‫نوید مداحی و ناصر خاجی‬ ‫پژوهشی دیوارهای مصالح بنایی به کمک مدلسازی ‪...

‬‬ ‫علمی –‬
‫لرزهاساس‬ ‫خسارت‬
‫تشخیص مجله‬
‫مهندسی عمران مدرس‬
‫دوره هفدهم‪ ،‬شماره ‪ ،1‬سال ‪1169‬‬

‫تشخیص خسارت لرزه اساس دیوارهای مصالح بنایی به کمک‬

‫مدلسازی به روش المان مجزا‬

‫‪*2‬‬
‫نوید مداحی‪ ،1‬ناصر خاجی‬

‫‪ -1‬کارشناس ارشد مهندسی زلزله‪ ،‬دانشکده مهندسی عمران و محیط زیست‪ ،‬دانشگاه تربیت مدرس‬
‫‪ -2‬استاد مهندسی زلزله‪ ،‬دانشکده مهندسی عمران و محیط زیست‪ ،‬دانشگاه تربیت مدرس‬

‫‪* nkhaji@modares.ac.ir‬‬

‫تاریخ پذیرش‪]1931/12/22[ :‬‬ ‫تاریخ دریافت‪]1931/7/7[ :‬‬

‫چکیده‪ -‬از روشهای تشخیص خسارت لرزهاساس‪ 1‬به دلیل بینشی که از رفتار دینامیکی کلی سازه میدهند‪ ،‬برای ارزیابی خسارت در‬
‫سازههای بنایی‪ ،‬استقبال میشود‪ .‬با توجه به ناهمگنی و پیچیدگی رفتار سازههای بنایی که بیشتر ناشی از رفتار غیرخطی سطوح تماس است‪،‬‬
‫مدلسازی دقیق آنها امری چالش برانگیز است‪ .‬نظر به ماهیت ناپیوسته و مرکب سازههای مصالح بنایی‪ ،‬مدلسازی به روش المان مجزا یکی از‬
‫روشهای مناسب برای مدلسازی این گونه سازهها‪ ،‬به ویژه رفتار غیرخطی آنها است‪ .‬بدین منظور در اولین گام در این پژوهش‪ ،‬دیوارهای‬
‫مصالح بنایی به روش ریزمدلسازی‪ 2‬در نرمافزار ‪ 3DEC‬مدلسازی و رفتار غیرخطی آن با نتایج آزمایشهای معتبر مقایسه و درستی آن بررسی‬
‫شد‪ .‬با توجه به اینکه نرمافزار ‪ 3DEC‬قادر به محاسبه مستقیم فرکانسهای اصلی سازه نیست‪ ،‬هدف بعدی‪ ،‬ارائهی روشی برای استخراج‬
‫غیرمستقیم فرکانس و پارامترهای رفتاری دینامیکی در محیط نرمافزار المان مجزا است‪ .‬نتایج روش پیشنهادی گفته شده با نتایج تحلیل فرکانسی‬
‫در روش المان محدود مقایسه و از درستی عملکرد آن اطمینان حاصل شد‪ .‬در مرحلهی بعد‪ ،‬به منظور یافتن رابطهی بین رشد ترک و خسارت در‬
‫دیوار با رفتار دینامیکی‪ ،‬سازه تحت تأثیر سطوح خسارت مختلف قرار گرفت و در هر سطح خسارت‪ ،‬فرکانسهای اصلی آن استخراج شدند‪ .‬در‬
‫انجام تحلیلها‪ ،‬فرکانس بهعنوان شاخص رفتار دینامیکی‪ ،‬و جابهجایی باالی دیوار بهعنوان شاخص خسارت انتخاب شدند‪ .‬بر اساس دادههای‬
‫تحلیل شده‪ ،‬با وجود تغییرشکل کوچک سازه با افزایش سطوح خسارت‪ ،‬افت فرکانس نسبی قابلتوجهی مشاهده میشود که متناسب با رشد و‬
‫ظهور ترک در سازه است‪.‬‬

‫واژگانکلیدی‪‌:‬تشخیص خسارت‪ ،‬دیوار مصالح بنایی‪ ،‬روش المان مجزا‪ ،‬افت فرکانس‬
‫‌‬

‫‌‬
‫مطالعهی رفتار و بررسی عملکرد و خسارت در این نوع ساختمانها‬ ‫‪‌-1‬مقدمه ‌‬
‫را بیاهمیت دانست‪ .‬همچنین یکی از مباحث اصلی در فضای‬ ‫استفاده از مصالح بنایی در اجرای ساختمانها از قرون گذشته در‬
‫معماری و شهرسازی امروز کشورها‪ ،‬موضوع حفظ بناهای تاریخی‬ ‫ایران و سایر نقاط جهان رواج داشته است‪ .‬امروزه‪ ،‬استفاده از مصالح‬
‫و معماری گذشته و دیدگاه متفاوت دربارهی چگونگی حفظ این‬ ‫بنایی سنتی در ساختمانهای با اهمیت ویژه‪ ،‬در شهرهای بزرگ رو‬
‫فضاهای ارزشمند قدیمی است‪ .‬از آنجاییکه یک سازهی بنایی‬ ‫به کاهش نهاده است‪ .‬با وجود این هنوز هم در بسیاری از شهرها و‬
‫ساختاری مرکب دارد‪ ،‬در برابر بارگذاری اعمالی‪ ،‬رفتاری کامالً‬ ‫بیشتر مناطق روستایی‪ ،‬ساختمانهای بنایی قسمت بزرگی از بافت‬
‫شهر را تشکیل میدهند‪ .‬با توجه به آسیبپذیر بودن این ساختمانها‬
‫‪1. Vibration-based‬‬
‫‪2. Micro-modeling‬‬
‫در زلزلههای گذشته و تعداد زیاد آنها در نواحی لرزهخیز‪ ،‬نمیتوان‬
‫‪203‬‬
‫نوید مداحی و ناصر خاجی‬
‫انجام داد‪ .‬در این پژوهش‪ ،‬آثار انواع هندسهی دیوارها‪ ،‬اتصال‬
‫خشک دیوارها و وجود بارگذاری قائم بررسی شد‪.‬‬
‫در این پژوهش‪ ،‬دیوارهای مصالح بنایی به روش المان مجزا‬
‫مدلسازی و رفتار غیرخطی آن راستی آزمایی میشود‪ .‬سپس روشی‬
‫برای استخراج غیرمستقیم فرکانس و پارامترهای رفتاری دینامیکی در‬
‫روش المان مجزا ارائه میشود‪ .‬در ادامه‪ ،‬سازه تحت تأثیر سطوح‬
‫مختلف خسارت قرار گرفته و در هر سطح خسارت‪ ،‬فرکانسهای‬
‫اصلی آن استخراج میشوند‪ .‬نتایج به دست آمده حاکی از این‬
‫واقعیت است که با وجود تغییرشکل کوچک سازه‪ ،‬با افزایش‬
‫سطوح خسارت‪ ،‬افت فرکانس نسبی قابلتوجهی مشاهده میشود‬
‫که متناسب با رشد و ظهور ترک در سازه است‪.‬‬
‫‪‌-2‬روش‌المان‌مجزا‬
‫نرمافزار ‪ 3DEC9‬یک برنامه عددی سهبعدی است که بر اساس‬
‫روش المانهای مجزا برای مدلسازی محیطهای ناپیوسته استفاده‬
‫میشود‪ .‬در این برنامه همان فرموالسیون عددی روش دوبعدی‬
‫نرمافزار ‪ UDEC‬استفاده میشود‪ .‬در این نرمافزار‪ ،‬پاسخ‬
‫ناپیوستگیهایی مانند درزهها که در معرض بارهای استاتیکی و‬
‫دینامیکی قرار دارند‪ ،‬به خوبی شبیهسازی میشود‪ .‬درحالیکه‬
‫ناپیوستگیها به عنوان شرایط مرزی بین بلوکها تلقی میشوند‪،‬‬
‫رفتار بلوکها به صورت صلب یا تغییرشکلپذیر میتواند تعریف‬
‫شود‪ .‬بلوکهای تغییرشکلپذیر به شبکهای از المانهای تفاضل‬
‫محدود تقسیم میشوند‪ ،‬و هر المان بر اساس یک رابطه تنش‪-‬‬
‫کرنش خطی یا غیرخطی پاسخ میدهد‪ .‬حرکت نسبی ناپیوستگیها‬
‫نیز توسط روابط جابهجایی‪ -‬نیرو در جهتهای برشی یا نرمال‬
‫است‪ .‬این برنامه چندین مدل رفتاری برای بلوکها و ناپیوستگیها‬
‫دارد‪ .‬برنامه ‪ 3DEC‬بر اساس طرح محاسباتی الگرانژ است که برای‬
‫مدل کردن حرکتهای بزرگ و تغییر شکل سیستمهای بلوکی بسیار‬
‫مناسب است‪ .‬جزئیات مربوط به هندسهی مدل‪ ،‬رفتار مواد‪ ،‬شرایط‬
‫اولیه‪ ،‬بارگذاری‪ ،‬و اطالعات مورد نیاز برای تحلیل یک مدل مصالح‬
‫بنایی‪ ،‬بر اساس روش المان مجزا است‪ .‬بوئی و لیمام به منظور‬
‫بررسی قابلیت نرمافزار ‪ 3DEC‬در مدلسازی رفتار سازههای بنایی‪،‬‬
‫به مقایسهی مدلهای عددی و نتایج آزمایشگاهی در دو قسمت‬
‫)‪3. Dimensonal Distinct Element Method (3DEC‬‬
‫‪204‬‬
‫تشخیص خسارت لرزهاساس دیوارهای مصالح بنایی به کمک مدلسازی ‪...‬‬
‫پیچیده‪ ،‬به ویژه در محدودهی غیرخطی از خود نشان میدهد‪.‬‬
‫پژوهشهای بسیار زیادی بر روی رفتار سازههای مصالح بنایی با‬
‫استفاده از روش المان محدود‪ ،‬تاکنون انجام شده که از جملهی آن‬
‫میتوان به کارهای لورنسو و همکاران [‪ ]1‬و راموس و همکاران [‪]2‬‬
‫اشاره کرد‪ .‬با پیشرفت روشهای عددی‪ ،‬روش المان مجزا‪ 1‬که‬
‫روش مناسبی برای مدلسازی اینگونه سازهها‪ ،‬که در ماهیت به‬
‫صورت مرکب و ناپیوسته هستند‪ ،‬در اختیار پژوهشگران قرار گرفته‬
‫است؛ هرچند که هنوز راستی آزمایی تحلیل سازههای مصالح بنایی‬
‫با روش المان مجزا از چالشهای پیشرو است [‪ .]9‬خسارت در‬
‫سازههای مصالح بنایی عمدتاً ناشی از ترکها‪ ،‬نشست پی‪ ،‬خوردگی‬
‫مصالح و جابهجاییهای بزرگ است‪ .‬روشهای تعیین خسارت‬
‫لرزهاساس بهعلت کمترین میزان دخالت فیزیکی در کاربری سازه و‬
‫عدم تخریب سازه برای آزمایش مورد توجه هستند‪ .‬فرض اینکه‬
‫خسارت با کاهش سختی در سازه مرتبط است‪ ،‬برای سازههای بنایی‬
‫قابل قبول است [‪ .]1‬روشهای بسیاری در پیشینه پژوهشی برای‬
‫تشخیص خسارت سازهها گفته شده‪ ،‬اما تعداد محدودی برای‬
‫سازههای مصالح بنایی قابل استفاده است‪ .‬با توجه به رفتار پیچیدهی‬
‫سازههای مصالح بنایی‪ ،‬تشخیص خسارت در آنها کاری دشوار‬
‫است‪ .‬همچنین نظر به نبود توفیق تشخیص خسارت در این گونه‬
‫سازهها در برخی مطالعات گذشته‪ ،‬بررسی روشهای سالمتسنجی‬
‫لرزهاساس و کارایی آنها در سازههای مصالح بنایی امری مهم است‬
‫[‪ .]5‬در پژوهشهای گذشته ثابت شده است که رفتار دینامیکی سازه‬
‫متأثر از میزان خسارت وارد شده بر آن است‪ .‬دانستن پارامترهای‬
‫دینامیکی مناسب در تعیین خسارت سازه‪ ،‬نقشی اساسی ایفا میکند‪.‬‬
‫یکی از این پارامترهای بسیار مهم فرکانس طبیعی سازه است [‪.]6‬‬
‫میشل و همکاران [‪ ]6‬در یکی از معدود کارهایی که سازههای‬
‫مصالح بنایی در ابعاد واقعی تا حد خرابی بارگذاری شدند‪ ،‬به‬
‫بررسی تغییرات فرکانس در خرابی پیشرونده روی دو نمونهی‬
‫سازهی بنایی پرداختند‪ .‬در سال ‪ ،2212‬آزمایش لرزهمحدود و آنالیز‬
‫مودال روی برج ناقوس کلیسای صوفیهی حقیّا‪ 2‬به منظور تشخیص‬
‫خسارت موضعی و کمیسازی خسارت در ترکیه انجام شد [‪ .]7‬به‪-‬‬
‫منظور بررسی مقاومت جانبی دیوارها‪ ،‬رسترپو و همکاران [‪ ]8‬یک‬
‫سری آزمایش روی نمونههایی با مقیاس یکپنجم و درزهی خشک‬
‫)‪1. Distinct Element Method (DEM‬‬
‫‪2. Hagia Sophia Bell-Tower‬‬
‫دوره هفدهم ‪ /‬شماره ‪ / 1‬سال‪1936‬‬ ‫مجله علمی – پژوهشی مهندسی عمران مدرس‬

‫تنشهای سربار دیوارها در جدول (‪ )1‬مشاهده میشود‪ .‬در این‬ ‫رفتار داخل صفحه و رفتار خارج صفحه پرداختند [‪ .]3‬محبخواه و‬
‫پژوهش‪ ،‬به منظور نشان دادن قابلیت برنامهی ‪ 3DEC‬در مدلسازی‬ ‫همکاران با مدل کردن یک میانقاب مصالح بنایی در قاب فوالدی‪،‬‬
‫دیوارهای مصالح بنایی‪ ،‬دیوارها با مقادیر مختلف سربار مدل و‬ ‫آثار بازشو روی رفتار مرکب و میانقاب را مطالعه کردند [‪ .]12‬در‬
‫تحلیل شدهاند‪ .‬قابل ذکر است نامگذاری دیوارها در مرجع بهصورت‬ ‫این مطالعه که به وسیلهی نرمافزار المان مجزای ‪ UDEC‬انجام‬
‫(‪ )Shear Wall Compression load: SW30‬انجام شده‪ ،‬که در‬ ‫گرفت‪ ،‬آثار انواع بازشو و محل آن روی ظرفیت باربری قاب بررسی‬
‫مدلسازی حاضر نیز از همین اسامی استفاده میشود‪.‬‬ ‫شد‪ .‬در راستای بهبود روش المان مجزا‪ ،‬مطالعاتی در زمینه مدلسازی‬
‫رفتار سازههای مصالح بنایی به روش المان مجزا‪-‬محدود به وسیلهی‬
‫جدول (‪ )1‬میزان تنشها و بارهای قائم برای دیوارهای ‪،SW30‬‬ ‫فوکوموتو و همکاران انجام گرفته است [‪ .]11‬بارالدی و همکاران‪،‬‬
‫‪ SW200 ،SW100‬و ‪SW250‬‬ ‫بهمنظور دستیابی به روشی مناسب برای مدلسازی سازههای بنایی‪،‬‬
‫‪Wall‬‬ ‫)‪Vertical Load (kN‬‬ ‫)‪Vertical Stress (MPa‬‬ ‫پژوهش جامعی بر روشهای مدلسازی پیوسته و مجزا انجام دادند‬
‫‪SW30‬‬ ‫‪30‬‬ ‫‪0.15‬‬ ‫که نتایح آن بیانگر تناسب روش المان مجزا برای مدلسازی رفتار‬
‫‪SW100‬‬ ‫‪100‬‬ ‫‪0.50‬‬ ‫غیرخطی سازههای بنایی بوده است [‪.]12‬‬
‫‪SW200‬‬ ‫‪200‬‬ ‫‪1.00‬‬
‫‪SW250‬‬ ‫‪250‬‬ ‫‪1.25‬‬
‫‪‌-3‬راستی‌آزمایی ‌‬
‫‪Table 1. Stress and corresponding vertical load values for‬‬
‫‪SW30, SW100, SW200, SW250 walls‬‬ ‫هدف از این بخش‪ ،‬بررسی عملکرد صحیح مدلهای استفاده‬
‫شده و کنترل درستی اجرای برنامه در تحلیل و بررسی مسائل است‪.‬‬
‫دیوارها از ده ردیف سنگی‪ ،‬بهصورت خشکهچینی تشکیل‬
‫برای همین منظور نتایج حاصل از مطالعات آزمایشگاهی معتبر با‬
‫شدهاند‪ .‬هر یک از بلوکهای سنگی با سطح مقطع ‪ 2/22×2/22‬متر‬
‫نتایج خروجی از نرمافزار استفاده شده در این مطالعه‪ ،‬مقایسه و‬
‫و ارتفاع ‪ 2/1‬متر دیواری با ابعاد ‪ 1×1×2/2 m‬را تشکیل میدهند‪.‬‬
‫بررسی شد‪ .‬در ابتدا یک دیوار با درزهی خشک را مدلسازی می‪-‬‬
‫‪m‬‬ ‫همچنین بین سطح فوقانی دیوار و تیر بتونی روی آن به ابعاد‬
‫کنیم‪ .‬در مدلسازی این دیوار از بلوکهای تغییرشکلپذیر با رفتار‬
‫‪ 2/22×2/22×1/6‬تماس خوبی وجود دارد‪ .‬ابتدا یک بار فشاری‬
‫االستیک‪ ،‬و درزهها با رفتار موهر‪-‬کولمب استفاده شده است‪.‬‬
‫عمودی بهوسیلهی محرک هیدرولیکی‪ ،‬درحالیکه نیرو کنترل‬
‫عملکرد نرمافزار در تخمین مکانیسم خرابی دیوارهای مصالح بنایی‬
‫میشود‪ ،‬اعمال شده تا جاییکه بار مورد انتظار کامالً به دیوار وارد‬
‫در قالب یک مدل دیوار تحت نشست تکیهگاهی بررسی شده است‪.‬‬
‫شود‪ .‬سپس بار افقی بهتدریج به تیر بتنی وارد میشود‪ .‬در حین‬
‫با توجه به مجهول بودن مقادیر ضرایب سختی برشی ) ( و‬
‫آزمایش وقایع اصلی مثل باز شدن اتصاالت و ظهور شکافها به‬
‫سختی نرمال ) ( درزه در برخی مثالها‪ ،‬این مقادیر به کمک‬
‫وسیلهی عکس ثبت شدند‪ .‬در (شکل ‪ )1‬هندسه و ابعاد نمونهی‬
‫تحلیلهای عددی متعدد و مطالعهی روند همگرایی به نتایج تجربی‪،‬‬
‫آزمایشگاهی مشاهده میشود‪.‬‬
‫بهدست آمدهاند‪.‬‬
‫شکل (‪ )1‬ابعاد و هندسهی نمونهی آزمایشگاهی لورنسو [‪]1‬‬

‫‪‌-3-1‬دیوار‌سنگی‌تحت‌بار‌قائم‌و‌درون‌صفحه ‌‬
‫در سال ‪ ،2225‬یک مطالعه تجربی در دانشگاه کاتالونیای بارسلونا با‬
‫همکاری دانشگاه مینهو بهمنظور بررسی رفتار دیوارهای سنگی‬
‫مصالح بنایی با درزهی خشک صورت گرفت [‪ .]1‬این آزمایشها بر‬
‫روی هفت دیوار با سطوح مختلف تنش قائم از ‪ 2/15‬تا ‪1/25‬‬
‫مگاپاسکال‪ ،‬اجرا شد‪ .‬پس از اعمال بار قائم‪ ،‬بار افقی بهصورت‬
‫مونوتونیک تا مرز خرابی به دیوارها وارد شد‪ .‬مقادیر بارها و‬
‫‪205‬‬
‫نوید مداحی و ناصر خاجی‬ ‫تشخیص خسارت لرزهاساس دیوارهای مصالح بنایی به کمک مدلسازی ‪...‬‬

‫مشخصات مصالح و درزههای مورد استفاده در مدل ‪ 3DEC‬در‬

‫جدول (‪ )2‬آمده است‪ .‬پس از انجام تحلیل‪ ،‬نتایج حاصل از آزمایش‬
‫و نتایج تحلیل ‪ 3DEC‬در دو حالت بلوکهای صلب و تغییر شکل‪-‬‬
‫پذیر بررسی و مقایسه شد‪ .‬در کنار آن‪ ،‬نتایج حاصل از تحلیل اجزاء‬
‫محدود ارائه شده در مرجع مربوطه نیز برای مقایسه ارائه میشود‪.‬‬
‫همانگونه که مالحظه میشود‪ ،‬هماهنگی بین پاسخهای عددی‪،‬‬
‫تجربی و نتایج حاصل از برنامهی ‪ ،3DEC‬رضایت بخش است‪.‬‬
‫‪Fig. 1. Adopted geometry for the dry stone masonry walls and‬‬
‫مشاهدهی نمودار بار افقی در برابر تغییرمکان باالی دیوار در (شکل‪-‬‬ ‫]‪schematic loading arrangement [1‬‬
‫های ‪ 9‬تا ‪ )6‬برای هر چهار دیوار‪ ،‬و تفاوتهای بین بارهای‬
‫در ادامه بررسی مدلهای آزمایشگاهی در مطالعه مرجع‪،‬‬
‫فروریزش در جدول (‪ )1‬بیانگر این مطلب است‪.‬‬
‫تحلیلهای عددی با استفاده از مدل شکست مشترک چند سطحی‬
‫[‪ ]1‬و روش اجزا محدود اجرا شدند‪ .‬در این روش فرض بر این‬
‫جدول (‪ )2‬مشخصات مصالح مورد استفاده در مدل عددی بلوکها‬
‫است که رفتار غیراالستیک روی درزهها متمرکز شده‪ ،‬و واحدهای‬

‫‪Walls SW30, SW100, SW200, SW250‬‬

‫سنگی بهصورت االستیک رفتار میکنند‪ .‬برای بررسی رفتار این‬
‫دیوار یک مدل در ‪ 3DEC‬ایجاد شد که هندسهی آن در (شکل ‪)2‬‬
‫)‪Specific Weight (tonf/m3‬‬ ‫‪2.5‬‬
‫)‪Bulk Modulus (kN/m2‬‬ ‫‪8.61E6‬‬
‫قابل مشاهده است‪ .‬قابل گفتن است به علت مدول االستیسیتهی‬
‫)‪Young’s Modulus (kN/m2‬‬ ‫‪1.55E7‬‬ ‫باالی مصالح سنگی و تمرکز خرابی دیوار در درزهها‪ ،‬در مدلسازی‬
‫)‪Shear Modulus (kN/m2‬‬ ‫‪6.45E6‬‬ ‫مرحلهی اول‪ ،‬المانهای مصالح بهصورت صلب فرض شدهاند‪.‬‬
‫‪Poisson’s Ratio‬‬ ‫‪0.2‬‬ ‫سپس یکبار دیگر مدلسازی با بلوکهای تغییرشکلپذیر و‬
‫‪Foundation and Loading Beam‬‬
‫االستیک انجام گرفت و نتایج با هم مقایسه شدند‪ .‬در مدلسازی‬
‫)‪Specific Weight (tonf/m3‬‬ ‫‪2.5‬‬
‫سعی شدهاست تا شرایط مرزی مدل شبیه شرایط آزمایشگاهی ایجاد‬
‫)‪Bulk Modulus (kN/m2‬‬ ‫‪1.75E7‬‬
‫)‪Young’s Modulus (kN/m2‬‬ ‫‪3.15E7‬‬ ‫شود‪.‬‬
‫)‪Shear Modulus (kN/m2‬‬ ‫‪1.31E7‬‬
‫‪Poisson’s Ratio‬‬ ‫‪0.2‬‬
‫شکل (‪ )2‬هندسهی بلوکها و درزههای ساختهشده در مدل عددی‬

‫‪Table 2. Material properties used for blocks in numerical‬‬

‫‪model‬‬

‫جدول (‪ )9‬مشخصات مصالح مورد استفاده در مدل عددی درزهها‬

‫)‪Shear Stiffness (kN/m3‬‬ ‫‪2.45E6‬‬

‫)‪Normal Stiffness (kN/m3‬‬ ‫‪5.87E6‬‬

‫)‪Friction Angle (Degree‬‬ ‫‪31.8‬‬

‫)‪Cohesion (kN/m2‬‬ ‫‪0‬‬

‫)‪Dilation Angle (Degree‬‬ ‫‪0‬‬

‫‪Table 3. Material properties used for joints in numerical model‬‬ ‫‪Fig. 2. Blocks and joints in numerical model‬‬

‫‪206‬‬
‫دوره هفدهم ‪ /‬شماره ‪ / 1‬سال‪1936‬‬ ‫مجله علمی – پژوهشی مهندسی عمران مدرس‬

‫جدول (‪ )1‬نتایج مقاومت نهایی مدل آزمایشگاهی و تحلیل عددی‬ ‫شکل (‪ )9‬نمودار بار جانبی در برابر جابهجایی باالی دیوار برای دیوار‬
‫‪SW30‬‬
‫)‪Failure Load (kN‬‬

‫)‪3DEC (Rigid Blocks‬‬

‫‪Experimental Results‬‬
‫)‪(Deformable Blocks‬‬

‫‪3DEC (Deformable‬‬
‫‪Failure Load Ratio‬‬

‫‪Failure Load Ratio‬‬

‫)‪(Rigid Blocks‬‬

‫)‪Blocks‬‬ ‫‪Wall‬‬

‫‪0.74‬‬ ‫‪0.82‬‬ ‫‪18.3‬‬ ‫‪16.6‬‬ ‫‪22.4‬‬ ‫‪SW30‬‬

‫‪Fig. 3. Lateral load–displacement diagram for SW30 wall‬‬
‫‪1.08‬‬ ‫‪1.05‬‬ ‫‪47.1‬‬ ‫‪48.4‬‬ ‫‪45.0‬‬ ‫‪SW100‬‬
‫‪1.28‬‬ ‫‪1.10‬‬ ‫‪77.6‬‬ ‫‪89.9‬‬ ‫‪70.3‬‬ ‫‪SW200‬‬ ‫شکل (‪ )1‬نمودار بار جانبی در برابر جابهجایی باالی دیوار برای دیوار ‪SW100‬‬
‫‪1.06‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪109.0‬‬ ‫‪102.7‬‬ ‫‪SW250‬‬
‫‪Table 4. Wall ultimate strength for experimental specimen and‬‬
‫‪numerical method‬‬

‫در پاسخ سازه‪ ،‬با شروع جابهجایی دیوار‪ ،‬به علت خشک بودن‬
‫سیستم و نبود مالت ساز و کار غیرخطی فعال میشود‪ .‬در نتایج‬
‫آزمایشگاهی نمونه اول و دوم نیز لرزشها و ارتعاشاتی دیده میشود‬
‫که ناشی از لغزش ناگهانی و عدم وجود مالت بین مصالح است‪.‬‬ ‫‪Fig. 4. Lateral load–displacement diagrams for SW100 wall‬‬
‫فقدان مالت بین بلوکها‪ ،‬تنش را در نقاط تماس متمرکز میکند‪ ،‬و‬
‫شکل (‪ )5‬نمودار بار جانبی در برابر جابهجایی باالی دیوار برای دیوار‬
‫این منجر به شکاف عمودی نابههنگام در واحدهای بنایی میشود‪،‬‬ ‫‪SW200‬‬
‫که منجر به افت ناگهانی و اختالف نمودار آزمایشگاهی نمونه اول و‬
‫دوم شده است‪ .‬در نمونههای با تنش سربار باالتر‪ ،‬خطر کمانش با‬
‫یک ترک مورب کامل‪ ،‬نسبت به نمونههای با تنش کمتر وجود دارد‪،‬‬
‫که همانطور که در نمودار ‪ SW250‬مشاهده شد‪ ،‬نتایج نمونه دوم به‬
‫علت کمانش و خرابی‪ ،‬قبل از رسیدن به حد خرابی از نتایج کنار‬
‫گذاشته شده است‪ .‬این الگوی خرابی در آزمایشها به ثبت رسیده‬
‫است‪ .‬مدل برنامهی ‪ 3DEC‬نیز در (شکل ‪ )7‬این سازوکار را به‬
‫‪Fig. 5. Lateral load–displacement diagrams for SW200 wall‬‬
‫خوبی نشان میدهد؛ اما در کل رفتار شکلپذیری مشاهده شد که‬
‫نشانگر خرابی در مودهای گهوارهای و برش مالت است‪ .‬در‬ ‫شکل (‪ )6‬نمودار بار جانبی در برابر جابهجایی باالی دیوار برای دیوار‬
‫‪SW250‬‬
‫بارهای قائمِ کمتر‪ ،‬دیوار تمایل به بازشدگی و چرخش سادهی‬
‫نیمهی دیوار داشت و خرابی کمی در مصالح سنگی ایجاد شد؛ اما با‬
‫افزایش بار قائم‪ ،‬نمونهها دچار تغییرشکل و خرابی بیشتری در‬
‫مصالح سنگی(بلوکها) شدند و مود خرابی خردشدگی پاشنه در‬
‫کنار گسیختگی برشی نمایان شد‪.‬‬
‫با توجه به (شکل ‪ )7‬میتوان گفت که ‪ 3DEC‬بهخوبی مودهای‬
‫خرابی‪ ،‬به ویژه در حالتی که بارهای قائم کم بوده و خرابی در درزه‪-‬‬
‫‪Fig. 6. Lateral load–displacement diagrams for SW250 wall‬‬

‫‪207‬‬
‫نوید مداحی و ناصر خاجی‬ ‫تشخیص خسارت لرزهاساس دیوارهای مصالح بنایی به کمک مدلسازی ‪...‬‬

‫شکل (‪ )3‬مقایسهی نمودار بار جانبی در برابر جابهجایی باالی دیوار برای دیوارهای‬ ‫ها متمرکز بوده‪ ،‬را گزارش میدهد و با دقت مناسب مدل خرابی‬
‫‪SW30, SW100, SW200, SW250‬‬
‫سازه را بیان میکند‪ .‬در تخمین ظرفیت نیز همانگونه که پیشتر گفته‬
‫شد‪ ،‬تخمین مناسبی از ظرفیت دیوار ارایه میدهد‪ .‬در (شکل ‪)8‬‬
‫کانتورهای تغییرمکان در مصالح و درزهها نشان داده شدهاند‪.‬‬

‫شکل (‪ )7‬مقایسهی سازوکار خرابی در مدل آزمایشگاهی و عددی‬

‫‪Fig. 9. Comparison of lateral load vs. wall’s top displacement for‬‬

‫‪walls SW30, SW100, SW200, SW250‬‬

‫‪ -3-2‬دیوار بنایی تحت نشست تکیهگاهی‬

‫یکی از موارد مهم در بحث خرابی در سازهها‪ ،‬بهویژه سازههای‬
‫مصالح بنایی‪ ،‬سازوکار خرابی در آنها است‪ .‬به منظور راستیآزمایی‬
‫‪Fig. 7. Failure mechanism in experimental specimen and numerical‬‬
‫روش المان مجزا در پیشبینی سازوکار خرابی سازهها‪ ،‬مدل‬ ‫‪method‬‬
‫آزمایشگاهی یک دیوار بنایی قائم با درزهی خشک‪ ،‬تحت بار وزن‬
‫شکل (‪ )8‬جابجایی بلوک مدل عددی‪( :‬الف) کانتورهای جابجایی (ب) بردارهای‬
‫خود دیوار و نشست تکیهگاهی [‪ ]3‬در نرمافزار مدل شد‪ .‬همانگونه‬
‫جابجایی‬
‫که در (شکل ‪ )12‬مالحظه میشود‪ ،‬شرایط مرزی در همه جای‬
‫دیوار آزاد است‪ ،‬مگر در پایین که بدون مالت و بهصورت خشکه‪-‬‬
‫چینی روی یک سطح صاف قرار گرفته است‪ .‬شرایط بارگذاری به‪-‬‬
‫صورتی انتخاب شد که بیانگر نشست تکیهگاهی سازه باشد‪ .‬برای‬
‫این منظور‪ ،‬یک قسمت از پی (بهصورت مجزا) تحت نیروی جک‪-‬‬
‫های هیدرولیکی در جهت قائم جابهجا میشود و این جابهجایی تا‬ ‫)‪(b‬‬ ‫)‪(a‬‬
‫‪Fig. 8. Block displacement in numerical model: (a) Displacement‬‬
‫حد خرابی دیوار ادامه پیدا میکند‪ .‬هیچ مالتی بین آجرها استفاده‬ ‫‪contours (b) Displacement vectors‬‬

‫نشده است‪ ،‬پس تمامی مقاومت بین آجرها ناشی از اصطکاک‬

‫‪ 1/575×1×2/22‬است که متشکل‬ ‫خواهد بود‪ .‬ابعاد دیوار برابر‬ ‫قابل گفتن است در حالتی که بیشتر خرابی دیوار معطوف به‬

‫‪ 22×12/5×5‬است‪ .‬آزمایش با نشست‬ ‫از آجرهای با ابعاد‬ ‫جابهجایی در درزهها باشد (‪ SW30‬و ‪ ،)SW100‬تغییر المانها از‬
‫‪ 11‬یک قسمت از دیوار به پایان میرسد‪ .‬همچنین در حین آزمایش‪،‬‬ ‫صلب به شکلپذیر‪ ،‬در رفتار کلی سازه تغییرات خیلی زیادی ایجاد‬

‫سطوح شکست و محلهای آن مشخص و ضبط شدند‪ .‬مدلسازی‬ ‫نمیکند‪.‬‬

‫در نرمافزار با فرض چسبندگی و مقاومت کششی صفر در سطح‬ ‫در شکل (‪ )3‬مشاهده میشود که در دیوار تحت تنشهای‬

‫مشترک بلوکها انجام گرفت‪ .‬مشخصات بلوکها و مصالح مورد‬ ‫نرمال باالتر‪ ،‬میزان سختی افزایش مییابد و این بهخاطر افزایش‬
‫استفاده در مدلسازی ‪ 3DEC‬در جدول (‪ 5‬و ‪ )6‬آمده است‪.‬‬ ‫تماس بین واحدهای بنایی است‪ .‬در تأیید نتایج آزمایشگاهی مرجع‬

‫مقایسهی نتایج حاصل از آزمایش و ‪ 3DEC‬در (شکل ‪ )11‬نشان‬ ‫برای تنشهای قائم باال‪ ،‬خطر کمانش با یک ترک مورب کامل در‬
‫میدهد که مدلهای ‪ 3DEC‬قدرت بسیار مناسبی در پیشبینی‬ ‫میان اتصال نسبت به نمونههای با تنش کمتر وجود دارد که در‬

‫سازوکار خرابی و آنالیز خرابی دارد‪.‬‬ ‫مدلهای عددی نیز مشاهده شده است‪.‬‬

‫‪208‬‬
‫دوره هفدهم ‪ /‬شماره ‪ / 1‬سال‪1936‬‬ ‫مجله علمی – پژوهشی مهندسی عمران مدرس‬

‫‪‌-4‬شناسایی‌لرزهاساس‌سیستمها ‌‬ ‫شکل (‪ )12‬مدل عددی و آزمایشگاهی دیوار‬

‫شناسایی سیستمها بهمعنی بهدست آوردن پارامترهای مودال‬

‫(فرکانس طبیعی‪ ،‬نسبتهای میرایی و شکلهای مودی) با استفاده از‬
‫اندازهگیری پارامترهای رفتار دینامیکی سازه است‪ .‬از پارامترهای‬
‫مودال بهدست آمده میتوان در بهروزرسانی مدل عددی سازهها‪،‬‬
‫تشخیص و پیدا کردن محل آسیبهای احتمالی‪ ،‬و ارزیابی ایمنی‬
‫سازه بعد از آسیبهای شدید (که در اثر زلزله و یا دیگر بارگذاریها‬
‫به سازه وارد میشود) استفاده کرد‪ .‬اساس روشهای شناسایی‬
‫سازهها بر دادههای اندازهگیری شده از تحریک ورودی و پاسخ‬
‫خروجی‪ ،‬و استفاده از توابع پاسخ فرکانسی در حوزهی فرکانس‪،‬‬
‫استوار هستند‪ .‬با امکان استخراج پارامترهای مودال سازه و بررسی‬ ‫‪Fig. 10. Experimental and numerical model of the wall‬‬

‫آنها در سازهی سالم در کنار سازهی آسیبدیده‪ ،‬روشهای‬

‫جدول (‪ )5‬مشخصات بلوکهای استفاده شده در مدل دیوار‬
‫خسارتسنجی لرزهاساس در سازهها تعریف میشوند‪ .‬این روشها‬ ‫)‪Specific Weight (tonf/m3‬‬ ‫‪2.2‬‬
‫بر این اصل استوارند که بهوجود آمدن آسیب در سازه‪ ،‬موجب تغییر‬ ‫‪Poisson’s Ratio‬‬ ‫‪0.2‬‬
‫‪Table 5. Material properties used for blocks in numerical model of‬‬
‫در خصوصیات دینامیکی سازه (مانند فرکانسهای طبیعی‪ ،‬شکلهای‬ ‫‪the wall‬‬
‫مودی و نسبتهای میرایی) میشود‪.‬‬
‫جدول (‪ )6‬مشخصات درزههای مورد استفاده در مدل‬
‫روشهای مختلف تشخیص مودال در آزمایش لرزه محدود‪،‬‬
‫)‪Shear Stiffness (kN/m3‬‬ ‫‪0.82E7‬‬
‫هم در حوزهی زمان و هم در حوزهی فرکانس وجود دارد که‬ ‫) ‪Normal Stiffness (kN/m‬‬‫‪3‬‬
‫‪1.96E7‬‬
‫محبوبترین آنها عبارتند از‪ :‬تجزیه حوزهی فرکانس و برداشت‬ ‫)‪Friction Angle (Degree‬‬ ‫‪38‬‬
‫‪Table 6. Material properties used for joints in numerical model‬‬
‫نقاط اوج‪ .‬روش برداشت نقاط اوج از چگالی طیفی توان‪ ،‬یک‬
‫روش مبتنی بر حوزهی فرکانس است و به دلیل قدمت آن حائز‬ ‫شکل (‪ )11‬مقایسه سازوکار خرابی دیوار تحت نشست تکیهگاهی در مدل عددی‬
‫اهمیت میباشد‪ .‬اولین روش‪ ،‬تشخیص سازهی مودال خروجی‪-‬‬ ‫و آزمایشگاهی‬

‫تنها‪ 1‬است که در اواخر دههی ‪ 72‬ارائه شد که به سبب سادگی‬

‫استفاده از آن‪ ،‬محبوب گردید‪ .‬روش تجزیهی مقادیر تکین‪ ،5‬ادامهی‬
‫روش برداشت نقاط اوج است‪ .‬در مقایسه با روش برداشت نقاط‬
‫اوج‪ ،‬این روش با فرکانسها در مودهای نزدیک بهتر کار می کند‪ .‬به‬
‫عالوه در مقایسه با سایر روش ها‪ ،‬این روش درک بهتری از کاربر را‬
‫دربارهی دادههایی که با آن ها کار میکند‪ ،‬در حوزهی فرکانس به‬
‫دست میدهد‪.‬‬

‫‪ -4-1‬تشخیص سازهای در نرمافزار المان مجزا‬

‫همانگونه که پیشتر اشاره شد‪ ،‬استخراج پارامترهای مودال سازه‬
‫براساس ویژگیهای دینامیکی آنها‪ ،‬یک قدم اصلی در تشخیص‬
‫‪Fig. 11. Failure mode of experimental and numerical model for the‬‬
‫‪wall subjected to support settlement‬‬
‫‪4. Out-put only modal identification‬‬
‫)‪5. Singular Value Decomposition (SVD‬‬
‫‪209‬‬
‫نوید مداحی و ناصر خاجی‬ ‫تشخیص خسارت لرزهاساس دیوارهای مصالح بنایی به کمک مدلسازی ‪...‬‬

‫گفتن است رفتار االستیک درزهها در ‪ 3DEC‬با سختی برشی ( ) و‬ ‫خسارت سازهها است‪ .‬به علت پیچیده بودن ماهیت و رفتار‬
‫سختی نرمال ( ) کنترل میشود‪.‬‬ ‫سازههای مصالح بنایی‪ ،‬به ویژه سازههای آسیب دیده‪ ،‬این مسئله‬
‫برای انجام تشخیص سازهای با این روش در مطالعات‬ ‫شکل پیچیدهتری نیز به خود میگیرد‪ .‬در حالت کلی‪ ،‬برخالف‬
‫آزمایشگاهی‪ ،‬در بیشتر موارد از تحریک ضربهی چکش استفاده‬ ‫بیشتر نرمافزارهای اجزای محدود‪ ،‬نرمافزارهای المان مجزا ویژگی‪-‬‬
‫میشود‪ .‬در مقایسهای که راموس و همکاران [‪ ]11‬روی تشخیص‬ ‫های دینامیکی سازه مثل فرکانس و شکل مود را بهصورت مستقیم‬
‫سازهای یک دیوار بنایی انجام دادند‪ ،‬تحریک ضربه جواب بسیار‬ ‫نمیدهند‪ .‬با توجه به اینکه این ویژگیها برای سالمتسنجی سازه‬
‫بهتری از تحریک ارتعاشات محیطی داده است‪ ،‬و بنابراین ضربه‬ ‫مورد نیاز است‪ ،‬هدف این بخش‪ ،‬ارائهی یک روش برای ارزیابی‬
‫برای تحریک سازه انتخاب شد‪ .‬مسألهی بعدی‪ ،‬انتخاب بزرگی و‬ ‫شاخصهای دینامیکی سازهی مصالح بنایی (فرکانس و شکل مود)‬
‫جهت ضربه بود‪ .‬اندازهی ضربه باید نسبتاً ضعیف باشد تا سازه تغییر‬ ‫در نرمافزار ‪ 3DEC‬است‪ .‬بحث شناسایی سازه در نرمافزارهای المان‬
‫شکل بزرگ ندهد و ارتعاش آن باعث تغییرشکل پالستیک در سازه‬ ‫مجزا‪ ،‬تنها یکبار به وسیلهی بوئی و همکاران [‪ ]19‬برای حالتهای‬
‫نشود‪ .‬برای بزرگی اندازهی ضربه‪ 52 ،‬نیوتن انتخاب شد‪ .‬برای‬ ‫ساده انجام شده است‪ .‬بنابراین‪ ،‬هدف اول‪ ،‬بررسی توانایی نرمافزار‬
‫انتخاب جهت ضربه‪ ،‬تحلیلهای متفاوتی با انواع ضربه به صورت‬ ‫برای تشخیص سازهای بهصورت مناسب است‪ .‬برای این منظور‪ ،‬در‬
‫شکل (‪ )12‬بررسی شد که ضربه در راستای قطر دیوار به بهترین‬ ‫نرمافزار‪ ،‬یک دیوار بنایی مدل شده‪ ،‬و با روش پیشنهادی‪ ،‬فرکانس و‬
‫شکل همهی مودهای داخل صفحه‪ ،‬خارج صفحه و پیچشی را‬ ‫شکل مود آنها محاسبه شده و با مدل عددی یکپارچه ساخته شدن‬
‫تحریک میکرد‪ .‬بنابراین ضربه در راستای قطر دیوار برای تحریک‬ ‫در یک نرمافزار المان محدود مقایسه میشود‪.‬‬
‫سازه انتخاب و پس از تحریک سازه‪ ،‬پاسخ آن در ‪ 12‬نقطه به مدت‬
‫یک ثانیه در جهت خارج صفحه و داخل صفحه (جهتهای ‪ z‬و‬ ‫‪ -4-2‬روش پیشنهادی‬
‫‪ ،)x‬ثبت شد‪ .‬نقاط ثبت پاسخ سازه در شکل (‪ )19‬نشان داده شده‬ ‫برای شناسایی سازه در محیط نرمافزار ‪ ،3DEC‬روندی مشابه‬
‫است‪.‬‬ ‫به مراحل شناسایی سازه در آزمایشگاه انجام شد‪ .‬بدین صورت که‬
‫سپس فرکانسهای طبیعی سازه به وسیلهی روش برداشت‬ ‫با تحریک سازه به صورت مناسب (از جهت اندازه و راستا) پاسخ‬
‫نقاط اوج استخراج شدند‪ .‬در روش برداشت نقاط اوج‪ ،‬با تبدیل‬ ‫سازه در نقاط معینی برداشت شد‪ .‬سپس با آنالیز پاسخ برداشته شده‬
‫فوریهی دادهها از حوزه ی زمان به حوزهی فرکانس‪ ،‬مقادیر‬ ‫در حوزهی فرکانس و استفاده از روشهای تشخیص سازهای مانند‬
‫فرکانسهای طبیعی را با انتخاب کردن نقاط اوج از طیف توان فوریه‬ ‫تجزیه در حوزه زمان و برداشت نقاط اوج‪ ،‬فرکانسها و شکل‬
‫میتوان بدست آورد‪.‬‬ ‫مودها استخراج شدند‪ .‬در ادامه‪ ،‬روش استفاده شده و نیز راستی‬
‫آزمایی آن برای دیوار نمونه ‪ ،SW30‬آورده شده است‪.‬‬
‫شکل (‪ )12‬جهتهای مختلف تحریک ضربه و اندازه آن‬
‫برای بررسی توانایی روش گفته شده در تعیین فرکانسها و‬
‫شکل مودهای سازه‪ ،‬یک آنالیز مودال در نرمافزار المان محدود‬
‫‪ ABAQUS‬برای مقایسه انجام شد‪ .‬برای این منظور‪ ،‬یک دیوار‬
‫مشخص (‪ )SW30‬در آباکوس بهصورت یکپارچه مدل شد‪.‬‬
‫نرمافزار مزبور مقادیر بردار ویژهی سازه را بهدست میآورد‪ .‬در مدل‬
‫ساخته شده در نرمافزار آباکوس‪ ،‬از المانهای ‪ C3D8R‬استفاده‪ ،‬و‬
‫سازه در محدودهی رفتار االستیک خود تحلیل شد‪ .‬در کنار حل‬
‫المان محدود‪ ،‬همان دیوار در ‪ 3DEC‬با فرض محیط ناپیوسته و‬
‫ریزمدلسازی‪ ،‬پیادهسازی شد‪ .‬بلوکها بهصورت تغییر شکلپذیر و‬
‫‪Fig. 12. Impact excitation directions and magnitudes‬‬ ‫االستیک و درزهها در محدودهی رفتار االستیک تعریف شدند‪ .‬قابل‬
‫‪210‬‬
‫دوره هفدهم ‪ /‬شماره ‪ / 1‬سال‪1936‬‬ ‫مجله علمی – پژوهشی مهندسی عمران مدرس‬

‫جدول (‪ )7‬مقایسه فرکانسهای حاصل از تکنیک برداشت اوج و‬ ‫شکل (‪ )19‬نقاط برداشت پاسخ سازه بعد از تحریک ضربه‬
‫روش المان محدود‬
‫)‪Error (%‬‬ ‫‪DEM‬‬ ‫‪FEM‬‬
‫‪7‬‬ ‫‪76.75‬‬ ‫‪71.69‬‬ ‫‪Mode 1‬‬
‫‪4‬‬ ‫‪164.24‬‬ ‫‪170.27‬‬ ‫‪Mode 2‬‬
‫‪3‬‬ ‫‪254‬‬ ‫‪247.06‬‬ ‫‪Mode 3‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪391‬‬ ‫‪393.33‬‬ ‫‪Mode 4‬‬
‫‪5‬‬ ‫‪488‬‬ ‫‪513.67‬‬ ‫‪Mode 5‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪540‬‬ ‫‪551.81‬‬ ‫‪Mode 6‬‬
‫‪Table 7. Frequencies extracted by pick picking method and FEM‬‬
‫‪Fig. 13. Measurement points of wall response from impact‬‬
‫‪excitation‬‬
‫شکل (‪ )15‬مقایسهی شکل مودهای حاصل از تحلیل روش تجزیه در‬
‫حوزهی زمان و آباکوس‬
‫در شکل (‪ )11‬طیف توان فوریهی حاصل از ارتعاشات در‬
‫جهت داخل و خارج صفحه مشاهده میشود‪ .‬نقاط متناظر با شش‬
‫مود اول سازه انتخاب شدند‪ .‬در جدول (‪ )7‬مقادیر فرکانسهای‬
‫حاصل از مدلسازی به روش المان مجزا و المان محدود مقایسه‬
‫‪st‬‬ ‫‪nd‬‬
‫‪1 Mode‬‬ ‫‪2 Mode‬‬ ‫‪3rd Mode‬‬
‫شدهاند‪ .‬مشاهده میشود روش پیشنهادی دقت قابلقبولی در تخمین‬
‫فرکانسهای طبیعی سازه دارد‪.‬‬
‫برای بهدست آوردن شکل مودهای سازه از روش تجزیه در‬
‫حوزهی زمان استفاده شد [‪ .]15‬در شکل (‪ ،)15‬شش مود اول‬
‫حاصل از تحلیل فرکانسی در آباکوس و روش تجزیه در حوزهی‬
‫زمان مقایسه شدهاند‪.‬‬

‫‪4th Mode‬‬ ‫‪5th Mode‬‬ ‫‪6th Mode‬‬ ‫شکل (‪ )11‬طیف فوریهی حاصل از تحریک سازه (الف) در جهت خارج‬
‫صفحه و (ب) در جهت درون صفحه‬

‫‪1st Mode‬‬

‫‪Fig. 15. Modeshapes extracted from FDD and FEM‬‬

‫همانگونه که مشاهده میشود‪ ،‬تطابق خوبی به ویژه در شکل‬

‫مودهای اولیه‪ ،‬بین شکل مودها حاصل از تحلیل آباکوس و روش‬
‫)‪(a‬‬
‫تجزیه در حوزهی فرکانس وجود دارد‪.‬‬

‫‪‌-5‬بررسییی‌رارامترهییای‌مییوداط‌در‌سیی و ‌‬
‫خسارت‌مختلف‬
‫در بخشهای قبل به بررسی کارایی روش المان مجزا در مدلسازی‬
‫رفتار سازههای مصالح بنایی و استخراج پارامترهای مودال سازه‬
‫پرداخته شد‪ .‬در این بخش‪ ،‬هدف آن است تا با بررسی مدلهایی‬ ‫)‪(b‬‬
‫‪Fig. 14. Fourier spectrum from impact excitation of the‬‬
‫ساده از سازههای بنایی‪ ،‬رابطهای میان پارامترهای مودال سازه‬ ‫‪structure: (a) out of plane impact, and (b) in-plane impact‬‬
‫‪211‬‬
‫نوید مداحی و ناصر خاجی‬ ‫تشخیص خسارت لرزهاساس دیوارهای مصالح بنایی به کمک مدلسازی ‪...‬‬

‫شدیدی را تجربه میکند‪ .‬با بازشدگی ترک‪ ،‬این افت فرکانس تا‬ ‫(فرکانس طبیعی) و سطوح مختلف خسارت برقرار کنیم‪ .‬برای این‬
‫جابهجایی حدود ‪ 6‬تا ‪ 8‬میلیمتر ادامه پیدا میکند‪ .‬در پایان‪ ،‬با‬ ‫منظور‪ ،‬دیوار ‪ SW30‬به عنوان نمونه انتخاب شد‪ .‬در این راستا‪،‬‬
‫بازشدگی و خرابی دیوار‪ ،‬کاهش فرکانس در سازه شیب مالیمتری‬ ‫جابهجایی نقطهی باالی دیوار (بهعنوان شاخص سطح خسارت) و‬
‫پیدا میکند‪.‬‬ ‫فرکانسهای طبیعی (بهعنوان شاخص دینامیکی موردنظر) را انتخاب‬
‫شکل (‪ )16‬تغییرات فرکانس ‪ 1‬مود اول در سطوح خسارت مختلف برای‬ ‫کردیم‪ .‬روش کار به این گونه است که سازه را به صورت استاتیکی‬
‫دیوار با نسبت ابعادی ‪1‬‬ ‫تا سطح خرابی (جابهجایی) مورد نظر بارگذاری کردیم‪ .‬سپس در‬
‫هر مرحله از بارگذاری‪ ،‬پارامترهای مودال سازه را استخراج کردیم‪.‬‬
‫جابهجایی متناظر با سطوح خرابی اول‪ ،‬دوم‪ ،‬سوم و چهارم برابر ‪،2‬‬
‫‪ 12 ،1‬و ‪ 11‬میلیمتر انتخاب شدند‪ .‬نتایج تحلیلها در جدول (‪)8‬‬
‫آمده است‪.‬‬

‫جدول (‪ )8‬روند تغییرات فرکانس درمقابل سطوح خسارت دیوار‬

‫‪Mode‬‬
‫‪0 mm‬‬ ‫‪2 mm‬‬ ‫‪6 mm‬‬ ‫‪10 mm‬‬ ‫‪14 mm‬‬
‫‪Number‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪22.00‬‬ ‫‪21.99‬‬ ‫‪21.73‬‬ ‫‪21.70‬‬ ‫‪21.64‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪46.82‬‬ ‫‪46.80‬‬ ‫‪46.04‬‬ ‫‪45.77‬‬ ‫‪45.70‬‬
‫‪3‬‬ ‫‪54.05‬‬ ‫‪54.02‬‬ ‫‪52.07‬‬ ‫‪50.71‬‬ ‫‪50.56‬‬
‫‪4‬‬ ‫‪107.20‬‬ ‫‪106.20‬‬ ‫‪105.60‬‬ ‫‪105.10‬‬ ‫‪104.80‬‬
‫‪5‬‬ ‫‪107.80‬‬ ‫‪107.70‬‬ ‫‪106.20‬‬ ‫‪105.50‬‬ ‫‪105.20‬‬
‫‪6‬‬ ‫‪122.30 122.00 120.80 120.40 120.10‬‬
‫‪Table 8. Frequency variation in different damage states of wall‬‬

‫در ادامه تغییرات فرکانس را برای چهار مود اول به صورت‬

‫مجزا در شکل (‪ )16‬بررسی میکنیم‪ .‬شروع باز شدن ترک قطری‬
‫قابل رؤیت در جابهجایی حدود ‪ 2/5‬میلیمتر مشاهده شد‪.‬‬
‫متناظر با جابهجایی حدود ‪ 2/5‬میلیمتر‪ ،‬فرکانسهای سازه در‬
‫چهار مود اول (تا جابهجایی ‪ 2‬میلیمتر) تقریباً خط صاف و ثابت‬
‫بوده و از ‪ 1‬تا حدود ‪ 8‬میلیمتر با یک افت ناگهانی کاهش پیدا می‪-‬‬
‫کند‪.‬‬
‫روند شبه سهخطی مشاهده شده‪ ،‬ناشی از نوع رفتار غیرخطی‬
‫سازه است که در شکل (‪ )16‬مشاهده میشود‪ .‬در سطوح خسارت‬
‫اولیه (بین صفر تا ‪ 2‬میلیمتر جابهجایی)‪ ،‬افت فرکانس کوچکی در‬
‫سازه مشاهده می شود که دلیل آن رفتار سازه و سطوح تماس در‬

‫‪Fig. 16. Frequency-Damage scenario displacement diagrams‬‬

‫محدودهی خطی است‪ .‬در این محدوده‪ ،‬رشد ترک در سازه بسیار‬
‫‪of the first 4 modes for wall with H/B=1‬‬ ‫کم بوده و قابل مشاهده نیست‪ .‬با ایجاد خسارت بیشتر در سازه و‬
‫برای بررسی بیشتر تغییرات فرکانس و امکان تشخیص‬ ‫فعال شدن سازوکار غیرخطی رفتار سازه به ویژه در سطوح تماس‬
‫خسارت از روی تغییرات آن‪ ،‬نمودار درصد تغییرات فرکانس در هر‬ ‫(متناظر با ظهور ترک قطری)‪ ،‬سازه کاهش سختی و افت فرکانس‬
‫‪212‬‬
‫دوره هفدهم ‪ /‬شماره ‪ / 1‬سال‪1936‬‬
‫‪ 2/15‬مگاپاسکال در دیوار ‪ SW30‬به ‪ 1/25‬مگاپاسکال در دیوار‬
‫‪ ،SW250‬بار خرابی دیوار از ‪ 22/1‬کیلونیوتن به ‪ 122/7‬کیلونیوتن‬
‫افزایش یافت‪ .‬سپس دقت تشخیص سازوکار خرابی در حالت‬
‫نشست تکیهگاهی یک نمونه دیوار بررسی و نتایج قابل قبولی‬
‫مشاهده شد‪ .‬در ادامه با توجه به عدم وجود ماژول تحلیل مودال در‬
‫نرمافزار ‪ ،3DEC‬با ارایهی روش شبیهسازی فرآیند آزمایشگاهی‬
‫تشخیص خسارت سازهای در نرمافزار ‪ ،3DEC‬دقت این روش در‬
‫تخمین فرکانسهای اصلی سازه و شکل مودهای سازه بررسی شد‪.‬‬
‫با بررسی انواع تحریک‪ ،‬ضربه در جهت قطر دیوار بهترین نتایج را‬
‫برای استخراج فرکانس اصلی سازه ارایه کرد‪ ،‬که دلیل آن‪ ،‬تحریک‬
‫مناسب مودهای داخل و خارج صفحه بهصورت همزمان بود‪ .‬با‬
‫بررسی شکل مودها و فرکانسهای حاصل از روش برداشت نقاط‬
‫شکل (‪ )17‬تغییرات فرکانس در سطوح خسارت مختلف نسبت به سطح‬
‫اوج با نمونهی مشابه در نرمافزار آباکوس‪ ،‬بیشترین خطای مشاهده‬
‫شده در تخمین فرکانسها برابر ‪ 7‬درصد در مود اول و کمترین‬
‫مقدار برابر ‪ 1‬درصد در مود چهارم بود‪ ،‬که نشانگر کارایی مناسب‬
‫این روش میباشد‪ .‬با این وجود در مودهای باالتر به دلیل اغتشاش‬
‫ناشی از ارتعاش‪ ،‬انتخاب فرکانسهای اصلی مشکل است‪.‬‬
‫در ادامه‪ ،‬به منظور برقراری رابطه بین تغییر مکان باالی دیوار‬
‫(به عنوان شاخص خسارت) و فرکانس سازه (به عنوان شاخص‬
‫رفتار دینامیکی)‪ ،‬سطوح خسارت مختلفی بهصورت استاتیکی متناظر‬
‫با ‪ 12 ،1 ،2‬و ‪ 11‬میلیمتر در سازه ایجاد‪ ،‬و در هر مرحله فرکانس‪-‬‬
‫های اصلی سازه استخراج شد‪ .‬با بررسی نمودارهای تغییرات‬
‫فرکانس در برابر سطوح خرابی‪ ،‬مشاهده شد که میتوان نمودارها را‬
‫با یک نمودار شبیه سهخطی سادهسازی کرد‪ .‬همچنین شروع افت‬
‫شدید فرکانس در سازه متناظر با بازشدگی ترک قطری اندکی بعد از‬
‫جابهجایی متناظر سطح خسارت اول (‪ 2‬میلیمتر)‪ ،‬همراه میشود‪.‬‬
‫با توجه به شکل (‪ )16‬قابل گفتن است در سطح خسارت سوم (‪12‬‬
‫میلیمتر) بیشتر ظرفیت غیر خطی دیوار بسیج شده است و پس از‬
‫آن افت فرکانس با شیب کمتری رخ میدهد‪ .‬در نمودار همچنین‬
‫مشاهده شد که درصد افت فرکانس نسبت به سطوح خرابی قبلی در‬
‫مودهای داخل صفحه با شدت بیشتری رخ میدهد‪ ،‬که این امر به‬
‫علت اثر مضاعف ترک قطری روی ارتعاش داخل صفحه نسبت به‬
‫رفتار خارج صفحه است‪.‬‬
‫‪213‬‬
‫مجله علمی – پژوهشی مهندسی عمران مدرس‬
‫سطح نسبت به سطح قبل آن در شکل (‪ )17‬ارائه شده است‪ .‬میتوان‬
‫دید که در مود سوم (داخل صفحه)‪ ،‬تغییرات فرکانس نسبت به‬
‫مودهای خارج صفحه به مراتب بیشتر است‪ .‬این امر به دلیل‬
‫سازوکار خرابی غالب دیوار است؛ چرا که با شکست برشی مالت‪،‬‬
‫میزان بازشدگی اثر بیشتری روی حرکات داخل صفحه دارد‪ .‬در‬
‫جابهجایی حدود ‪ 6‬میلیمتر‪ ،‬نقاط اوجی در نمودار مشاهده میشود‬
‫که معادل بیشترین نرخ کاهش سختی سازه در این سطح از خرابی‬
‫است‪.‬‬
‫بهطور کلی میتوان گفت همبستگی بین تغییرات ‪ 9‬تا ‪ 1‬مود در‬
‫یک سطح خسارت میتواند بیانگر تغییرات در ویژگیهای مودال و‬
‫وقوع خسارت باشد‪.‬‬
‫خسارت قبل برای دیوار با نسبت ابعادی ‪1‬‬
‫‪Fig. 17. Frequency-Damage scenario displacement‬‬
‫‪diagram for wall with H/B=1‬‬
‫‪‌-6‬نتیجهگیری ‌‬
‫در این پژوهش‪ ،‬در ابتدا سعی بر آن شد تا با توجه به ناهمگن بودن‬
‫سازههای مصالح بنایی‪ ،‬روشی برای مدلسازی دقیق آنها شناسایی و‬
‫بررسی شود‪ .‬برای این منظور‪ ،‬کارایی روش المان مجزا برای دو‬
‫هدف بررسی رفتار منحنی بار‪ -‬تغییر مکان و سازوکار خرابی مورد‬
‫مطالعه قرار گرفت‪ .‬با این هدف‪ ،‬یک دیوار با درزهی خشک و رفتار‬
‫االستیک مدلسازی شد که تخمین رفتار سازه با توجه به نتایج‬
‫آزمایشگاهی قابل قبول بود‪ .‬در این دیوار‪ ،‬با افزایش سر بار اولیه‬
‫(ثابت)‪ ،‬مود خرابی به خردشدگی پاشنه متمایل شد که با بررسی‬
‫تنشها در حالت بلوکهای االستیک و بلوکهای صلب‪ ،‬قابل‬
‫مشاهده بود‪ .‬همچنین مشاهده شد با افزایش تنش سربار دیوار از‬
‫نوید مداحی و ناصر خاجی‬
European Journal of Environmental and Civil
Engineering, 2014. 18(10): p. 1118-1129.
[14] Ramos, L., et al. Dynamic monitoring of
historical masonry structures for damage identification.
in Proc. 26th International Modal Analysis Conference,
Orlando, Fl, USA. 2008.
[15] Brincker, R., L. Zhang, and P. Andersen,
Modal identification of output-only systems using
frequency domain decomposition. Smart materials and
structures, 2001. 10(3): p. 441.
214
... ‫تشخیص خسارت لرزهاساس دیوارهای مصالح بنایی به کمک مدلسازی‬
References ‌ ‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ ‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‫‌مراجع‬-7
[1] Lourenço, P.B., et al., Dry joint stone masonry
walls subjected to in-plane combined loading. Journal of
Structural Engineering, 2005. 131(11): p. 1665-1673.
[2] Ramos, L.F., et al., Dynamic structural health
monitoring of Saint Torcato church. Mechanical
Systems and Signal Processing, 2013. 35(1): p. 1-15.
[3] Lemos, J.V., Discrete element modeling of
masonry structures. International Journal of
Architectural Heritage, 2007. 1(2): p. 190-213.
[4] Carpinteri, A., S. Invernizzi, and G. Lacidogna,
In situ damage assessment and nonlinear modelling of a
historical masonry tower. Engineering Structures, 2005.
27(3): p. 387-395.
[5] Ramos, L.F., et al. Damage identification in
masonry structures with vibration measurements. in
Structural Analysis of Historic Construction: Preserving
Safety and Significance, Two Volume Set: Proceedings
of the VI International Conference on Structural
Analysis of Historic Construction, SAHC08, 2-4 July
2008, Bath, United Kingdom. 2008. CRC Press.
[6] Michel, C., et al., Quantification of
fundamental frequency drop for unreinforced masonry
buildings from dynamic tests. Earthquake Engineering
& Structural Dynamics, 2011. 40(11): p. 1283-1296.
[7] Osmancikli, G., et al., Investigation of
restoration effects on the dynamic characteristics of the
Hagia Sophia bell-tower by ambient vibration test.
Construction and Building Materials, 2012. 29: p. 564-
572.
[8] Restrepo Vélez, L.F., G. Magenes, and M.C.
Griffith, Dry stone masonry walls in bending—Part I:
Static tests. International Journal of Architectural
Heritage, 2014. 8(1): p. 1-28.
[9] Bui, T.T. and A. Limam, Masonry Walls under
Membrane or Bending Loading Cases: Experiments and
Discrete Element Analysis. Civil-Comp Press, 2012: p.
Paper 119.
[10] Mohebkhah, A., A. Tasnimi, and H.
Moghadam, Nonlinear analysis of masonry-infilled steel
frames with openings using discrete element method.
Journal of constructional steel research, 2008. 64(12): p.
1463-1472.
[11] Fukumoto, Y., Yoshida, J., Sakaguchi, H.,
Murakami, A., The effects of block shape on the seismic
behavior of dry-stone masonry retaining walls: A
numerical investigation by discrete element modeling.
Soils and Foundations, 2014. 54(6): p. 1117-1126.
[12] Baraldi, D., A. Cecchi, and A. Tralli,
Continuous and discrete models for masonry like
material: A critical comparative study. European Journal
of Mechanics-A/Solids, 2015. 50: p. 39-58.
[13] Bui, T., A. Limam, and Q. Bui,
Characterisation of vibration and damage in masonry
structures: experimental and numerical analysis.
Modares Civil Engineering Journal (M.C.E.J) Vol.16, No.5, November 2016

Vibration-Based Damage Identification of Masonry Walls Using

Distinct Element Modeling
N. Maddahi1, N. Khaji2*
1- M.Sc., Earthquake Engineering, Faculty of Civil and Environmental Engineering, Tarbiat Modares University
2- Prof., Faculty of Civil and Environmental Engineering, Tarbiat Modares University
* nkhaji@modares.ac.ir (N. Khaji)
Abstract
Dry-joint construction method is among the oldest techniques adopted in most of the ancient and historical
masonry buildings. Historical structures constructed using this method are highly vulnerable today. In
addition, the strength of mortar is strongly affected –in most cases- by the passage of time and corrosion.
Thus, the structure behavior would most likely be dependent on the dry-joint characteristics. Therefore, non-
destructive dynamic-based methods are attractive tools to assess the existing damages of masonry walls, as
they are capable of capturing the global structural behavior. In this paper, micro-modeling approach is
adopted for the evaluation of masonry walls. The approach is based on the application of Distinct Element
Method (DEM) as assemblies of units consist of block and mortar. Idealization of discontinuous nature
governing the nonlinear mechanical behavior of the mentioned units is considered trough the modeling
approach. Due to the heterogeneous and complex behavior of the interface between blocks and mortar, DEM
seems to be the best-adapted approach for modeling this kind of structures, in particular for reproducing
complex nonlinear post-elastic behavior. At the first step, micro-modeling strategy is used for masonry walls
by DEM, and particularly post-elastic behavior is verified with valid experimental data. However, DEM does
not directly obtain natural frequencies and mode shapes of the wall via a classic vibrational analysis.
Therefore, the second objective of this study is to propose a technique to indirectly identify dynamic
characteristics of masonry walls using DEM. The aim of this part is to check the capability of dynamic
identification procedure, in the extraction of the dynamic characteristics of the masonry wall in the used
DEM software. For this purpose, the dynamic behavior at low vibration levels of an existing masonry
building subjected to forced hammer impact test, was investigated. By transforming the collected data of the
dynamic response of wall from time domain to frequency domain -using Fast Fourier Transform (FFT)-
natural frequencies can be found from Fourier amplitude spectrum. The proposed technique is then validated
by comparison with the results of modal analysis which was carried out using Finite Element Method
(FEM). The dynamic characteristics of walls (i.e., natural frequencies and mode shapes) may change when
different levels of damage are induced to the wall. The proper knowledge of these variations is a key issue in
order to study the seismic demand and seismic performance of structures. Aiming at finding adequate
correspondence between dynamic behavior and internal crack growth, several numerical simulations are
performed; progressive damage is induced in the wall; and sequential structural frequency identification
analysis is then performed at each damage stage. In this paper, frequency and drift are selected as dynamic
behavior and crack growth indices, respectively. Quantifying the relative frequency drop shows that although
the shape does not vary significantly with increasing damage, there is a relation between frequency drop and
damage variations -based on analyzed data. These properties are firstly modified in the elastic range, and
then are developed in the inelastic range with increasing damages. It is also observed that while the failure
mode of the wall is the diagonal cracking, the in-plane vibration mode shapes are much affected by the
initiation of crack. On the other hand, modal properties of out-of-plane mode shapes are affected less by the
diagonal crack.

Keywords: Damage identification, masonry walls, distinct element method, frequency drop

215