Ratno izveštavanje

1. Pojam Bliskog istoka

Prostor između istočne obale Mediterana i Indijskog okeana, maloazijskog poluostrva na
severu i Sinajskog na jugu.
MENA (Middle East and North Africa)
MENAP (MENA + Afghanistan and Pakistan)
Po definiciji „Grupe 8“, Bliskom istoku pripadaju (u tradicionalnom smislu) i sve države
severne Afrike, Avganistan i Pakistan, kao i Somalija i Džibuti
Ponekad Bliskom istoku prisvajaju i centralnu Aziju, južni Kavkaz i Kipar
Treba razlikovati pojmove Bliskog istoka i Arapskog sveta! (Na Bliskom istoku žive i drugi
narodi sem Arapa, a i nisu svi Arapi muslimani)
2. Kalifat
Prorok Muhamed je u VII veku islamom ujedinio podeljena Arapska plemena stvorivši
državu Kalifat na Arabijskom poluostrvu, i ona se vremenom širila do obala Antlantika na
zapadu i reke Ind na istoku. Surovim metodama širila se i islamska religija.
Kalifat je tada postao centar filozofije, umetnosti, medicine i nauke, dok je kultura Evrope
opadala. No, tokom krstaških ratova, država Kalifat je dobila teške udarce i konačni slom
doživljavaju pod naletom Monglola u XIII veku. Islamsko carstvo je obnovljeno u vidu
Osmanske imperije, te i turski sultani nose titulu kalifa, koja je ukinuta 1924. od strane
Mustafe Kemala Ataturka, kada se stvorila moderna Turska Republika.
3. Podela na sunite i šiite
Podela nastala zbog sukoba oko toga ko je duhovni i svetovni naslednik proroka Muhameda
a) Sunitska škola smatra da Muhamed nije za života imenovao naslednika, te da je
pozicija kalifa izborna (samim tim je prvi kalif Abu – Bekr zakonit vladar)
b) Šiiti smatraju da je Muhamed odredio zeta Aliju za vođu muslimana te da samo
njegovi potomci mogu biti kalifi.
75 – 90% suniti, 10 – 20% šiiti (skoncentrisani oko Persijskog zaliva)
Podvrsta šiita su alaviti koji se nalaze u Turskoj i Siriji gde su tradicionalno politički moćni.
Sufisti – pokret unutar islama kojem je zajednički misticizam i ezoterija, a mogu biti i suniti i
šiiti. Sufizmu pripadaju i derviši i fakiri. Nalaze se najviše na području podsaharske Afrike.
4. Sporazum Sajks – Piko
Potpisali su ga u ime svojih vlada britanske i francuske diplomate Mark Sajks i Fransoa Žorž
– Piko 1916. godine. Ovim tajnim sporazumom definisane su linije razgraničenja između
Velike Britanije i Francuske, odnosno njihovih interesnih zona na prostorima Mesopotamije,
Sirije i Palestine nakon pobede u Prvom svetskom ratu.
Saglasnost je dala i carska Rusija koja je upravo i objavila detalje tajnog sporazuma. To je
razljutilo Arape jer im je britanski pukovnik Tomas Edvard Lorens obećao stvaranje
nezavisne države ako zauzvrat ratuju na strani Antante.
5. Hašemiti i kuća Saud
To su dve arapske kraljevske dinastije koje su povezane sa Mekom i Medinom
a) Meka – Hašemiti (bratstvo u okviru plemena Kurejš) – vladaju Jordanom. Vode
poreklo od Muhamedove ćerke Fatime. 1908. titulu šarifa Meke preuzima Husein bin
Ali koji ulazi u sukob sa osmanskom vlašću. Uz pomoć Britanaca, njegov Sin Fejsal
postaje kralj Sirije, ali ga nakon četiri meseca Francuska zbog Sajks – Piko sporazuma
proteruje. Ubrzo ga opet Britanija postavlja za kralja Iraka, što ostaje sve do 1958.
Drugi njegov sin Abdulah takođe uz pomoć Britanaca postaje kralj Hašemitske
Kraljevine Jordan, i dan danas vladaju njegovi potomci. Danas u Jordanu živi 8
miliona ljudi, od čega polovinu čine palestinske izbeglice. 92% suniti.
b) Medina – Saud - arapski velikaši iz okoline Rijada, grada kojeg Ibn Saud i osvaja
početkom XX veka. 1926. ovladava i Mekom i Medinom, proterujući Hašemite i
proglašujući se kraljem Hidžaza. 1932.ujedinjuje sve svoje posede i stvara Saudijsku
Arabiju. Danas je SA jedna od najbogatijih država, zahvaljujući nafti. 90% suniti. I
danas je sva državna vlast u rukama porodice Saud, koju čini 7.000 prinčeva, od kojih
su 200 direktni potomci Ibn Sauda koji je imao 45 sinova i nezabeležen broj kćeri.

6. „Crni septembar“
Nakon rata koje su arapske države izgubile od Izraela 1948, Jordan je okupirao deo Palestine
poznat kao Zapadna obala, a dve godine kasnije tu oblast i anektirao, čime je broj stanovnika
Jordana drastično porastao, a Palestinci postali većina. Izrael će u Šestodnevnom ratu 1967.
okupirati Zapadnu obalu, kada se sve palestinske oružane grupe sele u Jordan, gde počinju
narušavati autoritet monarhije. Oružane borbe tih palestinskih organizacija eskaliraće 1970,
kada i izbija Jordanski građanski rat, koji se završava proterivanjem palestinaca u Liban.
7. Balforova deklaracija i „Bela knjiga“
To su dva dokumenta koja je izdala vlada u Londonu.
Balforova deklaracija je dobila ime po britanskom ministru spoljnih poslova koji je u formi
pisma cionističkim organizacijama upućenog u novembru 1917. izrazio posvećenost Britanije
„uspostavljanju nacionalnog doma“ za Jevreje u Palestini. Dakle, London je hteo da pridobije
cionističke krugove za ratne ciljeve Antante.
„Bela knjiga“ iz 1939. U njoj se naglašava namera Londona da se ograniči doseljavanje
Jevreja u Palestinu, te da se u roku od 10 godina formira nezavisna Palestina u kojoj će Arapi
činiti većinu. London je hteo ovim dokumentom da osigura podršku Arapa tokom WWII.
Oba dokumenta i dan danas izazivaju kontroverze do te mere da se u analizama različito
tumače i fraze, reči, i znaci interpunkcije.
 8. Izrael i „Šestodnevni rat“
Tokom starog veka Jevreji su imali snažnu državu na prostorima Palestine, ali se posle bune
protiv Rimskog carstva masovno raseljavaju.
a) Aškenzi (na području istočne i centralne Evrope, jezik jidiš, najbrojniji)
b) Sefardi (područje Pirineja, jezik ladino, odatle proterani u Solun, Istanbul i Sarajevo)
c) Mizrahi (područje Bliskog istoka)
Zajedničko im je ubeđenje da će se vratiti u „obećanu zemlju“. U 19.veku se rađa jevrejski
nacionalizam – cionizam. Tada počinju Alije, talasi jevrejskog naseljavanja u Palestinu.
Stradanjem Jevreja u WWII jača cionizam i naseljavanje u Palestinu. 1948. se konačno
formira Izrael. Arapima se nije dopalo što im je oteto parče zemlje.
1948. dolazi do rata u kojem je Izraelska armija porazila udružene Arape (Egipat, Jordan,
Siriju, Irak i Liban).
1956. dolazi do Sueckog rata u kojem su Izrael, VB i Francuska napali Egipat, koji je ipak na
kraju moralni pobednik jer je dobio podršku SAD. Rusija je ovaj rat iskoristila da neometano
uguši Mađarsku revoluciju.
1967. Šestodnevni rat – Izrael utrostručio teritoriju pobedivši Egipat, Jordan, Siriju i Irak.
Frustrirane arapske države napadaju Izrael šest godina kasnije (Jom – Kipurski rat). Rezultat –
mirovni Sporazum iz Kemp Dejvida kojim je Izrael vratio Egiptu Sinajsko poluostrvo.
Međutim, Izrael se i kasnije borio sa Hezbolahom na teritoriji Libana a i Palestinci su digli
dva ustanka 1987. i 2000.
Izrael sada ima 8 miliona stanovnika (75% Jevreji, 20% Arapi i na kraju Rusi).
9. Operacija „Na krilima orlova“
U arapskim državama je prvo bilo 800.000 Jevreja. Nakon 1948. samo 50.000. Tom
iseljavanju Jevreja iz arapskih država doprinela je akcija „Na krilima orlova“ u kojoj je
49.000 Jevreja avionima prebačeno iz Jemena u Izrael. Bitno je što su avionima prebačeni jer
po Starom zavetu, Gospod poručuje Jevrejima kako će ih na krilima orlova izbaviti iz ropstva.
10. Palestina – problem pojasa Gaze i Zapadna obala
Nakon rata 1948. masovna iseljavanja Palestinaca na područje Zapadne obale, u Pojas Gaze
ili susedne arapske države. Među tim izbeglicama se 50-ih formiraju prvi oružani pokreti
poput Fataha na čelu sa Jaserom Arafatom. 1964. se formira Palestinska oslobodilačka
organizacija (PLO).
Nakon Šestodnevnog rata 1967. u kojem Izraelci pobeđuju, Palestinci se sele u Liban, i
1975.izbija Libanski građanski rat u kojem i PLO aktivno učestvuje. Vojnom intervencijom
Izraela PLO biva proteran u Tunis (gde kasnije 1988. proglašava nezavisnost Palestine).
1987. Prvi ustanak u Palestini gde se rađaju Hamas i Islamski džihad, koji su sve
popularniji. 1993. Izrael i PLO postižu u Oslu sporazum po kojem se formira Palestinska
narodna samouprava na području Pojasa Gaze i na Zapadnoj obali (prvi korak državosti
Palestine), ali Izrael se nateže i 2000.godine dolazi do drugog ustanka Palestinaca.
2006. rascep PLO i sukobi jer Fatah odbija da preda vlast Hamasu. Rezultat: Hamas
kontroliše Pojas Gaze a Fatah Zapadnu obalu. Izrael i druge međunarodne organizacije danas
priznaju samo Fatah. Nezavisnost Palestine proglašenu 1988. do danas je priznalo preko dve
trećine zemalja na svetu, među kojima je i Srbija.
11. Panarabizam i arapski socijalizam – baas partije
Panarabizam – težnja za formiranjem jedinstvenog arapskog političkog entiteta – države koja
će pod svojim okriljem okupiti najveći deo ili celokupan arapski narod. Samim tim, arapski
socijalizam – jedan od najvećih političkih pravaca među Arapima u XX veku. Glavni ideolog
Mišel Aflak – „Arapski socijalizam je neraskidiv od nacionalizma“.
1958 – 1961. Ujedinjena Arapska Republika (unitarna država Egipta i Sirije).
1958. Arapska federacija između Jordana i Iraka (raspad nakon samo šest meseci)
1971. Ujedinjeni Arapski Emirati i 1990. ujedinjennje dva Jemena.
Arapska liga – i dan danas trajni i realni izraz ideologije panarabizma, koji deluje u formi
međunarodne organizacije bez ikakvih nacionalnih karakteristika.
Baasizam – politika Baas partije koja je nastala 40-ih godina na prostorima Sirije. Partija je
prvobitno delovala u gotovo svim arapskim državama, da bi se vremenom rascepala na:
a) Sirijsku frakciju (na vlasti od 1963. do danas, Bašar el Asad)
b) Iračku frakciju ( punu vlast preuzima 1968. pa sve do 2003, Sadam Husein

12. Sirija
Istorijsko i geografsko središte Arapa, glavni grad Damask – najstarije ljudsko urbano stanište
Nakon WWI Sirija pada pod francusku zonu uticaja i suštinski stiče nezavisnost povlačenjem
Francuza 1946. Ipak, u prvih 20 godina su česti državni udari, nemiri, rat sa Izrelom.
Zanimljivo je to što je Sirija bila najbliži saveznik Rusije. Iako antiamerička, Sirija se
uključuje u Zalivski rat na strani Amerikanaca, protiv Iraka Sadama Huseina. Ovime se vidi
koliko je podela Baas partije između Iraka i Sirije ogromna.
Vremenom, u Siriji jačaju alaviti, koji pripadaju Asadu, ali i šiiti, kurdi i ostale manjine, dok
us većinski suniti u podređenom položaju.
13. Liban
Oko planine Liban još u najranijem periodu hrišćanstva – formiranje sledbenika ove religije
(pod nazivom maroniti). Francuska još u XIX veku pokušava da se nametne kao zaštitnik
maronita u Osmanskom carstvu i nakon WWI izdvaja tu teritoriju oko prostora Liban. Taj
Liban nakon WWII doživljava procvat. („Švajcarska na istoku“)
1975 – 1990. Građanski rat (rat „sviju protiv svih“) i Izrael i Sirija se mešali. I dan danas
Hezbolah pravi probleme, ali se Liban obnovio posle tog rata. Specifična je izmešanost
stanovništva, ima i sunita, i šiita, maronita, pravoslavaca, grkokatolika i druza.
Konfesionalizam!
 14. Iran
U 16.veku – vladavina šaha Ismaila koji ih preobrazuje u šiite.
Oduvek je bio neutralan i zbog toga je gubio teritorije, naročito za vreme WWI. Tokom
WWII preko Irana su Britanci i SAD dopremali pomoć Rusiji.
1951. nakon izbora vlast preuzima premijer Mohamed Mosadek, koji sprovodi nacionalizaciju
naftne industrije, do tada pod rukovodstvom Britanije i zbog toga je 1953. oboren sa vlasti.
(„Operacija Ajaks“). Tada Mohamed Reza Pahlavi preuzima vlast i pokreće diktaturu.
1979. Iranska revolucija – ukinuta monarhija i vlast preuzima verski lider Ruhol Homeimi
(dakle političko uređenje: demokratsko – teokratsko)
1980. Irak napada Iran čime počinje osmogodišnji rat s željom da preotme teritorije na jugu
(bezuspešno)
U godinama koje slede, Iran doživljava privredni bum (robotika, veštački sateliti...) Zbog
nukleranog programa večito u natezanju sa Izraelom. 90% su šiiti, a ima i Azera i Kurda.
15. Irak
(Prethodno Mesopotamija), a potom Bagdad postaje kao prestonica Kalifata, centar sveta.
Kolevka medicine, astronomije, matematike i književnosti. Mongoli i crna kuga ih devastirali.
Od XVI veka ulazi u sastav Osmanskog carstva (prava stagnacija u ekonomiji i kulturi....)
Formalnu nezavisnost dobija 1932, ali će tek 1947. Britanske trupe napustiti teritoriju.
Monarhija se ukida 1958. a 1968. vlast preuzima Baas partija na čelu sa Sadamom Huseinom.
On napada Irance i uprkos podršci SAD i Saudijske Arabije, gubi. Već 1990. napada Kuvajt
zbog nafte, ali zbog intervencije međunarodnih organizacija, opet gubi. Do konačnog
svrgavanja Sadamovog režima dolazi 2003. kada ih napadaju SAD, a kao povod uzimaju
odbijanje Iraka da preda oružje za masovno uništenje (za koje se pokazalo da ni ne postoji).
Nova vlast formirana po principu podele vlasti između sunita, šiita (najbrojniji) i Kurda.
16. Turska
Moderna Turska naslednica je Osmanskog carstva kojeg su nakon WWI rasparčale evropske
sile. Armija Anadolije je pokazala veliki otpor na čelu sa Mustafom Kemalom Ataturkom. On
je za dve decenije vlasti sproveo temeljne reforme: modernu Turski gradi na principu
sekularizma i nacionalizma, uvodi novo tursko pismo zasnovano na latinici, podiže nivo
pismenosti, žene dobijaju pravo glasa.... Ataturk umire 1938. ali se nastavlja njegova struja
„Kemalizma“. Ostaje neutralna u WWII, ali 1952. tokom Hladnog rata ulazi u NATO i ubrzo
proglašava Tursku Republiku Severni Kipar. U međuvremenu 4 državna udara armije a 2002.
na vlast dolazi Redžep Tajip Erdogan koji suzbija nemire armije i rešava probleme sa
Kurdima.
17. Kipar
Latini mu dali naziv zbog nalazišta bakra.
Od XII veka pod vlašću zapadnih sila, od 1571. pod vlašću Turaka a od 1878. (Berlinski
kongres) pod vlašću Britanaca. Nezavisnost tek 1960. sporazumom Velike Britanije, Grčke i
Turske, međutim ubrzo etnički sukobi između većinskog stanov. Grčke i manjinskog Turske.
Već 1974. Kiparski državni udar i turska invazija stanovništva. Turci 1983. proglašavaju
nezavisnost pod imenom „Turska Republika Severni Kipar“. Kasnije je bilo pokušaja za
ujedinjenjem ostrva: 2004. sekretar Ujedinjenih nacija Kofi Anan finansira referendum koji
Grci odbijaju. Danas: Kiparska Republika (59%), nepriznata Turska Republika Severni Kipar
(36%), ostatak dve Britanske vojne baze i tampon zona Ujedinjenih nacija.
18. Kurdistan
Kurdi su narod indoiranskog porekla, a ima ih oko 30 miliona na prostorima Turske, Iraka,
Irana, Sirije i u dijaspori. Posle WWI od evropskih sila zahtevaju sopstvenu državu ali
kurdske zahteve obespravljuje Ataturkova Turska, a ujedno i guši kurdske ustanke iz 1925,
1930. i 1938. Kurdi su između ostalog dizali te ustanke jer su se (kao tradicionalna zajednica)
protivili Ataturkovim modernim reformama.
Krajem 70-ih osnivaju Radničku partiju Kurdistana (PKK) i ova organizacija 1984.podiže
novi oružani sukob protiv Turske gde gine na desetine hiljada ljudi. 1999.vođa PKK Abdulah
Odžalan se zauzima za mirno rešenje kurdskog pitanja na bazi demokratije. 2013. konačno
povlačenje kurdske gerile. Danas se u Turskoj nalazi 10-20 miliona Kurda.
U Siriji milion i po Kurda (10%), decenijama im osporavana nacionalna prava, tek pod
režimom Bašara el Asada dobijaju neka prava da bi bili na strani Sirije tokom građanskog
rata, ali ipak ostaju neutralni.
U Iranu skoro 8 miliona Kurda (10%) i tu im je položaj dosta povoljan, uglavnom zato što
takođe dele indoiransko poreklo.
U Iraku skoro 6 miliona Kurda (20%). Tokom Iračko – iranskog rata, Irak sproveo genocidnu
kampanju „Anfal“ u kojoj je 100.000 Kurda izgubilo život.
Kurdi nakon Zalivskog rata 1991. formiraju autonomni region na severu Iraka. Taj Irački
Kurdistan u narednim decenijama sarađuje sa Turskom koja kupuje naftu odatle. Mnogi
smatraju da će Irački Kurdistan kad tad dobiti punu samostalnost, iako se ne veruje da bi
Turska pristala da tom delu preda i svoje teritorija na kojima žive Kurdi.
19. Zalivske monarhije
Pod ovim pojmom podrazumevaju se male, naftom bogate države na jugozapadnoj obali
Persijskog zaliva – Kuvajt, Bahrein, Katar, Oman i Ujedinjeni Arapski Emirati. Po nekima, i
Saudijska Arabija. Zajedničko za ove monarhije: apsolutističkog su tipa, većinu stanovništva
čine strani radnici, sve su bile formalno pod dominacijom Velike Britanije, a danas su najbolji
saveznici SAD u arapskom svetu.
Kuvajt – nalazi se na samom kraju Persijskog zaliva i bio važan trgovački centar. Vremenom
gubi značaj, i vraća ga pronalaskom nafte. Iako je pomagao Irak tokom Iračko – iranskog rata,
već 1990. ga napada Sadam Husein. Spašava ih SAD 1991. U Kuvajtu 4 miliona stanovnika,
od čega samo četvrtina ima državljanstvo, malo više od polovine su suniti.
Bahrein – ustvari arhipelag na jugozapadnoj obali Persijskog zaliva. Tek 1971.stekao
nezavisnost nakon povlačenja Britanaca, a Iran silno želeo da ga pripoji sebi. Državom vlada
sunitska dinastija Al - Kalifa. Od 1.300.000 stanovnika, pola ima državljanstvo, 70% su
muslimani a od toga dve trećine šiiti. Bahrein 1986. mostom dugim 25km spojen sa Arabijom.
Katar – stekao nezavisnost 1971. Od 1.800.000 stanovnika, samo 300.000 ima državljanstvo.
Većinski suniti vahabijskog učenja. Zbog zemnog gasa i nafte među najbogatijim na svetu.
Sedište Al Džazire.
Ujedinjeni Arapski Emirati – nezavisnost od 1971. kada postaje federacija sedam naslednih
poseda. Vlast svakog vladara u svom emiratu je apsolutna, a na području cele države odluku
donosi Vrhovni savet federacije (skup sedmorice emira). Predsednik i premijer su vladari dva
najvažnija emirata, Abu Dabija i Dubaija. Preko 85% su strani državljani.
Oman – nikada zapravo nije spao pod stranu vlast, a tokom XIX veka izgradio pozamašnu
imperiju uz istočnu obalu Afrike. Od 70 – ih vodi nezavisnu politiku i jedini u regionu u ok
odnosima sa Iranom. Vladan nosi titulu Sultana i ima svu izvršnu, zakonodavnu i sudsku
vlast. Zvanična religija: Ibadi škola islama, jedinstvena među arapskim svetom.
Ove države osnovale „Savet za saradnju u Persijskom zalivu“ (GCC) na osnovu koje imaju
zajedničko tržište, carinsku uniju, vojsku... verovatno će im se priključiti Jordan i Maroko.
20. Jemen
Tokom XIX veka južni deo pod Britanijom, a severni pod Osmanskim carstvom koji nakon
WWI stiče nezavisnost pod vođom šiita zejditske škole Jajha Muhameda Hamida ed – Dina.
On će vladati sve do 1962. kada dođe do vojnog puča. Time počinje osmogodišnji građanski
rat. Vladajuću dinastiju će pomagati Saudijska Arabija i VB, a republikance Egipat i Sovjeti.
U međuvremenu Južni Jemen stiče nezavisnosti 1967. i dve godine kasnije marksisti
preuzimaju punu vlast, pa Južni Jemen postaje retka socijalistička država u arapskom svetu.
Do ujedinjenja dolazi 1990, ali ubrzo opet kratkotrajan rat između armija nekadašnjih država.
Jemen je 2011. bio začetnik „Arapskog proleća“. Drugi po veličini na Arabijskom poluostrvu,
ali spada među siromašnije arapske države. Za godinu dana se očekuje kolaps države jer im
tada nestaje nafta.
21. Somalija
10 miliona stanovnika, 85% etnički Somalci a ostatak manjine na jugu zemlje. Siromašna
zemlja sa visokom stopom nataliteta. Uglavnom suniti, a ima i sufista. U Glavnom gradu
Džibuti ima dosta pripadnika naroda Afar. Zvanični jezici: arapski i francuski. Od kraja XIX
veka (tokom „Trke za Afriku“) tu se formiraju tri kolonije: Britanski Somalilend (na zapadu),
Italijanski (istok i jug) i Francuski Somalilend (Džibuti).
Tek 1960. nezavisnost ujedinjenjem britanskog i italijanskog dela, a francuski deo se spaja tek
dve decenije kasnije. 1969. na vlast dolaze komunisti koji kombinuju marksistička učenja sa
islamističkim načelima. Somalci 1977. napadaju Etiopiju (Ogadenski rat). Somalija gubi jer
Rusi potpomažu Etiopiju, i zbog toga počinje da se dodvorava SAD koji tu gradi vojnu bazu.
Od 1991. stalni nemiri i lokalne pobune protiv režima, koje i danas nisu prestale. Najozbiljniji
neprijatelj državnih vlasti i terorističke organizacije na jugu zemlje, bliske al Kaidi.
Ubrzo i problem sa piratima, međunarodne organizacije 2011.suzbile ovu pojavu. Od samog
početka građanskog rata, bivši britanski deo proglasio nezavisnu državu Somalilend, iako
nijedna članica UN nije priznala ovu državu, ona funkcioniše de fakto nezavisno od Somalije.
U međuvremenu pobune između većinskih Somalaca i manjinskih Afara....mir konačno 2000.
 22. Sudan
Prostor istočne Afrike u gornjem toku Nila – u početku poznat kao Nubija, pod velikim
uticajem Egipta. U početku hrišćanski predeo, da bi vremenom preovladao islam. Tek u XVI
veku ovim prostorom zavladao sultanat Senar, koji opstaje sve do 1821, a potom vladavina
Muhamed Ali Paše.
Za ovu teritoriju borba prevlasti između Britanaca i Egipta, a nezavisnost stiču 1956. nakon
sporazuma VB i Pokreta slobodnih oficira u Egiptu. Ipak, razbuktava se rat između
muslimanskog severa i juga na kom se nalaze afrički narodi animističkih religijskih
opredeljenja i hrišćani. Ovaj rat traje sve do 1972. i odnosi pola miliona života. Rezultat:
autonomna pokrajina Južni Sudan u okviru države. Već 1983. novi konflikti koji će za 22
godine rata odneti dva miliona života. 2011. konačni plebiscit kada se formiraju dve potpuno
nezavisne države. Ipak, tenzije i dalje traju zbog bogatog regiona Abjej koji se nalazi na
granici dve države.
Današnji Sudan: 30 miliona stanovnika islamske vere, suniti sa primesama sufista.
Južni Sudan: 10 miliona stanovnika, jako razuđeno etničko poreklo građana, uglavnom
animističke verske zajednice, katolička i anglikanska crkva.
23. Alžir
Magreb – na arapskom zapadna strana sveta i podrazumeva zapadni deo severne Afrike. U
ranim danima hrišćanstva Magreb važno žarište ove vere, u VII veku područje dobija islamski
karakter. Od XVI – XIX veka pod vlašću Turaka, a krajem XIX veka vlast preuzimaju
Francuska, Španija i Italija. Autohton narod – Berberi, međutim zbog procesa arabizacije
mnogi berberi pričaju samo arapski, a ne i izvorni berberski.
Najmnogoljudnija država Magreba – Alžir. 1830. Francuska okupira Alžir, a od 1848.
mediteranska regija Alžira se tretira kao deo Francuske. Tokom tog perioda masovno
naseljavanje evropskih doseljenika. Nezadovoljni kako su tretirani od strane belaca, Alžirci
vode rat za nezavisnost od 1954.do 1962. Zanimljivo je to što se i veliki broj Alžiraca borilo
na strani Francuske.
Nakon oslobođenja, milion Evropljana i arapskih lojalista odlazi u Francusku. Novi, nezavisni
Alžir na kulturnom planu počinje proces arabizacije Berbera i drugih manjina, a pošto je
dovedeno mnogo nastavnika iz drugih arapskuh država, širile su se ideje političkog islama, pa
izbija građanski rat između vlasti i pobunjenika 1991. Sukob završen 2002. uspostavljanjem
državne vlasti, ali i dan danas ostao aktivan mali broj islamističkih snaga, pod imenom Al
Kaida islamskog Magreba.
24. Libija i Tunis
Na obalama Tunisa u antičko doba središte Kartaginske imperije. Nakon poraza od Latina u
Punskim ratovima, ove obale važan posed Rimskog carstva i u to doba dolazi do kulturnog
procvata na tim prostorima. Nakon propasti Zapadnog rimskog carstva padaju u ruke
Arabljana u VII veku i postaju deo kalifata. Tokom XII veka na kratko vladaju Normani. U
XIII veku zavladala berberska dinastija Hafsida koju u XVI ruši Osmanska imperija. Nakon
Berlinskog kongresa Francuska dobija Tunis 1881. Ovome se protive brojni Italijani u Tunisu,
a čak se i Tunis jedno vreme nazivao „Italijanska kolonija pod francuskom upravom“.
Tunis nezavisnost stiče 1956. kada vlast preuzima Habiba Burgube kojeg u puču
potpomognutom od strane italijanskih službi svrgavaju i na vlast dolazi Zin el Abidin. On na
vlasti ostaje sve do arapskog proleća 2011. Njegovu vlast obeležio je ekonomski rast, razvoj
turizma, ali i raširena korupcija i socijalne razlike. Danas 98% stanovištva čine arapi, a
zvaničan jezik je i francuski.
Libija spada pod italijansku vlast tokom italijansko – turskog rata 1911-1912. Između dva
svetska rata, snažna kolonizacija Italijana na prostorima Libije.Nakon WWII vlast preuzimaju
Francuska i VB sve do nezavisnosti 1951. Tokom hladnog rata kao monarhija na strani
Zapada, a pučem koji je predvodio Gadafi 1969. svrgava se monarhija i uspostavlja arapski
socijalizam. Gadafi se brutalnim mučenjem svrgava sa vlasti tokom Arapskog proleća 2011.
Posle toga, slaba centralna vlast i delovanje desetina plemenskih i regionalnih pokreta.
Izražena podela na tri istorijske provincije: Kirenaiku, Tripolitaniju i Fezan. Privreda Libije
zasnovana na izvozu fosilnih goriva. Zvaničan jezik arapski, a koriste se i engleski i italijanski
(mahom među starijim stanovništvom).
25. Avganistan
U XVIII veku doživljava uspon za vreme vladavine dinastija Hotaki i Duran. No, tokom
„igre“ Britanije i Ruske imperije potpada pod uticaj Londona sve do anglo – avganistanskog
rata 1919. Kralj Avganistana Amanula Kan pokušava po ugledu na Ataturka da modernizuje
društvo ali ga skidaju sa vlasti 1929. Nakon četiri godine na vlast dolazi Mohamed Zahir, koji
će vladati punih 40 godina. Pod njegovom vlašću Avganistan ostaje neutralan tokom WWII.
1973. ga skida sa trona rođak Mohamed Daud Kan, koji ukida monarhiju i postaje predsednik.
Ubrzo i njega komunisti skidaju sa vlasti. Za vreme tog rata sa komunistima (Rusija),
Avganistan dobija podršku sa Zapada, ali i Pakistana, Saudijske Arabije i Kine. Tokom ovog
rata nastaje i Al Kaida. Rusija se konačno povlači 1989. ali tada nastaje novi građanski rat
između različitih suprotstavljenih frakcija. Prevagu odnose talibani, koji će u toj državi
zavesti striktno poštovanje islamskog šerijatskog prava. Oni prihvataju Osamu bin Ladena i
veliki deo pripadnika Al Kaide, ali ih to skupo košta nakon invazije SAD na Avganistan 2001.
Neologizam AfPak – jedan naziv za pobunu talibana u Avganistanu koja i dalje traje i pobunu
Paštuna u Pakistanu.
Avganistan: Paštuni (40%), Tadžici (30%), Hazarejci i Uzbeci (10%). Većinom suniti.
Avganistan je od perioda povlačenja Rusa najveći svetski proizvođač heroina i hašiša 
26. Pakistan
Šesta najmnogoljudnija zamlja na svetu. Stanovništvo čine: Pandžapci (45%), Paštuni (15%),
Sindiji (14%). Zvanični jezici engleski i urdu. Pakistan je državnost stekao 1947. kada su
Britanci podelili svoje posede u Indiji na dva dela: Indiju (hindu religija) i Pakistan
(muslimanska većina) koji izmenama ustava 1956.ukida monarhiju i postaje Republika.
Već 1947.došlo je do rata kada je vladar Kašmira (hinduista) hteo da svoju oblast većinski
naseljenu muslimanima pripoji Indiji. Sada tim predelom većinski vlada Indija, manjinski
Pakistan, a svoj deo ima i Kina. Zbog ove oblasti će se voditi ratovi i 1965. i 1999.
Najveći rat 1971. kada pobedu odnosi Bengalci sa istoka, a vlast sa zapada zemlje nije
priznala izbore. To dovodi do devetomesečnog rata u kojem je bio strašan genocid nad
Benglacima, a kada se ratu priključila i Indija, dolazi do nezavisnosti istočnog dela Indije koji
će poneti ime Bangladeš. U narednom periodu Pakistan razvija nuklerni program, pomaže
mudžahedinske pobunjenike u Avganistanu, stvara se pokret talibana koji uspostavlja vlast u
Kabulu....sve to dovodi do islamizacije Pakistana i ekonomskog rasta 80 – ih.
Naredna dekada – politička nestabilnost, a nakon poraza od Indije 1999. dolazak na vlast
Perveza Mušarafa, tokom čije vladavine će Pakistan aktivno učestvovati u „Ratu protiv
terorizma“ SAD. Od 2004. traje pobuna koju vode grupe slične talibanima i Al Kaidi na
severu naseljenom Paštunima.
27. Nafta
Na području Bliskog istoka (a posebno u regionu Persijskog zaliva i severne Afrike) se nalazi
70% svetskih rezervi nafte. Najveći izvoznici: Saudijska Arabija, Irana, Ujedinjeni Arapski
Emirati i Kuvajt. Komercijalna upotreba nafte počela krajem XIX veka, a kontrola nad
kapacitetima nafte u XX odredila ishod WWII.
U početku naftu kontrolisale kompanije kolonijalnih sila kojima su bile podređene zemlje
Bliskog istoka. 60 – ih kreće borba bliskoistočnih država za pravo kontrolisanja sopstvenih
naftnih resursa.
1960. – OPEK (organizacija zemalja izvoznica nafte) – Iran, Irak, Kuvajt, Saudijska Arabija i
Venecuela, vremenom im se pridružuju Katar, Libija, Alžir, UAE, Nigerija, Angola, Ekvador.
Konflikti:
a) Arapske države pokušale da sprovedu isporuku nafte državama koje podržavaju Izrael,
nakon ratova 1967. i 1973. u kojima je Izrael porazio susedne države.
b) SAD i VB svrgnuli premijera Mosadeka u Iranu 1953. nakon što je odlučio da
nacionalizuje naftnu privredu
c) Invazija Iraka na Kuvajt 1990. zbog optužbe Bagdada da Kuvajt „krade“ iračku naftu.
d) Sukobi koji i danas traju u Libiji, Siriji, Iraku....
Saradnje:
a) Približavanje Turske i Kurda koje je zasnovano na uvozu nafte iz Iračkog Kurdistana
b) Izvoz iranske nafte u Tursku, koja je deo NATO, utiče na stabilizaciju odnosa Irana sa
Zapadom
c) Građanski rat u Sudanu okončan nakon dogovora o podeli prihoda nafte između
Južnog Sudana (u kojem se proizvodi) i Sudana (kroz koji se transportuje)
Zbog apsolutističke vladavine monarha, korupcije i finansiranja ratova i naoružanja
stanovništvo u početku nije imalo koristi od nafte. To se menja u poslednjih par decenija.
Naučno – tehnološki proboji omogućili eksploataciju nafte iz uljnih škriljaca i bitumenskog
peska i to može smanjiti značaj izvoza bliskoistočne nafte. Takođe, mnoge zapadne države
izgrađuju sisteme proizvodnje energije iz obnovljivih izbora poput vetra, sunčevih zraka,
biomase...
I voda je važan prirodni resurs koji utiče na odnose na Bliskom istoku, jer su ove države
siromašne vodom. Čak 17 ratova; najpoznatiji 1965. (vojni udar Izraela na susede).
 28. Politički islam
Politički islam ili islamizam – ideološki pravac koji potencira islam kao obrazac društvenog i
političkog uređenja zajednice, a ne samo pojedinca ili porodice; Zalaže se za to da islamski
šerijatski zakon bude osnov pravnog sistema, a uticaj Zapada smatraju nekompatibilnim sa
islamom. Islamizam na zamahu dobija u poslednjim decenijama prošlog veka.
Prvi bliskoistočni režim zasnovan na principima islamizma je Islamska Republika Iran,
nastala 1979. u revoluciji kojom je svrgnut zapadno orjentisan šah Mohamed Reza Pahlavi.
Snaženje političkog islama počinje 70 – ih finansiranjem saudijskog novca – ova država
finansirala izgradnju 1500 džamija, verske škole, biblioteke sa religijskim knjigama...
Paradoksalno, upravo je i Zapad doprineo jačanju islamizma (SAD finansirale mudžahedine u
Avganistanu iz kojih će nastati Al Kaida; Izrael podsticao jačanje Hamasa....). Islamizam je i
odgovor na dugovečne represivne režime pune korupcije i socijalne nejednakosti.
Danas tri grupe islamističkih organizacija:
a) One koje se zalažu za primenu političkog islama kroz demokratiju, te učestvuju na
izborima i sarađuju sa drugim političkim opcijama
b) Organizacije poput Hezbolaha i Hamasa koje su u formi političke stranke ali imaju
oružane snage
c) Radikalni islamisti koji odbacuju demokratiju i u fokusu imaju oružanu borbu i
terorističke napade.

29. Terorizam i „Sveti rat“

Terorizam – sve nasilne akcije usmerene protiv civilnog stanovništva, koje za cilj imaju
širenje straha i panike, a počinjene su iz religijskih, političkih ili ideoloških motiva. Na
prostorima Bliskog istoka – u tesnoj vezi sa džihadizmom (islamisti koji odbacuju
demokratiju kao sistem nametnut od strane Zapada) Džihad – „Sveti rat“. Ova uverenja izvor
imaju u tekstovima Ibn Tajmije, muslimanskog filozofa iz XIII veka koji poziva na povratak
načinu života iz starih dana (njegovi sledbenici – salafisti)
Uticaj salafizma jača učenjem Muhameda ibn al – Vahaba koji u XVIII veku pravi pakt sa
kućom Saud, iz koje će nastati Saudijska Arabija. Dakle:
Prvi talas džihadizma nastaje kada pomoću nafte 70 – ih krenu da jačaju Vahabisti iz
Saudijske Arabije.
Drugi talas vezuje se za organizaciju Muslimanska braća (nastala u Egiptu). Iz ove
organizacije su se izdvojile organizacije Hamas (Palestina), Islamiski džihad (Palestina),
Front islamskog spasa (Alžir) i Nacionalni islamski front (Sudan).
Treći talas predstavlja posledicu Islamske revolucije u Iranu. Proklamovana borba iranskog
vođe, ajatolaha Homeinija protiv Sovjeta i SAD odjeknuće u arapskom svetu, a Iran će
pomoći stvaranje šiitskog Hezbolaha.
Zajedništvo džihadista iz svih krajeva arapskog sveta u avganistanskom ratu stvoriće u brdima
Hindukuša moćnu organizaciju Al Kaida. Naime, raspad i povlačenje iz Avganistana SSSR –
a, džihadisti pripisuju sebi i dižu moral, te se usmeravaju protiv SAD – a.
Al Kaidu su stvorili dobrovoljci u ratu protiv sovjetske invazije a centralnu ulogu je imao
Osama bin Laden, izdanak moćne saudijske porodice, koji je raspolagao velikom količinom
novca. Jezgro Al Kaide nalazi u islamističkom Sudanu i sve oštrije kritikuje politiku
Saudijske Arabije koja je u vezi sa SAD, te dobija epitet „neovahabije“ – termin koji
označava novu generaciju salafista/vahabija koji su se otrgli „državnom salafizmu“ režima u
Saudijskoj Arabji.
Ipak, zbog sve većeg pritiska Arabije i Egipta na Sudan, Osama bin Laden 1996. vraća Al
Kaidu u Avganistan i udružen sa talibanima izvodi terorističke napade (npr SAD 2001.)
Invazija SAD na Avganistan i ubijanje Osame 2011. nije uništilo AL Kaidu koja i dalje
delovanje nastavlja kao visoko decentralizovana teroristička organizacija povezana
ideologijom i zajedničkim ciljevima.
30. Arapsko proleće
Ovo previranje u arapskom svetu počelo je samospaljivanjem mladića u Tunisu, ogorčenog
zbog nezaposlenosti i nemaštine. Njegov čin inicirao masovne proteste a rezultat je pad Ben
Alijevog režima. Ovaj događaj inspiracija za proteste u Egiptu, Jemenu, Alžiru, Maroku,
Jordanu, Omanu, a zatim i u Libiji, Siriji, Bahreinu i dr...
a) Tunis je na kraju dobro prošao jer su u oktobru te 2011.godine održani prvi slobodni
izbori
b) U Egiptu nasilni protesti protiv Hosnija Mubaraka, poginulo preko 800 ljudi; Nakon
svrgavanja vojska kontroliše državu, ubrzo predsednik postaje kandidat Muslimanske
braće, Muhamed Mursi. No, armija opet sprovodi državi udar i preuzima vlast
c) Cilj protesta u Jemenu svrgavanje Ali Abdulaha Saliha, koji je teže ranjen u napadu na
njegovu palatu, ali na kraju prepušta vlast potpredsedniku Abd Rabo Mansur el
Hadiju. No, država i dalje nestabilna jer neke oblasti kontrolišu grupe bliske Al Kaidi i
oružane grupacije šiita koje ne priznaju centralnu vlast
d) U Bahreinu nemiri izbili radi povećanja ljudskih prava većinskog šiitskog stanovništva
u monarhiji kojom dominira sunitska porodica (kojoj dodatno pomaže Savet za
saradnju u Persijskom zalivu). To je dodatno razbesnelo stanovništvo i u sukobima
ranjeno više hiljada ljudi..
e) Protesti u Libiji počeli u Bengaziju, gradu koji tradicionalno nije sklon Gadafijevom
režimu, Na stranu pobunjenika stale države NATO, ali i arapske saveznice Katar,
Jordan i Ujedinjeni Arapski Emirati. Nove vlasti u Tripoliju nisu uspele da uspostave
balans između istorijskih pokrajina i tradicionalno uticajnih plemena i klanova.
f) Najsuroviji građanski rat u Siriji – podrška Irana i Rusije Asadovom režimu i podrška
SAD, Turske, Saudijske Arabije i Katara pobunjenicima. Haosu doprinosi delovanje
četiri grupacije: snage Asadovog režima; Slobodna sirijska armija; islamistički pokreti
koji se bore za stvaranje novog islamskog kalifata; Kurdi koji se bore za svoju
samoupravu na severoistoku.
g) U Maroku ustavne reforme, u Kuvajtu i Omanu promene u vladam, Jordanski kralj
razrešava čak četiri premijera...
Iako su protesti izbili iz socijalnih razloga i nosioci su mladi, obrazovani ljudi, islamističke
grupe dominiraju. Dakle, nakon „Arapskog proleća“, stigla je „Islamistička zima“.