ISPITIVANJE KONSTRUKCIJA NERAZORNIM METODAMA

UNIVERZITET U ZENICI
POLITEHNIČKI FAKULTET
ISPITIVANJE KONSTRUKCIJA

NERAZORNE METODE ISPITIVANJA

Silajdžija Aida

Smajić Naida

Hrustić Emina

PROFESOR: v.prof.dr.Rašid Hadžović

ASISTENT: as. Vahid Redžić, dipl. inž. građ.

Zenica, januar 2018.

ISPITIVANJE KONSTRUKCIJA NERAZORNIM METODAMA

SADRŽAJ

1.UVOD .................................................................................................................................................... 2
2.VIZUELNI PREGLED ............................................................................................................................... 4
3.SKLEROMETAR ...................................................................................................................................... 6
4.ULTRAZVUČNA METODA ...................................................................................................................... 9
4.1.NEDOSTACI ULTRAZVUČNE METODE .......................................................................................... 11
5.PULL-OFF METODA ............................................................................................................................. 13
5.1. PRIMJENA : ................................................................................................................................. 13
5.2. NORMA(U RH): ........................................................................................................................... 13
5.3. PROVEDBA ISPITIVANJA: ............................................................................................................ 13
5.4. PREDNOSTI I NEDOSTACI:........................................................................................................... 14
6.WINDSOR PIN METODA ..................................................................................................................... 15
6.1. KARAKTERISTIKE I KORISTI .......................................................................................................... 16
7.ZAKLJUČAK.......................................................................................................................................... 17
8.LITERATURA ........................................................................................................................................ 18
ISPITIVANJE KONSTRUKCIJA NERAZORNIM METODAMA

1. UVOD

Ispitivanje materijala bez razaranja je skupina metoda koje su već dugo vremena veoma
rasprostranjene i poželjne jer se temelje na činjenici da ne ostavljaju posljedice na materijal
koji se ispituje, a samim time ne stvaraju ni nepotrebne troškove pri istraživanju, izradi i
ispitivanju proizvoda. Začeci takvog ispitivanja u industriji sežu još u polovicu 19. stoljeća
kad se uvidjela nužnost za ispitivanje dijelova u industriji čiji kvar predstavlja veliku opasnost
za ljude i njihove živote, strojne dijelove, strojeve, te značajni financijski gubitak. Presudnim
otkrićima na polju fizike tokom 19. i prve polovice 20. stoljeća, stvorili su se uslovi za razvoj
navedenih metoda i njihovo profiliranje čime su postale nezamjenjive u svim oblicima
strojarske oblasti, kao i u elektrotehnici, građevini, medicini, aeronautici, naftnoj industriji i
saobraćaju. Daljnjim razvojem tehnologije, automatizacije, robotizacije i u posljednjim
desetljećima informatizacije, ove se metode konstantno usavršavaju do današnjih dana.

Ispitivanje materijala bez razaranja (eng. Non-Destructive Testing - NDT) je široka

skupina metoda tehničke analize koja se upotrebljava u industriji i znanosti za procjenjivanje
svojstava materijala, komponenata ili sistema bez uzrokovanja oštećenja na ispitivanom
dijelu. Upravo zbog te činjenice te su metode visoko cijenjene i mogu uštedjeti i vrijeme i
novac pri evaluaciji proizvoda, otklanjanju problema i istraživanju. Metode se koriste
prvenstveno u strojarstvu, elektrotehnici, građevinarstvu, aeronautici, medicini i ostalim
djelatnostima.

Najčešće korištene metode ispitivanja materijala bez razaranja su sljedeće:

Vizuelni izgled
Sklerometar
Ultrazvučna metoda
Pull-off metoda
Windsor pin

Nerazorna ispitivanja imaju višestruke prednosti u odnosu na ona s razaranjem: moguće je

ponavljanje ispitivanja na istom uzorku ili mjestu konstrukcije, ispitivanja istog uzorka tokom
upotrebnog vijeka, ispitivanje većeg broja uzoraka odnosno veći broj mjernih mjesta na

2
ISPITIVANJE KONSTRUKCIJA NERAZORNIM METODAMA
konstrukciji, ispitivanje istog uzorka ili istog mjernog mjesta na konstrukciji s više različitih
metoda. Ovo posljednje izuzetno je važno kod kompozitnih materijala (kao što je beton) u
svrhu kontrole kvalitete rezultata. Nedostatak nerazornih ispitivanja jest u tome što je za
interpretaciju rezultata ispitivanja potrebno iskustvo te je potrebno stručno i iskusno osoblje.

U građevinarstvu se nerazorna ispitivanja koriste više desetljeća, a neka savremenija

ispitivanja svojstava materijala razvijena su u posljednjih 20-30 godina. Svrha provođenja
ovih ispitivanja: znanstvena istraživanja, kontrolna ispitivanja tokom proizvodnje i kontrolna
ispitivanja tokom eksploatacije.

3
ISPITIVANJE KONSTRUKCIJA NERAZORNIM METODAMA

2. VIZUELNI PREGLED

Prva i osnovna metoda koja se koristi kod pregleda armiranobetonskih (AB) građevina ili
za kontrolu građevnih proizvoda kod ugradnje jest vizuelni pregled. U normama i
specifikacijama za betonske radove navedeno je da se dodatna ispitivanja svojstava rade ako
je uočeno ili se sumnja u zadovoljenje pojedinih zahtjeva kvalitete.

Za postojeće veće AB - građevine, kao što su na primjer mostovi, propisani su obvezni

periodički pregledi. Tako se redovni pregled mostova radi svakih 5 godina, a taj pregled
uključuje vizuelni pregled kao nužnu metodu za otkrivanje nedostataka i oštećenja na površini
AB - elemenata konstrukcije.

Vizuelnim pregledom određuju se mjesta na konstrukciji s različitim vrstama oštećenja kao

što su mjesta segregacije betona, zračnih pora na površini betona, pojava pukotina (s
bilježenjem širine pukotine), boja hrđe na površini, izluživanje betona, mrvljenje i odlamanje
betona, otpadanje zaštitnog sloja betona do armature.

Na osnovu snimanja oštećenja radi se vizuelna kategorizacija na način da se za svaki

pojedini element konstrukcije kategorizira odnosno da se odrede postoci oštećene površine
pojedinog elementa koji spadaju u određenu kategoriju u odnosu na ukupnu površinu
elementa.

Kod nas je uobičajeno da se kategorizacija radi prema DIN 1076, smjernice RI-EBW-Pruf 88,
a na sljedećoj tabeli vidimo prikaz kategorizacije oštećenja.

Tabela 1. Kategorizacija oštećenja

4
ISPITIVANJE KONSTRUKCIJA NERAZORNIM METODAMA
Prilikom provođenja vizuelnog pregleda koriste se i druga pomagala za lakše uočavanje
oštećenja: fotoaparat (za izradu fotodokumentacije), defektoskop za pregled teže dostupnih
mjesta (npr. kod ležajeva na stupovima ili upornjacima), čekić za otkrivanje odlamanja ili
postojanje šupljina ispod površine betona, mikroskop i povećalo za određivanje širine
pukotina. Za preglede elemenata pod vodom koriste se roboti s daljinskim upravljanjem i
kamerom za podvodno snimanje.

Na osnovu vizuelnog pregleda određuju se mjesta na konstrukciji gdje će se provoditi

detaljna ispitivanja betona i armature, a koja uključuju ispitivanja s razaranjem i bez
razaranja. Ta detaljna ispitivanja, pogotovo nerazorna u pravilu se ne rade na površinama
betona koja su svrstana u 3, 4 i 5 kategoriju oštećenja jer su to mjesta gdje je vizuelnim
pregledom utvrđeno da je potreban popravak konstrukcije na tim mjestima.

Faze u provedbi vizuelnog pregleda: zahtjev za provedbu vizuelnog pregleda, definiranje

radnog zadatka, priređivanje podloga za provedbu pregleda, provedba pregleda, obrada
rezultata vizuelnog pregleda, izrada izvješća s ocjenom stanja objekta, arhiviranje
dokumentacije i predaja izvještaja naručitelju.

Na slici 1 je prikazano oštećenje mosta koje se prepoznaje u vizuelnom pregledu.

Slika 1. Oštećenje mosta preko Babine rijeke, Zenica

Za obavljanje vizuelnog pregleda konstrukcija često je potrebno koristiti različite dizalice,

pomične platforme ili specijalna vozila kojima bi se omogućio pristup svim mjestima na
konstrukciji.

Vizuelni je pregled na prvi pogled jednostavna metoda, ali treba biti oprezan jer vizuelni
pregleda daje pouzdane rezultate, ako ga provode stručne i iskusne osobe.

5
ISPITIVANJE KONSTRUKCIJA NERAZORNIM METODAMA

3. SKLEROMETAR

Sklerometar, odskočni čekić ili Schmidtov čekić je metoda koju je razradio švicarski
inženjer Ernst Schmidt. Sklerometar se primjenju za:

 određivanje čvrstoće betona u konstrukciji

 kontrola kvalitete
 praćenje razvoja čvrstoće
 određivanje ujednačenosti (homogenosti) betona

Izgled i dijelovi sklerometra su prikazani na slijedećoj slici(Slika 2.):

1. potisna opruga
2. ticalo
3. uteg
4. vodilica
5. kazaljka
6. skala
7. dugme
8. kućište

Slika 2.(dijelovi sklerometra)

Postupak ispitivanja sklerometrom se vrši tako što mjerimo veličinu odskoka utega koja
zavisi od površinske tvrdoće i elastičnosti betona. Najpoznatiji Schmidtov sklerometar
(različitih modela ovisno o vrsti betona: L, N, M), koristimo prilikom ispitivanja. Potrebno je
pripremiti površine mjesta ispitivanja.Površina jednog ispitnog mjesta oko 400[cm2], a broj
6
ISPITIVANJE KONSTRUKCIJA NERAZORNIM METODAMA
udaraca po jednom ispitnom mjestu najmanje 14 [s],sa minimalnim međusobnim razmakom
od 2[cm]. Zatim, od izmjerenih odskoka odredi se srednja vrijednost te se odbace sve
vrijednosti koje se od toga razlikuju za više od 4. Računa se nova srednja vrijednost i to je za
to ispitno mjesto indeks sklerometra. Pomoću baždarne krulje odredi se pritisna čvrstoća sa
određenom greškom mjerenja SRM.

Sklerometar mjeri tvrdoću morta koja izravno ovisi o kompresivnoj (pritisnoj) snazi
materijala koji se ispituje. Samo mjerenje i ispitivanje zasniva se na principu "odskoka" pri
udaru elastične mase na neku ravnu površinu. Kod mjerenja, osa sklerometra mora biti
okomito usmjerena na površinu ispitivanog betona, jer svako odstupanje od okomitosti ima
utjecaja na indeks sklerometra. Ta je pojava posljedica gravitacijske sile na masu čekića.
Zbog toga će indeks sklerometra biti manji kada se ispituje čvrstoća gornje površine neke
ploče u odnosu na donju površinu.

Na osnovu registriranog odskoka na skali i baždarnih dijagrama prikazanih na samom

uređaju, kao ovisnost čvrstoće [MPa], o visini odskoka h [mm], odredi se vrijednost čvrstoće
betona (Slika 3).

Slika 3.(primjena sklerometra)

7
ISPITIVANJE KONSTRUKCIJA NERAZORNIM METODAMA
Indeks sklerometra se primjenjuje za procjenu kvaliteta betona i njegove čvrstoće.
Potrebno je da indeks sklerometra na svim ispitivanim mjestima dostigne vrijednost koja
zadovoljava odgovarajuću čvrstoću. Mjerenja pomažu da se procijeni je li tokom procesa
hidratacije cementa u betonu bilo poremećaja, zbog kojih je očvršćavanje betona ometano i ne
postiže se dovoljan stepen stvrdnjavanja (djelovanje niskih temperatura, odnosno leda), te da
se ocijeni može li se spustiti skela i konstrukcija predati u uporabu. Ovaj način ispitivanja je
veoma koristan i zbog toga što daje sliku o ujednačenosti ili neujednačenosti kvaliteta betona
u čitavoj konstrukciji kao cjelini ili njenim pojedinim dijelovima. Stvarna čvrstoća betona s
kojom se uspoređuju dobiveni rezultati mora biti određena standardnom metodom.

8
ISPITIVANJE KONSTRUKCIJA NERAZORNIM METODAMA

4. ULTRAZVUČNA METODA

Nerazorno ispitivanje metodom ultrazvuka ima široku primjenu u više tehničkih područja,
pa tako i u građevinarstvu. Ultrazvuk se kao nerazorna metoda koristi za određivanje:

 homogenosti betona
 detektiranje šupljina i gnijezda ispod površine betona
 određivanje dubine pukotine u betonu
 procjena čvrstoće u konstrukciji
 praćenje napredovanja čvrstoće;
 određivanje učinkovitosti sanacije pukotina

Određivanje homogenosti ugrađenog betona i određivanje dubine pukotina u betonu

provodi se mjerenjem brzine prolaska ultrazvučnog vala kroz beton u skladu sa normama
HRN EN 12504-4:2004. Na Slici 4. prikazan je ultrazvučni uređaj tipa Tico proizvođača
Proceq iz Švicarske za mjerenje
vremena prolaska vala kroz beton.

Ultrazvukom se može odrediti

dinamički modul elestičnosti
betona iz izračunate brzine
ultrazvučnog vala, gustoće betona
i Poissonova koeficijenta.
Postupak ispitivanja se vrši tako
što generator impulsa predaje
betonu, preko sonde odašiljača T,
impuls uzdužnih oscilacija koji
nakon prolaska kroz beton dužine
L, u drugoj sondi prijemniku R,
budu pretvoreni u električni puls.

Slika 4.(igled ultrazvučnog uređaja) ‰

Vremenski interval od trenutka kada impuls napušta sondu odašiljač do trenutka prijema
impulsa, u drugoj sondi prijemniku predstavlja vrijeme prolaska impulsa T.

Kriteriji za ocjenu kvalitete betona ispitanog mjerenjem brzine prolaska ultrazvučnog

pulsa dati su u Tabeli 2.

Tabela 2.( Kriteriji za kvalitetu ugrađenog betona određenog mjerenjem brzine prolaska ultrazvuka (Građevinski godišnjak, 1995))

9
ISPITIVANJE KONSTRUKCIJA NERAZORNIM METODAMA
Ako je potrebno odrediti dubinu pukotine u betonu, onda se provodi mjerenje vremena
prolaza, na način da su sonde ultrazvuka (predajnik i prijemnik) simetrično udaljene od
pukotine (na udaljenosti x) i potrebno je izmjeriti vrijeme prolaza kroz „zdravi”, nenapuknuti
beton kada su sonde međusobno na udaljenosti 2x. Za određivanje dubine pukotine u
betonskim elementima koristi se sljedeći izraz:

𝑇𝑐 2
ℎ = 𝑥√
𝑇𝑠 2

gdje je: h – dubina pukotine [mm]

x – dužina puta od pukotine do sonde [mm]

Ts – srednje vrijeme prolaska ultrazvuka kroz beton bez pukotine [μs]

Tc - srednje vrijeme prolaska ultrazvuka kroz beton sa pukotinom [μs]

Većina ultrazvučnih uređaja radi na frekvencijama od 0,1 do 25 [MHz]. Ljudsko uho

registruje Ispitivanje ultrazvukom 6/36 zvuk od 20 [Hz] do 20[kHz]. (Slika 5.)

Slika 5.(Skala zvuka)

Brzina ultrazvuka v, se računa po slijedećoj formuli:

𝐿
𝑣=
𝑇
L – dužina

T - vrijeme
Slika 6,(prikaz djelovanja ultrazvuka na površinu)

Pritisna čvrstoća i dinamički modul, preko ove metode se računaju po slijedećim formulama:
10
ISPITIVANJE KONSTRUKCIJA NERAZORNIM METODAMA
fB = A ∙ eBv

fB – računska pritisna čvrstoća (MPa)

v – brzina prolaska ultrazvuka (km/s)
A, B – konstante baždarne krivulje.

𝐾 ∙ 𝐸𝑑
𝑣=√
𝜌

(1 − 𝑣)
𝐾=
(1 − 2𝑣)(1 + 𝑣)

v – brzina prolaska ultrazvuka (km/s)

Ed – dinamički modul elastičnosti (kN/mm2)
ρ – gustoća (kg/m3)

Ultrazvučna metoda ima dosta svojih

prednosti, karakterišu je:
 jako dobra snaga prodiranja u
dubinu materijala (nekoliko metara)
 visoka osjetljivost na male greške
 velika preciznost otkrivanja lokacije
veličine, orijentacije, oblika greške
 dovoljno je da barem jedna
površina bude dostupna
 signal se lako obrađuje elektronski
 mogućnost skeniranja po zapremini
 nema opasnosti po osoblje, opremu
i materijale u okolini
 portabilnost (prenosivost)
 generiše izlaz koji se lako obrađuje
računarom
Slika 7.(rad osoblja na sklerometru)

4.1.NEDOSTACI ULTRAZVUČNE METODE

Kao i svaka metoda ispitivanja, i metoda ultrauzvukom ima svoje mane. Neke od mana
metode ultrazvukom su:

 manuelni način rada zahtijeva iskustvo i veliku pažnju

 za razvoj procedura ispitivanja je potrebno veliko tehničko znanje
 teško je ispitivati tanke dijelove, nepravilne oblike, hrapave površine
 teško se otkrivaju defekti koji su neposredno ispod površine
11
ISPITIVANJE KONSTRUKCIJA NERAZORNIM METODAMA
 potrebni su kuplanti i referentni standardi

Slika 8.(primjer ultrazvučnog testiranja zavarenih spojeva)

Ultrazvučna metoda je jedna od najviše primjenjenih metoda u građevinarstvu, zbog svoje

preciznosti i tačnosti.

12
ISPITIVANJE KONSTRUKCIJA NERAZORNIM METODAMA

5. PULL-OFF METODA

5.1. PRIMJENA :

Ispitivanje zatezne čvrstoće betona u konstrukciji

Određivanje prionljivosti sanacijskog materijala na beton
Ocjena pripremljenosti podloge prije nanošenja materijala za sanaciju
Procjena pritisne čvrstoće betona u konstrukciji na temelju ispitivanja zatezne čvrstoće

5.2. NORMA(U RH):

HRN EN 1542: 2001 Proizvodi Proizvodi i sustavi sustavi za zaštitu zaštitu i popravak
popravak betonskih betonskih konstrukcija konstrukcija - Metode ispitivanja ispitivanja –
Mjerenje-
Mjerenje čvrstoće čvrstoće prionljivosti prionljivosti pull-off metodom

5.3. PROVEDBA ISPITIVANJA:

Pull-off metodom ispitivanja se određuje zatezna čvrstoća betona u konstrukciji. Pločice za

ispitivanje su promjera 50±0.5 [mm] i visine 20 [mm] (ako su od čelika) ili 30 [mm] (ako su
od aluminija). Sila čupanja određuje se sa tolerancijom od ± 2 %, obično su sile manje od 10
[kN]. Na jednom mjernom mjestu provodi se pet ispitivanja, a od toga kod minimalno tri
ispitivanja tip sloma treba biti pravilan.
Kao rezultat se pored vrijednosti zatezne čvrstoće (sila/površina) navodi i tip sloma npr. u
betonskoj podlozi, sanacijskom materijalu ili kombinirano.
Ispitivanje se ne uzima u obzir ukoliko se slom dogodi na ljepilu između pločice i površine.

Slika 9 . Uređaj za „Pull-off“ test

13
ISPITIVANJE KONSTRUKCIJA NERAZORNIM METODAMA

Slika 10 . Dijelovi uređaja

Slika 11 . Izgled uzoraka

5.4. PREDNOSTI I NEDOSTACI:

Prednosti : Brzo i relativno jednostavno određivanje vlačne čvrstoće

Nedostatak: Zahtijeva se ispitivač sa dostatnim iskustvom

14
ISPITIVANJE KONSTRUKCIJA NERAZORNIM METODAMA

6. WINDSOR PIN METODA

Jedinstveni instrument za mjerenje snage novih ili postojećih građevinskih materijala in

situ, koristeći utvrđeni princip otpornosti na penetraciju.

Mjeri pritisnu čvrstoću betona, maltera i opeke na licu mesta, brzo i precizno. Ne-
eksplozivni instrument, Windsor® Pin sistem koristi uređaj sa oprugom za pokretanje
čeličnog čepa u beton (ili malter). Dubina penetracije igle je u korelaciji sa jačinom pritiska
materijala koji se testira. Odvojiva glava i mala veličina igle omogućavaju testiranje maltera;
ovo je jedini sistem za testiranje in-situ čvrstoće spojnica maltera.

Slika 12 . Windsor Pin uređaj

Princip Windsor® Pin sistema je da opruga pokreće čeličnu iglu na površinu materijala. S
obzirom da je dubina penetracije obrnuto proporcionalna pritisnoj čvrstoći, uređaj obezbeđuje
brz i siguran način određivanja in situ snage materijala.

Opruga se učvršćuje zatezanjem navrtke za uvlačenje dok se zatvarač mehanizma ne

zatvori kako bi zadržao oprugu na mjestu. Skladištena potencijalna energija je 108 [J]. Sa
oprugom je zbijen na rastojanju od 20,32 [mm] . Stoga, kada se potegne okidač, dovoljna sila
da se testira tlačna čvrstoća betona je najviše 36.9 [MPa]. Igla je izrađena od specijalnog
čelika visoke čvrstoće, specijalno dizajniranog za penetraciju građevinskog materijala i može
se koristiti sedam puta. Ako je dužina dovoljno smanjena i pištolj prolazi kroz merač, iglu
treba zamijeniti. To neće ozbiljno uticati na rezultate ispitivanja.
Sa držačem na mikrometru i upravljaču igle, ravne površine mogu se lako i tačno izmeriti.
Nakon što je igla probijena kroz površinu, očisti se rupa pomoću ventilatora i izmjeri se
dubina penetracije.

15
ISPITIVANJE KONSTRUKCIJA NERAZORNIM METODAMA

Slika 13 . Procedura testiranja

6.1. KARAKTERISTIKE I KORISTI

 prenosiv i potpuno samostalan

 bezbjedan za upotrebu - ne eksplozivan
 ekonomičan – čelična igla se može ponovo koristiti
 ne destruktivno (nerazorno)
 uklonjiva čahura olakšava ispitivanje čvrstoće maltera u zidovima
 testira nove betonske proizvode i strukture (rana snaga)
 testira polimer betone i „patching“ jedinjenja
 testira čvrstoće blokova, opeke i maltera u postojećim strukturama

16
ISPITIVANJE KONSTRUKCIJA NERAZORNIM METODAMA

7. ZAKLJUČAK

Danas se u građevinarstvu sve češće koriste nerazorne metode ispitivanja materijala i

elemenata konstrukcija radi kontrole kvalitete proizvodnje, ali i radi određivanja stalnosti
svojstava. Prednost je takvih nerazornih metoda i to što se ispitivanja mogu ponavljati u
različitim razdobljima na istom ispitnom uzorku ili mjestu, te se rezultati prikupljaju u svrhu
praćenja (monitoringa) promjene svojstava. Također je na istom ispitnom uzorku ili mjestu
moguće provesti više vrsta ispitivanja čime se dobiva potpunija slika o strukturnim svojstvima
materijala ugrađenog u konstrukciju. U ovom su radu prikazana nerazorna ispitivanja koja se
najčešće koriste u praksi. Svakako treba spomenuti i nerazorna ispitivanja koja nisu toliko
uobičajena i tek se provode u svrhu istraživanja, ali i upoznavanja korisnika konstrukcija s
mogućnostima suvremenih ispitivanja kao što su impact echo, akustična emisija, infracrvena
termografija i druga.

17
ISPITIVANJE KONSTRUKCIJA NERAZORNIM METODAMA

8. LITERATURA

o https://www.fsb.unizg.hr/ndt/download/teh3_2003-04pred.pdf
o https://www.grad.unizg.hr/_download/repository/1P-NDT_%5BRead-Only%5D.pdf
o http://gfosweb.gfos.hr/portal/images/stories/studij/sveucilisni-diplomski/ispitivanje-
konstrukcija/nerazorne-metode.pdf
o https://hr.wikipedia.org/wiki/Kontrola_bez_razaranja
o https://repozitorij.vuka.hr/islandora/object/vuka%3A310/datastream/PDF/view

18