TALAHANAYANNGBUHAY,

GINAWA,

ATMGASI
NULATNIJOSERI
ZAL

KABANATA1-ANGPAGDATI
NGNGPAMBANSANGBAYANI

A. Pagsi
l
ang

1. I
sini
l
angsi
Rizal
NoongHuny
o19,
1861saCal
amba,
Laguna

2. Bi
niny
agansasi
mbahanngCal
ambanoongHuny
o22,
1861.

3. Padr
eRuf
inoCol
l
ant
es-par
ingnagbi
nyagkayRi
zal

4. Padr
ePedr
oCasanas-nagsi
l
bingni
nongni
Rizal

A. Magul
ang

1. Fr
anci
scoMer
cado
I
pinanganaknoongMay
o11,
1818

Nag-
aral
ngLat
inatPi
l
osopi
yasaCol
egi
ongSanSanJose

Lumi
patngCal
ambaupangmagi
ngkasamasaHaci
endangDomi
nicanosaCal
mba.

Namat
aynoongEner
o5,
1898.

2. Teodor
aAl
onzo

I
pinanganaknoongNoby
embr
e8,
1826saMay
nil
a

Nag-
aral
saCol
egi
odeSant
aRosa

May
roongi
nter
essal
i
ter
atur
aatmahusaysawi
kangEspany
ol.

Namat
aynoongAgost
o16,
1911

A. Magkakapat
idnaRi
zal

1. Sat
urni
na

2. Paci
ano

3. Nar
cisa

4. Ol
ympi
a

5. Luci
a

6. Mar
ia

7. Jose
8. Concepci
on

9. Josef
a

10. Tr
ini
dad

11. Sol
edad

A. MgaNi
nuno

1. Ni
nunosaAma

Domi
ngoLamco(
Mer
cado)napangasawasi
Inesdel
aRosanagi
nganaksi

Fr
anci
scaMer
cadoatnapangasawasi
Cer
il
aBer
nachanagi
nganaksi

JuanMer
cadoatnapangasawasi
Cer
il
aAl
ejandr
oatnagi
nganaksi

Fr
anci
scoMer
cadoatnapangasawasi
Teodor
aAl
onzoatnagi
nganaksi

JoseRi
zal

2. Ni
nunosaI
na

Eugeni
oUr
suanapangasawasi
Beni
gnaatnagi
nganakni
l
asi

Regi
nananagi
ngasawani
Manuel
deQui
ntosatnagi
nganakni
l
asi

Br
igi
dananapangasawani
Lor
ezoAl
ber
toAl
onzoatnagi
nganakni
l
asi

Teodor
aAl
onzonanapangasi
wani
Franci
scoMer
cadoatnagi
nganakni
l
asi

JoseRi
zal

A. Pami
l
yangRi
zal
1. AngKabuhay
anngPami
l
ya

Angpami
ly
aaykabi
l
angsapangkatnapr
inci
pal
i
aati
sasamgaki
niki
l
alangpami
l
yasa
Cal
amba.

Angamaaynangungupahansal upai
nnapag-aar
inghaci
endangmgaDomi ni
canosaCal
amba
atti
natayanaangkani
yangl
upangsinasakaayumaabotng600nahekt
ary
a.Anglupaay
ti
natani
manngpalaymaisattubo.

Mal
i
bansapagsasakaangpag-
aal
aganghay
opayi
sasakani
l
angmgahanapbuhay
.

4. Angi
naniRi
zalaymay
roongi
sangti
ndahansai
l
ali
m ngkani
l
angbahay
,gi
l
inganngt
ri
go
par
amagi
nghari
na,
atgawaannghamon.

5. Angpami
l
yaayi
sasamgaunangnakapagpagawangbahaynabat
osaCal
amba.

6. Nagmamay
-ar
isi
l
angi
sangkar
wahenai
sangkar
angy
aansapanahongi
yon.

7. May
roonsi
l
angi
sangakl
atansabahaynanagl
alamanng1,
000akl
at.

8. Nai
padal
angmgaRi
zal
angkani
l
angmgaanaksaMay
nil
apar
amag-
aral
.

B. AngTahananngmgaRi
zal

1. AngbahayngmgaRizalaygawasabat
oatmat
it
igasnakahoyati
toaynakat
ayona
mal
apitsasi
mbahanngCalamba.

2. Angpali
gidngkabahayanaynat
atani
manngmgapunongat
is,
bal
i
mbi
ng,
chi
co,
macopa,
papay
a,sant
ol,
tampoy,ati
bapa.
3. Angbakur
anngbahayaynagi
ngal
agaanngmgamanokatpabo.

KABANATA2–KABATAANSACALAMBA

1.MgaAl
a-al
angKamusmusan

Panonoodngmgai
bon.

Ar
aw-
arawnapagdadasal
saor
asngangel
us.

Pagkukuwent
ongkani
yangy
ayaukol
saasuwang,
nuno,
att
ikbal
ang.

Angunaniy
angkal
ungkut
anayangpagkamat
ayngkani
yangnakababat
angkapat
idnasi
Concha.

Saedadnat
atl
oaynakasamanasi
yasapagdadasal
ngpami
l
ya.

PagpuntasaAntipol
onoongHunyo6,
1868.I
toangkani
yangunangpagtawi
dsaLawang
Laguna.Pagkat
aposngpagpunt
asaAnti
poloaynagt
ungosil
angkaniy
angtataysaMay
nil
a.

Anghi
ndi
niy
amal
i
mut
anayangkuwent
ongkani
yangi
naukol
sagamo-
gamo.

2.MgaTal
ent
osaPanahonngKamusmusan

I
nay
osni
yaatbi
nigy
anngbagongguhi
tangbander
angsi
mbahan.

Paggagawangi
mahenmul
asaput
ik(
clay
).

Saedadna8aykaniyangisi
nul
atangt
ulangSaAki
ngmgaKabat
ananagbi
bigayng
pagpapahal
agasakani
yangsar
il
ingwi
ka.

Saedadna8aysi
nulatni
yaangisangdramananakaukol
sakapi
stahanngCalambaatang
nasabi
nggawani
Rizalaybi
nil
isakani
yanggober
nadorci
ll
ongPaete,Laguna.
1. MgaI
npl
uwensi
yaKayRi
zal

Namana

1. Mul
asamgani nunongMalayoaynamanani
yaangpagmamahal
sakal
ayaan,
paghahangadsapagl
alakbay
,atkatapangan.

2. Mulasakani
yangmgani
nunongTsi
noaynamanani
yaangpagi
gingser
yoso,
kat
ipi
ran,
kat
iyagaan,
atpagmamahalsamgabata.

3. Mul
asakaniy
angmgani
nunongEspany
olaynamanani
yakapi
nuhansa
pagki
l
osatkani
pisansai
nsul
to.

4. Mul
asakaniyangamaaynamanani
yaangpagt
it
iyagasat
rabaho,
paggal
ang
sasar
il
i,
atmal
ayangpag-
ii
sip.

5. Mul
asakani
yangi
naaynamanani
yapagpapakasaki
tsasar
il
iatpagnanai
s
sasi
ningatpani
ti
kan.

Kapal
i
gir
an

1. Angkapali
gir
anngCal
ambaaynagsi
l
bingkani
yangpang-
engany
osa
pagmamahal
sasi
ningatl
i
terat
ura.

2. Angkaniy
angkapatidnasi
Paci
anoaynagt
urosakani
yangkai
sipanukol
sa
pagmamahal
sakal
ayaanatkat
arungan.

3. Mul
asakani
yangmgakapat
idnababaeaynat
utunanni
yaangpaggal
angsa
mgakababai
han.

4. Angpaki
ki
nigni
yasamgakuwent
ongkani
yangy
ayaaynagbi
gaysa
kani
yangi
nter
essamgakuwentongbay
anatmgaal
amat
.
5. Mul
asakani
yangt
atl
ongmgakapat
idaynai
npl
uwensi
yahansi
yangmga
sumusunod:

1. JoseAl
ber
toAl
onzoaynat
utunanni
yaangpagmamahal
sa
si
ning.

2. Manuel
Alonzoaynat
utunanni
yaangkahal
agahanng
pagpapal
akasngkat
awan.

3. Gr
egor
ioAl
onzoaynat
utunanni
yaangangmal
abi
sna
pagkahi
l
igsapagbabasa.

6. PadreLeonci
oLopezaynat
utunanni
yaangpagmamahal
samakai
skol
arat
pi
l
sopi
kal
napag-
ii
sip.

KABANATA3-ANGPAG-
AARALSACALAMBAATBI
ÑAN

MgaUnangGur
oni
Rizal

1. DoñaTeodor
aAl
onzo-angunanggur
oni
Rizal

2. Mest
roCel
est
ino

3. LucasPadua
4. LeonMonr
oy

2. Pagpunt
asaBi
ñan

1. Huny
o1869-si
Riz
alayumal
i
sngCal
ambapar
amagt
ungosaBi
ñanpar
a
mag-
aral
.

2. Si
namahansi
yangkani
yangkapat
idnasi
Paci
ano.

3. Just
ini
anoAqui
noCr
uz-angnagi
nggur
oni
Rizal
saBi
ñan.

3. MgaNagi
ngGawai
nsaPag-
aaar
al

1. Saunangpagki
ki
taniy
asakani
yanggur
oaysi
nabi
niy
aangkani
yang
kakaunt
ianngkaal
amansaEspanyolatLat
in.

2. Si
nabini
Rizalnaangkani
yanggur
oaymaykahusay
ansabal
ari
l
angEspany
ol
nasi
nul
atni
naNebr
ij
aatGainza.

3. Nakaawayni
Rizal
siPedr
onaanakngkani
yanggur
o.

4. Nagkar
oondi
nsiy
angawaysamgabat
asaBi
ñani
sanar
it
osi
Andr
es
Sal
andanannat
umalosakani
ya.

5. Nag-
aral
siRi
zalngpagpi
pint
akayMat
andangJuanchonadi
toaynakasama
ngkani
yangkaeskuwel
angsiJoseGuevar
ra.
6. Sapagsapi
tngi
langbuwansiRi
zal
aynangunasakani
yangmgakaeskuwel
a
samgaEspany
ol,
Lati
natibapangmgaarali
n.

7. Sakabi
l
angkahusay
anni
Rizal
sapag-aar
al,
siy
aaynapapal
ongkani
yang
maestr
ohal
osar
aw-ar
awdahi
l
ansamgasumbonglabansakaniy
angkani
yangmgakamag-
ar
al.

8. Ni
li
sanniRizal
angpag-
aar
alsaBi
ñannoongDi
syembr
e1870pagkat
aposng
hal
osi
saatkal
ahati
ngtaon.

9. Ni
l
isanni
Rizal
angBi
ñansakayngBar
kongTal
i
m nanaghat
idsakani
yasa
Cal
amba.

AngGombur
za

1. Sakani
yangpag-
uwisaCalambaaynabali
taanni
yaangPag-aal
sasaCav
ite
atangpagbi
taysatat
longpar
ingmart
irnasi
naJoseBurgos,Mari
anoGomez,atJaci
nto
Zamora.

2. Angkani
yangkapat
idnasi
Paci
anoaynagi
ngmal
api
tnamag-
aar
alni
Padr
e
JoseBur
gos.

3. SiPaci
anosamar
ami
ngpagkakat
aonaynai
bahagi
kayRi
zal
angmagi
dey
a
atpi
l
osopi
yani
JoseBurgos.

Kawal
anngKat
arungansaKani
yangI
na

1. Pagkataposngkamat
ayanngGomburza,angi
naniRizal
aypi
nagbi
ntangan
nanagbabal
aknal
asuninangasawangkaniy
angkapat
id(JoseAl
ber
to).

2. Angmgakaawayngpami l
yangRi
zalatanghi
pagngkaniyangi
naay
nagki
pagsabawat
anupangmaisangkotangi
nasanasabingbi
ntangnapagl
ason.
3. Pagkat
aposnamadaki
pniDony
aTeodora,
itoaypi
nagl
akadmul
aCal
amba
hanggangSant
aCruz,
Lagunanaangl
ayoay50ki
lomet
ro.

4. Angi
nani
Rizal
aynakul
ongsal
oobngdal
awaatkal
ahat
ingt
aon.

KABANATA4PAG-
AARALSAATENEO

1. AngPagpasokni
Rizal
saAt
eneo

1. June20,1872–si namahansiRi
zal niPacianoparamagpunt asaMay nil
a.
Kumuhangpagsusulitsamgaar ali
nngAralKr
ist
iyano,Ari
tmet i
ka,atPagbasasaColegiong
SanJuandeLetr
an.NagbaliksiRizalsaCal
ambamul asaMay nil
aparadumal ongkapistahan
sakaniy
angpagbabali
ksaMay nil
aaynagbagongi sipsiRizalatnagbal
aknapumasoksa
Ateneo.

2. Hi
ndi
tinanggapsi
Rizal
saAt
eneodahi
l
ansasi
ya

1. hul
inasapat
alaan

2. mal
i
itpar
asakani
yangedad

3. Saunangpagkakat
aonaygi
nami
tni
Joseangkani
yangapel
yi
dongRi
zal
i
mbesnaMer
cado.
4. ManuelXerexBur
gos–angpamangki
nni
JoseBur
gosnat
umul
ongupang
makapasoksi
RizalsaAteneo.

5. Nani
rahansi
yasai
sangpaupahangbahaynapag-
aar
ini
Señor
aTi
taysa
DaangCar
abal
l
o,nanasalabasngI
ntr
amuros.

2. Si
stemangEdukasy
ongHeswi
ta

1. Masadbanseangedukasy
ongi
pinagkakal
oobngmgaJesui
takumpar
asa
mgakol
ehi
yonoongsaPi
l
ipi
nas.

2. Anglayuni
nngedukasy
onngmgaJesui taayanghubuginangmgamag- aar
al
samgaar alngKat
oli
sismo,kaal
amansasini
ngatagham.Angi sangmatal
inongKatol
ikomula
sapananawngmgaJesui taaymagigi
ngmabut i
ngtagapagtanggolngsimbahan.Ang
pangunahi
ngpil
osopi
yangAt eneoayAdMajorem DeiGlor
iam –Par asaHigi
tnaKadakil
aanng
Diy
os.

3. Hi
nat
iangkl
asesadal
awangpangkat

1. Impery
ongRomano–kat
awagansamgai
nter
nosomgamag-
aar
alna
nakat
ir
asal
oobngbakuranngAt
eneo.

2. Impery
ongCart
ago–kat
awagansamgaext
ernosomgamag-
aar
alna
nakat
ir
asal
oobngbakuranngAt
eneo.

1. UnangTaonsaAt
eneo(
1872-
73)

1. Padr
eJoseBechS.
J.–anggur
oni
Rizal
sakani
yangunangt
aonsaAt
eneo.

2. Nagsi
mul
asi
yangnasamababangr
anggosai
mper
yongCar
tagonguni
tsa
pagl
i
patngmgal
i
nggoaynagawangmakapangunasakani
yangmgakamag-
aral
.

3. Napanal
unanni
yaangkani
yangunanggant
impal
asakani
yangpag-
aar
al–
i
sangl
arawangpangr
eli
hiy
on.

4. Upangmapagbut
ini
Rizalangkani
yangkaal
amansawikangEsanyolsi
yaay
nagpatur
ongar
ali
nsaColegi
odeSant
aIsabelsapanahonngkani
yangpamamahingasa
tanghal
i.

5. Sakalagi
tnaanngtaonsiRizalayhi
ndinagbut
isakani
yangpag-
aar
alupang
mapanat
ili
angkani
yangpangungunasaklaseitoaydahi
l
ansakaniyangsamangloobsahindi
makatwi
rangpunanggurosakaniya.

6. Sabakasyonng1873, si
Rizal
ayhindinagingmasay
adahil
ansanasa
bi
langguanangkani
yangina.Li
him napumuntasaSantaCr uzpar
adalawi
nangkani
yangi
naat
ki
nuwentuhanni
yaanginaukolsakaniyangpag-aar
alsaAteneo.

2. I
kal
awangTaonsaAt
eneo(
1873-
74)

1. Wal
angmasy
adongmahal
agangpangy
ayar
ikayRi
zal
saAt
eneosat
aongi
to.

2. Hindinagpaki
tangpangungunasapag-
aral
siRi
zal
dahi
l
ansasamangl
oob
dai
lansahi
ndi
magandangpunanggurosakani y
a

3. Dumat
ingsaAt
eneoangi
l
ansakani
yangmgadat
ingkamag-
aral
saBi
ñan.

4. Hi
nul
aanni
Rizal
angnal
alapi
tnapagl
ayangkani
yangi
na.

5. Nagsi
mulasiRi
zal
ngkani
yangpagkahi
l
igsapagbabasaati
l
ansamgaakl
at
nait
oayangmgasumusunod:
1. CountofMont
eCr
ist
onasi
nul
atni
AlexanderDumas.

2. Uni
ver
sal
Hist
orynasi
nul
atni
CesarCant
unapi
nil
i
tni
yang
i
pabi
l
isakani
yangama.

3. Tr
avel
sint
hePhi
l
ippi
nesnai
sinul
atni
Dr.FeodorJagor
.

3. I
kat
longTaonsaAt
eneo(
1875-
76)

1. Nagbal
i
ksi
Rizal
saAt
eneopar
asakani
yangI
kat
longTaon.

2. Dumat
ingangkani
yangi
naati
pinaal
am kani
yangpagl
ayakayRi
zal
.

3. Hi
ndi
rinki
naki
tahanngpangungunasi
Rizal
sakl
ase.

4. Nat
alosiy
angmgakamag-
aral
naEspany
olsawi
kangEspany
oldahi
l
ansa
masmahusayangmgai t
osasat
amangpagbi
gkas.

4. I
ka-
apatnaTaonsaAt
eneo(
1876-
77)

1. Sataongi
toaynaki
l
alaniJoseRi
zalsiPadr
eFr
anciscodePaul
aSanchezS.
J.
Angnasabi
ngpar
ianghumikay
atkayRizal
paramag-ar
alnamabut
i,l
alonasapagsul
atngmga
tul
a.

2. Si
nabi ni
Rizal
nasiPadr
eFranci
scodePaul
aSanchezayi
sangmodel
ong
kat
uwi
ranatpagsi
sikapparasapag-
unl
adngkaniy
angmgamag-aaral
.
3. Dahil
andi
toaynagbal
ikangsi
glani
Rizal
sapag-
aar
alatnat
aposangt
aonng
pag-
aar
alnamay
roongli
mangmedalya.

5. Hul
i
ngTaonsaAt
eneo(
1876-
77)

1. Nagi
ngganapangsi
glani
Rizal
sakani
yangpag-
aar
alsaAt
eneo.

2. Nagtapossi
Rizal
saAt
eneonoongMar
so23,
1877atnat
amosapaar
alan
angBachi
l
lerenAr
tes.

6. MgaNagi
ngI
bangGawai
nsaAt
eneo

1. MgaSamahannaKi
nasapi
anni
Riz
al

1. Kal
i
him ngMar
ianCongr
egat
ion

2. Kasapi
ngAcademyofSpani
shLanguage

3. Kasapi
ngAcademyofnat
ural
Sci
ences

2. Nag-
aral
siy
apagguhi
tkayAgust
inSaeznaki
l
alangmahusaynapi
ntorna
Espany
ol.

3. Nag-
aral
siy
angpagl
i
li
lokkayRomual
dodeJesus.

4. Nag-
aral
dinsi
yangeskr
imaatgy
mnast
ics.
5. Padr
eJoseVi
l
lacl
ara-nagsabi
kayRi
zal
nat
igi
l
annaangpagsul
atngt
ula.

7. Li
khangLi
l
ok

1. I
mahenngBi
rhengMar
ianai
pagkakal
oobsanani
Rizal
kayPadr
eLl
eonar
t.

8. UnangPag-
ibi
gni
Rizal

1. SegundaKat
igbak–angbabaengunangmi
nahal
niRi
zal
.

2. Mar
ianoKat
igbak–kapat
idni
Segundaatkai
biganni
Rizal
.

3. LaConcor
dia–angpaar
alannapi
napasukanni
SegundaKat
igbak.

4. Manuel
Luz–angl
alaki
ngt
akdangmapangasawani
Segunda.

KABANATA5PAG-
AARALNGMEDI
SINASAUNI
BERSI
DADNGSANTOTOMAS(
1877-
82)

1. Sapagt
ataposni
Rizal
saAt
eneoaynaghandasi
yapar
asapag-
aar
alsauni
ber
sidad.

2. Angpl anongpagpasokniRi
zal
sauniber
sidadayti
nutul
anngkani
yanginadahi
l
ansa
pagkakar
oonni t
ongmar ami
ngkaalamanaynangangani
bangbuhayniRizal
.
3. Sakabi
l
angpagt
utol
ngkani
yangi
nasi
Rizal
ayi
sinamani
Paci
anosaMay
nil
apar
amag-
ar
al.

4. NoongAbr
il1877nagpat
alapar
amag-
aral
siRi
zal
saUni
ber
sidadngSant
oTomas.

5. Angunani
yangkur
songki
nuhaayPi
l
osopi
aYLet
rabungangmgasumsusunodnadahi
l
an:

1. I
toanggust
ongkani
yangama

2. Wal
apasi
yangt
iyaknakur
songgust
o

6. Padr
ePabl
oRamonSJ–anghi
ninganni
Rizal
ngpay
oukol
sakani
yangdapatnamagi
ng
kur
sosaUST.

7. Saunangsemest
rengt
aong1877-
78si
Rizal
dinaynag-
aral
sakur
songper
it
oagr
imensor
saAt
eneo.

8. Saikal
awangSemest r
engnasabi
ngtaonaynat
anggapni
Rizal
angsul
atni
PadrePabl
o
RamonSJnanagpapay osakani
yanakumuhangMedisi
na.Ki
nuhaniRi
zal
angkur
sodahil
an
sakani
yangpagnanai
snamagamotangkaniyangi
na.

9. Nagkar
oonsi
Rizal
ngr
elasy
onsamgasumusunodnababae:

1. Binibi
ningL.–i
sangbabaenatagaCal
ambanal
agi
ngdinadal
awniRi
zalsagabi
sa
panahonngbakasyonnaumuwisiy
amul aMay
nil
anabi
gokaySegundaKat
igbak.

2. Leonor
aValenzuel
a–kapi
tbahaynginuupahangbahayni
Rizal
.Kani
yai
tongpi
nadadal
han
ngsul
atsapamamagi t
annghi
ndinaki
ki
tangtint
a.
3. LeonorRiver
a–pi nsanniRi
zalatanakngkani
yanginuupahangbahay
.Sakani
l
ang
pagsusul
atanayginagamitni
Leonorangpangal
angTaimis.

10. Si
Rizal
aynagingbi
kti
mangi sangopi
syal
naEspany
olnoong1878.Si
Rizal
ay
pi
nalongsabl
esali
kodngnasabi
ngopisy
al.

11. Noong1879,
siRizalayl
umahoksapaligsahanngLi
ceoArti
sti
co-Li
ter
ari
o.Sa
nasabi
ngpal
i
gsahanaynanal
ongunanggant i
mpalaangkaniyangt
ulangsi
nul
atnamay
pamagatnaALaJuvent
udFil
ipi
na.Angpal
igsahanayparalamangsamgaPili
pino.

12. Noong1880, si
Rizalaylumahoksapal
igsahanngLi ceoArt
ist
ico-Li
ter
ari
oukol
bi
langpag-papar
angalsai
ka-400taonngkamat ayanni
Mi guel
deCer vant
es.Sanasabi ng
pali
gsahanangkaniy
angginawangakdanamaypamagatnaEl ConsejodelosDi osesay
nanalongunangganti
mpla.AngpaligsahanaybukassamgaPi li
pinoatEspanyol.

13. KampeonngmgaEstudyant
e–NagtayosinaRizalngi
sangsamahanna
ti
natagwagnaCompañeri
smosalay
uninnaipagt
anggolangkanil
angsari
l
ilabansamgapang-
i
insult
ongkani
langmgakamag-
aralnaEspanyol
.

14. Hi
ndi
nagi
ngmasay
asi
Rizal
saUSTbungangmgasumusunodnakadahi
l
anan;

1. Gal
i
tsakani
yaangmgagur
ongUST

2. Mi
namal
i
itangmgamag-
aar
alnaPi
l
ipi
nongmgaEspany
ol

3. Makal
umaangsi
stemangpagt
utur
osaUST
KABANATA6–PAGPUNTASAESPANYA(
1982-
85)

A.AngPag-
ali
s

1. SapagtataposniRi
zal
sakani
yangi
ka-
apatnataonngpag-aar
alngmedisinasaUSTsi
Ri
zalaynagbalaknat
umungongEspany
aparadit
omagpatuloyngpag-aar
al.

2. AngLi
him naPag-
ali
sni
Rizal

1. Paci
ano–angnagbal
akngpag-
ali
sni
Rizal
par
amagt
ungosaEur
opa.

2. Antoni
oRi
ver
a–angamani
LeonorRi
ver
anakumuhangpasapor
teni
Rizal
pat
ungong
Espany
a.

3. JoseMer
cado–anggi
nami
tnapangal
anni
Rizal
sakani
yangl
i
him napag-
ali
spat
ungosa
Espany
a.

3. Umal
i
ssi
Rizal
saPi
l
ipi
nasnoongMay
o3,
1882sakayngbar
kongSal
vador
a.

4. Donat
oLecha–angkapi
tanngbar
kongSal
vador
a.

B. Si
ngapor
e
1. May
o8,
1882–nar
ati
ngni
Rizal
angSi
ngapor
e.

2. Hot
eldel
aPaz–hot
elnat
inul
uyanni
Rizal
saSi
ngapor
e.

3. Di
nal
awni
Rizal
angmgasumusunod:

1. Har
dingBot
ani
ko

2. Di
str
it
ongPami
l
ihan

3. Templ
ongBudi
sta

4. Est
atwani
ThomasSt
anf
ordRaf
fl
es–t
agapagt
atagngSi
ngapor
e.

4. Ni
l
isanni
Rizal
angSi
ngapor
esakayngbar
kongDj
emnah.

B. Col
ombo

1. Marami
ngi
ba’ti
banglahiangnakasabayni Ri
zal
sabar
koDj
emnahatbi
nal
akni
Rizal
na
magsal
i
tangPr
ansesngunithi
ndisi
yanainti
dihanngmgait
o.

2. Angkani
yangsi
nabi
saPor
tGal
l
eaymasy
adongmal
ungkotangl
unsod.

3. Nakar
ati
ngsiyasaCol
omboatsi
nabi
niy
angmagandaangl
unsodkay
sasaSi
ngapor
e,Por
t
Gal
l
e,atMayni
la.

B. SuezCanal
1. SuezCanal
–isangl
agusangt
ubi
gnanag-
uugnayngRedSeaatMedi
ter
reneanSea.

2. Ferdi
nanddeLesseps–i
sangdi
plomat
ikongPr
ansesnanagpl
anongpagt
atay
ongSuez
Canal
.

3. Nakarati
ngsiRi
zalsaPortSai
dnadul
ongbahagi
ngEhi
pto.Di
tonaki
tani
Rizal
angmga
taonanagsasal
i
tangiba’
tibangmgawi
ka.

B. Napl
esatMer
sei
l
les

1. Nagt
ungoangbar
kongDj
emnahsaEur
opaatnoongnar
ati
ngni
Rizal
angNapl
esnoong
Huny
o11,1882.

2. Kinabukasanaynar
ati
ngniy
aangdaunganngMer sel
l
esatkani
yangbi
nisi
taangChat
eu
d’
I
fnasiyanglugarnabi
nanggi
tniAl
exanderDumassakaniy
angnobel
angCountofMonte
Cr
ist
o.

B. Bar
cel
ona

1. Hunyo15,1882ni
l
isanni
Rizal
angMer
sei
l
lesat
ynar
ati
ngangBar
cel
onasakayngt
ren
gal
i
ngPransi
ya.

2. Nar
ati
ngni
yaangBar
cel
onanoongHuny
o16,
1882.

3. Hindimagandaangunangimpr
esy
onni
Rizal
saBar
cel
onadahi
l
ansi
yaaynapat
ir
asahi
ndi
magandangbahagingl
unsod.

4. Sabandanghul
iaynagbagoangkani
yangpananawsaBar
cel
onadahi
l
ansanaki
tani
ya
angl
unsodaynagt
atagl
ayngkal
ayaanatl
i
ber
ali
smo,
angmgat
aoaypal
akai
bigan,
at
magagal
ang.

5. Pl
azadeCatal
uña–angpaborit
ongkai
ninanngmgamag- aar
alnaPil
i
pinosaBar
cel
onaat
di
tobi
nigy
ansi
Rizalngi
sangpi
gingbil
angpagbat
isakani
yangpagdati
ng.

B. AmorPat
ri
o

1. AmorPatri
o–angunangakdani Ri
zal
sal
abasngbansa.Di
tor
ingi
nami
tni
Rizal
ang
pangal
ansapanul
atnaLaongLaan.

2. Di
ari
ongTagal
og–i
sangmapangahasnapahay
agansaMay
nil
ananagl
athal
angkani
yang
mgaar
ti
kulo.

3. Basi
l
ioTeodor
o–angpat
nugotngDi
ari
ongTagal
og.

4. Marcel
oH.Del
Pil
ar–angnagsal
i
nngAmorPat
ri
omul
asawi
kangEspany
olsawi
kang
Tagal
og.

5. I
bapangmgaar
ti
kul
ongi
pinadal
ani
Rizal
saDi
ari
ongTagal
og

1. LosVi
ajes

2. Rev
ist
adel
Madr
id

B. Pagl
i
patsaMadr
id

1. SaBar
cel
onaaynabal
i
taanni
Riz
alangbal
i
taukol
saepi
demy
angkol
erasaPi
l
ipi
nas.
2. Nakat
anggapsiyangsulatmul
akayJoseCeci
l
ionanagbabal
i
tangmal
ungkotna
kal
agay
anniLeonorbuhatngsiy
aayumali
s.

3. Pi
nay
uhanni
Paci
anosi
Rizal
nal
umi
patngMadr
id.

B. BuhaysaMadr
id

1. Nagpat
alasi
Rizal
saUni
ver
sidadCent
ral
deMadr
idsamgakur
song:

1. Medi
sina

2. Pi
l
osopi
yaatPagsul
at

2. Nagsi
kapnaMat
utunanangmgasumusunod:

1. Pagpi
pint
aatPagl
i
loksaAcademyofFi
neAr
tsofSanFer
nando

2. Nagsanayngeskr
imaatpagbar
ilsaHal
lofAr
msofSanzyCar
bonel
l

3. Nag-
aral
ngmgawi
kang:

1. Pr
anses

2. Al
eman
3. Engl
i
sh

3. Namamasy
alsamgagal
ery
angsi
ningatmgamuseo

4. Nagbasangmar
ami
ngmgaakl
at

5. Nagi
ngmat
ipi
dsi
Rizal
sakani
yangpagast
os

6. Angt
angi
ngsugal
nat
inay
aanni
Rizal
ayangl
ott
o

7. Nagpapal
i
pasngmgal
i
brengor
assabahayngmgaPat
erno

B. Pag-
ibi
gkayConsuel
Ort
igayPer
ez

1. Nagkar
oonngpagkakat
aonsiRi
zalnamakabisi
tasabahayniSeñorPabl
oOrti
gayReyna
dat
ingal
cal
dengMayni
lasapanahonngpanunungkul
anniGobernadorHener
alPol
avi
eja.

2. Consuel
o–anganaknadal
agani
DonPabl
onaumi
bigkayRi
zal
.

3. Pi
nadal
hanni
Rizal
ngi
sangt
ulaangdal
aganamaypamagatnaALaSeñor
it
aC.O.YP.

4. Hi
ndi
iti
nul
oyni
Rizal
angpanl
i
li
gawsadal
agadahi
l
ansa:

a. Tapatsi
yakayLeonor

b. Angkani
yangkai
bigangsi
Eduar
dodeLet
eaynanl
i
li
gawsadal
aga
B. Si
Rizal
Bil
angMason

1. SaMadri
daynaki
lal
ani
Rizal
angmgaki
l
alangl
i
ber
alngEspany
anaangmgai
toay
kabi
l
angsasamahanngmgaMason.

2. Masoner
ya–i
sangpandai
gdi
gnakapat
ir
anngmgat
aongmaymal
ayangkai
sipan.

3. Sumalisi
Rizal
sanasabi
ngsamahanupangmahi
ngi
angt
ulongngmgai
tosakani
yang
pagl
abansamgapr ay
lesaPi
l
ipi
nas.

4. Logi
adeAcaci
a–angbal
angayngMasoney
anai
nani
banni
Rizal
.

B. Paghi
hir
apsaPar
is

1. Nagkaroonngpaghi
hir
apsiRi
zalsaMadri
ddahil
ansahi
ndinagi
ngmagandaangani
sa
kani
l
anglupa.Dahi
l
andit
oayhindi
nakarat
ingangsust
ent
oniRi
zalsaMadr
id.

2. I
pinagbi
l
ini
Paci
amoangbi
sir
oni
Rizal
par
amaymai
padal
alamangkayRi
zal
.

3. KumuhasiRizal
ngpagsusul
i
tsakani
yangar
ali
nsaGr
iegonahi
ndi
manl
amangnag-
aal
musal
atnananghali
an.

B. Pagpugayki
naLunaatHi
dal
go

1. Nagkar
oonngpagpupugayangmgaPi
l
ipi
nodahi
l
ansapagkapanal
oni
na:

1. JuanLunasaSpol
ari
um
2. Fel
i
xResur
eci
onHi
dal
gosaVi
rgi
nesChr
ist
ianasExpuest
aal
Popul
acho.

B. Pagt
atapossaPag-
aar
al

1.Nat
aposni
Rizal
noong1885angkani
yangkur
sosaMedi
sinaatPi
l
osopi
ya

KABANATA7-RI
ZALSAPARI
SHANGGANGBERLI
N

I
. SaPar
is(
1885-
86)

1. Nagtungosi
Rizal
sakany
angl
ayuni
nnamagpakadal
ubhasasaopt
almol
ohi
yaopaggamot
samata.

2. BagonagtungosaPari
spansamant
alangt
umi
gil
siRi
zal
sabahayni
Maxi
moVi
olananag-
aar
alngmedisi
nasaBarcel
o.

3. SaBarcel
onakani
yangnaki
l
alasi
Eusebi
oCar
omi
nasangpat
nugotngpahay
agangLa
Publ
i
cidad.

4. Nobyembre1885-nakarat
ingsiRizal
saParisatnagl
i
ngkodbil
angkat
ulongniDr.Loi
usde
Wecker
tnapangunahi
ngoptalmolohi
stangPransiy
a.Nanati
l
idi
tosiRi
zalmulaNobyembre
1885hanggangPebr
ero1886.

5. Salabasngkaniy
angor
assakl
i
nikani
Dr.Wecker
taykany
angkai
biganpar
ti
kul
arnadi
to
angpamil
yangPardodeTav
era.

I
. Hei
del
ber
g

1. Pagkat
aposngkani
l
angmgagawai
nsaPar
issi
Rizal
aynagt
ungongAl
emany
apar
asa

pagpapat
uloyngkany
angpag-
aar
alsaopt
almol
ohi
ya.

2. Pebrer
o3,1886-di nal
awni Ri
zalangmakasaysayangl
unsodngHeidel
ber
gnaki
l
alasa
kany
anguniber
sidad.Nanini
rahansi
yasaisangboardi
nghousenati
nit
ir
hanngmgamag-aar
al
ngabogasy
a.

3. SaHeidel
ber
gsiRizal
aynagli
ngkodbi
langkat
ulongsakl
i
nikani
Dr.Ot
toBecker
,isang
ki
l
alangdokt
orngopt
almolohi
yasaAlemanya.

4. ALasFl
oresdeHei
del
ber
g-angt
ulangsi
nul
atni
Rizal
sakagandahanngmgabul
akl
akng
Hei
del
ber
g.

5. Sanasabingl
unsodi
nabut
ansi
Rizal
ngsel
ebr
asy
onngI
kal
i
mangDaanTaonng
Pagkakat
atagngHei
del
ber
g.

I
. Wi
l
hel
msf
eld

1. Wi l
hel
msfel
d-i
sangbay
angbakasy
unansaAl
emany
akungsaansi
Rizal
ayt
umi
gil
ng
tat
longbuwan.
2. Karl
Ull
mer-past
orpr
otest
ant
enat
ini
gil
anni
Riz
alhabangsi
yaaynagbabakasy
onsa
Wil
hel
msfel
d.

3. Napamahal kayRi
zalangpami
ly
aniPastorUl
l
meratit
oaykani
yangipi
nadamaniy
asa
pamamagitanngpagsul
atsaanakni
tonasiFri
edr
ichUl
l
mernanagpapasal
amatsakabut
ihan
ngnasabi
ngpami l
ya.

I
. UnangSul
atkayBl
ument
ri
tt

1. Hul
yo31,
1886-pet
sangunangsul
atni
Rizal
nai
pinadal
;
ani
yakayBl
ument
ri
tt
.

2. Fer
dinandBl
umentr
it
t-i
sangpropesorsaAt
eneongLei
tmer
it
z,Aust
ri
anai
nter
isadosa
pag-
aar
alngmgadiy
alekt
angPil
ipi
nas.

3. Ari
tmet
ika-pamagatngakl
atnanakasul
atsawikangEspany
olatTagal
ognaipi
nadal
ani
Ri
zal
kayBl
umentri
ttupangmagamitni
yangbat
ayansapag-aar
alngwikangTagal
og.

I
. Lei
psi
gatDr
esden

1. Leipsig-i
sangl
unsodsaAl
emany
anakani
yangbi
nisi
taupangdumal
ongar
ali
nsa
Kasay
say anatSi
kol
ohi
ya.

2. Ditoaykanyangnagingkaibigansi
Fri
edr
ichRat
zel
naki
l
alangmananal
aysayatsi
Dr.Hans
Mevernaisangkil
alangant
ropologo.

3. I
sinal
i
ndi
nni
Rizal
angakdani
HansChr
ist
ianAnder
sen.

4. Dresden-bi
nisi
tani
Rizal
anglunsodnai
toatdi
toaykani
yangnaki
l
alasi
Dr.Adol
phMev
er
angdi
rektorngMuseongAntropol
ohi
yaatEt
nol
ohiy
a.
 I
. Pagt
anggapkayRi
zal
saKal
i
punangSi
yent
ipi
kosaBer
li
n

1. Berl
in-hi
nangaanniRi
zalangl
unsodnai
todahi
l
ansapagkakr
oonni
tongsi
yent
ipi
kong
kapal
i
gir
anatmalayasapagtat
angi
nglahi
.

2. Dr .FeodorJagor-nakat
agponi
Rizal
angnasabi
ngmanl
alakbaynasumul
atngi
sangakal
t
tungkolsaPil
ipi
nas.

3. Dr
.Rudol
fVi
rchow-i
sangki
l
alangant
ropol
ohi
stangAl
emannanaki
l
alani
Rizal
saBer
li
n.

4. Dr
.W.Joest-i
sangki
l
alangheogr
apongAl
emany
ananaki
l
alani
Rizal
saBer
li
n.

5. Dr.Kar
lEr
nestSchwei
gger
-isangki
l
alangopt
almol
ohi
stangBer
li
natdi
tosi
Rizal
ay
nagl
i
ngkodsakli
nika.

6. Dr.RudolfVi
rchow-kanyangi
nimbi
tahansi
Rizal
namagsal
i
tasai
sangpagpupul
ongng
Et
hnographi
cSocietyngBerl
i
n.

7. TagalogVer
skunt-angpamagatngpapelpanay
am nabi
nasani
Rizal
sai
sinagawang
pagpupul
ongngEthnogr
aphi
cSociet
yngBerli
n.

I
. Buhayni
Rizal
saBer
li
n

1. Mgadahi
l
anni
Rizal
saPagt
igi
lsaBer
li
n

a. Pal
awaki
nangkaal
amansaopt
almol
ohi
ya
b. Pal
awaki
nangkaal
amansaagham atwi
ka

c. Magmasi
dsakal
agay
angpul
i
tikal
atkabuhay
anngAl
emany
a

d. Maki
l
ahoksamgaki
l
alangsi
yent
ipi
kongAl
eman

e. I
pal
i
mbagangNol
iMeTanger
e

1. Obser
basy
onsaMgaKababai
hangAl
eman

a. Ser
yosa

b. Mat
iyaga

c. Edukada

d. pal
akai
bigani
n

1. Paghi
hir
apsaBer
li
n

a. Wal
angdumat
ingnapadal
angper
amul
asaCal
amba

b. Kumakai
nlamangngi
sangbesessai
sangar
aw

c. Nagl
alabangkani
yangsar
il
ingdami
t
d. Naghi
hinal
asi
yasapagkakar
oonngsi
ntomasngsaki
tnat
uber
kul
osi
s

KABANATA8-PAGPAPALI
MBAGNGNOLIMETANGERE

I
. AngI
dey
aatPagsul
atngNol
i

1. UncleTom'
sCabi
n-isangnobel
anasi
nul
atni
Har
ri
etBeecherSt
owenat
umat
alakaysa
buhayngmgaal
ipi
ngi
ti
m saAmer i
ka.

2. Ener
o2,1884-pet
sangpagti
ti
ponkungsaanpinanukal
ani Ri
zal
sagr
upongmgaPi
l
ipi
no
namagsul
atsi
langi
sangnobel
angukolsakal
agay
anngPi li
pinas.

3. Paghahat
ingPagsul
atngNol
iMeTanger
e

a. 1/
2saEspany
a

b. 1/
4saPr
ansy
a
c. 1/
4saAl
emany
a

1. Wi
l
hel
msf
eld-di
tot
inaposni
Rizal
angmgahul
i
ngkabanat
angNol
iMeTanger
e.

2. Maxi moViol
a-angnagsil
bingtagapagl
i
gtasngNol
iMeTanger
esapamamagi
tanng
pagpapahi
ram ni
yakayRi
zalnghalagangP300upangmagami
tsapagpapal
i
mbagngnasabi
ng
nobel
a.

3. Pebrero21,
1887-pet
sangnat
aposangNol
iMeTanger
eati
nihandapar
asa
pagpapal
i
mbag.

4. Ber
li
nBuchdr
uckrei
-Acti
on-Gessel
schaf
t-angpal
imbagannat
umanggapupangi
l
aat
hal
a
angNol
iMeTangeresahalagangP300sadami ng2,
000kopya.

5. Mar
so21,
1887-l
umabasngpal
i
mbaganangnobel
angNol
iMeTanger
e.

6. MgaUnangPi
nadal
ahanni
Rizal
ngkopy
angNol
i

a. Fer
dinandBl
ument
ri
tt

b. Dr
.Ant
oni
oMa.Regi
dor

c. Gr
aci
anoLopez-
Jaena

d. Mar
ianoPonce

e. Fel
i
xResur
reci
on-Hi
dal
go
1. Ki
nuhani
Rizal
angpamagatngNol
iMeTanger
emul
asaebanghel
yoni
SanJuan.

2. I
nihandogni
Rizal
angNol
iMeTanger
esai
nangbay
an.

3. El
iasatSal
ome-angisangkabanat
anainal
i
sni
Rizal
saNol
iMeTanger
eupangmakat
ipi
d
si
yasapresy
ongpagpapal
imbagngnobela.

KABANATA9-PAGLALAKBAYSAEUROPAKASAMANIVI
OLA

I
. AngPagl
alakbay

1. May
o11,
1887-nagsi
mul
aangpagl
alakbayni
naRi
zal
atVi
olasaEur
opa.

A. Dr
esden

1. Angkani
l
angpagl
alakbaysaDr
esdenaynapat
aonsaEksposi
syonngmgaBul
akl
ak.

2. Bi
nisi
tani
Rizal
siDr
.Adol
phMey
ersaMuseongSi
ning.
3. Pr
omet
heusBound-i
sangobr
amaest
rangpi
ntanal
abi
snahi
nangaanni
Rizal
saDr
esden.

4. Dr.Jagor-nagpayokayRi
zal
napadal
hanmunanggt
elegr
amasi
Blument
ri
ttbagosi
ya
pumuntangLeitmeri
tz.

A. Lei
tmer
it
z

1. May o13,1887-dumati
ngsiRi
zal
saLei
tmer
it
zatdi
tosi
yaaysinalubongniProf
.
Fer
dinandBl
umentri
ttsai
stasy
onngtr
endal
aanglar
awannapagkakakil
alanankayRi
zal
.

2. Hot
elKr
eb-di
tot
umi
rasi
naRi
zal
atBl
ument
ri
tthabangbumi
bisi
tasaLei
tmer
it
z.

3. Naki
l
alani
Rizal
angpami
l
yani
Blument
ri
tt

a. Rosaangasawani
Blument
ri
tt

b. Dol
ores-anak

c. Conr
ad-anak

d. Fr
it
z-anak

1. Burgomaster-i
pinakil
alani
Blumentr
it
tsi
Rizal
atkani
yanghi
nangaanangkat
ali
nuhanni
Ri
zalsamadali
ngpagkat ut
ongwi kangAl
eman.

2. Dr.Carl
osCzepel
ak-i
sasamgaki
l
alangsi
yent
ipi
kongEur
opanmanaki
l
alani
Rizal
sa
Lei
tmeri
tz.
3. Rober
tKl
utschak-i
sangbant
ognanat
ural
i
stananaki
l
alani
Rizal
saLei
tmer
it
z.

A. Pr
ague

1. Di
nal
awni
Rizal
atVi
olaangl
unsodnai
tonoongMay
o17-
19,
1887.

2. Dr.Wi
ll
kom -angprof
essorngnat
uralhi
stor
yngUniber
sidadngPr
aguenadi
nal
awni
Rizal
sal
unsoddal
aangsulatngpagpapaki
l
alaniBlument
ri
tt
.

3. Bini
sit
aniRi
zalatViol
aangl
i
binganni
Coper
nicus-angdaki
l
angast
ronomosa
kasay
sayanngsangkat
auhan.

4. Bini
sitadi
nnil
aangkuwebananagsi
l
bingbi
l
angguanni
SanJuanNepomucenopat
inaang
tul
aynapinaghul
uganni
to.

A. Vi
enna

1. Binisi
tani
Rizalsal
unsodnait
osi Nor
fenfal
snaisasamgapi
nakadaki
langnobel
ist
ang
Europanoongpanahongiy
on.Sadakonghulihi
nangaandi
nni
yasi
Rizalsakatal
i
nuhangtagl
ay
ni
to.

2. Hot
elMet
ropol
e-hot
elnat
ini
gil
anni
naRi
zal
atVi
olasaVi
enna.

A. Pagbay
baysaI
logDanube

1. Danube-i
sasamgamal al
aki
ngil
ogngEuropa.Nagsakaysi
naRi
zal
atVi
olangbangka
upangmaki
taangkagandahanngil
ogatngkanyangmgapangpang.
2. Ditonapansi
nniVi
olasaunangpagkakat
aonangkakai
banggami
tngmgat
agar
it
ona
papel
nanapkinsakani
langpagkai
n.

A. Li
ntzt
ungosaRhei
nfal
l

1. Munich-di
nal
awninaRizal
atViol
aangl
unsodatpanandal
i
angnamasy
alupang
mal
asahanangMunichbeernabant
ogsabuongAlemanya.

2. Nuremberg-sal
unsodnaitoaydinalawninaRi
zalatVi
olaangmuseonanagtat
agl
ayng
mgakagamit
angpangpahi
rapnaginamitsapanahonngIngki
sisy
onatangpagawaanng
manyi
kanapinakamal
aki
ngindust
riyanglunsod.

3. Ulm -di
nal
awninaRizal
atVi
olaangkat
edr
alngl
unsodnaki
l
alabi
l
angpi
nakamal
aki
at
pi
nakamataasatpi
nanhi
kangtor
enito.

4. Rhei
nfal
l-naki
tani
Riz
alangt
alonnai
tonakany
angsi
nabi
ng"
pinakamagandasabuong
Eur
opa.
"

A. Swi
tzer
land

1.Genev
a-kayRi
zal
angl
unsodnai
toangpi
nakamagandasabuongEur
opa.

2.Mgawi
kangsi
nasal
i
tangmgat
aga-
Swi
tzer
land

a. Al
eman

b. Pr
anses
c. I
tal
yan

1. Ditoniy
anatanggapangi sangt
elegr
amaukol saisi
nasagawangEksposi
syonsaMadr
idna
angipi
napaki
tasaPili
pinasayangmgat ri
bongIgorotnasuotnabahagatmgamakalumang
kagamit
anaypinagtat
awananngmgat aga-Madri
d.

2. SaGenevai
nabut
ansi Ri
zalngkany
angi
ka-
26nat
aongkaar
awanatkany
angpi
nakai
nsi
Vi
olangi
sangmasaganangpagkain.

3. Dit
osalunsodngGenevanaghiwalaysi
naRi
zalatVi
ola.SiRi
zal
paraipagpat
uloyang
kany
angpagl
alakbaysaI
tal
yaatsiViol
anamanparamagbal i
ksaBarcel
ona.

A. I
tal
ya

1. Mgal
unsodngI
tal
yanabi
nisi
tani
Rizal

a. Tur
in

b. Mi
l
an

c. Veni
ce

d. Fl
orence

e. Rome

1. Roma-nakar
ati
ngsiRizal
sa"
lunsodngmgaCaesar
"noongHuny
o27,
1887.Hi
nangaanni
Ri
zalngl
abi
sangkarangy
aanngnasabingl
unsod.
2. Mgakahanga-
hangangt
anawi
nnabi
nisi
tani
Riz
alsaRoma

a. Capi
tol
i
um

b. Bat
ongTar
pei
an

c. Pal
ati
num

d. For
um Romanum

e. Ampi
teat
ro

f
. Si
mbahanngSant
aMar
iaMagi
gior
e

1. Vati
cano-angl unsodnasent
rongKatol
i
sismosamundoatdinal
awit
oniRi
zalnoong
Hunyo29,1887.Kanyangnaki
taangBasi
l
icadeSanPedr
o-angpinakamal
aki
ngsi
mbahansa
mundo.

KABANATA10ANGUNANGPAGBABALI
K

A. Desi
syonnamagbal
i
ksaPi
l
ipi
nas
1. MgaTumanggi
ngmagbal
i
ksi
Rizal
saPi
l
ipi
nas

a. Paci
anoRi
zal

b. Si
l
vest
reUbal
do

c. JoseCeci
l
io

1. MgaDahi
l
anngPagbabal
i
k

a. Ti
sti
sinangmat
angkany
angi
na

b. Pagl
i
ngkur
anangkany
angmgakababay
an

c. Maki
taangepekt
ongkanay
ngnobel
angNol
i

d. I
tanongkungbaki
thi
ndi
nanasul
atsi
LeonorRi
ver
a

1. Huny o29,
1887-t
umel
egr
amasi
Rizal
sakani
yangamaukol
sakany
angpagbabal
i
ksa
Pi
li
pinas.

A. Pagbabal
i
kPat
ungongMay
nil
a

1. Hul
yo3,1887-l
umulansiRi
zal
sabarkongDi
emnahangbar
kongkany
angsi
naky
annoong
si
yaaymagt
ungongEuropali
mangtaonnaangnakakar
aan.

2. Hul
yo30,
1887-nakar
ati
ngsi
Rizal
saSai
gonatsumakayngbar
kongHai
pong.
3. Agost
o5,
1887-nakar
ati
ngangHai
pongsaMay
nil
a.

4. NapansinniRizalnasal
imangtaonni
yangpagkakahi
wal
aysabansaayhal
oswal
ang
nagababagosakaayusanatkaany
uannglunsodngMay ni
l
a.

A. Pagbabal
i
ksaCal
amba

1. Agost
o8,
1887-pet
sangmakar
ati
ngsi
Rizal
saCal
amba.

2. Paci
ano-hindi
niy
ahi niwal
ayansiRizal
samgaunangarawngpagbabal
iknit
osaCal
amba
dahi
l
ansakanyangpag-aalal
asakali
gtasanngkany
angnakababat
angkapat
id.

3. NagtayosiRi
zal
ngi
sangkl
i
nikasaCal
ambaupangmaka-
pagl
i
ngkodsi
oyabi
l
ang
manggagamot.

4. Angkany
angunangnagi
ngpasyenteayangkanyangi
na,
nguni
'
thi
ndi
niy
ait
oinoper
ahan
sadahi
l
angangkat
arat
anit
oayhindipanoonhinog.

5. Ti
nawagsi
Rizal
naDoktorUl
i
manngmgat aga-Cal
ambaatnagi
ngbant
ogsaCal
ambaat
mgakar
ati
gbay
anatdinay
ongmgataoangkanyangkli
nika.

6. KumitasiRi
zal
ngP900saunangbuwanngkany
angpaggagamotatsabuwanngPebr
ero
1888anghal
agaayumabotngP5,
000.

7. Nagtay
osiRi
zalngisanggy
mnasium saCal
ambaupangmai
l
igt
asangkany
angmga
kababay
ansabi
syongtul
adngsugal
atsabong.

8. Hi
ndi
nadal
awni
Rizal
siLeonorRi
ver
adahi
l
ansapagt
utol
ngkany
angmgamagul
angna
dal
awinangdal
aga.Angmgamagul
angni
LeonorRi
ver
aayay
awnamakat
uluy
anngkani
l
ang
anaknasiRi
zal
.

A. AngKagul
uhangBungangNol
iMeTanger
e

1. Nilapit
anngmgapray
leanggober
nadorhener
alatnaghahat
idngmgasumbongnal
aban
sanobelangNol
iMeTangere.

2. Emili
oTerrer
o-anggobernadorheneralnanagpat
awagkayRizal
ukolsausapi
nng
nobel
angNoliMeTangereatkanyanghini
giansiRi
zalngi
sangkopyangnasabi
ngnobel
a.
Walangkopy
angmaibigaysiRi
zaldahi
lansanaubosnaangkanyangmgadal a.

3. Bi ni
sit
ani Ri
zal
saAt eneoangkanyangmgadati
ngguronasinaPadreFeder
icoFaur
a,
Franci
scoPaulaSanchez,atJoseBechupanghi
nginniy
aangkopy angNoliMeTangerena
kanyangibini
gaysaAteneo,ayawibi
gayngmgaparengJesui
taangkanil
angmgakopy a.

4. Pedr
oPayo-angar
sobi
spongMaynil
anakal
abanngmgaPil
ipi
noatnagpadal
angkopy
a
ngNol
iMeTanger
esarekt
orngUni
ber
sidadngSant
oTomasupangpag-
aral
anangnobel
a.

5. Gregor
ioEchav
arr
ia-angr
ektorngUSTatkat
ulongngl
uponngmgagur
onguni
ber
sidad
nagumawangpag-aar
alsanobel
angNoliMeTangere.

6. Ayonsapag-
aaralngmgaluponngmgagur ongUSTngrekomendasy
onnaangNol
iMe
Tanger
eayher
eti
kal
,suber
sibo,
atlabansakaay
usangpampubl
iko.

7. Hindi
nagustuhanni
Terr
eroangulatngluponngmgagurongUSTdahil
ansaalam ni
yang
kal
abanniRi
zalangmgaDomi ni
kanoatipi
nadal
aangkopyangNoliMeTanger
esa
Per
manentengLuponngSensuranabinubuongmgapariatmgataonghi
ndial
agadng
si
mbahan.

8. Padr
eSal
vadorFont-angpi
nunongLuponsaSensur
ananag-
ulatnaangNol
iMeTanger
e
aysuber
siboatkont
rasasi
mbahanatpamahal
aan.Kany
angi
minungkahi
angpagbabawal

ngpag-
aangkat
,paggawaatpagbi
bil
ingmapani
rangnobel
a.

A. MgaKaawayngNol
iMeTanger
e

1. PadreJoseRodri
guez-pr
ayl
engGuadal
upenanaglabasngwal
ongpolyet
ona
bumabati
kossaNoli
MeTangere.Angmgapoly
etongi
sinul
atni
yaayi
pinagbi
bil
isamga
nagsi
simba.

2. MgaSenadorngEspany
anabumabat
ikossaNol
iMeTanger
e.

JoseSal
amanca

Lui
sM.dePando

Fer
nandoVi
da

3. VicenteBar
rant
es-kany
angbinat
ikosangNol
iMeTanger
esakany
angi
nil
athal
angar
ti
kul
o
sapahayagangLaEspanaModer
na.

A. MgaTagapagt
anggol
ngNol
iMeTanger
e

1. Mar
cel
oH.del
Pil
ar
2. Ant
oni
oMa.Regi
dor

3. Gr
aci
anoLopezJaena

4. Mar
ianoPonce

5. SegismundoMoret-i
sangEspanyol
nadat
ingMi
nist
ronghar
ingEspany
aat
tagapagt
anggol
ngNoliMeTangere.

6. Mi
guel
Mor
ayt
a-pr
opesorngkasay
say
ansaUni
ber
sidadCent
ral
deMadr
id.

7. Fer
dinandBl
ument
ri
tt

8. Padr eVi
centeGarci
a-isangiskolarnapari
ngPi
li
pinonagumawangisangpolyet
ona
ginamit
anniy
angpangal angpanulatnaDesider
ioMagalangatkany
angsi
nagotangmga
akusasyonniPadreJoseRodri
guezl abansaNoliMeTangereatsamayakdanit
o.

A. AngPaki
ki
pagkai
bigankayJoseTav
iel
deAndr
ade

1. JoseTavi
eldeAndr
ade-isangtenyent
enghukbongEspany
olnainat
asanniGober
nador
Hener
alTer
rer
oupangmagsi
lbingtagabant
ayniRi
zall
abansamgalihi
m niy
angkaaway.

2. Dahi
l
ansakapwamgakabat
aan,
edukado,
atmaykul
tur
anagi
ngganapnamagkai
bigan
si
naRi
zalatAndr
ade.

3. Nakasamani
Rizal
siAndr
adesapamamasy
al,
iskr
imahan,
atpagbar
il
.
A. Sul
i
rani
nAgr
ary
osaCal
amba

1. Naimpluwensi
yahansiGobernadorHener
al Ter
rer
ongkanyangnabasasaNol
iMeTanger
e
atnagpasi
mulangimbest
igasyonsamgahaci endanapag-
aari
ngmgapr ayl
eupangmai
tuwi
d
angmgapagmamal abi
snanagaganapdi t
o.

2. Tumul
ongsiRi
zalsakanyangmgakababay
ansaCal
ambasapagkuhangmahahal
agang
dat
osukol
sasul
i
rani
ngagrary
osakanyangbayan.

3. Lumabassapag-
aar
alnagi
nawani
Rizal
angmgasumusunod:

a. anghaci
endangmgapar
ingDomi
nikanoaysumasakopsabuongbay
anngCal
amba.

b. Angt ubongmgapari
ngDominikanoaypat
uloynat
umat
aasdahi
l
ansawal
angt
arosna
pagpapal
akingbi
nabay
arangupasalupa.

c. Anghaci endaayhi
ndi
manlamangnagkakal
oobnganumangtul
ongpinansi
yalparasa
mgapagdiri
wangngmgakapist
ahan,
saedukasyonngmgakabat
aan,atpagpapabuti
ng
agr
ikul
tur
a.

d. Angmgakasamanasiy
angnahi
rapanngl
abi
ssapaggawasahaci
endaaypi
napaal
i
sna
l
amangmul
asalupasadahi
lanl
amangsamgamababawnakadahil
anan.

e. Si ni
singi
lngmat
aasnatuboangmgakasamasahaciendaatkunghindi
nakapagbabay
ad
aykinukumpiskangmgatagapangasi
wanghaci
endaangmgahayop,kagamitan,
omagingang
bahayngmgakasama.

A. Pag-
ali
ssaCal
amba

1. Dahi
l
ansaNol
iMeTanger
eatpaki
ki
alam ni
Rizal
sasul
i
rani
ngagr
ary
osahaci
endasa
Cal
amba,
siRi
zal
ayl
abi
snaki
namuhi
anngmgapr
ayl
engDomi
nikano.

2. Pinil
i
tngmgaprayl
eangGober
nadorHener
alTerr
eronail
igpi
tsi
Rizal
sapamamagit
anng
pagpapt
aponsakany
anguni
tanggober
nadorhener
alayhindi
sumunodsakagust
uhanngmga
pray
le.

3. Nakatanggapngmgapagbabant
asabuhayniRizal
angkanyangmgamagul
angatpi
naki
-
usapansiy
angkanyangmgakamag-anakanpat
inaniTeny
enteJoseTav
iel
deAndr
adena
umalisnamunangPili
pinas.

4. Pi
natawagsiRi
zalni
Gober
nadorHener
alTer
rer
oatpi
nay
uhansi
yanaumal
i
sngPi
l
ipi
nas
par
asakabuti
hannguna.

5. Napi
l
itangumal
i
ssi
Rizal
saPi
l
ipi
nasbungangdal
awangpangunahi
ngkadahi
l
anan.

6. Napapasangani
bnar
inangbuhayngkany
angmgamagul
ang,
kapat
idatmgakai
bigan.

7. Mashi
gitsi
yangmakal
alabanpar
asakapakananngby
ankungsi
yaaymagsusul
atna
mal
ayasai
bangbansa.

KABANATA11HONGKONGATMACAO
A. Bi
yahePat
ungosaHongkong

1. Peberer
o3,1888-sumakaysir
izal
ngbar
kongZaf
ir
opat
ungongHongkongatnakar
ati
ng
saAmoy,ChinanoongPebr
ero7,
1888.

2. Hndi
lumabassi
Rizal
ngAmoybungangt
atl
ongdahi
l
an:

a. hi
ndi
mabut
iangkany
angpaki
ramdam

b. umuul
annoonngmal
akas

c. nar
ini
gni
yanaangl
unsodaymar
umi
.

1. Vi
ctor
iaHot
el-di
tonanul
uyansi
Rizal
sapagdat
ingsaHongkong

2. JoseSainzdeVaranda-i
sangopi
syal
naEspany
olnasumusubay
bayonagmamanman
kayRi
zalsaHongkong.

3. NakatagponiRi
zalsaHongkongangmgaPi
l
ipi
nongt
akasmul
asaMar
ianasnahi
nul
ing
mgaEspanyolnoong1872.

4. Nakat
agponi Ri
zal
saHongkongsiJoseBasai
sangabogadongt
umakassaMar
ianasaat
bi
kti
mangteror
ismongEspanyang1872.

A. Pagbi
sit
asaMacao

1. KiuKiang-angbar
kongsi
nakyanni
RizalatBasapat
ungosaMacaonoongPebr
ero18,
1888atnakit
aniy
adit
osiJoseSai
nzdeVarandanasumusunodsakanya.
2. DonJuanFranci
scoLecar
os-Pil
i
pinonanakapag-
asawangPor
tugessatsakany
ang
bahaysi
Rizal
aynanul
uyanhabangsi
laaynasaMacao.

A. Kar
anasansaHongkong

1. Naobser
bahanni
Rizal
angmgasumusunodsaHongkong;

a. Mai
ngaynapagdi
ri
wangngBagongTaonngPebr
ero11-13,
1888.

b. Angkai
bahanngt anghal
anngmgaTsi
noatpar
aanngpagganapatpagl
alar
awanngmg
gal
awngmgat auhan.

c. Angmasaganangpi
gingkungsaanangmgapanauhi
nayi
naani
hanngl
abi
snapagkai
n.

d. AngmgaDomi ni
kanoangpi
nakamayamangordengpangrel
ihi
yonsaHongkongdahil
ansa
pag-
aar
ingmaramingmgabahaypaupahan,atmal
aki
nghalagangsal
apinanakadeposi
tosa
mgabangkonatumutubongmal
akingi
nteres.

A. Pagl
i
sansaHongkong

1. Pebr
ero22,1888-nil
i
sanniRi
zalangHongkongsakayngbar
kongOceani
cnapag-
aar
ing
mgaAmerikanoatkany
angpat
utunguhanayangbansangHapon.
KABANATA12SIRI
ZALSAHAPON

A. AngPagdat
ingsaHapon

1. Pebr
ero28,
1888-duamt
ingsi
Rizal
saYokohamaatt
umi
gil
saGr
andHot
el.

2. Mul asaYokohamanagt
ungosi
Rizal
saToky
onasi
yangpunongl
unsodngnasabi
ng
bansa.

A. Si
Rizal
saToky
o

1. JuanPer
ezCaball
ero-opi
syal
ngEspanyasaToky onabumi
sit
akaayRi
zal
sahot
elat
i
nanyay
ahansiRi
zal
namani r
ahansagusal
inglegasy
on.

2. Tumi
rasi
Rizal
sal
egasy
onngEspany
asat
oky
odahi
l
ansamgasumusunod:

a. Makat
it
ipi
dsi
yangmal
aki
kungsal
egasy
onmani
nir
ahan

b. Wal
anamansi
yangi
ti
nat
agosamgaEspany
ol

1. Sakaniy
angpani
nirahansalegasy
onaynagingmatali
kniy
angkaibi
gansi
JuanPer
ez
Cabal
l
eroatkany
angsinabinaangdipl
omatayisangbata,mat
ali
no,
atmahusaynamanunul
at.

2. Saunangar
awniRizal
saTokyoaynapahi
yasi
Rizal
sadahi
l
annanapagkamal
annai
sang
Haponnahi
ndimar
unongmagsal
it
angnihongo.
3. Napi
li
tansi
Rizal
namag-
aral
ngwi
kangni
hongoatnat
utunanni
yai
tosal
oobngi
l
angar
aw
l
amang.

4. Pi
nag-
aral
andi
nni
Rizal
angkabuki
,si
ning,
musi
ka,
atj
uji
tsu.

5. Nakat
agponi
Rizal
saToky
oangmgamusi
ker
ongPi
l
ipi
no.

A. AngI
mpr
esy
onni
Rizal
sabansangHapon

1. Angi
mpr
esy
onni
Rizal
sabansangHapon

a. Angkagandahanngbansa

b. Kal
i
nisan,
pagi
gingmagal
ang,
atkasi
paganngmgaHapon

c. Magandangkasuut
anatkasi
mpl
ehanngmgaHaponesa

d. Kakaunt
iangmagnanakawsaToky
o

e. Hal
oswal
angpul
ubi
ngmaki
ki
tasal
ansangan

A. Si
O-Sei
-San

1. Sei
koUsui-angbabaingi
nibigniRi
zalnoongsi
yaaynasabansangHaponatmaski
l
ala
si
yasakat
awagangibi
nigayni
Ri zal
naO-Sei-
San.

2. Naki
tani
Rizal
siO-
Sei
-Sansal
abasngl
egasy
onngEspany
asaToky
onakungsaan
mal
api
tangt
ini
ti
rhanni
O-Sei
-San.

3. Inabanganni Ri
zalsakany angpagdaansaharapannglegasy
onatsi
yaayipi
naki
l
alang
har
diner
ongl egasyonkayO- Sei-
Sannaisangmanggagamotnamul asaMayni
l
aatpanauhi
nng
l
egasyon.Sumagotsi O-Sei
-Sansasalit
angPransesatIngl
es.

4. Buhatnoonayar
aw-
arawnagkakat
agposiRi
zalatO-
Sei
-Sanatnakasamani
Rizal
sa
pamamasyalsamgamagagandangl
ugarngl
unsodngTokyo.

5. NapamahalsiRi
zalkayO-
Sei
-Sandahi
l
anangunaaybi
gokayLeonorRi
ver
aatbi
kti
mang
kawal
anngkat
arungan.

6. SiO-Sei
-Sanayanakngisangsamurai23atwalangkar
anasansapag-i
big.Ang
magkat
uladnil
angint
eressasini
ngangnagbigaydaansakani
langpag-
ibi
g.

7. Nakit
ani Ri
zalkayO-Sei
-Sanangkani
yangi
deal
nababai
ngi
i
bigi
n.Si
O-Sei
-Sanaymaganda,
mapanghal
ina,mahinhi
natmat al
ino.

8. Naibi
ganni
O-Sei
-Sansi
Rizal
dahi
l
ansamagi
noo,
magal
angatpagkakar
oonngmar
ami
ng
kaal
aman.

9. TinulunganniO-
Sei
-SansiRi
zalsamar
amingparaannghigi
tsai
sangkat
ipan.Si
O-Sei
-San
aynagsi
lbingkasamaniRi
zalsapamamasyal
,i
nter
pret
eratt
agapagt
uro.

10. Angkagandahanni
O-Sei
-Sanayhal
osbumihagkayRizal
namanir
ahansa
Haponatt
anggapi
nangmagandanghanapbuhaynainaal
oknglegasy
onngEspanyasaToky
o.

11. Pi
nil
ini
Rizal
angpagl
i
li
ngkodsabay
ankay
sasapakasal
ansi
O-Sei
-San.

12. Nagi
ngt
apatsi
O-Sei
-SankayJoseRi
zal
nag-
asawal
amangi
tonoong1897
pagkat
aposnabi
tayi
nsiRi
zal
.Napangasawani
O-Sei
-Sansi
Alf
redChar
lt
onnai
sangI
ngl
esna
i
sanggurongkemist
ri
yasaToky
o.

A. Pag-
ali
ssaHapon

1. Abri
l13,1888-pet
sangumal
i
ssi
Rizal
saYokohamapat
ungongAmer
ikasakayng
bar
kongBelgi
c.

2. Sakany
angpaglal
akbaysaPasipikoaynakat
agponiRizal
sabar
koangmag-asawang
Rei
nal
doTurneratEmmaJacson.It
inanongngkanil
anganakkungki
l
alani
yasi
Richalna
sumul
atngNoliMeTangere.Si
nabiniyasamgabatanasiyasiRi
zal
.

3. TechoSuhiro-i
sangHaponnanakasabayniRi
zal
sabarko.Si
yaaymamamahay
ag,
nobel
i
sta,
attagapagt
anggol
ngkarapat
angpantaosaHapon.

a. Magkat
uladsi
rizal
atTechosadahi
l
ansasi
l
angdal
awaaypi
naal
i
ssakani
l
angmga

bansangi
sangmapagmal
upi
tnapamahal
aan.

b. Kapwasilamgal al
aki
ngkapayapaannagumami
tngl
akasngpanul
atsapagt
uli
gsasa
kabukt
utannanagaganapsakani
l
angbansa.

c. Nagtungosi
l
asaibangbansaupangdooni
pagpat
uloyangkani
l
angpaki
ki
pagl
abanpar
a
sakar
apat
anngkani
l
angmgakababay an.

d. Kapwasil
amay
roongmi
syonnapal
ayai
nangkani
l
angbansasamgamapani
i
lnapi
nuno
ngpamahal
aan.
KABANATA13SIRI
ZALSAESTADOSUNI
DOS

A. AngPagl
alakbaysaAmer
ika

1. Abr
il28,
1888-dumat
ingangbar
kongBel
gicsadaunganngl
unsodngSanFr
anci
sco.

2. Hindi
pinay
aganangmgapasaher
onamakababangbarkoatsi
l
aaykinuwarent
enas
dahi
l
ansatakotngmgaAmeri
kanonaangmgait
oaymay r
oongsakitnakol
era.

3. Nabi
glasiRizal
sadahi
langnoongpanahongiy
onaywalangepi
demyangkol
erasa
Mal
ayongSil
anganatangkonsulngEst
adosUnidossaHaponaynagbi
gayngpat
unayna
wal
angepi
demy angnasabi
ngsakitsaHapon.

4. NalamanniRizalnaangdahi
lanngkuwar
entenasayupanghindmakapasokagadangmga
manggagawangTsinosaEstadosUni
dosnaayawngmgaAmer i
kanongmanggagawa.Pag
pumasokangmgamanggagawangTsi noaymatataloangnakaupongpresi
dent
engAmer i
kasa
nal
alapi
tnael
eksi
yon.

5. Kahi
tnamaykuwarent
enasaypi
nayaganngmgaAmer i
kanonamakapasokang700bal
es
ngsut
lanamul
asaTsinanahindi
manlamangpinapausukannggamot.

6. Nakaal i
ssi
Rizal
atmgabi y
aher
omulasapri
marakl
asengkabi
namul
asakuwarent
enas
pagkataposngi
sangli
nggo.AngmgaHaponatTsi
noayiki
nul
ongpangmasmahabang
panahon.
7. Tumul
oysi
Rizal
saPal
aceHot
elsakany
angpanahonngpananat
il
isaSanFr
anci
sco.

8. MulasaSanFranci
scoayt
inawi
dni
Rizal
angkal
awakanngEst
adosUni
doshanggangsa
l
unsodngNewYork.

9. Narat
ingniRi
zal
angNewYor
knoongMay
o3,
1888atkani
yangsi
nabi
naangl
unsoday
i
sangnapakal
aki
ngbayan.

10. MulasaNewYor
ksi
Rizal
aysumakayngbar
kongCi
tyofRomenanagdal
asa
kany
apat
ungongLondon.

11. MgaI
mpr
esy
onni
Rizal
saAmer
ika

Mabut
ingI
mpr
esy
on

a. angkaunl
aranngEst
adosUnidosaymakiki
tasakany
angmal
alaki
ngl
unsod,
mal
awakang
buki
d,atl
umal
agongmgaindust
ri
y aatabal
angmgapabri
ka.

b. Angpagi
gingmasi
gasi
gngmgamamamay
angAmer
ikano.

c. Angl
i
kasnakagandahanngbansa.

d. Angmat
aasnaant
asnapamumuhayngt
ao.

e. Angmagandangpagkakat
aonpar
asamgaday
uhangmanggagawa.

MasamangI
mpr
esy
on
a. Angkawal
anngpagkakapantayngmgal
ahi
.AngAmer
ikaayi
sangmagandangbay
anpar
a
samgaputi
athi
ndisamgat aongmaykul
ayangbal
at.

KABANATA14SIRI
ZALSALONDON

A. MgaDahi
l
anngPagt
ir
asaLondon

1. Mapahusayangkany
angkaal
amansawi
kangI
ngl
es

2. Pag-
aral
anati
wast
oangakl
atnaSucesosdel
asI
slasFi
l
ipi
nasnai
sinul
atni
Mor
ga.

3. Li
gtasangLondonsakany
angpaki
ki
pagl
abansakal
upi
tanngmgaday
uhansaPi
l
ipi
nas.

A. Pagt
awi
dsaAt
lant
iko

1. Sakayngbar
kongCi
tyofRomesi
Rizal
angnagsi
l
bingi
nter
pret
erngmgapasaher
obunga
ngkany
angkaal
amansamaramingwi
ka.

2. Pi
anahangani
Rizal
angkany
angmgakapwapasaher
osakahusay
anni
yasapagl
alar
ong
yoy
o.
3. Nakipagt
alakayansamgamamamahayagnaAmeri
kanoukolsasuli
rani
nngsangkat
auhan.
napansi
nniRi
zal angkahi
naanngmgai
tosakaal
amansageopol
i
tics.

4. Dumati
ngsi
Rizal
saLi
ver
pool
,Engl
andnoongMay
o24,
1888atnagpal
i
pasnggabi
sa
Hot
elAdel
phi
.

A. AngBuhayni
Rizal
saLondon

1. Dumat
ingsi
Rizal
saLondonngMay
o25,
1888.

2. Pansamantal
angnani
rahansi
Rizal
sabahayniAnt
oni
oMa.Regi
dornaisangt
akasna
Pi
li
pinosaMari
anasnoong1872atnagt
atr
abahobi
l
angabogadosaLondon.

3. Nakahanapngi
sangbahaynamat
it
ir
ahansi
Rizal
saLondonatmayaddr
essna37Chal
cot
Cr
escent
,Pri
mroseHi
ll
.

4. Angmay-
ari
ngnasabi
ngbahaypaupahanayangpami
l
yangBecket
tnai
sangor
gani
stang
Kat
edr
alngSt
.Paul
.

5. AngbahayngmgaBecket
taynasamagandangl
okasy
on,
mal
api
tsaBr
it
ishMuseum.

6. Bri
ti
shMuseum -angpambansangakl atanngEnglandnanagt
atagl
ayngnapakar
ami
at
mgadi-
karaniwangmgaaklat
.Dit
oginugolniRizal
angkanyangmaramingar
awsaLondonsa
pamamagitanngpagsasal
i
ksiksanabanggitnaaklat
an.

A. MgaBal
i
tasaMul
asaPi
l
ipi
nas

1. MasamangBal
i
ta
a. pag-uusi
gsamgamakabay angPi
li
pinonal
umagdasaMani pest
ongl abansamgaPr ayl
e
nai
nihar
apni Dor
oteoCor
tes.Angmani
pestoaynil
agdaanng800naPili
pi noati
sinul
atni
Mar
celoH.del Pi
l
arnahumihil
i
ngsapagpapa-
ali
sngmgapr ay
lesaPili
pinas.

b. pag-
uusi
glabansamgakasamasalupasaCalamba,kabil
angdit
oangpami
l
yani
Riz
al
dahi
l
ansakani
langgi
nawangpet
isy
onparasarepormangagraryo.

c. Malubhangpanini
rani
naSenadorSalamancaatVi
dasaCor
tesngEspanyal
abansaNol
i
MeTangere,gay
undinngmgamanunul atnasi
naWencesl
aoRet
anaatPabloFecedsamga
pahay
agangEspanyol.

d. AngbayawniRi
zalnasiManuel
Hidal
goayi
pinat
aponni
Gober
nadorWey
lerngwal
ang
anumanggi
nanapnapagl
il
i
tis.

e. Dinaki
pngmgaEspany
ol si
LaureanoViadonakai
biganni
Rizal
saMayni
l
adahi
l
ansa
nahul
i
hanngmgaEspanyolngsipi
ngNol i
MeTangeresakanyangbahay
.

1. MagandangBal
i
ta

a. abali
taanni
Rizal
angginawangpagt
atanggol
niPadr
eVi
cent
eGar
ciasanobel
angNol
iMe
Tanger
elabansapagbabat
ikosngmgaprayl
e.

A. AngAnot
asy
onngSucesosni
Mor
ga

1. SucesosdelasI
slasFi
l
ipi
nas-i
sangakl
atnasi
nul
atni
Mor
ganoong1609ukol
samga
kaganapansaPi
l
ipi
nas.

2. BinasadinniRi
zalangmgaakl
atnasi
nulatni
naChir
ino,
Coli
n,Argensol
a,atPl
asenci
aukol
samgadat i
ngkaugal
ianngmgaPil
i
pinosaunangbahagingpananakopngmgaEspany olsa
bansa.
3. Sakanyangsulataysinabi
ni y
angmahusayangakl
atniMorgadahil
ansawal
asiyang
kababawanatkayabangannatuladngsamgaprayl
e,si
mplengunitangkany
angmensahe
aynasapagi
tanngbawathanayngmgasal i
ta.

4. Sal oobngsampungbuwanaynagi
ngabal
asi
Rizal
sakany
angpagsasal
i
ksi
k
pangkasaysay
ansaLondon.

5. Dahil
ansalabi
snakaabalahanaykanyangtinanggi
hansi
MarianoPoncesaal
okni
tona
magi
ngpatnugotngisanghpahayagannasasagotsamgapanini
rangmgaEspanyoll
abansa
mgaPil
ipi
no.

6. Habangnanini
rahansaLondon,
siRi
zal
aygumawangsagl i
tnapagbi
sit
asaPari
supang
basahi
nangil
angmgababasahingmater
yalsaBi
bli
othequeNat
ional
eopambansangakl
atan
ngPransi
ya.

7. Bi ni
sit
adinpanandal
iniRi
zal
angMadr i
datBarcelonaupangalami
nsamgaPi li
pinoang
kanil
angginagawangpagkil
ospar
asarepormasaPi l
i
pinas.Saunangpagkakat
aonaynakitani
RizalsiMarcel
oH.delPil
aratMar
ianoPonce,angdal
awanghi gant
engkil
usangpropaganda.

8. Nagbal
i
ksiRizal
saLondonnoongDisyembre24,1888atnagdaosngPaskoatBagong
Taonsat
ahananngmgaBeckett.Nagpadal
asiRizal
ngr egal
okayBlument
ri
ttatDr
.Czepel
ak.

A. AngAkt
ibongPaki
ki
lahoksaKi
l
usangPr
opaganda

1. Iti
natagngmgaPil
ipi
nosaBar
cel
onaangisangmakabayangsamahannat
inawagna
Asosaci
onLaSoli
dar
idadnapi
nasi
nay
aannoongDisyembre31,1884.

2. Sapamamagi tanngnagkakai
sangboto,
siRi
zal
aynahal
alnaPangul
ongPandangal
ng
Asociaci
onLasoli
dari
dadbi
langpagki
lal
asakany
angpamumunosalahatngmgamakabayang
Pi
li
pinosaEuropa.
3. Nagpadal
asiRi
zalngi
sangli
ham saAsoci
aci
onLaSoli
dar
idadnanagpapasal
amatsa
kani
l
angpagti
ti
wal
aatpagpapay
osaikapagt
atgumpayngsamahan.

4. NoongPebrero15,1889it
inat
agni Gr
acianoLopezJaenasaBar
cel
onaangpahay
agang
makabayannaamypamagatnaLaSol idar
idadnal umalabast
uwi
ngi
kal
awaathul
ingl
inggong
buwanatnagsi
l
bingpahayaganngkil
usangpr opaganda.

5. Mgal
ayuni
nngPahay
agangLaSol
i
dar
idad

a. I
sul
ongangi
sangmapay
apangpagbabagongpol
i
tikal
atpanl
i
punansaPi
l
ipi
nas

b. I
paki
tasamgamambabasaangkal
unus-
lunosnakal
agay
anngPi
l
ipi
nasupangmal
apat
an
ngl
unasngpamahal
aangEspany
a.

c. Labananangmgapar
ingEspany
olsaPi
l
ipi
nasnanoonaysi
yangkumokont
rol
ng
pamahal
aan.

d. I
sul
ongangkai
sipangl
i
ber
alatkaunl
aran.

e. Isul
ongangmakat
uwi
rangkar
apat
anngmgaPi
l
ipi
nopar
asabuhay
,demokr
asy
a,at
kal
i
gayahan.

6.Pi
nay
uhanni
Rizal
angmgami
yembr
ongpahay
agangLaSol
i
dar
idadnamagi
ng

makatot
ohananatt
apatsakani
l
angmgai
susul
atupangi
gal
angngmgamababasaang
kani
l
ang

opi
nyon.Si
nabi
dinni
Rizal
nahuwaggay
ahi
nangmgamamahay
agnabi
nabay
aranngmga
pr
ayl
enagumagami
tngpandar
ayaatmgabul
garnasal
i
ta.

7.LosAgr
icul
tor
esFi
l
ipi
no-angunangar
ti
kul
onai
sinul
atni
Rizal
par
asapahay
agangLa

Sol
i
dar
idadatnal
athal
anoongMar
so25,
1889.Sanasabi
ngar
ti
kul
oaykany
angsi
nabi
na

angdahi
l
anngpagi
gingpaur
ongngmgamagsasakangPi
l
ipi
noayangnapakar
ami
ngbal
aki
d

sakany
angpagsul
ongt
uladngmgamahi
higpi
tnapi
nuno,
mgamagnanakaw,
sakunangmul
a

sakal
i
kasan,
sapi
l
itangpaggawa,
atmar
ami
pangmgasal
i
knahi
ndi
magbi
bigaydaansapag-

unl
adngkabuhay
anngmgamagsasakaatngsi
ningngagr
ikul
tur
asabansa.

A. MgaSi
nul
atni
Rizal
saLondon

1. LaVisiondelFr
ayRodr i
guez-isangsat
iri
kongpolyetonasinulatnniRizall
abankayPadr
e
JoseRodri
guezatkanyangginamitnapangalandit
oayDi masAl ang,nalat
halasaBarcel
ona.
Dit
oaylabi
snat i
nuyaniRizalsi
Padr eRodr
iguezsalabisni
tongkat angahan.

2. Sapol
yet
ongLaVisi
ondel Fr
ayRodr
iguezaynaipaki
tani
Rizal
angkany
ang(
a)mat
aasna
kaal
amansar
eli
hiy
onat(b)kahusay
ansapanunudyo.

3. Liham samgaKadal
agahanngMalolos-isangsul
atnaipi
nadalani
Rizal
samgadal agang
Mal
olosnanoonayhumili
ngsapamahalaannapagkaloobansil
angpagkakataonnamag-aral
ngwikangEspany
olkahi
tit
oaylabansakagustuhanngpray
leparokongMalolos,
Bul
acan.

4. Angni
l
alamanngLi
ham saMgaKadal
agahanngMal
olosayangmgasumusunodna
pagpapay
oni
Rizal
samgakababai
han:

a. Angmgai nangPil
i
pinaaydapatmagt
urosakani
l
angmgaanakngpag-
ibi
gsaDi
yos,
bay
an
atsasangkat
auhan.

b. Dapatnaangmgai
nangPil
i
pinamakat
uladngmgainasaSpar
tananasi
siy
ahannamaki
ta
angkani
l
angmgaanaknalumal
abanpar
asakalayaanngbay
an.

c. Dapati
ngat
anngmgakababai
hansaPi
l
ipi
nasangkani
l
angkar
angal
anatdi
gni
dad.

d. Dapatsikapi
nngmgakababai
hangPi
l
ipi
nanamagi
ngedukado,
mal
i
banpasa
pagpapanat
il
ingkany
angmgali
kasnakat
angi
an.

e. angpananampalatayaayhindil
amangangmahabangdasal,
pagsuotngmgakrusipi
hoat
kagami
tangpang-
rel
i
hiy onsakatawan,
kundibagkusangpamumuhayngtunaynaKri
stiy
anona
maymabutingmoralatkaugal
ian.

1. Sumulatdi
nsi
Rizalngdal
awangar
ti
kul
osaTrubner'
sRecor
disangpahayagangI
ngl
essa
LondonnamaypamagatnaSpeci
mensofTagal
Folkl
oreatTwoEaster
nFables.

A. AngRomansakayGer
trudeBecket
t

1. Ger tr
udeBeckett-anaknababaengkany angkaser
osaLondonatt i
nawagniyaitosa
palayawnaGetie.Nagingmalapitangdal
awa,dahi
lansati
nutulunganngdalagasiRizalsa
kanyangmgagawai nt
uladngpaghahalongpintur
asakanyangpagpi pi
ntaatpaghahandang
cl
aypar asakaniyangi
skult
ura.TinawagniGet
iesiRi
zalsapalayawnaPet i
e.

2. Nguni
tbagopamanmabuoangi
sangpag-
ibi
g,si
Rizal
ayl
umay
okayGer
trudeBecket
t
dahi
l
ansakany
angmasmahal
agangmi
syonsabuhay
.

3. Bagoumali
ssi
Rizal
saLondon,
kany
angt
inaposangapatnagawangl
i
loknamay
pamagatna:

a. Pr
omot
heusBound

b. Tr
iumphofDeat
hOv
erLi
fe

c. Tr
iumphofSci
enceOv
erDeat
h

d. Angul
ongmagkapat
idnadal
agangBecket
t

1. Marso19,
1889-nagpaal
am si
Rizal
sapami
l
yangBecket
tatni
l
isanangLondonpat
ungo
ngPar
is.

KABANATA15I
KALAWANGPAGTI
GILSAPARI
SPARASAPANDAI
GDI
GNAEKSPOSI
SYONNG
1889

A. Pagt
ungosaPar
is
1. PumuntasiRi
zalsaPar
isdahi
l
ansagaganapi
nnoonangPandai
gdi
gnaEksposi
syonna
dar
ayuhi
nngli
bu-l
i
bongmgat aomulasai
ba'
ti
bangpani
gngmundo.

2. Dahil
ansakaramihanngtao,
siRizal
aynahi
rapannamakahanapngl
ugarnamat
it
ir
ahan
atnagi
ngnapakamahalpangkabayar
ansamgapaupahangkuwarto.

3. PansamantalangtumirasiRi
zal
sakanyangkai
bigangsi
Val
ent
inVentur
asa45Rue
Maubuegeatdit
oaykany anginay
osangkanyanganotasy
onngakl
atnaSucesosdel
as
Fi
l
ipi
nasnasinulatniMorga.

4. Nagpalipat-
li
patngti
rahansiRi
zalhanggangmakakit
asi
yangi
sangmalii
tnasil
idat
nakasamaniyaditoangdalawangPil
i
pinonasinaCapit
anJust
oTri
nidadnadat
ing
gobernador
cil
longSantaAnaatJoseAl ber
tnaisangbat
angmag-
aaralmul
asaMay nil
a.

A. Buhayni
Rizal
saPar
is

1. Sakabilangkasi
yahansaPar
isnagi
ngabal
aparinsiRi
zalsapagbabasangmgaakl
atsa
Bibl
i
othequeNati
onal
eupangti
ngnanangmgadatosparasakani
yanganotasy
onngSucesos
LasIsl
asdeFil
ipi
nasniMorga.

2. Samgamal al
ayangorassiRizal aydumadal
awsabahayngmgapami l
yangPi
lipi
nona
si
naPardodeTaver
a,Vent
ura,Luna, atBoust
ed.Nagi
ngkai
biganniy
aangtat
longmagkapati
d
naPardodeTav
era,naangamaayi sasamgabi kt
imangkal
upitanngmgaEspanyolnoong
1872.

3. Nagi
ngninongsi
Rizal
niMar
iadel
aPazLunanapangal
awanganakni
naJuanLunaatLuz
Par
dodeTavera.

4. Nagi
ngmal
i
mitsi
Rizal
sapagdal
awsapami
l
yangBoust
ed.
5. Isasaumaki
tkayRi
zal
saEksposi
syonngPar
isayangEi
ff
elTowernamayt
aasna984
tal
ampakan.

6. DumalosiRi
zal
atangkany
angmgakaibigansapagbubukasngEksposi
syongPar
isna
pi
nangasi
waanngPangul
ongPransi
yanasiSadiCar
not.

7. Isasamgabahagi ngkasaysay
ansaPari
ssayangpagkakaroonngeksposisyonsamga
l
ikhangsi
ningnasi
nali
hanniJuanLuna,
Feli
xResurecci
on-
Hidal
go,atFel
ixPardodeTavera.
LumahokdinsiRi
zalsapamamagi t
anngpagsasal
ingkanyanggawangiskul
tura,
napasal
iang
kanyangl
i
khangunithi
ndinagtamonggant
impala.

8. Iti
nayoniRi
zalsaPar
isangSamahangKidl
atnabinubuongkanyangmgakababay
ang
Pi
li
pino.Angsamahanaypanandal
i
anlamangatnagl
alayonnapagl
alapi
ti
nangmgaPili
pinosa
Par
isupanghigi
tsi
langmasi
yahansapanonoodngeksposisy
on.

9. Iti
nat
agniRi
zalangsamahangLosIndi
osBravosatpi
nal
it
annitoangSamahangKi
dlat.
Nangakoangmgakasapini
tongpagsi
sikapsakat
ali
nuhanatpagpapal
akaskat
awanupang
magtamongpaghangangdayuhan.

10. Samant al
angnasaPar i
sitinat
agniRizal
angisangl
ihi
m nasamahanna
naki
lal
alamangsapani t
iknaR.D.L.M.atsinasapant
ahanaangkahuluganayRedenciondel os
Malayos(AngPagpapalayasaMal ayo).Angsamahangi toaynanat
il
ipari
ngisangpalai
sipan
samganag- aar
alngRizal.

A. AngPagl
alat
hal
angSucesosdel
asI
slasFi
l
ipi
nas

1. Isasapinakamahalagangnagawanir
izalhabangsi
yaaynasaPari
sng1889ayang
pagpapal
imbagngkanyanganotasyonngaklatniMorganaSucesosdel
asI
slasFi
l
ipi
nasna
i
nil
athal
angGar ni
erFr
eres.

2. I
sinul
atni
Blument
ri
ttangPaunangSal
i
tapar
asaSucesosdel
asI
slasFi
l
ipi
nasat
i
nihandogni
Rizal
angakl
atpar
asai
nangbay
an.

3. Isi
nulatniRi
zal
anganotasy
onngSucesosdelasI
slasFi
li
pinassal
ayuni
nnai
paki
tasa
mgaPili
pinoangpagkakar
oonnati
nngmataasnakabi
hasnanbagopamandumatingangmga
Espany
ol.

4. Nakat
anggapsiRi
zal
ngmarami
ngpaghangamul
asakanyangmgakaibi
gandahi
l
ansa
kany
angpagl
alat
hal
anganot
asy
onsaSucesosdel
asIsl
asFi
l
ipi
nasniMorga.

A. Si
Rizal
bil
angMananal
aysay

1. Si
Rizal
aymasasabi
ngmahusaynamananal
aysaydahi
l
ansamgasumusunodnasal
i
k:

a. Angkany angpagsasal
iksi
ksadalawangdaki
langaklatanngmundo-Br
it
ishMuseum
(London)atBi
bli
othequeNasti
onal
e(Pari
s)aynakapagpalawakngkany
angkaal
amang
pangkasaysay
an.

b. Angkany
anggi
nawanganotasyonngSucesosdelasIslasFi
li
pinasaykakiki
tahanng
mal
awaknakaal
amanniRi
zalsahistogr
api
ya-angpag-aaralngpagsulatngkasaysayan.

c. Angkaal
amanniRi
zalsamarami
ngwikaaynakatul
ongsakany
aupangmabasaang
mar
amingdokument
onghi
stor
ikal
sakany
angori
hinal
naanyo.

d. NabasaniyasiPigadi
ctasawikangIt
alyano:
Mar sden,Raf
fl
es,LordStanley
,atWall
acesa
wi
kangIngl
es;Blumentri
tt
,Jagor
,atVir
chowsawi kangAleman; M.Jacquet,J.Mal
lat
,atA.
MarchesawikangPranses;atsi
naT.H.PardodeTav era,Pedr
oPaterno,MiguelMorayt
a,atPi
y
Margal
lsawikangEspanyol.

e. Angkaal
amanni
Rizalsakasay
say
anayhindi
lamangukol
saPi
l
ipi
naskundi
sa
kasay
say
anngkol
oni
sasyonngmgaEuropeosaAsya.
1. Mali
bansaanot
asy
onngSucesosdel
asI
slasFi
l
ipi
nasnaghandar
insi
Rizal
ng
mal
athal
angar
ti
kul
onghist
ori
kal
nagay
angmgasumusunod:

a. Ma-y
i

b. Tawal
i
siofI
bnBat
uta

c. Fi
l
ipi
nasdent
rodeCi
enAnos

d. Sobr
elaI
ndol
enci
adel
osFi
l
ipi
nos

e. LaPol
i
ticaCol
oni
aldeFi
l
ipi
nas

f
. Mani
l
aenel
mesdeDi
ciembr
e,1872

g. Hi
stor
iadel
aFami
l
iaRi
zal
deCal
amba

h. LosPuebl
osdel
Archi
piel
agoI
ndi
co

1. Fi
li
pinasdent
rodeCi
enAnos-saart
ikul
ongit
oayhi
nul
aanniRi
zaal
angpagt
ataposng
kol
ony
ali
smongEspanyasaPil
i
pinassapagtat
aposngi
ka19daant
aon.

2. Sobrel
aIndol
enci
adelosFil
i
pinos-t
inal
akayni
Rizal
angkadahi
l
ananngkat
amar
anat
pagi
gingmabagal
napag-
unladngmgaPilipi
nosamgasumusunodnasali
k.

a. AngPag-aalsangmgaPi
l
ipi
noatpanl
oobnakagul
uhankasunodngpananakopngmga
Espany
olsaPil
ipinas.
b. AngmgadigmaanngEspanyal
abansamgaPor
tuges,
Olandes,
Ingl
es,ati
bapangmga
kal
abannadi
toaynagl
i
ngkodangmgaPil
ipi
nobi
l
angmgakawal nghukbongEspany
ol.

c. Angpananl
akayngmgaMusl
i
m ngMi
ndanaosamgabay
bay
ingbay
anngPi
l
ipi
nas.

d. Angsapi l
i
tangpaggawangli
bu-l
ibongmgaPil
ipi
nonanagi
ngdahi
l
anupangmapabay
aan
angpagsasaka,komer
siyoati
ndust
ri
y asaPi
l
ipi
nas.

e. Angkawalanngpagsisi
kapngmgaPili
pinongmagtrabahonghi
gitdahi
l
ansahi
ndi
naman
ni
laganapnanapakani
banganangbungangkanil
angpaghihi
rap.

f
. Angpagpapabay
angpamahal
aansaagr
ikul
tur
a,komer
siy
oati
ndust
ri
ya.

g. Angmasamanghal
i
mbawanai
pinapaki
tangmgaEspany
olukol
samgagawai
ngmanwal
.

h. Angpagtutur
ongmgapraylena"masmadalingmakapasoksal
angi
tangmgamahi hi
rap"
atdahil
dit
oayninai
sngmgaPilipi
noangkahi
rapansal
ayuninngmadal
iangpagpasoksa
l
angitsapagsapi
tngkamat
ayan.

i
. Angsi stemangedukasy
ongEspanyolayhindi
nakapagsul
ongngpangkabuhay
ang
kaal
aman.Angedukasy
onaydepr
esibo,
brutal
,athi
ndimakatao.

A. I
bapangMgaGi
nawasaPar
is

1. BinalakniRi
zal
nai
tay
oangsamahanngmgaFi
l
ipi
nol
ohi
stasaPar
isnguni
thi
ndi
ito
nai
sakatupar
an.

2. Ipananukal
aniRizalangpagt
atay
ongisangmakabagongkol
ehi
yongmgaPi
l
ipinosa
Hongkongnaanglayuninaymagsanayatmagtur
ongmgaanakngmgamabubutingpamil
yang
Pi
li
pino.
3. NagdaosngkapaskuhansiRizal
saPari
satpagkat
aposngBagongTaonaysagl
itna
dumalawsaLondonupangti
ngnanangkatumpakanngkanyanganot
asy
onSucesosdelas
I
slasFil
i
pinasatdal
awi
nsiGert
rudeBecket
t.

4. MgaDahi
l
anni
Rizal
saPag-
ali
ssaPar
is

a. Angnapakamahal
nahalagangbil
i
hindahi
l
ansakar
ami
hanngmgat
aongdumal
osa
Pandai
gdi
gnaEksposi
syonsapari
s.

b. Angmasay angkapal
i
giranngPari
sayumaagawngkanyangat
ensi
yonsamgagawai
ng
pampani
ti
kan.Angpangangail
anganni
yanai
sul
atangElFi
li
bust
eri
smo.

KABANATA16-SIRI
ZALSABRUSSELS

A. AngBuhayni
Rizal
saBr
ussel
s

1. Umali
ssi Ri
zalpat
ungonglunsodngBrussel
s(1890)kasamani
JoseAlbertatnanul
uyan
sai
sangkainamangbahaypaupahansa38RuePhi l
i
ppeChampagnenapinangasiwaanng
magkapat
idnababaengJacobynasinaSuzanneatMari
e.

2. SaBr
ussel
saysini
mulangsulat
inniRi
zal
angnobelangEl
Fil
i
bust
eri
moatnagsusul
atdi
n
si
yangmgaipi
nadadal
angart
ikul
oparasaLaSol
idar
idad.

3. Gi
nugugol
dinni
yaangkany
angmgal
i
brengsandal
isapagpapal
akasngkat
awansa
gy
mnasi
um atsapagsasanaysapagbar
ilati
skr
ima.

4. NagingkasamaniRi
zal
sakuwart
osiJoseAlej
andri
nonapansi
nni
yaangl
abi
snakat
ipi
ran
ni
Rizal
sapamamagitanngpagkai
nsabahayatpagl
ulut
oni
langpansi
t.

5. MgaAr
ti
kul
ongni
Rizal
saLaSol
i
dar
idadngsi
yaaynasaBr
ussel
s.

a. Al
aDef
ensa-i
sangsagotsamapani
rangar
ti
kul
oni
Pat
ri
cioEscosur
a.

b. LaVerdadPar
aTodos-i
sangpagt
atanggol
samgakatut
ubongpinunosaPi
l
ipi
nassamga
pamumunangmgaEspanyol
naangPil
ipinoaymangmangatt
anga.

c. Vicent
eBarrant
esTeatr
oTagal
og-i
pinaki
tani
Rizal
angkamangmanganni
Vicent
e
Bar
rant
essatanghal
angsini
ngngmgaTagalog.

d. UnaPr of
anaci
on-i
sangar
ti
kul
onatumut
uli
gsasamgapr ay
lesapagkakai
tni
tongi
sang
Kr
ist
iyanongl
ibi
ngpar
asakani
yangbay
awnasiMarianoHer
bosa.

e. VerdadesNueva-si
nagotniRi
zalangakusasy
onniVi
centeBell
ocnaangpagbi
bigayng
repor
masaPi l
i
pinasaymakakasi
rasakati
wasayanngpamahalaangEspany
olsaPi
l
ipinas.

f
. Cr uel
dad-saar
ti
kul
ongi
toayi
pinagt
anggol
niRi
zal
siBl
ument
ri
ttl
abansapani
nir
ang
mgakaawaynit
o.

g. Di f
erenci
as-kani
yangsi
nagotangi
sangar
ti
kul
onananunudy
osamgaPi
l
ipi
nong
humi
hingingRepor
ma.

h. I nconsequenci
as-i
pinagt
anggol
niy
asi
Ant
oni
oLunal
abansagi
nawangpani
nir
ani
Mir
Deas.
i
. LlantoyRi
sas-mapai
tnapagpunani
Rizal
labansamababangpagt
ingi
nngmgabay
arang
mamahay
agngprayl
esamgakayumanggi
ngPili
pino.

j
. I ngr
ati
tudes-i
sangar
tikulonasumasagotsasinabiniGobernadorWey
lersamgat
aga-
Cal
ambanahuwagmagpalinlangsamgawal angkabuluhangpangakongkanil
angmgawal
ang
ut
angnal
oobnaanak( i
sanadi t
osiRizal
).

1. Bi ni
gyandinniRizalngpansinangortogr
api
yangwi kangTagalogsapamamgi t
anng
paggamitngkatwati tuwi
dangHi spani
kongpagsul
attuladngaraoatsalacot
.Dahi
landi
toay
si
nulatniRizalangkanyangart
ikul
oSobreLaNuev aOrt
ogr af
iadelaLenguadeTagalana
kanyangini
lathal
asaLaSol i
dari
dad.

2. Di
toi
sinal
i
nni
Rizal
angakdani
Schi
l
lernaWi
l
li
am Tel
lmul
asaAl
emansawi
kangTagal
og.

3. Nabalit
aanniRizalki
naJuanLunaatVal ent
inVentur
anaangmgaPi l
ipi
nosaMadr i
day
nagugumonsasugal .Si
nul
atanni
Ri zal
angmgaPi li
pinosaMadr
idatsi
nawaynilaangmgai t
o
sakanil
angpagkakagumonsasugal .Nagal
i
tangi l
angmgaPil
ipi
nokayRizalatt
inawagnil
a
i
tongPapaimbesnaPepenakany angtunaynapalayaw.

4. SaBr
ussel
aynakat
anggapsi
Rizal
ngmasamangbal
i
ta.

a. Angsumasamangkal
agay
anngmgamagsasakasaCal
amba.

b. Naghar
apngdemandaangmgaDomi
nicanopar
aal
i
sinangl
upangkani
l
angpi
napaupahan
kayDonFr
anci
scoMer
cado-Rizal
.

c. Ipinat
aponsi
Paci
anoatkany
angmgabay
awnasi
Manuel
Hidal
goaymul
i
ngi
pinat
apon
saBohol.

d. Nar
aramdamanni
Rizal
angkany
angnal
alapi
tnakamat
ayan.
1. Dahilansapag-uusi
gnanadaramangkany angpami l
yasiRi
zalaynagbal
akngumuwi
,sa
dahil
anghindisi
yamaari
ngmanat i
linanagsusulatlamanghabangangkanyangmgamagul
ang
atmgakapat i
daynagdaranasnglupitngmgapar ingEspanyol
.Angkanyangbal
aki
ngumuwiay
si
nalunganiGraci
anoLopez-Jaenaatgayundinngkany angmgakaibigangsi
naBasa,
Blumentr
itt
,atMari
anoPonce.

2. Nagbagol amangangisi
panniRizal
nangmatanggapniy
aangsulatniPaci
anona
nagsasabi
ngnatal
osilasakasoati
toaykani
langi
aapelasakor
tesupremosaMadridatdi
tosi
Rizal
aynagtungoparati
ngnanangkanyangmagagawasakaso.

3. Nagkaroonngr
omansasi
Rizal
kayPet
it
eSussaneJacoby-angpamangki
nngkany
ang
mgakasera.

KABANATA17-MGAKABI
GUANSAMADRI
D

A. Kabi
guansaKat
arungan

1. Sapagdati
ngniRizalsaMadridayagadniy
anghini
ngiangt ul
ongAsociaci
onHispano-
Fi
li
pinaatmgapahay
agangl i
beral
saMadr i
dtul
adngLaJust i
cia,ElGl
obo,LaRepubli
ca,atEl
Resumenupangmatulungansiy
asapaghingingkat
arungansakany angpamily
aatkababay an
saCalamba.

2. Sapaghi
nginiRi
zalngkat
arunganpar
asakany
angpamilyaayt
umayosiMarcel
oH.del
Pi
larbi
l
angabogadokani
langi
dinul
ogangkani
l
angprot
est
alabansakawal
angkatar
unganni
gober
nadorhener
alVal
eri
anoWey
leratngmgapar
ingDomi
nikano.

3. Angkanilangpakiki
nayam kayMi
nist
roFabiengMinist
eri
ongKatarunganaynawalanng
kabul
uhan.AngpatakaranngEspanyaayang"sarahanangtai
nga,
buksanangpitaka,
at
magkibi
t-
bali
katnalamang."

4. Nat anggapni
Rizalangmasamangbal
i
tananat
anggapnani
l
aangkautusanng
pagpapaali
ssamgat aga-
Cal
ambamulasahaci
endangmgapari
ngDomini
kano.

5. Angmgakai biganEspanyolni
Rizalaywalangmagawakundi angmagbi gaylamangng
pananal
it
angpakikir
amay.Samantalaipi
nanukalani
Blumentri
ttnamakipagkit
asi Rizalsa
ReynaMariaCri
sti
naupangilapi
tangkanyangmgasul i
rani
n,nguni
tsinabiniRizalnasiy
aay
walangkaki
lal
aosalapinamakapagsasamasakani yasaReyna.

A. I
bapangmgaKabi
guansaMadr
id

1. HabangbigosiRi
zal
sapaghi
ngingkat
arunganparasakany
angmgamagul angay
namataynamanangkanyangmat
ali
knakai
biganatkasamasakil
usangpr
opagandanasi
Jose
Mari
aPanganiban.

2. Nangmal asi
ngsiAntoni
oLunaayhinamonniyasi
Ri zal
ngduwel
odahi
l
ansakar
ibal
ansa
babae.Nangmatanggal
angkalasi
nganaynaayosanghidwaan.

3. Hi namonni Rizalsi WenceslaoRetanangduwel o.SiRetanaayisangmamamahay agna

bi
nabay ar
anngmgapr ayleupangmani rasamgamakabay angPili
pinosaEuropasai sani yang
art
ikul
oaysi nabinit
onakay apinaal
isangpamily
ani Ri
zalsaCalambaaydahi l
ansahi ndi
pagbabayadngut ang.Hi ninginiRi
zalangpaumanhinni Retanaoangduwel o.Hindi i
tonatuloy
nanghumi ngingtawadsi Retanaathindinasumulatnganumangmapani r
angpuri siRetana
l
abansamgaPi l
i
pino.Isangkabal i
ntunaannasiRetanaangkauna- unahangsumul atngakl at
pangbiogr
apiyani Ri
zal namaypamagatnaVi dasyEscr i
tosdeDr .JoseRizal
.

4. AngPagpapakasal
niLeonorRi
ver
a.
a. HabangnanonoodsinaRizal
atangkanyangmgakasamasat anghal
angApol
osaMadr
id
aynawal
aangkanyanglocketnaangt
atagl
aynglar
awanniLeonorRiver
a.

b. NakatanggapsiRi
zalngsul
atmul
akayLeonorRiv
erananagpapabati
dngnalal
api
tna
kasal
niy
asai sangi
nhi
nyerongI
ngl
esnasi
HenryKippi
ngnalabi
snai ki
nal
ungkotniRi
zal
.

c. Angl abi
snapagdaramdam niRi
zal
satinamongkabi
guanaynai
sul
atni
yakayBl
ument
ri
tt
na"pi
pil
ii
nniLeonorangpangal
angKi
ppingdahi
lansai
toaymalay
aatangRizal
ayi
sang
al
ipi
n."

d. SasagotniBlument
ri
ttayhul
ikanyangsi
nabi
na" hi
ndi
maunawaanngkanyangasawa
(Rosa)naangi
sangbabaengpi
narangal
anngpag-i
bigniRi
zal
ayii
wansi
ya(Ri
zal).
"

e. Sai sapangsul
atnai
pinadalaniBl
umentri
ttsi
nabini
yangsi
Leonoray"
tul
adngi
sangbat
a,
nai
pinagpal
itangdi
amant
esai sangkarani
wangbato."

1. Kar
ibal
angRi
zal
atdel
Pil
ar

a. Sapagtat
aposng1890, nagsi
mulangmakil
alasi delPi
larsaMadri
ddahil
ansakany
ang
pagsul
atsaLaSoli
dari
dad.Sakabil
angdako,angliderat
urani Ri
zal
aysaaspekt
ong
i
deyali
smonahindiganapnamaunawaanatmat ularanngkany angmgakasamahan.

b. Magingsaedi
tory
alngLaSoli
dar
idadaynagkakar
oonnangpagkakai
basapani
niwal
aat
pat
akar
ansinaRi
zalatdel
Pil
ar.

c. Upangmagawanngpar aannahuwaglumal
aangkari
bal
anaynagka-i
saangmgaPili
pino
saMadr i
dnamaybil
angna90aynagkaisangmagsagawangisangpag-
uusapannakani
l
ang
gaganapi
nsaEner
o1, 1891.

d. Pi
nag-
usapandi
tonaangedi
tor
yal
ngLaSol
i
dar
idadaymapasai
l
ali
m sasamahanngmga
Pi
l
ipi
no,it
oayti
nut
ulanni
delPil
ar.Napag-
usapannamagkakar
oonngi
sanghal
alannadi
toang
makapagtat
among2/3nabotoangmananalo.

e. Nagsagawanghal al
anangmgaPi li
pinosaMadri
dnoongunangl inggongPebrero1891at
nahat
iangmgaPi l
ipi
nosadalawangkampo- -Ri
zal
ist
aatPi l
ari
sta.Saunangarawnghalalan
aysiRi
zalangnanalonguni
thindi
natamoang2/ 3nakinakai
langangbotoatsaikal
wangaraw
aynagkar
oonulinghalal
anayganitopari
nangresult
a.

f. Saikat
longar
awayhinakayatni
MarianoPoncenabumotonaangkaramihankayRi
zal
at
nat
amoniRizal
angki
nakai
langang2/3nabotonanaghal
alsakany
abil
angpinunongsamahan.

g. Pagkat
aposngpagwawagi
niRi
zalayhi
ndiniyati
naggapangkany
angposi
syon,
sa
dahi
l
angayawniy
angmagingpi
nunonghati
-hat
ingsamahan.

1. Umal i
ssiRi
zal
saMadridnanag-
iwanngmaikl
ingsulatngpagpapasal
amatsamga
kababay
anniy
angnaghal
alsakany
aatnagtungosaBiar
ri
tz.

KABANATA18-BAKASYONNIRI
ZALSABI
ARRI
TZ

A. MgaGi
nawani
Rizal
saBi
arr
it
z

1. Sapag-ali
sni
RizalsaMadri
daynagt
ungosi
rizal
saBi
arr
it
zatnagbakasy
onsabahayni
SenorEduar
doBoustedsaVi
ll
aEli
ada.
2. Nagi
ngmal
api
tsi
Rizal
samgaanaknadal
agani
SenorBoust
ednasi
naAdel
i
naatNel
l
ie.

3. AngBearri
tzayi
sangmagandangbakasy
unanatnaki
tar
it
oniRizal
angmgatur
ist
amula
sai
ba'
tibangpani
gngmundo.Angkagandahanngpookangnagpal
i
motkayri
zal
sakanyang
mgakasawiansaMadri
d.

4. Nagkar
oonngnamuongpag-ibi
gsapagitanni
naRi
zalatNell
ieBoust
ed.Naakitsi
Rizalkay
Nel
li
esadahil
ansakat
ali
nuhan,
mahinahon,atmat
aasnamor al
ngdalaga.I
pinagt
apatniRizal
sakany
angmgakaibi
gannanagkaroonsiy
angpagnanai
snapakasalansiNell
ieBousted.

5. TinuksonasiyaniMarcel
oH.delPil
arnapali
tanangpamagatngkany
angnobel
anaNoli
ngNeli.SiAnt
onioLunanaminsanaykanyangnagingkar
ibal
kayNel
li
eayhini
kay
atsi
Rizal
na
pakasalannasiNel
li
e.

6. Nataposangpag-
ii
bigangRi
zal
atNel
l
iedahi
l
ansahi
ndi
nahi
kay
atsi
Rizal
namagpakasal
sadal
agadahil
ansamgasumusunod:

a. Ay
awni
rizal
magi
ngPr
otest
ant
e

b. Ay awnginaniNell
iekayRizalnamagingmanugangdahi
l
ansiRizalaymahi
rapna"
dokt
or
nawalangpasyent
e,manunulatnawalangpera"ati
sangr
epormi
stanainuusi
gngmgaprayl
e
atopi
sy al
ngpamahalaansasaril
ingbayan.

1. Naghi
wal
aysi
naRi
zal
atNel
l
iebi
l
angmabut
ingmagkai
bigan.

2. Tinaposni
Rizal
angnobel
angEl
Fil
i
bust
eri
smoi
l
angar
awbagosi
yaumal
i
ssaBi
arr
it
z
pat
ungongParis.

3. SaParisaykanyangsinul
atansiJoseBasaatsi
nabi
ngnagnanai
ssi
yangmani
rahansa
Hongkongatdi
tonagtrabahobi
langdoktor
.
4. Nagbaliksi
Rizal
saBr
ussel
satmul
ini
yangbi
nisi
taangmgaJacobyl
alonasi
Pet
it
e
SussaneJacoby.

5. NagpahingasiRi
zalsamgagawai nngKi l
usangPropagandaupangmaharapniyaang
pagpapal
i
mbagngkany angikalawangnobela-ElFi
l
il
buster
ismo.MulasaBrusselsaykanyang
i
pinaal
am saKil
usangPropagandanaiti
gil
naangpagpapadalangkanyangsustentongP50
bawatbuwan.

6. Tinigi
lannarinniRi
zalangpagpapadalangmgaar t
ikul
osapahay agangLaSol i
dari
dadsa
kabi
l
angpaki usapngkanyangmgakai bigan.Napansi
ndinni Marcel
oH.del Pi
larang
panl
alamigngkilusangpr
opagandasapananahimikniRizalatdahil
andit
oaynapi l
it
ang
sumulatsidelPi
larnanaki
kiusapkayRizalnamuli
ngmagsul atsapahayagan.

KABANATA19-ANGPAGPAPALI
MBAGNGELFI
LIBUSTERI
SMOSABELGI
UM

AngBahayni
Rizal
saGhent

1. Mul
asaBr
ussel
ssi
Rizal
aynagt
ungosaGhentnai
sangl
unsodpamant
yasanngBel
gium.

2. MulapasaCal
ambaaysini
mul
annani
Rizal
angnobel
angEl
Fil
i
bust
eri
smoatnat
aposang
hul
i
ngkabanat
asaBiar
ri
tz.

3. Nani
nir
ahansi
Rizal
saGhentdahi
l
ansamgasumusunod:
a. Mur
aanghal
agangpagpapal
i
mbagsaGhent

b. Makal
i
gtassapang-
aaki
tni
Pet
it
eSussaneJacoby

1. SalunsodngGhentaynakat
agponiRizal
angdalawangPil
i
pinonaestudy
ant
engi
nhi
nyer
a
saUni
bersi
dadngGhentnasinaJoseAl
ejandri
noatEdi
lber
toEvangel
i
sta.

2. Nanirahansi
Rizalsai
sangmumur
ahi
ngbahaypaupahanatnakasamani
yasi
Jose
Al
ejandr
inonanakapunangkany
angl
abi
snakati
pir
an.

3. SapagdatingniRi
zalsaGhentaynaghanapsi
yangpi nakamurangbahaypal
imbaganpar
a
sakanyangnobel
angElFil
ibust
eri
smoatkanyangnatagpuanangpalimbagangF.MEYER-VAN
LOOPRESSsadaangVi aanderennahandangmaglathal
angnobelasapamamagi tanng
pagbabayadnghul
ugan.I
sisnanl
aniRizal
angkanyangmgaal ahasupangmagingpaunang
bayadsapali
mbagan.

4. Habangnasapal
imbagansiRizalaynaubusansi
yangper
aatangpagpapal
i
mbagsaEl
Fi
l
ibust
eri
smoaynapahi
ntosakalagit
naan.

5. Sagani
tongkagi
pit
anayhal
oskany
angi
taponangmanuskr
it
ongEl
Fil
i
bust
eri
mosaapoy
.

6. Nangmal
amanniVentur
aangkagipi
tanniRi
zal
,mul
asaPar
isaykany
angpi
nadal
hansi
Ri
zal
ngsal
apipar
amait
uloyangpagpapal
imbag.

7. NoongSet yembre18,1891ayl umabasngpal i

mbaganangEl Fi
li
buster
ismoatkanyang
i
pinadalaangdalawangkopyasaHongkongki naJoseBasaatSi xtoLopez.Pinadal
ahandin
ni
yaangkany angmgakaibigangsinaBlumentri
tt
,Ponce,Lopez-Jaena,T.
H.PardodeTav er
a,
AntonioLunaatJuanLuna.Pinagkaloobni
RizalkayValent
inVenturaangorihi
nalnamanuskri
to
ngEl Fi
li
bust
eri
smo.

8. I
nil
athal
angsi
pianngEl
Fil
i
bust
eri
smosapahay
agangEl
Nuev
oRegi
mensakany
angi
syu
ngOkt
ibr
e1891.

9. I
nihandogni
Rizal
angEl
Fil
i
bust
eri
smosaal
a-al
angGOMBURZA.

10. I
pinagkumpar
aangNol
iatFi
l
i.

a. AngNol iayisangromantikongnobelanagawangpuso,damdamin,sar
iwa,makul
ayat
mayt agl
aynat uwa.AngFil
iayisangnobelangpol
i
tikal
gawangulo,
isi
p,nagl
alamanngpai
t,
pagkamuhi,sakit
,kar
ahasan,atpagdurusa.

b. Angor i
hinalnakagust
uhanniRi
zalaygawi
ngmasmahabaangFi l
ikay
sasaNol inguni
t
dahi
lansakakulangansasalapi
aynagi
ngmaikl
iangFi
l
i(38kabanat
a)kungikukumparasaNol
i
(64kabanat
a).

c. Par
akayWencesl
aoRet
anamasmahusayangNol
i
.

d. Par
akayMar
cel
oH.del
Pil
armasmahusayangFi
l
i.

1. Sumulatsi
Rizal
kayBl
umentri
ttnanagsasabingkanyangbal
aknagumawangi
kat
long
nobel
a.I
toayhi
ndinamasyadongukolsapoli
ti
kakundisaeti
ka.

2. Sakany
angpagl
alakbaypat
ungongHongkongaykany
angsi
nimul
angsul
ati
nangi
kat
long
nobel
a.
KABANATA20-PANGGAGAMOTNIRI
ZALSAHONGKONG

A. MgaDahi
l
anngPagl
i
patsaHongkong

1. Kawal
anngkasi
yahansaEuropadahi
l
ansapagkakai
bangpani
niwal
ani
yakaydel
Pil
arat
sai
l
angmgaPil
ipi
nosaEuropa.

2. Upangmashi
gitsi
yangmagi
ngmal
api
tsaPi
l
ipi
nas.

3. Par
akupkupi
nangkany
angpami
l
ya.

A. Pamamaal
am saEur
opa

1. Nagpaal
am ngmaay ossi
Rizal
kaydel
Pil
arsapagl
alay
onnamapanat
il
iangkai
sahanng
mgaPil
i
pinosaEuropa.

2. MulasaMersei
ll
essumakayngbar
kongMelbour
nepat
ungongHongkong,
kasamang
kany
angbagaheang600nakopyangElFi
l
ibust
eri
smo.

3. NakatagponiRizal
sabarkobi
langmgapasaheroangmgababaengAl
emanna
nangmamali
itsakanyasausapannahihi
yani
Rizalsapamamagi
tanngmaginoong
pamamaraan.

A. Hongkong

1. Dumat
ingsi
Rizal
saHongkongngNobey
embr
e20,
1891atsi
nal
ubongngmgakai
biganat
di
toaynanir
ahansa5D'Agui
larSt
reetNo.2Rednaxol
aTer
race.Sanasabi
dingt
ir
ahansi
Rizal
aynagbukasngi
sangkl
i
nika.

2. Bagomagpaskong1891dumat
ingsaHongkongangkanyangamaatbay
awnasi
Sil
vest
re
Ubal
do.Sumunodnar
inangkany
angina,
Luci
a,Josef
a,atTr
ini
dad.

3. Nakasamanamul
ini
Riz
alangkany
angpami
l
yasakapaskuhansai
bangbansa.

A. PanggagamotsaHongkong

1. Gi namitnarinniRi
zal
angkany angpropesy
onbil
angisangmanggagamotupang
masupor t
ahanniyaangkanyangpami l
ya.Satul
ongniDr
,LorenzoMarqueznakanay
ang
kai
bigan.Ini
lapi
tniy
akayRizalangkanyangmgapasyentengmaysaki
tsamat a.

2. Nakil
alasiRi
zalsaHongkongsakany
angkahusay
anatangmgapasy
ent
eni
yaaymga
Br
it
ish,
Tsino,Por
tuges,
atAmerikano.

3. Mat
agumpayni
yangi
noper
ahanangkany
angi
nasaHongkong.

4. Mar
ami
ngbumat
ikayRi
zal
sakany
angpanggagamot
.

A. AngPr
oyekt
ongBor
neo

1. Binal
akniRi
zalnamagtay
ongi
sangkol
ony
asaBor
neonabubuui
nngmgawal
angl
upang
Pi
li
pinomulasaat
ingbansa.

2. Nagpuntasi
yasaSandacanatki
nausapangmgapinunongBrit
ishatnagtagumpaysi
yana
mapagkal
oobanangkany
angproyekt
ong50,000hekt
aryanglupa,
namal api
tsadaungan,
at
mahusaynapamahal
aanupangmagami tsal
oobng999nat aonngwalangbay ad.
3. Ipinaal
am ni
Rizal
angkanyangproy
ekt
osamgaPi
l
ipi
nosaEur
opananagpaki
tang
pagnanaisnai
toaymaisakat
uparan.

4. Sinulat
anniRizal
siGober
nadorHeneral
Despujolukolsakany
angPr oyekt
ongBorneo
nguni
thindii
tosi
nagot.Sai
kal
awangsulatniRi
zal
ayhi ndipari
nsinagotnguni
tipi
nar
ati
ngsa
kanyasakonsulngEspanyasaHongkongangpagtutoldit
o.

A. MgaSi
nul
atsaHongkong

1. AngmgaKarapat
anngTao-i
sangpagsasal
i
nni
Rizal
ngpr
okl
amasy
onngRebol
usy
ong
Pr
ansesng1789.

2. AlaNaci
onEspanol
a-isangart
ikul
onaumaapel
asaEspany
anai
tuwi
dangkamal
i
ang
nagawasamgamagsasakangCalamba.

3. SaMgaKababay
an-i
sangar
ti
kul
onanagpapal
i
wanagsasi
twasy
ongagr
ary
osaCal
amba.

4. UnaRev i
sit
aalaVi
ctori
aGaol -art
ikul
oukol
sakany angpagbi
sit
asakul
unganng
HongkongkumparasamalupitnakulungansaPi
li
pinas.

5. TheHongkongTel
egr
aph-i
sangpahay
agankungsaansi
rizal
aynagpapadal
angmga
ar
ti
kul
o.

6. Angpi
nakamahal
agangi
sinul
atni
rizal
saHongkongayangsal
i
gangBat
asngLal
i
ga
Fi
l
ipi
na.

A. AngPagpapasi
yanaMagbal
i
ksaMay
nil
a
1. Angmgadahi
l
annamagbal
i
ksaMay
nil
a.

a. Kausapi
nsi
Gob.Hen.Despuj
olukol
saPr
oyekt
ongBor
neo

b. I
tat
agangLaLi
gaFi
l
ipi
nasaMay
nil
a

c. Patunay
ankayEduar
dodeLet
enaitoaymal
isakany
angpani
niwal
anamat
apangsi
Rizal
dahi
l
ansasiyaaymal
ayosamgaEspany
ol.

1. Tinut
ulanngmgakamag-
anakni
Rizal
angkany
angnai
snapagbabal
i
ksaMay
nil
adahi
l
an
sai
tooaymangangahul
uganl
amangngkamatay
an.

2. Gi
nawaniRizalangmgasumusunodnasul
atbagoumal
i
sngHongkongnai
ningat
anni
Dr.
Mar
queznabubuksanlamangkungsi
yaaymamamat ay.

a. sul
atsakany
angmgamagul
angatmgakapat
id

b. Sul
atsasambay
anangPi
l
ipi
no

c. Sul
atsaGober
nadorHener
alDespuj
ol

1. Nagbali
ksiRi
zalkasamaniLuci
asaMayni
l
a.Kasabaynamanngpag-
uwi
ngRi
zal
ay
pagsasampanamanngkanyangmgakaawayngkaso.

KABANATA21-ANGPAGBABALI
KATPAGTATAGNGLALI
GA
A. AngI
kal
awangPagbabal
i
k

1. Hunyo26,1892-nagbal
iksi
Rizal
saMay
nil
akasamangkany
angkapat
idnasi
Luci
aat
tumi
gil
saHoteldeOri
ente.

2. SahaponngnasabingarawnagtungosiRi
zalsaMal acanangupangmaki
pagki
tasa
gober
nadorhener
alnguni
tpi
nabal
iksiyanggabiatnakausapsi Despuj
ol.

3. Bi
nisi
tani
yaangkany
angkapat
idnasi
Nar
cisaatsi
Neneng.

4. Ki nabukasan,sumakaysi Ri
zalngtrenatdinal
awangkany angmgakaibigansaMalol
os,
Bulacan;SanFernando, Pampanga;
Tar l
ac,Tarl
ac;atBacol
or,
Pampanga.Angkany angmga
paglal
akbayaysi nusundanngmgaEspany olatmgabahaynakany angbi
nisi
tapagkat
aposng
i
langar awaysinalakayngmgakawal Espanyol.

5. Samgasumunodnaar
awaymul
i
ngnaki
pagki
tasi
Rizal
kayDespuj
ol.

A. Pagt
atay
ongLaLi
gaFi
l
ipi
na

1. Hulyo3,i
ti
nat
agni
Rizal
angLaLi
gaFi
l
ipi
nasabahayni
Dor
oteoOngj
ungcosaKal
yeYl
aya,
tondoMayni
l
a.

2. Angpagpupul
ongaydi
nal
uhanngmgasumusunod:

a. Pedr
oSer
anoLakt
aw

b. Domi
ngoFr
anco
c. JoseRamos

d. Ambr
osi
oSal
vador

e. Boni
faci
oAr
eval
o

f
. Agust
indel
aRosa

g. Moi
sesSal
vador

h. Lui
sVi
l
lar
eal

i
. Faust
inoVi
l
lar
uel

j
. Mar
ianoCr
isost
omo

k. Numer
ianoAdr
iat
ico

l
. Est
ani
slaoLegaspi

m.Teodor
oPl
ata

n. Andr
esBoni
faci
o

o. JuanZul
uet
a
A. Pag-
arest
oatPagpapat
apon

1. NoongHuly
o6,1892-saisangpaki
ki
pag-usapni
RizalkayDespuj
olayi
nar
est
osi
yasa
dahi
l
ansabi
ntangnapagdadal
angmgapol y
etongkontr
a-si
mbahan.

2. I
pinakul
ongsi
Rizal
atmahi
gpi
tnapi
nababant
ayansaFor
tSant
iago.

3. Sumunodnaar
awi
nil
abasangkaut
usannai
pat
aponsi
Rizal
saDapi
tan.

4. Di
nal
asi
Rizal
saDapi
tansapamamagi
tanngbar
kongCebu.

KABANATA22-TAPONSADAPI
TAN

A. AngBuhayngI
sangTapon

1. Hulyo15,
1892-nakarat
ingsi
Rizal
saDapit
anati
pinagkal
oobkayKapi
tanRi
car
do
Car
nicer
oangkomandantenghukbongEspany
olsal
ugar.

2. DalaniRi
zalangsul
atniPadrePabl
oPastell
snasuper
iorngmgaJesui
tapar
akayPadr
e
Antoni
oObachangpari
ngJesuit
asaDapitan.Angsul
ataynaglal
amanngmgakondi
syon
upangsiRi
zal
aymakat i
rasakumbento.

3. Pansamant
alangnani
rahansi
Rizal
sakuwar
tel
napi
namumunuanni
Kapi
tanCar
ciner
ona
kany
angnagi
ngkaibi
gan.
4. Setyembre21,1891-nakatanggapsinaRizal
,Car
ciner
oatisangEspanyol
ngDi pol
ogang
gant
impalanaangkanil
angticketbil
ang9736aynanalongikal
awanggant i
mpalangP20,000.
Angnagi
nghatiniRizal
ayP6,200.Ibini
gayni
yaangP2,000sakany angamaatP200kayJose
Ma.BasasaHongkongatangnat i
raaykaniy
angginamitsapagbil
inglupasaTali
saynaisang
ki
lomet
roanglayosabay anngDapi t
an.

5. Ngkaroonngi
sangmahabangsul
atansi
naRi
zal
atPast
ell
sukol
sausapi
nngr
eli
hiy
onna
nagl
alamanngmgapani
niwal
angpangr
eli
hiy
onni
Rizal
.

a. Gi
nagami
tngmgapr
ayl
eangr
eli
hiy
onsapansar
il
ingkapaki
nabangan.

b. Angsar
il
ingpagpapasi
yaaybi
yay
angDi
yossal
ahatngt
ao.

1. Hi
ndi
nagt
agumpaysi
Past
ell
namai
bal
i
ksi
Rizal
par
asasi
mbahan.

2. HinamonniRi
zalangi
sangPr
ansesnasi
Mr.JuanLar
detngduwel
odahi
l
ansa
pagbebent
akayRi
zal
ngmgakahoynamababaangkwali
dad.

3. I
nil
ipatni
Padr
ePastel
l
ssi Padr
eFranci
scoSanchezsaDapi
tanupangmul
i
ngaki
ti
nsi
Rizal
namagbali
ksasi
mbahan.Ngunithi
ndi
rini
tonagt
agumpay.

4. Nakat
anggapnarinsiRi
zal
ngmgapanauhi
nsaDapi
tanatnakasamani
yaangkany
ang
mgakapamil
yaatnagpat
ayonangbahaysaTal
i
say
.

5. Nagpadalaangmgapr ayl
engisangt
aonamayalyasnaPabl
oMer
cado(
Flor
enci
o
Namanan)upangisangkotsi
Rizal
samasmalaki
ngkaso.

6. NagtrabahosiRizal
saDapit
anbil
angi
sangmanggagamot.Angkanyangmgapasyenteay
mgamahihirapnahindimakabay
adatmgamay ay
amannanagbabayadngmal aki
sakany ang
pagl
i
li
ngkod.Nangtumi r
aangkanyangi
nasaDapit
ansaloobngisaatkal
ahat
ingtaon,
ginamot
di
nitoniRizal.Nakil
alaangkahusay
anni
Rizalsapanggagamotkahi
tnasiyaaynasaDapi
tan,
si
nasady
asy angmgapasy ent
emulasai
ba'ti
bangpanigngdaigdi
g.Nagi
nginter
esdi
nniRizal
angmgal okal athal
amanggamot .

7. Iti
nay
oniRizalangi
sangsist
emangpat
ubi
gsaDapi
tanupangmagkar
oonngmal
i
nisna
tubi
gsabawatbahayngDapit
an.

8. MgaPr
oyekt
ongPangkomuni
dadsaDapi
tan:

a. Pagl
i
li
nisngmgal
ati
anupangmawal
aangmal
ari
a

b. Pagl
alagayngpai
l
awsal
ansanganngDapi
tan

c. Pagpapagandangl
i
wasanatangpagl
alagayngmapangMi
ndanaosapl
asa.

1. Angmal aki
ngpanahonni Ri
zal
ayginami
tdinni
yasapagt utur
ongmgakabataansa
Dapi
tan.Tinuruanniyaangmgaitongmgaaral
insawika,heograpi
ya,kasay
say
an,mat
emat
ika,
gawaingindustri
yal
atibapa.Angorasaymul
aalas2:00hanggang4:00nghapon.

2. Mgaambagni
Rizal
saAgham saDapi
tan

a. Pi
nasokni
Rizal
angmgakagubat
anatbay
baydagatngDapi
tanpar
asapaghahanapng

mgaspeci
menupangi
padal
ani
yasamgamuseongEur
opa.

b. Nakapag-
iponsi
yang346naur
ingmgakabi
bi.

c. Nat
agpuanni
yaangspeci
esngDr
acor
izal
iApogoni
ari
zal
iatRhacophor
usr
izal
i
.
1. Angpag-aar
alngmgawikaayipi
nagpat
uloyni
Rizal
saDapi
tan.Sapanahongi
toay
nat
utunanni
yaangwikangBi
say
a,Subuani
n,atMal
ayo.

2. Angkahusay ansalaranganngsi
ningaymakikit
aparinkayRi
zalsapanahonng
pagkakat
aponniyasaDapi t
an.Gumuguhitsi
yangmgabagaynanakaakitsakanyaatni
li
lok
niyaang(1)Paghi
higant
ingIna:(
2)anguloniPadreGuer
icco;(
3)est
atwangisangbabaeng
taga-
Dapi
t an.

3. Gi nami tdi
nni Ri
zalangkany
angpanahonsaDapitanbil
angi
sangmagsasaka.Umabotng
70hekt ary
aangl upangkanyangpag-
aarinati
nani
manniyangabaka,ni
yog,
punongkahoy,
tubo
,mais, kape,atcocoa.Ginami
tdi
nniRizalangmoder
nongpagsasakasapamamagi t
anngpag-
aangkatsaEst adosUnidosngmgamakabagongmaki narya.

4. Angpagnenegosyoayisasamganagi nggawainni
Rizal
saDapi
tan.Nakipagsosy
osiya
kayRamonCarreon,mangangal
akalnataga-
Dapit
ansanegosyongpangi
ngisda,kopr
ahanat
abaka.I
ti
nay
odinniRizal
angkooperat
ibangmgamagasasakasaDapitanupangmabawasan
angmonopolyongmgaTsi nosal
ugar.

5. Nagi
ngmal
i
khai
nsi
Rizal
saDapi
tansapamamagi
tanngpagl
i
khangmgasumusunod;

a. sul
pukan-i
sangpagsi
ndi
ngsi
gar
il
yonagawasakahoy

b. maki
nasapaggawangbr
icks

1. Si
Josephi
neBr
acken.

a. Namat
aysi
LeonorRi
ver
anoongAgost
o28,
1893dahi
l
ansapanganganak.

b. Dumati
ngsiJosephi
neBr acken(
edad17)saDapi
tanupangsamahanangkanyangama-
amahannasiGeor
geTaufferupangmapagamotkayRizal
.Dal
anil
aangisangt
arhetani
Jul
io
Ll
orent
e.

c. Nagmahalansi
naRizalatJosephi
neatnagbal
aknamagpakasal
nguni
tay
awsi
l
angi
kasal
niPadr
eObachngwalangpermisongarsobi
spongCebu.

d. Umal
i
ssi
Tauf
fersaMay
nil
aatnai
wansi
Josephi
nesaDapi
tanupangmaki
samakayRi
zal
.

e. Saunangbahagi
ng1896,
nakunansi
Josephi
nesakani
l
anganakni
Rizal
.

1. Dumati
ngsaDapitannoongHunyo1896siDr
.Pi
oVal
enzuel
aupangipaal
am kayRizalang
ukol
saKati
punan.Hi
nikay
atniVal
nzuel
aangpamumunoniRi
zalsaKat
ipunannati
naggihan
namanni
ya.

2. Nagboluntar
yosiRi
zalupangmagli
ngkodsahukbongEspany
olbi
langi
sangser
uhanosa
Cuba.Angkanyangkahi
l
inganayti
nugonnamanniGob.Hen.RamonBlanconasumagotsa
kanyangsul
atnoongHulyo1896nanagsasabi
ngpagsang-
ayonsakanyangpl
ano.

3. Nili
sanniRizal
noongHunyo31,
1896sakayngbar
kongEspanakasamani
naJosephi
ne,
Nar
cisa,atpamangkingsi
Angel
i
ca.

KABANATA23-HULI
NGPAGLALAKBAYSALABASNGBANSA

1. Mul
aDapi
tanpat
ungongMay
nil
a
a. NagdaanangbarkongEspanasaDumaguet
eatbini
sit
adit
oniRi
zal
angisani
yangkaibi
gan
nasiHerr
eroRegi
dornahukom nglal
awi
gan.I
noper
ahanniyasamat
aangisangkapi
tanng
guar
diaci
vil
.

b. DumaansaCebuati
noper
ahanni
yaangmag-
asawangMat
eonakany
angnaki
l
alasa
Madr
id.

c. DumaanngI
loi
l
opar
amami
l
iatnagdaansaCapi
zangbar
ko.

1. Sapagdat
ingniRi
zalsaMaynil
aaynakaali
snaangbarkongIsl
adeLuzonnasasakyan
sanani
yapat
ungongEspanya.Napi
li
tangt
umi gi
lsiRi
zal
sabarkongCast
il
lasal
oobhalosng
i
sangbuwanbil
angpanauhi
nniEnri
queEstal
on,angkapi
tanngbarko.

2. Habangnasabar kosi
Rizal
aysumi
klabanghimagsi
kangPi
li
pinol
abansamgaEspany
ol.
NalamanniRizal
angpagsikl
abnghi
magsikansapamamagit
anngpagbabasangmga
pahayagansabarko.

3. Sapet
sangAgost
o30,1896nat
anggapni
Rizal
angi
sangsukatni
Blanconanag-
eendor
so
sakany
asaMini
str
ongDigma.

4. Ini
l
ipatsi
RizalngSet
yembr
e2,
1896sabar
kongI
sladePanaynamagl
alay
agna
pat
ungongBarcel
ona.

5. Angbar kongI
sladePanayaydumaanngSi
ngapore,pansamantalangbumabasiRi
zal
sa
Singaporeatpi
nay
uhansi
yaniDonManuelCamusnaisangPi l
ipi
nongnaninir
ahanna
samant al
ahi
nnaangpagkakat
aonupangmakat
akas.Hindii
tosinunodniRizal
.

6. Habangsi
Rizalaynagl
alakbaypat
ungongEspanyaayl
i
him nanagpapadal
angt
elegr
ama
si
BlancosaMi
nist
eriongDi
gmaannasi Ri
zal
angutaknghi
magsikan.

7. SaSuezCanal
aynar
ini
gni
Rizal
angbal
i
taukol
sapagbi
taysamgaPi
l
ipi
nong
naghi
hinal
angkasangkotsahi
magsi
kan.

8. Set
yembr
e28,
1896-nar
ini
gni
Rizal
angbal
i
-bal
i
tangsi
yaayaar
est
uhi
npagdat
ingsa
Bar
cel
ona.

9. Sety
embre30,
1896-ipi
naal
am kayRi
zalniKapit
anAlemanyangkaut
usannasi
ya(
Rizal
)
ayi
dedet
inesal
oobngkanyangkabi
nahangganghindinakakabal
i
ksaMayni
la.

11.Okt
ubr
e3, 1896-nakarat
ingangbarkongI
sladePanaysaBar cel
onaatipinadal
asa
Munjui
chCastl
enanoonaypi namumunuanni Gener
alEulogi
oDespujol.Oktubre6,1896-
i
nil
abassiRi
zalngkulunganparaibal
i
ksaMay ni
lasakayngbarkongColon.

KABANATA24-HULI
NGPAGBABALI
KATPAGLI
LITI
S

A. AngHul
i
ngPagbabal
i
k

1. SaBar kongCol
onsi
Rizal
aybi
nigy
anngi
sangkabunaatnasai
l
ali
m ngmahi
gpi
tna
pagbabant
ay .

2. Nalamanni
yasai
sangopi
sy al
nasi
yaangsi
nisi
singmgaEspany
olukol
sanagaganapna
madugonghi
magsi
kansaPi
li
pinas.

3. Ki
numpi
skangmgaEspany
olangt
alaar
awanni
Rizal
.
4. SapagdatingngbarkongCol
onsaSi ngapor
eaysini
kapniDr.Antoni
oRegidoratSixto
LopezsapamamagitanngisangabogadongIngl
esnasiAttor
neyFortnabigy
ansi Ri
zal ng
habeascor
pusngunithi
ndiit
onai
pagkaloobsadahi
langangbarkongColonaynasai l
ali
m ng
bandil
angEspanya.

5. Noby embre3,1896-Nakarat
ingangbarkongCol
onsaMaynil
aattahimi
knaini
l
ipatsi
Rizal
saFortSanti
ago.Sapanahongit
oangmgaEspany ol
aynangangalapnangebi
densi
y a
l
abankayRizal
.Pinahi
rapanngmgaEspany olangmarami
ngmgaPi l
i
pinoparai
sabi
tsiRizalsa
nagaganapnahimagsikan.

6. Nagkar
oonngisangPrel
imi
naryinv
esti
gat
ionsakasoni
RizalnapinamumunuanniCol
onel
Fr
anci
scoOli
ve.Si
Rizalaysumai
lal
iam sal
imangarawngmahigpitnaimbest
igasy
on.

7. Pinil
ini
Rizalangpangal
anni
Tiny
ent
eLui
sTav
iel
deAndr
adebi
l
angabogadosa
gaganapi
ngpagli
l
iti
ssakanya.

8. Nagsimulaangpagl
i
li
ti
skayRizalnoongDi
syembr
e26,1896atsanasabi
dingar
away
nagpasi
yaanghukumannabit
ayi
nsi Rizal
sapamamagi
tanngpagbar
il
.

9. NoongDisyembre28,1896ni
lagdaanni
Gober
nadorHener
alCami
l
oPol
avi
elaang
kaut
usanngpagbar
ilkayJoseRi
zal.

KABANATA25-ANGKAGI
TINGANSABAGUMBAYAN

A. AngmgaHul
i
ngOr
asni
Rizal
1. Saganapnaika-
6:00ngumagaaybi
nasaniKapi
tanRaf
aelDominguezangkapasi
yahan
nasi
yaaybit
ayi
n,saBagumbay
ansaDisy
embre30,1896saganapnaika-7ngumaga.

2. Alas7:
00ngumaga-Ti
nanggapni
y angbi
sit
asi
naPadr
eMi
guel
Sader
raMat
ta(
Rect
orng
At
eneo)atPadr
eLui
sVi
za,i
sangJesui
tangGuro.

3. Al as8:
00ngumaga-PumalitkayPadr
eVizasiPadreAntonioRosell
,i
nimbi
tahansi
yani
Rizal
namag- al
musal
.Pagkat
aposnamag-almusaldumati
ngsi Ti
nyenteLui
sTav i
eldeAndr
ade
atnagpasal
amatsiRi
zaldi
tosaginawangpagt
atanggol
niya.

4. Alas9:
00ngumaga-Dumati
ngsiPadr
eFeder
icoFauraatsi
nabi
niRizal
nat
amaang
si
nabi
ngparenamapuput
ulansi
yangul
osapagsulatngNol
iMeTangere.

5. Alas10:
00ngumaga-Dumat ingsiPadreVil
lacl
ara(gur
oni Ri
zal
saAt eneo)atPadr
e
Vi
centeBal
aguer(
kurapar
okongDapitan).DumatingsiSant
iagoMataixatkinapanay
am si
Ri
zalpar
asapahayagangElHer
aldodeMadr id.

6. Alas- 12:00ngtanghal
i-naiwansiRizalnanag-i
isasakanyangsil
i
dparamagtanghali
an.
Pagkataposni toayi
pinagpat
uloyniyaangkany angpagsusul
at.Nat
aposnaniyaangMi Ul
ti
mo
Adiosatitatagonalamangsal utuangalcoholatgi
nawanar i
nni Ri
zalangkany
anghuli
ngsulat
kayFerdinandBl umentr
it
t.

7. Alas3:
00nghaponaynagbal
i
ksiPadreBalaguersaFor
tSant
iagoatki
nukuli
tsi
Rizal
na
gumawangisangr
etr
aksi
yonsakany
angisinul
atnalabansasi
mbahangKatoli
ko.

8. Al as4:
00nghapon-dumatinganginani Ri
zalsaFor
tSantiago.Lumuhoddit
osiRi
zalat
hi
nal
ikanangkanyangina.SumunodsiTri
nidadatdit
oayibi
nigayniyaanglut
uangal
cohol
na
nagl
alamanngMi Ult
imiAdios.

9. Sapag-al
isngmgamagul
angatkapatidniRi
zal
aynagbal
i
kpar
inangmgaJesui
tasa
pangungul
i
tkayRi
zal
nagumawangretraksiy
on.
10. Al
as6:
00nggabi-Pat
uloyparinsapangungul
i
tangmgaJesui
taatmga
pray
lenagumawanasiRi
zal
ngisangr
etraksi
yon.

11. Al
as8:00nggabi-nagsagawasiRi
zalngkany
anghuli
nghapunansi
nabi
niy
a
kaykapi
tanDomi
ngueznapinat
atawadnaniyaangl
ahatngkanyangmgakaaway.

12. Alas10:00-ipi
nadalangAr sobi
spoNozaledaangisangkopyangretr
aksiy
onna
pipi
rmahanni Ri
zalnguni
titoaytinaggihanniRi
zal
.Dahi
lansahindinapapi
rmasiRizalsa
retr
aksi
yon,angparingJesuit
aayhi nuwadanglagdanuiRizal
atpagkamatayniRi
zal aysi
nabi
nil
anasi Ri
zalaylumagdangi sangr et
raksi
yon.

13. Al
as3:
00ngumaga-si
nasabi
ngmgapari
ngJesui
tanasi
Rizal
aynaki
nigng
misaatt
umaggapngkomuny
on.Nguni
tit
oaywal
angbasehan.

14. Alas5:
30-kinai
nniRizal
angkanyanghul
ingal
musalpagkat
aposaysi
nul
at
ni
yaangdal
awangsul
atparasakanyangkasambahayatsakapat
idnasiPaci
ano.

15. Sanabanggi
tdi
nnaorasaydumati
ngsiJosephi
neBrackenati
pinagkal
oobni
Rizalangisangakl
atniKempisnamaypamagatnaImi
taci
ondeCr i
sto.Sanasabingakl
at
i
nilagayniRizal
angisangsul
atnaTomydearandunhappywife,
Josephi
neDecember30, 1896.
JoseRi zal
.

16. Alas6:
00ngumaga-habangnaghahandapar
asamart
sasaBagumbay
an,
i
nihandani
Rizal
angkanynghul
i
ngsul
atparasakanyangamaati
na.

17. Al
as6:30-nagsi
mulangumalisangmar t
samul asaaFortSant
iagopatungong
Bagumbayan.ApatnasundalongEspanyolnanakabari
latbayonetaangnasaharapan,sa
l
ikur
ansiRizalnamahinahongnaglal
akadkasabayniTinyent
eLuisTaviel
deAndr adesaisang
tabi
atsiPadreMar chatVi
ll
aclar
asakabil
a.Sali
kuranngmar amingmgasundal ongEspanyol
nanasasandatahan.Sapanabingmartsaayanghanayngmgat aongnanonood.

18. Sapagdati
ngniRizal
saBagumbay anmasmarami
ngbi
l
angngmgat
aoang
naghi
hint
ayupangsaksihananggagawingpagbi
taykayRi
zal
.
19. Nagpaal
am si
Rizal
kayLui
sTaviel
deAndrade.Pi
nul
suhansi
yaniDr
.Cast
il
lo
i
sangmanggagamotnghukbongEspany
olathumangasanormalnat
ibokngpul
soni
to.

20. Al
as7:
00ngumaga-bi
nar
ilsi
Rizal
saBagumbay
an.

21. Pagkataposngbar
il
inngf
ir
ingsquadisangopi
syal
nghukboangl
umapi
tsa
kany
angkat
awanatbinari
lnamal
apit
ansapuso.Upangtiy
aki
nnapataynai
to.

22. Pagkat
aposngpagbi
tay
,angbangkayni
Rizal
ayi
nil
i
bingsasement
ery
ong
Paco.