24.5.

2017

GROMOBRANSKA INSTALACIJA

• Primarna funkcija- zaštita ljudi i imovine od razarajućih dejstava

atmosferskih pražnjenja
• Pri projektovanju je potrebno imati informacije o funkciji objekta, izvođenju i
lokaciji objekta
• Na osnovu IEC standarda određuje se:
– Klasa objekta

– Procjena objekta koji se štiti

– Nivo zaštite

1
 24.5.2017

Pražnjenja u zemlju u neposrednoj blizini

ulaznih vodova
– Mogu dovesti do kvarova ili
– pogrešnog rada elektricnih ili elektronickih sistema u objektu zbog
induciranih prenapona na vanjskim zracnim vodovima, koji ulaze u
objekat.

• Vrste šteta , koje se mogu pojaviti kod atmosferskih pražnjenja, su:

– opasnosti po ljude u objektu zbog opasnih napona koraka i dodira,

– požar, eksplozija, mehanicka razaranja i zagadjivanje okoliša, i

– kvarovi elektricnih i elektronickih uredjaja u objektu zbog prenapona.

Rizik

• Rizik se definira kao slucajni proces koji je sastavljen od skupa efekata koji
su povezani sa parametrima atmosferskog pražnjenja, karakteristikama
objekta, elementima opreme u objektu, instalacijama u objektu itd.

• Rizik (R) se može definirati preko vjerovatnosti godišnjih gubitaka u

objektu zbog djelovanja atmosferskih pražnjenja :

R=1-e-NPL ,
• gdje je
– N-srednji godišnji broj pražnjenja u objekt ,
– P-vjerovatnost nastanka štete na objektu zbog atmosferskog pražnjenja
– L-srednji iznos gubitaka.

2
 24.5.2017

Srednji godišnji broj pražnjenja

• Broj pražnjenja N može se procijeniti proizvodom gustoce atmosferskih
pražnjenja u zemlju Ng sa ekvivalentnim podrucjem prihvatanja A (ili S)
objekta ili ulaznog voda.

• Gustoca atmosferskih pražnjenja u zemlju (broj pražnjenja po km2 godišnje)

odredjuje se mjerenjem (rade se odgovarajuce karte sa ucrtanim brojem
atmosferskih pražnjenja Ng (izokeraunicke karte).

• Ako karte nisu na raspolaganju, vrijednost Ng se može odrediti na osnovi

broja grmljavinskih dana ili ukupnim trajanjem grmljavina.
Ng=0.04 Td1.25 (broj udara/km2 god),

– Td-broj dana sa grmljavinom u toku godine, uzet iz izokeraunicke karte.

– Ng u funkciji Td je dat u sljedecoj tabeli

• Za svaku vrstu štete treba:

– procijeniti rizik R,
– Izabrati odgovarajuću vrijednost rizika RT,
– izvršiti poređenje R i RT,
– ako je R<=RT nije potrebno projektirati zaštitu od atmosferskog
pražnjenja ,

– ako je R>RT trebaju se primjeniti mjere zaštite kako bi se dobio odnos

R<=RT,
– odabir najefikasnije zaštitne mjere u cilju postizanja R<=RT i to za sve
štete, koje mogu nastati u odnosu na objekt,
– odabir najpogodnije zaštite prema propisima.

3
 24.5.2017

ODREĐIVANJE NIVOA ZAŠTITE GROMOBRANSKIH INSTALACIJA

• Cilj izbora odgovarajuceg zaštitnog nivoa je smanjivanje rizika opasnosti od

oštećenja zbog direktnih atmosferskih pražnjenja ispod maksimalno
dopustivog nivoa.
• Efikasnost gromobranske instalacije je:

• Odnosno zavisi od očekivanog broja direktnih atmosferskih pražnjenja u

šticeni objekat (Nd) i
• prihvatljivog broja atmosferskih pražnjenja u objekat (Nc)

• Faktori u vezi sa analiziranim objektom dati su koeficijentima C1, C2, C3 i

C4 preko slijedece formule.

4
 24.5.2017

10

5
 24.5.2017

Projekat spoljašnje gromobranske

instalacije
• Definiše se dio objekta koji se prvi nađe na rastojanju R silaznog lidera
atmosfreskog pražnjenja
Mjesto postavljanja
gromobrasnke
instalacije je limitirajući
parametar jer zavisi od
zahtijevanog nivoa
zaštite i izabrane
metode kojom se
definiše prihvatni
sistem

11

• Postavljanje sistema prihvatnih vodiča podrazumijeva poznavanje

fenomena atmosferskog pražnjenja. U principu, atmosfersko pražnjenje se
karakterizira silaznim liderom koji se približava zemlji u postupnim koracima
koji slijede smjer maksimalnog naprezanja polja.

• Tačka udara u objekat je ona tačka koja se nađe na rastojanju udara R od

silaznog lidera atmosferskog pražnjenja, od koje se može razviti uzlazni
lider.

• Tačke prihvatanja atmosferskog pražnjenja karakteriziraju najveće

vrijednosti električnog polja i obično su smještene na vrhovima objekta

• Zbog toga je najveća vjerovatnoća da će uzlazni lider početi sa vrha visokog

objekta ili objekta smještenog na vrhu brda

12

6
 24.5.2017

Projekat prihvatnog sistema

• Tipovi sistema prihvatnih vodiča:

– štapne hvataljke
– Uzemljivačka užad
– Mreža vodiča

• Mora biti u skladu sa zahtijevanim standardom IEC, BAS pod uslovom da

se pri projektovanju koriste metode:

– Metode zaštitnog ugla

– Kotrljajuće kugle (sfere)

– Mreže provodnika

13

Metoda zaštitnog ugla

• Metoda zaštitnog ugla je jednostavna geometrijska konstrukcija kojom se
pripisuje zaštitna zona pomocu vertikalnih i horizontalnih prihvatnih vodica
ali tako da svi zašticeni dijelovi budu unutar prostora koji se tako definira

• pogodna za najjedostavnije oblike zgrada ali ima ogranicenja koja su

definirana u funkcionalnim ovisnostima radijusa kotrljajuce sfere, zaštitnog
ugla i efikasnosti,
14

7
 24.5.2017

Metoda zaštitnog ugla

• Provodnici prihvatnog sistema, štapne hvataljke, štapovi i žice moraju se
postaviti tako da svi dijelovi objekta koji se štite budu unutar obvojne
površine koja se dobije projekcijom tačaka provodnika prihvatnog sistema
nasuprot tla u svim pravcima pod uglom  u odnu na vertikalu.

Horizontalni provodnik
prihvatnog sistema je iznad tla
na visini h1.
Kada projiciramo tačke
prihvatnog sistema pod uglom
 u svim pravcima dobijamo
kupu na oba kraja i to je štićena
zona; pored toga horizontalni
provodnik takođe štiti s obje
strane formirajući površ ACAC

15

• Prema IEC standardu zaštitni ugao je različit za različite visine objekta

 
-zaštitni
ugao
s s
s-razdvajanje

Pravilnim izborom visine štapne hvataljke i ugla  određena je zona

koja se štiti
16

8
 24.5.2017

• Sa štapnom hvataljkom koja je postavljena uz rub štiti se rub objekta i dio

prostora obuhvaćen uglom  (kada se izvrši projiciranje tačke na tlo)

• 1 odgovara h1, 2 odgovara h2

17

Metoda mreže provodnika

• Metod mreže vodica (Faradejev kavez) sastoji se od horizontalnih prihvatnih
vodica,koji su povezani na vertikalne spusne vodice

1.-štapna hvataljka
2.-horizontalni provodnik
prihvatnog sistema
3.-spusni provodnik
4.-T ukrsni komad
5.- ukrsni komad
6.-spajanje sa celicnim
armaturama objekta od
armiranog betona

7.-ispitni spoj
8.-prstenasti uzemljivac

9.- ravni krov sa fiksnom

opremom
18

9
 24.5.2017

• Provodnici prihvatnog sistema treba da zatvaraju poligon blizu ivica krova.

Poligon prihvatnog sistema se može kompletirati i povezivanjem poprečnih
provodnika tako da prihvatni sistem gradi mrežu u skladu sa standardima.
• Vodici prihvatnog sistema treba da formiraju zatvoreni poligon sa velicinama
okaca, koje su date u tabeli

19

Metoda kotrljajuće sfere

• Primjenom ovog metoda , sistem prihvatnih vodiča postavljen je na takav

način da ni jedna tačka zapremine štićenja objekta ne dolazi u kontakt sa
sferom radijusa R kotrljajući je oko i na vrhu objekta u svim mogućim
smjerovima.
• Sfera mora da dotiče samo sistem prihvatnih vodiča

• Zaštitna zona koju osigurava zaštitni provodnik gromobranske

instalacije je prostor u koji ne može prodrijeti fiktivna sfera kada je u
kontaktu sa ovim provodnikom i kada se postavlja na objekat.

20

10
 24.5.2017

• Fiktivnu sferu je potrebno “valjati'', postavljati oko i iznad objekta u sve

moguće položaje do tla, kako bise pronašla dodirna mesta i površine na
kojima se moraju postaviti elementi prihvatnog sistema, jer se na tim
mestima može dogoditi udar. Na zadebljanim linijama prema slici b)
potrebno je postaviti prihvatni sistem.

Skica zaštitne zone određene metodom zaštitnog ugla a) i

metodom fiktivne (kotrljajuće) sfere; b)
21

• Na vitkim dijelovima, koji su viši od radijusa kotrljajuće sfere R mogu nastati

bočna atmosferska pražnjenja .

• Svaka bočna tačka na objektu, koju dotiče sfera je moguća tačka

udara.Vjerovatnost bočnih udara za objekte niže od 60 (m) je zanemariva.

• Za objekte koji su viši većina pražnjenja bi trebalo da pogodi vrh objekta,

horizontalne ivice ili uglove objekta.

• Mala je vjerovatnost da će se desiti bočni udar (vjerovatnost je nekoliko

procenata).

• Obično je dovoljno ugraditi bočni sistem prihvatnih vodiča na gornjem dijelu

visokih objekata –obično na 20% vršnog dijela visokih zgrada.

• Zaštita od atmosferskih prenapona je skuplja kada se poluprečnik odabrane

sfere smanjuje (povećan nivo zaštite).

22

11
 24.5.2017

• Na sljedecoj slici pokazana je zaštita koja se može realizirati sa štapnom

hvataljkom prihvatnog sistema ili jarbola visine ht manja od poluprecnika
(radijusa) fiktivne sfere ili, ako se radi o horizontalnom vodicu prihvatnog
sistema na visini ht od referentne zemlje

23

• Ako se radi o dva paralelna horizontalna vodica prihvatnog sistema

gromobranske instalacije iznad horizontalne ravni ( slika 6.13.) dubina
„prodiranja“ fiktivne sfere ispod ravni dva vodica je :

24

12
 24.5.2017

• Sistem zaštite grmobranske instalacije se sastoji od:

• Unutrašnjeg dijela i
• Vanjskog dijela

Vanjski dio
• Prihvata direktna atmosferska pražnjenja u objekat preko sistema prihvatnih
vodiča
• Sigurno provodi struju atmosferskog pražnjenja preko sistema spusnih
vodiča
• Odvodi struju atmosferskog pražnjenja preko sistema uzemljenja

Unutrašnji sistem gromobraske instalacije

• Sprečava opasno iskrenje objekta povezivanjem metalnih dijelova na jednu
sabirnicu za izjednačenje potencijala
• Mogu postojati i druge mjere zaštite u slučaju pojave napona koraka i
napona dodira za ljude koji se nalaze van objekta a u blizini spusnih vodiča

25

• Minimalne vrijednosti parametara struje atmosferskog pražnjenja kao i

odgovarajući radijusi (poluprečnici kotrljajućih sfera su dati u tabeli

26

13
 24.5.2017

Zaštita električne opreme i uređaja na

krovu
• U skladu sa ustaljenom praksom metalna oprema i uređaji montirani na
krovu ne moraju se štititi kada njihove mjere ne prelaze sljedeće vrijednosti:
– Visina iznad krova 0.3 m
– Njihova ukupna površina 1 m 2
– Njihova najduža strana 2 m

• Izolovani aparati i uređaji montirani na krovu koji ne štrče više od 0.5 metara
iznad površine prihvatnog sistema ne moraju se štiti pomoću štapnih
hvataljki prihvatnog sistema
• Dimnjaci izrađeni od izolacionog materijala moraju se zaštititi štapnom
hvataljkom ili prstenom prihvatnog sistema kada se ne nalaze u zoni
prihvatnog sistema

27

Prihvatni sistemi
• Gromobranska instalacija mora biti sposobna da izdrži naprezanja od struje
atmosferskog pražnjenja

• Krovovi od zapaljivih materijala se moraju štiti od opasnih djelovanja

zagrijavanja provodnika zbog struje atmosferskog pražnjenja: prihvatni
sistem se mora izvesti od materijala otpornih na koroziju kao što su bakar,
aluminijum ili pocinčani čelik

• Stubovi prihvatnog sistema blizu opreme koja se štiti namijenjeni da

minimiziraju vjerovatnoću udara groma u objekte u njihovom štićenom
prostoru kada je postavljena izolovana spoljašnja gromobranska instalacija

• Na malim zgradama koje imaju krovne ivice, krovni provodnici se postavljaju

po ivicama krova tako da se vode najmanje dva krovna provodnika ka
spusnim vodovima na suprotnim uglovima objekta

• Kada prirodni provodnici nisu na raspolaganju moraju se postaviti

konvencionalni provodnici prihvatnog sistema na vanjsku ivicu objekta
• Oluci i slivnici se mogu koristiti kao „prirodni” krovni provodnici ako
zadovoljavaju uslov poprečnog presjeka, i električni kontinuitet 28

14
 24.5.2017

29

• Kada površina krova prelazi velicinu okca mreže, koja je vec definirana
obzirom na nivo zaštite, moraju se postaviti dodatni krovni provodnici.
• Uglavnom, vanjska gromobranska instalacija može biti vezana za sam
šticeni objekat.

• U sistemu zaštite od atmosferskih pražnjenja spusni vodici imaju funkciju

da provedu struju od prihvatnih vodica do sistema uzemljenja.

• Zbog djelovanja struje atmosferskog pražnjenja mora se voditi racuna i o:

– presjeku spusnog vodica obzirom na vrijednost struje pražnjenja. U
slucaju visokih objekata gornji dijelovi spusnih vodica djeluju kao
prihvatni vodici,
– broju vodica i njihovom rasporedu kako bi se napravila dobra
raspodjela struje kroz sve vodice i kako bi se smanjio utjecaj
elektromagnetnog polja u objektu,
– rastojanju spusnih vodica od vodljivih dijelova unutar objekta.

• Veliki broj spusnih vodica, koji su medjusobno povezani, smanjuju

vjerovatnost od iskrenja i olakšavaju zaštitu unutrašnjih instalacija u objektu.
Ovaj uvjet je ispunjen u objektima metalnih konstrukcija kao i u armiranom
betonu gdje su celicne armature neprekidne

30

15
 24.5.2017

• Prihvatni sistem treba biti sačinjen od materijala otpornog na koroziju kao

što su bakar ili pocinčani čelik
• Moraju imati dobru vodljivost zbog odvođenja struja groma
• Moraju imati adekvatan poprečni presjek s obzirom na vrijednost struje
groma koju provode
• Moraju izdržati elektrodinamička naprezanja
• Ako se prihvatni sistem sastoji samo od jedne štapne hvataljke onda se
izvodi najmanje jedan spusni provodnik
• Ako postoji više zasebnih hvataljki onda se izvodi najmanje po jedan spusni
provodnik po hvataljci
• Prirodni elementi objekta –metalni dijelovi objekta, fasadni elementi profilne
šine pod uslovom postojanja kontinuiteta mogu se koristiti kao spusni vodiči
• Na zgradama višim od 20 m prsten izjednačavanja potencijala se spaja na
sve spusne provodnike koji se postavljaju na fasadi
• Potrebno je poznavati sepecifični otpor zemlje jer od toga zavisi vrijednost
udarnog otpora gromobranskog uzemljivača.
• Npr za z < 250 m udarni otpor ne smije biti veći od 20 .
• Za z > 250 m ne smije biti veći od 8% izmjerene vrijednosti specifičnog
otpora
• Za skladišta eksplozivom udarni otpor ne smije biti veći od 10  31

• Kao konkretan primjer Projekta gromobranske instalacije treba uraditi

Projekat gromobranske instalacije usamljenog industrijskog objekta (
proizvodnja namještaja i skladište) cije su dimenzije 40x20 (m) u tlocrtu i
visine 60 (m) .
• Objekat ima 4. sprata , uradjen je od armiranog betona sa nosecim
armirano-betonskim stupovima. Maksimalno rastojanje stupova je 15(m). U
stupovima je ugradjena pocincana FeZn traka (kao spusni vod) 25x3 (mm)
koja je spojena sa prstenastim uzemljivacem ( traka FeZn 25x4 (mm) ) i sa
temeljnim uzemljivacem. Krov objekta je ravan i uradjen od izolacionog
materijala koji ima , ujedno, i funkciju zaštite od oborina.
• Na krovu se nalaze i kucica za lift i kucica za kablovsku televiziju uz dimnjak
od opeke. Njihova visina ne premašuje 5 (m).
• Na krovu postoje horizontalni oluci na svim stranama krova koji su uradjeni
od pocincanog lima koji je debljine 0.6 (mm) i ciji je obim 300 (mm). Isto
tako, postavljeni su i vertikalni oluci na sva cetiri ugla objekta istih dimenzija
kao i oluci na krovu.
• Objekt je sagradjen na zemljištu ciji je specificni elektricni otpor 100(m).
• U procesu proizvodnje fabrike- pogona namještaja treba predvidjeti
kontinuirano napajanje elektricnom energijom tj. pogon ne smije ostati bez
napajanja.
• Za geografsko podrucje na kojem se nalazi Objekt (okolina Sarajeva) sa
izokeraunicke karte se može ocitati podatak da je srednji broj dana u godini
sa grmljavinom jednak Td=30.
• Objekt se napaja kabelskim vodom PP00 a lokacija ulaska u Objekt je ista
kao i prikljucak na vodovodnu, plinsku i kanalizacionu mrežu.
• U blizini Objekta ne postoje nadzemni vodovi (didstributivne ili prenosne
mreže). 32

16
 24.5.2017

Rješenje

Gustina atmosferskih pražnjenja

- Očekivani broj direktnih udara

• Za usamljeni objekat na ravnom zemljištu ekv površina je ograničena

presjekom između površine zemlje i prave linije nagiba 1:3 koja polazi iz
gornjih dijelova objekta (dodirujući ga) i koja rotira oko tog vrha.

33

34

17
 24.5.2017

35

36
6 X tg 25=2.8 m

18
 24.5.2017

• Zaštitni prostor se odnosi i na prostor oko temelja zgrade , sa dvije strane , i

to

• Prema tome, može se zakljuciti da ova zaštita nije dovoljna a što se može
vidjeti i iz tabele ( objekat viši od 20 (m) a u zoni zaštite I). Može se zakljuciti
da je optimalan sistem zaštite od atmosferskih pražnjenja preko prihvatnog
sistema kombinacije mreže dimenzija okca 5x5 (m) + kotrljajuca fiktivna
sfera za spusne vodove koji su instalirani na dimnjaku, na kucici za lift i
kucici za kabelsku televiziju.
• Prihvatni sistem gromobranske zaštite , koji je uradjen na ovakav nacin, ne
treba da ima i dodatne prihvatne hvataljke.
• Prema tome, željezna krovna konstrukcija mora biti zavarena za armaturu
nosecih stupova ( ili traku FeZn 25x3 (mm) u stupu). Na prikladnoj visini
svakog ugla Objekta treba planirati izvod iz noseceg stupa radi spajanja
vertikalnih oluka na sistem.
• Unutar Objekta obavezno planirati izvod za spajanje sabirnice za
izjednacavanje potencijala.

37

• Prihvatni sistem na krovu, osim obicne štapne hvataljke uz dimnjak,

podrazumijeva postavljanje mreže od pocincane trake ( prema nacrtu)
postavljene svakih 5 (m) , s tim što se treba imati na umu da ivicne trake
mogu biti i oluci ali je uvijek bolje napraviti rješenje sa pocincanom trakom.

• Ova traka se veže sa trakom spusni vodova , prema propisima, na svakih

10 (m) tako da se može reci da postoje spusne trake svakih 10( m).

• Drugim rijecima, može se zakljuciti da pocincana traka , koja s postavlja u

nosece armirane stupove, može da ima funkciju spusnog voda. „Vanjski
spusni vod“ treba postaviti na uglovima Objekta kao pocincanu traku FeZn
25x3 (mm) koja se spaja sa uzemljivacem (izolaciono sigurnim ukrsnim
spojem) i sa temeljnim uzemljivacem Objekta.

38

19
 24.5.2017

• Imajuci u vidu da se radi o objektu nivoa zaštite I, rastojanje spusnih vodova

se odredjuje preko sljedece tabele (IEC 1024)

• Imajuci u vidu da je zgrada visoka 60 (m) (preko 20 (m)) to znaci da treba ,

od prizemlja pa više, na svakih 20 (m) horizontalno povezati provodnicima
sve spusne vodove.

• Inace, po propisima se spusni vodovi postavljaju na zid ili uz vertikalne

oluke.

39

40

20
 24.5.2017

41

pauza

42

21