Anzak Komplosu TOPLUMSALTARHOCAK2011

1915 yılında avustralya’da bir terör saldırısı
‘kahramanlık’ mı,
I. DÜNYA SAVAŞI
komplo mu?
ekrem saltık
1915’te Broken Hill’de kanlı bir saldırı gerçekleşmişti. Görgü tanıklarına göre
Türk bayrağı asılı bir dondurma arabasından Osmanlı askeri üniformalı iki kişi,
masum sivilleri taşıyan bir piknik trenine saldırdı. Olay, ertesi gün büyük
puntolarla “Türklerin Saldırısı” vurgusuyla gazetelerde manşetlere çıkmış,
Osmanlı Devleti’ne karşı nefret ateşlenmiştir. Diğer yandan Türkiye’de de,
öldürülenlerin cepheye giden Anzak askerleri olduğuna dair fantastikleşen
bir kahramanlık kurgusu ortaya çıkmıştır.
1915 yılının 1 Ocak sabahında arabasına Türk bayrağı asmışlar ve Saldırıdan 52 yıl sonra dönemin ünlü
1990’lı yılların Avustralya’daki Broken Hill kasa- Osmanlı askeri üniformaları giymiş- gezi yazarlarından Hikmet Feridun
ikinci yarısında
Avustralya’daki basında kanlı bir terör saldırısı ger- lerdi. İki saldırgan, pusuya düşür- Es, Hayat Tarih Mecmuası’nın 1967
Türklerin çekleşmişti. Görgü tanıklarına göre dükleri trene ateş açtıktan sonra Haziran sayısında tıpkı kendisinden
yaptırmak
istediği anıtın masum sivilleri taşıyan bir piknik kendilerine müdahale eden polis sonra konuyu ele alacak olan diğer
projesi. trenine saldıranlar, bir dondurma ekipleri ve milislerle de çatışmaya araştırmacılar gibi olayın Türklere
girmişler, olay yerinden kaçarken ait bir kahramanlık hikâyesi olduğu
girdikleri bir çiftlik evinde kendileri- yanılgısına düşmüştü.3 Hikmet Feri-
ni fark eden yaşlı bir görgü tanığını dun Es’in ardından olayı araştıran
da yaralamışlardı. Zanlılardan biri birçok akademisyen ve araştırmacı
çatışma sırasında, diğeri de yaralı saldırının gerçekleştiği alanda göz-
olarak kaldırıldığı hastanede ölmüş lemler yapmış, dönemin gazetele-
birkaç gün sonra saldırganların rine4 ve soruşturma tutanaklarına
pusuya yattıkları kayanın dibinde ulaşarak, saldırının aslıyla ilgisi
bir intihar notu bulunmuştu. Olay, olmayan bir kurguya sahip makale-
ertesi gün yayınlanan gazetelerde ler, kitaplar kaleme almıştı.5 1990’lı
manşetlere çıkmış, “Türklerin Saldı- yılların başında Türkiye’nin Can-
rısı” vurgusunun büyük puntolarla berra büyükelçiliği, Broken Hill sal-
yapıldığı gazetelerde iki Türk’ün bir dırısını gerçekleştiren zanlıları sa-
piknik trenine saldırarak masum si- hiplenerek kemiklerinin Türkiye’ye
vil insanları öldürdüğü yazılmıştı.1 iadesini istemişti. Birkaç yıl sonra
1915 yılının Ocak ayı boyunca ya- Avustralya’daki Türk topluluğu kasa-
yınlanan Avustralya gazetelerinde, ba meclisine başvurarak söz konusu
Broken Hill saldırısının ayrıntıları zanlılar için bir anıt dikmek istedik-
anlatılmış, masum sivilleri öldürmek lerine dair talepte bulunmuşlardı.6
cüretinde bulunan Müslüman Türk- Çanakkale konulu araştırmalarıyla
lerden intikam alınması gerektiğine tanınan bir yazar, yüzlerce Anzak
dair ateşli yazılar yayınlanmıştı.2 askerini öldürdüğüne inandığı iki
Broken Hill’de yaşanan terörist sal- Afgan için bizzat Broken Hill kasa-
dırı, I. Dünya Savaşı’na soğuk bakan basına giderek öldürüldükleri kaya-
Avustralya kamuoyunda, Osmanlı lıklarda mevlit okuttuğunu yazmıştı.7
88 Devleti’ne karşı bir nefret kıvılcımı Avustralya’da yaşayan bir gazeteci
olmuştu. de internet ortamında bir virüs gibi
TOPLUMSAL TAR‹H 205 OCAK 2011
yayılan ve her alıntılandığı sayfada ya Savaşı boyunca yapılan anti Türk len Molla Abdullah20 ve Gül Muham-
giderek fantastikleşen “İlk Türk- propagandasının bir parçası olan med21 adlı iki Afgan devecinin ger-
Avustralya savaşı” konulu hamasi Broken Hill saldırısının sonuçları, çekleştirdiği iddia edilen Broken Hill
yazılarında öldürülenlerin cepheye Avustralya’dan başlayarak Çanakka- saldırısının I. Dünya Savaşı başların-
giden Anzak askerleri olduğu şek- le Boğazı’na kadar uzanıyordu. da Avustralya’daki siyasi ve askeri
linde asılsız bir kurguyla “kahraman durumun İngiltere’nin beklentileri
Türk dondurmacılar” efsanesinin “barbar türkler!” doğrultusunda değişmesine yaptığı
yayılmasında etkili olmuştu.8 Saldı- katkılar aynı zamanda ülkedeki “bar-
rının görsel medyada da yansımaları 20. yüzyılın başlarında Avustralya’da bar Türk” imajının da kaynağıydı.
olmuş, 1981 yılında Tazmanya’da çe- yayınlanan çeşitli gazeteler ve resmi
kilen “Battle of Broken Hill”9 filmi ve yazışmalar, tam bir Ortadoğu ülkesi
“War in Broken Hill” belgeselinden gibi görünmeye başlayan Avustral-
sonra,10 2009 yılında Avustralya’daki ya şehirlerinde yerleşen göçmenler
gazetelerde Hollywood’un ünlü akt- arasında Türklerin de olduğuna dair
rislerinin rol alacağı yeni bir film bilgiler veriyordu. Ancak söz konusu
çekileceği haberleri yayınlanmıştı.11 Türkler, sanılanın aksine Anadolu Hayat Tarih
Saldırının, Avustralya’da yaşayan topraklarından giden insanlar değil, Mecmuası’nda,
Türkler tarafından gerçekleştirildiği- Osmanlı hilafetine bağlı oldukları 1967 yılında
çıkan Hikmet
ni anlatacak olan ve senaryosu Türk için bölge halkının “Türk” diye nite- Feridun Es’in
senaristlerce yazılan filmden yerli ve lendirdiği Afgan deve çobanları ve “Avustralya’da
iki Türk’ün
yabancı Türk basınında trajikomik İstanbul’daki Halife’ye bağlı ülkeler- yarattığı destan”
bir şekilde övgüyle bahsedilmişti.12 den çeşitli nedenlerle Avustralya’ya üst başlıklı
Broken Hill saldırısı, Türkiye’deki göç eden Müslümanlardı.17 “Sepoy” yazısı.
tarih kürsülerinde dahi yıllarca bir adı da verilen Afgan deve çobanla- Avustralya’da
kahramanlık hikâyesi olarak anla- rının kıtaya götürülüşleriyle, Müs- hazırlanmış bir
savaşa çağrı
tılmış, öldürülenlerin cepheye giden lümanları ilk defa yakından tanıma afişi.
Anzak askerleri olduğuna dair asılsız fırsatı bulan Avustralyalılar, 20. yüz-
ve çok zaman fantastikleşen bir kur- yılın ilk çeyreğinde Müslüman dün-
gu ortaya çıkmıştı. Hakemli akademik yasının hamisi olarak tanıdıkları Os-
dergilere konu edilen,13 kitaplarda manlı Devleti’yle I. Dünya Savaşı’nda
yer alan14 saldırı hakkında yazılı ba- karşı karşıya geleceklerdi.
sın ve internet ortamında çok sayıda
makale ve deneme kaleme alınmış Broken Hill gibi birçok Avustral-
olması,15 saldırının zamanla bir mite ya ve Yeni Zelanda kasabasından
dönüşmesine neden olmuştu. Ortaya toplanan gönüllülerden oluşan ve
çıkan bilgi kirliliğinin neden olduğu kısaca “Anzak”18 adı verilen askeri
“kahraman Türk dondurmacılar” birliklerde bulunan çok sayıda as-
kurgusunun bazı akademisyen ve ker, Çanakkale’de Türklere karşı
gazeteciler tarafından sürekli pom- savaşmıştı. Anzaklar farklı dillerde
palanması, Broken Hill saldırısının yayınlanan hatıraları ve yakınları-
aslında I. Dünya Savaşı’nın en büyük na gönderdikleri mektuplarda ağız
muhataplarından biri olan Osmanlı birliği etmişçesine Çanakkale’ye
Devleti’ne karşı nefret uyandırmak gelmeden önce, Türkleri “barbar”
için özel sektör işbirliğiyle kurgula- insanlar olarak tanıdıklarını yazmış-
nan bir devlet komplosu olduğunun lardı. Aynı metinlerde, savaşırken
anlaşılmasına engel olmuştu.16 Oysa tanıma fırsatı buldukları Türklerin
20. yüzyıl başlarında Avustralya’daki barbar değil, düşman askerlerinin
siyasi ve askeri durum, Broken Hill cenazelerine bile hürmet gösteren,
saldırısının iç yüzü ve sonuçların- kahraman ve iyi niyetli insanlar ol-
dan oluşan yap-bozun doğru şekilde duğunu belirtiyorlardı.19 Söz konusu
bir araya getirilmesi, yaklaşık yarım metinler, Anzaklar üzerine yapılan 1. dünya savaşı
asırdır Avustralya’daki Türklerin araştırmalara kaynaklık etmiş, an- ve avustralya
kahramanlık öyküsü olarak bilinen cak şimdiye kadar I. Dünya Savaşı
saldırının aslında bir komplo oldu- öncesinde Avustralya’daki “barbar 1914 yılı Ağustos’unda İngiltere’nin,
ğuna dair gerçekleri de gün ışığına Türk” imajının nasıl ortaya çıktığı Almanya’ya savaş ilan etmesi ve do-
çıkaracaktı. Zira Avustralya askeri, sorgulanmamıştı. Oysa Anzakların minyonlarını da durumdan haberdar
siyasi tarihi ve ekonomisi için büyük Çanakkale’ye gelişlerinden dört ay etmesi22 üzerine Avustralya ve Yeni 89
bir kamu yararı sağlayan ve I. Dün- önce, bir yılbaşı sabahında öldürü- Zelanda gibi İngiliz dominyonlarının
savaşa dâhil olması çatışmayı tam riyeti olmadığı gibi, kamuoyunun gitmesini sağlamak için kurgulanmış
bir dünya savaşı haline getirmişti. çoğunluğu emperyalist saldırılara bir Avustralya “11 Eylül”üydü.
20. yüzyılın başlarında dünyadaki karşı oldukça tepkiliydi.24 Avust-
askeri çekişmelerin uzağında olan ralya Meclisi, sömürgeler yasasına 1 ocak 1915∗
Avustralya, ciddi bir silahlı güce sa- göre tarafsız kalma hakkına sahipse
hip olmadığı gibi, herhangi bir ordu- de savaşın başlamasının ardından 1915 yılının ilk sabahında “kahraman
I. DÜNYA SAVAŞI
ya da sahip değildi. Asayiş, bölgesel Avustralya donanması İngiltere em- Türk dondurmacılar” yanılgısında
güvenlik teşkilatlarıyla sağlanıyor, rine verilmiş, ayrıca 20 bin kişilik bir bahsedildiğine göre Broken Hill ka-
olası bir Avrupa savaşına gönderi- ordunun da uygun görülecek yerlere sabası tren istasyonunda yaklaşık
lecek kuvvetlerin gönüllü birlikler- gönderileceği taahhüt edilmişti.25 Ta- 1.200 kadar Anzak askeri bulunu-
den oluşturulması öngörülüyordu. ahhüt edilen askeri birliklerin oluş- yordu. Oysa söz konusu kurgudaki
Ülkede savaşa karşı olan kesimler turulabilmesi için ülke çapında yapı- iddianın aksine o sabah Broken Hill
olduğu gibi, savaş yanlısı bir kitle de lan duyurulara cevap veren gönüllü kasabasındaki tren istasyonunda
bulunuyor, siyaset ve devlet adamla- başvurularına rağmen, 1914 yılı son- toplananlar Anzak askerleri de-
rı Pasifik’teki Japon ve Alman tehdi- larında ülkelerinin kanlı bir Avrupa ğil, geleneksel bir piknik gezisine
dine dikkatleri çekerek savaşta, “son savaşına katılmasına karşı direnen gidecek olan kadınlı-çocuklu sivil
adam ve son şilini” feda edene kadar, sosyalist sendikaların da çabalarıyla insanlardı. Saldırının her ne kadar
“anavatan”, İngiltere’nin yanında yer hâlâ istenen sayıya ulaşılamamıştı. Anzakları cepheye taşıyan askeri bir
alınması gerektiğini savunuyordu.23 Avustralya kamuoyunun Avrupa sa- konvoya yapıldığı söylense de, kon-
Dışarıdan gelen siyasi baskılar de- vaşına ilgisizliğini desteğe dönüştür- voyda trenin güvenliğini sağlamak
vam ederken savaş karşıtı gruplar, mek için, uzaklardaki düşmanın kıta için atlı olarak eşlik eden birkaç po-
hükümetin gönüllü asker sayısını ar- topraklarına girdiği korkusunun ve listen başka kimse bulunmuyordu.27
tırma yönündeki tüm faaliyetlerine düşmana karşı derin bir nefret uyan- Yine “kahraman Türk dondurmacı-
direniyordu. Kıtanın çeşitli şehirle- dırılması gerekiyordu. Broken Hill lar” mitinde anlatıldığı gibi yüzlerce
rinde bulunan sendikalara yaslanan saldırısı, aslında I. Dünya Savaşı’nın Anzak askeri, günlerce süren bir ça-
inançlı sosyalistler, Avustralya’nın Ortadoğu’daki en büyük muhatabı tışmayla öldürülmemiş, zanlılardan
kanlı bir Avrupa savaşına katılması- olan Osmanlı Devleti’ni, dolayısıyla birinin ağır yaralı, diğerininse ölü
na karşı çok etkili bir direniş yürü- Türkleri, Avustralya topraklarına ka- ele geçirilmesine kadar geçen birkaç
tüyorlardı. Avustralya kanunlarına dar girip kan döken barbarlar olarak saat içerisinde 4 masum sivil28 öldü-
göre halkın savaşa katılma mecbu- tanıtarak, Avustralyalıların savaşa rülmüş, 7 kişi de yaralanmıştı.29
Medine Şerifi
cihat çağrısı
yapıyor.
90
Zanlılardan Molla Abdullah, aslında yapılamamıştı.33 Zanlıların vücutla- Avustralya’nın I. Dünya Savaşı’na
helal et kesimi yaparak geçimini sağ- rında uyuşturucu olduğunu gözlem- katılmasını destekleyen siyasilerin
lıyor, aynı zamanda Avustralya’daki leyen gazetecilerin fark ettiği bu ay- başında geliyordu. 1916-1917 yılların-
ilk Müslüman ibadethanelerinden rıntı, Afgan devecilerin aslında zan- da40 başlattığı büyük kampanyalarla
biri de olan Broken Hill’deki caminin lısı olarak gösterildikleri saldırının zorunlu askerlik uygulamasına geçil-
imamlığını yapıyordu.30 Diğer zanlı kurbanları arasında olabileceklerini mesini sağlayarak I. Dünya Savaşı’na
Gül Muhammed, bir süre bölgedeki gösteriyordu.34 Birlik duygusunun gönderilecek asker sayısının artırıl-
maden ocaklarında çalışmış, 1912’de yoğun olduğu geleneksel bir yılbaşı ması için ülkeyi iki defa referanduma
yaşanan ekonomik kriz nedeniyle sabahında gerçekleştirilen saldırı götürecek olan Hughes’in ilk icraat-
işsiz kalarak seyyar dondurmacılığa nedeniyle tahrik edilen Broken Hill larından biri, Broken Hill Madencilik Çanakkale’de
başlamıştı.31 Komployu planlayan- sakinleri saldırıyı Müslüman Türkler Şirketi Genel Müdürü ve Yönetim bir çarpışma
sonrası
lar bir taşla iki kuş vurabilmek için ve onların müttefiki olan Almanla- Kurulu Başkanı’nı, Federal Bilim ve sahildeki
savaş karşıtı sendikalardan birine rın gerçekleştirdiğine inandırılmış- Sanayi Bürosu’na atamak olmuştu. Avustralya
birlikleri.
de üye olan bir papazı öldürterek lardı. Yılbaşı gününün akşamında Dünyadaki en zengin kurşun-gümüş
Müslüman bir din adamının Hıristi- öfke içinde sokaklara dökülmüşler, ve çinko yataklarına sahip olan Bro- Çanakkale’de
esir düşmüş
yan bir din adamını öldürdüğü imajı intikam duygularıyla kasabadaki Al- ken Hill Madencilik Şirketi (BHP), Anzak askerleri.
uyandırmıştı. Toplumun saygı gös- man kulübünü ateşe vermişlerdi.35 Alman asıllı bir göçmen tarafından
terdiği bir din adamının öldürülmesi Ertesi gün kasabada yaşayan birkaç 1883’te Broken Hill kasabası yakınla-
halkın ortak düşmana karşı kalıcı bir Alman ve Müslüman kasabalılarca rında kurulmuştu.41 Kuruluşunun ar-
öfke duymasını sağlayacak, o kişinin zorla kasaba dışına gönderilmiş,36 dından hızla yükselişe geçen şirket,
sendikacı olması savaş karşıtlarını Broken Hill madenlerinde çalışan, kısa zamanda bölgedeki küçük ma-
da susturmuş olacaktı. Halkın duy- çoğunluğunu Güney Asya kökenli- denleri de satın alarak sahip olduğu
gusal tepkisinin kontrolden çıkarak ler ve düşman devletlerden gelen ekonomik güçle siyasi ve bürokratik
öngörülemeyen olaylara sebebiyet göçmenlerin oluşturduğu işçiler ilişkiler de kurmuştu.42 BHP’nin çev-
vermemesi için de kurban sayısı işten çıkarılmışlardı.37 Broken Hill redeki rezervleri ortaya çıkarmasıy-
mümkün olduğunca az olmasına ça- saldırısının soruşturmasını yürüten la kasaba kısa zamanda gelişmeye
lışılmış, yaralı sayısı da bir o kadar savcının hazırladığı ve sıradan iki başlamış,43 maden işçilerinin sayı-
sınırlı tutulmuştu. Olaydan birkaç devecinin böylesi bir saldırıyı hangi sındaki artış kısa sürede işçi sendi-
gün sonra saldırganların pusuya yat- amaçla gerçekleştirdiğine ve neden kalarının kurulmasını sağlamıştı. İşçi
tıkları kayanın dibinde saldırıyı II. Türk gibi gösterilmeye çalışıldığına sendikalarının her geçen gün art-
Abdülhamid’in talimatıyla gerçekleş- dair soruları yanıtsız bırakan rapor makta olan grevleri başta BHP olmak
tirdiklerini anlatan intihar mektup- yıllarca ulusal güvenlik bahanesiyle üzere ülkedeki madencilik sektörü-
ları bulunmuştu.32 Saldırı gerekçeleri saklı tutulmuş, bir ay içinde kapatı- nü tehdit ediyor, aynı sendikaların
arasında gösterilen “Afganların ken- lan soruşturmayı yürüten savcı kısa savaş karşıtı tavır almaları hükümeti
dilerine kötü muamelede bulunan sürede terfi ettirilmişti. Öte yandan zor durumda bırakıyordu. 1914 yılın-
Avustralya vatandaşlarından inti- soruşturmayı kısa sürede rafa kaldı- da parlamentodan geçirilen “Düş-
kam almak istemiş oldukları!” baha- ran Başsavcı Billy Hughes,38 ilginç bir manla Ticaret Yasası”, İngiltere’nin
nesi, saldırganların taşıdıkları Türk şekilde saldırıdan sadece 6 ay son- savaş ilan ettiği Almanya’yla tica-
bayrağı sebebiyle karmaşık bir hâl ra Avustralya başbakanı olmuştu.39 rete devam eden şirketlere karşı
alıyordu. Olayın karmaşık yanlarının İngiltere’nin müttefiki olmayan cezai yaptırımlar öngörüyordu.44
araştırılması bir yana bütün kanıtlar ülkelerden gelen göçmenlerin en- Avustralya’da, Almanya’yla ticarete
yok edilmiş, zanlıların cesetleri ale- tegre edilmesi için yasalar çıka- devam ettiği gerekçesiyle sıkıntılı 91
lacele ortadan kaldırıldığı için otopsi rılmasını sağlayacak olan Hughes, günler yaşayan şirketler arasında
BHP de bulunuyordu. Ancak Avust- sanayi kompleksinin yararına bir ge- zanlıların “Afgan Türkü” olduğu şek-
ralya ordusunun ihtiyaç duyacağı lişme sağlayacaktı. linde zorlama bir ısrara girmişlerdi.
askeri malzemelerin hammadde kay- Hamasi tarihsel anlatımın sınırlarını
naklarına sahip olması, BHP’yi kolay Anzakların Gelibolu’ya gelişinden 4 zorlayan çeşitli makalelerinde, bu iki
kolay gözden çıkarılamayacak bir ay önce gerçekleşen komplonun kur- “Afgan Türkü”nün saldırıyı 23 Kasım
konuma getirmişti. Broken Hill saldı- banları ve suçlu olarak lanse edilecek 1914’te ilan edilen “cihat” çağrısına
I. DÜNYA SAVAŞI
rısından sadece 3 ay önce iflasın eşi- kişiler büyük bir gizlilikle seçilmiş- karşılık vermek için gerçekleştirdiği-
ğinde olan şirket, 1915 yılı Şubat’ında ti. Halkın duygusal olarak galeyana ni iddia etmişlerdi. Oysa bu iddiala-
hakkında yürütülen bütün soruş- gelmesi sağlanmış, savaşa karşı olan rın kaynağı olan ve “hilafet” denince
turmalardan aklanarak çıktığı gibi, kesimlerin susturulabilmesi ve “düş- akla gelen ilk Osmanlı padişahların-
büyük bir askeri malzeme ihalesini man” milletlere karşı nefret duyguları dan II. Abdülhamid’in adının özellik-
de kazanmıştı. Avustralya’nın bin- uyandırılması için toplumun geniş bir le kullanıldığı intihar mektuplarında
lerce gönüllüyle katıldığı 1. Dünya kesimini temsil eden kurbanlar özen- II. Abdülhamid’in 1915’te yaklaşık
Savaşı’nın sonlarında, savaşta kulla- le seçilmişti. Toplumun saygı göster- 6 yıldır Osmanlı tahtında olmadığı
nılan demir-çelik üretiminin baş te- diği birkaç kişi öldürülmüş, halkın dikkate alınmayarak kronolojik bir
darikçisi ve Avustralya askeri-sınaî ortak “düşmana” karşı kalıcı bir öfke hata yapılmıştı.47 Ayrıca 20. yüzyıl
kompleksinin büyük ortaklarından duyması sağlanmıştı. Saldırının ar- başlarındaki haberleşme koşulları da
biri haline gelmişti. Savaşın sonunda dından uyandırılacak panik ve nefret düşünüldüğünde, Osmanlı padişahı-
Avustralya’nın en büyük özel şirketi ortamının yayılması için de bölgede- nın cihat çağrısından sadece 39 gün
haline gelen BHP, dünya demir-çelik ki birçok yerel gazeteye haber ve- sonra, İstanbul’dan binlerce kilo-
sektörünün, düşük maliyetlerle en rilmiş, bazı gazetecilerin de pikniğe metre uzakta, Avustralya’daki küçük
bir maden kasabasında yaşayan iki
Avustralya’da Türk’ün -ya da Müslüman- çağrıya
altın arayan
madenciler, cevap vermiş olması olağan sınırla-
1900. rını aşarak fantastikleşen bir iddia-
dan öteye gidemezdi. Bu araştırma,
üzerinden geçen yaklaşık bir asrın
ardından trajikomik bir şekilde bu
defa Türkler tarafından manşetlere
çıkarılmaya çalışılan bir katliamın,
Broken Hill saldırısının akademik
zemindeki reddiyesidir. Yarım asırlık
bir akıl tutulmasının bir virüs gibi ya-
yılması nedeniyle Türkler tarafından
Türklere ve Müslüman-Hıristiyan ça-
verimli üretimini yapan maden şir- katılması sağlanmıştı. Saldırıyla bir- tışmasına yamanmaya çalışılan Bro-
keti olacaktı.45 likte tohumları atılan “Türk nefreti” ken Hill saldırısının “kahraman Türk
gazete manşetleriyle dalga dalga ya- dondurmacılar” kurgusuyla mitleş-
reddiye yılmış, Avustralyalıların intikam hırsı tirilmesi, Türkiye’deki birçok sosyal
yaklaşık 4 ay kadar sonra Gelibolu’da bilimcinin saplantı haline getirdiği
Broken Hill saldırısının ardından Türklerle karşı karşıya gelmelerine “Türk söylerse fermandır!”, “Türk
Avustralya kamuoyunda masum in- kadar devam etmişti. Oysa ne Molla yaparsa kahramandır!” fanatizmi
sanların “barbar Türkler” tarafından Abdullah ne de Gül Muhammed ha- nedeniyle gerçekleşmiştir. Türk en-
öldürüldüğü izlenimi uyandırılmış, I. yatları boyunca herhangi bir Osmanlı telektüelinin ve sosyal bilimcilerinin
Dünya Savaşı’na katılarak Osmanlı toprağında yaşamadıkları gibi, aslın- çağı ıskalama eşiği olan “hamaset”
Devleti’ne karşı savaşmak isteyen da Türk de değillerdi.46 Broken Hill saplantısının bir kenara bırakılması
gönüllü sayısıyla birlikte savaşa ay- saldırısının zanlıları olan bu iki Afgan 20. yüzyılın belki de ilk derin dev-
rılan fonun da artırılması sağlanmış- deve çobanının Türk oluşlarına dair let komplolarından biri olan Broken
tı. Broken Hill saldırısı, uzaklardaki asılsız iddia, dönemin gazete man- Hill saldırısının bütün ayrıntılarıyla
düşmanın Avustralya topraklarına şetlerinde büyük puntolarla veril- ortaya çıkarılmasını sağlayacak, bu
girerek masum sivillerin dahi canına mişse de zamanla Afgan-Türk ayrımı konudaki akademik çalışmaların art-
kastetmiş olduğu ve durdurulması konusunda bir bilinç uyanmış, olay, ması mevcut bilgi kirliliğinin yerini
gerektiğine dair savaş kampanya- üzerinden geçen yaklaşık bir asırdan tarihsel gerçeklere bırakmasını ko-
sının bir parçasıydı. Saldırı her ne sonra unutulmuştu. Ancak saldırıyı laylaştıracaktır.
kadar Avustralya’nın İngiltere tara- hâlâ “kahraman Türkler” parantezin-
ekrem saltık
fından istenen gönüllü asker kotası- de ele alan bazı Türk araştırmacılar(!) sakarya üniversitesi,
nı doldurmasını sağlayamamışsa da Afganistan’ın da bir zamanlar Türkler sosyal bilimler enstitüsü,
92
sosyoloji anabilim dalı
uzun vadede Avustralya’nın asker ve tarafından yönetildiği, dolayısıyla
dipnotlar araştırmaları 2009 yılında başlayan bu makalenin Broken Hill Sensation”, The Brisbane Courier,
1
“Attack on Picnic Train”, The Mercury, Saturday, 2 elde edilen veriler doğrultusunda yazıldığı son Wednesday, 6 January 1915, s. 7; “Broken Hill
January 1915, s. 4; “Dreadful Affair at Broken Hill”, haftalarda yayınladığı makalesi için bak; Yetkin Tragedy”, The Mercury, Wednesday, 6 January
The Advertiser, Saturday, 2 January 1915, s. 15-16; İşçen, “Britanya İmparatorluğu’nun 11 Eylülü: 1915, s. 6; “Turks’ Confession”, The Sydney
“Train Attacked by Turks”, The Sydney Morning Broken Hill Katliamı”, Çanakkale 1915, Sayı: 6, Yıl: Morning Herald, Wednesday, 6 January 1915, p.10;
Herald, Saturday, 2 January 1915, s. 11; “Sensational 2, Ağustos 2010, s.32-38. “Broken Hill Sensation”, The West Australian,
Shooting Case”, The West Australian, Saturday, 17 NAA: MP16, 1915/3/1508, s. 3-7-17; Christine Wednesday. 6 January 1915, s. 7; “Broken Hill
2 January 1915, s. 8; “Turks Attack Train”, The Stevens, Tin Mosques and Ghantowns; A Tragedy: Inquest on Assailants”, The Argus,
Argus, Saturday 2 January 1915, s. 9; The Brisbane History of Camel Drivers in Australasia, Oxford Wednesday, 13 January 1915, s.13; Stevens, Tin
Courier, Saturday, 2 January 1915, s. 4. University Press, Melbourne 1989, s. 13. (Christine Mosques, s. 163.
2 “Battle at Broken Hill”, The Brisbane Courier, Stevens’ın birden fazla eserinden yararlanıldığı 33 “Marihuana-Inspired Patriotism Led to the Battle
Monday, 4 January 1915, s. 6; “Broken Hill için sonraki dipnotlarda bu eser, Tin Mosques of Broken Hill”, Daily Mirror, 14 May 1962.
Sensation”, The West Australian, Saturday, 4 şeklinde kısaltılmıştır.) Charles Manning Hope 34 A Prelude to Gallipoli; The Battle of Broken
January 1915, s. 6; “Broken Hill Sensation”, The Clark, A History of Australia. Vol. IV, Chapter: Hill 1915 adlı kitapta -polis tutanakları ve görgü
Argus, Monday, 4 January 1915, s. 6; “The Broken 8, Melbourne University Press, Victoria 1993, s. tanıklarının ifadeleri dikkate alınarak- Gül
Hill Tragedy”, The Mercury, Monday, 4 January 146-163; Stevens, age. s. 198-199; “The Exploring Muhammed ve Molla Abdullah’ın Broken Hill
1915, s. 4; “Wild Scenes at Broken Hill”, The Sydney Expedition”, The Argus, Tuesday, 4 December sldırısına nasıl kurban edilmiş olabileceklerine
Morning Herald, Monday, 4 January 1915, s. 10; 1860, s. 9; “The Victorian Exploring Expedition”, dair şöyle bir kurgu anlatılmaktadır; Saldırıyı
“Broken Hill Sensation: Story of the Tragedy”, The The South Australian Advertiser, Saturday, 8 July Gül Muhammed ve Molla Abdullah değil
Advertiser, Tuesday, 5 January 1915, s. 10; “The 1861, s. 3. savaş yanlıları yahut düşmanla ticaret yasası
Broken Hill Sensation”, The Advertiser, Tuesday, 18 “Australian and New Zeland Army Corps” nedeniyle sıkıntılı günler yaşamakta olan
5 January 1915, s. 10; “Warlike Attack by Turks”, (Avustralya ve Yeni Zelanda Kolordusu). maden şirketlerinden birinin kiraladığı ve
Kalgoorlie Western Argus, Tuesday, 5 January 19 “Considerate Turks”, The Argus, Tuesday, 10 muhtemelen Hindu ya da Budist olan ve bir
1915, s. 10; “Broken Hill Tragedy”, The Mercury, August 1915, s. 5; The Egyptian Gazette, Saturday, zamanlar İngiliz ordusunda görev yapan keskin
Thursday, 6 January 1915, s. 6; “The War” Northern 28 August 1915, s.3; The Age, 13 September 1915; nişancılar gerçekleştirmişlerdi. Ancak trene ateş
Territory Times, Thursday, 7 January 1915, s. 5. Naklen; A. Mete Tuncoku, Anzakların Kaleminden açan bir Hindu ya da Budist’in, Müslüman Türk
3 Hikmet Feridun Es, “Avustralya’da Çanakkale”, Mehmetçik (Çanakkale 1915), Atatürk Araştırma kıyafetleriyle sıradan insanları öldürmesinin halk
Hayat Tarih Mecmuası, Sayı:5 Haziran 1967, s. Merkezi, Ankara 2000, s. 73-107. arasında İngiliz düşmanı milletlere karşı nefret
10-14. 20 Mullah ABDULLAH Death Certificate; http://www. uyandırması beklenemezdi. Saldırıyı yapmak
4 1803- 1954 aralığındaki Avustralya gazetelerine bdm.nsw.gov.au (Erişim: 20.11.2010). için geçerli sebepleri ve olabilecek kişilerin
ulaşmak için: http://newspapers.nla.gov.au/ndp/ 21 Badsha GOOL Death Certificate: http://www.bdm. bulunması, en azından saldırının onlar tarafından
del/home nsw.gov.au (Erişim:20.11.2010). yapılmış gibi gösterilmesi gerekiyordu. Bu noktada
5 M. Turkay Ilicak, İki Türkün Avustralya’ya Savaş 22 Ernest Scott, Australia During the War: The Müslüman oldukları ortada olan Afgan deveciler
İlanı, Venüs Matbaacılık ve Yayıncılık, Melbourne, Official History of Australia in the War of 1914- olaya alet edilmişlerdi. Vücutlarına Hint keneviri
Avustralya, 2001. 1918, Vol. XI, Angus & Robertson, Melbourne 1982, verilerek uyuşturulmuş olan iki Afganlı, Osmanlı
6 The Report of Barrier Daily Truth; Barrier Daily s. 269. (Ernest Scott’un birden fazla eserinden üniformaları giydirilerek beyaz kayalar adı verilen
Truth, Broken Hill’s Daily News Paper, Thursday, yararlanıldığı için sonraki dipnotlarda eser, dağlık araziye trene yapılan saldırıdan önce
27 November 1997. Australia During the War şeklinde kısaltılmıştır.) taşınmışlardı. Komplocu teröristler, trene ateş
7 Ergun Göze, Yaşasın Hatıralar, Kubbealtı 23 Neville Meaney, Australia and World Crisis ettikten sonra koşarak uzaklaşmışlar, ellerindeki
Neşriyat, İstanbul 2007, s. 104-105. 1914-1923: A History of Australian Defence tüfekleri beyaz kayalıklarda baygın halde bekleyen
8 Hulusi Şenel, “İlk Türk-Avustralya savaşının and Foreign Policy, Volume. 2, Sydney University Afgan devecilerin ellerine tutuşturmuşlardı.
Avustralya’da başlayıp Çanakkale’de devam Press, Australia 2009, s. 3-21, 113-152; Clarke, age., Sıradan iki Afgan deveci olan Molla Abdullah ve
ettiğini biliyor muydunuz?”, http://www.bozok. s. 104; Scott, Australia, s. 568; Scott, Australia Gül Muhammed, 1. Dünya Savaşı’na katılacak
org/modules.php?name=turk_avustralya (Erişim: During the War, s. 271. Avustralyalı gönüllüleri artırmak için yapılan bir
20.11.2010); Hulusi Şenel, “Yunanlılar ve Ermeniler 24 Avustralya kamuoyunun I. Dünya Savaşı’ndaki komplonun kurbanlarıydı.
Kahramanlarını Hatırlıyorlar, Anıtlar Dikiyor, tutumuyla ilgili geniş bilgi için bak: Michael 35 The Barrier Miner, 2 January 1915; The Brisbane
Filmler Çekiyor; Peki Biz Ne Yapıyoruz”, Turkish McKernan, The Australian People and the Great Courier, 4 January 1915, s. 6.
News Weekly, 11 March 2009, s. 4; Ayrıca çeşitli War, Collins, Sydney, 1984. 36 Mary Lucille Jones, “The Years of Decline:
gazetelerde farklı zamanlarda yayınlanan köşe 25 Grey, age., s. 85-86. Australian Muslims 1900-1940” in Mary Lucille
yazıları ve internet ortamındaki çok sayıda ∗
”Kuzey Yıldızı; Güney Asya ve Uzakdoğu’da Sullivan and Abdul Khaliq Kazi, An Australian
kaynakta Broken Hill olayına Türklerin bir Türk İzleri” (2010) adlı belgeselin, Avustralya Pilgrimage: Muslims in Australia from the
kahramanlık öyküsü olarak yer verilmiştir. bölümü için yapılan araştırmanın genişletilmiş Seventeenth Century to the Present, ed. Mary
İnternetteki arama motorlarıyla yapılacak basit bir versiyonu olan bu makalenin “1 Ocak 1915” Lucille Jones, Victoria Press in Association with
bir aramada Broken Hill olayını farklı ve abartılı başlıklı bölümünün yazımında Iowa State the Museum of Victoria, 1993, s. 64.
versiyonlarıyla anlatan çok sayıda köşe yazısı ve Üniversitesi’nden emekli Prof. Dr. Ömer ERTUR’un 37 Shahram Akbarzadeh and Abdullah Saeed, Muslim
blog bulmak mümkündür. Broken Hill saldırısının iç yüzünü anlattığı A Communities in Australia, University of New
9 Robin Levinson, The Battle of Broken Hill, Prelude to Gallipoli; The Battle of Broken South Wales Press, Sydney 2001, p.23; Baker, age.,
Sagittarius Film and TV Production, Tasmania 1981; Hill 1915 adlı kitabı için yaptığı araştırmalar ve s. 194.
http://www.battleofbrokenhill.com/index.html topladığı arşiv belgelerinden de faydalanılmıştır. 38 Akbarzadeh and Saeed, age., s. 23.
(Erişim: 20.11.2010). Ertur’un büyük bir titizlikle kaleme aldığı belgesel 39 Brian Carroll, Australia’s Prime Ministers: from
10 Shirley Burges, War in Broken Hill, January I, kurgu roman niteliğindeki “A Prelude to Gallipoli Barton to Howard, Rosenberg Publish, Australia
1915, A Documentary Film, Canberra 2000. “ kitabı Broken Hill olayına dair soru işaretlerine 2004, s. 87.
11 “Broken Hill’ Film Oluyor”, Turkish News Weekly, Avustralya’daki mevcut siyasi, askeri ve 40 (28 October 1916) Referandum sonuçları için
Wednesday, April 15, 2009, s. 6. ekonomik koşulları da göz önünde bulundurarak bak: http://en.wikipedia.org/wiki/Australian_
12 Söz konusu haberler için bak: http://www. yanıtlar verebilecek niteliktedir. Bu makalenin plebiscite,_1916; (20 December 1917). Referandum
tumgazeteler.com/?a=4940317 (Erişim: 20.11.2010). yazılabilmesi için sağladığı esin ve yapılan sonuçları için bak: http://en.wikipedia.org/wiki/
13 Bilal Şimşir; “1915 Çanakkale Savaşı ve Türkiye- araştırmalar sırasında gereken kaynak temininde Australian_plebiscite,_1917.
Avustralya İlişkileri” Çanakkale Araştırmaları gösterdiği âlicenaplıktan dolayı kendilerine 41 http://www.bhpbilliton.com/bb/home.jsp; BHP:
Türk Yıllığı, Sayı:2, Mart 2004, Çanakkale 18 Mart teşekkürü bir borç bilirim. Australia’s International Resources Company,
Üniversitesi Atatürk ve Çanakkale Savaşlarını 27 Brian Kennedy, Silver, Sin, and Sixpenny Ale: Broken Hill Proprietary Company, 1984.
Araştırma Merkezi, ss.17-58; Rahmi Doğanay, A Social History of Broken Hill, 1883-1921, 42 Edward Stokes and James Wooler, United We
“Çanakkale Zaferinin Türk ve Dünya Tarihi Melbourne University Press, 1978, s. 130. Stand: Impressions of Broken Hill 1908-1910,
Açısından Sonuçları”, Ankara Üniversitesi Türk 28 http://www.bdm.nsw.gov.au/cgi-bin/Index/ Five Mile Press, Canterbury, Melbourne 1983, s. 8.
İnkılâp Tarihi Enstitüsü Dergisi, Kasım 1993, s. IndexingOrder.cgi?SessionID=23725776 (Erişim: 43 Robert John Solomon, The Richest Lode: Broken
369-370. 20.11.2010). Hill 1883-1988, Hale & Iremonger, Sydney 1995;
14 Jessica Gregson, The Ice Cream Army, Paperbooks 29 Olayda yaralananların isimleri için bak: Barrier Brian Kennedy, Silver, Sin, and Sixpenny Ale:
Publishing, London 2009; Sunay Akın,”Servet-i Miner, 2 January 1915 (Mary Kavanagh, George A Social History of Broken Hill, 1883-1921,
Fünuncular Aborjinlere Karşı”, Onlar Hep Stokes, Thomas Campbell, Lucy Shaw, Alma Melbourne University Press, 1978; Richard Hugh
Oradaydı, İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul Crocker, Rose Crabb, Constable Robert Mills) ; and Bell Kearns, Broken Hill 1915-1939, The
2010, s. 55-59. Kalgoorlie Western Argus, 5 January 1915, s. 9. Broken Hill Historical Society, Broken Hill 1975.
15 Can Dündar, “Broken Hill Savaşı: İlk Osmanlı 30 Kevin Baker, Mutiny, Terrorism, Riots and 44 Scott, Australia, s. 517.
Avustralya Savaşı”, Popüler Tarih, Sayı:4, Eylül Murder: A History of Sedition in Australia and 45 Ertur, age., s. 297-300.
2000, s.32-33. New Zealand, , Rosenberg Publishing, Australia 46 Christine Stevens, “Abdullah, Mullah (1855 -
16 Broken Hill saldırısı konusunda ayrıca bu 2006, s. 192-193; Stevens, Tin Mosques, s. 162; 1915)”, Australian Dictionary of Biography,
makalenin de esin kaynağı olan istisna bir Stevens, “Abdullah”, s. 1-2; The Argus, 2 January Supplementary Volume, Melbourne University
araştırma için bak; Ömer Ertur, A Prelude to 1915. Press, Melbourne 2005, s. 1-2. (Christine Stevens’ın
Gallipoli; The Battle of Broken Hill 1915, Oregon 31 The Argus, 6 January 1915. birden fazla eserinden yararlanıldığı için
USA, July 2005; Yine saldırıyla ilgili tespitlerini 32 “The Barrier Battle: Letters from the Murderers”, sonraki dipnotlarda eser, “Abdullah” şeklinde
“Broken Hill Katliamı” başlığıyla http://www. The Advertiser, Wednesday, 6 January 1915, kısaltılmıştır.)
93
gallipoli-1915.org/broken.hill.htm şeklindeki pp.7- 8; “At the Sultans Commend: Fight and Kill” 47 “The Barrier Fight”, The Advertiser, Friday, 8
internet adresinden duyuran Yetkin İşçen’in The Argus, Wednesday. 6 January 1915, s. 9; “The January 1915, s.8; Ertur, age, s. 255.

Anzak Komplosu TOPLUMSALTARHOCAK2011

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Anzak Komplosu TOPLUMSALTARHOCAK2011

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

1915 yılında avustralya’da bir terör saldırısı

You might also like