OBLIGACIONO PRAVO –

OPĆI DIO

1.Predavanje

PRAVNI FAKULTET UNIVERZITETA U TRAVNIKU

POJAM OBLIGACIONOG PRAVA

Obligaciono pravo je dio građanskog prava i može se definisati u objektivnom i

subjetivnom smislu.

- Obligaciono pravo u objektivnom smislu predstavlja skup pravnih normi kojima se

reguliraju obligacioni odnosi između određenih subjekata, odnosno prijelaz
dobara iz imovine jednog u imovinu drugog lica. Obligaciono pravo u
objektivnom smislu postoji nezavisno od volje subjekata prava.
- Obligaciono pravo u subjektivnom smislu je ovlaštenje ili pravo određenog
pojedinca (povjerilac, vjerovnik – creditor) da od drugog lica (dužnik – debitor)
zahtjeva određeno ponašanje. Povjerilac svoje pravo može ostvariti i prinudnim
putem, ako je to potrebno. Subjekat obligacionog prava je slobodan da se služi
svojim pravom.

Obligaciono pravo nije jedini termin koji se koristi da bi se označila određena prava i
obaveze subjekata potraživanja, u nauci su poznati nazivi : „obavezno pravo“,
„dugovinsko pravo“, „tražbeno pravo“, i dr.
IZVORI OBLIGACIONOG PRAVA

Izvori obligacionog prava u formalnom smislu su: zakoni,

običaji, sudska praksa i pravna nauka.
 Zakonje najčešći izvor obligacionog prava, jer sadrži
norme koje regulišu obligacione odnose. U evropskim
pravnim sistemima norme koje regulišu obligacione
odnose nalaze se, prije svega, u građanskim
zakonicima (kodifikacijama).
-Francuski građanski zakonik (Code civil)
-Austrijski građanski zakonik (ABGB)
-Njemački grđanski zakonik
Na područuju bivše Jugoslavije najznačajniji izvor obligacionog prava je Zakon o
obligacionim odnosima (donesen 30 marta , a stupio na snagu 1. oktobra 1978).
U pravni sistem BiH preuzet je 1992. godine. Sve do 1946. godine na ovim
prostorima korišteni su OGZ ili AGZ, Srpski građanski zakonik, Opći imovinski
zakonik, kada je donesen Zakon o nevažnosti pravnih propisa donesenih prije 6.
aprila 1941. godine i za vrijeme neprijateljske okupacije.
ZOO ima 1109 članova i podijeljen je u dva dijela: na opći i posebni. Pored ZOO-a
i drugi zakoni sadrže odrebe koje predstavljaju izvor obligacionog prava. To su:
 Zakon o osiguranju imovine i lica,
 Zakon o prometu nepokretnosti,
 Zakon o nasljeđivanju,
 Zakon o vrijednosnim papirima,
 Zakon o mjenici, i sl.

..........................................................................
 Običaj predstavlja nepisano pravilo nastalo
dugotrajnim ponavljanjem. Danas se običaj rijetko
javlja kao izvor obligacija.
Mnogi zakoni upućuju na upotrebu običaja u slučaju
pravnih praznina ili kad je sudija ovlašten da primjeni
običaj pri rješavanju određeno slučaja. Tipičan primjer
npr. kodifikovanih običaja jesu uzanse (trgovački
običaji) na čiju upotrebu upućuje naš ZOO kada ih
ugovorne stranke ugovore ili ako iz okolnosti slučaja
proizlazi da su njihovu primjenu htjeli.
 Sudska praksa nije neposredni izvor obligacionog
prava, ali pošto sud primjenjuje pozitivno pravo,
sudska praksa Vrhovnog suda ili viših kantonalnih
sudova se javlja kao bitan faktor u tumačenju
pojedinih zakonskih odredbi, kao i u popunjavanju
pravnih praznina.
 Pravna nauka ima značajnu ulogu kao pomoćnik
zakonodavca, a svojim tumačenjem i analizama
sudskih odluka, vrši snažan uticaj na sudove.

..........................................................................
POJAM OBLIGACIJE I HISTORIJSKI RAZVOJ
Obligacija potiče od latinske riječi obligatio što znači
obveza ili obaveza, a korijenje vuče od glagola obligare
što znači vezati, obvezati, zavezati. U modernim pravima
preuzet je iz rimskog prava.
Obligacija je pravni odnos između dvije određene
strane na osnovu kojeg je jedna strana (povjerilac,
kreditor) ovlaštena od druge strane (dužnik, debitor)
zahtijevati određeno davanje, činjenje, uzdržavanje od
nečega što bi inače imala pravo činiti ili trpljenje, a
druga strana je obavezna to ispuniti.
Sa stajališta povjerioca obligacija predstavlja
potraživanje, a sa dužnikove dug.
 ZOO ne daje definiciju obligacije, ali se može
zaključiti da je obligacija odnos između povjerioca i
dužnika na osnovu kojeg je povjerilac ovlašten
zahtjevati od dužnika određeno davanje, činjenje ili
uzdržavanje od nečega što bi ovaj inače imao
pravo da čini.

..........................................................................
Historijski razvoj
 Historijski gledano obligacija se kao pravni pojam javlja kasnije od
drugih pravnih instituta. Sa razvojem društveno-ekonomskih
odnosa dolazi i do pojave prvih obligacionih pojmova. U
početnom stadiju se javlja institut kredita.
 U razvijenijem stadiju rimskog prava obaveze se djele na obaveze
iz kontrakata (obligationes ex conctractus) i obaveze iz delikata
(obligationes ex delicto).
 U Justinijanovim institucijama obaveza je definisana kao pravna
obaveza po kojoj je neko prisiljen da nešto ispuni prema pravnim
normama države.

.................................................................
PRAVNE KARAKTERISTIKE OBLIGACIJE

Za obligaciju se može reći da je to relativan odnos imovinskog karaktera,

zaštićen zakonom, sa tačno određenim sadržajem i subjektima.
 Obligacija je relativan odnos - obligacija je odnos između dvije određene strane -
odnos između povjerioca i dužnika. Tačno se zna koje lice (titular prava) je
ovlašteno od drugog lica zahtjevati određeno ponašanje, a koje je lice obavezno
to ponašanje izvršiti (titular obaveze).Dakle obligacija je odnos koji djeluje inter
partes (između tačno određenih lica). Povjerilac može izvršavanje obaveze
zahtjevati samo od dužnika, ali ne i od trećih lica. Za razliku od ovog odnosa lična
i stvarna prava imaju apsolutno dejstvo i djeluju prema svima (erga omnes).
Relativnost obligacije nije apsolutna što znači da i obligacija može imati
apsolutno dejstvo. Npr. zakup kao obligacioni odnos ima relativno dejstvo, a
može imati i apsolutno kada se zakup nepokretnosti upiše u zemljišne knjige.
Odstupanje postoji i kod prava preče kupovine.
 Obligacija je imovinskopravni odnos - Obligaciona radnja najčešće ima
neposredno imovinski karakter. Ona služi ostvarenju interesa povjerioca i dužnika.
Za razliku od drugih društvenih odnosa obligaciju prati sankcija. Ovlašteno lice
može putem suda zahtijevati prinudno ostvarivanje svog prava. Imovinski
karakter obligacije ne mora biti vidljiv, jer se obaveza može sastojati i u
propuštanju što posredno vodi zadovoljenju određenog prava.
SUBJEKTI OBLIGACIJE
Subjekti obligacije mogu biti fizička i pravna lica. To su u pravilu povjerilac
i dužnik. Subjekti obligacije su vezani obligacijom. Subjekti obligacije su
uvijek tačno određena lica (povjerilac i dužnik).
Na strani povjerioca ili dužnika može se pojaviti više lica i u tom slučaju
govorimo o množini subjekata obligacije. Njihov broj mora biti tačno
određen i mora se znati njihov pravni položaj u obligaciji. Povjerilačka
strana naziva se aktivnom, a dužnička pasivnom stranom.
Subjekti obligacije su u pravilu poznati od samog nastanka obligacionog
odnosa. Od ovog postoje određeni izuzeci kod javnog obećanja nagrade i
kod hartija od vrijednosti, gdje je poznata samo jedna strana, a druga će
biti poznata kasnije.

..........................................................................
RAZLIKA IZMEĐU OBLIGACIJE I OBLIGACIONOG ODNOSA
Obligacija je pravni odnos između dvije određene strane (povjerioca i
dužnika). Taj odnos se može posmatrati u užem i u širem smislu.
 Ukoliko obligacije posmatramo u užem smislu – gledano sa stanovišta
povjerioca obligacija je potraživanje, a sa stanovišta dužnika obligacija
je obaveza.
 Obligacija u širem smislu je cjelokupan odnos između povjerioca i
dužnika koji se naziva obligacionim odnosom. Pošto se taj odnos reguliše
pravnim normama, to se najčešće označava kao obligacionopravni
odnos.
Obligacionopravni odnos ima više sinonima. Najčešći su: tražbeni odnos,
dugovinski odnos i obavezni odnos.
Možemo zaključiti da je obligacija dio obligacionopravnog odnosa, a za
obligacionopravni odnos možemo reći da se sastoji iz povjeriočeva
potraživanja i dužnikove obaveze.
ODNOS OBLIGACIONOG I STVARNOG PRAVA
Stvarno pravo reguliše odnose
nastale povodom stvari, a
obligaciono pravo povodom
određenog ponašanja subjekta
obligacije.
Titular stvarnog prava ima negativan
zahtjev prema svima, dakle niko ga
ne smije ometati u njegovom pravu,
dok titular obligacionog prava ima
pozitivan ili negativan zahtjev.
Pozitivan zahtjev se odnosi na
davanje ili činjenje, a negativan na
trpljenje ili propuštanje (dužnika).
Stvarna prava imaju apsolutno
dejstvo i djeluju prema svima (erga
omnes). Titular stvarnog prava može
svoje pravo ostvariti protiv svakog lica
koje ga u tom pravu ometa,
ograničava ili mu ga oduzima.
Nasuprot tome obligaciono pravo
ima relativno dejstvo, djeluje prema
tačno određenim licima (inter partes).
Broj stvarnih prava (numerus clausus)
je unaprijed tačno određen zakonom,
i njihov sadržaj je ragulisan prisilnim
propisima (ius cogens), a broj
subjektivnih obligacionih prava je
puno veći i nije određen zakonom. U
obligacionom pravu važe ius
dispositivum.
VRSTE OBLIGACIJA
Vrste obligacija s obzirom na obavezu dužnika:

pozitivna i negativna
Vrste obligacija s obzirom na na izvor nastanka obaveze:

ugovorne i vanugovorne
Vrste obligacija s obzirom na broj lica i djeljivost predmeta:

solidarne, djeljive i nedjeljive

Vrste obligacija s obzirom na ličnost dužnika:

lične i nelične
Vrste obligacija prema dužini trajanja:

trenutne i trajne
Vrste obligacija s obzirom na određenost radnje:

individualne i generičke
Vrste obligacija s obzirom na množinu predmeta:

alternativne, fakultativne i kumulativne

Potpune i prirodne obligacije

Novčane obligacije (obaveze)

VRSTE OBLIGACIJA S OBZIROM NA OBAVEZU
DUŽNIKA: POZITIVNE I NEGATIVNE

Obaveze dužnika su iskazane kao davanje (dare) – dužnik povjeriocu

predaje određenu stvar, činjenje (facere) - dužnik je svojim radom
obavezan izvršiti određeni posao, propuštanje (non facere) –
neizvršavanje određenih radnji od strane dužnika koje bi inače bio
ovlašten da radi i trpljenje (pati) – dužnik mora dopustiti povjeriocu
poduzimanje određene radnje koju bi inače mogao da spriječi. Kad je
dužnika obavezan na aktivno činjenje, tj. davanje ili činjenje, govorimo
o pozitivnim obligacijama, a kad se od dužnika očekuje njegovo
pasivno držanje (propuštanje ili trpljenje), radi se o negativnim
obligacijama.
Pod davanjem se najčešće podrazumijeva obaveza dužnika da
povjeriocu preda određenu stvar trajno u vlasništvo ili privremeno
(npr. davanje stvari u zakup).
Kad se dužnikova obaveza sastoji od činjenja, tada je dužnik
obavezan svojim radom, fizičkim ili intelektualnim izvršiti određeni
posao za račun ili u korist povjerioca (popraviti sat, oprati auto).
Propuštanje znači neizvršenje određene radnje od strane dužnika
na koje bi dužnik inače bio ovlašten da se nije obavezao
povjeriocu (od 20 sati nema glasne muzike).
Trpljenje obaveza dužnika također se sastoji od njegovog
nečinjenja. Za razliku od propuštanja, trpjeti se može samo tuđa
radnja.

..........................................................................
VRSTE OBLIGACIJA S OBZIROM NA NA IZVOR
NASTANKA OBAVEZE

Ova podjela izvršena je s obzirom na to da li se kao izvor obligacije javlja

ugovor ili drugi vanugovorni izvor obligacije. Ugovorne i vanugovorne
obligacije razlikuju se po svom nastanku. Dok ugovorne obligacije nastaju
izjavom volje, vanugovorne obligacije nastaju na temelju radnji, svojstava i
stanja. Također, izvori vanugovornih obligacija nastaju na temelju tačno
određenih pravnih činjenica predviđenih zakonom. Ugovorne obligacije
najčešće nastaju iz imenovanih i neimenovanih ugovora. Za ugovorne
obaveze dispozitivnost je primarna karakteristika, dok je za vanugovorne
dispozitivnost sekundarnog značaja.
1.Ugovorne obligacije
Najčešći izvor obligacije je ugovor. Ugovor je saglasna izjava volje
najmanje dvije ugovorne strane, kojom one žele postići određeno pravno
dejstvo. Da bi ugovor bio temelj nastanka obligacije, stranke se moraju
dogovoriti oko bitnih elemenata (sastojaka) pravnog posla.
2. Vanugovorne obligacije
Vanugovorni izvori obligacije su: prouzorkovanje štete, stjecanje bez
osnova, poslovodstvo bez naloga i jednostrana izjava volje.
 Pod štetom se podrazumjeva smanjenje nečije imovine (obična šteta,
damnum emergens) ili spriječavanje povećanja tuđe imovine (izmakla
korist, lucrum cessans). Može biti imovinska i neimovinska.
 Stjecanje bez osnova - kad jedno lice stekne imovinsku korist bez
pravnog osnova na račun drugog lica.
 Poslovodstvo bez naloga - kad se jedno lice mješa u poslove drugog
bez njegova ovlaštenja u namjeri da otkloni ili spriječi štetu.
 Jednostrana izjava volje - javno obećanje nagrade i izdavanje hartije
od vrijednosti.

..........................................................................
VRSTE OBLIGACIJA S OBZIROM NA BROJ LICA I
DJELJIVOST PREDMETA
1. Solidarne obligacije
Kod ovih obaveza imamo množinu subjekata na strani dužnika ili povjerioca i svaki je
dužnik obavezan ispuniti činidbu u potpunosti, odnosno svaki povjerilac može zahtjevati
ispunjenje obaveze u cjelosti, s tim da obaveza prestaje kad je ispuni jedan od dužnika ili
kad ispunjenje primi bilo ko od povjerilaca.
Pasivna solidarna obligacija – predstavlja množinu dužnika u jednom obligacionom
odnosu. Postoji više sudužnika i svaki od njih je povjeriocu obavezan u cjelosti ispuniti
obavezu.
Prestanak pasivne solidarne obligacije: otpust(oprost), prenov (novacija), poravnanje,
sjedinjenje (konfuzija) i zakašnjenje (docnja).
Aktivna solidarna obligacija – predstavlja množinu povjerilaca, s tim što je svaki povjerilac
ovlašten zahtjevati ispunjenje cjelokupne obaveze od dužnika.
Prestanak aktivne solidarne obligacije – kada jedan od solidarnih povjerilaca primi
cjelokupno ispunjenje obaveze od dužnika, dužnik se oslobađa obaveze prema ostalim
povjeriocima.
2.Djeljive i nedjeljive obligacije
Ova podjela je izvršena s obzirom na to može li se predmet
dužnikove obaveze ispuniti u alikvotnim djelovima ili ne.
Ukoliko se obaveza može ispuniti u više dijelova, radi se o djeljivoj
obligaciji, a ako ne može, tada imamo nedjeljivu obligaciju.

..........................................................................
VRSTE OBLIGACIJA S OBZIROM NA LIČNOST DUŽNIKA

Lične obligacije – Nelične obligacije - su

Nelične obligacije
Lične obligacije
obavezu treba ispuniti one obligacije koje ne
tačno određeni dužnik. sadrže uslov da ih mora
Obaveza ne prestaje ispuniti tačno određeni
ako je izvrši neko treći ili dužnik, niti da ih mora
neko po ovlaštenju primiti tačno određeni
dužnika. povjerilac.
One se ugovaraju Obaveze ili prava iz lične
najčešće s obzirom na obligacije nije moguće
određena svojstva koja prenositi na druga lica i
posjeduje dužnik one prestaje smrću, dok
(pjevač, slikar) ili zbog kod neličnih obligacija
odnosa povjerenja obaveze i prava ne
između subjekata prestaju smrću, one se
obligacije (neko želi da prenose na nasljednike.
mu zube popravlja glavni
zubar, a ne pripravnik).
VRSTE OBLIGACIJA PREMA DUŽINI TRAJANJA

Trenutne obligacije
Trajne obligacije
Kod trenutnih obligacija
dužnikova radnja se sastoji u Trajne obligacije su one obligacije čije
jednokratnom postupku ispunjenje traje duži vremenski period,
(predaja stvari, poklon). Pod ponekad te obligacije nisu uopšte
njima se podrazumjevaju samo vremenski ograničene (doživotno
one obligacije čije ispunjenje izdržavanje). Od njihovog nastanka do
njihovog ispunjenja treba da prođe
traje veoma kratko. Trenutne duži vremenski period što u nekim
obligacije se još nazivaju slučajevima može dovesti do
prolazne ili proste obligacije. naknadne nemogućnosti ispunjenja ili
nakon zaključenja mogu nastati neke
okolnosti što može prouzrokovati
izmjenu ugovora.
VRSTE OBLIGACIJA S OBZIROM NA ODREĐENOST RADNJE
Individualne Generičke
obligacije obligacije
Individualne obligacije su obligacije Generičke obligacije nisu u
kod kojih je obaveza dužnika tačno potpunosti određene u trenutku
određena. Da bi se oslobodio svoje zasnivanja obligacionog
obaveze, dužnik mora ispuniti tačno odnosa. Kod generički
određenu obligaciju (obavezan obligacija obaveza nije
predati knjigu poznatog bh. pisca). konkretizirana na jednu stvar (
Indiviualne obligacije nazivaju se još dužnik je dužan predati 100 kg
specijalne obligacije. U slučaju kafe, 100 kg brašna i 100 kg
propasti individualno određene šećera). Ako se desi da se iz
stvari koja je predmet obaveze, cijelog roda odvoji jedan dio i
obaveza dužnika se gasi za razliku upakuje onda generička
od generičke obligacije gdje važi obligacija postaje individualna.
pravilo genus non perit ili genara Obaveze dužnika kod generički
non pereunt (generička stvar ne obligacija nisu sasvim jasne.
može propasti, rod ne može Kad je u pitanju kvalitet stvari
propasti). koja je predmet ispunjenja, naš
ZOO predviđa da je dužnik
obavezan predati stvar srednje
kakvoće.
 VRSTE OBLIGACIJA S OBZIROM NA MNOŽINU PREDMETA
Alternativne
obligacije
•Alternativne obligacije su takve
obligacije kod kojih dužnik duguje
jedan od dva ili više predmeta
obaveze, ali ta obaveza prestaje kada
on ispuni jednu od predviđenih
obaveza.
•Predmet obaveze je ispunjenje jedne ili
više dugovanih radnji, odnosno
predaja jedne ili više dugovanih stvari.
Kod alternativnih obligacija postoji
mogućnost izbora između više
obaveza. Pravo izbora najčešće
regulišu same stranke sporazumom.
Ako stranke to nisu odredile niti iz
predmeta obaveze ne proizilazi ko ima
pravo, pravo izbora pripada dužniku.
Izbor jedne od obaveza vrši se
jedonostranom izjavom volje. Jednom
napravljen izbor se ne može mjenjati,
osim ako je izbor napravljen u zabludi.
Fakultativne Kumulativne
obligacije obligacije
• Fakultativne obligacije su takve obligacije •Kumulativne obligacije su takve
kod kojih se duguje određeni predmet, ali
obligacije kod kojih dužnik duguje
obligacija može prestati ako povjerilac
primi, odnosno kad mu dužnik preda drugi
dva ili više predmeta i sve te
određeni predmet. Kod fakultativnih predmete mora predati povjeriocu
obligacija postoji mogućnost da se da bi se oslobodio obaveze.
dugovana radnja zamjeni nekom drugom Mogućnost izbora ne postoji, jer
kojom bi se obaveza ugasila. Kod ove predaja svih dugovanih predmeta
vrste obaveze postavlja se pitanje, ko ima predstavlja jedinstvo dužnikove
ovlaštenje tražiti predaju druge stvari ili
izvršenje druge radnje.
obaveze. U slučaju da propadne
• Kad je u pitanju dužnik u slučaju da je
jedan od predmeta, povjerilac
predmet obaveze postao nemoguć može zahtjevati predaju ostali
dužnikovom krivicom, on ima mogućnost ukoliko kod njega postoji interes.
izbora: on može predati drugi predmet i Ako do propasti jednog ili čak svih
tako uredno ispuniti obavezu ili izabrati za dugovanih predmeta dođe
obavezu predmet koji je postao nemoguć dužnikovom krivicom, on će biti
i umjesto njega povjeriocu nadoknaditi
štetu.
obavezan da povjeriocu
• Kad je u pitanju povjerilac postoji
nadoknaditi štetu.
mogućnost da ovlaštenje bude na
njegovoj strani. On može od dužnika
zahtjeva predaju druge stvari osim u
slučaju kada je nemogućnosti predaje
glavnog predmeta nastupila prije
vjerovnikove izjave da želi predaju druge
stvari. Nemogućnost ne smije biti skrivljena
od strane dužnika.
 POTPUNE (PRINUDNE) I NEPOTPUNE (PRIRODNE ILI
NATURALNE)OBLIGACIJE
• Obligacije koje uživaju pravnu zaštitu nazivaju se potpune ili prinudne
obligacije. U obligacionom pravu potpune obligacije su pravilo, a
prirodne izuzetak. Neki autori za ovu vrstu obligacija koriste termin
utužive, mada je ovaj naziv sporan jer i kod druge vrste obligacija
Potpune povjerilac može podnijeti tužbu, ali mu sud neće pružiti zaštitu. Zaštita
kod potpunih obligacija se ostvaruje tužbom ili prigovorom.
(prinudne)

• Prirodne obligacije su pravne obligacije, ali kod njih je dužnikova

odgovornost znatno smanjenja u odnosu na potpunu obligaciju. Kod
potpunih obligacija zakon štiti, dok kod prirodnih ispunjenje i izvršenje
obaveze ovisi o volji dužnika.
Prirodne • Prirodne obligacije su: zastarjele obligacije, obligacije kod čijeg
zaključenja nije poštovana određena (dokazna) forma i obligacije iz
(naturalne) dopuštene igre ili opklade ako predmet igre ili opklade nije predat.
NOVČANE OBLIGACIJE (OBAVEZE)
Novčane obligacije
Novac je opći ekvivalent i opće
sredstvo plaćanja. Postoje i
nenovčane obligacije koje se sastoje u
predaji određene stvari, činjenju ili
propuštanju. Specifičnost novčanih
obligacija je što ne može doći do
nemogućnosti ispunjenja obaveze, te
dužnik kod docnje pored glavnice
duguje i zatezne kamate.
Dužnik kod novčanih obligacija svoju
obavezu može ispuniti i prije roka. Kad
je u pitanju mjesto ispunjenja ako ono
nije dogovoreno, nije određeno
pravnim poslom ili zakonom vrijedi
pravilo da će se obaveza ispuniti u
mjestu prebivališta povjerioca,
odnosno boravišta. Načelo
monetarnog normalizma – dužnik će
isplatiti iznos na koji obaveza glasi, bez
obzira na variranje kursa valute.
LITERATURA

 Abedin Bikić, Obligaciono pravo-opći dio, drugo izmijenjeno i

dopunjeno izdanje, Sarajevo, 2007.
 Zakon o obligacionim odnosima, "Službeni list RBiH", br. 2/92,
13/93 i 13/94, "Službene novine Federacije BiH", br. 29/03.

Redovni i vanredni studenti - do 50. strane (do osnovna načela

obligacionog prava).