Το μεηαναζηεςηικό ππόβλημα και η

καηάππεςζη ηηρ εςπωπαϊκήρ ιδέαρ

• ResPublica, δηαδηθηπαθφ πεξηνδηθφ
(05/04/2019)

Σςνδιαμόπθωζη κειμένος: Αλέξανδπορ Μππιαζούληρ, Γιώπγορ

Κοςηζανηώνηρ και Μισάληρ Θεοδοζιάδηρ

Σν θιέγνλ δήηεκα ηνπ κεηαλαζηεπηηθνχ πνπ θπξηαξρεί ζηελ επηθαηξφηεηα ηα

ηειεπηαία ρξφληα δελ είλαη κφλν έλα αλζξσπηζηηθφ δξάκα, αιιά αληαλαθιά ηελ
ηξαγηθή απνζχλζεζε ηνπ επξσπατθνχ πνιηηηζκνχ θαη ηεο ηδέαο πεξί αλζξσπηζκνχ.
΢ηελ πξαγκαηηθφηεηα, νπνηαδήπνηε αλαθνξά ζηελ έλλνηα ησλ Γηθαησκάησλ ζα
πξέπεη θαηά θχξην ιφγν λα ιακβάλεη ππφςε ηεο ηε Γαιιηθή Δπαλάζηαζε (Γηαθήξπμε
ησλ Γηθαησκάησλ, 26/08/1789), ε νπνία έθεξε ζην πξνζθήλην ηνλ ιεγφκελν
νηθνπκεληθφ άλζξσπν, δνζκέλν σζηφζν θάησ απφ έλα λεσηεξηθφ πξίζκα· ν
Άλζξσπνο ηνπ Γηαθσηηζκνχ είλαη έλα νλ πνπ θαηαιακβάλεη έλαλ ρψξν (επθιείδεην),
εξγάδεηαη γηα ηα πξνο ην δελ, έρεη δηθαηψκαηα θαη δηαζέηεη κηα ζνιή γεληθή βνχιεζε
(θαηά ηνλ Ρνπζζψ). Απηή ηε ζηηγκή ε λενθηιειεχζεξε απηνθξαηνξία δνκείηαη πάλσ
ζε δχν βαζηθνχο ππιψλεο: ηελ αδπζψπεηε Αγνξά θαη ηα «Αλζξψπηλα Γηθαηψκαηα».
Αθφκα θαη αλ δερηνχκε κηα απφ ηηο βαζηθέο (Ρνπζζσηθέο) αξρέο ηεο Γαιιηθή
Δπαλάζηαζεο, πσο δήζελ «φινη νη άλζξσπνη είλαη θαινί εθ θχζεσο, αιιά
δηαθζείξνληαη απφ ηελ θνηλσλία», απηφ δελ δεκηνπξγεί πξνυπνζέζεηο γηα βάζηκα
πνιηηηθά ζπκπεξάζκαηα ππέξ ηεο πνιηηηθήο ησλ αλνηρηψλ ζπλφξσλ. Θα ιέγακε φηη
δελ ππάξρεη κεγαιχηεξνο εζηθηζκφο θαη θαξηζατζκφο – ηδηαίηεξα φηαλ απφ ηε κηα
πηνζεηνχκε ηελ αλζξσπηζηηθή ζηάζε ηεο ππνδνρήο φζσλ ρξήδνπλ δηεζλνχο
πξνζηαζίαο, γλσξίδνληαο σζηφζν δχν πξάγκαηα: α) φηη δελ ππάξρνπλ νη ππνδνκέο
πνπ ζα κπνξνχζαλ λα θξνληίζνπλ ηηο ακέηξεηεο πιένλ κάδεο πνπ έρνπλ θαηαθηάζεη
ζηηο αθηέο καο ή ηα εθαηνληάδεο εθαηνκκχξηα αλζξψπσλ πνπ επηζπκνχλ λα
κεηαλαζηεχζνπλ, θαη β) φηη δελ πθίζηαληαη νη απαξαίηεηεο ζπλζήθεο ψζηε λα
δεκηνπξγεζνχλ ηέηνηεο δνκέο -αθφκα θαη αλ εμαληιήζνπκε φιεο ηηο πηζαλφηεηεο,
κηιψληαο γηα ηελ θαιχηεξε δπλαηή δηαρείξηζε ή θαη δηαλνκή ηνπ παξαγφκελνπ
πινχηνπ. Σε ζηηγκή ινηπφλ πνπ ε δεδνκέλε αλεπάξθεηα ππνδνκψλ δελ δεκηνπξγεί
ηθαλέο ζπλζήθεο δηαβίσζεο, θξίλνπκε απαξαίηεην λα επαλεμεηαζηεί ην
κεηαλαζηεπηηθφ δήηεκα φζν ην δπλαηφλ πην νιηζηηθά (αιιά θαη ξεαιηζηηθά) γίλεηαη,
αλ βεβαίσο πηζηεχνπκε φηη ε πξαγκαηηθή δσή δελ είλαη ηφζν παξαδεηζέληα φπσο
δείρλνπλ νη ηαηλίεο ηνπ Υφιπγνπλη. Θα πξέπεη κε άιια ιφγηα λα ζηαζνχκε θξηηηθά φρη
κφλν απέλαληη ζηηο θσλέο ηεο άθξαο δεμηάο, πνπ ζηξνπζνθακειίδνπλ, επηιέγνληαο λα
πξνζεγγίδνπλ ηνλ θφζκν κε άθξαην εγσηζκφ θαη θιεηζηφηεηα, αιιά θαη ζηηο θσλέο
πνπ κηινχλ γηα αλνηρηά ζχλνξα, γεληθά, δίρσο φξηα θαη αδηαθξίησο.

Πολιηικά αδιέξοδα και θαύλοι κύκλοι

Κάησ απφ ην βάξνο ηνπ κεηαλαζηεπηηθνχ, ε Δπξσπατθή Έλσζε κνηάδεη λα έρεη ηνλ
ξφιν ηνπ θνκπάξζνπ ζε έλα έξγν δίρσο ηειεησκφ κε πξσηαγσληζηέο ηηο ακέηξεηεο
ζηξαηηέο απφ Με Κπβεξλεηηθέο Οξγαλψζεηο (ΜΚΟ), κηθξνχο θαη κεγάινπο
επηρεηξεκαηίεο, πνιηηηθνχο θαηξνζθφπνπο θαζψο θαη έλα ππθλφ πιέγκα πξνζχκσλ θαη
εζεινληψλ, ηκήκα ηνπ κεηακνληέξλνπ θηιειεχζεξνπ/πξννδεπηηθνχ
αθξηβνπιεξσκέλνπ (ή δσξεάλ) αθηηβηζκνχ. Σα ηειεπηαία θπξίσο ρξφληα ζηελ
Διιάδα ηφζν ηα ΜΜΔ, φζν θαη νη εθιεγκέλεο θπβεξλήζεηο -κε απνθνξχθσκα απηή
ηνπ ΢ΤΡΗΕΑ- καο ιέλε πσο πξέπεη λα δερηνχκε ηηο -εδψ θαη πνιχ θαηξφ
αλεμέιεγθηεο- κεηαλαζηεπηηθέο θαη πξνζθπγηθέο ξνέο θαη λα δείμνπκε ηε θηιφμελε
θαη πξννδεπηηθή καο πιεπξά. Αζθαιψο ζην πξνζθήλην κπαίλεη άκεζα θαη ν φξνο
παηζιζμόρ. Έηζη γηα λα κελ ραξαθηεξηζηεί θαλείο ξαηζηζηήο, απφ ηηο ζηξαηηέο ησλ
δεκνζηνιφγσλ θαη καρεηψλ ηεο θνηλσληθήο δηθαηνζχλεο, πξέπεη λα ζηεξίμεη δεκφζηα
ηελ πνιηηηθή ησλ αλνηρηψλ ζπλφξσλ, φπνπ θαη ζα ιάβεη ηελ ιεγφκελε αθξνδεμηά
απάληεζε: «Οι μεηανάζηερ ππέπει να θύγοςν να πάνε ζηα ζπίηια ηοςρ και να μαρ
αθήζοςν να ζήζοςμε καθαποί ζηον ηόπο μαρ». Όπσο βιέπνπκε, θπξηαξρνχλ θσλέο
πνπ επί ηεο νπζίαο δελ έρνπλ ηίπνηα λα πξνηείλνπλ, πέξα απφ αλέθηθηεο θαη
εμσπξαγκαηηθέο ιχζεηο ή πνπ αλαπαξάγνπλ ηνμηθφ θαη δηραζηηθφ ιφγν ππξνδνηψληαο
πεξηζζφηεξν ην θιίκα, ζε κηα επνρή πνπ απαηηείηαη ζχλεζε. Ζ αιήζεηα είλαη φηη
θπξίσο ζηηο ρψξεο ηνπ Δπξσπατθνχ Νφηνπ ε θαηάζηαζε είλαη θάζε άιιν παξά
βηψζηκε, ηε ζηηγκή πνπ ρηιηάδεο κεηαλάζηεο ειπίδνπλ ζε θήκεο γηα άλνηγκα ζπλφξσλ
θαη «Καξαβάληα Διπίδαο» φπσο πξνζθάησο ζηα Γηαβαηά ηεο Θεζζαινλίθεο. Φεπδείο
θήκεο φπνπ θαλείο δελ γλσξίδεη πνηνο θξχβεηαη απφ πίζσ: θπθιψκαηα δηαθηλεηψλ,
MKO, αλζξσπηζηηθέο νξγαλψζεηο; Καη κε πνηα θίλεηξα θαη ζηφρνπο; ΢ηελ νπζία,
έρνπκε δχν θσλέο πνπ αιιεινηξνθνδνηνχληαη, δεδνκέλνπ φηη ε χπαξμε ηεο
αθξνδεμηάο εμππεξεηεί θαη ηελ χπαξμε ησλ αθηηβηζηψλ. Με άιια ιφγηα, δίρσο ηε
ξεηνξηθή ησλ αλνηρηψλ ζπλφξσλ, νη αθξνδεμηέο δπλάκεηο δελ ζα είραλ ιφγν χπαξμεο.
Παξνκνίσο, δίρσο ηελ αζξφα έιεπζε πξνζθχγσλ θαη κεηαλαζηψλ ηα αθξνδεμηά θαη
δεμηφζηξνθα ιατθηζηηθά θφκκαηα πνπ πνληάξνπλ ζηελ αληη-κεηαλαζηεπηηθή αηδέληα,
δελ ζα κπνξνχζαλ λα ζπζπεηξψζνπλ πνιηηηθέο δπλάκεηο ψζηε λα αλαξξηρεζνχλ ζηελ
εμνπζία.

Πξάγκαηη ειάρηζηνη κηινχλ γηα ηηο άιιεο πηπρέο ηνπ πνιπζχλζεηνπ απηνχ
πξνβιήκαηνο, ελφο απφ ηα κεγαιχηεξα ηνπ 21νπ αηψλα. Ο θηινκεηαλαζηεπηηζκφο
ζηελ πξάμε δελ δεκηνπξγεί κφλν ηεξάζηηα πξνβιήκαηα ζηηο ρψξεο ππνδνρήο, ηεο
νπνίεο κεηαηξέπεη ζε απνζήθεο ζπζζψξεπζεο θζελνχ εξγαηηθνχ δπλακηθνχ γηα ηηο
ρψξεο ηνπ αλαπηπγκέλνπ Βνξξά. Μεηαηξέπεη θαη ηνπο κεηαλάζηεο ζε άηππνπο
δνχινπο, νη νπνίνη κε ηελ πξψηε επθαηξία θαιχπηνπλ ζέζεηο εξγαζίαο φηαλ νη αγνξέο
ησλ βνξεηνεπξσπατθψλ ρσξψλ απνθαζίζνπλ φηη ρξεηάδνληαη λέα εξγαηηθά ρέξηα, ηα
νπνία δελ ζα είλαη ηφζν απαηηεηηθά φζν ηα εγρψξηα. Έηζη, ε αλεμέιεγθηε
κεηαλάζηεπζε φρη κφλν δεκηψλεη ηελ θνηλσληθή αζθάιεηα θαη ζπξψρλεη ηνπο κηζζνχο
πξνο ηα θάησ, αιιά ηελ ίδηα ζηηγκή δηνγθψλεη θαη ην θαηλφκελν ηεο εγθαηάιεηςεο
ησλ ρσξψλ πξνέιεπζεο θαζψο νδεγεί ζηελ νηθνλνκηθή θαη θνηλσληθή εξήκσζή ηνπο.
Έηζη έρεη παγησζεί έλαο θαχινο θχθινο πνπ είλαη επηδήκηνο ηφζν γηα ηε ρψξα
πξνέιεπζεο, φζν θαη γηα ηε ρψξα ππνδνρήο. Αθφκε, ιφγσ ηεο ζπλερφκελεο
κεηαθίλεζεο πιεζπζκψλ, θαιιηεξγείηαη ε εληχπσζε φηη ν θφζκνο φινο κεηαηξέπεηαη
ζε πεηξακαηηθφ εξγαζηήξη, φπνπ ηα πάληα είλαη ξεπζηά θαη κεηαθηλνχκελα. Χο εθ
ηνχηνπ, ην έζλνο-θξάηνο, έλαο ρψξνο πνπ κέρξη ρζεο, θνπηζά ζηξαβά θαη κε φια ηα
ηξσηά ηνπ, κπνξνχζε λα ζπλεηζθέξεη ζεηηθά ζηελ ηδέα ηεο θνηλήο θαηαγσγήο,
παξάγνληαο κλήκεο θαη λφεκα χπαξμεο, ξεπζηνπνηείηαη θαη απηφ· κε άιια ιφγηα,
ράλεηαη ε ηδέα ηεο ζηαζεξφηεηαο ησλ αμηψλ, κέζα ζε έλαλ θφζκν φπνπ φια αιιάδνπλ
γνξγά, νδεγψληαο ζην θαηλφκελν ηεο ξεπζηφηεηαο, ή ζε απηφ πνπ ε Simone Weil
απνθαινχζε «εθξίδσζε». Πξάγκα πνπ νδεγεί ζηελ πεξαηηέξσ ελδπλάκσζε ησλ
δηραζηηθψλ θσλψλ, σο αληίδνην ζηελ θαηάξξεπζε θάζε βάζεο θαη θξηηεξίνπ νπζίαο.
Αλ ζθνπφο θάπνησλ είλαη ε αιφγηζηε ππεξζπγθέληξσζε ηνπ παγθφζκηνπ πιεζπζκνχ
ζηε Γχζε (θαη εηδηθά ζηηο κεγαινππφιεηο ηεο) ηφηε ζα πξέπεη λα εμεηαζηνχλ θαη νη
ζνβαξφηαηεο ζπλέπεηεο ηεο κε θαιπηέξεπζεο ησλ ζπλζεθψλ δσήο ζηνλ ππφινηπν
θφζκν (εηδηθά ζηελ χπαηζξν) φπνπ θαη ζα αθήλνληαη πνιιά εθαηνκκχξηα αλζξψπσλ
πνπ, γηα ρίιηνπο δπν ιφγνπο, πάληα ζα αδπλαηνχλ λα κεηαλαζηεχζνπλ. Μαδί κε ηηο
ζπλέπεηεο ζα πξέπεη λα δνχκε θαη θάπνηνπο απφ ηνπο ιφγνπο πνπ νδεγνχλ ζε ηέηνηνπ
είδνπο θαηλφκελα: πέξα απφ ηελ έιμε ηνπ θαηαλαισηηθνχ παξαδείζνπ πνπ
νλνκάδεηαη Γχζε, κηα απφ ηηο πνιιέο αηηίεο είλαη θαη ηα ζθάικαηα πνπ νη δπηηθέο
θπβεξλήζεηο έρνπλ δηαπξάμεη ηα ηειεπηαία ρξφληα, επεκβαίλνληαο απξνθάιππηα ζε
ρψξεο ηνπ ηξίηνπ θφζκνπ. Μηα ζεηξά απφ πνιηηηθέο δεκίσζαλ ακθφηεξεο ηηο πιεπξέο
θαη αληί λα πξνσζήζνπλ ηελ ειεπζεξία θαη ηα «αλζξψπηλα δηθαηψκαηα» έλαληη
δεζπνηηθψλ θαζεζηψησλ, φπσο ππνζηήξημαλ νη πξσηεξγάηεο απηψλ ησλ ελεξγεηψλ,
φμπλαλ ηηο αληηζέζεηο θαη θαιιηέξγεζαλ πξφζθνξν έδαθνο γηα πεξαηηέξσ εζλν-
ζξεζθεπηηθέο ζπγθξνχζεηο, νδεγψληαο έηζη ζε θαηλφκελα καδηθήο κεηαλάζηεπζεο.

Ανηί επιλόγος

Αλ θαη ε πιήξεο ζρεδφλ έιιεηςε πιεξνθφξεζεο, φζνλ αθνξά ηελ ιήςε ησλ
πνιηηηθψλ απνθάζεσλ πνπ αθνξνχλ ην κεηαλαζηεπηηθφ, θαζηζηά δχζθνιε ηελ
εμαγσγή αζθαιψλ ζπκπεξαζκάησλ, έλα είλαη ζίγνπξν: θάπνηα ζηηγκή ζα πξνθιεζεί
ζηελ θνηλσλία κηα βίαηε αληίδξαζε, γηαηί απηφ πνπ επηρεηξείηαη, ε θνηλσληθή απηή
«κεραληθή», είλαη παπά θύζιν, ηφζν φζνλ αθνξά ηηο θνηλσλίεο πξνέιεπζεο, φζν θαη
ηελ ίδηα ηελ Δπξψπε. Οη θνηλσλίεο είλαη δσληαλνί νξγαληζκνί θαη φρη επηρεηξήζεηο
πνπ δηνηθνχληαη απφ κάλαηδεξ θαη ζχκθσλα κε ην ζπκθέξνλ ηνπ εθάζηνηε ηδηνθηήηε.
Αλ θαη είλαη βέβαηα γλσζηφ φηη ε αιήζεηα απηή ηείλεη λα ζπλζιηβεί νινθιεξσηηθά
κέζα ζην ζχγρξνλν ηερλνθξαηνχκελν ζχκπαλ πνπ έθηηαμαλ ηξεηο αηψλεο ζθιεξνχ
νξζνινγηζκνχ, απηφ πνπ πξνθαιεί αιγεηλή εληχπσζε είλαη ην γεγνλφο φηη ε απιή θαη
πξναηψληα απηή αιήζεηα έρεη μεραζηεί ηφζν απφ ηνπο θαλαηηθνχο ππνζηεξηθηέο ηεο
νηθνινγηθήο επαηζζεζίαο, φζν θαη απφ ηνπο δηαπξχζηνπο ππεξαζπηζηέο ησλ πάζεο
θχζεσο δηθαησκάησλ (αλζξσπίλσλ θαη κε). Όπσο αθξηβψο φια ηα έκβηα φληα έρνπλ
αλάγθε απφ κηα πνιχ ζπγθεθξηκέλε πεξηβαιινληηθή ηζνξξνπία γηα λα ππάξμνπλ σο
ηέηνηα, έηζη αθξηβψο θαη ν άλζξσπνο, έλα φλ ε χπαξμε ηνπ νπνίνπ είλαη ζηελά
ζπλπθαζκέλε φρη κφλν κε ην θπζηθφ πεξηβάιινλ (ηνλ ηφπν ηνπ), αιιά θαη κε κηα
θνηλσληθή, πνιηηηζκηθή θαη πλεπκαηηθή ηαπηφηεηα. Αλζξψπηλα δηθαηψκαηα δελ
κπνξνχλ λα ππάξμνπλ ζε θελφ αέξνο, φρη κφλν πνιηηηθφ (φπσο ην ππελζχκηδε ήδε απφ
ηε δεθαεηία ηνπ ’90 ν Π. Κνλδχιεο), αιιά θαη πνιηηηζκηθφ θαη θνηλσληθφ. Μφλν ζην
εζσηεξηθφ κηαο θνηλσλίαο πνπ έρεη ζεζκηζηεί ζε θνηλά απνδεθηέο, θαη άξα
αππόζωπερ, πνιηηηζκηθέο αμίεο κπνξνχλ λα λνεζνχλ δηθαηψκαηα θαη ειεπζεξίεο
νπνηνπδήπνηε είδνπο. Πξνζπαζψληαο λα νξίζνπλ ηελ θνηλή απηή βάζε ζπλελλφεζεο
ζηνλ ειάρηζην θνηλφ παξνλνκαζηή ηνπ απινχ βηνινγηθνχ είδνπο, νη πάζεο θχζεσο
δηθαησκαηηζηέο φρη κφλν δελ ππεξαζπίδνληαη ηελ ηδέα ηνπ αλζξψπνπ, αιιά αληίζεηα
ηνλ απνγπκλψλνπλ απφ φ,ηη πην πνιχηηκν δηαζέηεη, ην ππόζωπο.

Σν κνληέιν ηνπ αλζξψπνπ πνπ απιά άγεηαη θαη θέξεηαη απφ ηηο άινγεο επηζπκίεο ηνπ,
είηε απηέο αθνξνχλ ηελ ζεμνπαιηθή ηνπ ηαπηφηεηα είηε ην δηθαίσκά ηνπ λα αιιάδεη
θαηά βνχιεζε ρψξα δηακνλήο, δελ πξνεηνηκάδεη κηα θνηλσλία ειεπζεξίαο, αιιά
αληηζέησο κηα θνηλσλία-κπξκεγθνθσιηά, κηα θνηλσλία-εξγνζηάζην φπνπ ε
αλζξψπηλε πξνζσπηθφηεηα ζα ζπλζιηβεί κέζα ζηελ άπεηξε κάδα ησλ απείξσο
«δηαθνξεηηθψλ» αηφκσλ. Μηα ηέηνηα κάδα, εχπιαζηε, απξφζσπε θαη πεηζήληα -αξθεί
λα κπνξεί λα ηθαλνπνηεί αλά πάζα ζηηγκή ηηο «επηζπκίεο» ηεο- είλαη αθξηβψο ην
φλεηξν ησλ θάζε είδνπο εμνπζηαζηψλ, φλεηξν γηα ην νπνίν εξγάδνληαη επηκειψο –
εζεινληηθά ή κε κηζζφ. Ζ απφιπηε ειεπζεξία θίλεζεο πνπ επηζπκνχλ νη ππεξαζπηζηέο
ηεο κεηαλάζηεπζεο είλαη ε άιιε φςε ηεο ειεχζεξεο θίλεζεο ησλ εκπνξεπκάησλ θαη
ηνπ θέξδνπο· θαη νη δχν πξνυπνζέηνπλ ηελ κεηαηξνπή ηνπ αλζξψπνπ ζε πξάγκα, ζε
παζεηηθφ πιηθφ πνπ κπνξεί λα κεηαηξαπεί ζε θέξδνο ή αληηζέησο λα θαηαιήμεη ζηα
ζθνππίδηα. Αλ νη θξαπγέο ελάληηα ζηελ κεηαλάζηεπζε πνπ πξνέξρνληαη απφ ηελ
ζχγρξνλε αθξνδεμηά ζπκίδνπλ ηε κηζάλζξσπε θαζηζηηθή ηδενινγία ησλ αξρψλ ηνπ
20νχ αηψλα, ηφηε ε ζηξαηεπκέλε αξηζηεξή ξεηνξεία ηεο αλαγθαζηηθήο αιιειεγγχεο
θέξλεη ζην λνπ έλαλ θίλδπλν αθφκα πην χπνπιν, ηελ αθ’ πςεινχ θηιαλζξσπία θαη
ηνλ «νινθιεξσηηζκφ» ηεο επηπρίαο πνπ θεξχζζεη ν Μεγάινο Ηεξνεμεηαζηήο ηνπ
Νηνζηνγηέθζθη ζηνπο Αδειθνχο Καξακαδψθ. Γηα εκάο έλαο Τπίηορ Δπόμορ δελ
ηαπηίδεηαη κε ηηο απηαπάηεο ηνπ πξνεγνχκελνπ αηψλα, αιιά κε ηελ αλαδήηεζε ησλ
ζεκειίσλ ηνπ πνιηηηζκνχ καο, κηα πξάμε επαναζηαηική κε ηελ θπξηνιεθηηθή έλλνηα
ηνπ φξνπ. Μφλν κηα ηέηνηα επηζηξνθή κπνξεί λα απνηειέζεη εθαιηήξην γηα κηα
γφληκε δηέμνδν απφ ηηο ζπκπιεγάδεο ηεο χβξεσο θαη ηεο κλεζηθαθίαο πνπ απεηινχλ
ηνλ ζχγρξνλν άλζξσπν.