5/14/2020 İstanbul Gezi Rehberi: İstanbul'un Tarihi Geçmişine Bir Bakış: İstanbul Surları | Gezimanya

A Look at istanbul's Historical Past:

Istanbul Walls
European Turkey Istanbul


29.01.2014 - ERDEM GÜRSES - 2,076 READING

I've been writing about the Walls of Istanbul for a long time. Sometimes
Edirnekapı goes to The Walls of Eğrikapı, sits in front of it and i dream for hours.
To see what these architectural beauties see, to hear the sounds they hear... In
the siege of 1453, I walked around the Maltepe region where Fatih Sultan
Mehmet Khan took his tent, I always dreamed of the scene of that time in these
stepmy... Edirnekapi and Eğrikapi line, I went to the walls, i looked at Istanbul
from the top for hours... For days I stepped along the fortification line with a
camera in my hand, did research, toured these defensive walls that turned the
whole city, walked around step by step. I finally put together the sketches, the
documents, the historians I read, and this article came out.

Istanbul Video

https://gezimanya.com/GeziNotlari/istanbulun-tarihi-gecmisine-bir-bakis-istanbul-surlari 1/12
5/14/2020 İstanbul Gezi Rehberi: İstanbul'un Tarihi Geçmişine Bir Bakış: İstanbul Surları | Gezimanya

https://gezimanya.com/GeziNotlari/istanbulun-tarihi-gecmisine-bir-bakis-istanbul-surlari 2/12
5/14/2020 İstanbul Gezi Rehberi: İstanbul'un Tarihi Geçmişine Bir Bakış: İstanbul Surları | Gezimanya

İstanbul Surları, kurulduğu günden beri bu şehrin hem savunmasına yarayan

hem de sınırlarını belirleyen bir mimari yapı. Yapıldığı döneme göre surların
üstün mimari nitelikleri vardı, ancak İstanbul'u çevreleyen bu duvar yine de
1204 yılındaki Haçlı istilasını ve Türklerin 1453 yılındaki vaat edilmiş fethini
engelleyememiş. Fatih Sultan Mehmet Han'ın İstanbul'u fethinden sonra şehirde
gerçekleştirdiği ilk mimari etkinliklerinden biri surların tamiri olmuştur.
Fetihten birkaç yıl sonra da kara surlarının güneyine bir iç kale olan Yedikule
eklenmiş. Cumhuriyet döneminde de surlar restore edilmiş.

İstiridye gibi asırlardır içindeki inciyi özenle koruyan ve ağyara gözlerini kapatan
bir şehirdir İstanbul… Surlar, çetindir; aşılması güçtür, güç göstergesidir. Fiziki
surların yanı sıra bir de şehrin anlamını ele vermeyen, gizleyen, mahreme
kapatan duvarları vardır İstanbul'un… Dün, tarihi yarımadayı kuşatan surlar,
şehrin savunması amacıyla karadan ve denizden şehri kucaklamış ve uzunca bir
süre dayanarak hiçbir orduya geçit vermemiştir. Ta ki Fatih Sultan Mehmet Han
gibi şehrin dilinden anlayan ve değerini bilen bir hükümdarın sesini duyana
kadar… Belki de bundan ötürüdür, Fatih İstanbul'un fethinin ardından surların
yeniden imarı ile yakından ilgilenmiştir. Çünkü sur ne kadar çetinse Fetih o denli
büyüktür!... Sur ve İstanbul; vücut-kalp gibidir, ayrı düşünülemez…

https://gezimanya.com/GeziNotlari/istanbulun-tarihi-gecmisine-bir-bakis-istanbul-surlari 3/12
5/14/2020 İstanbul Gezi Rehberi: İstanbul'un Tarihi Geçmişine Bir Bakış: İstanbul Surları | Gezimanya

İstanbul üçgen şeklinde ve çok muhkemdi. Kara tarafını çevreleyen surlar 6 bin,
deniz tarafını koruyan surlar 5 bin, liman ve Boğaz tarafını ihata eden surlar ise 6
bin adımdı. Şehrin kara tarafını çevreleyen çok kalın ve yüksek surlar,
üzerlerinde kule ve siperler ile etrafında sahte duvarlar ve hendeklerle çevriliydi.
(Giacomo Tedaldi-1453 İstanbul Kuşatması-Yeditepe Yayınevi-2008 Baskısı)

https://gezimanya.com/GeziNotlari/istanbulun-tarihi-gecmisine-bir-bakis-istanbul-surlari 4/12
5/14/2020 İstanbul Gezi Rehberi: İstanbul'un Tarihi Geçmişine Bir Bakış: İstanbul Surları | Gezimanya

İstanbul'da bilinen en eski yerleşim birimi, Sarayburnu'nda kurulan Lygos'dur.

Romalı Plinius'un bahsettiği bu yerleşim biriminin hakkında fazla bilgi yoktur
maalesef. M.Ö. 7. yüzyılda aynı yerde, Yunanistan'dan gelen Megaralı göçmenler
tarafından, kurucusu Byzas'ın adına aften Byzantion denilen ikinci bir yerleşim
birimi kurulur. M.S.194 yılında Roma İmparatoru Septimus Severus, İznik
yakınlarında Pescennius Niger'in ordusunu yener. Yenilen kral, Byzantion'a
sığınır. Septimus Severus bunun üzerine 2 yıl boyunca şehri kuşatır ve şehri ele
geçirir. Şehri yakıp yıkar. Surları da büyük oranda ortadan kaldırır. Zemine yakın
yerlerdeki kalıntılardan, bu surların büyük taş blokların demir kelepçelerle
birbirine bağlanarak yapıldığı bulunmuştur. Septimus Severus yıktığı surları
yeniden kendi mimari düşüncesine göre yeniden inşa ettirir. Bu dönemde ileri
alınan kara surları, Çemberlitaş'ın yakınından geçerek bugünkü Sokullu Mehmet
Paşa Camii'nin olduğu mevkinin doğusuna gelmiştir. Buradan doğu yönüne
dönen surlar, Hipodrom ve Sultanahmet Camii mevkiinin güneyinden (sahilden
250 metre kadar açıktan) geçerek Senato binasının güneyindeki Bizans Surları
ile birleşir. Ünlü araştırmacı Ernest MAMBOURY eski Sultanahmet Cezaevi'nin
bahçesinde bulunan kalıntıların Senato binasına ait olduğunu iddia eder.
Septimus Severus döneminde Roma'dan göç eden pek çok aile İstanbul'a
yerleşir. Göçmenler şehre Yeni Roma anlamına gelen NOVA ROMA adını verir.
İstanbul'u 269 yılında Gotlar, 313 yılında Nikomedyalılar ele geçirir. Ancak
Roma İmparatoru Büyük Konstantin, İstanbul'u Roma İmparatorluğu'nun
başkenti yapmaya karar verince, şehrin düşmanlarına karşı savunması sorunu
ortaya çıkar. 328 yılında bugün sur içi dediğimiz bölgeyi içine alacak şekilde,
Haliç'ten Marmara Denizi'ne uzanan ve karadan birleşen surların inşası emrini
verir. Konstantin zamanında İstanbul'un kara surları Batı'ya doğru genişletilir.
Daha sonra sahil surları da uzatılıp kara surları ile birleştirilir. Deprem nedeniyle
yıkılan surlar İmparator Arkadios (395-408) tarafından tamir ettirilir. Ancak
Konstantin surları günümüze kadar gelmemiştir. İstanbul surlarını şu anda
bulundukları yere çeken, İmparator 2. Theodosios (408-450) olmuştur. O
yıllarda İstanbul Gotların ve Hunların tehdidi altındadır.

https://gezimanya.com/GeziNotlari/istanbulun-tarihi-gecmisine-bir-bakis-istanbul-surlari 5/12
5/14/2020 İstanbul Gezi Rehberi: İstanbul'un Tarihi Geçmişine Bir Bakış: İstanbul Surları | Gezimanya

Altınkapı ve Ksylokerkos kapılarındaki iki kitabede 2. Theodosios'un adıyla da

anılan İstanbul surları, kara tarafında bugünkü Ayvansaray'dan Yedikule'ye
kadar uzanır. Marmara'ya bakan deniz surları ise Yedikule'den Eminönü'ne
kadar gider. Kara surları, deniz ve Haliç surlarından daha yüksek ve güçlü olarak
inşa edilmiştir. Bunun nedeni de asıl büyük tehlikenin karadan geleceği
beklentisidir. Surlara en büyük zararı depremler vermiştir. 447 ve 558 yıllarında
depremden zarar gören surlar tamir edilmiş ve Yedikule çevresindeki surların
temelini sağlamlaştırmakiçin önlerine büyük taş bloklar konmuştur. İmparator
3. Tiberios Apsimaros (698-705) deniz surlarını tamir ettirmiştir. Bu surlar 3.
Leon tarafından da tamir görmüştür. Bu tamirler sayesinde Arap donanması
durdurulmuştur.

Deniz surları; Konstantinos Kopronymos, İmparator 2. Mikhael ve oğlu

Theophilos, 3. Mikhael, 1. Basilios, 1. Aleksios Komnenos, Manuel Komnenos, 8.
Mikhail, 2. Andronikos ve Megadük Apokaukos tarafından çeşitli dönemlerde
onarım görmüştür. 2. Theodosios'un son şeklini verdiği kara surlarının Tekfur
Sarayı ile birleşen en kuzey ucu Pteron Suru oluşturur. İstanbul'un deniz ve kara
surlarını kuzeyden birleştiren Haliç Surları 7. yüzyılda yapılmıştır.

Surlar 9. yüzyılın ortalarına kadar çeşitli onarımlar görmüştür. Teofilos'un (820-

842) onarım çalışmaları nedeniyle Haliç Surları, Teofilos Surları diye
adlandırılmıştır. Şehrin savunmasını güçlendirmek için Haliç'e gerilen zincirin
kuzey ucu Galata'da Kastellion'a, güneyde Haliç surlarındaki Kentenarios
Burcu'na tutturulmuştur. 13. yüzyılda Haliç Surları yükseltilmiştir. Surların son
tamiri ise 1453 yılındaki kuşatmadan hemen önce olmuştur. 4 Akropol
Tepesi'nin düzlüğünde Fatih Sultan Mehmet Han tarafından inşa ettirilen
Topkapı Sarayı'nı çevreleyen surların İstanbul'un o bölgedeki deniz surları ile
birleştirilmesinden de Sur-i Sultani meydana gelmiştir. Sarayın giriş kapısı olan
Bab-ı Hümayun üzerindeki kitabede yer alan 1478 tarihi, Sur-i Sultani'nin kara
surlarının tamamlandığı yıldır. İstanbul surlarını 6 tarihi evreye ayırabiliriz;

https://gezimanya.com/GeziNotlari/istanbulun-tarihi-gecmisine-bir-bakis-istanbul-surlari 6/12
5/14/2020 İstanbul Gezi Rehberi: İstanbul'un Tarihi Geçmişine Bir Bakış: İstanbul Surları | Gezimanya

- Lygos surları- Bizans surları

- Septimus Severus suru
- Büyük Konstantin suru
- Theodosios suru
- Sur-i Sultani

Bu surlar topografik olarak da 3 kısma ayrılır;

- Haliç surları
- Kara surları
- Marmara Denizi'ne bakan deniz surları

Deniz Surları

Bugün önünde sahil yolu geçen İstanbul'un deniz surları, düşman askerlerinin
karaya çıkmasını önlemek için denize sıfır mesafede inşa edilmişti. Bununla
birlikte, fırtınalı havalarda dalgaların surlara zarar vermesini engellemek
amacıyla denize dalgakıran görevi görmek üzere büyük taş bloklar konmuştu. Bu
surlar genellikle 12-15 metre yüksekliğindeydi. Tarihi kaynakların 188 adet
olarak bildirdiği burçlar ise 20 metre yüksekliğindeydi. Aslı dört köşeli olan
burçların bir kısmı tamirlerden sonra beş ya da altı köşeli hale gelmiştir. 5 metre
kalınlığındaki surlarda mazgallar ve askerlerin çıkması için günümüzde ortadan
kalkmış olan merdivenler vardı. Deniz surları önünde 8 büyükkapı vardı.
Topkapı-Çatladıkapı arasında bazı saraylar doğrudan surların üzerine inşa
edilmişti. Sahilde Ahırkapı, Bukkoleon, Kadırga (Portor Novos), Kumkapı
(Kontoskalon), Kaesarius ve Yenikapı'da bulunan Langa limanları bulunuyordu.
Deniz surlarındaki kapıların bazıları bu limanlara aitti. Surların temellerinin,
büyük taşların ve mermer blokların kullanılması yoluyla dalgalara karşı dirençli
olmasına çalışılmıştır. Bununla birlikte surların üst kısımlarında yükü azaltma
amacıyla tahfif kemerleri kullanılmıştır.

https://gezimanya.com/GeziNotlari/istanbulun-tarihi-gecmisine-bir-bakis-istanbul-surlari 7/12
5/14/2020 İstanbul Gezi Rehberi: İstanbul'un Tarihi Geçmişine Bir Bakış: İstanbul Surları | Gezimanya

Kara Surları ve Yedikule

İstanbul'un kara surları, güneyde Marmara Denizi sahilinden kuzeyde Haliç'e

uzanır. Güneydeki deniz surları ile kara surlarının birleştiği köşenin 650 metre
kadar kuzeyinde Altınkapı (Porta Aurea) vardır. 1. Teodosios, Altınkapı'yı 388 ya
da 390 yılında bir zafer takı olarak yaptırmıştır. İki yanında birer mermer kule
kullanılan üç gözlü bu zafer takı, 2. Teodosios'un inşa ettiği kara surları ile iki
tarafından birleştirilmiş ve bir kapı haline gelmiştir. Fatih Sultan Mehmet Han

https://gezimanya.com/GeziNotlari/istanbulun-tarihi-gecmisine-bir-bakis-istanbul-surlari 8/12
5/14/2020 İstanbul Gezi Rehberi: İstanbul'un Tarihi Geçmişine Bir Bakış: İstanbul Surları | Gezimanya

1458 yılında Altınkapı'yı hisar ile çevirterek bir iç kale olan Yedikule'yi
yaptırmıştır. Yedikule, beşgen biçimdedir. Adından da anlaşılacağı üzere yedi
kulenin surlarla birleştirilmesi ile oluşturulmuştur. Altınkapı'nın iki kulesi,
kuzeyindeki 3. Ahmet Kulesi ve güneyindeki bir başka kule hisara katılmıştır.
Eski kara surlarından oluşan batı cephesindeki dört kuleye ek olarak,
Yedikule'nin şehre bakan doğu cephesine inşa edilen dört duvar, üç kule ile
birleştirilmiş ve beşgen tamamlanmıştır. Eski gravürlerde, Yedikule kulelerinin
tepelerinde geçmişte kurşun kaplı külahların bulunduğu görülmektedir. Halil
Ethem, bazı kitaplarda burada geçmişte beş kule bulunduğu şeklindeki bilgilerin
yanlış olduğunu, bu beş kulenin Haliç tarafında bulunduğunu yazar. (
http://tr.wikipedia.org/wiki/Halil_Ethem_Eldem)

https://gezimanya.com/GeziNotlari/istanbulun-tarihi-gecmisine-bir-bakis-istanbul-surlari 9/12
5/14/2020 İstanbul Gezi Rehberi: İstanbul'un Tarihi Geçmişine Bir Bakış: İstanbul Surları | Gezimanya

İç kale olarak Yedikule'nin giriş kapısı, şehre bakan doğu cephesindedir. Zafer
takı, giriş kapısının tam karşısına düşer. Takın yan gözleri duvar örülmesi
yoluyla kapatılmış, takın içinden de küçük bir kapı bırakılmıştır. Araştırmacılar,
Altınkapı adıyla anılan zafer takının, şehrin dışında, çevresi açık alan olan bir
anıt olduğunu yazarlar. Kapı, Via Egnatia adlı antik Roma yolunun üzerindedir.
Ancak Theodosios surlarının Konstantin surlarının açığına inşa edilmesiyle,
zafer takı kara surlarının bir parçası haline gelmiştir. Zafer takının genişliği 30
metre, yüksekliği 20 metre, derinliği de 9 metredir. Kapının adı, dış cephe
süslemelerinin altın yaldızlı olmasından gelmektedir. Zafer takının üzerinde 1.
Theodosios'un heykelinin ve dört adet bronz fil heykelinin bulunduğu tarihi
kaynaklarda belirtilir.

Haliç Surları

Başlangıçta Haliç Surları, Eminönü Meydanı'na kadardı. Bugünkü Ayvansaray

semtinde bulunan Tekfur Sarayı çevresi, uzun zaman surların dışında, yarı özerk
bir bölge olarak kalmıştır. Daha sonra Theodosios surları ile İstanbul'un sınırları
genişlemiş, Tekfur Sarayı'nı da içine almıştır. Bu çalışma sırasında
Sarayburnu'nda başlayıp Haliç sahili boyunca devam eden Konstantin Surları,
batıya doğru uzatılmıştır. Haliç Surları Tekfur Sarayı ile birleşmiş, buradan kara
tarafında güneye yönelmiştir. Bizlerin Tekfur Sarayı olarak bildiği, kara sularına
bitişik olan bu bina, kaynaklarda Blakherna Sarayı kompleksinin bir parçası
olarak geçer. Haliç Surları, deniz surları gibi kara surlarına oranla daha alçaktır.
Bunun iki nedeni vardır. Birincisi olarak, şehrin savunma stratejisi açısından, bu
bölgeden büyük bir saldırı tehdidi beklenmiyordu. İkincisi de, zayıf zemin
sorunudur. Haliç, Kağıthane ve Alibey derelerinin buraya akması nedeniyle
sürekli toprak ile dolmaktadır. Düşmanın karaya asker çıkarmasını engellemek
için denize sıfır olarak yapılan Haliç Surları, bu dolgu zemin üzerine inşa
edilmiştir. Haliç'in savunmasını güçlendirmek amacıyla burada
Sarayburnu'ndaki Kentanarion burcu ile Galata'daki St. Croix Kalesi arasına bir

https://gezimanya.com/GeziNotlari/istanbulun-tarihi-gecmisine-bir-bakis-istanbul-surlari 10/12
5/14/2020 İstanbul Gezi Rehberi: İstanbul'un Tarihi Geçmişine Bir Bakış: İstanbul Surları | Gezimanya

zincir gerilmiş ve Haliç düşman gemilerine kapatılmıştır. Ancak 1204 yılındaki

Latin Haçlı işgali, Haliç tarafından gerçekleşmiştir. Zincirin Galata'daki kuzey
ucunu ele geçiren Haçlılar, Haliç'e girmeyi başarmıştır. 1453 yılında Türkler
şehri kuşattığında, Fatih Sultan Mehmet Han karadan çektirerek denize indirdiği
gemilerle, Haliç'teki zincir önlemini boşa çıkarmıştır.

Haliç surları kaynaklarda 5420 metre uzunluk olarak hesaplanmış ve 123 burç
sayılmıştır. Buondolmente'ye göre burada 110 burç ve 14 kapı vardır. (
http://tr.wikipedia.org/wiki/Cristoforo_Buondelmonti)

Kanuni döneminde surlarla ilgili ölçüm yapmakla görevlendirilen Hamza adlı

mühendis, Haliç surlarının uzunluğunun 16869 arşın olduğunu hesaplamış ve
172 burç ile 44 adet kapı saymıştır. Haliç'in devamlı toprakla dolması sebebiyle
bu surlar günümüzde mahalle arasında kalmıştır.

Sur-i Sultani

İstanbul'u fetheden Sultan 2. Mehmet Han, kısa bir süre içinde Sarayburnu'nda
Akropol Tepesi'nin düzlüğünde, denize bakan Topkapı Sarayı'nı inşa ettirdi.
Mevkii nedeniyle Topkapı Sarayı'nın sahil kısmı, İstanbul'un deniz surları ile

https://gezimanya.com/GeziNotlari/istanbulun-tarihi-gecmisine-bir-bakis-istanbul-surlari 11/12
5/14/2020 İstanbul Gezi Rehberi: İstanbul'un Tarihi Geçmişine Bir Bakış: İstanbul Surları | Gezimanya

çevriliydi. Sarayın kara tarafına inşa edilen yeni surlar, bir iç kale, kal'a-i sultani
olacak şekilde sahildeki bu deniz surları ile birleştirildi. Bu şekilde Topkapı
Sarayı'nı kuşatan Sur-i Sultani meydana geldi. Topkapı Sarayı'nın giriş kapısı
olan Bab-ı Hümayun üzerinde yer alan kitabede 1478 tarihi, bu surların
tamamlandığı yıldır. Sonrasında deniz surları kapsamlı bir tadilattan
geçirilmiştir.

Kaynaklar:
- Feridun Dirimtekin-Fetihten Önce Marmara Surları-1953 Basımı-s.1-2-3-4
- Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi-Surlar Bölümü-Cilt 7
- Halil Ethem-Yedikule Hisarı-1932 Basımı-s.17- Feridun Dirimtekin-Fetihten
Önce Haliç Surları-1956 Basımı-s.1-10

Bu yazı Gezimanya üyelerinden Erdem Gürses tarafından yazılmıştır. Yazılarınızı sitemizde

yayınlamak isterseniz üye olabilirsiniz.

https://gezimanya.com/GeziNotlari/istanbulun-tarihi-gecmisine-bir-bakis-istanbul-surlari 12/12