WSPÓŁCZESNE DOKTRYNY

POLITYCZNE

1.) LIBERALIZM HUMANISTYCZNY A LIBERALIZM KONSERWATYWNY, TWÓRCY KONCEPCJI I

GŁÓWNE ZAŁOŻENIA:

+ Światowy kryzys gospodarczy w latach 30-tych XX wieku spowodował duże przewartościowanie w kręgach
zwolenników liberalnej koncepcji rozwoju świata. W tym okresie doszło do podziału na 2 nurty: liberalizm konserwatywny
i liberalizm humanistyczny (demokratyczny). Podział ten podyktowany innym podejściem do roli państwa w kreowaniu
gospodarki. Zwolennicy koncepcji liberalizmu konserwatywnego (Ludwig von Mises, Friedrich August von Hayek,
Louis Rougier, Louis Boudin, Wilhelm Röpke) uznali za celowe pozostanie wiernym zasadzie odrzucającej jakąkolwiek
interwencję państwa w rozwój gospodarki. Liberalizm humanistyczny- druga grupa (Walter Lipmann, Aleksander
Rűstow, Jacques Ruett, Walter Euken) podzielała koncepcje Johna Maynarda Keynesa, stając na gruncie
interwencjonizmu państwowego, który stał się podstawą rozwoju doktryny państwa dobrobytu.

2.) SZKOŁY NEOLIBERALNE I ICH ZNACZENIA:

Nowa szkoła austriacka:

+ Tzw. „Nowa szkoła wiedeńska”, kontynuująca tradycję szkoły austriackiej jej liderzy to Ludwig von Mises i Friedrich
August von Hayek. Byli oni oczywiście zagorzałymi zwolennikami wolnego rynku i leseferyzmu, a zarazem krytykami
interwencjonizmu gospodarczego zapoczątkowanego przez Keynesa.
+ Prace Misesa uznaję się za wykładnię polityki gospodarczej XX-wiecznego neoliberalizmu.
+ Przedstawiciele szkoły: H. Mayer, Carl Mayer, Carl Menger, Eugen von Böhm-Bawerk, Friedrich von Wieser, Ludwig
von Mises, Friedrich Hayek, Murray Rothbard, Israel Kirzner, Henry Hazlitt, Hans-Hermann Hoppe, Walter Block, Gene
Callahan, Lew Rockwell, Joseph Salerno, Fritz Machlup.

3.) KONCEPCJE L.VON MISESA:

Ludwik Henrich Edler von Mises:

+ ur. 1881 r. , w austro- węgierskim Lwowie, jako syn inżyniera. Zmarł w 1973 roku, w Nowym Jorku, w wieku 92 lat.
+ W wieku 19 lat podjął studia na Uniwersytecie Wiedeńskim, uzyskując doktorat jako 27- latek.
+ Napisał pracę „Teoria pieniądza i kredytu”- przysporzyło to mu renomę w Europie.
+ Założyciel Austriackiego Instytutu Badań Cyklów Koniunkturalnych; zatrudnił F.A. Hayeka jako pierwszego
dyrektora Instytutu.
+ Jego następna duża praca pojawiła się w 1922 r. – w „Socialism” uzasadniał, że socjalizm nie może funkcjonować w
ekonomii przemysłowej, ponieważ nie byłoby żadnego rynku dla dóbr kapitałowych, a zatem żadnego systemu cenowego
wyznaczającego zyski i straty. W rezultacie, jak powiedział, mielibyśmy do czynienia z chaosem i stagnacją.
+ Wygnany do Genewy przez Narodowych Socjalistów, Mises napisał swoją monumentalną pracę „ Ekonomia narodowa”,
opublikowaną w 1940 roku. Dzieło to zostało później rozszerzone i przetłumaczone na język angielski , jako dziewięciuset
stronicowe „Ludzkie działanie” – było to ukoronowanie jego osiągnięć.
+ W 1940 roku udał się na emigrację do USA.
+ Uzyskał stanowisko profesora wizytującego w Wyższej Szkole Biznesu, a następnie podjął pracę na Uniwersytecie
Nowojorskim.
Dorobek i uczniowie Misesa:
+ Napisał 25 książek i ponad 250 artykułów naukowych – osiągnięć na rzecz wolności. Jego studentami byli Wilhelm
Röpke i Ludwig Erhard- popchnęli Niemcy w kierunku wolności i stali się autorami „cudu gospodarczego”.
+ We Włoszech, przyjaciel i naśladowca Misesa, Luigi Einaudi poprowadził, jako prezydent, zwycięską walkę z groźbą
komunistycznego przewrotu.
+ We Francji jego student, Jacques Rueff – doradca de Gaulle’a – walczył o zdrowy pieniądz i wolne rynki.
+ W USA Mises zainspirował Murraya N. Rothbarda, głównego specjalistę Instytutu Misesa od spraw akademickich i
całą generację młodych nauczycieli.
1
Prace Misesa:
+„Ludzkie działanie”: chłodna rzeczowa rozprawa z socjalizmem, interwencjonizmem, gruntowny wkład prakseologii i
głęboka refleksja nad prawidłowościami i ograniczeniami, jakim podlega ludzkie działanie.
+ „Ekonomia i polityka”: zbiór 6 odrębnych wykładów – esejów, w których to autor porusza, m.in. temat zagrożeń
wynikających ze zbyt dużego państwa; jest najlepszym dowodem, że jego koncepcje pomimo upływu czasu – pierwsze
wydanie w 1940 r.- są nadal aktualne.
+ „Planowany chaos”: potrzebna jest sfera przedsiębiorczości; cechą charakterystyczną naszej epoki i dyktatorów itd., jest
antykapitalistyczne nastawienie, rządy chcą ograniczyć inicjatywę prywatna i wolna przedsiębiorczość.
+ „Biurokracja”: jeśli państwowa kolej czy poczta działają gorzej niż kolej czy poczta prywatna, to nie znaczy, że
urzędnicy państwowi są gorsi od prywatnych, lecz, że ciasny kaftan biurokratyczny paraliżuje inicjatywę jednostek.
+ „Liberalizm w tradycji klasycznej”: program liberalizmu, gdyby go streścić w jednym słowie, brzmiałby: własność.
Państwo musi być tak ukonstytuowane, żeby zakres jego praw zostawiał jednostce pewną wolność działania, w ramach
której mogłaby się ona swobodnie poruszać.
+ „Interwencjonizm”: Mises wykazuje, że polityka interwencjonizmu nie jest w stanie zaowocować trwałym systemem
organizacji ekonomicznej, a wszelkie środki, jakimi posługuje się ona w kierowaniu gospodarką, nie osiągną pożądanego
celu. W konsekwencji interwencjonizm prowadzi do bezrobocia, monopoli i załamań gospodarczych.
+ „Mentalność antykapitalistyczna”: autor analizuje antykapitalistyczne uprzedzenia, przedstawia społeczną
charakterystykę kapitalizmu i psychologiczne przyczyny jego dyskredytowania.

4.) LIBERTARIANIZM, ANARCHOKAPITALIZM I MINARCHIZM:

Libertarianizm:
+ Zwany także libertaryzmem; jest stylem politycznego myślenia, postulującym nieograniczoną swobodę dysponowania
własną osobą i własnością, o ile tylko postępowanie to nie ogranicza swobody dysponowania swoją osobą i własnością
komuś innemu.
+ Libertarianizm (inna definicja)- to doktryna społeczno – polityczna rozwinięta pod koniec lat 60-tych i na początku 70-
tych, głosząca iż każdy powinien mieć nieograniczoną swobodę dysponowania swoją osobą i własnością, tj. owocami
swojej pracy i tym co dobrowolnie otrzymał (dostał i kupił) od innych (którzy weszli w posiadanie tego w podobny
sposób), o ile nie ogranicza swobody dysponowania swoją osobą i własnością komuś innemu.
Znaczenie libertarianizmu:
+ Alternatywa wobec upadku idei państwa dobrobytu;
+ Krytyka interwencjonizmu państwowego;
+ Regiony alternatywą państwa narodowego- za duże lub za małe;
+ Ograniczenie rządu i decentralizacja władzy;
+ Centralizacja i biurokracja, a cyberprzestrzeń informatyczna.
Podział wśród libertarian:
+ anarchokapitalizm - doktryna głosząca, że każda funkcja państwa przymusowo monopolizowana przez rząd (w tym
także dostarczenie usług policyjnych i wymiaru sprawiedliwości), może być z powodzeniem i co ważniejsze znacznie
efektywniej świadczona w drodze dobrowolnych umów rynkowych.
+Twórcą anarchokapitalizmu był Murray N. Rothbard (1926-1995) – nadał wolności cechy wartości absolutnej –
według niego z równego praw naturalnego do wolności i własności wynika, że każdy powinien decydować o sobie samym
i tak długo jak nie ogranicza on tym samym podobnego prawa innych osób nikt nie może naruszać tego uprawnienia. Ten
naturalny i racjonalny porządek zakłóca istnienie państwa, które jest złem absolutnym. Państwo to największa mafia
wszechczasów, utrzymywana z kradzieży, jaką są podatki, uzasadniana przez płatnych ideologów jakimi są intelektualiści,
broniona przez żołnierzy — niewolników przymuszanych do obowiązkowej służby wojskowej. „Wojna to masowe
morderstwo, przymusowa służba wojskowa to niewolnictwo, podatki to grabież”
+„O nową wolność. Manifest libertariański” (jest to zapis przemyśleń dotyczących funkcjonowania libertariańskiego
systemu społecznego). Minarchizm lub minimalny etatyzm – doktryna społeczno – polityczna zakładająca, że wielkość
aparatu rządowego i jego wpływ na wolne społeczeństwo powinny być jak najmniejsze – aczkolwiek wystarczające do
obrony wolności i własności każdego obywatela.
+ Robert Nozick (1938-2002) – przedstawiciel radykalnego liberalizmu. Poddawał krytyce wszelkie bardziej rozwinięte
struktury państwowe wybiegające poza funkcje ochronne życia i własności (państwo minimalnego lub ultraminimalnego).
Miał poglądy minarchistyczne.
2
5.) TEORIA SPRAWIEDLIWOŚCI ROBERTA NOZICKA:

+ Robert Nozick (1938-2002) – przedstawiciel radykalnego liberalizmu. Poddawał krytyce wszelkie bardziej rozwinięte
struktury państwowe wybiegające poza funkcje ochronne życia i własności (państwo minimalnego lub ultraminimalnego).
Miał poglądy minarchistyczne.
+ Nozick stworzył teorię sprawiedliwości: uznaje za sprawiedliwą taką redystrybucję, która gwarantuje respektowanie
fundamentalnych praw jednostek. Do takich praw zaliczamy: prawo do życia, wolność wyboru, prawo do produktu własnej
pracy. Podstawą teorii jest posiadanie dóbr. Jej główne założenia:
- zasada sprawiedliwego nabywania (nawiązanie do teorii zawłaszczania rzeczy niczyich Johna Locka – wszystko ma
swojego właściciela);
- zasada sprawiedliwego transferu (dobrowolna wymiana rzeczy posiadanych);
- zasada naprawy niesprawiedliwości (gdy ktoś zawłaszczył rzecz niezgodnie z prawem).
+Prace Roberta Nozicka: „Anarchia, państwo, utopia” (sens i konieczność istnienia państwa upatrywał w ochronie
własności obywateli).

6.) WIZJE LIBERALNE F.A. VON HAYECKA:

+ Friedrich August von Hayek- ekonomista i filozof. Krytykował socjalizm, interwencjonizm i kolektywizm to metody
do nieuchronnego ograniczenia wolności (nawet interwencjonizm lub kolektywizm w najłagodniejszych formach). Hayek
był uważany za neoliberała, przywracał liberalizm, formułował nowe hasła. Jego mistrzowie to Friedman i Ludwig von
Mises. Hayek uważał, że socjalizm jest najgorszą rzeczą, jaka może być i prowadzi do totalitaryzmu.
+ Koncepcja neoliberalizmu zaczęła być realizowana w Wielkiej Brytanii- M. Tchatcher, w USA- Reagan. Margaret
Tchatcher intensywniej wprowadzała liberalizm. Wypowiedziała wojnę związkom zawodowym (w tym górnikom). R.
Reagan w USA, miał trudniej ponieważ trafił na kłopoty międzynarodowe, takie jak: zimna wojna, wyścig zbrojeń, itp.).
+ Koncepcja indywidualizmu wg von Hayek’a: Koncepcja ta jest antyracjonalistyczna, jest wartością samą w sobie.
Indywidualizm racjonalistyczny na rozum oznacza samodzielny, samowystarczalny- jest więc wyizolowany. Dla Hayek’a
jednostka żyje w społeczeństwie, ale musi być samowystarczalna. W działaniu ma być indywidualna. Przeciwnicy Hayek’a
zarzucali mu chaos, który spowoduje upadek jego wizji. Hayek twierdził natomiast, że nie będzie chaosu, bo każda
jednostka umie się odnaleźć społecznie. Jednostka będzie wiedziała co się dzieje w społeczeństwie i odpowiednio
reagowała. Prawo popytu i podaży będzie determinowało działania tej jednostki.
+ Wolność wg F.A. Hayek’a: Wolność to najprościej brak przymusu. Każda jednostka posiada wolność. Hayek dostrzega
3 rodzaje wolności: polityczną, wewnętrzną i wolność do działania. Wolność polityczna, czyli można mieć poglądy;
można głosować lub nie głosować- w zależności od woli. Wolność wewnętrzna to własne przekonania, poglądy i emocje.
Jedna z ważniejszych wolności dla Hayek’a to wolność wewnętrzna. Wolność do działania oznacza, że mamy prawo do
działania- a nawet obowiązek. Owe 3 wolności, nie mają żadnego wspólnego elementu. Każdej jednostce przypada, każdy
z rodzajów wolności. Hayek wyróżnia jeszcze wolność pozytywną i negatywną. Wolność pozytywna dla Hayek’a to
wolność wewnętrzna, polityczna i wolność do działania. Wolność negatywna to wolność od przymusu, odsunięcie od
siebie przymusu.
+ Kwestia sprawiedliwości i równości wg Hayek’a: Według Hayek’a sprawiedliwość społeczna to absurd.
Sprawiedliwość może odnosić się tylko do jednostki i może być tylko sprawiedliwa. Hayek odrzucał równość materialną.
Popierał równość wobec prawa. Hayek odrzucał równość materialną, ponieważ wtedy jednostki silniejsze (bogatsze)
musiałyby się dzielić z tymi słabszymi (biedniejszymi). Równość materialna zabija w człowieku chęć do rozwoju i
działania- ogranicza innowacyjność i rozwój, zniechęca jednostki mocniejsze. Powinna być równość wobec prawa. Prawo
jest integralne z państwem.
+ F.A. von Hayek widział państwo, jako „nocnego stróża”. Uważał, że państwo powinno nie ingerować w gospodarkę.
Państwo ma stanowić ramy prawne i ich pilnować, aby były przestrzegane. Zbytnia ingerencja państwa niszczy poczucie
bezpieczeństwa i wolę działania. Państwo jest elementem tworzącym prawo, i powinno pilnować, aby jednostki miały takie
samo prawo startu. Państwo powinno eliminować tych, którzy szkodzą i zaburzają rytm funkcjonowania państwa.
+ To co mówił Hayek było trafne, ale nie brało pod uwagę ludzkiej natury. Słaba jednostka jest kulą u nogi w liberalizmie.

7.) SOLIDARYZM SPOŁECZNY W NAUCE SPOŁECZNEJ KOŚCIOŁA KATOLICKIEGO:

3
Rola i znaczenie encykliki Leona XIII „Rerum novarum” (1891rok):
+ Leon XIII, PP (1810- 1903) – potępił masonerię, socjalizm, komunizm i nihilizm. W kilku encyklikach zmodernizował
tradycyjne nauczanie Kościoła na temat państwa, władzy, relacji państwo- Kościół, wolności obywatelskich, roli katolików
świeckich w życiu społecznym. Pisał o niesprawiedliwości społecznej. Wypowiedzi Papieża Leona XIII w encyklice
„Rerum novarum” z 15 maja 1891 roku na temat sprawiedliwości społecznej zyskały mu tytuł „papieża robotników”.
Zabiegał o zjednoczenie całego Kościoła.
+ Encyklika „Rerum novarum” (o kwestii socjalnej)- 1891:
- Reformizm Leona XIII- „Rerum novarum”: neotomizm, zasada pomocniczości (nie wszyscy jesteśmy równi, nasz stan
życiowy jest różny- państwo ma pomagać), solidaryzm społeczny (alternatywa dla socjalizmu; bogatsi powinni pomagać
biedniejszym), paternalizm (posiadający przedsiębiorstwa mają być jak ojcowie dla pracowników), filantropizm, porządek
naturalny.

8.) KONCEPCJE AGGIORNAMENTO:

Idea aggiornamento:
+ bł. Jan XXIII PP- Papież po śmierci Sługi Bożego Piusa XII (9 października 1958 r.) . W chwili wyboru miał prawie 78
lat. Odczuwał dramat papieskiego posłannictwa, okazał się najbardziej radykalnym reformatorem Kościoła od wielu
wieków. Kiedy 11 października 1962 roku otwierał obrady Soboru Watykańskiego II, kończyła się era Kościoła
posttrydenckiego, zbudowanego w epoce kontrreformacji. Gdy zmarł 3 czerwca 1964 roku nazywali Go Papieżem
Dobrym, Janem Uśmiechniętym.
+ Encykliki Papieża Jana XXIII ( o współczesnych przemianach społecznych w świetle nauki chrześcijańskiej):
- „Mater et magistra”: została ogłoszona w 1961 roku (przed Soborem), zawiera poruszającą wizję porządku
społecznego, opartego na zasadzie pomocniczości, którego zasadniczymi wyznacznikami są sprawiedliwość, równość,
poszanowanie praw wszystkich ludzi oraz miłosierdzie wobec słabszych. W tej encyklice znalazła się wykładnia o roli
związków zawodowych we współczesnym świecie oraz rozdział o znaczeniu pracy rolników i prawie chłopów do
własnych organizacji zawodowych.
- „Pacem in terris”: ogłoszona w 1963 roku. Był to pierwszy papieski dokument adresowany nie tylko do katolików, lecz
do wszystkich ludzi dobrej woli na całym świecie. Zasadniczą tezą encykliki było twierdzenie, że warunkiem pokoju jest
porządek na świecie i ład między ludźmi. Konstrukcja tego ładu opiera się na założeniu, ze istnieje Boży plan rządzenia i
kierowania światem, a realizacja tego planu jest właśnie warunkiem pokoju. Fundamentem tego porządku jest prawo
naturalne, które winno być drogowskazem dla wszystkich poczynań ludzkości.

9.) GŁÓWNE ZAŁOŻENIA SOBORU WATYKAŃSKIEGO II:

Sobór Watykański II:

+ XXI Sobór powszechny obradowała w latach 1962-1965. Zwołany został przez Papieża Jana XXIII do Watykanu,
kontynuowany był również za pontyfikatu Pawła VI. Celem tego zgromadzenia biskupów była odnowa i dostosowanie się
Kościoła katolickiego do warunków współczesnych.
+ Dzieło soborowe: w dokumentach soborowych przyjęto nowe rozumienie Kościoła, nie tylko jako Ludu Bożego,
duchownych i świeckich, powołanych do życia w świętości, do apostołowania i kształtowania historii. Epokowe znaczenie
miało dowartościowanie języków narodowych, a także reforma Liturgii. Stworzone zostały teologiczne podstawy do
dialogu z Kościołami chrześcijańskimi, a także z innymi religiami i z niewierzącymi.
+ Papież Paweł VI: Od 1963 roku Papież. Jako pierwszy Papież od stuleci odbył kilka podróży zagranicznych. W styczniu
1964 roku był w Ziemi Świętej, w grudniu 1964 w Indiach. W październiku 1965 wystąpił na forum ONZ w Nowym
Jorku. Był także w Sanktuarium Maryjnym w Fatimie (Portugalia), w Turcji, w Kolumbii (na Międzynarodowym
Kongresie Eucharystycznym) i w Genewie ; w 1969 roku odwiedził Afrykę (Uganda), w 1970 Azję, Australię i Oceanię.
+ Encykliki Papieża Pawła VI:
- „Populorum progressio” (O popieraniu rozwoju narodów) – encyklika społeczna Papieża Pawła VI. Ogłoszona w 1967
roku, w dwa lata po zakończeniu II Soboru Watykańskiego. Nazwano ją traktatem na temat prawa do rozwoju narodów
ubogich.
+ Problemy Kościoła: kapłaństwo kobiet, celibat, aborcja i eutanazja, teologia wyzwolenia, spór wokół roli jezuitów.

10.) TEOLOGIA HUMANIZMU:

4
Teologia tworzenia (humanizmu) – wybrane encykliki Papieża Jana Pawła II:
+ „Laborem exercens”: (Wykonując pracę), wydana w 1981 roku o godności pracy. Encyklika nie tyle o pracy, ile o
człowieku w kontekście jego pracy. Stwierdza, że obowiązkiem każdego człowieka jest rozwijanie we własnym zakresie
nauki i techniki, kultury i moralności, a praca ma właśnie służyć temu rozwojowi. W „Laborem exercens” występuje
podział pracodawców na : bezpośrednich (np. przedsiębiorca), pośrednich – państwo. Związki zawodowe papież uważał za
wykładnik walki o sprawiedliwość społeczną. Według Papieża, ich obowiązkiem jest staranie się o dobro wspólne. Nie
powinny ograniczać się jedynie do zabezpieczania warunków pracy i płacy, ale dążyć do naprawy wszystkiego, co jest
wadliwe. Papież Jan Paweł II pisze, że przez pracę człowiek uczestniczy w "dziele Stworzenia". Wzorem pracy dla katolika
ma być sam Bóg, zarówno w odniesieniu do organizacji pracy jak i korzystania z odpoczynku. Spełnieniem misji
chrześcijańskiej jest budowanie świata i praca dla bliźnich. Papież mówi również o ważnej roli społecznej
niepełnosprawnych i konieczności ich pracy.
+ Centesimus annus”: (w stulecie „Rerum novarum”, 1991 rok). Dotyczy ona problemów społecznych związanych z
rozwojem gospodarki, z przeobrażeniami politycznymi oraz rozwojem nauki i techniki. Szczególne miejsce zajmuje
kwestia załamania się ideologii marksistowskiej i upadku systemu komunistycznego. Ukazuje ona stosunek Kościoła do
roli państwa.
+ „Evangelium vitae”: (Ewnagelia życia) -1995 rok. Porusza zagadnienie moralnego nauczania Kościoła na temat
poszanowania ludzkiego życia. Ojciec Święty Jan Paweł II wystąpił w niej jednoznacznie przeciw karze śmierci. Potępiona
została aborcja, określona jako „okrutna zbrodnia” i eutanazja. Papież wskazał, że jedynie do Boga może należeć decyzja o
momencie śmierci człowieka. Uważana za najważniejszą encyklikę Jana Pawła II. Papież był za tą encyklikę krytykowany
w zachodniej Europie.

11.) TEOLOGIA WYZWOLENIA:

Teologia wyzwolenia- podstawowe założenia:

+ Kierunek współczesnej teologii chrześcijańskiej, powstały pod koniec lat 60-tych w Ameryce Łacińskiej. Podstawowe
tezy teologii wyzwolenia opierają się na nowej interpretacji posłannictwa Chrystusa i historii zbawienia. Zakłada się, że
orędzie chrześcijańskie i sama postać Chrystusa mają charakter społeczny, publiczny i interpersonalny. Wiarę traktuje się
jako zjawisko publiczne, które wymaga zaangażowania się obywateli w życie publiczne.
(Powstanie teologii wyzwolenia miało podłoże ekonomiczne- dużo biedoty w Ameryce Łac., np. w Boliwii).
(Chrystus z karabinem z twarzą Chegevary, pojawiał się w ołtarzach wg teologii wyzwolenia).
+Zainteresowanie religią i ideologiami rewolucyjnymi;
+ Czy to teologia?
+ zbawienie = wyzwolenie;
+ Grzech i zło = ucisk społeczny, wyzysk, niesprawiedliwość, dyskryminacja:
+ Siła rewolucji: Castro, Trocki, Chegevara;
+ Prawo do wyboru;
+ Udział Kościoła katolickiego w życiu publicznym;
+ Dbałość o dobro bliźniego.
Wzrost zainteresowania teologią wyzwolenia w Ameryce Łacińskiej:
+ Arbitralna władza- dyktatury- A. Pinochet;
+ Głębokie ubóstwo i olbrzymie bogactwo;
+ Duże zacofanie:
+ Strategia rewolucyjna;
+ Stosunek Episkopatu Latynoamerykańskiego:
- zła sytuacja ludności;
- konflikty a rewolucja społeczna,
- odnowa.
(Dochodziło do spotkań episkopatu- zauważano złą sytuację ludności)
+ Sobór Watykański II- encyklika „Populorum progressio” Ojca Świętego Pawła VI;
+ Plan rozwoju gospodarczego.
***Episkopat Latynoamerykański (były 3 spotkania):
- 1968- Medelin;
5
- 1979- Pueblo;
- 1992- Santa Domingo- przeprosiny za zbrodnie Kościoła przeciw Indianom.
Abp Oskar Romero:
+ W dniu 23 marca 1980 r. podczas Mszy Świętej abp Oskar Romero zwrócił się do członków sił zbrojnych Salwadoru:
„Bracia, pochodzicie z naszego ludu. Zabijacie własnych braci. Każdy ludzki rozkaz dotyczący zabicia musi podlegać
prawu bożemu, które mówi "Nie zabijaj". Żaden żołnierz nie jest zobowiązany wypełniać jakiegokolwiek rozkazu
sprzecznego z prawem boskim.[...] Najwyższy czas, byście słuchali własnego sumienia, a nie grzesznych rozkazów. Kościół
nie może milczeć wobec takiej niesprawiedliwości.[...] W imieniu Boga, w imieniu cierpiących ludzi, których płacz
codziennie coraz wyżej wznosi się ku niebu, proszę was, błagam, rozkazuję wam: zaprzestańcie represji”.
Koncepcje teologiczne:
+ Gustavo Gutierrez:
- peruwiański dominikanin;
- teologia rozwoju;
- zbawienie a walka z przemocą;
- krytyka układów społecznych;
- Kościół a nowy porządek (uznał, że Kościół poszedł po II Soborze Watykański w dobrym kierunku, iż żądał równości dla
wszystkich);
- rewolucja, religia, sprawiedliwość społeczna;
-autor pracy „Teologia wyzwolenia. Historia, polityka i zbawienie”- 1972 rok.
+ Enrique Dussel:
- ur. 1934 w Mendozie w Argentynie;
- doktorat z filozofii i historii;
- uważał że poprzez połączenie religii i rewolucji można doprowadzić do przeobrażeń w Ameryce Łacińskiej.
+ Leonard Boff:
- teolog, filozof i pisarz;
- znany ze swojego wsparcia dla ludzi biednych i idei ochrony środowiska naturalnego;
- zwolennik i propagator teologii wyzwolenia, przez co m. in. został zmuszony do odejścia z Kościoła katolickiego;
- franciszkanin, profesor filozofii i teologii. Był autorem: „Kościół. Charyzma i władza”;
- pisał listy do Stolicy Świętej, do Kongregacji Nauki Wiary, w których tłumaczył swoją postawę;
- został ekskomunikowany.
+ Ernesto Cardenal Martinez:
- pisarz, polityk, duchowny nikaraguański;
- przedstawiciel teologii wyzwolenia;
- miał kontakty z Janem Pawłem II;
- w latach 60- tych walczył przeciwko dyktaturze A. Somozy, po jego upadku był ministrem kultury w rządzie
Sandinowskiego Frontu Wyzwolenia Narodowego. W swojej poezji głównie o tematyce społecznej i politycznej łączy
tradycje biblijne, prekolumbijskie z wpływami beat generation. (beat generation- nieformalny ruch literacko-kulturowy
propagujący idee anarchicznego indywidualizmu i neokonformizmu w powojennym społeczeństwie amerykańskim).
(Gdy Papież Jan Paweł II przyjechał do Ameryki Łacińskiej na lotnisku spotkał Cardenala, który ubrany był w sutannę i
miał kaburę z pistoletem. Cardenal klęczał, a Jan Paweł II groził mu palcem).
Stosunek Watykanu do teologii wyzwolenia:
+ Ocena pracy L. Boffa: Watykan stwierdził, że praca Boffa zagraża czystości Świętej Wiary Katolickiej.
+ Publikując niniejszą informację, Kongregacja Nauki Wiary poczuwa się do obowiązku zadeklarować, że założenia L.
Boffa w niej analizowane narażają na niebezpieczeństwo zdrową naukę wiary, którą Kongregacja ma za zadanie popierać
i bronić. W czasie audiencji udzielonej niżej podpisanemu Kardynałowi Prefektowi, Jego Świątobliwość Jan Paweł II
zatwierdził niniejszą informację, uchwaloną na zebraniu plenarnym Kongregacji i nakazał jej opublikowanie.
Rzym, w siedzibie Kongregacji Nauki i Wiary, 11 marca 1985 r.
+ Joseph Kard. RATZINGER Prefekt
+ Alberto Bovone Abp Tyt. Cezarei Numidyjskiej
Zakończenie:
+ Wpływy rewolucyjne (teologia wyzwolenia ma do dziś wpływy w Ameryce Łacińskiej);
+ rola liberalizmu;
+ religia ludowa (np. w Meksyku Matka Boża z Guadelupy);
6
+ stosunek do przeszłości (Chiavez w Wenezueli jest skutkiem teologii wyzwolenia);
+ rozszerzenie rewolucyjności (nastąpiło w Ameryce Łacińskiej).

-------
Z ćwiczeń:
+ Teologia wyzwolenia- to ruch społeczno-polityczno-religijny, ale jest to także ideologia. Pod koniec lat 60-tych powstał
w Ameryce Łacińskiej. Powstał w państwach, gdzie rządziły autorytarne rządy- hunty wojskowe, była tam bieda i nędza.
Ludzie byli też bogaci. W krajach tych brakowało edukacji, opieki socjalnej. W wyjściu z tego stanu miał pomóc Kościół.
Teologia wyzwolenia zakładała na połączenie religii i państwa. Zakładała wyzwolenie człowieka od grzechu. Wg teologów
wyzwolenia, Chrystus głosił wyzwolenie człowieka od ucisku. Duchowni teologii wyzwolenia dostrzegli, że Kościół nie
wypełnia misji zapewnienia równości i sprawiedliwości. Wyzwolenie miało się dokonać na drodze rewolucji- wyzwolenie
od nierówności materialnej. W sensie politycznym wyzwolenie miało polegać na upadku wojskowych rządów. Miał
narastać socjalizm, wg wizji Marksa (marksizm odrzucał duchowość, zakładał ateizm, opierał się na materializmie).
Teolodzy wyzwolenia twierdzili, że Chrystus był pierwszym socjalistą, że głosił hasła socjalistyczne. Nauka Chrystusa
była podobna do Marksa i Engelsa. Wg Marksa walka klas miała być na gruncie gospodarczym. Teologia wyzwolenia
zakładała walkę z wyzyskiem, dążyła do równości materialnej. Wg teologii wyzwolenia nie powinno być klas
posiadających oraz bogatych rządzących, w wyniku czego będzie większa demokratyzacja. Teologia wyzwolenia miała na
celu wciągnięcie Kościoła do walki.
+ Leonardo Boff- był teologiem, franciszkaninem. Został ekskomunikowany. Reguła Zakonu Franciszkanów sprawiła, że
Boff zaangażował się w pracę z ludźmi ubogimi. Był ekologiem. Miał proces w Świętej Kongregacji Nauki Wiary. Została
nałożona na niego kara milczenia (obsequious silence) i zakaz publicznego głoszenia i publikowania swoich poglądów.
Miał poglądy radykalne. Miał zakaz sprawowania publicznie posługi kapłańskiej. Przeszedł do stanu świeckiego,
kontynuował swoją działalność, jako teolog wyzwolenia. Działał na rzecz ochrony środowiska, za co dostał wiele nagród.
+ Jezuici (Towarzystwo Jezusowe, Societas Iesu) jako jedyny zakon poparli teologię wyzwolenia.
+ Abp Oskar Romero- był arcybiskupem metropolitą San Salwadoru w Salwadorze. Pochodził z Zakonu Jezuitów. Znany
był z dobrych, porywających wiernych kazań. Napisał list do prezydenta USA Jimmiego Cartera, który nazywa siebie
chrześcijaninem a równocześnie wspiera tych, którzy mordują chrześcijan w Ameryce Łacińskiej. Abp Romero zyskał
sobie miano opiekuna ludzi ubogich. Po zamordowaniu o. Grande w 1977 roku, abp Romero zabronił w jedna z niedziel
celebracji Mszy Świętych w całym Salwadorze i sam w stolicy Salwadoru sprawował Mszę Św. Abp Romero angażował
się w politykę. Został zamordowany w 1980 roku podczas sprawowania Mszy Św. Był kandydatem do nagrody Nobla.
Papież Jan Paweł II na początku nie popierał i nie akceptował abpa Romero. Później go zaakceptował.
+ Papież Jan Paweł II nie zgadzał się z teologią wyzwolenia. Potępił ją, m. in. podczas podróży apostolskiej do Meksyku w
1979 roku.
+ Gustavo Gutierrez- był dominikaninem, Peruwiańczykiem. Odwoływał się do neomarksizmu (odwołanie się do
Marksa- czystych, pierwotnych poglądów Marksa). Uważał, że chrześcijaństwa nie da się pogodzić z kapitalizmem.
Kapitalizm wg Gutierreza, doprowadził do wytworzenia się klas, co spowodowało nierówności. Mówił o powrocie do
marksizmu w czystej postaci. Mówił, że należy walczyć z analfabetyzmem i o zwiększenie poziomu edukacji. Wg niego
Kościół ma stać się stroną walki. Domagał się zmian w Kościele. Uważał, że bogaty Kościół jest niezgodny z nauką
Chrystusa.
+ Stanowisko Świętej Kongregacji Nauki Wiary (Congregatio pro Doctrina Fidei) i jej Prefekta x. Josepha Kard.
Ratzingera wobec teologii wyzwolenia: Święta Kongregacja uważała, że teologia wyzwolenia zagraża czystości Wiary
Katolickiej, ponieważ każe m.in. walczyć. Zostały wydane 2 instrukcje, tzw. libertatis: 1.) w 1984 roku- „Libertatis
nuntius”- „Instrukcja o niektórych aspektach teologii wyzwolenia”; 2.) w 1986 roku- „Libertatis constentia”- „Instrukcja
o chrześcijańskiej wolności i wyzwoleniu”. W tych instrukcjach Święty Kościół Katolicki potępił teologię wyzwolenia.
+ Obecnie Kościół Katolicki dalej nie uznaje teologii wyzwolenia. W 2008 roku odbyło się zaprzysiężenie prezydenta
Paragwaju Fernando Lugo (byłego biskupa, z Zakonu Werbistów), na którym był obecny Leonardo Boff.

12.) TEORIA SPRAWIEDLIWOŚCI JOHNA RAWLSA:

Teoria sprawiedliwości Johna Rawlsa:

+ Pierwsza zasada sprawiedliwości:
- „Każda osoba ma mieć równe prawo do jak najszerszej podstawowej wolności możliwej do pogodzenia z podobną
wolnością innych”.
7
- Podstawowymi wolnościami obywatelskimi są, mówiąc oględnie, bierne i czynne prawo wyborcze, wolność słowa, myśli,
prawo do zgromadzeń, prawo do własności prywatnej nietykalność osobista, itd.
+Druga zasada wolności:
- Nierówności społeczne i ekonomiczne mają być tak ułożone,
a) aby były z największą korzyścią dla najbardziej upośledzonych, pozostając w zgodzie z zasadą sprawiedliwego
oszczędzania [zasada dyferencji];
b) aby były związane z dostępnością urzędów i stanowisk dla wszystkich, w warunkach autentycznej równości szans.
+ Książka „Teoria sprawiedliwości”- 1971 rok:
- „Teoria sprawiedliwości” Rawlsa jest to filozoficzna i polityczna doktryna autorstwa Johna Rawlsa. W swojej teorii
Rawls odwołuje się do zasady: podział dóbr jest sprawiedliwy (just) jeśli jest bezstronny (fair), czyli jeśli oferuje każdemu
takie same możliwości.

13.) GENEZA KONCEPCJI SOCJALDEMOKRATYCZNEJ:

Koncepcje socjaldemokratyczne. Geneza:

+ Międzynarodówki:
- Międzynarodowe Stowarzyszenie Robotników- I Międzynarodówka: 1864 r. w Londynie . Była do 1867 r. (poglądy I
Międzynarodówki z dzisiejszego punktu widzenia były utopią socjalistyczną; główna postać: Karol Marks).
- II Międzynarodówka (Socjalistyczna): 14 lipca 1889 r. w Paryżu- 1914 r. Główne postacie: August Bebel, Karol
Kautsky, Victor Adler, Karl Liebknecht). Doprowadziła do podziałów, w wyniku których powstał nowy nurt nawiązujący
do tradycji marksistowskiej.
+ Reformizm i rewizjonizm Eduarda Bernsteina:
- Autor „Zasad socjalizmu i zasad socjaldemokracji” (1899). Twierdził, iż wbrew prognozom Marksa kapitalizm nie chyli
się ku upadkowi i nie zaostrza się walka klasowa, gdyż biedni wcale nie stawali się biedniejsi, a klasa średnia wcale nie
zanika. Bernstein zauważył, że systemy kapitalistyczne się demokratyzują, co łagodzi walkę klasową. Zdaniem Bernsteina
wzrost płacy robotniczej mógł doprowadzić do ograniczenia, a nawet całkowitej likwidacji wyzysku jeszcze w ramach
kapitalizmu. Odrzucił konieczność rewolucji, a w zamian proponował stopniowe przemiany kapitalizmu w socjalizm:
ruch robotniczy powinien skupić swą uwagę na walce wyborczej o miejsca w parlamencie i mandaty w samorządzie
terytorialnym z Bernsteinem polemizował w okresie II Międzynarodówki (powstała w 1889 roku, zawiesiła działalność na
okres I wojny światowej ) Niemiec Karol Kautsky (1854-1938), ale od 1917 roku stał się on zwolennikiem reformizmu.
+ III Międzynarodówka (komunistyczna):
- Powstała w 1919 roku w Moskwie (Komintern), przekształcona w 1947 r. w Kominform. Przedstawiciele: Włodzimierz
Ijlicz Lenin, Róża Luksemburg, Józef Stalin.
+ IV Międzynarodówka (trockistowska- była to mutacja w stosunku do III Międzynarodówki). Powstała w 1938 r.-
przeciwnicy Józefa Stalina. Lew Trocki miał konflikt z Józefem Stalinem.

14.) POWOJENNE KIERUNKI ROZWOJU SOCJALDEMOKRACJI A WPŁYWY SZKOŁY

FRANKFURCKIEJ:

Znaczenie koncepcji lewicowych we współczesnym świecie:

+ Międzynarodówka Socjalistyczna. Utworzona w 1951 roku we Frankfurcie nad Menem. Organizacja o charakterze
informacyjnym, stanowi płaszczyznę wymiany poglądów partii socjaldemokratycznych z różnych krajów. W deklaracji
programowej zdecydowanie odcina się od idei rewolucyjnych, akceptując ewolucyjną, parlamentarną formę zmian
stosunków społecznych. Jej siedzibą jest Londyn.
+ W 1951 roku Kongres we Frankfurcie nad Menem. Demokracja socjalistyczna:
- gospodarcza,
- ekonomiczna,
- społeczna (społeczeństwo otwarte, równe dla wszystkich, bez dyskryminacji),
- Międzynarodowa Partia nowego typu.
- Przedstawicielem był Morgan Philips.
Idea Nowej Lewicy:
+ Szkoła frankfurcka (tam skonstruowana, jeszcze przed II wojną światową);

8
+ Szkoła frankfurcka- potoczna nazwa w literaturze przedmiotu filozofii i socjologii grupy pracowników frankfurckiego
Instytutu Badań Społecznych istniejącego w latach 1923-1933 na tamtejszym uniwersytecie, a od 1933 roku kolejno przy
paryskim Ecole Normale Superieure i nowojorskim Columbia University i od 1949 ponownie we Frankurcie. Ich poglądy,
choć zróżnicowane, wywodziły się z marksizmu i neoheglizmu i kształtowały się pod wpływem psychoanalizy i
psychologii społecznej. Wprowadzili i rozpowszechnili termin "przemysł kulturalny" na określenie kultury masowej,
podkreślając jej postępujące zestandaryzowanie, uprzemysłowienie i uśrednienie. Podleganie kultury prawom rynkowym i
jej komercjalizacja doprowadziła do obniżenia gustu, wymagań i poziomu odbiorców. Zjawisko reprodukcji technicznej
upowszechniło film i fotografię, lecz zarazem doprowadziło do zaniku "aury" dzieł sztuki, czym zubożyło ich percepcję.
Krytyczne i bardzo surowe oceny przedstawicieli szkoły frankfurckiej wynikały z perspektywy jaką obrali-kultury
wysokiej.
+ Theodor Adorno:
- Żył w latach 1903-1969. Niemiecki filozof, socjolog, teoretyk muzyki i kompozytor. Był jednym z przywódców „szkoły
frankfurckiej” i współpracownikiem Institut fur Sozialforschung. Współtwórca teorii krytycznej.
- Analizował tendencje cywilizacji do samozniszczenia. Stawiając tezę, że oświecenie przekształciło idee rozumu w
irracjonalną siłę. W racjonalizmie ludzkości widział przyczynę powstania faszyzmu i innych systemów totalitarnych.
+ Max Horkheimer:
- Żył w latach 1895-1973.
- Przedstawiciel tzw. teorii krytycznej. Stworzył podstawy społeczno – ekonomiczne krytyki kapitalizmu z pozycji
krytycznej teorii. Wpłynął na kształtowanie poglądów nowej lewicy.
+ Friedrich Pollock:
- Badacz społeczny. Założyciel Instytutu Badań Społecznych we Frankfurcie nad Menem i członek szkoły francuskiej.
+ Erich Fromm:
- Współpracował z tzw. szkołą frankfurcką. Uczestniczył w studiach nad wpływem formacji kapitalistycznych na kulturę i
ludzką osobowość. Dzieła: „O sztuce istnienia”, „Rewizja psychoanalizy”, „Miłość, płeć , matriarchat”.
+ Jurgen Habermas:
- Uczeń Adorno.
- Kontynuator szkoły frankfurckiej. Twórca opartej o pragmatykę aktów mowy teorii racjonalności komunikacyjnej,
którą przeciwstawia zarówno modernistycznej filozofii podmiotu, jak i postmodernistycznej filozofii dekonstrukcji i
destrukcji podmiotu.
+ Rola popkultury:
- Był to okres przełomowy,
- Joan Baez i Bob Dylan,
- Elvis Presley.
+ Rewolucja młodzieży w 1968 roku:
- antyrasizm;
- antykonserwatyzm.
+ „Nowa Lewica” to ruch społeczno-polityczny i ideologiczny, powstały w latach 60-tych XX wieku w środowiskach
młodzieżowych, studenckich i intelektualnych w USA i krajach Europy Zachodniej. Określenie „nowa lewica” pochodziło
od grupy wydającej w Oxfordzie : „New Left Reviev” („Przegląd nowej lewicy”), a pojawiło się w eseju Milesa „List do
Nowej Lewicy” z 1960 roku.
+ Herbert Marcuse:
- Książka „Człowiek jednowymiarowy”: badania nad ideologią rozwiniętego społeczeństwa przemysłowego;
- Książka „Rozum i rewolucja. Hegel a powstanie teorii społecznej”;
- Książka „Eros i cywilizacja”;
-Wyjechał z Niemiec do USA jak Hitler doszedł do władzy. Skrytykował totalitaryzm, dzięki czemu został popularny.
Opowiadał o Hitlerze, Stalinie- o ich preferencjach seksualnych, nawykach.
- Mówił, że ludzie mogą być manipulowani przez reklamy.
- Marcuse przyczynił się do wydarzeń na uczelniach w USA i Europie Zachodniej. Był dla nich zapleczem ideologicznym.
- Człowiek jednowymiarowy, rozum i rewolucja, eros i cywilizacja.
Dla nurtu socjaldemokratycznego są ważni:
+ Harald Schmidt (spowodował, że wizja socjaldemokratyczna zaczęła dominować w Unii Europejskiej);
+ Gunnar Myrdal (wizja państwa dobrobytu);

9
+ Francois Mitterand (współfinansował partię chadecką Helmuta Kohla w Niemczech, do czego się przyznał prze
śmiercią; był prezydentem Francji; masonem).
Współcześnie dla nurtu socjaldemokratycznego ważne są:
+ Gerhard Schroder;
+ Tony Blair;
+ „Trzecia droga…” Manifest socjaldemokratyczny- 1999 rok.;
+ Gordon Brown (premier Wielka Brytania; jest lepszym teoretykiem niż politykiem);
+ Segolen Royal (kandydatka na prezydenta Francji w 2007 roku);
+ Franz Muntefering (kandydat na kanclerza Niemiec);
+ Zappatero (premier Hiszpanii).

15.) KONSERWATYZM MICHAELA OAKSHOTTA:

Michael Oakeshott Association:

+ krytykuje politykę oświecenia;
+ autor „Wieża Babel i inne eseje” 1999 rok;
+ angielski filozof i historyk;
+ Znany głównie jako jeden z odnowicieli filozofii politycznej w XX wieku, krytyk oświeceniowego racjonalizmu
(głównie w polityce) i teoretyk państwa nowożytnego - związku cywilnego. Uznawany za jednego z najwybitniejszych
XX-wiecznych angielskich teoretyków polityki.
+ O postawie konserwatywnej: „ Być konserwatywnym znaczy więc przedkładać to, co swojskie, nad to co nieznane,
wypróbowane nad nie wypróbowane, fakt nad tajemnice, to co rzeczywiste nad to co możliwe, ograniczone nad
nieograniczone, wystarczające nad nadmierne, wygodne nad doskonałe….”

16.) NOWA PRAWICA A TEORIE NEOKONSERWATYWNE:

Nowa prawica: to ruch społeczno – polityczny powstały w latach 70-tych i 80-tych XX wieku, opierający się na
klasycznym liberalizmie ekonomicznym i konserwatyzmie społecznym. Szczególną rolę odegrał on w USA, gdzie był
związany z konserwatywną frakcją Partii Republikańskiej i prezydenta USA Ronalda Reagana, i w Wielkiej Brytanii, gdzie
narodził się wraz z objęciem przez Margaret Thatcher stanowiska premiera.

Konserwatyzm liberalny:
+ Irving Kristol:
- Polityk i publicysta, uważany za głównego twórcę neokonserwatyzmu.
- Założyciel Amerykańskiego Instytutu Przedsiębiorczości, współzałożyciel pisma „Encounter”;
- Założyciel i wydawca „The National Interest”, „The Public Interest”.
Neokonserwatyzm Irvinga Kristola: neokonserwatyzm powstał w odpowiedzi na rozczarowanie liberalizmem,
dystansował się on również od libertarianizmu, twierdząc że neokonserwatywne państwo dobrobytu nie pozostawia
jednostki samej sobie, ale troszczy się o nią w określonych granicach. Nie tylko gwarantuje zabezpieczenie socjalne, ale
również promuje konkretne konserwatywne wartości. Religia i rodzina są dla konserwatysty czymś niezastąpionym. Mają
one fundamentalne znaczenie dla trwania społeczeństw i mają one fundamentalne znaczenie dla trwania społeczeństwa i
wymagają konsekwentnej ochrony.
+ Idee Russela Kirka:
- autor „Przyszłość konserwatyzmu”;
- Pomimo potencjalnej siły konserwatyzmu amerykańskiego, konserwatyści odnaleźli w XX wieku sposób na szkodzenie
samym sobie. Zbyt często próbowali używać haseł wczorajszego radykalizmu, aby bronić dzisiejszego konserwatyzmu,
wystawiając się w ten sposób na pośmiewisko swych przeciwników i okrywając mgłą tajemnicy swe własne poglądy.
- kwestia równości społecznej u Russela Kirka: Tak naprawdę ważne jest byśmy z pokorą i z poczuciem poświęcenia
przyjęli rolę, którą wyznaczyła nam „boska taktyka”. Bez nierówności, nie ma szans na dobroczynność, ani na
wdzięczność; bez zróżnicowania umysłów i bez wyjątkowych talentów jednostek świat byłby jedną wielką i monotonną
przestrzenią jednolitości- chyba tak najczęściej wyobrażamy sobie Piekło.
+ Daniel Bell- społeczeństwo postindustrialne jako element nowej wizji świata:
- autor „Kulturowe sprzeczności kapitalizmu”;
- mówił o źródłach, funkcjonowaniu i perspektywach przezwyciężania sprzeczności społeczeństwa kapitalistycznego.
Sprzeczności te wynikają z napięć, które muszą powstać , gdy uwzględnia się różne logiki funkcjonowania trzech
głównych zasad w strukturach współczesnych społeczeństw: zasady efektywności ekonomicznej, narzucającej

10
hierarchiczność i biurokrację w strukturach ekonomiczno-społecznych i technicznych; zasady równości uczestnictwa,
która reguluje konflikty w sferze politycznej; oraz zasady hedonizmu i samorealizacji, która dominuje obecnie.

Konserwatyzm narodowy:
+ Francja:
- idea silnej Francji, dobre prawo, niezawisłe sądy;
- Napoleon Bonaparte;
- P. Petain ( po I wojnie światowej był utożsamiany ze zwycięstwem Francji).
- Próba budowania silnej prezydentury: Charles de Gaulle: francuski polityk i teoretyk wojskowości, w czasie II wojny
światowej stał na czele emigracyjnego rządu Francji, kontynuującego walkę z Niemcami hitlerowskimi. W latach 1959-
1969 był prezydentem Francji i twórcą nowej konstytucji ustanawiającej semiprezydencki system rządów.

***Od jego nazwiska powstał ruch golistowski.

- Kryzys przywództwa:
> referendum z 1946 roku;
> Zgromadzenie Narodu Francuskiego;
> Problem kolonialny: Indochiny, Algieria;
> Vincent Auriol: W 1947 r. został wybranym już w pierwszym głosowaniu (głosami komunistów i socjalistów)
pierwszym prezydentem IV Republiki. Zgodnie z konstytucją miał pełnić funkcję czysto reprezentacyjne, jednakże umiał
odgrywać znaczącą rolę w życiu politycznym Francji. Urząd pełnił do stycznia 1954 r.
> Rene Coty: Prezydent Francji. W czasie wydarzeń w maju 1958 roku powierzył, aby uniknąć wojny domowej, misję
stworzenia nowego gabinetu generałowi Charles'owi de Gaulle'owi. Ten zgodził się pod warunkiem, iż pozwoli mu się
przygotować nową konstytucję. Coty i parlament zgodzili się na to, a także na rozpisanie nowych wyborów prezydenckich
i parlamentarnych. De Gaulle zastąpił Coty'ego na stanowisku prezydenta w dniu 8 stycznia 1959 roku. Na emeryturze
Coty zasiadał – z racji bycia byłym prezydentem – w Radzie Stanu. Skrytykował m.in. projekt de Gaulle'a wniesiony w
1962 roku, który przewidywał wybór głowy państwa w głosowaniu powszechnym.
- Lata 1959- 1969:
> rola narodu, państwa i idei wielkiej Francji;
> Europa Ojczyzn;
> Antyamerykanizm (de Gaulle uważał że USA są nie potrzebne w Europie);
> system semiprezydencki;
> ograniczenia kolonialne (wojna z OAS).
- Konserwatywni następcy de Gaulle’a:
> G. Pompidou (w czasie protestów studenckich de Gaulle zrezygnował z prezydentury, jego następcą został Georg
Pompidou);
> Jacques Chirac (zwany w Polsce Pinokiem, bo kłamał w kwestii wstąpienia Polski do UE; przeprowadził próby jądrowe
– chciał pokazać że Francja jest silna; potrafił zmieniać drogę w czasie podróży po świecie);
> Nicolas Sarkozy (nie ma wyczucia międzynarodowego, w kwestiach wewnętrznych Francji jest dobrze oceniany;
brakuje mu postawy jednoznacznej).
- Front Narodowy- partia we Francji; nacjonalizm konserwatywny:
- Jean Marie Le Pen (ludzie z nim związani są merami, są w urzędach).

Realizacja idei konserwatywnych w USA:

+ Reaganomika- popularne określeni neoliberalnej polityki gospodarczej prezydenta USA Ronalda Reagana, inspirowanej
głównie ekonomią podaży oraz chicagowską szkołą ekonomii. Reaganomika w praktyce oznaczała obniżkę podatków
oraz deregulację gospodarki. (Rosjanie nie wytrzymali finansowo wyścigu zbrojeń).
+ Najważniejsze działania Reagana:
- Podniesienie wydatków na wojsko;
- Wyścig zbrojeń- rakiety w Niemczech, inicjowanie programu strategicznej obrony antyrakietowej; uzbrajanie i szkolenie
antykomunistycznych oddziałów paramilitarnych (Contras, mudżahedinii);
- Znaczne obniżenie podatków;
- Wzrost deficytu budżetowego;
- Wypowiedzenie wojny sprzedawcom i producentom narkotyków;
- Ustabilizowanie amerykańskiego dolara i redukcja inflacji;
- Znaczny udział w pokonaniu ZSRR i wygraniu zimnej wojny;
- Znaczne obniżenie bezrobocia- inwestycje celowe;
11
- Utrzymanie wysokiego wzrostu gospodarczego.

Polskie związki z konserwatyzmem:

+ Leszek Wierzchowski (nadaje tytuły arystokratyczne; działa w związkach monarchistycznych; uważa się za następcę
tronu królewskiego);
+ Jarosław Kaczyński,
+ Donald Tusk;
+ Jan Rokita;
+ Kazimierz Michał Ujazdowski;
+ Aleksander Hall (konserwatyzm liberalny; obecnie pisarz);

Konserwatyzm- podsumowanie:
+ Przyszłość Konserwatyzmu: za ok. 10 lat może przeżywać kłopoty; o sile nurtów politycznych stanowią media);
+ Monarchizm;
+ Odnowa.

17.) TEORIE IRVINGA KRISTOLA I RUSSELA KIRKA:

+ Irving Kristol:
- Polityk i publicysta, uważany za głównego twórcę neokonserwatyzmu.
- Założyciel Amerykańskiego Instytutu Przedsiębiorczości, współzałożyciel pisma „Encounter”;
- Założyciel i wydawca „The National Interest”, „The Public Interest”.
Neokonserwatyzm Irvinga Kristola: neokonserwatyzm powstał w odpowiedzi na rozczarowanie liberalizmem,
dystansował się on również od libertarianizmu, twierdząc że neokonserwatywne państwo dobrobytu nie pozostawia
jednostki samej sobie, ale troszczy się o nią w określonych granicach. Nie tylko gwarantuje zabezpieczenie socjalne, ale
również promuje konkretne konserwatywne wartości. Religia i rodzina są dla konserwatysty czymś niezastąpionym. Mają
one fundamentalne znaczenie dla trwania społeczeństw i mają one fundamentalne znaczenie dla trwania społeczeństwa i
wymagają konsekwentnej ochrony.
+ Idee Russela Kirka:
- autor „Przyszłość konserwatyzmu”;
- Pomimo potencjalnej siły konserwatyzmu amerykańskiego, konserwatyści odnaleźli w XX wieku sposób na szkodzenie
samym sobie. Zbyt często próbowali używać haseł wczorajszego radykalizmu, aby bronić dzisiejszego konserwatyzmu,
wystawiając się w ten sposób na pośmiewisko swych przeciwników i okrywając mgłą tajemnicy swe własne poglądy.
- kwestia równości społecznej u Russela Kirka: Tak naprawdę ważne jest byśmy z pokorą i z poczuciem poświęcenia
przyjęli rolę, którą wyznaczyła nam „boska taktyka”. Bez nierówności, nie ma szans na dobroczynność, ani na
wdzięczność; bez zróżnicowania umysłów i bez wyjątkowych talentów jednostek świat byłby jedną wielką i monotonną
przestrzenią jednolitości - chyba tak najczęściej wyobrażamy sobie Piekło.

18.) THATCHERYZM:

Konserwatyzm brytyjski:
+ Thatcheryzm- poglądy i będąca ich wynikiem działalność Margaret Thatcher, która z ramienia partii konserwatywnej
pełniła urząd premiera Wielkiej Brytanii w latach 1979-1990. Thatcheryzm był jednym z nurtów tzw. neokonserwatyzmu,
który łączył nowoczesny liberalizm gospodarczy z konserwatywnym systemem wartości. Konserwatyzm ten przejawiał się
w zestawieniu wolności obywatelskiej z odpowiedzialnością jednostki za własne czyny i odnową moralną społeczeństwa w
duchu religii anglikańskiej, której podstawę stanowi Biblia.
Podstawowe założenia thatcheryzmu :
- zdecydowanie liberalne i wolnorynkowe nastawienie w kwestiach gospodarczych;
- monetarystyczna polityka pieniężna;
- cięcia wydatków publicznych, obniżka podatków;
- ograniczenie roli związków zawodowych oraz prywatyzacja przedsiębiorstw państwowych;
- za równie ważne aspekty myśli Thatcher uważa się typowy dla torystów konserwatyzm społeczny, twardą obronę
interesów państwa na arenie międzynarodowej oraz (co w chwili objęcia przez nią urzędu premiera było nowością) styl
rządzenia akcentujący rolę silnego przywództwa.

12
19.) ETAPY KSZTAŁTOWANIA IDEI PAŃSTWA DOBROBYTU:

Proces powstawania szkoły:

+ Etymologia pojęcia: welfare, state, social state, państwo opiekuńcze, państwo socjalne, liberalizm socjalny.
+ Przyczyny powstania doktryny:
- Przyczyną były koncepcje państwa opiekuńczego Fabianistów. Uznali, że państwo jest reprezentantem interesów ogółu i
postulowali ingerencję państwa w sferę społeczną i gospodarczą. Sugerowali , aby państwo zainicjowało reformowanie
stosunków społecznych, wprowadzając nowoczesne ustawodawstwo socjalne orz prawo pracy. Domagali się też przejęcia
przez państwo przedsiębiorstw użyteczności publicznej, a w terenie- przez władze municypialne. Następstwem miała być
poprawa statusu materialnego.
+ Krytyka idei państwa negatywnego (liberałów). Uznano, że ludzie słabi sobie nie radzą w takim państwie.
+Interwencjonizm państwowy.
+ Definicja: Koncepcja państwa oraz społeczeństwa dobrobytu powstał pod wpływem tzw. ekonomi dobrobytu,
ukształtowanej po II wojnie światowej. Była głoszona w szczególności w latach 50-tych – 80-tych XX wieku. Państwo
opiekuńcze to państwo kapitalistyczne z silnym interwencjonizmem państwowym, miano kłaść szczególny nacisk na
rozwiązywanie problemów społecznych. Celem państwa opiekuńczego jest zapewnienie obywatelom bezpieczeństwa
socjalnego poprzez skuteczne prawodawstwo.

Etapy (wg książki A. Sylwestrzaka):

Etap I
+ Reformy społeczne Bismarcka w Niemczech (II Rzesza):
- ubezpieczenia na wypadek choroby;
- odszkodowania za wypadek przy pracy;
- ubezpieczenia na starość i od inwalidztwa.
Etap II
+ Reformy społeczne w Wielkiej Brytanii:
- Koncepcje partii liberalnej;
- Powszechne szkolnictwo (1870, 1909);
- Ubezpieczenia społeczne;
- Określenie minimum płac;
- Ubezpieczenia na rzecz inwalidztwa i choroby oraz bezrobocia;
- Związki zawodowe (1871- (1901) powstanie Partii Pracy;
- Herbert Henry Asquith;
- David Loyd Georg.
Etap III
+ Franklin Delano Roosvelt:
- W czasie wielkiego kryzysu zrealizował plan Nowy Ład (New Deal), który polegał głównie na interwencjonizmie
państwowym. Zgromadził wokół siebie zespół intelektualistów, zwany „trustem mózgów” (w jego skład wchodzili m. in.
Henry Morgental).
+ Polityka New Deal w USA:
- Henry Morgental;
- Polegała na interwencjonizmie państwowym;
- Wprowadzono zasiłki dla bezrobotnych, roboty publiczne, dofinansowanie z funduszy federalnych wielu przedsięwzięć;
- Wprowadzono liczne rozwiązania prawne mające na celu regulację działalności przemysłu, rolnictwa i sektora
bankowego. Oprócz tego wprowadzono także mechanizmy mające stymulować powstawanie nowych miejsc pracy.
+ Idee interwencjonizmu państwowego – koncepcje Johna Mayrnarda Keynesa:
- W okresie dekoniunktury zachodziło jego zdaniem zjawisko samonapędzającego się „zwijania” gospodarki, polegającego
na jednoczesnym spadku produkcji wynikającego ze zmniejszania się podaży rynku i automatycznym ubożeniem
społeczeństwa powodującego dalsze zmniejszanie podaży.
- Aby zlikwidować to niekorzystne zjawisko należało zdaniem Keynesa, wpompować w tym okresie pieniądze do
gospodarki przez tworzenie miejsc pracy bezpośrednio finansowanych przez państwo, zaś w okresie koniunktury
"przykręcać finansową śrubę", poprzez ograniczanie podaży pieniądza.
13
Etap IV
+ Rządy Partii Pracy w Wielkiej Brytanii 1945-1950:
- Nacjonalizacja niektórych gałęzi przemysłu;
- Nacjonalizacja Banku Anglii;
- Wprowadzono powszechną opiekę medyczną;
- Clemet Atlee.
+ Cechy doktryny:
- interwencjonizm;
- pozytywna rola państwa;
- ekonomika mieszana;
- antytotalitaryzm;
- reformizm.

____________________

+ Skandynawska wersja państwa dobrobytu:

- Gunnar Myrdal- idea affluence (dostatek, obfitość- II etap państwa dobrobytu).
+ Koncepcja Johna Kennetha Galbraitha:
- The Affluence Society:
- Wybrana twórczość: prace naukowe i popularno naukowe „Teoria kontroli cen” (1952), „Społeczeństwo dobrobytu”
(1974), „Nowe państwo przemysłowe” (1967), „Ekonomia a cele społeczne” (1974), „Pieniądz” (1957), „Ekonomia w
perspektywie” (1987), „Godne społeczeństwo. Program troski o ludzkość”, „Gospodarka niewinnego oszustwa. Prawda
naszych czasów”.

Ameryka czasów Dwighta Eisenhowera:

+ W połowie lat 50- tych zapanował boom związany z „kapitalizmem ludowym”. Był on podstawą polityki prowadzonej
przez prezydenta USA Eisenhowera, jak i symbolem oficjalnej ideologii prywatnych organizacji kapitalistycznych.
+ Głoszono w owym czasie hasła: demokratyzacji własności, czyli zwiększenie liczby właścicieli kapitału akcyjnego.
+ Głoszono rewolucję menedżerów, czyli zastąpienie kapitalistów zarządcami czułymi na potrzeby ogólnospołeczne.
+ Głoszono rewolucję w dochodach, oznaczającą się zmniejszeniem różnic w zarobkach między poszczególnymi
warstwami społecznymi- budowa klasy średniej.

Rozwój koncepcji w Niemczech:

+ Kanclerz RFN Ludwig Erhard doprowadził do sytuacji w , której zaczęto na wzór polityki USA sprzedawać w
Niemczech tzw. akcje ludowe pracownikom zatrudnionym w spółkach Akcyjnych. Forma tzw. akcji ludowych
doprowadziła do sprywatyzowania większości firm w RFN pod koniec lat 50-tych i na początku 60-tych.

20.) SKANDYNAWSKA WERSJA PAŃSTWA DOBROBYTU:

Skandynawska wersja państwa dobrobytu: Gunnar Myrdal- idea affluence (dostatek, obfitość- II etap państwa
dobrobytu).
- Wybrana twórczość: prace naukowe o popularnonaukowe: Teoria kontroli cen (1952), Społeczeństwo dobrobytu (1974),
Nowe państwo przemysłowe (1967), Ekonomia a cele społeczne (1974), Pieniądz (1957), Ekonomia w perspektywie (1987,
wyd. polskie 1991), Godne społeczeństwo. Program troski o ludzkość (1996) Gospodarka niewinnego oszustwa. Prawda
naszych czasów. (2005)
+Sztandarowym przykładem państwa opiekuńczego jest Szwecja pod rządami socjaldemokracji. Koncepcję
socjaldemokracji szwedzkiej państwa jako domu ludu (folks hema) zaczęto realizować w postaci reform socjalnych w
latach 1932-1939. Państwo ma być tu opiekunem, kluczową rolę odgrywa tu polityka społeczna. Ważny jest
interwencjonizm państwowy. Specyficzną cechą jest nacisk na rozwój spółdzielczości, w tym spółdzielczości
mieszkaniowej. Ten model państwa opiekuńczego realizowany był także w innych krajach skandynawskich - w Norwegii,
Danii i Finlandii. Polityka socjalna zmierza tu do zagwarantowania praw socjalnych wszystkim obywatelom, a nie tylko
zatrudnionym. Preferowany jest model gospodarki mieszanej, gdzie istnieją obok siebie własność państwowa,

14
samorządowa i spółdzielcza, nie ma nacisku na nacjonalizację przemysłu. (ten punkt jest z Internetu, ale wydaje się
rzeczowy)

21.) KAPITALIZM LUDOWY. IDEE AUGUSTA BERLE:

Idea kapitalizmu ludowego:

+ Etymologia nazwy:
- Wystawa nt. osiągnięć Ameryki, pokazywana w USA a później na świecie. Wystawa nazywała się „Stany Zjednoczone
państwem kapitalizmu ludowego”.
+ Teoria „rewolucji ekonomicznej” Thomasa Nixona Carvera: opiera się ona na zasadzie krytyki marksizmu i
propozycji nowej rewolucji, poprzez demokratyzację kapitału. Poprzez udział w zarządzaniu, akcjonariacie, udziale w
zyskach.

Adolf August Berle:

+ Wizja „kapitalizmu ludowego” inaczej „kapitalizmu kolektywnego” jest i liberalno-reformistyczną koncepcją
ideologiczną i hasłem politycznym. Na tej podstawie wg Berle’a należałoby stworzyć ustrój, w którym istnieje własność
rozproszona i gdzie nie ma podziału na właścicieli kapitału i klasę pracującą gdyż każdy, kto zechce może zostać
kapitalistą poprzez nabycie pewnej ilości akcji kapitałowych stając się współwłaścicielem danego przedsiębiorstwa lub
firmy.
+Prace Berle- „Amerykańska Rewolucja Ekonomiczna” i „Władza”:
- Berle był zdania, że pełna równość nie była celem „ojców założycieli” USA;
- Uważał, więc iż USA powinny stać się krajem opartym o zasady „kapitalizmu ludowego”, tj. takiego, w którym każda
jednostka ma prawo, jeżeli tylko czegoś pragnie, tą rzecz mieć lub osiągnąć jakiś zamierzony cel.

22.) ETAPY ROZWOJU KONCEPCJI NOWEGO SPOŁECZEŃSTWA PRZEMYSŁOWEGO:

Społeczeństwo postindustrialne inaczej społeczeństwo poprzemysłowe- społeczeństwo, którego głównym źródłem

utrzymania nie jest produkcja przemysłowa, polegająca na wytwarzaniu przedmiotów, lecz wytwarzanie i przetwarzanie
informacji.
Koncepcje historyczne:
+ I etap utopii- Henri de Saint- Simone:
Społeczeństwo dzielił na 3 klasy: - naukowców (odpowiedzialnych za rozwój nauki, pracowali na rzecz pozostałych
klas); - posiadających (mieli się zajmować finansowaniem naukowców, pełnili też rolę regulacyjną w społeczeństwie); -
pozostałych (ich zadaniem była praca, mieli też respektować władzę).
Nauka miała zmienić wizję funkcjonowania społeczeństwa.
+ II etap wiary:
- Herbert Spencer- Uważał że prawo ewolucji rządzi nie tylko w świcie przyrody żywej, ale jest prawem powszechnym:
wyjaśnia kształtowanie się planet, umysłów, społeczeństw:
- Emille Durkheim- człowiekiem z jednej strony kierują instynkty, a z drugiej świadomość. To jest jednoczesne uleganie
wpływom natury i kultury powoduje zachwianie w postrzeganiu faktów.
- Max Weber- człowiek w większości przypadków nie zachowuje się racjonalnie. Dlatego też postulował badanie ludzkich
zachowań poprzez zestawienie ich z w pełni racjonalnym i logicznie spójnymi typami idealnymi. Badacz miał wyciągać
wnioski na podstawie różnic między typem idealnym, a faktycznym działaniem.
+ III etap idea nauki:
- Elton Mayo- efekt Hawthorne (1927)- Podczas eksperymentów w zakładach w Hawthorne Mayo stwierdził, iż zachęty
materialne nie były przyczyną wzrostu wydajności pracy, ale że wzrost ten wywołany został poprzez wyróżnienie i
poświęcenie uwagi pracownikom. Doszedł do wniosku, że pracownicy będą usilniej pracować, jeśli uznają że
kierownictwo troszczy się o ich dobrobyt i jeśli nadzór będzie im poświęcać szczególną uwagę. Stwierdził również, że
ludzi cenią sobie przynależność do grup nieformalnych tworzących się w organizacjach na zasadzie przyjaźni, współpracy.
Dobrze byłoby, aby owe grupy nieformalne przekształcić w grupy formalne. Zjawisko to z czasem zostało nazwane
efektem Hawthorne.
- Karl Mannheim- zadaniem inteligencji- napisał to Karl Mannheim, wieli uczony niemiecki- jest opisywanie i
krytykowanie. Płacą nam za uczenie młodzieży i krytykowanie. I jak ktoś uważa, że krytykowanie nie należy do etosu
15
inteligencji, to stawia rzeczy na głowie, plecie głupstwa. Mannheim jest autorem książki „Ideologia i Utopia”; należy ona
do kanonu socjologii wiedzy, a nawet jest dziełem „założycielskim”. Autor, Karl Mannheim sam niejako stał się ofiarą
zarówno ideologii, jak i utopii w XX-wiecznym totalitarnym sensie.
+IV etap- realizacji:
- Raymond Aron- profesor w Akademii Administracji w Ecole. Był członkiem Akademii Nauk Moralnych i Politycznych.
Badał społeczeństwa współczesne, zajmował się też teorią i praktyką polityki oraz historią socjologii. Przyczynił się do
odnowy współczesnego liberalizmu; krytykował wszystkie formy totalitaryzmu w tym współczesny mu marksizm i
komunizm.
- Daniel Bell- profesor Uniwersytetu w Nowym Jorku. Jest jednym z twórców koncepcji społeczeństwa poprzemysłowego
oraz „końca wieku ideologii”.
Fazy rozwoju społeczeństwa wg Bella:
 Przedprzemysłowe- surowcowe;
 Przemysłowe- energetyczne;
 Postprzemysłowe- technotroniczno-informatyczne.

23.) TEORIA SIŁ SPOŁECZNYCH JOHNA KENNETHA GALBRAITHA:

John Kenneth Galbraith: wykazał że rzeczywista władza w przedsiębiorstwach przesuwa się od właścicieli do kadry
menedżerskiej i jej doradców. Stanowią oni warstwę technostruktury, która dba bardziej o wzrost firmy i stabilność
dochodów niż o maksymalizację zysków. Stwierdził, że warunkiem równowagi systemu gospodarczego państwa jest
osiągnięcie standardów społeczeństwa intelektualnego.
Teoria rozkładu sił społecznych Galbraitha:
1953 1970

a b a b

c c

a) korporacje a) przedsiębiorstwa rodzinne

b) technostruktura b) młodzi kongresmeni
c) administracja c) energiczny prezydent (byle nie Nixon)

Prezydent USA J. F. Keenedy przyjął poglądy Galbraitha- teoria z 1953 roku.

Później Galbraith, po zmianie prezydentury wymyślił nową teorię z 1970 roku.

24.) SPOŁECZEŃSTWO INFORMACYJNE, TEORIE MANUELLA CASTELLASA:

+ Społeczeństwo informacyjne- terminem określa się społeczeństwo, w którym towarem staje się informacja traktowana
jako szczególne dobro niematerialne, równoważne lub cenniejsze nawet od dóbr materialnych. Przewiduje się rozwój usług
związanych z 3P (przechowywanie, przesyłanie, przetwarzanie informacji).
Społeczeństwo sieciowe- jeden z typów społeczeństwa informacyjnego; jednostka jest określana jako węzeł sieci, co
oznacza , że organizuje ona swoje życie prawie wyłącznie dzięki własnym wyborom interakcji z innymi jednostkami. W
ten sposób tworzona jest sieć wzajemnych relacji, bardzo często krótkotrwałych [Internet, sieć komórkowa]. Organizacja
gospodarki w społeczeństwie sieciowym preferuje wykorzystanie technologii komunikacyjnych w postaci pracy na
odległość- telepracy, oraz znacznie roli organizacji wirtualnej.
+ Manuell Castellas- autor koncepcji społeczeństwa sieciowego. Wykłada socjologię oraz planowanie urbanistyczne i
regionalne na Uniwersytecie Berkeley, gdzie uzyskał tytuł profesora po 12 latach pracy dydaktycznej na Uniwersytecie
Paryskim. Był członkiem grupy eksperckiej ds. Społeczeństwa Informacji przy Komisji Europejskiej (1995/1997) i
członkiem Kolegium Doradczego ds. Technologii Informacji i Komunikacji Sekretarza Generalnego ONZ (2000/2001).

25.) NACJONALIZM W TEORIACH E. GELLNERA, J. BREULLY, B.ANDERSON:

16
Pojęcie klasycznego modernizmu nacjonalistycznego :
+ Ernest Gellner „Narody i nacjonalizm”;
+ Rola procesu modernizacji:
- elity polityczne,
- elity ekonomiczne,
- sentymenty narodowe,
- od bagatelizowania do zapomnienia,
- przywracanie pamięci (w społecznościach postkomunistycznych jest cecha poszukiwania wzorców z przeszłości, nie
zawsze dobrych).
Koncepcja Johna Breuilly:
+ „Nacjonalizm i państwo”;
+ Nacjonalizm związany jest z polityką. Polityka z władzą. Władza z kontrolą państwa.
+ Rozróżniał świadomość narodową (np. w średniowiecznej Europie_ od pojęcia nacjonalizmu (twór nowoczesnego
państwa).
Konstrukcjonizm (prymordializm) - Benedict Anderson:
- Narody to wyimaginowane społeczności większe od pierwotnych zarówno na gruncie narodowym jak i etnicznym.
- Wyobrażenie może być motywowane poprzez świadomość kulturową (tożsamość), ruch społeczny lub program
państwowy, ideologia.
- B. Anderson „Wspólnoty wyobrażone”.

26.) POLSKIE KONCEPCJE NACJONALISTYCZNE:

+ Zygmunt Balicki- jeden z przywódców polskich nacjonalistów. Jeden z przywódców (obok m.in. Romana Dmowskiego)
ideowych Ligi Polskiej nadającej program polskiemu nacjonalizmowi. Program ten nazywali wszechpolskim.
Wszechpolacy uznawali za zabójcze dla Narodu Polskiego zarówno apolityczność, ugodowość i trójlojalizm
konserwatystów, jak i internacjonalizm proletariacki socjalistów. Zwalczali wszelkie organizacje o strukturze
ponadpaństwowej, zwłaszcza masonerię, międzynarodowy ruch robotniczy i międzynarodowy kapitał. Po I wojnie
światowej , w niepodległej Polsce, idee Ligi Polskiej kontynuowała Narodowa Demokracja (ND), zwana endecją.
+ Roman Dmowski (1864- 1939), (uczeń Balickiego)- utożsamiał Polskość z katolicyzmem. „Katolicyzm - pisał Dmowski
- nie jest dodatkiem do polskości, zabarwieniem jej na pewien sposób, ale tkwi w jej istocie, w znacznej mierze stanowi jej
istotę”.
Był niekwestionowanym przywódcą i ideologiem polskich nacjonalistów i endecji. Był wyrazicielem bojowego
nacjonalizmu polskiego odrzucającego zdecydowanie wpływy niemiecko- austriackie w Polsce. Po przewrocie majowym
w 1926 roku, Dmowski utworzył Obóz Wielkiej Polski- organizację skupiającą nacjonalistów polskich
przeciwstawiających programowi federalizmu Józefa Piłsudskiego- własny program jednolitego państwa polskiego
asymilującego mniejszości narodowe, z wyjątkiem żydów. Najważniejsze prace: „Myśl nowoczesnego Polaka”, „Niemcy,
Rosja i sprawa polska”, „Polityka polska i odbudowanie państwa”. Do idei Romana Dmowskiego nawiązywali nacjonaliści
polscy i później, po II wojnie światowej, nacjonaliści z kręgów Konfederacji Polski Niepodległej (KPN).
W Polsce do koncepcji Dmowskiego odwołują się obecnie Liga Polskich Rodzin, Młodzież Wszechpolska.

27.) WSPÓŁCZESNE KONCEPCJE RASISTOWSKIE:

Rasizm (fr. ród, rasa)- ideologia o wyższości niektórych ras ludzi nad innymi . Przetrwanie tych wyższych ras staje się
wartością nadrzędną i z racji swej wyższości dążą do dominowania nad innymi rasami. Rasizm opiera się na przekonaniu,
że różnice w wyglądzie ludzi niosą ze sobą niezbywalne różnice osobowościowe i intelektualne.
+ Artur de Gobineau (1816-1882): twórca „chemii” ras i „geologii moralnej”. O wszystkim decyduje czystość rasowa.
Rozwój społeczeństwa zależy od czystości rasy i zdolności wrodzonych . Podzielił hierarchicznie rasy:
- rasa biała- władcy, ambiwalentni, racjonalni, inteligentni, organizatorzy.
- rasa żółta- męska, kupcy, trzeźwość, praktyczność;
- rasa czarna- kobieca, zmysłowość, uczuciowość, mało twórczy, estetyczni.
- „O nierówności ras ludzkich”.
+ Huston Stewart Chamberlain (1855-1927): prekursor darwinizmu społecznego- antysemita. Jego poglądy przyczyniły
się do rozwoju teorii i ideologii nazistowskiej. W 1907 r. osiedlił się w bawarskim Bayreuth. Pozostał w Niemczech w

17
czasie I wojny światowej, w 1915 roku jako Brytyjczyk otrzymał niemieckie obywatelstwo. Propagował rasistowski,
nacjonalistyczny punkt widzenia występując z twierdzeniem o wyższości rasy aryjskiej.
+ Georges Vacher de Lapouge (1854-1936): dokonał podziału ludności europejskiej na 3 rasy, tj. aryjską (homo
europaeus), alpejską (homo alpinus) i śródziemnomorską (homo mediterraneus). Wyznacznikiem przynależności do danej
rasy, miały być cechy fizyczne. Każda z 3 ras ma określone cechy psychiczne. Określił ich występowanie w
poszczególnych krajach. Opracował teorię selekcji socjalnej, której efektem ma być upadek ras doskonalszych. Z niej
wynikał sprzeciw wobec kapitalizmu, socjalizmu i demokracji jako czynnikom mającym szkodzić rasie aryjskiej.
+ Francis Galton (1822-1911): opracował metody statystyczne do badania- „Biometria”. Za odpowiedzialne za
inteligencję i zdolności umysłowe uważał 2 zmienne: energię działania i wrażliwość zmysłową. Jego testy składały się z
zadań psychofizycznych, co pasowało do jego koncepcji (mierzył bowiem energię działania i wrażliwość).
-Był zwolennikiem idei dziedziczenia- klasy panujące dziedziczą wartości najwyższe. Dotyczyło to nie tylko jednostek ale
i narodów (zwolennik selekcjonizmu).
+ Karl Person : twórca metody korelacji. Rozwój społeczeństwa jest uzależniony od „ gatunku rasowego”. Jednostki
uzdolnione powinny mieć możliwość przejścia do klas wyższych. Uważał że klasy wyższe podlegają selekcji:
- niższa rozrodczość;
- pacyfizm- jednostki słabe trwają.
+ Otto Ammon (1842-1916): zasada „Naturalnej organizacji społeczeństw”. Walka o byt wytworzyła rasy ludzkie o
doskonalszym przystosowaniu biologicznym. Czynniki biologiczne są dziedziczne, a tradycje dziedziczenia różnicują
ludzi. Klasy wyższe są zbliżone do rasy aryjskiej i powinny być izolowane od innych.
+ Antysemityzm- antyspołeczne uprzedzenie i dyskryminacja żydów oraz osób pochodzenia żydowskiego, postrzeganych
jako grupa religijna, etniczna lub rasowa. Ekstremalny antysemityzm głosiła ideologia niemieckiego nazizmu,
doprowadzając do zagłady narodu żydowskiego w okupowanej Europie.
+ Apartheid- teoria głosząca konieczność osobnego rozwoju społeczności różnych ras, a także bazujący na tej teorii
system polityczny panujący w Republice Południowej Afryki do połowy lat 90-tych XX wieku, oparty na segregacji
rasowej. Termin apartheid został utworzony w latach 30- tych XX wieku, jako polityczny slogan został użyty we
wczesnych latach 40-tych przez Partię Afrykanerskich Narodowców, jednak polityka apartheidu jako taka sięga wstecz ku
początkom białego osadnictwa w Południowej Afryce. Po dojściu do władzy Partii Afrykanerskich Narodowców w 1948
roku, społeczny zwyczaj apartheidu został usystematyzowany pod postacią prawa. Wyróżnia się apartheid gospodarczy,
terytorialny, szkolny, polityczny.

28.) CO PO MAOIZMIE. ROZWÓJ KONCEPCJI KOMUNISTYCZNYCH W CHINACH:

+ Po śmierci Mao 9 września 1976 roku zaczęto prowadzić bardziej realistyczną politykę gospodarczą- było to również
możliwe po upadku wpływów żony Mao. W latach 1978-1979 nowe kierownictwo KPCh rozpoczęło długoletni proces
odchodzenia od stalinowsko-maoistowskiego modelu gospodarczego na rzecz bardziej pragmatycznego modelu
ekonomicznego. Wydarzenia na Placu Niebiańskiego Spokoju (Tiananmen) w Pekinie w czerwcu 1989 roku, udowodniły,
że częściowa rezygnacja z dogmatów ideologii w gospodarce nie oznacza demokratyzacji politycznej kraju. Chiny
zachowały ideologię komunistyczną, ale w sferze gospodarczej wprowadzono elementy kapitalizmu.
+ Dengizm – teoria komunizmu wedłg Deng Xiaopinga, głównego lidera chińskich komunistów w latach 1978–1997.
Teoria ta zawarta jest w pracach i przemowach Denga. Podobnie jak maoizm, cechuje ją poważne odejście od marksizmu-
leninizmu i duży wpływ chińskiej tradycji, a jednocześnie – liczne wewnętrzne sprzeczności. Dengizm jest elementem
kursu marksizmu obowiązkowego na chińskich uczelniach wyższych i w przeciwieństwie do maoizmu, nadal wywiera
zasadniczy wpływ na wewnętrzną i zewnętrzną politykę władz ChRL. Uważa się, że dengizm stał się podstawą sukcesu
gospodarczego Chińskiej Republiki Ludowej, symbolizowanego przez szybki wzrost gospodarczy od początku lat 80.
Najważniejsze założenia teorii to m.in.:
 przyzwolenie de facto na stratyfikację społeczną, sprzeczne z marksistowską ortodoksją; reprezentowane w haśle:
pozwólmy niektórym się wzbogacić.
 odejście od gospodarki planowej i liberalizacji;
 pozostanie przy komunistycznym modelu rządów oraz oparcie ich na nacjonalizmie, reprezentowane przez hasło
„Socjalizm o chińskiej charakterystyce” .
+ Trzy Reprezentacje - teoria komunizmu według Jiang Zemina, prezydenta ChRL w latach 1993-2003. Jest
rozwinięciem dengizmu i jeszcze większym odejściem od ideologii maoizmu. W listopadzie 2002 roku została przyjęta
jako obowiązujący kurs KPCh. Głównym hasłem Zasady Trzech Reprezentacji jest slogan „Jedno państwo - dwa ustroje”,
będący de facto przyzwoleniem na wprowadzanie elementów kapitalizmu do chińskiej gospodarki. Krytyka Zasady Trzech
Reprezentacji jest w ChRL zakazana.
18
Hasło Trzy Reprezentacje symbolizuje 3 główne cele stojące przed Partią:
 Zwiększenie produkcji - poprzez przyzwolenie na prywatną inicjatywę w gospodarce;
 Rozwój kultury - poprzez promowanie w świecie chińskiej kultury;
 Consensus Polityczny - poprzez ostrożną demokratyzację Partii, m.in. otworzenie jej dla biznesmenów.
W 2005 Zasada Trzech Reprezentacji została uzupełniona sformułowaną przez Hu Jintao Koncepcją Naukowego Rozwoju.

29.) NACJONALIZM INDYJSKI:

+ Od lat 80-tych XIX wieku nacjonalizm stał się jednym z najważniejszych i najciekawszych wątków współczesnej
indyjskiej myśli politycznej. Sprzeciw wobec panowania brytyjskiego nadał nacjonalizmowi indyjskiemu znamiona
nowoczesnego. Nowoczesny nacjonalizm indyjski znalazł swój wyraz w pismach wielu wybitnych myślicieli Indii: Syed
Ahmad Chan, Muhammad Iqbal, Swami Vivekanenda, Bankim Chandra Chatterjee, Bal Gangadkar Tilaklekamanya,
Rabindranath Tagore, Mohandas Karamchand Gandhi.
+ Mohandas Karamchand Gandhi- (1869-1948), pochodził z kasty kupców, studiował w Wielkiej Brytanii. Od 1920
roku stał się niekwestionowanym przywódcą zwolenników Indyjskiego Kongresu Narodowego, ciesząc się przydomkami
„Wielkiego Ducha” i „Ojca Narodu”. Był więziony za działalność polityczną. Broniąc praw muzułmanów hinduskich,
naraził się ekstremistycznym wyznawcom hinduizmu; jeden z nich zastrzelił Gandhiego podczas przemówienia na placu.
Metoda osiągnięcia niepodległości Indii miała polegać na biernym oporze. Gandhi odrzucał przemoc jako formę czynnej
walki politycznej, zastępował ją środkami biernego oporu: niewykonywanie poleceń władz brytyjskich, demonstracje,
marsze, wiece, strajki. Niepodległość Indii łączył z ideologią socjalizmu agrarnego. Wniósł osobistym przykładem wielki
wkład do rozwoju moralności politycznej- pacyfistycznej, humanitarnej, tolerancyjnej, ascetycznej, egalitarystycznej i
liberalnej.
+ Cel nacjonalizmu indyjskiego został osiągnięty w 1947 roku poprzez proklamację niepodległości Indii. Otworzyło to
przywódcom indyjskim Jawaharlowi Nehru, jego córce Indirze Gandhi i jej synowi Rajiv Gandhi szanse realizacji założeń
socjalizmu indyjskiego.

30.) PATERNALIZM JAPOŃSKI:

+ Geneza paternalizmu japońskiego, tkwi głęboko w historii tego kraju. Każdy Japończyk wyrabia sobie nawyk
hierarchicznego myślenia- najpierw o domu prywatnym, a to czego się tam nauczy , stosuje potem szerzej przy zarządzaniu
lub w działalności gospodarczej. Uczy się szacunku wobec tych, którzy stoją wyżej od niego.
+ Japońska „ie”, tłumaczona jako „ognisko domowe”, zwykle jest rozumiana zarówno jako rodzina biologiczna, jak i
forma majątku oddanego w powiernictwo członkom rodziny. Pozycja głowy rodziny jest zazwyczaj przekazywana z ojca
na najstarszego syna, jednak tę funkcję mogła z powodzeniem pełnić osoba z zewnątrz- pod warunkiem, że spełnione są
niezbędne procedury związane z adopcją. „Ie” przyjmowała zasadę pierworództwa, w ramach, której przeważająca część
majątku przypadała najstarszemu synowi.
+ Pozycja rodziny japońskiej ma swe źródło w konfucjanizmie, który pojawił się na wyspach w VII wieku, a jego główne
zasady stworzyły podstawy systemu polityczno-społecznego. Receptą na zachowanie porządku, było zachowanie tzw.
Pięciu Stosunków: stosunku poddanego wobec pana, syna wobec ojca, żony wobec męża, młodszego brata wobec starszego
brata oraz przyjaciół wobec siebie wzajemnie.
+ W kulturze i mentalności Japończyków bardzo ważną rolę odgrywa „giri”, czyli spłata zobowiązania lub długu przez
jednostkę wobec innej jednostki albo społeczeństwa, np. zobowiązanie dzieci wobec rodziców w zamian za sprawowaną
nad nimi opiekę. „Giri” jest wspólne wszystkim klasom.
+ W Japonii występowały duże struktury zwane „dozoku”, rozumiane jako klany. Nie opierały się na więzach krwi, ale na
dobrowolnych wzajemnych zobowiązaniach.
+ W grupach „iemoto” więzi mają charakter pionowy. Ich rola jest ważna w odniesieniu do tradycyjnych sztuk i rzemiosł.
+ W latach 90-tych XX wieku rozpoczęto proces upowszechniania doktryny Konfucjusza. Koncepcja lojalności została
rozszerzona nie tylko na państwo, lecz również na firmę. Idee wdrażano poprzez system edukacyjny i bezpośrednio w
miejscach pracy. Program okazał się sukcesem, gdyż poczucie lojalności było zakorzenione od wielu wieków w japońskiej
kulturze.

31.) TRZECIA DROGA ŚWIATA:

(Prawdopodobnie chodzi o Trzecią Teorię Światową Kadafiego).
19
+ Trzecia Teoria Światowa Kadafiego, była swoistą „trzecią drogą”, pośrednią między komunizmem a kapitalizmem, w
zamiarze Muammara Kadafiego miała być teorią o zasięgu globalnym i przesłaniem „prawdziwej demokracji”. W
„Zielonej Książce” pisał: „Trzecia Teoria Światowa prezentuje autentyczne zastosowanie bezpośredniej demokracji-
kwestia demokracji na świecie zostaje rozwiązana ostatecznie. Przed masami ludowymi na świecie stoi jedynie walka o
zniweczenie wszelkich istniejących dotychczas form władzy dyktatorskiej, zwanych fałszywie demokracją- od parlamentu,
poprzez sektę, plemię i klasę, po system jedno-, dwu- i wielopartyjny!”.
+ Kadafi mówił o wprowadzeniu ustroju socjalistycznego na wzór egipskiego.

33.) FUNDAMENTALIZM A RELIGIA NA PRZYKŁADZIE ISLAMU:

+ Roman Tokarczyk określa fundamentalizm islamski lub inaczej muzułmański integryzm, jako dosłowne
odzwierciedlenie religijnych treści Koranu w prawie stanowionym, organizacji społecznej i ustroju państwa, a ortodoksja
muzułmańska zmierza do ich przemian w kierunku skrajnie klerykalnym i niekiedy klerykalnym i niekiedy totalitarnym.
Wg Tokarczyka cechą charakterystyczną jest wrogość w stosunku do wzorców ustrojowych, swobody obyczajów, skali i
hierarchii wartości przyniesionych z Zachodu.
+ Podstawowymi założeniami fundamentalizmu muzułmańskiego są przede wszystkim (wg D. Wybranowskiego): wizja
nawrotu do „szczęśliwego społeczeństwa”, jakie rzekomo miało egzystować w VII wieku w Arabii; Koran ma stanowić
„jedyne słuszne” źródło prawa i obyczajów; fundamentaliści twierdzą, że tylko oni są posiadaczami i strażnikami prawdy
objawionej; dialog z innymi religiami i kulturami są traktowane jako słabość; podstawą działania jest idea dżihadu-
„świętej wojny”; dla fundamentalistów przeciwnikiem jest cała cywilizacja Zachodu, a nie tylko poszczególne kraje.
+ Fundamentaliści islamscy w swoich założeniach mają wiele sprzeczności: korzystają z wynalazków Zachodu i
jednocześnie go negują; Koran zabrania podkładania bomb i zabijania zakładników a terroryści-fundamentaliści islamscy
zabijają zakładników i przeprowadzają ataki.

34.) NEOTROCKIZM:

+ Neotrockizm- hasła Lwa Trockiego i jego zwolenników nie ziściły się za ich życia, ale były propagowane po ich
śmierci. Odżyły w latach 50-tych i 60-tych XX wieku, pod postacią neotrockizmu. Zwolennicy haseł trockistowskich
rekrutowali się spośród grup młodzieży, inteligencji i drobnomieszczaństwa krajów Europy Zachodniej (m. in. Francja,
Hiszpania, Wielka Brytania), a szczególne sukcesy odnosili w krajach Azji (Cejlon, Indie) i Ameryki Łacińskiej
( Argentyna, Peru, Boliwia, Urugwaj). Trockizm, a później neotrockizm- konsekwentnie proponowały działania zbrojne
jako jedyną formę strategii rewolucyjnej. Rewolucja, będąc zdecydowaną, krwawą rozprawą z przeciwnikami
politycznymi, sprzeciwiającymi się jej przeprowadzeniu, miała być dziełem uzbrojonych mas, a również grup czy
działających samotnie jednostek. Akty terrorystyczne w wykonaniu trockistowskich grup były utrapieniem krajów, w
których mieli oni swych sympatyków. Następował powolny rozpad IV Międzynarodówki. Na łamach trockistowskich
broszur podkreślano, iż „skuteczna może być jedynie walka tocząca się na ulicach i w miejscach pracy, a nie w lokalach
wyborczych”. Neotrockiści za jedyny słuszny i skuteczny sposób walki z systemem kapitalistycznym uznawali wszelki
czyn zbrojny, indywidualne lub zbiorowe akty terrorystyczne skierowane przeciwko tym, których utożsamiano ze starym
systemem. Pomimo upływu lat oraz nowej rzeczywistości politycznej- wszystkie ugrupowania o neotrockistowskim
rodowodzie, a także inne partie i ruchy polityczne pozostające pod wpływem trockistowskich haseł, nadal propagują idee
permanentnej rewolucji, dążąc do rewolucji o światowym zasięgu i piętnując tych, którzy ją „zdradzili”.

35.) TEORIA WIELKIEGO SKOKU A REWOLUCJA KULTURALNA W CHINACH:

+ Zacofanie przemysłowe Chin było wielkim wyzwaniem dla przewodniczącego Mao. Pod hasłem industrializacji i
szybkich przeobrażeń kraju Mao ogłosił w 1958 roku program „Wielkiego Skoku”. Obiecywano poprawę warunków
życia. W każdym gospodarstwie chłopskim zakładano dymarki do wytopu żelaza. Gospodarstwa chłopskie zaczęto łączyć
w komuny ludowe. Chłopi by sprostać absurdalnym normom wytopu stali, przetapiali gotowe już wyroby metalowe i
sprzęty domowe. Oderwanie chłopów od pracy na roli spowodowało m. in. zniszczenie ogromnej ilości zboża. Upadek
rolnictwa spowodował drastyczny spadek produkcji przemysłowej w miastach. W strachu przed głodem do Hongkongu
uciekały dziesiątki tysięcy ludzi. „Wielki Skok” zakończył się klęską. Mao chcą odwrócić uwagę ludzi od klęski, ogłosił w
czerwcu 1962 roku mobilizację w celu odparcia rzekomej inwazji tajwańskiej na kontynent.
20
+ Po klęsce „Wielkiego Skoku”, Mao musiał znaleźć nowego wroga, więc zajął się zwalczaniem inteligencji. Miało to
wzmocnić pozycje Mao po wcześniejszej klęsce. Za namową swojej żony, Mao nakazał dokonanie radykalnych zmian w
treściach sztuk teatralnych, które jego zdaniem, nie służą narodowi, gdyż ukazują dawne czasy cesarskie. Zaczęła się
„Rewolucja Kulturalna”. Mao uczynił swoją żonę głównym arbitrem w sprawach kultury. Na początku 1966 roku Mao
wywołał bunt dzieci i młodzieży wobec swoich nauczycieli i wykładowców. Główną siłą napędową rewolucji kulturalnej
stały się odziały Czerwonej Gwardii (tzw. hunwejbinowie), złożone z młodzieży szkolnej i studentów. System edukacji w
Chinach uległ upadkowi. W ramach „Rewolucji Kulturalnej” miała nastąpić całkowita przebudowa społeczeństwa
chińskiego i zerwanie z dawnymi tradycjami. Wszyscy, którzy zostali uznani za „kapitalistów” lub „rewizjonistów” , byli
publicznie poniżani, nakładano im „czapki hańby”, na szyjach wieszano tablice z wypisaną winą. W ramach „Rewolucji
kulturalnej” wykładowców na uniwersytetach zastępowano prostymi ludźmi. Inteligencję zsyłano do obozów pracy, na
wieś. Czerwona Gwardia wymknęła się spod kontroli. Dopiero wycofanie poparcia Mao i skierowanie przeciw
hunwejbinom regularnego wojska, zahamowało szalejący terror. Na przełomie lat 1967 i 1968 walki zaczęły się kończyć.
„Rewolucja kulturalna” była straszliwym w skutkach wystąpieniem „ledwo piśmiennych analfabetów”, które doprowadziło
do powszechnego chaosu i zniszczenia Chin.

21