Rechtvaardigheid

Dr Antonia Waltermann
1 april 2019
Rechtvaardigheid, of: is onrechtvaardig recht wel
recht?
• Het belang van de vraag
• Rechtvaardigheid
• De verhouding tussen recht en rechtvaardigheid
• Besluit
Het belang van de vraag
• Een Duitse affaire
• ‘Hitler-’pensioen
• Andere voorbeelden
Een Duitse affaire
• Duitsland, 1944
- Man aan het front, zijn vrouw heeft een affaire;
op bezoek geeft hij commentaar op Hitler 
strafbaar (maar geen plicht om te informeren)
- Doodstraf (uitgesteld)
• Duitsland, 1949
- Vrouw aangeklaagd op basis van strafwetboek
van 1871 (nog altijd van kracht)
Een Duitse affaire
• Heeft zij rechtmatig gehandeld?
• 1e instantie:
- Ja  doodstraf enz. gebaseerd op geldend
recht
• Cassatie:
- Nee  haar handelen heeft rechtvaardigheid
geschonden
‘Hitler-’pensioen
• Aanvullende uitkering voor wie er gewond geraakt
is tijdens 2e Wereldoorlog
- 27 Belgen, 34 Nederlanders
• 4 Nederlanders die zich vrijwillig bij SS gemeld
hebben
- “Geen reden om uitkering in te trekken”
- “Alleen als er bewijs is van misdaden tegen de
menselijkheid”
Onrechtvaardige wetten in de wereld

Belastingen ten
kosten van
verdelende
rechtvaardigheid

Doodstraf voor
homoseksualiteit
Is onrechtvaardig recht wel recht?
• Wat is de verhouding van recht en
rechtvaardigheid?
• Wat is rechtvaardigheid überhaupt?
Twee soorten rechtvaardigheid

Vergeldend
Verdelend
Verdelende rechtvaardigheid
• Wat verdelen?
- Inkomsten, rijkdom, welvaart, nut, enz.
• Onder wie verdelen?
- Individuen, groepen, sociale classes, enz.
• Op basis waarvan verdelen?
- Gelijkheid, persoonlijke karaktereigenschappen,
vrije transacties, enz.
Op basis waarvan?
• Gelijkheid
• Nut
• Verdiensten
• Vrijheid
Gelijkheid
Gelijkheid
• Kelsen
- Soortgelijke gevallen gelijk behandelen
• Radbruch
- Mensen gelijk behandelen
Kelsen over rechtvaardigheid
• Rechtvaardigheid (legitimiteit) 
irrationeel doel
- Positie van meta-ethiek
• Rechtmatigheid (legaliteit)
Radbruch over rechtvaardigheid

Rechtvaardigheid
Doelmatigheid

Rechtzekerheid
John Rawls
• Hoe zou een rechtvaardige samenleving er
uit zien?
• Een hypothetisch contract
- De sluier van onwetendheid
John Rawls
• Twee beginselen van rechtvaardigheid
- Gelijkheid
- Verschil
 Ongelijk

Gelijk
De verhouding van recht & rechtvaardigheid
• Voor Rawls:
- Theorie van een ideale samenleving
• Rechtvaardigheid als maatstaaf
- Natuurrecht
• Rechtvaardigheid en rechtmatigheid
afzonderlijke vragen
- Rechtspositivisme
De verhouding van recht & rechtvaardigheid
• Radbruch
- Wetten van positief recht moeten gevolgd worden ook
al zijn ze onrechtvaardig en onrechtmatig
- Wetten die ontolereerbaar onrechtvaardig zijn moeten
wijken voor rechtvaardigheid
- Als wetten niet eens het doel hebben rechtvaardig te
zijn, zijn zij geen recht.
De verhouding van recht & rechtvaardigheid
• Natuurrecht
- Aquinas  geen gehoorzaamheidsplicht maar
wel afwegen gevolgen
- Hobbes  is het erger dan de
natuurtoestand?
- Fuller  procedurele rechtvaardigheid
De verhouding van recht & rechtvaardigheid
• Rechtspositivisme
- Hart  ‘recht’ zegt niets over
gehoorzaamheidsplicht
- Opties:
- Straffen omdat rechtsgrondslag ‘ongeldig’ was
- Niet straffen
- Straffen op basis van wet met terugwerkende
kracht
De verhouding van recht & rechtvaardigheid
• Twee rechtsbegrippen
- Recht als iets dat gedrag stuurt 
gehoorzaamheidsplicht
- Recht als sociaal verschijnsel  geen
gehoorzaamheidsplicht
Besluit
• Onafhankelijk van welk rechtsbegrip je
hanteert, oordeel over rechtvaardigheid is
nodig
• Verschillende factoren
- Sociale vrede/chaos
- Systeem/individuele regel
- De rol van rechtszekerheid
Besluit Verhouding
burgers –
burgers van
andere staten

Verhouding
staat – burger

Samenstelling
van de
samenleving
Rechtvaardigheid speelt een rol in
ons aller leven

Verhoudingen
burgers
onderling

Verhouding
staat – andere
staten
Het examen
• 5 april: standaardantwoorden oefentoets
• 12 april: examen Rechtsfilosofie
- Vragen goed lezen
- Alleen maar antwoord geven op vraag
• Stof: boek (behalve VI.6) & hoorcolleges
Dank voor jullie aandacht!

Veel succes met het tentamen!