
Öğrenci ikamet izni almış olanlarda bu oranın düşük görünmesinin sebebi,
henüz üniversite veya yüksek lisans eğitimlerine devam etmeleridir. Diğer
ikamet izin türleri ile Türkiye’de bulunanların eğitim düzeyi ise diğer izin tür-
lerindeki kişilere göre biraz daha düşüktür. Bu gruptaki kişiler daha çok in-
sani ikamet izni kapsamında Türkiye’de bulunan kişilerdir. Medeni durum,
ikamet izin türüne göre önemli farklılıklar göstermektedir. Öğrenci ikamet
izni ile Türkiye’de bulunanların yüzde 91’i hiç evlenmemiş iken, aile ikamet
izni almış olanların yüzde 95’i halen evlidir. İkamet izin türlerine göre yaban-
cıların uyrukları da belirgin farklılıklar göstermektedir. Kısa dönem ikamet
izni ve öğrenci ikamet izni alanlarda Orta Doğu ve Kuzey Afrika uyrukluların
(sırasıyla yüzde 34 ve yüzde 31), aile ikamet izni alanlarda Avrupa uyruk-
luların (yüzde 41), çalışma izni alanlarda ise Güney Kafkasya uyrukluların
(yüzde 29) oranının en yüksek olduğu görülmektedir. Cevaplayıcıların izin
türlerine göre araştırma illerine dağılımı incelendiğinde, beklendiği üzere
bütün izin türlerindeki kişilerin en çok İstanbul’da yaşadıkları görülürken
öğrenci ikamet izni türünde Ankara, aile ikamet izni türünde Ankara ve An-
talya, çalışma izni türünde yine Ankara ikinci sırada yer almaktadır.
Tablo 4.5. Mevcut İkamet İzin Türüne Göre Cevaplayıcıların Temel Özellik-
lerinin Yüzde Dağılımı
Kısa dönem Öğrenci Aile ikamet
Değişkenler Çalışma izni Diğer
ikamet izni ikamet izni izni
Cinsiyet
Erkek 49,8 61,4 15,4 41,0 50,3
Kadın 50,2 38,6 84,6 59,0 49,7
Yaş
<25 14,3 54,6 8,0 6,0 17,9
25-34 32,5 42,2 51,6 33,8 18,8
35-44 26,2 3,1 23,5 16,9 32,9
45-54 11,3 0,0 8,2 29,1 7,9
55-64 9,5 0,0 6,1 13,6 11,4
65 ve + 6,3 0,0 2,6 0,6 11,1
Eğitim
Eğitimi yok/İlkokul
9,1 0,0 1,3 2,8 12,1
mezunu
Ortaokul mezunu 12,3 3,7 11,1 5,4 32,6
Lise mezunu 24,9 53,0 33,2 39,1 20,3
Üniversite mezunu 48,4 35,3 49,2 41,6 34,9
Lisansüstü mezunu 5,3 8,0 5,2 11,2 0,0
Medeni durum
Hiç evlenmedi 31,1 90,5 0,4 23,8 22,0
Halen evli 51,9 9,5 95,4 55,0 68,5
Eşi ölmüş 7,1 0,0 2,3 5,2 8,5
Boşanmış/Ayrı yaşıyor 9,8 0,1 1,9 16,0 1,0
Uyruk
Avrupa 17,9 3,9 41,4 21,2 30,7
Orta Doğu ve Kuzey
33,5 31,0 8,2 14,3 33,9
Afrika
Güney Kafkasya 10,9 9,0 15,7 29,1 7,3
Güney Asya 10,5 17,9 5,2 6,3 2,5
Orta Asya 16,6 16,5 24,1 16,4 16,0
Sahra-altı Afrika 3,8 16,9 3,0 0,0 4,8
Asya Pasifik ve Amerika 2,9 0,0 0,8 0,1 0,0
İl
Ankara 7,7 30,4 13,5 21,6 21,1
Antalya 18,2 2,5 13,3 10,0 26,1
Erzurum 0,1 2,6 0,3 0,0 0,6
Gaziantep 5,4 4,9 1,5 2,1 13,1
İstanbul 65,5 45,9 62,2 59,0 33,5
İzmir 2,6 10,8 8,3 6,4 5,6
Trabzon 0,4 2,9 1,0 0,8 0,0
Toplam 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0

Gözlem Sayısı 252 166 163 108 71
4.3. Cevaplayıcıların Türkiye’de Yaşama Süreleri

Tablo 4.6’da araştırma nüfusu, Türkiye’de yaşama sürelerine göre ince-
lenmiştir. Türkiye’de ortalama yaşama sürelerine bakıldığında yasal yabancı-
lar için Türkiye’de ortalama yaşama süresinin 4,7 yıl olduğu görülmektedir.
Erkeklerin kadınlara göre daha uzun süre Türkiye’de kaldığı görülmektedir
(sırasıyla 5,1 yıl ve 4,5 yıl). Türkiye’de yaşayan yabancıların yaşları arttıkça
Türkiye’de kalış süreleri de doğru orantılı olarak artmaktadır. 25 yaşından
küçük yabancıların Türkiye’de yaşama süreleri ortalama 2 yıl iken, artan yaşla
beraber 65 yaş üstünde bu süre ortalama 10 yıla ulaşmaktadır. Hiç evlenme-
yen yabancıların Türkiye’de geçirdikleri ortalama süre 3 yıl iken, halen evli
yabancılarda ortalama süre 5 yıldır.
Avrupa’dan gelen yabancıların Türkiye’de geçirdikleri süre diğer yaban-
cılara göre dikkat çekici oranda fazladır (8 yıl). Avrupa’dan sonra Türkiye’de
en çok yaşayan yabancılar Güney Kafkasya’dan gelmektedir (6 yıl). İzmir ve
İstanbul’da yaşayan yabancıların ortalama süresi 5 yılın üzerindeyken (sıra-
sıyla 6 yıl ve 5 yıl), Ankara ve Antalya’da ortalama süre 4 yıl civarındadır.
Bu illeri 3 yıl ile Trabzon ve Erzurum takip etmektedir. En az ortalama süre
2,4 yıl ile Gaziantep ilinde görülmektedir. Aile ikamet izni ve çalışma izniyle
Türkiye’de bulunan yabancılar, sırasıyla 7 yıl ve 6 yılla Türkiye’de en uzun sü-
redir yaşayan izin grubunu oluşturmaktadır. İnsani ikamet izniyle Türkiye’de
bulunan yabancılar ise 2 yıl ile Türkiye’de en az yaşamış olan izin grubudur.
Tablo 4.6. Cevaplayıcıların Temel Özelliklerine Göre Türkiye’de Yaşama Sü-

resi (yıl)
Gözlem Ort.
Değişkenler <1 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10+ Toplam
Sayısı Süre
Cinsiyet
Erkek 21,4 18,7 11,3 8,4 7,5 6,1 2,5 3,3 3,3 3,0 14,6 100,0 320 5,1
Kadın 14,9 18,6 11,0 11,3 9,2 7,3 6,3 4,0 4,2 1,5 11,7 100,0 440 4,5
Yaş
<25 27,8 25,7 12,6 12,0 6,1 5,1 3,0 2,4 0,1 ,9 4,3 100,0 177 2,4
25-34 17,4 15,9 14,1 12,0 8,4 7,2 3,3 7,5 5,2 1,4 7,6 100,0 259 3,9
35-44 20,1 16,6 12,4 7,1 9,6 6,4 7,9 0,0 4,4 2,4 13,0 100,0 145 4,1
45-54 11,8 12,4 4,3 8,4 12,5 9,6 7,6 3,7 6,0 1,6 21,9 100,0 85 7,3
55-64 3,2 35,8 3,1 6,4 4,1 5,5 2,4 0,9 1,3 5,4 32,0 100,0 59 9,2
65 ve + (5,9) (7,6) (4,9) (10,7) (10,5) (5,8) (5,8) (0,0) (2,3) (8,4) (38,0) 100,0 35 (10)
Medeni Durum
Hiç evlenmedi 26,0 20,0 17,6 7,0 7,0 4,6 2,5 3,8 1,7 3,0 6,9 100,0 260 3,2
Halen evli 13,8 18,8 8,5 12,5 9,6 7,7 6,0 3,8 4,5 1,5 13,2 100,0 418 4,9
Esi ölmüş (6,6) (24,2) (4,1) (9,6) (7,4) (3,6) (1,9) (9,0) (7,4) (5,7) (20,7) 100,0 35 (8,2)
Boşanmış/Ayrı yaşıyor (18,9) (7,5) (8,4) (3,5) (6,0) (10,9) (6,2) (0,0) (5,0) (1,1) (32,5) 100,0 47 (7,7)
Eğitim Durumu
Eğitimi yok/ İlkokul
(17,2) (43,2) (5,1) (1,8) (9,7) (1,3) (0,0) (0,0) (0,0) (0,0) (21,6) 100,0 44 (3,7)
mezunu
Ortaokul mezunu 21,8 16,2 2,0 12,7 12,6 6,6 3,8 7,0 1,6 3,8 11,8 100,0 81 4,9
Lise mezunu 11,4 18,1 11,7 10,1 7,3 6,8 6,9 2,7 4,7 1,5 18,9 100,0 267 5,8
Üniversite mezunu 20,2 16,8 13,5 10,3 6,7 7,4 4,5 4,7 4,6 2,8 8,4 100,0 302 4,2
Lisansüstü mezunu 24,6 19,5 11,7 10,0 18,7 6,4 0,6 0,0 0,0 0,0 8,6 100,0 66 3,5
Uyruk
Avrupa 10,6 10,8 10,9 7,1 8,9 9,2 5,2 2,4 0,7 3,3 31,1 100,0 178 8,4
Orta Doğu ve Kuzey
31,1 28,0 11,7 11,5 3,4 3,1 0,0 0,8 1,7 0,4 8,4 100,0 186 2,6
Afrika
Güney Kafkasya 14,2 3,1 7,9 13,4 8,5 11,5 9,6 8,4 5,5 3,1 14,7 100,0 115 5,6
Güney Asya 12,6 22,3 14,4 12,7 9,8 6,3 7,8 9,3 0,0 0,0 4,8 100,0 75 3,9
Orta Asya 11,7 17,3 12,1 11,3 11,1 8,9 6,9 3,4 8,9 2,3 6,1 100,0 131 3,9
Sahra-altı Afrika (21,2) (28,5) (8,7) (1,8) (15,7) (0,0) (1,8) (6,8) (8,6) (6,8) (0,0) 100,0 36 (3,0)
Asya Pasifik ve
(20,7) (37,5) (11,3) (7,0) (11,0) (1,2) (1,6) (0,0) (5,5) (1,4) (2,9) 100,0 39 (2,8)
Amerika
İl
Ankara 20,1 23,6 12,1 13,2 4,0 5,7 2,9 2,9 1,1 5,2 9,2 100,0 174 4,2
Antalya 15,7 15,7 15,7 10,3 9,7 9,7 5,4 1,1 2,7 1,6 12,4 100,0 185 4,1
Erzurum 15,1 18,9 17,0 17,0 17,0 5,7 3,8 1,9 0,0 0,0 3,8 100,0 53 3,1
Gaziantep 25,8 18,2 19,7 9,1 16,7 4,5 0,0 1,5 0,0 1,5 3,0 100,0 66 2,4
İstanbul 16,6 18,3 9,5 9,5 7,7 6,5 5,3 4,7 5,3 1,8 14,8 100,0 169 5,2
İzmir 18,6 16,9 6,8 6,8 16,9 6,8 5,1 5,1 1,7 0,0 15,3 100,0 59 5,5
Trabzon 25,9 14,8 11,1 13,0 13,0 5,6 9,3 0,0 1,9 0,0 5,6 100,0 54 3,3
Mevcut ikamet izin

türü
Kısa dönem ikamet
22,9 24,4 10,2 8,7 8,5 4,3 3,0 3,1 2,4 1,8 10,7 100,0 252 3,4
izni
Öğrenci ikamet izni 23,3 17,6 23,3 6,1 7,5 8,0 3,7 4,2 2,4 3,3 0,7 100,0 166 2,7
Aile ikamet izni 7,9 9,5 10,2 11,4 12,4 10,7 7,7 5,6 5,2 0,8 18,7 100,0 163 6,7
Çalışma izni 17,6 14,3 3,7 15,7 5,1 5,2 5,6 3,4 7,7 2,8 19,1 100,0 108 5,7
İnsani ikamet izni (16,7) (58,0) (2,3) (2,3) (2,3) (13,3) (2,3) (2,3) (0,0) (0,0) (0,3) 100,0 36 (1,8)
Diğer (3,4) (6,0) (15,3) (14,1) (7,4) (3,6) (6,3) (0,3) (1,9) (8,7) (33,0) 100,0 35 (12,2)

Türkiye 17,6 18,7 11,1 10,1 8,5 6,8 4,7 3,7 3,8 2,1 12,9 100,0 760 4,7
4.4. Cevaplayıcıların Türkiye Cumhuriyeti Vatandaşlığına Baş-

vuru Durumları
Araştırma kapsamında görüşülen cevaplayıcılara Türkiye Cumhuriyeti
vatandaşlığına başvurularıyla ilgili sorular sorulmuştur. Tablo 4.7’de görüldü-
ğü üzere görüşülen yabancıların sadece yüzde 10’u vatandaşlık başvurusun-
da bulunmuştur. Oranlar cinsiyetle büyük bir değişim göstermemekte fakat
yaşa göre farklılaşmaktadır. İşgücüne katılımın daha az olduğu 25 yaş altı ve
65 yaş üstü gruplarda vatandaşlık başvurusu en azken (sırasıyla yüzde 6 ve
yüzde 4), 45-54 ve 55-64 yaş gruplarında en fazla olmuştur (sırasıyla yüzde
16 ve yüzde 17). Vatandaşlık başvurusunu etkileyen diğer bir önemli faktör
de medeni durumdur. Halen evli yabancıların yüzde 14’ü vatandaşlık için
başvururken bu oran hiç evlenmeyen cevaplayıcılarda yüzde 3’te kalmıştır.
Eğitim durumuna göre vatandaşlık başvurularına bakıldığında lise mezunla-
rının yüzde 15 ile en yüksek orana sahip olduğu görülmektedir. Vatandaşlık
başvurularında uyruğa bakıldığında Avrupa yüzde 20 ile en yüksek orana
sahipken Asya Pasifik ve Amerika başvurularda yüzde 2 ile son sıradadır.
Araştırma illeri içerisinde en çok başvuru yüzde 12 ile Antalya’dan yapıl-
mıştır. İstanbul’da ikamet eden yabancıların ise yüzde 10’u vatandaşlık baş-
vurusunda bulunmuştur. En az başvuru ise yüzde 4 ile Erzurum’da ikamet
eden yabancılar tarafından gerçekleşmiştir. Araştırma sonuçlarına göre va-
tandaşlığa başvuruda Türkiye’de geçirilen sürenin de önemli bir payı olduğu
görülmektedir. On yıl veya daha fazla süredir Türkiye’de yaşayan yabancı-
ların yüzde 35’i vatandaşlık için başvururken bu oran Türkiye’de kalış süresi
azaldıkça düşmektedir. Türkiye’de bir yıldan az süredir yaşayanların sadece
yüzde 3’ü vatandaşlık başvurusunda bulunmuştur. Başvurulardaki bir diğer
belirleyici de ikamet türüdür. Aile ikamet izni ile Türkiye’de bulunan yaklaşık
her 4 yabancıdan biri vatandaşlık başvurusunda bulunurken (yüzde 24) bu
oran öğrenci ikamet izniyle Türkiye’de yaşayan yabancılarda yüzde 2’dir.
Tablo 4.7. Cevaplayıcıların Temel Özelliklerine Göre Türkiye Cumhuriyeti

Vatandaşlığına Başvuru Durumu
Cinsiyet
Erkek 9,8 320
Kadın 10,1 440
Yaş
<25 5,8 177
25-34 10,4 259
35-44 7,7 145
45-54 16,3 85
55-64 16,9 59
65 ve + 4,0 35
Medeni Durum
Halen evli 13,8 418
Esi ölmüş 3,8 35
Eğitim Durumu
Uyruk
Avrupa 19,6 178
Güney Asya 5,0 75
Orta Asya 9,5 131
İl
Ankara 9,2 174
Antalya 11,9 185
Erzurum 3,8 53
Gaziantep 9,1 66
İstanbul 10,1 169
İzmir 8,5 59
Trabzon 5,6 54
Türkiye’de yaşama süresi
Bir yıldan az 2,6 142
Bir-iki yıl 2,6 239
Üç-dört yıl 8,4 159
Beş-dokuz yıl 12,7 140
On yıl veya daha fazla 34,8 80
Diğer 21,7 35
Türkiye 10,0 760
Şekil 4.2’de T.C. vatandaşlığı için başvuru yapan yabancıların başvuruları-

nın hangi aşamada bulunduğu görülmektedir. Başvuruların yüzde 25’i kabul
edilmiş, yüzde 57’sinin talebi alınmış fakat karar verilmemiş, yüzde 18’i ise
reddedilmiştir. Şekil 4.3’te ise vatandaşlık başvurularının başvuru yılına göre
dağılımı görülmektedir. Başvuruların daha çok yakın dönemde yapıldığı dik-
kati çekmektedir.
Şekil 4.2. Türkiye Cumhuriyeti Vatandaşlık Başvurusunda Bulunan Cevap-

layıcıların Başvuru Durumu
Şekil 4.3. Türkiye Cumhuriyeti Vatandaşlık Başvurusunda Bulunan Cevap-

layıcıların Başvuru Yılı
Tablo 4.8. Türkiye Cumhuriyeti Vatandaşlığına Başvurmuş Cevaplayıcıların

Temel Özelliklerine Göre Yüzde Dağılımı
Cinsiyet
Erkek 41,4 23
Kadın 58,6 48
Yaş
<25 10,4 7
25-34 39,3 30
35-44 16,3 18
45-54 18,8 7
55-64 13,7 7
65 ve + 1,6 2
Medeni Durum
Halen evli 79,4 58
Eşi ölmüş 1,8 2
Eğitim Durumu
Lise mezunu 47,8 23
Uyruk
Avrupa 44,7 28
Orta Asya ve Güney Kafkasya 9,0 8
Güney Asya 4,5 3
Bir-iki yıl 7,7 9
Beş-on yıl 27,0 21
Diğer 8,7 8
Toplam 100,0 71
Türkiye Cumhuriyeti vatandaşlığına başvuran yabancılarla ilgili temel

özelliklere göre bilgiler Tablo 4.8’de verilmiştir. Vatandaşlık başvurularının
çoğunluğu (yüzde 59) kadınlar tarafından yapılmıştır. En fazla başvuru yüz-
de 39 ile 25-34 yaş aralığındaki yabancılar tarafından yapılmıştır. Vatandaşlık
başvurusunu en çok medeni durum etkilemektedir. Başvuruların yüzde 79’u
halen evli yabancılar tarafından yapılmıştır. Eğitim durumuna göre başvuru-
ları incelediğimizde vatandaşlık başvurularının çoğunlukla lise ve üniversite
mezunları tarafından yapıldığı görülmektedir (sırayla yüzde 48 ve yüzde 32).
Vatandaşlık başvurularının yaklaşık yarısı (yüzde 45) Avrupa uyruklu yaban-
cılar tarafından yapılmıştır. Başvurular, Türkiye’de yaşama süresiyle de doğru
orantılı olarak artmaktadır. Türkiye’de on yıl veya daha fazla süredir yaşayan
yabancılar vatandaşlık başvurularının yüzde 45’ini oluşturmaktadır. Başvuru-
ların sadece yüzde 5’i bir yıldan az süredir Türkiye’de yaşayanlar tarafından
yapılmıştır. Başvuruda bulunan yabancıların yarıdan fazlası (yüzde 57) Türki-
ye’de aile ikamet izniyle yaşamaktadır.
Türkiye Cumhuriyeti vatandaşlığına başvurmamış kişilere sorulan “baş-
vurmayı düşünüyor musunuz” sorusuna olumlu yanıt verenlerin yüzdesi Tab-
lo 4.9’da görülmektedir. Vatandaşlık başvurusunda bulunmamış cevaplayıcı-
ların yaklaşık üçte ikisi başvuruda bulunmayı düşündüklerini beyan etmiştir
(yüzde 65). 35-44 yaş aralığındaki yabancılarda bu oran yüzde 73’e ulaşır-
ken 65 yaş ve üzerindeki yabancılarda yüzde 51’dir. Halen evli yaklaşık her
dört yabancıdan üçü vatandaşlığa başvurmayı düşünmektedir (yüzde 74). Bu
oran hiç evlenmemiş yabancılarda yüzde 54’tür. Araştırma sonuçlarına göre
eğitim seviyesinin artmasıyla yabancıların daha azının vatandaşlığa başvuru-
yu düşündükleri ortaya çıkmıştır. İlkokul mezunu olan yabancıların yüzde 75’i
Türkiye Cumhuriyeti vatandaşı olmayı isterken lisansüstü mezunu yabancıla-
rın yüzde 42’si vatandaşlık başvurusu yapmayı düşünmektedir.
Orta Doğu ve Kuzey Afrika’dan gelen yabancıların yüzde 76’sı vatandaş-
lığa başvurmayı düşünürken Asya Pasifik ve Amerika’dan gelenlerde bu oran
yüzde 28’dir. Türkiye’de üç-dört yıldır yaşayan yabancıların yüzde 80’i başvu-
ru yapmayı düşünürken bu oran bir yıldan az süredir yaşayanlarda yüzde 53,
on yıl veya daha fazla süredir yaşayanlarda ise yüzde 70’tir. Aile ikamet izniy-
le Türkiye’de bulunanlar, vatandaşlık başvurusu yapan yabancılarda olduğu
gibi planlayanlar arasında da öne çıkmaktadır. Aile ikamet izniyle Türkiye’de
yaşayan ve vatandaşlık başvurusu yapmayan yabancıların yüzde 83’ü başvu-
ru yapmayı düşünmektedir. Bu oran kısa dönem ikamet izni ile Türkiye’de
ikamet eden kişilerde yüzde 69, çalışma izniyle ikamet eden kişilerde yüzde
48, öğrenci ikamet izniyle ikamet eden kişilerde yüzde 46’dır.
Tablo 4.9. Türkiye Cumhuriyeti Vatandaşlığına Başvurmamış Cevaplayıcıla-

rın Temel Özelliklerine Göre Başvuru Planı
Cinsiyet
Erkek 64,7 297
Kadın 65,7 392
Yaş
<25 57,0 170
25-34 69,8 229
35-44 73,2 127
45-54 60,9 78
55-64 54,4 52
65 ve + 51,2 33
Medeni Durum
Halen evli 74,0 360
Esi ölmüş 48,0 33
Eğitim Durumu
Uyruk
Avrupa 70,3 150
Güney Asya 65,2 72
Orta Asya 59,9 116
İl
Ankara 53,8 158
Antalya 69,3 163
Erzurum 60,8 51
Gaziantep 78,3 60
İstanbul 67,1 152
İzmir 57,4 54
Trabzon 78,4 51
Bir-iki yıl 60,9 230
Beş-on yıl 68,1 119
Diğer 76,1 27
Türkiye 65,3 689
4.5. Öğrenci İkamet İzni Almış Cevaplayıcılar

Araştırma nüfusunun yüzde 21’i yaşamları boyunca en az bir kez öğrenci
ikamet izni almıştır. Bu kişilerin yüzde 74’ü araştırma tarihinde de öğrenci
ikamet iznine sahiptir ve Türkiye’de eğitimine devam etmektedir.
4.5.1. Öğrenci İkamet İzni Olan Yabancı Öğrencilerin Yurtdışın-
dan Diploma Alma Durumları
Halen Türkiye’de eğitimine devam eden yabancıların yüzde 83’ü Türkiye
dışından bir diploma almıştır. Kadın öğrencilerde yurtdışından diploma alma
oranı yüzde 93, erkek öğrencilerde ise yüzde 77’dir. Türkiye’de ön lisans veya
lisans programına devam eden yabancıların yüzde 84’ü yurtdışından diploma
almıştır. Türkiye’yi yüksek lisans veya doktora için seçenlerin ise yüzde 91’i
yurtdışından alınmış bir diplomaya sahiptir. Sahra-altı Afrika uyruklu yabancı
öğrencilerin yüzde 93’ü, Orta Asya ve Güney Kafkasya uyruklu yabancı öğ-
rencilerin ise yüzde 91’i Türkiye dışından bir diploma almıştır (Tablo 4.10).
Tablo 4.10’da Türkiye’de eğitimine devam eden öğrencilerin yurtdışında
aldıkları diplomaların Türkiye’de geçerli olması için yaptıkları başvuruların
yüzdeleri görülmektedir. Yurtdışından diploma alan 134 öğrencinin yüzde
64’ü diplomasının Türkiye’de de geçerli olması için başvuruda bulunmuştur.
Yurtdışından alınmış bir diplomaya sahip erkek öğrencilerin yüzde 70’i dip-
lomasının geçerliliği için başvururken kadın öğrencilerin yüzde 55’i diploma-
larının tanınması için başvuruda bulunmuştur. Güney Asya uyruklu yabancı
öğrencilerin yüzde 77’si, Orta Doğu ve Kuzey Afrika uyruklu öğrencilerin yüz-
de 74’ü diplomalarının tanınması için başvuru yapmıştır. Türkiye’de kalma
süresi arttıkça yabancı öğrencilerin diplomalarının tanınması için daha fazla
başvuruda bulundukları görülmüştür. Türkiye’de bir yıl veya daha az süredir
yaşayan yabancı öğrencilerin yüzde 53’ü diplomalarını tanıtmak için başvu-
rurken Türkiye’de dört yıl veya daha fazla süredir ikamet eden yabancıların
yüzde 74’ü diplomalarının tanınması için başvurmuştur.
Tablo 4.10. Halen Eğitimine Devam Eden Öğrenci İkamet İznine Sahip Ce-
vaplayıcıların Temel Özelliklerine Göre Türkiye Dışında Diploma Almış Olma
ve Bu Diplomalarının Türkiye’de Tanınması İçin Başvuru Durumları
Yurtdışında
alınan
diplomaların
Öğrenci
Değişkenler Yüzde Yüzde Türkiye’de
sayısı
tanınması için
başvuru yapan
öğrenci sayısı
Cinsiyet
Erkek 76,5 105 70,2 87
Kadın 93,0 52 55,0 47
Yaş
18-22 78,6 65 62,4 51
23-25 81,9 47 67,0 42
26 ve + 88,3 45 61,1 41
Şu an eğitim aldığı düzey
Lise * 2 * 0
Ön lisans/Lisans 83,5 97 66,5 81
Yüksek lisans/Doktora/Uzmanlık 91,2 57 57,7 52
Diğer * 1 * 1
Uyruk
Avrupa * 9 * 6
Orta Doğu ve Kuzey Afrika 83,9 36 73,7 34
Orta Asya ve Güney Kafkasya 91,2 44 52,5 36
Güney Asya 62,1 36 77,4 30
Sahra-altı Afrika 92,6 27 50,9 25
Asya Pasifik ve Amerika * 5 * 3
Bir yıl veya daha az 87,5 61 52,6 55
İki-üç yıl 79,1 49 66,6 40
Dört yıl veya daha fazla 81,4 47 74,2 39

Türkiye 82,9 157 63,6 134
4.5.2. Öğrenci İkamet İzni Olan Yabancı Öğrencilerin Halen Tür-

kiye’de Aldıkları Eğitim
Türkiye’de eğitimine devam eden yabancı öğrencilerin Türkiye’de al-
dıkları eğitim düzeyi incelendiğinde yüzde 50’sinin lisans öğrencisi, yüzde
37’sinin ise lisansüstü öğrencisi olduğu görülmektedir. Yabancı öğrencilerde
erkeklerin yüzde 57’si lisans öğrencisi, yüzde 36’sı lisansüstü öğrencisi iken
kadınların yüzde 39’u lisans, yüzde 40’ı yüksek lisans öğrencisidir. Türkiye’de
eğitim gören yabancı öğrencilerden Orta Doğu ve Kuzey Afrika uyruklu öğ-
rencilerin yüze 62’si lisans öğrencisidir. Güney Asya uyruklu yabancı öğrenci-
lerin ise yüzde 59’u yüksek lisans öğrencisidir. Türkiye’de yaşama süreleri göz
önünde bulundurularak eğitim düzeyleri incelendiğinde belirgin bir farklılaş-
ma görülmemektedir (Tablo 4.11).
vaplayıcıların Temel Özelliklerine Göre Türkiye’de Aldığı Eğitimin Düzeyi
Diş
Ön Yüksek Tıpta Gözlem
Değişkenler Lise Lisans Doktora hekimliğinde Diğer Toplam
lisans lisans uzmanlık Sayısı
uzmanlık
Cinsiyet
Erkek 0,2 0,0 57,4 35,6 6,7 0,0 0,1 0,0 100,0 105
Kadın 1,7 8,0 38,9 39,8 3,6 1,7 0,0 6,4 100,0 52
Uyruk
Avrupa * * * * * * * * * 9
Orta Doğu ve
(0,0) (2,1) (61,5) (27,4) (8,9) (0,0) (0,2) (0,0) 100,0 36
Kuzey Afrika
Orta Asya ve
(0,0) (9,2) (48,5) (37,8) (4,4) (0,0) (0,0) (0,0) 100,0 44
Güney Kafkasya
Güney Asya (0,0) (0,0) (31,2) (59,1) (5,9) (3,8) (0,0) (0,0) 100,0 36
Sahra-altı Afrika (3,7) (0,0) (45,7) (46,9) (3,7) (0,0) (0,0) (0,0) 100,0 27
Asya Pasifik ve
* * * * * * * * * 5
Amerika
Türkiye’de

yaşama süresi
Bir yıl veya
0,0 0,0 48,2 37,8 7,1 0,0 0,2 6,7 100,0 61
daha az
İki - üç yıl (0,0) (2,0) (50,9) (45,0) (2,0) (0,0) (0,0) (0,0) 100,0 49
Dört yıl veya daha
(2,4) (7,7) (51,9) (28,9) (7,1) (2,0) (0,0) (0,0) 100,0 47
fazla

Türkiye 0,8 3,1 50,2 37,2 5,5 0,6 0,1 2,5 100,0 157
Tablo 4.12’de Türkiye’de eğitimlerine devam eden lise sonrası cevaplayı-

cıların eğitim gördükleri alanlar görülmektedir. Türkiye’de lise sonrası eğitim
gören yabancıların yüzde 36 ile ilk sırasında mühendislik/mimarlık alanların-
da eğitim gören öğrenciler yer almaktadır. Mühendislik/mimarlık öğrencile-
rini yüzde 23 ile iktisadi idari bilimler, yüzde 17 ile de sosyal bilimler takip
etmektedir.
vaplayıcıların Lise Sonrası Türkiye’de Eğitim Aldıkları Alan
Alanlar Yüzde Gözlem sayısı
Tıp 6,1 11
Diş hekimliği 2,2 6
Sağlık bilimleri 1,4 3
Fen bilimleri 3,5 10
Eczacılı k 0,8 3
Sosyal bilimler 16,8 19
İktisadi İdari bilimler 23,4 29
Mühendislik/mimarlık 35,7 57
Eğitim bilimleri 1,5 4
Güzel sanatlar 0,6 1
Dilbilim 0,1 2
İlahiyat 0,8 5
Turizm 5,6 3
Diğer 1,2 2
Toplam 100,0 155
Tablo 4.13’te öğrenci ikamet iznine sahip yabancı öğrencilerin eğitim gör-
dükleri dil ve Türkçe eğitim görenlerin Türkçe nedeniyle zorlanma yüzdeleri
verilmektedir. Türkiye’de eğitim gören yabancı öğrencilerin yüzde 46’sı Türk-
çe, yüzde 54’ü İngilizce eğitim almaktadır. Öğrenci ikamet izni olan yabancı
erkek öğrencilerin yüzde 39’u Türkçe eğitim görürken, bu oran kadınlarda
yüzde 58’dir. 26 ve üstü yaşlardaki yabancı öğrencilerin yüzde 70’i Türkçe
eğitim görmektedir. Yüksek lisans, doktora veya uzmanlık eğitimi gören ya-
bancı öğrencilerde Türkçe eğitim, ön lisans veya lisans öğrencilerine göre
daha fazladır (sırasıyla yüzde 48 ve yüzde 42). Orta Asya ve Güney Kafkasya
uyruklu öğrencilerin yüzde 66’sı, Güney Asya kökenli öğrencilerin ise yüzde
50’si Türkçe eğitim görmektedir. Türkiye’de yaşama süresi arttıkça yaban-
cı öğrencilerin daha büyük bir kısmının Türkçe eğitim aldığı görülmektedir.
Türkiye’de dört yıl veya daha fazla süredir ikamet eden yabancı öğrencilerin
yüzde 55’i Türkçe eğitim alırken, bir yıl veya daha az süre Türkiye’de yaşayan
yabancı öğrencilerin yüzde 40’ı Türkçe eğitim görmektedir.
Türkiye’de Türkçe olarak eğitim gören yabancı öğrencilerin yüzde 38’i
Türkçe eğitim görmekte zorlandıklarını ifade etmiştir. Türkçe eğitim gören
yabancı öğrencilerde erkeklerin yüzde 55’i zorlandıklarını belirtirken bu oran
kadın öğrencilerde yüzde 20’dir. 18-22 yaş arasındaki yabancı öğrencilerde
Türkçe eğitimde zorlananların oranı yüzde 35 iken, 26 ve daha büyük yaş-
larda Türkçe eğitimde zorlanma oranı yüzde 47’dir. Türkiye’de ikamet etme
süresi arttıkça Türkçe eğitim gören yabancı öğrencilerin zorlanmalarında da

azalma görülmektedir. Bir yıl veya daha az süredir Türkiye’de yaşayan ya-
bancı öğrencilerin yüzde 40’ı Türkçe eğitimde zorlandıklarını belirtirken, bu
oran dört yıl veya daha fazla süredir Türkiye’de yaşayan yabancı öğrenciler-
de yüzde 36’dır.
Tablo 4.13. Halen eğitimine devam eden öğrenci ikamet iznine sahip ce-
vaplayıcıların temel özelliklerine göre eğitim gördükleri dil ve Türkçe eğitim-
de zorlanma durumları
Türkçe Türkçe
Öğrenci eğitimde eğitim gören
Değişkenler Türkçe İngilizce Toplam
sayısı zorlananların öğrenci
yüzdesi sayısı
Cinsiyet
Erkek 38,8 61,2 100,0 105 54,8 65
Kadın 57,6 42,4 100,0 52 (19,8) 35
Yaş
18-22 39,6 60,4 100,0 65 (34,7) 41
23-25 (30,1) (69,9) 100,0 47 * 24
26 ve + (69,7) (30,3) 100,0 45 (47,1) 35
Şu an eğitim aldığı düzey
Lise * * * 2 * 2
Ön lisans/Lisans 41,6 58,4 100,0 97 40,4 59
Yüksek lisans/
47,5 52,5 100,0 57 (40,5) 38
Doktora/Uzmanlık
Diğer * * * 1 * 1
Uyruk
Avrupa * * * 9 * 5
Orta Doğu ve Kuzey
(34,3) (65,7) 100,0 36 * 18
Afrika
Orta Asya ve Güney
(65,9) (34,1) 100,0 44 (20,7) 32
Kafkasya
Güney Asya (50,2) (49,8) 100,0 36 (20,0) 27
Sahra-altı Afrika (26,6) (73,4) 100,0 27 * 15
Asya Pasifik ve
* * * 5 * 3
Amerika
Bir yıl veya daha az 40,2 59,8 100,0 61 (39,9) 40
İki - üç yıl (43,6) (56,4) 100,0 49 (38,1) 27
Dört yıl veya daha
(55,2) (44,8) 100,0 47 (36,0) 33
fazla
Türkiye 46,0 54,0 100,0 157 37,9 100
4.5.3. Öğrenci İkamet İzni Olan Yabancı Öğrencilerin Bursiyerlik

Durumu
Öğrenci ikamet iznine sahip ve eğitimine Türkiye’de devam eden öğ-
rencilerin yüzde 46’sı eğitim için burs almaktadır. Öğrencilerin temel özel-
liklerine göre burs alma durumu Tablo 4.14’ün ilk bölümünde sunulmuştur.
Buna göre erkek öğrencilerin yüzde 54’ü bursiyer konumundayken, bu ora-
nın kadın öğrenciler arasında yüzde 34’e düştüğü görülmektedir. Bursiyer
olma durumu genellikle lisans dönemine karşılık gelen 18-22 yaş grubunda-
ki öğrenciler arasında (yüzde 51), daha ileriki yaş grubundaki öğrencilere
kıyasla daha yaygındır. Buna koşut olarak ön lisans veya lisans dönemindeki
yabancı öğrenciler arasında bursiyer oranının (yüzde 49) lisansüstü döne-
mindeki yabancı öğrencilere (yüzde 45) göre daha yüksek olduğu gözlen-
mektedir. Uyruğa göre bakıldığında bursiyerlik durumunun Orta Doğu ve
Kuzey Afrikalı öğrenciler arasında en yüksek düzeye ulaştığı görülmektedir.
Bu grupta yüzde 68’in üzerine çıkan bursiyer oranı diğer bölgelerden gelen
öğrenciler arasında yüzde 43’ün altına düşmektedir. Ankara ve Erzurum
illerinde öğrenciliklerini sürdüren yabancıların yarısından fazlasının burs al-
dıkları görülmektedir (sırasıyla yüzde 64 ve yüzde 55).
Tablo 4.14’ün ikinci bölümünde Türkiye’de öğrenci ikamet iznine sahip
burs alan yabancı öğrenciler için aldıkları bursun kaynakları sunulmakta-
dır. Öğrenciler tarafından alınan bursların başlıca kaynağının Türkiye kamu
kuruluşları olduğu görülmektedir (yüzde 57). Yurt Dışı Türkler ve Akraba
Topluluklar Başkanlığı’nın başta geldiği bu kurumlar dışında, öğrencisi oldu-
ğu üniversiteden burs alan bursiyer oranı da yüzde 18’dir. Türkiye dışında
başka ülkeden veya özel bir kurumdan burs alan yabancı bursiyer oranları
da sırasıyla yüzde 14 ve yüzde 12’dir. Yirmi beş yaş üzeri bursiyerlerin burs
kaynağı daha çok Türkiye kamu kuruluşları veya başka ülkeler iken, 18-22
yaş arası bursiyerler arasında Türkiye kamu kurumları, özel kurum ve üni-
versite kaynaklı burslar kullanılmaktadır. Özel kurum kaynaklı bursların sa-
dece ön lisans veya lisans döneminde yabancı öğrenciler tarafından alındığı
gözlemlenmiştir. Orta Doğu ve Kuzey Afrika ülkelerinden gelen bursiyer-
lerin yarısından fazlasının (yüzde 55) Türkiye’de devlet bursu aldığı görül-
mektedir. Ankara ilinde öğrenci olan yabancıların burs kaynakları sırasıyla
Türkiye kamu kurumları (yüzde 35), öğrenim gördükleri üniversite (yüzde
35) veya başka ülke (yüzde 28) burslarıdır.
vaplayıcıların Temel Özelliklerine Göre Burs Alma Durumu ve Burs Alanlar
İçin Bursun Kaynağı
Bursun kaynağıa
Burs Burs alan
Öğrenci Türkiye Başka Özel
Değişkenler alanların Üniversite öğrenci
sayısı kamu ülke kurum
yüzdesi sayısı
Cinsiyet
Erkek 53,9 105 56,2 17,4 13,7 14,9 58
Kadın 33,8 52 * * * * 23
Yaş
18-22 51,3 65 (35,0) (26,9) (4,7) (33,4) 33
23-25 (42,8) 47 * * * * 22
26 ve + (44,5) 45 (65,3) (4,9) (34,7) (0,0) 26
Şu an eğitim aldığı

düzey
Lise * 2 * * * * 1
Ön lisans/Lisans 49,0 97 (51,3) (24,5) (8,2) (18,8) 46
Yüksek lisans/Doktora/
44,5 57 (67,4) (10,3) (22,3) (0,0) 34
Uzmanlık
Uyruk
Avrupa * 9 * * * * 3
Orta Doğu ve Kuzey Afrika (68,1) 36 (54,6) (3,4) (21,8) (23,6) 25
Orta Asya ve Güney
(31,0) 44 * * * * 17
Kafkasya
Güney Asya (41,7) 36 * * * * 15
Sahra-altı Afrika (42,7) 27 * * * * 18
Asya Pasifik ve Amerika * 5 * * * * 3
İl
Ankara (64,4) 45 (34,5) (34,5) (27,6) (3,4) 29
Antalya * 5 * * * * 2
Erzurum (55,3) 38 * * * * 21
Gaziantep * 11 * * * * 4
İstanbul * 19 * * * * 6
İzmir * 15 * * * * 10
Trabzon * 24 * * * * 9

Türkiye 46,1 157 57,3 18,2 14,0 12,0 81
Parantez içinde sunulan değerler 25-49 gözlem sayısına dayanmaktadır ve yorumlanmasında temkinli olunması öne-
rilmektedir.
a
Bu soruya birden çok cevap verildiği için toplamı yüzde 100’ün üzerindedir.
Şekil 4.4 ve Şekil 4.5’te eğitimleri için burs alan yabancı öğrencilerin te-
mel özellikleri ve Türkiye’de aldıkları eğitim düzeyi ve alanı sunulmaktadır.
Burs alan yabancı öğrencilerin yüzde 72’sinin erkek olduğu görülmektedir.
Bursiyerlerin yüzde 36’sı 18-22 yaş arasındayken, yüzde 31’i 25 yaş üstün-
dedir. Yabancı bursiyerlerin yüzde 45’i Orta Doğu ve Afrika ülke uyruğuna
sahipken, Avrupa ve okyanus aşırı ülkelerden gelen bursiyer oranı sadece
yüzde 6’dır. Yabancı bursiyerlerin çoğunlukla sırasıyla Ankara, İstanbul ve
İzmir olmak üzere üç büyük şehirde ikamet ettikleri görülmektedir (toplam
yüzde 88). Yüzde 57’si ön lisans veya lisans düzeyinde eğitim alan yabancı
bursiyerler daha çok mühendislik veya mimarlık (yüzde 28), iktisadi ve idari
bilimler (yüzde 23) ve sosyal bilimler (yüzde 23) alanında eğitim görmekte-
dirler. Bu alanları yüzde 8 ile tıp takip etmektedir.
Şekil 4.4. Halen Eğitimine Devam Eden Öğrenci İkamet İznine Sahip Bursi-
yer Cevaplayıcıların Temel Özelliklerine Göre Yüzde Dağılımı
Şekil 4.5. Halen Eğitimine Devam Eden Öğrenci İkamet İznine Sahip Bursi-
yer Cevaplayıcıların Türkiye’de Eğitim Aldıkları Düzey ve Alana Göre Yüzde
Dağılımı
4.5.4. Öğrenci İkamet İzni Olan Yabancı Öğrencilerin Türkiye’yi

Seçme Nedeni
Tablo 4.15’de Türkiye’de öğrenci ikamet izni ile eğitimine devam eden
yabancı öğrencilerin eğitim için Türkiye’yi seçme nedenlerine bakıldığında
eğitimin kalitesinin yüksek olması en yaygın neden olarak belirtilmiştir (yüzde
35). Bunu yabancı öğrencinin ülkesinin Türkiye ile tarihi, kültürel veya dini
bağları izlemektedir (yüzde 27). İki ülke arasındaki dil benzerliği de bu ka-
tegoriye dâhildir. Türkiye’nin öğrencinin geldiği ülkeye coğrafi yakınlığı da
öğrencilerin yüzde 24’ü tarafından eğitim için Türkiye’yi seçme nedeni olarak
belirtilmiştir.
Türkiye’de eğitimin iyi olması (yüzde 41) ve Türkiye’de aile veya akraba-
ların olması (yüzde 29) diğer yaş gruplarındakilere göre 18-22 yaş grubunda-
ki yabancı öğrenciler tarafından daha yüksek oranda eğitim için Türkiye’yi
tercih etme nedeni olarak belirtilmiştir. 25 yaş üzeri gruptaki öğrenciler ise
Türkiye’de eğitim alma gerekçesi olarak tarihi, kültürel veya dini bağlar (yüz-
de 39) nedenini daha genç öğrencilere göre daha yaygın olarak belirtmişler-
dir. Ön lisans veya lisans eğitimi görenlerle lisansüstü eğitim gören yabancı
öğrencilerin eğitim için Türkiye’yi seçme nedenleri karşılaştırıldığında Türki-
ye’de aile veya akrabaların olmasının ön lisans veya lisans eğitimi görenler
arasında daha büyük öneme sahip olduğu görülmektedir (yüzde 28).
vaplayıcıların Temel Özelliklerine Göre Eğitim İçin Türkiye’yi Seçme Neden-
leria
Türkiye’de aile/akraba olması
Vize almak kolay/gerekmiyor

Çalıştığı alandan dolayı örn.
Tarihi/kültürel/dini bağlar
Türk okulu mezunu/Türk
Arkadaş/akraba tavsiyesi
Kaliteli/iyi eğitim
Değişkenler
şirkette çalışmış
Coğrafi yakınlık
Burs kazanma
Gözlem sayısı
Ucuz/hesaplı
Kabul aldı
Türkoloji
Diğer

Cinsiyet
Erkek 17,3 24,0 17,4 31,9 5,6 21,6 1,4 5,0 5,3 2,1 3,1 5,7 105
Kadın 13,5 30,5 7,6 38,5 10,7 27,8 1,8 0,3 6,4 1,7 0,0 13,5 52
Yaş
18-22 29,1 16,0 13,7 40,7 4,8 13,1 4,2 1,9 0,0 3,9 0,0 8,3 65
23-25 (16,3) (25,0) (12,9) (36,0) (7,6) (38,4) (0,0) (0,4) (9,1) (1,8) (1,8) (6,1) 47
26 ve + (2,2) (38,6) (14,5) (26,5) (10,3) (19,3) (0,7) (7,5) (7,8) (0,0) (3,9) (11,9) 45
Şu an eğitim aldığı

düzey
Lise * * * * * * * * * * * * 2
Ön lisans/Lisans 28,2 27,1 11,7 29,8 1,8 22,7 2,7 1,4 1,4 3,6 1,2 13,6 97
Yüksek lisans/Doktora/
1,6 27,8 17,1 35,5 15,3 27,4 0,3 5,7 11,5 0,0 2,9 3,4 57
Uzmanlık
Diğer * * * * * * * * * * * * 1
Uyruk
Avrupa * * * * * * * * * * * * 9
Orta Doğu ve Kuzey Afrika (34,4) (24,9) (6,0) (19,8) (16,5) (34,7) (0,0) (0,0) (0,0) 0,0) (6,3) (7,3) 36
Orta Asya ve Güney
(11,6) (31,0) (9,8) (42,9) (3,2) (24,2) (5,3) (0,3) (18,4) (2,4) (0,0) (11,6) 44
Kafkasya
Güney Asya (0,4) (37,5) (20,8) (25,0) (4,7) (37,3) (0,9) (0,0) (0,4) (0,0) (0,0) (9,7) 36
Sahra-altı Afrika (3,7) (18,4) (25,2) (48,9) (1,1) (0,0) (0,0) (14,2) (4,2) (3,7) (0,0) (6,0) 27
Asya Pasifik ve Amerika * * * * * * * * * * * * 5
İl
Ankara (13,3) (20,0) (17,8) (26,7) (4,4) (28,9) (4,4) (0,0) (0,0) (6,7) (6,7) (8,9) 45
Antalya * * * * * * * * * * * * 5
Erzurum (13,2) (47,4) (23,7) (34,2) (15,8) (26,3) (10,5) (2,6) (2,6) (0,0) (0,0) (7,9) 38
Gaziantep * * * * * * * * * * * * 11
İstanbul * * * * * * * * * * * * 19
İzmir * * * * * * * * * * * * 15
Trabzon * * * * * * * * * * * * 24

Türkiye 15,8 26,5 13,6 34,5 7,6 24,0 1,6 3,2 5,7 1,9 1,9 8,7 157
a
Bu soruya birden çok cevap verildiği için toplamı yüzde 100’ün üzerindedir.
Çalışılan alan (yüzde 15) ve arkadaş veya akrabalarının tavsiyesi (yüzde

12) ise lisansüstü eğitim alan yabancı öğrencileri lisans öğrencilerine göre
daha fazla oranda Türkiye’de eğitim almaya sevk etmiştir. Orta Doğu ve Ku-
zey Afrika ülkelerinden gelen öğrenciler için en önemli motivasyon kaynakla-

rı coğrafi yakınlık (yüzde 35) ve aile veya akrabalarının Türkiye’de bulunması
(yüzde 34) olmuştur. Kaliteli eğitim (yüzde 43) ve tarihi, kültürel veya dini
bağlar (yüzde 31) Orta Asya ve Güney Kafkasya ülkelerinden gelenler ara-
sında en çok belirtilen nedenlerdir. Tarihi, kültürel veya dini bağlar (yüzde
38) ve coğrafi yakınlık (yüzde 37) İran ve Afganistan’ı da içeren Güney Asyalı
öğrenciler tarafından belirtilen ilk iki neden olmuştur. Sahra-altı Afrika ülke-
lerinden gelen öğrencilerin neredeyse yarısı iyi ve kaliteli eğitim nedeniyle
Türkiye’de eğitim görmeyi tercih etmiştir. Erzurum’da eğitim gören yabancı
öğrenciler için temel neden tarihi, kültürel veya dini bağlardır (yüzde 47).
4.6. Çalışma İzni Almış Cevaplayıcılar

Türkiye’de çalışmak için geçmişte veya halen geçerli çalışma izni almış
cevaplayıcıların yüzde 86’sı Türkiye’de halen çalışmaktadır. Çalışma izni al-
mış cevaplayıcıların yüzde 12’si ise şu an Türkiye’de çalışmamaktadır, ancak
daha önce çalışmışlardır. Cevaplayıcılar arasında çalışma izni alıp Türkiye’de
hiç çalışmamış yabancıların oranı ise yüzde 2’dir (Tablo 4.16).
Tablo 4.16. Çalışma İzni Almış Cevaplayıcıların Türkiye’de Çalışma Durum-

ları ve Halen Çalışan Cevaplayıcıların Şu Anki Çalışma Ve İkamet İzin Du-
rumları
Türkiye’de çalışma durumu
(Yaşamları boyunca çalışma izni almış kişiler)
Halen çalışıyor 85,8
Daha önce çalışmış 12,0
Hiç çalışmamış 2,2
Toplam 100,0
Gözlem sayısı 142
4.6.1. Halen Çalışan Cevaplayıcıların İş Özellikleri

Bu alt bölümde Türkiye’de halen çalışma izni ile çalışan kişilerin temel
özelliklerine göre çalıştıkları sektör, çalıştıkları işteki statüleri, iş nedeniyle sos-
yal güvence veya sigortalı çalışma durumu, alınan ücretin aynı işte çalışan
T.C. vatandaşlarınınkiyle cevaplayıcının beyanına dayalı olarak karşılaştırıl-
ması ve Türkiye’de çalışılan ortalama iş sayısı bilgileri Tablo 4.17’de göste-
rilmektedir. Çalışma izni alarak çalışan yabancıların yüzde 92’sinin hizmet
sektöründe çalıştığı, kalan yüzde 8’inin ise sanayi sektöründe çalıştığı görül-
mektedir. Çalışma izni olan yabancıların yüzde 89’unun ücretli veya maaşlı
olarak düzenli çalıştığı görülmektedir. Bu kişilerin yüzde 8’i işveren, yüzde

3’ü ise yevmiyeli (mevsimlik, geçici) olarak çalışmaktadır. İşteki statüyle bağ-
lantılı olarak çalışma izniyle çalışan kişilerin yüzde 96 gibi büyük bir bölümü
sosyal güvenceli çalışırken, yüzde 4 kadarı sosyal güvencesiz çalışmaktadır.
İzinle çalışan yabancıların yüzde 66’sının aldığı ücret aynı işte çalışan T.C.
vatandaşlarının aldığı ücretle aynı veya bu ücretten daha fazladır. Yabancı-
ların yüzde 12’si ise ücretlerinin T.C. vatandaşlarına göre daha az olduğunu
belirtmiştir. Kişilerin yüzde 17’si ise T.C. vatandaşlarıyla kendi aldıkları ücret
arasındaki farkı bilmediğini belirtmiştir. Türkiye’de çalışılan ortalama iş sayısı
çalışma izni olan yabancılar için 1,3’tür. Bu da izin alarak çalışan yabancıların
çok iş değiştirmediğini ve genellikle sadece bir işte çalıştığını göstermektedir.
Çalışma iznine sahip kadın çalışanların tamamının hizmet sektöründe çalıştığı
görülmektedir. Neredeyse tamamı ücretli veya maaşlı olarak çalışan bu kadın
çalışanların yüzde 13’ü aynı işte çalışan T.C. vatandaşlarından daha az ücret
aldığını beyan etmiştir. Diğer çalışanların ne kadar ücret aldığını bilmeyen
kadınların oranı erkeklere göre daha yüksektir (yüzde 25’e karşılık yüzde 7).
35 yaş altı çalışan grubunda hizmet sektöründe çalışma (yüzde 96) ve ücretli/
maaşlı olarak çalışma durumu (yüzde 92) diğer yaşlara göre daha yaygın-
dır. İşveren olma durumu ise 35 yaş ve üzeri yaştaki çalışanlarda daha genç
yaştakilere göre daha yaygındır. Yabancı çalışan ve T.C. vatandaşı çalışanlar
arasındaki ücret eşitsizliğinin lise mezunu çalışanlar arasında lisans veya üzeri
mezunlara göre daha fazla olduğu görülmektedir. Sanayi sektöründe çalışan
veya işveren statüsünde olan yabancıların oranı halen evli olanlar arasında
hiç evlenmemişlere göre daha yüksektir. Avrupa uyruklu çalışanların tama-
mının hizmet sektöründe çalıştığı görülmektedir. İstanbul’da, yabancı çalı-
şanların tamamı sosyal güvenceli çalışırken, sanayi sektöründe çalışanların
daha yüksek oranda olduğu Ankara’da sigortalı çalışma oranının yüzde 89’a
düştüğü görülmektedir (Tablo 4.17).
Tablo 4.17. Çalışma İznine Sahip Halen Çalışan Cevaplayıcıların Temel Özel-
liklerine Göre İş Özellikleri: Sektör, Statü, Sosyal Güvence, Ücret ve Ortalama
İş Sayısı
Ortalama iş sayısı
Sosyal güvence
Gözlem sayısı
Ücretin aynı işteki T.C.
Değişkenler
vatandaşlarınkiyle karşılaştırması
Toplam
Sektör
Statü
(var)
Daha fazla
Yevmiyeli

Bilmiyor
Daha az
İşveren
Ücretli/
Hizmet
Sanayi
maaşlı
Diğer
Aynı

Cinsiyet
Erkek (18,9) (81,1) (75,2) (5,7) (19,1) (96,1) (30,2) (47,6) (9,1) (6,4) (6,7) 100,0 (1,2) 41
Kadın 0,0 100,0 98,4 1,6 0,0 96,7 15,1 42,7 13,4 3,8 25,0 100,0 1,4 66
Yaş
20-34 (3,9) (96,1) (91,7) (7,2) (1,1) (95,9) (17,4) (52,9) (10,6) (5,5) (13,6) 100,0 (1,1) 44
35-49 (6,6) (93,4) (85,4) (1,2) (13,4) (98,8) (25,5) (24,5) (18,7) (0,0) (31,3) 100,0 (1,5) 37
50 ve + (16,1) (83,9) (89,0) (0,0) (11,0) (93,8) (21,9) (61,0) (2,9) (11,0) (3,3) 100,0 (1,5) 26
Eğitim
Eğitimi yok/İlk.
* * * * * * * * * * * * * 2
mezunu
Ortaokul mezunu * * * * * * * * * * * * * 5
Lise mezunu (2,2) (97,8) (88,4) (3,7) (7,9) (95,5) (25,2) (36,9) (16,5) (0,0) (21,5) 100,0 (1,6) 40
Lisans veya üzeri
8,9 91,1 93,2 1,8 5,0 97,6 21,7 46,9 9,8 5,0 16,7 100,0 1,2 60
mezunu
Medeni durum
Hiç evlenmedi (2,4) (97,6) (87,9) (12,1) (0,0) (93,2) (19,6) (50,8) (16,0) (0,0) (13,6) 100,0 (1,2) 30
Halen evli 13,0 87,0 85,0 0,8 14,3 97,8 22,2 43,2 14,2 4,8 15,6 100,0 1,4 57
Eşi ölmüş * * * * * * * * * * * * * 6
Boşanmış/Ayrı
* * * * * * * * * * * * * 14
yaşıyor
Uyruk
Avrupa (0,0) (100,0) (93,2) (6,8) (0,0) (97,3) (30,1) (47,1) (13,0) (0,0) (9,9) 100,0 (1,4) 25
Orta Doğu ve
* * * * * * * * * * * * * 15
Kuzey Afrika
Orta Asya ve
(1,4) (98,6) (100,0) (0,0) (0,0) (97,0) (16,1) (45,3) (9,9) (4,9) (23,9) 100,0 (1,4) 43
Güney Kafkasya
Güney Asya 6
Asya Pasifik ve
* * * * * * * * * * * * * 18
Amerika
İl
Ankara (8,1) (91,9) (100,0) (0,0) (0,0) (89,2) (30,6) (47,2) (11,1) (0,0) (11,1) 100,0 (1,6) 37
Antalya * * * * * * * * * * * * * 21
Erzurum * * * * * * * * * * * * * 0
Gaziantep * * * * * * * * * * * * * 5
İstanbul (3,7) (96,3) (88,9) (0,0) (11,1) (100,0) (18,5) (40,7) (11,1) (7,4) (22,2) 100,0 (1,2) 27
İzmir * * * * * * * * * * * * * 10
Trabzon * * * * * * * * * * * * * 7

Türkiye 7,8 92,2 88,8 3,3 7,9 96,5 21,4 44,7 11,6 4,9 17,4 100,0 1,3 107
4.7. Aile İkamet İzni olan Cevaplayıcılar

Bu alt bölümde, mevcut ikamet izni aile ikamet izni olan halen evli ya-
bancıların evliliklerinin başladığı dönem, eşlerinin eğitim ve çalışma durumu
ve yaşayan çocuk sayıları sunulmaktadır (Tablo 4.18). Çoğunluğunu kadın-
ların oluşturduğu bu nüfus grubunun çoğunun en az lise mezunu olduğu ve
daha çok Avrupa, Orta Asya ve Güney Kafkasya ülkelerinden geldikleri gö-
rülmektedir. Aile ikamet izni olan yabancıların yüzde 65’inin evliliği Türki-
ye’ye geldikten sonra başlamıştır. Bu oran lise mezunları arasında yüzde 79’a
çıkarken, lisans veya üzeri mezunlarda yüzde 61’e düşmektedir. Uyruğa göre
bakıldığında Avrupa uyruklu yabancılar arasında Türkiye’de evlenme yüzde
73 ile en üst seviyeye ulaşmaktadır.
Genellikle destekleyicinin eş olduğu aile ikamet izni sahibi yabancıların
eşlerinin eğitim durumuna bakıldığında, eşlerin yüzde 78’inin en az lise me-
zunu olduğu görülmektedir. Kırk yaş veya üzeri yabancıların eşleri diğer yaş-
taki yabancılara göre daha eğitimsizdir. 30-39 yaş grubundaki aile ikamet izni
sahibi kişilerin eşleri arasında lise veya üzeri eğitime sahip olanların oranı
yüzde 90 ile diğer yaştaki yabancılara göre en yüksektir. Beklendiği gibi ce-
vaplayıcının eğitim düzeyi arttıkça eşinin de eğitim düzeyi artmaktadır. Orta
Asya ve Avrupa uyruklu yabancıların eşleri arasında lise veya üzeri eğitimli
olma oranı daha yüksektir (sırasıyla yüzde 83 ve yüzde 80). Bu oran Ankara
ilinde ikamet eden yabancılar arasında diğer illere göre yüzde 88 ile en yük-
sek seviyededir.
Türkiye’de aile ikamet izniyle ikamet etmekte olan yabancıların eşlerinin
yüzde 85’i çalışmaktadır. Yabancının yaşı 40 veya üzeriyse veya Ankara’da
ikamet ediyorsa çalışan eş oranı Türkiye ortalamasına göre daha düşüktür
(sırasıyla yüzde 75 ve yüzde 81).
Aile ikamet izni olan evli yabancılar arasında tek çocuk normunun ge-
çerli olduğu görülmektedir. Yüzde 42’sinin bir tane yaşayan çocuğu olan bu
nüfus grubunun ortalama çocuk sayısı 1,2’dir, yüzde 27’sinin ise çocuğu yok-
tur. İki çocuk sahibi olan yabancıların oranı yüzde 23 iken, 3 veya daha fazla
çocuk sahibi olanların oranı yüzde 9’dur. Çocuk sayısı beklendiği gibi yaşla
ilintilidir. Otuz yaşından küçük yabancılar arasında çocuksuzluk görece daha
yaygın iken (yüzde 43), yaş arttıkça sahip olunan çocuk sayısı da artmaktadır.
Eğitime göre çocuk sayısında belirgin bir farklılaşma olmasa da çocuksuz kişi
oranı lise mezunu yabancılar arasında daha yüksektir (yüzde 32). Avrupalı
yabancılar arasında bir çocuk sahibi olma veya çocuksuz olma durumu diğer
yabancılara göre daha yüksektir (sırasıyla yüzde 53 ve yüzde 36). Çocuksuz
olma durumu Antalya’da ikamet eden yabancılar arasında diğer illere göre
daha yaygınken çocuk sayısı illere göre önemli anlamda farklılaşmamaktadır.
Tablo 4.18. Aile İkamet İznine Sahip Halen Evli Cevaplayıcıların Temel Özel-
liklerine Göre Evliliği, Eşlerinin Eğitim ve Çalışma Durumu ve Çocuk Sayısı
gelmeden önce başladı
Ortalama çocuk sayısı

Evlilik Türkiye’ye
Eşin mezuniyet durumu Yaşayan çocuk sayısı
Gözlem sayısı
Değişkenler
Eş çalışıyor
Toplam
Okuma yazma bilmiyor
İlkokul veya ortaokul
Lisans veya üzeri
3 veya üzeri
Lise
2
Cinsiyet
Erkek * * * * * * * * * * * * 16
Kadın 36,3 0,5 17,5 34,5 47,5 92,4 27,3 44,2 21,1 7,4 100,0 1,1 139
Yaş
<30 (27,6) (0,0) (21,0) (40,8) (38,3) (92,3) (43,4) (42,9) (13,7) (0,0) 100,0 (0,7) 48
30-39 43,3 3,5 6,7 29,2 60,6 85,1 19,7 45,9 29,9 4,6 100,0 1,2 75
40 ve + (29,4) (8,0) (35,1) (27,2) (29,7) (75,1) (19,0) (32,5) (21,9) (26,6) 100,0 (1,7) 32
Eğitim
Eğitimi yok/İlk.
* * * * * * * * * * * * 5
mezunu
Ortaokul
* * * * * * * * * * * * 17
mezunu
Lise mezunu (21,1) (0,0) (24,5) (50,2) (25,3) (92,2) (32,1) (41,6) (20,1) (6,1) 100,0 (1,1) 41
Lisans veya
38,8 0,0 10,5 26,3 63,2 85,9 23,6 46,7 24,4 5,3 100,0 1,1 92
üzeri mezunu
Uyruk
Avrupa 26,9 0,0 19,5 28,8 51,7 92,0 35,5 52,7 6,8 5,0 100,0 0,9 62
Orta Doğu ve
* * * * * * * * * * * * 14
Kuzey Afrika
Güney
(47,7) (2,5) (19,7) (15,4) (62,4) (87,4) (25,2) (35,4) (29,7) (9,7) 100,0 (1,2) 29
Kafkasya
Güney Asya * * * * * * * * * * * * 11
Orta Asya (31,4) (0,0) (17,0) (49,3) (33,6) (91,0) (22,8) (38,5) (34,0) (4,6) 100,0 (1,2) 33
Sahra-altı
* * * * * * * * * * * * 2
Afrika
Asya Pasifik ve
* * * * * * * * * * * * 4
Amerika
İl
Ankara (50,0) (3,1) (9,4) (31,3) (56,3) (81,3) (25,0) (40,6) (21,9) (12,5) 100,0 (1,2) 32
Antalya (47,5) (0,0) (25,0) (42,5) (32,5) (90,0) (32,5) (42,5) (22,5) (2,5) 100,0 (1,0) 40
Erzurum * * * * * * * * * * * * 6
Gaziantep * * * * * * * * * * * * 5
İstanbul (27,5) (5,0) (17,5) (32,5) (45,0) (85,0) (27,5) (40,0) (22,5) (10,0) 100,0 (1,2) 40
İzmir * * * * * * * * * * * * 19
Trabzon * * * * * * * * * * * * 13

Türkiye 35,0 3,5 18,0 32,3 46,1 84,9 26,9 41,7 22,9 8,5 100,0 1,2 155
4.8. Taşınmaz Mal Nedeniyle İkamet İzni Almış Cevaplayıcılar

İkamet izninin türüne göre sunulan ayrıntılı sonuçların son bölümü ta-
şınmaz mal nedeniyle ikamet izni almış cevaplayıcılar özelindedir. Cevapla-
yıcıların yüzde 3’ü yaşamları boyunca en az bir kez Türkiye’de taşınmaz mal
nedeniyle ikamet izni almıştır (Şekil 4.1). Taşınmaz mal nedeniyle ikamet izni
almış kişilerin yüzde 80’inin halen taşınmaz mal nedeniyle ikamet izni varken,
yüzde 20’sinin mevcut ikamet izni türü farklıdır ve yüzde 10’unun izni turizm
amaçlı kısa dönem izni olarak değişmiştir. Şimdi veya geçmişte taşınmaz mal
nedeniyle ikamet izni alan cevaplayıcıların temel özelliklerine göre yüzde da-
ğılımı Tablo 4.19’da verilmektedir.
Tablo 4.19. Taşınmaz Mal Nedeniyle İkamet İzni Almış Cevaplayıcıların Te-
mel Özelliklerine Göre Yüzde Dağılımı
Gözlem Gözlem
Değişkenler Yüzde Değişkenler Yüzde
sayısı sayısı
Cinsiyet Uyruk
Erkek (54,5) 17 Avrupa (36,8) 16
Kadın (45,5) 18 Orta Doğu ve Kuzey Afrika (37,5) 10
Yaş Güney Kafkasya (6,9) 3
<25 (2,6) 1 Güney Asya (14,5) 4
25-34 (24,1) 7 Orta Asya (4,3) 2
35-44 (31,9) 11 Sahra-altı Afrika (0,0) 0
45-54 (17,2) 6 Asya Pasifik ve Amerika (0,0) 0
55-64 (12,0) 5 İl
65 ve + (12,3) 5 Ankara (15,4) 6
Eğitim Antalya (45,4) 21
Eğitimi yok/İlk, mezunu (10,2) 2 Erzurum (0,3) 1
Ortaokul mezunu (7,2) 3 Gaziantep (0,0) 0
Lise mezunu (19,3) 5 İstanbul (29,7) 3
Lisans mezunu (53,1) 21 İzmir (8,7) 3
Lisansüstü mezunu (10,2) 4 Trabzon (0,5) 1
Medeni Durum Şu anki ikamet izin türü
Hiç evlenmedi (19,7) 8 Turizm amaçlı kısa dönem (9,9) 1
Halen evli (60,1) 18 Taşınmaz mal (79,6) 30
Eşi ölmüş (5,1) 2 Diğer nedenlerle kısa dönem (2,2) 1
Boşanmış/Ayrı yaşıyor (15,1) 7 Çalışma izni (2,6) 1
Diğer (5,8) 2

Toplam 100,0 35 Toplam 100,0 35
Taşınmaz izni almış cevaplayıcıların yüzde 54’ünün erkek, yüzde 46’sının

kadın olduğu görülmektedir. Taşınmaz mal nedeniyle ikamet izni almış ya-
bancıların yüzde 73’ü 35 veya üzeri yaştadır. Yarısından fazlasının lisans me-
zunu olduğu bu nüfus grubunun yüzde 80’i en az bir kez evlenmiştir. Maddi
birikim ile ilişkili olması beklenen bu izin türü için yaş ve eğitim durumu ile
ilgili bulgular beklentilere uygundur. Yüzde 74 ile Orta Doğu ve Kuzey Afrika
ülkeleri ile Avrupa ülkelerinden gelen yabancıların çoğunluğunu oluşturdu-
ğu bu grupta yabancıların en çok Antalya’da ikamet ettikleri görülmektedir.
Antalya’da ikamet eden yabancıları (yüzde 45) İstanbul, Ankara ve İzmir izle-
mektedir (sırasıyla yüzde 30, yüzde 15 ve yüzde 9) (Tablo 4.19).
Araştırma kapsamında taşınmaz mal nedeniyle ikamet izni almış cevapla-
yıcılara özel sorular da sorulmuştur. Bu sorular taşınmazı almadan Türkiye’ye
gelme durumu, taşınmazı aldıktan sonra kiraya verme durumu ve cevapla-
yıcının kendisinden sonra kendi ailesinden veya arkadaş çevresinden taşın-
maz alan olup olmadığı ile ilgilidir. Tablo 4.20’nin ilk bölümünde bu sorulara
olumlu yanıt veren kişilerin yüzdesi sunulmaktadır. Buna göre bu kişilerin
yüzde 79’u Türkiye’de taşınmaz almadan önce Türkiye’ye gelmiştir. Taşınma-
zı aldıktan sonra bu kişilerin yüzde 27’si taşınmazı kiraya vermiştir. Kişilerin
yüzde 70’inin aile veya arkadaş çevresinden kişi veya kişiler de Türkiye’de
taşınmaz edinmişlerdir.
Tablo 4.20. Taşınmaz Mal Nedeniyle İkamet İzni Almış Cevaplayıcıların Ta-
şınmazla İlgili Özellikleri ve Taşınmaz Alma Nedenleri
Gözlem
Değişkenler Yüzde
sayısı
Taşınmaz almadan Türkiye’ye gelme (78,6) 28
Taşınmazı kiraya verme (26,6) 6
Kendi ailesinden veya arkadaş çevresinden taşınmaz alan (69,6) 20
Taşınmaz için Türkiye’yi seçme nedenia
Taşınmaz malın ucuz olması (14,1) 6
Ailesi/akrabaları Türkiye’de (16,7) 7
Tarihi/kültürel/dini bağlar (24,2) 8
İkamet izni almak (28,7) 10
Coğrafi yakınlık (22,4) 7
İklim, güzel şehir/ülke (23,1) 10
Türkiye’de yasamak istiyor (17,2) 4
Güvenlik nedeniyle (4,3) 2
Diğer (6,5) 3
Toplam 100,0 35
a
Bu soruya birden çok cevap verildiği için toplam yüzde 100’ün üzerindedir.
Tablo 4.20’de sunulan taşınmaz alma nedenlerine bakıldığında ikamet

izni almak (yüzde 29); tarihi, kültürel veya dini bağlar (yüzde 24) ve iklim,
şehrin/ülkenin güzel olması (yüzde 23) nedenleri belirtilen en yaygın neden-
lerdir. Bu nedenleri coğrafi yakınlık, Türkiye’de yaşamak isteme, aile veya
akrabaların Türkiye’de olması, taşınmaz malın ucuz olması ve diğer nedenler
izlemektedir.
Bölüm 5
İkamet İzni Konusunda
Yaşanan Zorluklar ve Bilgi
Seviyesi
Banu Ergöçmen, Tuğba Adalı ve Melike Saraç
Bu bölümde “Türkiye’de Yasal Olarak İkamet Eden Yabancıların Profili

ve Yaşam Koşulları Araştırması” kapsamında kişilerin ikamet izni işlemleri ile
11.04.2013 tarihinde yürürlüğe giren Yabancılar ve Uluslararası Koruma Ka-
nunu’ndan seçilmiş maddeler ile ilgili bilgi düzeyleri incelenmektedir. Ülke-
mizde ikamet eden yabancı uyruklu kişilerin ikamet izin işlemlerinde yaşanan
zorluklar da bu bölümde ele alınmaktadır.
5.1. İkamet İzni Konusunda Yaşanan Zorluklar
Bu bölümde, Türkiye’de yasal olarak ikamet eden yabancıların ikamet
izni almak için sağlamaları gereken temel koşullarla ilgili yaşadıkları zorluklar
ve düzensiz göçmen statüsüne düşme durumlarına ilişkin bilgiler sunulmakta-
dır. Tablo 5.1’de adres bildirimi, gelir bildirimi, sağlık sigortasının yaptırılması,
asgari ikamet süresi şartının aranması, Göç İdaresi Genel Müdürlüğü (GİGM)
internet sitesinden randevu alınması, İl Göç İdaresi Müdürlüğü’nde işlem ya-
pılması ve başvuru sonuçlanma süresi konularında zorluk yaşayan kişilerin
oranları sunulmaktadır. Düzensiz göçmen durumuna düşmüş kişilerin oranı
ise Tablo 5.2’de verilmekte, bu durumun sebeplerine yönelik nedenler de
Şekil 5.1’de özetlenmektedir.
Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanunu’nun (YUKK) 26. Maddesine

göre Türkiye’ye ikamet veya çalışma izniyle gelen yabancılar yirmi iş günü
içinde adres bildirimiyle yükümlü tutulmaktadırlar1. Araştırma kapsamında
görüşülüp adres bilgisi bildirimiyle ilgili sorun yaşayıp yaşamadıkları sorulan
kişilerin yüzde 9’u sorun yaşadıklarını beyan etmiştir (Tablo 5.1). Bu durum
en genç yaş grubu olan 18-24 yaş grubunda (yüzde 19), Güney Asya uyruklu
kişilerde (yüzde 14), öğrenci ikamet iznine sahip olanlarda (yüzde 24), İzmir
(yüzde 23) ve Trabzon’da (yüzde 20) kayıtlı olan2 yabancılar arasında en sık
görülmüştür.
Gelir bilgisinin beyanı, aile ikamet izni ve uzun dönemli ikamet izni baş-
vurularında Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanunu’nun 35. ve 43. mad-
delerine göre esastır3. Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanununun Uygu-
lanmasına İlişkin Yönetmeliğe göre, diğer ikamet izni türlerinde ise gelir ye-
terliliği konusunda kişilerin beyanı alınmakta, beyanın ikna edici bulunmadığı
durumlarda ise belge talep edilmektedir4. Araştırma kapsamında görüşülen
kişilerin yüzde 12’si gelir beyanı konusunda sorun yaşadığını belirtmiştir. Yaş
grupları arasından 25-34 yaş grubu bu sorunu diğerlerine göre daha fazla
ifade etmiş gruptur (yüzde 13). Aile ikamet izni olan kişilerde sorun yaşama
oranı yüzde 16’ya çıkmaktadır. İstanbul (yüzde 15) ve İzmir’de (yüzde 13) ka-
yıtlı olan kişilerde de gelir bilgisi beyanında zorluk yaşama oranı araştırmanın
yapıldığı diğer illere göre daha yüksektir.
Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanununun Uygulanmasına İlişkin
Yönetmelik’in 22. maddesi’nin 13. bendine göre yabancıların talep ettikleri
ikamet izni süresince geçerli sağlık sigortalarının bulunması gerekmektedir.
Cevaplayıcıların yüzde 12’si sağlık sigortası yaptırmayla ilgili sorun yaşadıkla-
rını beyan etmişlerdir. Söz konusu durum Güney ve Orta Asyalılarda (sırasıyla
yüzde 26 ve yüzde 21) ve öğrenci ikamet izniyle Türkiye’de bulunan yaban-
1 Madde 26’ya göre “Konsolosluklardan ikamet ve çalışma izni alarak Türkiye’ye gelen yabancılar,
giriş tarihinden itibaren en geç yirmi iş günü içinde adres kayıt sistemine kayıtlarını yaptırmak zo-
rundadırlar”. Adres bildirimine yönelik hükümler farklı izin türlerinin altında da belirtilmektedir; kısa
dönem ikamet izinleri için madde 32, aile ikamet izni için madde 35, öğrenci ikamet izni için madde
39, insani ikamet izni için madde 46 incelenebilir.
2 Araştırma kapsamında çalışma izni olan kişilerle iş adresleri, ikamet izni olan kişilerle ise ikamet
adresleri üzerinden temas kurulmuştur. Bu nedenle kayıtlı adres yaşadıkları veya resmi olarak ikamet
ettikleri illeri birebir yansıtmayabilmektedir.
3 Madde 35: “Aile ikamet izni taleplerinde, destekleyicide aşağıdaki şartlar aranır: a) Toplam geliri
asgari ücretten az olmamak üzere, ailedeki fert başına asgari ücretin üçte birinden az olmayan aylık
geliri bulunmalıdır”.
Madde 43: “Kendisi veya varsa ailesinin geçimini sağlayacak yeterli ve düzenli gelir kaynağına sahip
olmalıdır”.
4 Yönetmelik, Madde 22/6: “Aile ve uzun dönem ikamet izni dışındaki ikamet izni başvurularında
ülkede kalınacak süre içerisinde yeterli ve düzenli maddi imkâna sahip olup olmadığının tespitinde
yabancının beyanı esas alınır. Beyanın ikna edici bulunmadığı durumlarda yabancıdan maddi im-
kânın somut tespitini sağlayacak bilgi ve belge talep edilir...”
cılarda (yüzde 22) yüzde 20’nin üzerine çıkmaktadır. Türkiye’deki yabancı

öğrencilerin Genel Sağlık Sigortası’ndan (GSS) yararlanmak üzere ikamet
izinlerinin ilk 3 ayı içerisinde başvuru yapma hakları olup, sürenin geçirilmesi
durumunda GSS’na başvuru hakkı tamamen yitirilmektedir5; öğrenci ikamet
izni olanların sağlık sigortası yaptırma sorununu ortalamanın üzerinde yaşa-
malarının nedeninin bu düzenlemeyi bilmemeleriyle ilişkisi olabileceği düşü-
nülmektedir. Kısa dönem ikamet veya çalışma izinleriyle Türkiye’de bulunan-
ların sağlık sigortasıyla ilgili görece daha az zorluk yaşadıkları görülmektedir
(sırasıyla yüzde 9 ve 10).
Kanuna göre uzun dönem ikamet izninin koşullarından biri asgari ikamet
süresi şartının aranmasıdır6. Uzun dönem ikamet iznine başvuracak kişilerin
kesintisiz sekiz yıl Türkiye’de kalmış olmaları gerekmektedir. Bu nedenle iş-
lemlerinde asgari ikamet süresiyle ilgili sıkıntı yaşamış olabilecek kişi sayısı
kısıtlıdır. Toplamda asgari ikamet süresiyle ilgili zorluk yaşadığını beyan eden-
lerin oranı yüzde 8’dir (Tablo 5.1). Bu oran öğrenci ikamet izniyle Türkiye’de
bulunan kişiler arasında görece yüksektir (yüzde 14). Bunun dışında Avrupa
ülkelerinden gelen (yüzde 12); lise düzeyi eğitim almış (yüzde 12); Türkçe bil-
meyen (yüzde 12); Ankara’da kayıtlı olan yabancı uyruklu kişiler (yüzde 11)
için asgari ikamet şartına bağlı sıkıntı yaşama oranı yüzde 10’un üzerindedir.
5 GİGM, Yabancılar İçin Genel Sağlık Sigortası, http://www.goc.gov.tr/files/files/SGK_KITAPCIK_tr-1.

pdf
6 Madde 43: “Uzun dönem ikamet iznine geçişte aşağıdaki şartlar aranır: a) Kesintisiz en az sekiz yıl
ikamet izniyle Türkiye’de kalmış olmak”.
134
Tablo 5.1. Araştırma Kapsamında Görüşülen Türkiye’de Yasal Olarak İkamet Eden Yabancıların İkamet İzni Başvuru-
larıyla İlgili Bazı Temel Konularda Sorun Yaşama Oranları
GİGM internet Başvuru
Adres bildirimi Gelir bilgisi bildirimi Sağlık sigortası Asgari ikamet süresi İl Md. işlemleri
randevu sonuçlandır-ma
Yüzde Sayı Yüzde Sayı Yüzde Sayı Yüzde Sayı Yüzde Sayı Yüzde Sayı Yüzde Sayı
Yaş grubu
18-24 19,3 166 9,6 121 14,5 159 8,3 61 41,4 138 26,7 160 22,1 166
25-34 7,5 243 13,4 191 17,0 235 7,2 100 34,1 198 25,3 230 20,7 250
35-44 4,5 135 11,6 117 4,2 130 9,6 56 25,9 106 16,8 127 13,1 139
45-54 12,7 74 12,2 70 5,9 68 (8,5) 31 28,4 59 17,8 69 24,5 78
55-64 4,8 56 (8,7) 45 12,2 53 (9,4) 30 (28,6) 42 13,7 50 16,9 57
65 ve üzeri (2,9) 31 (5,7) 31 (15,0) 27 * 20 (35,3) 27 (15,9) 29 (11,5) 32
Cinsiyet
Erkek 15,6 298 12,3 237 15,2 285 8,5 117 36,6 252 26,6 285 23,6 305
Kadın 4,4 407 11,0 338 10,1 387 7,6 181 29,6 318 17,9 380 15,8 417
Medeni durum
Hiç evlenmemiş 14,4 241 13,5 179 17,3 238 8,7 90 45,2 205 30,5 229 19,9 248
Halen evli 6,6 390 11,2 324 10,2 363 7,0 164 27,1 308 19,5 371 20,2 397
Eşi ölmüş (2,6) 29 (5,7) 28 (3,1) 25 * 15 * 24 (12,0) 26 (5,9) 31
Boşanmış/ayrı yaşıyor (12,0) 45 (9,9) 44 (10,5) 46 (11,7) 29 (15,4) 33 (7,4) 39 (14,9) 46
Uyruk
Avrupa 6,0 165 9,0 148 7,1 154 12,0 83 35,0 127 17,2 154 16,6 172
Orta Doğu ve Kuzey Afrika 7,6 180 10,6 151 7,9 170 6,9 61 29,3 150 20,7 171 25,6 178
Güney Kafkasya 11,1 108 10,6 87 14,8 103 (8,8) 48 23,1 83 19,3 98 9,9 109
Güney Asya 13,5 66 (16,0) 37 25,6 69 * 20 42,2 55 28,7 67 30,2 72
Orta Asya 6,3 122 13,3 103 20,6 114 4,4 60 27,8 94 22,0 112 16,3 126
Sahraaltı Afrika (32,7) 36 (28,0) 27 (4,3) 35 * 12 (50,1) 34 (32,0) 35 (5,6) 36
Asya Pasifik ve Amerika (2,9) 28 * 22 (4,1) 27 * 14 (41,2) 27 (28,3) 28 (31,1) 29
Eğitim durumu
İlkokul mezunu veya altı (7,7) 38 (20,1) 31 (9,7) 33 (7,1) 13 (12,8) 27 (6,6) 36 (10,5) 40
Ortaokul mezunu 11,7 73 12,3 55 11,0 64 (7,6) 34 (34,0) 49 14,3 66 15,2 75
Lise mezunu 10,7 253 11,8 200 13,0 243 11,8 104 34,1 210 25,1 239 24,4 254
Üniversite mezunu 8,3 281 10,9 242 12,7 271 3,5 120 31,4 236 23,2 267 17,4 289
Lisansüstü mezunu 3,1 60 (7,1) 47 8,4 61 (15,3) 27 (47,4) 48 13,7 57 16,5 64
İkamet izin türü
Kısa dönem ikamet izni 5,8 244 12,2 229 9,5 237 6,3 108 29,7 210 16,7 230 15,3 246
Öğrenci ikamet izni 23,7 161 11,0 100 21,8 160 13,6 50 46,2 142 37,0 158 28,4 164
Aile ikamet izni 6,8 157 16,1 131 12,4 149 8,2 68 36,5 130 25,9 152 21,4 160
Çalışma izni 7,7 78 2,9 72 10,2 77 (8,9) 45 18,7 59 15,0 70 17,7 86
Diğer 6,3 65 (6,3) 43 (7,3) 49 (3,6) 27 (18,7) 29 8,8 55 14,6 66
Türkçe bilme durumu
Türkçe biliyor 9,3 552 11,7 437 13,4 520 7,1 237 35,7 443 23,1 520 17,6 560
Türkçe bilmiyor 8,6 153 10,9 138 8,2 152 11,7 61 22,0 127 16,5 145 24,0 162
Kayıtlı olduğu il
Ankara 12,1 149 7,9 139 16,4 146 10,7 121 28,6 133 25,7 144 23,7 156
Antalya 3,8 184 3,4 174 3,0 166 2,5 118 10,7 122 11,4 158 14,8 182
Erzurum 9,4 53 * 20 13,7 51 * 3 (0,0) 36 9,4 53 11,3 53
Gaziantep 9,2 65 (6,7) 45 3,2 63 * 3 17,3 52 4,7 64 10,8 65
İstanbul 8,2 147 15,4 123 13,7 146 (10,3) 29 39,4 137 24,6 142 20,3 158
İzmir 22,6 53 (12,5) 48 (16,3) 49 * 15 (32,6) 43 21,2 52 14,5 55
Trabzon 20,4 54 (3,8) 26 15,7 51 * 9 (27,7) 47 23,1 52 15,1 53
Türkiye’de toplam geçirilen yıl
0 6,7 128 10,8 105 10,1 122 1,7 47 17,0 112 17,3 122 13,5 132
1-2 8,4 217 7,8 177 9,2 211 4,9 88 20,8 167 18,7 209 19,7 225
3-4 9,7 153 7,2 121 9,5 143 9,5 59 39,3 130 23,2 145 21,1 155
5-9 11,1 130 18,1 102 22,7 123 6,6 54 46,8 103 25,9 119 18,7 135
10 ve üzeri 9,7 77 17,7 70 9,2 73 18,4 50 45,3 58 23,8 70 22,4 75
Toplam 9,1 705 11,5 575 12,2 672 8,0 298 32,6 570 21,6 665 19,1 722
Yıldız işareti 25’ten az gözlem sayısına dayanan bulguları ifade etmektedir. Parantez içinde sunulan değerler ise 25-49 gözlem sayısına dayanmaktadır ve yorumlanmasında temkinli olunması önerilmektedir.
Tabloda yüzde ile ifade edilen sütunlar söz konusu konuda sorun yaşayan ülkemizde yasal olarak ikamet eden yabancıların oranını; sayı ile ifade edilen sütunlar ise bu sorulara yanıt verenlerin sayısını göstermektedir. Her soru için sayının
farklılaşması bazı kişiler için “Evet” veya “Hayır” seçenekleri dışında “Uygun değil” seçeneğinin işaretlenmiş olmasından kaynaklanmaktadır. Yüzdeler “Uygun değil” yanıtları dışarıda bırakılarak hesaplanmıştır.
Türkiye’de ikamet etme amacıyla ilk kez başvuru yapmak isteyen veya
ikamet izni uzatma başvurusu yapmak isteyen ya da ikamet izni geçiş baş-
vurusu yapmak isteyen yabancılar GİGM internet sitesinden randevu alarak
işlemlerini gerçekleştirebilmektedirler. Bu işlemi gerçekleştirmek konusunda
araştırma kapsamında görüşülen her üç kişiden biri zorluk yaşadığını beyan
etmiştir. Yoğunluklu olarak öğrencilerden oluşan en genç yaş grubunda bu
oran yüzde 41’dir. Bu yaş grubuyla kesişimi yüksek olan hiç evlenmemiş ki-
şiler yüzde 45 ile tüm medeni durum grupları arasında oranı en yüksek olan
gruptur. Erkeklerin kadınlara göre biraz daha fazla sorun yaşadıklarını beyan
ettikleri görülmektedir (sırasıyla yüzde 37 ve 30). Sonuçlar uyruklar ayrımında
ele alındığında, en fazla zorluk yaşadığını beyan edenler Güney Asya uyruklu
yabancılardır (yüzde 42). Eğitim durumuna göre bakıldığında, bir kısmı halen
ülkemizde lisans öğrencisi olan lise mezunu yabancıların en fazla zorluk yaşa-
dığı görülmektedir (yüzde 34). Öğrenci ikamet izni sahipleri arasında internet
sitesinden randevu alırken zorluk yaşama diğer izinlere sahip kişilerden daha
yüksektir (yüzde 46).
Araştırma kapsamında görüşülen kişiler arasında İl Göç İdaresi Müdür-
lüklerinde yapılan işlemler konusunda sorun yaşama oranı yüzde 22’dir. Ya-
nıtlara göre daha genç yaştaki insanlar İl Müdürlüklerinde daha fazla zorluk
yaşamaktadırlar. Erkekler kadınlara göre daha fazla sıkıntı yaşadıklarını beyan
etmişlerdir (sırasıyla yüzde 27 ve 18). Orta Asya ile Güney Asya uyruklu ya-
bancıların ise (sırasıyla yüzde 22 ve 29) diğer uyruklara göre daha çok zorluk
yaşamış oldukları görülmektedir. Öğrenci ikamet izniyle Türkiye’de bulunan
kişilerin, İl Müdürlüklerindeki işlemler konusunda zorluk yaşadıklarını ifade
etmeleri (yüzde 37) diğer izinlere sahip kişilere göre daha yüksek orandadır.
Türkçe bilen kişiler bilmeyenlere göre daha yüksek oranda işlemlerde zorluk
yaşamıştır (sırasıyla yüzde 23 ve yüzde 17).
Yaklaşık her beş cevaplayıcıdan biri ikamet izni başvurusunun sonuçlan-
ması aşamasında zorluk yaşadığını ifade etmiştir (yüzde 19). Başvuru sonuç-
lanması konusunda zorluk yaşama açısından öne çıkan gruplar Orta Doğu ve
Kuzey Afrika uyruklu yabancılar (yüzde 26) ve öğrenci ikamet izni sahipleridir
(yüzde 28); her iki grupta zorluk yaşama durumu dörtte birin üzerindedir. Ka-
yıtlı olunan iller ayrımında da başvuru sonuçlanma konusunda en fazla sıkıntı
beyan edilen iller Ankara ve İstanbul olmuştur (sırasıyla yüzde 24 ve 20).
Araştırma kapsamında görüşülen kişilere Türkiye’de bulundukları süre
içinde herhangi bir dönemde düzensiz göçmen statüsüne düşüp düşmedikle-
ri sorulmuştur. Bu soruya “Evet” yanıtı veren kişilerin oranı yüzde 17’dir (Tab-
lo 5.2). Çeşitli alt gruplar arasında 35-44 yaş grubu (yüzde 20), Avrupa veya
Orta Asya uyruklular (sırasıyla yüzde 23 ve 22), ortaokul ve lise mezunları (sı-
rasıyla yüzde 21 ve 22), aile veya diğer ikamet izinleriyle ülkemizde bulunan
(sırasıyla yüzde 24 ve 27) ve İstanbul’da kayıtlı olan kişiler (yüzde 21) görece
daha yüksek oranda bir dönem düzensiz göçmen statüsüne düşmüştür. Diğer
ikamet izinlerinin yaklaşık yarısının insani ikamet izinleri olduğu göz önünde
bulundurulduğunda (tablolarda gösterilmemiştir) bu izin türü için düzensiz
göçmen statüsünün daha yüksek olması anlaşılabilir olmaktadır.
Şekil 5.1. Araştırma Kapsamında Görüşülen Türkiye’de Yasal Olarak İkamet

Eden Yabancıların Herhangi Bir Dönemde Düzensiz Göçmen Statüsüne Düş-
me Nedenleri
Düzensiz göçmen statüsüne düşmüş kişilerin örneklemde sayıca azlığı

alt gruplar temelinde karşılaştırmaları zorlaştırmaktadır. Toplam araştırma
örneklemine dair nedenler Şekil 5.1’de sunulmaktadır. Düzensiz göçmen
statüsüne düşmüş kişilerin yaklaşık üçte biri (yüzde 32) geçerli bir ikamet/
çalışma iznine sahip olmak için gereken işlemlerin zorluğunu düzensiz göç-
men statüsüne düşmelerinin temel nedeni olarak ifade etmiştir. Kişilerin yine
dörtte biri (yüzde 25) işlemlere ilişkin bilgilerinin yetersizliğini bu sorunun
nedeni olarak açıklamıştır. Diğer yanıtlar arasında maddi sebepler (yüzde 12)
ve işlemleri ihmal etme (yüzde 9), ülkeye kaçak girmiş olma (yüzde 3), sağlık
sorunları (yüzde 3), ailevi nedenler (yüzde 2) ve çeşitli başka kişisel nedenler
bulunmaktadır (yüzde 13).
Tablo 5.2. Araştırma Kapsamında Görüşülen Türkiye’de Yasal Olarak İka-

met Eden Yabancıların Türkiye’de Bulundukları Süre İçinde Herhangi Bir
Dönemde Düzensiz Göçmen Statüsüne Düşme Oranları
Düzensiz göçmen statüsüne düşme
Yüzde Sayı
Yaş grubu
18-24 14,4 177
25-34 17,4 259
35-44 20,2 145
45-54 16,5 85
55-64 10,6 59
65 ve üzeri (10,1) 35
Cinsiyet
Erkek 17,2 320
Kadın 16,0 440
Medeni durum
Hiç evlenmemiş 13,0 260
Halen evli 18,2 418
Eşi ölmüş (15,5) 35
Boşanmış/ayrı yaşıyor (19,0) 47
Uyruk
Avrupa 23,2 178
Güney Asya 10,7 75
Orta Asya 21,7 131
Sahraaltı Afrika (15,7) 36
Asya Pasifik ve Amerika (12,2) 39
Eğitim durumu
İlkokul mezunu veya altı 17,0 44
İkamet izin türü
Diğer 27,4 71
Türkçe biliyor 19,8 587
Türkçe bilmiyor 6,2 173
Ankara 11,5 174
Antalya 4,9 185
Erzurum 5,7 53
Düzensiz göçmen statüsüne düşme

Yüzde Sayı
Gaziantep 9,1 66
İstanbul 21,3 169
İzmir 18,6 59
Trabzon 3,7 54
0 1,4 142
1-2 7,2 239
3-4 23,0 159
5-9 22,9 140
10 ve üzeri 38,6 80
Toplam 16,5 760

Parantez içinde sunulan değerler ise 25-49 gözlem sayısına dayanmaktadır ve yorumlanmasında
temkinli olunması önerilmektedir.
5.2. İkamet İzni Konusunda Bilgi Seviyesi

Bu bölümde Türkiye’de ikamet izni almak için takip edilmesi gereken
adımlar; Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanunu’ndaki değişikliklerin ta-
kip edilmesi ve buna aracı olan kaynaklar; ikamet izni işlemleriyle ilgili bazı
temel esaslar ile aile ve öğrenci ikamet izinleriyle ilgili temel kurallara yö-
nelik bilgi düzeyleri sunulmaktadır. Bu konulara dair bilginin ölçülmesindeki
zorluklardan dolayı sorular kişilerin ikamet izinleri konusundaki bazı kuralları
duyup duymaması temelinde sorulmuştur. Bu bölüm boyunca, herhangi bir
ifadeyi duyduğunu ifade eden kişiler söz konusu ifadeyi biliyor olarak kabul
edilmiştir.
İkamet izniyle ilgili temel işlemlerin bilinme durumları Tablo 5.3’te sunul-
muştur. Başvuruların İl Göç İdaresi Müdürlüğü’ne yapılacağı cevaplayıcıla-
rın yüzde 78’i tarafından bilinmektedir. Bu konunun bilinme oranı en yüksek
eğitime sahip grupta diğer eğitim düzeyi gruplarından daha düşüktür (yüzde
62). İzin türleri arasında ise diğer izin türleri ve çalışma izni olan kişilerin bu
konuyu bilme oranlarının daha düşük olduğu görülmektedir (her ikisi de yüz-
de 67). İkamet izni için başvuru yapılacak yerin bilinmesinin Türkçe bilen
kişiler arasında bilmeyenlere göre daha fazla olduğu görülmektedir (sırasıyla
yüzde 82 ve 68). Türkiye’de geçirilen süre arttıkça bu konuyla ilgili bilgi dü-
zeyi artma eğilimindedir. Bu sürenin 5 yılı geçtiği durumlarda kişilerin yüzde
80’inden fazlası başvuru kurumunu bilmektedir.
İkamet izni başvuru sürecinde sunulması gereken evraklar İl Göç İdaresi
Müdürlüklerine postalanmakta; ikamet izin belgeleri hazır olduğunda da PTT
aracılığıyla başvuru sahiplerinin bildirdikleri adreslere gönderilmektedir. Söz
konusu işlem araştırma kapsamında görüşülen kişilerin yüzde 87’si tarafından
bilinmektedir. Konuyla ilgili bilgi düzeyi en düşük olan alt grup Trabzon iline
kayıtlı yabancı uyruklu kişilerdir (yüzde 65). Türkiye’ye gelişlerinin üzerinden
henüz bir yıl geçmeyen kişiler dâhil, diğer hiçbir alt grupta bilgi düzeyi yüzde
70’in altına düşmemektedir. Türkçe bilmenin bu konuda da daha yüksek bilgi
düzeyine işaret ettiği görülmektedir (yüzde 89; Türkçe bilmeyenler yüzde 79).
İkamet izni, ikamet izinleri arası geçiş veya ikamet izni uzatma başvurula-
rının elektronik ortamda GİGM internet sitesi e-ikamet uygulaması üzerinden
yapılabileceği araştırma kapsamında görüşülen kişilerin yüzde 71’i tarafından
bilinmektedir (Tablo 5.3). Güney Asya uyruklu kişiler (yüzde 59), diğer ikamet
izinlerine sahip kişiler (yüzde 55) ve Erzurum iline kayıtlı kişiler (yüzde 49)
e-ikamet uygulaması hakkında bilgi düzeyi en düşük olan alt gruplardır.

met Eden Yabancıların İkamet İzni Başvurularıyla İlgili Temel İşlemleri Bilme
Oranları
Başvurular İl Başvuru işlemleri
Belgeler postalanır
Göç İdaresi internetten
ve izin PTT ile Sayı
Müdürlüklerine yapılabilir
gönderilir
yapılır (e-ikamet)
Yaş grubu
18-24 77,4 84,3 64,1 177
25-34 78,3 86,8 73,7 259
35-44 76,7 87,6 72,8 145
45-54 84,2 85,9 67,3 85
55-64 77,5 88,3 71,5 59
65 ve üzeri (77,4) (86,5) (66,6) 35
Cinsiyet
Erkek 79,0 83,8 67,1 320
Kadın 77,9 88,5 73,2 440
Medeni durum
Hiç evlenmemiş 72,6 81,0 67,2 260
Halen evli 81,3 88,7 72,2 418
Eşi ölmüş (67,8) (81,4) (56,0) 35
Boşanmış/ayrı yaşıyor (87,5) (97,1) (82,9) 47
Uyruk
Avrupa 78,9 89,2 69,7 178
Orta Doğu ve Kuzey
72,7 82,7 72,9 186
Afrika
Güney Kafkasya 85,5 90,8 72,7 115
Güney Asya 73,2 73,7 58,7 75
Orta Asya 84,4 96,5 73,2 131
Sahraaltı Afrika (78,5) (82,5) (72,2) 36
Asya Pasifik ve
(71,8) (74,4) (68,9) 39
Amerika
Başvurular İl Başvuru işlemleri

Belgeler postalanır
Göç İdaresi internetten
ve izin PTT ile Sayı
Müdürlüklerine yapılabilir
gönderilir
yapılır (e-ikamet)
Eğitim durumu
İlkokul mezunu veya
(58,5) (63,4) (49,0) 44
altı
Ortaokul mezunu 78,3 78,6 60,3 81
Lise mezunu 80,7 90,4 74,6 267
Üniversite mezunu 81,3 89,1 73,5 302
Lisansüstü mezunu 61,5 81,0 64,8 66
İkamet izin türü
Kısa dönem ikamet
81,3 90,4 73,0 252
izni
Öğrenci ikamet izni 78,6 81,7 75,1 166
Aile ikamet izni 84,6 92,7 69,7 163
Çalışma izni 67,2 74,9 68,9 108
Diğer 67,0 81,1 55,4 71
Türkçe biliyor 81,6 88,8 71,7 587
Türkçe bilmiyor 68,3 79,3 67,2 173
Ankara 69,0 78,2 70,7 174
Antalya 81,1 94,6 53,5 185
Erzurum 90,6 75,5 49,1 53
Gaziantep 77,3 74,2 68,2 66
İstanbul 81,1 88,8 75,1 169
İzmir 67,8 81,4 71,2 59
Trabzon 92,6 64,8 63,0 54
0 69,8 77,5 67,5 142
1-2 73,5 84,7 65,8 239
3-4 79,3 91,5 70,5 159
5-9 88,2 89,3 78,5 140
10 ve üzeri 83,9 91,4 73,2 80
Toplam 78,4 86,5 70,6 760
Araştırmaya katılan yabancı uyruklu kişilerin yarısından azı Yabancılar ve

Uluslararası Koruma Kanunu ile ikamet izni konusunda yapılan değişiklikleri
takip ettiklerini beyan etmişlerdir (Tablo 5; yüzde 41). En düşük düzeyde ta-
kip eden gruplar Güney Asya uyruklu yabancılar (yüzde 28) ile Antalya iline
kayıtlı olan yabancılardır (yüzde 29). Diğer tüm alt gruplarda yukarıda adı
geçen değişiklikleri takip etme oranları yüzde 30’un üzerindedir. Kanundaki
değişiklikleri en çok takip edenler evlenmemiş kişiler (yüzde 48), üniversite
veya lisansüstü mezunları (sırasıyla yüzde 48 ve 47) ve Türkiye’de geçirdiği

süre 1-2 yıl olanlardır (yüzde 47). Erkeklerin yasayı kadınlara göre daha yük-
sek oranda takip ettikleri anlaşılmaktadır (sırasıyla yüzde 45 ve 39). Türkçe
bilen ve bilmeyen kişiler arasında bu konuda önemli bir farklılık görülmemek-
tedir (sırasıyla yüzde 41 ve 43).

Eden Yabancıların Kanundaki Değişiklikleri Çeşitli Resmi Kanallardan Takip
Etme Oranları
Kanunda ikamet izinlerine yönelik yapılan değişiklikleri takip ettiğini

belirten kişilere bunu GİGM internet sayfası, İl Göç İdaresi Müdürlükleri ve
Yabancılar İletişim Merkezi (YİMER, ALO 157) kanallarından yapıp yapma-
dıkları sorulmuştur (Tablo 5.4 ve Şekil 5.2). Kanundaki değişiklikleri birden
çok kanaldan takip etmek mümkün olduğu için her bir kanalı cevaplayıcının
kullanıp kullanmadığı ayrı ayrı sorulmaktadır. Buna göre kanunu takip eden
kişilerin yüzde 42’si bu amaç için GİGM internet sitesinden yararlanmaktadır.
İl Müdürlükleri ve ALO 157’den yararlanma oranları daha düşüktür (sırasıyla
yüzde 20 ve 9). Türkçe bilen kişilerin GİGM internet sitesi ve İl Müdürlüklerin-
den yararlanma oranları bilmeyen kişilerden belirgin şekilde daha yüksekken
(sırasıyla 47 ve 29); ALO 157’den yararlanma açısından iki grubun davranışı
oldukça yakın düzeydedir (sırasıyla 9 ve 10). Kanundaki değişiklikleri takip
ettiğini belirten kişilere yukarda sorulan kaynakların dışında başka hangi ka-
nallar aracılığıyla bilgi edindikleri sorulmuştur (Tablo 5.5 ve Şekil 5.3). Baş-
ka hiçbir kaynaktan takip etmediğini ifade eden kişilerin oranı sadece yüzde
1’dir; bir başka deyişle kanunu takip eden hemen herkes GİGM ile ilişkili ol-
mayan kanalların en az birinden yararlanmaktadır. Cevaplayıcıların birden
çok kanalı kullanması mümkün olduğu için her kanalın kullanılıp kullanıl-
madığı ayrı ayrı sorulmuştur. En sık alınan yanıt yüzde 72 ile internet/sosyal
medya olmuştur. Bunu yüzde 54 ile akraba, arkadaş, tanıdık gibi kişilerden
oluşan cevaplayıcıların sosyal çevreleri izlemektedir. Bu yanıtların yardım-
sız hatırlama yoluyla edinildiği göz önünde bulundurulduğunda internetin
ve kişilerin sosyal ağlarının kanun değişikliklerinin takibinde GİGM internet
sitesi, İl Müdürlükleri ve YİMER gibi GİGM’e bağlı resmi bilgi edinme kanal-
larının önüne geçtiği anlaşılmaktadır. Televizyondan kanun değişikliklerini
takip ettiğini ifade eden kişilerin oranı yüzde 23’tür. Gazete, dergi, kitap gibi
basılı materyalden yararlandığını beyan eden yabancı uyruklu kişilerin oranı
yüzde 11’dir. Afiş/pano, okul, kamu kurum/kuruluş veya diğer kaynaklardan
takip etme oranları yüzde 6 veya altındadır. Kişilerin Türkçe bilip bilmemesi
bu konuda önemli bir farklılık göstermektedir. Televizyon, gazete, dergi gibi
kanallardan Türkçe bilenler daha fazla yararlanmaktadır. İnternet ve sosyal
medya ise Türkçe bilmeyen kişiler tarafından daha yüksek oranda bilgi kayna-
ğı olarak ifade edilmiştir (yüzde 81, Türkçe bilenler yüzde 70).

Eden Yabancıların Kanundaki Değişiklikleri Çeşitli Diğer Kanallardan Takip
Etme Oranları

met Eden Yabancıların Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanununda İka-
met İzinleriyle İlgili Yapılan Değişiklikleri Takip Etmeleri Ve Takip Edenlerin
Yararlandıkları Bilgi Kaynakları
Kanundaki
değişiklikleri Bilgi kaynakları
takip etme
GİGM İl Göç YİMER
Yüzde Sayı internet İdaresi (ALO 157) Sayı
sitesi
Yaş grubu
18-24 35,4 177 32,8 14,6 14,2 59
25-34 46,2 259 42,6 16,9 7,5 101
35-44 41,5 145 32,9 15,8 7,5 59
45-54 39,9 85 (72,2) (40,2) (15,1) 30
55-64 46,9 59 * * * 24
65 ve üzeri (13,5) 35 * * * 7
Cinsiyet
Erkek 44,9 320 52,8 24,6 11,5 128
Kadın 38,8 440 33,7 16,7 7,2 152
Medeni durum
Hiç evlenmemiş 47,8 260 43,8 22,5 15,8 103
Halen evli 39,2 418 38,8 17,4 5,8 148
Eşi ölmüş (29,3) 35 * * * 10
Boşanmış/ayrı yaşıyor (37,8) 47 * * * 19
Uyruk
Avrupa 40,2 178 39,6 19,0 2,8 66
Orta Doğu ve Kuzey
45,8 186 37,2 22,0 20,8 85
Afrika
Güney Kafkasya 31,8 115 (58,6) (12,8) (1,7) 29
Güney Asya 27,7 75 * * * 18
Orta Asya 44,5 131 (43,0) (25,6) (8,8) 49
Sahraaltı Afrika (56,2) 36 * * * 17
Asya Pasifik ve Amerika (48,9) 39 * * * 16
Eğitim durumu
İlkokul mezunu veya altı (15,5) 44 * * * 7
Ortaokul mezunu 36,5 81 * * * 23
Lise mezunu 37,1 267 47,2 28,7 14,3 88
Üniversite mezunu 47,8 302 41,6 16,1 8,5 130
Lisansüstü mezunu 47,4 66 (42,9) (19,4) (5,7) 32
İkamet izin türü
Kısa dönem ikamet izni 46,6 252 44,9 23,1 13,7 107
Öğrenci ikamet izni 46,0 166 46,5 21,8 11,8 64
Aile ikamet izni 37,8 163 34,9 21,8 2,0 51
Çalışma izni 32,4 108 (47,4) (13,8) (6,7) 39
Diğer 34,4 71 * * * 19
Kanundaki
değişiklikleri Bilgi kaynakları
takip etme
GİGM İl Göç YİMER
Yüzde Sayı internet İdaresi (ALO 157) Sayı
sitesi
Türkçe biliyor 40,9 587 46,9 23,9 9,0 215
Türkçe bilmiyor 42,8 173 29,1 9,3 9,8 65
Ankara 34,5 174 43,3 35,0 15,0 60
Antalya 28,6 185 28,3 13,2 7,5 53
Erzurum 35,8 53 * * * 19
Gaziantep 43,9 66 (17,2) (3,4) (10,3) 29
İstanbul 46,7 169 45,6 20,3 7,6 79
İzmir 35,6 59 * * * 21
Trabzon 35,2 54 * * * 19
0 39,1 142 (26,5) (16,5) (15,1) 47
1-2 47,4 239 41,8 17,3 11,6 94
3-4 42,0 159 38,3 12,3 3,3 69
5-9 37,0 140 (59,3) (30,5) (9,0) 44
10 ve üzeri 36,6 80 (46,7) (30,8) (3,5) 26
Toplam 41,3 760 42,5 20,3 9,21 280
Yıldız işareti 25’ten az gözlem sayısına dayanan bulguları ifade etmektedir. Parantez içinde
sunulan değerler ise 25-49 gözlem sayısına dayanmaktadır ve yorumlanmasında temkinli olunması
önerilmektedir.

met Eden Yabancılar Arasında Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanunun-
da İkamet İzinleriyle İlgili Yapılan Değişiklikleri Takip Edenlerin Yararlandık-
ları Diğer Kaynaklar
İnter- Akraba Başka
Gazete Kamu
Tele- Afiş/ net/ / arka- yerden
Yaş grubu /dergi / kurum/ Diğer Sayı
vizyon pano sosyal daş/ takip
kitap kuruluş etmeyen
medya tanıdık
18-24 26,6 0,2 0,0 74,7 39,5 6,9 6,9 0,2 59
25-34 22,7 14,7 3,5 73,9 55,4 4,4 2,6 0,0 101
35-44 18,5 4,0 2,1 75,6 65,1 6,9 6,0 2,0 59
45-54 (30,2) (22,2) (0,0) (64,7) (45,7) (0,0) (1,7) (7,6) 30
55-64 * * * * * * * * 24
65 ve üzeri * * * * * * * * 7
Erkek 22,4 10,8 1,0 70,9 53,9 5,0 6,0 1,8 128
Kadın 23,4 11,1 2,7 72,1 54,0 3,8 5,1 0,8 152
Medeni durum
Hiç evlenmemiş 18,2 2,9 1,8 76,5 50,2 6,9 3,0 0,1 103
Halen evli 24,2 14,0 1,9 66,3 56,9 3,0 6,0 2,3 148
Eşi ölmüş * * * * * * * * 10
Boşanmış/ayrı
* * * * * * * * 19
yaşıyor
İnter- Akraba Başka

Gazete Kamu
Tele- Afiş/ net/ / arka- yerden
Yaş grubu /dergi / kurum/ Diğer Sayı
vizyon pano sosyal daş/ takip
kitap kuruluş etmeyen
medya tanıdık
Uyruk
Avrupa 18,0 4,6 1,0 70,1 43,6 5,6 14,5 3,8 66
Orta Doğu ve Kuzey
18,2 5,0 0,8 79,0 42,5 7,9 3,3 0,0 85
Afrika
Güney Kafkasya (31,3) (28,6) (7,6) (63,2) (65,4) (0,0) (1,7) (0,0) 29
Güney Asya * * * * * * * * 18
Orta Asya (34,4) (18,1) (1,1) (70,5) (60,4) (3,9) (0,9) (2,2) 49
Sahraaltı Afrika * * * * * * * * 17
Asya Pasifik ve
* * * * * * * * 16
Amerika
Eğitim durumu
İlkokul mezunu
* * * * * * * * 7
veya altı
Ortaokul mezunu * * * * * * * * 23
Lise mezunu 29,7 9,3 0,7 75,2 50,1 2,8 7,3 4,4 88
Üniversite mezunu 14,3 12,0 2,9 77,2 51,1 5,2 6,2 0,0 130
Lisansüstü mezunu (22,4) (2,6) (3,0) (62,7) (63,7) (9,0) (2,6) (0,0) 32
İkamet izin türü
Kısa dönem ikamet
25,8 10,5 1,0 77,5 58,4 5,7 2,3 0,0 107
izni
Öğrenci ikamet izni 14,1 1,2 1,3 70,8 47,8 0,0 5,2 0,1 64
Aile ikamet izni 20,5 17,4 4,9 66,7 47,7 6,8 6,0 1,1 51
Çalışma izni (30,0) (11,6) (1,8) (67,1) (56,3) (3,4) (8,8) (8,2) 39
Diğer * * * * * * * * 19
Türkçe biliyor 28,1 14,4 2,3 68,4 58,4 4,4 5,6 1,7 215
Türkçe bilmiyor 7,5 0,7 0,9 81,0 40,4 4,1 5,4 0,0 65
Ankara 21,7 6,7 8,3 61,7 58,3 6,7 1,7 0,0 60
Antalya 30,2 3,8 0,0 69,8 58,5 7,5 5,7 1,9 53
Erzurum * * * * * * * * 19
Gaziantep (24,1) (10,3) (0,0) (69,0) (82,8) (0,0) (0,0) (0,0) 29
İstanbul 22,8 13,9 1,3 73,4 50,6 3,8 6,3 1,3 79
İzmir (14,3) (0,0) (0,0) (76,2) (47,6) (4,8) (9,5) (4,8) 21
Trabzon * * * * * * * * 19
0 (17,2) (12,4) (1,3) (73,8) (40,4) (13,5) (1,3) (0,1) 47
1-2 18,2 5,4 0,6 86,5 51,0 0,0 5,6 0,7 94
3-4 31,3 6,4 2,3 59,2 48,4 3,4 7,9 0,0 69
5-9 (26,0) (20,0) (5,6) (55,9) (73,2) (7,7) (4,4) (5,4) 44
10 ve üzeri (26,8) (17,9) (0,0) (69,8) (59,8) (0,0) (9,7) (0,0) 26
Toplam 23,0 11,0 1,9 71,5 53,9 4,4 5,5 1,3 280
Yıldız işareti 25’ten az gözlem sayısına dayanan bulguları ifade etmektedir. Parantez içinde sunulan değerler ise 25-49
gözlem sayısına dayanmaktadır ve yorumlanmasında temkinli olunması önerilmektedir.
İkamet izinlerinin esasları izin türlerine göre çeşitlilik gösterse de, kanuna
göre tüm ikamet izinleri için ortak esaslar bulunmaktadır. Kanunun 19. mad-
desine göre ikamet izni altı ay içinde kullanılmazsa geçerliliğini yitirmektedir7.
Araştırma kapsamında görüşülen Türkiye’de yasal olarak ikamet eden yaban-
cılar arasından bu maddeyi bildiğini beyan edenlerin oranı yüzde 53 düzeyin-
dedir (Tablo 5.6). Bilgi düzeyleri görece düşük olduğu görülen gruplar arasın-
da öğrenci ikamet izni olanlar (yüzde 44), Erzurum’da kayıtlı olanlar (yüzde
38) ve İzmir’de kayıtlı olanlar (yüzde 31) bulunmaktadır. Türkçe bilen kişile-
rin bilmeyenlere göre konudan daha fazla haberdar oldukları görülmektedir
(sırasıyla yüzde 56 ve yüzde 45). Türkiye’de geçirdiği süre 1 yılın altında olan
kişiler arasında da bu oran daha uzun kalmış kişilere kıyasla daha düşüktür.
Kanunun 21. maddesinin 2. bendine göre ikamet izni başvurusunda su-
nulacak olan pasaportun geçerlilik tarihinin talep edilen ikamet izninin bitiş
tarihinden en az 60 gün sonrasına kadar olması gerekmektedir8. Bu husus
cevaplayıcıların yüzde 73’ü tarafından bilinmektedir. Araştırma sonuçları bu
madde hakkında bilgi sahibi olduğunu beyan eden erkeklerin oranının ka-
dınlardan daha fazla olduğunu ortaya koymaktadır (sırasıyla yüzde 79 ve 68).
Konuyu bildiğini ifade etmenin lisansüstü dereceye sahip kişilerde en yüksek
olduğu (yüzde 86), diğer yandan aile ikamet izni ve diğer ikamet izinleriyle
Türkiye’de olan kişilerde ise bilgi sahibi olmanın görece daha az olduğu gö-
rülmektedir (sırasıyla yüzde 64 ve 65). Türkçe bilmeyen kişiler, bu kural öze-
linde, bilenlere göre daha yüksek bir bilgi düzeyi göstermektedirler (sırasıyla
yüzde 78 ve yüzde 71).
İkamet izni edinmiş yabancı uyruklu kişilerin bu ikamet iznine sahip ol-
dukları dönem boyunca Türkiye dışında kanunda belirtilenden uzun süre kal-
ması, ikamet izinlerinin iptaline neden olmaktadır. Bu süre her ikamet izin
türü için yasada ayrı ayrı belirtilmiştir9. Kişilerin yüzde 63’ü bu düzenlemeyi
duyduğunu ifade etmiştir. Avrupa ile Orta Doğu ve Kuzey Afrika ülkelerinin
vatandaşı olan kişiler daha büyük oranlarda bu madde ile ilgili bilgi sahibidir
(sırasıyla yüzde 71 ve 72). Öğrenci ikamet iznine sahip kişiler tüm izin tür-
7 Madde 19: “Türkiye’de, vizenin veya vize muafiyetinin tanıdığı süreden ya da doksan günden fazla
kalacak yabancıların ikamet izni almaları zorunludur. İkamet izni, altı ay içinde kullanılmaya başlan-
madığında geçerliliğini kaybeder.”
8 Madde 21: “İkamet izni için başvuracak yabancılarda, talep ettikleri ikamet izni süresinden altmış gün
daha uzun süreli pasaport ya da pasaport yerine geçen belgeye sahip olmaları şartı aranır.”
9 Madde 33/1/c, Kısa dönem ikamet izni: “Aşağıdaki hâllerde kısa dönem ikamet izni verilmez, verilm-
işse iptal edilir, süresi bitenler uzatılmaz: Son bir yıl içinde toplamda yüz yirmi günden fazla süreyle
yurt dışında kalınması”
Madde 36/1/d: “Aşağıdaki hâllerde aile ikamet izni verilmez, verilmişse iptal edilir, süresi bitenler
uzatılmaz: Son bir yıl içinde toplamda yüz seksen günden fazla süreyle yurt dışında kalınması”
Madde 45/1/b: “Uzun dönem ikamet izinleri; Sağlık, eğitim ve ülkesindeki zorunlu kamu hizmeti
dışında bir nedenle kesintisiz bir yıldan fazla süreyle Türkiye dışında bulunması, hâllerinde iptal edil-
ir.”
leri içinde yurtdışında kalma süresine ilişkin en düşük bilgi düzeyine sahip
olanlardır (yüzde 51). Bu konuda Türkçe bilme durumunun veya Türkiye’de
geçirilen sürenin önemli bir fark yaratmadığı görülmektedir.
Yönetmeliğin 21. maddesinin 8. ve 9. bentlerinde ikamet izni başvurusu
yapmış kişilerin başvuruları sonuçlanana kadar Türkiye’de yasal olarak ka-
labileceği belirtilmektedir10. Benzer şekilde, kanunun 24. maddesine göre
ikamet iznini uzatmak için başvuran kişilere bu süre zarfında yasal statüde
kalmaları için bir belge tahsis edilmektedir11. Cevaplayıcıların büyük çoğun-
luğu başvurularına yanıt bekleme sürecinde yasal statüde olunacağına dair
bilgiye sahiptir (yüzde 84). Yaş grupları arasından 25-34 yaş grubu (yüzde 87),
uyruklara göre Orta Doğu ve Kuzey Afrika ülkeleri vatandaşları (yüzde 87),
lise mezunları (yüzde 88), kısa dönem ikamet izni sahipleri (yüzde 88) ve Tür-
kiye’ye 10 yıl veya daha önce gelmiş kişiler (yüzde 90) söz konusu uygulamayı
en yüksek düzeyde bilenlerdir.
Türkiye’ye giriş yapmış kişiler çeşitli nedenlerle vize veya ikamet izinlerini
ihlal edebilmektedirler. Böylesi durumlarda, durum özelinde sınır dışı etme,
Türkiye’ye giriş yasağı kararı veya cezalı harç ödeme gibi yaptırımlar uygu-
lanmakta12 olup bu uygulamalar Türkiye’de ikamet eden yabancılar arasında
yaygın bir şekilde bilinmektedir (yüzde 86). Yaş grupları dikkate alınarak in-
celendiğinde 55-64 yaş grubu diğer yaşlara göre konuya dair daha az bilgi
sahibidir (yüzde 73). Güney Asya uyruklu kişiler (yüzde 77), diğer ikamet izin-
lerinden birine sahip olanlar (yüzde 70), Erzurum’da kayıtlı olan kişiler (yüzde
74) arasında da ihlal durumundaki yaptırımlar konusunda bilgi düzeyi görece
düşüktür. Yanıtlar eğitim durumuna göre incelendiğinde lisansüstü dereceye
sahip kişilerin bilgi düzeyinin en yüksek olduğu görülmektedir (yüzde 91).
10 Madde 8: “(8) Kanunun Türkiye içinden yapılabilecek ikamet izni başvurularına ilişkin veya ikamet
izinlerinin uzatılmasına ilişkin hükümleri çerçevesinde ikamet izni başvurusunu tamamlayanlara ika-
met izni müracaat belgesi verilir.”
Madde 9/ç: “İkamet izni müracaat belgesinin düzenlenmesine ilişkin esaslar ve belgenin yabancıya
sağladığı haklar şunlardır: Başvuru sonuçlanıncaya kadar, bu belge Türkiye’de kalma hakkı sağlar.”
11 Madde 24/2: “Uzatma başvuruları, ikamet izni süresinin dolmasına altmış gün kalmasından itibaren
ve her koşulda ikamet izni süresi dolmadan önce valiliklere yapılır. İkamet iznini uzatma başvurusun-
da bulunanlara, harca tabi olmayan bir belge verilir. Bu yabancılar, ikamet izni süreleri sona ermiş
olsa dahi haklarında karar verilinceye kadar bu belgeyle Türkiye’de ikamet edebilir.”
12 Bu konudaki düzenlemeler Kanun ve Yönetmeliğin çeşitli hükümlerince belirlenmiştir. YUKK Madde
54 Sınır dışı etme kararı alınacaklar ve Madde 102 İdari para cezası bunlara örnek sayılabilir.
Tablo 5.6 Araştırma Kapsamında Görüşülen Türkiye’de Yasal Olarak İkamet

Eden Yabancıların İkamet İzni İşlemleri ve Süreciyle İlgili Olarak Bazı Kural-
ları Duyma Oranları
İkamete
İkamet Yurt
Pasaport işlemleri İkamet
izni dışında
geçerlilik sırasında ihlali Sayı
geçerlilik kalma
süresi ülkede yaptırımı
süresi süresi
kalış
Yaş grubu
18-24 52,5 68,7 60,3 83,0 83,3 177
25-34 51,1 71,7 57,3 87,2 89,4 259
35-44 58,2 72,5 69,2 80,8 85,5 145
45-54 60,1 79,1 76,5 84,3 91,6 85
55-64 46,6 72,1 74,1 79,3 72,6 59
65 ve üzeri (46,2) (80,1) (46,2) (80,0) (84,2) 35
Cinsiyet
Erkek 51,2 78,5 64,0 84,5 85,9 320
Kadın 54,8 68,2 63,1 83,4 86,4 440
Medeni durum
Hiç evlenmemiş 46,8 74,0 60,2 85,2 86,7 260
Halen evli 55,3 71,2 65,8 82,7 85,5 418
Eşi ölmüş (45,7) (67,8) (57,1) (80,8) (84,9) 35
Boşanmış/ayrı
(71,6) (80,7) (63,7) (89,1) (90,3) 47
yaşıyor
Uyruk
Avrupa 53,9 77,3 70,7 84,4 89,2 178
Orta Doğu ve
57,9 76,4 72,0 87,3 86,5 186
Kuzey Afrika
Güney Kafkasya 55,9 66,9 57,0 84,4 93,7 115
Güney Asya 45,5 75,6 52,1 79,9 77,0 75
Orta Asya 49,0 63,0 51,2 81,8 83,3 131
Sahraaltı Afrika (45,3) (87,5) (59,5) (90,1) (89,9) 36
Asya Pasifik ve
(57,7) (65,1) (75,2) (73,8) (75,7) 39
Amerika
Eğitim durumu
İlkokul mezunu
(42,2) (58,6) (49,4) (67,7) (60,9) 44
veya altı
Ortaokul mezunu 63,6 71,6 69,7 71,0 80,7 81
Lise mezunu 52,6 69,1 63,7 87,7 88,9 267
Üniversite mezunu 51,6 75,0 63,7 86,3 87,7 302
Lisansüstü mezunu 59,9 86,5 61,1 81,9 91,2 66
İkamet izin türü
Kısa dönem ikamet
49,9 76,7 68,6 87,8 90,1 252
izni
Öğrenci ikamet izni 43,7 72,9 51,3 84,8 83,1 166
Aile ikamet izni 53,3 64,2 59,2 80,6 87,9 163
Çalışma izni 65,8 78,0 66,2 81,2 84,4 108
Diğer 64,0 64,9 69,4 76,8 70,0 71
İkamete
İkamet Yurt
Pasaport işlemleri İkamet
izni dışında
geçerlilik sırasında ihlali Sayı
geçerlilik kalma
süresi ülkede yaptırımı
süresi süresi
kalış
Türkçe biliyor 55,9 70,9 62,6 83,5 87,7 587
Türkçe bilmiyor 45,2 77,8 66,3 85,0 81,4 173
Ankara 54,6 65,5 64,4 78,7 79,9 174
Antalya 65,4 67,0 77,8 78,9 84,3 185
Erzurum 37,7 77,4 69,8 71,7 73,6 53
Gaziantep 62,1 57,6 66,7 78,8 78,8 66
İstanbul 52,1 77,5 60,4 87,6 88,8 169
İzmir 30,5 67,8 55,9 78,0 89,8 59
Trabzon 40,7 61,1 59,3 79,6 77,8 54
0 47,6 65,9 67,0 79,1 85,3 142
1-2 52,0 71,6 66,8 81,7 83,5 239
3-4 54,3 67,9 51,8 81,6 85,8 159
5-9 59,5 77,6 65,6 89,3 90,0 140
10 ve üzeri 52,7 82,0 64,3 89,6 87,9 80
Toplam 53,3 72,5 63,5 83,9 86,2 760
Halen geçerli olan ikamet izni türüne bakılmaksızın, tüm cevaplayıcılara

aile ikamet izniyle ilgili YUKK’ta bulunan bazı maddelerin duyup duymadıkla-
rı sorulmuştur. Bunlardan ilki birden fazla eş ile evlilik durumunda aile ikamet
izni verilmeyen eşten olan çocuklara aile ikamet izni verilebileceğiyle ilgili-
dir13. Bu kanun maddesini duyduğunu belirten kişilerin oranı yüzde 14’tür
(Tablo 5.7). Konuyla ilgili en fazla bilgisi olduğunu ifade eden yaş grubu 25-
34 yaş grubudur. Çok eşliliğin öznesi durumunda olan erkeklerde kadınlara
göre bu konudaki bilgi düzeyi daha yüksektir (sırasıyla yüzde 19 ve yüzde 11).
Evlenmemiş ve halen evli kişiler ayrımında bu konudaki bilgi düzeyi farklılaş-
mamaktadır (sırasıyla yüzde 15 ve 16). Çok eşliliğin yaygın olduğu14 ülkeleri
içeren Orta Doğu ve Kuzey Afrika bölgelerinden gelen kişiler arasında ka-
nunun bu maddesi daha yaygın olarak bilinmektedir (yüzde 29). İzin türleri
arasından çalışma ve diğer izin türlerine sahip kişiler (her ikisi de yüzde 18);
kayıtlı olunan iller arasından ise Gaziantep’te ikamet edenler (yüzde 27) bu
13 Madde 34/2: “Vatandaşı olduğu ülkenin hukukuna göre birden fazla eş ile evlilik hâlinde, eşlerden
yalnızca birine aile ikamet izni verilir. Ancak, diğer eşlerinden olan çocuklara da aile ikamet izni
verilebilir.”
14 2009 yılı verilerine göre bu ülkelerin hemen hepsinde çok eşlilik toplumsal olarak kabul görmekte-
dir veya yasaldır. Bkz: Organization for Economic Co-operation and Development (2010). Gender,
Institutions and Development Database 2009 (GID-DB). OECD Development Centre (http://www.
stats.oecd.org).
konudan daha çok haberdardır.

Kanunun 34. maddesinin 3. bendine göre çocuklara aile ikamet izni alın-
masında Türkiye dışında ve çocuğun ortak velayetine sahip ebeveyn varsa
yurt dışındaki ebeveynden muvafakat alınması gerekmektedir15. Bu kural ki-
şilerin üçte birinden fazlası tarafından bilinmektedir (yüzde 35). Yaşları 45-54
aralığında olan kişiler (yüzde 49), Avrupa ülkelerinden gelen kişiler (yüzde
45), lise düzeyinde eğitimi olanlar (yüzde 41), aile ikamet iznine sahip kişiler
(yüzde 47), kayıtlı olduğu il İzmir (yüzde 44) veya Trabzon olanlar (yüzde 44)
ile Türkiye’de 5 yıldan uzun süre geçirmiş kişiler görece bu kural hakkında
daha fazla bilgisi olan kişilerdir. Türkçe bilen kişiler de bilmeyenlere göre be-
lirgin şekilde çocuklar hakkındaki muvaffakiyet zorunluluğundan daha fazla
haberdardır (sırasıyla yüzde 39 ve yüzde 24).
Kanunun aynı maddesinin 4. bendi aile ikamet izniyle Türkiye’de bulu-
nan 18 yaş altı çocukların öğrenci ikamet izni sahibi olmaksızın ilköğretim ve
ortaöğretim kurumlarında eğitim alma haklarını düzenlemektedir16 ve cevap-
layıcıların yüzde 29’u tarafından bilinmektedir (Tablo 5.7). Aile ikamet iznine
sahip kişiler diğer izin türlerinden daha fazla bu konu hakkında bilgi sahibidir
(yüzde 35). Bilgi düzeyi görece yüksek olan diğer gruplar ise Gaziantep’te ka-
yıtlı olan kişiler (yüzde 41) ve Türkiye’de 10 yıl veya daha uzun süre geçirmiş
olanlardır (yüzde 42). Öğrenci ikamet iznine sahip kişiler (yüzde 15) ile An-
talya’da kayıtlı olan kişiler (yüzde 17) söz konusu düzenlemeyi en az duymuş
olan alt gruplardır.
Tablo 5.7. Aile İkamet İzniyle İlgili Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanu-
nunda Yer Alan Bazı Maddelerin Duyulmuş Olma Oranları
Birden
Çocuğun 18 yaşa Aile içi
fazla eş ile Destekleyici-
izninde kadar şiddet
evlilikte nin ölümü Sayı
muvafakat eğitim duru-
çocukların halinde izin
koşulu sağlanması munda izin
izinleri
Yaş grubu
18-24 10,4 30,8 29,0 7,0 7,3 177
25-34 20,8 39,4 29,3 9,4 11,0 259
35-44 11,0 29,0 27,5 6,7 5,5 145
45-54 12,2 48,5 32,6 12,0 6,9 85
55-64 10,8 31,2 26,7 13,7 16,9 59
65 ve üzeri (2,3) (16,7) (30,1) (2,4) (0,4) 35
Cinsiyet
Erkek 19,0 32,5 30,4 10,7 8,4 320
Kadın 10,9 37,1 28,1 7,4 9,0 440
15 Madde 34/3: “Çocukların aile ikamet izninde, Türkiye dışında varsa ortak velayeti bulunan anne veya
babanın muvafakati aranır.”
16 Madde 34/4: “Aile ikamet izinleri, on sekiz yaşına kadar, öğrenci ikamet izni almadan ilk ve ortaöğre-
tim kurumlarında eğitim hakkı sağlar.”
Birden
Çocuğun 18 yaşa Aile içi
fazla eş ile Destekleyici-
izninde kadar şiddet
evlilikte nin ölümü Sayı
muvafakat eğitim duru-
çocukların halinde izin
koşulu sağlanması munda izin
izinleri
Medeni durum
Hiç evlenmemiş 15,2 30,1 26,9 9,8 5,8 260
Halen evli 15,8 39,4 32,2 8,4 11,1 418
Eşi ölmüş (7,4) (26,9) (9,2) (1,6) (10,9) 35
Boşanmış/ayrı yaşıyor (3,5) (28,3) (26,4) (12,5) (1,1) 47
Uyruk
Avrupa 10,3 44,9 30,2 12,6 8,5 178
Orta Doğu ve Kuzey Afrika 29,0 32,1 30,6 7,7 11,7 186
Güney Kafkasya 8,1 35,6 26,9 9,9 12,9 115
Güney Asya 7,2 33,7 33,0 5,1 4,2 75
Orta Asya 8,7 33,4 29,0 6,5 8,5 131
Asya Pasifik ve Amerika (8,1) (20,8) (21,0) (1,2) (1,4) 39
Eğitim durumu
İlkokul mezunu veya altı (11,1) (27,9) (29,2) (9,8) (9,8) 44
Ortaokul mezunu 19,9 37,6 31,4 1,5 8,6 81
Lise mezunu 12,3 41,5 29,0 9,9 9,5 267
İkamet izin türü
Kısa dönem ikamet izni 15,8 32,6 33,5 9,7 5,8 252
Aile ikamet izni 11,1 47,4 35,0 7,0 13,0 163
Çalışma izni 18,4 34,9 24,0 13,1 13,1 108
Diğer 18,5 22,4 26,0 7,8 5,3 71
Türkçe biliyor 14,7 38,9 30,0 9,4 9,5 587
Türkçe bilmiyor 13,3 23,5 25,9 6,9 6,5 173
Ankara 10,3 26,4 19,5 6,9 6,3 174
Antalya 5,4 21,6 17,3 6,5 4,9 185
Erzurum 13,2 28,3 22,6 5,7 7,5 53
Gaziantep 27,3 36,4 40,9 10,6 9,1 66
İstanbul 17,2 39,6 33,1 10,1 10,7 169
İzmir 8,5 44,1 32,2 5,1 5,1 59
Trabzon 16,7 44,4 35,2 11,1 13,0 54
0 11,2 25,3 30,1 7,7 3,2 142
1-2 15,3 33,2 26,4 12,6 12,2 239
3-4 16,3 33,0 27,1 2,9 4,5 159
5-9 16,2 46,6 25,8 7,8 10,8 140
10 ve üzeri 10,7 37,6 42,0 11,4 11,3 80
Toplam 14,4 35,2 29,1 8,8 8,8 760
Kanunun 34. maddesinin 6. bendinde aile içi şiddet mağduru olarak bo-
şanmış yabancı uyruklu kişilere kısa dönemli ikamet izni verilmesinde en az
üç yıl aile ikamet izniyle kalmış olma şartının aranmayacağı belirtilmektedir17.
Bu maddeyi araştırma kapsamında görüşülen kişilerin yüzde 10’undan azı bil-
diğini ifade etmiştir (yüzde 9). Yaşları 45 ve üzeri olan kişiler, erkekler (yüzde
11), Avrupa uyruklu kişiler (yüzde 13), çalışma izni sahibi olanlar (yüzde 13),
Türkiye’de 1-2 yıl geçirmiş olan kişiler veya 10 ve üzeri yıl geçirmiş kişiler (sı-
rasıyla yüzde 13 ve 11) bu düzenlemeden daha çok haberdar olan gruplardır.
Aile ikamet iznine yönelik olarak üzerinde durulan bir diğer konu destek-
leyicinin18 ölümü halinde bu kişiye bağlı olarak aile ikamet izniyle kalan kişi-
lerin süre şartı aranmaksızın kısa dönem ikamet izni almasına yönelik Kanun
maddesidir19. Bu düzenleme de kişilerin yüzde 9’u tarafından duyulmuştur.
55-64 yaş grubu diğer yaş gruplarından daha fazla bu konu hakkında bilgi
sahibidir (yüzde 17). Hiç evlenmemiş kişiler bu düzenlemeyi ortalamanın al-
tında duymuştur (yüzde 6). Güney Kafkasya ülkeleri uyruklu yabancılar yüzde
13 ile diğer uyruklar içinde en fazla bilgi sahibi olandır. Aile ikamet izni ve
çalışma izni olan kişiler diğer ikamet izin türlerinden (her ikisi de yüzde 13) ve
Trabzon’da kayıtlı olan kişiler diğer illerdekilerden (yüzde 13) daha fazla bu
düzenlemeden haberdardır.
Esasları Kanunun 34. maddesiyle düzenlenen aile ikamet izninin seçilmiş
koşullarını duyduklarını ifade eden kişilere kendi veya ailelerinin işlemlerin-
de bu maddelere dayanarak karar alınıp alınmadığı sorulmuştur (Tablo 5.8).
Buna göre birden fazla eş ile evlilikte çocukların aile ikamet izni alabilme-
si, aile içi şiddet nedeniyle boşanma ve destekleyicinin ölümü durumların-
da süre şartlarının aranamayabileceği hususlarında kararlar cevaplayıcıların
yüzde 1’inden azı için alınmıştır. Bununla birlikte çocuğun aile izni temininde
yurtdışındaki ebeveynden muvafakat almaya yönelik uygulama kişilerin yüz-
de 9’unda kendisi veya ailesinden bir kişi için gerçekleşmiştir. Bu uygulamayı
en çok deneyimleyen alt gruplar 45-54 yaş grubu (yüzde 17); halen evli kişiler
(yüzde 12); Güney Asya uyruklu yabancılar (yüzde 13); lise düzeyi eğitimi
olanlar (yüzde 11); aile ikamet izniyle Türkiye’de olanlar (yüzde 14); İstanbul
ilinde kayıtlı olanlar (yüzde 11) ve 5 yıl veya daha uzun süredir Türkiye’de
bulunan kişilerdir. Türkçe bilen ve bilmeyen kişiler arasındaki fark da dikkat
17 Madde 34/6: “Boşanma hâlinde, Türk vatandaşıyla evli yabancıya, en az üç yıl aile ikamet izniyle kal-
mış olmak kaydıyla kısa dönem ikamet izni verilebilir. Ancak yabancı eşin, aile içi şiddet gerekçesiyle
mağdur olduğu ilgili mahkeme kararıyla sabit ise, üç yıllık süre şartı aranmaz.”
18 Destekleyici tanımı Kanunun 3. maddesi f bendinde yapılmaktadır: “Aile birliği amacıyla Türkiye’ye
gelecek yabancıların masraflarını üstlenen ve ikamet izni talebinde bulunanlar tarafından başvuruya
dayanak gösterilen Türk vatandaşını veya Türkiye’de yasal olarak bulunan yabancıyı ifade eder.
19 Madde 34/7: “Destekleyicinin ölümü hâlinde, bu kişiye bağlı aile ikamet izniyle kalanlara, süre şartı
aranmadan kısa dönem ikamet izni verilebilir.”
çekicidir (sırasıyla yüzde 11 ve yüzde 2), bu durum Türkçe bilen kişilerin Tür-
kiye’deki ikametlerinin daha uzun süreli olduğunu düşündürmektedir.

met Eden Yabancıların Aile İkamet İzniyle İlgili Yabancılar ve Uluslararası
Koruma Kanununda Yer Alan Bazı Maddelere Dayanarak Kendisinin veya
Ailesinin İkamet İzni İşlemlerinde Karar Alınma Oranları*
Birden
Çocuğun 18 yaşa
fazla eş ile Aile içi Destekleyi-
izninde kadar
evlilikte şiddet duru- cinin ölümü Sayı
muvafakat eğitim
çocukların munda izin halinde izin
koşulu sağlanması
izinleri
Yaş grubu
18-24 0,0 5,0 7,5 0,0 0,0 177
25-34 0,9 11,0 8,6 0,0 0,2 259
35-44 0,7 6,6 12,6 0,0 0,0 145
45-54 0,0 17,2 12,0 0,7 0,0 85
55-64 0,0 2,1 13,3 0,0 1,1 59
65 ve üzeri (0,0) (0,0) (7,1) (0,0) (0,0) 35
Cinsiyet
Erkek 1,0 7,1 8,8 0,0 0,0 320
Kadın 0,1 9,6 10,8 0,1 0,3 440
Medeni durum
Hiç evlenmemiş 1,1 4,0 6,5 0,0 0,2 260
Halen evli 0,2 11,8 13,1 0,0 0,0 418
Eşi ölmüş (0,0) (0,0) (3,8) (0,0) (1,9) 35
Boşanmış/ayrı
(0,0) (8,7) (3,5) (1,1) (0,0) 47
yaşıyor
Uyruk
Avrupa 0,0 11,8 14,0 0,3 0,0 178
Orta Doğu ve
1,7 6,6 12,6 0,0 0,3 186
Kuzey Afrika
Güney Kafkasya 0,0 10,5 6,7 0,0 0,6 115
Güney Asya 0,0 12,6 15,3 0,0 0,0 75
Orta Asya 0,4 7,1 5,5 0,0 0,0 131
Asya Pasifik ve
(0,0) (5,5) (5,5) (0,0) (0,0) 39
Amerika
Eğitim durumu
İlkokul mezunu
(1,3) (8,3) (10,9) (0,0) (0,0) 44
veya altı
Ortaokul mezunu 0,0 9,1 16,7 0,0 0,0 81
Lise mezunu 1,3 11,4 11,0 0,0 0,3 267
Birden
Çocuğun 18 yaşa
fazla eş ile Aile içi Destekleyi-
izninde kadar
evlilikte şiddet duru- cinin ölümü Sayı
muvafakat eğitim
çocukların munda izin halinde izin
koşulu sağlanması
izinleri
İkamet izin türü
Kısa dönem ikamet
1,1 7,4 11,9 0,2 0,2 252
izni
Aile ikamet izni 0,0 14,1 13,4 0,0 0,4 163
Çalışma izni 0,5 8,1 4,3 0,0 0,0 108
Diğer 0,0 4,1 16,7 0,0 0,0 71
Türkçe biliyor 0,6 10,7 10,4 0,1 0,2 587
Türkçe bilmiyor 0,0 2,1 8,4 0,0 0,0 173
Ankara 0,0 4,0 6,9 0,0 0,6 174
Antalya 0,5 4,3 9,2 0,5 0,0 185
Erzurum 0,0 3,8 1,9 0,0 0,0 53
Gaziantep 1,5 4,5 15,2 0,0 1,5 66
İstanbul 0,6 11,2 10,7 0,0 0,0 169
İzmir 0,0 8,5 10,2 0,0 0,0 59
Trabzon 0,0 5,6 5,6 0,0 0,0 54
0 2,0 2,5 5,7 0,4 0,0 142
1-2 0,0 8,1 8,4 0,0 0,0 239
3-4 0,4 5,8 9,1 0,0 0,4 159
5-9 0,4 13,9 8,5 0,0 0,0 140
10 ve üzeri 0,0 13,1 22,8 0,0 0,7 80
Toplam 0,5 8,6 9,9 0,1 0,2 760
*Bu kararların alınma oranı tüm araştırma örnekleminin paydası üzerinden hesaplanmıştır
Kişilerin yüzde 10’unun kendisi veya ailesinden bir kişi için aile ikamet
izni olan çocuklara öğrenci ikamet izni aranmaksızın ilk ve ortaöğretim sağ-
lanması konusunda karar alınmıştır. Yaşın 35 veya daha ileri olmasıyla bu
konuda alınan kararlar artmaktadır. Muvaffakiyet kuralında olduğu gibi, ço-
cuğun eğitimine yönelik bu kural da halen evli kişiler için daha fazla uygu-
lanmıştır. Güney Asya ve Avrupa uyruklu kişiler (sırasıyla yüzde 15 ve 14);
ortaokul mezunu yabancılar (yüzde 17); diğer ikamet izin türleriyle Türki-
ye’de bulunan kişiler (yüzde 17); Gaziantep’te kayıtlı olan yabancılar (yüzde
15); Türkiye’de 10 yıl veya daha uzun süre geçiren kişiler (yüzde 23) ailesinde
çocukların eğitimiyle ilgili en çok karar alınan alt gruplardır.
Aile ikamet izinlerine ilişkin kuralları duyduğunu söyleyen kişilere söz
konusu düzenlemeleri yararlı bulup bulmadıkları sorulmuştur. Genel olarak
düzenlemelerin yararlı bulunduğu görülmektedir (Şekil 5.4). Düzenlemeler

arasında yararlı bulunduğu en fazla ifade edilen konular, destekleyicinin vefa-
tı halinde kısa dönem ikamet izni verilmesinde süre şartı aranmayabileceğine
dair düzenleme (yüzde 99) ve 18 yaş altı çocukların aile ikamet izniyle eğitim
alabilmesidir (yüzde 98). Birden fazla eş durumunda aile ikamet izni verilme-
yen eşten olan çocuklara aile ikamet izni sağlanması konusu diğerlerine göre
daha düşük düzeyde yararlı olarak beyan edilmiştir (yüzde 75).

Eden Yabancılar Arasında Aile İkamet İzniyle İlgili Yabancılar ve Uluslararası
Koruma Kanununda Yer Alan Bazı Maddeleri Duymuş Olanların Söz Konusu
Kanun Maddelerini Yararlı Olarak Değerlendirme Oranları
Araştırma kapsamında görüşülen yabancı uyruklu kişilere öğrenci ikamet

izinlerine yönelik temel esasları duyup duymadıkları sorulmuştur. Kanunun
41. maddesi öğrenci ikamet izni sahiplerinin çalışma hakkını düzenlemekte-
dir. Bu maddenin 1. bendine göre Türkiye’de öğrenim gören ön lisans, lisans,
yüksek lisans ve doktora öğrencileri çalışma izni almak kaydıyla çalışabilmek-
tedirler20. Cevaplayıcıların yüzde 32’si söz konusu düzenlemeden haberdar-
dır (Tablo 5.9). Öğrencileri yoğun şekilde içeren 18-24 yaş grubu (yüzde 44);
benzer bir şekilde hiç evlenmemiş kişiler (yüzde 46); lise veya daha yüksek
düzeyde eğitimi olanlar; öğrenci ikamet izni sahipleri (yüzde 61) ve Erzu-
20 Madde 41/1: “Türkiye’de öğrenim gören ön lisans, lisans, yüksek lisans ve doktora öğrencileri, çalış-
ma izni almak kaydıyla çalışabilirler. Ancak, ön lisans ve lisans öğrencileri için çalışma hakkı, ilk
yıldan sonra başlar ve haftada yirmi dört saatten fazla olamaz.”
rum’a kayıtlı kişiler (yüzde 53) bu kuralı en çok bilen alt gruplardır. Araştırma
kapsamında görüşülen yabancılar arasında Erzurum’a kayıtlı olanların yüzde
72’si öğrenci ikamet izni sahibidir (tablolarda gösterilmemiştir).Türkçe bilen
yabancıların, öğrencilerin çalışabileceğine dair bilgileri Türkçe bilmeyenlere
göre daha fazladır (sırasıyla yüzde 34 ve yüzde 26).
Kanunun aynı maddesinde yükseköğretim öğrencilerinin çalışma hakkı-
nın ilk yıldan sonra başladığı da açıklığa kavuşturulmaktadır22. Her 10 kişiden
biri bu düzenlemeyi duyduğunu ifade etmiştir (yüzde 10). En genç yaş grubu
bu konuda en çok bilgi sahibi olan yaşları teşkil etmektedir (yüzde 21). Evlen-
memiş kişilerde de bu oran daha yüksektir (yüzde 18). Erkekler bu düzenle-
meyi kadınlara oranla daha fazla bilmektedir (sırasıyla yüzde 15 ve 6). Halen
ön lisans ve lisans eğitimi alan öğrencileri de içeren lise mezunu olan kişiler
diğer eğitim düzeylerine göre bu kuraldan daha çok haberdardır (yüzde 14).
İkamet izin türleri arasında konuyla en yakından ilgili alt grup olan öğrenci
ikamet izni sahipleri düzenlemeyi en çok bilenlerdir (yüzde 26). İller arasında
söz konusu maddenin bilinme oranı Antalya ve İstanbul illerinde en düşüktür
(sırasıyla yüzde 4 ve yüzde 9).
Kanunun 41. maddesinin 1. bendinde öğrencilerin çalışma süreleri aza-
mi standarda bağlanmıştır. Buna göre çalışma hakkı elde eden öğrenciler
haftada 24 saatten fazla çalışamaz22. Bu kuralı cevaplayıcıların yüzde 11’inin
bildiği görülmektedir (Tablo 5.9). Genç yaşlarda, evlenmemiş ve cinsiyeti
erkek olan kişiler saat düzenlemesine ilişkin olarak daha çok bilgi sahibidir.
Öğrenci ikamet izniyle Türkiye’de bulunan her üç kişiden biri söz konusu
maddeyi bilmektedir (yüzde 33).
Yönetmeliğin 35. maddesinin 6. bendine göre öğrenci ikamet izni öğ-
renciye sadece eş ve çocuklarının aile izni almasında destekleyici olma hak-
kını sağlar ve diğer yakınlarına ikamet izni alma konusunda herhangi bir hak
sağlamaz21. Bu kural her dört kişiden yaklaşık biri tarafından bilinmektedir
(yüzde 27). Bu kuralın duyulmuş olmasının alt gruplara göre örüntüleri yaş,
cinsiyet ve medeni durum özelinde daha önceki üç kurala benzerdir. Öğrenci
ikamet izni sahiplerinin yaklaşık yarısı bu düzenleme hakkında bilgi sahibidir
(yüzde 51). Türkçe bilme veya bilmeme durumu bu kural için önemli bir
farklılık göstermemektedir (sırasıyla yüzde 27 ve 26).
21 Madde 35/6: “Öğrenci ikamet izinleri, öğrenciye, yalnızca eş ve çocuklarının aile ikamet izni başvuru-
larında destekleyici olabilme hakkı sağlar. Diğer yakınlarına ikamet izni alma konusunda hiçbir hak
sağlamaz.”

met Eden Yabancıların Öğrenci İkamet İzniyle İlgili Yabancılar ve Uluslarara-
sı Koruma Kanununda Yer Alan Bazı Maddeleri Duymuş Olma Oranları
Çalışma Çalışma Eş ve
Ön lisans hakkı ilk süresi çocuklar
ve üzeri yıldan haftada dışında Sayı
çalışabilir sonra 24 saati ikamet
başlar geçemez hakkı
sağlamaz
Yaş grubu
18-24 43,9 20,6 14,9 33,9 177
25-34 37,2 10,9 15,9 32,8 259
35-44 22,2 2,8 4,1 20,1 145
45-54 26,9 9,3 5,3 24,5 85
55-64 19,6 6,6 12,9 8,6 59
65 ve üzeri (20,3) (4,7) (4,2) (15,6) 35
Cinsiyet
Erkek 35,5 15,3 15,6 33,0 320
Kadın 29,4 6,4 8,2 22,1 440
Medeni durum
Hiç evlenmemiş 45,9 18,5 22,6 40,1 260
Halen evli 25,9 7,0 6,1 21,6 418
Eşi ölmüş (24,5) (3,5) (5,7) (16,5) 35
Boşanmış/ayrı yaşıyor (25,2) (3,5) (7,8) (15,8) 47
Uyruk
Avrupa 23,3 6,6 9,0 27,2 178
Orta Doğu ve Kuzey Afrika 37,7 15,2 14,4 31,1 186
Güney Kafkasya 32,9 6,6 11,3 18,3 115
Güney Asya 38,9 16,7 13,2 33,2 75
Orta Asya 29,4 8,3 8,6 28,6 131
Sahraaltı Afrika (49,2) (7,5) (17,6) (29,9) 36
Asya Pasifik ve Amerika (22,5) (9,8) (8,1) (9,5) 39
Eğitim durumu
İlkokul mezunu veya altı (15,3) (6,7) (6,7) (2,0) 44
Ortaokul mezunu 28,3 8,8 6,8 25,7 81
Lise mezunu 35,3 14,5 12,0 30,3 267
Üniversite mezunu 31,9 7,7 12,5 27,0 302
Lisansüstü mezunu 35,0 9,9 10,9 27,4 66
İkamet izin türü
Kısa dönem ikamet izni 32,1 8,7 8,3 24,4 252
Öğrenci ikamet izni 61,3 25,9 33,3 50,6 166
Aile ikamet izni 20,6 6,0 4,0 19,5 163
Çalışma izni 27,1 7,8 12,1 23,2 108
Diğer 17,4 3,5 3,5 20,1 71
Türkçe biliyor 33,9 10,4 12,1 27,1 587
Türkçe bilmiyor 26,0 9,4 8,8 25,6 173
Çalışma Çalışma Eş ve
Ön lisans hakkı ilk süresi çocuklar
ve üzeri yıldan haftada dışında Sayı
çalışabilir sonra 24 saati ikamet
başlar geçemez hakkı
sağlamaz
Ankara 41,4 17,2 12,1 26,4 174
Antalya 15,7 3,8 3,8 18,4 185
Erzurum 52,8 17,0 34,0 41,5 53
Gaziantep 27,3 15,2 18,2 21,2 66
İstanbul 32,5 8,9 11,2 28,4 169
İzmir 39,0 13,6 20,3 33,9 59
Trabzon 48,1 16,7 11,1 22,2 54
Türkiye’de toplam geçirilen
yıl
0 30,0 9,6 15,6 27,4 142
1-2 37,4 13,0 12,1 28,6 239
3-4 30,6 6,2 6,6 19,5 159
5-9 32,5 11,9 11,6 29,5 140
10 ve üzeri 23,4 7,0 9,9 27,3 80
Toplam 32,0 10,2 11,3 26,7 760
Öğrenci ikamet izinlerine yönelik düzenlemeleri duyduğunu belirten ki-

şilere, aile ikamet izni kurallarında olduğu gibi düzenlemeleri yararlı bulup
bulmadıkları sorulmuştur (Şekil 5.5). Öğrencilerin çalışma izni alarak çalışabi-
leceklerine yönelik düzenleme cevaplayıcıların büyük çoğunluğu tarafından
yararlı olarak ifade edilmiştir (yüzde 93). Çalışma hakkı için öğrenci ikamet
izniyle 1 yıl Türkiye’de ikamet etmiş olmaları gerektiğine ilişkin düzenleme ise
daha düşük bir oranla yararlı olarak değerlendirilmiştir (yüzde 82). Çalışma
süresine ilişkin saat kısıtlamasını yararlı bulan kişilerin oranı yüzde 79’dur.
Öğrenci ikamet izninin kişinin yalnızca eş ve çocuklarına ikamet izni sağlayıp
diğer yakınlarına ikamet etme hakkı sağlamaması en düşük oranda yararlı
bulunan düzenlemedir (yüzde 73).
Türkiye’de öğrenci statüsünde olan yabancı uyruklu kişilerin çalışma
izniyle çalışabileceğine dair düzenlemeyi duyduğunu belirten kişilere Türki-
ye’de bulundukları zaman boyunca öğrenci iken çalışma izniyle çalışıp ça-
lışmadıkları sorulmuştur. Bu soruya yanıt verenlerin yüzde 7’si olumlu yanıt
vermiştir.

Eden Yabancılar Arasında Öğrenci İkamet İzniyle İlgili Yabancılar ve Ulusla-
rarası Koruma Kanununda Yer Alan Bazı Maddeleri Duyanların Söz Konusu
Kanun Maddelerini Yararlı Olarak Değerlendirme Oranları ve Yükseköğretim
Öğrencilerinin Çalışma Hakkına İlişkin Bilgi Sahibi Olanlar Arasından Türki-
ye’de Öğrenciyken Çalışmış Olanların Oranı
Bu bölümde Türkiye’de yasal olarak ikamet eden yabancıların çeşitli ko-

nularda sorun yaşama durumlarına odaklanılmıştır. En çok sorun yaşayan
gruplar konulara göre farklılaşsa da, erkeklerin kadınlara göre; Güney Asya
uyruklu yabancıların diğer uyruklara göre; öğrenci ikamet izni olanların diğer
izin türlerine sahip kişilere göre genellikle daha fazla zorluk yaşadıkları gö-
rülmektedir. Düzensiz göçmen statüsüne düşme durumu Avrupa veya Orta
Asya uyruklu yabancılar ile aile ve yaklaşık yarısı insani ikamet izin türünden
oluşan diğer ikamet izinlerinde yoğunluk kazanmaktadır. Bu durumun gerek-
çelendirilmesinde işlemlerin zorluğu ve bilgi eksikliği ön plana çıkmaktadır.
İkamet izni başvurularıyla ilgili bilgi düzeyinin çalışma ve diğer ikamet
izin türlerine sahip yabancılar arasında daha düşük olduğu görülmektedir. Bu
durumun çalışma izniyle ülkemizde ikamet eden yabancıların izin işlemleri-
nin işyerleri/işverenleri tarafından yürütülmesi ile ilişkili olduğu düşünülebilir.
Türkçe bilmeyen kişilerin ikamet işlemleri hakkındaki bilgi düzeyinin bilenle-
re göre daha düşük olduğu gözlenmiştir. İnsani ve diğer kısa dönemli ikamet
izin türlerinin öne çıktığı Gaziantep ili de görece düşük bilgi düzeyleriyle dik-
kat çekmektedir. Genel olarak Türkiye’de geçirilen sürenin 1 yılı aşmasıyla
işlemlerle ilgili bilgi artmaktadır.
Araştırma kapsamında görüşülen yabancıların yarısından azı tâbi olduk-

ları YUKK ile ilgili değişiklikleri takip etmektedir. Takip etmekte yarar-
landıkları kaynakların başını enformel olarak nitelendirilebilecek kaynak-
lar çekmektedir (internet, sosyal medya, sosyal çevre gibi). GİGM’ye bağlı
resmi kanallar arasında GİGM internet sitesi en sık başvurulan kaynaktır. Bu
kaynakların kullanımı Türkçe bilme ve bilmemeye göre farklılık arz etmektedir.
Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanununun Uygulanmasına İlişkin Yönet-

meliğine göre eş ve çocuklarının aile ikamet izni başvurularında destekleyici
olabilme hakkına sahip olan öğrenci ikamet izni sahipleri, aile ikamet izniyle il-
gili en az bilgisi olan gruptur. Aile ikamet izni alınacak çocukların yurtdışındaki
ebeveyninden muvafakat alınması ve 18 yaş altı aile ikamet izni sahibi çocuk-
ların ilk ve ortaöğretimden yararlanabilmesi en fazla bilinen aile ikamet izni
kurallarıdır. Bu iki kural aynı zamanda, uygulaması en fazla olan kurallardır.
Öğrenci ikamet izni ile ilgili kurallar genel olarak yaşı daha genç; erkek; hiç
evlenmemiş; Orta Doğu ve Kuzey Afrika veya Güney Asya uyruklu; lise me-
zunu; öğrenci ikamet iznine sahip; Türkçe bilen ve Erzurum iline kayıtlı ya-
bancılar arasında daha çok bilinmektedir. En fazla bilinen düzenlemeler öğren-
cilerin çalışma izni alma hakkı ve öğrencilerin ikamet izinlerinin ebeveyn
ve yakınlara ikamet hakkı sağlamadığına yönelik olanlardır. Bu son madde
aynı zamanda araştırma kapsamında görüşülen ve adı geçen maddeyi duy-
muş kişilerin en az yararlı olarak bulduklarını ifade ettikleri düzenlemedir.
Bölüm 6
Türkiye’ye Uyum, Sağlık
Hizmetlerinden Yararlanma,
Ayrımcılık ve Geleceğe İlişkin
Planlar
Alanur Çavlin, İlknur Yüksel-Kaptanoğlu ve Zehra Yayla
Bu bölümde, araştırma kapsamında görüşülen yabancı uyruklu kişilerin

Türkiye’ye uyumları, sağlık hizmetlerinden ve yardımlardan yararlanma dü-
zeyleri, yabancılara yönelik ayrımcılık konusundaki deneyimleri ve geleceğe
yönelik planları arasında yaşamak istedikleri ülke konusundaki görüşleri de-
ğerlendirilmektedir.
6.1. Türkiye’ye Uyum
Yabancı uyruklu kişilerin Türkiye’ye uyumlarını değerlendirmek için özel-
likle Türkçe bilgileri ve Türkçe öğrenmek için izledikleri yollara ilişkin bilgi
toplanmıştır. Göçmenlerin yaşadıkları ülkenin diline hâkim olma düzeyleri
konuşma, okuma ve yazma açısından farklılaşabileceğinden, Türkçe bilgile-
rine yönelik bu üç beceri değerlendirilmiştir. Bireyler göç edecekleri ülkenin
dilini öğrenmeye, bu ülkeye göç etmeden önce de başlayabilmektedir. Bu
durum, göç edilen ülkeye uyum açısından göç öncesi atılan bir adım olarak
da değerlendirilebilir. Türkçe bilmenin, Türkiye’ye uyumu arttıracağından
hareket ederek, araştırma kapsamında görüşülen yabancı uyruklu bireylerin,
göç öncesinde ve sonrasında Türkçe eğitim alıp almadıkları ile göç önce-
sinde ve araştırma sırasında Türkçe konuşma, okuma ve yazma düzeylerine
ilişkin bireysel değerlendirmeleri aşağıdaki tablolarda sunulmaktadır. Dil ve
göç edilen ülkeye uyum arasındaki ilişkiyi gösteren başka bir güçlü unsur da
dilin işlevsel olarak kullanılmasıdır. Araştırmada bu kapsamda günlük yaşa-
mın farklı boyutlarında hangi dilde iletişim kurulduğu irdelenmiştir. Ayrıca
Türkiye Cumhuriyeti vatandaşı bireyler ve diğer yabancılarla ilişkiler ve göç-
menlerin geldikleri ülkelerde yaşayan akraba ve arkadaşları ile iletişimleri in-
celenmiştir.
Tablo 6.1’de, yabancıların Türkiye’ye yerleşmeden önce Türkçe ile iliş-
kilerine ilişkin yüzdeler verilmektedir. Sonuçlar, her on göçmenden birinin
(yüzde 11) Türkiye’ye göç etmeden önce Türkçe kursuna gittiğini göstermek-
tedir. Göç öncesinde kursa gitme oranları cinsiyet, yaş, hane bilgisi, izin türü
ve eğitim düzeyi açısından çok büyük oranda olmasa da farklılaşmaktadır.
Örneğin, erkeklerin yüzde 13’ü göç öncesinde kursa gitmiş iken, kadınların
yüzde 9’u gitmişlerdir. Hiç evlenmemiş bireylerin kursa gitme oranı yüzde
14’tür. Daha genç yaş gruplarında; 25 yaşından gençlerin yüzde 12’si, 25-34
yaş grubundakilerin yüzde 15’i kursa gitmiş iken, daha ileri yaşlardaki grup-
lar arasında kursa gitme oranları yüzde 10’un altındadır. Üniversite ve üzeri
eğitim sahibi olanların da, kursa gitmeleri diğer eğitim düzeylerinden daha
yüksektir. Türkiye’deki ikamet izni açısından, en fazla kursa gitmiş olanlar öğ-
renci ikamet izni ile Türkiye’de yaşayan göçmenlerdir (yüzde 18). Türkiye’de
eğitim gören uluslararası öğrencilerin bir kısmı Türkçe eğitim programları-
na devam ettiklerinden, göç öncesinde kursa gitmiş olmaları beklenilen bir
durumdur. Eğitim düzeyi daha yüksek olan, yurtlarda yaşayan ve genç yaş
grubunda olanların Türkiye’ye yerleşmeden önce daha fazla kursa gitmeleri
de, özellikle öğrencilerin Türkiye’de yaşamaya, dil açısından daha hazırlıklı
olduklarına işaret etmektedir. Türkiye’ye yerleşmeden önce Türkçe kursuna
gitme oranları bölgeler arasında yüzde 8 ile 17 arasında değişmektedir. Orta
Doğu ve Kuzey Afrika ile Orta Asya’dan gelen yasal yabancılar diğer bölgele-
re oranla, göç öncesinde en az kursa giden göçmenlerin olduğu bölgelerdir.
Araştırma nüfusunun Türkiye’ye göç etmeden önceki Türkçe bilgileri de-
ğerlendirildiğinde Türkiye’ye yerleşen göçmenlerin yüzde 60’ının hiç Türkçe
okuyamadığı, yüzde 64’ünün hiç Türkçe yazamadığı, yüzde 57’sinin ise hiç
Türkçe konuşamadığı görülmektedir. Okuma, yazma ve konuşma düzeyleri-
nin her üçünde de “orta” ve “iyi” kategorileri daha fazla iken, Türkçeyi çok
iyi okuduğunu (yüzde 7), yazdığını (yüzde 7) ve konuştuğunu (yüzde 7) be-
lirtenlerin oranı oldukça düşüktür. Bölgesel açıdan, Orta Asya ve Güney Kaf-
kasya bölgelerindeki ülkelerden göç edenler, göç öncesindeki Türkçe bilgileri
açısından diğer göçmenlere göre avantajlı durumdadırlar. Türkçe okuma,
yazma ve konuşma bilgisinin görece daha yüksek olduğu bir diğer grup ise,
aile ikamet izni ile Türkiye’de yaşayan yabancılardır. Bu grupta yer alanların
aile üyeleri ile iletişimleri nedeniyle Türkiye’ye yerleşmeden önce Türkçe öğ-
renmeye başladıkları düşünülebilir.

Türkiye’de yasal olarak ikamet eden yabancıların yüzde 27’si Türkiye’ye
yerleştikten sonra Türkçe kursuna gitmiştir (Tablo 6.2). Türkiye’ye göç ön-
cesinde kursa gitme oranına benzer biçimde, göç sonrasında kursa gitme
oranı erkekler arasında kadınlara göre daha fazladır (sırasıyla yüzde 33 ve
23). Türkçe öğrenmek için kursa gitmek, ders almak gibi formel bir yol izle-
menin üniversite ve lisansüstü mezunları (sırasıyla yüzde 31 ve 51), öğrenci
izniyle Türkiye’de yaşayanlar (yüzde 63), yurtta kalan öğrenciler (yüzde 64),
hiç evlenmemiş olanlar (yüzde 45) ve gençler (25 yaşından genç olanlar için
yüzde 40, 25-34 yaş arasındakiler için yüzde 34) ile 1 yıldan daha kısa süredir
Türkiye’de yaşayanlar (yüzde 35) arasında diğer gruplara oranla daha yaygın
olduğu görülmektedir. Hiç çalışmamış olanlar çalışmış olanlara oranla daha
fazla kursa gitmişlerdir. Türkçe kursuna devam etmiş olanların yüzde 60’ı kur-
sun “iyi “ve “çok iyi” düzeyde faydalı olduğunu belirtmişlerdir. Ancak kursa
gidenlerin azımsanmayacak bir bölümü (yüzde 19) kurstan hiç faydalanama-
dığını ya da az faydalandıklarını belirtmişlerdir.
164
Tablo 6.1. Araştırma Nüfusunun Türkiye’ye Gelmeden Önce Türkçe Konuşma, Türkçe Yazma ve Türkçe Okuma Dü-
zeyinin ve Kursa Gitme Durumunun Yüzde Dağılımı
Türkiye
yerleşmeden
Türkiye öncesi Türkçe konuşma düzeyi Türkiye öncesi Türkçe yazma düzeyi Türkiye öncesi Türkçe okuma düzeyi Türkçe Toplam
kursuna
gitme
Hiç Az Orta İyi Çok iyi Hiç Az Orta İyi Çok iyi Hiç Az Orta İyi Çok iyi Evet Sayı
Cinsiyet
Erkek 59,5 13,4 10,8 6,7 9,6 67,4 8,3 10,7 4,8 8,8 63,9 10,1 12,1 5,2 8,7 13,1 320
Kadın 55,3 21,7 12,9 5,7 4,5 61,4 8,4 11,9 12,9 5,4 57,8 9,2 9,1 18,4 5,5 8,7 440
Yaş grubu
<25 51,7 24,2 9,5 6,6 8,0 64,9 10,4 10,8 5,9 8,0 59,5 11,5 11,0 10,1 7,9 11,6 177
25-34 52,6 21,9 16,1 5,2 4,2 58,9 9,3 14,2 13,6 4,0 55,9 9,6 10,6 19,9 4,0 14,5 259
35-44 65,1 12,6 10,0 8,4 4,0 64,2 8,7 12,5 11,2 3,3 63,4 8,7 11,6 12,5 3,7 7,3 145
45-54 49,9 16,7 15,0 5,9 12,5 65,4 4,8 8,1 5,1 16,6 62,2 4,9 11,1 5,1 16,6 8,5 85
55+ 71,7 9,1 3,6 4,4 11,2 76,6 5,1 5,1 2,9 10,3 68,6 12,4 5,7 2,9 10,3 4,4 94
Medeni durum
Hiç evlenmedi 61,5 17,1 9,5 6,1 5,8 69,4 10,1 8,2 6,4 5,8 62,7 11,9 9,8 9,9 5,8 13,7 260
Halen evli 55,6 18,3 13,3 5,6 7,2 62,7 7,8 12,7 9,8 7,0 60,1 8,7 10,5 13,5 7,2 9,6 418
Eşi ölmüş/
Boşanmış/Ayrı 52,5 20,5 12,5 8,4 6,1 55,6 6,7 13,8 15,7 8,2 55,6 7,4 11,3 17,5 8,2 6,8 82
yaşıyor
Hane bilgisi
Hanede yaşıyor 56,0 18,5 11,9 6,5 7,1 63,1 7,8 11,7 10,2 7,2 59,8 9,1 10,2 13,6 7,2 9,9 640
Yurtta yaşıyor 63,9 16,0 15,6 2,8 1,6 64,6 18,1 11,6 3,0 2,8 57,6 18,3 13,9 7,4 2,8 22,7 86
Otel/Pansiyon/
(75,9) (12,5) (8,0) (0,0) (3,6) (92,2) (4,2) (0,0) (0,0) (3,6) (86,8) (4,2) (5,3) (0,0) (3,6) (0,7) 34
Diğer
Uyruk
Avrupa 62,7 18,1 7,3 2,7 9,2 65,8 9,8 6,2 7,5 10,7 63,5 11,8 5,7 8,3 10,7 10,2 178
Orta Doğu ve
71,8 13,8 5,1 5,1 4,2 81,7 7,9 5,4 1,7 3,3 78,6 8,3 6,3 3,5 3,3 8,3 186
Kuzey Afrika
Güney Kafkasya 33,9 21,2 20,5 13,7 10,8 37,3 6,4 19,0 24,7 12,6 33,7 5,8 20,0 27,9 12,6 10,7 115
Güney Asya 57,6 14,4 19,8 7,3 1,0 70,2 13,1 14,5 1,1 1,1 68,1 10,4 13,4 7,9 0,1 11,8 75
Orta Asya 32,3 25,0 23,4 8,9 10,4 39,4 6,9 24,5 20,2 9,1 33,0 11,2 16,4 29,4 10,0 9,1 131
Diğer bölgeler* 83,0 16,2 0,8 0,0 0,0 90,7 7,6 1,7 0,0 0,0 86,8 9,3 3,8 0,0 0,0 17,2 75
Tablo 6.1. Araştırma Nüfusunun Türkiye’ye Gelmeden Önce Türkçe Konuşma, Türkçe Yazma ve Türkçe Okuma Dü-
zeyinin ve Kursa Gitme Durumunun Yüzde Dağılımı (Devamı)
Türkiye
Türkiye öncesi Türkçe konuşma düzeyi Türkiye öncesi Türkçe yazma düzeyi Türkiye öncesi Türkçe okuma düzeyi yerleşmeden Türkçe Toplam
kursuna gitme
Hiç Az Orta İyi Çok iyi Hiç Az Orta İyi Çok iyi Hiç Az Orta İyi Çok iyi Evet Sayı
Eğitim durumu
O/Y değil/Okula
gitmedi/Mezun değil/ (71,0) (4,8) (12,9) (3,6) (7,7) (87,5) (3,1) (5,0) (0,0) (4,4) (87,2) (5,2) (3,2) (0,0) (4,4) (3,1) 44
İlkokul mezunu
Ortaokul mezunu 41,2 23,1 18,2 2,3 15,2 47,4 14,2 20,2 6,5 11,7 45,3 15,0 19,4 8,0 12,4 7,4 81
Lise mezunu 53,4 21,4 11,2 8,4 5,6 65,9 6,4 11,8 9,5 6,4 62,3 6,3 12,0 13,1 6,3 6,5 267
Üniversite mezunu 58,8 17,3 12,3 5,9 5,7 61,4 9,4 10,6 11,9 6,7 56,5 11,6 8,9 16,3 6,7 15,3 302
Lisansüstü mezunu 80,9 9,7 2,1 4,4 2,9 82,3 5,4 5,0 4,4 2,9 82,3 6,8 1,9 6,1 2,9* 10,2 66
Mevcut ikamet izin
türü
Kısa dönem ikamet
60,1 20,3 8,5 3,1 8,0 66,6 9,0 9,4 7,4 7,6 64,8 9,6 6,7 10,9 8,0 11,7 252
izni
Öğrenci ikamet izni 66,4 13,1 10,7 7,1 2,7 70,7 7,5 13,9 5,1 2,8 64,8 11,2 13,5 8,3 2,2 17,8 166
Aile ikamet izni 45,4 25,6 16,0 6,8 6,2 51,9 12,3 14,2 14,0 7,6 46,7 13,4 13,7 18,5 7,6 8,4 163
Çalışma izni 66,7 10,1 11,6 7,8 3,8 71,5 4,7 10,5 10,0 3,3 69,3 4,7 9,8 12,9 3,3 4,0 108
İnsani ikamet izni (20,0) (12,1) (24,7) (26,9) (16,3) (52,3) (2,8) (7,4) (21,2) (16,3) (39,7) (5,6) (14,8) (23,5) (16,3) (13,0) 36
Diğer (51,8) (11,5) (18,5) (3,6) (14,7) (63,0) (2,1) (12,4) (7,7) (14,7) (62,3) (2,8) (12,4) (7,7) (14,7) (8,9) 35
Yaşadığı il
Ankara 61,5 14,4 11,5 8,6 4,0 69,5 10,3 10,9 5,7 3,4 66,1 12,1 9,8 9,2 2,9 9,2 174
Antalya 60,5 5,4 9,7 5,4 18,9 65,9 4,3 4,9 7,6 17,3 65,4 3,8 4,3 8,1 18,4 7,0 185
Erzurum 47,2 15,1 18,9 13,2 5,7 47,2 13,2 15,1 17,0 7,5 47,2 15,1 15,1 15,1 7,5 30,2 53
Gaziantep 74,2 12,1 7,6 3,0 3,0 86,4 7,6 1,5 4,5 0,0 81,8 9,1 4,5 4,5 0,0 7,6 66
İstanbul 55,0 21,9 13,0 5,3 4,7 61,5 8,9 13,0 10,7 5,9 57,4 10,1 12,4 14,2 5,9 11,2 169
İzmir 44,1 27,1 11,9 10,2 6,8 52,5 6,8 20,3 15,3 5,1 47,5 10,2 10,2 27,1 5,1 15,3 59
Trabzon 63,0 16,7 9,3 7,4 3,7 66,7 14,8 7,4 7,4 3,7 63,0 18,5 7,4 7,4 3,7 14,8 54
Toplam 57,0 18,2 12,0 6,1 6,6 63,9 8,4 11,4 9,5 6,8 60,4 9,6 10,4 12,8 6,9 10,5 760
*Sahraaltı Afrika ve Asya Pasifik ve Amerika bölgelerindeki ülkeler

165
Tablo 6.2. Araştırma Nüfusunun Türkiye’de Türkçe Kursuna Gitme ve Bu

Kurstan Türkçe Öğrenmeye Sağladığı Faydanın Yüzde Dağılımı
Türkiye’de Türkçe
Türkçe kursuna
Toplam Gittiği Türkçe kursunun faydası
kursuna giden
gitme toplam
Sayı Hiç Az Orta İyi Çok İyi Sayı
Cinsiyet
Erkek 33,2 320 2,6 14,2 22,8 28,8 31,6 115
Kadın 22,8 440 6,3 14,0 21,1 31,1 27,6 98
Yaş grubu
<25 39,9 177 3,9 11,1 14,2 39,7 31,1 73
25-34 33,5 259 6,0 7,7 24,6 28,3 33,4 84
35-44 22,5 145 (1,6) (22,8) (22,8) (26,7) (26,1) 33
45-54 11,5 85 * * * * * 12
55+ 11,5 94 * * * * * 11
Medeni durum
Hiç evlenmedi 45,4 260 3,4 9,2 20,2 35,7 31,5 121
Halen evli 21,0 418 5,2 21,1 24,7 20,9 28,1 83
Eşi ölmüş/Boşanmış/Ayrı yaşıyor 8,4 82 * * * * * 9
Hane bilgisi
Hanede yaşıyor 24,9 640 4,4 15,8 24,0 25,9 29,9 150
Yurtta yaşıyor 64,2 86 4,2 4,6 13,1 49,7 28,4 58
Otel/Pansiyon/Diğer (10,5) 34 * * * * * 5
Uyruk
Avrupa 22,3 178 (13,9) (11,4) (26,2) (20,7) (27,8) 41
Orta Doğu ve Kuzey Afrika 36,5 186 3,4 30,5 25,1 24,1 17,0 68
Güney Kafkasya 9,0 115 * * * * * 7
Güney Asya 31,3 75 (0,0) (0,0) (29,9) (54,0) (16,1) 26
Orta Asya 14,8 131 (0,4) (2,8) (15,6) (48,4) (32,9) 27
Diğer bölgeler* 56,5 75 (1,1) (1,4) (18,5) (28,2) (50,8) 44
Çalışma durumu
Hiç çalışmamış 33,0 456 4,9 11,6 22,5 28,9 32,0 150
Daha önce çalışmış 19,4 93 * * * * * 25
Halen çalışıyor 20,3 211 (0,0) (25,5) (19,9) (39,4) (15,1) 38
Eğitim durumu
O/Y değil/Okula gitmedi/Mezun
(5,9) 44 * * * * * 4
değil/İlkokul mezunu
Ortaokul mezunu 21,9 81 * * * * * 15
Lise mezunu 22,5 267 4,5 5,3 24,0 25,7 40,4 78
Üniversite mezunu 31,0 302 5,6 15,2 17,8 30,8 30,6 90
Lisansüstü mezunu 51,3 66 (0,0) (13,6) (28,8) (35,9) (21,7) 26
Kısa dönem ikamet izni 24,8 252 2,7 22,1 18,2 22,1 34,9 62
Öğrenci ikamet izni 62,7 166 4,9 5,9 24,3 38,0 26,8 99
Aile ikamet izni 17,3 163 (11,1) (12,3) (18,1) (17,7) (40,8) 30
Çalışma izni 16,5 108 * * * * * 12
İnsani ikamet izni (16,2) 36 * * * * * 3
Diğer (24,8) 35 * * * * * 7
Türkiye’de Türkçe
Türkçe Toplam Gittiği Türkçe kursunun faydası kursuna
kursuna gitme giden toplam
Yaşadığı il
Ankara 28,2 174 (6,1) (16,3) (10,2) (42,9) (24,5) 49
Antalya 17,3 185 (6,3) (15,6) (25,0) (12,5) (40,6) 32
Erzurum 45,3 53 * * * * * 24
Gaziantep 31,8 66 * * * * * 21
İstanbul 27,8 169 (2,2) (15,2) (21,7) (30,4) (30,4) 46
İzmir 33,9 59 * * * * * 20
Trabzon 40,7 54 * * * * * 21
Türkiye’de kalınan süre
1 yıldan az 34,5 142 (0,0) (31,1) (2,5) (41,8) (24,6) 43
1-2 yıl 31,9 239 4,2 12,2 31,2 26,6 25,8 72
3-4 yıl 25,5 159 (3,6) (2,3) (32,2) (27,1) (34,8) 48
5-9 yıl 29,7 140 (9,8) (10,5) (20,7) (21,2) (37,8) 42
10+ 4,6 80 * * * * * 8
Toplam 27,2 760 4,4 14,1 22,0 29,9 29,7 213
Tablo 6.3’te, göçmenlerin araştırma tarihinde Türkçe konuşma, okuma

ve yazma düzeyleri yer almaktadır. Araştırma nüfusunun önemli bir kısmı hiç
Türkçe okuma ve yazma bilmemekte (sırasıyla yüzde 14 ve 19), yüzde 7’si
ise hiç Türkçe konuşamamaktadır. Beklendiği üzere göçmenlerin Türkiye’de
kalma sürelerinin uzaması ile birlikte Türkçe okuma, yazma ve konuşma dü-
zeyleri belirgin olarak iyileşmektedir. 10 yılın üzerinde Türkiye’de yaşayanla-
rın yarısı Türkçeyi “çok iyi” bildiğini belirtmiştir. Güney Kafkasya ve Orta Asya
ülkelerinden gelenler arasında Türkçeyi “iyi” ya da “çok iyi” bilenlerin oranı
daha fazladır. Göçmenlerin yaşadıkları ortama göre Türkçe düzeyleri ince-
lendiğinde, okuma, yazma ve konuşma açısından otel/pansiyon gibi yerlerde
yaşayanlar arasında hiç Türkçe bilmeyenlerin daha fazla olduğu görülmekte-
dir. Bu kişilerin Türkiye’ye yeni gelmiş olmaları ya da geçici olarak Türkiye’de
kalıyor olmaları ile ilişkili olabilir.
Tablo 6.4’te araştırma nüfusunun farklı ortamlarda, farklı kişiler ile Türk-
çeyi kullanmalarına ilişkin yüzdeler görülmektedir. Yasal olarak ikamet eden
yabancıların yüzde 37’si aile arasında hiç Türkçe konuşmadıklarını belirtmiş-
tir. Buna karşılık, yüzde 36’sı aile ortamında “sık sık” Türkçe konuşmaktadır.
Avrupa ve Orta Asya ülkelerinden gelenler, diğer bölgelere oranla aile orta-
mında daha sık Türkçe konuşmaktadır. Göçmenlerin Türkiye’de geçirmiş ol-
dukları süre incelendiğinde daha uzun süredir Türkiye’de yaşayanlar arasında
aile üyeleri ile hiç Türkçe konuşmayanların oranının azaldığı, beklendiği üze-
re “sık sık” Türkçe konuşanların oranının arttığı görülmektedir. Cevaplayıcı-
ların yüzde 19’u arkadaşları ile hiç Türkçe konuşmamaktadır. Arkadaşlarıyla
“sık sık” Türkçe konuşanların oranı aileleriyle konuşanlardan daha fazla olup
yüzde 43’tür. Arkadaşlarıyla “sık sık” Türkçe konuşma öncelikle Türkiye’de

geçirilen süre ile birlikte artmakta, 10 yılın üzerinde bir süredir Türkiye’de
yaşayanlar arasında yüzde 68’e ulaşmaktadır. Arkadaşlar ile Türkçe konuş-
manın görece daha yaygın olduğu bir diğer grup ise aile ikamet izniyle Tür-
kiye’de ikamet eden yabancılardır (yüzde 55). Halen bir işte çalışanların üçte
ikisinden fazlası, iş yerlerinde “sık sık” Türkçe konuştuklarını belirtmektedir.
Türkçe’nin işlevsel olarak kullanılmasına ilişkin bir başka gösterge ise,
medya iletişim araçlarının takip edilmesi ile ilgilidir. Tablo 6.5’te araştırma nü-
fusunun hangi sıklıkla Türkçe gazete okudukları, TV yayınlarını takip ettikleri
ve internet sitelerine girdikleri konularındaki bulgular sunulmuştur. Türkçe
dilinde medyanın takip edilmesinin yüz yüze Türkçe iletişimden daha az oldu-
ğu görülmektedir. Göçmenlerin yarısından fazlası (yüzde 55) hiç Türkçe ga-
zete okumadıklarını, yüzde 20’si hiç Türkçe dilinde yayın takip etmediklerini,
yüzde 36’sı ise hiç Türkçe internet sitesi kullanmadıklarını belirtmiştir. Türkçe
gazete okuma ve internet sitelerini takip etme açılarından cinsiyetler arasında
önemli bir farklılık yoktur. Ancak Türkçe dilinde yayın izleme kadınlar arasın-
da daha yaygındır. Hergün Türkçe yayın izleme oranı, erkekler için yüzde 45
iken, kadınlar için bu oran yüzde 70’e çıkmaktadır. Gündelik yaşama ilişkin
alışkanlıklar ile sahip olunan özellikler açısından da beklenebileceği gibi me-
deni durum, yaş, hane bilgisi, eğitim düzeyi, ikamet izin türü ve Türkiye’de
kalınan süre, her gün yayın seyretme ile doğrudan ilişkilidir. Buna göre, daha
çok ev içinde zaman geçirmek durumunda olan (halen evli ve eşi ölmüş/
boşanmış/ayrı yaşayan, daha ileri yaşlarda olan kişiler, hanede yaşayanlar ve
aile ikamet iznine sahip olanlar) büyük bir bölümünü kadınların oluşturduğu
göçmenler açısından her gün Türkçe dilinde yayın izlemenin daha yaygın
olduğu görülmektedir. Medya araçlarını takip etme konusunda göçmenlerin
Türkiye’de geçirmiş oldukları süre de önemlidir. Güney Kafkasya ve Orta As-
ya’dan gelen kişiler arasında hemen her gün Türkçe gazete okuyanların oranı
daha fazladır. Her gün Türkçe yayın izleme araştırma kapsamında görüşülen
nüfus içinde yüzde 60 düzeyinde iken, Güney Kafkasya ve Orta Asya’dan
gelenler arasında yüzde 80’in üzerindedir. On yıldan uzun bir süredir Türki-
ye’de yaşayanlar arasında da her gün Türkçe dilinde yayın seyretme yüzde
78’dir.
Tablo 6.3. Göçmenlerin Araştırma Tarihinde Türkçe Konuşma, Türkçe Yazma ve Türkçe Okuma Düzeyinin Yüzde
Dağılımı
Türkçe konuşma düzeyi Türkçe yazma düzeyi Türkçe okuma düzeyi Toplam
Hiç Az Orta İyi Çok iyi Hiç Az Orta İyi Çok iyi Hiç Az Orta İyi Çok iyi
Cinsiyet
Erkek 7,3 29,1 16,8 23,3 23,5 22,2 21,7 17,0 18,8 20,3 18,5 22,7 16,8 18,1 23,9 320
Kadın 6,5 14,8 23,4 33,4 21,9 15,8 12,1 21,2 29,7 21,1 11,3 13,1 18,5 33,3 23,7 440
Yaş grubu
<25 4,0 20,5 18,7 35,5 21,3 11,1 23,0 16,2 30,0 19,8 4,0 21,9 13,5 35,6 24,9 177
25-34 5,1 17,5 17,7 32,2 27,4 12,7 12,1 21,5 29,4 24,2 10,2 13,7 16,1 31,4 28,6 259
35-44 6,9 24,3 23,8 29,8 15,2 23,9 12,2 19,1 28,2 16,5 20,6 12,7 21,2 28,6 16,9 145
45-54 7,7 17,9 20,9 24,4 29,0 21,7 20,2 16,9 13,0 28,3 17,9 20,7 21,0 12,2 28,3 85
55+ 15,3 28,4 27,1 13,2 16,1 35,6 21,9 20,6 10,3 11,6 28,6 25,3 20,4 10,6 15,1 94
Medeni durum
Hiç evlenmedi 5,2 24,3 21,7 31,1 17,7 14,7 21,8 19,1 24,9 19,5 11,3 19,4 16,4 25,7 27,2 260
Halen evli 7,2 19,7 20,0 27,9 25,1 21,1 13,5 20,3 23,8 21,3 15,2 16,2 19,6 26,7 22,4 418
Eşi ölmüş/Boşanmış,ayrı
9,4 17,0 20,8 29,8 23,0 16,4 14,2 16,2 31,9 21,3 18,7 15,5 12,6 31,2 21,9 82
yaşıyor
Hane bilgisi
Hanede yaşıyor 6,3 20,8 20,2 28,5 24,2 18,2 16,4 18,7 25,1 21,6 14,0 17,4 17,8 26,6 24,2 640
Yurtta yaşıyor 7,3 11,8 28,2 45,0 7,8 6,3 11,4 36,1 31,0 15,3 6,3 7,3 21,8 38,6 26,0 86
Otel/Pansiyon/Diğer (23,3) (45,5) (18,0) (9,6) (3,6) (63,8) (21,8) (3,0) (7,8) (3,6) (48,7) (31,5) (8,3) (7,8) (3,6) 34
Uyruk
Avrupa 6,3 17,5 23,0 27,3 25,9 12,2 14,6 20,1 22,9 30,1 10,3 17,5 16,4 27,2 28,6 178
Orta Doğu ve Kuzey
12,7 42,4 15,8 16,8 12,3 41,3 25,9 12,2 10,5 10,2 30,4 32,6 11,2 14,2 11,6 186
Afrika
Güney Kafkasya 0,0 3,4 22,0 39,3 35,2 5,6 4,8 27,6 32,0 30,1 3,0 3,6 30,1 28,4 34,8 115
Güney Asya 14,0 15,6 17,5 27,6 25,2 18,1 19,3 14,5 30,5 17,6 14,1 14,6 18,6 26,5 26,2 75
Orta Asya 1,3 7,1 15,6 43,7 32,3 3,5 7,5 19,2 44,3 25,5 0,8 7,4 12,7 45,9 33,2 131
Diğer bölgeler* 7,0 29,7 35,2 23,9 4,1 23,8 24,4 27,6 16,6 7,7 24,7 18,2 26,6 21,2 9,3 75
Çalışma durumu
Hiç çalışmamış 8,6 25,3 22,1 27,8 16,3 21,4 18,7 18,8 23,0 18,0 15,8 20,5 16,9 25,4 21,4 456
Daha önce çalışmış 1,1 1,1 14,4 37,6 45,8 2,6 4,1 20,4 37,5 35,4 1,9 4,6 9,4 45,9 38,2 93
Halen çalışıyor 6,1 20,9 20,7 28,1 24,3 19,8 16,6 20,1 23,8 19,7 16,7 16,2 22,5 22,2 22,4 211
169
170
Tablo 6.3. Göçmenlerin Araştırma Tarihinde Türkçe Konuşma, Türkçe Yazma ve Türkçe Okuma Düzeyinin Yüzde
Dağılımı (Devam)
Türkçe konuşma düzeyi Türkçe yazma düzeyi Türkçe okuma düzeyi Toplam
Hiç Az Orta İyi Çok iyi Hiç Az Orta İyi Çok iyi Hiç Az Orta İyi Çok iyi
Eğitim durumu
O/Y değil/Okula gitmedi/
Mezun değil/İlkokul (31,0) (31,2) (11,0) (18,7) (8,1) (69,3) (16,3) (6,5) (3,5) (4,4) (65,9) (21,2) (6,5) (2,1) (4,4) 44
mezunu
Ortaokul mezunu 5,4 17,2 19,7 36,0 21,8 14,9 16,9 27,9 26,7 13,6 7,5 22,4 24,4 30,0 15,7 81
Lise mezunu 3,6 18,6 17,8 31,1 28,8 14,4 18,3 18,6 26,8 21,9 11,2 17,9 15,0 30,1 25,9 267
Üniversite mezunu 6,2 21,4 22,7 27,7 21,9 17,6 13,2 18,4 26,3 24,5 12,8 14,5 18,3 26,6 27,9 302
Lisansüstü mezunu 10,7 26,5 30,4 24,8 7,6 12,1 25,0 26,9 22,0 13,9 12,1 19,5 26,9 27,3 14,2 66
Mevcut ikamet izin
türü
Kısa dönem ikamet izni 11,9 31,4 17,9 20,5 18,4 29,9 16,7 17,5 19,7 16,3 24,4 19,2 15,2 23,4 17,8 252
Öğrenci ikamet izni 5,8 17,9 19,9 38,4 18,0 7,7 24,6 19,0 28,1 20,6 6,0 22,3 13,1 24,1 34,6 166
Aile ikamet izni 1,4 9,6 20,4 34,3 34,2 7,2 11,1 20,0 26,6 35,0 3,3 12,1 15,9 33,6 35,1 163
Çalışma izni 3,8 21,8 27,3 31,7 15,4 16,3 18,1 24,6 30,7 10,4 14,1 17,0 28,9 27,9 12,1 108
İnsani ikamet izni (4,9) (4,9) (26,5) (32,9) (30,8) (34,1) (7,2) (5,1) (37,0) (16,6) (23,7) (10,7) (12,1) (37,0) (16,6) 36
Diğer (7,0) (4,7) (20,6) (33,8) (33,9) (13,1) (8,5) (27,9) (24,9) (25,6) (7,0) (12,8) (33,4) (19,4) (27,5) 35
Yaşadığı il
Ankara 10,9 21,8 23,0 34,5 9,8 21,3 20,1 19,5 29,9 9,2 16,7 20,7 17,2 34,5 10,9 174
Antalya 10,8 18,9 17,3 22,2 30,8 16,2 15,7 21,1 17,8 29,2 11,9 18,4 17,8 21,1 30,8 185
Erzurum 1,9 3,8 15,1 22,6 56,6 1,9 3,8 17,0 26,4 50,9 1,9 3,8 15,1 30,2 49,1 53
Gaziantep 21,2 34,8 22,7 13,6 7,6 40,9 27,3 13,6 12,1 6,1 33,3 31,8 16,7 12,1 6,1 66
İstanbul 4,1 20,7 20,1 30,2 24,9 17,2 15,4 18,9 26,0 22,5 13,6 15,4 17,8 27,2 26,0 169
İzmir 3,4 15,3 27,1 32,2 22,0 16,9 6,8 25,4 28,8 22,0 10,2 11,9 20,3 27,1 30,5 59
Trabzon 1,9 18,5 16,7 35,2 27,8 7,4 22,2 14,8 31,5 24,1 3,7 18,5 20,4 33,3 24,1 54
1 yıldan az 16,1 43,8 20,9 9,3 9,9 38,3 22,4 19,2 14,3 5,8 31,0 21,4 15,8 23,6 8,3 142
1-2 yıl 7,6 31,3 21,5 29,2 10,4 24,8 21,1 16,1 23,7 14,3 19,0 24,0 16,1 22,0 18,9 239
3-4 yıl 4,5 12,1 24,4 40,5 18,4 11,8 16,2 28,8 26,1 17,0 7,6 16,6 26,4 33,7 15,8 159
5-9 yıl 2,2 5,1 21,5 36,2 35,0 3,9 11,6 22,2 35,4 27,0 3,0 10,1 20,3 34,4 32,3 140
10+ 3,3 3,9 11,4 27,9 53,5 10,8 3,9 9,6 24,6 51,1 9,5 7,8 8,1 20,8 53,8 80
Toplam 6,8 20,8 20,6 29,1 22,6 18,5 16,2 19,4 25,1 20,7 14,4 17,1 17,8 26,9 23,8 760

Tablo 6.4. Araştırma Nüfusunun Aile, Arkadaş ve İş Yeri Ortamında Türkçe-

yi Kullanma Sıklığının Yüzde Dağılımı
Türkçeyi kullanma düzeyi-
Türkçeyi kullanma düzeyi-aile Türkçeyi kullanma düzeyi-işyeri
arkadaş
Hiç Bazen Sıklıkla Sayı Hiç Bazen Sıklıkla Sayı Hiç Bazen Sıklıkla Sayı
Cinsiyet
Erkek 46,2 29,7 24,2 274 22,0 37,7 40,4 304 15,3 23,9 60,8 121
Kadın 29,7 26,3 44,0 390 16,6 38,0 45,4 415 7,5 13,0 79,5 107
Yaş grubu
<25 39,2 37,6 23,1 150 13,0 38,7 48,3 170 (6,1) (14,2) (79,7) 33
25-34 35,1 20,1 44,8 224 18,4 38,4 43,2 244 12,1 24,0 63,9 81
35-44 32,2 31,4 36,4 131 24,9 34,2 40,9 138 15,5 22,5 62,0 54
45-54 38,7 20,6 40,7 74 12,9 36,6 50,5 79 (5,1) (16,79) (78,3) 41
55+ 42,5 36,4 21,1 85 24,2 42,2 33,6 88 * * * 19
Medeni durum
Hiç evlenmedi 49,8 30,7 19,5 206 16,9 41,1 42,0 247 21,7 18,0 60,3 67
Halen evli 29,6 25,6 44,8 384 21,1 36,9 42,1 395 7,7 22,4 69,9 132
Eşi ölmüş/Boşanmış/Ayrı
42,5 31,7 25,8 74 13,5 33,9 52,6 77 (9,9) (9,1) (81,0) 29
yaşıyor
Hane bilgisi
Hanede yaşıyor 33,7 28,0 38,2 573 18,6 37,8 43,7 605 11,0 17,2 71,8 204
Yurtta yaşıyor 64,1 30,6 5,4 60 12,1 40,4 47,4 83 * * * 4
Otel/Pansiyon/Diğer (81,2) (9,4) (9,4) 31 (50,8) (32,3) (16,9) 31 * * * 20
Uyruk
Avrupa 27,3 20,2 52,6 165 14,3 31,4 54,3 172 (14,9) (21,9) (63,3) 49
Orta Doğu ve Kuzey
51,0 34,3 14,7 172 34,6 42,6 22,8 179 17,0 29,4 53,6 63
Afrika
Güney Kafkasya 27,1 34,3 38,6 97 7,9 38,7 53,3 113 (1,6) (0,4) (97,9) 39
Güney Asya 45,3 27,4 27,3 59 23,7 32,5 43,7 73 * * * 16
Orta Asya 18,8 22,0 59,2 114 5,6 35,0 59,4 115 (0,0) (8,6) (91,4) 38
Diğer bölgeler* 60,7 28,6 10,7 57 24,7 48,7 26,6 67 * * * 23
Çalışma durumu
Hiç çalışmamış 39,4 26,0 34,6 408 22,9 35,6 41,5 434 * * * 0
Daha önce çalışmış 12,3 27,2 60,5 80 7,5 34,1 58,4 86 (4,1) (15,9) (80,0) 34
Halen çalışıyor 41,7 31,0 27,3 176 16,4 43,1 40,4 199 13,2 19,7 67,1 194
Eğitim durumu
Mezun değil/İlkokul (56,9) (20,7) (22,4) 42 (48,8) (28,1) (23,2) 41 * * * 12
mezunu
Ortaokul mezunu 17,8 30,6 51,5 69 7,8 35,3 56,9 72 * * * 20
Lise mezunu 34,1 27,0 38,9 235 12,9 38,9 48,2 258 4,7 14,2 81,1 75
Üniversite mezunu 39,9 28,1 31,9 264 22,5 36,8 40,8 285 18,5 11,8 69,8 95
Lisansüstü mezunu 38,6 30,2 31,2 54 20,9 51,7 27,4 63 19,3 44,0 36,7 26
Mevcut ikamet izin
türü
Kısa dönem ikamet izni 46,1 33,4 20,6 229 26,6 44,1 29,3 235 17,1 18,5 64,4 69
Öğrenci ikamet izni 58,7 27,5 13,8 126 12,7 42,4 44,9 161 * * * 14
Aile ikamet izni 11,1 17,9 71,0 155 14,8 29,9 55,3 159 * * * 23
Çalışma izni 45,7 29,7 24,6 86 16,3 36,5 47,2 98 12,7 15,0 72,4 98
İnsani ikamet izni (13,9) (27,8) (58,2) 36 (5,3) (25,6) (69,1) 33 * * * 11
Diğer (22,9) (25,6) (51,5) 32 (13,6) (21,9) (64,5) 33 * * * 13
Yaşadığı il
Ankara 43,7 25,8 30,5 151 25,3 29,1 45,6 158 (6,2) (31,3) (62,5) 48
Antalya 39,1 21,8 39,1 174 20,5 32,7 46,8 171 16,7 20,4 63,0 54
Erzurum (63,0) (13,0) (23,9) 46 3,8 39,6 56,6 53 * * * 7
Gaziantep 69,4 25,8 4,8 62 43,9 45,5 10,6 66 (50,0) (15,4) (34,6) 26
İstanbul 31,9 30,6 37,5 144 16,0 40,7 43,2 162 8,7 17,4 73,9 69
İzmir (22,7) (25,0) (52,3) 44 10,9 36,4 52,7 55 * * * 10
Trabzon (48,8) (9,3) (41,9) 43 5,6 37,0 57,4 54 * * * 14
Türkiye’de kalınan
süre
1 yıldan az 57,1 29,2 13,7 119 37,8 38,7 23,5 132 (26,5) (23,9) (49,6) 39
1-2 yıl 43,5 30,3 26,2 213 26,8 41,6 31,7 222 24,2 21,7 54,1 54
3-4 yıl 30,9 29,1 40,0 138 17,4 40,7 41,9 152 10,9 23,5 65,6 54
5-9 yıl 30,1 17,0 52,9 118 2,9 36,9 60,1 134 (0,9) (22,0) (77,1) 41
10+ 15,3 34,2 50,5 76 6,1 26,1 67,8 79 (1,3) (7,2) (91,5) 40
Toplam 36,5 27,7 35,8 664 18,9 37,8 43,3 719 11,9 19,1 69,0 228
Tablo 6.5. Türkçe Gazete Okuma, Türkçe Yayın Seyretme ve Türkçe İnter-
net Sitelerini Ziyaret Etme Sıklığının Yüzde Dağılımı
Türkçe gazete okuma Türkçe yayın seyretme Türkçe internet sitelerine girme Toplam
Haftada Haftada Her Haftada Haftada Her Haftada Haftada Her
Hiç Hiç Hiç
1-2 3-4 gün 1-2 3-4 gün 1-2 3-4 gün
Cinsiyet
Erkek 55,1 22,5 4,7 17,6 29,3 21,1 4,6 44,9 34,6 20,8 7,6 37,0 320
Kadın 54,2 23,4 3,7 18,7 13,4 11,1 6,0 69,5 36,6 19,9 6,9 36,6 440
Yaş grubu
<25 65,2 19,2 4,4 11,2 25,7 23,3 7,0 44,0 19,6 26,2 10,9 43,3 177
25-34 53,0 20,8 4,5 21,8 14,9 16,1 4,8 64,2 27,7 17,3 8,4 46,6 259
35-44 56,8 28,2 4,4 10,6 20,9 8,9 5,8 64,4 42,1 23,5 5,6 28,8 145
45-54 37,0 28,0 1,7 33,3 16,7 15,3 6,8 61,1 46,1 17,4 3,0 33,4 85
55+ 56,5 22,2 4,4 17,0 30,2 12,2 2,9 54,7 63,8 18,2 4,4 13,6 94
Medeni durum
Hiç evlenmedi 62,2 21,6 3,5 12,7 32,1 24,5 5,0 38,4 29,2 22,7 10,6 37,5 260
Halen evli 53,9 23,2 4,5 18,4 16,1 11,3 5,4 67,2 37,2 18,9 5,9 38,0 418
Eşi ölmüş/
37,4 26,3 4,0 32,4 7,8 10,5 6,9 74,8 46,2 20,8 4,3 28,7 82
Boşanmış,ayrı yaşıyor
Hane bilgisi
Hanede yaşıyor 53,4 23,3 4,3 19,1 19,0 13,8 5,4 61,7 36,0 19,7 6,3 38,0 640
Yurtta yaşıyor 60,1 25,7 1,7 12,6 24,5 32,9 7,4 35,1 16,8 34,8 18,1 30,3 86
Otel/Pansiyon/Diğer (82,3) (9,1) (5,6) (3,0) (47,4) (22,8) (0,0) (29,8) (77,5) (3,5) (8,9) (10,1) 34
Uyruk
Avrupa 50,3 25,5 1,4 22,8 19,0 14,4 3,0 63,5 33,5 25,9 7,4 33,2 178
Orta Doğu ve Kuzey
78,5 11,2 1,2 9,1 33,4 23,6 7,5 35,5 46,9 18,4 9,3 25,4 186
Afrika
Güney Kafkasya 28,9 32,8 4,2 34,1 3,3 10,5 1,4 84,7 26,2 20,3 0,5 53,0 115
Güney Asya 67,8 20,4 6,0 5,8 24,1 7,1 13,0 55,9 31,1 14,1 8,1 46,7 75
Orta Asya 38,3 26,5 11,0 24,2 11,5 4,1 3,3 81,1 35,7 12,6 5,6 46,1 131
Diğer bölgeler* 60,0 27,7 3,1 9,1 25,8 30,2 8,4 35,6 32,2 30,4 12,4 24,9 75
Çalışma durumu
Hiç çalışmamış 64,5 20,6 1,9 13,0 23,5 16,8 7,8 51,8 38,3 22,6 7,2 31,8 456
Daha önce çalışmış 41,8 27,9 4,2 26,2 11,7 4,7 2,0 81,6 28,1 12,5 7,3 52,1 93
Halen çalışıyor 42,8 25,4 7,8 24,1 17,6 16,9 2,7 62,9 34,4 19,3 7,0 39,3 211
Eğitim durumu
O/Y değil/Okula
gitmedi/Mezun değil/ (92,0) (1,8) (0,0) (6,2) (25,2) (14,8) (17,9) (42,1) (88,3) (1,8) (0,0) (10,0) 44
İlkokul mezunu
Ortaokul mezunu 56,6 27,5 3,7 12,2 11,2 15,3 6,0 67,5 38,0 25,1 2,1 34,9 81
Lise mezunu 54,0 24,1 4,8 17,1 20,3 15,4 4,3 60,1 30,7 18,8 6,3 44,2 267
Üniversite mezunu 48,9 23,8 4,1 23,2 18,6 15,9 4,2 61,3 33,8 21,3 8,3 36,7 302
Lisansüstü mezunu 63,6 21,9 4,5 9,9 42,0 10,7 8,9 38,4 29,2 28,3 18,6 23,9 66
Mevcut ikamet
izin türü
Kısa dönem ikamet
61,9 19,1 2,7 16,3 27,0 11,3 5,7 55,9 44,6 20,5 5,4 29,5 252
izni
Öğrenci ikamet izni 59,1 20,2 5,5 15,1 27,1 31,6 8,0 33,3 20,4 22,5 12,3 44,9 166
Aile ikamet izni 50,5 25,2 1,9 22,4 4,5 8,2 4,9 82,4 24,7 18,9 6,1 50,3 163
Çalışma izni 38,4 32,0 9,5 20,2 21,7 19,1 3,2 56,1 42,4 19,5 7,8 30,3 108
İnsani ikamet izni (55,6) (32,2) (4,4) (7,8) (11,8) (30,6) (7,1) (50,5) (50,5) (13,5) (5,1) (31,0) 36
Diğer (53,0) (16,9) (3,9) (26,2) (19,0) (6,5) (3,6) (70,9) (34,5) (27,5) (10,4) (27,6) 35
Yaşadığı il
Ankara 64,9 20,7 5,2 9,2 27,0 14,9 4,6 53,4 44,3 23,6 9,2 23,0 174
Antalya 48,1 24,9 4,3 22,7 20,5 9,7 3,8 65,9 39,5 15,7 7,0 37,8 185
Erzurum 49,1 34,0 1,9 15,1 11,3 35,8 5,7 47,2 17,0 17,0 9,4 56,6 53
Gaziantep 80,3 10,6 6,1 3,0 40,9 21,2 13,6 24,2 62,1 15,2 10,6 12,1 66
İstanbul 50,9 24,3 3,0 21,9 16,6 16,0 4,7 62,7 31,4 21,3 6,5 40,8 169
İzmir 59,3 20,3 10,2 10,2 22,0 16,9 11,9 49,2 28,8 16,9 6,8 47,5 59
Trabzon 55,6 31,5 9,3 3,7 13,0 13,0 7,4 66,7 40,7 20,4 1,9 37,0 54
Türkçe gazete okuma Türkçe yayın seyretme Türkçe internet sitelerine girme Toplam
Haftada Haftada Her Haftada Haftada Her Haftada Haftada Her
Hiç Hiç Hiç
1-2 3-4 gün 1-2 3-4 gün 1-2 3-4 gün
1 yıldan az 79,5 10,5 1,3 8,8 37,3 22,1 2,5 38,0 50,7 28,4 6,4 14,5 142
1-2 yıl 69,6 15,0 4,4 11,1 25,3 16,1 8,3 50,3 39,4 17,9 9,7 33,1 239
3-4 yıl 54,9 25,8 2,7 16,6 9,8 15,4 6,3 68,5 30,8 21,1 11,6 36,5 159
5-9 yıl 34,7 34,5 6,5 24,3 12,9 12,1 5,3 69,8 26,9 20,4 4,0 48,8 140
10+ 18,0 36,3 5,6 40,2 11,3 9,5 1,8 77,5 28,8 13,6 1,3 56,3 80
Toplam 54,6 23,1 4,1 18,3 20,1 15,3 5,4 59,1 35,7 20,3 7,2 36,8 760
İnternet sitelerine girişte Türkçe dilinin kullanılması, göçmenlerin inter-

nete ulaşabilmeleri ve gündelik hayatlarında internet sitelerini ne kadar kul-
landıklarına göre çeşitlenmektedir. Örneğin, daha genç yaşlardakiler ile aile
ikamet izni olanlar arasında Türkçe dilindeki internet sitelerine her gün girme
yüzdeleri diğer gruplara oranla daha yüksektir.
Tablo 6.6’da, araştırma kapsamında görüşülen kişilerin kültürel faali-
yetlere katılım düzeylerine ilişkin yüzdeler yer almaktadır. Bu kişilerin yüz-
de 39’unun yaşadıkları kentlerde hiçbir kültürel faaliyete katılmadıkları ve
yalnızca yüzde 12’sinin “sıklıkla” kültürel faaliyetlere katıldığı görülmektedir.
Araştırma bulguları eğitim düzeyinin artmasıyla birlikte kültürel faaliyetlere
katılımın arttığını göstermektedir. Öğrenci ikamet izni ile Türkiye’de yaşayan-
lar arasında kültürel faaliyetlere katılım daha fazladır (yüzde 56’sı “bazen”,
yüksek 23’ü ise “sıklıkla”). Araştırma nüfusuna yaşadıkları kentlerin gündelik
yaşamına ne derece katıldıklarını anlamaya yönelik bazı sorular yöneltilmiştir.
Şehir içinde toplu taşıma araçlarını kullanmaya ilişkin olarak cevaplayıcıların
yarısı toplu taşıma araçlarını “sıklıkla” kullandığını ifade etmiştir. Öte yandan,
yüzde 12’lik bir grup ise toplu taşıma araçlarını hiç kullanmamaktadır. Öğren-
cilerin yüzde 71’i toplu taşımadan yararlanmaktadır. Göçmenlerin yarısına
yakın bir kısmı “sıklıkla”, yine yarısına yakın bir kısmı ise “bazen” şehir merke-
zine gittiklerini söylemişlerdir. Araştırma nüfusunun yüzde 5’i, 55 yaş üzerin-
deki kısmının ise yüzde 18’i hiç şehir merkezine gitmediğini belirtmektedir.
Tablo 6.6. Kültürel Faaliyetlere Katılma, Şehir İçi Toplu Taşıma Araçlarını
Kullanma ve Şehir Merkezine Gitme Sıklığının Yüzde Dağılım
Türkiye’deki kültürel Şehir içi toplu taşımayı
Şehir merkezine gitme Toplam
faaliyetler kullanma
Hiç Bazen Sıklıkla Hiç Bazen Sıklıkla Hiç Bazen Sıklıkla Sayı
Cinsiyet
Erkek 39,0 48,4 12,6 10,1 39,0 50,9 5,7 48,9 45,4 320
Kadın 39,0 50,1 10,9 12,7 37,4 49,9 4,1 48,4 47,5 440
Yaş grubu
<25 27,8 52,3 19,9 8,6 30,6 60,8 3,0 59,2 37,8 177
25-34 29,3 56,8 13,9 16,0 33,7 50,3 3,5 41,4 55,1 259
35-44 45,5 47,5 7,1 10,4 41,5 48,1 1,0 48,6 50,4 145
45-54 59,0 31,6 9,4 6,8 51,0 42,2 4,6 59,8 35,6 85
55+ 55,6 42,0 2,3 9,3 44,2 46,5 17,8 45,1 37,1 94
Medeni durum
Hiç evlenmedi 24,8 53,1 22,1 9,4 25,7 64,9 2,0 49,5 48,5 260
Halen evli 47,3 47,7 5,0 12,9 44,9 42,3 6,0 47,4 46,6 418
35,9 47,7 16,4 11,2 37,6 51,1 6,0 52,3 41,7 82
yaşıyor
Hane bilgisi
Hanede yaşıyor 39,0 49,8 11,2 10,9 39,4 49,7 4,4 46,9 48,7 640
Yurtta yaşıyor 24,6 55,8 19,6 9,6 20,1 70,3 2,6 66,2 31,2 86
Otel/Pansiyon/Diğer (75,8) (17,7) (6,5) (43,6) (38,6) (17,9) (23,9) (62,5) (13,6) 34
Uyruk
Avrupa 27,7 60,4 11,9 11,5 43,5 45,0 7,6 51,4 41,0 178
Orta Doğu ve Kuzey Afrika 56,2 31,5 12,3 11,3 35,2 53,5 5,8 37,1 57,1 186
Güney Kafkasya 35,3 56,0 8,7 15,5 39,2 45,3 3,6 56,0 40,4 115
Güney Asya 39,8 50,0 10,3 27,3 25,2 47,5 4,2 50,7 45,1 75
Orta Asya 34,3 52,7 13,0 5,0 47,3 47,7 2,2 52,8 44,9 131
Diğer bölgeler* 36,4 51,3 12,3 5,6 27,3 67,0 2,6 50,1 47,3 75
Çalışma durumu
Hiç çalışmamış 42,3 46,7 11,0 11,1 36,1 52,8 5,5 47,2 47,3 456
Daha önce çalışmış 21,6 63,3 15,0 9,0 40,7 50,3 3,4 46,6 50,1 93
Halen çalışıyor 40,0 48,6 11,4 13,5 40,4 46,1 4,0 51,7 44,2 211
Eğitim durumu
(83,2) (15,0) (1,8) (19,7) (40,3) (40,0) (26,3) (46,6) (27,1) 44
Mezun değil/İlkokul mezunu
Ortaokul mezunu 56,5 35,6 7,9 9,1 58,4 32,5 8,4 49,9 41,7 81
Lise mezunu 33,4 51,9 14,7 10,3 40,5 49,3 2,2 55,3 42,5 267
Üniversite mezunu 35,6 54,7 9,8 13,3 33,2 53,4 3,7 44,6 51,7 302
Lisansüstü mezunu 25,6 50,9 23,4 4,4 21,9 73,7 1,2 41,4 57,4 66
Kısa dönem ikamet izni 45,5 42,9 11,6 11,4 37,8 50,8 3,3 50,4 46,3 252
Öğrenci ikamet izni 22,0 55,5 22,5 5,7 23,5 70,8 2,5 48,1 49,4 166
Aile ikamet izni 27,2 63,6 9,2 14,3 44,0 41,8 1,9 47,9 50,2 163
Çalışma izni 49,9 42,0 8,1 11,7 46,1 42,2 7,1 51,9 41,0 108
İnsani ikamet izni (63,9) (33,3) (2,8) (20,7) (35,1) (44,2) (33,0) (38,6) (28,4) 36
Diğer (45,4) (48,3) (6,3) (13,0) (31,9) (55,1) (10,6) (33,2) (56,2) 35
Türkiye’deki kültürel Şehir içi toplu taşımayı

Şehir merkezine gitme Toplam
faaliyetler kullanma
Hiç Bazen Sıklıkla Hiç Bazen Sıklıkla Hiç Bazen Sıklıkla Sayı
Yaşadığı il
Ankara 48,9 39,1 12,1 11,5 33,3 55,2 8,6 44,3 47,1 174
Antalya 34,6 58,4 7,0 8,6 63,8 27,6 4,3 70,3 25,4 185
Erzurum 35,8 43,4 20,8 13,2 41,5 45,3 3,8 47,2 49,1 53
Gaziantep 68,2 24,2 7,6 27,3 30,3 42,4 13,6 33,3 53,0 66
İstanbul 36,1 52,1 11,8 10,7 34,9 54,4 3,0 46,2 50,9 169
İzmir 28,8 49,2 22,0 16,9 27,1 55,9 6,8 45,8 47,5 59
Trabzon 48,1 44,4 7,4 9,3 35,2 55,6 1,9 44,4 53,7 54
1 yıldan az 57,3 32,6 10,1 18,3 32,2 49,5 6,7 44,3 49,0 142
1-2 yıl 38,9 48,6 12,5 9,2 33,9 56,9 6,2 51,5 42,3 239
3-4 yıl 39,7 52,2 8,1 11,0 47,8 41,2 1,4 47,9 50,7 159
5-9 yıl 31,5 55,5 13,0 13,4 38,8 47,8 3,3 51,1 45,5 140
10+ 25,5 59,9 14,7 6,0 40,5 53,5 5,9 44,7 49,4 80
Toplam 39,0 49,4 11,6 11,6 38,1 50,3 4,7 48,6 46,6 760
Türkiye’ye uyumla ilgili olarak göçmenlerin Türkiye’de kurdukları ilişki-

ler ve geldikleri ülkelerdeki kişiler ile devam ettirdikleri ilişkiler önemlidir.
Göçmenler Türkiye’de yaşayan T.C. vatandaşları ve T.C. vatandaşı olmayan
kişiler ile ilişkilerini genel olarak değerlendirdiklerinde, çok küçük bir bölümü
ilişkilerini “kötü” olarak nitelendirmiştir. Göçmenlerin yüzde 88’i T.C. vatan-
daşları ile yüzde 80’i ise diğer ülke vatandaşları ile ilişkilerinin “iyi” olduğunu
belirtmişlerdir (Tablo 6.7). Araştırma nüfusunun tümü için T.C. vatandaşları
ile ilişkiler T.C. vatandaşları olmayanlara göre daha yüksek oranda “iyi” ola-
rak tanımlanmıştır.
Yasal olarak ikamet eden yabancıların genel olarak tüm vatandaşlar ile
ilişkilerini değerlendirmeleri, ev ziyaretleri açısından da ele alınmıştır. Tablo
6.8’de kişilerin T.C. vatandaşları ve diğer ülke vatandaşları ile ev ortamında
ziyaret edip etmemeleri ve kendilerinin evlerinde ziyaret edilip edilmediğine
ilişkin yüzdeler yer almaktadır. Araştırmadan önceki son bir ay içinde, araş-
tırmaya katılanların yüzde 62’si T.C. vatandaşlarını, yüzde 50’si ise diğer ülke
vatandaşlarını evlerinde ziyaret etmiştir. T.C. vatandaşlarını evlerinde ziya-
ret edenlerin oranı Avrupa ülkelerinden gelenler arasında en yüksek iken,
Sahraaltı Afrika, Asya Pasifik ve Amerika bölgelerindeki ülkelerden gelenler
arasında en düşüktür (sırasıyla yüzde 83 ve yüzde 40). Bu oran kadınlar ara-
sında ve aile ikamet izni ile Türkiye’de yaşayanlar arasında diğer gruplara
göre daha fazladır. Göçmenlerin kendilerinin ziyaret edilmesi incelendiğinde,
yüzde 67’sinin T.C. vatandaşları tarafından, yüzde 52’sinin ise diğer ülke va-
tandaşları tarafından son bir ay içerisinde evlerinde ziyaret edildiği görülmek-
tedir. 55 yaş ve üzerindekiler, Avrupa ülkelerinden gelenler ve daha uzun
süredir Türkiye’de yaşayanlar özellikle T.C. vatandaşları tarafından daha fazla
ziyaret edilmiştir.
Türkiye’ye uyum konusuyla ilişkili olarak araştırma nüfusuna geldikleri

ülkelerdeki akrabaları ve arkadaşları ile haberleşip haberleşmedikleri de so-
rulmuştur. Haberleşme, yüz yüze görüşmenin yanı sıra telefon, mektup, elekt-
ronik posta ve sosyal medya kanalları ile haberleşmeyi de içermektedir. Araş-
tırmaya katılanların yüzde 97’si Türkiye dışındaki akrabalarıyla, yüzde 90’ı
Türkiye dışındaki arkadaşları ile haberleştiğini ifade etmiştir. Göçmenlerin
temel özelliklerinden bağımsız olarak akrabalar ile haberleşmenin arkadaşlar
ile haberleşmeden daha fazla olduğu görülmektedir. Arkadaşlar ile haber-
leşmenin Türkiye’ye yerleşme sonrasında yeni arkadaşlar edinme nedeniyle
azaldığını düşündüren bu sonuç, genç yaş gruplarındakilerin diğer yaş grup-
larındakilerden daha çok arkadaşları ile görüşmeleriyle desteklenmektedir
(Tablo 6.9).
Tablo 6.7. Araştırma Nüfusunun Türkiye Cumhuriyeti Vatandaşları ve Tür-

kiye’de Yaşayan Diğer Yabancılar İle Olan İlişkilerini Değerlendirmelerinin
Yüzde Dağılımı
Türkiye Cumhuriyeti vatandaşı Türkiye Cumhuriyeti vatandaşı
Toplam
bireyler ile ilişkileri olmayan bireyler ile ilişkileri
Ne İyi Ne Ne İyi Ne
Kötü İyi Kötü İyi
Kötü Kötü
Cinsiyet
Erkek 0,6 12,7 86,7 0,8 16,9 82,3 320
Kadın 0,8 10,6 88,6 0,4 21,2 78,5 440
Yaş grubu
<25 1,5 14,3 84,2 0,5 11,8 87,6 177
25-34 0,4 8,7 90,9 0,3 16,0 83,7 259
35-44 1,6 15,4 83,0 0,0 28,3 71,7 145
45-54 0,0 6,4 93,6 0,0 24,9 75,1 85
55+ 0,0 13,7 86,3 3,0 20,3 76,8 94
Medeni durum
Hiç evlenmedi 0,9 15,2 83,9 0,0 10,5 89,5 260
Halen evli 0,9 10,7 88,5 1,0 24,6 74,4 418
Eşi ölmüş/Boşanmış,ayrı yaşıyor 0,0 5,0 95,0 0,0 17,3 82,7 82
Hane bilgisi
Hanede yaşıyor 0,6 10,9 88,5 0,6 20,8 78,6 640
Yurtta yaşıyor 1,3 19,3 79,3 0,0 4,9 95,1 86
Otel/Pansiyon/Diğer (5,6) (10,0) (84,4) (0,0) (7,5) (92,5) 34
Uyruk
Avrupa 1,9 7,6 90,5 2,0 21,1 77,0 178
Orta Doğu ve Kuzey Afrika 0,7 17,3 82,0 0,0 23,7 76,3 186
Güney Kafkasya 0,0 5,6 94,4 0,2 19,7 80,1 115
Güney Asya 0,0 20,8 79,2 0,1 18,9 81,0 75
Orta Asya 0,0 9,3 90,7 0,4 22,5 77,1 131
Diğer bölgeler* 1,5 10,2 88,3 0,0 1,6 98,4 75
Çalışma durumu
Hiç çalışmamış 0,9 14,5 84,6 0,4 22,0 77,7 456
Daha önce çalışmış 0,8 7,0 92,1 2,8 9,1 88,2 93
Halen çalışıyor 0,5 8,0 91,5 0,0 18,9 81,0 211
Türkiye Cumhuriyeti vatandaşı Türkiye Cumhuriyeti vatandaşı

Toplam
bireyler ile ilişkileri olmayan bireyler ile ilişkileri
Ne İyi Ne Ne İyi Ne
Kötü İyi Kötü İyi
Kötü Kötü
Eğitim durumu
O/Y değil/Okula gitmedi/Mezun değil/İlkokul
(1,3) (23,2) (75,5) (0,0) (28,0) (72,0) 44
mezunu
Ortaokul mezunu 0,0 7,4 92,6 0,8 17,0 82,2 81
Lise mezunu 0,8 10,3 89,0 0,0 19,8 80,2 267
Üniversite mezunu 0,2 12,5 87,3 1,0 19,7 79,3 302
Lisansüstü mezunu 5,5 7,5 86,9 0,2 11,9 88,0 66
Kısa dönem ikamet izni 0,0 13,9 86,1 0,0 21,4 78,6 252
Aile ikamet izni 1,8 6,6 91,5 0,9 23,2 75,9 163
Çalışma izni 0,5 5,5 94,0 0,0 20,4 79,6 108
İnsani ikamet izni (2,1) (11,1) (86,8) (0,0) (21,4) (78,6) 36
Diğer* (0,0) (12,2) (87,8) (8,9) (6,5) (84,6) 35
Yaşadığı il
Ankara 0,6 18,4 81,0 0,0 25,9 74,1 174
Antalya 1,1 4,9 94,1 0,5 6,5 93,0 185
Erzurum 0,0 15,1 84,9 3,8 11,3 84,9 53
Gaziantep 1,5 10,6 87,9 0,0 18,2 81,8 66
İstanbul 0,6 11,8 87,6 0,6 21,3 78,1 169
İzmir 1,7 6,8 91,5 1,7 15,3 83,1 59
Trabzon 0,0 1,9 98,1 1,9 18,5 79,6 54
1 yıldan az 0,9 17,2 81,9 0,6 19,4 80,1 142
1-2 yıl 0,5 15,5 84,1 0,0 20,7 79,3 239
3-4 yıl 2,4 9,5 88,1 0,5 22,2 77,4 159
5-9 yıl 0,0 4,9 95,1 0,1 18,1 81,8 140
10+ 0,0 8,0 92,0 2,7 14,3 83,0 80
Toplam 0,8 11,5 87,8 0,6 19,4 80,1 760
Tablo 6.8. Son Bir Ay İçerisinde Türkiye Cumhuriyeti Vatandaşlarını ve Tür-

kiye’de Yaşayan Diğer Yabancıları Evlerinde Ziyaret Etme ve Onlar Tarafın-
dan Ziyaret Edilme Durumunun Yüzde Dağılımı
Türkiye
Cumhuriyeti
Cumhuriyeti Cumhuriyeti Cumhuriyeti
vatandaşı Toplam
vatandaşı olanları vatandaşı vatandaşı olanlar
olmayanlar
ziyaret olmayanları ziyaret tarafından ziyaret
tarafından ziyaret
Cinsiyet
Erkek 55,8 53,5 65,3 57,1 320
Kadın 66,3 47,7 68,2 48,9 440
Yaş grubu
<25 65,6 52,5 68,2 61,9 177
25-34 63,7 47,0 66,7 50,6 259
35-44 56,6 51,2 63,6 51,2 145
45-54 53,4 49,5 63,7 48,6 85
55+ 68,1 55,0 75,2 48,9 94
Medeni durum
Hiç evlenmedi 59,2 54,9 63,7 60,4 260
Halen evli 62,0 47,7 69,1 50,1 418
68,5 49,0 65,1 41,8 82
yaşıyor
Türkiye
Cumhuriyeti
Cumhuriyeti Cumhuriyeti Cumhuriyeti
vatandaşı Toplam
vatandaşı olanları vatandaşı vatandaşı olanlar
olmayanlar
ziyaret olmayanları ziyaret tarafından ziyaret
tarafından ziyaret
Hane bilgisi
Hanede yaşıyor 63,4 50,8 68,5 52,4 640
Yurtta yaşıyor 55,0 47,6 64,4 56,4 86
Otel/Pansiyon/Diğer (24,3) (32,6) (21,5) (39,0) 34
Uyruk
Avrupa 83,1 48,9 82,6 51,6 178
Orta Doğu ve Kuzey
50,7 53,9 51,9 52,7 186
Afrika
Güney Kafkasya 78,2 53,9 74,0 50,5 115
Güney Asya 45,4 52,4 59,4 63,6 75
Orta Asya 59,0 39,6 72,3 45,9 131
Diğer bölgeler* 40,2 54,6 56,6 56,7 75
Çalışma durumu
Hiç çalışmamış 60,5 48,9 65,3 51,5 456
Daha önce çalışmış 69,9 45,4 82,2 53,3 93
Halen çalışıyor 61,1 53,9 64,0 53,3 211
Eğitim durumu
(39,6) (50,5) (36,9) (54,2) 44
Ortaokul mezunu 64,5 37,9 80,6 44,6 81
Lise mezunu 66,2 48,5 69,9 53,7 267
Aile ikamet izni 76,4 39,5 87,2 45,9 163
Çalışma izni 63,1 58,1 63,8 51,4 108
İnsani ikamet izni (46,2) (47,9) (59,2) (62,8) 36
Diğer* (74,4) (62,0) (84,2) (58,6) 35
Yaşadığı il
Ankara 62,6 56,9 69,0 58,0 174
Antalya 83,2 65,4 81,6 67,0 185
Erzurum 67,9 50,9 67,9 60,4 53
Gaziantep 48,5 47,0 47,0 47,0 66
İstanbul 56,8 46,2 63,9 47,3 169
İzmir 67,8 39,0 71,2 55,9 59
Trabzon 68,5 40,7 75,9 46,3 54
1 yıldan az 47,7 44,5 52,9 43,9 142
1-2 yıl 57,0 43,6 59,1 48,3 239
3-4 yıl 65,0 56,5 67,3 55,2 159
5-9 yıl 64,8 57,3 76,2 64,1 140
10+ 83,1 51,7 88,7 49,5 80
Toplam 61,9 50,1 67,0 52,3 760
Tablo 6.9. Araştırma Nüfusunun Türkiye Dışındaki Akraba ve Arkadaşlarıyla

Haberleşme Durumunun Yüzde Dağılımı
Türkiye dışında akrabalarla Türkiye dışında arkadaşlarla Toplam

haberleşme haberleşme Sayı
Cinsiyet
Erkek 96,5 91,3 320
Kadın 98,0 89,5 440
Yaş grubu
<25 98,5 92,7 177
25-34 97,7 90,1 259
35-44 98,6 94,0 145
45-54 95,6 87,3 85
55+ 94,2 83,8 94
Medeni durum
Hiç evlenmedi 97,7 90,5 260
Halen evli 97,8 91,0 418
Eşi ölmüş/Boşanmış,ayrı yaşıyor 94,0 86,3 82
Hane bilgisi
Hanede yaşıyor 97,4 89,7 640
Yurtta yaşıyor 98,4 98,4 86
Otel/pansiyon/diğer (94,7) (89,4) 34
Uyruk
Avrupa 97,2 86,1 178
Orta Doğu ve Kuzey Afrika 92,2 90,9 186
Güney Kafkasya 100,0 93,7 115
Güney Asya 99,8 91,9 75
Orta Asya 99,5 85,7 131
Diğer 100,0 99,2 75
Çalışma durumu
Hiç çalışmamış 97,5 91,2 456
Daha önce çalışmış 97,9 85,0 93
Halen çalışıyor 96,9 90,8 211
Eğitim durumu
O/Y Değil/Okula Gitmedi/Mezun Değil/İlkokul
(87,9) (74,3) 44
mezunu
Ortaokul mezunu 94,9 77,6 81
Lise mezunu 98,7 90,1 267
Üniversite mezunu 98,5 94,1 302
Lisansüstü mezunu 94,5 100,0 66
Kısa dönem ikamet izni 98,1 88,5 252
Öğrenci ikamet izni 97,0 96,4 166
Aile ikamet izni 98,4 90,4 163
Çalışma izni 97,4 92,4 108
İnsani ikamet izni (80,0) (65,1) 36
Diğer* (100,0) (96,2) 35
Yaşadığı il
Ankara 97,1 92,0 174
Antalya 98,4 91,9 185
Erzurum 98,1 96,2 53
Gaziantep 90,9 86,4 66
İstanbul 97,6 89,9 169
İzmir 98,3 88,1 59
Trabzon 94,4 90,7 54
Türkiye dışında akrabalarla Türkiye dışında arkadaşlarla

Toplam
haberleşme haberleşme
1 yıldan az 97,0 94,1 142
1-2 yıl 96,6 94,3 239
3-4 yıl 96,9 85,2 159
5-9 yıl 99,6 91,5 140
10+ 96,6 81,3 80
Toplam 97,4 90,3 760
6.2. Sağlık Hizmetlerinden ve Yardımlardan Yararlanma

Bir başka ülkeye göç durumunda, göçmenlerin temel ihtiyaçlarının ba-
şında sağlık hizmetleri ve sağlık hizmetlerinden yararlanmak üzere sağlık
sigortalarının olması gelmektedir. Türkiye’de yasal olarak ikamet eden ya-
bancıların, zorunlu olarak sağlık sigortası yaptırmaları gerekmektedir. Tablo
6.10’da araştırma kapsamında görüşülen kişilerin sağlık hizmetlerinden yarar-
lanmalarına ilişkin yüzdeler yer almaktadır. Araştırma nüfusunun dörtte üçü
Türkiye’de sağlık hizmetlerinden yararlandıklarını ifade etmişlerdir. Sağlık
hizmetlerinden yararlanma oranı, kadınlar arasında erkeklerden daha yay-
gındır (sırasıyla yüzde 85 ve 62). Aile ikamet izni ile Türkiye’de yaşayanların
neredeyse tamamı sağlık hizmetlerinden yararlanmıştır. Beklenildiği üzere
sağlık hizmetlerinden yararlanma Türkiye’de yaşanan sürenin artmasıyla bir-
likte artmaktadır. En çok başvurulan sağlık kuruluşları arasında, devlet has-
taneleri ve özel hastaneler gelmektedir. Birinci ve üçüncü basamak sağlık
kuruluşlarının göçmenler tarafından kullanılmasının ise çok yaygın olmadığı
görülmektedir. Yalnızca öğrenci ikamet izni ile Türkiye’de yaşayanlar arasın-
da yüzde 12 civarında üniversitelerdeki sağlık kurumlarına (mediko) başvuru
görülmektedir.
Türkiye’de yasal olarak ikamet eden yabancıların yüzde 88’i Türkiye’deki
sağlık hizmetlerinden memnun olduklarını belirtmişlerdir (Tablo 6.11). Er-
kekler arasında hizmetlerden memnun olanların payı kadınlara oranla daha
yüksektir (sırasıyla yüzde 92 ve yüzde 85). Araştırma kapsamında görüşülen
kişilerin yüzde 36’sı sigortasının tüm sağlık harcamalarını karşıladığını söyle-
miştir. Buna karşılık, oldukça önemli bir kısmı (yüzde 19) sağlık sigortasının
sağlık harcamalarını hiç karşılamadığını dile getirmiştir. Bu durum özellikle
kısa dönem ikamet izni ve öğrenci izni ile Türkiye’de ikamet edenler arasında
daha belirgindir (sırasıyla yüzde 32 ve yüzde 22). Sağlık sigortaları ihtiyaçları-
nı en iyi düzeyde karşılayan grup ise, 10 yıl ve daha uzun süredir Türkiye’de
yaşayan göçmenlerdir.
Sağlık hizmetlerinin yanı sıra yasal yabancılar arasında ayni ya da nakdi

yardım alma yaygınlığına ilişkin soruların sorulduğu araştırmada, ayni ve nak-
di yardımların yeterli olmadığı görülmüştür. Göçmenlerin burs dışında kamu
yardımı, özel yardım, Sivil Toplum Kuruluşu (STK) yardımı, vakıf yardımı ya
da diğer yardımlar biçiminde tanımlanan yardımlardan herhangi birinden
yararlanma düzeyi yüzde 4 ile sınırlıdır. Başka bir ifadeyle, araştırma kapsa-
mında görüşülenlerin sadece yüzde 4’ü belirtilen yardımlardan birinden ya-
rarlanmaktadır (Tablo 6.12). Ayni veya nakdi yardım alma oranı, 25 yaşından
daha genç olanlar, ortaokul mezunları ya da daha az eğitim düzeyine sahip
olanlar arasında ve gözlem sayısı sınırlı olsa da insani yardım ile ikamet izni
olanlar arasında daha fazladır. Yardımları veren kuruluşlar arasında kamu
kuruluşları öne çıkmaktadır.
Tablo 6.10. Sağlık Hizmetlerinden Yararlanma

Türkiye’de sağlık
hizmetinden Toplam En çok başvurulan sağlık kurumu Toplam
yararlanma
Sağlık
Devlet Üniversite Özel Özel Özel
Evet Sayı ocağı/aile Mediko Diğer Sayı
hastanesi hastanesi poliklinik hastane doktor
hekimi
Cinsiyet
Erkek 62,1 320 7,9 34,0 7,7 3,4 39,2 1,6 4,4 1,7 210
Kadın 85,3 440 5,2 37,3 4,5 1,1 49,0 0,9 0,6 1,4 363
Yaş grubu
<25 69,4 177 3,5 36,4 8,7 3,7 34,7 0,0 9,5 3,4 121
25-34 75,9 259 7,8 29,5 6,6 1,9 51,1 1,6 0,6 0,8 206
35-44 79,9 145 3,4 41,4 1,7 2,7 49,9 0,0 0,5 0,4 113
45-54 74,0 85 9,2 37,7 2,9 0,0 40,3 5,0 0,0 5,0 58
55+ 77,2 94 6,5 45,5 7,8 0,0 40,2 0,0 0,0 0,0 75
Medeni durum
Hiç evlenmedi 62,4 260 5,5 30,5 11,7 1,6 39,9 2,3 6,5 2,2 168
Halen evli 81,1 418 6,2 37,4 3,4 2,4 49,3 0,2 0,4 0,6 339
Eşi ölmüş/
Boşanmış,ayrı 83,0 82 7,2 42,0 3,8 0,0 39,1 3,6 0,0 4,4 66
yaşıyor
Hane bilgisi
Hanede yaşıyor 77,5 640 6,6 36,0 4,8 1,9 47,2 1,3 0,9 1,3 496
Yurtta yaşıyor 60,2 86 ,3 37,1 18,0 2,2 22,4 0,0 20,0 0,0 60
Otel/Pansiyon/Diğer (45,6) 34 * * * * * * * * 17
Uyruk
Avrupa 79,7 178 5,3 35,9 6,9 0,6 49,4 1,0 0,5 0,4 138
Orta Doğu ve
62,9 186 1,0 39,7 7,5 0,6 47,4 0,0 2,9 0,9 129
Kuzey Afrika
Güney Kafkasya 84,0 115 3,0 27,5 5,4 2,9 56,3 2,9 1,5 0,6 85
Güney Asya 77,5 75 16,1 20,6 8,2 6,3 40,0 4,9 3,8 0,0 59
Orta Asya 87,8 131 10,4 49,5 0,1 0,7 32,2 0,0 2,4 4,8 113
Diğer bölgeler* 62,0 75 (4,9) (29,5) (8,4) (4,9) (49,7) (0,2) (1,1) (1,3) 49
Çalışma durumu
Hiç çalışmamış 79,8 456 6,1 34,6 5,6 1,3 47,8 0,4 2,6 1,6 356
Daha önce çalışmış 85,5 93 10,4 37,3 1,0 0,8 47,8 0,0 2,7 0,0 77
Halen çalışıyor 64,5 211 4,0 38,9 8,0 3,8 40,0 3,3 0,0 2,1 140
Türkiye’de sağlık
hizmetinden Toplam En çok başvurulan sağlık kurumu Toplam
yararlanma
Sağlık
Devlet Üniversite Özel Özel Özel
Evet Sayı ocağı/aile Mediko Diğer Sayı
hastanesi hastanesi poliklinik hastane doktor
hekimi
Eğitim durumu
O/Y değil/Okula
gitmedi/Mezun
(66,3) 44 (2,2) (44,5) (8,5) (0,0) (42,8) (0,0) (0,0) (2,0) 32
değil/İlkokul
mezunu
Ortaokul mezunu 67,6 81 18,6 32,2 0,0 4,6 38,0 1,0 0,0 5,5 63
Lise mezunu 78,0 267 5,9 40,7 8,5 2,2 37,2 1,3 3,8 0,3 198
Üniversite mezunu 77,5 302 4,7 35,4 3,9 1,6 51,3 0,3 1,1 1,7 230
Lisansüstü mezunu 70,5 66 (0,2) (15,7) (8,8) (0,0) (65,0) (8,3) (2,0) (0,0) 50
Mevcut ikamet
izin türü
Kısa dönem ikamet
63,6 252 4,7 32,8 1,7 1,4 55,6 0,3 0,4 3,1 165
izni
Öğrenci ikamet izni 73,4 166 6,5 32,3 16,5 1,9 29,7 0,2 12,2 0,7 118
Aile ikamet izni 96,7 163 10,4 36,7 1,3 2,0 48,8 0,4 0,0 0,3 157
Çalışma izni 67,5 108 0,0 40,9 10,9 1,0 39,9 6,5 0,0 0,8 71
İnsani ikamet izni (88,3) 36 (2,6) (57,0) (12,6) (0,0) (23,0) (0,0) (0,0) (4,7) 30
Diğer (96,2) 35 (8,5) (37,1) (4,3) (9,0) (41,0) (0,0) (0,0) (0,0) 32
Yaşadığı il
Ankara 80,5 174 3,6 33,6 15,7 1,4 39,3 0,0 5,7 0,7 140
Antalya 76,8 185 7,7 47,2 2,8 0,0 38,7 0,7 0,7 2,1 142
Erzurum 67,9 53 (2,8) (61,1) (11,1) (2,8) (22,2) (0,0) (0,0) (0,0) 36
Gaziantep 65,2 66 (0,0) (53,5) (4,7) (0,0) (37,2) (0,0) (0,0) (4,7) 43
İstanbul 74,6 169 7,1 32,5 2,4 2,4 51,6 1,6 0,8 1,6 126
İzmir 78,0 59 (4,3) (37,0) (13,0) (4,3) (32,6) (2,2) (6,5) (0,0) 46
Trabzon 74,1 54 (2,5) (50,0) (17,5) (2,5) (25,0) (2,5) (0,0) (0,0) 40
TR’de kalınan
süre
1 yıldan az 45,9 142 1,3 38,4 4,7 0,0 48,1 0,0 2,4 5,2 69
1-2 yıl 72,0 239 1,9 37,0 5,9 2,0 46,0 2,2 4,1 1,0 176
3-4 yıl 81,8 159 8,8 27,0 3,6 3,1 56,8 0,0 0,0 0,6 135
5-9 yıl 87,9 140 7,4 36,3 5,2 2,9 41,6 2,3 2,1 2,3 118
10+ 94,6 80 11,5 44,5 8,6 0,0 35,5 0,0 0,0 0,0 75
Toplam 75,5 760 6,1 36,2 5,6 1,9 45,6 1,2 1,9 1,5 573
Tablo 6.11. Türkiye’deki Sağlık Hizmetlerinden Memnuniyet ve Sağlık Si-

gortası Kapsamında Olanların Sağlık Harcamalarının Karşılanma Yüzdesinin
Dağılımı
Hizmetten
Toplam Sağlık sigortasının kapsamı Toplam
memnuniyet
Tamamen Kısmen Hiç
Evet Sayı Sayı
karşılıyor karşılıyor karşılamıyor
Cinsiyet
Erkek 91,5 233 37,9 39,4 22,7 180
Kadın 85,4 339 34,2 48,7 17,1 324
Yaş grubu
<25 91,2 127 24,2 50,7 25,2 106
25-34 90,8 207 28,8 51,1 20,1 186
35-44 79,4 102 43,9 36,9 19,2 98
45-54 90,9 61 44,0 40,7 15,3 52
55+ 84,9 75 49,5 40,4 10,2 62
Hizmetten
Toplam Sağlık sigortasının kapsamı Toplam
memnuniyet
Tamamen Kısmen Hiç
Evet Sayı Sayı
karşılıyor karşılıyor karşılamıyor
Medeni durum
Hiç evlenmedi 91,4 184 26,7 48,3 24,9 152
Halen evli 88,0 330 38,5 47,3 14,2 293
Eşi ölmüş/Boşanmış,ayrı yaşıyor 77,0 58 40,1 30,6 29,3 59
Hane bilgisi
Hanede yaşıyor 87,4 489 35,2 44,7 20,1 434
Yurtta yaşıyor 94,3 63 35,4 57,5 7,1 56
Otel/Pansiyon/Diğer * 20 * * * 14
Uyruk
Avrupa 86,7 138 41,2 47,4 11,4 129
Orta Doğu ve Kuzey Afrika 83,0 133 27,7 38,2 34,1 105
Güney Kafkasya 91,9 91 26,2 56,0 17,8 75
Güney Asya 93,4 55 36,8 45,8 17,4 57
Orta Asya 85,7 106 38,4 44,9 16,6 93
Diğer bölgeler* (94,3) 49 (44,7) (36,9) (18,5) 45
Çalışma durumu
Hiç çalışmamış 85,9 354 33,1 48,9 17,9 320
Daha önce çalışmış 87,9 77 27,6 45,8 26,6 59
Halen çalışıyor 91,8 141 44,1 37,9 18,0 125
Eğitim durumu
O/Y değil/Okula gitmedi/Mezun
(87,3) 32 * * * 19
değil/İlkokul mezunu
Ortaokul mezunu 89,6 65 (35,9) (46,7) (17,5) 44
Lise mezunu 89,0 190 39,3 44,1 16,6 178
Üniversite mezunu 86,9 238 33,4 44,2 22,4 217
Lisansüstü mezunu (86,2) 47 (33,7) (55,2) (11,1) 46
Kısa dönem ikamet izni 86,9 190 31,1 36,4 32,4 149
Öğrenci ikamet izni 90,9 119 28,3 49,5 22,2 108
Aile ikamet izni 86,0 141 36,2 56,9 7,0 142
Çalışma izni 89,9 68 49,3 38,9 11,8 71
İnsani ikamet izni (92,5) 34 * * * 13
Diğer * 20 * * * 21
Yaşadığı il
Ankara 92,1 140 42,7 46,8 10,5 124
Antalya 81,0 142 43,6 42,7 13,7 117
Erzurum (82,9) 35 (69,7) (27,3) (3,0) 33
Gaziantep (74,4) 43 (20,6) (58,8) (20,6) 34
İstanbul 88,9 126 31,0 44,0 25,0 116
İzmir (91,5) 47 (44,4) (55,6) (0,0) 45
Trabzon (87,2) 39 (48,6) (40,0) (11,4) 35
1 yıldan az 89,3 90 25,8 47,8 26,3 64
1-2 yıl 87,1 181 30,3 52,2 17,5 150
3-4 yıl 92,0 128 40,5 41,2 18,3 116
5-9 yıl 85,5 110 29,8 44,6 25,6 106
10+ 85,6 63 54,0 38,5 7,5 68
Toplam 87,9 572 35,5 45,4 19,1 504
Tablo 6.12. Herhangi Bir Kurum veya Kuruluştan Nakdi veya Ayni Herhangi
Bir Yardım Alma Durumlarının Yüzde Dağılımı
Burs Burs Burs Burs Burs dışında
Burs dışında
dışında dışında dışında dışında en az bir
yardım- Toplam
yardım- yardım- yardım- yardım- kurumdan
kamu
özel STK vakıf Diğer yardım
Cinsiyet Sayı
Erkek 3,9 1,0 0,2 0,5 0,8 6,5 320
Kadın 1,0 0,0 0,0 0,3 0,9 2,3 440
Yaş grubu
<25 3,8 0,0 ,5 1,5 2,5 8,2 177
25-34 1,1 0,0 0,0 0,4 0,5 1,9 259
35-44 1,8 1,6 0,0 0,0 0,7 4,1 145
45-54 4,1 0,9 0,0 0,0 0,7 5,6 85
55+ 2,8 0,0 0,0 0,0 0,0 2,8 94
Medeni durum
Hiç evlenmedi 2,5 0,0 0,3 0,9 1,4 5,1 260
Halen evli 2,3 0,8 0,0 0,2 0,7 3,9 418
1,6 0,0 0,0 0,0 0,0 1,6 82
yaşıyor
Hane bilgisi
Hanede yaşıyor 2,2 0,5 0,1 0,3 0,5 3,6 640
Yurtta yaşıyor 0,0 0,0 0,0 1,8 5,2 6,9 86
Otel/Pansiyon/Diğer (10,6) (0,0) (0,0) (0,0) (0,7) (11,3) 34
Uyruk
Avrupa 0,0 0,0 0,0 0,3 2,3 2,6 178
Orta Doğu ve Kuzey
7,1 0,4 0,4 0,8 0,0 8,7 186
Afrika
Güney Kafkasya 0,7 0,0 0,0 0,3 0,5 1,5 115
Güney Asya 4,8 0,0 0,0 0,0 0,0 4,8 75
Orta Asya 0,0 0,0 0,0 0,0 1,2 1,2 131
Diğer bölgeler* 0,0 3,0 0,0 0,8 0,2 4,0 75
Çalışma durumu
Hiç çalışmamış 2,2 0,2 0,0 0,4 1,1 3,8 456
Daha önce çalışmış 4,2 0,1 0,7 1,6 1,2 7,8 93
Halen çalışıyor 1,7 1,1 0,0 0,0 0,2 3,0 211
Eğitim durumu
(13,6) (1,8) (1,8) (0,0) (1,5) (18,6) 44
Ortaokul mezunu 6,6 3,1 0,0 0,8 3,1 13,6 81
Lise mezunu 1,1 0,0 0,0 0,9 0,5 2,5 267
Üniversite mezunu 0,9 0,0 0,0 0,0 0,3 1,3 302
Lisansüstü mezunu 1,4 0,0 0,0 0,0 1,6 3,1 66
Kısa dönem ikamet izni 2,8 0,0 0,0 0,0 1,1 3,9 252
Aile ikamet izni 0,0 0,0 0,0 0,0 1,1 1,1 163
Çalışma izni 0,6 0,0 0,0 0,0 0,0 0,6 108
İnsani ikamet izni (30,6) (3,1) (2,8) (3,1) (2,3) (41,9) 36
Diğer (2,3) (8,7) (0,0) (0,0) (1,9) (12,8) 35
Burs Burs Burs Burs Burs dışında

Burs dışında
dışında dışında dışında dışında en az bir
yardım- Toplam
yardım- yardım- yardım- yardım- kurumdan
kamu
özel STK vakıf Diğer yardım
Yaşadığı il
Ankara 9,8 0,6 0,6 1,1 0,0 12,1 174
Antalya 0,0 0,0 0,0 0,0 2,7 2,7 185
Erzurum 0,0 1,9 0,0 1,9 0,0 3,8 53
Gaziantep 6,1 0,0 0,0 1,5 0,0 7,6 66
İstanbul 0,6 0,6 0,0 0,0 0,6 1,8 169
İzmir 1,7 0,0 0,0 1,7 1,7 5,1 59
Trabzon 1,9 0,0 0,0 3,7 1,9 7,4 54
1 yıldan az 2,1 0,0 0,0 0,5 2,0 4,6 142
1-2 yıl 4,2 0,3 0,3 0,0 0,4 5,2 239
3-4 yıl 0,0 0,0 0,0 1,2 0,8 2,0 159
5-9 yıl 2,1 1,6 0,0 0,4 0,7 4,8 140
10+ 1,5 0,1 0,0 0,0 0,6 2,1 80
Toplam 2,3 0,4 0,1 0,4 0,8 4,0 760
6.3.Yabancılara yönelik ayrımcılık

Tüm vatandaşlar açısından kamu kurum ve kurumlarında belirli hizmet-
leri alma sürecinde ya da gündelik yaşam içinde ayrımcılığa maruz kalmak
önemli bir sorundur. Öte yandan, göçmenlerin maruz kaldığı çeşitli ayrım-
cılıklar, onların yerleştikleri topluma uyumlarını engellediği için bu sorunlar
daha ağır biçimde yaşanabilmektedir. Tablo 6.13’te göçmenlerin, kamu ku-
rum ve kuruluşlarında ayrımcılığa maruz kalmalarına ilişkin yüzdeler, ayrım-
cılığa maruz kalınma sıklığına göre verilmektedir.
Kurumlar açısından her biriyle ilgili olarak daha yaygın olarak ayrımcılığa
uğramış olanların sosyal ve demografik profillerine bakıldığında, kadınların,
hiç evlenmemiş kişilerin, Avrupa ve Orta Asya kökenli kişilerin daha fazla
karakolda ayrımcılığa uğradıklarını belirttiklerini söyleyebiliriz (Tablo 6.13).
Okul düzeyinde maruz kalınan ayrımcılık açısından ise, Orta Doğu ve Ku-
zey Afrika ile Güney Asya kökenli göçmenler arasında ayrımcılığa uğrayanlar
daha fazladır. Erzurum ve Trabzon illerinde görüşülen kişiler arasında okulda
ayrımcılığa uğradığını belirtenler, tüm gruplar arasında en yüksek düzeyde-
dir (sırasıyla yüzde 19 ve 13). Kadınlar, gençler, hiç evlenmemiş olanlar ile
Güney Asya ülkelerinden gelenler arasında sağlık kuruluşlarında ayrımcılığa
uğradığını belirtenler daha fazladır. İkamet izni alma sırasında maruz kalınan
ayrımcılık ise yine Güney Asya ülkelerinden gelenler ve Erzurum’da yaşayan-
lar arasında en belirgin düzeydedir.
Gündelik yaşamda karşılaşılan bazı olaylarda maruz kalınan ayrımcılığa
ilişkin yüzdeler Tablo 6.14’te verilmektedir. Araştırma nüfusunun yüzde 14’ü
“bazen”, yüzde 3’ü de“sıklıkla” gündelik hayatta ayrımcılığa uğradığını belirt-

miştir. Yurtta yaşayanlar (yüzde 24), öğrenci ikamet izni ile Türkiye’de olanlar
(yüzde 31) ve Erzurum’da yaşayanlar (yüzde 36) “bazen” ya da “sıklıkla” ay-
rımcılığa uğradıklarını belirtmişlerdir. Göçmenler arasında ev arama sırasın-
da “sıklıkla” ayrımcılığa maruz kalma yüksek düzeydedir.
Araştırma nüfusunun yüzde 86’sı Türkiye’de kendisini güvende hissetti-
ğini belirtmiştir (Tablo 6.15). Gençler (yüzde 19), kadınlar (yüzde 12), hiç
evlenmemiş kişiler (yüzde 16), yurtta yaşayanlar (yüzde 21) ve öğrenciler
(yüzde 20) arasında kendisini güvende hissetmeyenlerin oranı oldukça yük-
sektir. Göçmenlerin yüzde 5’i, Türkiye’de yaşadığı süre içerisinde fiziksel ya
da cinsel şiddete uğradığını ifade etmiştir. Fiziksel veya cinsel şiddet, 25 yaş
altı (yüzde 12), hiç evlenmemiş (yüzde 11), yurtta yaşayan (yüzde 14), Güney
Aysa ülkelerinden gelmiş olan (yüzde 17) ve öğrenci izni ile ikamet edenler
(yüzde 13) arasında daha yaygındır. Fiziksel veya cinsel şiddete maruz kalma
düzeyi kadın ve erkeklerde birbirine oldukça yakındır.
Tablo 6.13. Bazı Kamu Kurum ve Kuruluşlarında Ayrımcılığa Maruz Kalma Durumunun Yüzde Dağılımı
Diğer devlet kurumlarında
Karakolda ayrımcılık Okulda ayrımcılık Sağlık kuruluşunda ayrımcılık İkamet izni sırasında ayrımcılık Toplam
ayrımcılık
Uygun Uygun Uygun Uygun Uygun
Hiç Bazen Sıklıkla Hiç Bazen Sıklıkla Hiç Bazen Sıklıkla Hiç Bazen Sıklıkla Hiç Bazen Sıklıkla Sayı
Değil Değil Değil Değil Değil
Cinsiyet
Erkek 37,0 2,5 1,2 59,3 39,2 3,5 0,9 56,4 73,0 4,6 0,9 21,4 76,2 5,8 1,3 16,7 88,1 3,1 3,2 5,6 320
Kadın 29,6 3,8 1,4 65,1 24,1 3,8 0,0 72,1 80,7 6,7 4,9 7,7 72,0 2,0 3,0 23,0 88,1 4,7 3,8 3,4 440
Yaş grubu
<25 21,9 4,0 0,6 73,5 53,7 11,8 1,1 33,3 70,7 8,2 5,8 15,4 67,7 7,9 2,9 21,4 83,2 5,5 4,5 6,7 177
25-34 32,5 4,3 2,8 60,4 31,3 3,9 0,5 64,3 72,2 9,0 3,8 15,0 72,6 2,7 1,8 22,9 89,7 3,9 3,8 2,6 259
35-44 43,1 1,0 0,4 55,5 23,3 0,5 0,0 76,2 82,1 2,9 2,0 13,0 77,6 1,5 3,6 17,2 87,4 4,3 4,5 3,8 145
45-54 30,1 3,8 0,9 65,3 14,5 0,0 0,0 85,5 89,1 1,3 0,0 9,6 74,1 4,7 0,9 20,4 94,0 1,7 0,9 3,4 85
55+ 33,9 2,3 0,1 63,6 21,1 0,0 0,0 78,9 84,8 1,7 3,0 10,4 79,5 2,9 1,6 16,0 86,0 3,7 2,2 8,1 94
Medeni durum
Hiç evlenmedi 28,7 3,4 2,0 65,9 52,7 10,1 1,2 36,0 62,3 8,6 5,3 23,8 64,3 7,6 3,3 24,8 83,4 6,5 5,1 5,0 260
Halen evli 35,1 3,1 1,0 60,8 22,3 1,0 0,0 76,7 83,1 5,2 2,6 9,1 78,7 2,1 2,0 17,3 89,7 3,2 3,2 3,9 418
Eşi ölmüş/Boşanmış,
32,1 3,6 1,5 62,7 11,0 0,0 0,0 89,0 90,1 1,4 0,9 7,5 75,0 0,7 0,9 23,5 92,8 1,6 0,9 4,8 82
ayrı yaşıyor
Hane bilgisi
Hanede yaşıyor 33,6 3,4 1,5 61,5 27,6 3,4 0,3 68,7 78,7 6,0 3,4 11,8 74,4 3,4 2,5 19,7 89,1 3,9 3,6 3,4 640
Yurtta yaşıyor 25,6 1,3 0,0 73,0 75,0 8,4 1,5 15,1 67,5 3,1 0,0 29,4 71,6 4,4 0,0 24,0 79,6 5,8 4,0 10,6 86
Otel/Pansiyon/Diğer (20,4) (3,5) (0,0) (76,1) (15,5) (0,7) (0,0) (83,8) (58,0) (5,3) (5,3) (31,4) (58,0) (7,6) (0,0) (34,4) (74,7) (3,3) (0,0) (21,9) 34
Uyruk
Avrupa 41,3 5,8 3,5 49,4 31,6 0,0 0,0 68,3 80,0 6,3 3,5 10,2 75,0 2,3 2,0 20,7 83,0 5,5 6,6 5,0 178
Orta Doğu ve Kuzey
22,1 1,7 0,0 76,2 22,1 7,3 1,2 69,4 68,0 6,4 4,1 21,5 70,0 7,2 4,3 18,5 92,4 2,9 3,6 1,1 186
Afrika
Güney Kafkasya 19,5 3,0 0,0 77,4 23,5 4,0 0,0 72,5 91,0 1,9 0,6 6,5 74,6 1,3 1,3 22,8 93,5 1,3 2,1 3,1 115
Güney Asya 40,0 0,8 2,2 57,0 35,2 6,7 1,0 57,1 75,2 10,0 6,8 8,0 67,4 6,8 4,9 20,9 75,0 8,5 7,9 8,6 75
Orta Asya 38,0 3,8 1,5 56,7 28,3 3,0 0,0 68,7 82,4 8,1 4,0 5,6 83,4 1,0 0,8 14,8 94,1 4,0 0,9 1,0 131
Diğer bölgeler* 40,6 3,1 0,8 55,5 54,3 1,6 0,1 44,0 69,4 1,6 0,2 28,9 68,0 3,3 0,0 28,7 83,3 3,3 0,0 13,4 75
Çalışma durumu
Hiç çalışmamış 30,7 1,9 0,3 67,1 34,8 5,5 0,3 59,4 78,2 5,6 4,7 11,6 73,0 3,7 3,4 19,9 88,6 4,2 3,6 3,5 456
Daha önce çalışmış 37,1 7,0 6,4 49,6 39,4 1,1 1,5 57,9 83,3 7,2 0,6 8,9 83,6 2,8 0,6 13,0 84,5 5,1 7,1 3,4 93
Halen çalışıyor 34,6 4,1 1,2 60,1 19,7 1,6 0,0 78,6 74,1 5,8 1,8 18,3 71,4 3,7 1,1 23,9 88,6 3,2 2,1 6,0 211
187
188
Tablo 6.13. Bazı Kamu Kurum ve Kuruluşlarında Ayrımcılığa Maruz Kalma Durumunun Yüzde Dağılımı (Devam)
Karakolda ayrımcılık Okulda ayrımcılık Sağlık kuruluşunda ayrımcılık Diğer devlet kurumlarında ayrımcılık İkamet izni sırasında ayrımcılık Toplam
Uygun Uygun Uygun Uygun Uygun

Hiç Bazen Sıklıkla Hiç Bazen Sıklıkla Hiç Bazen Sıklıkla Hiç Bazen Sıklıkla Hiç Bazen Sıklıkla Sayı
Değil Değil Değil Değil Değil
Eğitim durumu
Mezun değil/İlkokul (29,3) (0,0) (0,0) (70,7) (21,3) (0,0) (0,0) (78,7) (83,2) (0,3) (4,8) (11,6) (67,5) (0,0) (1,8) (30,8) (84,5) (1,8) (1,8) (12,0) 44
mezunu
Ortaokul mezunu 39,4 0,8 3,1 56,7 24,1 1,4 0,0 74,5 74,1 3,5 2,9 19,5 75,3 1,6 1,6 21,4 80,4 2,3 8,6 8,7 81
Lise mezunu 33,2 7,0 1,9 57,9 36,0 5,7 0,6 57,8 78,9 6,4 4,2 10,6 73,7 5,9 1,3 19,1 90,4 5,6 1,9 2,1 267
Üniversite mezunu 30,4 1,8 0,6 67,2 28,0 3,2 0,4 68,4 77,8 5,9 2,9 13,5 75,4 2,8 3,6 18,3 88,0 3,5 3,9 4,6 302
Lisansüstü mezunu 38,2 1,2 1,6 59,0 37,8 3,8 0,2 58,3 69,0 11,3 0,2 19,6 65,5 3,7 0,0 30,7 93,9 4,4 1,7 0,0 66
Mevcut ikamet izin
türü
Kısa dönem ikamet izni 31,3 3,3 1,4 64,0 25,1 1,3 0,0 73,6 70,5 4,4 3,6 21,6 72,7 3,2 4,1 19,9 89,2 3,8 3,9 3,2 252
Öğrenci ikamet izni 34,8 2,5 1,1 61,6 74,0 18,1 2,5 5,3 78,6 6,2 1,8 13,4 70,3 8,7 0,0 21,0 87,4 4,9 5,4 2,3 166
Aile ikamet izni 37,2 3,3 1,5 58,0 20,2 1,6 0,0 78,2 85,8 7,9 3,7 2,6 80,2 0,6 0,8 18,3 92,5 3,7 1,9 1,9 163
Çalışma izni 28,3 4,9 2,0 64,8 17,9 0,6 0,0 81,5 78,1 7,2 0,1 14,5 71,2 4,5 0,0 24,3 84,6 2,9 0,1 12,4 108
İnsani ikamet izni (19,8) (0,0) (0,0) (80,2) (25,8) (0,0) (0,0) (74,2) (84,4) (2,1) (8,8) (4,7) (66,1) (2,8) (4,7) (26,5) (84,2) (7,4) (0,0) (8,3) 36
Diğer* (40,3) (2,5) (0,0) (57,1) (30,9) (0,0) (0,0) (69,1) (83,8) (3,9) (10,6) (1,7) (76,0) (2,5) (8,7) (12,8) (72,3) (6,2) (19,2) (2,3) 35
Yaşadığı il
Ankara 25,9 2,3 0,6 71,3 29,9 5,2 1,7 63,2 81,6 8,0 1,7 8,6 76,4 4,0 0,6 19,0 77,6 8,0 4,0 10,3 174
Antalya 53,0 2,7 0,5 43,8 40,0 0,0 0,0 60,0 82,2 2,2 3,2 12,4 81,6 2,7 1,1 14,6 92,4 3,8 2,2 1,6 185
Erzurum 18,9 0,0 0,0 81,1 60,4 18,9 3,8 17,0 84,9 5,7 1,9 7,5 90,6 1,9 0,0 7,5 86,8 13,2 0,0 0,0 53
Gaziantep 16,7 1,5 1,5 80,3 22,7 3,0 0,0 74,2 75,8 9,1 4,5 10,6 84,8 9,1 0,0 6,1 98,5 1,5 0,0 0,0 66
İstanbul 30,8 3,6 1,2 64,5 27,2 4,1 0,0 68,6 75,1 5,9 3,6 15,4 71,6 3,0 3,0 22,5 89,9 3,0 3,6 3,6 169
İzmir 35,6 6,8 6,8 50,8 42,4 1,7 1,7 54,2 78,0 5,1 3,4 13,6 57,6 6,8 5,1 30,5 79,7 5,1 8,5 6,8 59
Trabzon 35,2 0,0 1,9 63,0 42,6 13,0 0,0 44,4 83,3 7,4 1,9 7,4 90,7 5,6 0,0 3,7 90,7 5,6 3,7 0,0 54
Türkiye’de kalınan
süre
1 yıldan az 20,2 0,0 0,4 79,4 29,8 1,6 0,0 68,6 59,4 1,9 3,3 35,4 58,2 3,6 6,5 31,7 86,6 2,4 4,1 7,0 142
1-2 yıl 23,7 2,6 0,0 73,7 29,6 4,4 0,3 65,6 71,4 7,2 6,5 14,9 68,8 3,8 2,9 24,4 87,2 4,5 2,3 5,9 239
3-4 yıl 34,7 1,8 0,6 62,8 20,7 4,1 0,5 74,7 84,8 5,5 0,6 9,1 82,6 4,2 1,0 12,2 91,9 1,8 2,9 3,4 159
5-9 yıl 40,1 6,1 1,4 52,4 29,1 5,9 0,8 64,2 87,6 6,3 2,5 3,6 79,2 3,3 0,0 17,5 90,5 3,6 3,0 2,9 140
10+ 55,7 6,9 6,7 30,7 49,4 0,7 0,1 49,9 88,9 7,7 0,7 2,7 85,2 2,7 0,7 11,5 82,9 8,9 7,5 0,7 80
Toplam 32,7 3,3 1,3 62,6 30,5 3,7 0,4 65,5 77,5 5,8 3,2 13,5 73,8 3,6 2,3 20,3 88,1 4,0 3,5 4,3 760
Tablo 6.14. Araştırma Nüfusunun Türkiye’de Gündelik Hayatta, Ev Ararken, İş Ararken veya İş Yerinde Uyrukları
Nedeniyle Ayrımcılığa Maruz Kalma Durumunun Yüzde Dağılımı
Günlük hayatta ayrımcılık Ev ararken ayrımcılık İş ararken İş yerinde Toplam
Uygun Uygun Uygun Uygun
Cinsiyet Hiç Bazen Sıklıkla Hiç Bazen Sıklıkla Hiç Bazen Sıklıkla Hiç Bazen Sıklıkla Sayı
Değil Değil Değil Değil
Erkek 78,9 18,4 2,3 0,5 43,4 19,6 6,3 30,7 37,5 5,6 6,1 50,8 47,2 4,8 0,2 47,8 320
Kadın 84,7 11,2 3,8 0,3 35,0 5,7 7,5 51,8 27,8 4,5 6,8 60,9 34,5 1,0 1,4 63,1 440
Yaş grubu
<25 73,1 20,4 6,5 0,0 26,6 10,6 11,3 51,5 23,4 4,8 11,4 60,4 21,4 2,9 0,8 74,8 177
25-34 82,7 15,7 1,6 0,0 39,3 12,1 6,1 42,5 33,5 4,5 6,2 55,8 39,4 3,0 1,4 56,2 259
35-44 85,1 10,1 4,8 0,0 35,8 14,8 11,1 38,3 32,5 7,4 7,1 53,0 40,4 4,3 0,7 54,6 145
45-54 88,7 8,3 1,3 1,8 45,7 13,6 1,3 39,4 43,1 4,5 4,3 48,1 66,5 0,2 0,7 32,7 85
55+ 83,3 13,3 2,0 1,4 51,9 3,3 1,6 43,2 27,4 2,9 1,3 68,5 42,5 0,1 0,0 57,4 94
Medeni durum
Hiç evlenmedi 73,0 21,8 5,2 0,0 36,6 10,6 12,3 40,5 26,8 6,2 10,0 57,0 29,8 5,9 0,2 64,0 260
Halen evli 85,9 11,3 2,4 0,4 37,1 13,9 4,1 44,8 32,7 4,7 5,7 56,9 42,3 1,3 1,2 55,3 418
Eşi ölmüş/Boşanmış,ayrı yaşıyor 89,2 8,1 1,3 1,4 55,2 0,0 1,3 43,5 41,0 3,1 1,3 54,6 55,2 0,0 1,3 43,5 82
Hane bilgisi
Hanede yaşıyor 82,7 13,9 3,2 0,2 40,9 12,4 7,4 39,3 34,0 5,1 6,8 54,0 41,7 2,7 1,0 54,7 640
Yurtta yaşıyor 76,2 20,8 3,0 0,0 16,0 2,9 2,8 78,3 4,7 5,2 4,3 85,8 6,4 0,0 0,0 93,6 86
Otel/Pansiyon/Diğer (81,9) (6,6) (3,5) (7,9) (12,8) (4,2) (2,7) (80,4) (25,7) (0,0) (0,7) (73,6) (64,4) (7,2) (0,0) (28,4) 34
Uyruk
Avrupa 84,7 8,7 6,6 0,0 44,5 1,8 5,3 48,4 35,9 4,6 6,4 53,1 45,6 0,7 0,7 53,0 178
Orta Doğu ve Kuzey Afrika 74,5 21,8 3,3 0,4 41,2 24,2 11,8 22,8 26,6 7,4 5,4 60,6 27,9 6,4 1,8 63,8 186
Güney Kafkasya 97,5 0,7 1,3 0,5 38,3 2,0 4,4 55,3 40,1 2,1 8,5 49,3 50,3 0,6 0,0 49,1 115
Güney Asya 87,4 11,4 1,3 0,0 40,5 6,5 7,1 45,9 24,0 4,8 7,0 64,2 36,3 0,1 0,0 63,6 75
Orta Asya 83,9 14,1 2,0 0,0 34,5 10,5 7,9 47,1 41,0 5,7 7,6 45,7 47,1 1,8 1,7 49,5 131
Diğer bölgeler* 68,0 28,6 1,6 1,8 26,2 21,9 1,7 50,2 16,1 3,2 4,4 76,3 32,1 3,9 0,0 64,0 75
Çalışma durumu
Hiç çalışmamış 82,0 14,0 3,6 0,3 33,2 11,0 6,8 49,0 10,9 3,3 7,1 78,7 5,4 0,0 0,0 94,6 456
Daha önce çalışmış 83,8 12,1 4,1 0,0 55,6 5,0 2,9 36,6 56,7 6,4 12,3 24,5 73,8 3,6 4,0 18,6 93
Halen çalışıyor 82,0 15,3 2,0 0,6 41,1 14,9 8,8 35,2 57,6 7,2 3,4 31,8 85,1 6,6 1,2 7,1 211
189
190
Tablo 6.14. Araştırma Nüfusunun Türkiye’de Gündelik Hayatta, Ev Ararken, İş Ararken veya İş Yerinde Uyrukları
Nedeniyle Ayrımcılığa Maruz Kalma Durumunun Yüzde Dağılımı (Devam)
Günlük hayatta ayrımcılık Ev ararken ayrımcılık İş ararken İş yerinde Toplam
Uygun Uygun Uygun
Bazen Sıklıkla Hiç Bazen Bazen Sıklıkla Hiç Bazen Bazen Sıklıkla Hiç Bazen Bazen Sayı
Değil Değil Değil
Eğitim durumu
O/Y değil/Okula gitmedi/Mezun değil/İlkokul mezunu (92,1) (2,6) (3,5) (1,8) (30,3) (22,9) (7,9) (38,9) (33,8) (2,6) (5,3) (58,2) (24,8) (1,3) (1,89) (72,2) 44
Ortaokul mezunu 88,7 10,7 0,6 0,0 34,4 15,4 7,3 42,9 33,6 1,3 5,8 59,3 38,5 3,7 0,7 57,1 81
Lise mezunu 79,8 15,5 4,4 0,2 42,1 7,3 5,7 45,0 37,3 5,6 5,0 52,1 42,7 2,9 0,7 53,8 267
Üniversite mezunu 82,9 14,4 2,2 0,5 37,7 11,3 7,4 43,5 27,6 4,4 7,9 60,2 39,5 0,6 1,1 58,8 302
Lisansüstü mezunu 70,7 21,4 7,9 0,0 40,0 19,5 9,3 31,2 28,6 14,7 7,0 49,7 43,0 14,0 0,0 43,0 66
Kısa dönem ikamet izni 82,3 14,1 3,6 0,0 42,3 13,6 9,0 35,0 33,6 4,8 5,5 56,2 38,6 2,6 0,8 58,0 252
Öğrenci ikamet izni 69,3 27,6 3,1 0,0 36,8 16,3 8,7 38,1 18,1 3,3 10,6 68,0 9,7 3,2 0,0 87,1 166
Aile ikamet izni 86,6 9,8 3,6 0,0 34,9 4,9 3,3 56,9 22,8 6,0 5,2 66,0 28,1 0,3 1,8 69,7 163
Çalışma izni 89,6 8,6 0,4 1,3 37,2 12,2 3,3 47,3 56,2 6,4 1,3 36,1 94,3 2,4 0,0 3,3 108
İnsani ikamet izni (84,8) (7,8) (2,3) (5,1) (29,0) (12,3) (12,8) (46,0) (18,0) (4,9) (27,9) (49,3) (23,5) (5,1) (2,3) (69,0) 36
Diğer (73,7) (17,7) (8,7) (0,0) (42,8) (8,9) (12,2) (36,1) (34,5) (1,9) (12,4) (51,2) (33,1) (12,6) (1,9) (52,4) 35
Yaşadığı il
Ankara 82,2 13,8 3,4 0,6 35,6 12,6 6,3 45,4 22,4 7,5 6,3 63,8 32,2 2,3 0,6 64,9 174
Antalya 84,3 8,6 6,5 0,5 61,1 3,2 4,3 31,4 41,6 2,2 10,8 45,4 48,1 2,7 3,2 45,9 185
Erzurum 64,2 30,2 5,7 0,0 30,2 11,3 5,7 52,8 15,1 7,5 0,0 77,4 9,4 1,9 0,0 88,7 53
Gaziantep 72,7 21,2 6,1 0,0 39,4 28,8 15,2 16,7 43,9 12,1 4,5 39,4 36,4 4,5 0,0 59,1 66
İstanbul 82,8 14,8 2,4 0,0 34,3 12,4 7,1 46,2 32,5 4,1 5,9 57,4 42,0 2,4 0,6 55,0 169
İzmir 81,4 15,3 0,0 3,4 35,6 6,8 8,5 49,2 20,3 6,8 5,1 67,8 27,1 3,4 0,0 69,5 59
Trabzon 77,8 18,5 3,7 0,0 35,2 9,3 1,9 53,7 25,9 11,1 5,6 57,4 29,6 5,6 0,0 64,8 54
1 yıldan az 84,5 11,6 2,4 1,6 28,9 7,2 9,6 54,3 19,9 6,1 1,9 72,2 30,3 3,3 0,5 65,9 142
1-2 yıl 74,5 21,3 3,9 0,3 39,6 14,1 9,7 36,6 21,9 2,3 10,4 65,3 25,6 3,5 1,7 69,2 239
3-4 yıl 83,8 13,0 3,1 0,0 30,2 16,1 5,8 47,9 38,6 4,7 6,0 50,8 39,6 1,9 0,8 57,6 159
5-9 yıl 86,8 11,9 1,3 0,0 35,3 13,2 2,6 48,9 36,4 4,8 8,5 50,4 49,2 2,8 0,0 48,0 140
10+ 87,4 7,0 5,6 0,0 66,7 2,2 6,0 25,1 54,1 10,4 1,4 34,1 70,9 0,0 1,2 27,9 80
Toplam 82,3 14,2 3,2 0,4 38,6 11,5 7,0 42,9 31,9 5,0 6,5 56,6 39,9 2,6 0,9 56,6 760
Tablo 6.15. Kendilerini Güvende Hissetmelerinin ve Fiziksel/Cinsel Şiddete

Maruz Kalmalarının Yüzde Dağılımı
Türkiye’de
Türkiye’de güvende hissetme fiziksel/cinsel Toplam
şiddet
Evet Hayır Kısmen Evet Sayı
Cinsiyet
Erkek 88,1 8,8 3,1 5,5 320
Kadın 85,0 11,9 3,1 5,1 440
Yaş grubu
<25 73,7 18,5 7,8 12,4 177
25-34 85,3 12,6 2,1 4,4 259
35-44 95,6 3,3 1,0 3,4 145
45-54 91,6 3,9 4,5 4,5 85
55+ 87,1 11,5 1,4 1,4 94
Medeni durum
Hiç evlenmedi 78,6 15,5 5,9 11,0 260
Halen evli 89,2 8,5 2,2 2,3 418
Eşi ölmüş/Boşanmış,ayrı yaşıyor 92,6 7,4 0,0 4,6 82
Hane bilgisi
Hanede yaşıyor 87,5 9,5 2,9 4,6 640
Yurtta yaşıyor 73,8 21,0 5,2 14,4 86
Otel/Pansiyon/Diğer (77,0) (19,5) (3,5) (4,2) 34
Uyruk
Avrupa 85,9 12,3 1,8 5,0 178
Güney Kafkasya 80,7 16,2 3,1 1,3 115
Güney Asya 80,7 13,7 5,6 17,3 75
Orta Asya 88,1 9,5 2,4 3,8 131
Diğer bölgeler* 87,0 9,8 3,3 7,8 75
Çalışma durumu
Hiç çalışmamış 85,0 11,7 3,4 5,6 456
Halen çalışıyor 89,0 7,7 3,3 4,7 211
Eğitim durumu
O/Y değil/Okula gitmedi/Mezun değil/İlkokul mezunu (94,3) (5,7) (0,0) (1,8) 44
Ortaokul mezunu 94,2 5,1 0,6 11,0 81
Lise mezunu 86,2 9,0 4,8 3,4 267
Aile ikamet izni 87,6 11,3 1,0 4,5 163
Çalışma izni 89,6 6,6 3,8 3,9 108
Diğer (87,4) (10,9) (1,7) (0,0) 35
Yaşadığı il
Ankara 79,9 14,4 5,7 6,3 174
Antalya 89,7 6,5 3,8 5,9 185
Erzurum 79,2 20,8 0,0 0,0 53
Gaziantep 83,3 15,2 1,5 1,5 66
İstanbul 88,2 9,5 2,4 5,3 169
İzmir 79,7 16,9 3,4 3,4 59
Trabzon 90,7 7,4 1,9 5,6 54
Türkiye’de
Türkiye’de güvende hissetme fiziksel/cinsel Toplam
şiddet
Evet Hayır Kısmen Evet Sayı
1 yıldan az 89,8 8,6 1,6 3,0 142
1-2 yıl 85,9 9,8 4,3 5,0 239
3-4 yıl 84,4 9,0 6,6 6,0 159
5-9 yıl 84,9 14,3 0,8 7,4 140
10+ 87,9 11,0 1,2 4,4 80
Toplam 86,3 10,6 3,1 5,3 760
6.4. Geleceğe İlişkin Planlar

Göç edilen ülkeye uyumun önemli sonuçlarından biri göçmenlerin gele-
cekte yaşamayı düşündükleri ülkeye ilişkin planlardır. Tablo 6.16’da cevap-
layıcıların Türkiye’de yaşamak istedikleri süreye ilişkin bilgiler sunulmuştur.
Araştırma kapsamında görüşülen kişilerin yüzde 63’ü sürekli olarak Türki-
ye’de yaşamayı planladıklarını dile getirmiştir. Cevaplayıcıların yüzde 12’si 2
yıldan daha kısa süre, yüzde 16’sı 2-5 yıl ; yüzde 10’u ise 5 yıldan daha fazla
süre Türkiye’de kaldıktan sonra başka bir ülkeye gitmeyi planlamaktadırlar.
Gençler (yüzde 40), hiç evlenmemiş olanlar (yüzde 40), öğrenci ikamet izni
ile Türkiye’de yaşayanlar (yüzde 25) ve Sahra-altı Afrika ve Asya Pasifik ve
Amerika bölgelerindeki ülkelerden gelenler (yüzde 28) arasında sürekli ola-
rak Türkiye’de yaşamayı planlayanlar daha azdır. Öte yandan, aile ikamet izni
ile Türkiye’de yaşayanların (yüzde 90) ve 10 yıldan uzun süredir Türkiye’de
yaşayanların (yüzde 88) çok büyük bir kısmı sürekli olarak Türkiye’de yaşa-
mayı planlamaktadır.
Sürekli olarak Türkiye’de kalmak isteyenlerin nedenleri arasında en çok
dile getirilen konular aile ile ilişkilidir; ailesinin ya da eşin Türkiye’de olmasının
yanı sıra evlenecek olmak da bunlar arasındadır. Türkiye’deki yaşam koşulları
araştırma nüfusunun yüzde 28’i tarafından kalma nedeni olarak belirtilmiştir.
Türkiye’yi güvenli bulduklarını belirtenler sürekli kalmak isteyen nüfusun yak-
laşık olarak üçte birini oluşturmaktadır. Birkaç yıl Türkiye’de kalmak isteyen
kişiler için en önde gelen neden, aile bireylerinden birinin eğitimine devam
etmesidir. Az sayıda kişi ise kültürel yakınlık, iklim ve Türkiye’yi sevme gibi
nedenlerden dolayı burada yaşamayı istemektedir (Tablo 6.17).
Türkiye’den birkaç yıl içinde ayrılıp başka bir ülkeye yerleşmek istediğini
belirtenlerin dile getirdikleri nedenlere ilişkin yüzdeler, Tablo 6.18’de Türki-
ye’de kalma sürelerine göre verilmektedir. Türkiye dışında bir ülkede yaşa-
mak isteyenlerin en öncelikli nedeni ülkelerine geri dönmektir; Türkiye’de
yaşanan süreden bağımsız olarak en fazla dile getirilen nedendir. Türkiye’de
kalma nedenlerine benzer biçimde, ailenin yanına gitme isteği de göçmenle-

rin ayrılmak istemelerinde etkili görünmektir. Başka bir ülkeye gitme isteğinin
altında iş arama Türkiye’de daha uzun süre kalan kişiler tarafından daha az
dile getirilmiştir. Beş yıldan daha uzun süre kalanların yüzde 5’i, diğer neden-
ler arasında gideceği ülkenin güvenli olduğunu belirtmişlerdir.
Türkiye dışında bir ülkeye göç etmeyi planlayanların tercih ettikleri ül-
keler arasında Asya Pasifik ve Amerika (yüzde 25), Avrupa (yüzde 18) ve
Orta Doğu ve Kuzey Afrika (yüzde 17) bölgelerindeki ülkeler öne çıkmaktadır
(Tablo 6.19). Asya Pasifik ve Amerika ülkeleri özellikle gençler (yüzde 43) ve
Sahraaltı Afrika ve Asya Pasifik ve Amerika bölgelerindeki ülkelerden gelen-
ler (yüzde 67) arasında daha fazla tercih edilmektedir. Araştırma nüfusunun
genel olarak ilk tercihlerini kendilerinin vatandaşı oldukları ülkelerin yer aldı-
ğı bölgeler oluşturmaktadır.
Tablo 6.16. Araştırma Nüfusunun Türkiye’de Kalmak İstedikleri Sürenin

Yüzde Dağılımı
Türkiye’de sürekli kalmak istiyor 0-1 yıl 2-4 yıl 5+ yıl Sayı
Cinsiyet
Erkek 56,9 12,7 22,2 8,2 318
Kadın 67,3 11,4 10,6 10,7 440
Yaş grubu
<25 39,9 19,3 27,7 13,1 176
25-34 64,3 11,0 13,7 11,0 258
35-44 69,3 10,0 12,4 8,3 145
45-54 73,0 8,7 15,2 3,1 85
55+ 71,5 10,8 8,8 8,9 94
Medeni durum
Hiç evlenmedi 40,1 17,7 27,9 14,3 258
Halen evli 72,7 9,0 10,9 7,4 418
Eşi ölmüş/Boşanmış veya ayrı yaşıyor 75,3 11,2 5,3 8,2 82
Hane bilgisi
Hanede yaşıyor 66,8 10,5 13,5 9,3 639
Yurtta yaşıyor 23,6 19,9 43,2 13,3 85
Otel/pansiyon/diğer (22,8) (45,8) (17,7) (13,6) 34
Uyruk
Avrupa 77,6 6,9 5,5 10,0 177
Güney Kafkasya 63,8 7,3 15,3 13,6 115
Güney Asya 54,3 18,5 20,9 6,2 75
Orta Asya 69,7 8,2 16,8 5,3 131
Diğer bölgeler* 28,0 17,8 36,1 18,1 75
Çalışma durumu
Hiç çalışmamış 61,5 12,3 18,3 7,9 455
Halen çalışıyor 59,1 13,5 12,9 14,6 211
Türkiye’de sürekli kalmak istiyor 0-1 yıl 2-4 yıl 5+ yıl Sayı
Eğitim durumu
O/Y Değil veya ilkokul mezunu (85,3) (12,9) (0,0) (1,8) 44
Ortaokul mezunu 64,6 20,3 9,6 5,4 80
Lise mezunu 62,5 7,5 18,5 11,4 267
Aile ikamet izni 89,9 1,4 3,0 5,6 163
Çalışma izni 53,0 18,1 15,1 13,8 108
Diğer (74,5) (3,4) (17,6) (4,5) 35
Yaşadığı il
Ankara 47,7 16,7 22,4 13,2 174
Antalya 81,1 9,7 4,9 4,3 185
Erzurum 51,9 11,5 23,1 13,5 52
Gaziantep 68,2 13,6 7,6 10,6 66
İstanbul 63,1 11,3 16,1 9,5 168
İzmir 55,9 10,2 22,0 11,9 59
Trabzon 61,1 11,1 13,0 14,8 54
1 yıldan az 43,0 24,6 25,2 7,3 141
1-2 yıl 56,1 12,5 21,3 10,0 238
3-4 yıl 67,1 9,9 10,3 12,7 159
5-9 yıl 70,0 8,5 12,9 8,6 140
10+ 87,5 2,6 0,7 9,3 80
Yüzde 62,9 12,0 15,5 9,6 100
*Sahraaltı Afrika ve Asya Pasifik ve Amerika
Tablo 6.17. Araştırma Nüfusunun Türkiye’de Kalmak İstemesinin Nedenle-

rinin Yüzdesi
Türkiye’de kalmak istedikleri yıl Türkiye’de sürekli kalmak istiyor 0-1 yıl 2-4 yıl 5+ yıl Toplam
Yüzde Yüzde Yüzde Yüzde Yüzde
Eşi burada 28,7 35,5 19,1 51,5 30,2
Ailesi burada 39,4 11,5 2,1 21,9 28,6
Eğitiminin/eşinin eğitiminin devamı 7,6 24,3 54,4 34,4 19,4
Çocukların eğitimi 20,3 3,5 1,7 22,7 15,7
Yaşam koşulları 38,3 3,5 13,7 14,4 28,0
Güvenli 29,9 17,0 10,2 8,8 23,3
Evlenecek 24,5 0,0 2,2 9,4 16,7
Kültürel/dini yakinlik 4,1 0,8 2,2 3,6 3,4
İklim 3,6 0,0 1,1 1,1 2,6
Türkiye’yi seviyor 6,4 3,8 0,5 0,0 4,6
Diğer 9,5 13,0 16,0 17,9 11,8
Sayı 477 93 112 76 758
Tablo 6.18. Araştırma Nüfusunda Birkaç Yıl Sonra Türkiye’den Gitmek İste-
yenlerin Türkiye’den Gitmek İstemesinin Nedenlerinin Yüzdesi
Türkiye’de kalmak istedikleri yıl 0-1 yıl 2-4 yıl 5+ yıl Toplam
Yüzde Yüzde Yüzde Sayı
İş aramak 21,2 18,0 6,8 16,1
Aile yanına gitmek 36,9 37,8 41,2 38,4
Eğitimi bitiyor 9,5 14,1 14,7 12,8
Ülkesine dönmek 48,4 57,1 59,2 54,8
Gideceği ülke güvenli 5,9 1,4 5,3 3,9
Yaşam standartları 12,2 14,6 11,0 12,9
Eğitimine devam etmek 3,7 3,2 1,7 3,0
Dil sorunu 4,1 0,0 0,0 1,3
Diğer 25,3 12,1 21,5 18,8
Sayı 93 112 76 281
Tablo 6.19. İleride Türkiye Dışında Yaşamak İsteyen Araştırma Nüfusunun

Gitmek İstediği Bölgelere Göre Yüzde Dağılımı
Orta
Asya
Doğu ve Güney Güney Orta Sahraaltı Toplam
Avrupa Pasifik ve Diğer
Kuzey Kafkasya Asya Asya Afrika Sayı
Amerika
Afrika
Cinsiyet
Erkek 11,5 23,1 4,4 7,3 6,0 11,7 27,8 8,2 147
Kadın 25,0 11,6 17,4 2,9 14,2 0,5 22,5 6,0 135
Yaş grubu
<25 18,6 4,9 6,1 ,6 8,8 8,2 43,2 9,7 104
25-34 16,1 19,7 10,6 8,0 13,5 7,4 16,1 8,6 96
35-44 (21,0) (28,8) (11,5) (4,3) (5,3) (5,3) (18,3) (5,3) 37
45-54 * * * * * * * * 25
55+ * * * * * * * * 20
Hane bilgisi
Hanede yaşıyor 18,1 19,3 11,8 4,4 11,3 4,5 23,7 6,9 192
Yurtta yaşıyor 13,1 6,7 11,3 10,7 6,0 17,6 25,5 9,1 65
Otel/Pansiyon/Diğer * * * * * * * * 25
Uyruk
Avrupa (84,5) (0,0) (0,0) (0,0) (0,0) (0,0) (10,4) (5,2) 43
Orta Doğu ve Kuzey
2,8 71,4 0,0 0,0 0,0 0,0 15,9 9,9 67
Afrika
Güney Kafkasya 7,5 0,3 78,6 0,0 0,0 0,0 6,9 6,6 45
Güney Asya (21,2) (0,0) (0,0) (44,6) (0,0) (0,0) (24,3) (9,9) 31
Orta Asya 15,9 (0,0) (0,0) (0,0) (68,2) (0,0) (9,4) (6,4) 37
Diğer bölgeler* 2,1 0,0 0,0 0,0 0,0 27,0 66,5 4,4 59
Çalışma durumu
Hiç çalışmamış 14,1 22,7 6,0 5,0 10,1 6,7 27,6 7,7 167
Daha önce çalışmış * * * * * * * * 22
Halen çalışıyor 24,3 10,4 20,6 5,9 9,1 3,3 20,0 6,4 93
Eğitim durumu
Mezun değil/İlkokul * * * * * * * * 6
mezunu
Ortaokul mezunu * * * * * * * * 18
Lise mezunu 17,2 10,2 12,1 1,3 11,6 4,8 34,4 8,4 115
Üniversite ve üzeri 21,2 16,9 12,5 8,5 6,5 5,8 22,8 5,7 143
Orta
Asya
Doğu ve Güney Güney Orta Sahraaltı Toplam
Avrupa Pasifik ve Diğer
Kuzey Kafkasya Asya Asya Afrika Sayı
Amerika
Afrika
Mevcut ikamet izin
türü
Kısa dönem ikamet izni 10,6 24,5 11,4 5,5 14,1 2,4 25,8 5,8 73
Öğrenci ikamet izni 15,4 15,6 5,0 4,8 8,3 13,5 26,4 11,2 122
Aile ikamet izni * * * * * * * * 18
Çalışma izni 21,6 5,9 22,5 5,9 10,7 0,0 26,6 6,9 57
İnsani ikamet izni * * * * * * * * 5
Diğer * * * * * * * * 7
1 yıldan az 17,1 24,4 3,0 1,4 11,3 5,3 25,9 11,6 82
1-2 yıl 17,6 24,3 6,0 9,6 4,5 5,0 28,4 4,6 97
3-4 yıl 14,2 4,3 18,8 5,8 17,8 4,1 27,6 7,3 54
5-9 yıl (16,0) (8,3) (23,9) (1,9) (15,5) (12,3) (16,7) (5,4) 39
10+ * * * * * * * * 10
Toplam 18,4 17,2 11,1 5,0 10,2 6,0 25,1 7,1 282
*Sahraaltı Afrika ve Asya Pasifik ve Amerika
Bölüm 7
Sonuçlar ve Öneriler
İsmet Koç ve Mehmet Ali Eryurt
Bu bölümde, Türkiye’de Yasal Olarak İkamet Eden Yabancıların Profili ve

Yaşam Koşulları Araştırması’ndan elde edilen sonuçlar ve bu sonuçlardan
elde edilen politika öncelikleri üzerinde durulacaktır. Bu bölümdeki tartışma-
lar beş alt bölümde yapılacaktır. İlk alt-bölümde araştırma nüfusunun profili-
ne ilişkin sonuçlar; ikinci alt bölümde Türkiye’ye göç ve ikamet sürecine iliş-
kin sonuçlar; üçüncü alt bölümde ikamet izni sürecinde yaşanan zorluklar ve
yasal düzenlemeler konusundaki bilgi seviyesine ilişkin sonuçlar; dördüncü
alt bölümde Türkiye’ye uyum, hizmetlerden yararlanma ve geleceğe ilişkin
planlar konusundaki sonuçlar sunulacaktır. Son alt bölümde ise, tüm bu tar-
tışmaların ışığında politika önceliklerine ilişkin öneriler üzerinde durulacaktır.
7.1. Araştırma Nüfusunun Profiline İlişkin Sonuçlar
• Türkiye’de yasal olarak bulunan yabancıların daha fazlasının kadın ol-
duğunu gösteren GİGM bulguları ile tutarlı olarak, araştırma bulguları
cevaplayıcıların yüzde 58’inin kadın; yüzde 42’sinin ise erkek olduğunu
göstermektedir. Özellikle çalışma iznine sahip kişiler arasında kadınların
payının yüzde 59’a; aile ikamet iznine sahip cevaplayıcılar arasında ka-
dınların payının yüzde 85’e kadar yükselmesi dikkati çekmektedir. Ce-
vapların yaş dağılımına bakıldığında, yüzde 18’inin 25 yaşından genç;
yüzde 55’inin ise 35 yaşından genç olduğu görülmektedir. Sadece yüz-

de 4’ü 65 ve üstü yaşlarda olan cevaplayıcıların ortalama yaşı 36,3’tür.
• Araştırma kapsamında görüşülen yabancıların yüzde 69’unun en az bir
kez evlenmiş olduğu; yüzde 31’inin ise hiç evlenmemiş olduğu görül-
mektedir. Cevaplayıcıların yüzde 57’si halen evli; yüzde 7’si boşanmış;
geriye kalan yüzde 5’inin ise eşi ölmüştür. Öğrenci ikamet iznine sahip
olan yabancıların yüzde 90’ı hiç evlenmemiş iken; aile ikamet iznine
sahip olan yabancıların yüzde 95’i halen evlidir. Eşi ölmüş yabancıların
oranı, insani ikamet iznine sahip olanlarda yüzde 11’e; boşanmış olan-
ların oranı ise çalışma iznine sahip olanlarda yüzde 16’ya kadar yüksel-
mektedir.
• Türkiye’de yasal olarak yaşayan yabancıların doğdukları ülkelere ba-
kıldığında, yüzde 9’unun Irak; yüzde 8’erinin sırası ile Azerbaycan ve
Suriye; yüzde 7’sinin sırası ile Türkmenistan ve Gürcistan; yüzde 6’sının
Özbekistan; yüzde 5’erinin sırası ile Rusya ve İran doğumlu olduğu gö-
rülmektedir. Cevaplayıcıların doğdukları ülkeler ile uyrukları arasında
çok önemli bir benzerlik bulunmaktadır. Cevaplayıcıların uyruklarının
bölgesel sınıflaması yapıldığında, yüzde 24’ünün Orta Doğu ve Kuzey
Afrika kökenli; yüzde 23’ünün Avrupa kökenli; yüzde 18’inin Orta Asya
kökenli; yüzde 14’ünün ise Güney Kafkasya kökenli olduğu görülmekte-
dir. Yabancıların uyrukları ile mevcut ikamet türleri arasındaki ilişkiye ba-
kıldığında, Avrupa kökenli yabancıların daha çok aile birleşmesi yoluyla
(yüzde 43); Güney Kafkasya kökenlilerin daha çok çalışma izni yoluyla
(yüzde 32); diğer bölgelerden gelen yabancıların ise daha çok kısa dö-
nemli ikamet izni yoluyla Türkiye’de yaşadıkları görülmektedir.
• Araştırma kapsamında görüşülen yabancıların yüzde 91’i konutlarda;
yüzde 7’si öğrenci yurtlarında; geriye kalan yüzde 3’ü ise otel/motel/
pansiyon gibi yerlerde yaşamaktadır. Tüm illerde konutlarda yaşayan
yabancıların oranı yüzde 59 ve daha üzerindedir. Yabancıların yaşa-
dıkları konutlar genellikle kiralık konutlar olmasına rağmen (yüzde 62)
yaşanılan konutların yüzde 24’ü hanehalkı üyelerinden birisine aittir.
Hanehalkı üyelerinden birisine ait bir konutta yaşayan yabancıların ora-
nı, taşınmaz alarak Türkiye’nin kıyı kesimlerine yerleşen yabancıların da
etkisi ile Antalya’da yüzde 36’ya; İzmir’de ise yüzde 37’ye çıkmaktadır.
• Tek başına yaşayan yabancıların oranı yüzde 9 seviyesindeyken; 2 kişi
olarak yaşayan yabancıların oranı yüzde 26 seviyesindedir. Yabancıların
yüzde 69’unun yaşadıkları yerlerde 2-4 kişi olarak yaşadıkları görülmek-
tedir. Yabancılar ortalama olarak 3,4 kişi ile birlikte yaşamaktadır. Tür-
kiye’de insani ikamet izni ile yaşayan yabancıların ortalama olarak 5,3 kişi
ile çalışma izni ile Türkiye’de bulunan yabancıların ise ortalama olarak
2,8 kişi ile birlikte yaşadığı görülmektedir.
• Yabancıların yüzde 62’sinin birlikte yaşadığı çocukları bulunmamakta-
dır. Yabancıların yüzde 20’si 1 çocukla; yüzde 10’u da 2 çocukla birlikte
yaşamaktadır. Yabancılar ile birlikte yaşayan çocukların ortalama sayısı
0,7 olarak bulunmuştur. İnsani ikamet izni bulunan yabancılar arasında
bu sayı 1,8’e yükselmektedir. Türkiye’de insani ikamet izni ile yaşayan
yabancılar arasında, eşi, çocukları, anne-babası ve kardeşleri ile yaşayan-
ların oranının oldukça yüksek olması da bu bulguyu teyit etmektedir.
• Yabancılar arasında okuryazarlık seviyesinin oldukça yüksek olduğu gö-
rülmektedir (yüzde 97). Okula gitme seviyesi de oldukça yüksek olan
(yüzde 98) yabancıların yüzde 84’ünün lise ve üstü; yüzde 51’inin ise
üniversite ve üstü eğitime sahip olduğu görülmektedir. Beklendiği gibi,
öğrenci ikamet iznine sahip olanlar arasında lise ve üstü eğitime sahip
olanların oranı (yüzde 96) diğer gruplara göre oldukça yüksektir.
• Araştırma kapsamında görüşülen yabancıların yüzde 55’i Türkiye’de hiç
çalışmadıklarını; yüzde 33’ü araştırma tarihinde halen çalıştıklarını; ge-
riye kalan yüzde 13’ü ise daha önce çalıştıklarını beyan etmişlerdir. Bu
sonuçlar, cevaplayıcıların yüzde 45’inin Türkiye’de ya halen çalıştığını
ya da geçmişte çalışmış olduklarını göstermektedir. Çalışma iznine sahip
olan yabancıların neredeyse tamamı geçmişte veya araştırma tarihinde
çalışmış/çalışmakta olduklarını beyan etmişlerdir. Araştırma kapsamın-
da görüşülen yabancıların daha çok ücretli/maaşlı olarak çalıştığı görül-
mektedir.
• Kadın cevaplayıcılar arasında hiç çalışmayanların oranı (yüzde 62), er-
keklere göre (yüzde 45) daha yüksektir. Kadın cevaplayıcıların yüzde
13’ü daha önce çalıştıklarını; yüzde 25’i ise halen çalıştıklarını beyan
ederken, erkeklerin yüzde 12’si daha önce çalıştıklarını; yüzde 43’ü ise
halen çalışmakta olduklarını beyan etmişlerdir. Kadınların yaklaşık üçte
biri (yüzde 31) ücretli/maaşlı bir işte çalıştığını beyan ederken bu oran
erkekler arasında yüzde 36’ya yükselmektedir.
• Görüşülen yabancıların yüzde 55’i araştırma tarihine kadar Türkiye’de
hiç çalışmadıklarını beyan ederken, yüzde 34’ü 1 işte; yüzde 5’i 2 işte;
geriye kalan yüzde 6’sı ise 3 veya daha fazla işte çalıştıklarını beyan et-
mişlerdir. Ortalama çalışılan iş sayısı tüm cevaplayıcılar için 0,6 olarak
bulunmuştur. Çalışma iznine sahip olan yabancıların ortalama olarak
1,3 işte çalıştığı görülmektedir.
• Türkiye’de yaşayan yabancıların yüzde 89’u sağlık güvenceleri olduğu-
nu beyan etmişlerdir. Tüm illerde yaşayan yabancılar için yüzde 80’in

üzerinde olan sağlık sigortasına sahip olma oranının bu kadar yüksek
olması YUKK hükümleri uyarınca ikamet izni için özel sağlık sigortası
şartının getirilmiş olması ile ilişkilidir.
• Anadillere göre yapılan analizler, Türkiye’de yasal olarak yaşayan ya-
bancıların çok farklı dil gruplarından geldiğini göstermektedir. Cevapla-
yıcıların yüzde 21’i anadillerinin Arapça; yüzde 10’arı Azerice ve Rusça;
yüzde 8’i Türkmence; yüzde 7’si Türkçe; yüzde 5’eri de Gürcüce ve Öz-
bekçe olduğunu beyan etmişlerdir. İnsani ikamet iznine sahip yabancıla-
rın yüzde 26’sı anadillerini Türkçe olarak beyan etmişlerdir. Kısa dönemli
ikamet iznine veya öğrenci ikamet iznine sahip yabancılar arasında Arap-
çanın; aile ikamet iznine sahip yabancılar arasında Rusçanın; insani ika-
met iznine sahip yabancılar arasında ise Türkmencenin en yaygın anadil
olduğu görülmektedir.
• Cevaplayıcıların yüzde 97’si anadilleri dışında en az bir dili konuşabil-
mektedir. İkamet türü ayrımı olmaksızın tüm cevaplayıcılar için anadil
dışında konuşabildiği dil olarak Türkçe’nin en çok beyan edilen dil ol-
duğu görülmektedir. Anadilleri dışında Türkçe bildiklerini beyan eden
cevaplayıcıların oranının yüzde 69 seviyesindedir.
• Araştırma tarihinde evli olan cevaplayıcıların yüzde 83’ünün eşleri Türki-
ye’de yaşamaktadır. Çalışma iznine sahip cevaplayıcıların eşlerinin yüz-
de 47’sinin; kısa dönemli ikamet iznine sahip cevaplayıcıların eşlerinin
yüzde 77’sinin; aile veya öğrenci ikamet iznine sahip cevaplayıcıların
eşlerinin yüzde 99’unun; insani ikamet iznine sahip olan yabancıların
eşlerinin ise tamamının Türkiye’de yaşadığı görülmektedir. Cevaplayı-
cıların eşleri arasında lise ve üstü eğitime sahip olanların oranı, yüzde
73’tür. Eşlerin çalışma durumuna bakıldığında, öğrenci ikamet izni ile
Türkiye’de yaşayan cevaplayıcıların eşlerinin sadece yüzde 6’sının ça-
lıştığı, bu oranın aile ikamet izni bulunan yabancıların eşleri için yüzde
85’e çıktığı görülmektedir.
• Cevaplayıcıların yüzde 42’si çocuklarının bulunmadığını; yüzde 24’ü 1
çocukları olduğunu; yüzde 18’i 2 çocukları olduğunu; yüzde 7’si 3 ço-
cukları olduğunu; geriye kalan yüzde 9’u ise 4 ve daha fazla çocukları
olduğunu beyan etmişlerdir. Cevaplayıcıların ortalama çocuk sayısının
1,2 olduğu görülmektedir. Kısa dönemli ikamet iznine veya insani ika-
met iznine sahip cevaplayıcılar diğer ikamet izinlerine sahip cevapla-
yıcılardan daha yüksek sayıda çocuk sahibi durumundadır. Cevaplayı-
cıların yüzde 18’i çocuklarının Türkiye’de doğduğunu; yüzde 64’ü ise
çocuklarının Türkiye’de yaşadığını beyan etmişlerdir. Aile ikamet iznine
sahip cevaplayıcıların çocuklarının yüzde 52’si Türkiye’de doğmuştur.

Buna karşılık, çalışma izni dışında kalan ikamet türlerine sahip cevap-
layıcıların çocuklarının Türkiye’de yaşama oranlarının oldukça yüksek
olduğu görülmektedir. Altı ve üstü yaşlarda bulunan çocukların Türki-
ye’de okula devam etme durumlarına bakıldığında, çocukların yüzde
34’ünün okula devam ettiği görülmektedir. Tüm ikamet türlerinde okul
çağı çocukları arasında okula devam oranı yüzde 88’in üzerindedir.
7.2. Araştırmanın Türkiye’ye Göç ve İkamet Sürecine İlişkin So-
nuçları
• Türkiye’de yasal olarak ikamet eden yabancıların göç etmek için Tür-
kiye’yi tercih etmelerinin temel nedenleri arasında eğitim (yüzde 23),
iş bulmak/aramak (yüzde 19), güvenlik (yüzde 13) ve evlilik (yüzde
13) ön plana çıkmaktadır. Evlilik, iş bulmak/aramak ve ailevi nedenler
kadınlar tarafından erkeklere göre daha yüksek oranda beyan edilen
nedenler iken; eğitim ve güvenlik nedenleri erkekler tarafından daha
yüksek oranda beyan edilmiştir. Avrupa ülkelerinden gelen yabancılar
arasında evlilik Türkiye’yi tercih etme nedenleri arasında ilk sırada gel-
mektedir. Güney Kafkasya ülkelerinden gelenler arasında en ön plana
çıkan neden çalışmak/iş aramaktır. Savaş, iç çatışma olgusunun yaygın
olduğu Orta Doğu ve Kuzey Afrika ülkelerinde ise güvenlik en önemli
göç nedeni durumundadır.
• Türkiye’de yasal olarak ikamet etmekte olan yabancı uyruklu kişilerin
Türkiye’yi tercih etmelerini sağlayan ve Türkiye’ye uyum süreçlerini
kolaylaştıran önemli faktörlerden bir tanesi Türkiye’de akrabalarının
bulunmasıdır. Araştırma kapsamında görüşülen kişilerin yarısından faz-
lasının (yüzde 53) Türkiye’de yaşayan akrabası veya tanıdığı bulunmak-
tadır. Orta Asya ve Güney Kafkasya uyruklu yabancılarda Türkiye’de
akrabası bulunanların oranı tarihi, kültürel bağlar, coğrafi yakınlık ne-
deniyle diğer uyruklara göre bir miktar daha yüksektir (sırasıyla yüzde
61 ve yüzde 59). İnsani ikamet izni almış olan yabancıların yüzde 68’inin
Türkiye’de akrabası/tanıdığı bulunmaktadır.
• İlk alınan izin türü olarak yüzde 53 ile kısa dönem ikamet izni ön pla-
na çıkmaktadır. Kısa dönem ikamet izni alma gerekçeleri arasında ise
turizm en önde gelen neden durumundadır (yüzde 41). İkinci sırada
öğrenci ikamet izni (yüzde 17), üçüncü sırada aile ikamet izni (yüzde
14) gelmekte, onları çalışma izni (yüzde 8), insani ikamet izni (yüzde
4) ve diğer izin türleri (yüzde 4) takip etmektedir. Mevcut izin türlerine
bakıldığında ise, yüzde 39 ile kısa dönem ikamet izni türünün yine ilk
sırada yer aldığı ve bu yüzdenin büyük çoğunluğunun turizm amaçlı
olduğu (yüzde 23) görülmektedir. Aile ikamet izni (yüzde 23), çalışma
izni (yüzde 16), öğrenci ikamet izni (yüzde 15) ön planda gelen diğer
izin türleridir.
• Cevaplayıcıların araştırma tarihine kadar almış oldukları tüm ikamet izin
türlerine bakıldığında, üçte ikisinin (yüzde 69) kısa dönem ikamet izni
aldıkları, yüzde 30’unun aile ikamet izni, yüzde 21’inin öğrenci ikamet
izni, yüzde 21’inin çalışma izni, yüzde 4’ünün uzun dönem ikamet izni,
yüzde 11’inin ise diğer ikamet izinlerini aldıkları gözlenmiştir.
• Türkiye’de yasal olarak ikamet eden yabancıların ilk aldıkları ikamet izin
türü ile mevcut izin türleri karşılaştırıldığında, ilk girişte kısa dönem ika-
met izni alanların önemli bir kısmının aile ikamet iznine veya çalışma
iznine geçiş yaptıkları, ilk olarak öğrenci, aile ikamet izni ve çalışma izni
alanların ise daha yüksek oranlarda aynı izin türünde kaldıkları görül-
mektedir. Çalışma izni alarak Türkiye’de ikamet etmeye başlayanların
önemli bir kısmı ise (yüzde 18) evlenerek aile ikamet iznine geçiş yap-
mışlardır.
• Yasal olarak bulunan yabancıların Türkiye’de ortalama yaşama süresi
4,7 yıldır. Erkeklerin (5,1 yıl) kadınlara göre (4,5 yıl) daha uzun süre Tür-
kiye’de yaşadıkları görülmektedir. Türkiye’de yaşayan yabancıların yaşla-
rı arttıkça Türkiye’de kalış süreleri de doğru orantılı olarak artmaktadır.
Avrupa’dan gelen yabancıların Türkiye’de geçirdikleri süre 8 yıl ile diğer
yabancılara göre dikkat çekici oranda fazladır. Aile ikamet izni ve çalışma
izniyle Türkiye’de bulunan yabancılar, sırasıyla 7 yıl ve 6 yılla Türkiye’de
en uzun süredir yaşayan izin grubunu oluşturmaktadır. İnsani ikamet iz-
niyle Türkiye’de bulunan yabancılar ise ortalama 2 yıl ile Türkiye’de en
kısa süre yaşamış olan izin grubudur.
• Görüşülen yabancıların sadece yüzde 10’u vatandaşlık başvurusunda bu-
lunmuştur. İşgücüne katılımın daha az olduğu 25 yaş altı ve 65 yaş üstü
gruplarda vatandaşlık başvurusu yüzde 4-6 ile en düşük seviyedeyken,
45-54 ve 55-64 yaş gruplarında yüzde 16-17 seviyesine yükselmektedir.
Lise ve üstü eğitimliler arasında vatandaşlığa başvurma oranı, daha eği-
timsizlere göre daha yüksektir. Avrupa uyruklu yabancılar arasında va-
tandaşlığa başvurma oranı yüzde 20’lere kadar yükselmektedir. Vatan-
daşlığa başvuruda Türkiye’de geçirilen sürenin de önemli bir payı bulun-
maktadır. On yıl veya daha fazla süredir Türkiye’de yaşayan yabancıların
yüzde 35’inin vatandaşlık başvurusu yaptığı görülmektedir. Vatandaşlık
başvurularının yüzde 25’i kabul edilmiş, yüzde 57’sinin talebi alınmış fa-
kat karar verilmemiş, yüzde 18’i ise reddedilmiştir.
• Vatandaşlık başvurusunda bulunmamış cevaplayıcıların yaklaşık üçte

ikisi Türkiye’ye vatandaşlık başvurusu yapmayı düşündüklerini beyan et-
miştir (yüzde 65). 35-44 yaş aralığındaki yabancılarda bu oran yüzde 73’e
ulaşırken 65 yaş ve üzerindeki yabancılarda yüzde 51’dir. Halen evli yak-
laşık her dört yabancıdan üçü vatandaşlığa başvurmayı düşünmektedir
(yüzde 74). Bu oran hiç evlenmemiş yabancılarda yüzde 54’tür. Araştır-
ma sonuçlarına göre eğitim seviyesinin artmasıyla yabancıların daha azı-
nın vatandaşlığa başvuruyu düşündükleri ortaya çıkmıştır. Orta Doğu ve
Kuzey Afrika’dan gelen yabancıların yüzde 76’sı vatandaşlığa başvurma-
yı düşünmektedir. Aile ikamet izniyle Türkiye’de yaşayan ve vatandaşlık
başvurusu yapmayan yabancıların yüzde 83’ü başvuru yapmayı düşün-
mektedir.
• Araştırma nüfusunun yüzde 21’i öğrenci ikamet izni almış yabancılardan
oluşmaktadır. Halen öğrenci ikamet iznine sahip yabancıların yüzde 93’ü
eğitime devam etmektedir. Türkiye’de eğitimine devam eden yabancı öğ-
rencilerin yüzde 83’ü Türkiye dışından bir diploma almış, yüzde 64’ü ise
diplomasının Türkiye’de de geçerli olması için başvuruda bulunmuştur.
Türkiye’de eğitimine devam eden yabancı öğrencilerin yüzde 50’si lisans
öğrencisi, yüzde 37’si ise lisansüstü öğrencisidir. Türkiye’de lise sonrası
eğitim gören yabancıların ilk sırasında, yüzde 36 ile mühendislik/mimarlık
alanlarında eğitim gören öğrenciler yer almaktadır. Mühendislik/mimar-
lık öğrencilerini yüzde 23 ile iktisadi idari bilimler, yüzde 17 ile de sosyal
bilimler takip etmektedir. Türkiye’de eğitim gören yabancı öğrencilerin
yüzde 46’sı Türkçe, yüzde 54’ü İngilizce eğitim almaktadır. Orta Asya ve
Güney Kafkasya uyruklu öğrencilerin yüzde 66’sı Türkçe eğitim görmek-
tedir. Türkiye’de Türkçe olarak eğitim gören yabancı öğrencilerin yüzde
38’i Türkçe eğitim görmekte zorlandıklarını ifade etmiştir.
• Öğrenci ikamet iznine sahip ve eğitimine Türkiye’de devam eden öğ-
rencilerin yüzde 46’sı eğitim için burs almaktadır. Ön lisans veya lisans
dönemindeki yabancı öğrenciler arasında bursiyer oranının (yüzde 49)
lisansüstü dönemindeki yabancı öğrencilere (yüzde 45) göre daha yük-
sek olduğu gözlenmektedir. Öğrenciler tarafından alınan bursların baş-
lıca kaynağının Türkiye kamu kuruluşları olduğu görülmektedir (yüzde
57). Yurt Dışı Türkler ve Akraba Topluluklar Başkanlığı’nın başta geldiği
bu kurumlar dışında öğrencisi olduğu üniversiteden burs alan bursiyer
oranı da yüzde 18’dir. Türkiye’de öğrenci ikamet izni ile eğitimine de-
vam eden yabancı öğrencilerin eğitim için Türkiye’yi seçme nedenleri
arasında eğitimin kalitesinin yüksek olması en yaygın neden olarak belir-
tilmiştir (yüzde 34).
• Türkiye’de çalışmak için geçmişte veya halen geçerli çalışma izni almış
cevaplayıcıların yüzde 86’sı Türkiye’de halen çalışmaktadır. Çalışma izni
almış cevaplayıcıların yüzde 12’si ise araştırma tarihinde Türkiye’de çalış-
mamasına rağmen daha önce çalışmışlardır. Çalışma izni alarak çalışan
yabancıların yüzde 92’si hizmet sektöründe, kalan yüzde 8’i ise sanayi
sektöründe çalışmaktadır. Çalışma izni olan yabancıların yüzde 89’u üc-
retli veya maaşlı olarak düzenli bir işte çalışmaktadır. Bu kişilerin yüzde
8’i işveren, yüzde 3’ü ise yevmiyeli (mevsimlik, geçici) olarak çalışmakta-
dır. Çalışma izni olan çalışanların yüzde 96’sı sigortalı olarak çalışmakta-
dır.
• Çalışma izniyle çalışan yabancıların yüzde 66’sının aldığı ücret aynı işte
çalışan Türkiye Cumhuriyeti vatandaşlarının aldığı ücretle aynı veya bu
ücretten daha fazladır. Yabancıların yüzde 12’si ise ücretlerinin T.C. va-
tandaşlarına göre daha az olduğunu belirtmiştir. Türkiye’de çalışılan or-
talama iş sayısı çalışma izni olan yabancılar için 1,3’tür. Bu da izin alarak
çalışan yabancıların çok iş değiştirmediğini ve genellikle sadece bir işte
çalıştığını göstermektedir. Çalışma iznine sahip kadın çalışanların tama-
mının hizmet sektöründe çalıştığı görülmektedir. Neredeyse tamamı üc-
retli veya maaşlı olarak çalışan bu kadın çalışanların yüzde 13’ü aynı işte
çalışan T.C. vatandaşlarından daha az ücret aldığını beyan etmiştir.
• Mevcut ikamet izni aile ikamet izni olan yabancıların çoğunluğunu kadın-
ların oluşturduğu görülmektedir. Daha çok Avrupa, Orta Asya ve Güney
Kafkasya ülkelerinden geldikleri görülen bu kişilerin yüzde 65’inin evliliği
Türkiye’ye geldikten sonra başlamıştır. Genellikle destekleyicinin eş ol-
duğu aile ikamet izni sahibi yabancıların eşlerinin yüzde 85’i çalışmakta-
dır. Aile ikamet izni olan evli yabancılar arasında ortalama çocuk sayısı
1,2’dir.
• Cevaplayıcıların yüzde üçü yaşamları boyunca en az bir kez Türkiye’de
taşınmaz mal nedeniyle ikamet izni almıştır. Taşınmaz mal nedeniyle
ikamet izni almış kişilerin yüzde 80’inin halen taşınmaz mal nedeniyle
ikamet izni varken yüzde 20’sinin mevcut ikamet izin türü farklıdır. Ta-
şınmaz mal nedeniyle ikamet izni almış yabancıların yüzde 73’ü 35 veya
üzeri yaştadır. Yüzde 74 ile Orta Doğu ve Kuzey Afrika ülkeleri ile Avru-
pa ülkelerinden gelen yabancıların çoğunluğunu oluşturduğu bu grupta
yabancıların en çok Antalya’da ikamet ettikleri görülmektedir. Taşınmazı
aldıktan sonra bu kişilerin yüzde 27’si taşınmazı kiraya vermiştir. Taşın-
maz sahibi yabancıların yüzde 70’inin aile veya arkadaş çevresinden kişi
veya kişiler de Türkiye’de taşınmaz edinmişlerdir.
7.3. İkamet İzni Konusunda Yaşanan Zorluklar ve Yasal Mevzuata

Dair Bilgi Seviyesine İlişkin Sonuçlar
• Araştırma kapsamında görüşülen kişilerin yüzde 9’u, adres bilgisi bildiri-
miyle ilgili; yüzde 12’si gelir beyanı konusunda; yüzde 12’si sağlık sigorta-
sı yaptırmayla ilgili sorun yaşadığını beyan etmiştir. Asgari ikamet süresi
şartının aranmasına ilişkin sorun yaşayanların oranı yüzde 8 seviyesinde
kalmaktadır. Tüm bu süreçlerde Türkçe bilmeyen kişiler bilenlere göre
daha yüksek oranda sorun yaşadıklarını beyan etmişlerdir.
• Araştırma kapsamında görüşülen kişilerden yüzde 17’si Türkiye’de bu-
lundukları süre içinde herhangi bir dönemde düzensiz göçmen statüsüne
düşmüşlerdir. Bu durum en çok insani ikamet iznine sahip yabancılarda
görülmektedir.
• İkamet izni başvurularının İl Göç İdaresi Müdürlüğü’ne yapılacağı cevap-
layıcıların yüzde 78’i tarafından bilinmektedir. Türkçe bilen kişiler bilme-
yenlere göre başvuruların yapılacağı yeri daha büyük oranda bilmekte-
dirler (sırasıyla yüzde 82 ve 68). Türkiye’de geçirilen süre arttıkça da bu
konuyla ilgili bilgi düzeyi artma eğilimindedir. Bu sürenin 5 yılı geçtiği
durumlarda kişilerin yüzde 80’inden fazlası başvuru kurumunu bilmekte-
dir. İkamet izni başvuru sürecinde sunulması gereken evraklarının iller-
deki göç müdürlüklerine postalanması gerektiğini bilenlerin oranı yüzde
87’dir. Türkçe bilmenin bu konuda da daha yüksek bilgi düzeyine işaret
ettiği görülmektedir. İkamet izni başvurusu, ikamet izinleri arası geçiş baş-
vurusu veya ikamet izni uzatma başvurusunun elektronik ortamda GİGM
internet sitesi e-ikamet uygulaması üzerinden yapılabileceği katılımcıların
yüzde 71’i tarafından bilinmektedir.
• Araştırmaya katılan yabancı uyruklu kişilerin yüzde 41’i YUKK’da ikamet
izni ile ilgili yapılan değişiklikleri takip ettiklerini beyan etmişlerdir. Ka-
nundaki değişimleri takip eden kişilerin yüzde 43’ü bu amaçla GİGM in-
ternet sitesini; yüzde 20’si il müdürlüklerini; yüzde 9’u da ALO 157’yi kul-
landıklarını beyan etmişlerdir. Türkçe bilen kişilerin GİGM internet sitesi
ve İl Müdürlüklerinden yararlanma oranları bilmeyen kişilerden belirgin
şekilde daha yüksektir. Kanundaki değişiklikleri takip ettiğini belirten kişi-
lere yukarda sorulan kaynakların dışında başka hangi kanallar aracılığıyla
bilgi edindiklerine ilişkin sorular, internetin ve kişilerin sosyal ağlarının
kanundaki değişikliklerin takibinde GİGM internet sitesi, İl Müdürlükleri
ve YİMER gibi GİGM’ye bağlı resmi bilgi edinme kanallarının önüne geç-
tiğini göstermektedir.
• YUKK’un 19. maddesi hükümlerini (ikamet izni altı ay içinde kullanılmaz-
sa geçerliliğini yitirir) bildiğini beyan eden kişilerin oranı yüzde 53; kanu-
nun 21. maddesine göre ikamet izni esnasında sunulacak olan pasapor-
tun geçerlilik tarihinin talep edilen ikamet izninin bitiş tarihinden en az
60 gün sonrasına kadar olması gerektiğini bilenlerin oranı yüzde 73’tür.
Ayrıca, cevaplayıcıların büyük çoğunluğunun (yüzde 84) ikamet izni bek-
leme sürecinde yasal statüde olunacağına dair bilgiye sahip olduğu gö-
rülmektedir. Türkiye’ye giriş yapmış kişilerin çeşitli nedenlerle vize veya
ikamet izinlerini ihlal etmeleri durumunda sınır dışı etme, Türkiye’ye giriş
yasağı kararı alınması veya cezalı harç ödeme gibi yaptırımlar uygula-
nacağını bilenlerin oranı yüzde 85’e kadar yükselmektedir. Bu bilgilere
de Türkçe bildiğini beyan eden yabancıların daha yüksek oranda sahip
oldukları görülmektedir.
• Halen geçerli olan ikamet izni türüne bakılmaksızın, tüm cevaplayıcıla-
ra aile ikamet izniyle ilgili YUKK’ta bulunan bazı maddelerin taraflarınca
duyulup duyulmadığı sorusu yöneltilmiştir. Birden fazla eş ile evlilik duru-
munda aile ikamet izni verilmeyen eşten olan çocuklara aile ikamet izni
verilebileceği hususu cevaplayıcıların yüzde 14’ü tarafından; çocuklara
aile ikamet izni alınmasında Türkiye dışında bulanan ebeveynden mu-
vafakat alınması gerektiği hususu cevaplayıcıların yüzde 35’i tarafından;
aile ikamet izniyle Türkiye’de bulunan 18 yaş altı çocukların öğrenci ika-
met izni sahibi olmaksızın ilköğretim ve ortaöğretim kurumlarında eğitim
alabilmeleri hususu cevaplayıcıların yüzde 29’u tarafından bilinmektedir.
Aile içi şiddet mağduru olarak boşanmış yabancı uyruklu kişilere kısa dö-
nemli ikamet izni verilmesinde en az üç yıl aile ikamet izniyle kalmış olma
şartının aranmayacağı hususunu bilenlerin oranı ile destekleyicinin ölü-
mü halinde bu kişiye bağlı olarak aile ikamet izniyle kalan kişilerin süre
şartı aranmaksızın kısa dönem ikamet izni alabilmesi hususunu bilenlerin
oranı yüzde 9’lar seviyesinde kalmaktadır. Aile ikamet izinlerine ilişkin
kuralları duyduğunu söyleyen kişiler genel olarak düzenlemeleri yararlı
bulduklarını beyan etmişlerdir.
• YUKK’un 41. maddesine göre Türkiye’de öğrenim gören ön lisans, lisans,
yüksek lisans ve doktora öğrencilerinin çalışma izni almak kaydıyla çalı-
şabileceğinden cevaplayıcıların yüzde 32’si haberdardır. Kanunun aynı
maddesinde yükseköğretim öğrencilerinin çalışma hakkının ilk yıldan
sonra başladığına ilişkin hükmün her 10 kişiden yaklaşık biri; çalışma
hakkı elde eden öğrencilerin haftada 24 saatten fazla çalışamayacaklarını
düzenleyen hükmün ise cevaplayıcıların yüzde 11’i tarafından bilindiği
görülmektedir. YUKK’un 38. maddesinde öğrenci izni kişinin anne ve ba-
bası ile diğer yakınlarına ikamet izni alma konusunda herhangi bir hak
sağlamayacağına ilişkin düzenlemenin cevaplayıcıların yüzde 27’si tara-
fından bilindiği görülmektedir. Öğrenci ikamet izinlerine yönelik düzen-

lemeleri duyduğunu belirten kişilerin bu düzenlemeleri oldukça yüksek
oranda yararlı buldukları da görülmüştür.
7.4. Türkiye’ye Uyum ve Geleceğe Dair Planlara İlişkin Sonuçlar
• Türkiye’de yasal olarak yaşayan her on yasal yabancıdan biri Türkiye’ye
göç etmeden önce Türkçe kursuna gitmiştir. Bu oran özellikle öğrenci
ikamet izni ile Türkiye’de yaşayanlar arasında daha fazladır (yüzde 18).
Orta Asya ve Güney Kafkasya bölgelerindeki ülkelerden göç edenler, göç
öncesindeki Türkçe bilgileri açısından diğer göçmenlere göre avantajlı
durumdadırlar. Görüşülen yabancıların yüzde 27’si Türkiye’ye yerleştik-
ten sonra Türkçe kursuna gitmiştir. Türkçe öğrenmek için kursa gitmek
veya ders almak gibi formel bir yol izlemenin üniversite ve lisansüstü me-
zunları (yüzde 31 ve 51) ve öğrenci izniyle Türkiye’de yaşayanlar (yüzde
63) arasında daha yaygın olduğu görülmektedir. Türkçe kursuna devam
etmiş olan göçmenlerin yüzde 60’tan fazlası kursun iyi ve çok iyi düzeyde
faydalı olduğunu belirtmişlerdir.
• Yabancılar arasında araştırma tarihinde hiç Türkçe bilmeyenlerin oranı
yüzde 7 seviyesindedir. Beklendiği üzere göçmenlerin Türkiye’de kalma
süresinin uzaması ile birlikte Türkçe konuşma, yazma ve okuma düzeyleri
belirgin olarak iyileşmektedir. Güney Kafkasya ve Orta Asya ülkelerinden
gelenler arasında Türkçeyi iyi ya da çok iyi bilenlerin oranı daha fazladır.
Yabancıların yüzde 32’si aile arasında hiç Türkçe konuşmadıklarını belirt-
mişlerdir. Yasal yabancıların yarısından fazlası (yüzde 55) hiç Türkçe ga-
zete okumadıklarını, yüzde 20’si hiç Türkçe yayın takip etmediğini, yüzde
36’sı ise hiç Türkçe internet sitesi kullanmadığını belirmiştir.
• Cevaplayıcıların yüzde 40’ının yaşadıkları kentlerde hiçbir kültürel faali-
yete katılmadığı ve yalnızca yüzde 12’sinin sıklıkla kültürel faaliyetlere ka-
tıldığı görülmektedir. Araştırma bulguları eğitim arttıkça kültürel faaliyet-
lere katılımın arttığını göstermektedir. Öğrenci ikamet izni ile Türkiye’de
yaşayanlar arasında kültürel faaliyetlere katılım daha fazladır (yüzde 55’i
bazen, yüzde 22’si ise sıklıkla). Cevaplayıcıların yarısına yakın bir kısmı
sıklıkla, yine yarısına yakın bir kısmı ise bazen şehir merkezine gittiklerini
söylemişlerdir. Araştırma nüfusunun yüzde 5’i, 55 yaş üzerindekilerin ise
yüzde 18’i hiç şehir merkezine gitmemektedir.
• Cevaplayıcıların yüzde 87’si T.C. vatandaşları ile yüzde 81’i ise diğer ülke
vatandaşları ile ilişkilerinin iyi olduğunu belirtmişlerdir. Son bir ay içeri-
sinde araştırma nüfusunun yüzde 62’si T.C. vatandaşlarını, yüzde 50’si
ise diğer ülke vatandaşlarını evlerinde ziyaret etmiştir. Yabancıların ken-
dilerinin ziyaret edilmesi incelendiğinde yüzde 67’sinin T.C. vatandaşları

tarafından, yüzde 52’sinin ise diğer ülke vatandaşları tarafından son bir
ay içerisinde evlerinde ziyaret edildiği görülmektedir. Ayrıca, araştırma
nüfusunun yüzde 97’si Türkiye dışındaki akrabalarıyla ve yüzde 90’ı Tür-
kiye dışındaki arkadaşları ile haberleştiğini ifade etmiştir.
• Türkiye’de yasal olarak ikamet eden yabancıların dörtte üçü Türkiye’de
sağlık hizmetlerinden yararlandıklarını ifade ederken aile ikamet izni ile
Türkiye’de yaşayanların neredeyse tamamı sağlık hizmetlerinden yarar-
lanmıştır. Beklenildiği üzere sağlık hizmetlerinden yararlanma Türkiye’de
yaşanan sürenin artmasıyla artmaktadır. Cevaplayıcıların yüzde 87’si Tür-
kiye’deki sağlık hizmetlerinden memnun olduğunu söylemiştir. Araştırma
nüfusunun yüzde 36’sı sigortasının tüm sağlık harcamalarını karşıladığını
beyan etmiştir.
• Türkiye’de yasal olarak ikamet eden yabancılar arasında ayni ya da nakdi
anlamda sosyal yardım alma yaygın değildir. Araştırma nüfusunun sade-
ce yüzde 4’ü sosyal yardım aldığını beyan etmiştir
• Yasal olarak Türkiye’de yaşayan yabancılar arasında herhangi bir neden-
le ayrımcılığa uğradığını beyan edenlerin oranı düşüktür. Türkiye’de ya-
sal olarak yaşayan yabancıların yüzde 14’ü bazen; yüzde 3’ü de sıklıkla
gündelik hayatta ayrımcılığa uğradığını belirtmiştir. Ayrımcılık, özellikle
ev ararken daha sık söz konusu olmaktadır. Araştırma nüfusunun yüzde
86’sı Türkiye’de kendisini güvende hissettiğini belirtmiştir. Ayrıca, cevap-
layıcıların yüzde 5’i Türkiye’de yaşadığı süre içerisinde fiziksel ya da cinsel
tacize uğradığını ifade etmiştir.
• Araştırma nüfusunun yüzde 63’ü sürekli olarak Türkiye’de yaşamayı plan-
lamaktadır. Cevaplayıcıların yüzde 12’si 2 yıldan daha kısa süre ile yüzde
16’sı 2 ila 5 yıl arası bir süre ile yüzde 10’u ise 5 yıldan daha fazla süre
Türkiye’de kaldıktan sonra başka bir ülkeye gitmeyi planlamaktadırlar.
Öte yandan aile ikamet izni ile Türkiye’de yaşayanların (yüzde 90) ve 10
yıldan uzun süredir Türkiye’de yaşayanların (yüzde 88) çok büyük bir
kısmı sürekli olarak Türkiye’de yaşamayı planlamaktadır. Türkiye dışında
bir ülkeye göç etmeyi planlayanların tercih ettikleri ülkeler sırasıyla Asya
Pasifik ve Amerika (yüzde 25), Avrupa (yüzde 18) ve Orta Doğu ve Kuzey
Afrika (yüzde 17) bölgelerindeki ülkelerdir. Cevaplayıcıların genel olarak
ilk tercihlerini kendilerinin vatandaşı oldukları ülkelerin yer aldığı bölge-
ler oluşturmaktadır.
7.5. Öneriler
• Türkiye’de Yasal Olarak İkamet Eden Yabancıların Profili ve Yaşam Koşulla-
rı Araştırması’ndan elde edilen sonuçlar Türkiye’de yasal olarak yaşayan
yabancıların cinsiyet, yaş, medeni durum, uyruk, çalışılan sektör, Türki-
ye’ye göç nedeni, ilk ikamet izni, mevcut ikamet izni vb. anlamında ho-
mojen bir grup olmadığını, aksine oldukça heterojen bir grup olduğunu
göstermektedir. Özellikle insani ikamet izni ile Türkiye’de yaşayan yaban-
cıların araştırma kapsamında ele alınan birçok hususta oldukça dezavan-
tajlı olduğu görülmektedir. Bu nedenle, Türkiye’de yasal olarak yaşayan
yabancılara yönelik politika ve uygulamaların bu heterojenliği kapsaya-
cak biçimde yeniden düzenlenmesi gerekmektedir.
• Türkiye’de yasal olarak yaşayan halen evli olan yabancıların eşlerinin yüz-
de 83’ü, çocuğu olan yabancıların çocuklarının ise yüzde 64’ü Türkiye’de
yaşamaktadır. Ayrıca, yabancıların yüzde 24’ü hanehalkı üyelerinden bi-
risinin sahibi olduğu bir konutta yaşamaktadır. Bu bulgu ile tutarlı olarak,
Türkiye’de yasal olarak yaşayan yabancıların yüzde 10’unun vatandaşlık
başvurusu yapmış olması ve geriye kalanların yüzde 65’inin vatandaşlık
başvurusu yapmayı düşündükleri dikkate alındığında, yasal yabancıların
önemli bir kısmının Türkiye’de kalıcı olduğu görülmektedir. Bu bulgu ile
tutarlı bir başka bulgu da, araştırma sonuçlarının Türkiye’de yaşayan ya-
sal yabancıların gelecek planlarında Türkiye’de kalmanın önemli bir yer
tutmasıdır (yüzde 63). Bu bulgular, Türkiye’de yasal olarak yaşayan ya-
bancıların önemli bir kısmının geçici bir misafir değil, Türkiye’de uzunca
bir süre kalmayı planlayan kişiler olduğunu göstermektedir. Bu anlamda,
Türkiye’de bu gruba ilişkin olarak yapılan planlamalarda bu hususun dik-
kate alınması gerekmektedir.
• Türkiye’de yasal olarak yaşayan yabancıların çok önemli bir bölümünün
Türkiye ile ortak kültür geçmişi olan coğrafyalardan geliyor olmaları, bu
kişilerin Türkiye’deki uyum süreçlerini kolaylaştırmaktadır. Ancak, hiz-
metlere ulaşmakta, yasal düzenlemeleri takip etmekte ve yasa maddele-
rini bilmekte Türkçe bilmenin önemini ortaya koyan araştırma sonuçları
dikkate alındığında, yakın akraba topluluklarından gelen yabancılara bile
Türkçe eğitimi vermenin önemi ortaya çıkmaktadır. Araştırmanın so-
nuçları, Türkçe bilen yasal yabancıların hizmetlere ulaşmakta, yasal dü-
zenlemeleri izlemekte ve yasal hükümleri bilmekte Türkçe bilmeyenlere
göre oldukça avantajlı oldukları dikkate alındığında, öncelikli politikanın
yabancılara yönelik yoğun Türkçe kurslarının açılması olduğu görülmek-
tedir. Türkiye’de yasal olarak ikamet eden yabancıların hizmetlerden fay-
dalanmalarını ve işlemlerini düzgün ve zamanında yapmalarını sağlamak
açısından önemli diğer bir nokta da özellikle GİGM’nin merkez ve il teş-

kilatlarında Türkiye’de yaşayan yasal yabancıların ana dillerini konuşan
daha çok sayıda personelin istihdam edilmesi olacaktır. Bu sayede yaban-
cılar Türkçe öğrenene kadar geçen sürede daha iyi hizmet alabilecekler-
dir.
• Bu bağlamda önemli bir diğer sonuç ve politika önceliği de, Türkiye’de
öğrenci ikamet izni ile yasal olarak yaşayan yabancılara yöneliktir. Tür-
kiye’de sayıları giderek artan öğrenci ikamet iznine sahip yabancıların
sadece yüzde 46’sının eğitimlerini Türkçe olarak sürdürdükleri görülmek-
tedir. Önemli bir bölümü devlet bursu ile eğitim gören yabancı öğrenci-
lerin Türkiye’de sürdürdükleri her kademedeki eğitimlerini Türkçe olarak
yapmalarının devlet burslarının amaçları ile daha uyumlu olduğu düşü-
nüldüğünde, öğrenci ikamet izinlerinde kademeli bir biçimde Türkçe eği-
tim ya da Türkçe öğrenme zorunluluğunun getirilmesi yararlı olacaktır.
Bu kapsamda, ayrıca, öğrenci ikamet izni ile Türkiye’de yaşayan yaban-
cıların mezun olduktan sonraki yaşamlarındaki iş bulma, işte yükselme,
yönetim kademelerine gelme vb. süreçlerinin izlenmesi ve temasın sür-
dürülmesi için yurtdışı örneklerinde olduğu gibi mezun derneklerinin
(alumni association) kurulmasının teşvik edilmesi gerekmektedir.
• Türkiye’de yasal olarak yaşayan yabancıların, yasal yükümlülükleri ne-
deniyle yaptırmak zorunda oldukları sağlık sigortası nedeniyle, sağlık
hizmetlerine ulaşmakta önemli bir sorunları olmadığı görülmektedir. An-
cak, yabancıların sadece yüzde 36’sı sahip oldukları sağlık sigortalarının
sağlık harcamalarının tümünü karşıladığını beyan etmişlerdir. Bu durum,
yabancıların sahip oldukları sağlık sigortalarının kapsamının tüm sağlık
harcamalarını karşılamak için yeterli olmadığına işaret etmektedir. Bu
nedenle, yabancılara yönelik tamamlayıcı sigorta uygulamalarının gelişti-
rilmesi yararlı olacaktır.
• Türkiye’de yasal olarak yaşayan yabancıların Türkiye’ye uyum konu-
sunda önemli bir sorun yaşamadığı görülmektedir. Ancak, yabancıların
kültürel etkinliklere katılımlarının oldukça sınırlı olduğu görülmektedir.
Bu nedenle, yabancılara yönelik kültürel faaliyetlerin artırılması yanında,
özellikle sosyal medya aracılığı ile Türkiye’nin büyük illerinde düzenlenen
kültürel etkinliklerin farklı dillerde yabancılara bildirilmesinde yarar bu-
lunmaktadır. Bu sayede yabancıların Türkiye’ye uyum süreçleri hız kaza-
nabilecektir.
• Türkiye’de yasal olarak yaşayan yabancıların yasal değişiklikleri izlemek
için GİGM internet sitesi dışında, eğitim seviyelerinin yüksek olmasının da
bir sonucu olarak sosyal ağlardan da önemli ölçüde yararlandığı görül-
mektedir. Bu nedenle, GİGM’nin internet sitesi dışında, yasal yabancılara

ulaşmak için sosyal ağları daha etkin kullanması, bu anlamda Twitter,
Facebook, Instagram vb. sosyal medya ağlarında yasal düzenlemeler, ya-
sal düzenlemelerdeki değişiklikler gibi konularda güncel bilgi verilmesi
yararlı olacaktır.
• Araştırma sonuçları Türkiye’de yasal olarak yaşayan yabancıların yüzde
45’inin Türkiye’de ya halen çalıştığını ya da geçmişte çalışmış oldukları-
nı göstermektedir. Çalışma izni ile Türkiye’de yaşayan yabancıların he-
men hepsi araştırma tarihinde çalışırken, ilginç olarak çalışma izni bu-
lunmayan diğer yabancıların da oldukça önemli bir kısmının Türkiye’de
çalışmış ya da çalışıyor olmasıdır. Özellikle kısa dönemli ikamet izni, aile
ikamet izni ve insani ikamet iznine sahip yabancılar arasında çalışanla-
rının payının yüzde 40’lara kadar ulaştığı görülmektedir. Bu anlamda,
çalışma izni dışındaki ikamet izinleri ile Türkiye’de yaşayan yabancıların
çalışma haklarına ilişkin yasal düzenlemelerin fiili durumun da dikkate
alınarak gözden geçirilmesinde yarar bulunmaktadır.
• Türkiye’de yasal olarak yaşayan yabancıların yüzde 23’ü aile ikamet izni-
ne sahiptir. Bu grupta çocukların Türkiye’de eğitime devam edip etme-
melerinin önemli bir politika önceliği olduğu görülmektedir. Araştırma
sonuçları, Türkiye’de yaşayan yabancı çocukların (6-24 yaş) eğitime de-
vam etmediklerini göstermektedir. Bu oranın kısa dönemli ikamet izni ve
insani ikamet iznine sahip yasal yabancıların çocukları arasında yüzde 9;
diğer türde ikamet iznine sahip yabancıların çocukları arasında ise yüzde
13 olduğu görülmektedir. Bu nedenle, özellikle bu grupların çocukların-
dan başlamak üzere tüm yabancı çocukların okula devam etmeleri için
gerekli politikaların oluşturularak yasal düzenlemelerin yapılmasının ya-
rarlı olacağı görülmektedir.
• Araştırma sonuçları, yasal olarak Türkiye’de yaşayan yabancıların ilk ika-
met izin türleri ile mevcut ikamet izin türleri arasında önemli farklılaşma-
lar olduğunu göstermektedir. İlk girişte kısa dönem ikamet izni alanların
önemli bir kısmının aile ikamet iznine veya çalışma iznine geçiş yaptık-
ları, ilk olarak öğrenci, aile ikamet izni ve çalışma izni alanların ise daha
yüksek oranlarda aynı izin türünde kaldıkları görülmektedir. Çalışma
izni alarak Türkiye’de ikamet etmeye başlayanların önemli bir kısmı ise
(yüzde 18) evlenerek aile ikamet iznine geçiş yapmışlardır. Bu sonuçlar,
ikamet izin türleri arasında yüksek seviyede bir geçişkenlik olduğunu
göstermektedir. Bu nedenle, Türkiye’de yasal olarak yaşayan yabancı-
ların ikamet izin türlerinin değişimini zaman içinde izleyen bir kayıt ve
izleme sisteminin geliştirilmesine ve gerekiyorsa günün ihtiyaçlarına uy-
gun olarak yeniden kurulmasında yarar bulunmaktadır.

• GİGM yanında ÇSGB ve TÜİK ve YÖK de Türkiye’de yasal olarak bulu-
nan yabancılara ilişkin veriler toplamakta ve yayınlamaktadır. Ancak, bu
veri setlerinin birbirinden bağımsız olarak toplandığı görülmektedir. Söz
konusu verilerin bütünleştirilmesine ilişkin bazı çabalar olmasına karşın,
veriye dayalı ve sürdürülebilir politika ve strateji oluşturmak için, Tür-
kiye’nin yasal, yapısal ve idari örgütlenmesini hızlı bir şekilde tamamla-
yarak statik/kesitsel veri toplama sisteminden dinamik bir veri toplama
ve izleme sistemine geçmesi gerekmektedir. Bunun için, halen birbirine
paralel olarak yürüyen veri toplama sistemlerinin kapsam, içerik ve gös-
tergeler seviyesinde uluslararası standartlara uygun olarak “birbiriyle
konuşur” biçimde örgütlenmesi gerekmektedir.
Kaynaklar
• Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı (2015) Yabancıların Çalışma

İzinleri http://www.csgb.gov.tr/csgbPortal/ShowProperty/WLP%20Re-
pository/csgb/dosyalar/istatistikler/Yabanci-Izinleri-2014 (Erişim Tarihi:
01.06.2015)
• Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı (2016) Yabancıların Çalışma
İzinleri http://www.csgb.gov.tr/csgbPortal/ShowProperty/WLP%20Re-
pository/csgb/dosyalar/istatistikler/Yabanci-Izinleri-2015 (Erişim Tarihi:
24.05.2016)
• Çetinsaya, G. (2014) Büyüme, Kalite, Uluslararasılaşma: Türkiye Yükse-
köğretimi İçin Bir Yol Haritası, Yükseköğretim Kurulu Yayın No: 2014/2,
Ankara.
•
ÚG
òòòºòȋ͜͞͝͡ȌǡGGǡǣȀȀǤǤ
GİGM (2015), İkamet İzinleri, http://www.goc.gov.tr/icerik5/ikamet-izin-
ǤȀ͡ȀǦ̼ȋçǣ͟͜Ǥ͝͝Ǥ͜͞͝͡Ȍ
leri_icerik (Erişim Tarihi: 30.11.2015)

ÚG
òòòºòȋ͜͢͞͝ȌǡÇG
ºÇÇǡ
• ǣȀȀǤǤǤȀȀȀ
̼̼Ǧ͝Ǥȋçǣ
GİGM (2016), Yabancılar İçin Genel Sağlık Sigortası, http://www.goc.
gov.tr/files/files/SGK_KITAPCIK_tr-1.pdf (Erişim Tarihi: 09.06.2016)
ͥ͜Ǥ͜͢Ǥ͜͢͞͝Ȍ
• Güçer, M. (2011) “Türkiye’deki Avrupa: Yerleşik Yabancılar”, Analist
Dergisi, 17 (7): 60-61.
• İçduygu, A. ve Aksel, D.B. (2012) Türkiye’de Düzensiz Göç, Uluslararası

Göç Örgütü Türkiye Ofisi, Ankara.
• Kalkınma Bakanlığı (2014) Onuncu Kalkınma Planı 2014-2018: Göç
Özel İhtisas Komisyonu Raporu, Yayın No: KB: 2858 - ÖİK: 712, Ankara.
• Organization for Economic Co-operation and Development (2010)
Gender, Institutions and Development Database 2009 (GID-DB), OECD
Development Centre http://stats.oecd.org (Erişim Tarihi: 08.06.2016)
• Özerim, M.G. (2012) “Emekli Göçleri Rotasında Türkiye: Avrupalı Emek-
li Göçmenlerin Türkiye’yi Tercih Etme Nedenleri ve Türkiye Algıları”,
Journal of Yaşar University, 28 (7): 4766-4787.
• Türkiye İstatistik Kurumu (2013) Nüfus ve Konut Araştırması, Yayın No:
4029, TÜİK Matbaası, Ankara.
• Türkiye İstatistik Kurumu (2015) Evlenme İstatistikleri, http://tuikapp.
tuik.gov.tr/demografiapp/evlenme.zul (Erişim Tarihi: 02.06.2015)
• Türkiye İstatistik Kurumu (2016) Evlenme İstatistikleri, http://tuikapp.
tuik.gov.tr/demografiapp/evlenme.zul (Erişim Tarihi: 24.05.2016)
• Türkiye İstatistik Kurumu (2016) Konut Satıs İstatistikleri, http://www.
tuik.gov.tr/PreTablo.do?alt_id=1056 (Erişim Tarihi: 24.05.2016)
Ek A – Araştırma Ekibi
ve Görev Dağılımı
Kilit Uzmanlar
Doç. Dr. Mehmet Ali ERYURT, Proje Yürütücüsü
Prof. Dr. İsmet KOÇ, Nicel Araştırma Koordinatörü
Araştırmacılar
Prof. Dr. A. Banu ERGÖÇMEN
Prof. Dr. A. Sinan TÜRKYILMAZ
Doç. Dr. Alanur ÇAVLİN
Doç. Dr. İlknur YÜKSEL-KAPTANOĞLU
Öğr. Gör.Dr. Pelin ÇAĞATAY
Ar.Gör. Dr. Tuğba ADALI
Ar. Gör. Dr. Ayşe ABBASOĞLU ÖZGÖREN
Ar. Gör. Faruk KESKİN
Ar. Gör. Melike SARAÇ
Ar. Gör. Zehra YAYLA
Sorukağıdı Tasarımı
Doç. Dr. Alanur ÇAVLİN
Ar. Gör. Dr. Tuğba ADALI
Ar. Gör. Faruk KESKİN
Ar. Gör. Zehra YAYLA
Görüşmeci Eğitimi
Örnekleme
Prof. Dr. A. Sinan TÜRKYILMAZ
Ar. Gör.Dr. Tuğba ADALI
Saha Sorumlusu
Veri Girişi ve Veri Analizi
Ar. Gör. Dr. Ayşe ABBASOĞLU ÖZGÖREN
Ek B – Sorukağıtları
HACETTEPE ÜNİVERSİTESİ NÜFUS ETÜTLERİ ENSTİTÜSÜ
ÜLKEMİZDE YASAL OLARAK İKAMET EDEN YABANCILARIN PROFİLİ

VE YAŞAM KOŞULLARI ARAŞTIRMASI
TANITIM BİLGİLERİ
ADRES ________________________________________________
HANEDE YAŞIYOR ...................................................................... 1 HSK
________________________________________________
YURTTA YAŞIYOR ...................................................................... 2
YURTTA YAŞIYOR2
YSK
İL ___________________________________________
PANS
DİĞER (OTEL, PANSİYON) ____________________________ 7 HSK
(BELİRTİN)
KİŞİ NO .........................................................................................
İLETİŞİM DİLİ
ADI-SOYADI ________________________________ TÜRKÇE ........................................................................... 1
ERKEK……....1
İNGİLİZCE ....................................................................... 2
KADIN………2
UYRUK (ÜLKE KODU) ........................................... DİĞER ______________________________________ 7
(BELİRTİN)
ZİYARET / GÖRÜŞME BİLGİLERİ

1 2 3 SON ZİYARET
TARİH (GÜN-AY) ____ ____ ____ ____ ____ ____
GÖRÜŞMECİ
ADI-SOYADI _________________ _________________ ________________
SONUÇ (*) ____ ____ ____

BİR TOPLAM
SONRAKİ GÜN-AY ____ ____ ____ ____ ZİYARET
GÖRÜŞME SAAT ____ ____ ____ ____ SAYISI
(*) SONUÇ KODLARI

01 SORUKAĞIDI DOLDURULDU 07 ADRES BULUNAMADI
02 ZİYARET SIRASINDA ADRESTE KİŞİ YOK 08 GÖRÜŞME YARIDA KALDI
03 ZİYARET SIRASINDA ADRESTE KİMSE YOK
04 ARAŞTIRMA TARİHLERİNDE ADRESTE YOK 96 DİĞER ______________________________________
05 REDDETTİ (BELİRTİN)
06 SONRAYA BIRAKILDI ___________________________
(BELİRTİN)
EKİP BAŞI DENETÇİ VERİ GİRİŞÇİ
_________________________________ _________________________________ ________________________________

YAŞ – DOĞUM YILI TABLOSU
DOĞUM YILI DOĞUM YILI

2016'DA 2016'DA 2016'DA 2016'DA
DOĞUM DOĞUM DOĞUM DOĞUM
YAŞ YAŞ
GÜNÜNÜ GÜNÜNÜ GÜNÜNÜ GÜNÜNÜ
KUTLAMADI KUTLADI KUTLAMADI KUTLADI
BİLMİYOR BİLMİYOR
0 2015 -- 50 1965 1966
1 2014 2015 51 1964 1965
2 2013 2014 52 1963 1964
3 2012 2013 53 1962 1963
4 2011 2012 54 1961 1962
5 2010 2011 55 1960 1961
6 2009 2010 56 1959 1960
7 2008 2009 57 1958 1959
8 2007 2008 58 1957 1958
9 2006 2007 59 1956 1957
10 2005 2006 60 1955 1956
11 2004 2005 61 1954 1955
12 2003 2004 62 1953 1954
13 2002 2003 63 1952 1953
14 2001 2002 64 1951 1952
15 2000 2001 65 1950 1951
16 1999 2000 66 1949 1950
17 1998 1999 67 1948 1949
18 1997 1998 68 1947 1948
19 1996 1997 69 1946 1947
20 1995 1996 70 1945 1946
21 1994 1995 71 1944 1945
22 1993 1994 72 1943 1944
23 1992 1993 73 1942 1943
24 1991 1992 74 1941 1942
25 1990 1991 75 1940 1941
26 1989 1990 76 1939 1940
27 1988 1989 77 1938 1939
28 1987 1988 78 1937 1938
29 1986 1987 79 1936 1937
30 1985 1986 80 1935 1936
31 1984 1985 81 1934 1935
32 1983 1984 82 1933 1934
33 1982 1983 83 1932 1933
34 1981 1982 84 1931 1932
35 1980 1981 85 1930 1931
36 1979 1980 86 1929 1930
37 1978 1979 87 1928 1929
38 1977 1978 88 1927 1928
39 1976 1977 89 1926 1927
40 1975 1976 90 1925 1926
41 1974 1975 91 1924 1925
42 1973 1974 92 1923 1924
43 1972 1973 93 1922 1923
44 1971 1972 94 1921 1922
45 1970 1971
46 1969 1970
47 1968 1969
48 1967 1968
49 1966 1967
ONAY SAYFASI
İyi günler! Benim ismim __________________. Ankara'dan, Hacettepe Üniversitesi Nüfus Etütleri Enstitüsü'nden
geliyorum. İçişleri Bakanlığı, Göç İdaresi Genel Müdürlüğü ile Türkiye’de ikamet eden yabancı uyruklu kişilerin profili ve
yaşam koşulları konusunda bir araştırma yapıyoruz. Sizinle konuşmak ve size bu konularda bazı sorular sormak istiyorum.
Araştırma için Hacettepe Üniversitesi Etik Komisyonu’ndan izin alınmıştır. Siz bu çalışma için tesadüfi olarak seçildiniz.
Vereceğiniz tüm cevaplar kesinlikle gizli tutulacaktır. Katılımınız tamamıyla gönüllü olmanıza bağlıdır, görüşmenin
herhangi bir aşamasında vazgeçmeniz mümkündür ve bu size hiçbir sorumluluk getirmeyecektir. Ancak sizin bu çalışmaya
katılmanız ve deneyimlerinizi bizimle paylaşmanız Türkiye’de ikamet eden yabancı uyruklu kişiler için çok faydalı olacak,
verilen hizmetlerin geliştirilmesine ve planlanmasına katkıda bulunacaktır.
Görüşme yaklaşık olarak 30 dakika sürecektir. Görüşme yapmayı kabul ediyor musunuz?
GÖRÜŞME YAPMAYI KABUL ETTİ.....................1 GÖRÜŞME YAPMAYI REDDETTİ.........................2
SORUKAĞIDINA CEVAP VERECEK KİŞİYE SORUKAĞIDINA CEVAP VERECEK KİŞİYE

ARAŞTIRMAYA İLİŞKİN SORUSU OLUP ZAMANINI ALDIĞINIZ İÇİN TEŞEKKÜR EDİN VE
OLMADIĞINI SORUN. GEREKLİ AÇIKLAMALARI GÖRÜŞMEYİ BİTİRİN.
YAPIN VE GÖRÜŞMEYE BAŞLAYIN.
Görüşmeci İmzası:........................................
Tarih:_ _ /_ _ /_ _ _ _
193
BÖLÜM 1. TEMEL BİLGİLER
101S SAATİ YAZIN SAAT – DAKİKA.......................................
101 Kaç yaşındasınız? Kaç yaşını bitirdiniz?
BİTİRİLEN YAŞ .....................................................

BİTİRİLEN YAŞ OLARAK YAZIN.
95 YAŞINDAN BÜYÜK İSE, “95” YAZIN.
102 Medeni durumunuz nedir? HİÇ EVLENMEDİ ............................................................... 0

HALEN EVLİ ....................................................................... 1
EŞİ ÖLMÜŞ .......................................................................... 2
BOŞANMIŞ ........................................................................... 3
AYRI YAŞIYOR ................................................................... 4
103 KAPAĞA BAKIN. HANEDE YAŞIYOR İSE: EŞ ......................................................................................... A

A. Evinizde sizden başka yaşayan var mı?
(EVET İSE) ÇOCUK(LARI) ................................................. B
Kimler var? Başka?
ANNESİ/BABASI ................................................................ C
KARDEŞ ............................................................................. D
KAPAĞA BAKIN. HANEDE YAŞAMIYOR İSE: ARKADAŞ ........................................................................... E
B. Sizinle beraber bu odada başka kalan var mı? İŞVEREN ............................................................................. F
(EVET İSE)
Kimler var? Başka? DİĞER _________________________________________ U
(BELİRTİN)
ÇOCUK VARSA KUTUYA TOPLAM ÇOCUK
SAYISINI YAZIN. BAŞKA KİMSE YOK .......................................................... X 105
104 A. Bu evde sizinle beraber toplam kaç kişi yaşıyor?

TOPLAM KİŞİ SAYISI...........................................................
B. Bu odada sizinle beraber toplam kaç kişi yaşıyor?
105 Hangi ülkede doğdunuz?

___________________________________________
ÜLKE KODLARI LİSTESİNİ KULLANIN. (ÜLKE ADI)
106 Hangi ülkenin vatandaşısınız?
ÜLKE KODLARI LİSTESİNİ KULLANIN. ___________________________________________

BİRDEN FAZLA VATANDAŞLIĞI VARSA KUTUYA “00” (ÜLKE ADI)
YAZIN.
107 Türkiye’ye gelmeden önce hangi ülkede yaşıyordunuz?

___________________________________________
194
108 Ana diliniz nedir? TÜRKÇE ............................................................................. 01

ARAPÇA ............................................................................. 02
FARSÇA............................................................................... 03
PEŞTUCA/DARİCE ............................................................. 04
AZERİCE ............................................................................. 05
TÜRKMENCE ..................................................................... 06
KÜRTÇE .............................................................................. 07
RUSÇA ................................................................................. 08
GÜRCÜCE ........................................................................... 09
İNGİLİZCE .......................................................................... 10
ALMANCA .......................................................................... 11
DİĞER _________________________________________ 96
(BELİRTİN)
109 Ana diliniz dışında, hangi dilleri konuşabiliyorsunuz? TÜRKÇE .............................................................................. A

İNGİLİZCE ............................................................................ B
RUSÇA ...................................................................................C
SÖYLENEN DİLLERİN HEPSİNİ İŞARETLEYİN. FARSÇA................................................................................ D
ARAPÇA ................................................................................ E
ALMANCA ............................................................................ F
FRANSIZCA ......................................................................... G
İSPANYOLCA ...................................................................... H
İTALYANCA .......................................................................... I
DİĞER _________________________________________ U
(BELİRTİN)
BAŞKA DİL KONUŞAMIYOR ............................................ Y
195
BÖLÜM 1A. EĞİTİM DURUMU
111 Okuma ve yazma biliyor musunuz? EVET ..................................................................................... 1

HAYIR .................................................................................. 2
112 Hiç okula gittiniz mi? EVET ..................................................................................... 1

HAYIR .................................................................................. 2 136
114 En son mezun olduğunuz okul hangisidir? İLKOKUL .............................................................................. 1

ORTAOKUL .......................................................................... 2
LİSE ........................................................................................ 3
ÜNİVERSİTE ......................................................................... 4
LİSANSÜSTÜ ........................................................................ 5
MEZUN OLDUĞU OKUL YOK ........................................... 6 118
117 Mezun olduğunuz bu okul hangi ülkededir? TÜRKİYE ............................................................................... 1
ÜLKE KODLARI LİSTESİNİ KULLANIN. ____________________________________________
118 Türkiye dışında bir ülkeden diploma aldınız mı? EVET ...................................................................................... 1
HAYIR ................................................................................... 2 121
119 Herhangi bir diplomanızın Türkiye’de tanınması için EVET ...................................................................................... 1

başvuruda bulundunuz mu? HAYIR ................................................................................... 2 121
120 Diplomanız tam olarak mı tanındı, kısmen mi tanındı yoksa TAMAMEN TANINDI .......................................................... 1
tanınmadı mı? KISMEN TANINDI................................................................ 2
TANINMADI ......................................................................... 3
121 Halen okula devam ediyor musunuz? EVET ...................................................................................... 1

HAYIR ................................................................................... 2 122
121A Halen devam etmekte olduğunuz okul Türkiye’de mi, yoksa TÜRKİYE’DE ........................................................................ 1 123
yurtdışında mı? YURTDIŞINDA ..................................................................... 2
122 Türkiye’de hiç okula gittiniz mi? EVET ...................................................................................... 1

HAYIR ................................................................................... 2 136
196
123 A. Hangi düzeyde eğitim alıyorsunuz? ORTAOKUL ........................................................................ 10

LİSE ...................................................................................... 11 125
B. Türkiye’de en son hangi düzeyde eğitim aldınız? ÖN LİSANS.......................................................................... 12
LİSANS ................................................................................ 13
YÜKSEK LİSANS ............................................................... 14
DOKTORA ........................................................................... 15
TIPTA UZMANLIK ............................................................. 16
DİŞ HEKİMLİĞİNDE UZMANLIK .................................... 17
DİĞER _________________________________________ 96
(BELİRTİN)
124 A. Hangi alanda eğitim görüyorsunuz? TIP ........................................................................................ 01

DİŞ HEKİMLİĞİ .................................................................. 02
B. Türkiye’de en son hangi alanda eğitim gördünüz? SAĞLIK BİLİMLERİ ........................................................... 03
FEN BİLİMLERİ .................................................................. 04
ECZACILIK ......................................................................... 05
SOSYAL BİLİMLER .......................................................... 06
İKTİSADİ VE İDARİ BİLİMLER ....................................... 07
MÜHENDİSLİK/MİMARLIK ............................................. 08
HUKUK ................................................................................ 09
EĞİTİM BİLİMLERİ ........................................................... 10
SPOR BİLİMLERİ ............................................................... 11
GÜZEL SANATLAR ........................................................... 12
DİLBİLİM ............................................................................ 13
DİĞER _________________________________________ 96
(BELİRTİN)
125 SORU 121’E BAKIN.

EĞİTİME DEVAM EĞİTİME DEVAM
ETMİYOR EDİYOR 127
(SORU 121=2) (SORU 121=1)
126 Türkiye’de en son gittiğiniz okulu tamamladınız mı? EVET ...................................................................................... 1

HAYIR ................................................................................... 2
127 A. Gittiğiniz okulun eğitim dili nedir? TÜRKÇE ................................................................................ 1

İNGİLİZCE ............................................................................ 2
B. Türkiye’de son gittiğiniz okulda eğitim dili neydi?
DİĞER __________________________________________ 7 129
(BELİRTİN)
128 A. Türkçe eğitim almaktan dolayı zorlanıyor musunuz? EVET ...................................................................................... 1

HAYIR ................................................................................... 2
B. Türkçe eğitim almaktan dolayı zorlandınız mı?
129 A. Eğitim için burs alıyor musunuz? EVET ...................................................................................... 1

HAYIR ................................................................................... 2 131
B. Türkiye’de eğitim için burs aldınız mı?
197
130 A. Bursu nereden alıyorsunuz? TÜRKİYE KAMU/DEVLET BURSU................................... A

ÜNİVERSİTE ........................................................................ B
B. Bursu nereden aldınız? BAŞKA BİR DEVLET BURSU ............................................ C
STK ........................................................................................ D
ÖZEL KURUM ...................................................................... E
DİĞER _________________________________________ U
(BELİRTİN)
131 Eğitiminiz için neden Türkiye’yi seçtiniz? TÜRKİYE’DE AİLE/AKRABALARIN OLMASI ................ A
TARİHİ/KÜLTÜREL BAĞLAR ........................................... B
BURS KAZANDIĞI İÇİN ..................................................... C
KALİTELİ/İYİ EĞİTİM ........................................................ D
ÇALIŞTIĞI ALANDAN DOLAYI (ÖRN. TÜRKOLOJİ) .... E
TÜRKİYE’NİN YAKIN OLMASI ......................................... F
DİĞER _________________________________________ U
(BELİRTİN)
132 Türkiye’de aldığınız eğitim ile ilgili şimdi sayacağım ÇOK MEMNUNUM ............................................................... 1
ifadelerin hangisi size daha uygundur? Çok memnunum, MEMNUNUM ........................................................................ 2
memnunum, idare eder, memnun değilim, hiç memnun İDARE EDER ......................................................................... 3
değilim. MEMNUN DEĞİLİM ............................................................. 4
HİÇ MEMNUN DEĞİLİM ..................................................... 5

EĞİTİME DEVAM EĞİTİME DEVAM
EDİYOR ETMİYOR 136
(SORU 121=1) (SORU 121=2)
134 Eğitiminize devam ettiğinizi söylediniz. Eğitiminizi EĞİTİME DEVAM ETMEK İSTİYOR .................................. 1
tamamladıktan sonra daha yüksek bir eğitim mi almak ÇALIŞMAK İSTİYOR ............................................................2
istiyorsunuz, çalışmak mı istiyorsunuz yoksa başka bir
hedefiniz mi var? DİĞER__________________________________________ 7
(BELİRTİN)
135 Peki bu planınızı Türkiye’de mi yoksa başka bir ülkede mi TÜRKİYE ...............................................................................1
gerçekleştirmek istiyorsunuz? BAŞKA ÜLKE ........................................................................ 2
198
BÖLÜM 1B. ÇALIŞMA DURUMU
136 Size şimdi çalışma durumunuza ilişkin sorular sormak

istiyorum. EVET ...................................................................................... 1
Türkiye’ye göç etmeden önceki son 12 ayda yaşadığınız HAYIR ................................................................................... 2 140
ülkede herhangi bir işte çalışıyor muydunuz?
137 Ne iş yapıyordunuz? __________________________________________________
YAPILAN İŞİ AYRINTILI OLARAK YAZIN

__________________________________________________
138 İşteki statünüz/konumunuz neydi? ÜCRETLİ/MAAŞLI ............................................................... 1

YEVMİYELİ (MEVSİMLİK, GEÇİCİ) ................................. 2
İŞVEREN ............................................................................... 3
KENDİ HESABINA ............................................................... 4
ÜCRETSİZ AİLE İŞÇİSİ ....................................................... 5
DİĞER __________________________________________ 7
(BELİRTİN)
139 Bu işi yaparken herhangi bir sosyal güvenlik kapsamında EVET ...................................................................................... 1
mıydınız? HAYIR ................................................................................... 2
140 Göç etmeden önce herhangi bir sağlık sigortası kapsamında EVET ...................................................................................... 1
mıydınız? HAYIR ................................................................................... 2
141 Göç etmeden önce ekonomik durumunuz sağlık, beslenme, YETERSİZ ............................................................................. 1
barınma, eğitim gibi temel ihtiyaçlarınızın karşılanması için ANCAK YETERLİ................................................................. 2
yetersiz miydi, ancak mı yeterliydi, yeterli miydi, yoksa YETERLİ................................................................................ 3
oldukça mı yeterliydi? OLDUKÇA YETERLİ ........................................................... 4
DİĞER __________________________________________ 7
(BELİRTİN)
142 Şimdi size şu anki çalışma durumunuza ilişkin sorular sormak EVET ...................................................................................... 1 145A
istiyorum. HAYIR ................................................................................... 2
Şu anda herhangi bir işte çalışıyor musunuz?
143 Peki, Türkiye’de bulunduğunuz süre içerisinde daha önce EVET ...................................................................................... 1 145B
çalıştınız mı? HAYIR ................................................................................... 2
144 Çalışmamanızın temel nedeni nedir? YASAL ENGELLERDEN DOLAYI ................................... 01

EĞİTİMİNE UYGUN BİR İŞ BULAMADIĞI İÇİN ........... 02
ÇOCUKLARA BAKMAK ZORUNDA OLDUĞU İÇİN .... 03
YETERİNCE İŞ İMKANI OLMADIĞI İÇİN ...................... 04
YABANCILARA İŞ VERİLMEDİĞİ İÇİN ......................... 05
BURS ALDIĞI İÇİN ............................................................ 06
EMEKLİLİK......................................................................... 07
ÖĞRENCİ ............................................................................ 08
DİĞER _________________________________________ 96
(BELİRTİN)
199
SORU 151’E GEÇİN.
145 A. Ne iş yapıyorsunuz?
_________________________________________________
B. Türkiye’de en son çalıştığınız iş neydi?

_________________________________________________
YAPILAN İŞİ AYRINTILI OLARAK YAZIN
146 A. Hangi sektörde çalışıyorsunuz? TARIM ................................................................................... 1

SANAYİ ................................................................................. 2
B. Türkiye’de hangi sektörde çalıştınız? HİZMET ................................................................................. 3
147 A. İşteki statünüz/konumunuz nedir? ÜCRETLİ/MAAŞLI ............................................................... 1

YEVMİYELİ (MEVSİMLİK, GEÇİCİ) ................................. 2
B. Türkiye’deki işteki statünüz/konumunuz neydi? İŞVEREN ............................................................................... 3
KENDİ HESABINA ............................................................... 4
ÜCRETSİZ AİLE İŞÇİSİ ....................................................... 5
DİĞER __________________________________________ 7
(BELİRTİN)
148 A. Bu işi yaparken herhangi bir sosyal güvenlik kurumuna EVET ...................................................................................... 1
bağlı mısınız? HAYIR ................................................................................... 2
B. Bu işi yaparken herhangi bir sosyal güvenlik kurumuna

bağlı mıydınız?
149 A. Çalıştığınız işte, sizinle aynı işi yapan Türkiye DAHA FAZLA ....................................................................... 1
Cumhuriyeti vatandaşlarına göre aldığınız ücret daha mı AYNI ...................................................................................... 2
fazla, aynı mı yoksa daha mı az? DAHA AZ .............................................................................. 3
B. Çalıştığınız son işte, sizinle aynı işi yapan Türkiye DİĞER __________________________________________ 7
Cumhuriyeti vatandaşlarına göre aldığınız ücret daha mı (BELİRTİN)
fazlaydı, aynı mıydı yoksa daha mı azdı?
150 Türkiye’de bugüne kadar kaç farklı işte çalıştınız?

ÇALIŞILAN İŞ SAYISI ..........................................
151 Şu anda herhangi bir sağlık sigortası kapsamında mısınız? EVET ...................................................................................... 1
HAYIR ................................................................................... 2
200
BÖLÜM 1C. EŞLE İLGİLİ BİLGİLER
152 SORU 102’YE BAKIN.
HALEN EVLİ HALEN EVLİ DEĞİL 162

(SORU 102=1)
153 Şimdi size eşiniz/birlikte olduğunuz kişi hakkında bazı sorular

sormak istiyorum. Eşinizin/birlikte olduğunuz kişinin şu anda BİTİRİLEN YAŞ ...................................................................
tam olarak kaç yaşında olduğunu söyler misiniz?
154 Eşiniz/birlikte olduğunuz kişi hangi ülkede doğdu?

___________________________________________
155 Eşiniz/birlikte olduğunuz kişi hangi ülkenin vatandaşıdır?
___________________________________________
ÜLKE KODLARI LİSTESİNİ KULLANIN. BİRDEN FAZLA
(ÜLKE ADI)
VATANDAŞLIĞI VARSA KUTUYA “00” YAZIN.
156 Eşiniz/birlikte olduğunuz kişi okuma yazma biliyor mu? EVET .....................................................................................1
HAYIR ..................................................................................2 158
157 Eşinizin/birlikte olduğunuz kişinin en son mezun olduğu okul İLKOKUL .............................................................................1
hangisidir? ORTAOKUL .........................................................................2
LİSE.......................................................................................3
ÜNİVERSİTE ........................................................................4
LİSANSÜSTÜ .......................................................................5
MEZUN OLDUĞU OKUL YOK ..........................................6
158 Eşiniz/birlikte olduğunuz kişi hangi ülkede yaşıyor?

___________________________________________
(ÜLKE ADI)
159 Eşinizin/birlikte olduğunuz kişinin ana dili nedir? TÜRKÇE ............................................................................01

ARAPÇA ............................................................................02
FARSÇA..............................................................................03
PEŞTUCA/DARİCE ............................................................04
AZERİCE ............................................................................05
TÜRKMENCE ....................................................................06
KÜRTÇE .............................................................................07
RUSÇA ................................................................................08
GÜRCÜCE ..........................................................................09
İNGİLİZCE .........................................................................10
ALMANCA .........................................................................11
DİĞER ________________________________________96
(BELİRTİN)
160 Evliliğiniz Türkiye’ye gelmeden önce mi başladı? EVET .....................................................................................1

HAYIR ..................................................................................2
161 Eşiniz/ birlikte olduğunuz kişi şu anda herhangi bir işte EVET ...................................................................................... 1
çalışıyor mu? HAYIR ................................................................................... 2
201
BÖLÜM 1D. ÇOCUKLARLA İLGİLİ BİLGİLER
162 Şimdi size hayatta olan çocuklarınızın eğitim, yaş ve

doğum yeri ile ilgili sorular soracağım. YAŞAYAN ÇOCUK SAYISI ........................................
Lütfen bana hayatta olan çocuklarınızın sayısını söyler

misiniz? HİÇ ÇOCUĞU YOK/
YAŞAYAN HİÇ ÇOCUĞU YOK ........................................ 95 201
6 YAŞ VE ÜZERİ
163 Lütfen bana en 164  165  kız 166 ........... hangi 167 ........... hangi 168  169 
büyük kaç yaşında? mı, erkek ülkede ülkede Türkiye’de Türkiye’de
çocuğunuzdan (Kaç yaşını mı? doğdu? ikamet okula gidiyor hiç okula
başlayarak bitirdi?) ediyor? mu? gitti mi?
çocuklarınızın
isimlerini söyler BİTİRİLEN
misiniz? YAŞ
OLARAK KOD KOD
YAZIN. LİSTESİNİ LİSTESİNİ
KULLANIN. KULLANIN.
01
YAŞ ERKEK...........
.....1 ÜLKE KODU ÜLKE KODU EVET.................1 EVET........... ..1
163’E DÖN HAYIR............2

KIZ...................2
HAYIR..............2 BİLMİYOR......8
(İSİM) BİLMİYOR.......8
BAŞKA
ÇOCUĞU
YOKSA
201’E GEÇİN.
02
163’E DÖN HAYIR............2

KIZ...................2
HAYIR..............2 BİLMİYOR......8
BAŞKA
ÇOCUĞU
YOKSA
201’E GEÇİN.
03
163’E DÖN HAYIR............2

KIZ...................2
HAYIR..............2 BİLMİYOR......8
BAŞKA
ÇOCUĞU
YOKSA
201’E GEÇİN.
04
163’E DÖN HAYIR............2

KIZ...................2
HAYIR..............2 BİLMİYOR......8
BAŞKA
ÇOCUĞU
YOKSA
201’E GEÇİN.
202
6 YAŞ VE ÜZERİ
163 Lütfen bana en 164  165  kız 166 ........... hangi 167 ........... hangi 168  169 
büyük kaç yaşında? mı, erkek ülkede ülkede Türkiye’de Türkiye’de
çocuğunuzdan (Kaç yaşını mı? doğdu? ikamet okula gidiyor hiç okula
başlayarak bitirdi?) ediyor? mu? gitti mi?
çocuklarınızın
isimlerini söyler BİTİRİLEN
misiniz? YAŞ
OLARAK KOD KOD
YAZIN. LİSTESİNİ LİSTESİNİ
KULLANIN. KULLANIN.
05
163’E DÖN HAYIR............2

KIZ...................2
HAYIR..............2 BİLMİYOR......8
BAŞKA
ÇOCUĞU
YOKSA
201’E GEÇİN.
06
163’E DÖN HAYIR............2

KIZ...................2
HAYIR..............2 BİLMİYOR......8
BAŞKA
ÇOCUĞU
YOKSA
201’E GEÇİN.
07
163’E DÖN HAYIR............2

KIZ...................2
HAYIR..............2 BİLMİYOR......8
BAŞKA
ÇOCUĞU
YOKSA
201’E GEÇİN.
08
163’E DÖN HAYIR............2

KIZ...................2
HAYIR..............2 BİLMİYOR......8
BAŞKA
ÇOCUĞU
YOKSA
201’E GEÇİN.
203
BÖLÜM 2. TÜRKİYE’YE GÖÇ VE İKAMET
201 Şimdi size Türkiye’ye göç ve ikamet amacınızla ilgili sorular

sorular soracağım.
Türkiye’ye ikamet etme amacı ile ilk kez kaç yıl önce YIL .........................................................................................
geldiniz?
BİR YILDAN AZ İSE “00” OLARAK GİRİN.
202 Türkiye’de ikamet etmek istemenizin en önemli nedeni EVLİLİK .............................................................................. 10

neydi? EĞİTİM ................................................................................ 11
İŞ BULMAK/ARAMAK ...................................................... 12
DİL VE KÜLTÜREL YAKINLIK ....................................... 13
EŞİN İŞİ NEDENİYLE ........................................................ 14
AİLEVİ NEDENLER ........................................................... 15
SAĞLIK NEDENLERİ......................................................... 16
GÜVENLİK NEDENLERİ ................................................... 17
DİĞER _________________________________________ 96
(BELİRTİN)
203 Bahsettiğiniz girişinizde Türkiye’ye hangi izin türüyle VİZE ....................................................................................... 1

girdiniz? VİZE MUAFİYETİ ................................................................ 2
ÇALIŞMA İZNİ ..................................................................... 3
ŞARTLI GİRİŞ (İKAMET İZNİ BAŞVURU KOŞULU) ...... 4
DİĞER __________________________________________ 7
(BELİRTİN)
204 Türkiye’ye geldiğinizde ilk aldığınız ikamet izin türü TURİZM AMAÇLI KISA DÖNEMLİ İZİN ........................ 10
hangisiydi? TAŞINMAZ MAL NEDENİYLE KISA DÖNEMLİ İZİN ... 11
TEDAVİ AMAÇLI KISA DÖNEMLİ İZİN ......................... 12
DİĞER NEDENLERLE KISA DÖNEMLİ İZİN ................. 13
ÖĞRENCİ İKAMET İZNİ ................................................... 14
AİLE İKAMET İZNİ ............................................................ 15
ÇALIŞMA İZNİ ................................................................... 16
DİĞER _________________________________________ 96
(BELİRTİN)
205 Türkiye’de kaldığınız süre boyunca sayacağım ikamet izin

türlerinden hangilerini aldınız?
EVET HAYIR
Turizm amaçlı kısa dönemli ikamet izni TURİZM ....................................................1 2
Taşınmaz mal nedeniyle kısa dönemli ikamet izni TAŞINMAZ ...............................................1 2
Tedavi amaçlı kısa dönemli ikamet izni TEDAVİ ....................................................1 2
Diğer amaçlarla kısa dönemli izin DİĞER KISA DÖNEM .............................1 2
Öğrenci ikamet izni ÖĞRENCİ .................................................1 2
Aile ikamet izni AİLE ..........................................................1 2
Çalışma izni ÇALIŞMA .................................................1 2
Uzun dönem ikamet izni UZUN DÖNEM İKAMET ........................1 2
Başka? DİĞER .......................................................1 2
204
206 Şu anda ne tür ikamet izniniz var? TURİZM AMAÇLI KISA DÖNEMLİ İZİN ........................ 10
TAŞINMAZ MAL NEDENİYLE KISA DÖNEMLİ İZİN ... 11
TEDAVİ AMAÇLI KISA DÖNEMLİ İZİN ......................... 12
DİĞER NEDENLERLE KISA DÖNEMLİ İZİN ................. 13
ÖĞRENCİ İKAMET İZNİ ................................................... 14
AİLE İKAMET İZNİ ............................................................ 15
ÇALIŞMA İZNİ ................................................................... 16
UZUN DÖNEM İKAMET İZNİ........................................... 17
DİĞER _________________________________________ 96
(BELİRTİN)
207 Türkiye’ye geldiğinizden beri hiç düzensiz göçmen EVET ...................................................................................... 1

statüsüne düştünüz mü ya da ikamet izniniz bittiği halde HAYIR ................................................................................... 2 209
kalmaya devam ettiğiniz bir dönem oldu mu?
208 Düzensiz göçmen durumuna düşmenizin nedeni neydi? MADDİ SEBEPLER .............................................................. 1
BİLGİ EKSİKLİĞİ ................................................................. 2
PROSEDÜRLERİN ZORLUĞU ............................................ 3
DİĞER __________________________________________ 7
(BELİRTİN)
209 Türkiye’ye göç etmeden önce Türkiye’de yaşayan EVET ...................................................................................... 1

akrabalarınız veya tanıdıklarınız var mıydı? HAYIR ................................................................................... 2
210 Türkiye Cumhuriyeti vatandaşlığı için başvuruda bulundunuz EVET ...................................................................................... 1 212
mu? HAYIR ................................................................................... 2
211 Türkiye Cumhuriyeti vatandaşlığına başvurmayı düşünüyor EVET ...................................................................................... 1

musunuz? HAYIR ................................................................................... 2
SORU 214’E GEÇİN.
212 Hangi tarihte başvuru yaptınız? Gün, ay, yıl olarak belirtir
misiniz? GÜN ..................................................................................
AY ..................................................................................
YIL .............................................................................
213 Türkiye Cumhuriyeti vatandaşlığı başvurunuz şu an hangi BAŞVURUM KABUL EDİLDİ ............................................. 1
aşamadadır? BAŞVURU TALEBİM ALINDI, KARAR VERİLMEDİ ...... 2
BAŞVURU TALEBİM REDDEDİLDİ .................................. 3
214 Toplam kaç yıl Türkiye’de yaşadınız? Lütfen Türkiye dışında

yaşadığınız süreleri dışarda bırakarak söyler misiniz?
YIL .........................................................................................
BİR YILDAN AZ İSE 00 OLARAK GİRİN.
205
BÖLÜM 2A. TAŞINMAZ İZNİ

TAŞINMAZ MAL TAŞINMAZ MAL
NEDENİYLE KISA NEDENİYLE KISA 301
DÖNEMLİ İZİN ALMIŞ DÖNEMLİ İZİN ALMAMIŞ
216 Taşınmaz mal nedeniyle ikamet izni aldığınızı söylemiştiniz. TAŞINMAZ MALIN UCUZ OLMASI ................................ A
Taşınmaz almak için neden Türkiye’yi seçtiniz? AİLESİ/AKRABALARI TÜRKİYE’DE .............................. B
TARİHİ/KÜLTÜREL BAĞLAR .......................................... C
Başka? İKAMET İZNİ ALMAK İÇİN ............................................. D
COĞRAFİ YAKINLIK ........................................................ E
DİĞER ________________________________________ U
(BELİRTİN)
217 Taşınmazı almadan önce Türkiye’ye hiç geldiniz mi? EVET ..................................................................................... 1
HAYIR .................................................................................. 2
218 Taşınmazı hiç kiraya verdiniz mi? EVET ..................................................................................... 1

HAYIR .................................................................................. 2
219 Taşınmazı aldıktan sonra kendi ailenizden veya arkadaş EVET ..................................................................................... 1
çevrenizden hiç kimse taşınmaz aldı mı? HAYIR .................................................................................. 2
206
BÖLÜM 3. TÜRKİYE’YE UYUM
301 Şimdi size Türkiye Cumhuriyeti vatandaşlarıyla ve

Türkiye’de yaşayan diğer yabancılarla ilişkileriniz hakkında
sorular soracağım.
KÖTÜ NE İYİ NE KÖTÜ İYİ
Türkiye Cumhuriyeti vatandaşlarıyla ilişkilerinizi nasıl T.C. VATANDAŞI .......
.......... 1 2 3
değerlendirirsiniz? Kötü mü, ne iyi ne kötü mü, yoksa iyi mi?
Türkiye Cumhuriyeti vatandaşı olmayanlarla ilişkilerinizi DİĞER ..........................

.......... 1 2 3
nasıl değerlendirirsiniz? Kötü mü, ne iyi ne kötü mü, yoksa
iyi mi?
302 Siz son bir ay içerisinde

EVET HAYIR
Türkiye Cumhuriyeti vatandaşı olan kişileri evlerinde ziyaret T.C. VATANDAŞI .................
............. 1 2
ettiniz mi?
Türkiye Cumhuriyeti vatandaşı olmayan kişileri evlerinde DİĞER ....................................

............. 1 2
ziyaret ettiniz mi?
303 Siz son bir ay içerisinde

EVET HAYIR
Türkiye Cumhuriyeti vatandaşı olan kişiler tarafından T.C. VATANDAŞI .................
............. 1 2
evinizde ziyaret edildiniz mi?
Türkiye Cumhuriyeti vatandaşı olmayan kişiler tarafından DİĞER ....................................

............. 1 2
evinizde ziyaret edildiniz mi?
304 Türkiye dışında yaşayan akrabalarınızla haberleşiyor EVET ...................................................................................... 1

musunuz? HAYIR.................................................................................... 2
305 Türkiye dışında yaşayan arkadaşlarınızla haberleşiyor EVET ...................................................................................... 1

musunuz? HAYIR.................................................................................... 2
306 Türkiye’ye yerleşmeden önce ne kadar Türkçe HİÇ ......................................................................................... 1

konuşabiliyordunuz? Hiç mi, az mı, orta düzeyde mi, iyi mi, AZ ........................................................................................... 2
çok iyi mi? ORTA ..................................................................................... 3
İYİ .......................................................................................... 4
ÇOK İYİ ................................................................................. 5
307 Peki ne kadar Türkçe yazabiliyordunuz? Hiç mi, az mı, orta HİÇ ......................................................................................... 1
düzeyde mi, iyi mi, çok iyi mi? AZ ........................................................................................... 2
ORTA ..................................................................................... 3
İYİ .......................................................................................... 4
ÇOK İYİ ................................................................................. 5
308 Ne kadar Türkçe okuyabiliyordunuz? Hiç mi, az mı, orta HİÇ ......................................................................................... 1
ORTA ..................................................................................... 3
İYİ .......................................................................................... 4
ÇOK İYİ ................................................................................. 5
309 Türkiye’ye yerleşmeden önce hiç Türkçe kursuna gittiniz EVET ...................................................................................... 1
mi veya Türkçe eğitim aldınız mı? HAYIR.................................................................................... 2
207
310 Şu an ne kadar Türkçe konuşabiliyorsunuz? Hiç mi, az mı, HİÇ ......................................................................................... 1

orta düzeyde mi, iyi mi, çok iyi mi? AZ ........................................................................................... 2
ORTA ..................................................................................... 3
İYİ........................................................................................... 4
ÇOK İYİ ................................................................................. 5
311 Peki ne kadar Türkçe yazabiliyorsunuz? Hiç mi, az mı, orta HİÇ ......................................................................................... 1
ORTA ..................................................................................... 3
İYİ........................................................................................... 4
ÇOK İYİ ................................................................................. 5
312 Ne kadar Türkçe okuyabiliyorsunuz? Hiç mi, az mı, orta HİÇ ......................................................................................... 1
ORTA ..................................................................................... 3
İYİ........................................................................................... 4
ÇOK İYİ ................................................................................. 5
313 Türkiye’ye yerleştikten sonra hiç Türkçe kursuna gittiniz EVET ...................................................................................... 1
mi? HAYIR .................................................................................... 2 315
314 Türkiye’de gittiğiniz kurslar Türkçenizi ne kadar geliştirdi? HİÇ ......................................................................................... 1

Hiç mi, az mı, orta düzeyde mi, iyi mi, çok iyi mi? AZ ........................................................................................... 2
ORTA ..................................................................................... 3
İYİ........................................................................................... 4
ÇOK İYİ ................................................................................. 5
315 Şimdi sayacağım durumlarda ne kadar sıklıkla Türkçe’yi

kullandığınızı belirtir misiniz? Hiç mi, bazen mi, sıklıkla mı?
UYGUN
HİÇ BAZEN SIKLIKLA DEĞİL
Ailenizle iletişimde? AİLE ......................
1 .......... 1 2 3 4
Arkadaşlarınızla iletişimde? 1 .........

ARKADAŞLAR .... 1 2 3 4
İş yerinde iletişimde? İŞ ............................

1 ......... 1 2 3 4
316 Şimdi sayacaklarımı ne kadar sıklıkla yapıyorsunuz? Hiç mi,

haftada 1-2 kez mi, haftada 3-4 kez mi yoksa her gün mü? HAFTADA HAFTADA
HİÇ 1-2 KEZ 3-4 KEZ HER GÜN
Türkçe gazete okuma GAZETE ................. 1 2 3 4

Türkçe televizyon yayınları seyretme TELEVİZYON........ 1 2 3 4
Türkçe internet sitelerini ziyaret İNTERNET ............. 1 2 3 4
317 Türkiye’de ikamet ettiğiniz süre boyunca yaşadığınız il HİÇ ZİYARET ETMEDİ ..................................................... 00
dışında kaç ili ziyaret ettiniz?
ZİYARET EDİLEN İL SAYISI ..............................................
318 Türkiye’de sinema, tiyatro, konser gibi kültürel faaliyetlerde HİÇ ......................................................................................... 1
ne sıklıkla bulunursunuz? Hiç mi, bazen mi, sıklıkla BAZEN ................................................................................... 2
mı? SIKLIKLA .............................................................................. 3
208
319 Yaşadığınız şehirde, şehir içi ulaşımda toplu taşıma araçlarını HİÇ ......................................................................................... 1
ne kadar sıklıkla kullanıyorsunuz? Hiç mi, bazen mi, sıklıkla BAZEN ................................................................................... 2
mı? SIKLIKLA .............................................................................. 3
320 Yaşadığınız ilde şehir merkezine alışveriş veya gezmek için HİÇ ......................................................................................... 1
ne sıklıkla gidersiniz? Hiç mi, bazen mi, sıklıkla mı? BAZEN ................................................................................... 2
SIKLIKLA .............................................................................. 3
321 Türkiye’de bugüne kadar uyruğunuz nedeniyle sayacağım

alanlarda ayrımcılığa maruz kaldınız mı? Hiç mi, bazen mi,
sıklıkla mı? UYGUN
HİÇ BAZEN SIKLIKLA DEĞİL
Günlük hayatta (otobüste, alışverişte vs.)? GÜNLÜK HAYAT .......

....... 1 2 3 4
İş yerinde? İŞ YERİ .........................

....... 1 2 3 4
Ev aradınız mı? Ev ararken ayrımcılığa maruz kaldınız mı? EV ARARKEN .............

....... 1 2 3 4
İş aradınız mı? İş ararken ayrımcılığa maruz kaldınız mı? İŞ ARAMA ...................

....... 1 2 3 4
İkamet izin işlemlerinde? İKAMET .......................

....... 1 2 3 4
Sayacağım kurumlarda bulundunuz mu? Bulunduysanız

ayrımcılık yaşadınız mı?
Poliste? POLİS ............................

....... 1 2 3 4
Okulda? OKUL ............................

....... 1 2 3 4
Sağlık kuruluşlarında? .......

SAĞLIK KURULUŞU .. 1 2 3 4
Diğer devlet kurumlarında? DEVLET KURUMU.......

..... 1 2 3 4
322 Türkiye’de yaşarken kendinizi güvende hissediyor musunuz? EVET ...................................................................................... 1

HAYIR .................................................................................... 2
323 Türkiye’de yaşadığınız süre boyunca hiç fiziksel şiddet veya EVET ...................................................................................... 1
cinsel tacize uğradınız mı? HAYIR .................................................................................... 2
209
BÖLÜM 4. HİZMETLERE ERİŞİM
401 Şimdiye kadar Türkiye’de sağlık hizmetlerinden hiç EVET ...................................................................................... 1

faydalandınız mı? HAYIR ................................................................................... 2 404
402 Herhangi bir sağlık sorununuz olduğunda en sık hangi SAĞLIK OCAĞI/AİLE HEKİMİ ......................................... 10
kuruma başvuruyorsunuz? DEVLET HASTANESİ ........................................................ 11
ÜNİVERSİTE HASTANESİ ................................................ 12
ÖZEL POLİKLİNİK ............................................................. 13
ÖZEL HASTANE ................................................................. 14
ÖZEL DOKTOR................................................................... 15
MEDİKO .............................................................................. 16
DİĞER _________________________________________ 96
(BELİRTİN)
402A SORU 151’E BAKIN.
SAĞLIK SİGORTASI SAĞLIK SİGORTASI

VARSA YOKSA 403
403A Bu kurumdan aldığınız hizmetler sağlık sigortanız tarafından TAMAMEN KARŞILANIYOR ............................................ 1
tamamen mi karşılanıyor, kısmen mi karşılanıyor yoksa hiç KISMEN KARŞILANIYOR ................................................. 2
karşılanmıyor mu? HİÇ KARŞILANMIYOR ...................................................... 3
403 Bu kurumdan aldığınız hizmetten genel olarak memnun EVET ...................................................................................... 1

kaldınız mı? HAYIR ................................................................................... 2
404 SORU 129’A BAKIN. BURS ALMIŞ İSE:

Eğitim bursu dışında bugüne kadar kamu kuruluşlarından,
özel kuruluşlardan ya da sivil toplum kuruluşlarından nakdi
veya ayni herhangi bir yardım aldınız mı?
EVET ...................................................................................... 1
SORU 129’A BAKIN. BURS ALMAMIŞ İSE: HAYIR ................................................................................... 2 501
Bugüne kadar kamu kuruluşlarından veya özel kuruluşlardan
ya da sivil toplum kuruluşlarından nakdi veya ayni herhangi
bir yardım aldınız mı?
405 Nereden aldınız? KAMU ................................................................................... A

ÖZEL ..................................................................................... B
Başka? STK ....................................................................................... C
VAKIF ................................................................................... D
DİĞER _________________________________________ U
(BELİRTİN)
210
BÖLÜM 5. GELECEĞE YÖNELİK PLANLAR
501 Şimdi size geleceğe yönelik planlarınızla ilgili sorular

soracağım.
Gelecekte Türkiye’de mi yoksa başka bir ülkede mi TÜRKİYE’DE KALMAK.......................................................... 1

yaşamayı düşünüyorsunuz? BAŞKA BİR ÜLKEYE GİTMEK .............................................. 2
502 Türkiye’de kaç yıl daha yaşamayı düşünüyorsunuz?

YIL ...........................................................................................
BİR YILDAN AZ İSE “00” YAZIN.
SÜREKLİ ................................................................................. 95
503 Türkiye’de kalmak istemenizin nedenleri nedir? EŞİNİN VEYA KENDİSİNİN BURADA ÇALIŞMASI .......... A
AİLESİ/AKRABALARI TÜRKİYE’DE....................................B
Başka? EĞİTİMİNİN BURADA DEVAM ETMESİ .............................C
ÇOCUKLARIN EĞİTİMİ ......................................................... D
YAŞAM KOŞULLARININ DAHA İYİ OLMASI .................... E
TÜRKİYE’NİN DAHA GÜVENLİ OLMASI ........................... F
TÜRKİYE’DEN BİRİYLE EVLENMİŞ/EVLENECEK .......... G
DİĞER __________________________________________ U
(BELİRTİN)
504 SORU 502’YE BAKIN.

SÜREKLİ OLARAK SÜREKLİ OLARAK
TÜRKİYE’DE YAŞAMAYI TÜRKİYE’DE YAŞAMAYI 601
DÜŞÜNMÜYOR DÜŞÜNÜYOR
505 Türkiye’den ayrılınca hangi ülkeye gitmeyi istiyorsunuz?

___________________________________________
506 Türkiye’den ayrılıp bu ülkeye gitmek istemenizin İŞ ARAMAK ............................................................................ A

nedenleri nelerdir? AİLESİNİN YANINA GİTMEK ...............................................B
EĞİTİM SÜRESİ DOLUYOR ...................................................C
Başka? KENDİ ÜLKESİNE DÖNMEK İSTİYOR ............................... D
GİDECEĞİ ÜLKE DAHA GÜVENLİ ....................................... E
YAŞAM STANDARTLARINI YÜKSELTMEK ...................... F
DİĞER __________________________________________ U
(BELİRTİN)
211
BÖLÜM 6. YABANCILAR VE ULUSLARARASI KORUMA KANUNU VE İKAMET İZNİ SÜRECİ
601 Şimdi size ikamet izni başvurularınızla ilgili bazı sorular

sormak istiyorum. İkamet izni başvurunuz ve
başvurunuzun değerlendirilmesi sürecinde şimdi sayacağım
konularda sıkıntı/zorluk yaşadınız mı? UYGUN
EVET HAYIR DEĞİL
Adres bilgisi bildirimi ADRES BİLDİRİMİ ...................
.......... 1 2 3
Gelir bilgisi bildirimi GELİR BİLDİRİMİ .....................
.......... 1 2 3
Sağlık sigortası yaptırılması SAĞLIK SİGORTASI .................
.......... 1 2 3
Asgari ikamet süresi şartının aranması ASGARİ İKAMET SÜRESİ .......
... ...... 1 2 3
GİGM internet sitesinden randevu alınması GİGM RANDEVU ......................
.......... 1 2 3
GİGM İl Müdürlüğü’nde işlem yapılması GİGM İŞLEM .............................
.......... 1 2 3
Başvuru sonuçlanma süresi BAŞVURU SONUÇLANMA..........
..... 1 2 3
602 İkamet izni işlemleriyle ilgili olarak sayacaklarımı

duydunuz mu?
EVET HAYIR
Başvurular İl Göç İdaresi Müdürlükleri’ne yapılır. BAŞVURU .....................................
............. 1 2
İkamet izni için gerekli belgeler, başvuru sahibi tarafından

İl Göç İdaresi Müdürlüğü’ne postalanır ve ikamet izin ADRESE POSTALAMA ...............
............. 1 2
belgesi PTT aracılığıyla başvuru sahibinin bildirdiği adrese
gönderilir.
İkamet izni başvurusu, ikamet izinleri arası geçiş başvurusu

veya ikamet izni uzatma başvurusu elektronik ortamda E-İKAMET.....................................
............. 1 2
GİGM internet sitesi e-ikamet uygulaması üzerinden
yapılabilir.
603 Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanununda ikamet izni EVET ......................................................................................... 1

ile ilgili yapılan değişiklikleri takip ediyor musunuz? HAYIR ....................................................................................... 2 606
604 Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanununda ikamet izni

ile ilgili yapılan değişiklikleri sayacağım yerlerden takip
ediyor musunuz?
EVET HAYIR
GİGM internet sitesi GİGM ..........................................
............. 1 2
İl Göç İdaresi Müdürlükleri İL GÖÇ İDARESİ .......................
............. 1 2
Yabancılar İletişim Merkezi (YİMER) (ALO 157) YİMER ........................................
............. 1 2
605 Bunların dışında, kanundaki değişiklikleri başka nerelerden TELEVİZYON .......................................................................... A

takip ediyorsunuz? GAZETE/DERGİ/KİTAP...........................................................B
AFİŞ/PANO ...............................................................................C
Başka? İNTERNET/SOSYAL MEDYA................................................ D
OKUL......................................................................................... E
AKRABA/ARKADAŞ/TANIDIK ............................................. F
KAMU KURUM/KURULUŞ ................................................... G
DİĞER __________________________________________ U
(BELİRTİN)
BAŞKA BİR YERDEN TAKİP ETMİYOR ............................. X
212
606 İkamet izni işlemleri ve süreciyle ilgili olarak sayacağım

kuralları duydunuz mu?
EVET HAYIR
İkamet izni 6 ay içinde kullanılmadığında geçerliliğini GEÇERLİLİK SÜRESİ.........................
............. 1 2
yitirir.
Pasaport süresinin, istenilen ikamet izni süresinden 60 gün PASAPORT SÜRESİ............................
............. 1 2
(2 ay) daha uzun olması gerekir.
Türkiye dışında kalış süresinin aşılması, ikamet izninin YURT DIŞINDA KALMA ...................
............. 1 2
iptaline sebep olur.
İkamet izni başvurusu ya da uzatma işlemleri devam eden
kişi, başvuru formu ile işlemleri sonuçlanıncaya kadar İKAMETE DEVAM .............................
............. 1 2
Türkiye’de yasal olarak kalabilir.
Vize veya ikamet ihlali durumlarında sınır dışı etme, giriş YAPTIRIMLAR ...................................
............. 1 2
yasağı kararı, cezalı harç ödeme yaptırımları uygulanabilir.
607 Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanununda yer alan 608 Bu kanun 609 Sizin ya da ailenizin
maddesini yararlı ikamet işlemlerinde bu
aile ikamet izni işlemleriyle ilgili olarak sayacağım
buluyor musunuz? maddeye dayanarak karar
maddeleri duydunuz mu? alındı mı?
EVET HAYIR EVET HAYIR EVET HAYIR

A. Birden fazla eş ile evlilik durumunda aile ikamet izni 1 2 1 2 1 2
verilmeyen eşten olan çocuklara aile ikamet izni verilebilir.
607B
B. Çocukların aile ikamet izninde, Türkiye dışında bulunan
ve çocuğun velayetine sahip olan anne veya babadan 1 2 1 2 1 2
muvafakat alınır.
607C
C. Aile ikamet izinleri, 18 yaşına kadar, öğrenci ikamet
izni almadan ilköğretim ve ortaöğretim kurumlarında 1 2 1 2 1 2
eğitim hakkı sağlar.
607D
D. Türkiye Cumhuriyeti vatandaşı olan bir kişiden aile içi
şiddet nedeniyle boşanmış olan mağdur yabancıya, 3 yıl 1 2 1 2 1 2
aile ikamet izninde kalmış olma şartı aranmaksızın kısa
dönemli ikamet izni verilebilir.
607E
E. Destekleyicinin ölümü hâlinde, bu kişiye bağlı aile
ikamet izniyle kalanlara, süre şartı aranmadan kısa dönem 1 2 1 2 1 2
ikamet izni verilebilir.
610
610 Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanununda yer alan 611 Bu kanun 612 Siz Türkiye’de
maddesini yararlı öğrenci iken çalışma izni
öğrenci ikamet izni ve öğrenci çalışma izni ile ilgili olarak
buluyor musunuz? alarak hiç çalıştınız mı?
sayacağım maddeleri duydunuz mu?
EVET HAYIR EVET HAYIR EVET HAYIR
A. Türkiye’deki ön lisans, lisans, yüksek lisans ve doktora 1 2 1 2 1 2
öğrencileri çalışma izni almak kaydıyla çalışabilir.
610B
B. Ön lisans ve lisans öğrencilerinin çalışma hakkı ilk 1 2 1 2
yıldan sonra başlar.
610C
C. Ön lisans ve lisans öğrencilerinin çalışma süresi haftada 1 2 1 2
24 saatten fazla olamaz.
610D
D. Öğrenci ikamet izni, yabancının eşi ve çocukları hariç
diğer yakınlarına Türkiye’de kalması için hiçbir hak 1 2 1 2
sağlamaz.
701
213
BÖLÜM 7. KONUT ÖZELLİKLERİ
701 KAPAĞA BAKIN.
HANEDE YAŞIYOR HANEDE YAŞAMIYOR 703
702 Genellikle yaşadığınız ev, evde yaşayanlardan birine mi ait, EVDE YAŞAYANLARDAN BİRİNE AİT ........................1
kira mı ya da ücret ödemeden mi oturuyorsunuz ? KİRA ...................................................................................2
ÜCRET ÖDEMEDEN OTURUYOR ..................................3
DİĞER ________________________________________7
(BELİRTİN)
SORU 706’YA GEÇİN.
703 KAPAĞA BAKIN.
DİĞER
YURTTA YAŞIYOR 705
(OTEL, PANSİYON)
704 Kaldığınız yurt nereye bağlı? ÜNİVERSİTE YURDU .........................................................1

KREDİ YURTLAR KURUMU/DEVLET YURDU ..............2
ÖZEL YURT .........................................................................3
VAKIF YURDU ....................................................................4
BELEDİYE YURDU .............................................................5
DİĞER _________________________________________7
(BELİRTİN)
SORU 706’YA GEÇİN.
705 Neden otelde/pansiyonda kalıyorsunuz? İŞ YERİ/OKULDAKİ HERKES BURADA KALIYOR ...... A

DAHA HESAPLI ................................................................. B
Başka? GEÇİCİ OLARAK KALIYOR ............................................. C
DİĞER ________________________________________ U
(BELİRTİN)
706 Genel olarak ekonomik durumunuz temel ihtiyaçlarınızın YETERSİZ ........................................................................... 1

karşılanması için yetersiz miydi, ancak mı yeterliydi, yeterli ANCAK YETERLİ............................................................... 2
miydi, yoksa oldukça mı yeterliydi? YETERLİ.............................................................................. 3
OLDUKÇA YETERLİ ......................................................... 4
DİĞER ________________________________________ 7
(BELİRTİN)
706A Hacettepe Üniversitesi ve Göç İdaresi Genel Müdürlüğü EVET .....................................................................................1

tarafından araştırmamıza dair sizi bilgilendirmek amacıyla HAYIR ..................................................................................2
gönderilen mektup elinize ulaştı mı?
214
707 GÖRÜŞME HANGİ DİLDE YAPILDI? TÜRKÇE................................................................................. 1 709S

İNGİLİZCE ............................................................................. 2
RUSÇA ................................................................................... 3
FARSÇA ................................................................................. 4
KÜRTÇE................................................................................. 5
ARAPÇA ................................................................................ 6
DİĞER __________________________________________ 7
(BELİRTİN)
708 ÇEVİRMEN KULLANILDI MI? EVET ...................................................................................... 1

HAYIR .................................................................................... 2
709S SAATİ YAZIN. SAAT-DAKİKA ........................................
215
ÜLKE KODLARI
01 ABD 21 Irak 41 Romanya

02 Afganistan 22 İngiltere 42 Rusya
03 Almanya 23 İran 43 Somali
04 Arnavutluk 24 İrlanda 44 Suriye
05 Avusturya 25 İspanya 45 Türkiye
06 Azerbaycan 26 İsveç 46 Türkmenistan
07 Belçika 27 İtalya 47 Ukrayna
08 Beyaz Rusya 28 Japonya 48 Yunanistan
09 Bulgaristan 29 Kanada 96 Diğer
10 Çin 30 Kazakistan
11 Danimarka 31 Kırgızistan
12 Endonezya 32 Kosova
13 Fas 33 Makedonya
14 Filipinler 34 Mısır
15 Filistin 35 Moldova
16 Fransa 36 Nijerya
17 Güney Kore 37 Norveç
18 Gürcistan 38 Özbekistan
19 Hindistan 39 Pakistan
20 Hollanda 40 Polonya

HAcettepe Rapor Yasal - Yabancilar - 2018 PDF

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

HAcettepe Rapor Yasal - Yabancilar - 2018 PDF

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Türkiye’de

Yasal Olarak İkamet Eden

Yayın No: NEE-HÜ.17.03

Konu, Amaç ve Yöntem

Cevaplayıcıların Sosyo-Demografik ve Ekonomik Özellikleri

Türkiye’ye Göç ve İkamet Süreci

İkamet İzni Konusunda Yaşanan Zorluklar ve Bilgi Seviyesi

Türkiye’ye Uyum, Sağlık Hizmetlerinden Yararlanma, Ayrımcılık ve

EK A – Araştırma Ekibi ve Görev Dağılımı................................................................215

Tablo 1.1. Araştırmanın Örneklemi 32

Tablo 1.2. Örneklem Uygulaması 36

Tablo 1.3. İl Toplamları İçin Kullanılan Ağırlıklar 37

Türkiye’de Yasal Olarak İkamet Eden Yabancıların İkamet Nedenlerine Göre

Çalışma İzni Alan Yabancıların Cinsiyete ve Yaş Gruplarına Göre Dağılımı,

Türkiye’deki Üniversitelerde Öğrenim Gören Yabancı Uyruklu Öğrencilerin

En Son İkamet Edilen Ülkeye ve Cinsiyete Göre Nüfusun Dağılımı

Cevaplayıcıların Temel Demografik Özelliklerinin İkamet Türlerine Göre

Tablo 3.4. Cevaplayıcıların Doğdukları Ülke Ve Uyruklarına Göre Yüzde Dağılımı 71

Cevaplayıcıların Temel Demografik Özelliklerinin ve İkamet Türlerinin

Tablo 3.9. Cevaplayıcıların Eğitim Durumlarının İllere Göre Yüzde Dağılımı 79

Tablo 3.11. Cevaplayıcıların Eğitim Durumlarının Cinsiyete Göre Yüzde Dağılımı 81

Cevaplayıcıların Çalışma ve Sağlık Güvence Durumlarının İllere Göre Yüzde

Cevaplayıcıların Eşlerinin Temel Özelliklerininin İkamet Türüne Göre Yüzde

Cevaplayıcıların Çocuklarının Temel Özelliklerininin İkamet Türüne Göre

Mevcut İkamet İzin Türüne Göre Cevaplayıcıların Temel Özelliklerinin Yüzde

Cevaplayıcıların Temel Özelliklerine Göre Türkiye Cumhuriyeti

Araştırma Kapsamında Görüşülen Türkiye’de Yasal Olarak İkamet Eden

Tablo 6.10. Sağlık Hizmetlerinden Yararlanma 181

Türkiye’deki Sağlık Hizmetlerinden Memnuniyet ve Sağlık Sigortası

Bazı Kamu Kurum ve Kuruluşlarında Ayrımcılığa Maruz Kalma Durumunun

Araştırma Nüfusunda Birkaç Yıl Sonra Türkiye’den Gitmek İsteyenlerin

Şekil 1.1. Araştırma İlleri ve Tamamlanmış Görüşmelerin Dağılımı 32

Şekil 1.2. İstanbul İlindeki Tamamlanmış Görüşmelerin Dağılımı 32

Şekil 1.3. Ankara İlindeki Tamamlanmış Görüşmelerin Dağılımı 33

Şekil 1.4. Antalya İlindeki Tamamlanmış Görüşmelerin Dağılımı 33

Şekil 1.5. İzmir İlindeki Tamamlanmış Görüşmelerin Dağılımı 34

Şekil 1.6. Gaziantep İlindeki Tamamlanmış Görüşmelerin Dağılımı 34

Şekil 1.7. Erzurum İlindeki Tamamlanmış Görüşmelerin Dağılımı 35

Şekil 1.8. Trabzon İlindeki Tamamlanmış Görüşmelerin Dağılımı 35

ADNKS Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi

ÇSGB Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı

GİGM Göç İdaresi Genel Müdürlüğü

HÜNEE Hacettepe Üniversitesi Nüfus Etütleri Enstitüsü

NKA Nüfus ve Konut Araştırması

ÖSYM Ölçme, Seçme ve Yerleştirme Merkezi

TCK Türk Ceza Kanunu

TÜİK Türkiye İstatistik Kurumu

YİMER Yabancılar İletişim Merkezi

YÖK Yükseköğretim Kurulu

YUKK Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanunu

koruyacağını göstermektedir (Kalkınma Bakanlığı,2014; İçduygu ve Aksel,

4. Türkiye’de yasal olarak ikamet eden yabancıların geleceğe ilişkin

• Ticari bağlantısı olan ya da iş kurmak isteyen yabancılar,

düzenine karşı suçları işlememiş olduğunu adli sicil kaydıyla belgelemesi, en

1.3.1.6. İnsan Ticareti Mağduru İkamet İzni

araştırma için öncelikle projenin temel sorularına yönelik bir sorukağıdı

• Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanunu ve İkamet İzni

rındıran GİGM ve HÜNEE imzalı bilgilendirme mektupları hazırlanmasıdır.

kiye’nin 7 coğrafi bölgesinden uluslararası göç konusunda öne çıkan birer il

Tablo 1.1. Araştırmanın Örneklemi

Şekil 1.1. Araştırma İlleri ve Tamamlanmış Görüşmelerin Dağılımı

Şekil 1.2. İstanbul İlindeki Tamamlanmış Görüşmelerin Dağılımı

Şekil 1.3. Ankara İlindeki Tamamlanmış Görüşmelerin Dağılımı