รายงานเชิงวิชาการ

การอ-านและพิจารณาวรรณคดีเรื่อง ลิลิตตะเลงพ-าย

โดย

นางสาวนลพรรณ รุง- โรจน=พนาวัลย= ชั้นมัธยมศึกษาปFที่ 5/4 เลขที่ 11

นางสาวศุภวรรณ สังข=นุช ชั้นมัธยมศึกษาปFที่ 5/4 เลขที่ 14
นางสาวณัฐลดา เสริมศีลธรรม ชั้นมัธยมศึกษาปFที่ 5/4 เลขที่ 16
นางสาวธนัชชา สิพพนะโกศล ชั้นมัธยมศึกษาปFที่ 5/4 เลขที่ 17

เสนอ

อ.พนมศักดิ์ มนูญปรัชญาภรณ=
ภาคเรียนที่ 2 ปFการศึกษา 2562
โรงเรียนสาธิตนานาชาติมหาวิทยาลัยมหิดล

รายงานนี้เปWนส-วนหนึ่งของกิจกรรมการเรียนรูXโดยใชXโครงงานเปWนฐาน (Project Based Learning)

รายวิชาภาษาไทยและวัฒนธรรม ระดับชั้นมัธยมศึกษาปFที่ 5
 1
คำนำ

รายงานเล-มนี้เปWนส-วนหนึ่งของวิชาภาษาไทยระดับชั้นมัธยมศึกษาปFที่ ๕ จัดทําขึ้นเพื่อจุดประสงค=ในการ
วิเคราะห=และพิจารณาวรรณคดี เรื่องลิลิตตะเลงพ-าย ทางคณะผูXจัดทําตXองการจะนําเสนอขXอมูลเชิงวิชาการไม-ว-า
จะเปWนทางดXานเนื้อเรื่อง กลวิธีในการประพันธ=หรือแมXกระทั่งคุณค-าที่วรรณคดีเรื่องนี้ไดXมอบใหXผูXอ-านและหวังเปWน
อย-างยิ่งว-าขXอมูลในรายงานเล-มนี้จะสามารถใหXประโยชน=แก-ผูXที่สนใจและตXองการทําการศึกษาเกี่ยวกับวรรณคดี
เรื่องลิลิตตะเลงพ-าย ไดXไม-มากก็นXอย หากทางคณะผูXจัดทําไดXทําสิ่งผิดพลาดประการใด ตXองขออภัยมา ณ ที่นี้ และ
ขอนXอมรับทุกคําแนะนําไปปรับปรุง

ทั้งนี้ รายงานเล-มนี้สําเร็จไดXดXวยความช-วยเหลือของ อาจารย=พนมศักดิ์ มนูญปรัชญาภรณ= ทางคณะผูXจัด

ทําขอขอบพระคุณอาจารย=ที่ช-วยเปWนผูXใหXคําแนะนําและขXอเสนอแนะ เพื่อที่จะใหXคณะผูXจัดทํานํากลับไปแกXไข
รายงาน เล-มนี้ไดXสําเร็จลุล-วง

คณะผูXจัดทํา
 2
สารบัญ

คำนำ 1
1. การอ-านและพิจารณาเนื้อหาและกลวิธีในวรรณคดีและวรรณกรรม 3
1.1 เรื่องย-อ 3
1.2 โครงเรื่อง 4
1.3 ตัวละคร 4
1.4 ฉากทXองเรื่อง 5
1.5 บทเจรจาหรือรำพึงรำพัน 6
1.6 แก-นเรื่อง 6

2. การอ-านและพิจารณาเนื้อหาการใชXภาษาในวรรณคดีและวรรณกรรม 7
2.1 การสรรคำ 7
2.2 การเรียบเรียงคำ 8
2.3 การใชXโวหาร 11

3. การอ-านและพิจารณาประโยชน=หรือคุณค-าในวรรณคดีและวรรณกรรม 12
3.1 คุณค-าดXานอารมณ= 12
3.2 คุณค-าดXานคุณธรรม 13
3.3 คุณค-าทางสังคม 13

บรรณานุกรม 15
 3
1. การอ/านและพิจารณาเนื้อหาและกลวิธีในวรรณคดีและวรรณกรรม

1.1 เรื่องย-อ
เรื่องลิลิตตะเลงพ-ายนั้น คำว-า ตะเลง หมายถึง มอญ พ-าย แปลว-า แพX คำว-า ตะเลงพ-าย แปลตามตัว
อักษรคือมอญแพX แต-เนื่องจากพม-าเปWนผูXปกครองมอญอยู- คำว-าตะเลงในที่นี้จึงหมายถึงพม-า และมอญเปWนผูXแพX
สงคราม เรื่องนี้ประกอบดXวย ๑๒ ตอน โดยเริ่มดXวยการกล-าวถึงการสิ้นพระชนม=ของสมเด็จพระมหาธรรมราชาธิ-
ราช และมีสมเด็จพระนเรศวรมหาราชที่ทรงขึ้นครองราชย=แทน โดยมีสมเด็จพระเอกาทศรถเปWนพระมหาอุปราช
พระเจXาหงสาวดีทรงทราบข-าวที่ว-าไทยมีการเปลี่ยนผูXปกครองใหม- ก็ประสงค=จะมาตีไทย จึงมีพระราชบัญชาใหX
พระมหาอุปราชายกทัพมาตีไทย พระมหาอุปราชาฝ{นรXายและมีลางสังหรณ=แต-ถูกพระราชบิดาดูถูก จึงจำใจยกทัพ
มาตีไทย เมื่อลานางสนมแลXวก็ยกทัพเขXามาทางเมืองกาญจนบุรี ฝ|ายสมเด็จพระนเรศวรก็คิดที่จะไปตีเขมร เมื่อรูX
ข-าวก็ทรงเตรียมการสูXศึกพม-า ทรงตรวจและเตรียมกองทัพ พระมหาอุปราชาทรงปรึกษาการศึก แลXวยกทัพเขXามา
ปะทะทัพหนXาของไทย ส-วนสมเด็จพระนเรศวรก็ทรงปรึกษาเพื่อหาทางเอาชนะขXาศึก เมื่อทัพหลวงเคลื่อนพล ชXาง
ทรงของสมเด็จพระนเรศวรและชXางทรงของสมเด็จพระเอกาทศรถกำลังตกมัน ก็เตลิดเขXาไปในวงลXอมของขXาศึก ณ
ตำบลตระพังตรุ สมเด็จพระนเรศวรทรงกระทำยุทธหัตถีกับพระมหาอุปราชา ส-วนสมเด็จพระเอกาทศรถนั้นทรง
กระทำยุทธหัตถีกับมางจาชโรและไดXรับชัยชนะทั้งสองพระองค= เมื่อพระมหาอุปราชาถูกฟ{นขาดคอชXาง กองทัพ
หงสาวดีก็แตกพ-ายกลับไป สมเด็จพระนเรศวรทรงมีบำเหน็จทหารและปรึกษาโทษนายทัพนายกองที่ตามชXางทรง
เขXาไปในกองทัพพม-าไม-ทัน สมเด็จพระวันรัตทูลขอพระราชทานอภัยโทษแทนแม-ทัพนายกองทั้งหมด สมเด็จพระ
นเรศวรก็โปรดพระราชทานอภัยโทษใหX โดยใหXยกทัพไปตีทวายและตะนาวศรีเปWนการแกXตัว จากนั้นไดXทรงจัดการ
ทำนุบำรุงหัวเมืองทางเหนือเจXาเมืองเชียงใหม-มาสวามิภักดิ์ขอเปWนเมืองขึ้น สมเด็จพระนเรศวรจึงทรงรับทูตเชียง
ใหม-และเรื่องจบลงดXวยการยอพระเกียรติสมเด็จพระนเรศวร

ภาพจิตรกรรมฝาผนังการทำยุทธหัตถีระหว-างสมเด็จพระนเรศวรมหาราชกับพระมหาอุปราชา
ณ วัดสุวรรณดาราราม จังหวัดพระนครศรีอยุธยา
 4
1.2 โครงเรื่อง
ลิลิตตะเลงพ-าย เปWนวรรณคดีเฉลิมพระเกียรติสมเด็จพระนเรศวรมหาราช โดยที่ดำเนินเรื่องตามพระราช-
พงศาวดารกรุงศรีอยุธยา เริ่มตั้งแต-สมเด็จพระมหาธรรมราชาเสด็จสวรรคต จนถึงตอนที่สมเด็จพระนเรศวรทรง
กระทำยุทธหัตถีกับพระมหาอุปราชาของพม-า และพระมหาอุปราชาสิ้นพระชนม=ใน พ.ศ. ๒๑๓๕ โดยมีเรื่องราว
เกี่ยวกับการวางแผนและการทำยุทธหัตถีของพระมหากษัตริย=ทั้งสองเมือง

1.3 ตัวละคร
ฝ|ายไทย
- สมเด็จพระนเรศวรมหาราช (พระองค=ดำ)
สมเด็จพระนเรศวรมหาราชหรือพระองค=ดำเปWนกษัตริย=องค=ที่ ๑๘ ของกรุงศรีอยุธยา มีพระมหาธรรม-
ราชาเปWนพระบรมชนกนาถ ทรงเปWนพระมหากษัตริย=ที่เก-งกลXาสามารถ เปWนผูXประกาศเอกราชจากพม-าหลังจาก
ที่ตกเปWนเมืองขึ้น ๑๕ ปF รวมทั้งขยายราชอาณาจักรใหXกวXางใหญ- ทำการรบชนะพม-าทุกครั้งจนทำใหXพม-าเกรงกลัว
ไม-กลXามารุกรานอีกเปWนเวลากว-า ๑oo ปF
- สมเด็จพระเอกาทศรถ (พระองค=ขาว)
สมเด็จพระเอกาทศรถหรือพระองค=ขาว เปWนพระอนุชาของสมเด็จพระนเรศวรมหาราช ทรงดำรงตำแหน-ง
อุปราช ครองเมืองพิษณุโลก แต-มีเกียรติยศเสมอพระเจXาแผ-นดิน ไดXทรงออกศึกทำสงครามร-วมกับสมเด็จพระ
นเรศวรตลอด และไดXทรงครองราชย=เปWนกษัตริย=องค=ที่ ๑๙ ต-อจากสมเด็จพระนเรศวรมหาราช หลังจากครองราชย=
ไดX ๕ ปFก็สวรรคตเมื่อพระชนมายุไดX ๕o พรรษาเศษ
- พระมหาธรรมราชา
สมเด็จพระมหาธรรมราชาหรืออีกพระนามหนึ่งว-า สมเด็จพระสรรเพชญ=ที่ ๑ พระราชบิดาเปWนเชื้อสาย
ราชวงศ=พระร-วงแห-งกรุงสุโขทัย พระราชมารดาเปWนพระญาติฝ|ายพระราชชนนี สมเด็จพระไชยราชาธิราช แห-ง
ราชวงศ=สุวรรณภูมิ พระองค=ทรงรับราชการเปWนขุนพิเรนทรเทพ เจXากรมตำรวจรักษาพระองค= หลังจากที่เหตุการณ=
วุ-นวายในราชสำนักยุติลงและพระเฑียรราชาไดXขึ้นครองราชย=เปWนสมเด็จพระมหาจักรพรรดิ์เมื่อปFพ.ศ. ๒o๙๑
ขุนพิเรนทรเทพทรงไดXรับสถาปนาขึ้นเปWนสมเด็จพระมหาธรรมราชาครองเมืองพิษณุโลกและหัวเมืองฝ|ายเหนือ
พระองค=มีพระราชโอรสและพระราชธิดารวมกัน ๓ พระองค=คือพระสุพรรณเทวี สมเด็จพระนเรศวรมหาราช
และสมเด็จพระเอกาทศรถ
- สมเด็จพระวันรัต
สมเด็จพระวันรัต เดิมชื่อพระมหาเถรคันฉ-อง เปWนพระชาวมอญ จำพรรษาอยู-ที่วัดป|าแกXวหรือ วัดใหญ-ชัย
มงคลในป{จจุบัน มีบทบาทสำคัญในการเกลี้ยกล-อมใหXพระยาเกียรติ์และพระยารามที่พระเจXาหงสาวดีส-งมาใหXลอบ
 5
กำจัดพระนเรศวร รับสารภาพและเขXาร-วมกับพระนเรศวรแทน นอกจากนี้ยังทูลขอพระราชทานอภัยโทษใหXกับ
บรรดาแม-ทัพนายกอง ในความผิดที่ตามเสด็จสมเด็จพระนเรศวรมหาราชไม-ทันในการรบกับพม-า ทำใหXทุกคนไดX
รับการยกเวXนโทษไม-ตXองถูกประหารชีวิต

ฝ|ายพม-า
- พระเจXาหงสาวดี(นันทบุเรง)
พระเจXาหงสาวดีหรือนันทบุเรง เดิมชื่อมังชัยสิงห=ราช ทรงเปWนพระโอรสของพระเจXาบุเรงนอง ดำรงตำ
แหน-งอุปราชในสมัยพระเจXาบุเรงนอง ไดXทรงขึ้นครองราชย=เปWนกษัตริย=ของพม-าต-อจากพระเจXาบุเรงนอง พระราช-
บิดา ทรงหวังที่จะสรXางความยิ่งใหญ-ใหXกับพม-าเหมือนพระราชบิดา แต-พระองค=ก็ทำไม-สำเร็จและสุดทXายถูกลอบ
วางยาพิษจนสิ้นพระชนม=
- พระมหาอุปราชา
พระมหาอุปราชาเปWนพระโอรสของพระเจXาหงสาวดี (นันทบุเรง) เดิมชื่อมังสามเกียดหรือมังกะยอชวา ทรง
เปWนเพื่อนเล-นสมัยยังเยาว=วัยของสมเด็จพระนเรศวรมหาราช ในสมัยที่พระองค=ประทับอยู-ทกี่ รุงหงสาวดี พระองค=
ไดXทำสงครามหลายครั้งและครัง้ สุดทXายไดXยกทัพ ๕ แสนมาตีไทยและสิ้นพระชนม=ในการทำยุตถหัตถีกบั สมเด็จพระ
นเรศวรมหาราช
- มางจาชโร
มางจาชโรเปWนพี่เ ลี้ยงของพระมหาอุปราชาของพม-า เปWนผูXท ี่ชนชXางกับพระเอกทศรถ และถู ก พระ
เอกาทศรถฟ{นดXวยพระแสงของXาวคอขาด

1.4 ฉากทXองเรื่อง
ฉากทXองเรื่องที่ปรากฏในวรรณคดีเรื่องลิลติ ตะเลงพ-าย คือ เหตุการณ=ภายในเมืองมอญและสภาพแวดลXอม
ระหว-างการเดินทัพของพระมหาอุปราชาจากเมืองมอญไปสู-กาญจนบุรี รวมถึงการทำยุทธหัตถีระหว-างพระมหา
อุปราชาและพระนเรศวรมหาราช โดยฉากทXองเรื่องทั้งหมดมีดังนี้
- กรุงหงสาวดีเมืองหลวงของพม-า
- อยุธยา เมืองหลวงของไทย
- พลับพลาค-ายหลวง ตำบลป|าโมก ที่พระนเรศวรทรงพระสุบนิ
- ด-านเจดีย=สามองค=เขตแดนระหว-างไทยกับพม-า อำเภอสังขละบุรี กาญจนบุรี
- กาญจนบุรี เมืองหนXาด-านของไทยทีพ่ ระมหาอุปราชายกทัพเขXามาก-อน
- ตำบลตระพังตรุสพุ รรณบุรที ี่พระนเรศวรทรงทำยุทธหัตถีกับพระมหาอุปราชา
 6
1.5 บทเจรจาหรือรำพึงรำพัน
บทรำพึงรำพันของพระมหาอุปราชาถึงนาง
มาเดียวเปลี่ยวอกอXา อายสู
สถิตอยู-เอXองค=ดู ละหXอย
พิศโพXนพฤกษ=พบู บานเบิก ใจนา
พลางคะนึงนุชนXอย แน-งเนื้อนวลสงวน
สลัดไดใดสลัดนXอง แหนงนอน ไพร„
เพราะเพื่อมาราญรอน เศิกไสรX
สละสละสมร เสมอชื่อ ไมXนา
นึกระกานามไมX แม-นแมXนทรวงเรียม
สายหยุดหยุดกลิ่นฟุ…ง ยามสาย
สายบ-หยุดเสน-หห= าย ห-างเศรXา
กี่คืนกี่วันวาย วางเทวษ ราแม-
ถวิลทุกขวบค-าเชXา หยุดไดXฉันใด

คำประพันธ=ขXางตXนพรรณนาการเดินทางขณะที่พระมหาอุปราชาจำเปWนตXองจากนางสนม เพือ่ ไปตีกรุง

ศรีอยุธยา บทนิราศนี้ถอดความไดXว-า พระมหาอุปราชาตXองเสด็จมาเพียงผูเX ดียวอย-างเหงาใจ แต-พระองค=ไดXชม
นกชมไมXทำใหXรูXสึกเบิกบานพระทัยมากขึ้น แต-ก็ยังคิดถึงเหล-านางสนมและกำนัลทั้งหลาย ทั้งนี้ ยังแสดงถึงทั้งความ
เศรXา ความรัก ความอาวรณ=ความคิดถึงที่พระมหาอุปราชามีต-อนางสนม ผูปX ระพันธ=ไดXนำเอาธรรมชาติที่พบเจอ
ระหว-างการเดินทางมาประพันธ=เชื่อมโยงกับความรูXสกึ ของพระมหาอุปราชา รวมถึงการใชXคำถามเชิงวาทศิลป†และ
การเล-นคำซ้ำ

1.6 แก-นเรื่อง
การยอพระเกียรติสมเด็จพระนเรศวรมหาราช ที่ทรงมีพระปรีชาสามารถดXานการทำยุทธหัตถี มีชัยเหนือ
พระมหาอุปราชา อีกทั้งยังมีความสามารถดXานการปกครองและเปFˆยมดXวยคุณธรรม ผูXประพันธ=เรื่องลิลิตตะเลงพ-าย
ตXองการสะทXอนใหXเห็นถึงความรักชาติ ความกลXาหาญและความเสียสละของบรรพบุรุษไทย และยังทำใหXผูXอ-านตระ
หนักถึงพระราชกรณียกิจของพระมหากษัตริย=ไทยในสมัยก-อนที่ตXองทำสงคราม ปกป…องอธิปไตยของไทยและปก
ครองบXานเมืองใหXร-มเย็นเปWนสุข ซึ่งวรรณคดีเรื่องนี้ถูกใชXเปWนการปลุกใจใหXคนไทยรักและเทิดทูนแผ-นดินไทยมาก
ยิ่งขึ้น
 7
2. การอ/านและพิจารณาเนื้อหาการใชCภาษาในวรรณคดีและวรรณกรรม
2.1 การสรรคำ
2.1.1 การใชXคำที่เหมาะแก-เนื้อเรือ่ งและฐานะของบุคคล
ผูXแต-งเลือกใชXคำที่แสดงฐานะของบุคคล ดังประพันธ=
เบื้องนั้นนฤนาถผูX สยามินทร=
เบี่ยงพระมาลาผิน ห-อนพXอง
ศัสตราวุธอรินทร= „ถูก องค=เอย
เพราะพระหัตถ=หากป…อง ป{ดดXวยขอทรง
จากโคลงบทนี้ ผูXแต-งไดXเลือกใชXคำที่มีศักดิ์คำสูง แสดงใหXเห็นฐานะของพระมหากษัตริย=และทำใหXเกิดความไพเราะ
นฤนาถ หมายถึง กษัตริย=
สยามินทร= หมายถึง กษัตริย=แห-งสยาม
พระมาลา หมายถึง หมวก
พระหัตถ= หมายถึง มือ

2.1.2 การใชXคำโดยคำนึงถึงเสียง
การที่ถXอยคำจะมีความไพเราะหรือแสดงใหXเห็นถึงความงามนั้น สามารถใชXการสัมผัส การเล-นคำ การเล-น
ความ การเลียนเสียงธรรมชาติ เปWนตXน ซึ่งลิลิตตะเลงพ-านไดXมีการใชXคำที่มีเสียงเสนาะ ดังนี้

2.1.2.1 มีการใชXสัมผัสสระและพยัญชนะในคำประพันธ=ทุกบท ทำใหXเกิดความไพเราะ ดังบทประพันธ=

...ถับถึงโคกเผาเขXา พอยามเชXายังสาย หมายประมาณโมงครบ ประทบทัพรามัญ
ประทันทัพพม-า ขับทวยกลXาเขXาแทง ขับทวยแซงเขXาฟ{น สองฝ|ายยืนยันยุทธ= อุตอึงโห-เอาฤกษ=...
สัมผัสสระ ไดXแก- เผา - เขXา เขXา - เชXา สาย - หมาย ครบ - ทบ
พม-า - กลXา แทง - แขง ฟ{น - ยัน

สัมผัสพยัญชนะ ไดXแก- ถับ - ถึง โคก - เขXา ยาม - ยัง ทวย - แทง
(ประ)ทบ - ทัพ (ประ)ทัน - ทัพ ขับ - เขXา
 8
2.1.2.2 มีการเล-นคำ เพื่อใหXมีความลึกซึ้งและเกิดอารมณ=กระทบใจผูXอ-าน โดยใชXคำที่ออกเสียงเหมือนกัน แต-มี
ความหมายแตกต-างกันมาบรรยายเรื่องและความรูXสึกของกวี ดังบทประพันธ=
สลัดไดใดสลัดนXอง แหนงนอน ไพร„
เพราะเพื่อมาราญรอน เศิกไสรX
สละสละสมร เสมอชื่อ ไมXนา
นึกระกำนามไมX แม-นแมXนทรวงเรียม

2.1.2.2 มีการใชXคำเลียนเสียงธรรมชาติ คือ การใชXตัวอักษรสรXางเสียงที่มีลักษณะคลXายเสียงที่เกิดจากธรรมชาติ

ดังบทประพันธ=
….เจXาพระยาไชยานุภาพ เจXาพระยาปราบไตรจักร ตรับตระหนักสำเนียง เสียงฆXองกลองป‹นศึก
อึกเอิกกXองกาหล เร-งคำรนเรียกมัน ชันหู ชูหางเล-น แปรXนแปรŒแลคะไขว-…

2.1.2.3 ใชXคำอัพภาส คือ การซ้ำเสียงอักษร ไดXแก- พยัญชนะตXนและเสียงสระอะลงหนXาคำศัพท= ทำใหXเกิดความ

ไพเราะ ดังบทประพันธ=
…สาดป‹นไฟยะแยXง แผลงป‹นพิษยะยุง- พุ-งหอกใหญ-คะควXาง ขวXางหอกซัดคะไขว-
ไล-คะคลุกบุกบัน เงื้อดาบฟ{นฉะฉาด ง-างXาวฝาดฉะฉับ…

2.2 การเรียบเรียงคำ
ลิลิตตะเลงพ-ายนั้น ประกอบดXวยร-ายสุภาพและโคลงสุภาพ อันไดXแก- โคลงสองสุภาพ โคลงสามสุภาพ
และโคลงสี่สุภาพ สลับกันตามความเหมาะสมของเนื้อหา โดยเริ่มตXนดXวยร-ายสุภาพ ซึ่งมีเนื้อหายอพระเกียรติ
และชื่นชมความเจริญรุ-งเรืองของบXานเมือง โดยแต-งใหXคำสุดทXายของบทประพันธ=บทตXน ส-งสัมผัสมายังคำที่ ๑
หรือคำที่ ๒ หรือคำที่ ๓ ของบทต-อไป เชื่อมกันอย-างนี้ตลอดทั้งเรื่อง เรียกว-า เขXาลิลิต ลักษณะคำประพันธ=ของ
ลิลิตตะเลงพ-าย มีดังนี้

ร-ายสุภาพ
ร-ายสุภาพบทหนึ่งจะมีกี่วรรคก็ไดX วรรคหนึ่งมี ๕ คำ คำสุดทXายของทุกวรรค ตXองสัมผัสกับคำที่ ๑, ๒ หรือ
๓ ของวรรคต-อๆ ไป เปWนเช-นนี้ตลอด และจบลงดXวยโคลงสองสุภาพ ดังแผนผังและตัวอย-างบทประพันธ= ดังนี้
 9

ตัวอย-าง ศรีสวัสดิเดชะ ชนะราชอรินทร= ยินพระยศเกริกเกรียง เพียงพกแผ-นฟากฟ…า

หลXาหล-มเลื่องชัยเชวง เกรงพระเกียรติระย-อ ฝ|อใจหXาวบมิหาญ ลาญใจแกลXวบมิกลXา

โคลงสองสุภาพ
โคลงสองสุภาพมีสามวรรค วรรคหนึง่ และวรรคสองมีวรรคละหXาคำ วรรคที่สามมีสี่คำและคำสรXอยสองคำ
บังคับเอกโทในวรรค ดังแผนผังและตัวอย-างบทประพันธ= ดังนี้

ตัวอย-าง โคลงสองเปWนอย-างนี้ แสดงแก-กลุ บุตรชี้

เช-นใหXเห็นเลบง แบบนา

โคลงสามสุภาพ
โคลงสามสุภาพ มีจำนวนวรรคเพิ่มจากโคลงสองสุภาพอีกหนึ่งวรรคโดยคำสุดทXายของวรรคแรก ส-งสัมผัส
ไปยังคำที่สามของวรรคที่ ๒ คำสุดทXายของวรรคที่ ๒ สัมผัสกับคำสุดทXายของวรรคที่ ๓ บังคับ เอก โท ดังแผนผัง
และตัวอย-างบทประพันธ= ดังนี้
 10

ตัวอย-าง โคลงสามแปลกโคลงสอง ตามทำนองที่แทX

วรรคหนึ่งพึงเติมแลX เล-ห=นี้จงยล เยี่ยงเทอญ

โคลงสี่สุภาพ
โคลงสี่สุภาพมีสี่บาท บาทละสองวรรค วรรคหนXาหXาคำ วรรคหลังสองคำ เฉพาะวรรคหลังบาทที่ ๔ มี ๔
คำ คำสรXอยมีไดXทXายบาทที่ ๑ และ ๓ มีบังคับเอก ๗ แห-ง โท ๔ แห-งคำเอก โท ในวรรคที่ ๑ บาทที่ ๑ นั้น สลับที่
กันไดXส-วนในตำแหน-งที่ตXองการคำเอก อาจใชXคำตายหรือคำเสียงสั้นแทนไดXแต-หXามใชXคำตายในคำที่ ๔ วรรคหลัง
ของบาทที่ ๔ บังคับ เอก โท ดังแผนผังและตัวอย-างบทประพันธ= ดังนี้

ตัวอย-าง อXาจอมจักรพรรดิผูX เพ็ญยศ

แมXพระเสียเอารส แก-เสี้ยน
จักเจ็บอุระระทด ทุกข=ใหญ- หลวงนา
ถนัดดั่งพาหาเหี้ยน หั่นกลิง้ ไกลองค=
 11
2.3 การใชXโวหาร
2.3.1 พรรณนาโวหาร
พรรณนาโวหาร คือ โวหารที่ใชXกล-าวถึงเรื่องราว สถานที่ บุคคล สิ่งของ หรืออารมณ=อย-างละเอียด สอด
แทรกอารมณ=ความรูXสึกลงไปเพื่อใหXผูXอ-านเห็นภาพมากขึ้น ในลิลิตตะเลงพ-ายนี้ มีการใชXคำใหXเกิดจินตภาพ เช-น
การใชXคำที่แสดงใหXเห็นภาพการต-อสูXอย-างกลXาหาญของพลทหารทั้งสองฝ|าย ที่ผลัดกันรุกรับขับเคี่ยวกันดXวยอาวุธ
หลากหลายทั้งขอ งXาว ทวน หอก ธนู จนต-างฝ|ายต-างลXมตายไปเปWนจำนวนมาก ดังบทประพันธ=
... คนต-อคนต-อรบ ของXาวทบทะกัน ต-างฟ{นต-างป…องป{ด วางสนัดหลังสาร ขานเสียง
คึกกึกกXอง ว-องต-อว-องชิงชัย ไวต-อไวชิงชนะ มXาไทยพะมXามอญ ต-างเขXารอนเขXาโรม ทวนแทง
โถมทวนทบ หอกเขXารบรอหอก หลอกล-อไล-ไขว-แควXง แยXงธนูเหนี่ยวนXาว หXาวต-อหXาวหักหาญ...

นอกจากนี้ผูXแต-งใชXคำพรรณนาการสูXรบ ทำใหXผูXอ-านเห็นภาพชXางทรงของทั้งสองพระองค=ต-างสะบัดเหวี่ยง
กันไปมา ผลัดเปลี่ยนกันไดXทีแต-ก็ไม-มีผูXใดยอมแพX ชXางทรงของสมเด็จพระนเรศวรไดXล-าง พระมหาอุปราชาก็เพลี่ยง
พล้ำ สมเด็จพระนเรศวรฟ{นพระมหาอุปราชาดXวยพระแสงของXาวขาดสะพายแล-ง พระวรกายของพระมหาอุปราชา
ค-อยๆ เอนลงซบกับคอชXางและสิ้นพระชนม=บนคอชXางนั่นเอง ตอนนี้นอกจากจะเห็นภาพการรบอย-างสง-างามแคล-ว
คล-องว-องไวสมเปWนกษัตริย=ของทั้งสองพระองค= ช-วงสุดทXายยังเห็นภาพการสิ้นพระชนม=ของพระมหาอุปราชาที่
ค-อยๆ เอนพระองค=ลงซบกับคอชXาง เปWนภาพที่หดหู-และสะเทือนใจ ดังบทประพันธ=

พลอยพล้ำเพลียกถXาท-าน ในรณ
บัดราชฟาดแสงพล พ-ายฟ…อน
พระเดชพระแสดงดล เผด็จคู- เข็ญแฮ
ถนัดพระอังสาขXอน ขาดดXาวโดยขวา
2.3.2 อุปมาโวหาร
อุปมาโวหาร คือ โวหารที่กล-าวเปรียบเทียบ เพื่อใหXผูXรับสารเขXาใจความหมาย อารมณ=ความรูXสึก หรือเห็น
ภาพชัดเจนยิ่งขึ้น ในเรื่องนี้มีการเปรียบเทียบสมเด็จพระนเรศวรว-ามีฤทธิ์เหมือนพระรามยามต-อสูXกับทศกัณฐ= ขXา
ศึกศัตรูทพี่ -ายแพXไปเหมือนพลยักษ= สมเด็จพระนเรศวรก็เหมือนองค=พระนารายณ=อวตารลงมา ดังบทประพันธ=

บุญเจXาจอมภพขึ้น แผ-นสยาม
แสยงพระยศยินขาม ขาดแกลXว
พระฤทธิ์ดั่งฤทธิ์ราม รอนราพณ=แล„
ราญอริราชแผXว แผกแพXทุกภาย
 12
3. การอ/านและพิจารณาประโยชนJหรือคุณค/าในวรรณคดีและวรรณกรรม

3.1 คุณค-าดXานอารมณ=
3.1.1 การใชXถXอยคำสรXางอารมณ=และความรูสX ึก
แมXลิลิตตะเลงพ-ายเปWนเรือ่ งทีเ่ กี่ยวกับประวัติศาสตร=และยอพระเกียรติพระมหากษัตริย= แต-ดXวยความปรีชา
ในดXานภาษาอย-างลึกซึ้งของผูXแต-ง ผูXแต-งสามารถใชXถXอยคำทำใหXผูXอ-านเกิดความสะเทือนอารมณ= เกิดความรูXสึก
เห็นใจ สะเทือนใจ เจ็บปวด โศกเศรXา ไดXตามจุดมุ-งหมายของผูXแต-ง ดังนี้

- การใชXถXอยคำใหXเกิดความรูสX ึกอาลัยอาวรณ=
เช-น ตอนที่พระมหาอุปราชาเคลื่อนกระบวนทัพ ขณะเดินทางมีการชมธรรมชาติชมพรรณไมXต-างๆ โดยการ
นำชื่อตXนไมX ดอกไมXมาเล-นคำใหXสัมพันธ=กับอารมณ=ความรูสX กึ ของพระมหาอุปราชา ดังบทประพันธ=
สลัดไดใดสลัดนXอง แหนงนอน ไพร„
เพราะเพื่อมาราญรอน เศิกไสรX
สละสละสมร เสมอชื่อ ไมXนา
นึกระกำนามไมX แม-นแมXนทรวงเรียม

- การใชXถXอยคำใหXเกิดอารมณ=สะเทือนใจ
เช-น ตอนที่พระมหาอุปราชาเพลี่ยงพล้ำในการศึก สมเด็จพระนเรศวรมหาราชทรงใชXพระแสงของXาวฟ{น
พระมหาอุปราชาที่พระอังสาขวาขาดสะพายแล-งจนพระวรกายแยกออกจากกันและสิ้นพระชนม=ชีพซบอยู-บนคอ
ชXาง จนผูXอ-านเกิดอารมณ=สะเทือนใจไปกับภาพที่จินตนาการตาม ดังบทประพันธ=
พลอยพล้ำเพลียกถXาท-าน ในรณ
บัดราชฟาดแสงพล- พ-ายฟ…อน
พระเดชพระแสดงดล เผด็จคู- เข็ญแฮ
ถนัดพระอังสาขXอน ขาดดXาวโดยขวา

- การใชXถXอยคำใหXเกิดความรูสX ึกอับอาย
เช-น ตอนพระเจXาหงสาวดีมีพระราชบัญชาใหXพระมหาอุปราชายกทัพมาตีไทย พระมหาอุปราชาไดXทูลพระ
เจXาหงสาวดีว-าจะมีเคราะห=ไม-ตXองการออกรบ จึงถูกพระเจXาหงสาวดีตรัสประชดดXวยถXอยคำที่ท ำใหXเกิดความรูXสึก
อับอายว-าใหXเอาเครื่องแต-งกายหญิงมาสวมใส- ดังบทประพันธ=
 13
...ธ ก็เอื้อนสารเสาวพจน= แด-เอารสยศเยศ องค=อิศเรศอุปราช ใหXยกยาตราทัพ กับนครเชียงใหม-
เปWนพยุหใหญ-หXาแสน ไปเหยียบแดนปราจิน บุตรท-านยินถXอถXอย ขXอยผูXขXาบาทบงสุ=โหร
ควรคงทำนาย ทายพระเคราะห=ถึงฆาตฟ{งสารราชเอารส ธ ก็ผะชดบัญชาเจXาอยุธยามีบุตรลXวน

- การใชXถXอยคำแสดงความโศกเศรXา
เช-น ตอนที่ลมเวรัมภาพัดฉัตรของพระมหาอุปราชาตกมาหัก พระองค=ทรงพระทัยเสียและโศกเศรXาว-าหาก
พระองค=สิ้นพระชนม=ชีพ พระราชบิดาจะเปWนอย-างไร และใครจะปลงพระศพใหXพระองค= ดังบทประพันธ=
เอ็นดูภูธเรศเจXา จอมถวัลย=
เปลี่ยวอุระราชรัน- ทดแทX
พระชนม=ชราครัน ครองภพ พระเอย
เกรงบพิตรจักแพX เพลี่ยงพล้ำศึกสยาม

3.2 คุณค-าดXานคุณธรรม
เรื่องลิลิตตะเลงพ-ายแสดงใหXเห็นถึงความกตัญ”ูกตเวที เช-น บทที่แสดงใหXเห็นว-านอกจากพระมหาอุป-
ราชาจะห-วงใยพระบิดาว-าใครจะมารบแทนพระองค=แลXว ยังแสดงถึงความกตัญ”ูต-อบXานเมือง กลัวจะมีสิ่งรXายเกิด
ขึ้นกับบXานเมืองอีกดXวย นี่ยังแสดงใหXเห็นถึงความซื่อสัตย=ของบรรดาทหารและขุนกรีที่จงรักภักดีต-อชาติบXานเมือง
ไม-มีใครทรยศต-อบXานเมืองตัวเองเลย ซึ่งจะช-วยใหXแผ-นดินเปWนป•กแผ-นมั่นคง ดังบทประพันธ=

ณรงค=นเรศดXาว ดัสกร
ใครจักอาจออกรอน รบสูX
เสียดายแผ-นดินมอญ มอด มXวยแฮ
เหตูบม- ีมือผูX อื่นตXานทานเข็ญ

3.3 คุณค-าทางสังคม
- สะทXอนใหXเห็นธรรมชาติของมนุษย=
เช-น พระเจXาหงสาวดีตรัสประชดพระมหาอุปราชาว-า กษัตริย=ของกรุงศรีอยุธยาทรงมีพระราชโอรสที่กลXา
หาญ ไม-เกรงกลัวต-อการทำศึกสงคราม แต-พระราชโอรสของพระองค=เปWนคนขลาดเขลา ทำใหXพระมหาอุปราชา
ทรงอับอายและเกรงกลัวพระราชอาญา จึงเกิดขัตติยมานะ ยอมกระทำตามพระราชประสงค=ของพระราชบิดา
ดังบทประพันธ=
 14
...องค=อปุ ราชยินสาร แสนอัประมาณมาตย=มวล นวลพระพักตร=ผ-องเผือด
เลือดสลดหมดคล้ำ ช้ำกมลหมองมัว กลัวพระอาชญายอบ นอบประณตบทมูล ทูลลาไทXลลี าศ
ธ ก็ประกาศเกณฑ=พล บอกยุบล บ- มิหึง…

- สะทXอนใหXเห็นขนบธรรมเนียมประเพณี
ขนบธรรมเนียมในการศึกที่ปรากฏในเรื่อง ไดXแก-การประสาทและใหXโอวาท การสรXางขวัญกำลังใจแก-
ทหารและความเด็ดขาดในการรบ ความรูXเกี่ยวกับตำราพิชัยสงคราม การจัดทัพ ตั้งทัพ ประเพณี และพิธีกรรม
เกี่ยวกับสงคราม เช-น พิธีโขลนทวารตัดไมXข-มนาม ดังที่ปรากฏในบทประพันธ=ที่กล-าวถึงพิธีโขลนทวาร ซึ่งเปWนพิธี
บำรุงขวัญทหารก-อนออกศึก ทำใหXเหล-าทหารต-างฮึกเหิมและมีกำลังใจ โดยจะมีพระสงฆ=สวดพระพุทธมนต=และ
ประพรมน้ำพระพุทธมนต=ใหX

- สะทXอนขXอคิดเพื่อนำไปใชXในการดำเนินชีวิต
ลิลิตตะเลงพ-ายไดXแสดงคุณธรรมดXานต-างๆ ที่มีคุณค-าต-อการดำเนินชีวิต เช-น ความรับผิดชอบต-อหนXาที่
ความเมตตากรุณา ความนอบนXอม การใหXอภัย โดยสอดแทรกอยู-ในบทประพันธ=ผูXอ-านจะสามารถซึมซับ คุณธรรม
เหล-านี้ผ-านความงามของภาษา สามารถจรรโลงใจผูXอ-านไดXเช-น ตอนที่พระเจXานันทบุเรงทรงสอนการศึกแก-พระ
มหาอุปราชา ก็เปWนขXอคิดที่มีคุณค-าอย-างยิ่งต-อการดำเนินชีวิต

- แสดงเหตุการณ=สำคัญทางประวัติศาสตร=
ลิลิตตะเลงพ-ายไดXอธิบายเหตุการณ=ในประวัติศาสตร= ตั้งแต-การสิ้นพระชนม=ของสมเด็จพระมหาธรรมราชา
สมเด็จพระนเรศวรทรงขึ้นครองราชย=พระเจXาหงสาวดีมีพระราชบัญชาใหXพระมหาอุปราชายกทัพมาตีไทยจนนำมา
สู-การทำยุทธหัตถีระหว-างสมเด็จพระนเรศวรมหาราชกับพระมหาอุปราชาและพระนเรศวรมหาราชทรงไดXรับชัย
ชนะ จากนั้นพระองค=ทรงปูนบำเหน็จแก-ทหารและปรึกษาโทษนายทัพนายกองทีต่ ามเสด็จเขXาไปร-วมรบไม-ทัน แลXว
สมเด็จพระวันรัตไดXทูลขอพระราชทานอภัยโทษใหX โดยตXองไปตีทวายและตะนาวศรีเปWนการแกXตัว จึงนับไดXว-าลิลิต
ตะเลงพ-ายเปWนเอกสารสำคัญทางประวัติศาสตร=อย-างหนึ่งที่ใหXความรูXเกี่ยวกับเหตุการณ=การทำยุทธหัตถีของสมเด็จ
พระนเรศวรมหาราชกับพระมหาอุปราชา
 15
บรรณานุกรม

กระทรวงศึกษาธิการ, กระทรวง. สำนักงานคณะกรรมการการศึกษาขั้นพื้นฐาน. หนังสือเรียน รายวิชาพื้นฐาน

ภาษาไทย วรรณคดีวิจักษ=ชั้นมัธยมศึกษาปFที่ ๕. ลาดพรXาว : โรงพิมพ=สกสค. ๒๕๕๑. ๑๓๑ หนXา

ชนิดา ฉิมนาคพันธ=. ลิลิตตะเลงพ-าย [ออนไลน=]. เขXาถึงเมื่อวันที่ ๒๐ พฤษภาคม ๒๕๖๓. สืบคXนไดXจาก

https://sites.google.com/site/lilittalengphay88/3-laksna-kha-praphanth jasminebow.

คุณค-าที่ไดXรับจากเรื่องลิลิตตะเลงพ-าย [ออนไลน=]. เขXาถึงเมือ่ วันที่ ๒๐ พฤษภาคม ๒๕๖๓. สืบคXนไดXจาก

https://literaturethai.wordpress.com/2012/07/01/คุณค-าที่ไดXรับจากเรื-่ 4/ kruaphichitblog.

วิเคราะห=ลิลิตตะเลงพ-าย [ออนไลน=]. เขXาถึงเมือ่ วันที่ ๒๐ พฤษภาคม ๒๕๖๓. สืบคXนไดXจาก

https://teachertonthai.wordpress.com/2017/10/28/first-blog-post/