‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬

‫ﻧﻮﯾﺴﻨﺪه‪:‬‬

‫ﻣﺤﻤﺪ ﺗﻘﯽ ﻧﻮري‬

‫ﻧﺎﺷﺮ ﭼﺎﭘﯽ‪:‬‬
‫ﻣﯿﺮاث ﻣﮑﺘﻮب‬

‫ﻧﺎﺷﺮ دﯾﺠﯿﺘﺎﻟﯽ‪:‬‬
‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 5‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﻓﻬﺮﺳﺖ‬

‫ﻓ ﻬ ﺮﺳ ﺖ‬
‫‪5‬‬ ‫ﻓ ﻬ ﺮﺳ ﺖ‬
‫‪16‬‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫‪16‬‬ ‫ﻣ ﺸ ﺨ ﺼ ﺎ ت ﮐﺘ ﺎ ب‬
‫‪16‬‬ ‫ﭘﯿﺸﮕﻔﺘﺎر‬
‫‪16‬‬ ‫ﻧﮕﺎﻫﯽ ﺑﻪ ﺗﺎرﯾﺦ ﻗﺎﺟﺎر‬
‫‪19‬‬ ‫ﻣﺤﻤﺪ وﻟﯽ ﻣﯿﺮزا‬
‫‪22‬‬ ‫ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻋﺼﺮ ﻗﺎﺟﺎري‬
‫‪24‬‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫‪24‬‬ ‫اﺷﺎره‬
‫‪25‬‬ ‫ارزش ﮐﺘﺎب‬
‫‪27‬‬ ‫ﺑﯿﻨﺶ و روش ﻣﺆﻟ ﻒ‬
‫‪27‬‬ ‫ﺳﺒﮏ ﻧﮕﺎرش‬
‫‪28‬‬ ‫درﺑﺎره ﻧﻮﯾﺴﻨﺪه ﮐﺘﺎب‬
‫‪29‬‬ ‫ﻧﺴﺨﻪﻫﺎي ﮐﺘﺎب‬
‫‪31‬‬ ‫ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎ‬
‫‪31‬‬ ‫ﺳﭙﺎﺳﮕﺰاري‬
‫‪32‬‬ ‫]ﻣﻘّﺪﻣﻪ ﻣﺆﻟ ﻒ[‬
‫‪40‬‬ ‫در ﺑﯿﺎن ﻧﺴﺐ ﻫﻤﺎﯾﻮن ﺷﻬﺰاده ﺳﻌﺎدت ﻣﻘﺮون و اﺟﺪاد ﺑﯽﻫﻤﺎل او ﺑﺮ ﺳﺒﯿﻞ اﺟﻤﺎل »‪«1‬‬
‫‪42‬‬ ‫ذﮐﺮ ﻣﺨﺘﺼﺮي از ﻣﺂﺛﺮ و ﻣﻔﺎﺧﺮ ﻗﺪوه آﯾﺎت ﻣﻌﺎﺻﺮ ﺷﺎﻫﻘﻠﯽ ﺑﯿﮏ‪ -‬اﻧﺎر اﻟّﻠﻪ ﺑﺮﻫﺎﻧﻪ‪«3» -‬‬
‫‪43‬‬ ‫ذﮐﺮ ﮔﺰارش اﺣﻮال ﻓﺮﺧﻨﺪه آﺛﺎر ﻧﺨﺒﻪ ﻣﻠﻮك ﺟﻢ اﻗﺘﺪار ﻓﺘﺤﻌﻠﯽ ﺧﺎن ﻗﺎﺟﺎر‪ -‬ﻃﺎب ﺛﺮاه‪«2» -‬‬
‫‪47‬‬ ‫در ﺑﯿﺎن ﻣﺠﻤﻠﯽ از ﺑﺪاﯾﻊ وﻗﺎﯾﻊ ﺳﺮدﻓﺘﺮ ﺧﺴﺮوان دوﻟﺖ ﯾﺎر اﺑﻮ اﻟﺴﯿ ﻒ ﻣﺤّﻤﺪ ﺣﺴﻦ ﺧﺎن ﻗﺎﺟﺎر‪ -‬ﻧﻮر اﻟّﻠﻪ ﻣﺮﻗﺪه‪(13) «1» -‬‬
‫‪53‬‬ ‫در ﺑﯿﺎن ﻃﻠﻮع و اﻓﻮل ﮐﻮﮐﺐ اﻗﺒﺎل ﺧﺴﺮو واﻻﺷﺄن اﺑﻮ اﻟﻔﺘﺢ ﺣﺴﯿﻨﻘﻠﯽ ﺧﺎن )‪ -(18‬اﻧﺎر اﻟّﻠﻪ ﺑﺮﻫﺎﻧﻪ »‪-«2‬‬
‫‪62‬‬ ‫در ﺑﯿﺎن ﻃﻠﻮع ﺧﻮرﺷﯿﺪ ﺟﻬﺎناﻓﺮوز ﺧﺎﻗﺎن ﻓﯿﺮوز از ﻣﻄﻠﻊ ﻓﺎرس و ﻧﻬﻀﺖ ﻣﻮاﮐﺐ ﺟﻬﺎﻧﮕﺸﺎ ﺑﻪ ﺗﺨﺘﮕﺎه ﻣﻤﺎﻟﮏ ري ﺑﻪ ﺗﻮﻓﯿﻘﺎت ﻗﺎدر ﺗﻮاﻧﺎ »‪«9‬‬
 ‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 6‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﻓﻬﺮﺳﺖ‬

‫ﺷّﻤﻪاي از ﺑﺪاﯾﻊ وﻗﺎﯾﻊ ﭘﺎدﺷﺎه ﺟﻬﺎﻧﺪار ﺧﺴﺮو ﺗﺎجﺑﺨﺶ )‪ 20‬ب( ﺟﻢ اﻗﺘﺪار‪ -‬ﺧﻠﺪ اﻟّﻠﻪ ﻣﻠﮑﻪ‪ -‬و ﺷﺮح »‪ «3‬ﻋﺰﯾﻤﺖ ﻣﻮاﮐﺐ ﺟﻬﺎنﺳﺘﺎن ﺑﻌﺪ از ﻫﺰﯾﻤﺖ ﺻﺎدق ﺧﺎن ﺧﺪﯾ‬
‫‪76‬‬ ‫اﺣﻮال ﺳﺘﺮ ﻣﮑّﺮم و ﻣﻬﺪ ﻣﻌﻈﻢ و ]‪ «3» [...‬ﻋﻠﯿﻬﺎ »‪«4‬‬
‫‪77‬‬ ‫ﻣﺄﻣﻮر ﺷﺪن ﺷﺎﻫﺰاده ﺑﻠﻨﺪﻗﺪر از رﮐﺎب ﺷﺎﻫﻨﺸﺎه ﺟﻬﺎن ﺑﻪ ﺑﻠﺪه ﺳﻤﻨﺎن‬
‫‪84‬‬ ‫ذﮐﺮ ﺑﻌﻀﯽ از وﻗﺎﯾﻊ ﻣﺘﻨّﻮﻋﻪ ﻣﻤﺎﻟﮏ ﻓﺴﯿﺢ اﻟﻤﺴﺎﻟﮏ ﺧﺮاﺳﺎن و اﺧﺘﻼل اﺣﻮال ﺳﮑﻨﻪ ارض ﻣﯿﻨﻮﻧﺸﺎن از ﻗﻀﺎي آﺳﻤﺎن »‪«5‬‬
‫‪93‬‬ ‫ذﮐﺮ ﻣﺄﻣﻮر ﺷﺪن »‪ «12‬ﺷﻬﺰاده آزاد »‪ «13‬اﺳﮑﻨﺪر ﺷﺄن ﺣﺴﺐ اﻟﺤﮑﻢ ﺧﺪﯾﻮ زﻣﺎن ﺑﻪ ﺟﺎﻧﺐ ﺧﺮاﺳﺎن‬
‫‪96‬‬ ‫ذﮐﺮ ﺗﺤﺮﯾﮏ اﻋﻼم آﺳﻤﺎن ﺧﺮام ﺷﻬﺰاده ﺟﻢ اﺣﺘﺸﺎم از ﺑﻠﺪه ﺳﻤﻨﺎن ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﺧﺮاﺳﺎن ﺑﻪ ﻋﻨﺎﯾﺖ ﻣﻠﮏ ﻋّﻠﺎم‬
‫‪102‬‬ ‫در ﺑﯿﺎن ﺗﺠّﺸﻢ و ﺗﺠّﺴﻢ ﺷﻬﺰاده »‪ «5‬اﻧﺠﻢ ﺣﺸﻢ ﺑﻪ دور ارض اﻗﺪس و ﺑﻪ ﻧﻈﺮ اﻣﻌﺎن و اﯾﻘﺎن درآوردن ﺑﻠﺪه ﻣﻘّﺪس و ﮐﯿﻔّﯿﺖ ﻣﺤﺎﺻﺮه آن‬
‫‪126‬‬ ‫ﮐﯿﻔّﯿﺖ ﺗﺴﺨﯿﺮ ارض اﻗﺪس و ﻓﺘﺢ آن ﺑﻠﺪه ﻣﻘّﺪس ﺑﻪ ﻣﻌﺎوﻧﺖ ﺣﻀﺮت ﺑﺎري ﺗﻌﺎﻟﯽ و ﺗﻘّﺪس »‪«1‬‬
‫ذﮐﺮ ﻧﺰول راﯾﺎت ﻧﺼﺮت آﯾﺎت ﺑﻪ ﺧﻄﻪ ارم ﺑّﯿﻨﺎت و اﺳﺘﺸﺮاف ﺷﺎﻫﺰاده واﻻ ﺻﻔﺎت ﺑﻪ روﺿﻪ ﻋﺮش درﺟﺎت ﺑﻪ ﺗﻮﻓﯿﻖ »‪ «12‬ﺣﻀﺮت واﻫﺐ اﻟﻌﻄّﯿﺎت »‪133 «13‬‬
‫‪136‬‬ ‫ذﮐﺮ ﮔﺮﻓﺘﺎري ﺳﺮدﻓﺘﺮ اﻫﻞ اﺷﺮار ﻧﺎدر ﻣﯿﺮزاي اﻓﺸﺎر و ﺳﺎﯾﺮ اﻗﺎرب و ﻋﺸﺎﯾﺮ آن ﺗﯿﺮه روزﮔﺎر »‪«1‬‬
‫‪143‬‬ ‫ذﮐﺮ اﺳﺘﺸﺮاف ﺣﻀﻮر اﮐﺜﺮي از ﺣﮑﺎم و ﺑﯿﮕﻠﺮﺑﯿﮕﯿﺎن و ﺳﺮﻫﻨﮕﺎن ﺳﺮﺣّﺪات و ﺛﻐﻮر‬
‫ذﮐﺮ ارﺳﺎل ﺧﻼع آﻓﺘﺎب ﺷﻌﺎع از درﺑﺎر ﺟﻬﺎنﻣﻄﺎع و ﻓﺮﻣﺎن واﺟﺐ اﻻذﻋﺎن واﻟﯿﮕﺮي »‪ «10‬ﺧﺮاﺳﺎن )‪ 50‬اﻟ ﻒ( ﺑﻪ ﻧﺎم ﻧﺎﻣﯽ و اﺳﻢ ﺳﺎﻣﯽ ﺷﻬﺰاده ﺳﮑﻨﺪر ﺷﺄن‬
‫‪150‬‬ ‫اﻧﻔﺎذ ﯾﺎﻓﺘﻦ ﭘﯿﺸﮑﺶ ﻧﻮروزي ﺑﻪ درﺑﺎر ﭘﺎدﺷﺎﻫﯽ ﺑﻪ ﻓّﺮﺧﯽ و ﺑﻪ ﺳﯿﺎﺳﺖ رﺳﯿﺪن اوﻻد و اﺣﻔﺎد ﺷﺎﻫﺮﺧﯽ »‪«1‬‬
‫‪156‬‬ ‫در ﺑﯿﺎن ﺣﺒﺲ و ﻗﯿﺪ ﻧﻘﺪ ﻋﻠﯽ ﺧﺎن زﻋﻔﺮاﻧﻠﻮ »‪ «4‬ﺑﻪ ﺳﺒﺐ اﻋﻤﺎل »‪ «5‬ﻧﮑﻮﻫﯿﺪه ﺧﻮﯾﺶ‬
‫در ﺑﯿﺎن وﻗﺎﯾﻊ ﺳﺎل ﻣﯿﻤﻨﺖ ﻣﺂل ﺳﯿﭽﻘﺎن ﺋﯿﻞ ﻓﺮﺧﻨﺪه دﻟﯿﻞ »‪ «7‬ﮐﻪ ﺳﺎل دوﯾﻢ ﺣﮑﻤﺮاﻧﯽ و ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواﯾﯽ ﺷﺎﻫﺰاده ﻇﻔﺮ ﻣﺒﺎﻧﯽ اﺳﺖ و ﯾﻮرش ﺗﺮﮐﻤﺎﻧﯿﻪ دﺷﺖ ﻗﭙﭽﺎق را‬
‫‪167‬‬ ‫ذﮐﺮ ﻣﺄﻣﻮر ﺷﺪن ﺣﺴﯿﻦ ﺧﺎن ﺳﺮدار ﺑﺎ اﻓﻮاج ﻗﺎﻫﺮه ﺷﺮراﻧﮕﯿﺰ »‪ «5‬و اﺧﺘﺘﺎم ﮐﺎر ﻣﺼﻄﻔﯽ ﻗﻠﯽ ﺧﺎن و وﻻﯾﺖ ﺗﺮﺷﯿﺰ‬
‫‪171‬‬ ‫ذﮐﺮ ﺗﺎﺧﺘﻦ ﻃﺎﯾﻔﻪ ﺷﻮﻣﯿﻪ ﺗﺮﮐﻤﺎﻧﯿﻪ ﺗّﮑﻪ )‪ (100‬ﻧﻮاﺣﯽ اﺑﯿﻮرد و دّره ﺟﺰرا‬
‫ذﮐﺮ اﺟﺘﻤﺎع ﺟﻨﻮد ﺿﻼﻟﺖ آﻣﻮد ﺗّﮑﻪ و ﻣﺤﺼﻮر ﺷﺪن ﺑﯿﮕﻠﺮ آﻗﺎي ﭼﭙﺸﻠﻮ در ﻗﻼع اﺑﯿﻮرد و ﻋﺰﯾﻤﺖ ﻣﻮاﮐﺐ ﺟﻬﺎﻧﮕﺸﺎ ﺑﻪ اﺳﺘﺨﻼص ﻣﺤﺼﻮرﯾﻦ و ﮔﻮﺷﻤﺎل »‪ «1‬ﺳﮕﺎن د‬
‫آﻏﺎز ﺷﻮراﻧﮕﯿﺰي اﺑﻠﯿﺲ ﺻﻮرﺗﺎن ﺗﻔﻠﯿﺲ و ﺗﻬﺎﺟﻢ ﺟﻨﻮد ﻧﺎﻣﺴﻌﻮد روﺳﯿﻪ ﺑﻪ ﻣﻤﻠﮑﺖ آذرﺑﺎﯾﺠﺎن و ﺗّﺼﺮف ﺑﻌﻀﯽ از ﺑﻼد آﻧﺠﺎ را »‪ «13‬ﺑﻪ ﻣﮑﺮ و ﺗﻠﺒﯿﺲ و ﻣﺄﻣﻮر ﺷﺪن ﻧﺎ‬
‫‪192‬‬ ‫ﻧﻬﻀﺖ ﻣﻮاﮐﺐ ﺟﻬﺎﻧﮕﺸﺎي ﭘﺎدﺷﺎه ﺳﻠﯿﻤﺎن ﺷﺄن از دار اﻟﻤﻠﮏ ﻃﻬﺮان ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﺳﻠﻄﺎﻧﯿﻪ و آذرﺑﺎﯾﺠﺎن‬
‫‪196‬‬ ‫ﺗﺤﺮﯾﮏ اﻟﻮﯾﻪ ﻇﻔﺮ ﭘﯿﺮاي ﭘﺎدﺷﺎﻫﯽ از ﺳﻠﻄﺎﻧﯿﻪ ﺑﻪ ﻋﺰم ﺗﻨﺒﯿﻪ ﺟﻨﻮد ﺿﺎﻟّﻪ »‪ «1‬روﺳﯿﻪ و وﺻﻮل رﺋﻮس ﻣﻨﺤﻮس ﺗﺮﮐﻤﺎﻧﯿﻪ ﺗّﮑﻪ »‪«2‬‬
‫‪198‬‬ ‫ﮐﯿﻔّﯿﺖ ﻣﺤﺎرﺑﻪ ﭘﺎدﺷﺎه ﻇﻔﺮﻗﺮﯾﻦ ﺑﺎ ﮔﺮوه روﺳﯿﻪ ﺑﺪآﯾﯿﻦ و اﻧﻬﺰام آن ﻓﺌﻪ ﺿﻼﻟﺖ ﻓﺮﺟﺎم »‪«14‬‬
‫‪201‬‬ ‫ﻧﮕﺎرش ﺑﻌﻀﯽ از ﺳﻼﻃﯿﻦزادﮔﺎن »‪ «12‬اﻓﻐﺎن و ﻓﺘﺢ ﻏﻮرﯾﺎن ﺑﻪ ﻋﻨﺎﯾﺎت »‪ «13‬ﻣﻠﮏ ﻣّﻨﺎن و اﯾﺰد ﺳﺒﺤﺎن »‪«14‬‬
‫‪219‬‬ ‫ﮔﺰارش اﺣﻮال ﺳﻼﻃﯿﻦ ﺗﺮﮐﺴﺘﺎن )‪ (117‬ﺑﺮ ﺳﺒﯿﻞ اﺧﺘﺼﺎر و اﺟﻤﺎل و ﻣﺘﺎﺑﻌﺖ و ﻣﻄﺎوﻋﺖ اﻣﯿﺮ ﻧﺎﺻﺮ اﻟﺪﯾﻦ ﺗﻮره ﺟﺎن‬
 ‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 7‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﻓﻬﺮﺳﺖ‬
‫‪226‬‬ ‫ﻣﺂل ﮐﺎر اﺑﺮاﻫﯿﻢ ﺧﺎن دّراﻧﯽ اﻓﻐﺎن و ﻓﺮار ﻧﻤﻮدن آن ﺳﯿﻪﺑﺨﺖ از ﺧﻮاف )‪ (121‬ﺑﻪ وادي ﺑﻮار و ﺧﺬﻻن‬
‫‪229‬‬ ‫ذﮐﺮ ﺑﻌﻀﯽ از وﻗﺎﯾﻊ »‪ «5‬ﻣﺘﻨّﻮﻋﻪ ﮐﻪ درﯾﻦ ﺳﺎل و ﻏﯿﺮه ﺑﻪ ﻇﻬﻮر رﺳﯿﺪه و »‪ «6‬رو داده‬
‫‪239‬‬ ‫در ﺑﯿﺎن ﺑﻌﻀﯽ از ﻗﻀﺎﯾﺎي آﺳﻤﺎﻧﯽ ﮐﻪ در ﻫﻤﯿﻦ ﺳﺎل اﺗﻔﺎق اﻓﺘﺎده اﺳﺖ‬
‫‪245‬‬ ‫وﻗﺎﯾﻊ ﺳﺎل ﻫﻤﺎﯾﻮنﻓﺎل اودﺋﯿﻞ و اﺳﺘﯿﺼﺎل و اﺿﻤﺤﻼل ﻃﻮاﯾ ﻒ »‪ «10‬ﺗّﮑﻪ ﻃﮋن ﺑﻪ ﻣﻌﺎوﻧﺖ و ﯾﺎري رّب ﺟﻠﯿﻞ »‪«11‬‬
‫‪261‬‬ ‫ﺗﺨّﻀﻊ و ﺗﺨّﺸﻊ ﻧﻤﻮدن ﺷﻬﺰاده ﻓﻠﮏ ﺷﺎدروان »‪ «8‬ﺑﻪ ﺷﮑﺮاﻧﻪ اﯾﻦ ﻓﺘﺢ ﻧﻤﺎﯾﺎن ﺑﻪ درﮔﺎه ﺧﺎﻟﻖ اﻧﺲ و ﺟﺎن »‪«9‬‬
‫ﻣﺄﻣﻮر ﺷﺪن ﻧﺎﯾﺐ اﻟّﺴﻠﻄﻨﻪ و اﻟﺨﻼﻓﻪ »‪ «7‬ﺑﻪ اﻧﺘﻈﺎم اﻣﻮر آذرﺑﺎﯾﺠﺎن و ﻧﻬﻀﺖ ﻟﻮاي ﻓﻠﮏﻓﺮﺳﺎ »‪ «8‬از ﻣﻘّﺮ ﺳﻠﻄﻨﺖ ﻋﻈﻤﯽ ﻧﻮﺑﺖ ﺛﺎﻧﯽ ﺑﻪ ﺟﺎﻧﺐ اﯾﺮوان »‪264 .«9‬‬
‫‪269‬‬ ‫اﺳﺘﯿﻼي ﮐﻔﺮه روس ﺑﻪ وﻻﯾﺖ ﮔﯿﻼﻧﺎت و ﻣﺤﺎرﺑﻪ اﻫﺎﻟﯽ دار اﻟﻤﺮز ﺑﺎ آن ﮔﺮوه ﺷﻘﺎوت آﯾﺎت و اﻧﻬﺰام روﺳﯿﻪ ﺿﻼﻟﺖ ﺳﻤﺎت »‪«6‬‬
‫‪278‬‬ ‫ذﮐﺮ ﺷﺮﻓﯿﺎب ﺷﺪن اﯾﺶ ﻣﺤّﻤﺪ ﺧﺎن اوزﺑﮏ ﺑﻪ درﺑﺎر ﻧﺼﺮت ﯾﺰك و ﺗﻤّﻨﺎ ﮐﺮدن »‪ «1‬ﻣﺪد و ﮐﻤﮏ‬
‫ﻇﻬﻮر آﺛﺎر ﺧﻼف و ﻧﻔﺎق از ﻧﺎﺻﯿﻪ اﺣﻮال واﻟﯽ ﻫﺮات و اﺣﺘﺮاق ﺧﺎﺷﺎك ﻧﻔﻮس و دﻣﺎء و اﻣﻮال اﻫﺎﻟﯽ آن ﺻﻔﺤﺎت از ﺷﺮر ﺳﺨﻂ و ﻏﻀﺐ ﺷﺎﻫﺰاده آﻓﺎق و آﻣﺪن اﯾﻠﭽﯿﺎن‬
‫‪288‬‬ ‫ﻣﺄﻣﻮر ﺷﺪن ﻣﺤّﻤﺪ ﺧﺎن ﻗﺎﺟﺎر ﻧﺎﯾﺐ اﻻﯾﺎﻟﻪ از رﮐﺎبﻇﻔﺮ ﻫﻢﻋﻨﺎن ﺑﻪ درﺑﺎر ﮐﯿﻮانﻣﺪار ﭘﺎدﺷﺎه ﺻﺎﺣﺒﻘﺮان‬
‫‪289‬‬ ‫ﺗﻄﺎول اﯾﺸﭙﺨﺪر ﺳﺮدار روس ﺑﻪ وﻻﯾﺖ ﺑﺎﮐﻮ و ﺷﯿﺮوان و ﻣﻘﺘﻮل ﺷﺪن آن ﻣﺨﺬول ﺑﻪ ﺗﯿﻎ اﻧﺘﻘﺎم ﻏﺎزﯾﺎن ﺟﻼدتﻧﺸﺎن‪«7» .‬‬
‫‪293‬‬ ‫ﮔﺴﯿﻞ اﺳﺒﺎن ﻧﺎدره ﻧﺎﻣﯽ از ﺟﺎﻧﺐ ﺷﺎﻫﺰاده ﮔﺮاﻣﯽ ﺑﻪ درﮔﺎه ﺟﻬﺎنﭘﻨﺎه اﻋﻠﯽﺣﻀﺮت ﺷﺎﻫﻨﺸﺎﻫﯽ‬
‫‪296‬‬ ‫ﻣﻘّﺮر ﺷﺪن ﺣﮑﻮﻣﺖ ارض ﻓﯿﺾﻧﺸﺎن و ﻣﺤﺎل »‪ «1‬ﺳﺮ وﻻﯾﺖ و ﭼﻨﺎران ﺑﻪ ﻣﺤّﻤﺪ ﺻﺎدق ﺧﺎن‬
‫‪297‬‬ ‫آﻣﺪن اﯾﻠﭽﯿﺎن از وﻻﯾﺖ ﺗﺮﮐﺴﺘﺎن ﺑﻪ درﮔﺎه ﻣﻌّﻠﯽ ﺑﻨﯿﺎن و ﺑﻪ دﺳﺖ آﻣﺪن اﻓﺎﻏﻨﻪ ﺧﺒﯿﺚ »‪ «8‬ﺑﻪ ﯾﺎري اﯾﺰد ﻣّﻨﺎن‬
‫‪300‬‬ ‫ﮔﺰارش ﻃﻮي ﻣﺒﺎرك ﺷﺎﻫﺰاده ﺣﺴﻦ ﻋﻠﯽ ﻣﯿﺮزا و ﻣﺄﻣﻮر ﺷﺪن ﻓﻀﻼي ارض اﻗﺪس ﺑﻪ ﭘﺎﯾﻪ ﺳﺮﯾﺮ اﻋﻠﯽ‬
‫‪304‬‬ ‫ﺳﺮزدن ﻫﻮاي ﺻﯿﺪ و ﺷﮑﺎر از ﺧﺎﻃﺮ ﺷﻬﺰاده ﻧﺎﻣﺪار و ﺗﺤﺮﯾﮏ ﻣﻮاﮐﺐ ﻇﻔﺮﻧﺸﺎن ﺑﻪ ﻃﺮف ﭼﺸﻤﻪ ﮔﻠﺸﻦ »‪«1‬‬
‫‪317‬‬ ‫وﻗﺎﯾﻊ ﺳﺎل ﻫﻤﺎﯾﻮنﻓﺎل ﺑﺎرس ﺋﯿﻞ ﻣﺴﺮت ﺗﺤﻮﯾﻞ در ﺳﺎل ﭼﻬﺎرم از ﺗﺎرﯾﺦ ﺣﮑﻤﺮاﻧﯽ ﺷﻬﺰاده »‪ «4‬ﻇﻔﺮ ﻣﺒﺎﻧﯽ‬
‫‪328‬‬ ‫ﺷﺮﻓﯿﺎب ﺷﺪن اﯾﻠﭽﯿﺎن از ﺟﺎﻧﺐ دوﻟﺖ ﺗﻮرهﺟﺎن ﺑﻪ درﺑﺎر ﺳﭙﻬﺮ اﻗﺘﺪار ﻣﻌﺪﻟﺖ ﺟﻨﺎن »‪«2‬‬
‫‪329‬‬ ‫ذﮐﺮ ﻣﺮاﺟﻌﺖ ﻧﻤﻮدن ﻣﺤّﻤﺪ ﺧﺎن ﻗﺎﺟﺎر از درﺑﺎر ﺳﭙﻬﺮ ﻣﺪار ﺑﻪ درﮔﺎه ﺟﻬﺎنﭘﻨﺎه ﺷﺎﻫﺰاده ﮐﺎﻣﮑﺎر‬
‫‪330‬‬ ‫ذﮐﺮ اﻏﺘﺸﺎش وﻻﯾﺖ »‪ «7‬ﺗﺮﺷﯿﺰ و ﮔﻮﺷﻤﺎل ﻣﺘﻤّﺮدﯾﻦ و »‪ «8‬ﻣﺼﻄﻔﯽ ﻗﻠﯽ ﺧﺎن ﻓﺴﺎداﻧﮕﯿﺰ‬
‫‪333‬‬ ‫ذﮐﺮ ﯾﻮرش ﻣﻮاﮐﺐ ﻇﻔﺮ ﺳﺮﺷﺖ ﺑﺮ ﺳﺮ ﺗّﮑﻪ »‪ «7‬زﺷﺖ و ﮔﺰارش ﻓﺘﻮﺣﺎﺗﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻇﻬﻮر رﺳﯿﺪه »‪«8‬‬
‫‪339‬‬ ‫ذﮐﺮ ﻣﺮاﺟﻌﺖ اﯾﻠﭽﯿﺎن دوﻟﺖ ﺗﺮﮐﺴﺘﺎن از درﺑﺎر ﺧﺎﻗﺎن ﮔﯿﺘﯽﺳﺘﺎن و آﻣﺪن اﯾﻠﭽﯿﺎن اﻓﻐﺎن ﺑﻪ رﮐﺎب ﻇﻔﺮ ﻫﻤﻌﻨﺎن »‪ «1‬ﺷﻬﺰاده »‪ «2‬ﮐﺎﻣﺮان‬
‫‪340‬‬ ‫ذﮐﺮ ﺷﺮﻓﯿﺎب ﺷﺪن ﻣّﻠﺎ ﻋﻠﯽ اﺻﻐﺮ ﻣّﻠﺎﺑﺎﺷﯽ از ﺟﺎﻧﺐ ﭘﺎدﺷﺎه ﻫﻔﺖ ﮐﺸﻮر ﺑﻪ ارض ﻣﯿﻨﻮ ﻣﺂﺛﺮ و رﮐﺎب ﻇﻔﺮﭘﺮور ﺷﺎﻫﺰاده ﺳﻌﺎدت اﻓﺴﺮ‬
‫‪341‬‬ ‫ذﮐﺮ ﺑﻌﻀﯽ از آﺛﺎر ﺣﻤﯿﺪه ﭘﺎدﺷﺎﻫﺰاده ﺳﮑﻨﺪر ﺧﺼﺎل و ﮔﺰارش اﻧﻀﺒﺎط ﺑﺮﺧﯽ از اﻣﻮرات ﺑﻪ اﻟﻬﺎﻣﺎت ﻏﯿﺒﯽ و ﻋﻨﺎﯾﺎت ﻻرﯾﺒﯽ اﯾﺰد ﻣﺘﻌﺎل‬
 ‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 8‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﻓﻬﺮﺳﺖ‬
‫‪345‬‬ ‫در ﺑﯿﺎن وﻻدت ﺑﺎ ﺳﻌﺎدت ﺷﺎﻫﺰاده ﺑﺎ ﻋّﺰ و ﻋﻼ »‪ «3‬اﺳﻤﺎﻋﯿﻞ ﻣﯿﺮزا )‪ (168‬از ﻣﺮاﺣﻢ ﮐﺎﻣﻠﻪ ﻗﺎدر ﯾﮑﺘﺎ‬
‫‪347‬‬ ‫ذﮐﺮ ﺑﻌﻀﯽ از وﻗﺎﯾﻊ ﺳﻤﺖ آذرﺑﺎﯾﺠﺎن و ﻣﺤﺎرﺑﺎﺗﯽ ﮐﻪ ﻓﯿﻤﺎﺑﯿﻦ روﺳﯿﻪ و ﻧﺎﯾﺐ اﻟّﺴﻠﻄﻨﻪ‪ ،‬واﻗﻊ ﺷﺪه از ﺗﻘﺪﯾﺮات ﻣﻠﮏ ﻣّﻨﺎن‬
‫‪350‬‬ ‫ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ورزﯾﺪن ﺷﯿﺦ ﻋﻠﯽ ﺧﺎن ﻗّﺒﻪاي از ﮐﻤﺎل ﺟﻬﻞ و ﻧﺎداﻧﯽ و روﮔﺮدان ﺷﺪن از ﻣﻮﮐﺐ ﻧﺎﯾﺐ اﻟّﺴﻠﻄﻨﻪ ﺑﻪ وادي ﺧﺬﻻن و ﮔﻤﻨﺎﻣﯽ »‪«1‬‬
‫ذﮐﺮ اﻟﺘﻬﺎب ﻧﺎﯾﺮه اﻓﺴﺎد ﻋﻠﯽ ﭘﺎﺷﺎي واﻟﯽ ﺑﻐﺪاد و ﺣﺮﮐﺖ ﺳﭙﺎه ﺑﯽﻗﯿﺎس روم ﺑﻪ ﺳﻤﺖ اﯾﺮان ارم ﺑﻨﯿﺎد و ﻣﻨﻄﻔﯽ ﺷﺪن آﺗﺶ ﻋﺪوان آن ﮔﺮوه ﺗﯿﺮه راي از ﻣﺂب ﺷﻤﺸﯿﺮ‬
‫‪357‬‬ ‫ﺷّﻤﻪاي از ﮔﺰارش اوﺿﺎع ﺳﻼﻃﯿﻦزادﮔﺎن اﻓﻐﺎن )‪ (174‬و ﺷﺮح آن »‪«8‬‬
‫‪358‬‬ ‫در ﺑﯿﺎن ﺷﻮرش ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواﯾﺎن ﺗﺮﮐﺴﺘﺎن و وﻗﺎﯾﻊ ﻣﺘﻨﻮﻋﻪ آن »‪«1‬‬
‫‪361‬‬ ‫در ﺑﯿﺎن ﺣﺮﮐﺖ اﯾﺶ ﻣﺤّﻤﺪ ﺧﺎن اوزﺑﮏ ﺑﻨﺎﺑﺮ ﺳﻮء ﺗﺪﺑﯿﺮ ﺑﻪ ﻃﺮف ﺑﺎدﻏﯿﺲ و اﻣﻼك آن‬
‫‪363‬‬ ‫ﻗﺘﻞ و اﺳﺮ ﻃﺎﯾﻔﻪ ﻣﺨﺘﻮم ]ﺗﺮﮐﻤﺎن[ ﺑﻪ ﻋﻨﺎﯾﺖ اﯾﺰد ﻗّﯿﻮم‬
‫‪365‬‬ ‫وﻗﺎﯾﻊ ﺳﺎل ﻫﻤﺎﯾﻮنﻓﺎل ﺗﻮﺷﻘﺎن ﺋﯿﻞ ﺧﯿﺮﯾﺖ دﻟﯿﻞ و اﻓﺘﺘﺎح ﻫﺮات و ﺷﺮح آن‬
‫‪367‬‬ ‫ﻣﺄﻣﻮر آﻣﺪن ﻋﺴﺎﮐﺮ ﺑﻬﺮام »‪ «1‬ﺳﺘﯿﺰ ﺑﻪ اﺧﺘﺘﺎم ﮐﺎر ﺗﺮﺷﯿﺰ‬
‫‪369‬‬ ‫آﺛﺎر ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﯾﻮﺳ ﻒ ﻋﻠﯽ ﺧﺎن ﻗﺮاﯾﯽ و ﻣﺄﻣﻮر ﺷﺪن اﺳﺤﺎق ﺧﺎن ﺑﻪ ﻏﻮرﯾﺎن‬
‫‪373‬‬ ‫ﻇﻬﻮر ﻧﻔﺎق ﻓﯿﺮوز ﻣﯿﺮزا و ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻋﺒﺎس ﺧﺎن و اﻓﻮاج ﻇﻔﺮﻧﺸﺎن ﺑﻪ ﺳﻤﺖ »‪ «1‬ﻏﻮرﯾﺎن‬
‫‪376‬‬ ‫ﭘﯿﻮﺳﺘﻦ ﻏﺎزﯾﺎن ﻗﺰﻟﺒﺎش ﺑﻪ اﺳﺤﺎق ﺧﺎن »‪ «5‬در ﺗﯿﺮﭘﻞ و اﺣﺘﺸﺎد ﻓﯿﺮوز ﭘﯿﻤﺎنﮔﺴﻞ‬
‫‪378‬‬ ‫ﻣﺤﺎرﺑﻪ ﻋﺴﺎﮐﺮ ﻇﻔﺮﻧﺸﺎن ﺑﺎ ﮔﺮوه اﻓﻐﺎن در ﻏﻮرﯾﺎن و اﻧﻬﺰام اﯾﺸﺎن ﺑﻪ ﯾﺎري اﯾﺰد ﻣّﻨﺎن‬
‫‪382‬‬ ‫ﻋﺰﯾﻤﺖ ﻣﻮﮐﺐ ﺟﻬﺎن آﺷﻮب ﺧﺪﯾﻮ واﻻ ﺻﻔﺎت از ارض اﻗﺪس ﺑﻪ ﺟﺎﻧﺐ ﻫﺮات‬
‫‪385‬‬ ‫آﮔﺎﻫﯽ ﻓﯿﺮوز ﻣﯿﺮزا از ﺗﺠّﺸﻢ رﮐﺎب ﻓﻠﮏﻓﺮﺳﺎ و در ﺑﺤﺮ ﺗﻔّﮑﺮ اﻓﺘﺎدن و ﻣﺠﻠﺲ ﻧﺸﺎط ﺑﺴﻂ دادن‬
‫‪392‬‬ ‫ﻧﺎﻣﻪ ﻧﻮﺷﺘﻦ ﺻﻮﻓﯽ اﺳﻼم ﺑﺪﻓﺮﺟﺎم ﺑﻪ ﻃﻮاﯾ ﻒ اوﯾﻤﺎق و ﺑﻪ ﻗﺘﻞ آﻣﺪن ﺧﻠﯿﻔﻪ او ﺑﻪ ﺗﯿﻎ ﻗﻬﺮ »‪ «1‬ﺷﻬﺰاده آﻓﺎق‬
‫‪394‬‬ ‫در اﻫﺘﺰاز آﻣﺪن ﭘﺮﭼﻢ ﻋﻠﻢ اژدﻫﺎﭘﯿﮑﺮ از ﻏﻮرﯾﺎن ﺑﻪ ﻗﺼﺪ ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ اﻓﺎﻏﻨﻪ ﺿﻼﻟﺖﻧﺸﺎن‬
‫‪395‬‬ ‫رزم ﺷﺎﻫﺰاده ﻣﺠﺎﻫﺪ اﺳﻔﻨﺪﯾﺎر ﻫﻤﺎل ﺑﺎ ﻓﯿﺮوز ﻣﯿﺮزا و ﻇﻔﺮ ﯾﺎﻓﺘﻦ ﺑﺮ اﻓﺎﻏﻨﻪ ﺿﻼل ﺑﻪ ﻋﻨﺎﯾﺖ ﻣﻠﮏ ﻣﺘﻌﺎل‬
‫‪405‬‬ ‫ﺗﺮﮐﺘﺎزي راﯾﺎت اﻗﺒﺎل ﭘﺲ از ﻗﺘﻞ ﺻﻮﻓﯽ اﺳﻼم و اﻋﺎﻇﻢ اﻓﺎﻏﻨﻪ »‪ «1‬ﻫﺮات‬
‫‪406‬‬ ‫ﺧﺮاﺑﯽ ﺻﻔﺤﺎت اﺳﻔﺰار و ﻫﺮات ﺑﻪ ﺗﻘﺪﯾﺮ واﻫﺐ اﻟﻌﻄّﯿﺎت »‪«5‬‬
‫‪409‬‬ ‫ﺗﻔﻮﯾﺾ ﻣﻤﻠﮑﺖ ﻫﺮات ﺑﻪ ﻓﯿﺮوز ﻣﯿﺮزا و ﻧﻬﻀﺖ راﯾﺎت ﺟﻬﺎﻧﮕﺸﺎ از آﻧﺠﺎ »‪«4‬‬
‫‪410‬‬ ‫ﺗﺴﺨﯿﺮ ﻗﻠﻌﻪ ﻏﻮرﯾﺎن و دﺳﺘﮕﯿﺮ آﻣﺪن ﯾﻮﺳ ﻒ ﻋﻠﯽ ﺧﺎن و ﺳﺮان اﻓﻐﺎن‬
‫‪412‬‬ ‫ﺳﺰا ﯾﺎﻓﺘﻦ ﯾﻮﺳ ﻒ ﻋﻠﯽ ﺧﺎن ﺑﻪ ﺗﯿﻎ ﻗﻬﺮ ﺷﻬﺰاده واﻻﺷﺄن و ﻗﻄﻊ ﻣﺎده ﺑﺎﺻﺮه ﺑﺮادر او‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 9‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﻓﻬﺮﺳﺖ‬
‫‪415‬‬ ‫ﻣﺄﻣﻮر ﺷﺪن ﻣﺴّﻮد اوراق ﺑﻪ درﮔﺎه ﺧﺴﺮو ﺑﺎﻻﺳﺘﺤﻘﺎق ﺑﺎ ﻓﯿﻞ و )‪ 177‬اﻟ ﻒ( ﭘﯿﺸﮑﺶ ﺑﻪ ﺣﮑﻢ ﺷﻬﺰاده آﻓﺎق‬
‫‪420‬‬ ‫ﻣﺮاﺟﻌﺖ راﻗﻢ ﺣﺮوف از درﮔﺎه ﺳﺪره ﻣﺒﺎﻧﯽ ﺑﻪ رﮐﺎب اﺷﺮف ﺑﻪ اﻗﺘﺎي ﮐﯿﺎﻧﯽ »‪«4‬‬
‫‪421‬‬ ‫ﺳﺮاﻓﺮازي ﯾﺎﻓﺘﻦ ﯾﺨﺸﯽ ﻣﺤّﻤﺪ ﺧﺎن و ﻋﻈﻤﺎي اوزﺑﮑﯿﻪ و ﻣﺮو ﺷﺎﻫﯿﺠﺎن »‪ «7‬ﺑﻪ رﮐﺎب ﺷﺎﻫﺰاده ﻧﺼﺮتﻧﺸﺎن »‪«8‬‬
‫‪422‬‬ ‫ﺷﺮفاﻧﺪوزي ﻧّﻮاب ﺣﺴﯿﻦ ﻗﻠﯽ ﺧﺎن »‪ «4‬ﺑﻪ روﺿﻪ رﺿﻮانﻧﺸﺎن و اﻧﺘﻘﺎل روح ﭘﺎﮐﺶ ﭘﺲ از ﻣﺮاﺟﻌﺖ ﺑﻪ دار ﺟﻨﺎن »‪«5‬‬
‫‪426‬‬ ‫ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ اﺳﻤﺎﻋﯿﻞ ﺧﺎن ﻋﺮب ﻋﺎﻣﺮي در ﺟﻨﺪق ﺑﻪ ﺗﻮّﻫﻤﺎت ﻧﻔﺲ ﺑﻬﺎﻧﻪﻃﻠﺐ‬
‫‪430‬‬ ‫ﺗﻤّﻨﺎي ﺷﻬﺰاده ﻓﯿﺮوز »‪ «1‬ﺑﺨﺖ ﺑﻪ درﺑﺎر ﺧﺎﻗﺎن ﻓﯿﺮوزه ﺗﺨﺖ‬
‫‪431‬‬ ‫ﻋﺰﯾﻤﺖ ﻣﻮﮐﺐ اﻗﺒﺎل ﺑﻪ درﮔﺎه ﺧﺎﻗﺎن ﺑﯽﻫﻤﺎل و اﺳﺘﺸﺮاف ﻧﺎﺻﺮ اﻟّﺪﯾﻦ ﻣﯿﺮزا ﺑﻪ ﺧﺪﻣﺖ »‪ «8‬ﺷﻬﺰاده ﻣﻈﻔﺮﻟﻮا‬
‫‪434‬‬ ‫ﺗﺤﺮﯾﮏ اﻋﻼم ﻧﺼﺮت اﻟﺘﺼﺎق ﺑﻪ ﻃﺮف »‪ «1‬ﻋﺮاق ﭘﺲ از ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻧﯿﺎﺑﺖ ﺷﺎﻫﺰاده ﮐﺎﻣﮑﺎر اﻟّﻠﻪ ﻗﻠﯽ ﻣﯿﺮزا‬
‫‪441‬‬ ‫ﯾ ﺎ د داﺷ ﺖ ﻫ ﺎ‬
‫‪461‬‬ ‫واژهﻧﺎﻣﻪ‬
‫‪461‬‬ ‫آ‬
‫‪461‬‬ ‫ا‬
‫‪463‬‬ ‫ب‬
‫‪463‬‬ ‫پ‬
‫‪464‬‬ ‫ت‬
‫‪464‬‬ ‫ث‬
‫‪465‬‬ ‫ج‬
‫‪465‬‬ ‫چ‬
‫‪465‬‬ ‫ح‬
‫‪466‬‬ ‫خ‬
‫‪466‬‬ ‫د‬
‫‪467‬‬ ‫ذ‬
‫‪467‬‬ ‫ر‬
‫‪467‬‬ ‫ز‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 10‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﻓﻬﺮﺳﺖ‬
‫‪467‬‬ ‫س‬
‫‪468‬‬ ‫ش‬
‫‪469‬‬ ‫ص‬
‫‪469‬‬ ‫ض‬
‫‪469‬‬ ‫ط‬
‫‪470‬‬ ‫ع‬
‫‪470‬‬ ‫غ‬
‫‪471‬‬ ‫ف‬
‫‪471‬‬ ‫ق‬
‫‪472‬‬ ‫ك‬
‫‪472‬‬ ‫گ‬
‫‪472‬‬ ‫ل‬
‫‪473‬‬ ‫م‬
‫‪475‬‬ ‫ن‬
‫‪476‬‬ ‫و‬
‫‪476‬‬ ‫ه‬
‫‪477‬‬ ‫ي‬
‫‪477‬‬ ‫ﻓﻬﺎرس‬
‫‪477‬‬ ‫اﺷﺎره‬
‫‪477‬‬ ‫اﺳﺎﻣﯽ اﺷﺨﺎص‬
‫‪477‬‬ ‫آ‬
‫‪477‬‬ ‫ا‬
‫‪480‬‬ ‫ب‬
‫‪481‬‬ ‫پ‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 11‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﻓﻬﺮﺳﺖ‬
‫‪481‬‬ ‫ت‬
‫‪481‬‬ ‫ج‬
‫‪482‬‬ ‫چ‬
‫‪482‬‬ ‫ح‬
‫‪482‬‬ ‫خ‬
‫‪483‬‬ ‫د‬
‫‪483‬‬ ‫ذ‬
‫‪483‬‬ ‫ر‬
‫‪483‬‬ ‫ز‬
‫‪483‬‬ ‫س‬
‫‪484‬‬ ‫ش‬
‫‪485‬‬ ‫ص‬
‫‪485‬‬ ‫ط‬
‫‪485‬‬ ‫ظ‬
‫‪485‬‬ ‫ع‬
‫‪486‬‬ ‫غ‬
‫‪486‬‬ ‫ف‬
‫‪487‬‬ ‫ق‬
‫‪487‬‬ ‫ك‬
‫‪488‬‬ ‫گ‬
‫‪488‬‬ ‫ل‬
‫‪488‬‬ ‫م‬
‫‪491‬‬ ‫ن‬
‫‪491‬‬ ‫و‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 12‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﻓﻬﺮﺳﺖ‬
‫‪492‬‬ ‫ه‬
‫‪492‬‬ ‫ي‬
‫‪492‬‬ ‫اﺳﺎﻣﯽ اﻣﺎﮐﻦ‬
‫‪492‬‬ ‫آ‬
‫‪493‬‬ ‫ا‬
‫‪494‬‬ ‫ب‬
‫‪495‬‬ ‫پ‬
‫‪496‬‬ ‫ت‬
‫‪496‬‬ ‫ج‬
‫‪497‬‬ ‫چ‬
‫‪497‬‬ ‫ح‬
‫‪498‬‬ ‫خ‬
‫‪498‬‬ ‫د‬
‫‪499‬‬ ‫ذ‬
‫‪500‬‬ ‫ر‬
‫‪500‬‬ ‫ز‬
‫‪501‬‬ ‫ش‬
‫‪502‬‬ ‫ص‬
‫‪502‬‬ ‫ط‬
‫‪502‬‬ ‫ظ‬
‫‪502‬‬ ‫ع‬
‫‪503‬‬ ‫غ‬
‫‪503‬‬ ‫ف‬
‫‪503‬‬ ‫ق‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 13‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﻓﻬﺮﺳﺖ‬
‫‪505‬‬ ‫ك‬
‫‪506‬‬ ‫گ‬
‫‪506‬‬ ‫ل‬
‫‪506‬‬ ‫م‬
‫‪507‬‬ ‫ن‬
‫‪508‬‬ ‫و‬
‫‪508‬‬ ‫ه‬
‫‪508‬‬ ‫ي‬
‫‪508‬‬ ‫اﻗﻮام‪ ،‬ﻗﺒﺎﯾﻞ‪ ،‬ﻓﺮق‬
‫‪508‬‬ ‫آ‬
‫‪509‬‬ ‫ا‬
‫‪510‬‬ ‫ب‬
‫‪511‬‬ ‫پ‬
‫‪511‬‬ ‫ت‬
‫‪512‬‬ ‫ج‬
‫‪512‬‬ ‫چ‬
‫‪512‬‬ ‫ح‬
‫‪512‬‬ ‫خ‬
‫‪513‬‬ ‫د‬
‫‪513‬‬ ‫ر‬
‫‪513‬‬ ‫ز‬
‫‪513‬‬ ‫س‬
‫‪514‬‬ ‫ش‬
‫‪514‬‬ ‫ص‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 14‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﻓﻬﺮﺳﺖ‬
‫‪514‬‬ ‫ط‬
‫‪515‬‬ ‫ع‬
‫‪515‬‬ ‫غ‬
‫‪515‬‬ ‫ف‬
‫‪515‬‬ ‫ق‬
‫‪516‬‬ ‫ك‬
‫‪516‬‬ ‫گ‬
‫‪516‬‬ ‫ل‬
‫‪517‬‬ ‫م‬
‫‪517‬‬ ‫ن‬
‫‪517‬‬ ‫ه‬
‫‪517‬‬ ‫ي‬
‫‪517‬‬ ‫ﻟﻐﺎت و اﺻﻄﻼﺣﺎت دﯾﻮاﻧﯽ‪ ،‬ﻧﻈﺎﻣﯽ و اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ‬
‫‪517‬‬ ‫آ‬
‫‪518‬‬ ‫ا‬
‫‪518‬‬ ‫ب‬
‫‪519‬‬ ‫پ‬
‫‪519‬‬ ‫ت‬
‫‪520‬‬ ‫ج‬
‫‪520‬‬ ‫چ‬
‫‪520‬‬ ‫ح‬
‫‪520‬‬ ‫خ‬
‫‪520‬‬ ‫د‬
‫‪521‬‬ ‫ر‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 15‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﻓﻬﺮﺳﺖ‬
‫‪521‬‬ ‫ز‬
‫‪521‬‬ ‫س‬
‫‪521‬‬ ‫ش‬
‫‪522‬‬ ‫ص‬
‫‪522‬‬ ‫ع‬
‫‪522‬‬ ‫غ‬
‫‪522‬‬ ‫ف‬
‫‪522‬‬ ‫ق‬
‫‪523‬‬ ‫ك‬
‫‪523‬‬ ‫گ‬
‫‪523‬‬ ‫ل‬
‫‪523‬‬ ‫م‬
‫‪524‬‬ ‫ن‬
‫‪524‬‬ ‫و‬
‫‪524‬‬ ‫ه‬
‫‪524‬‬ ‫ي‬
‫‪525‬‬ ‫ﻣﻨﺎﺑﻊ‬
‫‪528‬‬ ‫ﻓﻬﺮﺳﺖ آﺛﺎر ﻣﻨﺘﺸﺮﺷﺪه ﻣﺮﮐﺰ ﭘﮋوﻫﺸﯽ ﻣﯿﺮاث ﻣﮑﺘﻮب ﺑﻪ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﺷﻤﺎره ردﯾ ﻒ‬
‫‪533‬‬ ‫ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ارجﻧﺎﻣﻪﻫﺎ )در دﺳﺖ ﺗﺄﻟﯿ ﻒ و اﻧﺘﺸﺎر(‬
‫‪534‬‬ ‫درﺑﺎره ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 16‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬

‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫ﻣﺸﺨﺼﺎت ﮐﺘﺎب‬
‫ﺳﺮﺷﻨﺎﺳﻪ ‪ :‬ﻧﻮري‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪﺗﻘﯽﺑﻦﻣﺤﻤﺪ ﻣﻬﺪي‪ ،‬ﻗﺮن ‪13‬ق‪.‬‬
‫ﻋﻨﻮان و ﻧﺎم ﭘﺪﯾﺪآور ‪ :‬اﺷﺮفاﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ /‬ﻣﺤﻤﺪﺗﻘﯽ ﻧﻮري ؛ ﺗﺼﺤﯿﺢ ﺳﻮﺳﻦ اﺻﯿﻠﯽ‪.‬‬
‫ﻣﺸﺨﺼﺎت ﻧﺸﺮ ‪ :‬ﺗﻬﺮان‪ :‬ﻣﯿﺮاث ﻣﮑﺘﻮب‪-1386 ،‬‬
‫ﻣﺸﺨﺼﺎت ﻇﺎﻫﺮي ‪ :‬ج‪.‬‬
‫ﺷﺎﺑﮏ ‪ 78000 :‬رﯾﺎل ‪978-964-8700-51-0:‬‬
‫وﺿﻌﯿﺖ ﻓﻬﺮﺳﺖ ﻧﻮﯾﺴﯽ ‪ :‬ﻓﺎﭘﺎ )ﺑﺮوﻧﺴﭙﺎري(‬
‫ﯾﺎدداﺷﺖ ‪ :‬ﮐﺘﺎﺑﻨﺎﻣﻪ‪.‬‬
‫ﯾﺎدداﺷﺖ ‪ :‬ﻧﻤﺎﯾﻪ‪.‬‬
‫ﻣﻨﺪرﺟﺎت ‪ :‬ج‪ .1.‬وﻗﺎﯾﻊ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ دوره ﺣﮑﻮﻣﺖ ﻣﺤﻤﺪوﻟﯽ ﻣﯿﺮزا در ﺧﺮاﺳﺎن )ﺳﺎﻟﻬﺎي ‪(1331 - 1218‬‬
‫ﻣﻮﺿﻮع ‪ :‬ﻓﺘﺤﻌﻠﯽ ﻗﺎﺟﺎر‪ ،‬ﺷﺎه اﯾﺮان‪1250 - 1185 ،‬ق‪.‬‬
‫ﻣﻮﺿﻮع ‪ :‬ﻧﺜﺮ ﻓﺎرﺳﯽ ‪ --‬ﻗﺮن ‪13‬ق‪.‬‬
‫ﻣﻮﺿﻮع ‪ :‬اﯾﺮان ‪ --‬ﺗﺎرﯾﺦ ‪ --‬ﻗﺎﺟﺎرﯾﺎن‪1344 - 1193 ،‬ق‪ -- .‬ﺗﺎرﯾﺨﻨﻮﯾﺴﯽ‬
‫ﺷﻨﺎﺳﻪ اﻓﺰوده ‪ :‬اﺻﯿﻠﯽ‪ ،‬ﺳﻮﺳﻦ‪ ،‬ﻣﺼﺤﺢ‬
‫رده ﺑﻨﺪي ﮐﻨﮕﺮه ‪/DSR1313 :‬ن‪9‬اﻟﻒ‪1386 5‬‬
‫رده ﺑﻨﺪي دﯾﻮﯾﯽ ‪955/074 :‬‬
‫ﺷﻤﺎره ﮐﺘﺎﺑﺸﻨﺎﺳﯽ ﻣﻠﯽ ‪1162798 :‬‬
‫ﭘﯿﺸﮕﻔﺘﺎر‬
‫ﻧﮕﺎﻫﯽ ﺑﻪ ﺗﺎرﯾﺦ ﻗﺎﺟﺎر‬
‫ﻧﮕﺎرش و ﺑﺮرﺳـﯽ ﺗﺎرﯾﺦ ﺑﺮاي ﭘﮋوﻫﺸـﮕﺮ اﯾﻦ رﺷـﺘﻪ‪ ،‬ﺑﺪون ﭘﮋوﻫﺶ در ﻣﻨﺎﺑﻊ اﺻﻠﯽ آن اﻣﮑﺎنﭘﺬﯾﺮ ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬اﻣﺮوزه ﻣﻨﺎﺑﻊ زﯾﺎدي از‬
‫دورهﻫﺎي ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﺗﺎرﯾﺨﯽ ﺑﻪ ﺟﺎي ﻣﺎﻧـﺪه ﮐﻪ ﭘﮋوﻫﺸـﮕﺮ را در راه دﺳﺘﯿﺎﺑﯽ ﺑﻪ ﻧﺎﺷـﻨﺎﺧﺘﻪﻫﺎي ﺗﺎرﯾـﺦ ﯾﺎري ﻣﯽدﻫﻨـﺪ‪ .‬دوره ﻗﺎﺟﺎرﯾﻪ ﺑﻪ‬
‫ﻟﺤـﺎظ ﻧﺰدﯾﮑﯽ زﻣـﺎﻧﯽ از اﯾـﻦ ﺟﻬـﺖ درﺧـﻮر ﺗـﻮّﺟﻪ ﺑﯿﺸـﺘﺮي اﺳﺖ‪ .‬از اﯾﻦ دوره ﻣﻨـﺎﺑﻊ ﺑﺴـﯿﺎري ﺑﻪ ﺟـﺎي ﻣﺎﻧـﺪه ﮐﻪ در اﻧﺘﻈـﺎر ﺑﺮرﺳـﯽ‬
‫ﭘﮋوﻫﺸـﮕﺮان و ﻣﻮرﺧﺎن ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﮔﺮﭼﻪ ﺑﺴﯿﺎري از اﯾﻦ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺑﻪ ﭼﺎپ رﺳﯿﺪه‪ ،‬و ﻗﺎﺑﻞ دﺳﺘﯿﺎﺑﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﻫﻨﻮز ﮐﻢ ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺑﺎارزﺷﯽ‬
‫ﮐﻪ در ﮔﻨﺠﯿﻨﻪﻫـﺎي ﺧﻄﯽ ﻧﺎﺷـﻨﺎﺧﺘﻪ ﯾـﺎ ﮐﻤﺘﺮ ﺷـﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷـﺪه‪ ،‬ﺑﺎ ﮐﺎرﺑﺮد ﻣﺤـﺪودي ﺑﺎﻗﯽ ﻣﺎﻧﺪهاﻧـﺪ و آﻣﺎدهﺳﺎزي و ﻣﻌﺮﻓﯽ اﯾﻦ ﻣﻨﺎﺑﻊ اﺑﺰار‬
‫ﭘﮋوﻫﺶ ﻣﻮّرﺧﺎن را ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺑﺮاي ﭘﮋوﻫﺶﻫﺎي دﻗﯿﻖﺗﺮ آﻧﻬﺎ ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﯽﮐﻨﺪ و اﯾﻦ اﻣﺮ اﻧﮕﯿﺰه ﭼﻨﯿﻦ ﺗﻼشﻫﺎﯾﯽ را اﯾﺠﺎد ﻣﯽﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫اﺷـﺮف اﻟﺘﻮارﯾـﺦ ﻧﯿﺰ ﯾﮑﯽ از اﯾﻦ ﻣﻨﺎﺑﻊ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎ وﯾﮋﮔﯽﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ در ﺧﻮد دارد‪ ،‬ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ راﻫﮕﺸﺎي ﻣﻮّرﺧﺎن ﺑﺮاي ﺑﺮرﺳـﯽ ﺑﺨﺸـﯽ از‬
‫ﺗﺎرﯾﺦ ﻗﺎﺟﺎرﯾﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﻘﺪﻣﻪ‪ ،‬ص‪14 :‬‬
‫ﻗﺎﺟﺎرﻫﺎ از ‪ 1210‬ﺗﺎ ‪ 1342‬ق‪ 1924 -1795 /‬م ﺑﺮ اﯾﺮان ﺣﮑﻢ راﻧﺪﻧـﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﻃـﺎﯾﻔﻪ ﮐﻪ ﻫﻨﮕﺎم ﺗﺄﺳـﯿﺲ ﺳﻠﺴـﻠﻪ ﺻـﻔﻮﯾﻪ در ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻗﺮاﺑﺎغ‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 17‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫آذرﺑﺎﯾﺠﺎن ﺳﺎﮐﻦ ﺑﻮدﻧـﺪ‪ ،‬در ﺟﻤﻊ ﻗﺰﻟﺒﺎﺷﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺷﺎه اﺳـﻤﺎﻋﯿﻞ را ﺑﺮاي ﺑﻪ دﺳﺖ آوردن ﺣﮑﻮﻣﺖ ﯾﺎري دادﻧﺪ‪ «1» ،‬درآﻣﺪﻧﺪ و ﭘﺲ از‬
‫آن ﻫﻤﻮاره در ﺗﺎرﯾﺦ ﺻـﻔﻮﯾﻪ ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻃﺎﯾﻔﻪاي ﻗﺪرﺗﻤﻨﺪ ﻣﻄﺮح ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺗﺎ اﯾﻨﮑﻪ در اواﺧﺮ دوره ﺻـﻔﻮﯾﻪ ﺳﺮان اﯾﻦ ﻃﺎﯾﻔﻪ ﮐﻢﮐﻢ زﻣﯿﻨﻪ را‬
‫ﺑﺮاي ﺑﺪﺳﺖ آوردن ﻗﺪرت ﻓﺮاﻫﻢ ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻓﺘﺤﻌﻠﯽ ﺧﺎن ﻗﺎﺟﺎر ﻫﻨﮕﺎم ﻣﺤﺎﺻـﺮه اﺻـﻔﻬﺎن ﺑﻪ وﺳـﯿﻠﻪ اﻓﻐﺎنﻫﺎ )‪ 1134‬ق‪ 1722 /‬م( ﭼﻨﺪي‬
‫ﺷﺎه ﺳـﻠﻄﺎن ﺣﺴـﯿﻦ را ﯾﺎري داد‪ ،‬اﻣﺎ ﺑﻪ زودي ﻣﻮرد ﻏﻀﺐ ﺷﺎه واﻗﻊ ﺷﺪه‪ ،‬از اﺻـﻔﻬﺎن ﮔﺮﯾﺨﺖ و ﺑﻪ اردوي ﻃﻬﻤﺎﺳﺐ دوم ﺻـﻔﻮي در‬
‫ﻣﻨﺎﻃﻖ ﺷﻤﺎﻟﯽ اﯾﺮان ﭘﯿﻮﺳﺖ‪ «2» .‬ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﻃﻬﻤﺎﺳﺐ دوم ﺻﻔﻮي ﻋﺎزم ﻓﺘﺢ ﺧﺮاﺳﺎن ﺑﻮد‪ ،‬ﻧﺎدر ﻗﻠﯽ اﻓﺸﺎر و ﻓﺘﺤﻌﻠﯽ ﺧﺎن ﻗﺎﺟﺎر‪ ،‬ﻫﺮدو‬
‫از ﺳـﺮان ﺳـﭙﺎه وي ﺑﻮدﻧﺪ و رﻗﺎﺑﺖ ﺳﺨﺘﯽ ﻣﯿﺎن اﯾﻦ دو ﺟﻨﮕﺠﻮي ﻗﺪرتﻃﻠﺐ وﺟﻮد داﺷﺖ‪ .‬ﻧﺘﯿﺠﻪ درﮔﯿﺮي و رﻗﺎﺑﺖ آﻧﺎن‪ ،‬ﻗﺘﻞ ﻓﺘﺤﻌﻠﯽ‬
‫ﺧﺎن ﻗﺎﺟﺎر ﺑﻪ دﺳـﺘﻮر ﻃﻬﻤﺎﺳﺐ ﺑﻮد‪ .‬ﻓﺘﺢ ﻣﺸـﻬﺪ ﺑﺎ ﮐﻤﮏ ﻧﺎدر‪ ،‬ﻣﻮﺟﺐ اﻓﺰاﯾﺶ ﻗﺪرت او و زﻣﯿﻨﻪ ﺗﻼشﻫﺎي ﺑﻌﺪي وي ﺑﺮاي ﺑﻪ دﺳـﺖ‬
‫آوردن ﺗﺨﺖ ﺳـﻠﻄﻨﺖ ﺷﺪ‪ .‬در دوره ﻧﺎدر ﻃﻮاﯾﻒ ﺗﺮﮐﻤﺎن ﯾﻤﻮت و ﻗﺎﺟﺎر در ﮔﺮﮔﺎن ﺳـﺮ ﺑﻪ ﻃﻐﯿﺎن ﺑﺮداﺷـﺘﻨﺪ‪ ،‬دوﻟﺖ اﻓﺸﺎرﯾﻪ ﺑﻪ ﺳﺨﺘﯽ‬
‫آﻧﺎن را ﺳﺮﮐﻮب ﮐﺮد و ﻫﻤﯿﻦ اﻣﺮ ﮐﯿﻨﻪ ﺷﺪﯾﺪ آﻧﺎن ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اﯾﻦ دوﻟﺖ را درﭘﯽ داﺷﺖ‪.‬‬
‫ﻣﺤﻤـﺪ ﺣﺴﻦ ﺧـﺎن ﭘﺴـﺮ ﻓﺘﺤﻌﻠﯽ ﺧﺎن ﮐﻪ در ﻣﯿﺎن اﯾﻼت ﺗﺮﮐﻤﻦ ﭘﻨﻬﺎن ﺷـﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﭘﺲ از ﻗﺘﻞ ﻧﺎدر ﺷﺎه ﺳـﺮ ﺑﻪ ﻃﻐﯿﺎن ﺑﺮداﺷﺖ‪ .‬ﻋﺎدﻟﺸﺎه‬
‫ﺑﺮادرزاده ﻧﺎدر ﺗﻼش ﮐﺮد‪ ،‬او را ﺳـﺮﮐﻮب ﮐﻨـﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﺧﻮد در ﺟﺮﯾﺎن درﮔﯿﺮيﻫﺎي ﺧﺎﻧﻮادﮔﯽ و ﮐﺸـﻤﮑﺶ ﺑﺎ رﻗﺒﺎ ﮐﺸـﺘﻪ ﺷﺪ و ﭘﺴـﺮش‬
‫ﺷﺎﻫﺮخ در ﺧﺮاﺳﺎن ﺑﻪ ﺣﮑﻮﻣﺖ رﺳـﯿﺪ‪ .‬در اﯾﻦ ﻫﻨﮕﺎم ﮐﺮﯾﻢ ﺧﺎن زﻧـﺪ از ﺟﻨﻮب ﺑﺮاي دﺳﺘﯿﺎﺑﯽ ﺑﻪ ﻗﺪرت ﺗﻼشﻫﺎﯾﯽ را آﻏﺎز ﮐﺮد‪ .‬ﭘﺲ‬
‫از ﮐﺸـﺘﻪ ﺷـﺪن ﻣﺤﻤﺪ ﺣﺴﻦ ﺧﺎن‪ ،‬ﮐﺮﯾﻢ ﺧﺎن ﭘﺴـﺮان او‪ ،‬از ﺟﻤﻠﻪ آﻗﺎ ﻣﺤﻤﺪ ﺧﺎن را ﺑﻪ ﺷـﯿﺮاز ﺑﺮد‪ .‬آﻗﺎ ﻣﺤﻤﺪ ﺧﺎن ﭘﺲ از ﻣﺮگ ﮐﺮﯾﻢ‬
‫ﺧﺎن‪ ،‬از ﺷﯿﺮاز ﮔﺮﯾﺨﺘﻪ‪ ،‬ﺑﻪ اﺳﺘﺮآﺑﺎد رﻓﺖ و ﺑﺎ ﺑﺮادراﻧﺶ ﺑﻪ ﺗﻼشﻫﺎﯾﯽ ﺑﺮاي ﮐﺴﺐ ﻗﺪرت دﺳﺖ زد‪.‬‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻓﺎروق ﺳﻮﻣﺮ‪ :‬ﻧﻘﺶ ﺗﺮﮐﺎن آﻧﺎﻃﻮﻟﯽ در ﺗﺸـﮑﯿﻞ و ﺗﻮﺳـﻌﻪ دوﻟﺖ ﺻـﻔﻮي‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪ :‬اﺣﺴﺎن اﺷﺮاﻗﯽ و ﻣﺤﻤﺪ ﺗﻘﯽ اﻣﺎﻣﯽ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬ﻧﺸﺮ‬
‫ﮔﺴﺘﺮه‪.1371 ،‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺤﻤـﺪ ﻓﺘـﺢ اﻟّﻠﻪ ﺑﻦ ﻣﺤﻤـﺪ ﺗﻘﯽ ﺳﺎروي‪ :‬ﺗﺎرﯾـﺦ ﻣﺤﻤﺪي‪ ،‬ﺑﻪ اﻫﺘﻤﺎم ﻏﻼﻣﺮﺿﺎ ﻃﺒﺎﻃﺒﺎﯾﯽ ﻣﺤﻤﺪ‪ .‬ﺗﻬﺮان‪ :‬اﻣﯿﺮﮐﺒﯿﺮ‪ ،1371 ،‬ص‪-30 :‬‬
‫‪.29‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﻘﺪﻣﻪ‪ ،‬ص‪15 :‬‬
‫در اﯾﻦ ﻫﻨﮕﺎم ﻣﺪﻋﯿﺎن ﺑﺴﯿﺎري در ﮔﻮﺷﻪ و ﮐﻨﺎر اﯾﺮان ﺳﺮﺑﻠﻨﺪ ﮐﺮده و درﭘﯽ دﺳﺘﯿﺎﺑﯽ ﺑﻪ ﺗﺎج و ﺗﺨﺖ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬آﻗﺎ ﻣﺤﻤﺪ ﺧﺎن در ﻃﻮل ‪19‬‬
‫ﺳﺎل از ‪ 1193‬ﺗﺎ ‪ 1211‬ق‪ 1776 /‬ﺗﺎ ‪ 1796‬م ﺑﻪﻃﻮر ﭘﯽدرﭘﯽ ﺑﻪ ﻗﻠﻊوﻗﻤﻊ ﻣـﺪﻋﯿﺎن ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﻣﺸـﻐﻮل ﺑﻮد‪ .‬از اﻗـﺪاﻣﺎت آﻗﺎ ﻣﺤﻤﺪ ﺧﺎن‪،‬‬
‫ﻣﺒﺎرزه ﺑﺎ ﺧﺎﻧـﺪان زﻧـﺪ ﺑﻮد ﮐﻪ ﺑﻪ ﺷـﮑﺴﺖ ﻟﻄﻒ ﻋﻠﯽ ﺧﺎن و ﻗﺘﻞ ﻋﺎم ﮐﺮﻣﺎن در ﺳﺎل ‪ 1209‬ق‪ 1794 /‬م اﻧﺠﺎﻣﯿـﺪ‪ .‬او ﭘﺲ از آن ﻣﺘﻮﺟﻪ‬
‫ﻣﺪﻋﯿﺎن ﺷـﻤﺎلﻏﺮﺑﯽ ﺷﺪ و ﭘﺲ از ﻓﺘﺢ ﺗﻔﻠﯿﺲ ﺑﻪ ﺗﻬﺮان ﺑﺎزﮔﺸﺘﻪ در ﺳﺎل ‪ 1210‬ق‪ 1795 /‬م ﺗﺎﺟﮕﺬاري ﻧﻤﻮد‪ .‬از آن ﭘﺲ ﮐﺎﻧﻮن ﺗﻮّﺟﻪ‬
‫او ﻣﻨﺎﻃﻖ ﺷـﺮﻗﯽ اﯾﺮان و ﺳﺮوﺳﺎﻣﺎن دادن ﺑﻪ اوﺿﺎع آﻧﺠﺎ ﺑﻮد‪ .‬آﻗﺎ ﻣﺤﻤﺪ ﺧﺎن ﭘﺲ از ﺗﺎﺟﮕﺬاري‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺮاﺳﺎن ﮐﻪ ﺷﺎﻫﺮخ اﻓﺸﺎر در آﻧﺠﺎ‬
‫ﺣﮑﻮﻣﺖ ﻣﯽﮐﺮد‪ ،‬ﻟﺸـﮑﺮ ﮐﺸـﯿﺪ‪ .‬ﭘﺲ از ﺷـﮑﺴﺖ ﺷﺎﻫﺮخ و ﻓﺮار ﭘﺴـﺮ او ﻧﺎدر ﻣﯿﺮزا ﺑﻪ ﻫﺮات‪ ،‬آﻗﺎ ﻣﺤﻤـﺪ ﺧﺎن ﻓﺮﺻﺘﯽ ﺑﺮاي ﻣﺎﻧـﺪن در‬
‫آﻧﺠﺎ ﭘﯿﺪا ﻧﮑﺮد‪ ،‬زﯾﺮا ﭘﺲ از ﺷـﻨﯿﺪن ﺧﺒﺮ ﻟﺸﮑﺮﮐﺸـﯽ روﺳـﯿﻪ ﺑﻪ ﻗﻔﻘﺎز ﺑﯽدرﻧﮓ راﻫﯽ آﻧﺠﺎ ﺷﺪ و در ﻫﻤﯿﻦ ﻟﺸﮑﺮﮐﺸﯽ‪ ،‬ﺑﻪ ﺳﺎل ‪1211‬‬
‫ق‪ 1796 /‬م ﺑﻪ دﺳﺖ ﺧﺎدﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ آﻧﺎن را ﺑﻪ ﻣﺮگ ﻣﺤﮑﻮم ﮐﺮده ﺑﻮد‪ ،‬ﮐﺸﺘﻪ ﺷﺪ‪«1» .‬‬
‫ﺟﺎﻧﺸﯿﻦ و وﻟﯿﻌﻬﺪ او ﻓﺘﺤﻌﻠﯽ ﺷﺎه ﺑﻪ ﺳﺎل ‪ 1212‬ق‪ 1797 /‬م در ﺗﻬﺮان ﺗﺎﺟﮕﺬاري ﮐﺮد‪.‬‬
‫ﻓﺘﺤﻌﻠﯽ ﺷﺎه ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﺑﻪ ﺳﻠﻄﻨﺖ رﺳﯿﺪ ﮐﻪ ﻣﺪﻋﯿﺎن ﺑﺴﯿﺎري در ﮐﺸﻮر ﺳﺮ ﺑﺮاﻓﺮاﺷﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫آﻗـﺎ ﻣﺤﻤـﺪ ﺧـﺎن ﺑﺴـﯿﺎري از ﺳـﺮﮐﺸﺎن را ﻣﻄﯿﻊ ﯾـﺎ ﻧـﺎﺑﻮد ﮐﺮده ﺑﻮد‪ ،‬اﻣـﺎ ﻧﺘﻮاﻧﺴﺖ ﺛﺒﺎت و آراﻣﺶ ﮐﺎﻓﯽ در ﮐﺸﻮر اﯾﺠﺎد ﮐﻨـﺪ‪ ،‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‬
‫ﻓﺘﺤﻌﻠﯽ ﺷـﺎه ﻣﯽﺑـﺎﯾﺴﺖ ﯾﺎ اﯾﻦ ﻣـﺪﻋﯿﺎن را ﺳـﺮﮐﻮب ﮐﻨـﺪ ﯾﺎ وﺿﻊ‪ ،‬ﺑﺎر دﯾﮕﺮ ﺑﻪ ﺣﺎﻟﺖ ﭘﺮآﺷﻮب ﭘﯿﺸـﯿﻦ ﺑﺎزﮔﺮدد‪ .‬از ﺟﻤﻠﻪ اﯾﻦ ﻣـﺪﻋﯿﺎن‬
‫ﺻﺎدق ﺧﺎن ﮐﺮد ﺷـﻘﺎﻗﯽ از ﺳـﺮان ﺳـﭙﺎه آﻗﺎ ﻣﺤﻤـﺪ ﺧﺎن ﺑﻮد ﮐﻪ ﻓﺘﺤﻌﻠﯽ ﺷﺎه در ﻗﺰوﯾﻦ او را ﺷـﮑﺴﺖ داد‪ .‬دﯾﮕﺮ ﻣﺤﻤـﺪ ﺧﺎن زﻧﺪ ﭘﺴـﺮ‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 18‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫زﮐﯽ ﺧﺎن زﻧـﺪ ﺑﻮد ﮐﻪ ﺧﯿﺎل اﻋﺘﻼي دوﺑﺎره ﺣﮑﻮﻣﺖ زﻧـﺪﯾﻪ را در ﺳـﺮ ﻣﯽﭘﺮوراﻧﺪ‪ .‬وي ﻧﯿﺰ در اﺻـﻔﻬﺎن از ﺳـﭙﺎه ﻓﺘﺤﻌﻠﯽ ﺷﺎه ﺷﮑﺴـﺖ‬
‫ﺧﻮرد‪.‬‬
‫ﻋﺼـﺮ ﺣﮑﻮﻣﺖ ﻓﺘﺤﻌﻠﯽ ﺷـﺎه‪ ،‬در ﺗﺎرﯾـﺦ اﯾﺮان اﻫﻤّﯿﺖ ﺑﺴـﯿﺎري دارد‪ ،‬ﺣﮑﻮﻣﺖ او ﻫﻤﺰﻣـﺎن ﺑﺎ رﻗﺎﺑﺖ ﮐﺸﻮرﻫﺎي اروﭘﺎﯾﯽ ﺑﺮاي ﺑﻪ دﺳـﺖ‬
‫آوردن ﻧﻔﻮذ ﻫﺮﭼﻪ ﺑﯿﺸﺘﺮ در ﺷـﺮق ﺑﻮد‪ .‬ﻧـﺎﭘﻠﺌﻮن ﮐﻪ درﭘﯽ ﺗﺴـﺨﯿﺮ ﺗﻤﺎﻣﯽ اروﭘﺎ ﺑﻮد‪ ،‬ﻗﺼـﺪ داﺷﺖ ﺛﺮوت اﻓﺴﺎﻧﻪاي ﻫﻨﺪوﺳـﺘﺎن‪ ،‬ﻣﻬﻤﺘﺮﯾﻦ‬
‫ﻣﺴﺘﻌﻤﺮه اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن را ﻧﯿﺰ ﺑﺪﺳﺖ آورد و راه او ﺑﺮاي رﺳﯿﺪن ﺑﻪ ﻫﻨﺪ از اﯾﺮان ﻣﯽﮔﺬﺷﺖ‪ .‬از ﺳﻮﯾﯽ دﯾﮕﺮ‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬درﺑﺎره اﻗﺪاﻣﺎت آﻗﺎ ﻣﺤﻤﺪ ﺧﺎن ﺑﻬﺘﺮﯾﻦ و ﻣﻔﺼﻞﺗﺮﯾﻦ ﻣﻨﺎﺑﻊ‪ ،‬ﺗﺎرﯾﺦ ﻣﺤﻤﺪي از ﻣﺤﻤﺪ ﺳﺎروي اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﻘﺪﻣﻪ‪ ،‬ص‪16 :‬‬
‫اﻧﮕﻠﺴـﺘﺎن ﺑﺮاي ﺣﻔﻆ ﻫﻨﺪوﺳﺘﺎن ﺳﯿﺎﺳﺖ ﺧﻮد را ﺑﺮ ﺟﻠﺐ دوﺳﺘﯽ ﮐﺸﻮرﻫﺎي ﻫﻤﺴﺎﯾﻪ آن ﻗﺮار داده ﺑﻮد و اﯾﺮان ﻣﻬﻤﺘﺮﯾﻦ اﯾﻦ ﻫﻤﺴﺎﯾﮕﺎن‬
‫ﺑﻮد‪ .‬اﻣﺎ اﯾﺮان درﭘﯽ ﻃﺮحﻫﺎي ﺗﻮﺳـﻌﻪﻃﻠﺒﺎﻧﻪ ﭘﻄﺮ ﮐﺒﯿﺮ ﻫﻤﻮاره ﻣﻬﻤﺘﺮﯾﻦ راه ارﺗﺒﺎﻃﯽ روﺳـﯿﻪ ﺑﺎ آبﻫﺎي آزاد ﺟﻬﺎن ﻧﯿﺰ ﻣﺤﺴﻮب ﻣﯽﺷـﺪ‪،‬‬
‫ﺑﻨـﺎﺑﺮاﯾﻦ روﺳـﯿﻪ ﻧﯿﺰ درﭘﯽ ﮐﺴﺐ ﻧﻔـﻮذ در اﯾﻦ ﮐﺸﻮر ﺑﻮد‪ .‬اﯾﻦ وﯾﮋﮔﯽﻫـﺎ از ﺳﻮﯾﯽ و ﻫﻤﺴـﺎﯾﮕﯽ ﺑـﺎ ﻋﺜﻤـﺎﻧﯽ از ﺳﻮي دﯾﮕﺮ اﯾﺮان را در‬
‫ﺟﺮﯾﺎن ﮐﺸﺎﮐﺶﻫﺎي ﺟﻬﺎﻧﯽ ﻗﺮار داده و ﻫﺮﯾﮏ از اﯾﻦ ﮐﺸﻮرﻫﺎ ﺑﺎ ﻓﺮﺳـﺘﺎدن ﺳﻔﯿﺮان و ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﺎﻧﯽ ﺑﺮاي اﯾﺠﺎد راﺑﻄﻪ ﺑﺎ اﯾﺮان ﮐﻮﺷﯿﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻫﻤﻪ اﯾﻦ ﺗﻼشﻫـﺎ ﻫﻨﮕـﺎﻣﯽ ﺻﻮرت ﻣﯽﮔﺮﻓﺖ ﮐﻪ دوﻟﺖ ﻓﺘﺤﻌﻠﯽ ﺷـﺎه ﻗﺎﺟﺎر ﺑﻪ ﺷـﯿﻮهاي ﭘﯽﮔﯿﺮ در ﺻـﺪد ﮔﺴﺘﺮش ﺳـﻠﻄﻪ ﺧﻮد ﺑﺮ ﺗﻤﺎم‬
‫اﯾﺮان ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﻣﻬﻤﺘﺮﯾﻦ ﺗﻼش ﻓﺘﺤﻌﻠﯽ ﺷﺎه ﺑﺮاي ﺳﺮﮐﻮﺑﯽ رﻗﺒﺎي داﺧﻠﯽ‪ ،‬ﺗﺴﺨﯿﺮ ﺧﺮاﺳﺎن ﺑﻮد‪.‬‬
‫آﻗﺎ ﻣﺤﻤﺪ ﺧﺎن ﺗﻨﻬﺎ ﺗﻮاﻧﺴﺖ ﺧﺮاﺳﺎن را ﻓﺘﺢ ﮐﻨﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﻓﺮﺻﺖ ﻧﯿﺎﻓﺖ‪ ،‬ﺣﮑﻮﻣﺖ ﺧﻮد را در آﻧﺠﺎ ﺗﺜﺒﯿﺖ ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﭘﺲ از ﻗﺘﻞ او‪ ،‬ﻧﺎدر‬
‫ﻣﯿﺮزا ﭘﺴـﺮ ﺷـﺎﻫﺮخ ﮐﻪ ﺑـﺎ ﺣﻤـﺎﯾﺖ زﻣـﺎن ﺷـﺎه اﻓﻐـﺎن در ﻫﺮات ﺑﻪ ﺳـﺮ ﻣﯽﺑﺮد‪ ،‬دوﺑـﺎره ﺑﻪ ﻣﺸـﻬﺪ ﺑـﺎزﮔﺸﺖ و ﺑﺎ ﺣﻤﺎﯾﺖ ﺑﺮﺧﯽ از اﻣﺮاي‬
‫ﺧﺮاﺳـﺎن ﺑﺮاي ﺑﻪ دﺳﺖ آوردن ﻗـﺪرت ﺗﻼـش ﮐﺮد‪ .‬ﻓﺘﺤﻌﻠﯽ ﺷﺎه در ﺳﺎل ‪ 1214‬ق‪ 1799 /‬م رواﻧﻪ ﺧﺮاﺳـﺎن ﺷـﺪ‪ .‬در اﯾﻦ ﻫﻨﮕﺎم اﻣﺮاي‬
‫ﺧﺮاﺳﺎن از او اﻃﺎﻋﺖ ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻧﺎدر ﻣﯿﺮزا ﻧﯿﺰ ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﯽ ﻧﮑﺮد‪ .‬ﻓﺘﺤﻌﻠﯽ ﺷﺎه ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ اوﺿﺎع ﺧﺮاﺳﺎن را آرام دﯾﺪ ﺑﻪ ﺗﻬﺮان ﺑﺎزﮔﺸﺖ‪.‬‬
‫ﻧﺎدر ﻣﯿﺮزا دوﺑﺎره ﻋﻠﻢ ﻃﻐﯿﺎن ﺑﺮاﻓﺮاﺷﺖ و ﺑﺎر دﯾﮕﺮ ﻓﺘﺤﻌﻠﯽ ﺷﺎه را ﺑﻪ ﺧﺮاﺳﺎن ﮐﺸﺎﻧﺪ‪ .‬ﺷﺎه در اﯾﻦ ﺳـﻔﺮ ﭘﺴـﺮش ﻣﺤﻤﺪ وﻟﯽ ﻣﯿﺮزا ﺣﺎﮐﻢ‬
‫ﺳﻤﻨﺎن را ﻧﯿﺰ ﺑﺎ ﺧﻮد ﺑﺮد و ﻣﺸﻬﺪ را ﻣﺤﺎﺻﺮه ﮐﺮد‪.‬‬
‫ﺧﻮاﻧﯿﻦ ﺧﺮاﺳﺎن از ﺷﺎه ﻗﺎﺟﺎر ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ ﺑﻪ ﺗﻬﺮان ﺑﺎزﮔﺮدد و ﻗﻮل دادﻧﺪ‪ ،‬ﻧﺎدر ﻣﯿﺮزا را ﺷﮑﺴﺖ دﻫﻨﺪ‪ .‬در ﻫﻤﯿﻦ ﺳﺎل ﻣﺤﻤﺪ وﻟﯽ ﻣﯿﺮزا ﺑﻪ‬
‫ﯾـﺎري ﺑﻌﻀـﯽ از ﺧﻮاﻧﯿﻦ و اﻣﺮاي ﺧﺮاﺳـﺎن ﺑﺎ دﺷﻮاري او را دﺳـﺘﮕﯿﺮ ﮐﺮده ﺑﻪ ﺗﻬﺮان ﻓﺮﺳـﺘﺎد و ﺷﺎه دﺳـﺘﻮر ﻗﺘﻞ ﻧﺎدر ﻣﯿﺮزا و ﭘﺴـﺮاﻧﺶ را‬
‫ﺻﺎدر ﮐﺮد و ﺑﻪ اﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﺑﺎزﻣﺎﻧﺪﮔﺎن ﺳﻠﺴﻠﻪ اﻓﺸﺎر ﻧﺎﺑﻮد ﺷﺪﻧﺪ‪«1» .‬‬
‫ﻫﻤﺰﻣﺎن ﺑﺎ اﯾﻦ روﯾﺪاد ﻣﻬﻤﺘﺮﯾﻦ واﻗﻌﻪ ﻋﺼـﺮ ﺣﮑﻮﻣﺖ ﻓﺘﺤﻌﻠﯽ ﺷﺎه ﮐﻪ ﺑﻪ ﻓﺎﺻـﻠﻪ ﮐﻤﯽ از آن اﺗﻔﺎق اﻓﺘﺎد‪ ،‬ﺟﻨﮓﻫﺎي ﭘﯽدرﭘﯽ و ﻃﻮﻻﻧﯽ‬
‫اﯾﺮان و روس ﺑﻮد‪ .‬ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﺟﻨﮓ در ﻃﻮل ﺳﺎلﻫﺎي‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻋﻠﯽ ﻗﻠﯽ ﻣﯿﺮزا اﻋﺘﻀﺎد اﻟﺴﻠﻄﻨﻪ‪ :‬اﮐﺴﯿﺮ اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﺑﻪ اﻫﺘﻤﺎم ﺟﻤﺸﯿﺪ ﮐﯿﺎنﻓﺮ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬وﯾﺴﻤﻦ‪ 1370 ،‬ص‪.102 -104 ،‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﻘﺪﻣﻪ‪ ،‬ص‪17 :‬‬
‫‪ 1219‬ﺗﺎ ‪ 1228‬ق‪ 1804 /‬ﺗﺎ ‪ 1813‬م و ﺟﻨﮓ دوم از ‪ 1241‬ﺗﺎ ‪ 1243‬ق ‪ 1825‬ﺗﺎ ‪ 1827‬م روي داد ﮐﻪ ﺑﺎ اﻧﻌﻘﺎد دو ﻋﻬﺪﻧﺎﻣﻪ ﮔﻠﺴﺘﺎن و‬
‫ﺗﺮﮐﻤﺎنﭼﺎي ﺑﺨﺶﻫﺎي زﯾﺎدي از ﻣﻨﺎﻃﻖ ﺷﻤﺎلﻏﺮﺑﯽ ﺧﺎك اﯾﺮان ﺟﺪا ﺷﺪﻧﺪ‪«1» .‬‬
‫ﺳﯿـﺎﺳﺖ ﻓﺘﺤﻌﻠﯽ ﺷـﺎه ﺑﺮاي ﺣﻔـﻆ ﻣﻨـﺎﻃﻖ وﺳـﯿﻌﯽ ﮐﻪ در اﺧﺘﯿـﺎر داﺷﺖ اﯾﻦ ﺑﻮد ﮐﻪ ﺑﺮاي ﻫﺮ ﻣﻨﻄﻘﻪ‪ ،‬ﺣـﺎﮐﻤﯽ ﻣﻮرد اﻋﺘﻤﺎد ﺗﻌﯿﯿﻦ ﮐﻨـﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻨـﺎﺑﺮاﯾﻦ ﻫﺮﯾـﮏ از ﭘﺴـﺮان ﺧﻮد را ﺑﻪ ﺣﮑﻮﻣﺖ اﯾـﺎﻟﺘﯽ از اﯾﺮان ﻣﻨﺼﻮب ﮐﺮد ﺗـﺎ ﺑﻪ اﺳـﺘﻘﻼل در آﻧﺠﺎ ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواﯾﯽ ﮐﻨﻨـﺪ‪ .‬از ﺟﻤﻠﻪ ﻋﺒﺎس‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 19‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫ﻣﯿﺮزا را ﺑﻪ ﺣﮑـﻮﻣﺖ آذرﺑﺎﯾﺠـﺎن ﻣﻨﺼﻮب ﮐﺮد‪ .‬در ﻣﯿـﺎن ﻣﻨـﺎﻃﻖ ﮔﻮﻧـﺎﮔﻮن اﯾﺮان‪ ،‬ﺧﺮاﺳـﺎن از ﻣﻮﻗﻌﯿﺖ وﯾﮋهاي ﺑﺮﺧﻮردار ﺑﻮد؛ ﭼﻨـﺎﻧﮑﻪ‬
‫ﻣﺤﻤﺪ ﺻﺎدق ﻣﺮوزي در ﺗﺎرﯾﺦ ﺟﻬﺎنآرا درﺑﺎره ﺧﺮاﺳﺎن ﻣﯽﻧﻮﯾﺴﺪ‪:‬‬
‫»ﻣﺤﻘﻖ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﻤﻠﮑﺖ ﺧﺮاﺳـﺎن ﻃﻮﻻـ و ﻋﺮﺿـﺎ‪ ،‬ﮐّﻤـ ﺎ و ﮐﯿﻔـﺎ وﺳـﯿﻊﺗﺮﯾﻦ ﻣﻤﺎﻟـﮏ اﯾﺮان اﺳﺖ و ﺑﻬـﺘﺮﯾﻦ ﻣﻌﻤﻮره ﺟﻬـﺎن‪ .‬ﺧـﺎﮐﺶ ﺑﻪ‬
‫اﻗﺘﻀﺎي ﺗﺮﺑﯿﺖ ﺧﺴـﺮو ﺧﺎوران ﻣﺎﯾﻪ ﺷﺠﺎﻋﺘﺴﺖ و ﺧﺎكﻧﺸﯿﻨﺎﻧﺶ از ﺗﺄﺛﯿﺮ آب و ﻫﻮا ﮐﻤﺎل ﺟﻼدت ﻟﺸﮑﺮي ﺟﺮار دارد و ﺳﭙﺎﻫﯽ ﮐﺮار‪«.‬‬
‫»‪«2‬‬
‫ﺑﻪﻫﺮﺣـﺎل ﺧﺮاﺳﺎن ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ اﯾﻨﮑﻪ از دار اﻟﺨﻼﻓﻪ دور ﺑﻮد‪ ،‬ﺗﻮاﻧﺎﯾﯽ آن را داﺷﺖ ﮐﻪ ﺷﻮرﺷـﯿﺎن و ﻃﺎﻏﯿﺎن را ﻋﻠﯿﻪ دوﻟﺖ در ﺧﻮد ﺑﭙﺮورد‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ دﻟﯿﻞ دوﻟﺖ ﻣﺮﮐﺰي اﯾﺮان ﺗﻮّﺟﻪ وﯾﮋهاي ﺑﻪ آﻧﺠﺎ داﺷﺖ‪ ،‬ﺑﻪوﯾﮋه آﻧﮑﻪ در آﻏﺎز ﺣﮑﻮﻣﺖ ﻓﺘﺤﻌﻠﯽ ﺷﺎه‪ ،‬ﻫﻨﻮز ﺑﺎزﻣﺎﻧﺪﮔﺎن ﺳﻠﺴـﻠﻪ‬
‫اﻓﺸﺎري در آﻧﺠﺎ درﭘﯽ ﮐﺴﺐ ﻗﺪرت ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ دﻟﯿﻞ ﻓﺘﺤﻌﻠﯽ ﺷﺎه ﭘﺴﺮ ﺳﻮﻣﺶ ﻣﺤﻤﺪ وﻟﯽ ﻣﯿﺮزا را ﺑﻪ ﺣﮑﻮﻣﺖ آﻧﺠﺎ ﺑﺮﮔﺰﯾﺪ‪ .‬وي‬
‫‪ 14‬ﺳﺎل در ﺧﺮاﺳﺎن ﺣﮑﻢ راﻧﺪ‪ .‬اﺷـﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ ﺷـﺮح ﺣﮑﻮﻣﺖ وي در اﯾﻦ ﻣﺪت و وﻗﺎﯾﻊ ﺧﺮاﺳﺎن و ﺑﺨﺶﻫﺎي دﯾﮕﺮ ﮐﺸﻮر در ﻃﻮل‬
‫ﺳﺎلﻫﺎي ‪ 1218‬ﺗﺎ ‪ 1231‬اﺳﺖ‪.‬‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻋﺒـﺪ اﻟﺮزاق ﻣﻔﺘﻮن دﻧﺒﻠﯽ‪ :‬ﻣـﺂﺛﺮ ﺳـﻠﻄﺎﻧﯿﻪ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬اﺑﻦ ﺳـﯿﻨﺎ‪ ،1351 ،‬ص‪93 - 95 :‬؛ رﺿﺎ ﻗﻠﯽ ﺧﺎن ﻫـﺪاﯾﺖ‪ :‬ﺗﺎرﯾـﺦ روﺿﻪ اﻟﺼـﻔﺎي‬
‫ﻧﺎﺻـﺮي‪ ،‬ﺟﻠـﺪ ﻧﻬـﻢ‪ ،‬ﻗـﻢ‪ :‬ﻣﺮﮐﺰي‪ ،‬ﭘﯿﺮوز‪ ،‬ﺧﯿـﺎم‪ ،1339 ،‬ص‪386 - 387 :‬؛ اﻋﺘﻤـﺎد اﻟﺴـﻠﻄﻨﻪ‪ :‬ﺗﺎرﯾـﺦ ﻣﻨﺘﻈﻢ ﻧﺎﺻـﺮي‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﺼـﺤﯿﺢ ﻣﺤﻤﺪ‬
‫اﺳﻤﺎﻋﯿﻞ رﺿﻮاﻧﯽ‪ ،‬ﺟﻠﺪ ‪ ،3‬ﺗﻬﺮان‪ :‬دﻧﯿﺎي ﮐﺘﺎب‪ ،1367 ،‬ص‪.1468 -69 :‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺤﻤﺪ ﺻﺎدق ﻣﺮوزي‪ :‬ﺗﺎرﯾﺦ ﺟﻬﺎنآرا )رﻃﺐ اﻟﻠﺴﺎن(‪ ،‬ﻧﺴـﺨﻪ ﻋﮑﺴﯽ ﺷﻤﺎره ‪ 4449‬ﮐﺘﺎﺑﺨﺎﻧﻪ ﻣﺮﮐﺰي داﻧﺸﮕﺎه ﺗﻬﺮان‪ ،‬ﺑﺮگ )‪108‬‬
‫آ(‪ .‬اﺻﻞ ﻧﺴﺨﻪ ﮐﺘﺎﺑﺨﺎﻧﻪ ﻣﻠﯽ ﺑﻪﺷﻤﺎره ‪ 297‬رس ]ف ﻣﻠﯽ ‪.[32 :1‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﻘﺪﻣﻪ‪ ،‬ص‪18 :‬‬
‫ﻣﺤﻤﺪ وﻟﯽ ﻣﯿﺮزا‬
‫ﻣﺤﻤـﺪ وﻟﯽ ﻣﯿﺮزا ﭘﺴـﺮ ﺳﻮم ﻓﺘﺤﻌﻠﯽ ﺷﺎه در روز ﺟﻤﻌﻪ اول ﺷﻮال ﺳﺎل ‪ 1203‬ق‪ 1889 /‬م »‪ «1‬در ﻗﺼـﺒﻪ ﻧﻮا ﻣﺘﻮﻟﺪ ﺷﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﺤﻤﺪ‬
‫ﺗﻘﯽ ﻧﻮري در ﮐﺘﺎب اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ "واﻟﺪه آن ﺣﻀﺮت‪ ،‬از ﺧﺎﻧﺪان ﮐﺮﯾﻢ و ﺑﺮوﺟﺮدي اﻻﺻﻞ و در اﺻﻔﻬﺎن ﻣﻘﯿﻢ ﺑﻮد« )ﺑﺮگ ‪.(22‬‬
‫در ﺳﺎل ‪ 1214‬ق‪ 1799 /‬م ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﻣﺤﻤﺪ وﻟﯽ ﻣﯿﺮزا ‪ 11‬ﺳﺎل داﺷﺖ از ﺳﻮي ﻓﺘﺤﻌﻠﯽ ﺷﺎه ﺑﻪ ﺣﮑﻮﻣﺖ ﺳﻤﻨﺎن ﻣﻨﺼﻮب ﺷﺪ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ‬
‫ﭘﯿﺶ از اﯾﻦ آﻣـﺪ در ﺳﺎل ‪ 1218‬ق‪ 1803 /‬م ﻫﻨﮕـﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﻓﺘﺤﻌﻠﯽ ﺷـﺎه ﺑﺮاي ﺳـﺮﮐﻮﺑﯽ ﻧﺎدر ﻣﯿﺮزا اﻓﺸﺎر ﺑﻪ ﺧﺮاﺳﺎن رﻓﺖ‪ ،‬ﻣﺤﻤـﺪ وﻟﯽ‬
‫ﻣﯿﺮزا را ﺑﺎ ﺧﻮد ﺑﺮده و او در ﻫﻤﺎﻧﺠﺎ ﺑﻪ ﺣﮑﻮﻣﺖ ﺧﺮاﺳﺎن ﻣﻨﺼﻮب ﺷﺪ و ﺗﻮاﻧﺴﺖ ﻧﺎدر ﻣﯿﺮزا را دﺳﺘﮕﯿﺮ و رواﻧﻪ ﺗﻬﺮان ﮐﻨﺪ‪«2» .‬‬
‫در آن روزﮔﺎر ﺧﺮاﺳﺎن از ﺳﻮي ﺷﻤﺎلﺷـﺮﻗﯽ و ﻣﺸﺮق ﺑﻪ ﺟﯿﺤﻮن و ﺳﺮزﻣﯿﻦ ﺑﻠﺦ‪ ،‬از ﺟﻨﻮب ﺑﻪ ﮐﺎﺑﻞ و ﺳﯿﺴﺘﺎن‪ ،‬از ﻏﺮب ﺑﻪ ﻋﺮاق ﻋﺠﻢ‬
‫و اﺳﺘﺮآﺑﺎد ﻣﺤﺪود ﻣﯽﺷﺪ‪ «3» .‬اﻣﺎ ﻣﺤﻤﺪ وﻟﯽ ﻣﯿﺮزا ﻧﺘﻮاﻧﺴﺖ‪ ،‬ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻗﺪرﺗﺶ را از ﻣﺸﻬﺪ‪ ،‬ﻧﯿﺸﺎﺑﻮر‪ ،‬ﺗﺮﺷﯿﺰ‪ ،‬ﺗﻮن‪ ،‬ﻃﺒﺲ و ﺗﻮاﺑﻊ آن ﻓﺮاﺗﺮ‬
‫ﺑﺒﺮد و ﻫﻤﻮاره ﺟﻨﻮب ﺧﺮاﺳﺎن در دﺳﺖ اﻓﻐﺎنﻫﺎ و ﺑﺮﺧﯽ ﻗﺒﺎﯾﻞ دﯾﮕﺮ و ﻣﻨﺎﻃﻖ ﺷﺮق و ﺷﻤﺎل در دﺳﺖ اوزﺑﮑﺎن و ﺗﺮﮐﻤﺎﻧﺎن ﺑﻮد‪«4» .‬‬
‫ﻣﺤﻤﺪ وﻟﯽ ﻣﯿﺮزا از آﻏﺎز ﺗﻼش ﻣﯽﮐﺮد‪ ،‬ﺧﻮاﻧﯿﻦ ﺧﺮاﺳﺎن را ﮐﻪ ﻫﺮﯾﮏ در ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺧﻮﯾﺶ ﻗﺪرت ﺑﺴـﯿﺎري داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺎ ﺧﻮد ﻫﻤﺴﻮ ﺳﺎزد‪.‬‬
‫اﻣـﺎ درﮔﯿﺮي ﺑـﺎ اﻣﺮاي ﺧﺮاﺳـﺎﻧﯽ از ﺳﻮﯾﯽ و ﺣﻤﻼـت ﻣـﺪاوم ﻃﻮاﯾﻒ ﺗﺮﮐﻤﺎن و ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﯽﻫﺎي ﻓﯿﺮوز اﻟـّﺪﯾﻦ ﻣﯿﺮزا ﺣﺎﮐﻢ ﻫﺮات از ﺳﻮي‬
‫دﯾﮕﺮ‪ ،‬ﻣﻮﺟﺐ ﺗﺰﻟﺰل ﻗﺪرت او در ﺧﺮاﺳﺎن ﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫در دوران ﺣﮑﻤﺮاﻧﯽ ﻣﺤﻤـﺪ وﻟﯽ ﻣﯿﺮزا ﺑﺮ ﺧﺮاﺳﺎن وﻗﺎﯾﻌﯽ اﺗﻔﺎق اﻓﺘﺎد ﮐﻪ در ﺑﺮرﺳـﯽ ﺗﺎرﯾﺦ اﯾﺮان ﻋﺼـﺮ ﻓﺘﺤﻌﻠﯽ ﺷﺎه‪ ،‬اﻫﻤﯿﺖ دارﻧﺪ‪ .‬در‬
‫اﯾﻦ ﺑﺨﺶ ﻣﻬﻤﺘﺮﯾﻦ اﯾﻦ وﻗﺎﯾﻊ ﺑﻪ اﺧﺘﺼﺎر ذﮐﺮ ﻣﯽﮔﺮدد‪.‬‬
‫______________________________‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 20‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫)‪ .(1‬ﺧﺎﻧﻠﺮ ﺣﻼلﺧﻮر‪ :‬ﺑﺤﺮ اﻟﻠﺌﺎﻟﯽ‪ ،‬ﻧﺴـﺨﻪ ﺧﻄﯽ ‪ 1421‬داﻧﺸـﮕﺎه؛ ﻣﺤﻤﺪ اﮐﺒﺮ اﻓﺸﺎر‪ :‬اﺳﺘﺨﺮاج اﺣﮑﺎم ﻃﺎﻟﻊ ﺷﻬﺮﯾﺎر و ﺷﻬﺰادﮔﺎن‪ ،‬ﻧﺴﺨﻪ‬
‫ﺧﻄﯽ ﺷﻤﺎره ‪ 2140‬داﻧﺸﮕﺎه؛ ﻣﺤﻤﻮد ﻣﯿﺮزا‪ :‬ﮔﻠﺸﻦ ﻣﺤﻤﻮد‪ ،‬ﻣﯿﮑﺮوﻓﯿﻠﻢ ‪ 1911‬داﻧﺸﮕﺎه‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻧﻮري‪ :‬اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪.‬‬
‫)‪ .(3‬اﺑـﻮ اﻟﻘـﺎﺳﻢ ﻃـﺎﻫﺮي‪ :‬ﺟﻐﺮاﻓﯿـﺎي ﺗـﺎرﯾﺨﯽ ﺧﺮاﺳـﺎن از ﻧﻈﺮ ﺟﻬـﺎﻧﮕﺮدان‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﻘـﻞ از ﻣﮑﺪاﻧﺎﻟـﺪ ﮐﻨﯿﺮ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬ﺷـﻮراي ﻣﺮﮐﺰي ﺟﺸـﻦ‬
‫ﺷﺎﻫﻨﺸﺎﻫﯽ اﯾﺮان‪ ،1348 ،‬ص‪.30 :‬‬
‫)‪ .(4‬ﻫﻤﺎن‪ ،‬ص‪.31 :‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﻘﺪﻣﻪ‪ ،‬ص‪19 :‬‬
‫در ﺳﺎل ‪ 1218‬ق‪ 1804 /‬م ﻧﺎدر ﻣﯿﺮزا اﻓﺸﺎر از ﻣﺤﻤﺪ وﻟﯽ ﻣﯿﺮزا ﺷﮑﺴﺖ ﺧﻮرد‪«1» .‬‬
‫در ﺳﺎل ‪ 1220‬ق‪ 1805 /‬م ﻣﺤﻤﺪ وﻟﯽ ﻣﯿﺮزا ﺑﺎ ﺗﺮﮐﻤﺎﻧﺎن ﻃﮋن و ﺳﺮﺧﺲ و آﺧﺎل درﮔﯿﺮ ﺷﺪه‪ ،‬آﻧﻬﺎ را ﺳﺮﮐﻮب ﮐﺮد‪«2» .‬‬
‫در ﺳﺎل ‪ 1222‬ق‪ 1807 /‬م ﺻﻮﻓﯽ اﺳـﻼم ﮐﻪ از ﺑﺰرﮔـﺎن ﻓﺮﻗﻪ ﻧﻘﺸـﺒﻨﺪﯾﻪ ﺑﻮد و ﻣﺮﯾـﺪان ﺑﺴـﯿﺎري در ﻫﺮات و ﺧﺮاﺳـﺎن داﺷﺖ‪ ،‬ﺑﺎ ﻓﯿﺮوز‬
‫اﻟـّﺪﯾﻦ ﻣﯿﺮزا ﺣﺎﮐﻢ ﻫﺮات ﻫﻤـﺪﺳﺖ ﺷـﺪه‪ ،‬ﻋﺰم ﺗﺴـﺨﯿﺮ ﺷـﻬﺮ ﻣﺸـﻬﺪ را ﮐﺮد‪ .‬اﻣﺎ ﻣﺤﻤﺪ وﻟﯽ ﻣﯿﺮزا‪ ،‬ﭘﯿﺶدﺳﺘﯽ ﮐﺮده‪ ،‬در ﻣﻨﺰل ﺷـﮑﯿﺒﺎن‬
‫ﻧﺰدﯾﮏ ﻫﺮات آﻧﻬﺎ را ﺷﮑﺴﺖ داد و ﺻﻮﻓﯽ اﺳﻼم در آﻧﺠﺎ ﮐﺸﺘﻪ ﺷﺪ‪«3» .‬‬
‫در ﺳﺎل ‪ 1223‬ق‪ 1808 /‬م ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎم درﮔﯿﺮي اﻣﯿﺮ ﻧﺎﺻـﺮ اﻟﺪﯾﻦ ﺗﻮره ﺣﺎﮐﻢ ﻣﺮو ﺑﺎ ﺑﺮادرش اﻣﯿﺮ ﺣﯿﺪر ﺗﻮره؛ ﻣﺤﻤﺪ وﻟﯽ ﻣﯿﺮزا از ﻧﺎﺻـﺮ‬
‫اﻟّﺪﯾﻦ ﺣﻤﺎﯾﺖ ﮐﺮده‪ ،‬ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ او از ﺑﺮادر ﮔﺮﯾﺨﺖ ﺑﻪ ﻣﺤﻤﺪ وﻟﯽ ﻣﯿﺮزا در ﻣﺸﻬﺪ ﭘﻨﺎه ﺑﺮده‪ ،‬در آﻧﺠﺎ ﺳﺎﮐﻦ ﺷﺪ‪«4» .‬‬
‫در ﺳﺎل ‪ 1224‬ق‪ 1809 /‬م ﻣﺤﻤﺪ وﻟﯽ ﻣﯿﺮزا ﺑﺎ ﻣﺼـﻄﻔﯽ ﻗﻠﯽ ﺧﺎن ﻋﺮب ﺣﺎﮐﻢ ﺗﺮﺷﯿﺰ ﮐﻪ ﺳﺮ ﺑﻪ ﻃﻐﯿﺎن و ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﯽ ﺑﺮداﺷﺘﻪ ﺑﻮد‪ ،‬ﺟﻨﮕﯿﺪه‬
‫او را ﺷـﮑﺴﺖ داد و ﻧﺰد ﺷـﺎه ﻓﺮﺳـﺘﺎد‪ .‬در ﻫﻤﯿﻦ ﺳـﺎل ﺑﻪ ﻧﺴـﺎ و اﺑﯿﻮرد و ﻣﻬﻨﻪ ﻟﺸـﮑﺮ ﮐﺸـﯿﺪ و ﺗﺮﮐﻤﺎنﻫﺎﯾﯽ را ﮐﻪ ﺑﻪ آﻧﺠﺎ آﻣـﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‬
‫ﻣﻐﻠﻮب ﮐﺮد‪«5» .‬‬
‫در ﺳﺎل ‪ 1224‬ق‪ 1809 /‬م ﻓﯿﺮوز اﻟّﺪﯾﻦ ﻣﯿﺮزا واﻟﯽ ﻫﺮات ﮐﻪ از ﭘﺮداﺧﺘﻦ ﻣﺎﻟﯿﺎت ﺳـﺮ ﺑﺎز ﻣﯽزد‪ ،‬ﺑﻪﻋﻨﻮان ﯾﮏ ﺷﻮرﺷـﯽ ﺟﻠﻮهﮔﺮ ﺷﺪه‪،‬‬
‫ﻣﺤﻤـﺪ وﻟﯽ ﻣﯿﺮزا ﺑﺮاي ﺗﻨﺒﯿﻪ او ﺑﻪ ﻫﺮات ﻟﺸـﮑﺮ ﮐﺸـﯿﺪ و در ﭘﻞ ﻧﻘﺮه ﻧﺰدﯾﮏ ﻫﺮات اردو زد‪ .‬ﻓﯿﺮوز اﻟﺪﯾﻦ ﻣﯿﺮزا ﭼﻮن ﺗﻮان ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ را در‬
‫ﺧـﻮد ﻧﺪﯾـﺪ‪ ،‬ﺑﺮاي ﻋـﺬرﺧﻮاﻫﯽ ﺑـﺎ ﻣﯿـﺎﻧﺠﯽﮔﺮي ﺧـﻮاﻧﯿﻦ ﺧﺮاﺳـﺎن ﭘﺴـﺮش را ﺑـﺎ ﺧﺮاج ﻣﻌـﻮﻗﻪ و ﭘﯿﺸﮑﺸـﯽ ﻓﺮﺳـﺘﺎد و ﻣﺤﻤـﺪ وﻟﯽ ﻣﯿﺮزا‬
‫ﺑﺎزﮔﺸﺖ‪«6» .‬‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻫﺪاﯾﺖ‪ :‬روﺿﻪ اﻟﺼﻔﺎي ﻧﺎﺻﺮي‪ ،‬ج ‪ ،9‬ص‪ 386 :‬و ‪.387‬‬
‫)‪ .(2‬اﻋﺘﻤﺎد ﻟا ﺴﻠﻄﻨﮥ‪ :‬ﺗﺎرﯾﺦ ﻣﻨﺘﻈﻢ ﻧﺎﺻﺮي‪ ،‬ج ‪ ،3‬ص‪.1478 :‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺤﻤـﺪ ﯾﻮﺳﻒ رﯾﺎﺿـﯽ ﻫﺮوي‪ :‬ﻋﯿﻦ اﻟﻮﻗـﺎﯾﻊ‪ ،‬ﺑﻪ ﮐﻮﺷـﺶ ﻣﺤﻤـﺪ آﺻﻒ ﻓﮑﺮت ﻫﺮوي‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬ﺑﻨﯿﺎد ﻣﻮﻗﻮﻓﺎت دﮐﺘﺮ ﻣﺤﻤﻮد اﻓﺸﺎر‪،‬‬
‫ص‪ 9 :‬و ‪.8‬‬
‫)‪ .(4‬اﻋﺘﻀﺎد اﻟﺴﻠﻄﻨﻪ‪ :‬اﮐﺴﯿﺮ اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ص‪.106 :‬‬
‫)‪ .(5‬اﻋﺘﻤﺎد ﻟا ﺴﻠﻄﻨﻪ‪ :‬ﺗﺎرﯾﺦ ﻣﻨﺘﻈﻢ ﻧﺎﺻﺮي‪ ،‬ج ‪ ،3‬ص‪.1495 :‬‬
‫)‪ .(6‬اﻋﺘﻤﺎد ﻟا ﺴﻠﻄﻨﻪ‪ :‬ﻣﻄﻠﻊ اﻟّﺸﻤﺲ‪ ،‬ﺑﻪ اﻫﺘﻤﺎم ﺗﯿﻤﻮر ﺑﺮﻫﺎن ﻟﯿﻤﻮدﻫﯽ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬ﻓﺮﻫﻨﮕﺴﺮاي ﯾﺴﺎوﻟﯽ‪ 63 ،‬و ‪ ،1362‬ص‪.641 -642 :‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﻘﺪﻣﻪ‪ ،‬ص‪20 :‬‬
‫در ﺳﺎل ‪ 1227‬ق‪ 1812 /‬م ﻣﺤﻤﺪ وﻟﯽ ﻣﯿﺮزا ﺑﻪ ﻫﻤﺮاﻫﯽ ﻧﺎﺻـﺮ اﻟﺪﯾﻦ ﺗﻮره و اﺳﺤﺎق ﺧﺎن ﻗﺮاﯾﯽ ﺑﻪ دﺳﺘﻮر ﻓﺘﺤﻌﻠﯽ ﺷﺎه ﺑﻪ ﺗﻬﺮان اﺣﻀﺎر‬
‫ﺷﺪه و ﺑﺎ ﺷﺎه ﻣﻼﻗﺎت ﮐﺮد‪«1» .‬‬
‫در ﺳﺎل ‪ 1228‬ق‪ 1813 /‬م ﻃﺎﯾﻔﻪ ﮔﻮﮐﻼن ﺗﺮﮐﻤﺎن ﺑﻪ رﻫﺒﺮي ﯾﻮﺳﻒ ﺧﻮاﺟﻪ ﮐﺎﺷـﻐﺮي ﺳـﺮ ﺑﻪ ﺷﻮرش ﺑﺮداﺷﺘﻪ‪ ،‬ﻗﻠﻌﻪ ﭘﺴﺮك ﻓﻨﺪرﺳﮏ‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 21‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫را ﻣﺤﺎﺻـﺮه ﮐﺮدﻧـﺪ‪ .‬ﻣﺤﻤـﺪ وﻟﯽ ﻣﯿﺮزا و ﻣﺤﻤـﺪ ﻗﻠﯽ ﻣﯿﺮزا ﺣﮑﻤﺮان ﻣﺎزﻧـﺪران از ﺳﻮي ﺷﺎه ﻣﺄﻣﻮر دﻓﻊ او ﺷﺪﻧـﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﻣﺤﻤـﺪ وﻟﯽ ﻣﯿﺮزا‬
‫ﺑﺪون ﮐﻤﮏ ﻣﺤﻤﺪ ﻗﻠﯽ ﻣﯿﺮزا و ﻫﻤﺮاه ﺳﺮان ﺧﺮاﺳﺎن وي را ﺷﮑﺴﺖ داد‪ .‬ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﯽآﯾﺪ ﻣﺤﻤﺪ وﻟﯽ ﻣﯿﺮزا ﻫﺮﮔﺰ ﻧﺘﻮاﻧﺴﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اﻋﺘﻤﺎد‬
‫و ﺣﻤﺎﯾﺖ اﻣﺮاي ﺧﺮاﺳﺎن را ﺑﻪ ﺳﻮي ﺧﻮد ﺟﻠﺐ ﮐﻨـﺪ و ﻫﻤﯿﻦ اﻣﺮ ﻣﻮﺟﺐ اﺧﺘﻼف ﻣﯿﺎن او و اﯾﻦ ﺧﻮاﻧﯿﻦ ﻣﯽﮔﺮدﯾـﺪ ﺗﺎ آﻧﺠﺎ ﮐﻪ آﻧﻬﺎ ﺑﻪ‬
‫اﻏﻮاي اﺳـﺤﺎق ﺧﺎن ﻗﺮاﯾﯽ ﻋﻠﯿﻪ ﻣﺤﻤﺪ وﻟﯽ ﻣﯿﺮزا ﺷﻮرﯾﺪﻧﺪ و دﯾﮕﺮ ﺣﺎﺿﺮ ﻧﺒﻮدﻧﺪ ﺣﮑﻮﻣﺖ ﻣﺤﻤﺪ وﻟﯽ ﻣﯿﺮزا ﺑﺮ ﺧﺮاﺳﺎن را ﺑﭙﺬﯾﺮﻧﺪ‪«2» .‬‬
‫درﮔﯿﺮي آﻧﻬـﺎ ﺑﻪ ﺟﺎﯾﯽ رﺳـﯿﺪ ﮐﻪ در ﺳﺎل ‪ 1229‬ق‪ 1814 /‬م ﺷـﺎه‪ ،‬اﺳـﻤﺎﻋﯿﻞ ﺧﺎن ﺳـﺮدار داﻣﻐﺎﻧﯽ را ﺑﺮاي ﺗﻨﺒﯿﻪ آﻧﻬﺎ ﻓﺮﺳـﺘﺎد و ﭘﺲ از‬
‫درﮔﯿﺮي ﺳﺨﺘﯽ ﺧﺮاﺳﺎﻧﯿﺎن ﺷﮑﺴﺖ ﺧﻮردﻧﺪ‪«3» .‬‬
‫ﻣﺨﺎﻟﻔﺖﻫﺎي اﻣﺮاي ﺧﺮاﺳﺎن ﻫﻤﭽﻨﺎن اداﻣﻪ داﺷﺖ‪ .‬ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﺷﺎه ﻧﺎﭼﺎر ﺷﺪ‪ ،‬دوﺑﺎره اﺳﻤﺎﻋﯿﻞ ﺧﺎن ﺳﺮدار را ﻣﺄﻣﻮر ﺧﺮاﺳﺎن ﮐﺮده‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪ‬
‫وﻟﯽ ﻣﯿﺮزا را ﺑﻪ ﺗﻬﺮان ﺑﺨﻮاﻧـﺪ و اﯾﻦﺑﺎر او را ﻫﻤﺮاه ﻓﺮج اﻟّﻠﻪ ﺧﺎن اﻓﺸﺎر و ﻣﯿﺮزا ﻋﺒـﺪ اﻟﻮﻫﺎب ﻣﻌﺘﻤـﺪ اﻟﺪوﻟﻪ ﺑﻪ ﻣﺸـﻬﺪ ﻓﺮﺳـﺘﺎد‪ .‬ﺳﺎل ﺑﻌﺪ‬
‫اﺳـﺤﺎق ﺧﺎن ﻗﺮاﯾﯽ ﭘﺴـﺮ ﺧﻮد ﺣﺴـﻨﻌﻠﯽ ﺧﺎن را ﺑﻪ درﺑﺎر ﻓﺘﺤﻌﻠﯽ ﺷﺎه ﻓﺮﺳـﺘﺎد و ﻋﺰل ﻣﺤﻤـﺪ وﻟﯽ ﻣﯿﺮزا و ﺣﮑﻮﻣﺖ ﺗﺮﺷـﯿﺰ را ﺑﺮاي ﺧﻮد‬
‫ﺧﻮاﺳﺖ‪ .‬ﺷﺎه ﺑﺎ ﺣﮑﻮﻣﺖ ﺗﺮﺷـﯿﺰ ﻣﻮاﻓﻘﺖ ﮐﺮد‪ .‬ﻫﻨﮕﺎم ﺑﺎزﮔﺸﺖ‪ ،‬ﺣﺴـﻨﻌﻠﯽ ﺧﺎن اﻋﺘﻨﺎﯾﯽ ﺑﻪ ﺷﺎﻫﺰاده ﻧﮑﺮد‪ ،‬او ﻧﯿﺰ اﺳـﺤﺎق ﺧﺎن و ﭘﺴﺮش‬
‫ﻫﺮ دو را ﺑﻪ ﻗﺘﻞ رﺳﺎﻧﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﮐﺎر ﺳﺒﺐ ﺷﻮرش ﺧﻮاﻧﯿﻦ ﺧﺮاﺳﺎن ﺷﺪ‪ .‬اﻏﺘﺸﺎش در ﺧﺮاﺳﺎن ﭼﻨﺎن ﺑﺎﻻ ﮔﺮﻓﺖ ﮐﻪ ﻓﺘﺤﻌﻠﯽ ﺷﺎه‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪ وﻟﯽ‬
‫ﻣﯿﺮزا را در ﺳﺎل ‪ 1231‬ق‪ 1816 /‬م ﻋﺰل ﮐﺮده‪ ،‬ﺣﺴﻨﻌﻠﯽ ﺧﺎن ﺷﺠﺎع اﻟّﺴﻠﻄﻨﻪ را ﺑﻪ ﺟﺎي او ﺑﻪ ﺣﮑﻮﻣﺖ ﺧﺮاﺳﺎن ﻓﺮﺳﺘﺎد‪«4» .‬‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺤﻤﺪ ﺗﻘﯽ ﻟﺴﺎن اﻟﻤﻠﮏ ﺳﭙﻬﺮ‪ :‬ﻧﺎﺳﺦ اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬ﮐﺘﺎﺑﻔﺮوﺷﯽ اﺳﻼﻣﯿﻪ‪ ،1353 ،‬ج ‪ ،1‬ص‪ 227 :‬و ‪.226‬‬
‫)‪ .(2‬اﻋﺘﻤﺎد ﻟا ﺴﻠﻄﻨﻪ‪ :‬ﺗﺎرﯾﺦ ﻣﻨﺘﻈﻢ ﻧﺎﺻﺮي‪ ،‬ج ‪ ،3‬ص‪.1508 :‬‬
‫)‪ .(3‬ﻫﻤﺎن‪ ،‬ص‪.1517 -18 :‬‬
‫)‪ .(4‬دﻧﺒﻠﯽ‪ :‬ﻣﺂﺛﺮ ﺳﻠﻄﺎﻧﯿﻪ‪ ،‬ص‪.321 :‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﻘﺪﻣﻪ‪ ،‬ص‪21 :‬‬
‫ﻣﺤﻤـﺪ وﻟﯽ ﻣﯿﺮزا ﭘﺲ از ‪ 14‬ﺳﺎل ﺣﮑﻤﺮاﻧﯽ ﺑﺮ ﺧﺮاﺳﺎن ﺑﻪ ﺗﻬﺮان آﻣـﺪ و ﻣـﺪت ‪ 4‬ﺳـﺎل در درﺑـﺎر ﺑﻮد‪ ،‬ﺗﺎ اﯾﻨﮑﻪ در ﺳﺎل ‪ «1» 1236‬ق‪/‬‬
‫‪ 1821‬م ﺑﻪ ﺣﮑﻮﻣﺖ ﯾﺰد ﻣﻨﺼﻮب و ﺗﺎ ﺳﺎل ‪ 1243‬ق‪ 1827 /‬م ﺣﺎﮐﻢ آﻧﺠﺎ ﺑﻮد‪ .‬در اﯾﻦ ﺳﺎل از ﺣﮑﻮﻣﺖ ﯾﺰد ﻋﺰل ﺷﺪ و ﺗﺎ آﺧﺮ ﻋﻤﺮ در‬
‫ﺗﻬﺮان ﺑﻪ ﺳﺮ ﺑﺮد‪.‬‬
‫در ﺳﺎل ‪ 1279‬ق‪ 1862 /‬م ﺑﻪ ﻋﻀﻮﯾﺖ دار اﻟﺸﻮراي ﮐﺒﺮي ﻣﻨﺼﻮب ﺷﺪ و در ﺳﺎل ‪ 1281‬ق‪ 1864 /‬م در ﺳﻦ ‪ 79‬ﺳﺎﻟﮕﯽ درﮔﺬﺷﺖ‪.‬‬
‫ﻣﺤﻤـﺪ وﻟﯽ ﻣﯿﺮزا ﺑﻌﻨﻮان ﯾﮑﯽ از ﺷﺎﻫﺰادﮔـﺎن ﭘﺮﺗﻼش ﻓﺘﺤﻌﻠﯽ ﺷﺎه ﺷـﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷـﺪه اﺳﺖ‪ .‬او در دوراﻧﯽ ﺣﺎﮐﻢ ﺧﺮاﺳﺎن ﺑﻮد ﮐﻪ از ﺳﻮﯾﯽ‬
‫ﺣﮑﻮﻣﺖ ﻓﺘﺤﻌﻠﯽ ﺷﺎه در ﺣﺎل ﺗﮑﻮﯾﻦ و ﺛﺒﺎت ﺑﻮد و از ﺳﻮﯾﯽ دﯾﮕﺮ ﺟﻨﮓﻫﺎي اﯾﺮان و روس اﻓﺮاد زﯾﺎدي را ﺑﺮﻣﯽاﻧﮕﯿﺨﺖ ﺗﺎ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده‬
‫از آﺷـﻔﺘﮕﯽ اوﺿﺎع ﺑﻪوﯾﮋه در ﻣﻨﻄﻘﻪ دور از دﺳﺘﺮﺳـﯽ ﭼﻮن ﺧﺮاﺳﺎن ﺳـﺮ ﺑﻪ ﺷﻮرش ﺑﺮدارﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪوﯾﮋه اﻣﺮاي ﺷـﻬﺮﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‬
‫ﮐﻪ از اﯾﻦ ﻣﻮﻗﻌﯿﺖ اﺳـﺘﻔﺎده زﯾﺎدي ﻣﯽﮐﺮدﻧـﺪ و ﺑﻌﺪﻫﺎ ﮐﻪ ﺑﺎ ﺣﻤﺎﯾﺖ اﻧﮕﻠﺴـﺘﺎن ﺑﺎ دوﻟﺖ اﯾﺮان در ﺟﻨﮓ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻓﺮﻣﺎﻧﺪﻫﯽ ﺑﺎ ﺗﺪﺑﯿﺮ و‬
‫ﻗـﺪرت ﻧﯿـﺎز ﺑﻮد ﺗﺎ آﻧﻬﺎ را ﺳـﺮﮐﻮب ﮐﻨـﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﺑﻪ ﻫﺮﺗﺮﺗﯿﺐ وي ﻧﺘﻮاﻧﺴﺖ ﻣـﺪت زﯾﺎدي در آﻧﺠﺎ دوام ﺑﯿﺎورد‪ .‬او ﻣﯽﺑﺎﯾﺴﺖ ﺑﺎ ﺳـﯿﺎﺳﺖ و‬
‫ﺗﺪﺑﯿﺮ و ﻧﻪ ﺑﺎ زور و ﺳﺘﯿﺰ اﻣﺮاي ﺑﺎﻧﻔﻮذ ﺧﺮاﺳﺎن ﮐﻪ ﺧﻮد ﺻﺎﺣﺐ ﻗﻠﻌﻪ و ﺳﭙﺎﻫﯽ ﺑﻮدﻧﺪ را آرام ﻣﯽﮐﺮد‪.‬‬
‫ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﻣﺤﻤﺪ وﻟﯽ ﻣﯿﺮزا ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻓﺮدي ﻋﻠﻢدوﺳﺖ در ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻣﻌﺮﻓﯽ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻧﻮﺷـﺘﻪ اﻋﺘﻤﺎد اﻟﺴـﻠﻄﻨﻪ‪ :‬وي در ﻣﺸﻬﺪ ﻋﻠﻮم رﯾﺎﺿﯽ‬
‫را ﻧﺰد ﻣﻮﻻﻧﺎ آﻗﺎ اﺑﻮ ﻣﺤﻤﺪ ﮐﻪ در ﻋﻠﻢ ﻧﺠﻮم و اﺣﮑﺎم ﻧﺠﻮم ﻣﺘﺨﺼﺺ ﺑﻮد‪ ،‬آﻣﻮﺧﺖ‪«2» .‬‬
‫ﻣﺤﻤﻮد ﻣﯿﺮزا در ﮔﻠﺸﻦ ﻣﺤﻤﻮد ﻧﻮﺷﺘﻪ ﮐﻪ ﻣﺤﻤﺪ وﻟﯽ ﻣﯿﺮزا ﺷﻌﺮ ﻫﻢ ﻣﯽﺳﺮوده و ﺑﻪ واﻟﯽ ﺗﺨﻠﺺ ﻣﯽﮐﺮده اﺳﺖ‪ «3» .‬وي از آﻧﺠﺎ ﮐﻪ ﺑﻪ‬
‫اﺣﮑﺎم ﻧﺠﻮم آﺷﻨﺎ ﺑﻮده‪ ،‬ﻧﺰد ﻣﺮدم ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻓﺮدي ﮐﻪ از آﯾﻨﺪه ﺧﺒﺮ ﻣﯽدﻫﺪ‪ ،‬ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه ﺑﻮد‪«4» .‬‬
‫اﺷـﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ ﻣﺆﻟﻒ در دﯾﺒﺎﭼﻪ آن ﻣﯽﻧﮕﺎرد‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﺸﻮﯾﻖ ﻣﺤﻤﺪ وﻟﯽ ﻣﯿﺮزا ﮐﻪ ﺑﻪ ﻋﻠﻢ ﺗﺎرﯾﺦ ﻧﯿﺰ ﻋﻼﻗﻪ زﯾﺎدي داﺷـﺘﻪ ﻧﮕﺎﺷﺘﻪ‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 22‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫ﺷﺪه اﺳﺖ‪«5» .‬‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬اﻋﺘﻤﺎد ﻟا ﺴﻠﻄﻨﻪ در ﺗﺎرﯾﺦ ﻣﻨﺘﻈﻢ ﻧﺎﺻﺮي‪ ،‬ج ‪ ،3‬ص‪ ،1556 :‬آﻏﺎز ﺣﮑﻮﻣﺖ او را ﺑﺮ ﯾﺰد ‪ 1238‬ﻣﯽداﻧﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(2‬اﻋﺘﻤﺎد ﻟا ﺴﻠﻄﻨﻪ‪ :‬ﻣﻄﻠﻊ اﻟﺸﻤﺲ‪ ،‬ج ‪ ،3‬ص‪.2 /703 :‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺤﻤﻮد ﻣﯿﺮزا‪ :‬ﮔﻠﺸﻦ ﻣﺤﻤﻮد‪ ،‬ص‪.32 :‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﻬﺪي ﺑﺎﻣﺪاد‪ :‬ﺷﺮح ﺣﺎل رﺟﺎل اﯾﺮان‪ ،‬ج ‪ ،4‬ﺗﻬﺮان‪ :‬زوار‪ ،‬ﭼﺎپ ﭼﻬﺎرم‪ ،1371 ،‬ص‪.32 :‬‬
‫)‪ .(5‬ﻧﻮري‪ :‬اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﻘﺪﻣﻪ‪ ،‬ص‪22 :‬‬
‫در ﺗﺎرﯾﺦ ﻋﻀﺪي آﻣﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ ﯾﮑﯽ از ﺳﺮﮔﺮﻣﯽﻫﺎي ﻓﺘﺤﻌﻠﯽ ﺷﺎه‪ ،‬اﯾﻦ ﺑﻮده ﮐﻪ ﻣﺤﻤﺪ وﻟﯽ ﻣﯿﺮزا ﺑﺮاي او از ﺗﺎرﯾﺦ ﺣﮑﺎﯾﺖ ﻣﯽﮐﺮده‬
‫اﺳﺖ‪«1» .‬‬
‫اﺳـﺘﺎد اﯾﺮج اﻓﺸـﺎر ﻧﯿﺰ در ﺟﻠـﺪ ﺷـﺸﻢ ﻧﺸـﺮﯾﻪ ﮐﺘﺎﺑﺨـﺎﻧﻪ ﻣﺮﮐﺰي ﻓﻬﺮﺳـﺘﯽ از ﻧـﺎم ﮐﺘﺎبﻫـﺎﯾﯽ را ﮐـﻪ ﺑﻪ دﺳـﺘﻮر ﻣﺤﻤـﺪ وﻟﯽ ﻣﯿﺮزا ﻫﻨﮕـﺎم‬
‫ﺣﮑﻮﻣﺖ ﯾﺰد ﺗـﺄﻟﯿﻒ ﯾـﺎ ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺷﺪهاﻧـﺪ ﺑـﺎ ﺗﮑﯿﻪ ﺑﺮ ﻓﻬﺮﺳـﺘﯽ ﮐﻪ در ﮐﺘـﺎب ﺟـﺎﻣﻊ ﻣﻔﯿـﺪي از ﻣﺤﻤـﺪ ﺟﻌﻔﺮ ﻣﻨﺸـﯽ ﻧﮕﺎﺷـﺘﻪ ﺷـﺪه اﺳﺖ‪،‬‬
‫آوردهاﻧﺪ‪ .‬در اﯾﻦ ﻓﻬﺮﺳﺖ ‪ 54‬ﻣﺘﻦ در اﯾﻦ زﻣﯿﻨﻪ ﻣﻌﺮﻓﯽ ﺷﺪه اﺳﺖ‪«2» .‬‬
‫ﻧﯿﺰ اﺳـﺘﺎد ﻣﺤﻤـﺪ ﺗﻘﯽ داﻧﺶﭘﮋوه در ﻣﻘـﺎﻟﻪاي در راﻫﻨﻤﺎي ﮐﺘﺎب ﻓﻬﺮﺳﺖ ﭘﻨﺠﺎه ﮐﺘﺎب را ﮐﻪ ﺑﻪ ﻧﺎم ﻣﺤﻤـﺪ وﻟﯽ ﻣﯿﺮزا ﺗﺄﻟﯿﻒ ﺷـﺪه و در‬
‫ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت ﺣﺪﯾﺚ‪ ،‬ﮐﻼم و اﺻﻮل دﯾﻦ و ﻓﻘﻪ ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﻧﮕﺎﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ «3» .‬اﯾﻦ اﻣﺮ ﻧﺸﺎﻧﮕﺮ ﺗﻮﺟﻪ ﻣﺤﻤﺪ وﻟﯽ ﻣﯿﺮزا ﺑﻪ اﻣﻮر ﻋﻠﻤﯽ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻋﺼﺮ ﻗﺎﺟﺎري‬
‫در دوره ﻓﺘﺤﻌﻠﯽ ﺷـﺎه‪ ،‬ﮔﺮاﯾﺶ ﺑﻪ ﺗﺎرﯾـﺦﻧﮕﺎري ﺑﺴـﯿﺎر زﯾـﺎد ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬در ﮐﺘﺎﺑﺨﺎﻧﻪﻫﺎي ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﻧﺴـﺨﻪﻫﺎي ﺧﻄﯽ زﯾﺎدي ﺷـﻨﺎﺳﺎﯾﯽ‬
‫ﺷﺪهاﻧـﺪ ﮐـﻪ ﺑـﻪ دﺳــﺘﻮر ﻓﺘﺤﻌﻠﯽ ﺷـﺎه ﺑـﻪ ﻧﮕـﺎرش درآﻣﺪهاﻧـﺪ‪ .‬وﯾﮋﮔﯽ ﻣﺸـﺘﺮك اﯾـﻦ ﮐﺘﺎبﻫـﺎ‪ ،‬ذﮐﺮ اﺻـﻞ و ﻧﺴـﺐ ﻗﺎﺟﺎرﻫـﺎ و ﺷــﺮح‬
‫ﻗﺪرتﻧﻤﺎﯾﯽﻫﺎي آﻧﻬﺎ ﺑﺮاي ﮐﺴﺐ ﻗﺪرت و ﭘﯿﺮوزي آﻗﺎ ﻣﺤﻤﺪ ﺧﺎن ﺑﺮ رﻗﯿﺒﺎن و درواﻗﻊ ﺗﺄﺳﯿﺲ ﺳﻠﺴﻠﻪ ﻗﺎﺟﺎرﯾﻪ در ﺳﺎل ‪ 1210‬اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻓﺘﺤﻌﻠﯽ ﺷـﺎه ﮐﻪ در ﻧﺨﺴـﺘﯿﻦ ﺳﺎلﻫـﺎي ﺗﺜـﺒﯿﺖ ﻗﺎﺟـﺎرﯾﻪ‪ ،‬ﭘﺎدﺷـﺎه اﯾﻦ ﺳﻠﺴـﻠﻪ ﺑـﻮد‪ ،‬ﺑﺮاي ﻣﺸـﺮوﻋﯿﺖ ﺑﺨﺸـﯿﺪن ﺑﻪ ﺣﮑﻮﻣﺖ اﯾﻦ ﺳﻠﺴـﻠﻪ و‬
‫ﻫﻤﯿﻦﻃﻮر ﻧﻤﺎﯾﺎﻧـﺪن ﺷﻮﮐﺖ و ﻗـﺪرت ﺳـﺮان اﯾﻦ ﻃـﺎﯾﻔﻪ دﺳـﺘﻮر ﻧﮕـﺎرش ﭼﻨﯿﻦ آﺛـﺎري را ﻣﯽداد ﺗـﺎ ﺑﻪ اﯾﻦ وﺳـﯿﻠﻪ ﻗﺎﺟﺎرﻫﺎ را ﻃﺎﯾﻔﻪاي‬
‫رﯾﺸﻪدار و اﺻﯿﻞ و ﺻﺎﺣﺐ ﻗﺪرت و ﺷﺎﯾﺴﺘﻪ ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواﯾﯽ ﻣﻌﺮﻓﯽ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫از ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﺗﺎرﯾﺦﻫﺎي ﻧﮕﺎرش ﯾﺎﻓﺘﻪ درﺑﺎره ﻗﺎﺟﺎرﯾﻪ ﺑﺎﯾﺪ از ﺗﺎرﯾﺦ ﻣﺤﻤﺪي ﯾﺎ اﺣﺴﻦ اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬از ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻣﺤﻤﺪ ﺗﻘﯽ ﺳﺎروي ﯾﺎد ﮐﺮد‪.‬‬
‫وي ﮐﺘﺎب ﺧﻮد را ﺑﻪ دﺳـﺘﻮر ﻓﺘﺤﻌﻠﯽ ﺷﺎه و در دوران ﺷﺎﻫﺰادﮔﯽ وي ﻧﮕﺎﺷـﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺆﻟﻒ در اﯾﻦ ﺗﺎرﯾـﺦ ﺑﻪ ﺑﺮآﻣـﺪن ﻗﺎﺟﺎرﻫﺎ ﺗﺎ آﻏﺎز‬
‫ﺳﻠﻄﻨﺖ ﻓﺘﺤﻌﻠﯽ ﺷﺎه ﻣﯽﭘﺮدازد‪.‬‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬اﺣﻤﺪ ﻣﯿﺮزا ﻋﻀﺪ اﻟﺪوﻟﻪ‪ :‬ﺗﺎرﯾﺦ ﻋﻀﺪي‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬اﻧﺘﺸﺎرات ﺳﺮو‪ ،1362 ،‬ص‪.42 :‬‬
‫)‪ .(2‬ﻧﺸﺮﯾﻪ ﻧﺴﺨﻪﻫﺎي ﺧﻄﯽ ﮐﺘﺎﺑﺨﺎﻧﻪ ﻣﺮﮐﺰي داﻧﺸﮕﺎه ﺗﻬﺮان‪ ،‬دﻓﺘﺮ ﺷﺸﻢ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ ،1348 :‬ص‪.327 :‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺤﻤﺪ ﺗﻘﯽ داﻧﺶﭘﮋوه‪ :‬ﻧﮑﺘﻪﻫﺎﯾﯽ درﺑﺎره آﺛﺎر ﻣﻼﺻﺪرا‪ ،‬راﻫﻨﻤﺎي ﮐﺘﺎب‪ ،‬س ‪ ،5‬ش ‪ ،1‬ص‪.38 -36 :‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﻘﺪﻣﻪ‪ ،‬ص‪23 :‬‬
‫اﯾﻦ ﮐﺘـﺎب ﺑﻪ ﻫّﻤﺖ ﻏﻼﻣﺮﺿﺎ ﻃﺒﺎﻃﺒﺎﯾﯽ ﻣﺠـﺪ ﺑﻪ ﭼﺎپ رﺳـﯿﺪه اﺳﺖ‪ .‬اداﻣﻪ ﺗﺎرﯾـﺦ ﻣﺤﻤـﺪي ﻧﯿﺰ ﺑﻪ ﻧﺎم ﺗﺎرﯾـﺦ ﻓﺘﺤﻌﻠﯽ ﺷﺎه ﻗﺎﺟﺎر ﺗﻮﺳـﻂ‬
‫ﻫﻤﯿﻦ ﻧﮕﺎرﻧـﺪه ﻧﻮﺷـﺘﻪ ﺷـﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ ﺷﺎﻣـﻞ ﺗﺎرﯾـﺦ دوره ﺣﮑﻮﻣﺖ ﻓﺘﺤﻌﻠﯽ ﺷـﺎه از ‪ 1212‬ﺗﺎ ‪ 1217‬اﺳـﺖ‪ .‬دو ﻧﺴـﺨﻪ از اﯾﻦ ﮐﺘـﺎب در‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 23‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫ﮐﺘﺎﺑﺨﺎﻧﻪ ﻣﻮزه ﺑﺮﯾﺘﺎﻧﯿﺎ ﻣﻮﺟﻮد ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪«1» .‬‬
‫ﻣﺂﺛﺮ ﺳﻠﻄﺎﻧﯿﻪ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻋﺒﺪ اﻟﺮزاق ﻣﻔﺘﻮن دﻧﺒﻠﯽ ﻧﯿﺰ از ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻣﻬﻢ دوره ﻓﺘﺤﻌﻠﯽ ﺷﺎه اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ ﮐﺘﺎب وﻗﺎﯾﻊ ﺗﺎرﯾﺦ ﻗﺎﺟﺎر ﺗﺎ ﺳﺎل ‪ 1241‬را در‬
‫ﺧـﻮد دارد‪ .‬در اﯾﻦ اﺛﺮ ﺑﯿﺸـﺘﺮﯾﻦ ﺗـﻮﺟﻪ ﻣﺆﻟﻒ ﺑﻪ ﺟﻨﮓﻫـﺎي اﯾﺮان و روس ﺑﻮده اﺳﺖ‪ ،‬زﯾﺮا در آنزﻣـﺎن ﻣﺆﻟﻒ ﺷـﺨﺼﺎ در آذرﺑﺎﯾﺠـﺎن‬
‫ﺣﻀﻮر داﺷـﺘﻪ و در دﯾﻮان اﻧﺸﺎي ﻧﺎﯾﺐ اﻟﺴـﻠﻄﻨﻪ ﻋﺒﺎس ﻣﯿﺮزا ﮐﺎر ﻣﯽﮐﺮده اﺳﺖ‪ «2» .‬اﯾﻦ ﮐﺘﺎب ﺑﻪ زﺑﺎن اﻧﮕﻠﯿﺴـﯽ ﻧﯿﺰ ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺷﺪه و در‬
‫ﻟﻨﺪن ﺑﻪ ﺳﺎل ‪ 1833‬ﺑﻪ ﭼﺎپ رﺳﯿﺪه اﺳﺖ‪«3» .‬‬
‫از ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻗﺎﺑﻞﺗﻮﺟﻪ دوره ﻓﺘﺤﻌﻠﯽ ﺷﺎه‪ ،‬ﺗﺎرﯾـﺦ ﺟﻬﺎنآرا‪ ،‬ﻧﻮﺷـﺘﻪ ﻣﺤﻤﺪ ﺻﺎدق ﻣﺮوزي ﻣﺘﺨﻠﺺ ﺑﻪ ﻫﻤﺎ اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ ﮐﺘﺎب ﻧﯿﺰ ﺑﻪ ﻧﺎم ﺷﺎه در‬
‫دو ﺟﻠﺪ ﻧﮕﺎﺷﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ و ﺷﺎﻣﻞ وﻗﺎﯾﻊ ‪ 20‬ﺳﺎل ﻧﺨﺴﺖ ﭘﺎدﺷﺎﻫﯽ ﻓﺘﺤﻌﻠﯽ ﺷﺎه از ‪ 1212‬ﺗﺎ ‪ 1233‬ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در ﻧﺴﺨﻪ ﮐﺘﺎﺑﺨﺎﻧﻪ ﻣﻠﯽ اﯾﻦ‬
‫ﮐﺘـﺎب ﺑـﻪ ﻧـﺎم رﻃـﺐ اﻟﻠﺴـﺎن ﻧﺎمﮔـﺬاري ﺷـﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺟﻬـﺎنآرا ﺑﺮاي ﻧﺨﺴـﺘﯿﻦ ﺟﻨـﮓ اﯾﺮان و روس اﻫﻤّﯿﺖ دارد‪ «4» .‬ﻧﺴـﺨﻪ ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ‬
‫ﮐﺘﺎﺑﺨﺎﻧﻪ ﻣﻠﯽ ﮐﺎﻣﻞ ﻧﯿﺴﺖ و ﺗﻨﻬﺎ وﻗﺎﯾﻊ ‪ 10‬ﺳﺎل ﻧﺨﺴﺖ ﭘﺎدﺷﺎﻫﯽ ﻓﺘﺤﻌﻠﯽ ﺷﺎه را دارد‪.‬‬
‫ﺗﺎرﯾـﺦ ذو اﻟﻘﺮﻧﯿﻦ از ﻣﯿﺮزا ﻓﻀـﻞ اﻟّﻠﻪ ﺧـﺎوري‪ ،‬ﻣﻨﺸـﯽ ﻓﺘﺤﻌﻠﯽ ﺷـﺎه از ﻣﻨـﺎﺑﻊ دﯾﮕﺮ ﻗﺎﺟﺎرﯾﻪ اﺳﺖ ﮐﻪ وﻗﺎﯾﻊ ﺗﺎرﯾـﺦ اﯾﻦ ﺳﻠﺴـﻠﻪ را ﺗﺎ ﺳﺎل‬
‫‪ 1267‬ﯾﻌﻨﯽ ﭘﺎﯾﺎن ﭘﺎدﺷﺎﻫﯽ ﻣﺤﻤﺪ ﺷﺎه در ﺧﻮد دارد‪«5» .‬‬
‫دﻧﺒﺎﻟﻪ آن ﺑﻪ ﻧﺎم ﺧﺎﺗﻤﻪ روزﻧﺎﻣﭽﻪ ﻫﻤﺎﯾﻮن در ﺷﺮح اﺣﻮال ﻓﺮزﻧﺪان و ﻧﻮادﮔﺎن و اﻣﺮا و وزراي ﻓﺘﺤﻌﻠﯽ ﺷﺎه اﺳﺖ‪«6» .‬‬
‫______________________________‬
‫)‪. Rieu vol l .P .200 ;Storey .Section II 332.(1‬‬
‫)‪ .(2‬دﻧﺒﻠﯽ‪ :‬ﻣﺂﺛﺮ ﺳﻠﻄﺎﻧﯿﻪ‪ ،‬ﻣﻘﺪﻣﻪ‪ :‬ص ‪.6‬‬
‫)‪. Storey P .335.(3‬‬
‫)‪ .(4‬ﻓﻬﺮﺳﺖ ﻧﺴﺨﻪﻫﺎي ﺧﻄﯽ ﮐﺘﺎﺑﺨﺎﻧﻪ ﻣﻠﯽ‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص‪ 32 :‬و‪Storey P .336.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﻨﺰوي‪ :‬ﻓﻬﺮﺳﺖ ﻣﺸﺘﺮك ﻧﺴﺨﻪﻫﺎي ﺧﻄﯽ ﻓﺎرﺳﯽ‪ ،‬ج ‪ ،6‬ص‪.4242 :‬‬
‫)‪Storey P .337..(6‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﻘﺪﻣﻪ‪ ،‬ص‪24 :‬‬
‫از ﻣﻨـﺎﺑﻊ دﯾﮕﺮ دوره ﻓﺘﺤﻌﻠﯽ ﺷـﺎه ﺗﺎرﯾـﺦ ﺻﺎﺣﺒﻘﺮاﻧﯽ ﻧﻮﺷـﺘﻪ ﻣﺤﻤﻮد ﻣﯿﺮزا ﻗﺎﺟﺎر اﺳﺖ‪ .‬ﻧﮕﺎرش اﯾﻦ ﮐﺘﺎب ﻧﯿﺰ ﺑﻪدﺳـﺘﻮر ﻓﺘﺤﻌﻠﯽ ﺷﺎه در‬
‫رﺑﯿﻊ اﻻﺧﺮ ‪ 1248‬آﻏﺎز ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺟﻠﺪ دوم ﮐﺘﺎب در ﺗﺎرﯾﺦ ﻓﺘﺤﻌﻠﯽ ﺷﺎه و ﺑﺴـﯿﺎر ﻣﺨﺘﺼـﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺆﻟﻒ در ﻣﻘﺪﻣﻪ ﮐﺘﺎب آورده اﺳﺖ‬
‫ﮐﻪ ﺑﻪ دﻟﯿﻞ اﯾﻨﮑﻪ ﻧﻮﯾﺴـﻨﺪﮔﺎن درﺑﺎري ﮐﺘﺎﺑﻬﺎﯾﺸﺎن را »ﺑﺎ اﻟﻔﺎظ ﻣﻐﻠﻘﻪ و ﭘﯿﭽﯿﺪه« ﻧﮕﺎﺷﺘﻪاﻧﺪ‪ ،‬ﺷﺎه از ﻣﺆﻟﻒ ﺧﻮاﺳﺘﻪ اﺳﺖ ﮐﻪ ﮐﺘﺎﺑﯽ ﺑﺎ ﻧﺜﺮ‬
‫ﺳﺎده ﺑﻨﻮﯾﺴﺪ و او اﯾﻦ ﮐﺘﺎب را ﻧﻮﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪«1» .‬‬
‫ﮐﺘﺎبﻫـﺎي ﺑﺴـﯿﺎر دﯾﮕﺮي ﻧﯿﺰ از دوره ﻓﺘﺤﻌﻠﯽ ﺷـﺎه وﺟﻮد دارد ﮐﻪ ﻧـﺎم ﻣﺆﻟﻒ ﺑﺮﺧﯽ از آﻧﻬﺎ ﻣﺸـﺨﺺ ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬اﯾﻦ آﺛﺎر در ﻓﻬﺮﺳﺖﻫﺎي‬
‫ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﻣﻌﺮﻓﯽ ﺷﺪهاﻧﺪ ﮐﻪ اﻟﺒﺘﻪ ﺑﺴﯿﺎري از آﻧﻬﺎ اﻫﻤﯿﺖ ﺗﺎرﯾﺨﯽ درﺧﻮر ﺗﻮﺟﻬﯽ ﻧﺪارﻧﺪ‪.‬‬
‫در ﻣﯿﺎن ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻣﻬﻢ ﺑﺮاي ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ اﯾﻦ دوره ﺑﺎﯾﺪ از ﮐﺘﺎب اﮐﺴـﯿﺮ اﻟﺘﻮارﯾﺦ ﻧﮕﺎﺷﺘﻪ ﻋﻠﯽ ﻗﻠﯽ ﻣﯿﺮزا اﻋﺘﻀﺎد اﻟﺴﻠﻄﻨﻪ ﻧﺎم ﺑﺮد‪ .‬اﻋﺘﻀﺎد اﻟﺴﻠﻄﻨﻪ‬
‫ﯾﮑﯽ از ﭘﺴﺮان ﻓﺘﺤﻌﻠﯽ ﺷﺎه ﺑﻮد ﮐﻪ اﯾﻦ ﮐﺘﺎب را ﺑﻪ دﺳﺘﻮر ﻣﺤﻤﺪ ﺷﺎه درﺑﺎره وﻗﺎﯾﻊ ﺗﺎرﯾﺦ ﻗﺎﺟﺎرﯾﻪ ﺗﺎ ﺳﺎل ‪ 1258‬ﻧﮕﺎﺷﺖ‪ .‬ﺑﺎوﺟﻮد اﯾﻨﮑﻪ‬
‫ﻣﺆﻟﻒ در ﻧﯿﻤﻪ دوم ﺳـﻠﻄﻨﺖ ﻓﺘﺤﻌﻠﯽ ﺷﺎه ﻣﯽزﯾﺴﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺴﯿﺎر ﺷﺘﺎﺑﺰده از ذﮐﺮ وﻗﺎﯾﻊ ﮔﺬﺷﺘﻪ اﺳﺖ و ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺑﻪ ﺷﺮح ﺣﺎل ﺷﺎﻫﺰادﮔﺎن و‬
‫ﺷﻌﺮاي آن دوره ﭘﺮداﺧﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺗﻮارﯾﺦ ﻋﺼـﺮ ﻧﺎﺻـﺮ اﻟﺪﯾﻦ ﺷﺎه‪ ،‬در ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ ﺑﺎ ﻣﻨﺎﺑﻊ دﯾﮕﺮ ﻗﺎﺟﺎري ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺷـﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪهاﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ وﯾﮋه ﮐﺘﺎبﻫﺎي اﻋﺘﻤﺎد اﻟﺴﻠﻄﻨﻪ در اﯾﻦ ﻣﯿﺎن‬
‫اﻫﻤﯿـﺖ زﯾـﺎدي دارﻧـﺪ‪ .‬از آن ﺟﻤﻠﻪ ﻣﺮآة اﻟﺒﻠـﺪان ﺑﺮاي ﺷـﻨﺎﺳﺎﯾﯽ ﻣﮑﺎنﻫـﺎي ﺟﻐﺮاﻓﯿـﺎﯾﯽ‪ ،‬ﺗﺎرﯾـﺦ ﻣﻨﺘﻈﻢ ﻧﺎﺻـﺮي ﮐﻪ وﻗـﺎﯾﻊ را ﺑﻪ ﺷـﮑﻞ‬
‫ﺳﺎﻟﺸـﻤﺎر ﺗﻮﺿـﯿﺢ داده و ﻣﻄﻠﻊ اﻟﺸـﻤﺲ در ﺗﺎرﯾﺦ و ﺟﻐﺮاﻓﯿﺎي ﺧﺮاﺳﺎن‪ ،‬اﯾﻦ ﮐﺘﺎب ﺑﻪوﯾﮋه ﺑﺮاي ﺷـﻨﺎﺳﺎﯾﯽ ﻣﻨﺎﻃﻖ ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﺧﺮاﺳﺎن ﮐﻪ‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 24‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫روﯾﺪادﻫﺎي ﻣﻨﺪرج در اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ ﻧﯿﺰ در آﻧﺠﺎ اﺗﻔﺎق اﻓﺘﺎده اﻫﻤﯿﺖ زﯾﺎدي دارد‪.‬‬
‫دو ﮐﺘﺎب روﺿﻪ اﻟﺼﻔﺎي ﻧﺎﺻﺮي و ﻓﻬﺮس اﻟﺘﻮارﯾﺦ از رﺿﺎ ﻗﻠﯽ ﺧﺎن ﻫﺪاﯾﺖ ﻧﯿﺰ ﺑﺎوﺟﻮد اﯾﻨﮑﻪ زﻣﺎن ﻣﺆﻟﻒ ﺗﺎ اﻧﺪازهاي از آن دوره دور‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺮاي ﺑﺮرﺳﯽ دوره ﻓﺘﺤﻌﻠﯽ ﺷﺎه اﻫﻤﯿﺖ دارﻧﺪ‪.‬‬
‫اﻟﺒﺘﻪ ﻓﻬﺮس اﻟﺘﻮارﯾﺦ ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ از ﻧﺎم آن ﺑﺮﻣﯽآﯾﺪ ﻓﻬﺮﺳﺘﯽ از وﻗﺎﯾﻊ ﺗﺎرﯾﺦ اﺳﺖ‪.‬‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺤﻤﻮد ﻗﺎﺟﺎر‪ :‬ﺗﺎرﯾﺦ ﺻﺎﺣﺒﻘﺮاﻧﯽ‪ ،‬ﻧﺴﺨﻪ ﻋﮑﺴﯽ ‪ 4534 -4535‬ﮐﺘﺎﺑﺨﺎﻧﻪ ﻣﺮﮐﺰي داﻧﺸﮕﺎه از ﻧﺴﺨﻪ ﺷﻤﺎره ‪ /63‬ف ﮐﺘﺎﺑﺨﺎﻧﻪ ﻣﻠﯽ‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﻘﺪﻣﻪ‪ ،‬ص‪25 :‬‬
‫ﻧﺎﺳـﺦ اﻟﺘﻮارﯾـﺦ از ﻟﺴـﺎن اﻟﻤﻠـﮏ ﺳـﭙﻬﺮ‪ ،‬ﯾﮑﯽ از ﻣﺸـﻬﻮرﺗﺮﯾﻦ ﻣﻨـﺎﺑﻊ ﻗﺎﺟـﺎري اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪﻃﻮر ﻣﻔﺼـﻞ ﺑﻪ ذﮐﺮ وﻗﺎﯾﻊ ﻋﺼـﺮ ﻓﺘﺤﻌﻠﯽ ﺷﺎه‬
‫ﭘﺮداﺧﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ ﮐﺘﺎب در دوره ﻧﺎﺻﺮ اﻟّﺪﯾﻦ ﺷﺎه ﺑﻪ ﻧﮕﺎرش درآﻣﺪه و وﻗﺎﯾﻊ را ﺗﺎ آنزﻣﺎن اداﻣﻪ داده اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﺮاي ﺷـﻨﺎﺳﺎﯾﯽ وﻗﺎﯾﻊ ﺧﺮاﺳﺎن درﺑﺎره ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ اﻓﻐﺎﻧﺴـﺘﺎن ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺗﺎرﯾﺦ اﻓﻐﺎﻧﺴـﺘﺎن درﺧﻮر ﺗﻮﺟﻬﻨﺪ‪ .‬ﺳـﺮاج اﻟﺘﻮارﯾﺦ از ﻣﻼ ﺣﺴـﯿﻦ‬
‫ﻣﺤﻤﺪ ﮐﺎﺗﺐ ﻫﺰاره ﺑﻪﻃﻮر وﺳـﯿﻌﯽ وﻗﺎﯾﻊ اﻓﻐﺎﻧﺴـﺘﺎن را ﺷـﺮح داده اﺳﺖ و راﺑﻄﻪ ﺣﮑﺎم ﺷـﻬﺮﻫﺎي اﻓﻐﺎﻧﺴـﺘﺎن را در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ اﯾﺮان ﻣﻄﺮح‬
‫ﻣﯽﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻋﯿﻦ اﻟﻮﻗﺎﯾﻊ در ﺗﺎرﯾﺦ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن از ﻣﺤﻤﺪ ﯾﻮﺳﻒ رﯾﺎﺿﯽ ﻫﺮوي ﻧﯿﺰ ﺑﺴﯿﺎر ﺷﺘﺎﺑﺰده و ﻣﺨﺘﺼﺮ اﺷﺎرهاي ﺑﻪ وﻗﺎﯾﻊ آن دوره اﯾﺮان دارد‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫اﺷﺎره‬
‫اﺷـﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ ﯾﮑﯽ از ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺗﺎرﯾﺦ اﯾﺮان در دوره ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواﯾﯽ ﻗﺎﺟﺎرﻫﺎ‪ ،‬ﺑﻪوﯾﮋه ﻋﻬﺪ ﻓﺘﺤﻌﻠﯽ ﺷﺎه ﻗﺎﺟﺎر اﺳﺖ ﮐﻪ ﮐﻤﺘﺮ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ‬
‫ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺷـﯿﻮه ﻧﻮﯾﺴﻨﺪه در ﮔﺰارش روﯾﺪادﻫﺎ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ دﯾﮕﺮ وﻗﺎﯾﻊﻧﮕﺎران ﻋﻬﺪ ﻗﺎﺟﺎر اﺳﺖ‪ .‬او ﻣﻄﺎﻟﺐ ﺧﻮد را ﺑﺎ ﭘﺮداﺧﺘﻦ ﺑﻪ اﯾﻞ و ﺗﺒﺎر‬
‫ﻗﺎﺟﺎرﻫﺎ ﺑﻪوﯾﮋه از دوره ﻓﺘﺤﻌﻠﯽ ﺧﺎن ﻗﺎﺟﺎر‪ ،‬و ﺗﻼشﻫﺎي او ﺑﺮاي دﺳﺘﯿﺎﺑﯽ ﺑﻪ ﻗﺪرت آﻏﺎز ﮐﺮده اﺳﺖ و ﺑﻪ اﺧﺘﺼﺎر ﭼﮕﻮﻧﮕﯽ ﺑﻪ ﻗﺪرت‬
‫رﺳﯿﺪن ﺳﻠﺴﻠﻪ ﻗﺎﺟﺎرﯾﻪ را ﺷﺮح ﻣﯽدﻫﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺆﻟﻒ اﻇﻬﺎر ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﻗﺼﺪ ﻧﺪارد ﻣﺴﺎﺋﻞ ﺗﺎرﯾﺨﯽ را در اﯾﻦ دوره ﺑﻪﻃﻮر ﮔﺴﺘﺮده ﺷﺮح دﻫﺪ‪.‬‬
‫زﯾﺮا ﻣﺤﻤـﺪ ﺻـﺎدق ﻣﺮوزي در ﮐﺘـﺎب ﺧﻮد ﺑﻪﻃﻮر ﮐﺎﻣـﻞ ﺑﻪ ﺷـﺮح ﻣﺴﺎﺋـﻞ دوران ﺣﮑﻮﻣﺖ ﻓﺘﺤﻌﻠﯽ ﺷﺎه ﭘﺮداﺧﺘﻪ و ﺑﻪ دﻟﯿﻞ اﯾﻨﮑﻪ ﺗﮑﺮار‬
‫وﻗﺎﯾﻊ ﻟﺰوﻣﯽ ﻧﺪارد‪ ،‬او ﺑﻪ ﺗﻔﺼـﯿﻞ آﻧﻬﺎ ﻧﭙﺮداﺧﺘﻪ اﺳﺖ‪» .‬ﻣﮕﺮ آﻧﮑﻪ ﭘﺲ از ﺗﺴـﺨﯿﺮ وﻻﯾﺖ ﺧﺮاﺳﺎن و ﺗﺼـﺮف ارض اﻗﺪس ﻓﺮدوسﻧﺸﺎن‬
‫ﮐﻪ اﯾﻦ ﺷـﮕﺮﻓﻨﺎﻣﻪ ﺑﻪ ﻧﺎم ﻧﺎﻣﯽ ‪ ...‬اﺑﻮ اﻟﺴـﯿﻒ ﻣﺤﻤـﺪ وﻟﯽ ﻣﯿﺮزا زﯾﺐ آراﯾﺶ ﯾﺎﻓﺖ‪ 22) «.‬اﻟﻒ( و اﻟﺒﺘﻪ اﯾﻦ ﻋﺒـﺎرت اﺷـﺎره او ﺑﻪ ﯾﮑﯽ از‬
‫ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺑﺮاي ﺗﺄﻟﯿﻒ اﯾﻦ ﺗﺎرﯾﺦ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺆﻟﻒ‪ ،‬ﮐﺘﺎب را ﺑﻪ دﺳﺘﻮر ﻣﺤﻤﺪ وﻟﯽ ﻣﯿﺮزا ﺣﺎﮐﻢ ﺧﺮاﺳﺎن ﻧﮕﺎﺷﺘﻪ اﺳﺖ و ﻋﻠﯿﺮﻏﻢ اﯾﻨﮑﻪ ﻣﺆﻟﻒ در‬
‫ﺑﺨﺸـﯽ از ﮐﺘـﺎب آورده اﺳﺖ ﮐﻪ وﻗﺎﯾﻊ را از ﺳﺎل ‪ 1220‬آﻏﺎز ﻣﯽﮐﻨﺪ )‪ 22‬اﻟﻒ(‪ .‬درواﻗﻊ وﻗﺎﯾﻊ اﺻـﻠﯽ ﮐﺘﺎب از ﺳﺎل ‪ 1218‬ﺗﺎ ‪،1231‬‬
‫ﯾﻌﻨﯽ دوراﻧﯽ ﮐﻪ ﻣﺤﻤﺪ وﻟﯽ ﻣﯿﺮزا ﺣﺎﮐﻢ ﺧﺮاﺳﺎن ﺑﻮده اﺳﺖ‪ ،‬را درﺑﺮ ﻣﯽﮔﯿﺮد‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﻘﺪﻣﻪ‪ ،‬ص‪26 :‬‬
‫ﻣﺆﻟﻒ دﻟﯿـﻞ ﻧﺎمﮔـﺬاري ﮐﺘـﺎب را اﯾﻦﮔﻮﻧﻪ ﺷـﺮح ﻣﯽدﻫـﺪ‪» .‬ﻋﻠﯿﺮﻏﻢ ﺣﺴﻦ ﺑﯿﮏ ﻣﻮرخ ﺗﺎرﯾـﺦ اﺣﺴﻦ اﻟﺘﻮارﯾـﺦ ﻓﺘﻮﺣﺎت ﺷﺎه اﺳـﻤﺎﻋﯿﻞ‬
‫ﺻﻔـﻮي‪ -‬رﺿـﻮان اﻟّﻠﻪ ﻋﻠﯿﻪ و اﻟﻐﻔﺮان‪ -‬اﯾﻦ ﺷـﮕﺮﻓﻨﺎﻣﻪ ﺳـﻌﺎدت ﻋﻨـﻮان را ﺑﻪ اﺷـﺮف اﻟﺘﻮارﯾـﺦ ﻣﻮﺳـﻮم ﺳـﺎﺧﺖ« )‪ 6‬ب(‪ .‬درواﻗـﻊ ﻣﺆﻟﻒ‬
‫ﻣﯽﺧﻮاﻫﺪ ﻣﺤﻤﺪ وﻟﯽ ﻣﯿﺮزا را ﺑﺮﺗﺮ از ﺷﺎه اﺳﻤﺎﻋﯿﻞ ﺻﻔﻮي ﻗﺮار دﻫﺪ‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ ﯾﮑﯽ از ﻣﻔﺼﻞﺗﺮﯾﻦ آﺛﺎري اﺳﺖ ﮐﻪ در زﻣﯿﻨﻪ ﺗﺎرﯾﺦ اﯾﻦ دوره ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪ ﺗﻘﯽ ﻧﻮري در اﯾﻦ ﮐﺘﺎب روش‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 25‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫وﻗﺎﯾﻊﻧﮕﺎري ﺳﺎل ﺑﻪ ﺳﺎل را ﺑﻪ ﮐﺎر ﺑﺮده اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺲ از دﯾﺒﺎﭼﻪ ﻧﺴـﺒﺘﺎ ﻣﻔﺼﻞ‪ ،‬ﻣﺆﻟﻒ آﻧﺠﺎ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺑﯿﺎن ﻧﺴﺐ ﻣﺤﻤﺪ وﻟﯽ ﻣﯿﺮزا ﻣﯽرﺳﺪ‪ ،‬از‬
‫اﺟﺪاد او در دوره ﺻﻔﻮﯾﻪ‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ ﺷﺎه ﻗﻠﯽ ﺑﯿﮏ آﻏﺎز ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﻧﺴﺒﯽ ﺳﺎﺧﺘﮕﯽ ﺑﺮاي ﺳﻠﺴﻠﻪ ﻗﺎﺟﺎر ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪ .‬زﯾﺮا آنﮔﻮﻧﻪ ﮐﻪ در‬
‫ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻗﺎﺟﺎري و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ اﯾﻦ ﮐﺘﺎب آﻣـﺪه‪ ،‬ﺷﺎه ﻗﻠﯽ ﺑﯿﮏ در دوره ﺷﺎه ﻋّﺒﺎس اّول )‪ 996 -1038‬ق‪ 1588 -1629 /‬م( ﻣﯽزﯾﺴﺘﻪ اﺳﺖ و‬
‫ﺑﻼﻓﺎﺻﻠﻪ ﻓﺘﺤﻌﻠﯽ ﺧﺎن ﻗﺎﺟﺎر را ﭘﺴﺮ او ﻣﯽداﻧﺪ ﮐﻪ در ﺑﺨﺸﯽ از دوران ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواﯾﯽ ﺷﺎه ﺳﻠﻄﺎن ﺣﺴﯿﻦ )‪ 1105 -1135‬ق‪1694 -1722 /‬‬
‫م( از ﺳـﺮان ﺳـﭙﺎه او ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬درواﻗﻊ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻓﺎﺻـﻠﻪ زﻣﺎﻧﯽ زﯾﺎدي ﮐﻪ ﻣﯿﺎن ﺣﮑﻮﻣﺖ اﯾﻦ دو ﭘﺎدﺷﺎه وﺟﻮد دارد‪ ،‬ﻧﺰدﯾﮏ ﺑﻪ ﻣﺤﺎل‬
‫اﺳﺖ ﮐﻪ ﻓﺮدي ﭼﻨﯿﻦ ﻋﻤﺮي داﺷـﺘﻪ ﺑﺎﺷـﺪ ﮐﻪ زﻣـﺎن ﻫﺮدو ﭘﺎدﺷـﺎه را درك ﮐﺮده ﺑﺎﺷـﺪ‪ .‬ﺑﻪﻫﺮﺣـﺎل ﭘﺲ از آن ﻣﺒﺎرزات ﻓﺘﺤﻌﻠﯽ ﺧﺎن و‬
‫ﻣﺤﻤـﺪ ﺣﺴﻦ ﺧـﺎن ﻗﺎﺟـﺎر ﺑﯿﺎن ﻣﯽﺷﻮد و ﺳـﭙﺲ ﭼﮕﻮﻧﮕﯽ ﻗـﺪرتﮔﯿﺮي آﻗﺎ ﻣﺤﻤـﺪ ﺧﺎن و ﺑﻪ ﺳـﻠﻄﻨﺖ رﺳـﯿﺪن ﻓﺘﺤﻌﻠﯽ ﺷﺎه و از اﯾﻨﺠﺎ‬
‫ﻣﺆﻟﻒ ﺑﻪ اﺣﻮال ﻣﺤﻤﺪ وﻟﯽ ﻣﯿﺮزا ﻣﯽﭘﺮدازد‪ .‬در اﯾﻦ ﺑﺨﺶ ﺑﻪﻃﻮر اﺧﺘﺼﺎر ﺣﮑﻮﻣﺖ ﻣﺤﻤﺪ وﻟﯽ ﻣﯿﺮزا در ﺳﻤﻨﺎن ذﮐﺮ ﻣﯽﺷﻮد و ﻣﺆﻟﻒ‬
‫ﺑﻪ ﺳـﺮﻋﺖ ﺑﻪ دوران ﺣﮑﻤﺮاﻧﯽ وي در ﺧﺮاﺳﺎن ﮐﻪ ﻫﺪف اﺻـﻠﯽ او اﺳﺖ ﻣﯽﭘﺮدازد و درواﻗﻊ ﺑﺨﺶ اﺻـﻠﯽ ﮐﺘﺎب ﻧﯿﺰ از ﻫﻤﯿﻦﺟﺎ آﻏﺎز‬
‫ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫ﻣﺆﻟﻒ ﺿـﻤﻦ اﯾﻨﮑﻪ ﺑﻪ درﮔﯿﺮيﻫﺎي اﻣﺮاي ﺧﺮاﺳﺎن ﺑﺎ ﻣﺤﻤﺪ وﻟﯽ ﻣﯿﺮزا و ﺑﺎ دوﻟﺖ ﻗﺎﺟﺎر ﻣﯽﭘﺮدازد‪ .‬از ﺟﻨﮓﻫﺎي اﯾﺮان و روس ﮐﻪ در‬
‫ﻫﻤﯿﻦ زﻣـﺎن آﻏـﺎز ﻣﯽﺷـﻮد ﻧﯿﺰ ﻏﺎﻓـﻞ ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬در ﻋﯿﻦ اﯾﻨﮑﻪ درﮔﯿﺮيﻫـﺎي اﯾﺮان ﺑـﺎ ﻋﺜﻤـﺎﻧﯽ در ﺑﻐـﺪاد را ﻧﯿﺰ از ﻧﻈﺮ ﭘﻮﺷـﯿﺪه ﻧﻤﯽدارد و‬
‫ﻫﻤﯿﻦﻃﻮر ﺷﺮح ﺣﺎل ﺳﻼﻃﯿﻦ ﺗﺮﮐﺴﺘﺎن و ﻧﯿﺰ ﺣﮑﺎم اﻓﻐﺎن را ﺑﻪ ﻧﮕﺎرش درﻣﯽآورد‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﻘﺪﻣﻪ‪ ،‬ص‪27 :‬‬
‫ﻣﺆﻟﻒ ﺑﺨﺶ وﻗﺎﯾﻊﻧﮕـﺎري ﮐﺘﺎب را ﺑﺎ ﻋﺰل ﻣﺤﻤـﺪ وﻟﯽ ﻣﯿﺮزا از ﺣﮑﻮﻣﺖ ﺧﺮاﺳﺎن ﺑﻪ ﭘﺎﯾﺎن ﻣﯽﺑﺮد و ﻣﯽﻧﻮﯾﺴـﺪ ﮐﻪ ﺑﺎ ﻋﺰل ﻣﺤﻤـﺪ وﻟﯽ‬
‫ﻣﯿﺮزا دوﺑﺎره آﺷﻮب و ﻧﺎآراﻣﯽ ﺑﻪ ﺧﺮاﺳﺎن ﺑﺎزﮔﺸﺖ‪.‬‬
‫»و اﻟﯽ ﺣﺎل ﮐﻪ ﺷﺐ ﺷـﻨﺒﻪ ﭘﻨﺠﻢ ﺷـﻬﺮ ﺻـﻔﺮ اﻟﻤﻈﻔﺮ اﺳﺖ ﻣﻦ ﺷﻬﻮر ﺳﻨﻪ اﺣﺪي و ﺛﻠﺜﻮن و ﻣﺄﺗﯿﻦ ﺑﻌﺪ اﻟﻒ اﺳﺖ« ﺳﭙﺎﻫﯿﺎن ﺷﺎه ﺑﺮاي ﻧﻈﻢ‬
‫ﺑﺨﺸﯿﺪن اﻣﻮر ﺑﻪ ﺧﺮاﺳﺎن آﻣﺪهاﻧﺪ‪ 494) .‬اﻟﻒ(‪.‬‬
‫ﻋﻠﯿﺮﻏﻢ ﯾﺎدداﺷﺘﯽ ﮐﻪ در ﺻﻔﺤﻪ ﻋﻨﻮان ﻧﺴﺨﻪ ﮐﺘﺎﺑﺨﺎﻧﻪ ﻣﺠﻠﺲ ﻧﮕﺎﺷﺘﻪ ﺷﺪه ﮐﻪ اﯾﻦ اﺛﺮ‪:‬‬
‫»ﺗﺎرﯾﺦ ﺳﺎل ﻣﺎه روز ﻧﺪارد‪ .‬ﻫﯿﭻ ﻣﻌﻠﻮم ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ وﻗﺎﯾﻌﯽ ﮐﻪ روي داده در ﭼﻪ ﺳﺎل و ﻣﺎه ﺑﻮده‪ «.‬درواﻗﻊ در آﻏﺎز ﻫﺮﺳﺎل ﻣﺆﻟﻒ ﺷـﺮوع‬
‫ﺳﺎل را ذﮐﺮ ﮐﺮده و در اﻏﻠﺐ ﻣﻮارد ﻣﺎه واﻗﻌﻪ را ﻧﯿﺰ آورده اﺳﺖ‪ .‬در ﺑﺮﺧﯽ ﻣﻮارد روز روﯾـﺪاد ﻧﮕﺎﺷـﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺣﺘﯽ در ﺟﺎﻫﺎﯾﯽ ﺑﻪ‬
‫ﻓﺼﻞ و آب و ﻫﻮا ﻧﯿﺰ اﺷﺎره ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫در ﻧﯿﻤﻪ دوم ﮐﺘـﺎب ﻣﺆﻟﻒ ﭘﺲ از ﺷـﺮح اﺣﻮال اﻣﺮاي ﺧﺮاﺳـﺎن و ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻧﻔﻮذ آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﺑﺨﺶ ﻗﺎﺑﻞﺗﻮﺟﻬﯽ ﻣﯽرﺳـﺪ ﮐﻪ ﺷـﺮح ﺣﺎل اﻣﺮا و‬
‫ﺑﺰرﮔﺎن و ﻣﺸﺎﻫﯿﺮ اﻃﺮاف ﻣﺤﻤﺪ وﻟﯽ ﻣﯿﺮزا اﺳﺖ و ﺑﺮاي رﺟﺎلﺷﻨﺎﺳﯽ آن دوره اﻫﻤّﯿﺖ زﯾﺎدي دارد‪.‬‬
‫ﻣﻨﺸـﯿﺎن و ﻣﺴﺘﻮﻓﯿﺎن و ﻟﺸﮑﺮﻧﻮﯾﺴﺎن ﻣﺤﻤﺪ وﻟﯽ ﻣﯿﺮزا در اﯾﻦ ﺑﺨﺶ ﻣﻌﺮﻓﯽ ﺷﺪهاﻧﺪ‪ .‬ﺣﺘﯽ ﻣﺆﻟﻒ درﺑﺎره ﮐﺎﺗﺒﯽ ﮐﻪ اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ را ﺑﺮ‬
‫او ﺗﻘﺮﯾﺮ ﮐﺮده‪ ،‬ﻧﯿﺰ ﻣﻄـﺎﻟﺒﯽ آورده اﺳﺖ‪ ،‬اﻟﺒﺘﻪ ﺑـﺪون ذﮐﺮ ﻧـﺎم او و ﭘﺲ از آن ﺑﻪ ﺷـﺮح ﺣﺎل ﻋﻠﻤﺎ و ﻓﻀـﻼ و ﻓﻘﻬﺎ و ﺣﺘﯽ رؤﺳﺎي ﺧـﺪام‬
‫آﺳﺘﺎﻧﻪ ﻣﺸﻬﺪ و ﺑﻌﺪ ﻋﻠﻤﺎي ﺷﻬﺮﻫﺎي ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﺧﺮاﺳﺎن و در ﭘﺎﯾﺎن ﺑﻪ ذﮐﺮ اﺣﻮال ﺷﺎﻫﺰادﮔﺎن ﻗﺎﺟﺎر ﻣﯽﭘﺮدازد‪.‬‬
‫ارزش ﮐﺘﺎب‬
‫اﺷـﺮف اﻟﺘﻮارﯾـﺦ در ﻣﯿﺎن ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻫﻢدوره ﺧﻮد ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ ﻣﺤﺘﻮا وﯾﮋﮔﯽﻫﺎﯾﯽ دارد ﮐﻪ ارزش آن را ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻣﻨﺒﻌﯽ دﺳﺖ ﯾﮑﻢ ﺑﺎﻻ ﻣﯽﺑﺮد‪.‬‬
‫ﺑﻪ دﻟﯿـﻞ اﯾﻨﮑﻪ ﻫـﺪف اﺻـﻠﯽ ﻣﺆﻟﻒ از ﺗﺄﻟﯿﻒ اﯾﻦ اﺛﺮ ذﮐﺮ وﻗﺎﯾﻊ ﺧﺮاﺳﺎن اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺎدّﻗﺖ ﺑﺴـﯿﺎر زﯾﺎد ﺑﻪ ﺟﺰﺋﯿﺎت وﻗﺎﯾﻌﯽ ﮐﻪ در اﯾﻦ ﻣﻨﻄﻘﻪ‬
‫رخ داده ﭘﺮداﺧﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫از وﻗﺎﯾﻊ ﺑﺴـﯿﺎر ﻣﻬّﻤﯽ ﮐﻪ ﻣﺆﻟﻒ در اﯾﻦ ﮐﺘﺎب ﺷـﺮح داده‪ ،‬ﺑﺮاﻧـﺪازي اﻗﺘـﺪار ﺑﺎزﻣﺎﻧﺪﮔﺎن ﺳﻠﺴـﻠﻪ اﻓﺸﺎرﯾﻪ در ﺧﺮاﺳﺎن و دﺳـﺘﮕﯿﺮي ﻧﺎدر‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 26‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫ﻣﯿﺮزا اﻓﺸﺎر اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﻣﺤﻤﺪ وﻟﯽ ﻣﯿﺮزا‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﻘﺪﻣﻪ‪ ،‬ص‪28 :‬‬
‫ﻣﺸـﻬﺪ را ﻣﺤﺎﺻـﺮه ﮐﺮد‪ ،‬ﻣﺤﻤـﺪ ﺗﻘﯽ ﻧﻮري در رﮐﺎب وي ﺑﻮد و ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ دﻟﯿﻞ واﻗﻌﻪ دﺳـﺘﮕﯿﺮي ﻧﺎدر ﻣﯿﺮزا را ﻟﺤﻈﻪ ﺑﻪ ﻟﺤﻈﻪ ﺗﻮﺻـﯿﻒ‬
‫ﻣﯽﮐﻨـﺪ و اﯾـﻦ در ﺣـﺎﻟﯽ اﺳـﺖ ﮐـﻪ ﻫﯿـﭻﯾﮏ از ﻣﻨـﺎﺑﻊ اﯾﻦ دوره ﭼﻨﯿﻦ اﻃﻼﻋـﺎت ﻣﻔﺼـﻠﯽ را اراﺋﻪ ﻧﻤﯽدﻫﻨـﺪ و ﺑﻪﻃـﻮر ﻣﺨﺘﺼـﺮ از آن‬
‫ﻣﯽﮔﺬرﻧﺪ‪ .‬در اﯾﻦ واﻗﻌﻪ ﻣﺆﻟﻒ اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ ﻣﺄﻣﻮر »اﺳﺘﻔﺴﺎر و اﺳﺘﮑﺸﺎف ﺑﻌﻀﯽ ﻣﺪﻋﺎﻫﺎ« ﺷﺪ و ﺷﺮح ﻣﮑﺎﻟﻤﻪاي را ﮐﻪ ﺑﺎ ﻧﺎدر ﻣﯿﺮزا‬
‫داﺷـﺘﻪ آورده اﺳﺖ و در اﯾﻨﺠﺎ ﻣﯽﻧﻮﯾﺴﺪ‪» :‬ﻏﺮض اﺻـﻠﯽ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت‪ ،‬ﻓﺮار ﮐﺮدن او ﺑﻮد ﮐﻪ ﺑﯽزﯾﺎد و ﮐﻢ در وﻗﺎﯾﻊ ﺗﺤﺮﯾﺮ ﺷﻮد‪) «.‬گ ‪46‬‬
‫ب( اﯾﻦ واﻗﻌﻪ درﺳﺖ ﻫﻢزﻣﺎن ﺑﺎ آﻏﺎز ﺟﻨﮓ ﻧﺨﺴﺖ اﯾﺮان و روﺳﯿﻪ روي داده اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺆﻟﻔﯿﻦ آﺛﺎر دﯾﮕﺮ ﺗﺎرﯾﺦ ﺣﮑﻮﻣﺖ ﻓﺘﺤﻌﻠﯽ ﺷﺎه و‬
‫ﺳﻠﺴﻠﻪ ﻗﺎﺟﺎرﯾﻪ‪ ،‬ﭘﺲ از ﺷﺮح ﮐﺸﺘﻪ ﺷﺪن ﻧﺎدر ﻣﯿﺮزا ﺑﻪدﺳﺘﻮر ﻓﺘﺤﻌﻠﯽ ﺷﺎه در ﺗﻬﺮان ﺑﯽدرﻧﮓ ﺑﻪ ﺟﻨﮓ روﺳﯿﻪ ﮐﻪ ﻣﻬﻤﺘﺮﯾﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ اﯾﺮان‬
‫در آن دوره ﺑﻮده اﺳﺖ ﭘﺮداﺧﺘﻪاﻧـﺪ و ﭘﺲ از اﯾﻦ ﮔـﺎﻫﯽ ﺗﻨﻬـﺎ اﺷـﺎرهاي ﺑﻪ وﻗـﺎﯾﻊ ﺧﺮاﺳﺎن ﻧﻤﻮدهاﻧـﺪ‪ .‬ﻧﻮري در اﺷـﺮف اﻟﺘﻮارﯾـﺦ ﺷـﺮح‬
‫درﮔﯿﺮيﻫـﺎي آذرﺑﺎﯾﺠﺎن را آورده اﺳﺖ و ﺣﺘﯽ ﺑﻪ ﺗﻨﺶﻫﺎي ﻣﯿﺎن اﯾﺮان و ﻋﺜﻤﺎﻧﯽ ﺑﺮ ﺳـﺮ ﺑﻐـﺪاد ﻧﯿﺰ ﺗﻮﺟﻪ داﺷـﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ دلﻣﺸـﻐﻮﻟﯽ‬
‫اﺻـﻠﯽ او ﻣﺴـﺌﻠﻪ ﺧﺮاﺳـﺎن اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ دﻟﯿـﻞ اﻃﻼﻋـﺎت ﺑﺴـﯿﺎر ﺑﺎارزﺷـﯽ ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﯽدﻫـﺪ‪ .‬آﻧﺠـﺎ ﮐﻪ ﺷـﺮح درﮔﯿﺮيﻫـﺎي اﻓﻐﺎنﻫﺎ و‬
‫اوزﺑﮏﻫـﺎ را ﺑـﺎ ﺣﮑـﺎم اﯾﺮاﻧﯽ ﺑﯿـﺎن ﻣﯽﮐﻨـﺪ از ﺑﺨﺶﻫﺎي ﺑﺴـﯿﺎر ﻣﻬﻢ ﮐﺘﺎب اﺳﺖ و در ﻫﻤﯿﻦ ﺑﺨﺶ ﺑﻪ ﺷـﺮح ﺣﺎل ﺷﺎﻫﺰادﮔﺎن اﻓﻐﺎن و‬
‫درﮔﯿﺮيﻫـﺎي ﺧﻮاﻧﯿﻦ اوزﺑـﮏ ﻣﯽﭘﺮدازد‪ .‬اﻃﻼﻋـﺎﺗﯽ را ﮐﻪ او در اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع اراﺋﻪ ﻣﯽﮐﻨـﺪ در ﻫﯿـﭻﯾﮏ از ﻣﻨـﺎﺑﻊ ﺟﺴـﺘﺠﻮﺷﺪه اﯾﺮاﻧﯽ‬
‫ﻧﻤﯽﺗﻮان ﯾﺎﻓﺖ و در ﺑﺮﺧﯽ ﻣﻮارد در ﻣﻨﺎﺑﻊ اﻓﻐﺎن ﻫﻤﭽﻮن ﺳﺮاج اﻟﺘﻮارﯾﺦ ﻧﯿﺰ ﺑﺎ اﯾﻦ ﺗﻔﺼﯿﻞ ﻧﯿﺎﻣﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻧﯿﺰ ﻣﺆﻟﻒ واﻗﻌﻪ درﮔﯿﺮي ﺣﯿﺪر‬
‫ﺗﻮره واﻟﯽ ﺑﺨﺎرا و اﯾﻠﺘﺬر ﺧﺎن واﻟﯽ ﺧﻮارزم را ﻣﻔﺼﻞﺗﺮ از ﺷﺮح ﻣﯿﺮزا ﺷﻤﺲ ﺑﺨﺎراﯾﯽ در ﺗﺎرﯾﺦ ﺑﺨﺎرا‪ ،‬ﺧﻮﻗﻨﺪ و ﮐﺎﺷﻐﺮ ﮐﻪ ﻣﺘﻨﯽ اﺳﺖ‬
‫اﺧﺘﺼﺎﺻﺎ در ﺷﺮح ﺣﮑﻤﺮاﻧﯽ اﻣﯿﺮ ﺣﯿﺪر‪ ،‬ﻧﮕﺎﺷﺘﻪ اﺳﺖ )اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ ﺑﺮگﻫﺎي ‪ 145‬ﺗﺎ ‪.(150‬‬
‫اﯾﻦ ﺷـﯿﻮه ﻣﻔﺼﻞﻧﮕﺎري ﺧﻮاﻧﻨﺪه را ﺑﻪ اﯾﻦ ﻓﮑﺮ واﻣﯽدارد ﮐﻪ ﻣﺆﻟﻒ ﺟﺴﺘﺠﻮﮔﺮ اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ ﺑﺮاي ﺗﺄﻟﯿﻒ اﺛﺮ ﺧﻮد اﻃﻼﻋﺎت ﺑﺴﯿﺎري‬
‫را از ﮔﻮﺷﻪ و ﮐﻨﺎر ﮔﺮدآوري ﮐﺮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﮔﺮﭼﻪ ﻫﯿﭻﮔﺎه از ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺧﻮد ﯾﺎدي ﻧﮑﺮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﻘﺪﻣﻪ‪ ،‬ص‪29 :‬‬
‫از وﻗﺎﯾﻊ ﺑﺴـﯿﺎر ﻣﻬﻢ دﯾﮕﺮي ﮐﻪ در اﯾﻦ ﻣﺘﻦ ﺑﻪ آن ﭘﺮداﺧﺘﻪ ﺷﺪه و آن را در ﻣﯿﺎن ﻣﻨﺎﺑﻊ‪ ،‬ﻣﻨﺤﺼﺮ ﻣﯽﮐﻨﺪ ذﮐﺮ ﺟﻨﮓ ﻣﺤﻤﺪ وﻟﯽ ﻣﯿﺮزا ﺑﺎ‬
‫ﺻﻮﻓﯽ اﺳـﻼم اﺳﺖ‪ .‬ﺻﻮﻓﯽ اﺳـﻼم ﯾﮑﯽ از ﺑﺰرﮔﺎن ﻓﺮﻗﻪ ﻧﻘﺸﺒﻨﺪﯾﻪ ﺑﻮد ﮐﻪ ﻣﺮﯾﺪاﻧﯽ در ﻫﺮات و ﺧﺮاﺳﺎن ﮔﺮد ﺧﻮد آورد و ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ‬
‫ﻋﺰم ﺣﻤﻠﻪ ﺑﻪ ﻣﺸـﻬﺪ را داﺷﺖ ﻣﺤﻤـﺪ وﻟﯽ ﻣﯿﺮزا او را ﺷـﮑﺴﺖ داد‪ .‬اﯾﻦ واﻗﻌﻪ را ﺑـﺎ ﺗﻤـﺎم ﺟﺰﺋﯿـﺎت روي داده در ﻣﯿـﺪان ﺟﻨـﮓ در اﯾﻦ‬
‫ﮐﺘﺎب ﻣﯽﺧﻮاﻧﯿﻢ و اﯾﻦ در ﺣﺎﻟﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ در ﻣﻨﺎﺑﻊ اﯾﺮاﻧﯽ و اﻓﻐﺎﻧﯽ ﺷﺮح ﺑﺴﯿﺎر ﻣﺨﺘﺼﺮي از آن اراﺋﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ و اﯾﻦ ﺧﻮد از اﻣﺘﯿﺎزات‬
‫اﯾﻦ ﮐﺘﺎب اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻨﺎﺑﻊ اﻓﻐﺎﻧﯽ اﯾﻦ روﯾﺪادﻫﺎ را ﺑﺎ دﯾﺪﮔﺎه وﯾﮋه ﺧﻮد ﯾﻌﻨﯽ ﺗﻔﮑﺮ ﺟﺎﻧﺒﺪاراﻧﻪ از اﻓﻐﺎنﻫﺎ ﻧﮕﺎﺷﺘﻪاﻧﺪ‪.‬‬
‫)روﺿﮥ اﻟﺼﻔﺎ‪ ،‬ج ‪ ،9‬ص‪432 :‬؛ اﮐﺴﯿﺮ اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ص‪ 115 :‬و ‪ 114‬و ﺳﺮاج اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص‪ 104 :‬و ‪.(103‬‬
‫از ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻣﻬﻢ دﯾﮕﺮي ﮐﻪ در ﮐﺘﺎب ﻣﻄﺮح ﻣﯽﮔﺮدد‪ ،‬درﮔﯿﺮيﻫﺎي ﺑﯽﺷـﻤﺎر اﻣﺮاي ﺧﺮاﺳﺎن و ﻣﺤﻤﺪ وﻟﯽ ﻣﯿﺮزا ﺑﺎ ﺗﺮﮐﻤﺎﻧﺎن و اﯾﻼت و‬
‫ﻃﻮاﯾﻒ ﺳﺮﮐﺶ ﺑﺨﺶﻫﺎي ﺷﻤﺎﻟﯽ ﺧﺮاﺳﺎن اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺗﺮﮐﻤﺎﻧـﺎن ﭘﯽدرﭘﯽ ﺑﻪ ﺑﺨﺶﻫـﺎي ﻣﻬﻨﻪ‪ ،‬ﻧﺴـﺎ و اﺑﯿﻮرد )ﮐﻪ در دوره ﻧﺎﺻـﺮ اﻟـﺪﯾﻦ ﺷﺎه‪ ،‬ﻃﯽ ﻋﻬـﺪﻧﺎﻣﻪ آﺧﺎل از اﯾﺮان ﺟـﺪا ﺷﺪﻧـﺪ( ﺣﻤﻠﻪ‬
‫ﻣﯽﮐﺮدﻧـﺪ و ﺑﺮاي ﭘﺲ راﻧـﺪن آﻧﻬـﺎ‪ ،‬ﻣﺤﻤـﺪ وﻟﯽ ﻣﯿﺮزا ﺑـﺎ ﻫﻤﮑـﺎري ﺣﮑﺎم ﺧﺮاﺳﺎن ﮐﻪ ﺧﻮد ﻣﻮرد ﺗﻬﺪﯾـﺪ ﺑﻮدﻧـﺪ‪ ،‬ﺑﻪ آن ﻣﻨﺎﻃﻖ ﻟﺸـﮑﺮ‬
‫ﻣﯽﮐﺸـﯿﺪ‪ .‬از ﺳﻮﯾﯽ دﯾﮕﺮ اﯾﻦ دوره آﻏـﺎز ﺳﺮﮐﺸـﯽ اﻣﺮاي اﻓﻐـﺎﻧﯽ ﺣـﺎﮐﻢ ﺑﺮ ﻫﺮات و ﺑﺨﺎرا و ﻣﻨﺎﻃﻖ ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن اﻓﻐﺎﻧﺴـﺘﺎن ﺑﻮد‪ ،‬و ﻣﺤﻤﺪ‬
‫وﻟﯽ ﻣﯿﺮزا ﺑﺮاي ﺑﻪ اﻃﺎﻋﺖ درآوردن آﻧﻬﺎ ﺑﺎ اﯾﻦ ﺣﮑﺎم درﮔﯿﺮ ﻣﯽﺷﺪ‪.‬‬
‫در اﺷـﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ اﯾﻦ وﻗﺎﯾﻊ ﺑﻪﻃﻮر ﻣﻔﺼﻞ ﺷـﺮح داده ﺷﺪه‪ ،‬ﺑﺎ اﯾﻦ ﻣﻼﺣﻈﻪ ﮐﻪ ﻣﺆﻟﻒ در ﺑﺴـﯿﺎري از وﻗﺎﯾﻊ ﻧﻘﺶ داﺷﺘﻪ‪ ،‬و از ﻧﺰدﯾﮏ‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 27‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫ﺷﺎﻫﺪ آﻧﻬﺎ ﺑﻮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣﺆﻟﻒ در اﯾﻦ ﮐﺘـﺎب ﻧﯿﺰ ﺑﻪ ﻣﺎﻧﻨـﺪ ﺳـﺎﯾﺮ ﻣﻮرﺧﯿﻦ ﻗﺎﺟﺎري ﺣّﺘﯽ ﺑﯿﺶ از آﻧﻬﺎ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻧﮕﺎرش ﺗﺎرﯾـﺦ رﺳـﻤﯽ دﺳﺖ زدهاﻧـﺪ‪ ،‬ﺗﻼش ﮐﺮده‪،‬‬
‫ﺷﻮﮐﺖ ﭘﺎدﺷﺎﻫﺎن ﻗﺎﺟﺎرﯾﻪ را در ﺣﺪ اﻋﻼء ﺣﻔﻆ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺜﻼـ درﺑـﺎره ﻗﺘـﻞ آﻗـﺎ ﻣﺤﻤـﺪ ﺧﺎن او ﻫﯿـﭻ اﺷﺎرهاي ﺑﻪ اﯾﻦ ﻧﮑﺘﻪ ﻧﻤﯽﮐﻨـﺪ ﮐﻪ آﻗﺎ ﻣﺤﻤـﺪ ﺧﺎن ﺧﺎدﻣﯿﻨﺶ را ﺑﻪ ﻣﺮگ ﺗﻬﺪﯾـﺪ ﮐﺮده ﺑﻮد‬
‫) ﺑﺮگ ‪ .(298‬اﺣﺘﻤﺎﻻ دﻟﯿﻞ آن اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ اﻓﺮادي ﺗﻬﺪﯾـﺪ ﺑﻪ ﻣﺮگ ﺷﻮﻧـﺪ و ﮐﺴـﯽ را ﺑﮑﺸـﻨﺪ درواﻗﻊ از ﺟﺎن ﺧﻮد دﻓﺎع‬
‫ﮐﺮدهاﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎ اﮔﺮ ﭼﻨﯿﻦ ﻧﺒﺎﺷﺪ ﺑﻪ وﻟﯽﻧﻌﻤﺖ ﺧﻮد ﺧﯿﺎﻧﺖ ﮐﺮدهاﻧﺪ و ﻣﺆﻟﻒ ﻗﺼﺪ داﺷﺘﻪ اﯾﻦ ﻣﻄﻠﺐ را ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﻘﺪﻣﻪ‪ ،‬ص‪30 :‬‬
‫ﺑﯿﻨﺶ و روش ﻣﺆﻟﻒ‬
‫ﻣﺆﻟﻒ در اﯾﻦ ﮐﺘـﺎب ﻧـﺪرﺗﺎ ﺗﺤﻠﯿﻞﻫـﺎي ﺗﺎرﯾﺨﯽ ﻧﯿﺰ دارد‪ ،‬ﮔﺮﭼﻪ اﺳـﯿﺮ دﯾـﺪﮔﺎهﻫﺎي ﺧﺮاﻓﯽ زﻣﺎن ﺧﻮد ﻫﺴﺖ ﻣﺎﻧﻨـﺪ اﯾﻨﮑﻪ درﺑﺎره ﻧﺎﺣﯿﻪ‬
‫دزﺑـﺎد ﮐﻪ ﻫﻤﯿﺸﻪ ﺑﺎدﻫﺎي ﺳـﺨﺘﯽ در آﻧﺠﺎ ﻣﯽوزد ﻣﯽﻧﻮﯾﺴـﺪ‪» :‬از ﻗﺮاري ﮐﻪ ﺷـﻨﯿﺪه ﺷـﺪه ﯾﮑﯽ از ﺣﮑﻤﻬﺎي ﭘﯿﺸـﯿﻦ ﮐﻪ ﻫﺮﮔﺰ ﺛﻤﺮ ﻣﺮاد‬
‫ﻧﭽﯿﻨـﺪ و در ﮔﻠﺰار ﺑﻬﺸﺖ ﻧﻨﺸـﯿﻨﺪ‪ ،‬در ﮐﻮهﻫـﺎ ﮐﻪ ﺑﻪ آن ﻣﻮﺿـﻊ ﺑﻪ ﻗـﺪر ﻧﯿﻢ ﻓﺮﺳـﺦ اﺳﺖ‪ ،‬ﻗﻠﻌﻪ از ﻃﻠﺴﻢ ﺳـﺎﺧﺘﻪ ﮐﻪ اﮐـﺜﺮ اوﻗـﺎت ﭼﻪ در‬
‫زﻣﺴﺘﺎن و ﭼﻪ در ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن ﺑﺎد ﻧﺎﻫﻨﺠﺎري ﻣﯽوزد« )‪ 39‬اﻟﻒ(‪.‬‬
‫اﻣـﺎ ﺗﺤﻠﯿﻞﻫـﺎي ﺗﺎرﯾـﺦ ﻧﮕﺎراﻧﻪ ﻣﺆﻟﻒ ﻧﯿﺰ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻪاﻧـﺪ‪ ،‬وي درﺑﺎره دﻟﯿﻞ ﺷـﮑﺴﺖ اﯾﺮان در ﺟﻨﮓ ﺑﺎ روﺳـﯿﻪ ﻣﯽﻧﻮﯾﺴـﺪ‪» :‬اﻣﻨﺎي دوﻟﺖ‬
‫ﺷﺎﻫﯽ ﺑﻨﺎﺑﺮ ﻏﺮوري ﮐﻪ داﺷـﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻨﺎزﻋﻪ روﺳﯿﻪ را ﺳﻬﻞ و آﺳﺎن ﻣﯽﭘﻨﺪاﺷﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ اﺳﺘﻌﺪاد ﺳﻔﺮ و ﯾﺮاق ﻟﺸﮑﺮ ﺧﺼﻮﺻﺎ در ﻣﺤﺎرﺑﺎت‬
‫ﺳﻠﻄـﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺣﺰم از ﻟﻮازم اﺳﺖ از ﺷـﯿﻮه ﺳـﭙﺎﻫﯿﮕﺮي دوراﻓﺘـﺎده‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﻬﯿﻪ آنﭼﻨـﺎنﮐﻪ ﺷﺎﯾﺴـﺘﻪ اﺳﺖ ﻧﭙﺮداﺧﺘﻨـﺪ‪ .‬ﻟﻬـﺬا در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺗﻮﭘﺨﺎﻧﻪ‬
‫روﺳﯿﻪ ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﻣﻄﻤﺢ ﻧﻈﺮ ﺑﻮد ﺑﻪ ﻋﻤﻞ ﻧﯿﺎﻣﺪ« )ﺑﺮگ ‪.(250‬‬
‫ﺳﺒﮏ ﻧﮕﺎرش‬
‫ﭘﯿﺪاﺳﺖ ﻣﺆﻟﻒ ﮐﺘﺎب ﺑﺎ ﻣﺘﻮن ﻧﻈﻢ و ﻧﺜﺮ ادﺑﯿﺎت ﻓﺎرﺳـﯽ ﺑﻪ ﺧﻮﺑﯽ آﺷـﻨﺎﺳﺖ‪ .‬ﺗﺸﺒﯿﻬﺎت ادﺑﯽ زﯾﺒﺎﯾﯽ در ﮐﺘﺎب ﺑﻪ ﮐﺎر ﺑﺮده اﺳﺖ و ﻧﯿﺰ ﺑﻪ‬
‫ﻣﻨﺎﺳـﺒﺖ‪ ،‬از اﺷـﻌﺎر ﺑﺴـﯿﺎر اﺳـﺘﻔﺎده ﮐﺮده و ﺣﺘﯽ در ﻣﻮاردي ﭼﻨﺪ‪ ،‬اﺷﻌﺎر ﺧﻮد را آورده اﺳﺖ‪ .‬در ﺑﺨﺸﯽ ﮐﻪ از ﺳﺮﻣﺎ ﺳﺨﻦ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ ﺑﺎ‬
‫ﻓﺮوﺗﻨﯽ ﻣﯽﻧﻮﯾﺴﺪ‪» :‬ﺑﺪﯾﻬﻪ اﯾﻦ رﺑﺎﻋﯽ ﮐﻪ از ﺑﺎد آن روز ﺧﻨﮑﺘﺮ و از ﺑﺮف ﺳﺮدي ﻓﺮاﺗﺮ اﺳﺖ«‪ .‬ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ‪:‬‬
‫)ﺑﺮگ ‪.(133‬‬
‫ﺳﺮﻣﺎﺳﺖ ﮐﺰ آﺳﻤﺎن ﻓﺮوﻣﯽرﯾﺰداﻧﺪر ﺳﺮ و ﺳﯿﻤﺎي ﻧﮑﻮ ﻣﯽرﯾﺰد‬
‫ﺑﻨﮕﺮ ﮐﻪ ﺳـﺨﻦ ﭼﮕـﻮﻧﻪ اﻓﺴـﺮد ﮐﻪ ﻫﯿﻦﯾـﺦ ﮐﺮده و از راه ﮔﻠـﻮ ﻣﯽرﯾﺰد در ﻗﺴـﻤﺖﻫﺎي دﯾﮕﺮي ﻧﯿﺰ ﻣﺆﻟﻒ اﺷـﻌﺎر ﺧﻮد را آورده اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﭼﻮن ﮐﺘﺎب ﺑﺮاي ﺷﺎﻫﺰادهاي ﻧﮕﺎﺷﺘﻪ ﺷﺪه ﻣﺆﻟﻒ از ﺧﻮﺷﺎﻣﺪﮔﻮﯾﯽ ﺧﻮدداري ﻧﺪارد‪ .‬ﻣﺜﻼ ﺑﻪ وﺻﻒ ﺷﮑﺎر ﺷﺎﻫﺰاده ﻣﯽﭘﺮدازد‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﻘﺪﻣﻪ‪ ،‬ص‪31 :‬‬
‫ﺑﻪﻫﺮﺣﺎل اﯾﻦ ﮐﺘﺎب ﻧﯿﺰ ﻣﺎﻧﻨـﺪ ﺳﺎﯾﺮ ﻣﻨﺎﺑﻊ رﺳـﻤﯽ ﺷـﺮح اﺣﻮال ﺑﺰرﮔﺎن و ﺧﻮاﻧﯿﻦ و ﺷﺎﻫﺰادﮔﺎن و درﮔﯿﺮيﻫﺎي آﻧﻬﺎ ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ اﺳﺖ و‬
‫ﮐﻤﺘﺮ ﻧﺸـﺎﻧﯽ از زﻧـﺪﮔﯽ اﺟﺘﻤـﺎﻋﯽ ﻣﺮدم در آن ﻫﺴﺖ‪ .‬ﻣﺜﻼـ ﻫﻨﮕـﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﻧـﺎدر ﻣﯿﺮزا ﺑﻪ ﺣﺮم اﻣﺎم رﺿﺎ )ع( ﭘﻨﺎه ﺑﺮده ﺑﻮد و ﻣﺤﻤـﺪ وﻟﯽ‬
‫ﻣﯿﺮزا و ﺧﻮاﻧﯿﻦ ﺧﺮاﺳﺎن ﺷـﻬﺮ ﻣﺸـﻬﺪ را ﻣﺤﺎﺻـﺮه ﮐﺮده ﺑﻮدﻧـﺪ‪ ،‬ﻣﺎ ﻧﻤﯽداﻧﯿﻢ ﻣﺮدﻣﯽ ﮐﻪ در ﺷـﻬﺮ ﺑﻮدﻧـﺪ ﭼﻪ ﻣﯽﮐﺮدﻧـﺪ و ﭼﻪ واﮐﻨﺸـﯽ‬
‫داﺷـﺘﻨﺪ و در ﺗﻤﺎم ﻣـﺪﺗﯽ ﮐﻪ در ﺷـﻬﺮ ﻗﺤﻄﯽ ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﺮ آﻧﻬﺎ ﭼﻪ ﻣﯽﮔـﺬﺷﺖ ﯾﺎ ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎم درﮔﯿﺮيﻫﺎي ﻣﺘﻌـﺪد ﺣﮑﺎم و اﻣﺮاي ﺧﺮاﺳﺎن ﮐﻪ‬
‫ﻫﺮﯾﮏ در ﻣﻨﻄﻘﻪاي ﺣﮑﻢ ﻣﯽراﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺮدم ﮐﻪ از آﻧﻬﺎ ﺑﻪﻋﻨﻮان رﻋﺎﯾﺎ ﻧﺎم ﺑﺮده ﻣﯽﺷﻮد ﭼﻪ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ و ﭼﻪ ﺑﺮ ﺳﺮﺷﺎن ﻣﯽآﻣﺪ‪.‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 28‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫درﺑﺎره ﻧﻮﯾﺴﻨﺪه ﮐﺘﺎب‬
‫در ﻫﯿـﭻﯾﮏ از ﻣﻨـﺎﺑﻊ ﻗﺎﺟـﺎري ﻧـﺎﻣﯽ از ﻣﺆﻟﻒ و ﮐﺘﺎب او ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬ﺣّﺘﯽ ﻣﻮرﺧﯿﻦ ﻣﻌﺎﺻـﺮ ﺑﺮاي ﻧﮕﺎرش ﺗﺎرﯾـﺦ دوره ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﻗﺎﺟﺎرﯾﻪ ﺑﻪ‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ رﺟﻮع ﻧﮑﺮدهاﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ دﻟﯿﻞ اﯾﻦ اﺛﺮ ﻣﻬّﻢ ﺗﺎرﯾﺨﯽ از ﻣﯿﺎن ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻗﺎﺟﺎري ﻧﺎﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﻣﺎﻧﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫آﻧﭽﻪ از ﻣﺆﻟﻒ ﻣﯽداﻧﯿﻢ ﻣﻨﺤﺼـﺮ ﺑﻪ اﺷﺎراﺗﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺧﻮد در ﻣﺘﻦ ﮐﺘﺎب ﻣﯽآورد‪ .‬در دﯾﺒﺎﭼﻪ ﻣﯽﻧﻮﯾﺴـﺪ‪» :‬اﯾﻦ ﻓﺮد ﺑﺎﻃﻞ دﻓﺘﺮ اﯾﺠﺎد ‪...‬‬
‫ﻣﺤﻤـﺪ ﺗﻘﯽ ﺑﻦ ﻣﺤﻤـﺪ ﻣﻬـﺪي ﻧﻮري ﮐﻪ از اوان ﮐﻨﺖ ﺻﺒﯿﺎ اﻟﯽ ﯾﻮﻣﻨﺎ ﻫـﺬا ﮐﻤﺮ ﺑﻪ ﺧﺪﻣﺘﮕـﺬاري اﯾﻦ دوﻟﺖ ﺑﺴـﺘﻪ ‪ ...‬ﭘـﺪر ﺑﺮ ﭘﺪرﺳـﮓ‬
‫ﭘﺎﺳـﺒﺎن اﯾﻦ آﺳـﺘﺎن ‪ ...‬و اﻟﺤﺎل ﻣﺪت دو ﺳﺎل اﺳﺖ ﮐﻪ اﻣﺘﺜﺎﻻ ﻻﻣﺮ اﻻﺷـﺮف اﻻﻋﻠﯽ در ﺧﺪﻣﺖ ﻓﻠﮏ رﻓﻌﺖ وﻟﺪ ارﺷﺪ ارﺟﻤﻨﺪ و ﻓﺮزﻧﺪ‬
‫ﺳﻌﺎدﺗﻤﻨـﺪ آن ﺣﻀـﺮت ‪ ...‬ﻣﺤﻤـﺪ وﻟﯽ ﻣﯿﺮزا ‪ ...‬ﮐﻤﺮ ﺧﺪﻣﺖ و ﺻﺪاﻗﺖ در ﺣﻀـﺮت ﺳـﻠﯿﻤﺎﻧﯽ ﺑﺴـﺘﻪ‪) «.‬ﺑﺮگ ‪ 3‬اﻟﻒ( ﺑﺎ اﯾﻦ ﺗﻮﺻـﯿﻒ‬
‫ﻣﺸـﺨﺺ ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ﻣﺆﻟﻒ از ﺧﺎﻧﻮادهاي ﺑﻮده ﮐﻪ ﺑﻪﻃﻮر ﻣﻮروﺛﯽ در ﺳـﻠﮏ ﺧﺪﻣﺘﮕـﺬاران درﺑﺎر ﺑﻮدهاﻧـﺪ و از زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﻣﺤﻤـﺪ وﻟﯽ‬
‫ﻣﯿﺮزا ﺣﺎﮐﻢ ﺳـﻤﻨﺎن ﺑﻮده‪ ،‬وي ﻧﯿﺰ ﺑﻪ اﯾﻦ ﺷﺎﻫﺰاده ﺧـﺪﻣﺖ ﻣﯽﮐﺮده اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻤﯿﻦ ﺟﻤﻠﻪ ﻣﺸـﺨﺺ ﻣﯽﮐﻨـﺪ ﮐﻪ ﻣﺆﻟﻒ وﻗﺎﯾﻊ اﯾﻦ ﮐﺘﺎب را‬
‫در ﻃﻮل ﺳﺎﻟﯿـﺎﻧﯽ ﮐﻪ وﻗـﺎﯾﻊ اﺗﻔـﺎق اﻓﺘـﺎده ﻧﮕﺎﺷـﺘﻪ‪ ،‬ﭼﺮا ﮐﻪ در آﻏـﺎز ﮐﺘﺎب ﻣﯽﻧﻮﯾﺴـﺪ‪ ،‬دو ﺳﺎل اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﺤﻤـﺪ وﻟﯽ ﻣﯿﺮزا ﺧـﺪﻣﺖ‬
‫ﻣﯽﮐﻨﺪ ﭘﺲ ﻧﮕﺎﺷﺘﻦ ﮐﺘﺎب را از زﻣﺎﻧﯽ آﻏﺎز ﮐﺮده ﮐﻪ وﻗﺎﯾﻊ اﺻﻠﯽ را ﻧﯿﺰ آﻏﺎز ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬ﯾﻌﻨﯽ از ﺳﺎل ‪1218‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﻘﺪﻣﻪ‪ ،‬ص‪32 :‬‬
‫و در ﭘﺎﯾﺎن ﮐﺘﺎب ﻣﯽﻧﻮﯾﺴﺪ و ﺣﺎﻻ ﮐﻪ ﺷﺐ ﺷﻨﺒﻪ ﭘﻨﺠﻢ ﺻﻔﺮ ﻫﺰار و دوﯾﺴﺖ و ﺳﯽ و ﯾﮏ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﺎرﯾﺦ ﭘﺎﯾﺎن ﺗﺄﻟﯿﻒ ﮐﺘﺎب اﺳﺖ‪ .‬در‬
‫ﺑﺮگ )‪ 186‬آ( ﻣﺆﻟﻒ ﻧﻮﺷـﺘﻪ اﺳﺖ‪» :‬اﻟﯽ ﺣﺎل ﮐﻪ ﺳّﯿﻢ ﺷﻬﺮ رﺑﯿﻊ اﻻوﻟﯽ ‪ 1228‬اﺳﺖ در ﺣﺎﻟﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺸـﻐﻮل ﺷﺮح وﻗﺎﯾﻊ ﺳﺎل ‪1222‬‬
‫ﻣﯽﺑﺎﺷـﺪ« اﯾﻦ ﻋﺒـﺎرت ﻧﺸـﺎن ﻣﯽدﻫـﺪ ﮐﻪ ﻣﺆﻟﻒ وﻗـﺎﯾﻊ را در ﻫﻤـﺎن زﻣﺎن ﺗﺄﻟﯿﻒ ﻧﻤﯽﮐﺮده و ﺑﺎ ﭼﻨـﺪﺳﺎل ﻓﺎﺻـﻠﻪ دﺳﺖ ﺑﻪ ﻧﮕﺎرش زده‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪﻫﺮﺣﺎل دﻗﺖ او در ﻧﻮﺷﺘﻦ ﻣﺘﻦ ﻧﺸﺎن ﻣﯽدﻫﺪ ﮐﻪ ﺣﺘﻤﺎ در ﻃﻮل اﯾﻦ ﺳﺎلﻫﺎ ﻣﺸﻐﻮل ﮔﺮدآوري اﻃﻼﻋﺎت ﺑﻮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ در دﯾﺒﺎﭼﻪ ﻣﯽآورد‪ ،‬ﻣﺤﻤـﺪ وﻟﯽ ﻣﯿﺮزا ﺑﻪ ﺗﺎرﯾـﺦ ﻋﻼﻗﻪ زﯾﺎدي داﺷـﺘﻪ و ﮐﺘﺎبﻫﺎي ﺗﺎرﯾﺨﯽ را ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻣﯽﮐﺮده اﺳﺖ و ﺑﺎ ﻣﺆﻟﻒ‬
‫درﺑﺎره ﻣﺴﺎﺋﻞ ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﺗﺎرﯾﺨﯽ و اﺣﻮال ﭘﺎدﺷﺎﻫﺎن ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺑﺤﺚ ﻣﯽﮐﺮده اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ دﻟﯿﻞ »ﻣﮑﺮر از اﯾﻦ ﺧﺎﮐﺴﺎر ﺑﯽﻣﻘﺪار ﻃﺎﻟﺐ‬
‫ﺿﺒﻂ و ﺗﺤﺮﯾﺮ وﻗﺎﯾﻊ ﻣﺘﻨﻮﻋﻪ ﮔﺸـﺘﻪ ﮐﻪ اﺑﺘـﺪاي وﻻدت آن ﺣﻀـﺮت را آﻏﺎز اﯾﻦ داﺳـﺘﺎن ﻗﺮار داده‪ ،‬ﺑﺪاﻧﭽﻪ درﯾﻦ ﻣّﺪت از ﺑﺪاﯾﻊ اﻗﺒﺎل و‬
‫ﺻﺎدرات اﻓﻌﺎل ﮐﻪ اﺗﻔﺎق اﻓﺘﺎده ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺳﺎﺧﺘﻪ‪ ،‬ﺳﺎل ﺑﻪ ﺳﺎل آن را ﻣﻨﻀﺒﻂ و در ﻫﻨﮕﺎم ﻓﺮﺻﺖ ﺑﻪ ﺗﺪوﯾﻦ آن ﭘﺮدازد« )ص ‪.(9‬‬
‫ﭘﺲ از آن ﻣﯽﻧﻮﯾﺴـﺪ ﮐﻪ از ﻧﮕﺎرش ﭼﻨﯿﻦ ﮐﺘﺎﺑﯽ ﺑﻪ دﻟﯿﻞ اﯾﻨﮑﻪ ﮐﺎر ﺑﺰرﮔﯽ ﺑﻮده‪ ،‬ﻃﻔﺮه ﻣﯽرﻓﺘﻪ ﺗﺎ اﯾﻨﮑﻪ ﻣﺤﻤـﺪ وﻟﯽ ﻣﯿﺮزا ﺑﻪ ﺣﮑﻮﻣﺖ‬
‫ﺧﺮاﺳﺎن ﻣﯽرﺳـﺪ و دﯾﮕﺮ ﻣﺆﻟﻒ ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧـﺪ ﺑﻬﺎﻧﻪاي ﺑﯿﺎورد و ﺷـﺮوع ﺑﻪ ﻧﮕﺎرش ﻣﯽﮐﻨـﺪ و ﺑﻌـﺪ ﺑﺎ ﻓﺮوﺗﻨﯽ ﻣﯽﻧﻮﯾﺴﺪ ﮐﻪ اﮔﺮ از اﺷـﻌﺎر و‬
‫اﺑﯿﺎت ﮔﺬﺷﺘﮕﺎن در ﻣﺘﻦ اﺳﺘﻔﺎده ﺷﺪه ﺑﺮاي ﺧﻮدﻧﻤﺎﯾﯽ ﻧﺒﻮده‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﺑﺮاي »رﺑﻂ ﺳﺨﻦ و ﺳﺮرﺷﺘﻪ ﻣﻄﻠﺐ ﻧﺎﮔﺰﯾﺮ اﺳﺖ‪) «.‬ﺑﺮگ ‪(11‬‬
‫ﻫﻨﮕـﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﻣﺤﻤـﺪ وﻟﯽ ﻣﯿﺮزا ﺑﻌﻨﻮان ﺣـﺎﮐﻢ ﺧﺮاﺳـﺎن اﻧﺘﺨـﺎب ﺷـﺪ‪ ،‬ﻋﻼوه ﺑﺮ ﺳـﭙﺎﻫﯿﺎن و ﺳـﺮداراﻧﯽ ﮐﻪ از ﺳﻮي ﺷﺎه ﺑﺮاي ﻫﻤﺮاﻫﯽ او‬
‫اﻧﺘﺨﺎب ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪ ﺗﻘﯽ ﻧﻮري ﻧﯿﺰ ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ ﺧﻮد ﻧﻮﺷـﺘﻪ »در آن ﺳﻔﺮ ﻣﺄﻣﻮر ﺑﻪ رﮐﺎب و اﻧﺠﺎم ﺧﺪﻣﺎت ﺷﺪ‪) «.‬ﺑﺮگ ‪ (101‬وي ﺑﻪﻋﻨﻮان‬
‫ﻣﻨﺸـﯽ و ﺑﻌﺪﻫﺎ وزﯾﺮ ﻣﺤﻤﺪ وﻟﯽ ﻣﯿﺮزا در ﺧﺪﻣﺖ او ﺑﻮد‪ 395) .‬اﻟﻒ( وي ﭼﻨـﺎن ﺑﻪ ﻣﺤﻤـﺪ وﻟﯽ ﻣﯿﺮزا وﻓﺎدار ﺑﻮد ﮐﻪ ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ او در‬
‫ﺳﺎل ‪ 1230‬ﺑﻪ ﺗﻬﺮان رﻓﺖ و در ﺧﺮاﺳـﺎن ﺑﺮﺧﯽ اﻣﺮا ﻋﻠﯿﻪ او دﺳﺖ ﺑﻪ ﺗﻮﻃﺌﻪ و اﻏﺘﺸـﺎش زدﻧـﺪ‪ ،‬وي از ﺷﺎﻫﺰاده ﺣﻤﺎﯾﺖ ﻣﯽﮐﺮد ﺗﺎ ﺟﺎﯾﯽ‬
‫ﮐﻪ ﻣﻮرد ﺗﻬﺪﯾﺪ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ )‪ 440‬اﻟﻒ(‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﻘﺪﻣﻪ‪ ،‬ص‪33 :‬‬
‫اﻣﺎ ﻣﺆﻟﻒ ﺑﻪﺟﺰ ﻣﻮاﻗﻌﯽ ﮐﻪ در ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻧﻘﺸـﯽ داﺷـﺘﻪ و ﺣﺎﻣﻞ ﭘﯿﺎﻣﯽ ﺑﻮده درﺑﺎره ﺧﻮد ﻣﻄﻠﺐ ﻣﻬﻤﯽ اراﺋﻪ ﻧﻤﯽدﻫﺪ‪ .‬ﺣﺘﯽ در ﭘﺎﯾﺎن ﻧﺴـﺨﻪ‬
‫ﮐﻪ ﻧﺎم ﻣﻨﺸـﯿﺎن و ﮐﺎﺗﺒﺎن و ادﺑﺎي اﻃﺮاف ﺷﺎﻫﺰاده را ﻣﯽﻧﻮﯾﺴـﺪ درﺑﺎره ﺧﻮد اﻃﻼﻋﺎﺗﯽ ﺑﻪ ﻣﺎ ﻧﻤﯽدﻫـﺪ‪ .‬از ﻧﻮﺷـﺘﻪ ﻧﻮري ﺑﺮﻣﯽآﯾـﺪ ﮐﻪ او‬
‫ﺗﻨﻬﺎ ﯾﮏ وﻗﺎﯾﻊﻧﮕﺎر ﺻـﺮف ﻧﺒﻮده ﺑﻠﮑﻪ ﻣﺄﻣﻮرﯾﺘﻬﺎي ﺳﯿﺎﺳـﯽ ﻣﯽﯾﺎﻓﺘﻪ و ﻧﯿﺰ ﻣﻨﺼﺐ وزارت ﻣﺤﻤﺪ وﻟﯽ ﻣﯿﺮزا را ﻧﯿﺰ داﺷﺘﻪ اﺳﺖ؛ و ﻣﺤﻤﺪ‬
‫وﻟﯽ ﻣﯿﺮزا ﻣﺄﻣﻮرﯾﺖﻫـﺎي ﻣﻬﻤﯽ را ﺑﻪ وي ارﺟـﺎع ﻣﯽداده اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺜﻼـ ﭘﺲ از دﺳـﺘﮕﯿﺮي ﻧﺎدر ﻣﯿﺮزا اﻓﺸﺎر‪ ،‬او را ﻣﺄﻣﻮر ﺑﺎزﭘﺮﺳـﯽ از ﻧﺎدر‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 29‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫ﻣﯿﺮزا ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ و ﻣﮑﺎﻟﻤﻪ آﻧﻬﺎ اﻟﺒّﺘﻪ ﺧﻮاﻧﺪﻧﯽ اﺳﺖ )ﺑﺮگﻫﺎي ‪ 46‬و ‪.(47‬‬
‫ﻧـﺎدر ﻣﯿﺮزا ﭘﺲ از اﯾﻨﮑﻪ ﭼﮕﻮﻧﮕﯽ دﺳـﺘﮕﯿﺮ ﺷـﺪن ﺧﻮد را ﺷـﺮح ﻣﯽدﻫـﺪ ﻣﺆﻟﻒ ﮐﻪ ﺣﮑﻢ ﺑﺎزﭘﺮس او را داﺷـﺘﻪ ﻣﯽﻧﻮﯾﺴـﺪ‪» :‬ﮔﻔﺘﻢ ﭼﺮا‬
‫ﻣﺮﺗﮑﺐ ﭼﻨﯿﻦ اﻣﺮ ﺷﻨﯿﻌﯽ ﺷﺪه دﺳﺖ ﺑﻪ ﺧﻮن ذرﯾﻪ رﺳﻮل ﺧﺪا آﻟﻮدي ]ﻗﺘﻞ ﻣﺤﻤﺪ ﻣﻬﺪي ﻣﺠﺘﻬﺪ[؟ ﮔﻔﺖ‪:‬‬
‫ﭼﻮ ﺗﯿﺮه ﺷﻮد ﻣﺮد را روزﮔﺎرﻫﻤﻪ آن ﮐﻨـﺪ ﮐﺶ ﻧﯿﺎﯾﺪ ﺑﻪ ﮐﺎر ﭘﺮﺳـﯿﺪم‪ :‬ﮐﻪ ﻏﺮض از آن ﺑﯽادﺑﯽﻫﺎ ﮐﻪ در ﺣﺮم ﻣﺤﺘﺮم اﻣﺎم ﻫﻤﺎم ﮐﺮدي‬
‫ﭼﻪ ﺑﻮد؟ ﮔﻔﺖ‪:‬‬
‫ﭼﻮ ﺧﻮاﻫـﺪ ﺧـﺪا ﺳـﺮﻧﮕﻮﻧﺶ ﮐﻨـﺪﺑﻪ ﮐﺮدار ﺑـﺪ رﻫﻨﻤﻮﻧﺶ ﮐﻨﺪ ﻧﯿﺰ در ﺳﺎل ‪ 1222‬ﻣﺤﻤـﺪ وﻟﯽ ﻣﯿﺮزا ﻧﻮري را ﻫﻤﺮاه ﻣـﺎدرش ﺑﻪ درﺑـﺎر‬
‫ﻓﺘﺤﻌﻠﯽ ﺷﺎه ﻓﺮﺳﺘﺎد‪.‬‬
‫ﻧﻮري ﻧﯿﺰ اﺗّﻔﺎﻗﺎﺗﯽ را ﮐﻪ ﺑﺮاﯾﺶ رخ داده و ﮔﻔﺘﮕﻮﻫﺎﯾﺶ ﺑﺎ ﻓﺘﺤﻌﻠﯽ ﺷﺎه را در ﮐﺘﺎب ذﮐﺮ ﮐﺮده اﺳﺖ‪) .‬ﺑﺮگ ‪(177‬‬
‫ﻣﺆﻟﻒ ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﻄﻠﺒﯽ ﮐﻪ در ﭘﯿﺶ آﻣـﺪه اﺷﺎره ﻣﯽﮐﻨـﺪ ﺧﻮد را وﻗﺎﯾﻊﻧﮕﺎر ﻣﯽﻧﺎﻣﺪ و ﺟﻤﻼﺗﯽ از اﯾﻦ ﻗﺒﯿﻞ ﺑﻪ ﮐﺎر ﻣﯽﺑﺮد‪» :‬ﺳﺎﺑﻘﺎ‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ﻣﻄﻠﺐ رﻗﻢﭘﺬﯾﺮ ﮐﻠﮏ وﻗﺎﯾﻊﻧﮕﺎر ﮔﺮدﯾﺪ ﮐﻪ ‪) «...‬ﺑﺮگ ‪ (300‬و از ﺧﻮد ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻣﺴّﻮد اوراق ﯾﺎ راﻗﻢ ﺣﺮوف ﻧﺎم ﻣﯽﺑﺮد‪.‬‬
‫ﻧﺴﺨﻪﻫﺎي ﮐﺘﺎب‬
‫از اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ ﺗﺎﮐﻨﻮن ‪ 4‬ﻧﺴﺨﻪ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ .1‬ﮐﺘﺎﺑﺨﺎﻧﻪ ﻣﻠﮏ‪ ،‬ﺷﻤﺎره ‪ ،5999‬اﯾﻦ ﻧﺴﺨﻪ در ‪ 495‬ﺑﺮگ ﻣﯽﺑﺎﺷـﺪ و ﻣﺘﻦ آن ﺗﻘﺮﯾﺒﺎ ﮐﺎﻣﻞ اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ اﻧﺠﺎم آن ﮐﺎﻣﻞ ﻧﯿﺴﺖ و ﭼﻨﯿﻦ ﺑﻪ‬
‫ﭘﺎﯾﺎن رﺳﯿﺪه اﺳﺖ‪» .‬ذﮐﺮ اﺣﻮال ﻧﻘﺎوه ﺧﺎﻧﺪان ﺑﺎ ﻋّﺰ و‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﻘﺪﻣﻪ‪ ،‬ص‪34 :‬‬
‫ﺷﺄن اﺑﺮاﻫﯿﻢ ﺧﺎن ‪ ...‬در اواﯾﻞ ﺟﻠﻮس ﺳـﻌﺎدت ﻣﺄﻧﻮس ﺧﺴﺮو ﺻﺎﺣﺒﻘﺮان ﺑﻪ ﺣﮑﻮﻣﺖ ﮐﺮﻣﺎن ﺑﯿﻦ اﻻﻣﺎﺛﻞ رﺗﺒﻪ اﻣﺘﯿﺎز ﯾﺎﻓﺖ و اﻣﻮر ﮐﺮﻣﺎن‬
‫را ﻣﻨﺘﻈﻢ و ﻣﻀﺒﻮط ﺳﺎﺧﺘﻪ‪ ،‬ﻣﺮاﺟﻌﺖ ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪ «.‬در اﯾﻦ ﺑﺮرﺳﯽ ﻧﺴﺨﻪ ﮐﺘﺎﺑﺨﺎﻧﻪ ﻣﻠﮏ‪ ،‬ﻧﺴﺨﻪ ﻣﺒﺪأ و اﺻﻞ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬در ﺟﺎﯾﯽ از ﮐﺘﺎب‬
‫ﻣﺆﻟﻒ درﺑﺎره ﮐﺎﺗﺐ ﻧﺴـﺨﻪ ﻣﻄﺎﻟﺒﯽ ﻧﮕﺎﺷﺘﻪ و او را ﻣﯿﺮزا اﺑﻮ اﻟﻘﺎﺳﻢ ﻧﯿﺸﺎﺑﻮري ﻣﻌﺮﻓﯽ ﮐﺮده اﺳﺖ ﮐﻪ ﺧﻂ ﺷﮑﺴﺘﻪ را ﺑﻪ ﺧﻮﺑﯽ ﻣﯽﻧﻮﺷﺘﻪ‬
‫اﺳﺖ و »ﺑﻪ ﺣﮑﻢ ﻣﺤﮑﻢ ﺷـﻬﺰاده ﻗﺪردان ﺗﺤﺮﯾﺮ اﯾﻦ ﺷـﮕﺮﻓﻨﺎﻣﻪ ﻣﺸﻐﻮﻟﯽ دارد و راﻗﻢ ﺣﺮوف آﻧﭽﻪ از ﻣﺨﺰن ﺳﯿﻨﻪ ﺑﻪ ﻣﺴّﻮده ﻣﯽآورد او‬
‫ﺣﺮف ﺑﻪ ﺣﺮف ﺑﻪ ﺑﯿـﺎض ﻣﯽﺳـﭙﺎرد« )‪ 479‬ب(‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ اﯾﻦ ﻧﺴـﺨﻪ ﺗﺎرﯾـﺦ ﻧـﺪارد‪ ،‬وﻟﯽ از آﻧﺠـﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﻧﺴـﺨﻪ ﺑﺴـﯿﺎر ﺷﺎﻫـﺎﻧﻪاي اﺳﺖ و ﺑﺎ‬
‫ﺳﺮﻟﻮح و ﺗـﺬﻫﯿﺐ و ﺟـﺪول و ﮐﺎﻏﺬ ﺑﺴـﯿﺎر ﺧﻮﺑﯽ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه‪ ،‬ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﻫﻤﺎن ﻧﺴـﺨﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﻣﺆﻟﻒ از آن ﻧﺎم ﻣﯽﺑﺮد‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ ﮐﺎﺗﺐ‬
‫آن‪ ،‬اﺣﺘﻤﺎﻻ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺑﻪ ﺧﻮش ﻧﻮﺷﺘﻦ ﺗﻮﺟﻪ داﺷﺘﻪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ دﻟﯿﻞ ﮔﺎﻫﯽ ﮐﻠﻤﺎﺗﯽ را از ﻗﻠﻢ اﻧﺪاﺧﺘﻪ و ﯾﺎ ﺑﻪ ﻏﻠﻂ اﻧﺸﺎء ﮐﺮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺣﺎج آﻗﺎ ﺣﺴـﯿﻦ ﻣﻠﮏ ﺑﺮ روي ﺑﺮگ آﻏﺎز ﻧﺴـﺨﻪ ﯾﺎدداﺷﺘﯽ ﺑﻪ ﻣﻀـﻤﻮن زﯾﺮ ﻧﻮﺷـﺘﻪ اﺳﺖ‪» :‬اﯾﻦ ﮐﺘﺎب ﻣﺴـﺘﻄﺎب و دّر ﻧﺎﯾﺎب را در ﺷـﻬﺮ‬
‫ﻃﻬﺮان از آﻗـﺎ ﻣﯿﺮزا ﻣﺤﻤﻮد ﺧﻮاﻧﺴـﺎري اﺑﺘﯿﺎع ﮐﺮدم و زﯾﻨﺖ ﮐﺘﺎﺑﺨﺎﻧﻪ ﺧﻮد ﮐﻪ ﺑﻔﻀﻞ اﻟّﻠﻪ و اﻟﻤﻨﺘﻪ ﻧﯿﮑﻮﺗﺮﯾﻦ و ﺟﺎﻣﻊﺗﺮﯾﻦ ﮐﺘﺎﺑﺨﺎﻧﻪ ﻣﻠﯽ‬
‫ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد ﻗﺮار دادم‪ .‬اﻣﯿﺪوارم ﻣّﻮﻓﻖ ﺑﺎﯾﻦ ﺗﻮﻓﯿﻖ ﮐﻪ ﺗﺸـﮑﯿﻞ ﮐﺘﺎﺑﺨﺎﻧﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﺷﺪه و ﺑﺮاي ﺧﻮد اﻓﺘﺨﺎري ﺑﺎﻗﯽ ﮔﺬارم‪ .‬ﺑﺤﻖ ﻣﺤﻤﺪ و آﻟﻪ‪.‬‬
‫ﺑﺘﺎرﯾﺦ ﺷﻬﺮ ﺷﻌﺒﺎن در دار اﻟﺨﻼﻓﻪ ﻃﻬﺮان اﺑﺘﯿﺎع ﺷﺪ و اﻧﺎ اﻻﻗﻞ ﺣﺴﯿﻦ ﻣﻠﮏ اﻟّﺘﺠﺎر«‪.‬‬
‫ﻧﺴﺨﻪﺷﻨﺎﺳﯽ‪ :‬اﻧﺠﺎم اﻓﺘﺎده‪.‬‬
‫‪ .5999‬ﻧﺴﺘﻌﻠﯿﻖ و ﺷﮑﺴﺘﻪ ﻗﺮن ﺳﯿﺰدﻫﻢ ‪ 495‬ﺑﺮگ‪ 17 .‬ﺳﻄﺮ‪.‬‬
‫‪ .30 /5 *18 /5‬ﮐﺎﻏﺬ ﺗﺮﻣﻪ اﺻﻔﻬﺎﻧﯽ‪ ،‬ﺟﻠﺪ روﻏﻨﯽ ﮔﻞ و ﺑﻮﺗﻪ داﺧﻞ ﻗﺮﻣﺰ‪.‬‬
‫ﻣﺠﺪول‪ ،‬ﻣﺤﻞ ﭘﻨﺞ ﺗﺼﻮﯾﺮ ﺳﻔﯿﺪ دارد‪ .‬ﺑﺎ ﯾﮏ ﺳﺮﻟﻮح و ﭼﻬﻞ و ﭼﻬﺎر ﻣﺠﻠﺲ ﺗﺼﻮﯾﺮ‪.‬‬
‫]ﻓﻬﺮﺳﺖ ﻣﻠﮏ ‪.[29 :2‬‬
‫‪ .2‬ﻧﺴﺨﻪ ﮐﺘﺎﺑﺨﺎﻧﻪ ﻣﺠﻠﺲ ﺑﻪﺷﻤﺎره ‪ 5709‬اﯾﻦ ﻧﺴﺨﻪ ﻧﺎﺗﻤﺎم اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 30‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫در ‪ 846‬ﺑﺮگ و درواﻗﻊ ﺟﻠﺪ ﻧﺨﺴﺖ ﮐﺘﺎب اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ ﻧﺴـﺨﻪ ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻧﺴـﺨﻪﺑﺪل ﺑﺎ ﻧﺴـﺨﻪ ﻣﻠﮏ ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺷﺪ‪ .‬ﻧﮑﺎت ﺗﻔﺎوت آﻧﻬﺎ در ﻣﺘﻦ‬
‫ﺑﯿﺸﺘﺮ در ﺣﺪ ﺗﻔﺎوت ﮐﻠﻤﺎت اﺳﺖ ﮐﻪ اﺣﺘﻤﺎﻻ ﺳﻠﯿﻘﻪ ﮐﺎﺗﺐ در آن ﻧﻘﺶ داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﻘﺪﻣﻪ‪ ،‬ص‪35 :‬‬
‫ﻧﮑﺘﻪاي ﮐﻪ در ﺗﻔﺎوتﻫﺎي دو ﻧﺴـﺨﻪ ﺣﺎﺋﺰ اﻫﻤّﯿﺖ اﺳﺖ اﯾﻨﮑﻪ در اواﯾﻞ ﻧﺴﺨﻪ ﺗﻔﺎوت دو ﻧﺴﺨﻪ ﺑﯿﺸﺘﺮ اﺳﺖ اﻣﺎ ﭘﺲ از ﺣﺪود ‪ 100‬ﺑﺮگ‬
‫اوﻟﯿﻪ ﺗﻔﺎوتﻫﺎي دو ﻧﺴﺨﻪ ﺑﺴﯿﺎر ﮐﻤﺘﺮ ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺧـﻂ اﯾﻦ ﻧﺴـﺨﻪ ﻧﯿﺰ ﺧﻮش و ﺧﻮاﻧﺎ اﺳﺖ‪ .‬ﻧﺴـﺨﻪ ﻣﻬﺮ ﮐﺘﺎﺑﺨﺎﻧﻪ اﻋﺘﻤﺎد اﻟّﺴـ ﻠﻄﻨﻪ را دارد‪ .‬در اﯾﻦ ﻧﺴـﺨﻪ ﻏﻠﻄﻬﺎي اﻣﻼﯾﯽ وﺟﻮد دارد‪ ،‬ﻣﺜﻼ‬
‫اﻣﺴﺎل را )اﻣﺜﺎل( ﻧﻮﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫در ﺻﻔﺤﻪ ﻋﻨﻮان ﻧﺴﺨﻪ ﮐﺘﺎﺑﺨﺎﻧﻪ ﻣﺠﻠﺲ ﻣﺘﻦ زﯾﺮ ﺑﺎ ﺧﻄﯽ ﻧﻪﭼﻨﺪان ﺧﻮب ﻧﮕﺎﺷﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪:‬‬
‫»ﯾﺎ ﻫﻮ‪ .‬ﺟﻠـﺪ اول اﺷـﺮف اﻟﺘﻮارﯾـﺦ ﯾﺎ ﻧﺼﻒ اول اﺷـﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ .‬ﺗﺄﻟﯿﻒ و ﺗﺼـﻨﯿﻒ ﻣﯿﺮزا ﺑﺎﺑﺎي وزﯾﺮ ﻧﻮري‪ .‬اﺣﻮال از وﻻدت ]ﻧﺎﺧﻮاﻧﺎ[‬
‫ﻣﺤﻤﺪ وﻟﯽ ﻗﺎﺟﺎر ﺗﺎ ﺳﻨﻪ ‪ 1232‬ﺟﻤﻊ ﮐﺮده‪ ،‬اﻣﺎ ﺷـﻌﺮ ﺑﺴﯿﺎر ﻧﻮﺷﺘﻪ و اﻣﻮرات روﯾﺪاد او ﺗﺎرﯾﺦ ﺳﺎل ﻣﺎه روز ﻧﺪارد‪ .‬ﻫﯿﭻ ﻣﻌﻠﻮم ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ‬
‫وﻗﺎﯾﻌﯽ ﮐﻪ رو داده در ﭼﻪ ﺳﺎل و ﻣﺎه ﺑﻮده‪ ،‬ﺑﯽﻓﺎﯾﺪه ﺗﺎرﯾﺦ اﺳﺖ و ]ﻧﺎﺧﻮاﻧﺎ[ ﻧﻔﻌﯽ ﻧﺪارد ﺑﺮاي آﻧﻬﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺑﻌﺪا ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪«.‬‬
‫ﻧﺴﺨﻪﺷﻨﺎﺳﯽ‪ :‬ﻧﺴﺘﻌﻠﯿﻖ ﻗﺮن ‪ .13‬داراي ﯾﮏ ﺳﺮﻟﻮح ﻣﺬّﻫﺐ و ﺗﺬﻫﯿﺐ ﺑﯿﻦ ﺳﻄﻮر در دو ﺻﻔﺤﻪ ‪ 1‬و ‪ .2‬ﺟﺪولﻫﺎ زر و ﻻﺟﻮرد و در ﻫﻤﻪ‬
‫ﺻﻔﺤﻪﻫـﺎ ﻋﻨﻮانﻫـﺎ ﺑﻪ ﻃﻼ و ﺷـﻨﮕﺮف‪ ،‬ﻗﻄﻊ وزﯾﺮي ‪ ،24 * 17‬ﺟﻠـﺪ ﺗﯿﻤﺎج‪ 846 .‬ﺑﺮگ ‪ 14‬ﺳـﻄﺮ‪ ،‬ﮐﺎﻏـﺬ ﻓﺮﻧﮕﯽ‪] .‬ﻓﻬﺮﺳﺖ ﻣﺠﻠﺲ ‪:17‬‬
‫‪.[245‬‬
‫‪ .3‬ﻧﺴﺨﻪ داﻧﺸﮑﺪه ﺣﻘﻮق ﺑﻪﺷﻤﺎره ‪ 358‬ج در ‪ 286‬ﺑﺮگ‪ .‬ﻓﻬﺮﺳﺖﻧﻮﯾﺴﺎن اﯾﻦ ﻧﺴـﺨﻪ را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻧﺴﺨﻪاي ﺟﺪاﮔﺎﻧﻪ از اﺷﺮف ﻟا ﺘﻮارﯾﺦ‬
‫آوردهاﻧﺪ‪ .‬اﻣﺎ درواﻗﻊ اﯾﻦ ﻧﺴـﺨﻪ ﺟﻠﺪ دوم ﻧﺴﺨﻪ ﻣﺠﻠﺲ اﺳﺖ و ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ اﯾﻦ ﻧﺴﺨﻪ ﺑﺎ ﻧﺴﺨﻪ ﻣﻠﮏ ﻣﺸﺨﺺ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ اﯾﻦ ﻧﺴﺨﻪ درﺳﺖ‬
‫اداﻣﻪ ﻧﺴـﺨﻪ ﻣﺠﻠﺲ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑـﺎ ﻫﻤـﺎن ﺧـﻂ و ﺟﺪولﺑﻨـﺪي و ﺻـﺤﺎﻓﯽ و ﻣﻬﺮ ﮐﺘﺎﺑﺨﺎﻧﻪ اﻋﺘﻤﺎد اﻟﺴـﻠﻄﻨﻪ‪ .‬اﯾﻦ ﻧﺴـﺨﻪ ﻣﻬﺮ ﻣﺎﻟﮑﯿﺖ ﺑﻪ ﺗﺎرﯾﺦ‬
‫‪ 1253‬را ﻧﯿﺰ دارد‪.‬‬
‫ﻧﺴﺨﻪﺷﻨﺎﺳـﯽ‪ :‬ﻧﺴﺘﻌﻠﯿﻖ ﺳﺪه ‪ .13‬در دو ﺟـﺪول زر و ﻻـﺟﻮرد و ﺷـﻨﮕﺮف در ﺳـﺎل ‪ 1298‬در ﮐﺘﺎﺑﺨﺎﻧﻪ ﺻـﻨﯿﻊ اﻟـﺪوﻟﻪ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﮐﺎﻏﺬ‬
‫ﻓﺮﻧﮕﯽ‪ ،‬ﺟﻠﺪ ﺗﯿﻤﺎج ﺗﺮﯾﺎﮐﯽ ﺿﺮﺑﯽ ﻣﻘﻮاﯾﯽ ‪ 286‬ﺑﺮگ‪.‬‬
‫‪ 14 .25 /5 *16 /5‬ﺳﻄﺮ‪.19 *10 .‬‬
‫‪ .4‬ﻧﺴﺨﻪ داﻧﺸﮑﺪه ادﺑﯿﺎت ﺑﻪﺷﻤﺎره ‪ 14‬ج در ‪ 47‬ﺑﺮگ‪ 7 ،‬ﺑﺮگ از اﯾﻦ ﻧﺴﺨﻪ ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ ﻫﻤﺎن ﻧﺴﺨﻪ ﻣﺠﻠﺲ و ﺣﻘﻮق اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ ﻫﻤﺎن ﺧﻂ‬
‫و ﺟﺪولﺑﻨﺪي‪ ،‬اﯾﻦ ﻧﺴﺨﻪ ﭘﺎﯾﺎن ﻧﺴﺨﻪ ﻣﺠﻠﺲ و‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﻘﺪﻣﻪ‪ ،‬ص‪36 :‬‬
‫ﺣﻘﻮق اﺳﺖ‪ .‬و ﺑﻪ اﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﺑﻪ ﭘﺎﯾﺎن رﺳـﯿﺪه اﺳﺖ‪ :‬ﺑﺤﻤـﺪ آﻟﻪ اﻻﻣﺠﺎد ﺗﻤﺖ اﻟﻤﺠﻠـﺪ اﻻول ﻣﻦ ﮐﺘﺎب اﺷـﺮف اﻟﺘﻮارﯾـﺦ اﻟﺴـﻠﻄﺎﻧﯽ‪ .‬اﯾﻦ‬
‫ﻋﺒﺎرت ﻧﺸﺎن ﻣﯽدﻫـﺪ ﮐﻪ اﺣﺘﻤﺎﻻ ﻣﺆﻟﻒ ﻗﺼﺪ داﺷـﺘﻪ ﺗﺎرﯾﺦ ﺧﻮد را اداﻣﻪ دﻫﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﻧﺘﻮاﻧﺴـﺘﻪ اﯾﻦ ﮐﺎر را اﻧﺠﺎم دﻫﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﺑﺎ ﮐﻨﺎر ﻫﻢ‬
‫ﮔﺬاﺷﺘﻦ ﺳﻪ ﻧﺴﺨﻪ ﻣﺠﻠﺲ‪ ،‬ﺣﻘﻮق و ادﺑﯿﺎت ﻣﯽﺗﻮان ﯾﮏ ﻧﺴﺨﻪ ﮐﺎﻣﻞ از اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ ﺑﺪﺳﺖ آورد‪.‬‬
‫در وﯾﺮاﯾﺶ ﻣﺘﻦ ﭼﻨﺪ ﻧﮑﺘﻪ ﮐﻠﯽ ﻻزم اﺳﺖ ذﮐﺮ ﺷﻮد‪:‬‬
‫‪ -‬در ﺗﻤﺎم ﻣﺘﻦ ﺷﯿﻮه ﻧﮕﺎرش اﻣﺮوزي رﻋﺎﯾﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ در ﻣﻮرد اﻋﻼم ﻫﻤﺎن ﺿﺒﻂ ﻧﺴﺨﻪ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬در ﺑﺮﺧﯽ ﺟﻤﻊﻫﺎ »ه« ﻏﯿﺮ ﻣﻠﻔﻮظ در ﻣﺘﻦ ﺣـﺬف ﺷـﺪه ﺑﻮد ﮐﻪ ﺑﻪ ﻟﻐﺖ اﺿﺎﻓﻪ ﺷﺪ ﻣﺎﻧﻨﺪ او ﺑﻪ ﻫﺎ ﮐﻪ در ﻣﺘﻦ اوﺑﻬﺎ ﺑﻮد و ﯾﺎ ﺑﺮﻋﮑﺲ »ه«‬
‫ﻏﯿﺮ ﻣﻠﻔﻮظ اﺿﺎﻓﻪ ﺑﻮد ﮐﻪ ﺣﺬف ﺷﺪ ﻣﺎﻧﻨﺪ زﻧﺪهﮔﺎﻧﯽ‪ -‬زﻧﺪﮔﺎﻧﯽ‪.‬‬
‫‪» -‬اي« ﺑﻪ ﺳﯿﺎق ﻧﮕﺎرش زﻣﺎن ﮐﺘﺎﺑﺖ ﮐﺘﺎب ﺑﻪ ﮐﺎر ﻧﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ ﮐﻪ در ﻫﻤﻪ ﻣﻮارد ﺑﻪ ﻣﺘﻦ اﺿﺎﻓﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -‬در ﻧﺴﺨﻪ ﻣﻠﮏ ﻫﻤﻪﺟﺎ »رأﺳﺎ« ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ »رؤﺳﺎ« ﺗﻐﯿﯿﺮ داده ﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 31‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫‪ -‬واژه »ﻫﻤﺎﯾﻮن« ﺑﻌﻀﯽ ﻣﻮارد »ﻫﻤﯿﻮن« ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪ ﮐﻪ در ﻫﻤﻪ ﻣﻮارد »ﻫﻤﺎﯾﻮن« ﺟﺎﯾﮕﺰﯾﻦ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎ‬
‫در ﭘﺎﻧﻮﯾﺲﻫﺎ ﺑﺮاي اﺧﺘﺼﺎر ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎﯾﯽ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ اﯾﻦ ﻗﺮار ﻫﺴﺘﻨﺪ‪:‬‬
‫ﻣﺞ‪ :‬ﻧﺸﺎﻧﻪ ﻧﺴﺨﻪ ﻣﺠﻠﺲ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣﻠﮏ‪ :‬ﻧﺸﺎﻧﻪ ﻧﺴﺨﻪ ﮐﺘﺎﺑﺨﺎﻧﻪ ﻣﻠﮏ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺘﻦ‪ :‬ﺑﻪ ﻣﻌﻨﯽ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻟﻐﺖ در ﻫﺮدو ﻧﺴﺨﻪ ﯾﮑﺴﺎن ﺑﻮده و اﺻﻼح ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﻟﻐﺘﯽ در ﯾﮑﯽ از ﻧﺴـﺨﻪﻫﺎ ﻧﺒﻮده‪ ،‬در زﯾﺮﻧﻮﯾﺲ »ﻧـﺪارد« ﻧﻮﺷـﺘﻪ ﺷـﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺜﻼ‪ ،‬ﻣـﺞ‪» :‬ﮐﻨـﺪ« ﻧـﺪارد‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ ﻟﻐﺖ »ﮐﻨـﺪ« در‬
‫ﻧﺴﺨﻪ ﻣﺠﻠﺲ ﻧﺒﻮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺟﺎﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺑﺮاي ﮐﺎﻣﻞ ﮐﺮدن ﺟﻤﻠﻪ ﻻزم ﺑﻮده‪ ،‬ﻟﻐﺘﯽ اﺿﺎﻓﻪ ﺷﻮد ﮐﻪ در ﻫﯿﭻﮐﺪام از ﻧﺴﺨﻪﻫﺎ ﻧﺒﻮده ﻣﯿﺎن ][ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﻘﺪﻣﻪ‪ ،‬ص‪37 :‬‬
‫ﺳﭙﺎﺳﮕﺰاري‬
‫در اﻧﺠﺎم اﯾﻦ ﮐﺎر ﺧﻮد را ﻣﺮﻫﻮن راﻫﻨﻤﺎﯾﯽﻫﺎ و ﺗﻮﺟﻬﺎت اﺳﺘﺎد ارﺟﻤﻨﺪم ﺟﻨﺎب آﻗﺎي اﯾﺮج اﻓﺸﺎر ﻣﯽداﻧﻢ ﮐﻪ ﺑﻪوﯾﮋه در ﺷﺮوع ﮐﺎر ﻣﺜﻞ‬
‫ﻫﻤﯿﺸﻪ ﺑﺎ ﭘﯿﺸﻨﻬﺎدات ﺑﺴﯿﺎر راﻫﮕﺸﺎ و دﻗﯿﻖ ﻣﺮا رﻫﯿﻦ ﻣﺤّﺒﺖ ﺧﻮد ﮐﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺳﺮﮐﺎر ﺧﺎﻧﻢ ﻧﻮش آﻓﺮﯾﻦ اﻧﺼﺎري ﻧﯿﺰ در اﺑﺘﺪاي ﮐﺎر ﻣﺮا از راﻫﻨﻤﺎﯾﯽﻫﺎي ﺑﺴﯿﺎر ﺳﻮدﻣﻨﺪ ﺧﻮد ﻣﺤﺮوم ﻧﮑﺮدﻧﺪ‪ ،‬از اﯾﺸﺎن ﺳﭙﺎﺳﮕﺰارم‪.‬‬
‫ﺑﺮاي ﺑﻪ اﻧﺠﺎم رﺳﺎﻧﯿﺪن اﯾﻦ ﮐﺎر ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﻦ ﻣﺤﺘﺮم ﮐﺘﺎﺑﺨﺎﻧﻪ ﻣﺮﮐﺰي آﺳﺘﺎن ﻗﺪس رﺿﻮي ﺑﻪ وﯾﮋه آﻗﺎي ﻧﺎﺻﺮي‪ ،‬ﻣﺴﺌﻮل وﻗﺖ ﻓﯿﻠﻤﺘﮏ آن‬
‫ﮐﺘﺎﺑﺨﺎﻧﻪ‪ ،‬ﻣﺴـﺌﻮﻟﯿﻦ و ﮐﺎرﮐﻨﺎن ﻣﺤﺘﺮم ﮐﺘﺎﺑﺨﺎﻧﻪ ﻣﺠﻠﺲ ﺷﻮراي اﺳـﻼﻣﯽ‪ ،‬ﺑﻪوﯾﮋه اﺳـﺘﺎد ﮔﺮاﻧﻘﺪرم ﺟﻨﺎب آﻗﺎي ﻋﺒﺪ اﻟﺤﺴـﯿﻦ ﺣﺎﯾﺮي‪ ،‬از‬
‫ﻫﯿﭻ ﮐﻤﮑﯽ ﺑﻪ اﯾﻨﺠﺎﻧﺐ ﺧﻮدداري ﻧﮑﺮدﻧﺪ‪ .‬در ﻫﻤﯿﻦ ﮐﺘﺎﺑﺨﺎﻧﻪ ﺟﻨﺎب آﻗﺎي ﻋﻨﺎﯾﺖ ﮐﻪ در آن ﺳﺎلﻫﺎ در ﺑﺨﺶ ﻋﮑﺎﺳـﯽ ﻣﺸﻐﻮل ﺑﻪ ﮐﺎر‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ ﺑﻪ ﻣﻦ ﻟﻄﻒ زﯾﺎدي داﺷـﺘﻨﺪ‪ .‬آﻗﺎي ﺳـﺮﻟﮏ رﺋﯿﺲ ﮐﺘﺎﺑﺨﺎﻧﻪ ﺑﻨﯿﺎد داﯾﺮة اﻟﻤﻌﺎرف اﺳـﻼﻣﯽ ﺑﺎ ﮔﺸﺎدهدﺳﺘﯽ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺑﺴﯿﺎر ارزﻧﺪهاي را‬
‫در اﺧﺘﯿﺎرم ﻧﻬﺎدﻧﺪ‪ ،‬از ﻫﻤﻪ اﯾﻦ ﺳﺮوران ﻧﻬﺎﯾﺖ ﺳﭙﺎﺳﮕﺰاري را دارم‪.‬‬
‫از ﻫﻤﺴـﺮ داﻧﺸـﻤﻨﺪم‪ ،‬دﮐﺘﺮ ﻣﻨﺼﻮر ﺻـﻔﺖﮔﻞ ﮐﻪ ﻫﻤﻮاره ﻫﻤﺮاه و راﻫﻨﻤـﺎي ﻣﻦ در ﻫﻤﻪ ﻋﺮﺻﻪﻫـﺎي زﻧـﺪﮔﯽ ﻫﺴـﺘﻨﺪ و در اﯾﻦ ﮐﺎر ﻧﯿﺰ‬
‫ﭼﻮن ﻫﻤﯿﺸﻪ از داﻧﺶ و راﻫﻨﻤﺎﯾﯽ اﯾﺸﺎن ﺑﺴﯿﺎر ﺑﻬﺮهﻣﻨﺪ ﺷﺪم‪ ،‬ﺳﭙﺎﺳﮕﺰارم‪.‬‬
‫در ﻧﻬـﺎﯾﺖ ﻻـزم اﺳﺖ از ﻟﻄﻒ آﻗﺎي دﮐﺘﺮ اﮐﺒﺮ اﯾﺮاﻧﯽ‪ ،‬ﻣـﺪﯾﺮ ﻣﺤﺘﺮم ﻣﺮﮐﺰ ﭘﮋوﻫﺸـﯽ ﻣﯿﺮاث ﻣﮑﺘﻮب ﮐﻪ اﻣﮑﺎن ﭼﺎپ اﯾﻦ ﻣﺘﻦ را ﻓﺮاﻫﻢ‬
‫آوردﻧـﺪ و ﺑـﺎر دﯾﮕﺮ ﺑﺎﻧﯽ ﻋﺮﺿﻪ ﯾﮏ ﻣﺘﻦ ﺧﻄﯽ ﮐﻤﺘﺮ ﺷـﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷـﺪه ﺑﻪ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻋﻠﻤﯽ ﺷﺪﻧـﺪ و ﻧﯿﺰ ﻫﻤﮑﺎران ﻣﺤﺘﺮم اﯾﺸﺎن در اﯾﻦ ﻣﺮﮐﺰ‬
‫ﻧﻬﺎﯾﺖ ﺗﺸّﮑﺮ ﺧﻮد را اﺑﺮاز ﻧﻤﺎﯾﻢ‪.‬‬
‫ﺳﻮﺳﻦ اﺻﯿﻠﯽ ﻣﺮداد ‪1384‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﻘﺪﻣﻪ‪ ،‬ص‪38 :‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ اول ﻧﺴﺨﻪ ﺧّﻄﯽ ﮐﺘﺎﺑﺨﺎﻧﻪ ﻣﺠﻠﺲ ﺷﻮراي اﺳﻼﻣﯽ‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﻘﺪﻣﻪ‪ ،‬ص‪39 :‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ اول ﻧﺴﺨﻪ ﺧّﻄﯽ ﮐﺘﺎﺑﺨﺎﻧﻪ ﻣﻠﮏ‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪1 :‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 32‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫]ﻣﻘّﺪﻣﻪ ﻣﺆﻟﻒ[‬
‫ﺑ ِْﺴِﻢ اﻟﻠﱠِﻪ اﻟﱠﺮْﺣﻤِﻦ اﻟﱠﺮِﺣﯿِﻢ‬
‫)‪ 1‬ب( آراﯾﺶ دﯾﺒﺎﭼﻪ اﺷـﺮف ﮐﺘﺐ وﻗﺎﯾﻊ و ﻧﻤﺎﯾﺶ ﺳـﺮﻟﻮح اﻋﻈﻢ ﺗﻮارﯾﺦ ﺑﺪاﯾﻊ‪ ،‬ﺣﻤﺪ و ﺳﺘﺎﯾﺶ ﻣﺎﻟﮏ اﻟﻤﻠﮏ ﺑﯽﺷﺒﯿﻪ و ﻧﻈﯿﺮي اﺳﺖ‬
‫ﮐﻪ ﺑﯿﺎن »‪ «1‬وﻗﺎﯾﻊﻧﮕﺎران »‪ «2‬ﺷـﮕﺮف ﺳـﺨﻦ و زﺑﺎن ﺗﺎرﯾﺦداﻧﺎن ﻧﻮ و ﮐﻬﻦ‪ ،‬ﺑﯽﻣﻌﺎوﻧﺖ و ﻣﻈﺎﻫﺮت اﻟﻄﺎف ﮐﺎﻣﻠﻪ ﺑﺎري و اﻋﻄﺎف ﺷﺎﻣﻠﻪ‬
‫ﭘﺮوردﮔﺎري او‪ ،‬ﻗﺎﺻـﺮ و اﻟﮑﻦ‪ ،‬و ﻟﺴﺎن ﻓﺼـﺤﺎي ﺑﻼﻏﺖﺷـﻌﺎر و ﺑﻠﻐﺎي ﻓﺼﺎﺣﺖ آﺛﺎر روزﮔﺎر‪ ،‬ﺑﯽاﺳـﺘﻤﺪاد و اﺳـﺘﻈﻬﺎر ﮐﺮدﮔﺎرﯾﺶ در‬
‫ﺗﻘﺮﯾﺮ و ﺗﺤﺮﯾﺮ وﻗﻮع وﻗﺎﯾﻊ دﻫﻮر و اﻋﺼﺎر و ﻧﮕﺎرش آﻏﺎز و اﻧﺠﺎم ﮐﺎر ﺳﻼﻃﯿﻦ ﻧﺎﻣﺪار »‪ «3‬و ﺧﻮاﻗﯿﻦ ﮐﺎﻣﮑﺎر »‪ ،«4‬ﻋﺎﺟﺰ و اﺑﮑﻢ‪.‬‬
‫ﺧﺪاوﻧـﺪﮔﺎري ﮐﻪ ﺟﻼل ﻗﺪرﺗﺶ ﻧﻮﺑﺎوﮔﺎن اﺷـﺠﺎر را در ﺣﺪاﯾﻖ روزﮔﺎر و ﺑﺴﺎﺗﯿﻦ ﺑﻼد و اﻣﺼﺎر در ﻫﺮﺑﻬﺎر ﺑﻪ ﺧﻠﻌﺖ واﻻي ﺷـﮑﻮﻓﻪ و‬
‫اﺛﻤـﺎر از ﺳـﺎﯾﺮ ﻧﺒﺎﺗﺎت ﻣﻤﺘﺎز‪ ،‬و وّﻫﺎﺑﯽ ﮐﻪ ﮐﻤﺎل ﻣﻮﻫﺒﺘﺶ ﻧﻮرﺳـﺘﮕﺎن »‪ «5‬ﭼﻤـﻦ آدﻣﯿﺖ و اﻫﻠﯿﺖ »‪ «6‬را در ﻣﻤﻠﮑﺖ ﻗﺎﺑﻠﯿﺖ ﺑﻪ ﻣﻨﺼـﺐ‬
‫واﻻـي وﻻـﯾﺖ و اﻓﺘﺨـﺎر و ﻣﺮﺗﺒﻪ اﻋﻼـي ﻋّﺰت و اﻋﺘﺒـﺎر از ﻫﻤﮕﻨﺎن ﻋّﺰ اﻣﺘﯿﺎز ﺑﺨﺸـﯿﺪه‪ .‬ﺧﺎﻟﻘﯽ ﮐﻪ ﺟﻤﯿﻊ ﻣﮑّﻮﻧﺎت ﻋﺎﻟﻢ ﻧﻤﻮﻧﻪاي از آﺛﺎر‬
‫ﻗﺪرت اوﺳﺖ و ﺻﺎﻧﻌﯽ ﮐﻪ ﻋﺎﻣﻪ ﻃﺒﻘﺎت ﺑﻨﯽ آدم ﺷّﻤﻪاي از ﻇﻬﻮر ﺻﻨﻌﺖ او‪ 2) .‬اﻟﻒ(‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﻨﺎن‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪ :‬وﻗﺎﯾﻊﻧﻮﯾﺴﺎن‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪ :‬ﮐﺎﻣﮑﺎر‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪ :‬ﻧﺎﻣﺪار‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺘﻦ‪ :‬ﻧﻮرﺳﺘﻪﮔﺎن )ﻫﻤﻪﺟﺎ(‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪ :‬اﻫﻠﯿﺖ و آدﻣﯿﺖ‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪ 2 :‬ﺧﺪاﯾﯽ ﮐﺎﻓﺮﯾﻨﺶ در ﺳﺠﻮدشﮔﻮاه ﻣﻄﻠﻖ آﻣﺪ ﺑﺮ وﺟﻮدش‬
‫وﺟﻮدش ﺑﺮ ﻫﻤﻪ ﻣﻮﺟﻮد ﻗﺎﻫﺮﻧﺸـﺎﻧﺶ ﺑﺮ ﻫﻤﻪ ﺑﯿﻨﻨـﺪه ﻇـﺎﻫﺮ ﻗّﻬـ ﺎري ﮐﻪ ﻣﺘﻐّﻠﺒـﺎن و ﮔﺮدﻧﮑﺸﺎن ﻋﺼـﺮ را ﺑـﺪون اﺳـﺘﺸﺎره و ﺣﻤﺎﯾﺖ اﻣﯿﺮ و‬
‫وزﯾﺮ‪ ،‬ﻣﻘﻬﻮر و ﺟﺒﺎري ﮐﻪ ﺟﺒﺎﺑﺮه و ﻣﺘﻌـّﺪﯾﺎن دﻫﺮ را ﺑﯽﻣﺼـﻠﺤﺖ و ﻣﻌﺎﺿـﺪت ﻣﺘﺠّﻨﺪه و ﻟﺸـﮑﺮ‪ ،‬ﻣﺨﺬول و ﻣﻨﮑﻮب ﺳﺎﺧﺖ‪ .‬ﺷﺎﻫﺪ اﯾﻦ‬
‫ﻣﻘﺎل و ﻣﺼـﺪاق اﯾﻦ اﻗﻮال را داﺳـﺘﺎن ﻋﻤﺎﻟﻘﻪ و ﻗﻮم ﻟﻮط دﻟﯿﻠﯽ اﺳﺖ واﺿﺢ و ﻣﻘﺪﻣﺎت ﺷّﺪاد و ﻧﻤﺮود و اﺻـﺤﺎب اﺧﺪود ﺑﺮﻫﺎﻧﯽ اﺳـﺖ‬
‫ﻻﯾﺢ‪:‬‬
‫داغ ﻧﻪ ﻧﺎﺻﯿﻪ ﺳﺮﮐﺸﺎنﺧﺎك ﻧﻪ ﺟﺒﻬﻪ ﮔﺮدﻧﮑﺸﺎن‬
‫ﻣﺒـﺪع ﻫﺮﭼﯿﺰ ﮐﻪ ﺑﻮدﯾﺶ ﻫﺴﺖﻣﺨﺘﺮع ﻫﺮﭼﻪ وﺟﻮدﯾﺶ ﻫﺴﺖ و ﻧﻘﻮد درود ﻧﺎﻣﻌـﺪود و ﺻـﻼت ﺻـﻠﻮات ﻧﺎﻣﺤـﺪود ﻫـﺪﯾﻪ ﺟﻨـﺎب ﺳـّﯿﺪ‬
‫ﮐﻮﻧﯿﻦ و ﺳـﺮور ﺛﻘﻠﯿﻦ و ﺷـﻬﺮﯾﺎر ﺧﺎﻓﻘﯿﻦ‪ ،‬اﻋﻨﯽ ﺛﻤﺮ ﺷـﺠﺮ ﮔﻠﺸﻦ اﯾﺠﺎد و ﻧﺘﯿﺠﻪ ﺻﻐﺮي و ﮐﺒﺮاي ﻣﺒﺪأ و ﻣﻌﺎد‪ ،‬آﻓﺘﺎب ﺟﻬﺎنﺗﺎب آﺳﻤﺎن‬
‫ﻫﺪاﯾﺖ‪ ،‬آب ﺑﻘﺎي ﭼﺸـﻤﻪﺳﺎر ﻟﻄﻒ و ﻋﻨﺎﯾﺖ‪ ،‬ﻣﺤﺮاب ﻣﺴـﺠﺪ ﻋﺒﺎدت ﻣﻼﺋﮑﻪ ﻣﻘّﺮﺑﯿﻦ‪ ،‬ﺳﺤﺮﺧﯿﺰ ﻟﯿﻠﮥ اﻟﻘﺪر »ﮐﻨﺖ ﻧﺒﯿﺎ و آدم ﺑﯿﻦ اﻟﻤﺎء و‬
‫اﻟﻄﯿﻦ« )‪ (1‬درﺧﺸﺎن ﮔﻮﻫﺮ ﺻـﺪف ﺑﺮﺗﺮي‪ ،‬ﺧﻮرﺷـﯿﺪ ﺟﻬﺎناﻓﺮوز آﺳـﻤﺎن رﻓﯿﻊ اﻻرﮐﺎن رﺳﺎﻟﺖ و ﭘﯿﻐﻤﺒﺮي‪ ،‬ﺳﻮار ﮔﺮدون ﺟﻨﯿﺒﺖ ﺳـﻔﺮ‬
‫ﺧﺠﺴﺘﻪاﺛﺮ ﻟﯿﻠﮥ اﻻﺳﺮي‪ ،‬ﭘﯿﺸﻮاي ﺻﻔﻮف ارواح ﻣﺘﻌّﺒﺪان ﻣﺴﺠﺪ اﻗﺼﯽ‪.‬‬
‫ﻣﺼﻄﻔﯽ ﭘﺎدﺷﺎه ﻫﺮدو ﺳﺮاآﻓﺘﺎب ﺟﻬﺎن ﻋّﺰ و ﻋﻼ‬
‫ﺣﮑﻤﺖ ﺣﻖ ﭼﻮ ﭘﺨﺖ ﻧﺎن ﺟﻬﺎنﺑﻮد ذاﺗﺶ ﺧﻤﯿﺮ ﻣﺎﯾﻪ آن‬
‫او ز ﻋﺎﻟﻢ ﭼﻮ ﻟﻌﻞ از ﮐﺎن اﺳﺖﺟﻤﻠﻪ ﻋﺎﻟﻢ ﺗﻦ اﺳﺖ و او ﺟﺎن اﺳﺖ »‪ «1‬و ﺛﻨﺎي ﺑﯽﻣﻨﺘﻬﺎ ﭘﺎاﻧﺪاز ﻧﺎم ﺑﺮﮔﺰﯾﺪهاي ﮐﻪ ﺣﺪﯾﺚ »‪» «2‬ﻣﻦ ﮐﻨﺖ‬
‫ﻣﻮﻻه« از دﻓﺘﺮ ﺧﻼﻓﺘﺶ آﯾﺘﯽ‪ ،‬و ﻣﮋده »أﻧﺖ ﻣّﻨﯽ« از داﺳﺘﺎن ﻗﺪر و ﻣﻨﺰﻟﺘﺶ ﺣﮑﺎﯾﺘﯽ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺎب ﻣﺪﯾﻨﻪ ﻋﻠﻢ و ﮐﺎﻣﻞ ﻧﺼﺎب ﻣﺪارج ﺣﻠﻢ‪،‬‬
‫ﺑﻠﺪ اﻻﻣﯿﻦ اﯾﻤﺎن را رﮐﻦ رﮐﯿﻦ و ﺷﻬﺮﺳـﺘﺎن وﻻﯾﺖ را ﺣﺼﻦ ﺣﺼـﯿﻦ‪ ،‬ﻣﻨﺒﻊ اﻧﻮار ﻃّﯿﺒﯿﻦ و ﻃﺎﻫﺮﯾﻦ‪ ،‬ﺟﺎﻣﻊ ﻋﻠﻮم اّوﻟﯿﻦ و آﺧﺮﯾﻦ‪ ،‬ﺻﺤﯿﻔﻪ‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 33‬از ‪537‬‬
‫‪.Ghaemiyeh‬ﻦ و ﻃ‬
‫‪www‬ﺎﻫﺮﯾﻦ‪ ،‬ﺟﺎﻣﻊ ﻋﻠﻮم اّوﻟﯿﻦ و آﺧﺮﯾﻦ‪ ،‬ﺻﺤﯿﻔﻪ‬ ‫‪.com‬ﻊ اﻧﻮار ﻃّﯿﺒﯿ‬
‫ا ﺑﻠﺷﺮﺪفااﻟﻻﺘﻣﻮاﯿرﯾﻦﺦاﯾﻤﺎن را رﮐﻦ رﮐﯿﻦ و ﺷﻬﻣﺮﺮﮐﺳﺰـﺘﺗﺎﺤﻘنﯿﻘوﺎﻻتﯾراﯾﺎﺖﻧﻪراايﺣﻗﺎﺋﺼﻤﯿﻦﻪ اﺣﺻﻔﺼﻬـﺎﯿنﻦ‪ ،‬ﻣﻨﺒ‬
‫ﮐﺎﻣﻠﻪ ﻗﺪرت ﻟﻢ ﯾﺰل‪ ،‬ﻋﺎرف رﻣﻮز‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪:‬‬
‫ﺟﻤﻠﻪ ﻋﺎﻟﻢ ﺗﻦ اﺳﺖ و او ﺟﺎن اﺳﺖاو ز ﻋﺎﻟﻢ ﭼﻮ ﻟﻌﻞ ازﮐﺎن اﺳﺖ‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪ :‬ﺣﺪﯾﺚ ﺻﺤﯿﺢ‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪3 :‬‬
‫ﻧﻬﺎﯾﺖ اﺑﺪ و ﺑﺪاﯾﺖ ازل‪ ،‬اﻣﯿﺮ اﻟﺒﺮرة و ﻗﺎﺗﻞ اﻟﮑﻔﺮة اﻟﻔﺠﺮة‪ ،‬اﻣﺎم اﻟﻤّﺘﻘﯿﻦ و ﻗﺎﻣﻊ اﻟﻤﺸـﺮﮐﯿﻦ و ﯾﻌﺴﻮب اﻟﺪﯾﻦ‪ ،‬اﺳﺪ اﻟّﻠﻪ اﻟﻐﺎﻟﺐ‪ ،‬ﻏﺎﻟﺐ ﮐﻞ‬
‫ﻏﺎﻟﺐ‪ 2) ،‬ب( ﻣﻈﻬﺮ اﻟﻌﺠﺎﯾﺐ و ﻣﻈﻬﺮ اﻟﻐﺮاﯾﺐ و ﻣﻔّﺮق اﻟﮑﺘﺎﺋﺐ‪.‬‬
‫ﻋﻠﯽ آﻧﮑﻪ ﯾﺰدان ﻋﻠﯿﻢ وي اﺳﺖدو ﻋﺎﻟﻢ دو ﮐﻒ ﮐﺮﯾﻢ وي اﺳﺖ ﺻﻠﻮات اﻟّﻠﻪ و ﺳﻼﻣﻪ ﻋﻠﯿﻬﻤﺎ و آﻟﻬﻤﺎ اﺟﻤﻌﯿﻦ اﻟﯽ ﯾﻮم اﻟّﺪﯾﻦ‪.‬‬
‫ﺑﻌـﺪ از ﺣﻤـﺪ ﺟﻨﺎب ﮐﺒﺮﯾﺎ و ﺑﺴﻂ ﺑﺴﺎط ﻧﻌﺖ ﺳـﺮور و ﺳـّﯿﺪ »‪ «1‬اﻧﺒﯿﺎ و ﻣﻨﻘﺒﺖ زﺑـﺪه اوﻟﯿﺎ و اوﺻـﯿﺎ »‪ ،«2‬ﺑﺮ ﻣﺮآت ﺿـﻤﯿﺮ ﻗﺪﺳﯽ ﺗﺨﻤﯿﺮ‬
‫واﯾﺎﻓﺘﮕﺎن »‪ «3‬اﺳـﺮار ﺣﮑﻤﺖﻫﺎي اﻟﻬﯽ و واﻗﻔﺎن رﻣﻮز داﻧﺶ و آﮔﺎﻫﯽ‪ ،‬ﻣﺮﺗﺴﻢ و ﻣﻨﺘﺒﻊ »‪ «4‬ﻣﯽﮔﺮداﻧﺪ‪ ،‬ﮐﻪ درﯾﻦ اوان ﺧﺠﺴﺘﻪ و زﻣﺎن‬
‫ﻓﺮﺧﻨـﺪه ﮐﻪ آﻏﺎز ﻫﻨﮕﺎم ﻃﻠﻮع ﺧﻮرﺷـﯿﺪ دوﻟﺖ‪ ،‬و ﺑـﺪو اّﯾﺎم ﺳـﻄﻮع آﻓﺘﺎب ﺟﻬﺎنﺗﺎب ﻋﺪاﻟﺖ‪ ،‬اﻋﻠﯽﺣﻀـﺮت ﻓﻠﮏ رﻓﻌﺖ ﮐﯿﻮان اﯾﻮان‪،‬‬
‫ﻗﺎآن ﻣﺸﺘﺮي ﺳـﻌﺎدت زﺣﻞ ﭘﺎﺳﺒﺎن‪ ،‬ﭘﺎدﺷﺎه ﻓﻠﮏ دﺳﺘﮕﺎه اﺳﮑﻨﺪر ﻏﻼم‪ ،‬ﺷﻬﻨﺸﺎه ﮔﺮدون ﺑﺎرﮔﺎه ﮐﻮاﮐﺐ اﺣﺘﺸﺎم‪ ،‬ﺳﻠﻄﺎن ﻣﺆﯾﺪ ﮐﺎﻣﮑﺎر‬
‫ﻣﻈﻬﺮ ﮐﺮﯾﻤﻪ و َرﺑﱡَﮏ َﯾْﺨﻠُُﻖ ﻣـﺎ َﯾﺸﺎُء َو َﯾْﺨﺘﺎُر )‪ (2‬داراي ﻣﻤﺎﻟﮏ ﺑﺤﺮ و ﺑّﺮ‪ ،‬ﺳـﭙﻪآراي ﻣﻌﺎركﻓﺘﺢ و ﻇﻔﺮ‪ ،‬ﺧﺴـﺮو ﻣﻠﮏﭘﺮور ﻣﻠﮏﺧﺪم‪،‬‬
‫ﺧـﺪﯾﻮ ﻓﻠﮏﻗﺪر اﻧﺠﻢﺣﺸﻢ‪ ،‬ﻓﺮوزﻧﺪه ﻣﺸـﻌﻞ ﭘﺎدﺷﺎﻫﯽ‪ ،‬ﻓﺮازﻧﺪه راﯾﺖ ﮔﯿﺘﯽﭘﻨﺎﻫﯽ‪ ،‬ﺷﺎه ﺟﻬﺎنﭘﺮور ﻫﻤﺎﯾﻮنﻓﺮ‪ ،‬ﺧﺴـﺮو ﺧّﺮمدل ﻓّﺮخﺳـﯿﺮ‪،‬‬
‫ﺳﻠﻄـﺎن داراﺷـﮑﻮه ﻓﯿﺮوزﺑﺨﺖ‪ ،‬ﺧﺎﻗـﺎن اورﻧـﮓزﯾﺐ ﻓﯿﺮوزهﺗﺨﺖ‪ ،‬ﺟﺎﻟﺲ ﭼﺎرﺑﺎﻟﺶ ﮐﺴـﺮي و ﺟﻢ‪ ،‬داور دادآور ﻣﻤﺎﻟﮏ ﻋﺠﻢ‪ ،‬ﺧـﺪﯾﻮ‬
‫ﮐﺸﻮر ﺳـﻠﻄﻨﺖ و اﺟﻼل‪ ،‬ﻓﺮﻣﺎﻧﻔﺮﻣﺎي ﻣﻌﻤﻮره ﻋّﺰ و اﻗﺒﺎل‪ ،‬ﺣﺼﺎر ﺑﺎ اﺳﺘﻮار »‪ «5‬ﻣﺪﯾﻨﻪ اﻣﻦ و اﻣﺎن‪ ،‬ﻣﺎﯾﻪ آﺳﺎﯾﺶ و آراﻣﺶ زﻣﯿﻦ و زﻣﺎن‪،‬‬
‫ﮐﻮه ﭘﺎﺑﺮﺟﺎي ﺟﻬﺎن ﻋّﺰ و ﺗﻤﮑﯿﻦ‪ ،‬ﺳـﻠﻄﺎن ﺳـﻼﻃﯿﻦ ﺑﺎ ﺗﺎج و ﻧﮕﯿﻦ‪ ،‬راﻓﻊ راﯾﺎت ﺳﻠﻄﻨﺖ و ﺟﻬﺎﻧﺪاري‪ ،‬ﺟﺎﻣﻊ آﯾﺎت ﻧﺼﻔﺖ و دﯾﻦداري‪،‬‬
‫ﺻﻒآراي ﻣﻌﺮﮐﻪ ﻣﻠﺖﮔﺸﺎﯾﯽ‪ ،‬ﻓﺮﻣﺎﻧﻔﺮﻣﺎي ﻣﺤﮑﻤﻪ اﺣﮑﺎم ﺧـﺪاﯾﯽ‪ ،‬آﯾﯿﻨﻪ روﻧﻤﺎي ﻣﺬﻫﺐ ﺟﻌﻔﺮي‪ ،‬ﺗﯿﻎ ﻏﺰ اﻓﺰاي دوﻟﺖ ﺣﯿﺪري‪ ،‬ﺟﺎﻣﻊ‬
‫آﯾﺎت رﺷﺪ و رﺷﺎد‪ ،‬ﻗﺎﻣﻊ ﺑﻨﯿﺎن ﻇﻠﻢ و ﻓﺴﺎد و ﻣﺸّﯿﺪ دﻋﺎﯾﻢ ﺷﺮﯾﻌﺖ اﺣﻤﺪي‪ ،‬ﻣﺆﺳﺲ ﺑﻨﯿﺎن ﻃﺮﯾﻘﺖ ﻣﺤّﻤﺪي‪ ،‬ﺳﭙﯿﺪروي »‪ «6‬ﻣّﻠﺖ ﺑﯿﻀﺎ‪،‬‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪ :‬ﺳّﯿﺪ و ﺳﺮور‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪ :‬اﺻﻔﯿﺎ‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺘﻦ‪ :‬ﯾﺎﻓﺘﻪﮔﺎن‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪ :‬ﻧﻘﺶﭘﺬﯾﺮ‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪ :‬ﺣﺼﺎر اﺳﺘﻮار‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪ :‬ﺳﭙﯿﺪي روي‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪4 :‬‬
‫ﺻﺒﯿﺢ اﻟﻮﺟﻪ »‪ «1‬ﺷـﺮﯾﻌﺖ ﻏّﺮي‪ ،‬ﮔﻮﻫﺮ ﺑﺤﺮ دﻗﯿﻘﻪﯾﺎﺑﯽ و آﮔﺎﻫﯽ‪ ،‬درة اﻟّﺘﺎج ﺳﻠﻄﻨﺖ و ﺻﺎﺣﺐ ﮐﻼﻫﯽ‪ ،‬ﺳﺎﯾﻪ ﻣﺮﺣﻤﺖ اﻟﻬﯽ‪ ،‬ﻣﻄﻠﻊ اﻧﻮار‬
‫ﭘﺎدﺷﺎﻫﯽ‪ ،‬ﻣﻼذ ﺳﻼﻃﯿﻦ ﺟﻬﺎن‪ ،‬ﻣﻌﺎذ ﺧﻮاﻗﯿﻦ دوران‪ «2» ،‬اﻟﺴﻠﻄﺎن ﺑﻦ اﻟﺴﻠﻄﺎن و اﻟﺨﺎﻗﺎن ﺑﻦ اﻟﺨﺎﻗﺎن ﻓﺘﺤﻌﻠﯽ ﭘﺎدﺷﺎه »‪ -«3‬ﺷّﯿﺪ اﻟّﻠﻪ ﺗﻌﺎﻟﯽ‬
‫ارﮐـﺎن دوﻟﺘﻪ و رﻓﻊ ﺑﻨﯿﺎن ﺷﻮﮐﺘﻪ اﻟﯽ ﯾﻮم اﻟﻘﺮار‪ -‬اﺳﺖ و درﯾﻦ ﺟﺰء زﻣﺎن اورﻧﮓ ﺳـﻠﻄﻨﺖ و ﺟﻬﺎﻧـﺪاري »‪ 3) «4‬اﻟﻒ( ﺑﺮ وﺟﻮد اﺷﺮف‬
‫ﺣﻀـﺮت ﺻﺎﺣﺐﻗﺮاﻧﯿﺶ ﻣﺰّﯾﻦ اﺳﺖ و دﯾﺪه روزﮔﺎر از ﺗﻮﺗﯿﺎي ﻏﺒﺎر ﻣﻮﮐﺐ ﻓﯿﺮوزي ﮐﻮﮐﺒﺶ ﻣﻨّﻮر و روﺷﻦ و از ﻋﺪل ﺷﺎﻣﻠﺶ ﻣﺼﺪاق‬
‫»اذا اراد اﻟّﻠﻪ ﺑﺮﻋﯿـﮥ ﺧﯿﺮا ﺟﻌـﻞ ﻟﻪ ﺳـﻠﻄﺎﻧﺎ ﮐﺮﯾﻤﺎ« )‪ (3‬ﺳـﻤﺖ ﻇﻬـﻮر ﯾـﺎﻓﺘﻪ و از ﻓّﺮ ﻃﻠﻌﺖ ﻣﻬﺮﮔﺴـﺘﺮ و ﻃـﺎﻟﻊ ذرهﭘﺮورش ﭘﺮﺗﻮ ﺑﻬﺮوزي ﺑﺮ‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 34‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫ﺳﺎﺣﺖ اﺣﻮال ﻋﻤﻮم ﻣﻤﺎﻟﮏ ﻓﺮﺧﻨﺪه ﻣﺴﺎﻟﮏ اﯾﺮان ﺗﺎﻓﺘﻪ‪.‬‬
‫ﻟﻬـﺬا اﯾﻦ ﻓﺮد ﺑﺎﻃﻞ دﻓﺘﺮ اﯾﺠﺎد و روﺳـﺘﺎﯾﯽ ﺷﻬﺮﺳـﺘﺎن ﻗﺎﺑﻠﯿﺖ و اﺳـﺘﻌﺪاد‪ ،‬ﻫﯿـﭻ ﻣﺪان ﻣﺤﻔﻞ ﮐﻤﺎل و ﺗﻬﯽدﺳﺖ ﺳـﺮﻣﺎﯾﻪ ﻓﻀﻞ و اﻓﻀﺎل‪،‬‬
‫اﺑﺠﺪﺧﻮان دﺑﺴـﺘﺎن ﺑﯽﺷﻌﻮري‪ ،‬ﻣﺤّﻤﺪ ﺗﻘﯽ اﺑﻦ ﻣﺤّﻤﺪ ﻣﻬﺪي ﻧﻮري‪ ،‬ﮐﻪ از اوان ﮐﻨﺖ ﺻﺒﯿﺎ اﻟﯽ ﯾﻮﻣﻨﺎ ﻫﺬا )‪ (4‬ﮐﻤﺮ ﺑﻪ ﺧﺪﻣﺘﮕﺰاري »‪«5‬‬
‫اﯾﻦ دوﻟﺖ ﺑﺴـﺘﻪ و در راه ارادت اﯾﻦ ﺷﻮﮐﺖ‪ ،‬اﺳـﺘﺨﻮاﻧﻬﺎ ﺷﮑﺴـﺘﻪ و ﻫﻤﯿﺸﻪ ﺑﻪﺳﺎن ﺣﻠﻘﻪ در ﭼﺸﻢ ﺑﺮﯾﻦ درﮔﺎه دوﺧﺘﻪ‪ ،‬و اﺑﻮاب ﺳﻌﺎدت‬
‫در ﻫﺮﺑﺎب ازﯾﻦ ﮐﺮﯾﺎس ﻣﻼﯾﮏ ﺑّﻮاب اﻧﺪوﺧﺘﻪ‪ ،‬ﭘﺪر ﺑﺮ ﭘﺪر ﺳﮓ »‪ «6‬ﭘﺎﺳﺒﺎن اﯾﻦ آﺳﺘﺎن و ﻣﻘﻠّﺪ ﻏﻼﻣﯽ اﯾﻦ ﺧﺎﻧﺪان ﺑﺎ ﻋّﺰ و ﺷﺄن‪.‬‬
‫و اﻟﺤﺎل »‪ «7‬ﻣـﺪت دو ﺳـﺎل اﺳﺖ ﮐﻪ اﻣﺘﺜﺎﻻـ ﻻﻣﺮ »‪ «8‬اﻻﺷـﺮف اﻻﻋﻠﯽ در ﺧـﺪﻣﺖ ﻓﻠﮏ رﻓﻌﺖ وﻟـﺪ »‪ «9‬ارﺷـﺪ ارﺟﻤﻨـﺪ و ﻓﺮزﻧﺪ »‪«10‬‬
‫ﺳﻌﺎدﺗﻤﻨﺪ آن ﺣﻀـﺮت‪ ،‬اﻋﻨﯽ ﻧﻮاب ﮐﺎﻣﯿﺎب ﺳـﭙﻬﺮ رﮐﺎب ﮔﺮدون ﻗﺒﺎب‪ ،‬ﻣﺎﻟﮏ رﻗﺎب‪ ،‬ﺗﺎزه ﮔﻞ ﮔﻠﺸﻦ ﺳـﻠﻄﻨﺖ و اﻗﺒﺎل‪ ،‬ﺳـﺮو ﺳﺮاﻓﺮاز‬
‫رﯾـﺎض ﺧﻼﻓﺖ و اﺟﻼل‪ ،‬دوﺣﻪ ﺑﺮوﻣﻨـﺪ ﺷـﺠﺮه ﻣﻌـﺪﻟﺖ و ﺷـﻬﺮﯾﺎري‪ ،‬ﻧﻮﻧﻬﺎل ارﺟﻤﻨـﺪ ﺣـﺪﯾﻘﻪ ﺧﻼﻓﺖ و ﺗﺎﺟـﺪاري‪ ،‬ازاﻫﯿﺮ ﻫﻤﯿﺸﻪﺑﻬﺎر‬
‫ﮔﻠﺸﻦ ﺟﻬﺎﻧﮕﯿﺮي‪ ،‬ﻣﺮآت ﺟﻬﺎنﻧﻤﺎي ﺻﺎﻓﯽ راﯾﯽ و روﺷﻦ ﺿﻤﯿﺮي‪ ،‬ﺳﺎﻏﺮﮐﺶ‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪ :‬ﺻﺒﺎﺣﺖ وﺟﻪ؛ ﻣﻠﮏ‪ :‬ﺳﺒﯿﺢ اﻟﻮﺟﻪ‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﻠﮏ‪» :‬ﻣﻼذ ﺳﻼﻃﯿﻦ ﺟﻬﺎن ﻣﻌﺎذ ﺧﻮاﻗﯿﻦ دوران« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪ :‬اﻟﺴﻠﻄﺎن ﻓﺘﺤﻌﻠﯽ ﭘﺎدﺷﺎه ﻗﺎﺟﺎر‪ .‬در ﻫﺮدو ﻧﺴﺨﻪ »ﻓﺘﺤﻌﻠﯽ ﭘﺎدﺷﺎه« ﺑﺎ ﺷﻨﮕﺮف ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪ :‬ﺟﻬﺎﻧﺒﺎﻧﯽ‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺘﻦ‪ :‬ﺧﺪﻣﺘﮕﺰاري‪) .‬ﻫﻤﻪﺟﺎ(‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪» :‬ﭘﺪر ﺑﺮ ﭘﺪرﺳﮓ« ﺧﻂ ﺧﻮرده اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﺟﺎي آن »در ﻫﺮﺣﺎل ‪.«...‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ و ﻟﯿﮑﻦ‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺞ‪ :‬ﻟﻼﻣﺮ‪.‬‬
‫)‪ .(9‬ﻣﺞ‪ :‬ﺧﻠﻒ‪.‬‬
‫)‪ .(10‬ﻣﺞ‪ :‬ﻓﺮزﻧﺪ اﻣﺠﺪ‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪5 :‬‬
‫ﻣﺼـﻄﺒﻪ ﮐﺎﻣﺮاﻧﯽ‪ ،‬ﺻﺪرﻧﺸﯿﻦ ﻣﺮﺗﺒﻪ »‪ «1‬ﺟﻬﺎﻧﺒﺎﻧﯽ‪ ،‬ﻋﻠﻢاﻓﺮاز ﺧّﻄﻪ ﺳـﺮوري‪ ،‬روﻧﻖﺑﺨﺶ ﺳـﺮﯾﺮ ﺑﻠﻨﺪاﺧﺘﺮي‪ ،‬ﻓﺮوغ ﺷـﻤﻊ ﺷﺒﺴـﺘﺎن دوﻟﺖ و‬
‫ﮐﺎﻣﮑـﺎري‪ ،‬ﺿـﯿﺎي ﻣﺸـﻌﻞ اﻧﺠﻤﻦ ﺧﻼـﻓﺖ و ﺑﺨﺘﯿـﺎري‪ ،‬راﯾﺾ ﺗﻮﺳﻦ ﻣﺮاد‪ ،‬ﻓـﺎرس ﻣﻀـﻤﺎر ﻋـﺪل و داد‪ ،‬ﺑﺎﻧﯽ ﻣﺒﺎﻧﯽ »‪ «2‬ﻋﻈﻤـﺖ »‪ «3‬و‬
‫ﺟﻬﺎﻧﺒﺎﻧﯽ‪ ،‬ﻗﺎﻋﺪهدان رﻣﻮز ﺳﺮوري »‪ «4‬و ﮐﺎﻣﺮاﻧﯽ‪ ،‬ﺳـﺮﻟﻮح ﺻﺤﯿﻔﻪ دوﻟﺖ و اﻗﺒﺎل‪ ،‬ﻣﻨﺘﺨﺐ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺷﻮﮐﺖ و اﺟﻼل‪ ،‬دّرة اﻟﺘﺎج اﮐﻠﯿﻞ‬
‫ﮔﯿﺘﯽﺳـﺘﺎﻧﯽ‪ ،‬روﻧﻖاﻓﺰاي ﺳـﺮﯾﺮ ﻣﻌﺪﻟﺖ و ﺣﮑﻤﺮاﻧﯽ‪ ،‬ﻏّﺮه ﻧﺎﺻـﯿﻪ ﻓﻄﺮت و ﻫﻮﺷﻤﻨﺪي‪ ،‬ﻗّﻮه ﺑﺎﺻﺮه ﺳﻌﺎدت »‪ «5‬و ارﺟﻤﻨﺪي و ﻧﺎﺷـﺮ ﻟﻮاي‬
‫اﻗﺒﺎل ﻫﻤﺎﯾﻮن »‪ ،«6‬ﺑﺎﺳﻂ ﺑﺴﺎط ﻣﻌـﺪﻟﺖ روزاﻓﺰون‪ ،‬ﻣﺮﺑّﻊﻧﺸـﯿﻦ اورﻧﮓ ﺑﺮﺗﺮي‪ ،‬ﺟﺎﻟﺲ ﭼﺎرﺑﺎﻟﺶ ﺳـﻠﻄﻨﺖ و ﺳـﺮوري‪ ،‬وﯾﺮان ﮐﻦ ﮐﺸﻮر‬
‫ﻏﻢ و اﻟﻢ‪ ،‬ﻗﻬﺮﻣﺎن )‪ 3‬ب( ﻗﻠﻤﺮو ﺳـﯿﻒ و ﻗﻠﻢ‪ ،‬ﺑﻬﯿﻦ ﻧﺘﯿﺠﻪ ﺧﺎﻧﺪان ﻋﺎﻟﯽﺷﺄن »‪ «7‬ﺧﻮاﻗﯿﻦ ﺑﺎ ﺗﺎج و ﻧﮕﯿﻦ‪ ،‬ﭘﺎدﺷﺎه زاده ﻓﻠﮏ ﺷـﮑﻮه ﺳﭙﻬﺮ‬
‫اﻋﺘﻼ‪ ،‬ﻣﺤّﻤﺪ وﻟﯽ ﻣﯿﺮزا »‪ -«8‬ادام اﻟّﻠﻪ ﺗﻌﺎﻟﯽ اّﯾﺎم دوﻟﺘﻪ و اﻗﺒﺎﻟﻪ‪ -‬ﮐﻪ آﻓﺘﺎب ﭘﯿﺶ ﺗﯿﺮش ﺳﭙﺮ اﻧـﺪاﺧﺘﻪ‪ ،‬ﻣﺮﯾﺦ از رﺷﮏ ﺷﻤﺸـﯿﺮش »‪ «9‬در‬
‫ﺑﻮﺗﻪ اﺣﺘﺮاق ﮔـﺪاﺧﺘﻪ‪ ،‬ﭼﻮن ﺑﺎ ﭼﺸﻢ ﺑﻬﺮام اﻧﺘﻘﺎم ﺑﻪ ﻣﯿـﺪان اﻗﺒﺎل ﮐﻪ ﺷـﮑﺎرﮔﺎه ﺷـﯿﺮان اﺳﺖ درآﯾﺪ‪ ،‬ﺑﻬﺮام را ﮔﻮر ﭘﻨﺪارد و ﺷـﯿﺮ را ﻣﻮر‬
‫ﺷﻤـﺎرد‪ .‬ﺟﻮانﺑﺨﺘﯽ ﮐﻪ ﺑـﺎ ﺣـﺪاﺛﺖ ﺳﻦ اﮔﺮ اﻋـﺎﻇﻢ ﺳـﻼﻃﯿﻦ ﻣﺎﺿـﯿﻪ ﺑﻮدﻧـﺪي‪ ،‬دﻗﺎﯾﻖ رﻣﻮز ﺳـﻠﻄﻨﺖ از راي ﺧﺮده »‪ «10‬داﻧﺶ اﺳﺘﻔﺎده‬
‫ﻧﻤﻮدﻧـﺪي‪ .‬ﻧﻬﯿﺐ ﺳﯿﺎﺳـﺘﺶ ﺑﻪ ﻣﺮﺗﺒﻪاي ﮐﻪ ﺟﺰ ﺟـﺎم ﻣـﺪام ﮐﻪ ﻏـﺎرت ﻋﻘﻮل و اﻓﻬـﺎم ﮐﻨـﺪ ﮐﺴـﯽ را ﻣﺠـﺎل دﺳﺖﯾـﺎﺑﯽ ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬و ﺻـﯿﺖ‬
‫ﻋـﺪاﻟﺘﺶ ﺑـﻪ درﺟﻪاي ﮐﻪ ﺑﻪ ﻏﯿﺮ از ﻧﻐﻤﻪ اﻏـﺎﻧﯽ و ﻏﻤﺰه ﻏـﻮاﻧﯽ ﻫﯿـﭻﮐﺲ را ﯾـﺎراي راي زدن و ﺑﯽراﯾﯽ ﻧﻪ‪ ،‬ﺑﻪ دور ﻋـﺪﻟﺶ ﻧـﺎﻟﻪ ﺟﺰ از‬
‫ﻣﺮﻏﺎن ﭼﻤﻦ ﺑﺮﻧﯿﺎﯾـﺪ و ﺑﯿـﺪاد ﻏﯿﺮ از ﻏﻤﺰه ﻣﻌﺸﻮق ﺑﺮ ﻋﺎﺷﻖ ﺑﯿـﺪل ﻧﻨﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬ﺑﻪﺟﺰ اﺑﺮوي ﻣﻬﻮﺷﺎن ﮐﻪ را ﻣﺠﺎل ﮐﻪ ﺗﯿﺮ ﻓﺘﻨﻪ را ﺑﻪ زه آرد؟ و‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 35‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫ﺑﻪ ﻏﯿﺮ از ﻣﮋﮔﺎن ﻣﺤﺒﻮﺑﺎن ﮐﻪ را ﯾﺎرا ﮐﻪ ﺑﻪ ﺗﯿﻎ ﻋﺪوان ﮐﺸـﯿﺪه دارد؟ ﮔﺮﯾﺒﺎن درﯾﺪه ﻏﯿﺮ از ﺻﺒﺢ ﺑﻪ ﭼﺮاغ ﻧﺘﻮان ﻃﻠﺒﯿﺪ و در ﺧﻮن ﻧﺸﺴﺘﻪ‬
‫ﺟﺰ ﺷﻔﻖ ﺑﻪ ﻣﺸﻌﻞ ﺧﻮرﺷﯿﺪ ﻧﺘﻮان دﯾﺪ‪ ،‬ﮔﺮﯾﻪ ﺟﺰ در ﭼﺸﻢ‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﺴﻨﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﻠﮏ‪ :‬ﻣﻨﺎﺋﯽ‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪ :‬ﺧﻼﻓﺖ‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪ :‬ﺳﻠﻄﻨﺖ‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪ :‬ﺷﻮﮐﺖ‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺘﻦ‪ :‬ﻫﻤﯿﻮن‪) .‬ﻫﻤﻪﺟﺎ(‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﻬﯿﻦ ﻧﺘﯿﺠﻪ دودﻣﺎن ﻣﻨﺒﻊ اﻻرﮐﺎن ﺳﻼﻃﯿﻦ ﺑﺎ ﻋّﺰ و ﺗﻤﮑﯿﻦ و ﻣﻬﯿﻦ ﺳﻼﻟﻪ ﺧﺎﻧﺪان ﻋﺎﻟﯽﺷﺄن‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺞ‪ :‬ﺷﻬﺰاده ﻣﺤّﻤﺪ وﻟﯽ ﻣﯿﺮزا‪.‬‬
‫)‪ .(9‬ﻣﺞ‪ :‬ﺗﯿﺮش‪.‬‬
‫)‪ .(10‬ﻣﺘﻦ‪ :‬ﺧﻮرده‪) .‬ﻫﻤﻪﺟﺎ(‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪6 :‬‬
‫ﺻﺮاﺣﯽ ﻧﻨﻤﺎﯾـﺪ و ﻧﺎﻟﻪ ﻏﯿﺮ از ﺳـﯿﻨﻪ ﭼﻨﮓ ﺑﺮﻧﯿﺎﯾﺪ‪ ،‬ﻓﺘﻨﻪ ﺟﺰ در ﮔﻮﺷﻪ ﭼﺸﻢ ﺧﻮﺑﺎن ﻧﺘﻮان دﯾﺪ آن ﻫﻢ در ﺧﻮاب‪ ،‬و آﺷﻮب ﺟﺰ در ﺷـﮑﻦ‬
‫زﻟﻒ ﺑﺘﺎن ﻧﺘﻮان دﯾﺪ آن ﻫﻢ »‪ «1‬در ﺗﺎب‪ ،‬ﺗﯿﻎ ﺟﻮﻫﺮدارش ﻗﻮاﯾﻢ ﺗﻮﺳﻦ ﻓﻠﮏ ﺗﯿﺰرو را ﭘﯽ ﮐﺮده‪ ،‬ﮐﻒ ﮔﻮﻫﺮﻧﺜﺎرش از ﺻـﻔﺤﻪ ﺟﻮد ﻧﺎم‬
‫ﺣﺎﺗﻢ را ﻃﯽ ﮐﺮده‪ ،‬دﺳﺖ درﯾﺎ ﻧﻮاﻟﺶ در روز رزم و ﺑﺰم »‪ «2‬ﭼﻮن اﺑﺮ ﻧﯿﺴﺎن ﺻﺎﻋﻘﻪ ﮐﺮدار و ﮔﻮﻫﺮﺑﺎر و ﻣﺎﻧﻨﺪ »‪ «3‬ﺑﺎد ﺧﺰان زراﻓﺸﺎن و‬
‫ﺑﺮگرﯾﺰان‪ ،‬ﺳﻬﺎم ﺻﺎﺋﺒﺶ ﭼﻮن ﺳﻬﺎم ﺣﻮادث »‪ «4‬ﻫﺮﮔﺰ ﺧﻄﺎ ﻧﺮود و ﺧﺪﻧﮕﺶ ﭼﻮن از ﮐﻤﺎن ﮐﯿﻦ ﺑﯿﺮون »‪ «5‬آﯾﺪ‪ ،‬ﺧﺼﻢ را رأس »‪«6‬‬
‫ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪ ﻧﮑﺒﺖ رﺳﺎﻧـﺪ و ﺣﺴﺎﻣﺶ آﻓﺘﺎﺑﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﭼﻮن دﺷـﻤﻦ ﻣﻠﮏ ارﺗﻔﺎﻋﺶ را ﺑﻪ ﺳـﻤﺖ اﻟﺮأس ﺑﯿﻨـﺪ وﻗﺖ زوال ﺧﻮد داﻧﺪ‪ ،‬ﯾﺎ آﺑﯽ‬
‫اﺳﺖ ﮐﻪ ﺷـﺮاره آﺗﺶ ﺷـﺮارت و ﺣﻘـﺪ و ﺣﺴـﺪ از ﺳـﯿﻨﻪ ﻣﺨﺎﻟﻔـﺎن ﺑﺎزﻧﺸﺎﻧـﺪ‪ ،‬ﺑﻞ آﺗﺸـﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﭼﻮن در ﺻـﺤﺮاي رزﻣﮕﺎه ﺑﺮاﻓﺮوزد‪،‬‬
‫ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن را ﮔﯿﺎهﺻـﻔﺖ ﺑﺴﻮزد و درﯾﺎﺻﻔﺖ ﺑﺎ ﺑﺮﻫﻨﮕﯽ داﻣﻦ داﻣﻦ ﺟﻮاﻫﺮ آﺑﺪار در ﮐﻨﺎر دارد »‪ «7‬ﺑﺎ ﯾﮑﺮﻧﮕﯽ در روز ﻣﺼﺎف )‪ 4‬اﻟﻒ(‬
‫ﻣﺘﻠّﻮن ﭼﻮ ﺑﻮﻗﻠﻤﻮن ﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫ﭼﻮن ﻏﻨﭽﻪ ﮐﻪ از دم ﺑﺎد ﺻﺒﺎ ﺷﮑﻔﺘﻪ ﺷﻮد‪ ،‬دل دﺷﻤﻦ از ﺑﺎد دم ﺗﯿﻐﺶ ﺷﮑﺎﻓﺘﻪ ﮔﺮدد‪ ،‬و »‪ «8‬در ﺟﻨﺐ ﻧﯿﺮوي ﺑﺎزوي دﯾﻮﺑﻨﺪش »‪ «9‬رﺳﺘﻢ‬
‫زاﻟﯽ و از اﯾﻮان ﻣﻌﺪﻟﺖ ﺟﻬﺎنﭘﺮورش »‪ «10‬ﻋﺪاﻟﺖ ﮐﺴﺮي ﻣﺜﺎﻟﯽ‪.‬‬
‫ﯾﮑﺮان ﺳـﺒﮏﺧﯿﺰش ﺗﻨـﺪﺑﺎدي اﺳﺖ ﺳـﻠﯿﻤﺎن زﻣﺎن ﺑﺮ آن ﺳﻮار‪ ،‬دﯾﻮﻧﮋادي اﺳﺖ ﭘﺮيﭘﯿﮑﺮ ﻋﻔﺮﯾﺖرﻓﺘﺎر‪ ،‬ﻧﯽﻧﯽ ﻓﻠﮏ اﻻﻓﻼﮐﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ‬
‫ﺧﻮرﺷﯿﺪ را ﺑﻪ ﯾﮏ روز از ﻣﺸﺮق ﺑﻪ ﻣﻐﺮب رﺳﺎﻧﺪ‪ ،‬ﯾﺎ ﺻﺒﺎي اﻗﺒﺎﻟﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﯾﮏ ﻧﻔﺲ ﮔﻞ ﻓﺘﺢ را در ﺑﺎغ دل و دوﻟﺖ ﺑﺸﮑﻔﺎﻧﺪ‪ .‬ﺑﺎد‬
‫از رﻓﺘﺎرش ﺳﺮﻋﺖ ﺑﯿﺎﻣﻮزد‪ «11» .‬آﺗﺶ از ﻧﻌـﻞ ﻗﻤﺮ آﺳﺎﯾﺶ ﺑﺮاﻓﺮوزد و »‪ «12‬ﭼﻮن ﺷـﻌﺎع ﺑﺼـﺮ ﺑﻪ ﯾﮏ ﻃﺮﻓﮥ اﻟﻌﯿﻦ ﮔﺮد ﺟﻬﺎن ﺑﺮآﯾﺪ و‬
‫ﭼﻮن ﻓﮑﺮ ﻣﻬﻨﺪﺳﺎن ﺳـﻄﺢ زﻣﯿﻦ را ﺑﻪ ﯾﮏ ﻟﻤﺤﻪ ﺑﭙﯿﻤﺎﯾﺪ‪ «13» .‬ﭼﺘﺮ ﻫﻤﺎﯾﻮﻧﺶ ﺑﺮ ﺳـﺮ ﺧﻮد آﺳﻤﺎﻧﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺧﻮرﺷﯿﺪ در ﺳﺎﯾﻪ اوﺳﺖ‪،‬‬
‫ﺗﺨﺖ ﻣﻨﯿﻌﺶ اﯾﻮاﻧﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻃﺒﻘﺎت‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪ :‬آن ﻫﻢ ﻧﯿﺰ‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﺰم و رزم‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪ :‬ﭼﻮن‪.‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 36‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪ :‬ﺣﻮادث اﯾﺎم‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﺮون‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪ :‬ﺳﻬﻢ‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﺎ ﺑﺮﻫﻨﮕﯽ داﻣﻦ ﻫﺰار ﺟﻮاﻫﺮ ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن دارد و‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺞ‪» :‬و« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(9‬ﻣﺞ‪ :‬ﻧﯿﺮوي ﺑﺎزوﯾﺶ‪.‬‬
‫)‪ .(10‬ﻣﺞ‪ :‬از اﯾﻮان ﻣﻌﺪﻟﺘﺶ‪.‬‬
‫)‪ .(11‬ﻣﺞ‪ :‬ﺳﺮﻋﺖ ﺳﯿﺮ آﻣﻮزد‪.‬‬
‫)‪ .(12‬ﻣﺞ‪» :‬و« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(13‬ﻣﺘﻦ‪ :‬ﺑﻪ ﭘﯿﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪7 :‬‬
‫ﺳﻤﺎوات »‪ «1‬ﻧﺮدﺑـﺎن ﻧﻪ ﭘﺎﯾﻪ اوﺳﺖ‪ .‬رﻓﻌﺖ ﺳـّﺪه »‪ «2‬رﻓﯿﻌﺶ ﺑﻪ درﺟﻪاي ﮐﻪ وﻫﻢ دوراﻧـﺪﯾﺶ ﻗﯿـﺎس اﺳـﺎس آن ﺑﻪ ﻣﻘﯿـﺎس ﺗﻔّﮑﺮ ﻧﺘﻮاﻧﺪ‬
‫ﻧﻤﻮد‪ ،‬و وﺳﻌﺖ ﺑﺎرﮔﺎه ﺑﺎ ﻋّﺰ و ﺟﺎﻫﺶ »‪ «3‬ﺑﻪ ﻣﺮﺗﺒﻪاي ﮐﻪ ﻋﻘﻞ ﺣﻘﯿﻘﺖﺑﯿﻦ ﭘﯿﺸـﮕﺎه آن را ﺑﻪ ذراع »‪ «4‬ﺗﻮّﻫﻢ ﻧﺘﻮاﻧﺪ ﭘﯿﻤﻮد‪ .‬آﻓﺘﺎب ﭼﻮن‬
‫ﻣـﺎه اﻗﺘﺒـﺎس ﻧﻮر از ﻋﮑﺲ ﺟﻤـﺎﻟﺶ ﻧﻤﺎﯾـﺪ‪ ،‬ﮐﯿﻮاﻧﺶ از ﻧﺤﻮﺳﺖ اﺧـﺘﺮان ﺑﻪ ﻇﻼـل ﺳـﻌﺎدت اﻗﺒـﺎﻟﺶ اﺳـﺘﻈﻼل ﺟﻮﯾـﺪ‪ .‬ﻣﺸﺘﺮي اﮐﺘﺴـﺎب‬
‫ﺳﻌﺎدت از ﺟﺎه و ﺟﻼل او ﮐﻨﺪ‪ .‬ﺑﻬﺮام ﮐﯿﻨﻪ ﮔﺰاري »‪ «5‬از ﺧﺸﻢ ﺟﻬﺎنﺳﻮزش اﺳﺘﻌﺎره ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ .‬ﻧﺎﻫﯿﺪ ﻏﻤﮕﺴﺎري از ﻣﺸﺮب ﻟﻄﻒاﻧﺪوزش‬
‫اﺳﺘﻔﺎده ﮐﻨﺪ‪ «6» .‬ﻋﻄﺎرد در اﻣﻮر »‪ «7‬ﻣﺼﻠﺤﺖاﻧﺪﯾﺸﯽ از راي ﺑﺎ ﻧﻈﺎﻣﺶ آﻣﻮزد‪ .‬ﻣﺎه ﭼﻬﺮه ﺧﻮد را از ﻋﮑﺲ ﻧﻮر »‪ «8‬رﺧﺶ ﺑﺮﻓﺮوزد‪.‬‬
‫ﺻﻮرﺗﯽ ﮐﻪ ﻣﺘﺼّﻮر و ﻫﻢﻧﻈﯿﺮش ﺑﺮ ﺻـﻔﺤﻪ ﺧﯿـﺎل ﻧﮑﺸـﯿﺪه و ﺑﺎﺻـﺮه و ﻣﺘﺨّﯿﻠﻪ ﻣﺜـﺎﻟﺶ ﺟﺰ در ﺧﻮاب و ﺧﯿﺎل ﻧﺪﯾـﺪه‪ ،‬ﺳـﯿﺮﺗﯽ ﮐﻪ ﺳﺎﻣﻌﻪ‬
‫ﻗﺮﯾﺐ ﺑﻪ آن ﺧﺼـﺎل ﺟﺰ ﺑﻪ ﻃﺮﯾـﻖ رواﯾﺖ از اﺣـﻮال ﻣﻼﯾـﮏ ﻗﺪﺳـﯽ ﻧﺸـﻨﯿﺪه‪ ،‬ﻫﺮﺟـﺎ ﺑﻪ ﻋﺰم ﻣﺎﺿـﯽ روي اﻗﺒـﺎل آورد‪ ،‬در ﺣـﺎل ﻓﺘـﺢ ﺑﻪ‬
‫اﺳﺘﻘﺒﺎﻟﺶ آﯾﺪ و ﻫﺮﮐﺠﺎ ﺻﺒﺎي ﻧﺼﺮت و اﻗﺒﺎﻟﺶ وزﯾﺪن ﮔﯿﺮد‪ ،‬ﺧﺼﻢ ﻣﺪﺑّﺮ ﭼﻮن ﺑﺎد دﺑﻮر راه ادﺑﺎر ﺑﭙﯿﻤﺎﯾﺪ‪ «9» .‬ﻣﻠﮏ ﺳﻠﯿﻤﺎن را ﺑﻌﺪ از‬
‫ﺳﻠﯿﻤﺎن ﺟﻬﺎﻧﺪاري ﺑﻪ اﯾﻦ ﻓّﺮ و ﺷﮑﻮه دﺳﺖ ﻧﺪاده‪ .‬ﺗﺎج ﮐﯿﺎن را ﺑﻌﺪ از ﻓﺮﯾﺪون ﺗﺎﺟﺪاري ﺑﻪ اﯾﻦ اﺑّﻬﺖ و ﻋﻈﻤﺖ ﺑﺮ ﺳﺮ ﻧﻨﻬﺎده‪.‬‬
‫ﻟﻬﺬا ﺑﺮﺣﺴﺐ )‪ 4‬ب( ﺣﮑﻢ ﻫﻤـﺎﯾﻮن و اﻣﺘﺜـﺎل اﻣﺮ ﺷﺎﻫﻨﺸـﺎه رﺑﻊﻣﺴـﮑﻮن‪ ،‬ﻏﺎﺷـﯿﻪ ﻋﺒﻮدﯾﺖ اﯾﻦﭼﻨﯿﻦ ﺧـﺪﯾﻮ ﮐﺎﻣﺮان را ﺑﺮ دوش‪ ،‬و ﺣﻠﻘﻪ‬
‫ﭼـﺎﮐﺮي ﭼﻨﯿﻦ ﺧﺴـﺮوي ﻗـﺪردان را زﯾﺐ و زﯾﻮر ﮔﻮش و ﻫﻮش ﺳـﺎﺧﺘﻪ‪ ،‬ﺑﻪ اﻧﺸـﺮاح ﺻـﺪر و اﻧﻔﺴـﺎح ﺧـﺎﻃﺮ ﭼﻮن ﻣﻮر ﮐﻤﺮ ﺧـﺪﻣﺖ و‬
‫ﺻـﺪاﻗﺖ در ﺣﻀـﺮت ﺳـﻠﯿﻤﺎﻧﯽ ﺑﺴـﺘﻪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻠﺰوﻣﺎت ﺟﺎنﻧﺜﺎري ﭘﺮداﺧﺖ و ﺑﯿﻦ اﻻﮐﻔﺎء و اﻻﻗﺮان از ﻋﻄّﯿﻪ اﯾﻦ ﻧﻌﻤﺖ ﺑﻬّﯿﻪ و ﻣﻮﻫﺒﺖ ﺳـﻨّﯿﻪ‬
‫ﻟﻮاي ﻣﻔـﺎﺧﺮت و ﺑﺮﺗﺮي اﻓﺮاﺧﺖ‪ .‬ﻫﻤﻮاره ذّرهآﺳـﺎ در ﻣﺤﻔﻞ ﺧﻮرﺷـﯿﺪ ﻣﺜﺎﻟﺶ راه ﺑﺎر و ﻫﻤﯿﺸﻪ ﺷـﻤﻊ ﺻـﻔﺖ در اﻧﺠﻤﻦ ﻓﯿﺾ ﻣﮑﻤﻨﺶ‬
‫ﻗﺮار و اﺳﺘﻘﺮار‪ ،‬ﻋﻠﯽ اﻟّﺪوام ﺑﻪ ﺗﺮﺧﯿﺺ ﺷﺮف اﻧﺪوزي ﺑﺰم ﻫﻤﺎﯾﻮن ﺳﺮاﻓﺮاز و ﺷﺎم و ﺑﺎم ﺑﻠﮑﻪ ﻣﺪام ﺑﻪ ﺳﻌﺎدت‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺘﻦ‪ :‬ﺳﻤﻮات‪) .‬ﻫﻤﻪﺟﺎ(‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪» :‬ﺳﺪه« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪ :‬ﻋﺮﺻﻪﮔﺎه رﻓﯿﻌﺶ‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪ :‬زراع‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺘﻦ‪ :‬ﮐﯿﻨﻪﮔﺬاري‪) .‬ﻫﻤﻪﺟﺎ(‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪ :‬ﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪ :‬رﻣﻮز‪.‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 37‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺞ‪ :‬اﻧﻮار‪.‬‬
‫)‪ .(9‬ﻣﺞ‪ :‬ﭘﯿﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪8 :‬‬
‫ﻓﯿﺾﯾﺎﺑﯽ ﺣﻀﻮر ﻻزم اﻟﺤﺒﻮر واﻻ ﻣﻤﺘﺎز اﺳﺖ‪ .‬ﭼﻮن ﻃﺒﻊ ازﻫﺮ و ﺧﺎﻃﺮ اﻧﻮرش ﺑﻪ اﺳـﺘﻤﺎع »‪ «1‬ﺗﻮارﯾﺦ ﺳﻼﻃﯿﻦ ﻣﺎ ﺗﻘﺪم ﻣﺎﯾﻞ و راﻏﺐ و‬
‫راي ﻣﻨّﻮرش ﭘﯿﻮﺳـﺘﻪ ﺑﻪ ﺷـﻨﯿﺪن ﮐﺘﺐ و ﺳﯿﺮ ﻣﻠﻮك »‪ «2‬ﻣﻮﻟﻊ و ﻃـﺎﻟﺐ اﻓﺘﺎده »‪ ،«3‬ﺧﻼﺻﻪ اوﻗﺎت ﺷـﺮﯾﻔﺶ ﺻـﺮف ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﮐﺘﺐ ﺗﻮارﯾﺦ‬
‫ﭘﯿﺸـﯿﻨﯿﺎن و زﺑـﺪه ﺳﺎﻋﺎت ﻣﺒﺎرﮐﺶ ﺑﻪ ﻣﻼﺣﻈﻪ اﺣﻮال ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواﯾﺎن ﻣﺎﺳـﻠﻒ و ﺣﮑﻤﺮاﻧﺎن ﻗﺪﯾﻢ ﻣﺼـﺮوف ﻣﯽﮔﺮدﯾﺪ و درﯾﻦ ﻣﻌﻨﯽ ﺷﻮﻗﯽ‬
‫ﺗﻤﺎم و از اّﻃﻼع ﺑﺮ اﺣﻮال ﺳـﻼﻃﯿﻦ رﺿﻮان ﻣﮑﯿﻦ ﻣﺎﺿـﯽ و وﻗﻮف ﺑﺮ ﺧﺼﺎﯾﻞ ﻣﺴﺘﺤﺴﻨﻪ و ﻣﺨﺎﯾﻞ رﺿّﯿﻪ اﯾﺸﺎن و ﻟﻮﻋﯽ ﻓﻮق ﺣّﺪ اﻟﮑﻼم‬
‫داﺷﺖ‪ ،‬و ﺑﻪ اﻧﺪك روزﮔﺎري ﻣﻬﺎرت ﮐﺎﻣﻞ در ﻋﻠﻢ ﺗﺎرﯾﺦ ﺣﺎﺻﻞ ﻧﻤﻮده‪ ،‬ﺷﺐ و روز ﺑﺎ ﻏﺮور ﺟﻮاﻧﯽ و دوﻟﺖ ﺳﻠﻄﺎﻧﯽ دﻣﯽ از ﺗﻔﺤﺺ‬
‫ﺑـﺪ و ﻧﯿـﮏ اوﺿـﺎع و اﺣـﻮال ﻣﺘﻘـّﺪﻣﯿﻦ ﻧﻤﯽآﺳﻮد و ﺑـﺎ اﯾﻦ ﺿـﻌﯿﻒ درﯾﻦ ﻓﻦ از دﻗـﺎﯾﻖ آن ﻣﺒﺎﺣﺜـﺎت ﺑﻪ ﻣﻮﻗﻊ ﻣﯽﻓﺮﻣﻮد و ﻣﮑّﺮر از اﯾﻦ‬
‫ﺧﺎﮐﺴـﺎر ﺑﯽﻣﻘـﺪار ﻃﺎﻟﺐ ﺿـﺒﻂ و ﺗﺤﺮﯾﺮ وﻗﺎﯾﻊ ﻣﺘﻨّﻮﻋﻪ ﮔﺸـﺘﻪ‪ ،‬ﮐﻪ اﺑﺘـﺪاي وﻻدت آن ﺣﻀـﺮت را آﻏﺎز اﯾﻦ داﺳـﺘﺎن ﻗﺮار داده‪ ،‬ﺑـﺪاﻧﭽﻪ‬
‫درﯾﻦ ﻣـّﺪت از ﺑـﺪاﯾﻊ اﻗﺒـﺎل و ﺻـﺎدرات اﻓﻌـﺎل ﮐﻪ اﺗﻔﺎق اﻓﺘﺎده‪ ،‬ﻣﺠﻤﻮﻋﻪاي ﺳﺎﺧﺘﻪ‪ ،‬ﺳﺎل ﺑﻪ ﺳﺎل آن را ﻣﻨﻀـﺒﻂ و در ﻫﻨﮕﺎم ﻓﺮﺻﺖ ﺑﻪ‬
‫ﺗـﺪوﯾﻦ آن ﭘﺮدازد و ﻓﺘﻮﺣـﺎت و ﺻﻮادر دوﻟﺖ ﭘﺎدﺷﺎﻫﯽ را‪ -‬ﮐﻪ از وﺳـﻤﺖ زوال ﻣﺤﺮوس ﺑﺎد‪ -‬ﺗﯿﻤﻨﺎ و ﺗﺒﺮﮐﺎ ﺑﻞ از رﺳﻢ ﺗﻔﺎﺧﺮ زﯾﻮر و‬
‫آراﯾﺶ اﯾﻦ ﺷـﮕﺮفﻧﺎﻣﻪ ﮐﻪ از واردات ﻃﺒـﻊ ﻫﻤـﺎﯾﻮن و ﺑـﺪﯾﻬّﯿﺎت ﺧـﺎﻃﺮ اﻟﻬـﺎم ﻧﻤﻮدن )‪ 5‬اﻟﻒ( ﺑﻪ اﺷـﺮف اﻟﺘﻮارﯾـﺦ ﻣﻮﺳﻮم ﻣﯽﮔﺮدد‪،‬‬
‫ﻣﺤّﻠﯽ ﺳﺎزد و واﻗﻌﺎت ﺷﻬﺰادﮔﺎن ﻋﻈﺎم ﮐﻪ ﻫﺮﯾﮏ را در آﺛﺎر ﺑﺰرﮔﯽ و ﺟﻼﻟﺖ ﻗﺪر داﺳﺘﺎن ﺑﺎﺳﺘﺎﻧﯽ درﺧﻮر اﺳﺖ ﺿﻤﯿﻤﻪ آن ﮔﺮداﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻫﺮﭼﻨﺪ اﯾﻦ ﺑﯽﺑﻀﺎﻋﺖ ﺧﻮد را در آن ﻣﺮﺗﺒﻪ ﻧﻤﯽدﯾﺪ و ﭘﺎﯾﻪ ﺧﻮﯾﺶ را ﻓﺮوﺗﺮ از آن ﻣﯽداﻧﺴﺖ ﮐﻪ در ﻣﻘﺎﺑﻞ اﺳﺘﺎدان ﻣﺎﻫﺮ و ﺳﺨﻨﻮران و‬
‫ﻧﮑﺘﻪداﻧـﺎن ﻗﺎدر ﮐﻪ از اﺛﺮ ﺗﺮﺑﯿﺖ ﺷﺎﻫﻨﺸﺎه ﻓﻀﻞﭘﺮور و ﺻﺎﺣﺒﻘﺮان ﻣﻌـﺪﻟﺖﮔﺴﺘﺮ ﻓﺮود ﺗﺨﺖ ﮐﯿﻮانرﻓﻌﺖ ﺧﺴـﺮواﻧﯽ راﯾﺖ ﺳـﺨﻨﻮري ﺑﻪ‬
‫ﻣﻬﺮ و ﻣﺎه اﻓﺮاﺷﺘﻪ‪ ،‬از ﻃﻨﻄﻨﻪ ﻓﻀﯿﻠﺖ و ﻧﮑﺘﻪداﻧﯽ و دﺑﺪﺑﻪ ﻓﺼﺎﺣﺖ و ﺳﺨﻦﭘﺮاﻧﯽ ﻃﺎس ﺳﭙﻬﺮ را‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪ :‬ﻟﻬﺬا ﺣﺴﺐ اﻻﻣﺮ اﺷﺮف ﻏﺎﺷﯿﻪ ﻋﺒﻮدﯾﺖ را ﺑﺮ دوش و ﺣﻠﻘﻪ ﭼﺎﮐﺮي را زﯾﻨﺖ ﮔﻮش ﺳﺎﺧﺘﻪ‪ ،‬ذرهآﺳﺎ در ﻣﺤﻔﻞ ﻣﯿﻨﻮﻣﺜﺎﻟﺶ راه‬
‫ﺑﺎر و ﺷﻤﻊﺻـﻔﺖ در اﻧﺠﻤﻦ ﺧﺎﺻـﺶ اﺳـﺘﻘﺮار دارد و ﺷﺐ و روز ﺑﻪ ﺗﺮﺧﺺ ﺷـﺮفاﻧﺪوزي ﻣﺠﻠﺲ ﻣﺒﺎرك ﺳﺮاﻓﺮاز و ﻋﻠﯽ اﻻﺗﺼﺎل ﺑﻪ‬
‫ﺳﻌﺎدت ﺷﺮﻓﯿﺎﺑﯽ ﺣﻀﻮر ﺑﺎﻫﺮ اﻟﻨﻮر واﻻﻣﻤﺘﺎز اﺳﺖ‪ .‬از اﯾﻨﮑﻪ ﻃﺒﻊ اﻧﻮرش ﻫﻤﯿﺸﻪ ﺑﻪ اﺳﺘﻤﺎع ‪....‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪ :‬ﺳﯿﺮ اﻟﻤﻠﻮك‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪9 :‬‬
‫ﻣﻄﻨﻄﻦ »‪ «1‬داﺷﺘﻪ‪ ،‬ﮔﻔﺘﻪﻫﺎي »‪ «2‬ﺑﻠﻐﺎي ﻣﺎ ﺗﻘـّﺪم را در ﺟﻨﺐ درر ﻏﺮر ﻣﻨﻈﻮﻣﻪ و ﻣﻨﺜﻮره ﺧﻮﯾﺶ ﺧﺰف ﭘﺎرهاي ﭼﻨﺪ ﺑﯽﺑﻬﺎ ﻣﯽداﻧﻨﺪ و در‬
‫ﺑﺮاﺑﺮ ﻵﻟﯽ آﺑـﺪار ﺷﺎﻫﻮار ﺧﻮد‪ ،‬دراري ﻓﺼـﺤﺎي ﭘﯿﺸـﯿﻨﻪ را ﭼﻮن ﺷـﺒﻪ ﺑﯽﻗﺪر و ﻗﯿﻤﺖ ﻣﯽاﻧﮕﺎرﻧﺪ‪ ،‬دﮐﺎن ﺧﻮدﻓﺮوﺷـﯽ ﭼﯿﻨﺪ و در رﺳـﺘﻪ‬
‫داﻧﺸﻤﻨﺪي و ﺳﺨﻦﺳﺮاﯾﯽ ﺑﺎ آن دوﻟﺘﻤﻨﺪان ﻗﻮي ﺳﺮﻣﺎﯾﻪ ﺑﺎ اﯾﻦ ﺗﻬﯽدﺳﺘﯽ و ﻫﯿﭻ ﻣﺪاﻧﯽ ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻧﺸﯿﻨﺪ‪ ،‬اﻗﺪام اﯾﻦ اﻣﺮ ﺷﮕﺮف و ﺷﺮوع اﯾﻦ‬
‫ﻣﻬﻢ ﻋﻤـﺪه را ﻫﺮروز ﻋﺬري ﻣﯽﮔﻔﺖ و ﺧﻮرﺷـﯿﺪ اﯾﻦ ﻣﻄﻠﺐ ﺑﻪ ﺑﻬﺎﻧﻪ ]اي[ ﭼﻨﺪ روزي در زﯾﺮ ﻋﻤﺎم دﻓﻊ اﻟﻮﻗﺖ ﻣﯽﻧﻬﻔﺖ‪ ،‬ﺗﺎ زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ‬
‫از ﻋﻨـﺎﯾﺖ ﮐـﺎﻣﻠﻪ اﯾﺰد دادار و ﻧﯿﺮوي اﻗﺒـﺎل ﺑﯽزوال ﺷﺎﻫﻨﺸﺎه ﺟﻤﺸـﯿﺪ اﻗﺘـﺪار‪ ،‬ﻣﻤﺎﻟﮏ ﻓﺴـﯿﺢ اﻟﻤﺴﺎﻟﮏ ﺧﺎوردﯾﺎر‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﺨﺼـﯿﺺ ﻣﺸـﻬﺪ‬
‫ﻣﻘّﺪس رﺿﻮي ﻣﻨﻘﺒﺖ »‪ «3‬ارمﻣﺪار‪ ،‬ﺑﻪ ﻗّﻮت ﺑﺎزوي ﻣﺮدي و ﺧﺼﻢاﻓﮑﻨﯽ ﺷـﻬﺰاده ﻧﺎﻣﺪار ﻣﻔﺘﻮح و ﻣﺴّﺨﺮ ﮔﺸﺘﻪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﺼّﺮف اﻣﻨﺎي دوﻟﺖ‬
‫ﺷﻬﺮﯾﺎر ﮐﺎﻣﮑﺎر آﻣﺪ‪ ،‬دﯾﮕﺮ اﯾﻦ ذّره ﺑﯽﻣﻘﺪار و ﺑﻨﺪه ﺧﺎﮐﺴﺎر را ﻋﺬري ﺑﻪ ﻇﺎﻫﺮ ﻧﻤﺎﻧﺪه‪ ،‬ﺟﻮاد ﺧﻮشﺧﺮام و اﺷـﻬﺐ ﺑﺪرام وﻗﺎﯾﻊﻧﮕﺎري‬
‫را ﭘﺲ از ﻋﻨـﺎﯾﺖ ﺧـﺎﻟﻖ ﺗﻮاﻧـﺎ ﺗﮑﯿﻪ ﺑﺮ اﻗﺒـﺎل ﺷـﻬﺮﯾﺎر ﺟﻬﺎﻧﮕﺸﺎ و ﺷـﻬﺰاده ﻣﻈﻔﺮﻟﻮا ﻧﻤﻮده‪ ،‬ﻣﺘﻮﮐﻼ ﻋﻠﯽ اﻟّﻠﻪ در ﻣﯿـﺪان ﺳـﺨﻨﺮاﻧﯽ راﻧـﺪ و‬
‫ﺑﺮﺣﺴﺐ ﺣﮑﻢ واﻻـ در ﺳﺎﻋﺘﯽ ﻓﺮﺧﻨـﺪه و اواﻧﯽ ﺧﺠﺴـﺘﻪ ﺑﻨﯿﺎد ﺑﻨﺎي ﮐﺎخ اﺳـﺘﻮار اﯾﻦ ﺗﺎرﯾـﺦ را ﻧﻬﺎده »‪ ،«4‬اﺑﻮاب ﻣﻌـﺎﻧﯽ رﻧﮕﯿﻦ و ﻧﮑﺎت‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 38‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫دﻟﻨﺸـﯿﻦ آن‪ ،‬ﮐﻪ ﻫﺮﯾـﮏ در ﻧﻈﺮ اﻧﺼﺎفﮔﺰﯾﻨـﺎن ﻋﺎﻟﻢ ﺻﻮرت و ﻣﻌﻨﯽ ﭼﻮن ﻋﺮوس آراﺳـﺘﻪ و در دﯾـﺪه داﻧﺸﻮران ﺣﻖﺑﯿﻦ ﻣﺎﻧﻨـﺪ ﺷﺎﻫﺪ‬
‫ﻫﺮﻫﻔﺖ ﮐﺮده از ﺷﻮاﯾﺐ ﮐﺬب و ﻣﻌﺎﯾﺐ اﺧﻼق و اﻏﺮاق )‪ 5‬ب( روﯾﻪ ﭘﯿﺮاﺳﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﮔﺸﺎده‪.‬‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﻠﮏ‪ :‬ﻣﻄﻨﺘﻦ‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﻠﮏ‪ :‬ﮔﻔﺘﻬﺎي‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺘﻦ‪ :‬ﻣﻨﻘﺖ‪ ،‬ﺑﻪ اﺣﺘﻤﺎل »ﻣﻨﻘﺒﺖ« آورده ﺷﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣـﺞ‪ :‬از »ﺧﻼﺻﻪ اوﻗﺎت ‪ ...‬ﺗﺎ اﯾﻨﺠﺎ ﭼﻨﯿﻦ اﺳﺖ‪ :‬و وﻗﺎﯾﻊ ﭘﺎدﺷﺎﻫﺎن و ﭘﺎدﺷﺎﻫﺰادﮔﺎن را ﺑﻪ ﻧﻈﺮ اﻣﻌﺎن و اﯾﻘﺎن درآورده اﮐﺜﺮ ‪ 2‬اوﻗﺎت‬
‫اﯾﻦ ﺑﯽﺑﻀـﺎﻋﺖ را اﻣﺮ ﺑﻪ ﺗﺤﺮﯾﺮ وﻗـﺎﯾﻊ ﻣﺒﺎرك واﻻ ﻣﯽﻧﻤﻮدﻧـﺪ‪ ،‬ﮐﻪ ﮐﻤﺎﮐﺎن ﺑـﺪون ﺗﮑﻠﻒ ﺳـﺨﻨﻮري و ﺗﺼـﻨﻒ ﻣـﺪحﮔﺴﺘﺮي در درج‬
‫ﺗﺤﺮﯾﺮ درآورد‪ ،‬ﭼﻮن وﻗﺎﯾﻊﻧﻮﯾﺴﯽ ﭘﺎدﺷﺎﻫﺎن ﺟﻠﯿﻞ اﻟﺸﺄن اﻣﺮي ﺷﮕﺮف و ﺷﻐﻞ ﺧﻄﯿﺮي ]اﺳﺖ[‪.‬‬
‫رﻏﺒﺖ ﻧﮑﺮده ﺑﻪ ﻣﻌـﺎذﯾﺮ ﻣﺴـﻤﻮﺣﻪ ﻣﺴـﺘﻤﺴﮏ ﺷـﺪه و ﺑﻪ ﻣﻌﺎﻃﻠﺖ و ﻣﻤﺎﻃﻠﺖ ﮔﺬراﻧﯿـﺪه‪ ،‬ﻏﻔﻠﺖ ﻣﯽﻧﻤﻮده ﺗﺎ آﻧﮑﻪ درﯾﻦ روزﮔﺎر ﮐﻪ از‬
‫ﻋﻨﺎﯾﺖ ﮐﺎﻣﻠﻪ ﺣﻀﺮت آﻓﺮﯾﺪﮔﺎر و ﺑﻪ ﻧﯿﺮوي اﻗﺒﺎل ﺑﯽزوال اﻋﻠﯽ ﺧﺎﻗﺎن ﺟﻤﺸﯿﺪ‪ .‬وﻗﺎر ﮐﻞ ﻣﻤﺎﻟﮏ ﻓﺴﯿﺢ اﻟﻤﺴﺎﻟﮏ ﺧﺮاﺳﺎن ﺑﻪ ﺗﺨﺼﯿﺺ‬
‫ارض ﻓﯿﺾﻣـﺪار‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﺼـﺮف اﻣﻨﺎي دوﻟﺖ ﻗﺎﻫﺮه ﺷـﻬﺮﯾﺎر ﻧﺎﻣـﺪار درآﻣﺪه‪ ،‬دﯾﮕﺮ اﯾﻦ ذره ﺑﯽﻣﻘﺪار را ﯾﺎراي اﻋﺘﺬار ﻧﻤﺎﻧﺪه‪ ،‬ﺣﺴﺐ اﻻﻣﺮ‬
‫ﻗﻀﺎ ﻧﻔﺎذ در ﺳﺎﻋﺖ ﺳﻌﺪ و اوان ﺧﺠﺴﺘﻪ ﺑﻨﯿﺎد ﺑﻨﺎي اﺳﺘﻮار اﯾﻦ ﺗﺎرﯾﺦ را ﻧﻬﺎده‪) .‬در ﻣﯿﺎن اﯾﻦ ﻣﺘﻦ ﭼﻨﺪ ﺳﻄﺮي ﺧﻂ ﺧﻮرده اﺳﺖ(‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪10 :‬‬
‫ﺑﻪﺟﺰ ﻣﻄﻠﺐﻧﮕـﺎري ﺑﻪ زواﯾـﺪ ﺗﺸﺒﯿﺐ و ﺗﻤﻬﯿـﺪ ﻣﻘـّﺪﻣﺎت و ﺑﺮاﻋﺖ اﺳـﺘﻬﻼل و ﺗﻤﺜﯿﻼت و ﺣﮑﺎﯾﺎت ﺧﺎرﺟﯽ ﮐﻪ در ﻋﻠﻢ ﺗﺎرﯾـﺦ و اﺻـﻞ‬
‫ﻣﻄﻠﺐ از ﺟﻤﻠﻪ ﻣﻌﺘﺮﺿﻪ اﺳﺖ اﻋﺘﺮاض ﻧﻤﻮده ﮐﻪ ﺗـﺎ ﻃﺒﻊ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪﮐﻨﻨـﺪﮔﺎن را ﻣﻮﺟﺐ ﺳـﺂﻣﺖ و ﻣﻼـﻟﺖ ﻧﺸﻮد و ﻧﯿﺰ ﮐـﺎﺗﺐ ﻣﻮرد ﺑﺤﺚ و‬
‫اﻋﺘﺮاض در ﺗﻘـﺪﯾﻢ و ﺗﺄﺧﯿﺮ ﺣﺮوف و ﻧﮑﺎت و ارﺗﺒﺎط و ﭘﯿﻮﻧـﺪ ﻣﻌﺎﻧﯽ و ﮐﻠﻤﺎت ﻧﮕﺮدد‪ ،‬ﻣﮕﺮ در ﺑﻌﻀـﯽ ﻣﻘﺎم ﻣﻨﺎﺳـﺒﺖ ﮐﻼم را ﺳـﺨﻨﯽ‬
‫ﭼﻨـﺪ در ﺻـﻔﺎت و ﺣﺎﻻـت اﻋّﺰه و اﻋﯿﺎن و اﻣﺮا و وزرا و ارﮐﺎن ﻗﻮﯾﻢ اﻻرﮐﺎن ﮐﻪ از ﺗـﺬﮐﺎر آن ﺑﻪ ﺳـﺒﺐ رﺑﻂ ﺳـﺨﻦ و ﺳﺮرﺷـﺘﻪ ﻣﻄﻠﺐ‬
‫ﻧـﺎﮔﺰﯾﺮ اﺳﺖ ﻣﯽرود و اﺑﯿـﺎت و اﺷـﻌﺎر ﮔـﺎﻫﯽ از ﻣﺘﻘـّﺪﻣﯿﻦ و ﺑـﺪﯾﻬّﯿﺎت راﻗﻢ ﺣﺮوف ﺑﻪ ﺟﻬﺖ ارﺗﺒﺎط ﻣﻄﻠﺐ و ﺳـﻼﻣﺖ ﻣﻌﻨﯽ در ﻣﻮﻗﻊ‬
‫ﻣـﺬﮐﻮر ﻣﯽﺷﻮد و ﻏﺮض ﮐـﺎﺗﺐ از ﺗﺤﺮﯾﺮ و ﺗﺴـﻄﯿﺮ اﯾﻦ وﻗـﺎﯾﻊ ﺑـﺪاﯾﻊ اﻇﻬـﺎر ﺧﻮدﻧﻤﺎﯾﯽ و ﮐﻤﺎل ﻧﺒﻮد‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﺑﻪ ﻃﺮﯾﻖ ﻣﺴـﻄﻮر اﻣﺘﺜﺎل اﻣﺮ‬
‫ﺷﻬﺰاده ﻣﺆﯾﺪ ﻣﻨﺼﻮر ﻧﻤﻮده‪ ،‬ﻣﺎداﻣﯽ ﮐﻪ در رﮐﺎب اﺷـﺮف ﺑﻪ ﻣﻠﺰوﻣﺎت ﻣﻬﺎم دﯾﻮان ﻗﻀﺎ ﻧﻈﺎم و اﻧﺠﺎم ﺧﺪﻣﺎت آن ﺧﺴﺮو ﺳﻌﺎدت ﻓﺮﺟﺎم‬
‫ﻣﺸـﻐﻮﻟﯽ داﺷﺖ‪ ،‬ﻫﺮﮔﺎه ﮐﻪ از ﺧﺪﻣﺖ اﺷـﺮف و ﻣﺸﺎﻏﻞ دﯾﻮان ﻗﺪر ﻣّﺘﺼﻒ ﻓﺮاﻏﯽ دﺳﺖ ﻣﯽداد‪ ،‬ﻣﺴـﺘﻌﺠﻼ در دل ﺷﺒﻬﺎ داﺳﺘﺎﻧﯽ از آن‬
‫ﺑـﺪون ﻣﺴّﻮده در ﺻـﻔﺤﻪ ﺑﯿـﺎض ﻣﯽﻧﮕـﺎﺷﺖ‪ ،‬ﭘﺲ از آﻧﮑﻪ از ﺧـﺪﻣﺖ آن ﺑﻠﻨـﺪاﺧﺘﺮ ﺑﻪ ﺳـﻌﺎﯾﺖ و ﻏّﻤﺎزي ﭼﻨـﺪي از ﺣﺴﺪﭘﯿﺸـﮕﺎن »‪«1‬‬
‫ﮐﯿﻨﻪور و ﺳـﻔﻠﻪﻃﺒﻌﺎن ﺑﻪ ﻇﺎﻫﺮ ﻣﻌﺘﺒﺮ ﺑﺮﺣﺴﺐ ﺣﮑﻢ ﺷﺎﻫﻨﺸﺎه ﺧﻮرﺷـﯿﺪ اﻓﺴﺮ ﻣﻮﻗﻮف و ﻣﻌﺎف ﻣﺎﻧﺪه‪ ،‬در ﻣﻼزﻣﺖ رﮐﺎب ﻫﻤﺎﯾﻮن ﭘﺎدﺷﺎه‬
‫رﺑﻊﻣﺴﮑﻮن ﮐﻤﺮ ﺑﺴﺖ‪.‬‬
‫وﻗـﺎﯾﻊ ﺳـﻨﻪ ﻣﯿﻤﻮﻧﻪ ﯾـﮏ ﻫﺰار و دوﯾﺴﺖ و ﺑﯿﺴﺖ و دوي ﻫﺠﺮي ﮐﻪ اﻓﺘﺘﺎح ﻓﺘﻮﺣﺎت ﺳـﻔﺮ ﺧﯿﺮ اﺛﺮ ﻫﺮات و ﮔﺸﺎﯾﺶ ﺑﺴـﺘﮕﯽﻫﺎي ﻣﻌﺎﻗﻞ‬
‫ﻗﻼع آن ﺻﻔﺤﺎت و ﺗﺠّﺸﻢ رﮐﺎب آﺳﻤﺎن دوران ﺷﻬﺰاده واﻻ ﺻﻔﺎت ﺑﻮد ﻧﺎﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﺎﻧﺪه‪ ،‬ﺗﺤﺮﯾﺮ آن »‪ «2‬ﻣﻘّﺪﻣﺎت ﺑﺎﻟﮑﻠّﯿﻪ در ﻋﻘﺪه ﺗﺄﺧﯿﺮ‬
‫اﻓﺘـﺎده‪ ،‬ﺧـﺎﻃﺮ ﺷﮑﺴـﺘﻪ ﺑـﺎﻟّﻄﺒﻊ ﻣﺎﯾـﻞ ﺑﻪ ﺗﺤﺮﯾﺮ آن ﻧﺒﻮد و ﺑﻪ ﭘﯿﺮاﻣﻮن آن ﻧﻤﯽﮔﺸﺖ‪ .‬ﺗـﺎ ﺑﻪ ﺗﻘﺮﯾﺒﯽ ﮔﺰارش آن ﻣﻌﺮوض راي ﻣﻠﮏآراي‬
‫ﺷﺎﻫﻨﺸـﺎه ﻫﻔـﺖ ﮐﺸـﻮر و ﺟﺰوي ﭼﻨـﺪ ازﯾـﻦ ﺷــﮕﺮفﻧﺎﻣﻪ ﻣﻠﺤـﻮﻇﻪ ﻧﻈﺮ ﻫﻤـﺎﯾﻮن ﺻـﺎﺣﺒﻘﺮان ﻫﻨﺮﭘﺮور آﻣـﺪه‪ ،‬اﯾـﻦ ﺑﯽﻣﻘـﺪار را ﺑـﺎ ﻫﻤﻪ‬
‫ﻓﺮوﻣﺎﯾﮕﯽ ﭘﺎﯾﻪ ﺑﻪ آﺳـﻤﺎن رﺳﺎﻧﯿﺪه‪ ،‬ﻣﺄﻣﻮر ﺑﻪ اﺗﻤﺎم ﺗﺎرﯾﺦ ﺧﺠﺴـﺘﻪ آﻏﺎز )‪ 6‬اﻟﻒ( ﻓﺮﺧﻨـﺪه ﻓﺮﺟﺎم ﻓﺮﻣﻮد و از ﻇﻬﻮر اﻟﺘﻔﺎت ﺧﺴـﺮواﻧﯽ و‬
‫ﺗﺤﺴـﯿﻦ و آﻓﺮﯾﻦ اﻋﻠﯽﺣﻀـﺮت ﺧﺎﻗﺎﻧﯽ اﺑﻮاب ﭼﻨﺪﯾﻦ ﻫﺰار ﻣﻌﺎﻧﯽ ﺑﺮ ﭼﻬﺮه ﺧﺎﻃﺮ ﻓﺎﺗﺮ ﮔﺸﻮد‪ .‬ﮔﻠﺰار ﺧﺎﻃﺮي ﮐﻪ درﯾﻦ ﻣّﺪت ﺑﯽﭘﯿﺮاﯾﺶ‬
‫ﺑﺎﻏﺒﺎن و ﺗﻘﺎﻃﺮ ﺑﺎران اﺑﺮ ﺑﻬﺎر‬
‫______________________________‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 39‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫)‪ .(1‬ﻣﻠﮏ‪ :‬ﺣﺴﺪﭘﯿﺸﻪﮔﺎن‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﻠﮏ‪» :‬آن«‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪11 :‬‬
‫زه و ﺗﺤﺴﯿﻦ دوﻟﺘﻤﻨﺪان ﻗﺪرﺷﻨﺎس ﭘﮋﻣﺮده ﺷﺪه ﺑﻮد ﺑﻪ ﺗﺎزﮔﯽ ﺧﻀﺎرت و ﺧّﺮﻣﯽ ﯾﺎﻓﺖ و ﺑﻮﺳﺘﺎن ﻃﺒﻌﯽ ﮐﻪ ﺳﺎلﻫﺎ از ﺧﺸﮏﺳﺎﻟﯽ ﺧﺪو‬
‫آﻓﺮﯾﻦ ﺳﻌﺎدت ﯾﺎران ﺳﺨﻨﺪان ذﺑﻮل ﮔﺸﺘﻪ‪ ،‬رﯾﺎﺣﯿﻦ ﺷﮑﻔﺘﻪاش ﺑﯽﻃﺮاوت ﻣﺎﻧﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻪ ﯾﺎري و ﻋﻄﺎﺑﺎري ﺳﺤﺎب ﻗﺒﻮل ﺧﺴﺮو ﮐﺎﻣﯿﺎﺑﯽ و‬
‫ﺳﻠﻄـﺎن ﻣﺎﻟـﮏ اﻟﺮﻗﺎﺑﯽ ﭼﻨﯿﻦ ﺑﻨﻮي ﻧﻀﺎرت و ﺳـﺮﺳﺒﺰي ﺣﺎﺻﻞ ﻧﻤﻮد‪ .‬ﻋّﻠﺎم اﻟﻐﯿﻮب ﺷﺎﻫـﺪ اﺳﺖ اﯾﻦ ﺣﺎل را‪ ،‬و ﺳـّﺘﺎر اﻟﻌﯿﻮب واﻗﻒ اﯾﻦ‬
‫ﻣﻘﺎل را‪ ،‬ﮐﻪ ﺗﻤﺎﻣﯽ اﯾﻦ وﻗﺎﯾﻊ را ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ در ﻟﻮح ﻣﺤﻔﻮظ ﺧﺎﻃﺮ ﻣﻀﺒﻮط داﺷﺘﻢ ﺑﯽﻣﺴّﻮده از ﻣﺴّﻮده ﺻﻔﺤﻪ ﺳﯿﻨﻪ ﺑﺪﯾﻦ اوراق ﻧﮕﺎﺷﺘﻢ‪ .‬و‬
‫ﭼﻮن روزﻫـﺎ را در دﻓﺘﺮﺧـﺎﻧﻪ ﻣﺒﺎرﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﻠﺰوﻣﺎت ﺷـﻐﻞ ﺧﻮﯾﺶ و ﻣﻬّﻤﺎت ﺟﺰﺋﯽ دﻓﺘﺮي ﺧﻮد را ﻣﺸـﻐﻮل ﻣﯽداﺷﺖ‪ ،‬ﻟﯿﺎﻟﯽ زﻣﺴـﺘﺎن را ﺑﻪ‬
‫اﺣﯿـﺎي ﺗﺤﺮﯾﺮ ﺑﻨـﺎ ﮔـﺬاﺷﺖ و در ﻫﺮﺣﺎل از ﺳﺎﺑﻖ و ﻻﺣﻖ »‪ «1‬اﺳـﺘﻤﺪاد از روح ﭘﺮﻓﺘﻮح ﺳـﻠﻄﺎن ﮐﺸﻮر ارﺗﻀﺎء »‪ «2‬و اﺟﺘﺒـﺎء‪ ،‬ﺛﺎﻣﻦ اﺋﻤﻪ‬
‫ﻫـﺪي‪ ،‬اﻟﺮاﺿـﯽ ﺑﺎﻟﻘـﺪر و اﻟﻘﻀـﺎ‪ ،‬اﺑـﻮ اﻟﺤﺴﻦ ﻋﻠﯽ ﺑﻦ ﻣﻮﺳـﯽ اﻟﺮﺿـﺎ‪ -‬ﻋﻠﯿﻪ اﻟﺘﺤـّﯿ ﮥ و اﻟﺜﻨـﺎء‪ -‬ﻧﻤﻮده‪ ،‬ﻗـﺪم ﺟﺮأت و ﺟﺴـﺎرت در ﻣﯿـﺪان‬
‫ﻣﻄﻠﺐﻧﮕﺎري آورد‪ «3» .‬اﮔﺮﭼﻪ دوﺣﻪ اﯾﻦ ﻣﻘﺼﻮد از آن ﺑﻠﻨـﺪﺗﺮ اﺳﺖ ﮐﻪ دﺳﺖ ﮐﻮﺗـﺎه ﻋﺒﺎرت اﯾﻦ ﻓﺮوﻣﺎﯾﻪ در آن آوﯾﺰد و ﯾﻮﺳﻒ اﯾﻦ‬
‫ﻣﻌﻨﯽ از آن ﻋﺰﯾﺰﺗﺮ ﮐﻪ ﻋﺠـﻮز ﮐﻠـﮏ اﯾﻦ ﻋـﺎﺟﺰ ﺑﯽﺑﻀـﺎﻋﺖ ﺑﻪ رﯾﺴـﻤﺎن ﺧﻄـﻮط ﭘﺮﯾﺸـﺎن در ﻣﻌﺮض ﺧﺮﯾـﺪاري آن درآﯾـﺪ‪ ،‬ﻓﺼـﺤﺎي‬
‫ﺑﻼـﻏﺖ ﺷـﻌﺎر و ﺑﻠﻐﺎي ﻓﺼﺎﺣﺖ آﺛﺎر »‪ «4‬ﮐﻪ ﺣﻠـﻞ ﺷـﺮف اﯾﺸﺎن ﺑﻪ ﻃﺮاز ﻓﻀـﯿﻠﺖ و »‪ «5‬ﺳـﺨﻨﻮري ﻣﻄّﺮز و ﺑﻪ ﻓﻨﻮن ﺳـﺨﻨﺮاﻧﯽ و ﻗـﺎﻧﻮن‬
‫ﻧﮑﺘﻪداﻧﯽ و ﻃﻼـﻗﺖ ﻟﺴـﺎن و رﺷﺎﻗﺖ ﺑﯿﺎن و ذﻻﻗﺖ ﮐﻼم ﺑﯿﻦ اﻻﻧﺎم ﻣﻌّﺰز ﺑﻮدهاﻧـﺪ »‪ ،«6‬درﯾﻦ ﻣﯿﺪان ﻗﺼﺐ اﻟﺴـﺒﻖ از ﺳﺎﺑﻘﺎن رﺑﻮدهاﻧﺪ و‬
‫درﯾﻦ ﺷـﯿﻮه از ﮐﻼم ﮐﻠﯿﻢآﺳﺎ و از ﮐﻠﮏ اﻋﺠﺎز ﻧﻤﺎﯾﺪ ﺑﯿﻀﺎ »‪ «7‬ﻧﻤﻮدهاﻧﺪ »‪ .«8‬ﺧﺰاﻧﻪ ﻣﻌﺎﻧﯽ را از ﮔﻮﻫﺮ ﺷﺎﻫﻮار ﻟﻄﺎﯾﻒ ﺗﻬﯽ ﺳﺎﺧﺘﻪ »‪«9‬‬
‫و ﮐﯿﺴﻪ ﻣﻘﺼﻮد را از ﻧﻘﻮد و داﯾﻊ رواﯾﻊ ﭘﺮداﺧﺘﻪاﻧﺪ »‪:«10‬‬
‫ﺳﺨﻦ ﻫﺮﭼﻪ ﮔﻮﯾﻢ ﻫﻤﻪ ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪﺑﺮ و ﺑﻮم »‪ «11‬داﻧﺶ ﻫﻤﻪ رﻓﺘﻪاﻧﺪ‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪ :‬از »اﺑﻮاب ﻣﻌﺎﻧﯽ رﻧﮕﯿﻦ ‪ «...‬ﺗﺎ اﯾﻨﺠﺎ را ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﻠﮏ‪ :‬ارﺗﻀﯽ‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪ :‬اﺳﺘﻤﺪاد از ﻫﻤﺖ واﻻي ‪ ...‬اﻻﻣﺎم ﺛﺎﻣﻦ اﺋﻤﻪ ﻫﺪي ﻋﻠﯽ ﺑﻦ ﻣﻮﺳﯽ اﻟﺮﺿﺎ ‪ ...‬در ﻣﯿﺪان ﻣﻄﻠﺐ ﮔﺬاﺷﺘﻪ‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪ :‬ﻓﻀﻼي ﺑﻼﻏﺖ ﺷﻌﺎر و ﻓﺼﺤﺎي ﺑﺮاﻋﺖ آﺛﺎر‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪» :‬و« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﻄﺮز و ﻫﻤﯿﺸﻪ ﺑﯿﻦ اﻻﻧﺎم ﻣﻔﺘﺨﺮ و ﻣﻌﺰز ﺑﻮده‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺘﻦ‪ :‬ﯾﺪ و ﺑﯿﻀﺎ‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺞ‪ :‬از ﮐﻠﮏ ﺳﺤﺮآزﻣﺎﯾﯽ و ﺑﻨﺎن اﻋﺠﺎز ﻧﻤﺎﯾﺪ و ﺑﯿﻀﺎ ﻧﻤﻮده‪.‬‬
‫)‪ .(9‬ﻣﺞ‪ :‬ﺳﺎﺧﺘﻪاﻧﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(10‬ﻣﺞ‪ :‬وداﯾﻊ ﭘﺮداﺧﺘﻪ‪.‬‬
‫)‪ .(11‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﺮ و ﺑﺎم‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪12 :‬‬
‫ﭼﻮن ﭼﻨﯿﻦ اﺳﺖ ﺑﺤﺮ ﺑﻪ رواﻧﯽ ﺳـﺨﻦ ﮔﻔﺘﻦ و دﺳﺖ از ﻧﻘﻮش رﻧﮕﺎرﻧﮓ ﺑﺮداﺷﺘﻦ‪ 6) ،‬ب( ﭼﻪ ﺑﻬﺘﺮ! و ﺑﻪ ﺳﺎدﮔﯽ ﻣﻄﻠﺐﺳﺮاﯾﯽ ﻧﻤﻮدن‬
‫و از ﭘﯽ ﻃﺮحﻫﺎي ﺗﺎزه ﻧﺮﻓﺘﻦ ﮐﻪ ﻻﻣﺤﺎﻟﻪ ﻃﺮح آن ﮐﺞ ﺧﻮاﻫﺪ ﻧﺸـﺴﺖ و ﻧﻘﺶ رﻧﮕﯿﻦ اﺳـﻠﯿﻤﯽ را ﺑﻪ اﺳـﻠﻮب آوردن ﺧﻄﺎﯾﯽ ﻓﺎﺣﺶ در‬
‫ﮐﻤﯿﻦ اﺳﺖ‪ ،‬ﭼﻪ ﺧﻮشﺗﺮ! ﺑﻪ ﻗﻠﻢ ﻋﺠﻤﯽ ﻣﺤﺘـﺪ ﻋﺒـﺎرات ﻧـﺎﻫﻤﻮار ﻋﺮﺑﯽ ﺗﺮاﺷـﯿﺪن و ﺑﻪ زﺑﺎن ﻓﺎرﺳـﯽﮔﻮي ﺗﻤﺜﯿﻼت ﺗﺎزي ﻣﻘﺸـﺮ ﮐﺮدن‪،‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 40‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫ﺧﻮد را ﺳـﻐﺒﻪ ﺳـﻨﺎن ﻟﺴـﺎن ﻋﯿﺐﺟﻮﯾـﺎن ﮐﺮدن و ﻟﻄﻤﻪ ﭼﻮﮔـﺎن و دﺳﺖ ﻓﺮﺳﻮد ﺗﻌّﺮض و ﮐﻨﺎﯾﻪ ﺑﻪ ﺣﻖ و ﻧﺎﺣﻖ ﺣﻖﮔﻮﯾﺎن و ﻫﺮزهدراﯾﺎن‬
‫ﻧﻤﻮدن اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺷﺎﯾﺴـﺘﻪ ﭼﻨﺎن دﯾﺪم ﮐﻪ ﺑﺮ ﺳﺮ ﺳﻤﺎط ﯾﮑﺮﻧﮓ ﺧﻮد ﻧﺸﺴﺘﻪ‪ ،‬از ﻣﻮاﯾﺪ رﻧﮕﺎرﻧﮓ درﯾﻮزه ﻗﻠﻨﺪري دﺳﺖ ﺑﻬﺸﺘﻪ و ﺑﻪ ﺧﻮان اﻟﻮان اﯾﻦ و آن‬
‫ﭼﺸﻢ ﻃﻤﻊ و دﯾﺪه آز ﺑﺴـﺘﻪ ﺑﺎﺷﻢ‪ .‬اﻣﯿﺪ ﮐﻪ اﯾﻦ ﺷﺎﻫﺪ ﺑﯽ زﯾﻮر ﻋﺎرﯾﺘﯽ و اﯾﻦ ﻋﺮوس ﺧﺎﻟﯽ از آراﯾﺶ ﺧﺎل و ﺧﻄﺎط و ﻋﺎري از وﺳﻤﻪ و‬
‫ﺳﻔﯿﺪآب و ﺳـﺮﺧﺎب ﻧﺴﯿﮕﯽ ﮐﻪ ﺑﺎ ﻫﻤﻪ ﯾﮑﺮﻧﮕﯽ از داﺳﺘﺎنﻫﺎي رﻧﮕﯿﻦ و وﻗﺎﯾﻊ ﺷﯿﺮﯾﻦ رﺷﮏ ﻧﮕﺎرﺧﺎﻧﻪ ﭼﯿﻦ و ﻏﯿﺮت ﮐﺎرﻧﺎﻣﻪ ارژﻧﮓ‬
‫و ﺗﺼـﻮﯾﺮات ﻣـﺎﻧﯽ ﺳــﺤﺮآﻓﺮﯾﻦ اﺳـﺖ‪ ،‬در ﻧﻈﺮ ﺧﻮرﺷــﯿﺪ اﺛﺮ ﺷﺎﻫﻨﺸـﺎه ﺑﺤﺮ و ﺑﺮ و ﻓﺮﻣﺎﻧﻔﺮﻣـﺎي ﻫﻔـﺖ ﮐﺸـﻮر‪ ،‬ﻗﻬﺮﻣـﺎن زﻣﯿـﻦ و زﻣـﺎن‪،‬‬
‫اﻋﻠﯽﺣﻀﺮت ﺻﺎﺣﺒﻘﺮان‪ -‬ﺧﻠﺪ اﻟّﻠﻪ ﻣﻠﮑﻪ‪ -‬و ﺷﻬﺰاده آزاده ﺟﻮانﺑﺨﺖ دوﻟﺖﯾﺎر و ﺧﺪﯾﻮ ﺧﺎور ‪ «1» ...‬ﮐﺎﻣﮑﺎر و ﻣﺴﺘﻌﺪان اﻧﺼﺎفﮐﯿﺶ‬
‫روزﮔﺎر ﺟﻠﻮه ﻗﺒﻮل ﯾﺎﺑـﺪ و زﯾﻨﺖ زه و ﺗﺤﺴـﯿﻦ آن ﺑﺨﺘﯿﺎران ﮔﻮش و ﮔﺮدن اﯾﻦ ﻋﺮاﯾﺲ اﺑﮑﺎر را ﺑﻪ ﺟﻮاﻫﺮ آﺑـﺪارآﻓﺮﯾﻦ ﺑﯿﺎراﯾﺪ و زﺑﺎن‬
‫اﻟﻬﺎم ﺗﺮﺟﻤﺎن ﺷـﻬﺰاده ﻫﻨﺮﻣﻨـﺪ ﻋﻠﯽرﻏﻢ ﺣﺴﻦ ﺑﯿﮏ ﻣﻮّرخ ﺗﺎرﯾـﺦ اﺣﺴﻦ اﻟﺘﻮارﯾـﺦ ﻓﺘﻮﺣﺎت ﺷﺎه اﺳـﻤﺎﻋﯿﻞ ﺻـﻔﻮي‪ -‬رﺿﻮان اﻟﻠّﻪ ﻋﻠﯿﻪ و‬
‫اﻟﻐﻔﺮان‪ -‬اﯾﻦ ﺷـﮕﺮفﻧﺎﻣﻪ ﺳـﻌﺎدت ﻋﻨﻮان را ﺑﻪ اﺷـﺮف اﻟﺘﻮارﯾـﺦ ﻣﻮﺳﻮم ﺳـﺎﺧﺖ و از ﻋﻄّﯿﻪ اﯾﻦ ﻧـﺎم ﻧﺎﻣﯽ ﻓﺮق اﻓﺘﺨﺎر ﻣﺆﻟﻒ و اﯾﻦ ﻧﺎﻣﻪ‬
‫ﮔﺮاﻣﯽ را ﺑﻪ ﻓﺮق ﻓﺮﻗﺪ ﺑﺮاﻓﺮاﺧﺖ‪«2» .‬‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻧﺎﺧﻮاﻧﺎ‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣـﺞ‪ :‬از »ﭼـﻮن ﭼﻨﯿـﻦ اﺳـﺖ ‪ «...‬ﺗـﺎ اﯾﻨﺠـﺎ ﭼﻨﯿـﻦ اﺳﺖ‪ :‬اﻣـﺎ اﻣﯿـﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﯿـﺎﻣﻦ اﻟﻄـﺎف اﻟﻬﯽ ﻣﻘﺒـﻮل ﻃﺒـﻊ آن درة اﻟﺘـﺎج ﺳـﻠﻄﻨﺖ و‬
‫ﺻﺎﺣﺐﮐﻼﻫﯽ و ﻣﺮﻏﻮب ﺧﺎﻃﺮ آن ﮐﺘﺎﺑﻪ ﭘﯿﺶ ﻃﺎق داﻧﺶ و آﮔﺎﻫﯽ اﻓﺘﺪ و اﯾﻦ ﮐﺘﺎب وﻗﺎﯾﻊ را ﺑﻪ اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ ﻣﻮﺳﻮم ﺳﺎﺧﺖ‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪13 :‬‬
‫در ﺑﯿﺎن ﻧﺴﺐ ﻫﻤﺎﯾﻮن ﺷﻬﺰاده ﺳﻌﺎدت ﻣﻘﺮون و اﺟﺪاد ﺑﯽﻫﻤﺎل او ﺑﺮ ﺳﺒﯿﻞ اﺟﻤﺎل »‪«1‬‬
‫اﮔﺮﭼـﻪ ﻧﺴﺐ »‪ «2‬ﭘـﺎك و اﺻـﻞ ﮐﺮﯾﻢ و ﻧﮋاد واﻻـﮔﻬﺮ درﺧﺸـﻨﺪه‪ «3» ،‬آن ﺣﻀـﺮت اﻇﻬﺮ ﻣـﻦ اﻟّﺸـ ﻤﺲ و اﺑﯿـﻦ ﻣﻦ اﻻـﻣﺲ اﺳﺖ و ﻓﯽ‬
‫اﻟﺤﻘﯿﻘﻪ ﺳﻮء »‪ «4‬ادب ﺳﺨﻨﺮاﻧﯽ و ﺧﻼف ﻃﺮﯾﻘﻪ ﻧﮑﺘﻪداﻧﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ در ﻣﻘﺎم اﯾﺮاد آن درآﯾﺪ و ﻧﺴﺐ ﻧﺎﻣﻪ ﻣﻔﺎﺧﺮت و ﺷﺠﺮه ﻣﺒﺎﻫﺎت در‬
‫ﻧﺰد اﯾﻦ و آن ﮔﺸﺎﯾـﺪ‪ .‬ﺧﻮرﺷـﯿﺪ از آن ﮔـﺬﺷﺖ ﮐﻪ ﺧﻮد را ﻧﺸﺎن دﻫﺪ »‪ ،«5‬و ﻟﯿﮑﻦ ﺑﻨﺎﺑﺮ رﻋﺎﯾﺖ ﺿﺎﺑﻄﻪﻧﻮﯾﺴـﯽ »‪ 7) «6‬اﻟﻒ( ﻣﻮرﺧﯿﻦ‬
‫ﺑﻼـﻏﺖ آﯾﯿﻦ‪ ،‬اﯾﻦ ﺻـﻔﺤﻪ را از ذﮐﺮ ﻧـﺎم ﻫﻤـﺎﯾﻮن و اﻟﻘـﺎب ﻣﯿﻤﻮن آن دوﻟﺘﯿـﺎر »‪ «7‬و دوﻟﺘﻤﻨـﺪان ﮐﺎﻣﮑـﺎر زﯾﺐ ﺗﺮﺻـﯿﻊ و زﯾﻨﺖ ﺗﺰﯾﯿﻦ‬
‫ﻣﯽدﻫـﺪ و ﺑﺸـﺮ ذّﻣﻪاي از اﺣﻮال ﻓﺮﺧﻨـﺪه اﺷـﺘﻤﺎل آن ﺑﺰرﮔﻮاران ﺑﺮ ﺳﺒﯿﻞ اﯾﺠﺎز و اﺧﺘﺼﺎر ﻣﯽﭘﺮدازد‪ ،‬ﺗﺎ ﺑﺮ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﭘﺲ از ﭘﺮده »‪«8‬‬
‫ﮐﻤـﻮن ﺑﻪ ﻋﺮﺻﻪ ﺷـﻬﻮد ﺟﻠـﻮه ﻇﻬﻮر ﻣﯽﯾﺎﺑﻨـﺪ و از ﺷﻬﺮﺳـﺘﺎن ﻋـﺪم ﺑﻪ ﻋـﺎﻟﻢ ﮐﻮن و ﻓﺴـﺎد ﻣﯽﺷـﺘﺎﺑﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺨﻔﯽ و ﻣﺴـﺘﻮر‪ ،‬ﭘﻮﺷـﯿﺪه »‪ «9‬و‬
‫ﻣﺤﺠﻮب ﻧﻤﺎﻧـﺪ‪ ،‬و اﻟّـﺎ درﯾﻦ ﺟﺰء زﻣﺎن ﺑﻪ ﻋﻨﺎﯾﺖ اﯾﺰد ﻣّﻨﺎن ﮐﻮس ﺟﻬﺎﻧـﺪاري را در ﻫﻔﺖ ﮐﺸﻮر‪ ،‬ﭘﻨـﺞ ﻧﻮﺑﺖ ﺑﻪ ﻧﺎم اﯾﻦ دوﻟﺖ ﺧـﺪاداد‬
‫ﻣﯽﻧﻮازﻧـﺪ و ﮔﻮرﮔﻪ اﻗﺒﺎل را در رﺑﻊﻣﺴـﮑﻮن ﺑﻪ ﺷﺎدﯾﺎﻧﻪ اﯾﻦ ﺷﻮﮐﺖ ﻗﻮيﺑﻨﯿﺎد ﺑﻠﻨـﺪآوا ﻣﯽﺳﺎزﻧـﺪ‪ .‬ﺟﻬﺎﻧﯿﺎن را ﻧﺎم ﻧﺎﻣﯽ اﺟـﺪاد ﻧﺎﻣﺪار و‬
‫آﺑـﺎي ﻋﺎﻟﯽﻣﻘـﺪار اﯾﻦ ﺣﻀـﺮت‪ ،‬ﺻـﺒﺎﺣﺎ و رواﺣﺎ‪ ،‬ﺑﻪ ﺟﺎي اوراد و اذﮐﺎر »‪ «10‬ورد زﺑﺎن ﺻـﻐﺎر و ﮐﺒﺎر و ﺳـﺪه ﺳـﺪره ﻣﺮﺗﺒﻪ ﺳـﻠﻄﻨﺖ و‬
‫ﺷﺎﻫﻨﺸﺎﻫﯽ اﯾﻦ ﺑﺰرﮔﻮاران ﻣﻼذ ﺧﻮاﻗﯿﻦ ﻧﺎﻣﺪار و ﻣﻨﺎص ﺳﻼﻃﯿﻦ ﺗﺎﺟﺪار اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﯾﻦ دوﻟﺘﯿﺎران از ﺻـﻨﺎدﯾﺪ اﯾﻞ ﺟﻠﯿﻞ ﻗﺎﺟﺎر و در ﻋﻬﺪ دوﻟﺖ ﺳـﻼﻃﯿﻦ رﺿﻮان ﻣﮑﯿﻦ ﺻﻔﻮي از ﻗﺮوم اﻣﺮاي ﻧﺎﻣﺪار و ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواﯾﺎن ﺻﺎﺣﺐ‬
‫اﻗﺘﺪار ﺑﻮدﻧﺪ و ﻫﻤﯿﺸﻪ اوﻗﺎت »‪ «11‬ﻣﺎﻟﮏ ﻣﻤﺎﻟﮏ ﺣﮑﻤﺮاﻧﯽ و ﻋﺎرج ﻣﻌﺎرج ﻣﺮزﺑﺎﻧﯽ آﻣﺪه‪ ،‬ﺑﺎ ﻃﺒﻞ و ﻋﻠﻢ و ﺧﯿﻞ و ﺣﺸﻢ در ﺳـﺮﺣّﺪات‬
‫ﻣﻤﺎﻟﮏ »‪ «12‬آذرﺑﺎﯾﺠﺎن و ﺛﻐﻮر اروﻣﯽ و آن ﺳﺎﻣﺎن‪ ،‬ﻟﻮاي ﺗﺴﻠﻂ و اﺳﺘﯿﻼ اﻓﺮاﺷﺘﻪ ﺑﺎ ﺳﭙﺎه ﮐﯿﻨﻪﺧﻮاه ﻓﺰون از‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪ :‬در ﺑﯿﺎن ﻧﺴﺐ ﻫﻤﺎﯾﻮن و اﺻﺎﻟﺖ ﮔﻬﺮ ﺳﻌﺎدت ﻣﻘﺮون آن ﺣﻀﺮت ﮐﻪ ﮐﺎﻟﺸﻤﺲ ﻓﯽ وﺳﻂ اﻟﺴﻤﺎء ﻇﺎﻫﺮ و ﻧﻤﺎﯾﺎن اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 41‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫)‪ .(2‬ﻣﻠﮏ‪ :‬در ﻧﺴﺐ‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪ :‬اﮔﺮﭼﻪ ﻧﺴﺐ واﻻﮔﻬﺮ‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪ :‬ﺳﻮي‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪ :‬از »و ﻧﺴﺐﻧﺎﻣﻪ ‪ «...‬ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪ :‬ﺿﺎﺑﻄﻪ‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪ :‬ﺷﻬﺮﯾﺎران و دوﻟﺘﯿﺎر‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺞ‪ :‬ﭘﺲ ازﯾﻦ از ﭘﺮده‪.‬‬
‫)‪ .(9‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﺮ آﻧﻬﺎ ﻣﺨﻔﯽ و ﻣﺴﺘﻮر و ﭘﻮﺷﯿﺪه‪.‬‬
‫)‪ .(10‬ﻣﺞ‪ :‬ﺗﺬﮐﺎر‪.‬‬
‫)‪ .(11‬ﻣﺞ‪» :‬اوﻗﺎت« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(12‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﻤﻠﮑﺖ‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪14 :‬‬
‫ﻗﯿﺎس روﻣﯿﺎن ﻫﻨﮕﺎﻣﻪ ﻧﺒﺮد و ﻋﺮﺻﻪ ﻣﮑﺎوﺣﺖ را ﮔﺮم داﺷﺘﻪ‪ ،‬ﻫﻤﻮاره ﮔﻮي ﻇﻔﺮ »‪ «1‬ﺑﻪ ﭼﻮﮔﺎن ﻣﺮدي و ﻣﺮداﻧﮕﯽ از آﻧﻬﺎ »‪ «2‬ﻣﯽرﺑﻮدﻧﺪ‬
‫و اﻟﯽ ﺣـﺪود روم‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ در ﺗﺎرﯾـﺦ ﻋﺎﻟﻢآرا )‪ (5‬ﻣـﺬﮐﻮر اﺳﺖ و ﻣﺒـﺎرزت و ﺑﻬﺎدري اﯾﻦ ﺳﻠﺴـﻠﻪ ﺟﻠﯿﻠﻪ ﺑﻪ ﺷـﺮح و ﺑﺴﻂ ﻣﺴـﻄﻮر »‪،«3‬‬
‫ﺗﺮﮐﺘﺎزي ﻣﯽﻧﻤﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻌﺪ ﻣﺎ ﮐﻪ دوﻟﺖ ﺻﻔﻮي »‪ «4‬را ﻧﻈﺎﻣﯽ ﭘﺪﯾﺪ آﻣﺪ و اﻣﻮر ﻣﻤﺎﻟﮏ را اﻧﺘﻈﺎﻣﯽ‪ ،‬ﺷﺎﻫﻘﻠﯽ ﺑﯿﮏ )‪ (6‬ﮐﻪ در ﺷﺠﺎﻋﺖ و‬
‫دﻻوري ﺳﻠﺠﻮق ﺛﺎﻧﯽ و در ﻋﻘﻞ و ﺧﺮد و راي ﺻﺎﺋﺐ و ﺟﻼدت و ﺑﻬﺎدري ﺳﺒﮑﺘﮑﯿﻦ اول ﺑﻮد و از ﻋﻈﻤﺎ و اﻣﺮاي »‪ «5‬اﯾﻞ ﺟﻠﯿﻞ ﻗﺎﺟﺎر‪،‬‬
‫اﻣﯿﺮي ﺳـﻠﻄﺎنﻧﺸﺎن و ﺳـﻠﻄﺎﻧﯽ ﺗﯿﻤﻮرﺷـﺄن و ﺑﺲ ﻣﻘﺘـﺪر و ﺻـﺎﺣﺐ اﻋﺘﺒﺎر ﺑﻮده‪ ،‬اﯾﻞ و اﻟﻮس اواﻣﺮ و ﻧﻮاﻫﯽ او را ﻓﺮﻣﺎنﺑﺮدار و ﺳـﺨﻦ و‬
‫ﺻﻼح او را ﺑﻪ ﺟﺎن ﻣﻄﺎوع و ﺧﺮﯾـﺪار ﺑﻮدﻧﺪ »‪ ،«6‬ﭼﻮن ﺳـﮑﺎن و ﻗﻄﺎن دار اﻟﻤﺆﻣﻨﯿﻦ اﺳﺘﺮآﺑﺎد )‪ 7‬ب( و اﻫﺎﻟﯽ ﻣﺮو ﺷﺎﻫﯿﺠﺎن از دﺳـﺘﺒﺮد‬
‫اوزﺑﮑﯿﻪ و ﺗﺮﮐﻤﺎن ﺑﻪ ﺟﺎن آﻣﺪه‪ ،‬داوري در ﺣﻀـﺮت ﺳـﻠﻄﻨﺖ ﺻﻔﻮي آوردﻧﺪ‪ ،‬ﭘﺎدﺷﺎه ﻋﺼﺮ ﻧﻈﺮ ﺑﻪ ﺟﻼدت و رﺷﺎدت اﯾﻞ ﺟﻠﯿﻞ ﻗﺎﺟﺎر‬
‫از ﺷـﺎﻫﻘﻠﯽ ﺑﯿـﮏ ﮐﻪ ﺑﺰرگ اﯾﻞ و ﺳـﺮداري ﺻﺎﺣﺐ اﻗﺘـﺪار و در ﺟﻤﯿﻊ ﻣﻬﺎم در ﻣﯿﺎن ﻗﺒﯿﻠﻪ ﺻﺎﺣﺐ اﺧﺘﯿﺎر ﻣﯽزﯾﺴﺖ‪ ،‬از او ﻣﺘﻤﻨﯽ دﻓﻊ‬
‫اﯾﻦ ﺣﺎدﺛﻪ ﮔﺮدﯾﺪﻧﺪ و ﻧﯿﺰ ﺗﺮﺳﯿﺪ ﮐﻪ اﺟﺘﻤﺎع اﯾﻠﯽ ﭼﻨﯿﻦ در ﯾﮏ ﺟﺎ اﺣﺪاث ﻓﺘﻨﻪ ﺷﻮد‪ ،‬آن ﮔﺮوه را ﮐﻪ ﺳﻌﺎدتﭘﮋوه و ﮐﻮه ﺷﮑﻮه ﺑﻮدﻧﺪ‬
‫ﻣﻨﻘﺴـﻢ ﺑﻪ ﺳﻪ ﻗﺴﻢ ﮐﺮده‪ «7» ،‬ﮔﺮوﻫﯽ را ﺑﻪ ﻋﻬـﺪه »‪ «8‬اﻫﺘﻤﺎم ﺷﺎﻫﻘﻠﯽ ﺑﯿﮏ واﮔﺬاﺷـﺘﻪ »‪ «9‬ﻣـﺄﻣﻮر اﺳﺘﺮآﺑـﺎد و ﻓﺮﻗﻪاي را ﺑﻪ ﺟﺎﻧﺐ ﻣﺮو‬
‫ﮔﺴـﯿﻞ و ﺟﻤﻌﯽ را در اروﻣﯽ اﻣﺮ ﺑﻪ ﺗﻮﻗـﻒ ﻓﺮﻣﻮد‪ .‬و اﯾﻦ »‪ «10‬دوﻟﺘﻤﻨـﺪان در اﺳﺘﺮآﺑﺎد ﻣﺎﻟﮏ ﻣﻠﮏ و ﻣﺎل ﮔﺸـﺘﻪ‪ ،‬ﺻﺎﺣﺐ ﮔﻠﻪ و رﻣﻪ‬
‫ﮔﺮدﯾﺪه‪ ،‬ﻫﻤﯿﺸﻪ اوﻗﺎت ﺑﺎ ﺗﺮﮐﻤﺎﻧﯿﻪ ﺑﺴﺎط ﻣﺤﺎرﺑﻪ »‪ «11‬و ﻣﺠﺎدﻟﺖ را ﺑﺴﻂ داده‪ ،‬از آن ﻣﻤﺮ دوﻟﺖ ﺑﯽﻣﻨﺘﻬﺎ و ﺳﺎﻣﺎن ﻻ ﯾﻌﺪ و ﻻ ﯾﺤﺼﯽ‬
‫»‪ «12‬ﺟﻤﻊ آورده‪ ،‬ﺑﻪ اﺳـﺘﻘﻼل‪ ،‬زﻧـﺪﮔﺎﻧﯽ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ و ﺑﺎ ﺳـﻼﻃﯿﻦ ﻋﻬﺪ دوﺳـﺘﺎﻧﻪ ﺳـﻠﻮك ﻣﯽﻧﻤﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ اﻋﺘﻀﺎد اﯾﻞ و اﻟﻮس در ارﯾﮑﻪ‬
‫ﺣﮑﻤﺮاﻧﯽ ﻋﺮوج و ﺑﻪ اﺳﺘﻈﻬﺎر ﻣﮑﻨﺖ و ﺳﺎﻣﺎن و ﺷﻤﺸﯿﺮ ﺳﺮاﻓﺸﺎن ﺑﺎ‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪ :‬ﻇﻔﺮ را‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪» :‬از آﻧﻬﺎ« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﺴﺘﻮر‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪ :‬ﺳﻼﻃﯿﻦ ﺻﻔﻮي‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪ :‬ﮐﻪ از ﻋﻈﻤﺎي اﻣﺮاي‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪» :‬ﺑﻮدﻧﺪ« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 42‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪ :‬ﮔﺮداﻧﯿﺪه‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺞ‪ :‬ﻋﻬﺪه و‪.‬‬
‫)‪ .(9‬ﻣﺞ‪ :‬ﮔﺬاﺷﺘﻪ‪.‬‬
‫)‪ .(10‬ﻣﺞ‪ :‬ﺗﻮﻗﯿﻒ ﻓﺮﻣﻮده اﯾﻦ‪.‬‬
‫)‪ .(11‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﺤﺎرﺑﺖ‪.‬‬
‫)‪ .(12‬ﻣﺞ‪ :‬ﻻﯾﺤﻀﺎ‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪15 :‬‬
‫ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواﯾـﺎن روزﮔـﺎر ﺳـﺮ ﺑﺮﺗﺮي و ﺧﺮوج داﺷـﺘﻨﺪ و در ﻋﻬـﺪ ﺧﻮﯾﺶ ﻫﺮﯾـﮏ از اﺟـﺪاد ﻧﺎﻣـﺪارش ﻟﻮاي ﺑﺮﺗﺮي و ﻋّﺰت ﺑﻪ اوج اﻓﻼك‬
‫ﻣﯽاﻓﺮاﺷﺘﻨﺪ‪ .‬آري‪:‬‬
‫ﺑﺰرگ ﮐﺮده او را ﻓﻠﮏ ﻧﺒﯿﻨﺪ »‪ «1‬ﺧﺮد »‪«2‬ﻋﺰﯾﺰ ﮐﺮده او را ﺟﻬﺎن ﻧﺪارد ﺧﻮار‬
‫ذﮐﺮ ﻣﺨﺘﺼﺮي از ﻣﺂﺛﺮ و ﻣﻔﺎﺧﺮ ﻗﺪوه آﯾﺎت ﻣﻌﺎﺻﺮ ﺷﺎﻫﻘﻠﯽ ﺑﯿﮏ‪ -‬اﻧﺎر اﻟّﻠﻪ ﺑﺮﻫﺎﻧﻪ‪«3» -‬‬
‫ﺷﺎﻫﻘﻠﯽ ﺑﯿﮏ »‪ «4‬ﺷـﻬﺮﯾﺎري ﺑﺨﺘﯿﺎر و ﺧﺴـﺮوي دوﻟﺘﻤﻨـﺪ و ﮐﺎﻣﮑﺎر ﺑﻮده »‪ «5‬و ﺑﻪ ﻧﺸـﺮ ﻋـﺪل و اﺣﺴـﺎن و ﺻـﯿﺖ و ﺟﻮد و اﻣﺘﻨﺎن راﯾﺖ‬
‫ﻣﻔـﺎﺧﺮت ﺑﺮاﻓﺮاﺧﺖ‪ ،‬و اﺑﻘـﺎي ذﮐﺮ ﺟﻤﯿﻞ و »‪ «6‬اّدﺧـﺎر ﻓﻀـﻞ ﺟﻠﯿﻞ را ﻣﻘﺼـﺪ ﺗﻮّﺟﻪ ﻫّﻤﺖ ﻋﺎﻟﯽﻧﻬﻤﺖ ﺳﺎﺧﺘﻪ‪ ،‬ﺑﺮ رﺳﻮم و ﻗﻮاﻋـﺪ آﺑﺎ و‬
‫اﺟـﺪاد ﻧﺎﻣـﺪار ﺧﻮد ﭼﯿﺰي ﭼﻨﺪ ﺑﯿﻔﺰود و اﯾﻞ ﺟﻠﯿﻞ ﻗﺎﺟﺎر و اﻟﻮس و دوﻟﺘﯿﺎر »‪ «7‬را ﺑﻪ ﻧﻮﻋﯽ »‪ «8‬ﯾﺎﺳﺎﻣﯿﺸﯽ و ﻧﮕﻪداري ﮐﺮد ﮐﻪ ﻣﺰﯾﺪي‬
‫ﺑﺮ آن ﻣﺘﺼّﻮر ﻧﺒﻮد و در اّﯾﺎم ﺑﺰرﮔﯽ و ﺳـﺮوري او رﻋﯿﺖ و ﻟﺸـﮑﺮي در ﻣﻬﺎد اﻣﻦ آﺳﻮده و در ﺑﺴﺘﺮ راﺣﺖ ﻏﻨﻮده ﺑﻮدﻧـﺪ‪ .‬ﭼﻮن ﺿـﻌﻒ‬
‫ﺷﯿﺨﻮﺧﯿﺖ ﺑﺮ وي »‪ «9‬اﺳﺘﯿﻼ ﯾﺎﻓﺖ‪ ،‬از دﻧﯿﺎ اﻋﺮاض و از اﻣﻮر دﻧﯿﻮي اﺣﺘﺮاز ﮐﺮده »‪ ،«10‬اﻧﺰوا اﺧﺘﯿﺎر و ﻋﺰﻟﺖ »‪ «11‬ﺷﻌﺎر ﺧﻮد ﺳﺎﺧﺘﻪ‪ ،‬ﺑﻪ‬
‫ﺗﻬﯿﻪ و ﮐﺎرﺳﺎزي ﺳـﻔﺮ ﻧﺎﮔﺰﯾﺮ آﺧﺮت ﭘﺮداﺧﺖ و ﻣﻨﺼﺐ ﺣﮑﻤﺮاﻧﯽ )‪ 8‬اﻟﻒ( اﯾـﻞ و اﻟﻮس و ﺑﺰرﮔﯽ ﻗﻮم و ﻗﺒﯿﻠﻪ را ﺑﻪ ﻓﺘﺤﻌﻠﯽ ﺧﺎن‪(7) ،‬‬
‫ﻓﺮزﻧﺪ ارﺷﺪ ﺳﻌﺎدﺗﻤﻨﺪ ﺧﻮد »‪ «12‬ﮐﻪ در آﺳـﻤﺎن ﺷﻬﺎﻣﺖ ﺑﺪري ﺗﺎﺑﺎن و در ﺳﭙﻬﺮ ﻣﻨﺎﻋﺖ آﻓﺘﺎﺑﯽ درﺧﺸﺎن ﺑﻮد‪ ،‬ﻣﻔّﻮض داﺷﺖ و ﺻﻔﺤﻪ‬
‫ﺧﺎﻃﺮ او را ﺑﻪ ﻧﻘﻮش ﻧﺼﺎﯾـﺢ ﻣﺸـﻔﻘﺎﻧﻪ و ﻣﻮاﻋﻆ ﭘﺪراﻧﻪ »‪ «13‬ﻣﻨّﻘﺶ و ﮔﻮش ﺣﻖ ﻧﯿﻮش ﺟﮕﺮﮔﻮﺷﻪ ﺳـﻠﻄﻨﺖ را ﺑﻪ ﻗﺮﻃﻪ اﺳـﺮار ﻣﻠﮑﯽ و‬
‫ﻣﻠﮑـﺪاري و دﻗﺎﯾﻖ ﻣﻤﻠﮑﺘﯽ و ﻣﺮزﺑﺎﻧﯽ »‪ «14‬و ﻵـﻟﯽ ﺷـﺎﻫﻮار ﺟﻬﺎﻧﮕﯿﺮي و ﮐﺸﻮرﮔﺸﺎﯾﯽ ﻣﻘّﺮط ﻓﺮﻣﻮد و ﺑﺎل ﺷﻮق ﺑﻪ ﻫﻢآﻏﻮﺷـﯽ ﺣﻮر‬
‫اﻟﻌﯿﻦ ﮔﺸﻮده‪ ،‬در ﻏﺮﻓﺎت ﺟﻨﺎن ]و[ روﺿﺎت »‪ «15‬رﺿﻮان ﺑﻪ ﻣﻌﺎﺷﺮت ﺣﻮاري و ﻏﻠﻤﺎن آﺳﻮده‪:‬‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﻠﮏ‪ :‬ﻧﻪ ﺑﯿﻨﻨﺪ‪ .‬ﻣﺞ‪ :‬ﻧﻪ ﺑﯿﻨﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺘﻦ‪ :‬ﺧﻮرد )ﻫﻤﻪﺟﺎ(‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪ :‬ﻋﻨﻮان را ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪ :‬ﺣﻀﺮت ﺷﺎﻫﻘﻠﯽ ﺑﯿﮏ )در ﺣﺎﺷﯿﻪ(‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﻠﮏ‪ :‬ﺑﻮد‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﻠﮏ‪» :‬و« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪ :‬اﻟﻮس دوﻟﺘﯿﺎر‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﻠﮏ‪ :‬ﻧﺎﺧﻮاﻧﺎ اﺣﺘﻤﺎﻻ »ﻧﺤﻮي«‪.‬‬
‫)‪ .(9‬ﻣﺞ‪ :‬در ﻣﺰاﺟﺶ‪.‬‬
‫)‪ .(10‬ﻣﺞ‪ :‬ﻧﻤﻮده‪.‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 43‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫)‪ .(11‬ﻣﺞ‪ :‬ﻋﺰﻟﺖ را‪.‬‬
‫)‪ .(12‬ﻣﺞ‪» :‬ﺧﻮد« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(13‬ﻣﺞ‪ :‬ﭘﺪر ﻓﺮزﻧﺪاﻧﻪ‪.‬‬
‫)‪ .(14‬ﻣﺞ‪ :‬اﺳﺮار ﻣﻠﮏداري و دﻗﺎﯾﻖ ﻣﺮزﺑﺎﻧﯽ‪.‬‬
‫)‪ .(15‬ﻣﺞ‪ :‬و رﯾﺎض‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪ 16 :‬درﯾﻎ آن ﺑﺮ و ﺑﺮز و ﺑﺮﻧﺎﯾﯿﺶدرﯾﻎ آن ﺗﻮان و ﺗﻮاﻧﺎﯾﯿﺶ »‪«1‬‬
‫ﮐﺠﺎ ﻓّﺮ و آن ﺧﺴﺮوي راي اوﮐﻪ ﺷﺪ ﻋﺎﻗﺒﺖ ﮔﻮر ﻣﺄواي او‬
‫ذﮐﺮ ﮔﺰارش اﺣﻮال ﻓﺮﺧﻨﺪه آﺛﺎر ﻧﺨﺒﻪ ﻣﻠﻮك ﺟﻢ اﻗﺘﺪار ﻓﺘﺤﻌﻠﯽ ﺧﺎن ﻗﺎﺟﺎر‪ -‬ﻃﺎب ﺛﺮاه‪«2» -‬‬
‫ﺧﺎﻧﯽ ﻓﻠﮏ ﻗﺪر و ﺟﻬﺎﻧﺒﺎﻧﯽ ﻣﻌﺪﻟﺖ ﮔﺴﺘﺮ ﺑﻮده‪ ،‬و ﺑﻪ ﻓﺮط ﻫﯿﺒﺖ و اﻗﺘﺪار و وﻓﻮر ﻋّﺪت و اﺳﺘﻈﻬﺎر‪:‬‬
‫ﺧﺴـﺮوي ﺗـﺎجﺑﺨﺶ و ﺗﺨﺖﻧﺸـﺎنﺑﺮ ﺳـﺮ ﺗﺎج و ﺗﺨﺖ ﮔﻨـﺞﻓﺸﺎن ﺑﻪ آراﺳـﺘﻦ آﯾﯿﻦ ﺷﺎﻫﯽ و زﯾﻨﺖ ﻣﻔﺎﺧﺮ ﭘﺎدﺷﺎﻫﯽ‪ ،‬ﺳـﻌﯽ ﺟﻤﯿﻞ ﻣﻮﻓﻮر‬
‫ﻣﺒﺬول داﺷـﺘﻪ‪ ،‬در زﯾﺎدﺗﯽ ﻋﺪل و داد ﮐﻮﺷﯿﺪه‪ ،‬ﺑﺎده ﻧﯿﮑﻨﺎﻣﯽ و ﺑﻠﻨﺪآوازﮔﯽ از ﺳﺎﻏﺮ روزﮔﺎر ﻧﻮﺷﯿﺪه‪ «3» ،‬در ﻧﮕﺎه داري و ﺟﻤﻊآوري‬
‫اﯾـﻞ و ﻗﺒﯿﻠﻪ ﻟﻮازم اﻫﺘﻤـﺎم را ﺑﻪ ﻣﻨﺼﻪ ﻇﻬﻮر رﺳﺎﻧﯿـﺪه و رﺧﺶ ﻫّﻤﺖ را در اﺑﻘـﺎي ﻧـﺎم و ﻧﻨﮓ و ﺗﺮﻓﯿﻪ ﺣﺎل ﻗﺒﺎﯾﻞ و ﻋﺸﺎﯾﺮ ﺑﺮ ﻋﺮﺻﻪ ﻋﻬﺪ‬
‫دواﻧﯿـﺪ‪ .‬در ﻣﺤﺎﻓﻈﺖ اﻗﺎرب و رﻋﺎﯾﺖ رﻋﯿﺖ »‪ «4‬و ﭘﺮﺳﺘﺎري ﺧﺪم و ﺣﺸﻢ »‪ «5‬و اﻓﺮاد ﺳـﭙﺎﻫﯽ و ﻟﺸﮑﺮي اﻗﺘﺪا ﺑﻪ ﭘﺪر ﺑﺰرﮔﻮار و اﺟﺪاد‬
‫ﻧﺎﻣـﺪار ﺧﻮد ﻧﻤﻮده‪ ،‬ﻣﺰّﯾﺖ ﺑﺮ اﯾﺸـﺎن را ﻗﻮاﻋـﺪ ﭘﺴـﻨﺪﯾﺪه و ﻗﻮاﻧﯿﻦ ﺳـﺘﻮده وﺿﻊ ﻓﺮﻣﻮد و در اﻋﺎﻧﺖ دوﻟﺖ ﺻـﻔﻮﯾﻪ و اﻫﺎﻧﺖ اﻓﺎﻏﻨﻪ ﺷﻮﻣﯿﻪ‬
‫ﺑﺬل ﺟﻬﺪي »‪ «6‬واﻓﯽ ﻧﻤﻮد و ﺑﻪ ﺣﻤﺎﯾﺖ ﺷﺎه ﻃﻬﻤﺎﺳﺐ »‪ «8‬از ﮔﺮﮔﺎن ﺑﺎ ﻓﻮﺟﯽ از ﺷﯿﺮان ﺑﯿﺸﻪ وﻏﺎ و ﻫﮋﺑﺮان ﻋﺮﺻﻪ ﻫﯿﺠﺎ‪،‬‬
‫ﻫﻤﻪ ﭼﻮن ﭘﻠﻨﮕﺎن ﭘﯿﮑﺎرﺟﻮيدﻟﯿﺮ و ﻗﻮي ﭼﻨﮓ و ﺿﺮﻏﺎمﺧﻮي‪.‬‬
‫ﻧﺒﺮد آزﻣﺎﯾﺎن ﮔﺮﺷﺎﺳﺐ دلﺑﻪ ﭼﻨﮕﺎل در رزم آﻫﻦ ﮔﺴﻞ دﻓﻊ و رﻓﻊ ﺣﺸـﺮ »‪ «7‬ﺑﯽﻗﯿﺎس اﻓﻐﺎن را ﮐﻪ ﺑﻪ ﻋﺪت و ﺷـﻤﺎر »‪ «8‬از ﻣﻮر و ﻣﺎر‬
‫اﻓﺰون ﺑﻮدﻧﺪ »‪ «9‬وﺟﻬﻪ ﻫّﻤﺖ واﻻ ﻧﻬﻤﺖ ﺳﺎﺧﺘﻪ‪ «10» ،‬در وﻫﻠﻪ ﻧﺨﺴﺖ ﺑﻪ ﺿﺮب ﺷﻤﺸﯿﺮ آﺗﺶﺑﺎر ﺷﻮر از آن ﮔﺮوه ﻧﺎﺑﮑﺎر‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﻌﺪ از اﯾﻦ ﺑﯿﺖ‪:‬‬
‫درﯾﻎ آن دل و زور ﺟﻨﮕﯽ ﭘﻠﻨﮓﮐﻪ ﺑﮕﺮﻓﺖ ﺧﺎك اﻧﺪر آﻏﻮش ﺗﻨﮓ‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪» :‬ﻋﻨﻮان« ﻧﺪارد‪ .‬در ﺣﺎﺷﯿﻪ‪» :‬ﺧﺎﻗﺎن ﺧﻠﺪآﺷﯿﺎن اﺑﻮ اﻟﻔﺘﺢ ﻓﺘﺤﻌﻠﯽ ﺧﺎن«‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪ :‬ﻧﻮﺷﯿﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪ :‬رﻋﯿﺖ و اﺟﺎﻧﺐ‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪ :‬ﻧﮕﻬﺪاري ﺣﺸﻢ‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﺬل و ﺟﻬﺪي‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪ :‬ﻟﺸﮑﺮ‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺞ‪ :‬ﻋّﺪت و ﻋﺪد‪.‬‬
‫)‪ .(9‬ﻣﺞ‪ :‬اﻓﺰون و ﺑﻪ ﺣﺴﺎب و ﺷﻤﺎر از ﻗﻄﺮات اﻣﻄﺎر ﺑﯿﺮون‪.‬‬
‫)‪ .(10‬ﻣﻠﮏ‪» :‬ﺳﺎﺧﺘﻪ« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪17 :‬‬
‫ﺑﺮآورده‪ ،‬ﺑﺎ ﭼﻨﮓ و ﭼﻨﮕﺎل ﮔﻠﮕﻮن و ﭼﻬﺮه از ﻣﯽ ﻧﺎب ﻇﻔﺮ و ﺑﺎده ﻧﺼـﺮت ﻻﻟﻪرﻧﮓ )‪ 8‬ب( ﺑﻪ ﺧﺪﻣﺖ ﺧﺪﯾﻮ ﻋﻬﺪ ﺷﺎه ﺳﻠﻄﺎن ﺣﺴﯿﻦ‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 44‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫ﺻﻔﻮي )‪ (9‬ﺗﺸّﺮف ﺟﺴﺖ‪.‬‬
‫ﭼﻮن ﻣﺸـﯿﺖ اﻟّﻠﻪ ﺑﻪ اﻧﻘﺮاض دوﻟﺖ دﯾﺮﭘـﺎي ﺻـﻔﻮي ﺗﻌﻠﻖ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد‪ ،‬اﺟﺘﻬـﺎد و اﻫﺘﻤـﺎم ﻫﻮاﺧﻮاﻫـﺎن ﺳﻮدي ﻧـﺪاﺷﺖ و آن ﭘﺎدﺷﺎه ﻧﺎدان‬
‫دوﺳﺘﯽ ﭼﻨﯿﻦ ﻣﻘﺘﺪر و ﻣﺸﻔﻘﯽ ﭼﻨﺎن ﻣﻬﺮﺑﺎن واﻻﺷﺎن را دﺷﻤﻦ اﻧﮕﺎﺷﺘﻪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﺴﻮﯾﻞ و ﺗﻀﺮﯾﺐ ﺳﻔﯿﻬﺎن ﭼﻨﺪ ﮐﻪ آن دوﻟﺖ ﺳﺴﺖ ﺑﻨﯿﺎن را‬
‫رﮐﻨﯽ رﮐﯿﻦ و ﺳﻘﻔﯽ ﻣﺒﯿﻦ »‪ «1‬ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎ آﻧﮑﻪ در ﺗﻨﮕﻨﺎي ﻣﺤﺎﺻـﺮه ﺑﻪ اﻗﺒﺢ وﺟﻬﯽ ﻣﯽﮔﺬراﻧﯿﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺻﻼح ﭼﻨﺎن دﯾﺪﻧﺪ ﮐﻪ اول آن ﺷﯿﺮ‬
‫ﺷﺮزه و ﭘﻠﻨﮓ دﻣﻨﺪه را ﺑﻪ ﺳﻠﺴـﻠﻪ ﺗﻨﮑﯿﻞ ﻣﻘّﯿﺪ ﺳﺎزﻧﺪ و ﺑﻌﺪ »‪ «2‬از آن ﺑﻪ ﻣﺪاﻓﻌﻪ ﺧﺼﻢ »‪ «3‬ﭘﺮدازﻧﺪ‪ .‬آن ﺷﯿﺮﺟﮕﺮ ﭼﻮن از ﻗﺼﺪ »‪ «4‬آن‬
‫ﺣﯿﻠﻪوران و روﺑﺎهﺑـﺎزي آن ﺳـﻔﯿﻬﺎن ﺑـﺪاﺧﺘﺮ آﮔـﺎه ﮔﺸﺖ‪ ،‬داﻧﺴﺖ ﮐﻪ ﻋـﺎﻗﺒﺖ ﮐﺎر ﭼﻮن اﺳﺖ‪ .‬روزﮔﺎر ﮐﯿﻨﻪ ﺷـﻌﺎر را ﺑﺎ آن دوﻟﺖ دل‬
‫دﯾﮕﺮﮔﻮن‪ .‬ﻫﺮﭼﻨـﺪ ﺧﻮاﺳﺖ ﮐﻪ از راه ﻣﺮدي »‪ «5‬و ﺣﻤّﯿﺖ و ﻣﺮدﻣﯽ و ﻋﺼـﺒّﯿﺖ دﯾﻦ و ﻣـﻮاﻓﻘﺖ آﯾﯿﻦ‪ ،‬آن ﺗﻦﭘﺮوران ارذال »‪ «6‬ﻃﺒﯿﻌﺖ‬
‫را از ﺧـﻮاب ﺧﺮﮔـﻮش ﺑﯿـﺪار و اﻣﻨـﺎي آن دوﻟﺖ ﺑﯿﻢدار را از راه و رﺳﻢ دوﻟﺖداري و ﻗﺎﻋـﺪه ﺧﺼﻢاﻓﮑﻨﯽ و ﻗـﺎﻧﻮن دوﺳﺖﭘﺮوري »‪«7‬‬
‫ﻗﺮﯾﻦ اﺳـﺘﺤﻀﺎر ﮔﺮداﻧـﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﯿـﭻوﺟﻪ ﻣﻔﯿـﺪ ﻓﺎﯾـﺪهاي ﻧﺒﻮد و ازﯾﻦ ﻧﺼﺎﯾـﺢ و ﻣﻮاﻋـﻆ دوﻟﺘﺨﻮاﻫﺎﻧﻪ »‪ «8‬ﯾـﮏ ﻋﻘـﺪه از ﺗﻨّﮑﺮ ﺷﺎه و ﺳـﭙﺎه‬
‫ﻧﮕﺸﻮد‪ .‬زﯾـﺎده ازﯾﻦ ﺗﻮّﻗﻒ ﺧﻮد »‪ «9‬را در درﺑـﺎر ﭘﺎدﺷﺎﻫﯽ »‪ «10‬ﻣﺼـﻠﺤﺖ ﻧﺪﯾﺪه‪ ،‬ﺑﺎ اﯾﻨﮑﻪ ﺳﺎﺣﺖ اﺻـﻔﻬﺎن و ﺑﻼد ﻋﺮاق از وﻓﻮر »‪«11‬‬
‫ارﺑـﺎب ﺷـﻘﺎق و ﻧﻔـﺎق درﯾـﺎي ﻣّﻮاج ﻣﯽﻧﻤﻮد‪ ،‬از اﺻـﻔﻬﺎن ﻋﻄﻒ ﻋﻨﺎن ﺑﻪ ﻣﺴـﺘﻘﺮ ﻋّﺰ و ﺷﺄن ﻧﻤﻮده‪ ،‬در آن درﯾﺎي ژرف ﻏﻮﻃﻪور ﮔﺸـﺘﻪ‬
‫»‪ «12‬و ﺑﻪ ﺑﺎدﺑﺎﻧﯽ ﺷﻤﺸـﯿﺮ ﺟﺎن ﺷـﮑﺎر و ﺳـﻔﯿﻨﻪ ﺟﻮاد ﻫﺎﻣﻮنﮔـﺬار ﺧﻮد را ﺑﻪ ﺳﺎﺣﻞ ﻧﺠﺎت ﮐﺸـﯿﺪ‪ .‬ﺑﻪ اﻧـﺪكزﻣﺎﻧﯽ ﺑﺴﺎط آن دوﻟﺖ از‬
‫دﺳﺖ ﺳـﺘﻢ اﻓﺎﻏﻨﻪ ﺟﻮر ﺷـّﯿﻢ درﻧﻮردﯾﺪه ﺷﺪه‪ ،‬ﺳﻼﻟﻪ ﺧﺎﻧﺪان ﻣﺮﺗﻀﻮي و ﻧﺒﺎﻟﻪ دودﻣﺎن ﻣﺼﻄﻔﻮي‪ «13» ،‬ﯾﻌﻨﯽ ﺳﻠﺴﻠﻪ ﻋﻠّﯿﻪ ﺻﻔﻮي »‪،«14‬‬
‫ﻋﻠﻘﻪ ﺣﺴﺎم اﻫﻞ ﻇﻠﻢ و ﻋﺪوان و ﻃﻌﻤﻪ ﺷﻤﺸﯿﺮ‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﻠﻨﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪ :‬ﭘﺲ‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪ :‬ﺧﺼﻢ ﺑﯿﮕﺎﻧﻪ‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﻮاﺿﻌﻪ و ﻗﺼﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪ :‬ﻏﯿﺮت ﻣﺮدي‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺘﻦ‪ :‬ارزال‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪ :‬ﻗﺎﻋﺪه و ﻗﺎﻧﻮن‪ -‬ﺧﺼﻢاﻓﮑﻨﯽ و دوﺳﺖﭘﺮوري‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺞ‪ :‬و ﺣﻤﺎﯾﺖ و ﺟﺎﻧﺒﺪاري ﻣﺨﻠﺼﺎﻧﻪ‪.‬‬
‫)‪ .(9‬ﻣﺞ‪» :‬ﺧﻮد« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(10‬ﻣﺞ‪ :‬ﺷﺎﻫﯽ‪.‬‬
‫)‪ .(11‬ﻣﺞ‪ :‬وﻓﻮر وﻓﻮد‪.‬‬
‫)‪ .(12‬ﻣﻠﮏ‪» :‬ﮔﺸﺘﻪ« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(13‬ﻣﺞ‪ :‬ﻧﺒﻮي‪.‬‬
‫)‪ .(14‬ﻣﺞ‪» :‬ﯾﻌﻨﯽ ﺳﻠﺴﻠﻪ ﻋﻠّﯿﻪ ﺻﻔﻮي« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪18 :‬‬
‫ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن »‪ «1‬ﻋﺼﺎت و ﻃﻐﺎت اﻓﻐﺎن آﻣﺪه‪ ،‬ﺣﺠﻠﻪﻧﺸـﯿﻨﺎن ﺳﺮادق »‪ «2‬ﻋﺼﻤﺖ و ﻃﻬﺎرت و ﭘﺮدﮔﯿﺎن »‪ «3‬ﺗﺘﻖ ﻋّﻔﺖ »‪ «4‬و ﺧﺪارت اﺳﯿﺮ و‬
‫دﺳـﺘﮕﯿﺮ ﻇﻠﻤﻪ ﻓﺠﺮه ﺑﯽاﯾﻤﺎن ﮔﺮدﯾـﺪه‪ ،‬دوﻟﺖ آن ﻃﺒﻘﻪ »‪ «5‬ﻃـﺎﻫﺮه از ﺑﺪﻋﻬـﺪي زﻣـﺎﻧﻪ ﺳـﺘﻤﮕﺮ ﻃﯽ و ﺑﻬﺎر ﻧﺰﻫﺖ آﺛﺎر آن ﻓﺮﻗﻪ ﻃﯿﺒﻪ را‬
‫ﻧﻮﺑﺖ دي رﺳﯿﺪ‪ .‬ﺧﺰاﯾﻦ ﭼﻨﺪﯾﻦﺳﺎﻟﻪ ﺳﻼﻃﯿﻦ ﺻﻔﻮي ﮐﻪ از ﺣّﺒﺎت ﻵل و دراري ﺷﺎﻫﻮار و درم »‪ «6‬و دﯾﻨﺎر و اﻧﻮاع رﻏﺎﯾﺐ و ﻧﻔﺎﯾﺲ »‪«7‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 45‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫ﻣﺨﺎزن و ﻣﺼﺎﻧﻊ ﻟﺒﺮﯾﺰ و ﻣﺎﻻﻣﺎل ﺑﻮد‪ ،‬ﺳـﻐﺒﻪ اﺳـﺘﻼب و ﺻﺪﻣﻪ اﻧﺘﻬﺎب آﻣﺪ‪ 9) .‬اﻟﻒ( اﺻـﻔﻬﺎن ﺧﺮاب ﺑﻠﮑﻪ اﯾﺮان ﺳﺮاﺳﺮ وﯾﺮان ﮔﺸﺖ و‬
‫ﭘﺮيﭼﻬﺮﮔﺎن »‪ «8‬ﻗﻤﺮ رﺧﺴـﺎر دﺳﺖ ﻓﺮﺳﻮد دﯾﻮان ﻋﻔﺮﯾﺖ دﯾـﺪار و ﻋﻔﺎرﯾﺖ ﻏﻮل آﺛﺎر‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ ﮔﻔﺘﻪ اﻣﯿﺮ ﻣﻌﺰي )‪ (10‬آن ﻗﻀّﯿﻪ »‪ «9‬را‬
‫ﺷﺎﻫﺪي اﺳﺖ ﺻﺎدق و ﻧﻈﯿﺮي ﻣﻮاﻓﻖ‪«10» :‬‬
‫از روي ﯾﺎر ﺧﺮﮔﻬﯽ اﯾﻮان ﻫﻤﯽ ﺑﯿﻨﻢ ﺗﻬﯽوز ﻗﺪ آن ﺳﺮو ﺳﻬﯽ ﺧﺎﻟﯽ ﻫﻤﯽ ﯾﺎﺑﻢ »‪ «11‬ﭼﻤﻦ‬
‫ﺑﺮ ﺟـﺎي رﻃـﻞ و ﺟـﺎم ﻣﯽ ﮐﻮران ﻧﻬﺎدﺳـﺘﻨﺪ ﭘﯽﺑﺮ ﺟـﺎي ﭼﻨـﮓ و ﻧـﺎي و ﻧﯽ آواز زاغ اﺳﺖ و زﻏﻦ ﭘﺲ از ﻗﺘـﻞ ﭘﺎدﺷﺎه ﻣﻐﻔﻮر و ﺧﺮاﺑﯽ‬
‫اﺻﻔﻬﺎن و ﮐﻨﺪ و ﮐﻮب »‪ «12‬آن ﺳﺮﺣﺪ و ﺛﻐﻮر‪ ،‬ﺷﺎه ﻃﻬﻤﺎﺳﺐ ﺻﻔﻮي ﮐﻪ ﭘﺎدﺷﺎه ﻣﻐﻔﻮر »‪ «13‬را ﭘﺴﺮي ﻧﺎﻣﻮر و ﮔﻠﺰار ﺻﻔﻮﯾﻪ »‪ «14‬را‬
‫ﻧﻬـﺎﻟﯽ ﺳﺎﯾﻪﮔﺴﺘﺮ ﺑﻮد‪ ،‬از آن ورﻃﻪ ﻣﺮگزاي و ﻟّﺠﻪ ﻋﻤﺮ ﻓﺮﺳﺎ ﺧﻮد را »‪ «15‬ﺑﻪ ﭘﻨﺎه ﺧﺎﻗﺎن واﻻﺷﺄن ﻓﺘﺤﻌﻠﯽ ﺧﺎن ﮐﺸـﯿﺪه و از ﺗﺎب »‪«16‬‬
‫آﻓﺘـﺎب ﺣﻮادث در ﺳﺎﯾﻪ اﻣﻦ و اﻣﺎن »‪ «17‬آن ﺧﺪﯾﻮ ﺗﻬﻤﺘﻦ ﺗﻮان آرﻣﯿﺪ‪ .‬ﺧﺴـﺮو ﺷـﯿﺮﮔﯿﺮ ﻣﻘﺪم آن ﺷﻬﺰاده ﻏﺮﯾﺐ »‪ «18‬اﺳﯿﺮ را ﮔﺮاﻣﯽ‬
‫ﺷﻤﺮده‪ ،‬از دﻗﺎﯾﻖ اﻋﺰاز و اﺣﺘﺮام و ﺗﺒﺠﯿﻞ و‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪ :‬و ﻣﺮدوران‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪ :‬ﺗﺘﻖ‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪ :‬ﭘﺮدهﮔﯿﺎن‪) .‬ﻫﻤﻪﺟﺎ(‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪ :‬ﭘﺮدهﮔﯿﺎن ﺣﺠﺎب ﺳﻠﻄﻨﺖ‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪ :‬ﺳﻠﺴﻠﻪ‪.‬‬
‫)‪ .(6‬م‪ :‬درر‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪ :‬ﻧﻔﺎﯾﺲ ﺑﯿﺸﻤﺎر ﮐﻪ‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﻠﮏ‪ :‬ﭘﺮيﭼﻬﺮهﮔﺎن‪.‬‬
‫)‪ .(9‬ﻣﺞ‪ :‬ﻗﻀﯿﻪ ﺷﻨﻌﺎ و زرﯾﻪ دﻫﯿﺎ‪.‬‬
‫)‪ .(10‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﻮاﻓﻖ اﺳﺖ‪.‬‬
‫)‪ .(11‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﯿﻨﻢ‪.‬‬
‫)‪ .(12‬ﻣﺞ‪ :‬ﮐﻨﺪ و ﮐﻮب ﻋﻤﺮاﻧﺎت‪.‬‬
‫)‪ .(13‬ﻣﺞ‪ :‬ﮐﻨﺪ و ﮐﻮب ﻋﻤﺮاﻧﺎت‪.‬‬
‫)‪ .(14‬ﻣﺞ‪ :‬ﺳﻠﻄﻨﺖ ﺻﻔﻮﯾﻪ‪.‬‬
‫)‪ .(15‬ﻣـﺞ‪ :‬ﺧﻮد را ﭘﺲ از ﺗﮑﺎﭘﻮي ﭼﻨـﺪ از ﺳﺎﺣﺎت ﻋﺮاق و آذرﺑﺎﯾﺠﺎن ﺧﻮد را‪ .‬اﺷـﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ ﻣﺘﻦ ‪ 18‬ذﮐﺮ ﮔﺰارش اﺣﻮال ﻓﺮﺧﻨﺪه‬
‫آﺛﺎر ﻧﺨﺒﻪ ﻣﻠﻮك ﺟﻢ اﻗﺘﺪار ﻓﺘﺤﻌﻠﯽ ﺧﺎن ﻗﺎﺟﺎر ‪ -‬ﻃﺎب ﺛﺮاه ‪-‬‬
‫)‪ .(16‬ﻣﺞ‪ :‬ﺗﺎب اﻟﺘﻬﺎب‪.‬‬
‫)‪ .(17‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﺴﺘﺮ اﻣﺎن‪.‬‬
‫)‪ .(18‬ﻣﺞ‪ :‬ﭘﺪرﮐﺸﺘﻪ ﻏﺮﯾﺐ و‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪19 :‬‬
‫ﺗﻮﻗﯿﺮش »‪ «1‬ﻧﮑﺘﻪاي را ﻣﻬﻤﻞ و ﻧﺎﻣﺮﻋﯽ »‪ «2‬ﻧﮕﺬاﺷﺘﻪ‪ ،‬ﺑﺎ آنﻫﻤﻪ ﺑﯽﺳﺎﻣﺎﻧﯿﺶ ﺳﺎﻣﺎن ﺳﻠﻄﻨﺖ و دﺳﺘﮕﺎه ﺧﺴﺮوي ﭼﯿﺪه‪ ،‬ﻟﻮازم ﻣﯿﺰﺑﺎﻧﯽ و‬
‫ﺷﺮاﯾﻂ ﻣﻬﻤﺎنداري را ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ از ﺳـﺮﮐﺎر ﭼﻨﺎن ﭘﺎدﺷﺎﻫﯽ آنﭼﻨﺎن ﺧﺪﯾﻮي را ﺷﺎﯾﺴﺘﻪ ﺣﺎل و درﺧﻮر ﺑﺎﺷﺪ »‪ «3‬ﺑﻪ ﻋﻤﻞ آورده‪ ،‬ﺑﻪ ﺟﻬﺖ‬
‫ﺟﻤﻊآوري ﻟﺸـﮑﺮ و اﻧﺘﻘﺎم از آن ﮔﺮوه ﺿﻼﻟﺖﺳـﯿﺮ‪ ،‬از اﺳﺘﺮآﺑﺎد ﺑﺎ ﺧﯿﻞ و ﺧﻮل و ﺧﺪم و ﺣﺸﻢ ﺑﻪ ﺟﺎﻧﺐ ﺧﺮاﺳﺎن ﭘﯽ ﺳﭙﺮ »‪ «4‬آﻣﺪﻧﺪ و‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 46‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫ﻣﺰار ﺧـﻮاﺟﻪ رﺑﯿﻊ را ﮐﻪ در ﻧﯿﻢ ﻓﺮﺳـﺨﯽ »‪ «5‬ﻣﺸـﻬﺪ ﻣﻘﺪس رﺿﻮي واﻗﻊ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻌﺴـﮑﺮ آن ﭘﺎدﺷﺎه ﭘﺪرﮐﺸـﺘﻪ ﻗﺮار داده‪ ،‬ﺻﻼي ﻏﯿﺮت‬
‫دﯾﻦ و ﺧﻮنﺧﻮاﻫﯽ آل ﻃـّﯿ ﺒﯿﻦ و اوﻻـد ﻃـﺎﻫﺮﯾﻦ را ﺳـﺎﻣﻌﻪاﻓﺮوز »‪ «6‬دور و ﻧﺰدﯾـﮏ و ﺗﺮك و ﺗﺎزﯾـﮏ ﺳـﺎﺧﺘﻪ‪ ،‬در ﺗﻬﯿﻪ ﺳـﺎز ﺟﻨـﮓ و‬
‫ﺗﺪارك اﻧﺘﻘﺎم از آن ﮔﺮوه »‪ «7‬ﺑﯽﻧﺎم و ﻧﻨﮓ ﭘﺮداﺧﺘﻪ‪ ،‬از اﻃﺮاف و ﺟﻮاﻧﺐ ﺑﻌﻀـﯽ ﺑﻪ ﺣﻤّﯿﺖ و ﻏﯿﺮت ﺟﺒﻠﯽ و ﺑﺮﺧﯽ از ﺑﯿﻢ ﺷﻤﺸـﯿﺮ آن‬
‫ﺧﺪﯾﻮ ﻋﺎﻟﻢ ﺻﻮرت و ﻣﻌﻨﯽ در زﯾﺮ ﻟﻮاي ﻓﻠﮏ ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ ﻣﺠﺘﻤﻊ آﻣﺪﻧﺪ‪«8» .‬‬
‫ﻧـﺎدر ﺷﺎه اﻓﺸﺎر ﮐﻪ ﺑﻪ ﺗﺎزﮔﯽ در ﺳـﺮﺣّﺪات اﺑﯿﻮرد »‪ «9‬راﯾﺖ ﻃﻐﯿﺎن »‪ «10‬اﻓﺮاﺷﺘﻪ ﺑﻮد »‪ «11‬و ﺟﻤﻌّﯿﺘﯽ »‪ «12‬از ﻫﺮﺟﺎﻧﺐ ﻓﺮاﻫﻢ آورده‪،‬‬
‫ﺷﯿﻮه ذﻣﯿﻤﻪ راﻫﺰﻧﯽ و ﻗﻄـﺎع اﻟﻄﺮﯾﻘﯽ را ﺷـﻌﺎر ﺧﻮد ﺳﺎﺧﺘﻪ‪ ،‬در ﺣـﺪود ﻧﺴﺎ و ﻣﻬﻨﻪ دم »‪ «13‬از رﺟﻮﻟﯿﺖ و اﺳـﺘﺒﺪاد ﻣﯽزد‪ 9) ،‬ب( ﺧﺪﯾﻮ‬
‫ﺷﯿﺮ ﻓﺮ ﺗﻬّﻮر او را ﭘﺴﻨﺪﯾﺪه »‪ «14‬و در ﻣﻘﺎم اﺳﺘﻤﺎﻟﺖ و اﻃﻤﯿﻨﺎﻧﺶ ﺑﺮآﻣﺪه‪ ،‬ﺑﻪ اﯾﻤﺎن ﻣﻐّﻠﻈﻪ ﺗﺴﻠﯽ و ﺗﺴﮑﯿﻦ ﺑﺨﺸﯿﺪه‪ ،‬ﭘﺲ از ﺟﻤﻌّﯿﺖ دل‬
‫ﺑﻪ »‪ «15‬اﺳـﺘﻌﺪادي ﮐﻪ داﺷﺖ در درﺑﺎر ﺷﺎﻫﯽ ﺗﺸـّﺮف ﺟﺴﺖ و ﭼﻮن دﯾﮕﺮ ﭼﺎﮐﺮان ﮐﻤﺮ ﺑﻪ ﺧﺪﻣﺘﮕﺰاري ﺑﺮﺑﺴﺖ »‪ ،«16‬و ﻟﯿﮑﻦ از راي‬
‫دورﺑﯿﻨﯽ و ﻣﺂلاﻧﺪﯾﺸﯽ از ﻣﻬﺎﺑﺖ‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪ :‬ﺗﻮﻗﯿﺮ‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪» :‬ﻧﺎﻣﺮﺋﯽ« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪ :‬ﭼﻨﺎن ﺧﺪﯾﻮي درﺧﻮر و ﺷﺎﯾﺴﺘﻪ ﺣﺎل آنﭼﻨﺎن ﭘﺎدﺷﺎﻫﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪ :‬راهﺳﭙﺎر‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪ :‬ﻧﯿﻢ ﻓﺮﺳﺨﯽ و ﺳﻤﺖ ﺷﻤﺎل‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪ :‬آل ﺧﺪﯾﻮ ﻣﻘﺘﻮل ﻣﻈﻠﻮم را ﺳﺎﻣﻌﻪرﺳﺎن‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪ :‬ﮔﺮوه ﻣﮑﺮوه‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺞ‪ :‬ﮔﺸﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(9‬ﻣﺞ‪ :‬ﻧﺴﺎ و اﺑﯿﻮرد‪.‬‬
‫)‪ .(10‬ﻣﺞ‪ :‬ﺧﻮدﺳﺮي و ﻃﻐﯿﺎن‪.‬‬
‫)‪ .(11‬ﻣﺞ‪» :‬ﺑﻮد« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(12‬ﻣﺞ‪ :‬ﺟﻤﻌّﯿﺘﯽ از رﻧﻮد و اوﺑﺎش‪.‬‬
‫)‪ .(13‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﻪ رﺳﻢ ﻣﺘﻬﻮران و ﺑﯽﺑﺎﮐﺎن ﻗﺰﻟﺒﺎش دم‪.‬‬
‫)‪ .(14‬ﻣﺞ‪» :‬ﺗﻬﻮر او را ﭘﺴﻨﺪﯾﺪه« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(15‬ﻣـﺞ‪ :‬اﺳـﺘﻤﺎﻟﺖ و ﺧﺎﻃﺮﺟﻮﯾﯿﺶ درآﻣـﺪه‪ ،‬دل رﻣﯿﺪهاش را ﺑﻪ اﯾﻤﺎن ﻣﻐﻠﻈﻪ آرام داده ﺑﻪ اﺣﻀﺎر او و ﻣﺘﺎﺑﻌﺎﻧﺶ ﻓﺮﻣﺎن داده‪ ،‬ﭘﺲ از‬
‫ﺟﻤﻌّﯿﺖ ﺧﺎﻃﺮ ﺑﺎ‪.‬‬
‫)‪ .(16‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﺴﺖ‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪20 :‬‬
‫ﺧﺎﻧﯽ و ﺳـﻄﻮت آن ﺣﻀﺮت ﺧﺎرﺧﺎر اﻧﺪﯾﺸﻪ و ﺗﻮّﻫﻤﺎت زﯾﺎده از اﻧﺪازه ﺑﻨﺎﺑﺮ ﻫﻮاﺟﺲ ﻧﻔﺴﺎﻧﯽ و وﺳﺎوس ﺷﯿﻄﺎﻧﯽ ﺑﺮ دل ﻏﺪرﭘﺮور ﺧﻮد‬
‫راه داده‪ ،‬از ﺑﯿﻢ آﺳـﯿﺐ آن ﺣﻀﺮت اﯾﻤﻦ »‪ «1‬ﻧﯿﺎرﺳﺖ ﻧﺸـﺴﺖ‪ ،‬ﺗﺎ آﻧﮑﻪ ﺑﻪ دﻣﺪﻣﻪ و اﻓﺴﻮن »‪ «2‬آن ﭘﺎدﺷﺎه ﺳﺎدهدل ﺑﺮﮔﺸـﺘﻪ اﻗﺒﺎل را ﺑﺎ‬
‫ﺧﻮﯾﺸﺘﻦ »‪ «3‬ﻣّﺘﻔـﻖ ﻧﻤـﻮده‪ ،‬ﺑـﻪ دﺳﺘﯿـﺎري او ﮐﺮد آﻧﭽﻪ ﺳـﺎﺧﺖ و دل ﺷـﻘﺎوت ﻣﻨﺰل ﺧـﻮد را از ﺑﯿﻢ و ﻫﺮاس آن ﺧـﺪﯾﻮ ﻣﻐﻔﺮت اﺳـﺎس‬
‫ﭘﺮداﺧﺖ ﺑـﺎﻟﺠﻤﻠﻪ ﭼﻮن ﻣﻮﻋـﺪ ﻣﻌﻬﻮد رﺳـﯿﺪ و ﺑـﺪاﯾﺖ ﻋﻤﺮ ﻓـﺎﻧﯽ ﺑﻪ ﻧﻬﺎﯾﺖ اﻧﺠﺎﻣﯿـﺪ‪ ،‬آنﻫﻤﻪ اﺳـﺘﻌﺪاد و ﺟﺎه و ﺳﺎز و اﺑّﻬﺖ و ﺳـﭙﺎه »‪«4‬‬
‫ﺳﻮدي ﻧﮑﺮد‪ .‬از ﺧـﺎك ﭘﺎك ﻃﻮس ﮐﻪ ﮔﯿﺎﻫﺶ »‪ «5‬ﺑﻪ اﻗﺘﻀﺎي دﻫﺮ دﻧﯽ ﻫﻤﻪ ﻧﺪاﻣﺖ و از ﻫﺮﺳـﺮ ﺧﺎرش ﮔﻞ ﻣﻼﻣﺖ ﻣﯽروﯾﺪ »‪ «6‬و از‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 47‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫ﻫﺮ ﺷﺠﺮي ﺷﮑﻮﻓﻪ ﺣﺴﺮت و از ﻫﺮﺑﻮﺗﻪاش »‪ «7‬ﻏﻨﭽﻪ اﻓﺴﻮس ﻣﯽدﻣﺪ »‪ ،«8‬از ﺑﯽوﻓﺎﯾﯽ و ﺧﺎمﮐﺎري ﺷﺎه ﺻﻔﻮي ﻧﮋاد »‪ «9‬ﺟﺎم ﺷﻬﺎدت از‬
‫ﺳﺎﻗﯽ »‪ «10‬ﺳـﺘﻢ ]ﺷـﻌﺎر[ ﭘﺎدﺷﺎه ﻗّﻬﺎر‪ ،‬ﻧﺎدر ﺷﺎه اﻓﺸﺎر‪ ،‬ﭼﺸﯿﺪه‪ ،‬ﺳﺮخ رو ﺑﻪ ﺟﺎﻧﺐ »‪َ «11‬ﺟﻨﱠﺎٍت َﺗْﺠِﺮي ﻣِْﻦ َﺗْﺤﺘَِﻬـ ﺎ اﻟ َْﺄﻧ ْﻬﺎُر* )‪ (11‬ﺧﺮاﻣﯿﺪ‪.‬‬
‫در ﻣﺰار ﻓﺎﯾﺾ اﻻﻧﻮار ﺧﻮاﺟﻪ رﺑﯿﻊ از درﮔﺎه ﺳـﻤﺖ ﻗﺒﻠﻪ‪ ،‬ﻃﺮف ﭼﭗ‪ ،‬راﺳﺖ ﺧﻮاﺑﯿـﺪ »‪ «12‬و از ﮐﺸـﻤﮑﺶ دﻧﯿﺎي دون و ﺳﭙﻬﺮ ﺑﻮﻗﻠﻤﻮن‬
‫آراﻣﯿﺪ‪(12) .‬‬
‫درﯾﻐﺎ ﮐﻪ از ﺧﻨﺠﺮ آﺑﮕﻮنﺗﻦ ﺷﺎﻫﻮارش ﺷﺪه ﻏﺮق ﺧﻮن »‪«13‬‬
‫درﯾﻎ آن ﺗﻦ و ﺗﻮش و آن زور و ﻓﺮدرﯾﻎ آن ﮐﯿﺎﻧﯽ ﮐﻼه و ﮐﻤﺮ‬
‫ﮐﻔﻦ ﮔﺸﺖ آن ﺧﺴﺮوي ﺟﻮﺷﻨﺶدرﯾﻐﺎ ﮐﻪ ﺷﺪ ﺧﺎكﺗﯿﺮه ﺗﻨﺶ »‪«14‬‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣـﺞ‪ :‬از روي دورﺑﯿﻨﯽ و ﻋﺎﻗﺒﺖاﻧﺪﯾﺸـﯽ ﺑﻪ ﺳـﺒﺐ ﺧﺒﺚ ﻋﻘﯿﺪت و ﻓﺴﺎد ﺑﺎﻃﻦ ﻫﯿﭽﮕﺎه از ﺑﯿﻢ ﺳـﻄﻮت ﺧﺎﻧﯽ و ﺗﺸﻮﯾﺶ ﺧﺒﺎط ]ﻣﺘﻦ‪:‬‬
‫ﺧﺒﺎت[ ﺗﻮﻫﻤﺎت ﺟﺎﻧﯽ‪ ،‬ﻋﻠﯽ اﻟﻈﺎﻫﺮ ﻣﻄﻤﺌﻦ و ﺧﺎﻃﺮﺟﻤﻊ‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪ :‬اﻓﺴﻮن ﻧﺰدﯾﮑﺎن‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪ :‬ﺳﺎدهدل ﺑﺨﺖﻧﮕﻮن اﺧﺘﺮ وارون را ﺑﺎ ﺧﻮﯾﺶ‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪ :‬دﺳﺘﮕﺎه‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪ :‬ﮐﻪ ﻫﺮﺑﻮﺗﻪ ﮔﯿﺎﻫﺶ‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﯽدﻣﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪ :‬ﮔﻠﺒﻨﯽ‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺞ‪ :‬ﺳﺮ ﻣﯽزﻧﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(9‬ﻣﺞ‪ :‬ﺻﻔﻮيﻧﮋاد ﺑﺮﮔﺸﺘﻪﺑﺨﺖ‪.‬‬
‫)‪ .(10‬ﻣﺞ‪ :‬ﺳﺎﻗﯽ ﺑﯽﻣﻬﺮ‪.‬‬
‫)‪ .(11‬ﻣﺞ‪ :‬ﺟﺎﻧﺐ آراﻣﮕﺎه‪.‬‬
‫)‪ .(12‬ﻣﺞ‪ :‬ﭼﭗ ﺑﻪ ﺻﺪق ﯾﻘﯿﻦ در ﮐﻨﺎر ﺣﻮر اﻟﻌﯿﻦ راﺳﺖ ﺧﻮاﺑﯿﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(13‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﻌﺪ از اﯾﻦ ﺑﯿﺖ‪:‬‬
‫درﯾﻐﺎ ﮐﺰان دﯾﻮ ﺑﯽﺑﯿﻢ و ﺑﺎكﻗﺪ ﺧﺴﺮواﻧﯿﺶ آﻣﺪ ﺑﻪ ﺧﺎك‬
‫)‪ .(14‬ﻣﺞ‪ :‬دو ﻣﺼﺮع اﯾﻦ ﺑﯿﺖ ﺟﺎﺑﻪﺟﺎ اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪21 :‬‬
‫در ﺑﯿﺎن ﻣﺠﻤﻠﯽ از ﺑﺪاﯾﻊ وﻗﺎﯾﻊ ﺳﺮدﻓﺘﺮ ﺧﺴﺮوان دوﻟﺖ ﯾﺎر اﺑﻮ اﻟﺴﯿﻒ ﻣﺤّﻤﺪ ﺣﺴﻦ ﺧﺎن ﻗﺎﺟﺎر‪ -‬ﻧﻮر اﻟّﻠﻪ ﻣﺮﻗﺪه‪(13) «1» -‬‬
‫وﻟﺪ »‪ «2‬ﺳـﻌﺎدت اﻓﺴـﺮ و ﭘﻮر واﻻـﮔﻬﺮش »‪ «3‬در ﺷـﮑﺎرﮔﺎه ﮐﺸﻒ رود از ﻗﻀـﯿﻪ ﻧﺎﮔﺰﯾﺮ ﭘـﺪر ﻧﺎﻣـﺪار اﻗﺒﺎﻟﻤﻨـﺪش »‪ «4‬آﮔﺎه ﮔﺸـﺘﻪ‪ ،‬از‬
‫ﺳﺴﺖراﯾﯽ و ﺗﺒﻪﮐـﺎري ﺧﺎل ﻋﺎر ﭼﻬﺮه دوﻟﺖ زودﮔـﺬار ﺻـﻔﻮي و ﻧﻨﮓ دودﻣﺎن ﺳﻠﺴـﻠﻪ ﺟﻠﯿﻠﻪ واﻓﺮ ﺗﻤﮑﯿﻦ اوﻻد ﻣﺮﺗﻀﻮي اﻧﺪﯾﺸـﻨﺎك‬
‫»‪ «5‬و از ﺑﯿﻢ ﺧﺼﻮﻣﺖ ﻧﺎدري و ﮔﺰﻧـﺪش ﭼﺸﻢ از اﺛﺎﺛﻪ ﺑﺰرﮔﯽ و ﻣﻮاد ﺳـﻠﻄﻨﺖ »‪ «6‬ﺑﺮﺑﺴـﺘﻪ‪ ،‬ﺑﺮ ﯾﮑﺮان ﻓﮑﺮ ﺻﺎﯾﺐ و اﻧﺪﯾﺸﻪ رﺳﺎ ﻧﺸﺴﺘﻪ‪،‬‬
‫ﺧﻮد را از آن ورﻃﻪ ﻫﺎﯾﻞ ﺑﻪ ﯾﮏﺳﻮ ﮐﺸﺎﻧﯿﺪ »‪ 10) ،«7‬اﻟﻒ( و در ﺳﺮﻋﺖ و اﺟﻔﺎل ﺳﺒﻖ از ﺻﺒﺎ و ﺷﻤﺎل ﺑﺮده‪ ،‬در ﻣﯿﺎن ﺗﺮﮐﻤﺎن ﮔﺮﮔﺎن‬
‫اﻓﺘـﺎد و ﭼﻮن ﻫﮋﺑﺮ ﺻﺎﯾﻞ »‪ «8‬ﺑﻪ اﻧﺘﻘـﺎم ﺧﻮن ﭘـﺪر ﺑـﺎ ﺧﺼﻢ ﻗﻮيﺑﺎزو دﺳﺖ »‪ «9‬ﺟﻼـدت و ﻣﺮداﻧﮕﯽ ﮔﺸﺎد‪ .‬ﺑﮑﻨـﺞ ﺧﺎن »‪ (14) «10‬ﮐﻪ‬
‫ﺳﺮﺧﯿﻞ اﯾﻞ ﺗﺮﮐﻤﺎن و از ﻋﻈﻤﺎي آن ﻓﺮﻗﻪ ﺣﻤّﯿﺖﻧﺸﺎن »‪ «11‬ﺑﻮد از ﻗﺪوم ﺷﻬﺰاده اﻇﻬﺎر ﻣﺴّﺮت و ﺧﺮﺳﻨﺪي »‪ «12‬ﻧﻤﻮده‪ ،‬ﻣﻘﺪم ﺷﺮﯾﻔﺶ‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 48‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫را ﻏﻨﯿﻤـﺖ ﺷــﻤﺮده‪ ،‬ﺑـﻪ اﺑﺘﻬـﺎج ﺗﻤـﺎم ﮐﻤﺮ ﺑـﻪ ﺧـﺪﻣﺘﮕﺰاري آن وارث ﺳـﺮﯾﺮ و ﺗـﺎج ﺑﺴـﺖ‪ ،‬و ﺑـﻪ ﺷـﻮق زاﯾـﺪ »‪ «13‬از ﺣـﺪ در ﻣﺮﺻــﺪ‬
‫ﻓﺮﻣﺎنﺑﺮداري و ﻣﮑﻤﻦ ﺧﺪﻣﺘﮕﺰاري »‪ «14‬ﻧﺸـﺴﺖ و او ﺧﺪﯾﻮي ﺷـﯿﺮﻓﺮ و ﭘﺎدﺷﺎﻫﯽ ﻣﻬﺎﺑﺖ اﺛﺮ ﺑﻮد‪ .‬ﻟﻮاي ﻣﻔﺎﺧﺮت ﺑﺮ ﺟﻬﺎﻧﯿﺎن اﻓﺮاﺷـﺘﻪ و‬
‫ﻫّﻤﺖ ﺑﺮ رﺿـﺎي ﺧـﺎﻃﺮ اﯾـﻞ و اﻟﻮس و اﺑﻘـﺎي ﻧﻨﮓ و ﻧﺎﻣﻮس ﮔﻤﺎﺷﺖ‪ .‬ﻫّﻤﺖ واﻻﻧﻬﻤﺘﺶ »‪ «15‬در ﻃﻠﺐ ﺗـﺎج و ﮔﺎه ﺑﻮد و ﻃﺒﻊ ﺑﻠﻨـﺪش‬
‫»‪ «16‬ﺟﻮﯾﺎي اﻓﺴـﺮ و ﮐﻼه‪ ،‬در ﺟﻤﻊآوري اﺳـﺒﺎب ﺳﻠﻄﻨﺖ و ﺣﮑﻤﺮاﻧﯽ دﻣﯽ ﻧﻤﯽآﺳﻮد »‪ «17‬و در اﺳﺘﺠﻤﺎع ﻣﻮاد ﺷﻬﺎﻣﺖ و ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواﯾﯽ‬
‫ﻟﺤﻈﻪاي در ﺑﺴﺘﺮ راﺣﺖ »‪ «18‬ﻧﻤﯽﻏﻨﻮد‪ ،‬ﺗﺎ‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪ :‬ﻋﻨﻮان ﻧﺪارد‪ .‬در ﺣﺎﺷﯿﻪ‪ :‬ﺧﺪﯾﻮ ﻓﺮدوسﻣﮑﺎن اﺑﻮ اﻟﺴﯿﻒ ﻣﺤّﻤﺪ ﺣﺴﻦ ﺧﺎن‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪ :‬ﺷﻬﺰاده‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪ :‬آزاده واﻻﮔﻬﺮ در درج ﺧﺎﻧﯽ و ﻣﺎه ﺑﺮج ﺳﻠﻄﺎﻧﯽ دوﺣﻪ آن ﺷﺠﺮ و ﺷﮑﻮﻓﻪ آن ﺳﺮو ﺳﺎﯾﻪﮔﺴﺘﺮ اﺳﺖ‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪ :‬ﭘﺪر ﻧﺎﻣﺪارش‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺘﻦ‪ :‬اﻧﺪﯾﺸﻪﻧﺎك‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪ :‬ﺳﻠﻄﻨﺖ و ﺣﺸﻢ‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪ :‬ﮐﺸﯿﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺞ‪ :‬و ﭼﻮن ﺷﯿﺮ ﺟﺴﻮر و ﭘﻠﻨﮓ ﻫﺼﻮر‪.‬‬
‫)‪ .(9‬ﻣﺞ‪ :‬ﻗﻮيﭘﻨﺠﻪ ﺑﺎزوي‪.‬‬
‫)‪ .(10‬ﻣﺞ‪ :‬و ﺑﮑﻨﺞ ﺧﺎن‪.‬‬
‫)‪ .(11‬ﻣﺞ‪ :‬ﻋﻈﻤﺎي ﻓﺮﻗﻪ ﺻﺎﯾﻦ ﺧﺎﻧﯽ ﺑﻮد‪.‬‬
‫)‪ .(12‬ﻣﺘﻦ‪ :‬ﺧﻮرﺳﻨﺪي‪.‬‬
‫)‪ .(13‬ﻣﺞ‪ :‬زﯾﺎده‪.‬‬
‫)‪ .(14‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﮑﻤﻦ ﺟﺎنﻧﺜﺎري و ﭘﺮﺳﺘﺎري‪.‬‬
‫)‪ .(15‬ﻣﺞ‪ :‬ﮔﻤﺎﺷﺘﻪ ﺧﺎﻃﺮ واﻻﻣﺂﺛﺮش‪.‬‬
‫)‪ .(16‬ﻣﺞ‪ :‬ﻃﺒﻊ ﺑﻠﻨﺪ و ﻫﻤﺖ ﺳﺮﺷﺎرش‪.‬‬
‫)‪ .(17‬ﻣﺞ‪ :‬ﻧﯿﺎﺳﻮد‪.‬‬
‫)‪ .(18‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﺴﺘﺮ اﺳﺘﺮاﺣﺖ و اﺳﺘﻨﺎﻣﺖ‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪22 :‬‬
‫آﻧﮑﻪ دﺳﺖ ﻗﻀـﺎ ﺣﻠـﻖ ﻋﻤﺮ و زﻧـﺪﮔﺎﻧﯽ و ﮔﻠـﻮي ﺣﺸـﻤﺖ و ﮐـﺎﻣﺮاﻧﯽ آن »‪ «1‬ﭘﺎدﺷـﺎه ﻗﻬﺎر »‪ «2‬را ﻓﺸـﺮده »‪ «3‬و ﺻﺮﺻـﺮ ﻗﻬﺮ و ﺳـﺨﻂ‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﻗّﻬﺎر »‪ «4‬ﺑـﺎر و ﺑﺮگ ﮔﻠﺰار ﺳــﻠﻄﻨﺖ و دوﻟﺘﺶ را »‪ «5‬ﺑﻪ ﻫﺮﺳﻮ ﺑﺮده‪ ،‬در ﻣﺤـﻞ ﻣﻮﺳﻮم ﺑﻪ ﻃـﺎش ﺗﭙﻪ ﻓﺘـﺢآﺑﺎد ﺧﺒﻮﺷﺎن ﻃﺸـﺖ‬
‫ﻓﺮﻣﺎﻧﻔﺮﻣﺎﯾﯿﺶ از ﺑﺎم ﮐﺎﻣﮑﺎري اﻓﺘﺎده‪ ،‬ﻃﺎس ﺳﺮاﻓﺴـﺮ ﻃﻠﺒﺶ ﺑﻪ ﺳـﻨﮓ اﻧﺘﻘﺎم آﻣـﺪ‪ ،‬از ﺻـﺪﻣﻪ ﺷﻤﺸـﯿﺮ ﻗﻀﺎ و ﻟﻄﻤﻪ ﺧﻨﺠﺮ »‪ «6‬ﺳﻐﺒﻪ دﻣﺎر‬
‫ﮔﺸـﺘﻪ‪ ،‬ﺟﺎ ﺑﻪ وادي ﺧﺎﻣﻮﺷﺎن »‪ «7‬ﮔﺰﯾـﺪ و دﺳﺖ ﺳـﭙﻬﺮ ﺑﺴﺎط ﺳـﻠﻄﻨﺖ دو روزهاش را ﮐﻪ ﺑﺲ زودﮔﺬر ﺑﻮد درﻧﻮردﯾﺪ »‪ .«8‬آن وارث‬
‫ﺗﺎج و ﺗﺨﺖ ﺟﻬﺎن را ﺑﻪ ﮐﺎم دﯾـﺪه و اﺑﺮش ﺗﻨﺪروي ﻓﻠﮏ »‪ «9‬را رام‪ ،‬ﺑﻼﺗﻮﻗﻒ ﻟﮕﺎم ﺑﺮ ﺳـﻤﻨﺪ ﺟﻬﺎﻧﮕﯿﺮي ﻧﻬﺎد و دﺳﺖ دﻻوري و ﭘﻨﺠﻪ‬
‫زورﻣﻨﺪي ﺑﺮ ﻧّﯿﺖ ﺗﺴﺨﯿﺮ ﻣﻠﮏ ﻣﻮروث ﮔﺸﺎد‪ «10» .‬ﺑﻪ زور ﺑﺎزوي ﻣﺮدي و ﻣﺮداﻧﮕﯽ و ﻗّﻮت دل و اﺳﺘﻈﻬﺎر ﺧﺪاوﻧﺪﮔﺎري »‪ «11‬اﻣﻬﺎت‬
‫ﺑﻼد اﯾﺮان را از اﻗﺼﺎي دار اﻟﻤﺮز اﻟﯽ ﺣـﺪود »‪ «12‬ﻋﺮاق و آذرﺑﺎﯾﺠـﺎن ﺑﻪ ﻧﯿﺮوي اﻗﺒﺎل و دﻟﯿﺮي و ﻗﻮت ﺑﺎزوي ﺷﻤﺸـﯿﺮ »‪ «13‬و ﻓﺮزاﻧﮕﯽ‬
‫ﺳﺮاﺳـﺮ ﮐﺸﻮر در ﮐﻨﺎر ﮐﺮ‪ ،‬ﺑﺎ آزاد ﺧﺎن اﻓﻐﺎن ﮐﻪ ﺧﻮد را ﻣﻠﮏ اﻟﻤﻠﻮك و وارث ﻣﻠﮏ و ﮐﺸﻮر و ﺷـﻬﺮﯾﺎر ﺑﻪ اﺳﺘﺤﻘﺎق و ﺳﺰاوار ﻃﻮق‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 49‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫و اﻓﺴﺮ ﻣﯽداﻧﺴﺖ ﻣﺼﺎف داد و از ﺷﺮﯾﺎن اﻋﺎدي ﺧﺎﮐﺴﺎر ﺑﻪ ﻧﺸﺘﺮ ﺣﺴﺎم ﺟﺎﻧﮕﺰا »‪ «14‬رود ارس در ﻣﺼﺎﻓﮕﺎه ﺟﺮﯾﺎن داد »‪ 10) «15‬ب(‪،‬‬
‫و او »‪ «16‬را ﺑﻪ ﯾﮏ ﮔﺸﻮدن دﺳﺖ و ﻓﺸﺮدن ﭘﺎي ﮔﺮﯾﺰاﻧﯿﺪه‪ (15) ،‬ﺳﺎﺣﺖ آذرﺑﺎﯾﺠﺎن را از ﻟﻮث وﺟﻮد ﻧﺎﭘﺎك ﻣّﺪﻋﯿﺎن ﻣﻠﮏ و ارواث‬
‫ﻃﺎﻟﺒﺎن ﻣﻤﻠﮑﺖ »‪ «17‬ﭘﺎك و ﻣﺼـّﻔﺎ ﮔﺮداﻧﯿـﺪ و از آﻧﺠﺎ ﺑﻪ اﻧﻄﻔﺎي ﻧﺎﯾﺮه ﻓﺴﺎد ﮐﺮﯾﻢ ﺧﺎن زﻧـﺪ و اﻧﺘﻔﺎي اﺛﺒﺎت وﺟﻮد اﺷـﺮاري ﭼﻨـﺪ‪ ،‬آن‬
‫ﺧﺪﯾﻮ ﺑﯽﻣﺜﻞ و ﻣﺎﻧﻨﺪ راﯾﺖ ﻧﺼﺮت ﻃﺮاز ﺑﻪ ﺟﺎﻧﺐ دار اﻟﻤﻠﮏ ﺳﻠﯿﻤﺎن‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪» :‬آن« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪ :‬ﭘﺎدﺷﺎه ﻗﻬﺎر ﻧﺎدر ﺷﺎه اﻓﺸﺎر‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪ :‬اﻓﺸﺮده‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪ :‬ﺳﺨﻂ و ﻣﻨﺘﻘﻢ ﺟﺒﺎر‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺘﻦ‪ :‬ﮔﻠﺰار ﺳﻠﻄﻨﺘﺶ را‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪ :‬ﺧﻨﺠﺮ ﻗﺪر‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺘﻦ‪ :‬ﺧﻮاﻣﻮﺷﺎن‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺞ‪ :‬از ﺑﯽﻣﻬﺮي درﻧﻮردﯾﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(9‬ﻣﺞ‪ :‬اﺑﺮش ﺗﻨﺪ ﺧﺮام اﯾﺎم را‪.‬‬
‫)‪ .(10‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﻮروث و ﻣﮑﺘﺴﺐ ﺑﺮﮔﺸﺎد‪.‬‬
‫)‪ .(11‬ﻣﺞ‪ :‬اﺳﺘﻈﻬﺎر ﻋﺪل ﺷﺎﻣﻞ و ﻧﯿﺮوي اﻟﻄﺎف اﯾﺰدﺑﺎري ﻋﺰ اﺳﻤﻪ‪.‬‬
‫)‪ .(12‬ﻣﺞ‪ :‬اﻟﯽ ﻣﻨﺘﻬﺎ ﺣﺪود‪.‬‬
‫)‪ .(13‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﻪ ﻧﯿﺮوي ﺑﺎزو و ﻗﻮت ﺷﻤﺸﯿﺮ دﻟﯿﺮي‪.‬‬
‫)‪ .(14‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﻪ ﻧﺸﺘﺮ ﺣﺴﺎم آﺗﺶ ﻓﻌﻞ‪.‬‬
‫)‪ .(15‬ﻣﺞ‪ :‬ﺳﺎﺧﺖ‪.‬‬
‫)‪ .(16‬ﻣﺞ‪ :‬و او را از ﺑﺎد ﺣﻤﻼت ﻣﺘﻮاﺗﺮه‪.‬‬
‫)‪ .(17‬ﻣﺞ‪ :‬آذرﺑﺎﯾﺠﺎن را اﻟﯽ اﺧﻼط از اﺧﻼط ﻓﺎﺳﺪه ﻣﻔﺴﺪان اﻓﻐﺎن ﺷﻮم دﻓﻊ ﮐﺮده‪ ،‬آن ﺳﺮزﻣﯿﻦ را از ﻟﻮث وﺟﻮد ﻣﺪﻋﯿﺎن ﻣﯿﺸﻮم‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪23 :‬‬
‫و ﺧّﻄﻪ دلﮔﺸﺎي ﺷـﯿﺮاز اﻓﺮاﺷﺖ و ﺑﺎ ﮐﺮﯾﻢ ﺧﺎن ﻋﺮﺻﻪ ﻣﺠﺎدﻟﺖ را ﺑﺴﻂ داده‪ ،‬ﻣّﺮة ﺑﻌـﺪ اﺧﺮي او را ﻣﻨﻬﺰم ﮔﺮداﻧﯿﺪ‪ ،‬در اﻧﺪكزﻣﺎﻧﯽ ﺑﻪ‬
‫ﻣﺤﺎرﺑﺎت ﺑﺴـﯿﺎر و ﻣﯿـﺪانداري زﯾﺎده از ﺣـّﺪ ﺗﻌﺪاد و اﻧﺪازه ﺷـﻤﺎر »‪ ،«1‬ﺳﺎﺣـﺎت ﻋﺮاق و آذرﺑﺎﯾﺠـﺎن و ﻋﺮﺻﻪ وﻻـﯾﺖ ﻓـﺎرس و ﺑﻨﺎدر و‬
‫ﺳﻮاﺣـﻞ اﻟﯽ ﺟﺰﯾﺮه ﻋّﻤﺎن ﺑﻪ ﻧﯿﺮوي ﺷﻤﺸـﯿﺮ ﺟﻬﺎنﮔﺸﺎﯾﺶ آن ﺷـﻬﺮﯾﺎر ﺷـﯿﺮ ﺣﻤﻠﻪ را ﻣﺴـﻠّﻢ »‪ «2‬و از ارواث و ارﺟـﺎس وﺟﻮد ﺑﯿﮕـﺎﻧﻪ و‬
‫اﻋﯿﺎن ﻣﻠﮏ ﺻﺎﻓﯽ ﮔﺸﺖ‪.‬‬
‫ﭼﻮن ﺟﻬـﺎن زو ﮔﺮﻓﺖ ﻓﯿﺮوزيﻓّﺮﺧﯽ ﯾـﺎﻓﺖ در ﺟﻬـﺎن روزي دﯾﮕﺮﺑﺎره ﻣﺰاج ﻣﻠﮏ از ﺗﺄﺛﯿﺮ ﺳـﭙﻬﺮ ﺷﻮرشﻃﻠﺐ ﻣﻨﺤﺮف ﺷـﺪه‪ ،‬از ﺣﻮزه‬
‫اﻣﻨﯿﺖ ﺑﻪ ﺟﺎﻧﺐ ﻣﻔﺴـﺪت ﮔﺮاﯾﯿﺪ »‪ «3‬و از اﻓﺴـﺎد اﺷـﺮار اﻟﻮار و ﻫﻨﮕﺎﻣﻪآراﯾﯽ اوﺑﺎش اﺣﺸﺎم زﻧـﺪﯾﻪ ﻣﻤﻠﮑﺖ را اﻧﻘﻼﺑﯽ ﭘﺪﯾـﺪ آﻣـﺪ‪ .‬آن‬
‫ﺷﻬﺮﯾﺎر ﮐﺎﻣﮑﺎر ﺑﻪ دﻓﻊ ﻣﻮاد ﻓﺴـﺪه »‪ «4‬و اﺷـﺮار ﺑﺎ ﻓﻮﺟﯽ ﮐﻪ از ﻫﯿﺒﺖ و ﺻﺪﻣﺖ ﺳـﻨﺎﺑﮏ اﯾﺸﺎن »‪ «5‬اﺟﺰاي ﮐـﻮه ﮔﺮان در ﺗﺰﻟﺰل ﺑﻮد و‬
‫ﺑﻬﺮام ﺧﻮنآﺷـﺎم را از ﺑﯿﻢ ﺗﯿﻎ ﻣﺴـﻠﻮﻟﺸﺎن ﻟﺮزه ﺑﺮ دل ﺑﻪ رﻓﻊ ﻟﻮاي ﺗﮑﺒﺮ ﺧﺼﻢ ﻣﻘﻬﻮر راﯾﺖاﻓﺮاز و ﺑﻪ ﺟـﺎﻧﺐ ﻓﺎرس ﺗﺮﮐﺘﺎز ﺷـﺪ‪ .‬ﻣﺠـﺪدا‬
‫ﮐﺮﯾﻢ ﺧﺎن »‪ «6‬از دم ﺷﻤﺸـﯿﺮ آن ﺧﺪﯾﻮ اﻓﺮاﺳـﯿﺎب ﺷﻮﮐﺖ‪ ،‬ﮔﺮﯾﺰان ﮔﺸـﺘﻪ در ﺷـﻬﺮ ﺷـﯿﺮاز ﺣﺼﺎري ﺷﺪ‪ .‬ﭼﻮن ﻣﺪت ﻣﺤﺎﺻـﺮه ﺑﻪ ﻃﻮل‬
‫اﻧﺠﺎﻣﯿﺪ و ﻟﺸـﮑﺮ ﺑﺮد از ﺟﺎﻧﺐ ﺷـﻬﺮﯾﺎر دي ﻣﺘﻮاﺗﺮ و ﭘﯽدرﭘﯽ »‪ «7‬ﻣﯽرﺳـﯿﺪ و ﺿﺮورﯾﺎت و ﺗﺪارﮐﺎت ﻫﻢ »‪ «8‬روي ﺑﻪ اﻧﺤﻄﺎط ﮔﺬاﺷﺖ‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 50‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫»‪ ،«9‬ﮐـﺎر ﺳـﭙﺎه و ﺳـﭙﻬﺪار و اﻣﯿﺮ ﻟﺸـﮑﺮ و ﺳـﺮدار از روﻧﻖ اﻓﺘـﺎده و در ﻣﯿـﺎن اردوي ﺧﺴـﺮوي ﺑﻌﻀـﯽ از ﻧﺰدﯾﮑـﺎن و اﻗﺎرب ﺑﻪ ﻣﻘﺘﻀﺎي‬
‫ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﺑﺎﻃﻨﯽ ﺑﻪ ﻇﺎﻫﺮ ﺳـﺮاﯾﺖ ﮐﺮده »‪ ،«10‬ﻟﺸـﮑﺮﯾﺎن را ﺑﻪ دﻣـﺪﻣﻪ و اﻓﺴﻮن ﻣﺘﻔّﺮق و ﻧﻮازل آﺷﻮب و ﻓﺘﻦ را در ﻣﻌﺴـﮑﺮ واﻻـ ﻣﺘﻄّﺮق‬
‫ﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﻧﺎﭼﺎر آن ﺷـﻬﺮﯾﺎر ﮐﺎﻣﮑﺎر از ﻓﺎرس ﻋﻨﺎن »‪ «11‬ﺑﻪ اﯾﻠﻐﺎر ﮔﺮداﻧﯿﺪه »‪ ،«12‬آﻧﭽﻪ ﺑﯿﻦ اﻟﺠﻤﻬﻮر از آن ﺧﺪﯾﻮ ﺷـﯿﺮدل ﻣﺬﮐﻮر اﺳﺖ‬
‫از ﺷﯿﺮاز‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪ :‬زﯾﺎده از اﻧﺪازه ﺗﻌﺪاد و ﺷﻤﺎر‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪ :‬ﺷﻤﺸﯿﺮ ﺟﻬﺎﻧﮕﺸﺎﯾﺶ ﻣﺴﻠﻢ‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪ :‬ﮔﺮاﯾﯿﺪه‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪ :‬ﻓﺴﺎد‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪ :‬ﺧﯿﻮل اﯾﺸﺎن‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪ :‬ﮐﺮﯾﻢ ﺧﺎن ﻣﺠﺪدا‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪» :‬ﭘﯽدرﭘﯽ« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺞ‪ :‬ﻧﯿﺰ‪.‬‬
‫)‪ .(9‬ﻣﺞ‪ :‬ﻧﻬﺎد‪.‬‬
‫)‪ .(10‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﻪ ﻣﻘﺘﻀﺎي ﻃﯿﻨﺖ اﺻﻠﯽ در ﺑﺎﻃﻦ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ اﻇﻬﺎر ﮐﺮد‪.‬‬
‫)‪ .(11‬ﻣﺞ‪ :‬ﻋﻨﺎن اﻗﺒﺎل‪.‬‬
‫)‪ .(12‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﮕﺮداﻧﯿﺪ و‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪24 :‬‬
‫ﺗﺎ ﺣﺪود )‪ 11‬اﻟﻒ( دار اﻟﻤﺮز »‪ «1‬ﺑﻪ ﺳﻪ ﺟﻮ »‪ «2‬ﻋﻨﺎن ﺗﺎز آﻣﺪ و اﯾﻦ اﯾﻠﻐﺎر در ﻧﻈﺮ راهﺷﻨﺎﺳﺎن روزﮔﺎر ﺑﺲ ﻋﺠﯿﺐ »‪ «3‬و ﻣﺴﺘﺒﻌﺪ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪،‬‬
‫و ﻟﯿﮑﻦ ﻧﻈﺮ ﺑﻪ ﺗﻌﺮﯾﻔﺎت ﺑﺎدﭘﺎي ﺑﺮقآزﻣﺎي و ﯾﮑﺮان ﻫﺎﻣﻮنﻧﻮرد ﺟﻬﺎنﭘﯿﻤﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺧﺴﺮو ﻧﺎﻣﺪار در زﯾﺮ ران داﺷﺖ‪ ،‬اﯾﻦﮔﻮﻧﻪ راﻫﻨﻮردي‬
‫ﻏﺮﯾﺐ و اﯾﻦﭼﻨﯿﻦ اﯾﻠﻐـﺎري در ﻧﻈﺮ ﻫّﻤﺖ ﻋﺎﻟﯿﺶ ﺑﻌﯿـﺪ ﻧﯿﺴﺖ‪ «4» .‬ﺳـﺒﺐ اﯾﻠﻐﺎر ﻧﺎﮔﻬﺎﻧﯽ آنﮐﻪ »‪ «5‬ﺑﻌﻀـﯽ از ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن ﺑﻪ ﻇﺎﻫﺮ ﻣﻮاﻓﻖ از‬
‫ﻣﻌﺴـﮑﺮ ﻫﻤﺎﯾﻮن ﺑﻪ ﻏـﺪري ﻋﺰﯾﻤﺖ دار اﻟﻤﺮز ﮐﺮده ﺑﻮدﻧﺪ‪ «6» .‬ﭼﻮن ﺣﻘﯿﻘﺖ ﻏـﺪر و ﻣﮑﺮ ﺧﻼفاﻧـﺪﯾﺸﺎن در ﻧﻈﺮ ﺣﻖﺑﯿﻦ آن ﺷـﻬﺮﯾﺎر‬
‫ﻋﺎﻟﯽﻣﻘﺪار ﻣﺤّﻘﻖ ﮔﺸﺖ‪ ،‬دﻓﻊ دﺷـﻤﻨﺎن ﺧﺎﻧﮕﯽ را اوﻟﯽ و اﻫّﻢ داﻧﺴﺘﻪ از ﺷﯿﺮاز ﺑﺎ ﻓﻮﺟﯽ از ﻫﻮاﺧﻮاﻫﺎن ﯾﮑﺪل ﭼﻮن »‪ «7‬ﺷﺎﻫﯿﻦ اﺟﻞ ﺑﺎل‬
‫اوجﮔﯿﺮي ﺑﮕﺸﻮد و ﭘﻨﺠﻪ دﺷـﻤﻦ ﺷـﮑﺮي واﻧﻤﻮد‪ .‬ﭼﻮن ﻗﻀـﺎ ﺑﯽﺣﺠـﺎب و اﺟـﻞ ﺑﯽﻫﺮاس ﺑﻪ ﺳـﺮوﻗﺖ ﻣﻨﺎﻓﻘـﺎن ﻣﺨﺎﻟﻒ اﺳﺎس رﺳـﯿﺪه‪،‬‬
‫ﭘﺮوﺑـﺎل ﺣﯿﺎﺗﺸﺎن »‪ «8‬را ﺑـﻪ ﻣﻨﻘـﺎر اﻧﺘﻘـﺎم ﺑﺮﮐﻨـﺪ و ﭘﯿﮑﺮ زﻧـﺪﮔﯽ آن ﻣﺮدودان را ﺑـﻪ ﻣﺨﻠـﺐ ﺳـﯿﺎﺳﺖ درﻫـﻢ ﺷـﮑﺴﺖ و ﺑـﻪ ﺟـﺒﺮان »‪«9‬‬
‫ﺷﮑﺴﺘﮕﯽ اﺣﻮال ﻟﺸﮑﺮ و ﺗﺪارك و ﮐﺎرﺳﺎزي ﻣﺘﺠﻨﺪه و ﻋﺴﮑﺮ ﭘﺮداﺧﺘﻪ‪ ،‬ﺑﻨﻮي ﺣﺸﺮي ﺟﻤﻊآورده »‪ ،«10‬در ﺗﻬﯿﻪ ﺣﺮﮐﺖ ﺑﻮد ﮐﻪ ﺷﯿﺦ‬
‫ﻋﻠﯽ ﺧﺎن زﻧﺪ ﺑﺎ ﮔﺮوﻫﯽ زﯾﺎدت از ﻗﻄﺮات اﻣﻄﺎر و اﻓﺰون از اﻧﺪازه ﭼﻮن و ﭼﻨﺪ ﺑﻪ ﻣﺪاﻓﻌﺖ و ﻣﻘﺎﺗﻠﺖ آن ﺧﺴـﺮو »‪ «11‬ﺑﯽﻫﻤﺎل و ﻣﺎﻧﻨﺪ‬
‫ﺑﻪ ﺳﺎري رﺳـﯿﺪ‪ .‬ﺷﻬﺮﯾﺎر ﺷﯿﺮدل ﺑﺎ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﻋﻈﻤﺎي ﻗﺎﺟﺎر »‪ «12‬و ﻗّﻠﺖ اﻋﻮان و اﻧﺼﺎر ﺑﻪ ﻋﺰم دﻓﺎع آن ﮔﺮوه ﺑﯽﺷـﻤﺎر »‪ «13‬از اﺳﺘﺮآﺑﺎد‬
‫ﻗـﺪم اﺳـﺘﻘﺒﺎل ﺑﺮداﺷـﺘﻪ‪ ،‬در اﺷـﺮف ﻣﺎزﻧـﺪران‪ -‬ﻣﺤﻠﯽ اﺳﺖ ﻣﻮﺳﻮم ﺑﻪ ﻗﺮاﺗﭙﻪ‪ «14» -‬راﯾﺖ ﻣﻘـﺎﺑﻠﺖ و ﻣﻘـﺎﺗﻠﺖ اﻓﺮاﺷﺖ »‪ .«15‬در ﮔﺮﻣﯽ‬
‫ﻫﻨﮕﺎﻣﻪ ﻣﻄﺎردت ﮐﻪ ﻣﺒﺎرزتﻫﺎي ﻣﺮداﻧﻪ و ﻧﺒﺮدﻫﺎي‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪ :‬از ﺷﯿﺮاز ﺗﺎ ﻣﺎزﻧﺪران‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪ :‬ﺟﻮي‪.‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 51‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪ :‬ﻏﺮﯾﺐ‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣـﺞ‪ :‬و ﻟﯿﮑـﻦ در ﻧﻈﺮ ﻫﻤﺖ ﻋـﺎﻟﯽ آن ﭘﺎدﺷـﺎه ﺟﻬـﺎﻧﮕﯿﺮ ﮐﻪ ﺧﻮرﺷـﯿﺪآﺳﺎ ﺟﻬـﺎﻧﮕﺮدي ﻣﯽﮐﺮد‪ ،‬اﯾﻦﮔـﻮﻧﻪ راهﻧـﻮردي ﻋﺠﯿﺐ و آن‬
‫ﯾﮑﺮاﻧﯽ ﮐﻪ دﯾﺪه ﻋﺎﻟﻤﯿﺎن ﺑﻪ ﺗﻤﺎﺷﺎ درون ﮔﺮان ﺑﻮد و در زﯾﺮ ران داﺷﺖ‪ ،‬اﯾﻦﭼﻨﯿﻦ ﺗﺮﮐﺘﺎزي ﺑﻌﯿﺪ ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪ :‬اﯾﻠﻐﺎر و ﭘﺮاﮐﻨﺪﮔﯽ ﻟﺸﮑﺮ ﻇﻔﺮ آﺛﺎر آن ﺑﻮد ﮐﻪ‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪ :‬ﻧﻤﻮده ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﺎﻧﻨﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺞ‪ :‬ﭘﺮوﺑﺎل ﺑﻠﻨﺪ ﭘﺮوازيﺷﺎن‪.‬‬
‫)‪ .(9‬ﻣﻠﮏ‪ :‬ﺟﺒﺮ‪.‬‬
‫)‪ .(10‬ﻣﺞ‪ :‬ﻓﺮاﻫﻢ آورده‪.‬‬
‫)‪ .(11‬ﻣﺞ‪ :‬زﯾﺎدت از اﻧﺪازه ﭼﻮن و ﭼﻨﺪ ﺑﻪ ﻣﻘﺎﺑﻠﺖ آن ﺧﺪﯾﻮ‪.‬‬
‫)‪ .(12‬ﻣﺞ‪ :‬اﯾﻞ‪.‬‬
‫)‪ .(13‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﻪ ﻋﺰم ﻣﺪاﻓﻌﺖ آن ﮔﺮوه ﭘﯿﻤﺎن ﮔﺴﻞ‪.‬‬
‫)‪ .(14‬ﻣﺞ‪ :‬ﻗﺮاﺗﭙﻪ اﺷﺮف‪.‬‬
‫)‪ .(15‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﺮﻓﺮاﺷﺖ‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪25 :‬‬
‫دﻟﯿﺮاﻧﻪ ﮐﺮده‪ ،‬ﺻـﻔﻮف آراﺳـﺘﻪ ﺧﺼﻢ را زﯾﺮوزﺑﺮ ﺳـﺎﺧﺖ و ﮐﺸـﺘﯽ ﻋﻤﺮ ﺑﺴـﯿﺎري از ﻣﺒـﺎرزان ﻧـﺎﻣﯽ را در ﮔﺮداب دﻣـﺎر و ﻏﺮﻗـﺎب ﺑﻮار‬
‫اﻧﺪاﺧﺖ‪ ،‬ﺧﻮد ﻧﯿﺰ در ﻋﯿﻦ ﮔﺮﻣﯽ »‪ «1‬ﺟﻨﮓ و ﮐﻮﺷﺶ ﻧﺎم و ﻧﻨﮓ در ﺑﺤﺮ زّﺧﺎر و درﯾﺎي ﺧﻮﻧﺨﻮار ﺷﻬﺎدت ﻏﻮﻃﻪ ﺧﻮرده و در ﻋﻨﻔﻮان‬
‫ﺟﻮاﻧﯽ و رﯾﻌﺎن رﯾﺤﺎن زﻧـﺪﮔﺎﻧﯽ »‪ «2‬ﺗﺨﺖ و اﻓﺴـﺮ را وداع ﻧﻤﻮده‪ ،‬ﭼﻨﺪﯾﻦ »‪ «3‬ﻫﺰار آﻣـﺎل و آرزو را ﺑﺎ ﺧﻮﯾﺸـﺘﻦ ﺑﻪ ﺧﺎك »‪ «4‬ﺑﺮده و‬
‫آنﭼﻨـﺎن ﺑﻮد ﮐﻪ در ﻏﻠﺒﻪ ﻣﺴﺘﯽ دﻋﻮا و ﻫﯿﺠـﺎن ﻣﻮاد ﻧﺰاع در ﻋﺮﺻﻪ ﻫﯿﺠﺎ ﮐﻪ ﺧﻮد ﺑﻪ ﻧﻔﺴﻪ ﻣﺒﺎﺷـﺮ ﺣﺮب »‪ «5‬ﺑﻮد و ﺑﻪ رﻫﻨﻤﺎﯾﯽ ﺧﻄﻮط‬
‫ﺷﻌﺎﻋﯽ ﺳـﻨﺎن ﺟﺎنﺳـﺘﺎن ﻃﺮﯾﻖ ﻧﯿﺴﺘﯽ را ﺑﻪ دﺷـﻤﻦ ﻣﻘﻬﻮر ﻣﯽﻧﻤﻮد‪ ،‬ﻣﺒﺎرزي »‪ «6‬را ﺑﻪ ﺿـﺮب ﺳـﻨﺎن اژدﻫﺎﭘﯿﮑﺮ از ﭘﺎ درآورده‪ ،‬دﺳﺖ و‬
‫ﺑﺎزو ﺑﻪ دﻓﻊ )‪ 11‬ب( ﻣﺒﺎرزي »‪ «7‬دﯾﮕﺮ ﮔﺸﻮد ﮐﻪ »‪ «8‬در ﮔﺮﯾﺰ ﻫﻢ ﻧﺒﺮد‪ ،‬اﺳﺐ از ﺟﺎ ﺑﺮاﻧﮕﯿﺨﺘﻪ‪ ،‬ﺑﯽﻣﺤﺎﺑﺎ اﺳﺐ ﺗﻬّﻮر »‪ «9‬ﺑﺮ ﺗﺎﻻﺑﯽ ﻋﻤﯿﻖ‬
‫و ﺳـﯿﻪ آﺑﯽ ژرف ﺗﺎﺧﺘﻪ‪ ،‬اﺳﺐ ﺑﻪ ﺳﺮ درآﻣﺪ »‪ «10‬و آن ﺳـﮑﻨﺪر زﻣﺎن از ﺳـﮑﻨﺪري آن ﺑﺎره درﯾﺎﮔﺬار »‪ «11‬ﺑﺮ زﻣﯿﻦ ﻏﻠﺘﯿﺪ »‪ «12‬و در‬
‫ﺳﯿﺎهآب »‪ «13‬اﻓﺘﺎد و آن داراي ﺗﺎج و اﻓﺴـﺮ دارا ﻣﺎﻧﻨـﺪ از ﺷﻤﺸـﯿﺮ ﻏـﺪر و ﻣﮑﺮ ﺧﺎّﺻﺎﻧﺶ »‪ «14‬از ﭘﺎ درآﻣﺪ و ﻧﻬﺎل ﻗﺎﻣﺖ ﺳـﺮوآﺳﺎﯾﺶ‬
‫»‪ «15‬از ﺻﺮﺻـﺮ ﺳﺘﻢ روزﮔﺎر ﺧﻤﯿﺪن ﮔﺮﻓﺖ و اوراق ﻋﻤﺮ و ﺳﻠﻄﻨﺖ آن ﺧﺪﯾﻮ ﺷﯿﺮ ﻓﺮ و ﺧﺴﺮو ﻫﺰﺑﺮ ﺟﮕﺮ از ﺗﻨﺪﺑﺎد ﺧﺪﯾﻌﺖ و ﻧﺎﻣﺮدي‬
‫ﻣﺮدودي ﻋﻔﺮﯾﺖﭘﯿﮑﺮ ﺑﻪ ﺑﺎد رﻓﺖ و ﺷـﻤﻊ اﻗﺒﺎﻟﺶ ﮐﻪ ﭼﻮن ﻋﻬﺪ ﮔﻞ ﮐﻢ ﺑﻘﺎ ﺑﻮد در ﻋﯿﻦ ﺟﻤﺎل و ﺟﻮاﻧﯽ و در ﺣﺎﻟﺖ ﺷـﺒﺎب و ﮐﺎﻣﺮاﻧﯽ‬
‫از رﯾـﺎح ﻧـﺎﻣﺮادي ﻓﺮوﻣﺮد و ﺑـﺎ ﭼﻬﺮه ﮔﻠﮕﻮن و ﭘﯿﮑﺮ ﻏﺮﻗﻪ ﺑﻪﺧﻮن »‪ «16‬ﺟﻨﺎﺣﯿﻦ ﺷـﻬﺎدت ﮔﺸﻮده‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﻮاي وﺻﺎل ﺣﻮرﯾﺎن و ﻣﻌﺎﺷـﺮت‬
‫ﻏﻠﻤﺎن ﺟﻨﺎن ﺑﻪ ﻓﺮدوس ﺑﺮﯾﻦ و اﻋﻠﯽ ﻋﻠّﯿﯿﻦ ﺷـﺘﺎﻓﺖ و ﭼﻮن ﭘـﺪر ﻧﺎﻣـﺪارش از ﺳـﻌﺎدﺗﻤﻨﺪي و ﺑﺰرﮔﻮاري ﺑﻪ درﺟﻪ ﺑﻠﻨﺪ ﺷـﻬﺎدت و ﻣﺮﺗﺒﻪ‬
‫اﻋﻼي ﺳﻌﺎدت ﻓﺎﯾﺾ »‪ «17‬ﮔﺸﺖ‪(16) .‬‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪ :‬در ﮔﺮﻣﯽ‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪ :‬ﮐﺎﻣﺮاﻧﯽ‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪ :‬و ﭼﻨﺪﯾﻦ‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﺮد و‪.‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 52‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪ :‬ﺣﺮب و ﺑﻪ راﺳﻪ ﻣﺘﺼﺪي آﻻت ﻃﻌﻦ و ﺿﺮب‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﺒﺎرزي ﻏﻮل ﻣﻨﻈﺮ را‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪ :‬ﺳﻮاري‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺞ‪ :‬و‪.‬‬
‫)‪ .(9‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﯽﻣﺤﺎﺑﺎ از روي ﺗﻬﻮر‪.‬‬
‫)‪ .(10‬ﻣﺞ‪ :‬اﺳﺐ در ﻣﯿﺎن ﺗﺎﻻب ﻓﺮورﻓﺘﻪ از ﺻﺪﻣﻪ ﺳﻮار ﺑﻪ ﺳﺮ درآﻣﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(11‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﺎره ﮐﻮه ﺗﻮان درﯾﺎﮔﺬار در ﻣﯿﺎن ﮔﻞوﻻي‪.‬‬
‫)‪ .(12‬ﻣﺘﻦ‪ :‬ﻏﻠﻄﯿﺪ )ﻫﻤﻪﺟﺎ(‪.‬‬
‫)‪ .(13‬ﻣﺞ‪ :‬ﺳﯿﻪآب‪.‬‬
‫)‪ .(14‬ﻣﺞ‪ :‬ﺧﺎﺻﺎن ﺑﺪاﺧﺘﺮ ﺧﻮد‪.‬‬
‫)‪ .(15‬ﻣﺞ‪ :‬ﺳﺮو ﻣﺎﻧﻨﺪش‪.‬‬
‫)‪ .(16‬ﻣﺞ‪ :‬ﻏﺮق ﺧﻮن‪.‬‬
‫)‪ .(17‬ﻣﺞ‪ :‬ﻓﺎﯾﺰ‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪ 26 :‬درﯾﻐﺎ »‪ «1‬ﮐﻪ آن ﺧﺴﺮو ﺗﺎﺟﻮرﺑﻪ ﺟﺎ ﻣﺎﻧﺪ اﻓﺴﺮ ﭼﻮ ﺟﺪ و ﭘﺪر‬
‫درﯾﻐﺎ ﮐﻪ از ﺟﻮر ﭼﺮخ ﻧﮋﻧﺪرﺳﯿﺪه ﺑﻪ ﺟﺎن و ﺑﻪ ﺗﺨﺘﺶ ﮔﺰﻧﺪ‬
‫ﺑﻪ روز ﺟﻮاﻧﯽ ﺟﻬﺎن را ﮔﺬاﺷﺖﻟﻮا »‪ «2‬ﺟﺎﻧﺐ آن ﺟﻬﺎن ﺑﺮﻓﺮاﺷﺖ‬
‫درﯾﻎ آن ﺳﺮ و اﻓﺴﺮ ﺧﺴﺮويدرﯾﻎ آن ﺑﺮ و ﯾﺎل و ﺑﺎل ﻗﻮي‬
‫درﯾﻎ آن ﺟﻤﺎل و ﺟﻮاﻧﯽ اودل و زﻫﺮه ﭘﻬﻠﻮاﻧﯽ او‬
‫ﺗﻮ ﺗﺎ ﺑﺮﻧﺸﺴﺘﯽ ﺑﻪ ﭘﺸﺖ ﺳﻤﻨﺪﮐﺮا ﺑﻮد ﭘﺮواز اﻓﺸﺎر و زﻧﺪ‬
‫ﺗﻮ ﺷﺒﺪﯾﺰ را ﺗﺎ ﮐﺸﯿﺪي ﺑﻪ زﯾﻦﺑﻠﺮزﯾﺪي از ﻫﯿﺒﺖ دﺷﺖ ﮐﯿﻦ‬
‫ﺗﻮ را »‪ «3‬ﺑﻮد ﺗﺎ ﺟﺎي ﺑﺮ ﭘﺸﺖ ﺧﻨﮓﮐﻪ ﮐﺮدي ﺗﻤﻨﺎي ﻣﯿﺪان ﺟﻨﮓ‬
‫ﮐﻨﻮن اي ﺳﭙﻬﺪار ﺟﻤﺸﯿﺪﻓﺮﺳﺮ از ﺧﺎك ﺑﺮدار و ﺑﯿﺮون »‪ «4‬ﻧﮕﺮ‬
‫ﻧﮕﺮ ﺟﻐﺪ را ﺑﺮ ﺑﻪ اﯾﻮان و ﮐﺎخﭘﺴﯿﻦ زاغ را ﺑﺮﻧﺸﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﺷﺎخ »‪«5‬‬
‫ﮔﺮ اﯾﻦ داوري ﺑﯿﻨﯽ اي ﭘﯿﻞ زورﺑـﺪري ﮐﻔﻦ ﺳـﺮ ﺑﺮآري ز ﮔﻮر اوﻻد ﻧﺎﻣـﺪارش ﮐﻪ در آﺳـﻤﺎن ﺳـﻠﻄﻨﺖ و ﻧﺎﻣـﺪاري »‪ «6‬ﻫﻔﺖ ﮐﻮﮐﺐ‬
‫ﺳّﯿﺎر و ﻫﺮﯾﮏ در ﺳـﭙﻬﺮ ﻣﻨﺎﻋﺖ و ﺑﺨﺘﯿﺎري ﺧﻮرﺷـﯿﺪ اﺷـﺘﻬﺎر و ﻫﺮﮐﺪام در اﺑّﻬﺖ و ﺟﻼﻟﺖ ﺧﺴـﺮوي ﺟﻬﺎﻧﺪار و ﺧﺪﯾﻮي ﺷﯿﺮﺷﮑﺎر »‪«7‬‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻨﺎﺑﺮ ﺻﻐﺮ ﺳﻦ و ﺧﺮدﺳﺎﻟﯽ »‪ «8‬و ﺳﻌﺎﯾﺖ دﺷﻤﻨﺎن ﺧﺎﻧﮕﯽ و ﻏّﻤﺎزي اﻫﺎﻟﯽ ﮐﯿﺪ »‪ «9‬اﺷﺒﺎل ﮐﻨﺎم ﺑﺴﺎﻟﺖ ﮐﻪ ﺷﯿﺮ ﮔﺮدون از ﺑﯿﻢ ﺑﻪ‬
‫ﮔﺮد ﺳـﺮاﭘﺮده ﺣﺸـﻤﺖ اﯾﺸﺎن ﻧﯿﺎرﺳﺖ ﮔﺸﺘﻦ‪ ،‬روﺑﻬﯽ ﭼﻨﺪ را دﺳﺘﮕﯿﺮ و ﺷﻬﺴﻮاران )‪ 12‬اﻟﻒ( ﻋﺮﺻﻪ ﺑﻄـﺎﻟﺖ ﮐﻪ ﺗﻬﻤﺘﻦ زﻣﺎن از ﻫﺮاس‬
‫ﺑﻪ ﭘﯿﺮاﻣﻦ ﮐﺮﯾﺎس ﺷﻮﮐﺘﺸﺎن ﻧﺘﻮاﻧﺴﺖ ﮔﺮدﯾﺪ‪ ،‬ﺷﺒﺎﻧﮑﺎره زﻧﺪ را اﺳﯿﺮ آﻣﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻌﻬﻮد ﭼﻨﺎن ﺑﻮد ﮐﻪ ﻵﻟﯽ آﺑﺪار از ﻋّﻤﺎن ﺑﻪ ﺟﻮاﻧﺐ و اﻧﺤﺎي »‪ «10‬ﻋﺎﻟﻢ و اﻃﺮاف ﺟﻬﺎن ﺑﺮﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺮﺧﻼف اﯾﻦ دراري ﺷﺎﻫﻮار ﮐﻪ از داﻣﻦ ﻗﻠﺰم »‪ «11‬ﺑﻪ ﺳﺎﺣﻞ ﻋّﻤﺎن )‪ (17‬ﺑﺮدﻧﺪ و ﭼﻮن ﮔﻨﺞ ﺑﻪ‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺘﻦ‪ :‬درﯾﻐﺎ ﮐﻪ‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪ :‬ﻋﻠﻢ‪.‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 53‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺘﻦ‪ :‬ﺗﺮا )ﻫﻤﻪﺟﺎ(‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪ :‬اﯾﺮان‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﺒﯿﻦ زاغ را ﺑﺮ ﺳﺮو ﺳﺘﺎخ‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪ :‬ﮐﺎﻣﮑﺎري‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪ :‬دﺷﻤﻦﺷﮑﺎر‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺘﻦ‪ :‬ﺧﻮردﺳﺎﻟﯽ‪.‬‬
‫)‪ .(9‬ﻣﺞ‪ :‬ﻏﻤﺎزي ﻣﻌﺎﻧﺪان‪.‬‬
‫)‪ .(10‬ﻣﺞ‪ :‬ﺟﺎﻧﺐ اﻧﺤﺎي‪.‬‬
‫)‪ .(11‬ﻣﺞ‪ :‬ﺧﺰر‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪27 :‬‬
‫ﻣﺨﺰن و ﮔﻮﻫﺮ ﺑﻪ ﻣﻌﺪن رﺳﯿﺪﻧﺪ »‪ ،«1‬ﻣﮕﺮ ﺣﺴـﯿﻨﻘﻠﯽ ﺧﺎن ﮐﻪ ﭼﻮن ﺷﯿﺮ ﻫﺼﻮر و ﭘﻠﻨﮓ ﺟﺴﻮر ﺧﻮد را از آن ورﻃﻪ ﺑﻪ ﮐﻨﺎر ﮐﺸﯿﺪه‪ ،‬ﺑﻪ‬
‫آﯾﯿﻦ ﭘﺪر ﻧﺎﻣﺪار ﺧﻮﯾﺶ ﺑﺎ ﺗﺮﮐﻤﺎﻧﺎن ﮔﺮﮔﺎن درﺳﺎﺧﺘﻪ‪ ،‬ﺑﺴﺎط ﺧﺼﻮﻣﺖ ﻣﻤّﻬﺪ ﮔﺮداﻧﯿﺪ‪.‬‬
‫در ﺑﯿﺎن ﻃﻠﻮع و اﻓﻮل ﮐﻮﮐﺐ اﻗﺒﺎل ﺧﺴﺮو واﻻﺷﺄن اﺑﻮ اﻟﻔﺘﺢ ﺣﺴﯿﻨﻘﻠﯽ ﺧﺎن )‪ -(18‬اﻧﺎر اﻟّﻠﻪ ﺑﺮﻫﺎﻧﻪ »‪-«2‬‬
‫ﺧﺴـﺮوي ﺗﻬﻤﺘﻦ ﺗﻮان و ﺧﺪﯾﻮي اﻓﺮاﺳـﯿﺎب ﺷﻮﮐﺖ و آرش ﮐﻤﺎن ﺑﻮده‪ ،‬در ﻓﺮوﺳﯿﺖ و ﺑﻬﺎدري رﺳﺘﻢ داﺳﺘﺎن را ﻫﻤﺎل ﺧﻮد ﻧﻤﯽداﻧﺴﺖ‬
‫و در ﺷـﺠﺎﻋﺖ و دﻻوري ﺳﺎم ﻧﺮﯾﻤﺎن را ﻣﺮد ﻣﯿـﺪان ﺧﻮد ﻧﻤﯽاﻧﮕﺎﺷﺖ و داﺳـﺘﺎن دﺳـﺘﺎن را در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﮐﺎرﻧﺎﻣﻪ و ﺳﻮاري ﺧﻮد ﺑﺎزﯾﭽﻪ و‬
‫ﻟﻌﺐ ﻃﻔﻼن ﻣﯽﭘﻨﺪاﺷﺖ‪ .‬اﻟﺤﻖ آن ﺧﺪﯾﻮ ﺷـﯿﺪه )‪ (19‬دل ﺷـﻬﺮﯾﺎري ﺷﺠﺎﻋﺖ آﺛﺎر و ﺟﻮانﺑﺨﺘﯽ اﺳﻔﻨﺪﯾﺎر دﺛﺎر ﺑﻮد‪ .‬دﻻوري او را آﺛﺎر‬
‫ﺷﻤﺸـﯿﺮ ﺧﺴﺮواﻧﯿﺶ ﺣّﺠﺘﯽ واﺿﺢ و ﺑﻬﺎدرﯾﺶ را آﯾﺎت »‪ «3‬ﺧﻨﺠﺮﺟﺎن ﺷﮑﺎرش ﺑﺮﻫﺎﻧﯽ ﻻﯾﺢ اﺳﺖ »‪ ،«4‬ﺗﺮﮐﻤﺎﻧﯿﻪ ﮔﺮﮔﺎن ﭼﻮن ﺷﯿﺮان‬
‫ﻋﺮﯾﻦ و ﭘﻠﻨﮕﺎن ﺧﺸـﻤﮕﯿﻦ در ﻗﻼده اﻃﺎﻋﺖ و ﻓﺮﻣﺎنﺑﺮدارﯾﺶ ﻣﻘّﻠـﺪ و ﻣﺎﻧﻨـﺪ ﭼﺎﮐﺮان اﺧﻼصﮔﺰﯾﻦ و ﺑﻨﺪﮔﺎن ﻓﺪوﯾﺖ ﻗﺮﯾﻦ »‪ «5‬ﺳﺮ در‬
‫ﮐﻤﻨﺪ ﻣﻄﺎوﻋﺘﺶ داﺷﺘﻨﺪ‪ «6» .‬در ﻣﺮﺻﺪ اﻧﺘﻘﺎم و اﻗﺘﺤﺎم ﻧﺸﺴـﺘﻪ‪ ،‬ﮐﻤﺮ ﺑﻪ ﮐﯿﻨﻪ ﺳـﮕﺎﻟﯽ ﺑﺴﺖ و ﺑﻪ ﮔﺎه ﻓﺮﺻﺖ در ﺣﻮاﺷﯽ ﻣﻠﮏ ﻣﺘﺼﺮﻓﯽ‬
‫ﻣﺘﻐﻠﺒﯽ »‪ «7‬زﻧﺪﯾﻪ دﺳﺘﺒﺮدﻫﺎﯾﯽ ﻧﻤﺎﯾﺎن ﻣﯽﻧﻤﻮد و ﺣﮑﺎم وﻻﯾﺎﺗﺶ را در ﻗﺮﻋﻪ ﻣﻘﺎرﻋﺖ ﺗﻘﺮﯾﻊ ﺷﻤﺸﯿﺮ اﻧﺘﻘﺎم ﻣﯽﮐﺮد‪.‬‬
‫ﮐﺮﯾﻢ ﺧـﺎن زﻧـﺪ در دار اﻟﻤﻠﮏ ﻓﺎرس ﻫﯿـﭻﮔﺎه ﺑﺮ ﮔﺎه ﺳـﻠﻄﻨﺖ در »‪ «8‬ﮔﺎهوﺑﯽﮔـﺎه از ﺗﺮﮐﺘﺎزي ﻧﺎﮔﻬﺎﻧﯽ و دﺳﺖاﻧـﺪازي ﮔﺎه ﮔﺎﻫﺶ‬
‫اﯾﻤﻦ ﻧﺒﻮد و ﻣﮑﺮر ﻣﺘﺠّﻨﺪه ﺑﺴﯿﺎر و ﻟﺸﮑﺮ ﺑﯽﺷﻤﺎر ﺑﻪ دﻓﻊ ﻓﺘﻨﻪ »‪ «9‬آن ﺧﺴﺮو واﻻﺗﺒﺎر ﻣﺄﻣﻮر ﻣﯽﮐﺮد و ﻫﻨﻮز ﺻﻔﻮف ﻗﺘﺎل آراﺳﺘﻪ ﻧﮕﺸﺘﻪ‪،‬‬
‫از ﮐﻤﯿﻨﮕﺎه‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪ :‬ﺳﭙﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪ :‬ﻋﻨﻮان را ﻧﺪارد‪ .‬در ﺣﺎﺷﯿﻪ‪ :‬ﺧﺎﻗﺎن ﺟﻨﺖﺷﺄن اﺑﻮ اﻟﻔﻮارس ﺣﺴﯿﻨﻘﻠﯽ ﺧﺎن‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪ :‬آﺛﺎر‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪» :‬اﺳﺖ« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪ :‬آﯾﯿﻦ‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﻘﯿﺪ داﺷﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪ :‬در ﺣﻮاﺷﯽ وﻻﯾﺎت ﻣﺘﺼﺮﻓﯽ و ﺣﺪود ﻣﻤﺎﻟﮏ ﻣﺘﻐﻠﺒﯽ‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺞ‪» :‬در« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 54‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫)‪ .(9‬ﻣﺞ‪ :‬دﻓﻊ ﻣﻮاد ﻓﺘﻨﻪ‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪28 :‬‬
‫ﻣﮑﺎوﺣﺖ ﺑﯿﺮون ﻣﯽﺗﺎﺧﺖ و ﻣﺎﻧﻨـﺪ ﺷـﯿﺮ ﺑﺮ ﺧﯿﻞ ﮔﻮر ﮐﻤﯿﻦﮔﺸﺎﯾﯽ ﮐﺮده‪ ،‬آن ﮔﺮوه اﻧﺒﻮه را ﺑﻪ ﻃﺮﻓﮥ اﻟﻌﯿﻦ ﻣﺘﻔّﺮق و ﻣﻨﻬﺰم ﻣﯽﺳﺎﺧﺖ و‬
‫در ﻫﺮﻣﻌـﺎرك راﯾﺖ اﺳﺘﯿﻼ و ﻟﻮاي ﺗﻔّﻮق و ﺑﺮﺗﺮي ﻣﯽاﻓﺮوﺧﺖ ﺗﺎ ﯾﮑﺒﺎرﮔﯽ ﺳﺎﺣﺎت دار اﻟﻤﺮز ﺳﺮاﺳـﺮ او را ﺻﺎﻓﯽ ﮔﺸـﺘﻪ‪ ،‬ﭘﺎ و ﭘﯽ )‪12‬‬
‫ب( ﺣّﮑﺎم و ﻋّﻤﺎل زﻧﺪﯾﻪ از آن ﺳـﺮزﻣﯿﻦ ﻣﻘﻄﻮع و ﻣﻨﺠﻮق و راﯾﺖ اژدﻫﺎ ﭘﯿﮑﺮش ﺑﻪ ذروه اﻓﻼك ﻣﺮﻓﻮع ﮔﺮدﯾﺪ‪ ،‬از ﺑﯿﻢ ﺗﯿﻎ ﺑﯽدرﯾﻐﺶ‬
‫ﺗﻤـﺎﻣﯽ ﺳـﺮﮐﺸﺎن اﯾﺮان در ﺗﺰﻟﺰل و از ﺳـﻄﻮت ﺷﻤﺸـﯿﺮ ﺑﯽزﯾﻨﻬﺎرش ﻫﻤﻪ ﮔﺮدﻧﮑﺸﺎن »‪ «1‬ﻣﻠـﮏ ﭘـﺎي در ﮔﻞ‪ ،‬ﺣﮑﻢ »‪ «2‬و ﻓﺮﻣـﺎﻧﺶ را‬
‫ﻣﻄـﺎوع و اﻣﺮش را ﺑﻪ ﺟﺎن و دل »‪ «3‬ﻣﺘﺎﺑﻊ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﻗﺎﺗﻼن ﭘﺪر ﺳـﻌﺎدت اﻓﺴﺮ را ﻫﺮﯾﮏ ﺑﻪ ﻋﻘﻮﺑﺘﯽ از ﻋﻘﻮﺑﺎت ﺑﺪﺗﺮ »‪ «4‬و ﺳﯿﺎﺳﺘﯽ ﺗﻤﺎمﺗﺮ‬
‫ﺑﻪ دﯾﺎر ﺳـﻘﺮ ﻓﺮﺳـﺘﺎد و دﺳﺘﯿﺎران آن ﻗﻀـﯿﻪ ﻣﻨﮑﺮ و داﻫﯿﻪ ﺷـﻨﻐﺎر را از ﺑﯿﺦ و ﺑﻦ ﺑﺮﮐﻨﺪه‪ ،‬ﺑﻪ اﻗﺒﺢ وﺟﻬﯽ ﺳﻐﺒﻪ ﺷﻤﺸﯿﺮ دﻣﺎر و ﻋﻠﻔﻪ ﺧﻨﺠﺮ‬
‫آﺑـﺪار ﺳـﺎﺧﺖ‪ .‬آن ﺧـﺪﯾﻮ ﺑﺎ ﺗﺎج و اﻓﺴـﺮ ﻧﯿﺰ ﺑﻪ ﭘﯿﺮوي ﭘـﺪر ﻧﯿﮏاﺧﺘﺮ در ﻋﻬـﺪ ﺷـﺒﺎب و ﺑﻬﺎر ﺟﻮاﻧﯽ ﮐﻪ اﺑﺘـﺪاي ﻧﺸﻮ ﻋﻤﺮ و ﻧﻤﺎي رﺑﯿﻊ‬
‫زﻧﺪﮔﺎﻧﯿﺶ ﺑﻮد‪ ،‬از دﺳﺖ ﺳﺎﻗﯽ ﺑﯽﻣﻬﺮ روزﮔﺎر ﺟﺎم ﻧﺎﺧﻮﺷـﮕﻮار ﺷـﻬﺎدت ﭼﺸـﯿﺪ‪ ،‬و ازﯾﻦ ﻋﺎرﯾﺖﺳـﺮا رﺧﺖ ﻫﺴﺘﯽ ﺑﻪ ﻧﺰﻫﺘﮑﺪه ﺧﻠﺪ و‬
‫ﺳﺮاﺑﺴﺘﺎن ﺟﻨﺎن »‪ «5‬ﮐﺸﯿﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺜﻨﻮﯾﻪ‪«6» :‬‬
‫درﯾﻎ آن دل و دﺳﺖ و ﮐﻮﭘﺎل اودرﯾﻎ آن ﺑﺮ و ﺧﺴﺮوي ﯾﺎل او‬
‫درﯾﻐﺎ ﮐﻪ ﭼﺸﻢ ﺑﺪ روزﮔﺎرﺑﺪ آورد ﺑﺮ روي آن ﺷﻬﺮﯾﺎر‬
‫ﻣﻪ ﻋﻤﺮش از ﻏﺪر اﻫﻞ ﺷﻘﺎقﻧﻬﻔﺘﻪ ﺷﺪ اﻧﺪر ﻣﺤﺎق ﻧﻔﺎق‬
‫ﺷﺒﺎﻧﮕﺎه از ﻣﮑﺮ اﻫﻞ ﺧﻼفﺷﺪه ﭘﯿﮑﺮش ﺗﯿﻎ ﮐﯿﻦ را ﻏﻼف‬
‫ﺷﻬﯽ ﮐﺂﺳﻤﺎن ﭼﻮن زﻣﯿﻦ زﯾﺮ اوﺑﻠﺮزﯾﺪي از ﺑﯿﻢ ﺷﻤﺸﯿﺮ او‬
‫ﺑﺒﯿﻦ ﮐﺰ ﺳﺘﻤﮑﺎري ﭼﺮخ دونﭼﺴﺎن ﭘﯿﮑﺮش ﮔﺸﺖ ﻏﻠﺘﺎن »‪ «7‬ﺑﻪ ﺧﻮن‬
‫درﯾﻎ آن ﺑﻪ ﻣﻪ ﺑﺮﺷﺪه ﻧﺎم اوﮐﻪ ﺷﺪ ﺧﺎك آﺧﺮ ﺳﺮاﻧﺠﺎم او‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺘﻦ‪ :‬ﮔﺮدﻧﺎن‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪» :‬ﺣﮑﻢ« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪ :‬ﺧﯿﺎل‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪» :‬از ﻋﻘﻮﺑﺎت« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪ :‬ﺟﻨﺖ‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪» :‬ﻣﺜﻨﻮﯾﻪ« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪ :‬ﻏﻠﻄﺎن )ﻫﻤﻪﺟﺎ(‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪29 :‬‬
‫ﺑﻌﺪ ﻣﺎ ﮐﻪ ﺑﻬﺎر دوﻟﺖ ﻣﺴﺘﻌﺎر زﻧﺪﯾﻪ را ﻧﻮﺑﺖ »‪ «1‬ﺧﺰان رﺳﯿﺪ و ﮔﻞ اﻗﺒﺎل اﺑﺪي اﺗّﺼﺎل ﺑﻮﺳﺘﺎن اﯾﻦ ﺷﻮﮐﺖ ﺑﻬّﯿﻪ از ﮔﻠﺒﻦ »‪ «2‬ﮐﺎﻣﮑﺎري‬
‫ﺑﺸـﮑﻔﯿﺪ‪ ،‬ﻣﺎه ﻋﻤﺮ ﮐﺮﯾﻢ ﺧﺎن زﻧﺪ ﺑﻪ ﭼﺎﻫﺴﺎر ﺑﺎﺧﺘﺮ ﻏﺮوب ﯾﺎﻓﺖ و ﺧﻮرﺷـﯿﺪ ﺑﺨﺖ ﺧﺴـﺮو ﺻﺎﺣﺒﻘﺮان‪ ،‬ﭘﺎدﺷﺎه ﻣﺆﯾﺪ ﮐﺎﻣﺮان‪ ،‬ﺗﺄﯾﯿﺪ ﯾﺎﻓﺘﻪ‬
‫ﻋﻨﺎﯾﺖ آﻟﻪ‪ -‬اﻟﻤﺆﯾـﺪ ﻣﻦ ﻋﻨﺪ اﻟّﻠﻪ »‪ -«3‬اﻟﺴـﻠﻄﺎن آﻗﺎ ﻣﺤّﻤﺪ ﺧﺎن ﭘﺎدﺷﺎه‪ -‬ﻃﺎب ﺛﺮاه »‪ -«4‬از ﻣﺸـﺮق ﻣﻤﻠﮑﺖ ﻓﺎرس و ﺧﺎور ﻣﻠﮏ ﺳﻠﯿﻤﺎن‬
‫ﻃﺎﻟﻊ ﺷﺪ »‪ «5‬و ﺑﺮ ﻓﺮق ﻋﺎﻟﻢ و ﻋﺎﻟﻤﯿﺎن ﺗﺎﻓﺖ و او ﺳـﻠﻄﺎﻧﯽ ﺟﻬﺎﻧﮕﯿﺮ و ﻗـﺪرت آﺛﺎر و ﺟﻬﺎﻧﺒﺎﻧﯽ ﮐﺸﻮرﮔﺸﺎ و ﺟﻬﺎﻧـﺪار »‪ «6‬ﺑﻮد‪ (20) .‬ﺑﻪ‬
‫ﻓﺮط ﮐﯿـﺎﺳﺖ و دﻫـﺎ و وﻓﻮر ﺣـﺪس و ذﮐـﺎ‪ ،‬از ﺟﻤﯿﻊ ﺷـﻬﺮﯾﺎران ﺗﺮك و ﻋﺠﻢ و ﺳـﻼﻃﯿﻦ واﻓﺮ ﺗﻤﮑﯿﻦ ﻣـﺎ ﺗـﺄّﺧﺮ و ﻣـﺎ ﺗﻘـّﺪم ﻣﻤﺘﺎز و ﺑﻪ‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 55‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫اﺻﺎﺑﺖ »‪ «7‬راي زرﯾـﻦ و اﺳـﺘﻘﺎﻣﺖ ﻓﻬﻢ دورﺑﯿﻦ »‪ «8‬و ﺷـﺠﺎﻋﺖ ﺑﻪ ﮐﻤﺎل »‪ «9‬و ﺗﺨـﺖ ﻫﻤﺎﯾﻮنﻓـﺎل ﺧﻠﻌﺖ اﻗﺒـﺎﻟﺶ ﻣﺰّﯾﻦ و ﻣﺤﻠّﯽ‪13) .‬‬
‫ا ﻟﻒ(‬
‫ﻫﻤﺶ ﻫـﻮش و دل ﺑﻮد و ﻫﻢ زور دﺳﺖﺑـﺪﯾﻦ ﻫﺮدو ﺑﺮ ﺗﺨﺖ ﺷﺎﯾـﺪ ﻧﺸـﺴﺖ ﭼﻮن ﺳـﺮﯾﺮ ﺳـﻠﻄﻨﺖ و اورﻧـﮓ ﺧﻼـﻓﺖ ﺑﻪ وﺟﻮد »‪ «10‬او‬
‫آراﯾﺶ ﯾﺎﻓﺖ و ﺗﺎج ﺷﺎﻫﯽ و اﻓﺴﺮ ﺷﺎﻫﻨﺸﻬﯽ ﺑﻪ ذات »‪ «11‬ﻫﻤﺎﯾﻮﻧﺶ زﯾﻨﺖ ﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬ﻣﺠﻤﻮع اﯾﻞ و اﻟﻮس و ﺧﯿﻞ و ﺣﺸﻢ و ﻋﺒﯿﺪ و ﺧﺪم‬
‫را از روي ﺧﺮد ﺷـﺎﻓﯽ و ﻋﻘـﻞ واﻓﯽ و ﻧﻨـﮓ و ﻧـﺎﻣﻮس‪ ،‬ﺧﻂ ﺑﻄﻼن و رﻗﻢ ﻋﻔﻮ و ﻧﺴـﯿﺎن ﺑﺮ زﻟﻞ و ﺧﻄﺎﯾﺎي ﻋﺼﺎت و ﻃﻐﺎت ﻗﻮم و ﻗﺒﯿﻠﻪ‬
‫»‪ «12‬ﮐﺸـﯿﺪه‪ ،‬ﻫﻤﻪ اﯾﺸﺎن را در ﻇّﻞ ﻋﺎﻃﻔﺖ و ﺳﺎﯾﻪ ﺗﺮﺑﯿﺖ ﺳﻠﻄﻨﺖ »‪ «13‬ﺟﺎي داده و اﺑﻮاب ﺑّﺮ »‪ «14‬و اﻣﺘﻨﺎن و اﻧﻌﺎم و اﺣﺴﺎن‪ ،‬زﯾﺎده از‬
‫ﺣﻮﺻﻠﻪ و ﮔﻨﺠﺎﯾﺶ اﻣﮑﺎن‪ ،‬ﺑﺮ روي »‪ «15‬روزﮔـﺎر اﯾﺸﺎن ﮔﺸﺎد و ﻫﺮﯾﮏ از اﺧﻮان و اﻋﻮان و اﻣﺮا و اﻋﯿﺎن از ﻣﻤﺎﻟﯿﮏ و ﻣﻤﻠﻮك »‪«16‬‬
‫را ﺣﺼﻪاي از ﻣﻠﮏ در وﺟﻪ راﺗﺒﻪ و ﻣﻘّﺮري اﯾﺸﺎن ﻋﻄﺎ ﻓﺮﻣﻮد و ﻫﺮﻣﻠﮑﯽ را ﮐﻪ ﺑﻪ‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﻠﮏ‪» :‬ﻧﻮﺑﺖ« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪ :‬ﻧﻬﺎل‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﻠﮏ‪» :‬اﻟﻤﺆﯾﺪ ﻣﻦ ﻋﻨﺪ اﻟّﻠﻪ« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪ :‬در ﺣﺎﺷﯿﻪ‪ :‬ﺧﺎﻗﺎن ‪ ...‬ﺷﻬﯿﺪ ﺧﻠﺪآﺷﯿﺎن اﺑﻮ اﻟﻨﺼﺮ ﺳﻠﻄﺎن ﻣﺤّﻤﺪ ﭘﺎدﺷﺎه‪ .‬در ﻣﻠﮏ »ﺳﻠﻄﺎن ﻣﺤّﻤﺪ« ﺑﺎ ﺷﻨﮕﺮف ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪه‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪ :‬ﺷﺪه‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪ :‬ﮔﯿﺘﯽدار‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪ :‬اﺳﺘﻘﺎﻣﺖ‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺞ‪ :‬اﺻﺎﺑﺖ ﺧﺮد ﺧﺮدهﺑﯿﻦ‪.‬‬
‫)‪ .(9‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﻪ ﮐﻤﺎل و ﻋﺰم ﺛﺎﺑﺖ و ﺣﺰم درﺳﺖ‪.‬‬
‫)‪ .(10‬ﻣﺞ‪ :‬وﺟﻮد ﻣﺴﻌﻮدش‪.‬‬
‫)‪ .(11‬ﻣﺞ‪ :‬ﻓﺮق‪.‬‬
‫)‪ .(12‬ﻣﺞ‪ :‬ﻋﺼﺎت ﻗﻮم و ﻃﻐﺎت ﻗﺒﯿﻠﻪ‪.‬‬
‫)‪ .(13‬ﻣﺞ‪» :‬ﺳﻠﻄﻨﺖ« را ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(14‬ﻣﺞ‪ :‬اﺑﻮاب ﻧﯿﮑﻮﯾﯽ‪.‬‬
‫)‪ .(15‬ﻣﺞ‪ :‬ﺣﻮﺻﻠﻪ ﮔﻨﺠﺎﯾﺶ و ﻇﺮف ﺑﯿﺎن ﺑﺮ ﭼﻬﺮه‪.‬‬
‫)‪ .(16‬ﻣﺞ‪ :‬اﺧﻮان و اﻋﯿﺎن و اﻣﺮا و اﻋﻮان و ﻣﻤﻠﻮك و ﻣﻤﺎﻟﯿﮏ و اﻏﻨﯿﺎ و ﺻﻌﺎﻟﯿﮏ‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪30 :‬‬
‫ﻗّﻮت ﺷﻤﺸﯿﺮ اﻗﺒﺎل »‪ «1‬و ﻧﯿﺮوي ﺑﺨﺖ ﺟﻬﺎﻧﮕﺸﺎ ﮔﺸﻮد‪ ،‬ﺑﺮ ﺟﺎي ﮔﯿﺮ و اﻗﻄﺎع اﯾﺸﺎن اﻓﺰود ﺗﺎ ﺑﻪ ﻗﺎﻧﻮن ﻣﻌﺪﻟﺖ و ﻇﻬﻮر ﺳـﺨﺎوت و ﻫّﻤﺖ‬
‫»‪ «2‬ﺑﯿﺦ و ﺑﺎر ﺷﺠﺮ ﭘﺮﺧﻄﺮ ﺧﺼﻮﻣﺖ را از ﻣﯿﺎن ﻗﻮم ﺑﺪﯾﻦ ﻧّﯿﺖ »‪ «3‬درﺳﺖ و ﻋﺰم ﻗﻮﯾﻢ از رﯾﺸﻪ ﺑﺮﮐﻨﺪ و در ﻣﯿﺎن ﻣﺆاﻟﻒ و ﻣﺨﺎﻟﻒ اﯾﻞ‬
‫ﺑﻪ رﻫﻨﻤﺎﯾﯽ ﺧﺮد ﺧﺮدهﺑﯿﻦ »‪ «4‬و ﻋﻘﻞ اﻧﺼﺎفﮔﺰﯾﻦ‪ ،‬ﻃﺮح ﺧّﻠﺖ و ﻣﻮاﺻﻠﺖ اﻓﮑﻨﺪ‪ .‬ﺑﺪﯾﻦ راي ﺻﺎﯾﺐ و ﺗﺪﺑﯿﺮ ﺛﺎﻗﺐ‪ ،‬ﻣﻠﮏ »‪ «5‬و دوﻟﺖ‬
‫ﻧﻈﺎﻣﯽ و ﺑﻨﺎي ﻣﻤﻠﮑﺖ و ﺳﻠﻄﻨﺖ »‪ «6‬دواﻣﯽ و اﻧﺘﻈﺎﻣﯽ ﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬
‫ﺑﺮادراﻧﺶ ﮐـﻪ ﻫﺮﯾـﮏ در دﻋـﻮي ﺑﺰرﮔﯽ و ﻓﺮﻣﺎﻧﻔﺮﻣـﺎﯾﯽ ﺣّﺠـ ﺘﯽ ﻣﻌﺘـﺒﺮ در دﺳـﺖ داﺷـﺘﻪ‪ ،‬ﺧـﻮد را ﺑـﻪ اﺳـﺘﺤﻘﺎق ﺻـﺎﺣﺐ ﺗـﺎج و اﻓﺴـﺮ‬
‫ﻣﯽﭘﻨﺪاﺷـﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ اﻓﺴﺎد ﻣﻔﺴـﺪﯾﻦ و اﻧﮕﯿﺰه »‪ «7‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻪﻃﻠﺒـﺎن ﻣﻔﺴـﺪت آﯾﯿﻦ ﺑـﺎ آن ﺧﺴـﺮو واﻻﺷﺄن در ﻣﻘﺎم ﺧﻼف و ﻋﻨﺎد ﺑﺮآﻣـﺪه »‪،«8‬‬
‫اﻇﻬﺎر ﻋﻘﻮق و ﻋﺼـﯿﺎن و ﺗﻤّﺮد و ﻃﻐﯿﺎن ﻧﻤﻮدﻧـﺪ و ﺣﻘﻮق اﺧّﻮت را ﻓﺮاﻣﻮش ﮐﺮده‪ ،‬ﺻـﺤﯿﻔﻪ ﺣﻖ اﺣﺴﺎن را ﺑﺮ ﻃﺎق ﻧﺴـﯿﺎن ﻧﻬﺎده‪ ،‬اﺑﻮاب‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 56‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫ﻧﻔﺎق »‪ «9‬ﺑﺮ روﯾﺶ ﮔﺸﺎدﻧـﺪ ﺗـﺎ ﻣـﺪت ﻫﻔﺖ ﺳـﺎل در ﻓﻀﺎي دار اﻟﻤﺮز ﺑﺎ ﺑﺮادران ﻏﯿﻮر ﮐﻪ ﻓﯽ اﻟﺤﻘﯿﻘﻪ از راه و رﺳﻢ ﻣﺮدي و ﻣﺮداﻧﮕﯽ‬
‫»‪ «10‬دور ﺑﻮدﻧـﺪ ﻏﺒـﺎر ﻧﻘـﺎر و ﻣﻮاد ﺛﺎر را »‪ «11‬در ﻫﯿﺠـﺎن داﺷﺖ‪ ،‬ﺗـﺎ آﻧﮑﻪ ﺑﻌﻀـﯽ از آن ﺟّﻬﺎل »‪ «12‬از روي ﺟﻬـﻞ و ﻏﺮور از ﮐـﻮي‬
‫ﺣﻤّﯿﺖ و ﻏﯿﺮت دور ﮔﺸـﺘﻪ‪ ،‬ﺑﻪ دﯾـﺎر اﻏﯿـﺎر راه ﺳـﭙﺎر و از ﻫﻤـﺎن راه ﻣﺴـﺎﻓﺮ و ﻣﺘﻮاﺻﻞ »‪ «13‬ﺑـﻪ وادي ﺑـﻮار ﮔﺮدﯾﺪﻧـﺪ و ﺑﺮﺧﯽ در ﻗﺮﻋﻪ‬
‫ﻣﻘﺎرﻋﺖ و ﻋﺮﺻﻪ ﻣﺼﺎرﻋﺖ ﺗﻘﺮﯾﻊ اﻓﺘﺎدﻧﺪ‪ 13) ،‬ب( و ﭼﻨﺪي ﻣﺘﺎع ﻋﺎﻓﯿﺖ و ﮐﺎﻻي ﻋّﺰت را در رﺳﺘﻪ ﺻﺪاﻗﺖ و ﺧﺪﻣﺘﮕﺰاري ﺑﻪ ﺟﺎن و‬
‫دل ﻃﺎﻟﺐ و ﺧﺮﯾﺪار و آن ﺧﺪﯾﻮ ﻫﺰﺑﺮ ﺳـﯿﺮت ﺿـﺮﻏﺎم ﻃﺒﯿﻌﺖ ﺑﻪ ﻋﺰم ﺷﮑﺎر ﻣﻤﻠﮑﺖ ﻣﻮروث ﺑﺎ ﮔﺮوﻫﯽ ﺿﯿﻐﻢ ﺻﻮﻟﺖ و ﭘﻠﻨﮓ ﺧﺼﻠﺖ‬
‫از ﻏﺎب دار اﻟﻤﺮز و ﮔﺮﮔﺎن ﮐﻪ ﮐﻨﺎم ﺳـﻠﻄﻨﺖ ﺑﻮد ﺑﺮآﻣﺪه‪ ،‬ﺑﻪ اﻧﺪك روزﮔﺎري دﺷﻤﻨﺎن ﻗﻮي ﭘﺎﯾﻪ و ﺧﺼﻤﺎن ﺑﺎ اﻫﺒﺖ »‪ «14‬و ﺳﺮﻣﺎﯾﻪ را‬
‫ﻣﻘﻬﻮر و ﻣﺴﺘﺄﺻﻞ ﮔﺮداﻧﯿﺪ و ﺑﻪ ﮐﻢﻣﺎﯾﻪ ﻓﺮﺻﺘﯽ ﺑﻪ ﺿﺮب ﺷﻤﺸﯿﺮ ﮐﺸﻮرﮔﯿﺮي »‪ «15‬و ﻧﯿﺮوي ﺻﻤﺼﺎم ﺟﻬﺎﻧﺪاري ﺳﺎﺣﺎت ﻣﻤﺎﻟﮏ اﯾﺮان‬
‫»‪ «16‬را از اﺑﺘﺪاي‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﺣﺞ‪ :‬ﺟﻬﺎﻧﮕﯿﺮي‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪ :‬ﻫﻤﺖ و ﺳﺨﺎوت‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﻪ ﻧّﯿﺖ‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﻠﮏ‪ :‬ﺧﻮردهﺑﯿﻦ‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﺰاج ﻣﻠﮏ‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪ :‬ﺳﻠﻄﻨﺖ و ﻣﻤﻠﮑﺖ‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪ :‬اﻧﮕﯿﺰ‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺞ‪ :‬درآﻣﺪه‪.‬‬
‫)‪ .(9‬ﻣﺞ‪ :‬ﻧﻔﺎق و ﺧﻼف‪.‬‬
‫)‪ .(10‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﺮدﻣﯽ‪.‬‬
‫)‪ .(11‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﻮاد ﻧﻔﺎر‪.‬‬
‫)‪ .(12‬ﻣﺞ‪» :‬ﺟﻬﺎل« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(13‬ﻣﺞ‪» :‬ﻣﺘﻮاﺻﻞ« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(14‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﺎ ﺳﺎز‪.‬‬
‫)‪ .(15‬ﻣﺞ‪ :‬ﺟﻬﺎﻧﮕﯿﺮي‪.‬‬
‫)‪ .(16‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﻤﺎﻟﮏ ﻓﺴﯿﺢ اﻻرﺟﺎي اﯾﺮان‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪31 :‬‬
‫ﺟﯿﺤﻮن ﺗﺎ اﻧﺘﻬﺎي »‪ «1‬دﺟﻠﻪ از وﺟﻮد ﻣﯿﺸﻮم ﻣﺘﺨﺎﺻﻢ ﻋﺸﻮم »‪ «2‬و ﻣﺨﺎﻟﻔﯿﻦ ﭘﺎك و ﻣﺼّﻔﺎ ﮔﺮداﻧﯿﺪ »‪ «3‬و راﯾﺖ ﺟﻬﺎﻧﮕﺸﺎ ﺑﻪ اﻗﺼﺎي »‪«4‬‬
‫ﻣﻤﺎﻟﮏ ﮔﺮﺟﺴﺘﺎن و داﻏﺴﺘﺎن ﺑﺮاﻓﺮاﺧﺖ‪ (21) .‬ﻣﻠﮏ ﺗﻔﻠﯿﺲ را ﺑﻪ ﻏﻠﺒﻪ و ﻗﻬﺮ ﻣﺴـّﺨﺮ و ﻣﺨﺎﻟﻔﯿﻦ آن ﺳـﺮﺣﺪ و ﺛﻐﻮر را ﺑﻪ ﺷﻤﺸﯿﺮ ﻏﺰو و‬
‫ﺟﻬﺎد ﻣﺪّﻣﺮ و ﺑﺎ ﺑﺮده و ﺑﺪره ﺑﯽﺷـﻤﺎر و درم و دﯾﻨﺎر ﺑﺴـﯿﺎر ﻣﻈﻔﺮ و ﻣﻨﺼﻮر ﺑﻪ ﻣﺴﺘﻘﺮ ﺧﻼﻓﺖ ﻋﻠﯿﻪ ﻣﻨﺼﺮف ﮔﺸﺖ »‪ .(22) «5‬در ﺻﻔﺤﻪ‬
‫اﯾﺮان از ﻫﺮﮐﺲ ﻣﻈّﻨـﻪ ﺧﻼـف و ﻋﻨـﺎد ﻣﯽرﻓﺖ ﺑﻪ ﺗﯿـﻎ ﺳـﯿﺎﺳﺖ و ﺣﺴـﺎم ﻗﻬﺮ‪ ،‬ﺑﻨﯿـﺎدش را ﺑﺮاﻧـﺪاﺧﺖ و ﻫﺮﮐﻪ ﻗـﺪم ﺑﻪ راﺳـﺘﯽ در ﻃﺮﯾﻖ‬
‫ﺧﺪﻣﺘﮕﺰاري ﻧﻬﺎد‪ ،‬او را زﯾﺎده درﺧﻮر ﺗﻮﻗﻊ ﻧﻮاﺧﺖ‪.‬‬
‫ﻟﻄﻔﻌﻠﯽ ﺧﺎن زﻧﺪ ﭘﺲ از ﻣﻘﻬﻮري ﺳـﻼﻃﯿﻦ زﻧﺪﯾﻪ ﺧﻮد را در ﺗﻬّﻮر »‪ ،«6‬ﺛﺎﻧﯽ اﺛﻨﯿﻦ ﭘﻮﻻدوﻧﺪ ﺗﺼّﻮر ﻣﯽﻧﻤﻮد و در ﺷﺠﺎﻋﺖ »‪ «7‬ﺧﻮﯾﺶ‬
‫را ﻣﺎﻧﻨـﺪ ﭘـﻮر دﺳـﺘﺎن ﻣﯽداﻧﺴﺖ‪ .‬ﺑـﺎ اﯾﻨﮑﻪ ﺑﻪ رأي اﻟﻌﯿﻦ دﯾـﺪه ﺑـﻮد ﮐﻪ ﭘـﺪران »‪ «8‬او ﺑـﺎ آنﻫﻤﻪ اﺳـﺘﻌﺪاد ﺳـﻠﻄﻨﺖ ﻣﮑّﺮر ﺑﺎ اﯾﻦ ﺧﺴـﺮو‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 57‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫ﮐﯿﺨﺴـﺮو ﻫﻤﺎل ﻣﺼﺎف داده‪ ،‬ﻣﻨﻬﺰم رﻓﺘﻨـﺪ و ﺑﺎﻻﺧﺮه ﻫﯿـﭻﯾﮏ از دم ﺷﻤﺸـﯿﺮ ﺟﺎن ﺳـﺘﺎﻧﺶ ﺟﺎن ﻧﺒﺮدﻧـﺪ‪ ،‬ﻣﻊ ﻫـﺬا ﺑﺨﺖآزﻣﺎﯾﯽ را »‪،«9‬‬
‫ﺣﺸﺮي اﻧﺒﻮه و ﮔﺮوﻫﯽ ﮐﻮه ﺷﮑﻮه از رﺟﺎﻟﻪ و اﯾﻼت »‪ «10‬ﻓﺮاﻫﻢ آورده‪ ،‬دار اﻟﻤﻠﮏ ﮐﺮﻣﺎن را ﻣﺄﻣﻦ ﺳﺎﺧﺖ و ﺑﻪ اﺳﺘﺠﻤﺎع ﻣﻮاد ﻗﺘﺎل و‬
‫ﺟﺪال ﭘﺮداﺧﺖ‪ .‬ﺧﺪﯾﻮ ﻓﺮﯾﺪونﻓﺮ ﺑﺎﻟﺸـﮑﺮ ﺣﺎﺿـﺮ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻋﻘﺎب ]ﮐﻪ[ ﺑﻪ ﻗﺼﺪ ﺻـﯿﺪ‪ ،‬ﭘﻨﺠﻪ ﺷﮑﺎراﻓﮑﻨﯽ ﮔﺸﺎﯾﺪ و ﯾﺎ ﺷﺎﻫﯿﻨﯽ ﮐﻪ از ﻫﻮا ﭘﯽ‬
‫ﺷﮑﺎر »‪ «11‬ﮐﺒﻮﺗﺮ ﻣﺨﻠﺐ ﮔﺸﻮده‪ ،‬ﻋﺰم زﻣﯿﻦ ﻧﻤﺎﯾـﺪ‪ ،‬از دار اﻟﻤﻠـﮏ ﻃﻬﺮان ﻋﺎزم ﮐﺮﻣﺎن و ﻣـﺪت »‪ «12‬ﺷـﺶ ﻣﺎه ﻗﻠﻌﻪ آﻧﺠﺎ را ﻣﺤﺎﺻﺮه‬
‫داده‪ ،‬ﻣﺮة ﺑﻌـﺪ اﺧﺮي ﻋﺮﺻﻪ ﻣﻄـﺎردت را ﺑﺴـﻂ داده ﻫﺮﮐﺮت ﺟﻤﻌﯽ ﻓﺰون از ﻗﯿﺎس ﻣﺴﺎﻓﺮ »‪ «13‬دﯾﺎر ﻋﺪم ﮔﺸـﺘﻪ‪ ،‬رﺧﺖ از ﮐﻮي ﻫﺴﺘﯽ‬
‫ﺑﺮﺑﺴﺘﻨﺪ‪ .‬در آن ﻣﻌﺎرك ﺧﻠﻘﯽ اﻧﺒﻮه و ﮔﺮوﻫﯽ ﺑﯽﺷﻤﺎر از زور ﺑﺎزوي )‪ 14‬اﻟﻒ( دﻻوري و ﻧﯿﺮوي اﻗﺒﺎل دﺷﻤﻦ‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﺒﺘﺪاي ﺟﯿﺤﻮن ﺗﺎ ﻣﻨﺘﻬﺎي‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺘﻦ‪ :‬ﻋﺜﻮم‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪ :‬ﺧﺼﻤﺎن ﻋﺜﻮم و دﺷﻤﻨﺎن ﺷﻮم ﭘﺎك و ﻣﺼﻔﺎ ﺳﺎﺧﺖ‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪ :‬اﻗﺼﺎ‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﻨﺼﻮر ﻣﻨﺼﺮف ﺑﻪ ﻣﺴﺘﻘﺮ ﺧﻼﻓﺖ ﻋﻠﯿﻪ ﮔﺸﺖ‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪ :‬ﭼﻮن ﺧﻮد را در ﺷﺠﺎﻋﺖ و دﻻوري‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪ :‬ﺷﺠﺎﻋﺖ و ﺑﻬﺎدري‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺞ‪ :‬اﺳﻼف‪.‬‬
‫)‪ .(9‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﺨﺖآزﻣﺎﯾﯽ و آﺛﺎر ﺟﻨﻮن را از روي ﺗﻬﻮر‪.‬‬
‫)‪ .(10‬ﻣﺞ‪ :‬اﯾﻼت ﻫﺮﺟﺎﯾﯽ از ﻃﻮاﯾﻒ ﺧﻮاﺟﻪوﻧﺪ و ﻋﺒﺪ اﻟﻤﻠﮑﯽ‪.‬‬
‫)‪ .(11‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﻪ ﻗﺼﺪ ﺷﮑﺎر‪.‬‬
‫)‪ .(12‬ﻣﺞ‪» :‬ﻣﺪت« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(13‬ﻣﺞ‪ :‬از ﻗﯿﺎس از آن ﻓﺮﻗﻪ ﻧﺴﻨﺎس ﺣﻖﻧﺸﻨﺎس از دم ﺣﺴﺎم ﭼﻮن اﻟﻤﺎس ﻣﺴﺎﻓﺮ‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪32 :‬‬
‫ﺷﮑﺮي در آن ﻏﻤﺮات ﻫﻮلاﻧﮕﯿﺰ و ورﻃـﺎت ﻣﻮجﺧﯿﺰ از ﻟّﺠﻪ ﺻـﻤﺼﺎم ﺧﻮنآﺷـﺎم آن ﭘﺎدﺷـﺎه ﺑﻬﺮام اﻧﺘﻘﺎم ﻣﻐﻤﻮر آﻣﺪﻧـﺪ و ﻋﺎﻗﺒﺖ ﻗﻠﻌﻪ‬
‫ﮐﺮﻣـﺎن ﮐﻪ ﺑـﺎ ﻓﻠﮏ اﻟﺒﺮوج دم از »‪ «1‬ﻣﺴﺎوات ﻣﯽزد‪ ،‬ﺑﻪ ﻏﻠﺒﻪ و ﻗﻬﺮ ﻣﺴـّﺨﺮ ﮔﺸـﺘﻪ‪ ،‬ﻣﺠﻤﻮع ﺳـﭙﺎﻫﯽ و ﻟﺸـﮑﺮ در درﯾﺎي ﻏﻀﺐ ﺳﻠﻄﻨﺖ‬
‫ﻏﻮﻃﻪ دﻣﺎر ﭼﺸﯿﺪه »‪ ،«2‬ﻟﻄﻔﻌﻠﯽ ﺧﺎن در ﻋﯿﻦ ﺷﺒﺎب و ﺟﻮاﻧﯽ ﺑﻪ ﯾﺎﺳﺎي ﺳﻠﻄﺎﻧﯽ ﻣﺨﺼﻮص ﮔﺮدﯾﺪ‪ (23) .‬ﺳﺒﺤﺎن اﻟّﻠﻪ!‬
‫رﺑﺎﻋﯽ‪«3» :‬‬
‫اﺟﺰاي ﭘﯿﺎﻟﻪاي ﮐﻪ درﻫﻢ ﭘﯿﻮﺳﺖﺑﺸﮑﺴﺘﻦ آن روا ﻧﻤﯽدارد دﺳﺖ‬
‫ﭼﻨﺪﯾﻦ ﺳـﺮ و ﺟﺎن ﻧﺎزﻧﯿﻦ از ﺳﺮ ﻗﻬﺮدر ﻣﻬﺮ ﮐﻪ ﭘﯿﻮﺳﺖ و ﺑﻪ ﮐﯿﻦ ﮐﻪ ﺷﮑﺴﺖ )‪ (24‬ﭘﺲ از ﺗﺴﺨﯿﺮ ﺗﻔﻠﯿﺲ و ﻗﻬﺮ ﻟﻄﻔﻌﻠﯽ ﺧﺎن و ﺧﺮاﺑﯽ‬
‫ﮐﺮﻣـﺎن و ﻗﺘـﻞ ﻣﺘﺠّﻨـﺪه آن ﺳﺎﻣـﺎن ﻫﯿﺒﺖ ﭘﺎدﺷـﺎﻫﯽ در دلﻫﺎي ﺧﺎّص و ﻋﺎم و ﻣﻠﻮك »‪ «4‬اﻃﺮاف و ﻃﺮﻓـﺪاران ﺳـﺮﺣﺪ و ﺛﻐﻮر ﻣﻤﺎﻟﮏ‬
‫ﻣﺤﺮوس‪ ،‬از »‪ «5‬اﻗﺼﺎ ﺑﻼد ﺗﺮﮐﺴـﺘﺎن و روم و روس ﭼﻨﺎن ﺗﺄﺛﯿﺮ ﮐﺮد ﮐﻪ ﺑﯽاﺧﺘﯿﺎر ﺳﻠﺴـﻠﻪﺟﻨﺒﺎن ﻣﺼﺎدﻗﺖ و وﻻ ﺷـﺪه‪ ،‬اﯾﻠﭽﯿﺎن ﺑﺰرگ ﺑﺎ‬
‫»‪ «6‬ﺗﺤﻒ و ﻫـﺪاﯾﺎي ﭘﺎدﺷﺎﻫﺎﻧﻪ ﮔﺴـﯿﻞ درﮔﺎه اﻋﻠﯽ ﻧﻤﻮده ﭘﻮزشﻫﺎ آﻏﺎز ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪ .‬از ﺑﺄس و ﺑﻄﺶ و ﺻﻮﻟﺖ و ﺻـﻼﺑﺖ »‪ «7‬ﺗﺮﮐﺘﺎزﯾﺶ‬
‫ﻫﯿﭻﮔﺎه اﯾﻤﻦ ﻧﺒﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻋﻈﻤﺖ و ﺟﻼـل و ﺣﺸـﻤﺖ و اﺳـﺘﻘﻼﻟﺶ ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﻪاي ﺑﻮد ﮐﻪ از ﺳـﻄﻮت »‪ «8‬ﺗﯿﻎ ﺷـﺮرﺑﺎرش‪ ،‬ﺷـﺮاره در ﻫﻨـﺪ و ﻓﺮﻧﮓ و از ﻧﻬﯿﺐ ﻧﺎوك‬
‫ﺻﺎﻋﻘﻪ ﺑﺎرش »‪ «9‬ﺗﺰﻟﺰل در ﺑﻨﯿﺎد »‪ «10‬ﺛﺒـﺎت و ﻗﺮار روم و زرﻧـﮓ اﻓﺘـﺎده‪ ،‬ﻧﻬﻨﮕﺎن ﺗﻮران زﻣﯿﻦ از ﺷـﮑﻮه ﻓّﺮش در درﯾﺎي ﮔﻨﮓ و زره‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 58‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫»‪ (25) «11‬ﺑﯽﺧﻮاب و ﭘﻠﻨﮕﺎن روم‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪» :‬از« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪ :‬ﻟﺸﮑﺮ و دﻫﺎﻗﯿﻦ و ﭘﯿﺸﻪور در درﯾﺎي ﻏﻀﺐ ]ﻣﺘﻦ‪ :‬ﻏﻈﺐ[ ﭘﺎدﺷﺎه ﻗﻬﺎر ﻏﻮﻃﻪ دﻣﺎر ﺧﻮرده‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪ :‬ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(4‬و ﺗﺪﻣﯿﺮ اﻫﺎﻟﯽ آن ﺳﺎﻣﺎن ﻫﯿﺒﺖ و رﻋﺐ ﭘﺎدﺷﺎﻫﯽ در دلﻫﺎي ﻣﻠﻮك‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪ :‬و‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﺳﻠﺴﻠﻪﺟﻨﺒﺎن ﻃﺮﯾﻖ ﻣﺼﺎدﻗﺖ و ﺳﺎﻟﮏ ﻃﺮﯾﻖ ﻣﺼﺎﻟﺤﺖ ﺷﺪه‪ ،‬اﯾﻠﭽﯿﺎن ﺳﺨﻨﺪان ﺑﺎ ﻋﺮاﯾﺾ ﻧﯿﺎزﻣﻨﺪاﻧﻪ و‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪ :‬ﺻﻮﻟﺖ و ﺳﻄﻮت‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺞ‪ :‬از ﺑﯿﻢ‪.‬‬
‫)‪ .(9‬ﻣﺞ‪ :‬از ﻧﻬﯿﺐ ﺧﻨﺠﺮ زﻫﺮ آﺑﺪارش‪.‬‬
‫)‪ .(10‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﻨﯿﺎن‪.‬‬
‫)‪ .(11‬ﻣﺞ‪ :‬ﮔﻨﮓ و ﺳﯿﺤﻮن‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪33 :‬‬
‫و روس از ﺻﻮﻟﺖ ﺗﺮﮐﺘـﺎزﯾﺶ »‪ «1‬در ﮐﻮﻫﺴﺎر و ﮐﻨﺎم ﺳـﯿﻤﺎبوار ﻗﺮﯾﻦ ﻗﻠﻖ و اﺿﻄﺮاب »‪ «2‬ﺻﺤﺮاﻧﺸﯿﻨﺎن ﻗﻔﭽﺎﻗﯽ )‪ (26‬ﻧﮋاد از ﻗﻬﺮﻣﺎن‬
‫ﻗﻬﺮﺟـﺎن ﺳﻮزش »‪ «3‬آواره و ﺑﯽﺧﺎنوﻣـﺎن »‪ ،«4‬ﻏﻮﻻـن دﺷـﺖ ﺧﺰر از ﺑﯿﻢ »‪ «5‬ﺳـﻨﺎن آﺗﺶاﻓﺮوزش ﺳﺮﮔﺸـﺘﻪ و ﺣﯿﺮان‪ ،‬ﯾﮑﺮان ﻋﺰﻣﺶ‬
‫درﮔﺎه ﻋﺰﯾﻤﺖ ﺧﻮرﺷـﯿﺪآﺳﺎ ﮔﺮم ﭘﻮﯾﻪ ﺑﻮدي و ﭘﯿﺸﮕﺎه ﺧّﺮﻣﺶ را ﻣﺮﯾﺦ ﺧﻮنآﺷﺎم ﺑﻪ ﮔﺮد ﺳﺮاﭘﺮده ﺟﻼﻟﺶ »‪ «6‬ﻃﻮف ﻧﻨﻤﻮدي‪ ،‬دﺳﺖ‬
‫ﺳﯿﺎﺳﺘﺶ اﮔﺮ از آﺳﺘﯿﻦ »‪ «7‬ﺑﯿﺮون آﻣﺪي‪ ،‬اﻣﻦ »‪ «8‬از ﺳﺎﺣﺖ ﻋﺎﻟﻢ داﻣﺎن ﺧﯿﻤﻪ ﺑﺮﭼﯿﺪي و ﺧﻮرﺷـﯿﺪ »‪ «9‬از ﺑﯿﻢ در ﺣﺠﺎب ﺗﻮراي »‪«10‬‬
‫ﻣﺘﻮاري و ﻣﺤﺠﻮب ﮔﺮدﯾـﺪي و زﺣﻞ در زﯾﺮ ﭼﺎدر )‪ 14‬ب( ﻧﺎﻫﯿـﺪ ﺧﺰﯾﺪي‪ ،‬اﺑﻬﺎم ﻋﺪاﻟﺘﺶ اﮔﺮ ﭘﻨﺠﻪﻧﻤﺎ ﮔﺸﺘﯽ‪ ،‬آﻫﻮ ﺑﺎ ﺷـﯿﺮ ﻫﻢﺧﺎﻧﻪ و‬
‫ﮔﺮگ ﺑﺎ ﺑﺮه ﻫﻢﺧﻮاﺑﻪ ﺷﺪي‪ ،‬و ﺗﯿﻬﻮ ﺑﺎ ﺷﺎﻫﯿﻦ و دّراج ﺑﺎ ﺷﻨﻘﺎر در ﯾﮏ آﺷﯿﺎﻧﻪ ﺑﻪ ﺳﺮ ﺑﺮدي‪ .‬از ﺧﻮف رﻣﺢ ﻣﺼﻘﻮﻟﺶ دلﻫﺎي اﻋﺎدي و‬
‫اﺷﺮار ﺧﻮن و از ﺗﺮس ﺳﯿﻒ ﻣﺴﻠﻮﻟﺶ ﺧﺎﻧﻪ اﺻﻄﺒﺎر و ﺷﮑﯿﺒﺎﯾﯽ »‪ «11‬دﺷﻤﻨﺎن ﺑﯽﺳﮑﻮن‪ .‬ﻣﻤﻠﮑﺖ اﯾﺮان در ﻋﻬﺪ و اوان آن »‪ «12‬ﭘﺎدﺷﺎه‬
‫ﺟﻢ ﺟﺎه رﺷﮏ روﺿﻪ رﺿﻮان و ﺳﺎﺣﺖ ﻃﻬﺮان ﮐﻪ دار اﻟﻤﻠﮏ آن ﺧﺴـﺮو ﻓﻠﮏ ﺑﺎرﮔﺎه ﺑﻮد از زﯾﻨﺖ و آراﺳﺘﮕﯽ و ﻋﻤﺎرت و ﻣﻌﻤﻮري‬
‫ﻣﺼـﺮ ﺟﺎﻣﻊ و ﻏﯿﺮت ﺑﺎغ ﺟﻨﺎن ﮔﺸﺖ‪ .‬ﺑﻌﺪ از ﺗﺴـﺨﯿﺮ ﻣﻤﺎﻟﮏ ﺷﺮﻗﯽ ﺧﺮاﺑﯽ ﺗﻔﻠﯿﺲ و ﺗﺪﻣﯿﺮ ﺳﺮﮐﺸﺎن و ﺗﻌﻤﯿﺮ ﺑﻘﺎع اﯾﺮان »‪ «13‬و ﭘﺲ از‬
‫اﻧﻘﻀﺎي ﻣّﺪت »‪ «14‬ﻫﻔﺪه ﺳﺎﻟﻪ ﺳﻠﻄﻨﺖ و ﺣﮑﻤﺮاﻧﯽ )‪ ،(27‬ﻣﻨﺼﺐ وﻻﯾﺖ ﻋﻬﺪ را ﺑﻪ ﺧﺎﻗﺎن ﺟﻬﺎﻧﮕﯿﺮ و ﻗﺎآن ﻋﺮش ﺳﺮﯾﺮ‪ ،‬ﺧﺴﺮو اﻋﻈﻢ‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪ :‬از ﻫﺮاس ﺣﺴﺎم اﻟﻤﺎس ﻧﺎﻣﺶ‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪ :‬ﺳﯿﻤﺎبوار ﺑﯿﻘﺮار و ﻗﺮﯾﻦ ﻫﺰار ﮔﻮﻧﻪ اﺿﻄﺮاب‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪ :‬ﺟﻬﺎن ﺳﻮزش‪.‬‬
‫)‪ .(4‬اﺻﻞ‪ :‬ﺑﯿﺨﺎﻧﻤﺎن‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪ :‬ﻏﻮﻻن دﺷﺖ از ﺻﻼﺑﺖ‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪ :‬ﺣﺸﻤﺖ و ﺟﻼﻟﺶ‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪ :‬آﺳﺘﯿﻦ ﻗﻬﺮ‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺞ‪ :‬اﻣﻦ و ﻓﺘﻨﻪ ﻫﺮدو‪.‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 59‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫)‪ .(9‬ﻣﺞ‪ :‬ﺧﻮرﺷﯿﺪ ﺳﭙﻬﺮ‪.‬‬
‫)‪ .(10‬ﻣﻠﮏ‪ :‬ﺗﻮرات‪.‬‬
‫)‪ .(11‬ﻣﺞ‪ :‬ﺷﮑﯿﺒﺎﯾﯽ و اﺻﻄﺒﺎر‪.‬‬
‫)‪ .(12‬ﻣﺞ‪» :‬آن« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(13‬ﻣـﺞ‪ :‬ﭘﺲ از ﺗﺴـﺨﯿﺮ ﻣﻤﺎﻟـﮏ ﺷـﺮﻗﯽ و ﻗﺘـﻞ ﺷـﺎﻫﺮخ ﺷـﺎه اﺑﻦ رﺿـﺎ ﻗﻠﯽ ﻣﯿﺮزا ﺑﻦ ﻧﺎدر ﺷﺎه اﻓﺸﺎر و ﻗﻬﺮ اوﻻد و اﺣﻔﺎد ﺷﺎﻫﺮﺧﯽ و‬
‫ﺗـﺪﻣﯿﺮ ﺳـﺮﮐﺸﺎن ﺧﺮاﺳﺎن ﮐﻪ ﻗﺮاﺑﺖ ﺷـﺼﺖ ﺳﺎل ﭘﺲ از اﻧﻘﺮاض دوﻟﺖ ﻧﺎدري ﮐﻪ ﺑﻪ ﻃﺮﯾﻖ ﻣﻠﻮك ﻃﻮاﯾﻒ زﻧﺪﮔﯽ ﻣﯽﻧﻤﻮدﻧﺪ و ﺗﻨﻈﯿﻢ‬
‫آن ﻣﻤﻠﮑﺖ و ﺗﻌﯿﯿﻦ واﻟﯽ ﺻﺎﺣﺐ ﺷﻮﮐﺖ و ﺗﺄدﯾﺐ ﺳـﻼﻃﯿﻦ ﺑـﺪآﯾﯿﻦ اﻓﺎﻏﻨﻪ و ﺗﻌﺮﯾﮏ ﺧﻮاﻧﯿﻦ ﺿـﻼﻟﺖ ﻗﺮﯾﻦ و اﻧﻬﺰام ﻗﺰل اﯾﺎغ ﺳـﺮدار‬
‫ﻧﮑﺒﺖ ﺷـﻌﺎر روس و اﻧﺘﻘـﺎم از ﮐﻔﺮه و ﻓﺠﺮه ﺑﯽﻧـﺎﻣﻮس و ﺧﺮاﺑﯽ ﺗﻔﻠﯿﺲ و ﺗـﺪﻣﯿﺮ ﺳـﺮﮐﺸﺎن اﺑﻠﯿﺲ ﺗﻠﺒﯿﺲ و ﺗﺴـﺨﯿﺮ ﻗﻠﻮب ﻃﺮﻓـﺪاران و‬
‫ﺗﻌﻤﯿﺮ ﺑﻘﺎع اﯾﺮان ﻧﺰﻫﺖﻧﺸﺎن‪.‬‬
‫)‪ .(14‬ﻣﺞ‪» :‬ﻣﺪت« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪34 :‬‬
‫اﻓﺨﻢ و ﺧـﺪﯾﻮ اﻋـﺪل اﮐﺮم‪ -‬ﺧﻠـﺪ اﻟّﻠﻪ ﻣﻠﮑﻪ‪ -‬اﺑﻮ اﻟﺴـﯿﻒ و اﻟﻔﺘـﺢ و اﻟﻈﻔﺮ‪ ،‬ﺧﺎﻗـﺎن ﻓﺮﯾـﺪونﻓﺮ‪ ،‬اﻟﺴـﻠﻄﺎن اﻋﻈﻢ‪ ،‬ﻓﺘﺤﻌﻠﯽ ﺷـﺎه ﻗﺎﺟﺎر »‪،«1‬‬
‫ﻣﻔـّﻮض و در ﺣﻘﯿﻘﺖ ﺣﻖ را ﺑﻪ ﻣﺮﮐﺰ ﻗﺮار داده‪ ،‬ﻣﻘﺎﻟﯿـﺪ ﺳـﻠﻄﻨﺖ و ﻣﻔﺎﺗﯿـﺢ ﺧﻼـﻓﺖ »‪ «2‬را ﺑﻪ ﺻـﺎﺣﺐ ﻣﻠـﮏ و وارث ﻣﻤﻠﮑﺖ ﺳﭙﺮده‪،‬‬
‫ﻣﻤﺎﻟﮏ »‪ «3‬ﻓﺎرس را ﺑﻪ ﺟﺎيﮔﯿﺮ و اﻗﻄﺎع »‪ «4‬ﺧﺎﻗﺎن ﮐﺸﻮرﮔﯿﺮ ﻣﻘّﺮر و ﻣﻨﺎﻓﻊ ﻣﻠﮏ ﺳﻠﯿﻤﺎن را ﺑﻪ دﯾﻮان »‪ «5‬ﺧﺪﯾﻮ ﺳﻠﯿﻤﺎن ﺷﺄن ﻣﺴﻠﻢ و‬
‫دﺳـﺘﮕﺎه ﺳـﻠﻄﻨﺖ ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ درﺧﻮر ﻫّﻤﺖ واﻻﯾﺶ ﺑﻮد ﺑﯽآﻻﯾﺶ ﻣّﻨﺖ ﺑﻪ آن زﯾﺒﻨـﺪه ﺗﺎج و اﻓﺴـﺮ و ﺑﺮازﻧـﺪه ﻃﻮق و ﮐﻤﺮ ارزاﻧﯽ داﺷـﺘﻪ و‬
‫ﺧﻮد »‪ «6‬ﺑﻪ ﻋﺰم ﺗﺴـﺨﯿﺮ ﻗﻠﻌﻪ ﺷﻮﺷـﯽ ﮐﻪ ﻣﺤﮑﻤﻪاي اﺳﺖ ﻣﺘﯿﻦ و ﻗﻠﻌﻪ »‪ «7‬ﺧـﺪاآﻓﺮﯾﻦ‪ ،‬ﮐﻤﺮ ﻫّﻤﺖ ﭼﺴﺖ ﺑﺴﺖ و ﺑﻪ ﺗـﺪﻣﯿﺮ »‪ «8‬اﺑﺮاﻫﯿﻢ‬
‫ﺧﻠﯿﻞ ﺧﺎن )‪ (28‬ﮐﻪ واﻟﯽ ﻗﺮاﺑـﺎغ و داراي آن ﺳـﻘﻨﺎن ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﺮﯾﮑﺮان دوﻟﺖ »‪ «9‬ﻧﺸـﺴﺖ‪ .‬ﭼﻮن از ﻣﻌﺒﺮ ﮐﺮ ﻋﺒﺮه ﻓﺮﻣﻮد‪ ،‬ﻣﻬﺎﺑﺖ ﺳﻠﻄﻨﺖ و‬
‫ﺳﻄﻮت ﭘﺎدﺷـﺎﻫﯽ ﭘـﺎﯾﻪ ﺻﺒﺮ و ﺳـﮑﻮن و ﺑﻨﯿـﺎد اﺻـﻄﺒﺎر و ﻗﺮار »‪ «10‬اﺑﺮاﻫﯿﻢ ﺧﻠﯿـﻞ ﺧـﺎن ﺟﻮاﻧﺸـﯿﺮ را ﭼﻨـﺎن ﻣﺘﺰﻟﺰل ﺳـﺎﺧﺖ ﮐﻪ ﺑﯽ »‪«11‬‬
‫اﺳـﺘﻌﻤﺎل ﺳـﯿﻒ و ﺳـﻨﺎن و آﻣﺪ ﺷﺪ ﺳﻔﺮاي ﺗﯿﺮ و ﭘﯿﮑﺎن‪ ،‬ﺑﺎ آنﻫﻤﻪ اﻇﻬﺎر ﻧﻤﺮودي ﭼﻮن روﺑﺎه ﭘﯿﺮ از ﺑﯿﻢ ﺷﻤﺸﯿﺮ ﭘﺎدﺷﺎه ﺟﻮانﺑﺨﺖ ﺷﯿﺮ‬
‫ﺣﻤﻠﻪ »‪ ،«12‬ﮔﺮﯾﺰان و ﻣﺤﮑﻤﻪ ﺷﻮﺷﯽ را ﻫﻤﭽﻨﺎن آراﺳﺘﻪ ﮔﺬاﺷﺘﻪ‪ ،‬ﺧﻮد ﺑﺎ ﺧﻮاﺻﺶ »‪ «13‬ﻣﻨﺰل ﺑﭙﺮداﺧﺖ‪ .‬ﺑﻌﺪ از آﻧﮑﻪ ﺳﺎﺣﺖ ﺷﻮﺷﯽ‬
‫ﻣﺤّﻂ ﻣﺎﻫﭽﻪ راﯾﺖ اﻗﺒﺎل و ﻣﻬﺒﻂ اﻧﻮار ﻗﺪوم آن ﺳﺎﯾﻪ اﯾﺰد ذو اﻟﺠﻼل آﻣﺪ‪ ،‬ﺷـﯿﺸﻪ دوﻟﺘﺶ از ﺷﺮاب زﻧﺪﮔﺎﻧﯽ ﻣﺎﻻﻣﺎل و ﭘﯿﻤﺎﻧﻪ ﺳﻠﻄﻨﺘﺶ‬
‫از ﺑـﺎده ﺣﯿـﺎت ﻟﺒﺮﯾﺰ ﮔﺸـﺘﻪ‪ ،‬ﭼﻬﺎر ﻧﻔﺮ از ﺣﺎﻣﻼن ﺑﺎر ﺧـﺪﻣﺖ )‪ 15‬اﻟﻒ( ﮐـﺎخ ﺧﻼـﻓﺖ ﮐﻪ از ﺧﺎﻣﻼـن ﻓﺮوﻣﺎﯾﻪ و ﭘﺴﺖﻓﻄﺮﺗﺎن دونﭘﺎﯾﻪ‬
‫ﺑﻮدﻧـﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺷـﻬﺎدت آن ﭘﺎدﺷـﺎه ﻋـﺎدل‪ ،‬ﯾﮑـﺪل ﺷـﺪه ﺑﻌـﺪ از ﻧﻤـﺎز ﺻـﺒﺢ در ﺟﺎﻣﻪ ﺧﻮاب ﻣﺮﺗﮑﺐ آن اﻣﺮ ﺷـﻨﯿﻊ و ﻣﺘﻮﺟﻪ آن ﻋﻤﻞ ﻗﺒﯿﺢ‬
‫ﮔﺮدﯾﺪﻧﺪ‪ .‬آن ﮐﺎﻓﺮ ﻧﻌﻤﺘﺎن ﺑﯿﺪادﮔﺮ و آن ﺳـﻨﮕﯿﻦدﻻن ﻧﺎﭘﺎك ﺳـﯿﺮ‪ ،‬ﺑﺎ آﻧﮑﻪ ﻓﺮوﻣﺎﯾﻪﺗﺮﯾﻦ اﻫﻞ ﻋﺎﻟﻢ و ارذل اراذل »‪ «14‬روزﮔﺎر ﺑﻮدﻧﺪ‪،‬‬
‫ﺑ ﻪ ﺣ ﺴﻦ‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪ :‬ﺧﺪﯾﻮ اﻋﺪل اﮐﺮم ﺷﺎﻫﻨﺸﺎه دوران‪ ،‬ﺣﻀﺮت ﺻﺎﺣﺒﻘﺮان ﺧﻠﺪ اﻟّﻠﻪ ﻣﻠﮑﻪ ﻣﻔﻮض‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪ :‬ﺧﺰاﻧﻪ ﺧﻼﻓﺖ‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﻤﺎﻟﮏ ﻓﺴﯿﺢ اﻟﻤﻤﺎﻟﮏ‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪ :‬اﻗﻄﺎع و ﺟﺎﯾﮕﯿﺮ‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪ :‬و ﺑﻨﺎدر ﻋﻤﺎن را ﺑﺤﺬاﻓﯿﺮﻫﺎ ﺑﻪ دﯾﻮان‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪» :‬و ﺧﻮد« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪ :‬ﻗﻠﻌﻪاي اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 60‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺞ‪ :‬ﺗﻌﺮﯾﮏ‪.‬‬
‫)‪ .(9‬ﻣﺞ‪ :‬ﯾﮑﺮان ﻋﺰم ﻗﻮيﭘﺎﯾﻪ‪.‬‬
‫)‪ .(10‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﻨﯿﺎن و ﻗﺮار و اﺻﻄﺒﺎر‪.‬‬
‫)‪ .(11‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﺪون‪.‬‬
‫)‪ .(12‬ﻣﺞ‪ :‬ﭘﺎدﺷﺎه ﺟﻬﺎﻧﮕﯿﺮ‪.‬‬
‫)‪ .(13‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﺘﻌﻠﻘﺎﺗﺶ‪.‬‬
‫)‪ .(14‬ﻣﺞ‪ :‬ارزال؛ ﻣﻠﮏ‪ :‬ارزل ارازل‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪35 :‬‬
‫ﺗﺮﺑﯿﺖ ﭘﺎدﺷﺎﻫﯽ ﭘﺎﯾﻪ اﻋﺘﺒﺎر از ﻓﺮق ﻓﺮﻗﺪ ﮔﺬراﻧﯿﺪه‪ ،‬ﺻﺎﺣﺐ ﻣﺎل و ﺟﺎه و دوﻟﺖ و دﺳـﺘﮕﺎه ﮔﺮدﯾﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ (29) «1» .‬ﻣﻊ ﻫﺬا ﺑﻪ ﻣﻘﺘﻀﺎي‬
‫ﺳﺮﺷﺖ ﺑﺪ و ﻣﻮﺟﺒﺎت »‪ «2‬ﻃﺒﯿﻌﺖ ﻧﺎﭘﺎك و اﺻﻞ ﺧﺒﯿﺚ و ﺳﻮءﺳﯿﺮت و زﺷﺘﯽ ﻋﺮق ﭘﻠﯿﺪ و ﻗﺒﺢ ﻏﺮﯾﺰت‪ ،‬ﺧﺎك ﺑﺮ دﯾﺪه ﻣﺮدﻣﯽ و ﻣﺮّوت‬
‫اﻧﺒﺎﺷـﺘﻪ‪ ،‬ﺣﻘﻮق ﺗﺮﺑﯿﺖ و ﺣﻖ اﺣﺴﺎن وﻟﯽﻧﻌﻤﺖ را ﻓﺮوﮔﺬاﺷﺘﻪ »‪ «3‬ﺑﻪ ﭼﻨﯿﻦ ﺣﺮﮐﺖ ﻣﺴﺘﻬﺠﻨﯽ »‪ «4‬ﮐﻪ ﺗﺎ ﻗﯿﺎم ﻗﯿﺎﻣﺖ ﺗﯿﺮ ﻣﻼﻣﺖ را ﻧﺸﺎﻧﻪ‬
‫و ﺑﻪ اﻗـﺪام ﻗﺘﻞ ﻧﺎﺣﻖ ﭘﺎدﺷﺎه اﺳـﻼم‪ ،‬ﭼﻨـﺪﯾﻦ ﻫﺰار ﺧﻮن ﺧﻼﯾﻖ را ﺑﻬﺎﻧﻪ ﺷﺪﻧﺪ »‪ «5‬و ﮐﻤﺘﺮ از ﺳـﺎﻟﯽ ﻫﺮﮐـﺪام ﺑﻪ ﻋﻘﻮﺑﺖ ﻫﺮﭼﻪ ﺗﻤﺎمﺗﺮ و‬
‫ﺳﯿﺎﺳﺖﻫﺎي ﻣﺘﻨﻮﻋﻪ ﮐﻪ ﻫﺮﯾﮏ از دﯾﮕﺮ دردﻧﺎكﺗﺮ »‪ «6‬ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻪ ﯾﺎﺳﺎي ﺷﺎﻫﻨﺸﺎﻫﯽ »‪ «7‬ﻣﺨﺼﻮص ﮔﺸﺘﻪ‪ ،‬ﺳﻔﺮ ﺳﻘﺮ اﺧﺘﯿﺎر ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪ .‬ﻧﻪ در‬
‫دﻧﯿﺎ ﺑﻌﺪ از آن ﻋﻤﻞ ﻗﺒﯿﺢ دﻣﯽ از ﺗﺸﻮﯾﺶ آﺳﻮدﻧﺪ و ﻧﻪ در آﺧﺮت ﺑﺎ اﯾﻦ ﻓﻌﻞ »‪ «8‬ﺷﻨﯿﻊ راﺣﺘﯽ ﺧﻮاﻫﻨﺪ دﯾﺪ‪.‬‬
‫ﺑـﺪﯾﻬﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻫﺮﮐﻪ »‪ «9‬ﺑﻪ ﺧﻮن ﭘﺎدﺷﺎﻫـﺎن دﻟﯿﺮي ﻧﻤﺎﯾـﺪ و اﻟﻌﯿﺎذ ﺑﺎﷲ دﺳﺖ ﺷﻮم ﺧﻮد را ﺑﻪ ﺧﻮن ﺧﺴـﺮوان ﺑﯿﺎﻻﯾـﺪ‪ ،‬در دﻧﯿﺎ ﻣﻮﺟﺐ‬
‫ﺧﺴﺎر و ﻧﮑﺎل »‪ «10‬و در ﻗﯿﺎﻣﺖ »‪ «11‬ﻣﺴﺘﺤﻖ ﺳﺨﻂ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻗﻬﺎر و ﻣﺴﺘﻮﺟﺐ ﺷﺮاره ﻧﺎر ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻠﯽ‪:‬‬
‫ﭘﺎدﺷﻪ ﺳﺎﯾﻪ ﺧﺪا ﺑﺎﺷﺪﺳﺎﯾﻪ ﺑﺎ ذات آﺷﻨﺎ ﺑﺎﺷﺪ )‪ (30‬ﻫﺮﻧﺎﺳﭙﺎﺳـﯽ ﮐﻪ ﺑﯽﻫﺮاس ﺑﻪ ﻃﻠﻌﺖ ﭘﺎدﺷﺎﻫﺎن ﺑﻪ ﭼﺸﻢ ﺑﺪ ﻧﮕﺮد و ﻫﺮﮐﺎﻓﺮ ﻧﻌﻤﺘﯽ ﮐﻪ‬
‫ﺑﺎ ﺧﺴﺮوان ﮐﻪ وﻟﯽﻧﻌﻤﺖ ﺟﻬﺎﻧﯿﺎن و ﻣﻈﻬﺮ ﻟﻄﻒ و ﻗﻬﺮ ﯾﺰداﻧﻨﺪ‪ ،‬در ﻇﺎﻫﺮ و ﺑﺎﻃﻦ ﻃﺮﯾﻖ ﺧﯿﺎﻧﺖ ﺳﭙﺮد‪ ،‬دﯾﺪه زﻧﺪﮔﺎﻧﯽ او ﻋﻠﯽ اﻟﻌﺠﺎﻟﻪ در‬
‫دو ﺟﻬﺎن ﺗﯿﺮه و ﭼﺸـﻤﻪ ﺣﯿﺎت و ﻣﻌﺎﺷـﺶ در دو ﻋﺎﻟﻢ ﻏﺒﺎرآﻟﻮد و ﻣﮑّﺪر و ﭼﺸﻢ ﺑﺨﺘﺶ ﺧﯿﺮه و ﺑﻪ ﻧﺸﺘﺮ ﻗﻬﺮ اﯾﺰد دادﮔﺮ زﯾﺮوزﺑﺮ آﯾﺪ و‬
‫ﮐﯿﻔﺮ آن از ﭘﺎدﺷﺎه ﺣﻘﯿﻘﯽ ﺑﯿﻨﺪ و ﺑﻪ ﭘﺎداش آن ﻋﻤﻞ »‪ «12‬از ﺷﺠﺮه ﻧّﯿﺖ ﺑﺪ ﺧﻮﯾﺶ »‪ «13‬ﺣﻨﻈﻞ ﺑﻼ ﭼﯿﻨﺪ و ﺑﻪ اﻧﺘﻘﺎم‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪» :‬ﺑﻮدﻧﺪ« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪ :‬اﻗﺘﻀﺎي‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪ :‬ﺿﺎﯾﻊ ﮔﺬاﺷﺘﻪ‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪ :‬ﺣﺮﮐﺖ ﻣﺴﺘﻬﺠﻦ ﻗﯿﺎم ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﻠﮏ‪» :‬ﺷﺪﻧﺪ« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪ :‬و ﺑﻪ ﺳﯿﺎﺳﺖ ﻣﺘﻨﻮﻋﻪ ﮐﻪ ﻫﺮﯾﮏ از دﯾﮕﺮي ﻣﻮﻟﻢﺗﺮ‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪ :‬ﭘﺎدﺷﺎﻫﯽ‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺞ‪ :‬اﻋﻤﺎل‪.‬‬
‫)‪ .(9‬ﻣﺞ‪ :‬ﮐﺲ‪.‬‬
‫)‪ .(10‬ﻣﺞ‪ :‬ﻧﮑﺎل و ﺧﺴﺎر‪.‬‬
‫)‪ .(11‬ﻣﺞ‪ :‬آﺧﺮت‪.‬‬
‫)‪ .(12‬ﻣﺞ‪ :‬آن ﻋﻤﻞ زﺷﺖ‪.‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 61‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫)‪ .(13‬ﻣﺞ‪ :‬ﻫﺮدم‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪36 :‬‬
‫ﻋﻘﯿﺪت زﺷﺖ »‪ «1‬ﺧﻮد ﺑﺎ ﺷﺎﻫﺪ ﺟﺎﻧﮕﺰاي اﻧﻮاع ﻓﺘﻦ و ﻣﺤﻦ ﻧﺸـﯿﻨﺪ‪ .‬آن ﭘﺎدﺷﺎه )‪ 15‬ب( دﯾﻦﭘﻨﺎه ﺑﺎ آنﻫﻤﻪ زور و ﻓّﺮ و ﻫﯿﺒﺖ و ﺳـﻄﻮت‬
‫»‪ «2‬ﮐﻪ ﻓﻠـﮏ را ﯾـﺎراي دم زدن و ﺳـﭙﻬﺮ ﺑﻠﻨـﺪ را ﺟﺮأت »‪ «3‬ﻧﻔﺲ ﺑﺮآوردن ﻧﺒﻮد‪ ،‬از ﺑﯽﻣﻬﺮي زﻣـﺎﻧﻪ و ﺳـﺴﺖﻋﻬﺪي روزﮔـﺎر ﺑﻪ ﺣﮑﻢ‬
‫ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ ﻗﻀﺎ و ﻗـﺪر ﺻـﻬﺒﺎي ﻧﺎﺧﻮﺷـﮕﻮار ﻣﺮگ ﭼﺸـﯿﺪ و از دﺳﺖ ﭼﻬﺎر ﻧﻔﺮ ﻓّﺮاش ﺑـﺪﻣﻌﺎش و ﻃﺸﺖدار ﺟﻔﺎﮐﺎر در ﺑﺴﺘﺮ ﺳـﻠﻄﻨﺖ و‬
‫ﻣﻬﺪ ﺧﻼﻓﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﺣﮑﻢ وراﺛﺖ و اﻗﺘﺪا ﺑﻪ آﺑﺎي ﻋﺎﻟﯽﻣﻘﺪار‪ ،‬از ﺷـﺮﺑﺖ ﺷﻬﺎدت ﻧﻮﺷﯿﺪ‪ «4» .‬آن ﮐﺎﻓﺮ ﻧﻌﻤﺘﺎن ﺳﺘﻢﺷﻌﺎر و آن ﻧﻤﮏﺣﺮاﻣﺎن‬
‫ﺑﺪﮐﺮدار‪ ،‬از روي ﺑﯽوﻓﺎﯾﯽ و ﺑﯽﺷﺮﻣﯽ‪ ،‬آن ﺧﺴﺮو ﭘﺎكدﯾﻦ و ﺧﺪﯾﻮ ﭘﺎﮐﯿﺰه آﯾﯿﻦ را‪:‬‬
‫ﻣﺜﻨﻮﯾﻪ‪«5» :‬‬
‫زدﻧﺪش ﯾﮑﯽ زﺧﻢ ﭘﻬﻠﻮﮔﺬار »‪«6‬ﮐﻪ از ﺧﻮن زﻣﯿﻦ ﮔﺸﺖ ﭼﻮن ﻻﻟﻪزار‬
‫دراﻓﺘﺎد ﺧﺴﺮو ﺑﺪان زﺧﻢ ﺗﯿﺰز ﮔﯿﺘﯽ ﺑﺮآﻣﺪ ﯾﮑﯽ رﺳﺘﺨﯿﺰ‬
‫درﺧﺖ ﮐﯿﺎﻧﯽ درآﻣﺪ ﺑﻪ ﺧﺎكﺑﻐﻠﺘﯿﺪ در ﺧﻮن ﺗﻦ زﺧﻤﻨﺎك‬
‫ﺑﺮﻧﺠﺪ ﺗﻦ ﻧﺎزك از درد و داغﭼﻪ ﺧﻮﯾﺸﯽ ﺑﻮد ﺑﺎد را ﺑﺎ ﭼﺮاغ‬
‫ﺗﻦ ﺷﺎه ﻏﻠﺘﯿﺪ در ﺧﺎك و ﺧﻮنﮐﻼه ﮐﯿﺎﻧﯽ ﺑﺸﺪ »‪ «7‬ﺳﺮﻧﮕﻮن‬
‫ﺳﻠﯿﻤﺎﻧﯽ اﻓﺘﺎد در ﭘﺎي ﻣﻮرﻫﻤﺎن ﭘﺸﻪ ﮐﺮد ﺑﺮ »‪ «8‬ﭘﯿﻞزور‬
‫ﺑﻪ ﺑﺎزوي ﺑﻬﻤﻦ ﺑﺮآﻣﻮد ﻣﺎرز روﯾﯿﻦ دز اﻓﺘﺎد اﺳﻔﻨﺪﯾﺎر‬
‫ﺑﻬﺎر ﻓﺮﯾﺪون و ﮔﻠﺰار ﺟﻢﺑﻪ ﺑﺎد ﺧﺰان ﮔﺸﺘﻪ ﺗﺎراج ﻏﻢ‬
‫ﻧﺴﺐﻧـﺎﻣﻪ دوﻟﺖ ﮐﯿﻘﺒـﺎدورق ﺑﺮ ورق داد ﮔﺮدون ﺑﻪ ﺑﺎد »‪ «9‬ﭼﻮن ﺳـﭙﻬﺮ ﻣﻼـﻋﺐ و ﻓﻠﮏ ﻣﺸـﻌﺒﺪ و ﭼﺮخ ﻣﻘﺎﻣﺮ‪ ،‬اﯾﻦﭼﻨﯿﻦ ﻟﻌﺒﯽ از ﭘﺲ‬
‫ﭘﺮده ﺗﻘﺪﯾﺮ ﺑﻨﻤﻮد‪ ،‬ﺗﺎج »‪ «10‬ﺧﺴﺮواﻧﯽ از ﺗﺎرك »‪ «11‬آن ﭘﺎدﺷﺎه ﻋﺎدل دررﺑﻮد‪ ،‬ﻓﺰغ اﮐﺒﺮ آﺷﮑﺎر او ﻫﻮل رﺳﺘﺨﯿﺰ »‪ «12‬در‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪ :‬ﻋﻘﯿﺪت ﻓﺎﺳﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪ :‬ﺳﻄﻮت و ﻫﯿﺒﺖ‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪ :‬ﻗﺪرت‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﻪ ﺣﮑﻢ وراﺛﺖ اﻗﺘﺪا ﺑﻪ اﺟﺪاد و آﺑﺎي ﻋﺎﻟﯿﻤﻘﺪار ﺧﻮد ﻧﻤﻮده ﺷﺮﺑﺖ ﺷﻬﺎدت ﻧﻮﺷﯿﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪» :‬ﻣﺜﻨﻮﯾﻪ« ﻧﺪارد‪ .‬در ﻧﺴﺨﻪ ﻣﻠﮏ »ﻣﺜﻨﻮﯾﻪ« ﻗﺒﻞ از ﺑﯿﺖ دوم آﻣﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺘﻦ‪ :‬ﭘﻬﻠﻮﮔﺰار‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪ :‬ﺷﺪه‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﺎ‪.‬‬
‫)‪ .(9‬ﻣﺞ‪ :‬ورق ﺑﺮ ورق ﺑﺮده ﻫﺮﺳﻮد ﺑﻪ ﺑﺎد‪.‬‬
‫)‪ .(10‬ﻣﺞ‪ :‬و ﺗﺎج‪.‬‬
‫)‪ .(11‬ﻣﺞ‪ :‬ﺗﺎرك ﻣﺒﺎرك‪.‬‬
‫)‪ .(12‬ﻣﺞ‪ :‬روز رﺳﺘﺨﯿﺰ‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪37 :‬‬
‫ﻣﯿـﺎن ﻟﺸـﮑﺮﯾﺎن ﻇـﺎﻫﺮ ﮔﺸﺖ اﻓـﻮاج ﻟﺸـﮑﺮي و ﺳـﭙﺎه ﻣﺘﻔّﺮق و دﺳـﺘﮕﺎه ﺳـﻠﻄﻨﺖ و ﺧﺰاﯾﻦ ﻣﻮﻓـﻮر »‪ «1‬ﺑـﻪ ﺑـﺎد ﻧﻬﺐ و ﻏـﺎرت »‪ «2‬رﻓﺖ‪.‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 62‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫ﻫﺮﻓﺮﻗﻪاي ﺳـﺮ ﺧﻮﯾﺶ ﮔﺮﻓﺘﻪ‪ ،‬ﺑﺮﻫﻨﻪ و ﻋﺮﯾـﺎن راه وﻃﻦ ﻣـﺄﻟﻮف در ﭘﯿﺶ و ﺷـﻬﺰادﮔﺎن ﻧﺎﻣﻮر‪ «3» ،‬ﻣﺤّﻤـ ﺪ ﻋﻠﯽ ﻣﯿﺮزا )‪ (31‬و ﻣﺤّﻤﺪ ﻗﻠﯽ‬
‫ﻣﯿﺮزا »‪ (33) ،«4‬ﮐﻪ در آن ﺳـﻔﺮ ﺧﺪﯾﻮ ﻣﻐﻔﺮت ﭘﻨﺎه »‪ «5‬را اﻧﯿﺲ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎ ﻋّﻢ واﻻﺷﺄن ﺧﻮد‪ ،‬ﺣﺴـﯿﻨﻘﻠﯽ ﺧﺎن‪ (33) ،‬ﺑﻪ دار اﻟﻤﺮز ﮔﯿﻼن‬
‫اﻓﺘﺎده‪ ،‬از آﻧﺠﺎ ﺑﺎ ﻫﺰارﮔﻮﻧﻪ ﻣﺤﻨﺖ ﺑﻪ ﻃﻬﺮان آﻣﺪه‪ «6» ،‬ﭼﻮن اﺑﻮاب دار اﻟﺨﻼﻓﻪ ﺑﻪ ﺣﮑﻢ وﺻّﯿﺖ ﭘﺎدﺷﺎه ﻣﻐﻔﻮر ﺑﺴﺘﻪ ﺑﻮد و ﻣﯿﺮزا ﻣﺤّﻤﺪ‬
‫ﺧـﺎن ﻗﺎﺟﺎر )‪ (34‬ﺑﺮﺣﺴﺐ ﺣﮑﻢ ﺳـﻠﻄﻨﺖ در ﻣﺮﺻـﺪ اﻧﺘﻈـﺎر ﺧﺎﻗـﺎن ﺟـﻮانﺑﺨﺖ و ﺧـﺪﯾﻮ ﻓﯿﺮوزهﺗﺨﺖ ﻧﺸﺴـﺘﻪ‪ ،‬در دوﻻـب ﮐﻤﺮ راﺣﺖ‬
‫ﮔ ﺸ ﺎد ﻧ ﺪ ‪.‬‬
‫ﺳﭙﺎﻫﯿﺎن »‪ 16) «7‬اﻟﻒ( ﻓﻮجﻓﻮج ﻋﻠﯽ اﻟّﺘﻮاﺗﺮ و اﻟّﺘﻮاﻟﯽ ﻣﺘﻌﺎﻗﺐ ﻫﻢ آﻣﺪه‪ ،‬دوﻻب را ﻣﻌﺴـﮑﺮ ﻗﺮار داده ﯾﮏدل »‪ «8‬و ﯾﮏزﺑﺎن ﺷﺎهﮔﻮ و‬
‫ﺷﺎهﺟﻮ ﮔﺸﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫در ﺑﯿﺎن ﻃﻠﻮع ﺧﻮرﺷـﯿﺪ ﺟﻬﺎناﻓﺮوز ﺧﺎﻗﺎن ﻓﯿﺮوز از ﻣﻄﻠﻊ ﻓﺎرس و ﻧﻬﻀﺖ ﻣﻮاﮐﺐ ﺟﻬﺎﻧﮕﺸﺎ ﺑﻪ ﺗﺨﺘﮕﺎه ﻣﻤﺎﻟﮏ ري ﺑﻪ ﺗﻮﻓﯿﻘﺎت ﻗﺎدر‬
‫ﺗﻮاﻧﺎ »‪«9‬‬
‫ﭼﻮن اﯾﻦ »‪ «10‬ﻗﻀـﯿﻪ ﻫﺎﯾﻠﻪ و رزّﯾﻪ ﻧﺎزﻟﻪ ﺷـﻨﻘﺎر ﺷﺪن ﭘﺎدﺷﺎه ﺷـﻬﯿﺪ ﺳﻌﯿﺪ »‪ -«11‬اﻧـﺎر اﻟّﻠﻪ ﺑﺮﻫﺎﻧﻪ‪ -‬ﺷـﻬﺮ ﻣﺤﺮم اﻟﺤﺮام ﺳـﻨﻪ ﯾﮏ ﻫﺰار و‬
‫دوﯾﺴﺖ و دوازده »‪ «12‬اﺗﻔﺎق اﻓﺘﺎده‪ (35) ،‬ﻃﻮﻓﺎن »‪ «13‬اﻧﺪوه و ﺳﯿﻞ ﻣﺤﻦ ﺑﺮ ﺟﺎن ﻣﺮد »‪ «14‬و زن ﮔﺸﺎده‪ ،‬ﻣﺴﺮﻋﺎن ﻗﻤﺮ ﺳﯿﺮ راه ﺳﭙﺎر و‬
‫ﭼﺎﭘﺎران ﺻﺮﺻﺮﺗﮏ ﺻﺒﺎ رﻓﺘﺎر »‪ ،«15‬اﺑﻼغ ﺗﻌﺰﯾﺖ ﺧﺪﯾﻮ رﺿﻮان ﻣﮑﺎن و ﺗﻬﻨﯿﺖ ﺟﻠﻮس ﺧﺴﺮو ﺻﺎﺣﺒﻘﺮان را ﺑﺮ ﺗﺨﺖ‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪» :‬ﻣﻮﻓﻮر« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪ :‬ﯾﻐﻤﺎ‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪» :‬ﻧﺎﻣﻮر« ﻧﺪارد؛ ﻣﻠﮏ‪ :‬ﺷﻬﺰادهﮔﺎن ﻧﺎﻣﻮر‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪ :‬ﺣﺴﻨﻌﻠﯽ ﻣﯿﺮزا‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪ :‬اﻧﺘﻤﺎ‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﺤﻨﺖ و رﻧﺞ و ﺗﻌﺐ ﺑﻪ ﻃﻬﺮان اﻓﺘﺎده‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪ :‬و ﺳﭙﺎﻫﯿﺎن‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺞ‪ :‬ﻫﻤﻪ ﯾﮏدل‪.‬‬
‫)‪ .(9‬ﻣـﺞ‪ :‬در ﺣﺎﺷـﯿﻪ‪ :‬ﻃﻠﻮع ﺧﻮرﺷـﯿﺪ اﻗﺒﺎل ﺧﺎﻗﺎن ﮐﺸﻮرﺳـﺘﺎن ﻇﻞ ﺳـﺒﺤﺎن از ﻣﻄﻠﻊ ﻣﻠﮏ ﻫﻤﺎﯾﻮن ﺑﻪ دار اﻟﺨﻼﻓﻪ ﺗﻬﺮان‪ -‬ﺻﺎﻧﻬﺎ ‪ ...‬ﻋﻦ‬
‫ﻃﻮارق اﻟﺤﺪﺛﺎن‪.‬‬
‫)‪ .(10‬ﻣﺞ‪» :‬اﯾﻦ« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(11‬ﻣﺞ‪ :‬ﺳﻌﯿﺪ ﺷﻬﯿﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(12‬ﻣﺞ‪ :‬از »ﺷﻬﺮ ﻣﺤﺮم ‪ «...‬ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(13‬ﻣﺞ‪ :‬و ﻃﻮﻓﺎن‪.‬‬
‫)‪ .(14‬ﻣﻠﮏ‪ :‬از »اﻧﺪوه« ﺗﺎ اﯾﻨﺠﺎ را ﻧﺪارد‪ .‬ﺑﻪ ﺟﺎي آن ﺟﺎي ﺧﺎﻟﯽ اﺳﺖ‪.‬‬
‫)‪ .(15‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﺴﺮﻋﺎن ﻗﻤﺮ ﺳﯿﺎر و ﭼﺎرﭘﺎران ﺻﺒﺎرﻓﺘﺎر‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪38 :‬‬
‫ﻣﻮروث ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺣﻤﺎﻣﻪ ﻫﻮاي ﻋّﺰت و اﻋﺘﺒﺎر ﺑﻪ ﺟﺎﻧﺐ ﻣﻤﻠﮑﺖ ﻓﺎرس ﻃّﯿﺎر و راه ﺳـﭙﺎر آﻣﺪﻧﺪ‪ .‬از ﺻـﺤﯿﺢ اﻟﻘﻮﻟﯽ اﺳﺘﻤﺎع اﻓﺘﺎد ﮐﻪ ﺷﺎﻃﺮي‪،‬‬
‫ﺑﺎﺑـﺎ ﯾﻮﺳﻒ ﻧﺎم ﻧﻮري‪ ،‬از ﺷﻮﺷـﯽ اﻟﯽ ﺷـﯿﺮاز را ﺑﻪ ﺷـﺶ روز ﭘﯿﺎده ﻃﯽ ﮐﺮد و ﮔﺰارش ﺣﺎل را »‪ «1‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ روي داده ﺑﻮد ﺑﻪ ﭘﺎﯾﻪ ﺳـﺮﯾﺮ‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 63‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫ﻋﺮش ﻧﻈﯿﺮ »‪ «2‬ﺧﺴـﺮواﻧﯽ ﻋﺮض ﻧﻤﻮده‪ ،‬ﺧـﺪﯾﻮ ﺗﻬﻤﺘﻦ »‪ «3‬وﻗـﺎر ﭘﺲ از اﺳـﺘﻤﺎع اﯾﻦ ﻗﻀـّﯿﻪ اﻧـﺪوه آﺛـﺎر ﺑﻪ ﻣﺎﺗﻢ ﻋّﻢ ﻧﺎﻣـﺪار ﺧﻮد ﻟﺒﺎس‬
‫ﺳﻮﮔﻮاري ﭘﻮﺷﯿﺪه و در ﻣﺼﯿﺒﺖ آن ﭘﺎدﺷﺎه دﯾﻨﺪار ﺟﺎم ﭘﯿﺎﭘﯽ ﻏﻢ و ﮐﺪورت ﻧﻮﺷﯿﺪ‪ .‬ﭼﻮن وﻗﺖ اﺧﺬ ﺛﺎر ﺑﻮد ﻧﻪ زﻣﺎن ﻧﺎﻟﻪ زار‪ ،‬و ﻫﻨﮕﺎم‬
‫ﺟﻠﻮس ﺑﻮد ﻧﻪ ﻣﻮﺳﻢ ﻓﺴﻮس و ﮐﺎرﮐﻨﺎن ﻗﻀﺎ و ﻗﺪر‪ ،‬ﺑﻪ ﺣﮑﻢ دادار ﺟﻬﺎن داور »‪ «4‬ﺳﮑﻪ ﺳﻠﻄﻨﺖ را ﺑﻪ ﻧﺎم ﻧﺎﻣﯽ ﻫﻤﺎﯾﻮن ﺧﺎﻗﺎن روزﮔﺎر‬
‫و ﺧﻄﺒﻪ ﺧﻼـﻓﺖ را ﺑﻪ اﺳﻢ ﺳـﺎﻣﯽ ﻣﯿﻤﻮن ﺻـﺎﺣﺒﻘﺮان ﮐﺎﻣﮑـﺎر ﮐﻪ ﺑﻪ ارث و اﺳـﺘﺤﻘﺎق ﻣﺎﻟﮏ دﯾﻬﯿﻢ و اﻓﺴـﺮ و ﺑﻪ اﻣﺮ وﺻﺎﯾﺖ ﻋّﻢ ﻧﺎﻣﻮر‬
‫ﺻـﺎﺣﺐ ﮐﻼـه و ﮐﻤﺮ ﺑﻮده »‪ «5‬از ﺑـﺪو آﻓﺮﯾﻨﺶ ﻧﻘﺶ ﭼﻬﺮه ﺳــﯿﻢ و زر و آراﯾﺶ رﺧﺴـﺎر ﻣﺤﺮاب و ﻣﻨـﺒﺮ داﺷــﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬ﭘﺲ آن ﺧﺴــﺮو‬
‫ﺟﻮانﺑﺨﺖ ﻓﻠﮏ اﺳﺎس ﺑﺎ دﺳﺘﮕﺎﻫﯽ ﻓﺰون از اﻧﺪازه وﻫﻢ و ﻗﯿﺎس‪«6» .‬‬
‫ﺑﻪ روزي ﮐﻪ ﻧﯿﮏاﺧﺘﺮي ﯾﺎر ﺑﻮدﺳﻌﺎدت ز دوﻟﺖ »‪ «7‬ﻧﻤﻮدار ﺑﻮد‬
‫ﮐﻮاﮐﺐ ﻫﻤﻪ ﺳـﻌﺪ و ﻣﺴـﻌﻮد ﺣﺎلﻣﺒـﺎرك ﺑﻪ ﺗـﺄﺛﯿﺮ و ﻓّﺮخ ﺑﻪ ﻓـﺎل ﺑﺮ اﺷـﻬﺒﯽ ﺑﺮقﮐﺮدار و ﺳـﻤﻨﺪي ﮐﺒﮏرﻓﺘـﺎر‪ ،‬ﻣﺮﮐﺒﯽ ﮐﻪ در ﻣﻬـﺎوي‬
‫ﻣﻌﺮﮐﻪ ﭼﻮن ﻗﻄﺮات ﻏﻤﺎم ﻓﺮودوﯾﺪي و در ﻣﺼﺎﻋﺪ ﮐﻮه و ﺻﺤﺮا ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﻮاد دﺧﺎﻧﯽ ﺑﻪ اﻧﺪك زﻣﺎن ﺑﻪ داﻣﻦ آﺳﻤﺎن رﺳﯿﺪي‪ 16) ،‬ب(‬
‫ﺑﺮق روي اﺑﺮوش آﻧﮑﻪ ﺑﻪ رﻓﺘﺎر ﺧﻮشﺷﺎم ﺑـﺪي در ﺧﺘﺎ »‪ ،«8‬ﺻـﺒﺢ ﺷﺪي در ﺧﺘﻦ ﺳﻮاره و ﺑﺎ ﺟﺎﻧﺐ زرﯾﻦ ﺳـﺘﺎم و ﻣﺮاﮐﺐ ﻣﺠّﺮه ﻟﮕﺎم‪،‬‬
‫ﺟﻮزاﻋﻨﺎن‪ ،‬ﭘﺮوﯾﻦﻧﺸﺎن‪،‬‬
‫ﺗﮑﺎوري ﮐﻪ ﺑﻪ ﯾﮏ زﺧﻤﻪ زﯾﺮ ﭘﺎ آرداﮔﺮ درازي اﻣﯿﺪ ﺑﺎﺷﺪش ﻣﯿﺪان‬
‫زﻣﯿﻦ ﻧﻮرد ﭼﻮ ﺷﻮق و ﻓﺮاخرو ﭼﻮ ﻫﻮسﺳﺒﮏ ﮔﺬر ﭼﻮ ﺟﻮاﻧﯽ و ﻗﯿﻤﺘﯽ ﭼﻮ روان‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣـﺞ‪ :‬اﺳـﺘﻤﺎع رﻓﺖ ك ﺑﺎﺑـﺎ ﯾﻮﺳﻒ ﻧـﺎم ﻧﻮري ﺷـﺎﻃﺮي ﭘﯿﺎده از ﺷﻮﺷـﯽ اﻟﯽ ﺷـﯿﺮاز را ﺑﻪ ﺷـﺶروزه راﻫﯽ ﺑﻪ آن درازي ﻃﯽ ﮐﺮده‬
‫ﮔﺰارش ]ﻣﺘﻦ‪ :‬ﮔﺬارش[ را‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪ :‬ﺳﺮﯾﺮ ﻓﻠﮏ ﻣﺼﯿﺮ‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﻬﻤﻦ‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪ :‬داور ﺟﻬﺎن دادار‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﻠﮏ‪ :‬ﺑﻮد و‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪ :‬وﻫﻢ و ﻗﯿﺎس از ﻣﻤﻠﮑﺖ ﻓﺎرس‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪ :‬ﺳﻌﺎدات دوﻟﺖ‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺞ‪ :‬ﺧﻄﺎ‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪39 :‬‬
‫و ﻓـﻮﺟﯽ از ﺑا ﻄـﺎل رﺟـﺎل و ﻧﻬﻨﮕـﺎن درﯾـﺎي ﻗﺘـﺎل‪ ،‬در ﭘﺸﺖ اﺳﺐ ﻫﺮﯾـﮏ اﺳـﻔﻨﺪﯾﺎر ﻧﯿﺮوي ﺑﺮ روي رﺧﺶ ﻫﺮﺗﻦ ﻣﺎﻧﻨـﺪ ﭘـﻮر دﺳـﺘﺎن و‬
‫اﺳـﺘﻌﺪادي درﺧﻮر ﺳـﻠﻄﻨﺖ و ﺳﺎﻣـﺎﻧﯽ ﺷﺎﯾﺴـﺘﻪ و ﻓﺮاﺣـﺎل ﻣﺮﺗﺒﻪ ﺧﻼـﻓﺖ‪ ،‬ﺑﻪ آراﯾﺸـﯽ و زﯾﻨـﺘﯽ و اﺑّﻬﺘﯽ و اﻫﺒﺘﯽ ﮐﻪ ﻓﻠـﮏ ﻫﺰارﭼﺸﻢ از‬
‫آراﺳـﺘﮕﯽ آن ﺣﯿﺮان ﻣﺎﻧـﺪ و ﭼﺸﻢ ﺑـﺪ زﻣـﺎن را ﻫﺮزﻣـﺎن ﺑﻪ زﺑﺎن ارادت »‪َ «1‬و ِإْن َﯾﮑـﺎُد )‪ (36‬ﻣﯽﺧﻮاﻧـﺪ‪ .‬آن ﺳـﻠﯿﻤﺎن زﻣﺎن از ﺗﺨﺘﮕﺎه‬
‫ﺳﻠﯿﻤﺎن ﺑﺎ ﺷﺄن ﺳﻠﯿﻤﺎﻧﯽ و ﺷﻮﮐﺖ ﺟﻤﺸﯿﺪي‪:‬‬
‫ﺑـﺎد در زﯾﺮ ران ﺳــﻠﯿﻤﺎنواررﻋﺪ ﻏّﺮان و ﺑﺮق آﺗﺶﺑـﺎر ﺑـﻪ ﺟـﺎﻧﺐ دار اﻟﺨﻼـﻓﻪ ﻃﻬﺮان راﯾـﺖ اﻓﺮاز ﺷــﺪ‪ .‬اﻓﺮاد اﺟﻨـﺎد و ﻗﺮوم اﻣﺮا ﻇﻬـﻮر‬
‫ﻋﺒﻮدّﯾﺖ را از ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ در ﭘﺬﯾﺮه و ﺑﻪ اﺳـﺘﻘﺒﺎل ﻣﻮﮐﺐ اﻗﺒﺎل ﭘﯿﺸـﯽ ﮔﺮﻓﺘﻪ‪ ،‬اﻇﻬﺎر ﺑﻨﺪﮔﯽ و ﭼﺎﮐﺮي را ﺗﻘّﺪم ﺟﺴﺘﻪ »‪ «2‬و در ﻫﺮﻣﻨﺎزل ﺑﻪ‬
‫ﺗﻘﺒﯿـﻞ رﮐـﺎب آﺳــﻤﺎن دوران ﺳــﺮاﻓﺮازي ﯾـﺎﻓﺘﻪ‪ ،‬ﺑـﻪ ﻣﮑـﺎرم اﺻــﻄﻨﺎﻋﺎت ﺷﺎﻫـﺎﻧﻪ ﻣﻔﺘﺨﺮ ﻣﯽﮔﺮدﯾﺪﻧـﺪ‪ .‬اﻣﺮا و ﻋﻈﻤـﺎ و ﺳـﺮداران »‪ «3‬و‬
‫ﺳﺮﮐﺮدﮔـﺎن و ﺧﻮاﻧﯿﻦ و ﺣﮑﺎم و اﻋﯿﺎن دوﻟﺖ و ﻋﻤﺎل ﻣﻤﻠﮑﺖ را از ﻃﻠﻮع ﻃﻠﯿﻌﻪ اﻗﺒﺎل ﺧﺴـﺮوي و اﺷـﻌﻪ ﭼﺘﺮ زرﻧﮕﺎر ﭘﺎدﺷﺎﻫﯽ ﺟﺎﻧﯽ از‬
‫ﻧﻮ ﺑﻪ ﺗﻦ و ﻗﻮﺗﯽ ﺑﻪ ﺗﺎزﮔﯽ در دل »‪ «4‬ﭘﺪﯾﺪ آﻣﺪ‪:‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 64‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫ز ﭼﺘﺮ ﻫﻤﺎﯾﻮن ﺷﺎه ز ﻣﻦﺳﭙﻪ را دﮔﺮ ﺟﺎن درآﻣﺪ ﺑﻪ ﺗﻦ‬
‫ﺟﻬـﺎن ﺑﯽﺟﻬﺎﻧﺒـﺎن ﺗﻦ ﺑﯽﺳـﺮ اﺳﺖﺗﻦ ﺑﯽﺳـﺮ از ﺧـﺎك ره ﮐﻤـﺘﺮ اﺳﺖ ﺳـﭙﺎﻫﯿﺎن را ﮔﺮوهﮔﺮوه ﺑﻪ ﻋـﻮارف ﻣـﺘﺮادف ﺷﺎﻫـﺎﻧﻪ اﻣﯿـﺪوار و‬
‫ﻟﺸﮑﺮﯾﺎن را ﻓﺮﻗﻪ ﺑﻪ ﻓﺮﻗﻪ ﺑﻪ ﻣﺮاﺣﻢ ﻣﺘﻮاﺗﺮ ﭘﺎدﺷﺎﻫﺎﻧﻪ »‪ «5‬ﻗﺮﯾﻦ اﺳﺘﻈﻬﺎر ﺳﺎﺧﺘﻪ‪ ،‬اﻋﯿﺎن ﻣﻠﮏ و ارﮐﺎن دوﻟﺖ را ﻧﻮاﺧﺘﻪ‪ ،‬ﺧﻮﺷﺪل ﻓﺮﻣﻮد در‬
‫»‪ «6‬ﺳﺎﻋﺘﯽ ﺧﺠﺴﺘﻪ و روزي ﻓﺮﺧﻨﺪه‪:‬‬
‫ﮔﺰﯾﺪهﺗﺮﯾﻦ روزي از روزﮔﺎرﭼﻮ ﻋﯿﺪي ﻫﻤﺎﯾﻮن ﺑﻪ ﻓﺼﻞ ﺑﻬﺎر ﺑﺎ ﻓّﺮ ﻓﺮﯾﺪوﻧﯽ و ﺻﻮﻟﺖ ﮐﯿﺨﺴـﺮوي‪ ،‬ﻣﻮاﮐﺐ ﺳـﭙﻬﺮ ﺷﮑﻮﻫﺶ داﺧﻞ دار‬
‫اﻟﺨﻼﻓﻪ ﻃﻬﺮان »‪ «7‬و در ﺑﻬـﺘﺮﯾﻦ وﻗﺘﯽ )‪ 17‬اﻟﻒ( از اوﻗـﺎت و ﻫﻤـﺎﯾﻮنﺗﺮ ﺳﺎﻋﺘﯽ از ﺳﺎﻋﺎت اورﻧﮓ ﺧﺴـﺮوي را ﺑﻪ ﻗـﺪوم ﻣﯿﻤﻨﺖ ﻟﺰوم‬
‫ﭘﺎدﺷﺎﻫﯽ ﻣﺰّﯾﻦ ﻓﺮﻣﻮد‪ (37) ،‬و ﭘﺮ ﻫﻤﺎي اﻗﺒﺎل در ﮔﻮﺷﻪ ﺗﺎج وّﻫﺎج ﺷﺎﻫﻨﺸﺎﻫﯿﺶ ﺑﺮ ﻓﺮق ﻓﺮﻗﺪ ﺳﻮد‪:‬‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﻠﮏ‪» :‬ارادت« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﯽﺟﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪ :‬ﺳﺮان‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪ :‬در ﺑﺪن‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﻪ ﻣﺮاﺣﻢ ﻋﺎﻟﻢ ﺷﻤﻮل ﭘﺎدﺷﺎﻫﺎﻧﻪ‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪ :‬و در‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪» :‬ﻃﻬﺮان« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪ 40 :‬ﺑﻪ ﻓّﺮخﺗﺮ زﻣﺎن ﺷﺎه ﺟﻮاﻧﺒﺨﺖﺑﻪ دار اﻟﻤﻠﮏ ﺧﻮد »‪ «1‬ﺷﺪ ﺑﺮ ﺳﺮ ﺗﺨﺖ روزﮔﺎر از ﺳﺮ ﺧﻮشدﻟﯽ ﺟﺸﻨﯽ‬
‫ﺑﯿـﺎراﺳﺖ و ﺟﻬـﺎن و ﺟﻬﺎﻧﯿـﺎن ﺑﻪ ﻋﯿﺶ و ﻋﺸـﺮت ﺑﺮﺧﺎﺳﺖ »‪ ،«2‬اﺑﺮ‪ ،‬ﮔﻬﺮﺑـﺎري آﻏـﺎز ﮐﺮد و آﺳـﻤﺎن اﺑﻮاب ﻣﺨـﺎزن ﺑﺎز ﻧﻤﻮده‪ ،‬ﺟﻮاﻫﺮ‬
‫ﮐﻮاﮐﺐ و اﺧﺘﺮ ﻧﺜﺎر ﺑﺰم ﻫﻤﺎﯾﻮﻧﺶ ﺳﺎﺧﺖ و ﻧﺎﻫﯿﺪ راﻣﺸﮕﺮ در ﭘﺮده ﻃﺮب ﺑﻪ رﺳﻢ ﺗﻬﻨﯿﺖ ﺑﻪ اﯾﻦ ﻗﺎﻧﻮن ﭼﻨﮓ ﻣﯽﻧﻮاﺧﺖ »‪:«3‬‬
‫ﻣﺜﻨﻮي ﻟﻤﺆﻟﻔﻪ‪«4» :‬‬
‫ﺳﺰاوار »‪ «5‬ﺷﺎﻫﯽ ﮐﯿﻬﺎن ﺗﻮﯾﯽﮔﺰﯾﻦ ﻫﻤﻪ ﭘﺎدﺷﺎﻫﺎن ﺗﻮﯾﯽ‬
‫ﺗﻮ ﺷﺴﺘﯽ ﺑﻪ ﺷﻤﺸﯿﺮ ﻫﻨﺪي زﻣﯿﻦﺑﻪ آرام ﺑﻨﺸﯿﻦ و راﻣﺶ ﮔﺰﯾﻦ‬
‫ﮐﻪ ﻋﺎﻟﻢ ﺳﺮاﺳﺮ ﺑﻪ ﻓﺮﻣﺎن ﺗﻮﺳﺖ »‪«6‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﮔﯿﺘﯽ ﻧﮕﻬﺒﺎن ﺗﻮﺳﺖ‬
‫ز ﻓّﺮ ﺗﻮ آﺑﺎد ﮔﺮدد ﺟﻬﺎنﺑﻪ ﮐﺎم ﺗﻮ ﮔﺮدد ﺑﻠﻨﺪ آﺳﻤﺎن‬
‫ﺑﻨﻪ ﺗﺨﺖ ﺷﺎﻫﯽ ﮐﻪ اﯾﻮان ﺗﻮ راﺳﺖﺑﺰن ﮔﻮي دوﻟﺖ ﮐﻪ ﻣﯿﺪان ﺗﻮ راﺳﺖ‬
‫ﻫﻤﺎﯾﻮن ﺑﻪ ﺗﻮ اﻓﺴﺮ ﺧﺴﺮويﻣﺒﺎرك ﺑﻪ ﺗﻮ ﺗﺎج ﮐﯿﺨﺴﺮوي‬
‫ﻣﺘﺎﺑﻊ ﺗﻮ را ﮔﺮدش ﻧﻪ ﺳﭙﻬﺮﻣﻄﺎوع ﺗﻮ را ﺗﯿﺮ و ﻧﺎﻫﯿﺪ و ﻣﻬﺮ‬
‫ﻣﻮاﻓﻖ ﺑﺮاي ﺗﻮ راي ﻗﻀﺎﻣﻄﺎﺑﻖ ﺑﻪ اﻣﺮ ﺗﻮ ﺣﮑﻢ ﺧﺪا‬
‫ﻗﺪر ﭼﺎﮐﺮي ز آﺳﺘﺎﻧﺖ ﺑﻮدﻓﻠﮏ ﮐﻤﺘﺮﯾﻦ ﺑﻨﺪﮔﺎﻧﺖ ﺑﻮد‬
‫ﻗﻤﺮ ﭘﺎﺳﺒﺎن ﺳﺮ ﮐﻮي ﺗﻮﺳﺖﺑﻪ ﮐﺎﺧﺖ زﺣﻞ ﮐﻢ ز ﻫﻨﺪوي ﺗﻮﺳﺖ‬
‫ﺑﻪ درﮔﺎﻫﺖ اي ﺧﺴﺮو ﺗﺎﺟﻮرﮐﻤﯿﻦ ﭼﺎﮐﺮاﻧﻨﺪ ﻓﺘﺢ و ﻇﻔﺮ‬
‫ﮐﻪ ﻓﺮﻣﺎن ﺑﺮاﻧﻨﺪ و ﺧﺪﻣﺘﮕﺰارﺳﻌﺎدت ﯾﻤﯿﻦ دوﻟﺖ »‪ «7‬اﻧﺪر ﯾﺴﺎر‬
‫ﺑﻮد داﯾﻢ اي ﺧﺴﺮو ﮐﺎﻣﺮانﻇﻔﺮ ﭼﻮن ﯾﺰك در رﮐﺎﺑﺖ دوان‬
‫ﺑﻪ ﻓﺮ ﺗﻮ ﻧﺎزان ﺑﻮد ﺗﺎج و ﺗﺨﺖﭼﻮ ﺗﺎﺟﺖ ﺳﺮاﻓﺮاز اﻗﺒﺎل و ﺑﺨﺖ‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 65‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫ﺟﻬﺎن از وﺟﻮد ﺗﻮ ﮔﯿﺮد رواجﺑﺒﺎﻟﺪ »‪ «8‬ﺑﻪ ﺗﺨﺖ ﺗﻮ اورﻧﮓ و ﺗﺎج‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪ :‬ري‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺘﻦ‪ :‬ﺑﺮﺧﻮاﺳﺖ‪) .‬ﻫﻤﻪﺟﺎ(‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﯽﻧﻮاﺧﺖ ﮐﻪ‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪ :‬ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪ :‬ﺳﺮدار‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺘﻦ‪ :‬ﺗﺴﺖ‪) .‬ﻫﻤﻪﺟﺎ(‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪ :‬ﻧﺼﺮت‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﻨﺎزد‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪ 41 :‬ﺗﻮ را زﯾﺒﺪ اي ﺧﺴﺮو دادﮔﺮﻧﮕﯿﻦ و ﺣﺴﺎم و ﮐﻼه و ﮐﻤﺮ‬
‫ﺳﺰد ﺑﺮ ﺗﻮ اي ﭘﺎدﺷﺎه ﺟﻬﺎن »‪«1‬ﺑﻪ ﺗﺨﺖ ﮐﯿﺎﻧﯽ ﮐﻼه ﮐﯿﺎن‬
‫ز ﺑﻌﺪ ﮐﯿﻮﻣﺮث و ﺟﻤﺸﯿﺪ ﺟﻢﺗﻮﯾﯽ وارث ﺗﺨﺘﮕﺎه ﻋﺠﻢ‬
‫ﺗﻮﯾﯽ ﯾﺎدﮔﺎر ﺟﻢ و اردﺷﯿﺮ )‪ 17‬ب(ﺗﻮﯾﯽ ﺣﮑﻤﺮان ﭼﺮخ ﻓﺮﻣﺎنﭘﺬﯾﺮ‬
‫ﺟﻬﺎن را ز ﺗﺨﺖ ﺗﻮ آراﯾﺶ اﺳﺖﻣﻬﺎن را ﺑﻪ ﺑﺨﺖ ﺗﻮ آﺳﺎﯾﺶ اﺳﺖ‬
‫ﺳﻼﻃﯿﻦ روي زﻣﯿﻦ ﺳﺮﺑﻪﺳﺮﺑﺒﻨﺪﻧﺪ »‪ «2‬ﺑﺮ درﮔﻪ ﺗﻮ ﮐﻤﺮ‬
‫ﭘﺲ از ﭘﯿﺮي از ﻓّﺮت اي ﺷﻬﺮﯾﺎرﺟﻮان ﮔﺸﺖ ﮔﯿﺘﯽ ﭼﻮ ﺧّﺮم ﺑﻬﺎر‬
‫ﺗﻮ آن ﺑﺨﺘﯿﺎري ﮐﻪ از ﮔﺮز ﺗﻮﻫﻤﺎن اﯾﺰدي ﻓﺮه و ﺑﺮز ﺗﻮ‬
‫ﺷﺮاري ﻓﺘﺪ ﺑﺮ دﯾﺎر ﻓﺮﻧﮓرﺳﺪ ﺷﻌﻠﻪ آن ﺑﻪ روم و ﺑﻪ زﻧﮓ‬
‫ﺑﺘﺎﺑﺪ ﻓﺮوﻏﯽ ﺑﻪ ﻫﺮﺳﺮزﻣﯿﻦﺑﻠﺮزد ز ﺑﯿﻢ ﺗﻮ ﻣﺎﭼﯿﻦ و ﭼﯿﻦ‬
‫ﻫﻤﻪ ﺧﺴﺮوان ﺧﻮاﺟﻪﺗﺎش ﺗﻮاﻧﺪﺳﺮاﻓﮑﻨﺪه از دور ﺑﺎش ﺗﻮاﻧﺪ‬
‫ﺑﻬﯿﻦ ﻧﺴﻞ ﭘﺎك ﺳﯿﺎﻣﮏ ﺗﻮﯾﯽﻧﺒﯿﺮ ﺟﻬﺎﻧﺪار ﺑﺎﺑﮏ ﺗﻮﯾﯽ‬
‫ﺷﻬﺎن ﺻﯿﺪ و ﮔﯿﺘﯽ ﺗﻮ را ﺻﯿﺪﮔﺎهﻓﺮوزان ز ﺗﻮ ﺷﻤﻊ و ﺗﺨﺖ و ﮐﻼه »‪«3‬‬
‫ﻫﺮآﻧﮑﺲ ﮐﻪ ﭘﯿﭽﺪ ز راي ﺗﻮ ﺳﺮﻓﺘﺪ آنﭼﻨﺎن ﮐﻮ ﻧﺨﯿﺰد دﮔﺮ »‪«4‬‬
‫ﮐﺴﯽ ﮐﺎن »‪ «5‬ز ﺣﮑﻢ ﺗﻮ ﮔﺮدن ﮐﺸﺪﮐﻤﻨﺪ ﺑﻼ را ﺑﻪ ﮔﺮدن ﮐﺸﺪ‬
‫ﺑﻮد ﻣﻠﮏ ﺗﻮ ﮔﯿﺘﯽ اﯾﻨﮏ ﺑﮕﯿﺮﮐﻪ ﻫﺴﺘﯽ ﺟﻮان دوﻟﺖ و ﻣﻠﮏﮔﯿﺮ‬
‫ﺗﻮ را ﻧﺴﺒﺖ ﺧﺴﺮوي در ﺟﻬﺎنﺑﻪ ﺷﺎﻫﺎن ﭼﻮ ﺷﺎﻫﺎن ﺷﻄﺮﻧﺞدان‬
‫ﺗﻮ آن ﺷﯿﺮﮔﯿﺮي ﮐﻪ در روز ﮐﯿﻦﺑﻠﻨﺪآﺳﻤﺎن را زﻧﯽ ﺑﺮ زﻣﯿﻦ‬
‫ﺗﻮ آن ﭘﯿﻞ زوري ﮐﻪ در دﺷﺖ رزمﮐﺸﯽ ﺧﻮن دﺷﻤﻦ ﭼﻮ ﺑﺎده ﺑﻪ ﺑﺰم‬
‫ﺗﻮ آن ﺷﻬﺴﻮاري ﮐﻪ در وﻗﺖ ﮐﺎرﺑﻪ ﯾﮏ دﺷﺖ ﻟﺸﮑﺮ ﮐﻨﯽ ﮐﺎرزار‬
‫ﭼﻮ ﺑﯿﺮون ﮐﺸﯽ ﺗﯿﻎ ﮐﯿﻦ از ﻏﻼفﻓﺘﺪ ﻟﺮزه در ﭘﯿﮑﺮ ﮐﻮه ﻗﺎف‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪ :‬ﺟﻮان‪.‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 66‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫)‪ .(2‬ﻣﻠﮏ‪ :‬ﺑﻪ ﺑﻨﺪﻧﺪ‪ .‬ﻣﺞ‪ :‬ﻫﻤﻪ ﺑﺴﺘﻪ‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪ :‬ﻧﮕﯿﻦ ﺗﯿﻎ و ﻣﻐﻔﺮ ﻓﺮوزان ﮐﻼه‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪ :‬ﻓﺘﺪ آنﭼﻨﺎن ﮐﺶ ﻧﺨﯿﺰد دﯾﮕﺮ‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪ :‬ﮐﻮ‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪ 42 :‬ﭼﻮ اﻧﺪازي از دﺳﺖ ﺑﯽﺟﺎن ﮐﻤﻨﺪﺳﺮزﻧﺪه ﭘﯿﻞ اﻧﺪر آﯾﺪ ﺑﻪ ﺑﻨﺪ‬
‫ﭼﻮ ﮔﯿﺮي ﺑﻪ ﮐﻒ ﺗﺎب داده ﺳﻨﺎنﺑﻪ ﺧﺎك اﻓﮑﻨﯽ ﺷﺮزه ﺷﯿﺮ ژﯾﺎن »‪«1‬‬
‫ﻋﻄﺎي ﺗﻮ اي ﺧﺴﺮو ﺗﺎﺟﺪارﻓﺰون ﺷﺪ »‪ «2‬ز ﺑﺎران اﺑﺮ ﺑﻬﺎر‬
‫ﮐﻒ راد ﺗﻮ ﻟﻌﻞ ﺑﺎري ﮐﻨﺪﻣﻼﻣﺖ ﺑﻪ اﺑﺮ ﺑﻬﺎري ﮐﻨﺪ‬
‫دل و دﺳﺖ ﺧﺎﻗﺎن ﺻﺎﺣﺒﻘﺮانﭼﻮ ﺟﻮﺷﻨﺪه درﯾﺎ ﺑﺪو درﻓﺸﺎن‬
‫ﺑﻮد درﮔﻬﺖ ﻓﯽ اﻟﻤﺜﻞ در زﻣﯿﻦﭼﻮ ﻋﺮش ﺧﺪا در ﺳﭙﻬﺮ ﺑﺮﯾﻦ‬
‫ﺑﻬﺸﺘﯽ اﺳﺖ ﭘﺮﻧﻌﻤﺖ و ﺧﻮاﺳﺘﻪﭼﻮ ﺟّﻨﺖ ﻧﮕﺮدد از او ﮐﺎﺳﺘﻪ »‪«3‬‬
‫ﺧﻨﮏ آﻧﮑﻪ در ﺑﺎرﮔﺎه ﺗﻮاﻧﺪﺑﻪ ﻫﺮﻧﯿﮏ و ﺑﺪ در ﭘﻨﺎه ﺗﻮاﻧﺪ‬
‫ﺧﻨﮏ آن ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ در ﺷﺎم و ﺑﺎمﮔﺰﯾﺪﻧﺪ ﺑﺮ درﮔﻪ ﺷﻪ ﻣﻘﺎم‬
‫ﺧﻨﮏ ﺑﺨﺘﯿﺎري ﮐﻪ از ﺑﺨﺖ ﺷﺎهﺑﺮد راه در ﭘﺎﯾﻪ ﺗﺨﺖ ﺷﺎه‬
‫ﮔﺸﺎدهزﺑﺎن اﺳﺖ )‪ 18‬اﻟﻒ( و ﺑﺴﺘﻪﮐﻤﺮﺑﻪ ﻋّﺰت رﺳﺎﻧﺪ »‪ «4‬ﺑﻪ ﺧﻮرﺷﯿﺪ ﺳﺮ‬
‫ﺑﻮد ﺟﯿﺐ آﻣﺎﻟﺶ از ﺳﯿﻢ ﭘﺮﻫﻤﻪ ﺣﻘﻪ آرزو ﭘﺮ ز ُدر‬
‫ﮐﺴﯽ را ﮐﻪ ﭼﻮن ﮔﻮﻫﺮي ﻧﯿﺴﺖ راهﺑﻪ ﭘﺎﯾﺎن ﺗﺨﺖ زرآﮔﯿﻦ ﺷﺎه‬
‫ﺗﻬﯽدﺳﺖ ﺑﺎﺷﺪ ﺗﺒﻪروزﮔﺎرﺳﯿﻪروز و درﻣﺎﻧﺪه و ﺷﺮﻣﺴﺎر‬
‫اﻟﻬﯽ ﺗﻮ اﯾﻦ ﺧﺴﺮو ﮐﺎﻣﮑﺎرﮐﻪ آراﺳﺖ ﮔﯿﺘﯽ ﭼﻮ ﺧّﺮمﺑﻬﺎر‬
‫ﺑﮕﺴﺘﺮد ﺳﺎﯾﻪ ﺑﻪ ﺧﻠﻖ ﺟﻬﺎنﻫﻤﯽ داد ﺳﺎزد ﭼﻮ ﻧﻮﺷﯿﺮوان‬
‫دﻟﺶ را ﺑﻪ ﻟﻄﻒ ازل ﺷﺎد ﮐﻦﻫﻤﻪ ﻣﻠﮏ اﻣﯿﺪش آﺑﺎد ﮐﻦ‬
‫ﺑﻪ ﻋﻤﺮ اﺑﺪ ﮐﺎﻣﺮاﻧﯿﺶ دهﭘﺲ از ﭘﯿﺮي آن را »‪ «5‬ﺟﻮاﻧﯿﺶ ده‬
‫ﺳﺮاﻓﺮازﯾﺶ ده ﮐﻪ ﺻﺎﺣﺐدل اﺳﺖﺑﺒﺨﺸﺎ ﮐﻪ ﺷﺎﻫﻨﺸﻬﯽ ﻋﺎدل اﺳﺖ‬
‫ﺑﻪ ﻋﻤﺮش ﺑﯿﻔﺰا ﮐﻪ ﻇّﻞ ﺧﺪاﺳﺖﻧﮕﻬﺪارش از ﺑﺪ ﮐﻪ ﺑﺲ ﻧﯿﮏراﺳﺖ‬
‫ﺑﻪ اوﻻد اﻣﺠﺎد او ﯾﮏﺑﻪﯾﮏﮐﻪ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﺗﺎﺑﺎن ﻧﺠﻮم ﻓﻠﮏ‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪ :‬ﺷﯿﺮ دﻣﺎن‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪ :‬ﻓﺰونﺗﺮ‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪ :‬ﭼﻮ ﺟﻨﺖ ﺑﻪ ﻫﺮﭼﯿﺰي آراﺳﺘﻪ‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪ :‬رﺳﺎﻧﺪه‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪ :‬از ﻧﻮ‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪ 43 :‬ﺑﻪ ﻫﻢ ﻣﻬﺮﺑﺎن ﮐﻦ دل ﭘﺎﮐﺸﺎنﺑﺮاﻧﺪاز ﺑﺪﺧﻮاه ﻧﺎﭘﺎﮐﺸﺎن‬
‫ﺑﻪ دﻧﯿﺎ و دﯾﻦ دارﺷﺎن ﺳﺮﺑﻠﻨﺪﺑﻪ ﺧﺼﻢ زﺑﻮن ﺳﺎز ﻓﯿﺮوزﻣﻨﺪ‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 67‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫ﻣﻤّﺘﻊ ﺑﺪارش ﺑﻪ ﻋﯿﺶ ﻣﺪامﺑﻪ ﺣّﻖ ﻧﺒﯽ و ﻋﻠﯽ »‪ «1‬و اﻟﺴﻼم ﭼﻮن درﯾﻦ ﭼﻨﯿﻦ ﺳﺎﻋﺘﯽ ﮐﻪ ﺳﻌﺎدات »‪ «2‬ﻓﻠﮑﯽ را از ﻣﺴﺎﻋﺪت آن ﺗﻔﺎﺧﺮ ﺑﺮ‬
‫زﻣﯿﻦ و آﺳﻤﺎن »‪ «3‬ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﺠﻮﯾﺰ ﻋﻤﻠﻪ ﻧﺠﻮم ﭘـﺎي ﻫﻤـﺎﯾﻮن ﺑﺮ دﺳﺖ ﻣﯿﻤﻮن ﺳـﻠﻄﻨﺖ ﻧﻬﺎد و زﻣﯿﻦ و زﻣﺎن ﺑﻪ ﺗﻬﻨﯿﺖ و ﻣﺒﺎرﮐﺒﺎدي زﺑﺎن‬
‫ﺑﺮﮔﺸﺎدﻧﺪ »‪(38) .«4‬‬
‫ﺳﺮﯾﺮ ﺳـﻠﻄﻨﺖ اﮐﻨﻮن ﮐﻨﺪ ﺳـﺮاﻓﺮازيﮐﻪ ﺳﺎﯾﻪ ﺑﺮ ﺳـﺮش اﻓﮑﻨﺪ ﺧﺴـﺮو ﻏﺎزي ﻋﺎﻟﻢ ﭘﯿﺮ ﺟﻮاﻧﯽ از ﺳـﺮ ﮔﺮﻓﺖ و روزﮔﺎر اﺳـﺒﺎب ﻋﺸﺮت و‬
‫ﺧﻮﺷﺪﻟﯽ ﻣﻤﻬﺪ ﮔﺮداﻧﯿﺪه‪ ،‬ﻋﻬﺪ ﮐﺎﻣﺮاﻧﯽ ﺗﺎزه ﻧﻤﻮد‪ ،‬ﮔﻠﺰار ﻣﻤﻠﮑﺖ را ﻃﺮاوت دﯾﮕﺮ ﺑﻪ ﻫﻢ رﺳﯿﺪ و ﺑﻮﺳﺘﺎن ﻣﻤﺎﻟﮏ را »‪ «5‬آب و رﻧﮕﯽ‬
‫ﺟﺪاﮔﺎﻧﻪ ﭘﺪﯾﺪ آﻣﺪ‪ .‬ﺟﻬﺎن را ﻧﺸﺎﻃﯽ در دل ﻇﺎﻫﺮ ﺷﺪ و اّﯾﺎم را اﻧﺒﺴﺎﻃﯽ در ﺧﺎﻃﺮ ﻫﻮﯾﺪا ﮔﺸﺖ‪.‬‬
‫ﺷﻌﺮ‪«6» :‬‬
‫ﻫﺮﺧﻮشدﻟﯽ ﮐﺰ اﻫﻞ ﺟﻬﺎن ﻓﻮت ﮔﺸﺘﻪ ﺑﻮدآن را ﺑﻪ ﯾﮏ ﻟﻄﯿﻔﻪ ﻗﻀﺎ ﮐﺮد روزﮔﺎر‬
‫ﻣﺤﺘـﺎج ﺑﻮد ﻣﻠـﮏ ﺑﻪ ﭘﯿﺮاﯾﻪاي ﭼﻨﯿﻦآﺧﺮ ﻣﺮاد ﻣﻠـﮏ روا ﮐﺮد روزﮔﺎر ﺳـﻼﻃﯿﻦ ﻋﻬـﺪ و ﺧﺴـﺮوان ﻋﺼـﺮ‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﻬﻨﯿﺖ ﺧـﺪﯾﻮ ﮐﺸﻮرﮔﯿﺮ و‬
‫ﺧﺎﻗﺎن ﻋﺮش ﺳﺮﯾﺮ‪ ،‬از ﻫﺮ ﻃﺮف »‪ «7‬اﯾﻠﭽﯿﺎن ﺳﺨﻨﺪان و ﺳﻔﯿﺮان زﺑﺎﻧﻮر »‪ ،«8‬ﺑﺎ ﺗﺤﻒ و ﻫﺪاﯾﺎي ﻧﯿﺎزﻣﻨﺪاﻧﻪ »‪ «9‬ﮔﺴﯿﻞ درﮔﺎه اﻋﻠﯽ داﺷﺘﻨﺪ‬
‫و ﺧﻮاﻗﯿﻦ روزﮔﺎر از ﻫﺮدﯾﺎر ﺑﻪ ﻣﺒﺎرﮐﺒﺎدي »‪ «10‬ﺟﻠﻮس ﻣﯿﻤﻨﺖ ﻣﺄﻧﻮس ﺷﺎﻫﻨﺸﺎه‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﻠﮏ‪ :‬ﻋﻠﯽ و ﻧﺒﯽ‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪ :‬ﭼﻮن در ﭼﻨﯿﻦ ﺳﺎﻋﺘﯽ ﮐﻪ ﻣﺴﻌﻮد اﺳﺖ‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﻪ آﺳﻤﺎن و زﻣﯿﻦ‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﺮﮔﺸﺎد ﮐﻪ‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﻤﺎﻟﮏ را ﺑﯽﺧﻼف‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪ :‬ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪ :‬ﮐﺸﻮر‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺞ‪ :‬اﯾﻠﭽﯿﺎن ﻟﺒﻖ ﺳﺨﻨﺪان و ﺳﻔﯿﺮان داﻫﯽ زﺑﺎﻧﻮر‪.‬‬
‫)‪ .(9‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﺎ ﺗﺤﻒ و ﺗﻨﺴﻮﻗﺎت ﻣﻠﻮﮐﺎﻧﻪ و رﻏﺎﯾﺐ و ﻫﺪاﯾﺎي ﭘﺎدﺷﺎﻫﺎﻧﻪ ﺑﺎ ﻋﺮاﯾﺾ و ﻣﺮاﺳﻼت ﻧﯿﺎزﻣﻨﺪاﻧﻪ‪.‬‬
‫)‪ .(10‬ﻣﺞ‪ :‬از ﻫﺮﺑﻼد و اﻣﺼﺎر ﺑﻪ ﻣﺒﺎرﮐﺒﺎد‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪44 :‬‬
‫ﻓﻠﮏﺑﺎرﮔﺎه‪ ،‬ﺳﻔﺮاي درﺳﺖﮔﻔﺘﺎر ﺑﺎ ﻋﺮاﯾﺾ ﻣﺨﻠﺼﺎﻧﻪ و ﻋﺮاﺿﺎت دوﺳﺘﺎﻧﻪ اﻧﻔﺎذ »‪ «1‬ﭘﺎﯾﻪ )‪ 18‬ب( ﺗﺨﺖ ﮐﯿﻮان رﺧﺖ ﻣﻌّﻠﯽ ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫در آن ﻫﻨﮕـﺎم ﮐﻪ ﻧﻮاي ﺗﻬﻨﯿﺖ و ﻣﺒﺎرﮐﺒـﺎدي از ﮐﻮﭼـﮏ و ﺑﺰرگ ﻋﺮاق و ﺣﺠﺎز و ﻣﺨﺎﻟﻒ و ﻣﺆاﻟﻒ روم و اﺑﺨﺎز‪ ،‬ﺑﻞ در ﺟﻬﺎت ﺳـّﺘﻪ‬
‫اﻗﺎﻟﯿﻢ ﺳﺒﻌﻪ ﺑﻠﻨﺪآوا ﺑﻮد‪ ،‬ﻣﻠﮏ اﻟﺸﻌﺮاي )‪ (39‬ﺳﺮﮐﺎر ﺷﻮﮐﺖﻣﺪار ﺷﺎﻫﻨﺸﺎه ﺟﻢ ﺑﺎرﮔﺎه ﮐﻪ ﻧﺎم او در ﻣﺤﻞ ﺧﻮد ذﮐﺮ ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ﻗﺼﯿﺪهاي‬
‫ﻣﺸـﺘﻤﻞ ﺑﺮ ﻣﺎده ﺗﺎرﯾـﺦ ﺟﻠﻮس ﻣﯿﻤﻨﺖ ﻣﺄﻧﻮس ﻣﻌﺮوض ﭘﯿﺸـﮕﺎه ﺧﺎﻃﺮ اﻧﻮر ﺧـﺪﯾﻮ ﻓﺮﯾـﺪونﻓﺮ داﺷﺖ‪ ،‬ﮐﻪ ﻣﺼـﺮﻋﯽ دال اﺳﺖ ﺑﺮ ﺗﻌﺰﯾﻪ و‬
‫زوال آﻓﺘﺎب دوﻟﺖ ﭘﺎدﺷﺎه ﻣﻐﻔﺮت ﭘﻨﺎه و ﻣﺼﺮﻋﯽ دﯾﮕﺮ ﻣﺘﻀّﻤﻦ اﺳﺖ ﺑﺮ ﺗﻬﻨﯿﺖ و ﻃﻠﻮع ﻧّﯿﺮ ﺳﻠﻄﻨﺖ ﺷﺎﻫﻨﺸﺎه ﮐﯿﺨﺴﺮو ﮐﻼه‪.‬‬
‫ﻗﺼﯿﺪه‪:‬‬
‫ﭼﺮا ﻏﻤﮕﯿﻦ ﻧﺒﺎﺷﺪ دل‪ ،‬ﭼﺮا ﺧّﺮم ﻧﺒﺎﺷﺪ ﺟﺎنﮐﻪ ﻫﻢ از ﺑﺎزي اﺧﺘﺮ ﮐﻪ ﻫﻢ ]از[ ﯾﺎري ﯾﺰدان‬
‫ﺑﻪ ﺣﺴﺮت ﺳﻮي ﺟّﻨﺖ ﺷﺪ ز ﺗﺨﺖ ﺧﺴﺮوي ﻗﯿﺼﺮﺑﻪ ﻋﺸﺮت زﯾﺐ ﻣﺴﻨﺪ ﺷﺪ ﺑﻪ ﻗﺼﺮ ﻗﯿﺼﺮي ﺧﺎﻗﺎن‬
‫ﺟﻨﺎن ﺷﺪ ﺟﺎي داراﯾﯽ ﮐﻪ ﺑﻮدش ﻋﺰم اﺳﮑﻨﺪرﺟﻬﺎن ﺷﺪ ﻣﻠﮏ ﺟﻤﺸﯿﺪي ﮐﻪ ﻫﺴﺘﺶ ﻋﺪل ﻧﻮﺷﯿﺮوان‬
‫اﮔﺮ ﮐﺮدي ز ﺑﯿﻢ ﺗﯿﻎ آن ﺷﯿﺮ ﻓﻠﮏ ﺷﯿﻮنﮐﻨﺪ از ﺿﺮب ﮔﺮز اﯾﻦ ﮐﻨﻮن ﮔﺎو زﻣﯿﻦ اﻓﻐﺎن‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 68‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫ﭼﻮ ﺷﺪ ﮐﺎووس ﺷﺪ ﮐﯿﺨﺴﺮو روﺷﻦروان داورﭼﻮ ﺷﺪ ﮔﺸﺘﺎﺳﺐ ﮔﺮدﯾﺪ اردﺷﯿﺮ ﺷﯿﺮدل ﺳﻠﻄﺎن‬
‫ز ﺑﻄﺶ آن ﺷﺪي ﮔﺮﯾﺎن ﺑﻪ زال زاﺑﻠﯽ ﻧﯿﺮمز ﺑﺬل اﯾﻦ ﺑﻮد ﺧﻨﺪان ﺑﻪ ﻣﻌﻦ زاﯾﺪه ﺷﯿﺒﺎن‬
‫ﺑﻪ ﻧﺎﮐﺎﻣﯽ ﺷﻬﺎدت ﯾﺎﻓﺖ ﺟﻤﺸﯿﺪ ﻓﺮﯾﺪونﻓﺮﺑﻪ ﺳﻠﻄﺎن ﺳﻌﺎدت داد داراي ﺳﮑﻨﺪر ﺷﺎن‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺘﻦ‪ :‬اﻧﻔﺎد‪) .‬ﻫﻤﻪﺟﺎ(‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪ 45 :‬زﻣﺎن در ﮔﺮﯾﻪ ﺷﺪ از ﺳﻮگ آن ﭼﻮن اﺑﺮ در ﺑﻬﻤﻦزﻣﯿﻦ در ﺧﻨﺪه ﺷﺪ از ﺳﻮر اﯾﻦ ﭼﻮن ﺑﺎغ در ﻧﯿﺴﺎن‬
‫ﺑﻪ ﮔﺮدون رﻓﺖ روح ﺟﻢ ﭼﻮ ﺟﺴﻢ ﻋﯿﺴﯽ ﻣﺮﯾﻢﺑﻪ ﮔﯿﺘﯽ ﺗﺎﻓﺖ ﭼﺘﺮ ﮐﯽ ﭼﻮ دﺳﺖ ﻣﻮﺳﯽ ﻋﻤﺮان‬
‫روان آن ﺑﻪ اوج ﭼﺮخ ﭼﻮن ﭘﺮﺗﻮﻓﮑﻦ ﺑﯿﻀﺎﺳﻨﺎن اﯾﻦ ﺑﻪ دﺷﺖ رزم ﭼﻮن آﺗﺶﻓﺸﺎن ﺛﻌﺒﺎن‬
‫اﮔﺮ ﺷﺎﻫﯽ ﺳﺨﺎﭘﺮور ﭼﻮ ﺟﺎن رﻓﺘﺴﺖ ازﯾﻦ ﮐﺸﻮرز ﺳﻠﻄﺎﻧﯽ ﮐﺮم ﮔﺴﺘﺮ ﺑﻪ ﺟﺴﻢ ﻋﺎﻟﻢ آﻣﺪ ﺟﺎن‬
‫ﮔﺮ آن را ﺑﺤﺮ ﺟﻮد آﻣﺪ ﭼﻮ ﺑﺤﺮ ﻓﮑﺮ ﺑﯽﺳﺎﺣﻞﻣﺮاﯾﻦ را دﺷﺖ اﺣﺴﺎن ﺷﺪ ﭼﻮ دﺷﺖ وﻫﻢ ﺑﯽﭘﺎﯾﺎن‬
‫ﺷﻬﻨﺸﺎه ﮐﻬﻦ ﭼﻮن ﮐﺮد ﻣﯿﻞ ﺳﺪره و ﻃﻮﺑﯽﺟﻬﺎﻧﺪار ﺟﻮان آراﺳﺖ ﺻﺪر ﻣﺴﻨﺪ و اﯾﻮان‬
‫ز ﮔﺮز آن ﮐﻤﺮ ﮔﺮ ﺷﺪ ﺑﻪ ﻓﺮق ﺳﺮوران ﻣﻐﻔﺮز ﺗﯿﻎ اﯾﻦ ﻗﺒﺎ آﻣﺪ ﺑﻪ ﺟﺴﻢ ﭘﺮدﻻن ﺧﻔﺘﺎن‬
‫ﺑﻪ ﺟّﻨﺖ رﻓﺖ داراي ﺟﻬﺎﻧﺪار ﺟﻬﺎن داورﺑﻪ ﺷﺎﻫﯽ ﺧﻮاﺳﺖ ﺧﺎﻗﺎن ﻓﻠﮏ ُﻣﻠﮏ َﻣﻠِﮏ درﺑﺎن‬
‫ز ﺧﺎك ﭘﺎي آن ﮔﺮ ﺷﺪ ﻋﺒﯿﺮ ﺳﻨﺒﻞ ﺣﻮراز ﮔﺮد رﺧﺶ اﯾﻦ ﮔﺮدﯾﺪ ﮐﺤﻞ ﻧﺮﮔﺲ ﻏﻠﻤﺎن‬
‫ﮔﺮ از ﻓّﺮ ﻓﺮﯾﺪوﻧﯽ ﺗﻬﯽ ﺷﺪ ﻋﺮﺻﻪ ﻋﺎﻟﻢﺷﺪ از ﭼﻬﺮ ﻣﻨﻮﭼﻬﺮي ﻣﻨّﻮر ﺳﺎﺣﺖ ﮐﯿﻬﺎن‬
‫ﺑﻪ اﻋﺪا ﺑﺎد ﮔﺮز آن ﭼﻮ ﻓﻮج ﻋﺎد را ﺻﺮﺻﺮﺑﻪ دﺷﻤﻦ آب ﺗﯿﻎ اﯾﻦ ﭼﻮ ﻗﻮم ﻧﻮح را ﻃﻮﻓﺎن )‪ 19‬اﻟﻒ(‬
‫ﻋﻨﺎن ﮐﯽ ﺳﺒﮏ ﺷﺪ ﺳﻮي ﻧﻪ ﮔﺮدون و ﻫﻔﺖ اﺧﺘﺮرﮐﺎب ﺟﻢ ﮔﺮان ﺷﺪ ﺳﻮي ﻫﻔﺖ اﻗﻠﯿﻢ و ﭼﺎرارﮐﺎن‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪ 46 :‬ﺷﺪ آن ﺑﺮ ﮔﻨﺒﺪ ﻣﯿﻨﺎ ﺑﻪ ﺳﯿﺮ روﺿﻪ ﻣﯿﻨﻮزد اﯾﻦ ﺑﺮ ذروه ﺷﺎﻫﯽ ﻋﻠﻢ در ﻋﺎﻟﻢ اﻣﮑﺎن‬
‫ز اورﻧﮓ ﺷﻬﻨﺸﺎﻫﯽ و اﯾﻮان ﺟﻬﺎﻧﺒﺎﻧﯽﻣﻠﮑﺸﺎه ﺟﻬﺎن ﭼﻮن رﻓﺖ آﻣﺪ ﺳﻨﺠﺮ دوران‬
‫ﻓﺘﺎدي ﮔﺮزه ﺑﺎران را ز ﺳﻬﻢ آن اﮔﺮ ﻣﻬﺮهﺑﺮآﻣﺪ ﺷﺮزه ﺷﯿﺮان را ز ﺑﯿﻢ آن ز دم دﻧﺪان‬
‫ﻧﺼﯿﺮ دﯾﻦ و دوﻟﺖ ﮐﺮد در ﺑﺎغ ﺟﻨﺎن ﻣﻨﺰلﻇﻬﯿﺮ ﻣﻠﮏ و ﻣﻠّﺖ داد ﺑﺮ ﻣﻠﮏ ﺟﻬﺎن ﻓﺮﻣﺎن‬
‫ﮔﺮ آن زد ﭘﻨﺞ ﻧﻮﺑﺖ در ﺑﺴﯿﻂ ﻣﺮﮐﺰ ﺳﺎﮐﻦﻧﻬﺎد اﯾﻦ ﭼﺎر ﺑﺎﻟﺶ ﺑﺮ ﺑﺴﺎط ﮔﻨﺒﺪ ﮔﺮدان‬
‫ﭼﻮ ﮐﺴﺮي را ﺑﻪ ﺷﻮﺷﯽ ﻣﻨﮑﺴﺮ ﺷﺪ ﺷﯿﺸﻪ ﻫﺴﺘﯽﺳﻠﯿﻤﺎﻧﯽ ز ﻣﻠﮏ ﻓﺎرس آﻣﺪ ﻓﺎِرس ﻣﯿﺪان‬
‫ﺑﻪ ﻣﺤﺸﺮ ﻋﻔﻮ اﯾﺰد ﺑﺎد آن را ﻫﻤﺮه از ﯾﺰدانﺑﻪ ﮔﯿﺘﯽ ﺷﯿﺮ ﮔﺮدون ﺑﺎد اﯾﻦ را ﺷﯿﺮ ﺷﺎدروان‬
‫ﻏﺮض ﺷﺎه ﮐﻬﻦ ﭼﻮن ﺷﺪ ﺑﻪ ﺳﻮي ﮔﻠﺸﻦ ﺟّﻨﺖﺷﺪ از ﺷﺎه ﺟﻮان ﻋﺎﻟﻢ ﺑﻪﺳﺎن روﺿﻪ رﺿﻮان‬
‫رﻗﻢ زد ﮐﻠﮏ ﻣﻨﺸﯽ ﺻﺒﺎ از ﺑﻬﺮ ﺗﺎرﯾﺨﺶز ﺗﺨﺖ آﻗﺎ ﻣﺤّﻤﺪ ﺧﺎن ﺷﺪ و ﺑﻨﺸﺴﺖ ﺑﺎﺑﺎ ﺧﺎن اﻟﺤﻖ »‪ «1‬دﺳﺖ ﻓﺘﻨﻪ در ﻋﻬﺪ ﻣﯿﻤﻮﻧﺶ ﺑﻪ ﭼﻨﺒﺮ‬
‫ﻋﺪاﻟﺖ »‪ «2‬ﺑﺴـﺘﻪ ﮔﺸﺖ و ﭘﺎي ﻓﺴﺎد در اّﯾﺎم ﻣﻌﺪﻟﺖ روزاﻓﺰوﻧﺶ ﺑﻪ رﯾﺴﻤﺎن ﺳﯿﺎﺳﺖ »‪ «3‬ﻣﻘّﯿﺪ آﻣﺪ‪ .‬رﺧﻨﻪﮔﺮان ﻣﻠﮏ ﭘﺎ ﺑﻪ داﻣﻦ ﺧﻤﻮل‬
‫ﮐﺸﯿﺪﻧﺪ و ﻣﻔﺴﺪتﭘﯿﺸﮕﺎن »‪ «4‬ﻣﻤﻠﮑﺖ از ﺑﯿﻢ ﺷﻤﺸﯿﺮ اﻧﺘﻘﺎﻣﺶ در ﮔﻮﺷﻪ اﻧﺰوا ﺧﺰﯾﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪» :‬در آن ﻫﻨﮕﺎم ‪ «...‬ﺗﺎ اﯾﻨﺠﺎ را ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪ :‬ﺳﯿﺎﺳﺖ‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪ :‬ﻋﺪاﻟﺖ‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﻠﮏ‪ :‬ﻣﻔﺴﺪت ﭘﯿﺸﻪﮔﺎن‪.‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 69‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪ 47 :‬ﺷﺎﻫﯽ ﮐﻪ ﭼﻮ ﺑﺮ ﺳﺮﯾﺮ ﺷﺎﻫﯽ ﺑﻨﺸﺴﺖدﺳﺖ و در ﺟﻮر و ﻓﺘﻨﻪ ﺑﮕﺸﺎد و ﺑﺒﺴﺖ »‪«1‬‬
‫ﺑﺎ ﻫﻤﺖ او ﺣﻮﺻﻠﻪ درﯾﺎ ﺗﻨﮓﺑﺎ رﻓﻌﺖ او ﻣﺮﺗﺒﻪ ﮔﺮدون »‪ «2‬ﭘﺴﺖ ﺟﻬﺎﻧﺪاري ﮐﻪ اوﺻﺎف ﮐﺮﯾﻤﯿﺶ »‪ «3‬ﭼﻮن ﺑﺤﺮ ژرف ﺑﯽﮐﺮاﻧﻪ و ﮐﻨﺎر‬
‫اﺳﺖ و »‪ «4‬ﺷﻬﺮﯾﺎري ﮐﻪ اﺧﻼق ﻋﻤﯿﻤﺶ »‪ «5‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻃﻮل اﻣﻞ ﺑﯽﺷـﻤﺎر و ﺻﻔﺎت ﻣﻌﺎﻟﯿﺶ ﭼﻮن ﻋﺮض ﻣﺤﺸﺮ »‪ «6‬ﻧﺎﭘﯿﺪاﮐﻨﺎر‪ ،‬و ﻋﺪل و‬
‫ﻣﺮوت و رﺣﻢ و ﺳﯿﺎﺳﺖ او را ﺷﯿﻮه و ﺷﻌﺎر ﻧﻪ‪ .‬آﺧﺮ ﺳﺎﯾﻪ ﺣﻀﺮت ﭘﺮوردﮔﺎر اﺳﺖ و ﻣﻈﻬﺮ ﻗﻬﺮ و ﻟﻄﻒ اﯾﺰد دادار‪.‬‬
‫ﺟﻬﺎن ﭘﺮوري ﺷﯿﻤﻪاش ﻋﺪل و دادﺣﻠﯿﻢ و ﺧﺮدﻣﻨﺪ و ﭘﺎكاﻋﺘﻘﺎد‬
‫ﺳﺘﻢ را زﯾـﺎن‪ ،‬ﻋـﺪل را ﺳﻮد از اوﺧـﺪا راﺿـﯽ و ﺧﻠﻖ ﺧﻮﺷـﻨﻮد از او ﭼﻮن ﻧﻮﺑﺖ ﻣﻠـﮏآراﯾﯽ رﺳـﯿﺪ و زﻣـﺎن ﭘﯿﺮاﯾﺶ ﺑﻮﺳـﺘﺎن ﻣﻤﻠﮑﺖ‪،‬‬
‫اﺳﺒﺎب ﺑﺰم »‪ «7‬را ﺑﺮﭼﯿﺪه‪ ،‬ﺑﺴﺎط ﻋﯿﺶ را »‪ «8‬درﻧﻮردﯾﺪ و ﺑﺎ ﺳﭙﺎه »‪ «9‬آراﺳﺘﻪ و اﺳﺘﻌﺪادي ﺷﺎﯾﺴﺘﻪ‪:‬‬
‫ﻇﻔﺮ در ﯾﻤﯿﻦ ﻧﺼﺮت اﻧﺪر ﯾﺴﺎرﺳﻌﺎدت ﻋﻨﺎﻧﺪار و اﻗﺒﺎل ﯾﺎر از ﻣﻘّﺮ ﺧﻼﻓﺖ ﻋﻈﻤﯽ و ﻣﺴﺘﻘﺮ ﺳﻠﻄﻨﺖ ﮐﺒﺮي »‪:«10‬‬
‫)‪ 19‬ب( ﺑﺎ ﺳﭙﺎﻫﯽ ﻇﻔﺮ ﻃﻠﯿﻌﻪ آنﮐﺎرﺳﺎزش ﻣﻬﯿﻤﻦ دّﯾﺎن‬
‫ﻧﺼﺮت اﻧﺪر ﻃﻼﯾﮕﯽ »‪ «11‬رﻫﺒﺮﭼﺘﺮ اﻗﺒﺎل ﺳﺎﯾﺒﺎن ﺑﺮ ﺳﺮ‬
‫ﻓﺘﺢ ﺷﻤﺸـﯿﺮوار ﺑﺮ ﮐﻤﺮشﻇﺎﻫﺮ از ﺷّﻘﻪ ﻋﻠﻢ ﻇﻔﺮش ﺑﻪ دﻓﻊ ﻣﺎده »‪ «12‬ﻓﺴﺎد و ﻗﻠﻊ ﺷـﺠﺮ ﻋﻨﺎد‪ ،‬ﺻﺎدق »‪ «13‬ﺧﺎن ﮐﺮد ﺷﻘﺎﻗﯽ‪ ،‬ﮐﻪ ﭘﺲ از‬
‫ﻗﻀّﯿﻪ ﭘﺎدﺷﺎه ﺳﻌﯿﺪ اﺳﺒﺎب ﺳﻠﻄﻨﺖ ﺑﻪ دﺳﺖ آورده و ﺑﻪ ﻫﻮس آن در ﻓﮑﺮ ﻣﻠﮏﮔﯿﺮي و ﺳﻮداي ﻓﺎﺳﺪ ﺟﻬﺎﻧﺪاري‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪ :‬دﺳﺖ و در ﻇﻠﻢ و اﻣﻦ ﺑﮕﺸﺎد و ﺑﺒﺴﺖ‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪ :‬ﮐﯿﻮان‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪ :‬ﮐﺮﯾﻤﺶ‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪» :‬و« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪ :‬ﺧﻠﻖ و ﺧﻮي ﻋﻤﯿﻤﺶ‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪ :‬ﭼﻮن ﺳﺎﺣﺖ ﻋﺮض ﻣﺤﺸﺮ‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﺰم و ﻃﻮي‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﺮﭼﯿﺪ و ﺑﺴﺎط ﻋﯿﺶ و ﻣﺤﻔﻞ را ﻃﻮﻣﺎروار‪.‬‬
‫)‪ .(9‬ﻣﺞ‪ :‬ﺳﭙﺎﻫﯽ‪.‬‬
‫)‪ .(10‬ﻣﺞ‪ :‬از ﻣﺴﺘﻘﺮ ﺧﻼﻓﺖ ﻋﻈﻤﯽ و ﻣﻘﺮ ﺳﻠﻄﻨﺖ ﮐﺒﺮي‪.‬‬
‫)‪ .(11‬ﻣﺞ‪ :‬ﻗﻼوزي‪.‬‬
‫)‪ .(12‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﻮاد‪.‬‬
‫)‪ .(13‬ﻣﻠﮏ‪» :‬ﺻﺎدق« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪48 :‬‬
‫اﻓﺘﺎده‪ ،‬ﺑﺎ ﮔﺮوه اﻧﺒﻮه ﻗﺰوﯾﻦ را ﻣﺤﺎﺻﺮه داده‪ «1» ،‬ﺑﻪ ﻧّﯿﺖ ]ﺑﻪ[ دﺳﺖ آوردن ﮐﻮچ ﺧﻮﯾﺶ و ﺳـﺎﯾﺮ ﮐﺮدﯾﺎن آذرﺑﺎﯾﺠﺎن »‪ «2‬ﮐﻪ در ﻗﺰوﯾﻦ‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬در ﺑﻼ را ﺑﻪ روي ﺧﻮد »‪ «3‬ﮔﺸﺎده‪ ،‬ﻋﻨﺎنﮔﺸﺎ و ﺳﭙﻪآرا ﮔﺸﺖ‪ .‬آري »‪:«4‬‬
‫ﻫﺮﺳـﺮي ﺷﺎﯾﺴـﺘﻪ ﺗﺎج و ﺑﺰرﮔﯽ ﮐﯽ ﺑﻮدﮔﺮ ﻧﺴﺎزي ﺑﺎ ﻗﻀﺎ ﺳـﺮ در ﺳـﺮ ﺳﻮدا ﮐﻨﯽ ﻫﻤﭽﻨﺎنﮐﻪ ﺻﺎدق ﺧﺎن »‪ «5‬از روي ﺧﺎمﮐـﺎري و ﺗﺒﻪ‬
‫روزﮔﺎري ﺑﻪ رﻫﻨﻤﺎﯾﯽ ﺟﻨﻮن و اﺧﺘﺮ وارون ﺑﻪ ﺳﻮداي ﻓﺎﺳﺪ اﻓﺘﺎد و ﺑﻪ داﻋﯿﻪ اﯾﻦ اﻣﺮ ﺧﻄﯿﺮ ﺑﺮ وﺳﺎده ﻋّﺰت راﺳﺖ ﻧﻨﺸﺴـﺘﻪ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﺑﺮ ﻣﺴﻨﺪ‬
‫ﺳﺮوري ﭘـﺎ ﻧﻨﻬﺎده‪ ،‬دوروزه ﺗﮏ و دو و ﻣﺤﺾ اﻇﻬﺎر ﺳـﺮ و ﻣﺎل و اﻧـﺪوﺧﺘﻪ ﭼﻨـﺪﯾﻦ ﺳﺎﻟﻪ را درﺑﺎﺧﺖ و ﺑﻪ آرزوي اﻓﺴـﺮ و اﻣﯿـﺪ دﯾﻬﯿﻢ‬
‫ﺧﺸﺖ را ﺗﺎج و ﺧﺎك را ﺑﺎﻟﯿﻦ ﺳﺎﺧﺖ‪«6» .‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 70‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫ﺑﺎ وﻟﯽﻧﻌﻤﺖ ار ﺑﯿﺮون آﯾﯽﮔﺮ ﺳـﭙﻬﺮي ﮐﻪ ﺳـﺮﻧﮕﻮن آﯾﯽ در ﺣﺴﻦآﺑﺎد ﻗﺰوﯾﻦ ﺑﺴﺎط ﻣﮑﺎﺷـﻔﺖ »‪ «7‬را ﺑﺎ ﻟﺸـﮑﺮ ﻣﺮﯾﺦ ﻣﻬﺎﺑﺖ ﺧﺴﺮواﻧﯽ‬
‫»‪ «8‬ﺑﺴـﻂ داده‪ ،‬ﺟﻨﮕﯽ در ﭘﯿـﻮﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻬﺮام ﺧﻮنآﺷـﺎم از ﺑﯿﻢ ﺗﯿـﻎ ﻣﺒـﺎرزان ﺳـﺮ در زﯾﺮ ﻣﻌﺠﺮ زﻫﺮه »‪ «9‬ﺑﺮد و زﺣـﻞ ﺧﻮنرﯾﺰ »‪ «10‬از‬
‫ﻫﺮاس ﺣﺴﺎم ﮐﺎﻟﺒﺪ ﻧﯿﺎم دﻻوران ﺗﻦ در ﭘﻨﺎه ﻣﺸﺘﺮي »‪ «11‬آورد‪:‬‬
‫دﻫﺎده ﺧﺮوش آﻣﺪ و داروﮔﯿﺮﻫﻮا ُدّم ﮐﺮﮐﺲ ﺷﺪ از ﭘﺮ ﺗﯿﺮ‬
‫ﺗﻮ ﮔﻔﺘﯽ زﻣﯿﻦ ﻣﻮج ﺧﻮاﻫﺪ زدنوز او ﻣﻮج ﺑﺮ اوج ﺧﻮاﻫﺪ زدن »‪«12‬‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪ :‬ﭘﺎدﺷﺎه ﺳـﻌﯿﺪ ﺷـﻬﯿﺪ‪ -‬اﻧﺎر اﻟّﻠﻪ ﺑﺮﻫﺎﻧﻪ‪ -‬اﺳـﺒﺎب ﺳـﻠﻄﻨﺖ ﻋﺎرﯾﺘﯽ ﺑﻪ راﯾﮕﺎﻧﯽ دﺳﺖ آورده و ﺑﻪ ﻫﻮس اﻓﺴـﺮﻃﻠﺒﯽ در ﮐﺸـﻤﮑﺶ‬
‫ﻣﻠﮏﮔﯿﺮي و ﺳﻮداي ﻓﺎﺳﺪ ﺟﻬﺎﻧﺪاري اﻓﺘﺎده و ﺑﺎ ﮔﺮوﻫﯽ اﻧﺒﻮه و ﻋﺮﻣﺮم رﺟﺎﻟﻪ ﺑﻪ ﻫﻮاي زﯾﺎدهﺳﺮي ﻗﺰوﯾﻦ را ﻣﺤﺎﺻﺮه داده‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪ :‬ﮐﺮدﯾﺎن ﻋﻈﻤﺎي آذرﺑﺎﯾﺠﺎن‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪ :‬در ﺑﻼ و اﺑﻮاب ﻫﺰارﮔﻮﻧﻪ رﻧﺞ و ﻋﻨﺎ را ﺑﺮ ﭼﻬﺮه ﺣﺎل ﺧﻮد‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪» :‬آري« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﻠﮏ‪ :‬ﺻﺎدق ﺧﺎن ﺷﻘﺎﻗﯽ‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣـﺞ‪ :‬ﺑﻪ داﻋﯿﻪ ﻓﺴـﺎد اﻓﺘـﺎده و ﭘـﺎ در وادي ﻋﻨـﺎد و ﺷـﻘﺎق ﻧﻬـﺎده‪ ،‬ﺑﻪ ادﻋﺎي اﯾﻦ اﻣﺮ ﺧﻄﯿﺮ ﺑﺮ وﺳﺎده ﮐﺎﻣﺮاﻧﯽ ﺑﺎ آنﻫﻤﻪ آرزو راﺳـﺖ‬
‫ﻧﻨﺸﺴـﺘﻪ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﺑﺮ ﻣﺴـﻨﺪ ﺳـﺮوري ﻫﻨﻮز ﻗـﺪم ﻧﻨﻬـﺎده‪ ،‬ﺑﻪ دوروزه ﺗﮏ و دوي ﺑﯿﺠﺎ ﺑﻪ ﻣﺤﺾ اﻇﻬﺎر ﻣـﺪﻋﺎ ﺑﯽﻣﺤﺎﺑﺎ ﺳـﺮ و ﻣﺎل و اﻧـﺪوﺧﺘﻪ‬
‫ﭼﻨـﺪﯾﻦﺳﺎﻟﻪ را درﺑﺎﺧﺖ و ﺑﻪ آرزوي اﻓﺴـﺮ و اﻣﯿـﺪ دﯾﻬﯿﻢ و ﮐﺸﻮر ﺧﺸﺖ را از ﺧﺸﺖ ﻃﺒﻊ زﯾﺎدهﻃﻠﺐ ﺗﺎج و ﺧﺎك را ﺑﺎ دل ﺻﺪ ﭼﺎك‬
‫ﺑﺎﻟﯿﻦ ﺳﺎﺧﺖ‪ .‬آري‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﺎ آن ﻃﺒﯿﻌﺖ ﺧﺸﻦ و آن اﺣﺴﻦ ﺧﻼﯾﻖ ﺑﺴﺎط ﻣﮑﺎﺷﻒ و ﻣﮑﺎوﺣﺖ‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺞ‪ :‬ﺧﺴﺮواﻧﯽ و ﻋﺴﮑﺮ ﺑﻬﺮام ﺻﻮﻟﺖ ﺳﻠﻄﺎﻧﯽ‪.‬‬
‫)‪ .(9‬ﻣﺞ‪ :‬ﻧﺎﻫﯿﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(10‬ﻣﺞ‪ :‬زﺣﻞ ﺷﺪﯾﺪ اﻟﺒﻄﺶ‪.‬‬
‫)‪ .(11‬ﻣﺞ‪ :‬در ﭘﻨﺎه ﭼﺎدر ﻣﺸﺘﺮي‪.‬‬
‫)‪ .(12‬ﻣﺞ‪ :‬ز ﺧﻮن ﻣﻮج ﺑﺮ اوج ﺧﻮاﻫﺪ زدن‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪49 :‬‬
‫ﺧـﺪﯾﻮ ﺷـﯿﺮ ﺣﻤﻠﻪ و ﺧﺴـﺮوﭘﻠﻨﮓ دل ﭼﻮن ﺟﺴـﺎرت ﺧﺼﻢ زﺑﻮن و ﺗﻬّﻮر دﺷـﻤﻦ ﻣﻘﻬﻮر ﺑﺪﯾـﺪ‪ ،‬ﻓﺮﻣـﺎن داد ﮐﻪ اﻓﻮاج ﻗﺎﻫﺮه ﺑﻪ ﻫﯿﺌﺖ »‪«1‬‬
‫اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﺷﻤﺸـﯿﺮ اﻧﺘﻘﺎم از ﻧﯿﺎم آﺧﺘﻪ ﺑﺮ آن ﮔﺮوه ﺑﯽﺑﺎك ﺑﺘﺎزﻧﺪ و ﻋﺮﺻﻪ ﻧﺒﺮد را از وﺟﻮد ﺧﺒﯿﺚ آن ﻓﺮﻗﻪ ﻧﺎﺗﻤﯿﺰ ﭘﺎك و ﻣﺼـّﻔﺎ ﺳﺎزﻧﺪ و‬
‫ﺧﻮد ﻧﯿﺰ ﻋﻨـﺎن اﻗﺒـﺎل ﺑﻪ ﺟﺎﻧﺐ آن ﻋﻔﺎرﯾﺖ ﺑﺠﻨﺒﺎﻧﯿـﺪ و ﻫّﻤﺖ واﻻﻧﻬﻤﺖ ﭘﺎدﺷﺎﻫﺎﻧﻪ ﺑﺮ اﻧﻬﺰام آن ﺷـﯿﺎﻃﯿﻦ ﻣﻘﺼﻮر ﮔﺮداﻧﯿـﺪ‪ .‬ﮔﯿﺘﯽ ﺧـﺪﯾﻮ‬
‫ﻋﺮﺻﻪ دﻻوري و ﺑﻬﺎدري در آن داوري دﺳﺖ )‪ 20‬اﻟﻒ( آزﻣﻮن ﺑﻪ ﺗﯿﺮ و ﮐﻤﺎن ﺑﮕﺸﺎد و داد ﺷﺠﺎﻋﺖ و ﻣﺒﺎرزت ﺑﺪاد‪«2» .‬‬
‫ﮐﻪ ﭼﻮن دﺳﺖ ﺑﺮدي ﺑﻪ ﺗﯿﺮ و ﮐﻤﺎنﻧﺮﺳﺘﯽ ﮐﺲ از ﺗﯿﺮ او ﺑﯽﮔﻤﺎن‬
‫ﺑﻪ ﻫﺮﺗﯿﺮي از ﺷﺼﺖ ﺻﺎﺣﺒﻘﺮانﺗﻦ ﺟﻨﮕﺠﻮﯾﯽ ﺑﭙﺮداﺧﺖ ﺟﺎن‬
‫ﮐﺴﯽ را ﮐﻪ زد ﺗﯿﺮ »‪ «3‬ﺳﻨﺪان ﺷﮑﺎفدو ﭘﯿﮑﺮ ﻧﻤﻮدي ﺳﺮش »‪ «4‬ﺗﺎ ﺑﻪ ﻧﺎف‬
‫ﮐﺴﯽ را ﮐﻪ زد ﮔﺮز ﺑﺮ ﻓﺮق ﺳﺮُﮐﻠﻪ ﺧﻮد ﮐﺮد از ﺷﮑﻢ ﺳﺮ ﺑﻪ در‬
‫ﺑﻪ ﻧﻮك ﺳﻨﺎن ﮔﺮه ﺑﺮ ﮔﺮهﺑﺴﯽ ﮐﺮد ﺧﻔﺘﺎن ُﮐﺮدان زره‬
‫ز ﺑـﺎدي ﮐﻪ آﻣـﺪ از آن ﮔﺮز و دﺳﺖﺑﺴـﯽ ﮐﺮد را ﭘﺸﺖ و ﮔﺮدن ﺷـﮑﺴﺖ ﺻـﺎدق ﺧـﺎن ﭼﻮن ﻋﺮﺻﻪ ﻣﻘـﺎوﻣﺖ را در ﻣﻘﺎﺑﻞ آن ﺧﺴـﺮو‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 71‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫ﭘﯿﺮوز ﺟﻨـﮓ و ﺑﻬﺎدران ﭘﻮﻻد ﭼﻨﮓ‪ ،‬ﺑﺮ وﺟﻮد ﻣﻨﺤﻮس ﺧﻮد ﺗﻨﮓﺗﺮ از ﭼﺸﻢ ﺳﻮزن و زﻣﯿﻦ و زﻣﺎن را در ﻧﻈﺮ ﻣﯿﺸﻮم ﺧﻮﯾﺶ ﺗﯿﺮهﺗﺮ از‬
‫روزﻧﻪ ﮔﻠﺨﻦ ﯾﺎﻓﺖ و ﺳـﺮان ﺳـﭙﺎه ﮔﻤﺮاه و ﺳﺮ ﺧﯿﻼن ﻗﺒﺎﯾﻞ ﺧﻮد »‪ «5‬را در آن ﭘﻬﻨﻪ ﮐﺸـﺘﻪ دﯾﺪ و ﺳﺮ ﺳﻤﻨﺪ ﺑﺨﺖ »‪ «6‬را ﺑﺮﮔﺸﺘﻪ‪ ،‬ﻟﻮاي‬
‫ﺗﮑﺒﺮ »‪ «7‬را ﻣﻨﮑﻮس ﻧﻤﻮده‪ ،‬ﺑﻪ ﺻـﺪ ﻫﺰار ﻧﺎﮐـﺎﻣﯽ و داغ دل ﻋﻨﺎن »‪ «8‬از آن داوري ﺑﺮﺗﺎﻓﺖ و ﺑﺎ ﺑﻘﯿﮥ اﻟﺴـﯿﻒ ﻟﺸـﮑﺮ ﺑﯽﭘﺎ و ﺳﺮ ﺧﻮﯾﺶ‬
‫ﮐﺎم و ﻧﺎﮐﺎم ﮔﺎم ﻫﺰﯾﻤﺖ ﺑﺮداﺷـﺘﻪ‪ ،‬ﺑﻪ وادي ﻓﺮار ﺷﺘﺎﻓﺖ‪ ،‬در آن ﻣﻌﺮﮐﻪ ﮐﺸﺸﯽ ﻫﻮﻟﻨﺎك رﻓﺖ‪ «9» .‬ﻣﺎداﻣﯽ ﮐﻪ درﯾﺎي ﻏﻀﺐ ﭘﺎدﺷﺎﻫﯽ‬
‫و ﺑﺤﺮ ﻗﻬﺮ ﺷﺎﻫﻨﺸﺎﻫﯽ در ﺗﻤّﻮج ﺑﻮد ﻫﺮﺧﻮن ﮔﺮﻓﺘﻪ را ﮐﻪ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻗﻬﺮ اﺛﺮ ﺧﺴﺮو ﻣﺮﯾﺦ‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺘﻦ‪ :‬ﻫﯿﺄت )ﻫﻤﻪﺟﺎ(‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﺒﺎرزت را ﺑﺪاد ﺑﺪانﺳﺎن‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪ :‬ﺗﯿﻎ ﺳﻨﺪان‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪ :‬ﻧﻤﻮد از ﺳﺮش‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪ :‬ﻗﺒﺎﯾﻞ ﮐﺎر ﺗﺒﺎه ﺧﻮد‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪ :‬ﺳﺮﺑﺨﺖ وارون‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪ :‬ﺗﺠﺒﺮ و ﺗﮑﺒﺮ‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺞ‪ :‬ﻋﻨﺎن ﻧﮑﺒﺖ‪.‬‬
‫)‪ .(9‬ﻣﺞ‪ :‬و ﻗﺘﻠﯽ ﻓﺠﯿﻊ و ﻣﻔﺮط رﻓﺖ‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪50 :‬‬
‫ﻣﻬـﺎﺑﺖ ﻣﯽرﺳﺎﻧﯿﺪﻧـﺪ‪ ،‬ﻗﻬﺮﻣﺎن ﻗﻬﺮش ﺑﻪ ﻗﺘﻞ »‪ «1‬آن ﻣﺨﺎذﯾـﻞ ﺗﺒﺎﻫﮑـﺎر و ﻋﺼﺎت »‪ «2‬ﻧﺎﻣﻪ ﺳـﯿﺎه اﺷﺎرت ﻣﯽراﻧـﺪ و دژﺧﯿﻢ ﺑﻬﺮامﺧﻮ آن‬
‫ﺿﻼﻟﺖﮐﯿﺸﺎن »‪ «3‬را در ﺧـﺎك و ﺧﻮن ﻣﯽﻧﺸﺎﻧـﺪ‪ .‬ﭘﺲ از ﻗﺘﻞ ﺟﻤﻌﯽ »‪ ،«4‬آﺑﯽ ﺑﺮ آﺗﺶ اﻧﻘﺒـﺎض ﺧﺎﻃﺮ ﭘﺎدﺷﺎه »‪ «5‬ﺑﻬﺮام اﻧﺘﻘﺎم رﯾﺨﺘﻪ‪،‬‬
‫ﻃﺒﻊ ﻣﻨﻘﺒﺾ ﺧﺴـﺮواﻧﯽ را اﻧﺒﺴﺎﻃﯽ و ﺧﺎﻃﺮ ﻣﺘﻐّﯿﺮش را ﺷـﮑﻔﺘﮕﯽ و ﻧﺸﺎﻃﯽ ﺣﺎﺻﻞ ﮔﺮدﯾﺪه »‪ ،«6‬از ﭘﺲ ﺧﻮﻧﺮﯾﺰي »‪ «7‬ﺳﺂﻣﺖ روي داد‬
‫»‪:«8‬‬
‫ﭘﺎدﺷﺎﻫﺎن ﮐﻪ ﮐﯿﻨﻪﮐﺶ ﺑﺎﺷـﻨﺪﺧﻮن ﮐﻨﻨﺪ آنزﻣﺎن ﮐﻪ ﺧﻮش »‪ «9‬ﺑﺎﺷـﻨﺪ ﻓﮑﯿﻒ ﮐﻪ ﻃﺒﻊ ازﻫﺮ و ﺧﺎﻃﺮ ﺳـﯿﺎﺳﺖ اﺛﺮ »‪ «10‬اﯾﺸﺎن را ﻗﺒﻀﯽ‬
‫ﺣﺎﺻﻞ و ﺳـﺨﻄﯽ ﻇﺎﻫﺮ ﺑﺎﺷﺪ »‪ ،«11‬درﯾـﺎي زﺧـﺎري اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗـﺎ ﮐﺸﺘﯽ ﻋﻤﺮ ﮔﺮوﻫﯽ اﻧﺒﻮه را ﺑﻪ ﮔﺮداب ﻓﻨﺎ ﻧﯿﻔﮑﻨـﺪ از ﺗﻤّﻮج ﻧﻨﺸـﯿﻨﺪ و‬
‫آﺗﺶ ﺷﻌﻠﻪزاﯾﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﺎ ﺧﺎروﺧﺎﺷﺎك وﺟﻮد ﻓﻮﺟﯽ ﺑﯽﺷﻤﺎر را »‪ «12‬ﻣﺤﺘﺮق و ﻧﺎﭼﯿﺰ ﻧﮕﺮداﻧﺪ »‪ ،«13‬اﻧﻄﻔﺎ ﻧﭙﺬﯾﺮد‪«14» .‬‬
‫راﻗـﻢ اﯾﻦ ﺣﺮوف در آنروز‪ ،‬ﻣﻦ اوﻟﻪ اﻟﯽ آﺧﺮه‪ ،‬در آن ﻣﻌﺮﮐﻪ ﺑﯿﻦ اﻟّﺰﺣـﻮف ﺗﻤﺎﺷـﺎي ﺻـﻔﻮف ﻋﺴـﮑﺮﯾﻦ ﻣﯽﮐﺮد و از ﺟﻤﻠﻪ ﻣﻠـﺘﺰﻣﯿﻦ‬
‫رﮐﺎبﻇﻔﺮ ﻗﺮﯾﻦ ﺧﺴـﺮو اﻓﺮاﺳـﯿﺎب ﺗﻤﮑﯿﻦ ﺑﻮد و ﻓﯽ اﻟﺤﻘﯿﻘﻪ ﻓﺰع اﮐﺒﺮ و ﺷﻮرش روز ﻣﺤﺸـﺮ را ﻣﻌﺎﯾﻨﻪ ﻧﻤﻮد‪ .‬ﺻـﺤﺮاﯾﯽ دﯾـﺪم از ﺷـﯿﺮان‬
‫ﺟﻨﮕﯽ و ﺑﺮﯾﻖ اﺳـﻠﺤﻪ ﻣﺼـﻘﻮل ﻣّﻮاج و در ﺣﺎﻟﺖ ﺑﺮﻫﻢ ﺧﻮردﮔﯽ و اﺧﺘﻼط ﺻـﻔﻮف و اﻧﻘﻼب زﺣﻮف از ﺗﺼﺎﻋﺪ ﮔﺮد و ﻏﺒﺎر و ﺗﺮاﮐﻢ‬
‫ﻫﯿﺠـﺎن ﮔﻠﻮﻟﻪ آﺗﺶﺑـﺎر و دود و ﻧﺠـﺎر ﻋـﺎﻟﻤﯽ ﺑﻪ ﻧﻈﺮم درآﻣـﺪ ﺗﯿﺮهﺗﺮ از ﺷﺐ داج‪ .‬در آن دم ﭼﺸﻢ ﺑﺮ ﺗـﺎج و اﻓﺴـﺮ ﭘﺎدﺷﺎه داﺷـﺘﻢ و ﺑﺮ‬
‫اﻧﻬﺰام ﺧﺼﻢ ﻣﻘﻬـﻮر ﺑﻪ ﻣﻮاﻇﺒﺖ ادﻋﯿﻪ ﻣـﺄﺛﻮره ﻫﻤﺖ ﮔﻤﺎﺷـﺘﻢ و آنروز را روز آﺧﺮ و دم واﭘﺴـﯿﻦ اﻧﮕﺎﺷـﺘﻢ‪ .‬ﭘﺲ ﮐﻤـﺘﺮ از ﺳـﺎﻋﺘﯽ ﮐﻪ‬
‫ﻏﻮﻏـﺎي ﻣﻌﺮﮐﻪ و ﻏﺒـﺎر ﻫﯿﺠـﺎ از ﻫﯿﺠـﺎن ﻧﺸـﺴﺖ و آب ﺷﻤﺸـﯿﺮ ﺧـﺪﯾﻮ ﮐﺸﻮرﮔﯿﺮ ﺻـﻔﺤﻪ ﺻـﺤﺮا را ﺑﺎ ﺧﻮن اﻋﺎدي دوﻟﺖ ﭼﻮن ﻋﺎرض‬
‫ﻣﻌﺸﻮق ﭘﺎك ﺑﺸﺴﺖ‪ ،‬از ﻣﺨﺎﻟﻒ و ﻣﺆاﻟﻒ اﺛﺮي ﻧﺪﯾﺪم و‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪ :‬ﻗﻬﺮﻣﺎن ﻗﻬﺮش ﺑﻪ ازﻫﺎق دم و اﺣﺮاق وﺟﻮد‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪ :‬ﮐﺎر ﺗﺒﺎه و ﻃﻮاﻏﯿﺖ‪.‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 72‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪ :‬آن ﻋﺼﺎت ﻓﺮوﻣﺎﯾﻪ‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪ :‬ﺟﻤﻌﯽ از ﺧﻮاص و ﻋﻮام‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪ :‬آﺗﺶ ﻗﻬﺮ و ﻏﻀﺐ ﭘﺎدﺷﺎه‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﺘﻐﯿﺮش را ﻓﯽ اﻟﺠﻤﻠﻪ ﻫﺰﺗﯽ و ﻧﺸﺎﻃﯽ ﺣﺎﺻﻞ آﻣﺪه‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪ :‬ﺧﻮﻧﺮﯾﺰي ﻃﺒﻊ ازﻫﺮ را‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﻠﯽ‪.‬‬
‫)‪ .(9‬ﻣﻠﮏ‪ :‬ﺧﻤﺶ‪.‬‬
‫)‪ .(10‬ﻣﺞ‪ :‬ﺳﯿﺎﺳﺖﮔﺴﺘﺮ‪.‬‬
‫)‪ .(11‬ﻣﺞ‪ :‬ﺳﺨﻂ و ﻏﻀﺒﯽ ﻇﺎﻫﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(12‬ﻣﻠﮏ‪ :‬ﻓﻮﺟﯽ را ﺑﯽﺷﻤﺎر‪.‬‬
‫)‪ .(13‬ﻣﺞ‪ :‬ﻧﺴﺎزد‪.‬‬
‫)‪ .(14‬ﻣﻠﮏ‪ :‬ﻧﻪﭘﺬﯾﺮد‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪51 :‬‬
‫ﺑﻪﺟﺰ ﻧﺎﻟﻪ ﻣﺠﺮوﺣﺎن و ﻋﻮﯾﻞ اﺳـﯿﺮان و زارياﻓﺘﺎدﮔﺎن »‪ «1‬و ﻗﺘﯿﻼـن آواﯾﯽ ﻧﺸـﻨﯿﺪم‪ .‬در ﺣﺎﻟﺖ ﻋﺒﻮر در آن وادي ﻫﻮﻟﻨﺎك ﻣﻐﺎﮐﯽ ﮐﻤﺘﺮ‬
‫از ده ﻗـﺪم ﻣﻨﻈﻮرم ﺷﺪ‪ ،‬ﯾﺎزده ﻧﻔﺮ ﻣﻘﺘﻮل ﺑﺎ ﺑﺪن ﭼﺎكﭼﺎك در ﺧﺎك ﻫﻼك اﻓﺘﺎده ﺑﻮدﻧﺪ و در درﯾﺎي ﺧﻮن ﭼﻮن ﺑﻂ ﺷـﻨﺎ ﻣﯽﻧﻤﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻧﻌﻮذ ﺑﺎﻟّﻠﻪ ﻣﻦ ﺷﺮور اﻧﻔﺴﻨﺎ‪«2» .‬‬
‫ﺷّﻤﻪاي از ﺑـﺪاﯾﻊ وﻗﺎﯾﻊ ﭘﺎدﺷﺎه ﺟﻬﺎﻧﺪار ﺧﺴـﺮو ﺗﺎجﺑﺨﺶ )‪ 20‬ب( ﺟﻢ اﻗﺘـﺪار‪ -‬ﺧﻠﺪ اﻟّﻠﻪ ﻣﻠﮑﻪ‪ -‬و ﺷـﺮح »‪ «3‬ﻋﺰﯾﻤﺖ ﻣﻮاﮐﺐ‬
‫ﺟﻬﺎنﺳـﺘﺎن ﺑﻌﺪ از ﻫﺰﯾﻤﺖ ﺻﺎدق ﺧﺎن ﺧﺪﯾﻮ ﺧﺬﻻن ﻧﺸﺎن ﺑﻪ اﻧﺘﻈﺎم اﻣﺮاي آذرﺑﺎﯾﺠﺎن و ﻣﺄﻣﻮر آﻣﺪن ﺣﺴـﯿﻦ ﻗﻠﯽ ﺧﺎن ﺑﻪ ﺟﺎﻧﺐ‬
‫ﻓﺎرس »‪«4‬‬
‫ﭼﻮن ﺳﺎﺣﺖ ﻗﺰوﯾﻦ ﻣﺤﻞ ﻧﺰول ﻋﺴﺎﮐﺮ اﻗﺒﺎل ﻣﻈﺎﻫﺮ »‪ «5‬ﺧﺴﺮو واﻓﺮ ﺗﻤﮑﯿﻦ آﻣﺪ‪ ،‬دﺳﺖ ﮐﯿﻞ »‪ «6‬از آﺳﺘﯿﻦ ﻗﻬﺮ ﺑﺮآورده‪ ،‬ﺧﻠﻘﯽ ﻧﺎﻣﻌﺪود‬
‫را ﺑﻪ ﯾﺎﺳﺎي ﺧﺴـﺮواﻧﯽ ﻣﺨﺼﻮص ﮔﺮداﻧﯿـﺪ و ﭘﺲ از ﺟﺒﺮان ﺷﮑﺴـﺘﮕﯽ اﺣﻮال ﻣﺤﺼﻮرﯾﻦ ﻗﺰوﯾﻦ و اﻧﺘﻈﺎم ﻣﻤﺎﻟﮏ ﻋﺮاق‪ ،‬ﻧّﻮاب ﺣﺴـﯿﻦ‬
‫ﻗﻠﯽ ﺧـﺎن را ﺑـﺎ ﻓﻮﺟﯽ از اﺑﻄـﺎل ﻣﺄﻣﻮر ﺑﻪ ﻓﺎرس و ﺑﻼﻓﺎﺻـﻠﻪ ﺑﻪ ﺗﮑﺎﻣﯿﺸـﯽ ﺻﺎدق ﺧﺎن ﻋﻨﺎن ﺑﺠﻨﺒﺎﻧﯿـﺪ و راﯾﺖ اﻗﺒﺎل ﺑﻪ ﺟﺎﻧﺐ آذرﺑﺎﯾﺠﺎن‬
‫اﻓﺮاﺷـﺘﻪ‪ ،‬اﻣﺮ آن وﻻﯾﺖ ﮐﻪ ﺑﺴـﯽ ﻣﺨﺘّﻞ و ﭘﺮﯾﺸﺎن ﺑﻮد ﺑﻪ ﺷﻤﺸـﯿﺮ ﻣﻠﮏآراﯾﯽ »‪ «7‬ﻧﻈﺎم و اﻧﺘﻈﺎم داده‪ ،‬ﻗﺘﻠﻪ ﺧﺎﻗﺎن ﺷـﻬﯿﺪ ﺳـﻌﯿﺪ‪ -‬اﻧﺎر اﻟّﻠﻪ‬
‫ﺑﺮﻫﺎﻧﻪ‪ -‬ﮐﻪ از ﺑﯿﻢ اﻧﺘﻘﺎم ﺧﺴـﺮو ﺳـﮑﻨﺪر ﻏﻼم در ﻣﻌﺴـﮑﺮ ﺻﺎدق ﺧﺎن و ﺳﺮﺣّﺪات ﮔﺮﺟﺴﺘﺎن و ﺛﻐﻮر ﺑﻐﺪاد ﮔﺮﯾﺰان و ﭘﻨﻬﺎن ﺑﻮدﻧﺪ »‪،«8‬‬
‫ﺑﻪ ﺣﮑﻢ ﻧﺎﻓﺬ ﺷﻬﺮﯾﺎر ﺟﻤﺸﯿﺪ اﻗﺘﺪار‪ ،‬دﺳﺘﮕﯿﺮ و ﻫﺮﯾﮏ را ﺑﻪ ﻧﮑﺎل و ﻋﻘﻮﺑﺖ ﺗﻤﺎم »‪ «9‬ﺑﻪ‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺘﻦ‪ :‬اﻓﺘﺎدهﮔﺎن‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﻠﮏ‪ :‬از »راﻗﻢ اﯾﻦ ﺣﺮوف ‪ «...‬ﺗﺎ اﯾﻨﺠﺎ را ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪ :‬ﻋﻨﻮان را ﺗﺎ اﯾﻨﺠﺎ ﻧﺪارد‪ ،‬و ﺑﺎﻗﯽ ﻋﻨﻮان در ﺣﺎﺷﯿﻪ آﻣﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﻠﮏ‪ :‬از »ﺷﺮح ‪ «...‬ﺗﺎ اﯾﻨﺠﺎ را ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪ :‬ﻋﺴﺎﮐﺮ ﻧﺼﺮتﻗﺮﯾﻦ‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪ :‬ﺳﯿﺎﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 73‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫)‪ .(7‬ﻣـﺞ‪ :‬ﭘﺲ از ﺟـﺒﺮ ﺷﮑﺴـﺘﮕﯽ ﻋﺠﺰه و ﻣﻠﻬﻮﻓﯿﻦ و اﺳـﺘﻌﻤﺎر ﺧﺮاﺑﯽ اﺣﻮال ﻣﺤﺼﻮرﯾﻦ و اﻧﺘﻈـﺎم ﻣﻤﺎﻟـﮏ ﮔﯿﻼﻧـﺎت و ﻋﺮاق و ﺑﯿﺸﻪ و‬
‫ﺗـﺪﻣﯿﺮ ارﺑﺎب ﻧﻔﺎق و ﺷـﻘﺎق ﻧﻮاب ﺣﺴـﯿﻦ ﻗﻠﯽ ﺧﺎن ﺑﺮادر ﺳـﻌﺎدت اﻓﺴـﺮ ﺧﻮد را ﺑﺎ ﻓﻮﺟﯽ از اﺑﻄﺎل رﺟﺎل ﻣﺄﻣﻮر ﺑﻪ ﻓﺎرس و ﺑﻼﻓﺎﺻـﻠﻪ ﺑﻪ‬
‫ﺗﮑﺎﻣﯿﺸﯽ ﺻﺎدق ﺧﺎن ﺑﻪ ﺟﺎﻧﺐ آذرﺑﺎﯾﺠﺎن راﯾﺖاﻓﺮاز ﺷﺪ و اﻣﻮرات ﻣﻤﻠﮑﺖ ﻏﺮﺑﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺗﻐﻠﺐ و ﺗﺴﻠﻂ ﺷﻘﺎﻗﯽ ﺑﺴﯽ ﻣﺨﺘﻞ و ﭘﺮﯾﺸﺎن و‬
‫ﮐﺎر ﺳﭙﺎﻫﯽ و رﻋﯿﺖ وﻻﯾﺎت ﺗﺒﺮﯾﺰ و اردﺑﯿﻞ و اران ﺑﺲ ﺑﺸﻮﻟﯿﺪه و ﻧﺎﺑﺴﺎﻣﺎن ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻪ ﺷﻤﺸﯿﺮ ﺳﯿﺎﺳﺖ و ﺣﺴﺎم اﻧﺘﻘﺎم ﻋﺪاﻟﺖ‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺞ‪ :‬ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(9‬ﻣﺞ‪ :‬ﺷﻬﺮﯾﺎر ﺟﻢ اﻗﺘﺪار ﻣﮑﺘﻮف و ﻣﻐﻠﻮل ﺑﻪ ﻗﯿﺪ ﺗﻨﮑﯿﻞ و ﺗﺬﻟﯿﻞ آورده‪ ،‬ﻫﺮﯾﮏ را ﺑﻪ ﻧﮑﺎل و ﻋﻘﻮﺑﺖ ﺗﻤﺎم ﻣﺘﻔﺮق اﻻﻋﻀﺎء‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪52 :‬‬
‫درﮐﺎت ﻧﯿﺮان ﻓﺮﺳـﺘﺎد و روح ﭘﺮﻓﺘﻮح آن ﭘﺎدﺷﺎه ﻣﻐﻔﻮر »‪ «1‬را از اﻧﺘﻘﺎص آن ﻣﻄﺮودان ﺣﻖﻧﺸـﻨﺎس »‪ «2‬آﺳـﺎﯾﺶ داد و در اواﯾﻞ ﻋﻘﺮب‬
‫ﭘﺮﭼﻢ راﯾﺖ اژدﻫﺎﭘﯿﮑﺮ ﺑﻪ ﺳـﻤﺖ دار اﻟﺨﻼﻓﻪ ﻃﻬﺮان در اﻫﺘﺰاز آﻣـﺪه‪ ،‬ﺳﺎﺣﺖ ﻋﺮاق‪ ،‬ﻣﻘﺮ ﮐﻮﮐﺒﻪ ﺧﺴـﺮو آﻓﺎق ﮔﺸﺖ‪ «3» ،‬و در ﻣّﺘﮑﺎي‬
‫ﻋّﺰت و ﺳـﺮﯾﺮ ﺳـﻠﻄﻨﺖ ﺑﻪ ﮐـﺎﻣﺮاﻧﯽ ﺗﮑﯿﻪ زده‪ ،‬ﻫﺮﯾـﮏ از ﻣﺨﺎﻟﻔﯿﻦ ﮐﻪ ﺳـﺮ ﺑﻪ ﺧﻮدﺳـﺮي ﺑﺮآوردﻧـﺪ ﺑﻪ ﺿـﺮب ﺷﻤﺸـﯿﺮ دﻻوري و ﺣﺴﺎم‬
‫ﺧﻮنآﺷﺎم ﺟﻬﺎﻧﺪاري روي زﻣﯿﻦ از ﺧﻮﻧﺸﺎن ﮔﻠﺮﻧﮓ ﻧﻤﻮد »‪ «4‬و ﻫﺮﮐﺲ از ﻣﻌﺎﻧﺪﯾﻦ ﮐﻪ ﻗﺪم ﻣﺨﺎﻟﻒ ﺑﺮداﺷﺖ و راه ﻋﻨﺎد ﺳﭙﺮد ﺑﻪ زور‬
‫ﺑﺎزوي ﺳﻠﻄﻨﺖ و ﺳﺮﭘﻨﺠﻪ ﺣﮑﻢ ﻧﺎﻓﺬ ﺧﻼﻓﺖ‪ ،‬ﻟﻘﻤﻪ دﻫﺎن اژدﻫﺎ ﻓﺶ ﺗﻮپ و ﻃﻌﻤﻪ ﮐﺎم ﺧﻤﭙﺎره ﮔﺮدﯾﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺪﯾﻦ ﺳـﯿﺎﺳﺖﻫﺎي ﻋﺪاﻟﺖآﺳﺎ و ﯾﺎﺳﺎق ﻣﻌﺪﻟﺖ ﺳـﯿﺎق‪ ،‬ﮔﻠﺰار ﻣﻤﺎﻟﮏ از وﺟﻮد »‪ «5‬ﻏـﺎرﺗﮕﺮان ﻓﺘﻨﻪﺟﻮ ﭘﯿﺮاﯾﺶ و ﭼﻬﺮه ﻋﺮوس ﻣﻤﻠﮑﺖ‬
‫از ﻏﺎزهﮐــﺎري ﺗﯿـﻎ آﺑــﺪارش آراﯾﺶ داده »‪ ،«6‬ﻓﺘﻮﺣـﺎت ﻧﻤﺎﯾـﺎن و واﻗﻌـﺎت داﺳــﺘﺎن اﯾـﻦ ﺧﺴـﺮو ﺻـﺎﺣﺐﻗﺮان و ﺷﺎﻫﻨﺸـﺎه ﺗـﺎجﺑﺨﺶ‬
‫ﻣﻤﺎﻟﮏﺳـﺘﺎن ﮐﻪ ﻧﺎﺳﺦ داﺳـﺘﺎن ﺑﺎﺳـﺘﺎﻧﯽ و ﻫﺎدم ﺑﻨﯿﺎن ﻗﺼﻮر ﺳـﺨﻨﮕﺰاران و ﺻﻔﺤﻪ ﻃﺮازان »‪ «7‬وﻗﺎﯾﻊ اﻓﺮاﺳـﯿﺎﺑﯽ و ﺧﺴﺮواﻧﯽ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻮد‪،‬‬
‫وﻗﺎﯾﻊﻧﻮﯾﺴـﺎن ﺷـﮕﺮف ﺳـﺨﻦ و ﺳـﺨﻨﺪاﻧﺎن ﻣﻌﺮﻓﺖ ﮐﯿﺶ ﺣﻘﯿﻘﺖﮔﻮي اﯾﻦ ﻓﻦ روزﻧـﺎﻣﭽﻪ اﺣﻮال ﻓﺮﺧﻨـﺪه ﻣـﺂﻟﺶ را »‪ «8‬ﻧﻈﻤـﺎ و ﻧﺜﺮا و‬
‫ﺻﺎدرات )‪ 21‬اﻟﻒ( ﻋﻬـﺪ ﺧﺠﺴـﺘﻪ ﻣﻬـﺪ ﭘﺎدﺷـﺎه ﺳـﻌﯿﺪ ﺷـﻬﯿﺪ‪ -‬اﻧـﺎر اﻟﻠّﻪ ﺑﺮﻫـﺎﻧﻪ‪ -‬را ﺣﻘـﺎ و ﺣﻘﯿﻘﺘـﺎ ﺑﻪ ﻗﻠﻢ ﺣﻘـﺎﯾﻖ »‪ «9‬ارﺗﺴـﺎم و ﺧﺎﻣﻪ‬
‫وﻗﺎﯾﻊﻧﮕﺎري ﺻـﻔﺤﻪ ﻃﺮاز ﮔﺸـﺘﻨﺪ و در ﺷـﺮح ﺳﻮاﻧﺢ اﻗﺒﺎل ﺧﺪﯾﻮ ﺑﯽﻫﻤﺎل ﺑﺎ ﻋﻨﺪﻟﯿﺒﺎن ﺷـﯿﺮﯾﻦﻧﻮا و ﺑﻠﺒﻼن زﻣﺰﻣﻪﺳﺮاي در ﺑﺬﻟﻪ ﺳﻨﺠﯽ و‬
‫ﻧﮑﺘﻪﺳـﺮاﯾﯽ دﻣﺴﺎز‪ .‬ﻋﻠﯽ اﻟﺨﺼﻮص ﺑﻠﺒﻞ دﺳﺘﺎنﺳﺮاي ﺑﻮﺳﺘﺎن داﻧﺶ و ﺑﯿﻨﺶ و ﻃﻮﻃﯽ ﺷﮑﺮﺳﺘﺎن ﻣﺤﻔﻞ اﯾﺠﺎد و آﻓﺮﯾﻨﺶ‪ ،‬ﻗﻬﺮﻣﺎن ﻣﻠﮏ‬
‫ﻧﻈﻢﮔﺴﺘﺮي و ﻣﺮزﺑﺎن وﻻﯾﺖ ﺳﺨﻦﭘﺮوري‪ ،‬ﺧﺴﺮو ﻧﺎﻓﺬ اﻟﻔﺮﻣﺎن ﻣﻤﻠﮑﺖ ﺳﺨﻨﺪاﻧﯽ‪ ،‬ﺳﻠﻄﺎن ﮐﺸﻮرﺳﺘﺎن‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﻐﻔﺮت اﺳﺎس‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪ :‬اﻧﺘﻘﺎص آن ﻣﺨﺎذﯾﻞ ﺣﻖﻧﺸﻨﺎس و ﻃﻮاﻏﯿﺖ ﻧﺎﺳﭙﺎس‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪ ... :‬ﻃﻬﺮان ﺧﻔﻘﺎن ﯾﺎﻓﺖ و ﺳﺎﺣﺖ ﻋﺮاق و ﺗﺨﺘﮕﺎه ري ﻣﻘﺮ ﮐﻮﮐﺒﻪ ﺧﺴﺮو آﻓﺎق و ﯾﺎدﮔﺎر ﺟﻢ و ﮐﯽ آﻣﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪ :‬ﺧﻮن ﻣﯿﺸﻮﻣﺸﺎن ﮔﻠﺮﻧﮓ و ﻋﻘﯿﻖ آﮔﯿﻦ ﻧﻤﻮد‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪ :‬از ﺧﺎر وﺟﻮد‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪ :‬از ﻏﺎزهﮐﺎري ﻣﺸﺎﻃﻪ ﺗﯿﻎ ﺑﯽدرﯾﻎ آراﯾﺶ ﺗﻤﺎم ﯾﺎﻓﺖ‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪ :‬ﺳﺨﻦﮔﺬاري ورق ﻃﺮازان‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺞ‪ :‬ﻓﺮﺧﻨﺪه اﺷﺘﻤﺎل ﺷﺎﻫﻨﺸﺎﻫﯽ را‪.‬‬
‫)‪ .(9‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﻬﺎﻧﻪ را ﺑﻪ اﻗﻼم ﺣﻘﺎﯾﻖ‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪53 :‬‬
‫ﻣﻤﺎﻟﮏ ﺑـﺬﻟﻪﮔﻮﯾﯽ و ﺳـﺨﻨﺮاﻧﯽ‪ ،‬اﻓﺼـﺢ اﻟﻤﺘﮑﻠﻤﯿﻦ و اﻣﻠـﺢ اﻟﻔﺼـﺤﺎء اﻟﻤﺎﺿـﯿﯿﻦ‪ ،‬اﻣﯿﺮ اﻣﺮاء اﻟﮑﻼم »‪ «1‬و اﺳـﻮة اﻟﻔﻀـﻼء اﻟﮑﺮام‪ ،‬ﻣﻠﮏ‬
‫اﻟﺸـﻌﺮاء اﻟﻤﺘﻘـّﺪﻣﯿﻦ و اﻟﻤﺘـﺄﺧﺮﯾﻦ‪ ،‬ﺳـﻠﻄﺎن اﻟﺒﻠﻐﺎء اﻟﻌﺎﻟﻤﯿﻦ‪ ،‬ﺧّﻠﺎق اﻟﻤﻌﺎﻧﯽ ﺑﻨﻈﺮ اﻟﺘـﺪﻗﯿﻖ و اﻻﯾﻘﺎن‪ ،‬ﻣﻮﺟـﺪ اﻟﮑﻼم ﺑﻠﺴﺎن اﻻﯾﻬﺎم و اﻟﺒﯿﺎن‪،‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 74‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫ﻓﺘﺤﻌﻠﯽ ﺧﺎن »‪ ،«2‬اﻟﻤﺘﺨﻠﺺ ﺑﻪ ﺻـﺒﺎ‪ ،‬ﮐﻪ ﺻـﯿﺖ ﻓﺼﺎﺣﺖ و ﮐﻤﺎﻟﺶ را ﺻـﺒﺎ و دﺑﻮر روزان و ﺷـﺒﺎن ﺑﻪ ﺟﻨﻮب و ﺷـﻤﺎل ﻣﯽﺑﺮﻧﺪ و آوازه‬
‫ﻓﻀﻞ و اﻓﻀﺎﻟﺶ را ﻧﺴﺎﯾﻢ ﺑﻬﺎر ﭼﻮن ﺷـﻤﺎﯾﻢ ﮔﻞ و رﯾﺤﺎن در ﻣﺸﺎم اﻓﺘﺨﺎر ﻣﺴـﺘﻌﺪان روزﮔﺎر ﻣﯽرﺳﺎﻧﻨـﺪ‪ .‬ﮐﺎﻻي واﻻي ﻗﺼﺎﯾﺪ ﻏّﺮاﯾﺶ‬
‫ﺑﺎزار اﻋﺘﺒﺎر اﻧﻮري و ﻇﻬﯿﺮ را ﺷﮑﺴـﺘﻪ و ﺟﻮاﻫﺮ زواﻫﺮ ﺷـﻬﻨﺸﺎه ﻧﺎﻣﻪاش )‪ (48‬در درج درر ﻏﺮر ﺷـﻬﻨﺎﻣﻪ را ﺑﺴﺘﻪ ﺑﻞ ﮐﻬﻨﻪ اوراق ﺳﻼﻃﯿﻦ‬
‫ﻋﺠﻢ را اﺑﯿـﺎت آﺑـﺪارش ﺳﺮاﺳـﺮ ﺷﺴـﺘﻪ‪ ،‬ﺗﺴـﻠﺴﻞ ﮐﻼـم و ﻣﻌﺎﻧﯽ زﻧﺠﯿﺮ ﻣﻮﯾﺎن ﺳـﺨﻦ ﻣﻌﺠﺰ ﻧّﻈﺎﻣﺶ رﺷـﺘﻪ ﻟﻐﺎت و ﻋﺒﺎرات ﺳـﺨﻨﮕﺰاران‬
‫ﺳﺤﺮﮐﺎر ﭘﯿﺸﯿﻨﯿﺎن »‪ «3‬را از ﻫﻢ ﮔﺴﺴﺘﻪ و ﺷﺎﻫﺪان ﻧﮑﺎت ﺷﯿﺮﯾﻦ و ﮐﻠﻤﺎت رﻧﮕﯿﻨﺶ در ﮔﻠﺰار ﻓﺼﺎﺣﺖ و ﺑﻮﺳﺘﺎن ﺑﻼﻏﺖ ﮔﻞﻫﺎي اﻟﻮان‬
‫و رﯾﺎﺣﯿﻦ رﻧﮕﺎرﻧﮓ ﭼﯿﺪه‪ ،‬دﺳﺘﻪﻫﺎ ﺑﺴﺘﻨﺪ‪ .‬دﯾﺒﺎﭼﻪ ﻃﺮازي و ﻋﻨﻮان ﭘﺮدازﯾﺶ ﮐﻪ ﺳﺮﻣﺸﻖ ﮐﻤﺎل ﻣﺎﻧﯽﺻﻔﺘﺎن اﺳﺖ‪ .‬ﮐﺎر ﻧّﻘﺎﺷﺎن ﮐﺎرﺧﺎﻧﻪ‬
‫ﺣـﺪوث و ﻣﺼّﻮران ﻧﮕﺎرﺧـﺎﻧﻪ اﻣﮑـﺎن ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬ﻫﺮاوراق دﻟﮕﺸﺎ و ﺻـﺤﺎﯾﻒ ﻓﺮحﺑﺨﺸﺎي اﻓﮑﺎر آﺑﮑﺎر ﺷـﻬﻨﺸﺎه ﻧﺎﻣﻪاش »‪ «4‬رﯾﺎﺿﯽ اﺳﺖ‬
‫روحاﻓﺰا و ﺗﺎزه ﺣـﺪﯾﻘﻪاي اﺳﺖ ﺑﻬﺎرآراي »‪ «5‬ﮐﻪ ﮔﻠﺰار اﺷـﻌﺎر آﺑﺪار و اﺑﯿﺎت دّر »‪ «6‬ﺷـﺎﻫﻮارش ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪﮔﻮﻧﻪ ﮔﻞﻫﺎي ﺧﻮشرﻧﮓ و‬
‫ﺑﻮي اﻋﺠـﺎز آراﺳـﺘﻪ و ﺷﺎﺧﺴـﺎر ﻋﺒـﺎراﺗﺶ از ﺧـﺎروﺧﺲ ﻧﻘﺎﯾﺺ و ﻣﻌﺎﯾﺐ ﭘﯿﺮاﺳـﺘﻪ‪ ،‬از ﺣﺴﻦ اﻟﻔﺎﻇﺶ ﺻﻮرت را ﺑﺮ ﻣﻌﻨﯽ ﻧﺎز اﺳﺖ و از‬
‫ﺟﻮدت ﮐﻼﻣﺶ زﺑﺎن ﻗﻠﻢ ﺑﺮ ﮐﺎﻏـﺬ )‪ 21‬ب( دراز‪ .‬ﻫﻢ ﺟﺎﻫﻼـن را ﺳـﺮﻣﺎﯾﻪ ﮐﻤﺎل و ﻫﻢ ﮐﺎﻣﻼن را ﭘﯿﺮاﯾﻪ ﻓﻀﻞ و اﻓﻀﺎل ﺷـﮕﺮفﮐﺎري‬
‫ﮐﻠﮏ اﻧﺪﯾﺸﻪ ﺳﺤﺮﮔﺰاران »‪ «7‬در ﻃﻠﺴﻢﮔﺸـﺎﯾﯽ ﺧﺰاﯾﻦ اﺳـﺮار روحاﻋﺠﺎز ﺑﻪ ﻗﺎﻟﺐ ﺣﺮوﻓﺶ دﻣﯿـﺪه و ﻧﯿﺮﻧﮓﺳﺎزي ﺧﺎﻣﻪ ﺟﺎدوﻧﮕﺎرش‬
‫در ﭼﻬﺮهﭘﺮدازي ﻋﺮاﯾﺲ ﮐﻠﻤﺎت ﺟﺎن ﺳﺤﺮ ﺑﻪ ﮐﺎﻟﺒﺪ ﺧﻄﻮط ﺳﻄﻮرش درآورده‪ .‬ﮔﺮﺳﻨﻪ ﭼﺸﻤﺎن ﺳﻤﺎط ﮐﻤﺎل و ﺣﺮﯾﺼﺎن ﻣﻮاﯾﺪ‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺘﻦ‪ :‬اﻣﯿﺮ اﻻﻣﺮ اﻟﮑﻼم‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪ :‬اﻓﺼﺢ اﻟﻤﺘﮑﻠﻤﯿﻦ ﻣﻠﮏ اﻟﺸﻌﺮاي اﻟﻤﺘﻘﺪﻣﯿﻦ و اﻟﻤﺘﺄﺧﺮﯾﻦ ﺳﻠﻄﺎن اﻟﺒﻠﻐﺎ ﻓﺘﺤﻌﻠﯽ ﺧﺎن‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪ :‬ﺳﺨﻨﮕﺬاري ﭘﯿﺸﯿﻨﯿﺎن‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪ :‬ﻫﺮﺻﺤﺎﯾﻒ ﻓﺮحﺑﺨﺸﺎﯾﺶ‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﻬﺎرآرا‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪ :‬ﻵﻟﯽ‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪ :‬ﺳﺤﺮﮔﺬار‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪54 :‬‬
‫اﻓﻀﺎل را ﻫﻨﮕﺎم ﺗﻤﺎﺷﺎي ﮔﻠﺰار ﻧﮕﺎر ﺻـﻔﺤﺎت و زﻣﺎن ﮔﺸﺖ و ﺳﯿﺮ »‪ «1‬ﭼﻬﺎر ﺧﯿﺎﺑﺎن ﮔﻠﺴـﺘﺎن اوراﻗﺶ ﭼﻮن ﺑﻠﺒﻠﯽ ﮐﻪ در ﮔﻠﺰار ﭘﺮﮔﻞ‬
‫و ﯾﺎ ﻣﺨﻤﻮري ﮐﻪ در ﺧﻤﮑﺪه ﭘﺮ ﻣﻞ اﻓﺘﺪ‪ .‬ﻫﺮﺳـﻄﺮي ﺟﺪا دلﻫﺎ را در ﭼﺸﻤﮏ زدن ﻓﺮﯾﺐ و ﻫﺮﺣﺮﻓﯽ ﻋﻠﯽﺣﺪه ﻏﺎرﺗﮕﺮ آرام و ﺷﮑﯿﺐ‬
‫ﻣﯽﮔﺮدد و درﯾﻦ ﭼﻪ ﺷـﺒﻬﻪ ﮐﻪ ﮔﻢﮔﺸﺘﮕﺎن »‪ «2‬ﺑﻪ وادي ﻗﺤﻂ ﮐﻪ دﭼﺎر ﺧﻮان ﭘﺮﻧﻌﻤﺖ و ﺣﺎﺿـﺮ ﻣﺎ ﺣﻀﺮ اﻟﻮان ﻣﻮﻓﻮر اﻟﻠّﺬات ﮐﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫در ﺗﺮﺟﯿﺢ ﻫﺮﯾﮏ ﺑﺮ دﯾﮕﺮ اﺑﯿﺎت آﺳﯿﻤﻪﺳـﺮ و در ﭼﺸـﯿﺪن ﺣﻠﻮﯾﺎت ﻣﻌﺎﻧﯽ آن و ﺑﻪ ذاﺋﻘﻪ ﺳﭙﺮدن و ﺗﺤﺼﯿﻞ ﮐﺎم و ﻣﺮام‪ ،‬درﻣﺎﻧﺪه ﺧﺎﻃﺮ‪،‬‬
‫اﺿﻄﺮاب ﺳﺮﺷﺖ و دل ﺣﯿﺮتﭘﺮور ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺑﻮد‪«3» .‬‬
‫ﻣﻌﻨﯽ ﻣﻐﻠﻖ وي و اﻟﻔﺎظ ﻋـﺬب اوآن ﮐﺮده ﺑﺎ ﺳـﺨﻦ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺳـﻨﮓ آﻓﺘﺎب ﮐﺮد و دﯾﮕﺮ ﺗﻮارﯾـﺦ ﻣﻨﺜﻮره ﮐﻪ ﻏّﻮاص ﺑﺤﺮ ﻣﻌﺎﻧﯽ و ﺟﻮﻫﺮي‬
‫رﺳـﺘﻪ ﻓﻨﻮن ﺳـﺨﻨﺪاﻧﯽ‪ ،‬ﻫﺰاردﺳـﺘﺎن ﮔﻠﺰار ﻧﮑﺘﻪﺳـﺮاﯾﯽ و ﺷـﺎرك ﺷـﯿﺮﯾﻦ ﻣﻘـﺎل ﻣﺤﻔـﻞ داﻧﺎﯾﯽ و ﺑﻮﺳـﺘﺎن ﭘﯿﺮاي ﺣـﺪﯾﻘﻪ ﻓﻀﻞ و ﮐﻤﺎل‪،‬‬
‫ﮔﻠﺪﺳـﺘﻪ ﺑﻨﺪ ﮔﻠﺴـﺘﺎن ﻣﺠﺪ و اﺟﻼل‪ ،‬ﻃﻮﻃﯽ ﺷﮑﺮﺧﺎي ﻣﺠﻠﺲ ﺷﯿﺮﯾﻦزﺑﺎﻧﯽ‪ ،‬ﻋﻨﺪﻟﯿﺐ ﻧﻐﻤﻪﺳﺮاي ﭼﻤﻦ رﻣﻮزﺧﻮاﻧﯽ »‪ ،«4‬ﻣﺎﻟﮏ ﻣﻤﺎﻟﮏ‬
‫ﻓﺼﺎﺣﺖ و ﺑﻼﻏﺖ‪ ،‬ﻧﺎﻇﻢ ﻣﻨﺎﻇﻢ ﮐﺸﻮر ﻓﻀـﯿﻠﺖ و ﻣﻼﺣﺖ‪ ،‬واﻟﯽ وﻻﯾﺖ ﻧﻈﻢ و ﻧﺜﺮ‪ ،‬اﺳﻮه ﻓﺼـﺤﺎي ﻋﻬـﺪ و زﺑﺪه ﺑﻠﻐﺎي ﻋﺼـﺮ »‪ ،«5‬ﻓﺎرس‬
‫ﻣﯿـﺪان رزم‪ ،‬ﺟـﺎﻟﺲ اﯾﻮان ﺑﺰم‪ ،‬ﺷـﻬﺴﻮار ﻣﻌـﺎرك ﺳـﺨﻨﻮري‪ ،‬ﺻـﺪرآراي ارﯾﮑﻪ ﻣﻌﻨﯽﭘﺮوري‪ ،‬ﻓﺮﻣﺎﻧﻔﺮﻣﺎي ﮐﺸﻮر ﻋﻠﻢ و داﻧﺶ‪ ،‬ذوﻓﻨﻮن‬
‫ﻣﻌﻤﻮره ﺑﯿﻨـﺎﯾﯽ و آﻓﺮﯾﻨﺶ‪ ،‬ﻗﻬﺮﻣـﺎن ﻗﻠﻤﺮو ﺳـﯿﻒ و ﻗﻠﻢ‪ ،‬داﻧﻨـﺪه ﻧﮑﺎت ﺣـﺪوث و ﻗـﺪم‪ ،‬ﻣﺮزﺑﺎن ﺟﻬﺎن ادب و ﺣﮑﻤﺮان دﯾﺎر ﺣﺴﺐ »‪،«6‬‬
‫اﻓﺼﺢ اﻟﻔﺼـﺤﺎي اﻟﻤﺘﻘّﺪﻣﯿﻦ »‪ ،«7‬زﺑـﺪة اﻟﻤﻮّرﺧﯿﻦ‪ ،‬اﻋﻈﻢ اﻟﺒﻠﻐـﺎء »‪ «8‬ﻣﯿﺮزا ﻣﺤّﻤـ ﺪ ﺻﺎدق اﻟﻤﺮوزي )‪ (41‬اﻟﻤﺘﺨﻠﺺ ﺑﻪ ﻫﻤـﺎ‪ -،‬وﻓﻘﻪ اﻟّﻠﻪ‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 75‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫ﺗﻌﺎﻟﯽ‪ -‬داروﻏﻪ دﻓﺘﺮﺧﺎﻧﻪ ﻫﻤﺎﯾﻮن و وﻗﺎﯾﻊﻧﮕﺎر دوﻟﺖ روزاﻓﺰون‪:‬‬
‫اﮔﺮ ﺑﺎورت ﻧﺎﯾﺪ اﯾﻨﮏ ﺑﻪ ﻣﯿﺪانﺑﻪ ﺗﯿﻎ و ﻗﻠﻢ ﻫﺮدو ﮐﻦ اﻣﺘﺤﺎﻧﺶ‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪ :‬ﺳﯿﺮ و ﮔﺸﺖ‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﻠﮏ‪ :‬ﮔﻢﮔﺸﺘﻪﮔﺎن‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪ :‬ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪ :‬از »ﻃﻮﻃﯽ ‪ «...‬ﺗﺎ اﯾﻨﺠﺎ را ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪ :‬از »واﻟﯽ وﻻﯾﺖ ‪ «...‬ﺗﺎ اﯾﻨﺠﺎ را ﻧﺪارد‪ .‬ﺑﻪ اﻧﺪازه ﭼﻨﺪ ﮐﻠﻤﻪ ﺟﺎي ﺧﺎﻟﯽ وﺟﻮد دارد‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪ :‬از »ﺷﻬﺴﻮار ﻣﻌﺎرك ‪ «...‬ﺗﺎ اﯾﻨﺠﺎ را ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪ :‬اﻟﻤﺘﻘﺪﻣﯿﻦ و اﻟﻤﺘﺄﺧﺮﯾﻦ‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺞ‪» :‬اﻋﻈﻢ اﻟﺒﻠﻐﺎ« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪55 :‬‬
‫وﻗـﺎﯾﻊ ده ﺳﺎﻟﻪ اول ﺟﻠﻮس ﺷـﻬﻨﺸﺎه ﻓﻠﮏ اورﻧﮓ را »‪ 22) «1‬اﻟﻒ( ﮐﻠـﮏ ﺟﻮاﻫﺮرﯾﺰش ﺑﻪ ﻧﻮﻋﯽ در ﺻـﻔﺤﻪ ﺗﺤﺮﯾﺮ زراﻓﺸﺎﻧﯽ ﻧﻤﻮد ﮐﻪ‬
‫روح وّﺻﺎف در ﺧﻮي ﺧﺠﻠﺖ ﻣﺮاﻏﻪ زد و رواﻧﺶ در ﺑﺤﺮ ﺗﺸﻮﯾﺮ ﻏﻮﻃﻪ ﺧﻮرد و ﺗﺄﻟﯿﻒ زﺑـﺪة اﻟﻤـﺪاﯾﺤﺶ ﮐﻪ ﻣﺸـﻌﺮ ﺑﺮ ﻗﺼﺎﯾـﺪ ﺷـﻌﺮاي‬
‫ﺳﺨﻨﻮر »‪ «2‬ﻣﻌﺎﺻﺮﯾﻦ و در ﻣﺪح ﺧﺎﻗﺎن اﻋﻈﻢ و ﺧﺪﯾﻮ اﻋﺪل اﮐﺮم »‪ ،«3‬آن ﺻﻔﺤﻪ را ﺗﺰﯾﯿﻦ داد‪ ،‬اﻟﺤﻖ ﺑﺤﺮي اﺳﺖ از ﻏﺮاﯾﺐ دّر ﺷﺎﻫﻮار‬
‫ﻣﺸﺤﻮن و ﺳﻔﯿﻨﻪاي اﺳﺖ از ﺟﻮاﻫﺮ آﺑﺪار ﻣﺨﺰون‪ .‬ﻟﻄﺎﯾﻒ ﺧﻮب و ﻧﮑﺎت ﻣﺮﻏﻮب در آﻧﺠﺎ درج ﻧﻤﻮده و ﺧﻼﺻﻪ اوﻗﺎت را در ﻓﺼﺎﺣﺖ‬
‫و ﺑﻼﻏﺖ در آن زﯾﺒﺎﻧﺎﻣﻪ ﺧﺮج‪ .‬اﻣﺮوز ﻧﺴـﺨﻪاش ﺑﯿﻦ اﻟﺠﻤﻬﻮر ﻣﺘـﺪاول اﺳﺖ و ﻃﺒﺎع ﮐﺎﻣﻞ و ﺧﺎﻣﻞ و ﻓﺎﺿﻞ و ﺟﺎﻫﻞ ﺑﺪان ﻣﻮﻟﻊ و ﻣﺎﯾﻞ‪.‬‬
‫ﻫﺮﯾﮏ از ﻣﺴﺘﻌﺪان اﻧﺼﺎفﮔﺰﯾﻦ و ﻧﮑﺘﻪﻓﻬﻤﺎن ﻣﻌﺮﻓﺖآﯾﯿﻦ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ آن ﮐﺘﺐ ﺷﺮﯾﻔﻪ ﻣﺤﻈﻮظ و آن اوراق ﻧﻔﯿﺴﻪ‪ ،‬ﻣﻦ اﻟﻔﺎﺗﺤﻪ اﻟﯽ‬
‫اﻟﺨﺎﺗﻤﻪ‪ ،‬ﻧﻈﺮ ﻧﮑﺘﻪ ﺷﻨﺎﺳـﺶ را ﻣﻠﺤﻮظ آﯾـﺪ ﻗـﺪر ﺳـﺨﻦ و ﻣﻘﺪار ﺳـﺨﻨﮕﺰار ﻣﻌﻠﻮﻣﺶ ﮔﺮدد و ﺑﻪ ﻣﺮﺗﺒﻪ اﻟﻔﺎظ ﺑﺪﯾﻊ و ﻟﻐﺎت و ﻟﻐﺖﮔﻮي‬
‫ﻣﻔﻬﻮﻣﺶ ﺷﻮد »‪ «4‬و اﯾﻦ ﺑﯽﺑﻀﺎﻋﺖ ﺑﻨﺎﺑﺮ اﺣﺘﺮام ﻣﺮﺗﺒﻪ اﺳـﺘﺎدي ﺗﮑﺮار را ﺧﻼف ادب و اﯾﺮاد آن را ﺳﻮء ﻃﺮﯾﻘﻪ ﺣﺴﻦ ارادت د ﻧا ﺴـﺘﻪ ﺑﻪ‬
‫ﺗـﺬﮐﺎر آن ﻧﭙﺮداﺧﺖ و ﻓﺘﻮﺣﺎت ﺷﺎﻫﻨﺸﺎﻫﯽ را ﺑﻨﺎﺑﺮ رﻋﺎﯾﺖ ﺟﺎﻧﺐ ادب و اﺣﺘﺮام اﺳـﺘﺎدان ﺳـﺨﻨﺪان و ﻋـﺪم اﺳـﺘﻄﺎﻋﺖ و ﻗﺎﺑﻠﯿﺖ ﺧﻮﯾﺶ‬
‫»‪ «5‬درﯾﻦ زﯾﺒـﺎ ﺻـﺤﯿﻔﻪ درج ﻧﺴﺎﺧﺖ‪ .‬ﻣﮕﺮ آﻧﮑﻪ ﭘﺲ از ﺗﺴـﺨﯿﺮ وﻻﯾﺖ ﺧﺮاﺳﺎن »‪ «6‬و ﺗﺼﺮف »‪ «7‬ارض اﻗـﺪس ﻓﺮدوس ﻧﺸﺎن ﮐﻪ اﯾﻦ‬
‫ﺷﮕﺮفﻧﺎﻣﻪ »‪ «8‬ﺑﻪ ﻧﺎم ﻧﺎﻣﯽ و اﺳﻢ ﺳﺎﻣﯽ ﺟﻮﻫﺮ ﺷﻤﺸﯿﺮ ﺑﺴﺎﻟﺖ و ﻧﺎﻣﺪاري و ﮔﻮﻫﺮ ﺑﺤﺮ ﻧﺒﺎﻟﺖ و ﺗﺎﺟﺪاري‪ ،‬ﺷﺎﻫﺰاده ﻣﻈﻔﺮﻟﻮا‪ ،‬اﺑﻮ اﻟﺴﯿﻒ‬
‫ﻣﺤّﻤﺪ وﻟﯽ ﻣﯿﺮزا »‪ (42) «9‬زﯾﺐ و آراﯾﺶ ﯾﺎﻓﺖ ﻓﺘﻮﺣﺎت ﭘﺎدﺷﺎﻫﯽ و ﻣﺂﺛﺮ ﺷﺎﻫﻨﺸﺎﻫﯽ را ﺑﻪ ﺟﻬﺖ ﺗﺮادف ﮐﻼم و ﺗﺴﻠﺴﻞ ﺳﺨﻦ و ﻣﺰﯾﺪ‬
‫اﻋﺘﺒﺎر و زﯾﺎدﺗﯽ اﻓﺘﺨﺎر ﻃﺮاز ﻋﻨﻮان اﯾﻦ ﻫﻤﺎﯾﻮنﻧﺎﻣﻪ و ﺳﺮﻟﻮح ﻣﻔﺎﺧﺮت اﯾﻦ ﻣﯿﻤﻮن رﻗﯿﻤﻪ‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪ :‬اول ﻋﺸﺮه ﺟﻠﻮس اورﻧﮓ ﺧﻼﻓﺖ ﻣﯿﻤﻮن را‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪» :‬ﺳﺨﻨﻮر« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪» :‬و ﺧﺪﯾﻮ اﻋﺪل اﮐﺮم« را ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪» :‬از ﻫﺮﯾﮏ از ﻣﺴﺘﻌﺪان« ﺗﺎ اﯾﻨﺠﺎ را ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣـﺞ‪ :‬و اﯾﻦ ﺑﯽﺑﻀـﺎﻋﺖ ﺗـﺬﮐﺎر آن را ﺗﮑﺮار داﻧﺴـﺘﻪ‪ ،‬ﺑﻪ اﯾﺮاد آن ﻧﭙﺮداﺧﺖ و ﻓﺘﻮﺣـﺎت ﻋﺸـﺮ اول ﺟﻠﻮس ﻫﻤـﺎﯾﻮن ﺷﺎﻫﻨﺸﺎﻫﯽ را ﺑﻪ‬
‫ﺳﺒﺐ اﯾﺮادي ﮐﻪ رﻓﺖ‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪ :‬ﺗﺴﺨﯿﺮ ﻣﻤﺎﻟﮏ ﻓﺴﯿﺢ اﻻرﺟﺎي ﺧﺮاﺳﺎن‪.‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 76‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪ :‬ﺗﺼﺮف و ﺗﻤﻠﮏ‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺞ‪ :‬اﯾﻦ ﺷﮕﺮﻓﻨﺎﻣﻪ ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﺳﺒﻖ ذﮐﺮ ﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬
‫)‪ .(9‬ﻣﺞ‪ :‬ﺷﺎﻫﺰاده ﻣﻈﻔﺮﻟﻮا ﻣﺤّﻤﺪ وﻟﯽ ﻣﯿﺮزا واﻟﯽ وﻻﯾﺖ ﺧﺮاﺳﺎن‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪56 :‬‬
‫ﮔﺮداﻧﯿـﺪ و از اﺑﺘـﺪاي ﺳـﻨﻪ ﻣﯿﻤﻮﻧﻪ ﻫﺠﺮﯾﻪ ﻧﺒﻮﯾﻪ ﯾﮏ ﻫﺰار و دوﯾﺴﺖ و ﺑﯿﺴﺖ ﮐﻪ »‪ «1‬ﺑﻨﺎي ﮐﺎخ اﺳـﺘﻮار اﯾﻦ ﻗﺼﺮ آﺳﻤﺎنﻣﺪار را ﺑﺎﻧﯽ و‬
‫ﺗﺤﺮﯾﺮ وﻗـﺎﯾﻊ وﻗﯿـﻊ و ﺳﻮاﻧـﺢ اﻗﺒـﺎل و ﺣﺎدﺛـﺎت ﺷـﮕﺮف اﯾﻦ دوﻟﺖ ﺟﺎوﯾـﺪ اﺗّﺼـﺎل را ﺑـﺪون ﺗﮑﻠـﻒ )‪ 22‬ب( ﻣـﺪحﮔﺴﺘﺮي و ﺗﺼـﻠﻒ‬
‫ﺳﺨﻨﻮري ﮐﻪ ﺷـﯿﻮه ﻣﻮّرﺧـﺎن ﺑﻼـﻏﺖﭘﺮور اﺳﺖ‪ ،‬از روي راﺳﺘﯽ و درﺳﺘﯽ‪ ،‬ﭼﻨـﺎﻧﭽﻪ روي داد‪ ،‬ﺑﻼ ﺣﺸﻮ و زاﯾـﺪ ﺑﺎﻋﺚ و درﯾﻦ ﺻـﺤﯿﻔﻪ‬
‫درج ﻧﻤﺎﯾﺪ ﺗﺎ ﻣﻮﺟﺐ آراﺳﺘﮕﯽ و زﯾﻨﺖ اﯾﻦ ﺻﺤﺎﯾﻒ آﯾﺪ‪«2» .‬‬
‫اﺣﻮال ﺳﺘﺮ ﻣﮑّﺮم و ﻣﻬﺪ ﻣﻌﻈﻢ و ]‪ «3» [...‬ﻋﻠﯿﻬﺎ »‪«4‬‬
‫واﻟـﺪه آن ﺣﻀـﺮت‪ ،‬از ﺧﺎﻧـﺪان ﮐﺮﯾﻢ و ﺑﺮوﺟﺮدي اﻻﺻـﻞ و در اﺻـﻔﻬﺎن ﻣﻘﯿﻢ ﺑـﻮده و در ﻋﻬـﺪ ﺳـﻠﻄﻨﺖ ﭘﺎدﺷـﺎه ﻣﻐﻔﻮر‪ -‬ﻃـﺎب ﺛﺮاه‪،-‬‬
‫ﺑﺮﺣﺴﺐ ﺣﮑﻢ ﻧﺎﻓﺬ آنﺟﻨﺎب در ﺳـﻠﮏ ﭘﺮدﮔﯿﺎن »‪ «5‬ﺳـﺮاﭘﺮده ﻋﺼـﻤﺖ‪ ،‬ﺷﺎﻫﻨﺸﺎه ﻓﻠﮏﺑﺎرﮔﺎه‪ ،‬درآﻣﺪه‪ ،‬در رﺷﺘﻪ ازدواج ﻣﻨﺨﺮط ﺷﺪ‪.‬‬
‫»‪ «6‬از ﺑﺎﻧﻮان ﺣﺮم‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣـﺞ‪ :‬ﺑﻪ ﺟﻬﺖ زﯾﺐ و زﯾﻨﺖ اﯾﻦ ﻫﻤﺎﯾﻮن ]ﻫﻤﯿﻮن[ دﻓﺘﺮ و ﻣﺰﯾﺪ اﻋﺘﺒﺎر و ﺣﺼﻮل اﻓﺘﺨﺎر ﻃﺮاز ﻋﻨﻮان اﯾﻦ ﻧﺎﻣﻪ ﻓﺼﺎﺣﺖﮔﺴﺘﺮ ﮔﺮداﻧﯿﺪ‬
‫و از اﺑﺘﺪاي ﺳﻨﻪ ﻣﯿﻤﻮﻧﻪ ﯾﮏ ﻫﺰار و دوﯾﺴﺖ و ﺑﯿﺴﺖ از ﻫﺠﺮت ﺑﺎ ﺳﻌﺎدت ﻧﺒﻮﯾﻪ‪ -‬ﺻﻠﻮات اﻟﻠّﻪ ﻋﻠﯿﻪ اﻟﺘﺤﯿﻪ‪-‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪ :‬آﺳـﻤﺎنﻣﺪار آﻣﺪ و وﻗﺎﯾﻊ اﻗﺒﺎل و ﺳﻮاﻧﺢ ﻣﺴـﺮت اﺷـﺘﻤﺎل و ﺣﺎدﺛﺎت ﺷـﮕﺮف اﯾﻦ دوﻟﺖ ﺟﺎوﯾﺪ اﺗﺼﺎل را ﺑﻪ ﺿﻤﯿﻤﻪ ﺻﺎدرات‬
‫اﻓﻌﺎل ﺳﺎﯾﺮ ﺷﺎﻫﺰادﮔﺎن و ﺳـﻼﻃﯿﻦ ﻋﺼـﺮ ﮐﻪ درﯾﻦ دوﻟﺖ ﻗﺎﻫﺮه راه آﻣﯿﺰش دارﻧـﺪ ﺗﺎ ﺳـﻨﻪ ﻣﺘﺒﺮﮐﻪ ﯾﮏ ﻫﺰار و دوﯾﺴﺖ ]و[ ﺳـﯽ ﻫﺠﺮي‬
‫ﻧﺒﻮي را ﺑﺪون ﺗﮑﻠﻒ ﺳﺨﻦوري و ﺗﺼﻠﻒ ﻣﺪحﮔﺴﺘﺮي ﮐﻤﺎﮐﺎن ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﺧﻮد ﺑﻪ رأي اﻟﻌﯿﻦ دﯾﺪ و از ﻣﻮﺛﻘﯿﻦ ﺑﻪ ﺗﻮاﺗﺮ ﺷﻨﯿﺪ‪ ،‬ﺑﺪون ﺷﻨﺎر‬
‫ﺣﺸﻮ و زواﯾﺪ ﺑﻪ ﻗﯿﺪ ﺗﺤﺮﯾﺮ درآورد‪ ،‬اﻣﯿﺪ ﮐﻪ ﭘﺴـﻨﺪ ﺧﺎﻃﺮ ازﻫﺮ ﺧﺴـﺮو ﻓﺮﯾﺪونﻓﺮ و ﺷـﻬﺰاده واﻻﮔﻬﺮ آﻣﺪ‪ .‬دﺷـﻤﻨﺎن ﺑﯽﺳﮑﻮن ﻣﻤﻠﮑﺖ‬
‫اﯾﺮان در ﻋﻬـﺪ و اوان ﭘﺎدﺷـﺎه ﺻـﺎﺣﺒﻘﺮان رﺷـﮏ روﺿﻪ رﺿﻮان و ﺳـﺎﺣﺖ ﻃﻬﺮان ﮐﻪ دار اﻟﻤﻠﮏ آن ﺧﺴـﺮو ﺳـﮑﻨﺪرﺷﺄن ﺑﻮد‪ ،‬ﭘﻬﻠﻮ ﺑﻪ‬
‫اﺻـﻔﻬﺎن زده‪ ،‬در ﻧﺰاﻫﺖ و ﺧـﻮﺑﯽ ﭼـﻮن ﺑﻬﺸﺖ ﺑﺮﯾﻦ و از آﺑـﺎدي و ﻣﻌﻤـﻮري ﭼﻮن ﭼﯿﻦ و ﻣـﺎﭼﯿﻦ ﺷـﺪه‪ ،‬ﺑﺰرﮔـﺎن و اﺟﻠﻪ در آن ﺑﻠـﺪه‬
‫ﻣﯿﻨﻮﻓـﺎم ﺟﺎﻫـﺎي ﺑﺎﻧـﺎم ﺑﯽﻧﻈﯿﺮ و ﻋﻤـﺎرات ﻋﺎﻟﯽﻣﻘﺎم دﻟﭙـﺬﯾﺮ ﻃﺮح اﻧـﺪاﺧﺘﻪ ﺗﺎ اﻣﺮوز ﮐﻪ ﺳﺎل ﻫﻔﺘﻢ از ﺟﻠﻮس ﻣﯿﻤﻨﺖ ﻣﺄﻧﻮس اﻋﻠﯽ ﺧﺎﻗﺎن‬
‫ﮔﺮدونﻏﻼـم ﻇﻞ اﻟﻠﻬﯽ اﺳﺖ‪ ،‬روز ﺑﻪ روز آﺑﺎدي آن ﺑﯿﺸﺘﺮ و ﻋﻤﺎرات آن ﻟﻄﯿﻒﺗﺮ و ﻧﯿﮑﻮﺗﺮ ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬اﻣﯿـﺪ ﮐﻪ ﺣﻀـﺮت آﻓﺮﯾـﺪﮔﺎر از‬
‫اﻟﻄـﺎف ﭘﺮوردﮔﺎري ﺧﻮد آن ﺷـﻬﺮﯾﺎر ﺟﻤﺸـﯿﺪ وﻗﺎر و آن ﺑﻠـﺪه ﺟّﻨﺖ آﺛﺎر را از ﻋﯿﻦ اﻟﮑﻤﺎل روزﮔﺎر ﻣﺼﻮن و ﻣﺤﺮوس و اﯾﻦ دوﻟﺖ و‬
‫اﻗﺘﺪار اﻟﯽ ﯾﻮم اﻟﻘﺮار ﻣﻌﻤﻮر و ﺑﺮﻗﺮار داﺷـﺘﻪ‪ ،‬اﯾﻦ ﺷﺎﻫﺰاده ﻧﯿﮑﻮﮐﺮدار و اﻣﯿﺮزاده واﻻﺗﺒﺎر ﻧﺎﻣﺪار را از ﻋﻤﺮ ﻃﺒﯿﻌﯽ ﺑﺮﺧﻮردار و از اﺻﺎﺑﺖ‬
‫]ﻣﺘﻦ‪ :‬اﺻﺎﺑﻪ[ ﻋﯿﻦ در ﺣﻔﻆ ﺣﻤﺎﯾﺖ ﺧﺪاوﻧﺪﮔﺎري ﻧﮕﺎﻫﺪاري ﻧﻤﺎﯾﺪ و واﻟﺪه آن ﺣﻀﺮت ‪....‬‬
‫)‪ .(3‬ﻧﺎﺧﻮاﻧﺎ‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪ :‬ﻋﻨﻮان ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺘﻦ‪ :‬ﭘﺮدهﮔﯿﺎن‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣـﺞ‪ :‬ﻣﻘﯿﻢ ﺑﻮده ﮐﻪ ﺣﺴﺐ اﻟﺤﮑﻢ ﺧﺎﻗـﺎن ﺳـﻌﯿﺪ ﺷـﻬﯿﺪ در ﺑﺤﺒﻮﺣﻪ دوﻟﺖ ﺳـﻠﻄﺎﻧﯽ ﭘﺎدﺷﺎه واﻓﺮﺣﺸـﻤﺖ ﺧﺎﻗﺎﻧﯽ در ﺳـﻠﮏ ازدواج‬
‫ﮐﺸﯿﺪه‪ ،‬داﺧﻞ ]ﺳﺮاﭘﺮدﮔﯿﺎن[ ﺗﺘﻖ ﻋﺼﻤﺖ ﻧﻤﻮده‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪57 :‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 77‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫ﻣﺤﺘﺮم و ﻣﺤﺮﻣﺎن ﻣﻌﻈﻢ »‪ «1‬ﺑﻮده‪ ،‬آﺛﺎر ﻋﻔﺎﻓﺶ »‪ «2‬ﻇﺎﻫﺮ و آﯾﺎت »‪ «3‬ﺧﺪاﺷﻨﺎﺳﯿﺶ ﺑﺎﻫﺮ اﺳﺖ و ﻫﻤﻮاره اوﻗﺎت ﻃﺒﻊ ﻋﺎﻟّﯿﻪاش ﺑﻪ ﺧﯿﺮات‬
‫و ﻣﺒّﺮات ﻣﺎﯾﻞ و راﻏﺐ ﻣﯽﺑﺎﺷـﺪ و از ﺟﻤﻠﻪ »‪ «4‬ﻣﺪرﺳﻪ ﻣﻮﺳﻮﻣﻪ ﺑﻪ »ﺻﺎدﻗﯿﻪ« »‪ (43) «5‬در ﺳـﻤﻨﺎن از ﺑﻨﺎﻫﺎي ﺧﯿﺮ اوﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ اﻫﺘﻤﺎم او‬
‫ﺑﻪ اﻧﺠﺎم رﺳﯿﺪه و ﺑﻪ اﺳﻢ ﺑﺮادرش ﻧﺎﻣﯿﺪه‪«6» .‬‬
‫ﺗﻮﻟّـﺪ ﻧّﻮاب ﺟﻬﺎﻧﺒﺎﻧﯽ در ﺑﻠﺪه ﻃﻬﺮان ﺧﻠﺪﻧﺸﺎن ﻣﻮاﻓﻖ ]ﻗﻮي اﯾﻞ[ ﺳـﻨﻪ ﺗﺮﮐﯿﻪ و ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺳـﻨﻪ ‪ 1203‬ﻋﺮﺑﯿﻪ ﻣﻦ اﻟﻬﺠﺮه اﻟﻨﺒـﻮﯾﻪ ]‪ [....‬از روز‬
‫]‪ [....‬ﮔﺬﺷﺘﻪ »‪ .«7‬ﻗﺪوم ﻣﯿﻤﻨﺖ ﻟﺰوم ﺑﺮ ﺑﺴﺎط ﻋﺎﻟﻢ ﺷـﻬﻮد و اﻣﮑﺎن ﮔﺬاﺷـﺘﻪ‪ ،‬ﺑﻮﺳـﺘﺎن ﻣﺮاد ﺟﻬﺎﻧﯿﺎن را ﻏﻨﭽﻪ ﻋﯿﺶ ﺷﮑﻔﺖ و ﻫﺮﯾﮏ از‬
‫روﺷـﻨﺎن ﻓﻠﮏ ﺳﺎﮐﻨﺎن زﻣﯿﻦ را ﺑﻪ زﺑﺎن اﯾﻤﺎﯾﯽ ﺑﻪ ﻣﻘـﺪم ﺧﺠﺴـﺘﻪاش ﭼﺸﻢروﺷـﻨﯽ ﮔﻔﺖ‪ «8» .‬اﺗـﺎﻟﯿﻖ ﻗﻀﺎ ﺑﻬﺮ ﺗﺮﺑﯿﺘﺶ ﭼﻮن آﺳـﻤﺎن از‬
‫ﻣﻨﻄﻘﻪ ﮐﻤﺮ ﺑﻪ اﺧﻼص ﺑﺴـﺘﻪ و داﯾﻪ ﻗﺪر از ﺑﺮاي ﺧﺪﻣﺘﺶ ﻣﺎﻧﻨﺪ زﻣﯿﻨﯽ ﺳﺎﮐﻦ ﻧﺸﺴـﺘﻪ »‪ 23) «9‬اﻟﻒ( روزﺑﻪروز آﺛﺎر رﺷﺪ و ﮐﺎرداﻧﯽ از‬
‫ﺟﺒﯿﻦ ﻣﺒﯿﻨﺶ واﺿـﺢ و ﺳـﺎﻋﺖ ﺑﻪ ﺳـﺎﻋﺖ ﻋﻼﻣـﺎت ﺑﺰرﮔﯽ و ﺟﻬﺎﻧـﺪاري »‪ «10‬از ﻧﺎﺻـﯿﻪ ﺗﻤﮑﯿﻨﺶ ﻻﯾـﺢ‪ ،‬ﺷﺎه ﺟﻢ اﻗﺘـﺪار ﺑﻌـﺪ از آﻧﮑﻪ‬
‫اﺳـﺘﻨﺒﺎط ﻋﻼﻣﺎت ﻓّﺮ و داﻧﺶ از ﺑﺸـﺮه ﻣﺒﺎرﮐﺶ ﻓﺮﻣﻮدﻧـﺪ »‪ «11‬در ﻣﻘـﺎم ﺗﺮﺑﯿﺖ او ﺑﺮآﻣـﺪه »‪ ،«12‬ﺑﺮ وﺟﻪ اﮐﻤـﻞ رﻋـﺎﯾﺖ او را ﻣﻨﻈﻮر و‬
‫ﻫﻤﻮاره ﺧـﺎﻃﺮ اﻧﻮرش »‪ «13‬را ﺑﻪ ﻧﻮازش ﺧﺴـﺮواﻧﻪ و ﻣﮑـﺎرم ﺧـﺪﯾﻮاﻧﻪ ﻗﺮﯾﻦ اﻧﻮاع ﺧﻮشوﻗـﺘﯽ و ﺳـﺮور »‪ «14‬ﻣﯽﻧﻤﻮدﻧـﺪ‪ .‬ﺗﺎ اﯾﻨﮑﻪ ﻋﻤﺮ‬
‫ﺷﺮﯾﻔﺶ ]ﺑﻪ ﯾﺎزده[ رﺳﯿﺪه‪«15» .‬‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﮑﺮم ﻣﻌﻈﻢ‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪ :‬ﻧﯿﮑﻮﮐﺎرﯾﺶ‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪ :‬ﻋﻼﻣﺎت‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪ :‬از »اﺳﺖ ‪ «...‬ﺗﺎ اﯾﻨﺠﺎ را ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪ :‬و ﻣﺪرﺳﻪ ﻣﻮﺳﻮﻣﻪ ﺻﺎدﻗﯿﻪ‪ .‬اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ ﻣﺘﻦ ‪ 57‬اﺣﻮال ﺳﺘﺮ ﻣﮑﺮم و ﻣﻬﺪ ﻣﻌﻈﻢ و]‪ [...‬ﻋﻠﯿﻬﺎ‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﻪ اﺳﻢ ﺑﺮادر ﺧﻮﯾﺶ ﻣﻮﺳﻮم ﺳﺎﺧﺘﻪ‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﻠﮏ‪ :‬از »ﺗﻮﻟﺪ ﻧﻮاب« ﺗﺎ اﯾﻨﺠﺎ را ﻧﺪارد‪ .‬ﺟﺎﻫﺎي ﺧﺎﻟﯽ از ﻣﺘﻦ اﺳﺖ‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣـﺞ‪ :‬ﻗـﺪوم ﻣﯿﻤﻨﺖ ﻟﺰوم ﺑﺮ ﺑﺴﺎط زﻧـﺪﮔﺎﻧﯽ ﮔﺬاﺷـﺘﻪ ﻋﺎﻟﻢ را از ﺷﻌﺸـﻌﻪ ﺟﻤﺎل ﻧﻮراﻧﯽ ﻣﺒﺎرك ﺧﻮﯾﺶ ﻣﻨﻮر ﺳﺎﺧﺘﻪاﻧﺪ‪ ،‬ﻋﺎﻟﻤﯿﺎن را‬
‫ﻏﻨﭽﻪ ﻣﺮادﮔﻞ ﮔﻞ ﺷﮑﻔﺖ و آﺳﻤﺎن زﻣﯿﻦ را از ﻣﻘﺪم اﯾﻦ ﻣﻮﻟﺪ ﺧﺠﺴﺘﻪﻗﺪم ﭼﺸﻢروﺷﻨﯽ ﮔﻔﺖ‪.‬‬
‫)‪ .(9‬ﻣـﺞ‪ :‬ﻗﻀﺎ اﺗﺎﻟﯿﻖوار ﺑﻬﺮ ﺧﺪﻣﺘﮑﺎرﯾﺶ ﺑﻪ اﺧﻼص ﮐﻤﺮ ﺑﺴـﺘﻪ و ﻗﺪر ﭼﻮن داﯾﮕﺎن ﺑﺮ ﺗﺮﺑﯿﺘﺶ در ﮐﻨﺎر ﻋﺎﻃﻔﺖ ﮔﺮﻓﺘﻪ ]دو ﮐﻠﻤﻪ آﺧﺮ‬
‫در ﻣﺘﻦ ﺑﺎ ﻧﻘﻄﻪﭼﯿﻦ ﺧﻂ ﺧﻮرده[ ﻧﺸﺴﺘﻪ‪.‬‬
‫)‪ .(10‬ﻣﺞ‪ :‬اﻣﺎرت ﺑﺰرﮔﯽ و ﺟﻬﺎﻧﺒﺎﻧﯽ‪.‬‬
‫)‪ .(11‬ﻣﺞ‪ :‬ﻓﺮﻣﻮدهاﻧﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(12‬ﻣﺞ‪ :‬درآﻣﺪه‪.‬‬
‫)‪ .(13‬ﻣﺞ‪ :‬ﺧﺎﻃﺮ ﻋﺎﻃﺮ واﻻ‪.‬‬
‫)‪ .(14‬ﻣﺞ‪ :‬ﺣﺒﻮر و ﺳﺮور‪.‬‬
‫)‪ .(15‬ﻣﻠﮏ‪ :‬ﭘﺲ از اﯾﻦ ﺟﻤﻠﻪ ذﮐﺮ ﺷـﺪه »در ﺳـﻨﻪ« اﻣﺎ ﭘﺲ از آن ﺟﺎي ﺧﺎﻟﯽ اﺳﺖ و ﺳـﭙﺲ ﻋﻨﻮان آﻣﺪه اﺳﺖ و ﻣﻄﻠﺐ ﺑﻌﺪي ﺑﺎ »ﺑﻠﺪه‬
‫ﺳﻤﻨﺎن« ﺷﺮوع ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫ﻣﺞ‪ :‬ﻋﻨﻮان ﺑﻌﺪي را ﻧﺪارد و اﯾﻦ ﺟﻤﻠﻪ ﺑﺪﯾﻦﺻﻮرت اﺳﺖ‪ :‬ﺗﺎ اﯾﻨﮑﻪ در اواﺧﺮ ﺣﻤﻞ ﺳﻨﻪ ‪.1214‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪58 :‬‬
‫ﻣﺄﻣﻮر ﺷﺪن ﺷﺎﻫﺰاده ﺑﻠﻨﺪﻗﺪر از رﮐﺎب ﺷﺎﻫﻨﺸﺎه ﺟﻬﺎن ﺑﻪ ﺑﻠﺪه ﺳﻤﻨﺎن‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 78‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫ﻣﺄﻣﻮر ﺷﺪن ﺷﺎﻫﺰاده ﺑﻠﻨﺪﻗﺪر از رﮐﺎب ﺷﺎﻫﻨﺸﺎه ﺟﻬﺎن ﺑﻪ ﺑﻠﺪه ﺳﻤﻨﺎن‬
‫در اواﺧﺮ ﺣﻤﻞ ﺳﻨﻪ ‪ ،1214‬ﺑﻠﺪه ﺳﻤﻨﺎن را ﺑﻪ ﺟﻬﺖ ﯾﻮرت و ﻣﺴﮑﻦ ﺷﺎﻫﺰاده ﻧﺎﻣﺪار ﻣﻌّﯿﻦ و ﺑﺎ ﺟﻤﻌﯽ از ﻋﺒﯿﺪ و ﺧﺪم و ﭼﺎﮐﺮ و ﺣﺸﻢ ﺑﺎ‬
‫دﺳﺘﮕﺎﻫﯽ ﻻﯾﻖ و اﺳﺒﺎﺑﯽ ﻣﻮاﻓﻖ »‪ ،«1‬ﻣﺄﻣﻮر ﺑﻪ ﺑﻠـﺪه ﻣﺰﺑﻮره ﺳﺎﺧﺘﻨﺪ‪ .‬ﺷﺎﻫﺰاده ﮐﺎﻣﮑﺎر از درﺑﺎر ﮔﯿﺘﯽﻣﺪار ﺷﺎﻫﻨﺸﺎﻫﯽ »‪ «2‬ﭼﻮن ﮔﻮﻫﺮ از‬
‫ﺻﺪف ﺟﺪا ﺷﺪه‪ ،‬ﻧﺰول اﺟﻼل را ﺑﻪ ﺳـﻤﻨﺎن ارزاﻧﯽ و ﺳﺎﺣﺖ آن دﯾﺎر را از ﻓّﺮ ﻗﺪوم ﻣﯿﻤﻨﺖ ﻓﺮﺟﺎم ﻏﯿﺮت »‪ «3‬روﺿﻪ دار اﻟﻘﺮار ﺳﺎﺧﺖ‪.‬‬
‫ﺳﮑـﺎن آن ﺳـﺮزﻣﯿﻦ از ﻣﮋده وﺻـﻮل ﻣـﻮﮐﺐ ﺳـﻌﺎدت ﻗﺮﯾﻦ ﺷﺎدﻣﺎﻧﯽﻫـﺎ ﻧﻤﻮده‪ ،‬ﮐﻼـه اﻓﺘﺨـﺎر ﺑﻪ آﺳـﻤﺎن اﻧﺪاﺧﺘﻨـﺪ و ﻣﺮاﺳﻢ اﺳـﺘﻘﺒﺎل و‬
‫ﺟﺎنﻧﺜـﺎري را ﺑﻪ ﻋﻤـﻞ آورده‪ ،‬در ﻋﻮض ﻗﺮﺑﺎﻧﯽﻫﺎي ﻣﺘﻌﺎرف »‪ «4‬ﺟﺎنﻫﺎ ﻓـﺪا ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺷـﻬﺰاده واﻻﺷﺄن ﻇّﻞ ﻋﺎﻃﻔﺖ را ﺑﺮ ﻓﺮق ﻓﺮق اﻧﺎم‬
‫ﮔﺴﺘﺮده‪ ،‬ﻟﻮازم ﻣﺮﺣﻤﺖ را ﻣﺒﺬول و ﻫﻤﮕﯽ وﺿـﯿﻊ و ﺷﺮﯾﻒ را »‪ «5‬ﺑﻪ ﺷﻤﻮل ﻋﻮاﻃﻒ و »‪ «6‬ﻣﺮاﺣﻢ واﻻ اﻣﯿـﺪوار و اﺑﻮاب ﻣﺮّوت و داد‬
‫»‪ «7‬را ﺑﺮ روي اﻗﺎﺻﯽ و اداﻧﯽ ﮔﺸﻮده‪ ،‬ﻃﺮﯾﻘﻪ ﻋﺪاﻟﺖ را ﭘﯿﺸﻨﻬﺎد و وﺟﻬﻪ ﺿﻤﯿﺮ ﻣﻨﯿﺮ ﻓﺮﻣﻮدهاﻧﺪ‪ «8» .‬اﻟﺤﻖ اﻫﺎﻟﯽ ﺳﻤﻨﺎن از ﻓﻘﺮا و ﺗﻮاﻧﮕﺮ‬
‫ﺗﻤﺎﻣﯽ در ﻋﻬﺪ دوﻟﺖ آن ﺷﻬﺰاده ﻧﯿﮑﻮﺳﯿﺮ ﻣﺮﻓﻪ اﻟﺤﺎل و آﺳﻮدهﺧﺎﻃﺮ »‪ «9‬در ﺑﺴﺘﺮ اﻣﻨﯿﺖ و آﺳﺎﯾﺶ ﻏﻨﻮده‪ ،‬ﻫﻤﯿﺸﻪ ﺳﺎﻏﺮ دﻫﺎن را ﻟﺒﺮﯾﺰ‬
‫ﺷﮑﺮ و دﻋﺎي ﺧﯿﺮ آن »‪ «10‬ﺧﺴﺮوﻧﮋاد واﻻﺷﺄن داﺷﺘﻪاﻧﺪ و ﺗﺎ ﻣّﺪت ﺷﺶ ﺳﺎل )‪ (44‬ﮐﺎﻣﻞ ﺷﺎﻫﺰاده درﯾﺎدل در آن ﺑﻠﺪه ﻣﯿﻨﻮ ﻣﻨﺎزل »‪«11‬‬
‫ﺑﻪ ﻋﯿﺶ و ﮐﺎﻣﺮاﻧﯽ و ﺗﺤﺼـﯿﻞ ﻋﻠﻮم ﻣﺘﺪاوﻟﻪ رﺳﻤﯽ »‪ «12‬اﺷﺘﻐﺎل و ﻣﺮاﺳﻢ »‪ «13‬ﻓﺮﻫﻨـﮓ و داﻧﺶ و ﻣﺮاﺗﺐ »‪ «14‬ﻃﺮﯾﻘﻪداﻧﯽ و ﺑﯿﻨﺶ و‬
‫آداب ﺳﻮاري و ﺗﯿﺮاﻧـﺪازي و ﻣـﺪارج )‪ 23‬ب( ﺷﻤﺸـﯿﺮورزي و ﺷـﮑﺎراﻓﮑﻨﯽ و اﺳﺐﺗﺎزي ﻣﺸـﻐﻮل و »‪ «15‬ﺑﻪ ﻣﺮﺗﺒﻪ ﮐﻤﺎل رﺳﺎﻧﯿـﺪه‪ ،‬در‬
‫ﻣﺤﺎورات و ﻣﺘﺪاوﻻت »‪ «16‬اﻓﻼﻃﻮن را ﻃﻔﻞ دﺑﺴﺘﺎن‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪ :‬ﺧﺪام ﻣﻮاﻓﻖ‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪ :‬ﭘﺎدﺷﺎﻫﯽ‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪» :‬ﻏﯿﺮت« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﺘﻌﺎرﻓﻪ‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪» :‬را« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪» :‬ﻋﻮاﻃﻒ و« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪ :‬ﺳﻠﻮك‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺞ‪ :‬ﭘﯿﺸﻨﻬﺎد و ﺳﻠﻮك ﻓﺮﻣﻮدهاﻧﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(9‬ﻣﺞ‪ :‬آﺳﻮده و‪.‬‬
‫)‪ .(10‬ﻣﺞ‪» :‬آن« را ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(11‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﻨﺰل‪.‬‬
‫)‪ .(12‬ﻣﺞ‪ :‬در ﺗﺤﺼﯿﻞ ﻣﺘﺪاوﻻت رﺳﻤﯽ‪.‬‬
‫)‪ .(13‬ﻣﺞ‪ :‬و ﺑﻪ ﮐﻨﻮز‪.‬‬
‫)‪ .(14‬ﻣﺞ‪ :‬رﻣﻮز‪.‬‬
‫)‪ .(15‬ﻣﺞ‪ :‬ﺗﯿﺮاﻧﺪازي و ﻣﺮاﺳﻢ ﺷﮑﺎر و اﺳﺐﺗﺎزي را‪.‬‬
‫)‪ .(16‬ﻣﺞ‪ :‬در ﻣﺘﺪاوﻻت و ﻣﺤﺎورات‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪59 :‬‬
‫ﺧﻮد ﻧﻤﯽﺷﻤﺮد و در آداب ﺳﭙﺎﻫﯿﮕﺮي »‪ «1‬و ﺳﻮاري و ﻟﻮازم ﻣﺒﺎرزات و ﺷﺠﺎﻋﺖ »‪ «2‬رﺳﺘﻢ و اﺳﻔﻨﺪﯾﺎر را ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻧﻤﯽآورد‪.‬‬
‫ﭼﻮن در ﻫﻤﺎن ﺳﺎل ﺧﺪﯾﻮ ﺑﯽﻫﻤﺎل )‪ (45‬ﺑﻪ ﻋﺰم اﻧﺘﻈﺎم ﺗﻤﺎم ﺧﺮاﺳﺎن »‪ «3‬و ﮔﻮﺷﻤﺎل اﻋﺎدي و اﺷﺮار ﺧﺬﻻن ﺷﻌﺎر آن ﺳﺎﻣﺎن از ﻣﻘّﺮ ﻋّﺰ‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 79‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫و ﺷـﺮف ﺣﺮﮐﺖ و ﻣﺎﻫﭽﻪ اﻋﻼم ﻇﻔﺮ ﻓﺮﺟﺎم را ﺷـﻘﻪﮔﺸﺎ و ﺑﻌﺪ از اﻧﻀﺒﺎط اﻣﻮر آن ﻣﻤﻠﮑﺖ ﻓﺴﺤﺖ اﻧﺘﻤﺎ »‪ «4‬ﻣﻮﮐﺐ ﺟﻬﺎﻧﮕﺸﺎ ﻣﻨﺼﺮف‬
‫ﺑﻪ دار اﻟﺨﻼﻓﻪ »‪ «5‬ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﺧﺎﻗﺎن ﺳﮑﻨﺪر ﺷﮑﻮه اﻓﻮاج ﻗﺎﻫﺮه و ﺟﻨﻮد ﻧﺼﺮت ﻧﻤﻮد »‪ «6‬را از راه ﻓﯿﺮوزﮐﻮه ﻣﺮﺧﺺ ﺑﻪ اوﻃـﺎن و ﺧﻮد ﺑﺎ ﺟﻤﻌﯽ از »‪ «7‬ﺧﻮاص اﻣﺮاي‬
‫ﻋﺎﻟﯽﻣﻘﺎم و ﻣﻘّﺮﺑﺎن درﮔﺎه ﻓﻠﮏ اﺣﺘﺸﺎم از داﻣﻐﺎن ﺑﻪ رﺳﻢ ﺳـﺒﺎي ﺷﮑﺎرﮐﻨﺎن ﻧﺰول اﺟﻼل ﺑﻪ ﻋﻠﯽ ﺑﻼغ ارزاﻧﯽ و ﭼﻨﺪ روزي در آﻧﺠﺎ ﺑﻪ‬
‫ﺷﮑﺎر ﺗﺎزي و ﺻـﯿﺪاﻓﮑﻨﯽ ﺗﻔﺮﯾﺢ ﻗﻠﺐ و ﺗﻔﺮج ﺧﺎﻃﺮ ﺣﺎﺻﻞ ﻧﻤﻮده »‪ ،«8‬از آﻧﺠﺎ ﯾﮑﺮان ﻋﺰﯾﻤﺖ را ﺑﻪ ﻋﺰم ﻣﻼﻗﺎت ﻗّﺮة اﻟﻌﯿﻦ ﺳـﻠﻄﻨﺖ و‬
‫ﮐﺸﻮرﺳﺘﺎﻧﯽ و درة اﻟّﺘﺎج ﺧﻼﻓﺖ »‪ «9‬و ﺟﻬﺎﻧﺒﺎﻧﯽ ﺑﻪ ﺻﻮب ﺳﻤﻨﺎن ﮔﺮمﺳﯿﺮ »‪ «10‬ﻣﻌﻄﻮف داﺷﺘﻪ »‪ «11‬و دﯾﺪه ﺣﻖﺑﯿﻦ را ﺑﻪ دﯾﺪار ﺑﻬﺠﺖ‬
‫آﺛﺎر ﻗﺮه ﺑﺎﺻـﺮه »‪ «12‬ﺷﻮﮐﺖ و ﺟﻬﺎﻧـﺪاري ﻓﺮزﻧـﺪ واﻻـﮔﻬﺮ ارﺟﻤﻨـﺪ ﺧﻮﯾﺶ روﺷﻦ ﺳـﺎﺧﺘﻪ‪ ،‬در ﻫﻤـﺎن روز ﺑﻪ ﺗـﺪارك ﺟﺸﻦ ﻣﻠﻮﮐﺎﻧﻪ‬
‫ﭘﺮداﺧﺘﻪ‪ ،‬اﻣﺮ ﻗﺪر ﻗﺪر ﻋﻠّﯿﻪ ﺑﻪ ﺗﻬﯿﻪ اﺳﺒﺎب ﻋﺮوﺳﯽ ﺷﺎﻫﺰاده اﻋﻈﻢ ﺻﺎدر ﮔﺮدﯾﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺮﺣﺴﺐ ﺣﮑﻢ ﻣﺤﮑﻢ ﭘﺎدﺷـﺎﻫﯽ‪ ،‬در ﻣـّﺪت دو روز ﺗﻤﺎﻣﯽ اﺳـﺒﺎب و آﻻت و ﺿـﺮورّﯾﺎت آن ﺳﻮر ﺳـﺮورزاي از اﺟﺘﻤﺎع ارﺑﺎب ﻃﺮب و‬
‫ارﺗﺒﺎط اﺛﺎﺛﻪ آﺗﺶﺑﺎزي و ﻣﻠﺰوﻣﺎت ﻟﻌﺐ از ﻧﺰدﯾﮏ و دور آﻣﺎده و ﻣﻬّﯿﺎ ﺷﺪ‪.‬‬
‫اﻟﺤﻖ در آن ﺟﺸﻦ ﻣﯿﻤﻮن و ﺳﻮر ﻫﻤﺎﯾﻮن ﺑﻪ ﻧﻬﺠﯽ اﺳـﺒﺎب ﻋﯿﺶ ﺑﺮ ﺑﺴﺎط زﻣﯿﻦ ﮔﺴﺘﺮده ﺷﺪ ﮐﻪ ﮔﻮش ﺳﭙﻬﺮ ﻫﺰارﭼﺸﻢ ﻧﺸﻨﯿﺪه و دﯾﺪه‬
‫روﺷﻨﺎن ﻓﻠﮏ ﮐﻬﻦﺳﺎل ﻧﺪﯾﺪه ﺑﻮد‪ ،‬از ﺟﻮش آﺗﺶ‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﻠﮏ‪ :‬ﺳﭙﺎﻫﮕﺮي‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪ :‬ﻟﻮازم ﺣﮑﻤﺮاﻧﯽ و ﺟﻬﺎﻧﺪاري‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪ :‬اﻧﺘﻈﺎم و اﻧﺘﺴﺎق ﻣﻤﻠﮑﺖ ﺧﺮاﺳﺎن‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﻌﺪ از اﻧﻀﺒﺎط اﻣﻮرات ﻣﻤﻠﮑﺖ ﻓﯿﺾ اﻧﺘﻤﺎ‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪ :‬دار اﻟﻤﻠﮏ‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪ :‬ﻧﺼﺮتﭘﮋوه‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪» :‬ﺑﺎ ﺟﻤﻌﯽ از« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣـﺞ‪ :‬درﮔـﺎه ﻇﻔﺮ ﻓﺮﺟـﺎم از داﻣﻐـﺎن ﺳــﺒﺎي ﺷــﮑﺎرﮐﻨﺎن ﻧﺰول اﺟﻼـل را ﺑـﻪ ﻋﻠﯽ ﺑﻼـغ ارزاﻧﯽ و ﭼﻨـﺪ روزي ﺑـﻪ ﺷـﮑﺎر اﻧـﺪازي و‬
‫ﺻﯿﺪاﻓﮑﻨﯽ ﺗﻔﺮﯾﺢ ﻗﻠﺐ ﺣﺎﺻﻞ و‪.‬‬
‫)‪ .(9‬ﻣﺞ‪ :‬دوﻟﺖ‪.‬‬
‫)‪ .(10‬ﻣﺞ‪» :‬ﮔﺮمﺳﯿﺮ« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(11‬ﻣﻠﮏ‪» :‬ﻣﻌﻄﻮف داﺷﺘﻪ« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(12‬ﻣﺞ‪ :‬ﻏﺮه ﻧﺎﺻﯿﻪ‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪60 :‬‬
‫ﺑـﺎزي ﺳﺎﮐﻨـﺎن اﻓﻼك را ﭼﻨﺎن ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﯽآﻣـﺪ ﮐﻪ ﮐﺮه ﺧﺎك ﺳـﭙﻬﺮي ﭘﺮاﺧﺘﺮ اﻧﻮر اﺳﺖ و ﻣﻘﯿﻤﺎن ﺧﺎك را ﭼﻨﺎن ﻣﺸﺎﻫـﺪه ﻣﯽرﻓﺖ ﮐﻪ‬
‫ﻃـﺎس ﻓﻠـﮏ ﻣﺠﻤﺮي از اﺧﮕﺮ ﺷـﻌﻠﻪور اﺳﺖ‪ .‬ﮔـﺎﻫﯽ از ﻋﺮوج ﺗﯿﺮ ﺗﺨﺶ زﻣﯿﻦ ﻣﺸـﻌﻠﻪﻫﺎ ﺑﺮ ﻣﺤﻔﻞ آﺳـﻤﺎن ﻣﯽاﻓﺮاﺷﺖ و وﻗﺘﯽ از ﻧﺰول‬
‫ﺳﺘﺎره آﺳـﻤﺎن ﭼﺮاغ ﺑﺮ ﺑﻬﺸﺘﯿﺎن )‪ 24‬اﻟﻒ( زﻣﯿﻦ ﻣﯽداﺷﺖ‪ .‬در آن آﺗﺶﺑـﺎزي ﺟﻤﻌﯽ از ﺷﻮر ﺳﻮر و ﮔﺮﻣﯽ ﺑـﺎزار ﭼﺮاﻏﺎن ﺳﻤﻨﺪرآﺳـﺎ‬
‫ﭘﺮواي ﺧﻮد ﻧﻨﻤﻮده »‪ ،«1‬ﭘﺮواﻧﻪﺻـﻔﺖ ﺧﺮﻣﻦ ﻫﺴﺘﯽ را ﺑﻪ ﺑﺎد ﺷـﺮر ﺑﺪادﻧﺪ و ﮐﺎﻻي زﻧﺪﮔﺎﻧﯽ را ﺑﻪ آﺗﺶ ﺗﻤﺎﺷﺎ ﻧﻬﺎدﻧﺪ و ارﺑﺎب ﻃﺮب از‬
‫ﺗﻤـﺎﻣﺖ ﻣﻤﺎﻟـﮏ ﻣﺤﺮوﺳﻪ ﺟﻤـﻊ آﻣـﺪه‪ ،‬ﺑﻪ اﻧﻮاع ﻧﻐﻤـﺎت دﻟﮕﺸـﺎ و ﺗﺮاﻧﻪﻫـﺎي ﻏﻢﻓﺮﺳـﺎ ﻫﻮشرﺑـﺎي ﻧﻈﺎرﮔﯿـﺎن »‪ «2‬آن ﻣﺤﻔـﻞ ﻣﯿﻨﻮﻧﺸـﺎن‬
‫ﻣﯽﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 80‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫از ﺟﻤﻠﻪ ﻣﻄﺮﺑـﺎن ﮐﺎﺷـﺎن ﺑﻮدﻧـﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻧﻐﻤﺎت دﻟﮑﺶ و آوازهﻫﺎي روحاﻓﺰا و ﺳـﻤﺎع دﻟﺮﺑﺎ و اداﻫﺎي ﺧﻮشﻧﻤﺎ‪ ،‬زﻫﺮه راﻣﺸـﮕﺮ را ﭼﺸـﻢ‬
‫ﺧﯿﺮه و ﺗﻤﺎﺷﺎﮔﯿـﺎن را ﺟﻬـﺎنﺑﯿﻦ ﺗﯿﺮه ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺑﻮدﻧـﺪ‪ .‬از آواي ﭼﻨﮓ و ﻧﺎي ﮐﻪ از ﭼﺮخ ﺑﺮﯾﻦ ﺑﺮﮔﺬﺷـﺘﻪ ﺑﻮد‪ ،‬ﻣﺤﻔﻞﻧﺸـﯿﻨﺎن ﻣﻼء اﻋﻠﯽ را‬
‫ﺳﺒﺤﻪ در ﮐـﻒ و درد در دﻫـﺎن ﻓﺮاﻣﻮش و ﺳﺎﮐﻨـﺎن ﺻﻮاﻣﻊ و ﻣﺴﺎﺟـﺪ ﻃـﺎق اﺑﺮوي ﮔﻠﺮﺧـﺎن را ﻣﺤﺮاب ﻋﺒـﺎدت ﺳـﺎﺧﺘﻪ‪ ،‬از ﻫﻮش رﻓﺘﻪ‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ و ﻣﻐّﻨﯿﺎن ﺧﻮشاﻟﺤﺎن اﺻـﻔﻬﺎﻧﯽ ﺑﻪ ﻧﻮاﻫﺎي ﻣﺨﺎﻟﻒ و ﻧﻐﻤﻪﻫﺎي »‪ «3‬ﻣﺆاﻟﻒ و ﺷـﻌﺒﻪﻫﺎي ﻣﻮزون ﮐﻮﭼﮏ و ﺑﺰرگ ﻋﺮاق و ﺣﺠﺎز‬
‫را ﻋّﺸﺎقآﺳــﺎ ﻣﻔﺘــﻮن و راﺳــﺖ روان آن ﺑﺰم ارم ﻧﻈـﻢ از ﭘﯿﭽﺶ آوازهﻫــﺎي دﻟﮑﺶ ﺣﻀــﯿﺾ ﻗــﺪم را از اوج ﻓﺮق ﻧﻤﯽﺷــﻨﺎﺧﺘﻨﺪ و‬
‫ﮐﺎخﻧﺸﯿﻨﺎن »‪ «4‬آن ﻣﺤﻔـﻞ ﻣﯿﻨـﻮ ﻣﻘﺎﺑـﻞ ﻣﺘـﺎع ﻫـﻮش و دل را در ﺑـﺎزار ﺳـﻮداي ﻃﺮه رّﻗﺎﺻـﺎن ﭼﯿـﻦ و ﭼﮕـﻞ ﺑـﻪ ﮔـﻮﺷﻪ اﺑﺮوي ﻧﮕـﺎﻫﯽ‬
‫درﻣﯽﺑﺎﺧﺘﻨﺪ‪«5» .‬‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﻠﮏ‪ :‬ﻧﻪﻧﻤﻮده‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﻠﮏ‪ :‬ﻧﻈﺎرهﮔﯿﺎن‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﻠﮏ‪ :‬ﻧﻐﻤﻬﺎي‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﻠﮏ‪ :‬ﮐﺦﻧﺸﯿﻨﺎن‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪ :‬و در ﻫﻤﺎن روز ﺑﻪ ﺗﺪارك ﻃﻮي ﻣﻠﻮﮐﺎﻧﻪ و ﺟﺸﻦ ﻋﺮوﺳـﯽ ﺷـﻬﺰاده ﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ‪ .‬اواﻣﺮ ﻋﻠﯿﻪ ﺑﻪ اﻧﺠﺎم اﺳﺒﺎب ﻋﺮوﺳﯽ ﺻﺎدر ﺷﺪه‪،‬‬
‫در ﻋﺮض ده روز ﺗﻤـﺎﻣﯽ اﺳـﺒﺎب و ادوات و آﻻت ﻟﻬﻮ و ﺳـﺮور از اﺛﺎﺛﻪ آﺗﺸـﺒﺎزي و ارﺑﺎب ﻃﺮب از ﻧﺰدﯾﮏ و دور ﻣﻬﯿﺎ و آﻣﺎده ﺷـﺪه‪،‬‬
‫اﻟﺤﻖ در آن ﻋﺮوﺳـﯽ دﺳـﺘﮕﺎﻫﯽ ﭼﯿـﺪه ﺷـﺪ ﮐﻪ ﮔﻮش روزﮔـﺎر ﻧﺸـﻨﯿﺪه و ﭼﺸﻢ ﻣﻬﺮ و ﻣﺎه ﻧﺪﯾـﺪه‪ ،‬آﺗﺸـﺒﺎزي در آن ﺑﺰم ﺗﺮﺗﯿﺐ ﯾﺎﻓﺘﻪ و‬
‫اﺧﺘﺮاع ﺷـﺪه ﮐﻪ ﺧﺎﻟﯽ از ﺗﮑﻠﻒ دﯾﺪﻧﯽ ﻧﺒﻮد‪ .‬از آن ﺟﻤﻠﻪ ﺗﯿﺮ ﺷـﻬﺎب ﻣﺘﻌﺎرﻓﯽ در آن ﻋﯿﺶ ﺑﻪ ﯾﮏ ﻣﺠﻠﺲ ﺑﻪ ﺟﺎﯾﯽ رﺳﺎﻧﯿﺪه ﺑﻮدﻧﺪ ﮐﻪ‬
‫در ﻋﯿﻦ ﺑـﺎزي در ﯾـﮏ ﺑﺎر ﺻـﺪ ﻫﺰار ﺗﯿﺮ ﺑﻪ آﺳـﻤﺎن ﻋﺮوج ﻣﯽﮐﺮد ﮐﻪ اﻧﺠﻢ و اﺧﺘﺮ از ﻧﻈﺮ ﻧﺎﭘﯿـﺪا ﺑﻮدﻧـﺪ‪ .‬در ﺣﺎﻟﺖ ﻧﺰول ﭼﻨـﺪﯾﻦ ﻫﺰار‬
‫ﺳﺘﺎره ﺧﻮشرﻧﮓ ﻣﯿﻞ ﺑﻪ زﻣﯿﻦ ﻣﯽﮐﺮد‪ .‬در آن ﺳﻮر ﭘﺮﺷﻮر‪-‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪61 :‬‬
‫اﻟﻐﺮض »‪ «1‬در دوﮔـﺎه ﺷـﺐ و روز و ﭼﻬﺎرﮔـﺎه اوﻗـﺎت و ﭘﻨـﺞﮔﺎه ﻃﺎﻋـﺎت در ﺷــﺶ ﺟﻬـﺎت آوازه ﻋﺸــﯿﺮان ﻋﺸـﺮت و ﺻـﻼي ﻋﯿﺶ‬
‫ﺑﺸﺎرتﺑﺨﺶ ﻣﻘﯿﻤﺎن ﺧﺎك‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﻣﮋدهده ﺳﺎﮐﻨﺎن اﻓﻼك ﺑﻮده »‪ ،«2‬ﻓﯽ اﻟﻮاﻗﻊ ﻃﺮﻓﻪ ﻫﻨﮕﺎﻣﻪاي و ﻋﺠﺐ ﺑﺰم ﺧﺴﺮواﻧﻪاي ﺑﻮده‪ ،‬از ﺳﻤﺘﯽ‬
‫ﻫﻨـﺪوان در ﺣﻘﻪﺑـﺎزي ﺑـﺎ اداﻫﺎي ﺷـﯿﺮﯾﻦ و »‪ «3‬از ﻃﺮﻓﯽ ﻟﻌﺒﺘﮕﺮان در ﺷﺐﺑـــﺎزي »‪ «4‬ﺑـﻪ ﻓﻨـﻮن رﻧﮕﯿـﻦ‪ ،‬و از ﺟـﺎﻧﺒﯽ »‪ «5‬رﯾﺴﻤﺎنﺑﺎزان‬
‫ﭼﺴﺖوﭼﺎﻻك ﺑﺎ ﭘﺎي ﭼﻮﺑﯿﻦ ﺑﺮ ﻓﺮاز رﯾﺴـﻤﺎن ﺳـﯿﻤﯿﻦ ﻫﺮﯾﮏ ﺑﻪ ﻧﻮﻋﯽ ﻃﺮباﻓﺰا و ﺑﺰمآرا ﮔﺸـﺘﻪ‪ ،‬ﺑﺎﻟﺠﻤﻠﻪ داد ﻋﯿﺶ و ﺳﺮور را در آن‬
‫ﺟﺸﻦ ﻫﻤﺎﯾﻮن ﺑﺪادﻧـﺪ‪ .‬ﺑﻌـﺪ از ﻣﻠﺰوﻣﺎت ﻋﺸـﺮت و ﺳـﺮور و اﻧﺠﺎم ﻟﻮازم ﺟﺸﻦ و ﺳﻮر‪ ،‬دّره ﺻﺪف ﻋﺼـﻤﺖ و ﻣﻨﺎﻋﺖ و دري ﻓﻠﮏ »‪«6‬‬
‫ﺳﻠﻄﻨﺖ و ﻓﺨﺎﻣﺖ ﻋﻤﺰاده )‪ 24‬ب( ﭘﺎدﺷﺎه اﺳـﮑﻨﺪر ﺟﺎه را ﮐﻪ از ﺻﺒﺎﯾﺎي ﻣﺮﺗﻀﯽ ﻗﻠﯽ ﺧﺎن ﻗﺎﺟﺎر ﺑﻮد ﺑﻪ ﺳﻠﮏ ازدواج آن زﯾﺒﻨﺪه اﻓﺴﺮ‬
‫و ﺗﺎج ﮐﺸﯿﺪه‪ ،‬زﻫﺮه زﻫﺮاء ﻋﺼﻤﺖ و ﻃﻬﺎرت ﺑﺎ ﻣﺸﺘﺮي ﻗﺮﯾﻦ و ﺑﻠﻘﯿﺲ ﺳﺒﺎي ﺧﺪارت »‪ «7‬ﺑﺎ ﺳﻠﯿﻤﺎن ﻫﻤﻨﺸﯿﻦ ﮔﺮدﯾﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻌﺪ از اﻧﻘﻀﺎي اّﯾﺎم ﻋﯿﺶ و ﺳـﺮور و اﻧﺠﺎم ﻟﻮازم ﻋﺸـﺮت »‪ «8‬و ﺣﺒﻮر‪ ،‬ﺳـﺮان ﺳـﭙﺎه و اﻣﺮاي اﯾﺎﻟﺖﭘﻨﺎه و ﺧﻮاﻧﯿﻦ ﻋﻈﺎم و اﻗﺎﺻـﯽ و اواﻧﯽ‬
‫اﻧﺎم »‪ «9‬ﻋﻠﯽ ﻗـﺪر ﻣﺮاﺗﺒﻬﻢ‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﻮازش ﭘﺎدﺷﺎﻫﺎﻧﻪ ﻋّﺰ »‪ «10‬اﺧﺘﺼـﺎص ﯾﺎﻓﺘﻪ‪ ،‬ﺑﺮ و دوش اﺧﻼص ﻫﺮﯾﮏ ﺑﻪ ﺗﺸـﺮﯾﻔﺎت ﮔﺮانﻣﺎﯾﻪ و اﺛﻮاب‬
‫ﻗﯿﻤﺘﯽ و ﺧﻼع‬
‫______________________________‬
‫ﭼﻨـﺪ ﻧﻔﺮ در ﻋﯿﻦ ﺑـﺎزي از ﻏﻠﺒﻪ آﺗﺶ ﻣﺤﺘﺮق ﺷﺪهاﻧـﺪ‪ .‬ﺳـﺮآﻣﺪ ارﺑـﺎب ﻃﺮب در آن ﺟﺸﻦ ﻣﻄﺮﺑﺎن ﺧﻮشﻟﻬﺠﻪ ﮐﺎﺷﺎﻧﯽ ﺑﻮدهاﻧـﺪ ﮐﻪ در‬
‫آنزﻣـﺎن ﺗﻌﻠﻖ ﺑﻪ ﻧﻮاب ﺣﺴـﯿﻦ ﻗﻠﯽ ﺧـﺎن ﺑﺮادر ﺧﺎﻗـﺎن ﺳـﻠﯿﻤﺎن ﺷـﺎن داﺷـﺘﻪ‪ ،‬در رﻗﺺ و ﺳـﻤﺎع ﮐﺎر ﺑﻪ ﺟﺎﯾﯽ رﺳـﯿﺪ ﮐﻪ زﻫﺮه را ﻃﺮﯾﻘﻪ‬
‫راﻣﺸـﮕﺮي از ﯾﺎد رﻓﺘﻪ‪ ،‬ﻣﻠﮑﻮﺗﯿﺎن از زﻣﺰﻣﻪ و ﺗﺮﻧﻢ ارﺑﺎب ﻃﺮب ورود و ﺳـﺮود‪ ،‬اﻫﻞ وﺟـﺪ و ﺣﺎل از ﺗﺴﺒﯿـﺢ و ﺗﻬﻠﯿﻞ دﺳﺖ ﺑﺮداﺷـﺘﻪ‪ ،‬ﺑﻪ‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 81‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫ﺗﻤﺎﺷﺎ اﯾﺴـﺘﺎدهاﻧﺪ و ﻣﻐﻨﯿﺎن ﺧﻮشاﻟﺤﺎن اﺻﻔﻬﺎﻧﯽ از ﮐﻮﭼﮏ و ﺑﺰرگ و اﻫﻞ ﺣﺠﺎزي از ﻋﺮب و ﺗﺮك از روي اﺧﻼص و راﺳﺖﮐﯿﺸﯽ‬
‫ﺑﻪ ﺻﻮتﻫﺎ و ﻧﻐﻤﻪﻫﺎي ]ﻧﻐﻤﺎي[ دﻟﺮﺑﺎﯾﯽ ﺧﻮشآﻫﻨﮓ و از ﻫﺮﮔﻮﺷﻪاي ﺑﻪ ﻧﻮاﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ و ﺷـﻌﺒﻪﻫﺎي ]ﺷـﻌﺒﺎي[ ﻣﺨﺎﻟﻒ ﮐﻪ اﺣﺪي را‬
‫ﻃﺎﻗﺖ ﺳﻤﺎع و درﻧﮓ ﻧﺒﻮد ﻫﻢآﻏﺎز و از ﭘﺮده ﻋﺸﺎق ﺑﻪ ﻃﺮﯾﻖ اوج و ﺣﻀﯿﺾ‪.‬‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪» :‬اﻟﻐﺮض« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪ :‬ﭘﻨﺞﮔﺎه ﻃﺎﻋﺎت ﻫﻢآواز ﻣﯽﺑﻮدهاﻧﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪ :‬ﻫﻨﺪوان ﺣﻘﻪﺑﺎز ﺑﻪ زﺑﺎن ﺷﯿﺮﯾﻦ‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪ :‬ﻟﻌﺒﺘﮕﺮان ﺧﯿﻤﻪﺷﺐﺑﺎزي‪] .‬ﺧﯿﻤﻪﺷﺒﺎزي[‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪ :‬ﺟﻬﺘﯽ‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣـﺞ‪ :‬ﺑﻪ ﭘﺎي ﭼﻮﺑﯿﻦ و رﯾﺴـﻤﺎن ﺳـﯿﻤﯿﻦ ﺑﺰمآرا و ﻃﺮباﻓﺰا ﮔﺸـﺘﻪ ﺑﻮدﻧـﺪ‪ ،‬ﻓﯽ اﻟﺠﻤﻠﻪ داد ﻋﯿﺶ و ﺳـﺮور را ﮐﻤﺎ ﯾﻨﺒﻐﯽ داده‪ ،‬ﺑﻌﺪ از‬
‫ﻟﻮازم ﺟﺸﻦ و ﺳﺮور اﻧﺠﺎم ﻋﯿﺶ و ﺳﻮر دّر ﺻﺪف ﻋﺼﻤﺖ و ﺷﻬﺎﻣﺖ و دري ﮐﻮﮐﺐ ‪....‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪ :‬ﺳﺒﺎي ﻋﺰت و ﻣﮑﺮﻣﺖ‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺞ‪ :‬اﻧﺘﻌﺎش‪.‬‬
‫)‪ .(9‬ﻣﺞ‪ :‬ﺧﻮاﻧﯿﻦ ﻋﻈﺎم و ﺟﻤﻬﻮر اﻧﺎم از اﻗﺎﺻﯽ و اواﻧﯽ‪.‬‬
‫)‪ .(10‬ﻣﺞ‪» :‬ﻋﺰ« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪62 :‬‬
‫زرﺗﺎري ﻣﺰّﯾﻦ و ﻣﺤّﻠﯽ ﮔﺸﺘﻪ‪ ،‬از ﻓﺮوغ ﺟﺎﻣﻪﻫﺎي »‪ «1‬رﻧﮕﯿﻦ و ﺗﻸﻟﺆ »‪ «2‬ﺗﺎج و ﮐﻤﺮ زرﯾﻦ ﺳﺎﺣﺖ آن ﺳﺮزﻣﯿﻦ‪ ،‬رﺷﮏ ﻧﮕﺎرﺧﺎﻧﻪ ﭼﯿﻦ و‬
‫ﻏﯿﺮت ﺑﻬﺸﺖ ﺑﺮﯾﻦ ﮔﺮدﯾﺪ و ﺑﻪ ﺳﺎﯾﺮ ﺧﻼﯾﻖ از وﺿﯿﻊ و ﺷﺮﯾﻒ ﻣﺮاﺳﻢ اﺣﺴﺎن و اﻧﻌﺎم و ﺑﺨﺸﺶ و اﮐﺮام از ﺟﺎﻧﺐ ﭘﺎدﺷﺎه واﻓﺮ اﺣﺴﺎن ﺑﻪ‬
‫ﻋﻤﻞ آﻣﺪه‪ ،‬ﻫﻤﮕﯽ »‪ «3‬ﺧـﺎّص و ﻋـﺎم از آن ﻧﻌﻤﺖ ﻋﻈﻤﯽ و ﻣﻮﻫﺒﺖ ﮐﺒﺮي ﮐﺎﻣﯿﺎب و ﺧﺸﮏ ﻧﻬﺎل اﻓﺘﻘﺎرﺷﺎن از ﺳـﺤﺎب در رﺑﺎر ﮐﻒ‬
‫ﺷﺎﻫﻨﺸﺎه ﻓﻠﮏ ﻣﻘﺪار ﺷﺎداب و ﺑﺎرور ﮔﺮدﯾﺪه »‪ «4‬رﺳﻢ ﻓﻘﺎرت و ﺗﻨﮕﺪﺳﺘﯽ از ﻣﯿﺎن ﺑﺮﺧﺎﺳﺖ و ﻋﺠﻮزه ﺟﻬﺎن از ﻇﻬﻮر اﯾﻦﮔﻮﻧﻪ ﻣﻮاﻫﺐ‬
‫ﺷﺎﯾﺎن و رﯾﺰش »‪ «5‬ﻧﻤﺎﯾﺎن ﺧﻮ را ﭼﻮن ﻋﺮوﺳﺎن ﺑﯿﺎراﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺧﺎﻗﺎن ﺳـﮑﻨﺪر ﺳﺮﯾﺮ »‪ «6‬ﺑﻌـﺪ از اﺧﺘﺘـﺎم اﯾـﻦ اﻣﺮ ﺧﻄﯿﺮ و ﻧـﻮازش ﺻـﻐﯿﺮ و ﮐـﺒﯿﺮ‪ ،‬ﯾﮑﺮان ﻋﺰﯾﻤﺖ را ﺑﻪ ﻣﺴـﺘﻘّﺮ ﺧﻼـﻓﺖ و ﺣﮑﻤﺮاﻧﯽ »‪«7‬‬
‫ﺳﺒﮑﺮان و از راه ﺧــﺎر )‪ (46‬و وراﻣﯿـﻦ و ﻣﺘﻨّﺰﻫـﺎت »‪ «8‬آن ﺳـﺮزﻣﯿﻦ‪ ،‬ﺷـﮑﺎرﮐﻨﺎن ﻧﺰول اﺟﻼل »‪ «9‬ﺑـﻪ دار اﻟﺴـﻠﻄﻨﻪ ﻃﻬﺮان ارزاﻧﯽ و ﺑﻪ‬
‫ﮐـﺎﻣﺮاﻧﯽ و داد دﻫﯽ و ﺳـﺎﯾﺮ ﻣﻬﻤـﺎت ﭘﺎدﺷـﺎﻫﯽ ﻗﯿﺎم و اوﻗﺎت ﺷـﺮﯾﻒ ﻣﯽﮔﺬراﻧﯿﺪﻧـﺪ »‪ ،«10‬ﺷﺎﻫﺰاده ﺑﻠﻨـﺪاﻗﺒﺎل ﺑﻌـﺪ از ﺣﺮﮐﺖ ﻣﻮﮐﺐ‬
‫ﺟﻬﺎﻧﮕﺸـﺎي ﺧـﺪﯾﻮ ﺑﯽﻫﻤﺎل ﺑﺮ و ﺳﺎده ﺣﺸـﻤﺖ و ﮐﺎﻣﺮاﻧﯽ »‪ «11‬ﻣﺘﻤّﮑﻦ و ﺑﻪ ﮐـﺎم دل ﻣﺸـﻐﻮل ﺗﻌﯿﺶ و ﺗﻔّﻨﻦ ﺷـﺪه‪ ،‬ﭼﻨـﺎﻧﭽﻪ در ﻟﺒﺚ و‬
‫درﻧﮓ ﮐﺎخ ﺳﻠﻄﺎﻧﯽ »‪ «12‬و ﺑﺰم ﮐﺎﻣﺮاﻧﯽ ﻣﺰاج ﻣﺒﺎرك را ﻣﻼﻟﯽ رو ﻣﯽداد‪ ،‬ﺑﺮ ﺗﯿﺰﺗﮏ ﻫﺎﻣﻮنﻧﻮرد‪ ،‬ﺳﻮار و ﺑﺎ ﺧﻮاص ﺧـﺪم و ﻧـﺪﯾﻤﺎن‬
‫ﻣﺤﺘﺮم ﺑﻪ ﻋﺰم ﺷـﮑﺎر و ﺳـﯿﺮ ﭼﻤﻦ و ﻣﺮﻏﺰار در ارﺑـﺎع آن دﯾﺎر »‪ «13‬ﮔﺮه از ﺧﺎﻃﺮ ﻫﻤﺎﯾﻮن ﻣﯽﮔﺸﺎدﻧـﺪ »‪ «14‬و ﺑﻪ دﺳﺖ ﻋـﺎﻃﻔﺖ و ﯾﺪ‬
‫ﻋﻨﺎﯾﺖ ﻣﺮاﻫﻢ ﻣﺮاﺣﻢ ﺑﺮ ﺟﺮوح »‪ «15‬ﻗﻠﻮب ﻓﻘﺮا و ﺿﻌﻔﺎ و ﻋﺠﺰه رﻋﺎﯾﺎ و ﺑﺮاﯾﺎ ﻣﯽﻧﻬﺎدﻧﺪ و ﭘﯿﻮﺳﺘﻪ‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪ :‬ﺟﺎﻣﻬﺎي‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﻠﮏ‪ :‬ﺗﻠﻮﻟﻮ‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪ :‬ﮐﻪ‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪ :‬ﺧﺸﮏﺳﺎل اﻓﺘﻘﺎر از ﺳﺤﺎب رﯾﺰش ﺷﺎﻫﻨﺸﺎه ﻓﻠﮏ ﻣﻘﺪار رّﯾﺎن و ﺷﺎداب ﮔﺮدﯾﺪه‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪ :‬دﻫﺶ‪.‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 82‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪ :‬ﺧﺎﻗﺎن ﮐﺸﻮرﮔﯿﺮ‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﺴﺘﻘﺮ ﺳﻠﻄﻨﺖ و ﺟﻼﻟﺖ‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺞ‪ :‬ﺧﺎر وراﻣﯿﻦ و از ﻣﺘﻨﺰﻫﺎت‪.‬‬
‫)‪ .(9‬ﻣﺞ‪ :‬ﻧﺰول اﺟﻼل را‪.‬‬
‫)‪ .(10‬ﻣﺞ‪ :‬داد دﻫﯽ ﺷﻐﻞ ﺷﺎﻫﻨﺸﺎﻫﯽ ﻗﯿﺎم و اﻗﺪام ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(11‬ﻣﺞ‪ :‬ﮐﺎﻣﯿﺎﺑﯽ‪.‬‬
‫)‪ .(12‬ﻣﺞ‪» :‬ﮐﺎخ ﺳﻠﻄﺎﻧﯽ« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(13‬ﻣﺞ‪ :‬ﺳﯿﺮ و ﺷﮑﺎر در ﭼﻤﻦ و ﻣﺮﻏﺰار آن دﯾﺎر‪.‬‬
‫)‪ .(14‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﯽﮔﺸﺎد‪.‬‬
‫)‪ .(15‬ﻣﺞ‪ :‬ﺟﺮاﺣﺎت‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪63 :‬‬
‫اﺑـﻮاب رأﻓﺖ و ﻣﺮﺣﻤﺖ ﺑﺮ روي ﻋﺒـﺎد اﻟّﻠﻪ )‪ 25‬اﻟﻒ( ﻣﯽﮔﺸﻮدﻧﺪ »‪ ،«1‬و ﻫﻤﻪﺳـﺎﻟﻪ در ﻫﻨﮕـﺎم اﻧﺘﻘﺎل ﻧّﯿﺮ اﻋﻈﻢ ﺑﻪ ﺗﺨﺖ »‪ «2‬ﺣﻤﻞ‪ ،‬آن‬
‫آﻓﺘﺎب ﺳـﭙﻬﺮ ﺳـﻠﻄﻨﺖ و درﺧﺸﻨﺪه ﮐﻮﮐﺐ اﻓﻖ »‪ «3‬ﺧﻼﻓﺖ ﭼﻮن ﺧﻮرﺷـﯿﺪ درﺧﺸﺎن از ﺑﻠﺪه ﺳـﻤﻨﺎن »‪ «4‬ﺑﻪ ﺑﯿﺖ اﻟﺸـﺮف ﻃﻬﺮان ﻧﺰول و‬
‫ﻃﺮاوتﺑﺨﺶ ﮔﻠﺰار ﺧـﺎﻃﺮ و ﻧﺰﻫﺖاﻓﺰاي ﭼﻤﻦ ﻗﻠﻮب اﺧﺘﺮان آﺳـﻤﺎن ﺷﺎﻫﯽ »‪ «5‬و دراري درج ﭘﺎدﺷﺎﻫﯽ ﻣﯽﮔﺮدﯾﺪﻧـﺪ‪ ،‬و »‪ «6‬از ورود‬
‫ﻣﯿﻤﻨﺖ آﻣﻮد »‪ «7‬آن دّر »‪ «8‬ﻋّﻤـ ﺎن ﺧﻼﻓﺖ ﻓﻀﺎي دار اﻟﻤﻠﮏ را ﻧﻀﺎرﺗﯽ »‪ «9‬ﺗﺎزه و از ﻗﺪوم ﺳـﻌﺎدت ﻟﺰوم دري آﺳﻤﺎن ﺟﻼﻟﺖ »‪«10‬‬
‫ﺳـﺎﺣﺖ ﺑﺎب اﻟﺮﺟﺎ را ﺧﻀﺎرﺗﯽ »‪ «11‬ﺑﯽاﻧﺪازه ﺣﺎﺻﻞ ﻣﯽﻧﻤﻮد‪ ،‬از اﺷـﻌﻪ ﺟﻤﺎل ﻧﻮراﻧﯿﺶ ﺷﺒﺴﺘﺎن آن ﺧّﻄﻪ »‪ «12‬روﺷﻦ و از ﻧﺴﺎﯾﻢ ﭼﺘﺮ‬
‫ﻣﺸﮏﺳﺎﯾﺶ ﺧﺎرﺳـﺘﺎن آن ﻣﺤﻞ را رﺷﮏ ﮔﻠﺸﻦ‪ .‬دﯾـﺪه »‪ «13‬ﭘﺎدﺷـﺎه ﺑﺤﺮ و ﺑﺮ از دﯾـﺪار ﻗّﺮة اﻟﻌﯿﻦ ﭘﺮﻧﻮر و ﺧـﺎﻃﺮه »‪ «14‬داراي ﻫﻔﺖ‬
‫ﮐﺸﻮر از ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻃﻠﻌﺖ ﻓﺮزﻧﺪ ﺳـﻌﺎدﺗﻤﻨﺪ ﻟﺒﺮﯾﺰ ﺳـﺮور ﻣﯽﮔﺮدﯾﺪ و ﺗﺎ ﻣّﺪت ﭼﻬﻞ روز ﯾﺎ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﻫﺮروزه ﺑﺎ ﺷﺎﻫﺰادﮔﺎن ﻧﺎﻣﺪار و ﺑﺮادران‬
‫ﮐﺎﻣﮑﺎر ﺑﻪ ﺳـﯿﺮ و ﺷﮑﺎر و ﮔﻮيﺑﺎزي و اﺳﺐﺗﺎزي در داﻣﺎن ﺻﺤﺮا و ﻣﺮﻏﺰار‪ ،‬ﻓﺮحﺑﺨﺶ و ﻧﺸﺎﻃﺎﻧﺪوز‪ «15» ،‬و ﻫﺮﺷﺐ ﭼﻮن ﮐﻮاﮐﺐ ﺑﻪ‬
‫ﭘﯿﺮاﻣﻦ ﻗﻤﺮ در ﻣﺠﻠﺲ آﺳـﻤﺎن اﺛﺮ ﺷﺎﻫﻨﺸﺎه ﻓﺮﯾﺪونﻓﺮ ﺗﺎ روز ﺑﻪ ﺻـﺤﺒﺖ ﻋﻠﻤﯽ و رﺳﻤﯽ »‪ «16‬ﺑﺎ ﯾﮑـﺪﯾﮕﺮ در ﮐّﺮوﻓﺮ‪ ،‬و ﮔﺎﻫﯽ ﺑﺮ ﺳﺒﯿﻞ‬
‫اﺗّﻔﺎق »‪ ،«17‬ﺑـﻪ ﺟﻬـﺖ »‪ «18‬ﺗﻔﺮﯾـﺢ دﻣـﺎغ‪ ،‬ﺑﻪ ﺑـﺎﺧﺘﻦ ﺷـﻄﺮﻧﺞ زﻧـﮓزداي ﺧـﺎﻃﺮ ﺑﻬﺠﺖ ﻣﺂﺛﺮ »‪ «19‬ﻣﯽﮔﺸــﺘﻨﺪ و در ﻣﺤـﻞ ﻣﻌﻬـﻮد‪ ،‬ﺑﺎ‬
‫ﺟﺎﯾﺰهﻫﺎي ﻣﻮﻓﻮر ﻣﺘﮑﺎﺛﺮ‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪ :‬ﻋﺠﺰه ﺑﺮاﯾﺎ ﻣﯽﻧﻬﺎد و ﻫﻤﻮاره در ﻣﻘﺎم دﻟﺠﻮﯾﯽ و اﻋﺎﻧﺖ ﺧﻠﻖ اﻟّﻠﻪ ﻣﯽﺑﻮد و ﭘﯿﻮﺳﺘﻪ اﺑﻮاب ﻣﺮﺣﻤﺖ و رأﻓﺖ ﻣﯽﮔﺸﻮد‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﺮج‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪ :‬ﺳﭙﻬﺮ‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﻠﺪه ﻃﯿﺒﻪ ﺳﻤﻨﺎن‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪ :‬ﺻﺤﺮاي ﺧﺎﻃﺮ و ﭼﻤﻦ ﻗﻠﻮب اﺧﺘﺮان ﺑﺮج ﺷﺎﻫﯽ‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪» :‬و« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﻮرود‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺞ‪ :‬دّره‪.‬‬
‫)‪ .(9‬ﻣﺞ‪ :‬ﻧﻈﺎرﺗﯽ‪.‬‬
‫)‪ .(10‬ﻣﺞ‪ :‬آن دري آﺳﻤﺎن ﻋﻨﺎﯾﺖ‪.‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 83‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫)‪ .(11‬ﻣﺞ‪ :‬ﺧﻀﺎرت‪) .‬روي »ﺳﺎﺣﺖ ﺑﺎب اﻟﺮﺟﺎ« ﺑﺎ ﺧﻄﻮط ﻧﻘﻄﻪﭼﯿﻦ ﺧﻂ ﮐﺸﯿﺪه ﺷﺪه اﺳﺖ‪(.‬‬
‫)‪ .(12‬ﻣﺞ‪ :‬ﺷﺒﺴﺘﺎن ﺟﻼل‪.‬‬
‫)‪ .(13‬ﻣﺞ‪ :‬آن ﻣﺤﺎل ﮔﻠﺸﻦ دﯾﺪه ﺟﻬﺎنﺑﯿﻦ‪.‬‬
‫)‪ .(14‬ﻣﺞ‪ :‬ﺧﺎﻃﺮ ﺣﻖﮔﺰﯾﻦ‪.‬‬
‫)‪ .(15‬ﻣﺞ‪ :‬ﻓﺮحاﻓﺰاي ﺧﺎﻃﺮ اﻣﯿﺪوار‪.‬‬
‫)‪ .(16‬ﻣﺞ‪ :‬در ﭘﯿﺮاﻣﻮن ﻗﻤﺮ در ﺧﺪﻣﺖ ﺧﺎﻗﺎن ﻓﺮﯾﺪونﻓﺮ ﺑﻪ ﺻﺤﺒﺖ ﻋﻠﻤﯽ و ﻋﻤﻠﯽ‪.‬‬
‫)‪ .(17‬ﻣﺞ‪ :‬ﻋﻠﯽ ﺳﺒﯿﻞ اﻻﺗﻔﺎق‪.‬‬
‫)‪ .(18‬ﻣﺘﻦ‪ :‬ﺟﻬﮥ‪.‬‬
‫)‪ .(19‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﻬﺠﺖاﺛﺮ‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪64 :‬‬
‫و اﻧﻌﺎﻣـﺎت ﺑﻠﯿﻎ ﻣﺘﻮاﺗﺮ »‪ ،«1‬ﻗﺮﯾﻦ اﻋﺰاز و اﮐﺮام و ﺗﺒﺠﯿـﻞ و اﺣـﺘﺮام و ﻧﯿـﻞ ﻣﻘﺼـﻮد و ﻣﺮام »‪ ،«2‬از درﮔﺎه ﻋﺎﻟﻢ ﻣﻄﺎف رﺧﺼﺖ اﻧﺼـﺮاف‬
‫ﺣﺎﺻﻞ و ﺷـﮑﺎرﮐﻨﺎن و ﺻﯿﺪاﻓﮑﻨﺎن ﻣﻨﺰل ﺑﻪ ﻣﻨﺰل وارد ﺳﻤﻨﺎن و ﺑﻘﯿﻪ اوﻗﺎت را ﺑﻪ دﺳﺘﻮر ﻣﻌﻬﻮد‪ ،‬ﮔﺎﻫﯽ ﺑﻪ ﺗﺤﺼﯿﻞ ﻋﻠﻮم رﺳﻤﯽ و وﻗﺘﯽ‬
‫ﺑﻪ ﺳﻮاري و ﺷﮑﺎر »‪ ،«3‬ﺻﺮف ﻣﯽﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺗـﺎ اﯾﻨﮑﻪ ﺑﻌـﺪ از ﯾﮏ ﺳﺎل از زﻓﺎف ﻣﯿﻤﻨﺖ اﺗﺼﺎف ﮔﺬﺷـﺘﻪ‪ ،‬ﯾﮑﺘﺎ ﺻـﺪف ﻋﺼـﻤﺖ و ﻃﻬﺎرت و ﯾﮕﺎﻧﻪ ﮔﻮﻫﺮ درج ﻋّﻔﺖ و ﺧـﺪارت را‬
‫ﺷﺎخ اﻣﯿـﺪ از اﺛﺮ ﻧﯿﺴﺎن ﻋﻨﺎﯾﺖ ﮐﺮدﮔﺎري ﺷـﮑﻮﻓﻪ آرزو دﻣﯿﺪ و ﮔﻠﺒﻦ اﻣﻞ را از ﺗﺮاوش ﺳـﺤﺎب ﻣﺮﺣﻤﺖ ﺣﻀـﺮت ﺑﺎري ﻧﻮﺑﺖ ﺷـﮑﻔﺘﻦ‬
‫ﮔﻞﻫﺎي ﻣﺮاد رﺳـﯿﺪ‪ «4» .‬در رﯾﻌـﺎن رﯾﺤـﺎن ﺷـﺒﺎب و ﻋﻨﻔـﻮان ﺟﻮاﻧﯽ )‪ 25‬ب( از ﻣﻄﻠﻊ آﻣـﺎﻟﺶ ﻃﻠﯿﻌﻪ اﻗﺒـﺎل ﺑﺮآﻣـﺪ و اﺧـﺘﺮ ﺑﻪ ﻣﯿـﺎﻧﺶ‬
‫ﻧﻮرﺑﺨﺶ و ﻋﺎﻟﻢاﻓﺮوز ﺷـﺪ‪ «5» .‬ﻫﻨﻮز ﮐـﺎروان ﻋﻤﺮ »‪ «6‬ﺷـﺮﯾﻔﺶ ﭼﻬـﺎرده ﻣﺮﺣﻠﻪ از ﻣﺮاﺣﻞ زﻧـﺪﮔﺎﻧﯽ را ﻃﯽ ﻧﻨﻤﻮده ﺑﻮد »‪ ،«7‬ﻋﻮاﻃﻒ‬
‫ﻧﺎﻣﺘﻨـﺎﻫﯽ اﻟﻬﯽ آن ﻧﻮﻧﻬﺎل ﮔﻠﺸﻦ ﺷﺎﻫﻨﺸﺎﻫﯽ را ﻣﯿﻮه ﭘﯿﺶرس ﮐﺮاﻣﺖ ﻓﺮﻣﻮده »‪ ،«8‬در دﻫﻢ ﺷـﻬﺮ رﺑﯿﻊ اﻟﺜﺎﻧﯽ ﺳﻨﻪ ‪ 1216‬ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺗﺨﺎﻗﻮي‬
‫ﺋﯿﻞ ﺗﺮﮐﯽ در زﻣﺎﻧﯽ ﺧﺠﺴـﺘﻪ و ﺳﺎﻋﺘﯽ ﻓﺮﺧﻨﺪه ﺑﻪ ﻣﻄﺎﻟﻊ ﻣﺴـﻌﻮد آن ﻣﻮﻟﻮد ﺳﻌﺎدت ﻣﻮرود ﺑﻪ ﻣﺒﺎرﮐﯽ و ﻓﺮﺧﯽ از ﻧﻬﺎن ﺧﺎﻧﻪ ﻋﺪم »‪ «9‬ﭘﺎ‬
‫ﺑﻪ ﻣﺴـﻨﺪ وﺟﻮد ﮔﺬاﺷـﺘﻪ و ﻟﻮاي ﺑﺮﺗﺮي و ﻗﺼﺐ اﻟﺴﺒﻖ را ﺑﺮ اوج ﮔﺮدون اﻓﺮاﺷﺘﻪ‪ ،‬ﭼﺸﻢ ﺟﻬﺎﻧﯿﺎن را روﺷﻦ و ﻣﺤﻔﻞ واﻻي ﺳﻠﻄﻨﺖ را ﺑﻪ‬
‫وﺟﻮد ﻋﺎﻗﺒﺖ ﻣﺤﻤﻮد ﺧﻮﯾﺶ ﻣﺰّﯾﻦ ﺳﺎﺧﺖ‪ .‬ﻣﻠﮑﻮﺗﯿﺎن ازﯾﻦ ﻣﮋده دﻟﭙـﺬﯾﺮ ﺻﺪاي ﺑﺸﺎرت ﺑﻪ اﻋﻠﯽ ﻋﻠﯿّﯿﻦ رﺳﺎﻧﯿﺪه‪ ،‬ﮐﺮوﺑّﯿﺎن ازﯾﻦ ﻣﺴـّﺮت‬
‫ﺑﯽاﻧﺪازه ﺑﻪ ﻧا ﻮاع ﺷﺎدﻣﺎﻧﯽﻫﺎ ﻗﺮﯾﻦ آﻣﺪﻧﺪ »‪ .«10‬ﻋﺎﻟﻤﯿﺎن‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪ :‬در ﻣﺤﻞ ﻣﻮﻋﻮد و ﺑﺎ ﺟﺎﯾﺰه واﻓﺮه و اﻧﻌﺎم ﻣﺘﮑﺎﺛﺮه‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﺎ ﻧﯿﻞ ﻣﺪام‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﻪ ﺗﺤﺼﯿﻞ ﻣﺘﺪاوﻻت رﺳﻤﯽ و ﮔﺎﻫﯽ ﺑﻪ ﺷﮑﺎر و ﺳﻮاري‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣـﺞ‪ :‬ﺗﺎ اﯾﻨﮑﻪ ﺑﻌـﺪ از ﻣـﺪت ﯾﮏ ﺳﺎل ﺑﻌـﺪ از زﻓﺎف ﯾﮑﺘﺎ ﺻﺪف درﯾﺎي ﻋﺼـﻤﺖ ‪ ...‬و ﺧﺪارت از ﻗﻄﺮه ﻧﯿﺴﺎن ﻣﻈﻬﺮ اﻟﻄﺎف ﮐﺎﻣﻠﻪ‬
‫ﮐﺮدﮔﺎري ﺑﺎرور و ﺷﺎخ ﺑﺮوﻣﻨﺪ ﺑﻮﺳﺘﺎن ﺳﻠﻄﻨﺖ و ﺷﻬﺮﯾﺎري از آﺛﺎر ﻋﻨﺎﯾﺖ ﺷﺎﻣﻠﻪ ﭘﺮوردﮔﺎري ﻣﺜﻤﺮ ﺛﻤﺮ ﮔﺸﺘﻪ‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪ :‬از »از ﻣﻄﻠﻊ ‪ «...‬ﺗﺎ اﯾﻨﺠﺎ را ﻧﺪارد‪ .‬ﮐﻪ ﻫﻨﻮز ‪...‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪ :‬ﺳﻦ‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪ :‬ﻧﮑﺮده ﺑﻮد‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺞ‪» :‬ﻓﺮﻣﻮده« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(9‬ﻣﺞ‪ :‬ﺳﻨﻪ ‪] 1217‬در ﺣﺎﺷﯿﻪ‪ :‬ﺗﺨﺎﻓﻮي ﺋﯿﻞ ﺗﺮﮐﯽ[ ﺑﻪ ﻃﺎﻟﻊ ﺳﻌﺪ و زﻣﺎن ﻓﺮﺧﻨﺪه ﻣﻮﻟﻮد ﺧﺠﺴﺘﻪ ﻣﻮرود ﺑﻪ ﻣﺒﺎرﮐﯽ و ﻓﺮﺧﯽ‪.‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 84‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫)‪ .(10‬ﻣﺞ‪ :‬و ﮐﺮوﺑﯿﺎن از ﻗﺪوم اﯾﻦ ﻣﻮﻟﻮد ﺑﯽﻧﻈﯿﺮ ﻃﺒﻞ ﺷﺎدﻣﺎﻧﯽ را ﮐﻮﺑﯿﺪه‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪65 :‬‬
‫از ﻇﻬﻮر اﯾﻦ ﻋﺎرﻓﻪ ﻋﻈﻤﯽ »‪ «1‬رﻃﺐ اﻟﻠﺴﺎن ﺷـﮑﺮ و ﺛﻨﺎ و ﺟﻬﺎﻧﯿﺎن از ﺣﺪوث اﯾﻦ ﻋﻄّﯿﻪ ﮐﺒﺮي ﻋﺬب اﻟﺒﯿﺎن ﻣﺤّﻤﺪت و دﻋﺎي ﺧﺎﻟﻖ ﺗﻮاﻧﺎ‬
‫و ﻗﺎدر ﯾﮑﺘﺎ آﻣﺪﻧﺪ‪ .‬ﺻﺪﻗﺎت ﺑﺴـﯿﺎر و ﺻـﻼت ﺑﯽاﻧﺪازه و ﺷـﻤﺎر از آن ﺳﺮﮐﺎر ﺷﻮﮐﺖﻣﺪار ﺑﻪ ارﺑﺎب اﺳﺘﺤﻘﺎق رﺳﺎﻧﯿﺪه‪ ،‬ﻓﻘﺮا و ﻣﺴﺎﮐﯿﻦ‬
‫را از ﻣﻮاﯾـﺪ ﮐﺜﯿﺮ اﻟﻔﻮاﯾـﺪ اﺣﺴﺎن ﻧﻤﺎﯾﺎن ﺑﻨﻮاﺧﺘﻨـﺪ و ﺿـﻌﻔﺎ و ﻣﻠﻬﻮﻓﯿﻦ را از ﺧﻮان ﻋﻨﺎﯾﺖ ﺑﯽﻧﻬﺎﯾﺖ ﮐﺎﻣﯿﺎب و ﺑﻬﺮهﻣﻨـﺪ ﺳﺎﺧﺘﻨـﺪ‪ «2» .‬از‬
‫ﺑﺮاي آن ﻏﻨﭽﻪ ﮔﻠﺴـﺘﺎن »‪ «3‬اﻗﺒـﺎل و ﺛﻤﺮه ﺷـﺠﺮه اﺟﻼل ﻣﺨـّﺪرهاي از ﺧﺎﻧـﺪان ﻃﻬﺎرت را ﺑﻪ داﯾﮕﯽ ﺗﻌﯿﯿﻦ و ﻣﺄﻣﻮر ﮔﺮدﯾـﺪ ﮐﻪ آن ﻧﻮر‬
‫ﭼﺸـﻢ دوﻟـﺖ و ﺧﻼـﻓﺖ را در ﺣﺠﺮ ﺗﺮﺑﯿﺖ درآورده‪ ،‬ﺑﻪ ﺷـﯿﺮ ﻧـﺎزش ﭘﺮورش دﻫـﺪ و ﻟـﻮازم ﭘﺮﺳـﺘﺎري را در دﻗـﺎﯾﻖ آن ﻣﻌﻤـﻮل دارد و‬
‫ﻣﻠﺰوﻣﺎت ﺧﺪﻣﺖ را ﺑﻪ ﻇﻬﻮر آورد‪(47) «4» .‬‬
‫ذﮐﺮ ﺑﻌﻀﯽ از وﻗﺎﯾﻊ ﻣﺘﻨّﻮﻋﻪ ﻣﻤﺎﻟﮏ ﻓﺴﯿﺢ اﻟﻤﺴﺎﻟﮏ ﺧﺮاﺳﺎن و اﺧﺘﻼل اﺣﻮال ﺳﮑﻨﻪ ارض ﻣﯿﻨﻮﻧﺸﺎن از ﻗﻀﺎي آﺳﻤﺎن »‪«5‬‬
‫ﭼﻮن ﺳﺎﺑﻘﺎ اﺷﺎره ﺷـﺪ »‪ «6‬ﮐﻪ ﺑﻌﺪ از ﺷـﻬﺎدت ﺧﺎﻗﺎن ﺳـﻌﯿﺪ »‪ -«7‬ﻃﺎب ﺛﺮاه‪ -‬در ﻣـﺪت ﺷـﺶ ﺳﺎل ﮐﺎﻣﻞ ﺑﻌـﺪ »‪ «8‬از ﺑـﺪو ﻃﻠﻮع آﻓﺘﺎب‬
‫دوﻟﺖ اﻋﻠﯿﺤﻀـﺮت ﻇـﻞ اﻟﻠﻬﯽ و آﻏﺎز »‪ «9‬ﺟﻠﻮس ﻣﯿﻤﻨﺖ ﻣـﺄﻧﻮس ﺷﺎﻫﻨﺸـﺎﻫﯽ ﺑﺮ ﺗﺨﺖ ﻣﻮروث‪ ،‬ﮔﺮﯾﺒﺎنﮔﯿﺮي ﺗﺴـﺨﯿﺮ ﺧﺮاﺳﺎن از ﭘﻨﺠﻪ‬
‫ﮐﺸـﺎﮐﺶ رﻫـﺎ ﻧﻤﯽﺷـﺪ و ﺣﮑـﺎم ﺧﯿﺮه راي ﻧﺎﻓﺮﺟﺎم آن ﻣﻤﻠﮑﺖ اوﻻ از ﺳـﯿﺎﺳﺖ )‪ 26‬اﻟـﻒ( و ﺳـﺨﻄﯽ ﮐﻪ از »‪ «10‬ﺟـﺎﻧﺐ ﻗﻬﺮﻣﺎن ﻗﻬﺮ‬
‫ﺧﺎﻗﺎن ﺷﻬﯿﺪ »‪ «11‬ﺑﻪ ﺟﻬﺎت ﭼﻨﺪ ﺑﺮ آﻧﻬﺎ رو داده ﺑﻮد‪ ،‬از ﻗﺒﯿﻞ ﺑﺮاﻧﺪاﺧﺘﻦ »‪ «12‬ﺑﻨﯿﺎد ﻫﺴﺘﯽ‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪ :‬ﻋﻮارف ﺳﺒﺤﺎﻧﯽ‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪ :‬از آﺛﺎر اﯾﻦ ﻣﮑﺎرم ﯾﺰداﻧﯽ ﻋﺬب اﻟﺒﯿﺎن ﻣﺤّﻤﺪت و دﻋﺎ ﮔﺮدﯾﺪه ﺧﺎﻗﺎن ﮐﺸﻮرﺳﺘﺎن در ازاي ﻋﻨﺎﯾﺖ ﺑﺎري و از وﺟﻮد اﯾﻦ ﻣﻮﻟﻮد‬
‫ﻋﺎﻗﺒﺖ ﻣﺤﻤﻮد ﺻـﺪﻗﺎت ﺑﺴـﯿﺎر و ﺻـﻼت ﺑﯽﺷـﻤﺎر ﺑﻪ ارﺑﺎب اﺳـﺘﺤﻘﺎق رﺳﺎﻧﯿﺪه‪ ،‬ﻓﻘﺮا و ﻣﺴﺎﮐﯿﻦ را از ﻣﻮاﯾﺪ اﺣﺴﺎن ﺑﯽﮐﺮان ﺑﻨﻮاﺧﺖ و‬
‫ﺿﻌﻔﺎ و ﻣﺴﺘﺤﻘﯿﻦ را از ﻓﻮاﯾﺪ اﻧﻌﺎم ﺷﺎﯾﺎن ﻏﻨﯽ و ﺗﻮاﻧﮕﺮ ﺳﺎﺧﺖ و‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪ :‬ﮔﻠﺸﻦ‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪ :‬داﯾﮕﯽ ﻣﺄﻣﻮر ﮐﻪ آن ﻧﺎز ﭘﺮورد را در ﺣﺠﺮ ﺗﺮﺑﯿﺖ درآورده‪ ،‬ﻟﻮازم ﭘﺮﺳﺘﺎري را ﺑﻪ ﻇﻬﻮر آورد‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪ :‬و اﺧﺘﻼل اﺣﻮال و اﻏﺘﺸﺎش آﻣﺎل ﺳﮑﻨﻪ ارض ﻣﯿﻨﻮﻧﺸﺎن از ﺗﻘﺪﯾﺮات ازﻟﯽ و ﻗﻀﺎﯾﺎي آﺳﻤﺎن‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪ :‬اﺷﺎره ﺷﺪه ﺑﻮد‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪ :‬ﺧﺎﻗﺎن ﺳﻌﯿﺪ ﺷﻬﯿﺪ‪.‬‬
‫)‪» .(8‬ﺑﻌﺪ« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(9‬ﻣﺞ‪ :‬اﺑﺘﺪاي‪.‬‬
‫)‪ .(10‬ﻣﺞ‪ :‬ﮔﺮﯾﺒﺎن ﺗﺴﺨﯿﺮ ﻣﻤﻠﮑﺖ ﺧﺮاﺳﺎن در ﭘﻨﺠﻪ ﮐﺸﺎﮐﺶ ﻣﺪﻋﺎ ﺑﻮده ﭼﻮن ﺣﮑﺎم ﺧﯿﺮهراي آن ﺳﺮزﻣﯿﻦ اوﻻ از ﺳﯿﺎﺳﺘﯽ ﮐﻪ از‪.‬‬
‫)‪ .(11‬ﻣﺞ‪ :‬ﺳﻌﯿﺪ ﺷﻬﯿﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(12‬ﻣﺞ‪ :‬رو داده ﭼﻪ از ﺑﺮاﻧﺪاﺧﺘﻦ‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪66 :‬‬
‫ﺷـﺎﻫﺮخ ﻣﯿﺮزاي اﻓﺸﺎر و از »‪ «1‬ﻋﻘﻮﺑﺎت ﻣﻨﺘﺴـﺒﺎن دوﻟﺖ ﻋﻠّﯿﻪ ﺑﻪ رؤﺳﺎي آن ﺧﺎﻧﺪان »‪ «2‬ﺧﺬﻻن ﺷﻌﺎر‪ ،‬و دﯾﮕﺮ »‪ «3‬ﮔﺮوﮔﺎن ﺧﻮاﺳﺘﻦ و‬
‫ﺑﺮدن »‪ «4‬ﮐﻮچﻫﺎي اﻋﺎﻇﻢ آن دﯾﺎر را »‪ «5‬ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﻋﺮاق‪ ،‬ﻣﺘﻮّﻫﻢ ﮔﺮدﯾﺪه »‪ ،«6‬ﭼﺸﻢﻫﺎي آن ﺧﻮدراﯾﺎن ﺳﺨﺖ ﺗﺮﺳﯿﺪه‪ ،‬ﺑﻨﺎي ﺧﻮدﺳﺮي‬
‫ﮔﺬاﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﻮﻋﯽ ﮐﻪ درﯾﻦ ﻣّﺪت ﻫﺮﮐﺲ ﮐﻪ ﻗﻠﻌﻪ و ﺣﺼﺎري داﺷﺖ در آﻧﺠﺎ ﻣﺘﻤّﮑﻦ و ﺑﻪ ﻗﺪري ﮐﻪ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺴﺖ در ﺗﻬّﯿﻪ ﺧﻮدداري و‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 85‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫اﻧﻀـﺒﺎط ﻗﻠﻌﻪ ﻣﺴﺎﻋﯽ ﺑﻠﯿﻐﻪ ﺑﻪ ﻇﻬﻮر ﻣﯽرﺳﺎﻧﯿﺪﻧـﺪ و ﻫﻤﻪﺳﺎﻟﻪ آن ﻃﺎﯾﻔﻪ ﺑﯽﻋﺎﻗﺒﺖ ﻣﺮدود ﺑﻪ اﯾﻦ ﻃﺮﯾﻖ اﺑﻮاب ﺻـﻼح و ﻓﻼح را ﺑﺮ ﭼﻬﺮه‬
‫ﺧﻮﯾﺸـﺘﻦ ﻣﺴﺪود داﺷـﺘﻨﺪ و ﻣﺎداﻣﯽ ﮐﻪ ﻣﻮﮐﺐ ﻫﻤﺎﯾﻮن ﺷﺎﻫﻨﺸﺎﻫﯽ ﺑﻪ ﺟﻬﺖ دﻓﻊ ﻣﻮاد ﻓﺴﺎد ﺑﻪ آن ﺻﻔﺤﺎت ﻧﺰول ﻣﯽﻓﺮﻣﻮد‪ ،‬ﻫﺮﯾﮏ در‬
‫ﻗﻠﻌﻪ ﺧﻮد ﺣﺼﺎري و ﻣﺸـﻐﻮل ﺧﻮدداري ﻣﯽﺑﻮدﻧﺪ »‪ «7‬و وﺿـﯿﻊ و ﺷـﺮﯾﻒ ﺑﻪ زاوﯾﻪ ﺧﻤﻮل ﺧﺰﯾﺪه‪ ،‬ﻧﻈﺮ ﺑﻪ ﺗﻮّﻫﻤﺎت ﺳﯿﺎﺳﺖ و ﺳﻮءرﻓﺘﺎر‬
‫»‪ «8‬ﺳﺎﺑﻘﻪ‪ ،‬در ﺑﻪ روي ﻟﺸﮑﺮ ﻣﻨﺼﻮر ﺑﺴﺘﻪ و ﺳﺮرﺷﺘﻪ ﮐﺎر ﺧﻮد را ﮔﺴﺴﺘﻪ‪ ،‬ﺑﻌﻀﯽ اﺳﺘﻤﺪاد و اﻣﯿﺪواري »‪ «9‬ﺗﻮره ﺗﺮﮐﻤﺎﻧﯿﻪ )‪ (48‬و ﺑﺮﺧﯽ‬
‫ﺑﻪ اﺳﺘﻈﻬﺎر و »‪ «10‬اﻋﺎﻧﺖ ﺟﻤﺎﻋﺖ اﻓﻐﺎﻧﯿﻪ ﻧﺸﺴﺘﻪ و ﻫﺮﺳﺎﻟﻪ اﯾﻦ ﺗﻤّﻨﺎ را از »‪ «11‬دوﻟﺖ ﮐﺎﺑﻞ ﺷﺎﻫﯽ و ﺗﻮره ﺟﺎﻧﯽ ﻣﯽﻧﻤﻮدﻧﺪ و از ﺳﻄﻮت‬
‫ﻗﻬﺮ ﺟﺎنﺳﻮز »‪ «12‬ﺧـﺪﯾﻮ ﻋﺎﻟﻢﮔﯿﺮ آﻧﻬﺎ را ﯾﺎراي دم زدن و ﻣﺠﺎل ﻧﻔﺲ ﺑﺮآوردن در اﻗﺪام اﯾﻦ اﻣﺮ ﻣﺤﺎل ﻧﺒﻮد‪ «13» .‬از آن ﺟﻤﻠﻪ‪ ،‬رأس‬
‫رﺋﯿﺲ ارﺑـﺎب ﺷـﻘﺎق و ﻗـﺪوه اﺻـﺤﺎب ﻧﻔـﺎق ﺳـﺮﮔﺮد ]ان[ »‪ «14‬وادي ادﺑـﺎر‪ ،‬ﻧـﺎدر ﻣﯿﺮزاي اﻓﺸـﺎر‪ ،‬ﮐـﻪ از ﺑﯿـﻢ ﺗﯿـﻎ آﺗﺶﻓﺸـﺎن ﺧﺎﻗـﺎن‬
‫ﺟّﻨﺖﻣﮑﺎن ﺑﺎدﯾﻪﭘﯿﻤﺎي وادي ﻓﺮار و درﺑﻪدر ﮐﻮﭼﻪ و ﺑﺮزن ﮐﺎﺑﻞ و ﻗﻨﺪﻫﺎر ﺑﻮد‪ .‬ﺑﻌﺪ از‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪ :‬ﭼﻪ از‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪ :‬ﻃﺎﯾﻔﻪ‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪ :‬ﺛﺎﻧﯽ‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪ :‬ﺣﺮﮐﺖ دادن‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪» :‬را« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪ :‬ﺷﺪه‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪ :‬ﺳﺨﺖ ﺗﺮﺳﯿﺪه ﺑﻮد ﺑﻪ ﻧﻮﻋﯽ ﮐﻪ درﯾﻦ ﻣﺪت ﻫﺮﮐﺲ ﮐﻪ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺴﺖ ﺧﻮد را ﻧﮕﻬﺪاري ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬ﻗﻠﻌﻪﺟﺎت ﺧﻮد را ﻣﻀﺒﻮط و راه‬
‫ﺻﻼـح و ﻓﻼـح را ﺑﺮ ﭼﻬﺮه اﻣـﺎﻧﯽ و آﻣـﺎل ﺧﻮﯾﺸـﺘﻦ ﻣﺴـﺪود ﻧﻤﻮده‪ ،‬ﺑﻪ ﻗﻠﻌﻪداري ﻣﺸـﻐﻮل و ﻣـﺎداﻣﯽ ﮐﻪ ﻧﺰول ﻣﻮﮐﺐ ﻋـﺎﻟﻢ ﺷـﻤﻮل در‬
‫ﺻﻔﺤﺎت ﺧﺮاﺳﺎن ﺑﻮد‪ ،‬ﻫﺮﯾﮏ از‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺞ‪» :‬ﺳﻮء رﻓﺘﺎر« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(9‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﻌﻀﯽ ﺑﻪ اﻣﯿﺪ دوﻟﺖ‪.‬‬
‫)‪ .(10‬ﻣﺞ‪» :‬و« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(11‬ﻣﺞ‪ :‬ﻫﻤﻪﺳﺎﻟﻪ اﺳﺘﻤﺪاد ﻣﺪد و ﮐﻤﮏ ]ﻣﺘﻦ‪ :‬ﮐﻮﭼﮏ[ از ﺟﺎﻧﺐ ﻣﺤﺎل ﻃﻠﺐ‪.‬‬
‫)‪ .(12‬ﻣﺞ‪ :‬ﺟﻬﺎﻧﺴﻮز‪.‬‬
‫)‪ .(13‬ﻣﻠﮏ‪» :‬ﻧﺒﻮد« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(14‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﯿﺎﺑﺎﻧﯽ‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪67 :‬‬
‫ﻗﻀّﯿﻪ ﺧﺎﻗﺎن ﺧﻠﺪآﺷﯿﺎن‪ ،‬ﻣﻌﺎودت »‪ «1‬ﺑﻪ ارض ﻓﯿﺾ ﺑﻨﯿﺎن ﻧﻤﻮده‪ ،‬ﺟﻤﻌﯽ از اﻓﺎﻏﻨﻪ و ﻓﻮﺟﯽ از اوزﺑﮏ و ﺗﺮﮐﻤﺎﻧﯿﻪ دﺷﺖ را ﺑﺎ ﺧﻮد ﻣّﺘﻔﻖ‬
‫و درﯾﻦ اوﻗﺎت آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ ﻃﻤﻊ اﻣﻮال و اﺳﺮاي »‪ «2‬و اﻧﻔﺲ ﻓﻘﺮاي ارض ﻣﯿﻨﻮﻧﺸﺎن ﻧﮕﺎهداﺷﺘﻪ‪ ،‬ﭼﻮن از ﻃﺮﯾﻘﻪ اﻣﻮر ﺟﻬﺎﻧﺪاري ﻋﺎري و از‬
‫ﺷﯿﻮه رﻋﯿﺖﭘﺮوري و آدﻣﯿﺖ ﺑﺮي ﺑﻮد‪ ،‬از ﻋﻬﺪه ﺿـﺒﻂ آن ﻣﺸﺖ ﻓﺮوﻣﺎﯾﻪ ﻧﺘﻮاﻧﺴﺖ ﺑﯿﺮون آﻣﺪن »‪ ،«3‬ﻟﻬﺬا ﻫﻤﯿﺸﻪ ﻣﻀﻄﺮ و ﺑﯽاﺧﺘﯿﺎر ﺑﻮد‬
‫و آن ﺑﯽدﯾﻨـﺎن ﮐﻪ ﻣﺨﺎﻟﻒ دﯾﻦ و ﻣـﺬﻫﺐ و ﺷـﺮﯾﻌﺖ »‪ «4‬ﺷـﺮﯾﻒ ﻧﺒﻮي و ﻣﻠﺖ ﺣﻨﯿﻒ اﺛﻨﺎﻋﺸـﺮي »‪ «5‬ﺑﻮدﻧـﺪ‪ ،‬ﻓﺮﺻﺖ )‪ 26‬ب( ﻏﻨﯿﻤﺖ‬
‫داﻧﺴﺘﻪ‪ ،‬در اﺻﻞ ﺑﻠﺪه ﻣﻘﺪﺳﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را ﺑﻪ ﺗﻌّﺪي ﮔﺮﻓﺘﻪ »‪ ،«6‬ﺑﯿﻊ و ﺷﺮي ﻣﯽﻧﻤﻮدﻧﺪ و آن ﺧﺎﮐﺴﺎر از راه اﺿﻄﺮار و ﯾﺎ از ﺑﯽﺣﻤﯿﺘﯽ و‬
‫ﺑﯽﻋﺎري در ﻣﻘﺎم ﻣﻨﻊ درﻧﯿﺎﻣﺪه‪ ،‬دﻓﻊ ﺷـّﺮ اﺷـﺮار ﻧﻤﯽﮐﺮد و ﺿـﻌﻔﺎي ارض اﻗﺪس ﮐﻪ ﻫﻤﮕﯽ ﺧﺪام روﺿﻪ ﻣﻼﯾﮏ ﻣﻘﺎم اﻣﺎم ﻫﻤﺎم‪ ،‬ﻋﻠﯽ‬
‫اﺑﻦ ﻣﻮﺳـﯽ اﻟﺮﺿﺎ‪ -‬ﻋﻠﯿﻪ اﻟﺴـﻼم‪ -‬ﻣﺤﺴﻮب ﻣﯽﺷﺪﻧﺪ ﻣﺎﻟﮏ ﻣﺎل و ﻧﻔﺲ »‪ «7‬ﺧﻮد ﻧﺒﻮدﻧـﺪ و آن ﻓﻘﺮا را ﮐﺎر ﺑﻪ ﺟﺎن و ﮐﺎرد ﺑﻪ اﺳـﺘﺨﻮان‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 86‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫رﺳـﯿﺪه و راه ﭼﺎره از ﺷﺶ ﺟﻬﺖ ﻣﺴﺪود ﺑﻮد‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻼوه آن وﺧﯿﻢ اﻟﻌﺎﻗﺒﻪ از وﺧﺎﻣﺖ ﻋﺎﻗﺒﺖ ﻧﯿﻨﺪﯾﺸﯿﺪه دﺳﺖ ﺑﯽادﺑﯽ را ﺑﻪ اﻣﻮال و اﺛﺎﺛﻪ‬
‫ﺳﺮﮐـﺎر ﻓﯿﺾ آﺛـﺎر دراز ﮐﺮده‪ ،‬اﺳـﺒﺎب ﻣﺮّﺻﻊ و ﻃﻼـ آﻻت و ﺳﺎﯾﺮ‪ ،‬از ﻗﺒﯿﻞ ﻗﻨﺎدﯾﻞ آﻓﺘﺎب ﺗﻤﺜﯿﻞ و درب ﻣﮑّﻠﻞ ﺑﻪ ﺟﻮاﻫﺮ و ﺷـﻤﻌﺪان و‬
‫ﭘﯿﻪﺳـﻮز و ﻗـﺎﻟﯽ‪ ،‬ﮐﻪ از آن ﺟﻤﻠﻪ ﻫﻔﺖ ﭼﯿﺰ از ﻣـﺬﮐﻮرات ﻫﺮﯾـﮏ ﺑﻪ ﻗﯿﻤﺖ ﻫﻔﺖ ﻫﺰار ﺗﻮﻣـﺎن ﺑـﻮده اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺮداﺷـﺘﻪ ﺑﻪ ﻣﺼـﺎرف ﺧـﻮد‬
‫رﺳﺎﻧﯿﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ازﯾﻦ ﺳﻮء ادب و ﺑﯽاﺣﺘﺮاﻣﯽ ﺑﻪ آن ﺳﺮﮐﺎر ﻓﯿﺾ آﺛﺎر و ارﺗﮑﺎب ﺑﻪ اﯾﻦ ﻓﻌﻞ ﺷﻨﯿﻊ‪ ،‬ﻣﻄﻌﻮن ﺟﻤﯿﻊ اﻫﻞ ﻣﺬاﻫﺐ ﺷﺪه‪ ،‬ﻋﺎّﻣﻪ‬
‫و ﺧﺎّﺻﻪ ﺑﻞ ﮐﻔﺮه روس و ﻓﺮﻧﮓ ﺑﺮ آن ﺑﯽﻧﺎم و ﻧﻨﮓ ﻟﻌﻨﺖ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪«8» .‬‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪ :‬ﻋﻮد‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪» :‬و اﺳﺮاي« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﯿﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪ :‬ﺷﺮع ﺷﺮﯾﻒ‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪ :‬ﻧﺒﻮي ﻣﺬﻫﺐ ﺣﻨﯿﻒ ﺷﯿﻌﻪ اﺛﻨﺎﻋﺸﺮي‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪ :‬ﻏﻨﯿﻤﺖ ﮐﺮده‪ ،‬در اﺻﻞ ﺷﻬﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را ﺑﻪ ﺗﻌﺪي و ﻗﻬﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪ :‬ﻧﻔﺲ و ﻣﺎل‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣـﺞ‪ :‬دراز ﮐﺮده‪ ،‬داﻧﻪﻫﺎي ]ﻣﺘﻦ‪ :‬داﻧﻬﺎي[ ﻗﯿﻤﺘﯽ و اﺳـﺒﺎب ﺛﻤﯿﻦ ﮐﻪ در ﺳـﺮﮐﺎر ﻣﻮﺟﻮد ﺑﻮد‪ ،‬ﺣّﺘﯽ ﻗﻨﺎدﯾﻞ ﻃﻼ و ﺳـﺮﻃﻮق ﻣﺒﺎرك و‬
‫درب ﻣﺮﺻﻊ و ﺷﻤﻌﺪان و ﭘﯿﻪﺳﻮز و ﻗﺎﻟﯽ و ﺳﺎﯾﺮ اﺛﺎﺛﻪ ﮔﺮاﻧﺒﻬﺎ ﮐﻪ از آن ﺟﻤﻠﻪ ﻫﻔﺖ ﭼﯿﺰ ﻫﻔﺖ ﻫﺰار ﺗﻮﻣﺎﻧﯽ را ﺑﻪ ﻧﺎﺣﻖ ﻣﺘﺼﺮف ﺷﺪه ﺑﻪ‬
‫ﻣﺼـﺮف رﺳﺎﻧﯿﺪه ﺑﻮد و ﺳﻮي ادب و ﺑﯽﺣﯿﺎﯾﯽ را ﺑﻪ ﺟﺎﯾﯽ رﺳﺎﻧﯿﺪ ﮐﻪ ﻣﻄﻌﻮن ﺟﻤﯿﻊ ﻣﺬاﻫﺐ ﺷﺪه‪ ،‬ﺷـﯿﻌﻪ و ﺳﻨﯽ و ﮐﻔﺮه روس و ﻓﺮﻧﮓ‬
‫ﺑﺮ آن ﺑﯽﻧﺎم و ﻧﻨﮓ ﻟﻌﻨﺖ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪68 :‬‬
‫ﺟﻨـﺎب ﻗﻄﺐ اﻻﻗﻄﺎب ﻣﻘـﺪسﻣﺂب‪ ،‬ﻣﺠﺘﻬـﺪ اﻟﻌﺼـﺮ و اﻟﺰﻣﺎن‪ «1» ،‬ﻣﯿﺮزا ﻣﺤّﻤـ ﺪ ﻣﻬـﺪي )‪ (49‬ﮐﻪ از ﻓﺤـﻮل ﻣﺠﺘﻬـﺪﯾﻦ و ﻣﻘﺒﻮل ﻋﻠﻤـﺎي‬
‫ﻣﺘﺒّﺤﺮﯾﻦ و ﻣﺴـّﻠﻢ روي زﻣﯿﻦ ﺑـﻮد‪ «2» ،‬ﻫﺮﭼﻨـﺪ ﻣﯽﺧﻮاﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ زﻻـل ﻣﻮاﻋﻆ و ﻧﺼﺎﯾـﺢ ﺷـﺮاره »‪ «3‬ﻃﻤـﻊ آن ﺗﯿﺮهﺑﺨـﺖ را ﻣﻨﺘﻔﯽ »‪«4‬‬
‫ﺳـﺎزد‪ ،‬ﻣﻄﻠﻘﺎ »‪ «5‬ﻓﺎﯾـﺪهاي ﺑﺮ آن ﻣـﺘﺮﺗﺐ ﻧﺸـﺪ‪ «6» ،‬ﺑﻠﮑـﻪ ﮐﻤﺮ ﺑـﻪ ﻫﺘـﮏ ﺣﺮﻣﺖ و »‪ «7‬آزار و اﺿـﺮار آن ﺧﻼـﺻﻪ دودﻣﺎن ﺳـّﯿﺪ اﺑﺮار‪،‬‬
‫ﻣﺤﮑﻢﺗﺮ »‪ «8‬ﺑﺴـﺘﻪ و در ﮐﻤﯿﻨﮕﺎه ﻋـﺬر و ﮐﯿﻨﻪ ﻧﺸﺴـﺘﻪ ﮐﻪ ﺷﺎﯾﺪ آن »‪ «9‬ذات ﻣﻘـﺪس را از ﻣﯿـﺎن ﺑﺮدارد و ﺑﯽﻣﺤﺎﺑـﺎ و ﻣـﺎﻧﻊ ﻋﺒﺎد اﻟﻠّﻪ را‬
‫ﺑﯿﺎزارد ﺗﺎ آﻧﮑﻪ در ﻫﻨﮕﺎم ﻓﺮﺻﺖ‪ «10» ،‬ﮐﺮد آﻧﭽﻪ ﮐﺮد‪ ،‬و ﺗﺘﻤﻪ اﺣﻮال آن ﻣﺠﺘﻬـﺪ ﻋﺪﯾﻢ اﻟﻤﺜﺎل و ﺟﮕﺮﮔﻮﺷﻪ ﭘﯿﻐﻤﺒﺮ آﺧﺮ اﻟﺰﻣﺎن و آل‬
‫در ﻣﺤﻞ ﺧﻮد ﻧﮕﺎﺷﺘﻪ ﺧﺎﻣﻪ وﻗﺎﯾﻊﻧﮕﺎر ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪«11» .‬‬
‫و ﺟﻌﻔﺮ ﺧﺎن ﺑﯿﺎت )‪ (50‬ﮐﻪ در ﻧﯿﺸـﺎﺑﻮر ﺑﻪ ﺗﻌـّﺪي و ﺣﮑﻢ ﺑﻪ ﻏﯿﺮﺣﻖ ﺣﺎﮐﻢ ﺻﺎﺣﺐاﺧﺘﯿﺎر ﺑﻮد‪ «12» .‬او ﻧﯿﺰ ﺟﻤﻌﯽ از اﻓـﺎﻏﻨﻪ را آورده‪،‬‬
‫اﻗﺘـﺪا ﺑﻪ ﻧﺎدر ﻣﯿﺮزاي ﻣﺨﺬول اﻟﻌﺎﻗﺒﻪ ﻧﻤﻮده‪ ،‬ﺳّﺪ ﻃﺮق و ﺷﻮارع و »‪ «13‬ﻧﻬﺐ اﻣﻮال و ﺳﻔﮏ دﻣﺎء اﻫﻞ ﺑﻠﺪ و ﻣﺘﺮّددﯾﻦ )‪ 27‬اﻟﻒ( و زّوار‬
‫را ﺷـﯿﻮه و ﺷـﻌﺎر ﺧﻮد ﺳـﺎﺧﺘﻪ‪ ،‬ﭘﺎ ﺑﻪ راه ﺣﺴﺎب ﻧﻤﯽﮔـﺬاﺷﺖ و ﭘﯿﻮﺳـﺘﻪ ﺗﺨﻢ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ اﯾﻦ دوﻟﺖ اﺑـﺪﻓﺮﺟﺎم را در ﻣﺰرع ﺧﺎﻃﺮ ﺷـﻘﺎوت‬
‫اﻧﺠـﺎم ﻣﯽﮐـﺎﺷﺖ و ﻣﻤﺶ ﺧﺎن ﮐﺮد )‪ (51‬ﻧﯿﺰ »‪ «14‬در ﭼﻨـﺎران ﻫﻤﯿﻦ ﻃﺮﯾﻘﻪ را ﭘﯿﺶ ﮔﺮﻓﺘﻪ‪ ،‬ﺑـﺎ ﺧﻠﻖ اﻟّﻠﻪ در ﻣﻘـﺎم ﻟﺠـﺎج و ﻋﻨـﺎد ﺑﻮده‪،‬‬
‫اوﻗﺎت را ﺑﻪ ﺷـﺮب ﻣﺪام و ﺳﮑﺮ دوام ﻣﺼﺮوف ﻣﯽداﺷﺖ‪ «15» ،‬و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ اﮐﺜﺮ ﺳـﺮﮐﺸﺎن ﺧﺮاﺳﺎن ﮐﻪ از ﻋﻬﺪ ﻧﺎدر ﺷﺎه اﻓﺸﺎر اﻟﯽ ﺣﺎل‬
‫ﺑﻪ ﺧﻮدﺳـﺮي ﻋﺎدت ﮐﺮده ﺑﻮدﻧـﺪ‪ ،‬ﻫﻤﮕﯽ اﯾﺸﺎن ﻫﻤﯿﻦ رﺳﻮم ﻣـﺬﻣﻮم را ﭘﯿﺸـﻨﻬﺎد ﻧﻤﻮده‪ ،‬رﺳﻢ ﻣﻠﻮك اﻟﻄﻮاﯾﻒ ﺷـﯿﻮع ﯾﺎﻓﺖ و »‪ «16‬در‬
‫ﻗﻼع ﻣﺘﯿﻦ و ﺣﺼﻮن »‪ «17‬ﺣﺼﯿﻦ ﺧﻮﯾﺶ ﮐﻪ در ﮐﻤﺎل ﻣﺘﺎﻧﺖ‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪ :‬ﺟﻨﺎب ﻣﻘﺪس اﻟﻘﺎب ﻣﺠﺘﻬﺪ اﻟﺰﻣﺎﻧﯽ‪.‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 87‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﻘﺒﻮل ﻣﺘﺸﺮﻋﯿﻦ ﺑﻮد‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﻪ زﻻل ﻧﺼﺎﯾﺢ و ﻣﻮاﻋﻆ آﺗﺶ‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺘﻦ‪ :‬ﻣﻨﻄﻔﯽ‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪» :‬ﻣﻄﻠﻘﺎ« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪ :‬ﻧﺸﺪه‪.‬‬
‫)‪» .(7‬ﻫﺘﮏ ﺣﺮﻣﺖ و« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺞ‪» :‬ﻣﺤﮑﻢﺗﺮ« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(9‬ﻣﺞ‪ :‬ﮐﻪ ﺑﻪ ﺑﻬﺎﻧﻪاي آن‪.‬‬
‫)‪ .(10‬ﻣﺞ‪» :‬ﺗﺎ آﻧﮑﻪ در ﻫﻨﮕﺎم ﻓﺮﺻﺖ« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(11‬ﻣﺞ‪ :‬ﮔﺮدﯾﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(12‬ﻣﺞ‪ :‬ﺣﮑﻢ ﺣﺎﮐﻢ و ﻓﺮﻣﺎﻧﺮوا ﺑﻮد‪.‬‬
‫)‪ .(13‬ﻣﺞ‪ :‬اﻓﺎﻏﻨﻪ را آورده‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﺮﯾﻖ ﻣﺬﻣﻮم ﻧﺎدر ﻣﯿﺮزاي ﺷﻮم رﻓﺘﺎر و ﺳﺪ ﻃﺮﯾﻖ و‪.‬‬
‫)‪ .(14‬ﻣﺞ‪» :‬ﻧﯿﺰ« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(15‬ﻣﺞ‪ :‬ﺻﺮف ﻣﯽﻧﻤﻮد‪.‬‬
‫)‪ .(16‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﻪ دﺳﺘﻮر ﻣﻠﻮك اﻟﻄﻮاﯾﻒ‪.‬‬
‫)‪ .(17‬ﻣﺞ‪ :‬ﺣﺼﻦ‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪69 :‬‬
‫و ﻧﻬﺎﯾﺖ رزاﻧﺖ و اﺳﺘﺤﮑﺎم ﺑﻮد‪ «1» ،‬ﻣﺤﺼﻮر و ﺗﺎ ﻣّﺪت ﺷـﺶ ﺳﺎل ﺑﺎ ﻋﺴﺎﮐﺮ ﻣﻨﺼﻮره »‪ «2‬در ﺳﺘﯿﺰ و آوﯾﺰ ﺑﻮده‪ .‬ﺳﻮاي اﻣﯿﺮ ﮔﻮﻧﻪ ﺧﺎن‬
‫ﮐﺮد زﻋﻔﺮاﻧﻠﻮ )‪ (52‬ﮐـﻪ از ﺣﯿـﺜﯿﺖ ﻧﺴﺐ و ﺣﺴﺐ »‪ «3‬از ﺟﻤﯿﻊ ﺧﻮاﻧﯿﻦ ﺧﺮاﺳـﺎن ﻣﻨﻔﺮد و ﻣﻤﺘـﺎز و از ﻋﻬـﺪ ﺳـﻼﻃﯿﻦ ﺳـﻠﻒ و از ﺟﺎﻧﺐ‬
‫ﺧﺎﻗﺎن ﺷﻬﯿﺪ ﺳﻌﯿﺪ »‪ «4‬ﺑﻪ ﻣﻨﺼﺐ ﺟﻠﯿﻞ اﻟﻘـﺪر اﯾﻠﺨﺎﻧﯽ و اﻣﯿﺮ اﻻﻣﺮاﯾﯽ ﺳـﺮاﻓﺮاز و از ﺗﺎرﯾﺨﯽ ﮐﻪ ﺧﺎﻗﺎن ﺟّﻨﺖﻣﮑﺎﻧﯽ ﺧﺮاﺳﺎن را ﺗﺴـﺨﯿﺮ‬
‫ﻧﻤﻮده ﺑﻮدﻧـﺪ‪ ،‬اﻣﯿﺮ ﮔﻮﻧﻪ ﺧـﺎن و اﺑﺮاﻫﯿﻢ ﺧـﺎن ﮐﺮد ﺷـﺎدﻟﻮ )‪ (53‬ﮐﻪ از اﻋـﺎﻇﻢ ﺧـﻮاﻧﯿﻦ اﮐﺮاد اﺳﺖ‪ ،‬ﻫﻤﻮاره رهﺳـﭙﺮ ﻃﺮﯾﻖ اﺧﻼـص و ﺑﺎ‬
‫ﻣﻨﺴﻮﺑﺎن دوﻟﺖ ﻋﻠّﯿﻪ ﺷـﯿﻮه اﺧﺘﺼﺎص را ﻣﻨﻈﻮر داﺷﺘﻪ‪ ،‬اﺻﻼ ﺑﻪ ﭘﯿﺮاﻣﻮن راه »‪ «5‬ﺧﻼف و ﻧﻔﺎق ﻧﮕﺮدﯾـﺪه‪ ،‬ﻫﻤﻮاره ﻣﻮرد ﻋﻨﺎﯾﺖ ﺑﯽاﻧﺪازه‬
‫و »‪ «6‬ﻗـﺎﻣﺖ ﻗـﺎﺑﻠﯿﺖ اﯾﺸـﺎن ﺑﻪ ﺗﺸـﺮﯾﻔﺎت ﻣﮑﺎرم ﺳـﻠﻄﺎﻧﯽ ﻣﻄّﺮز و در ﻣﻤﻠﮑﺖ ﺧﺮاﺳﺎن و ﺳﺎﯾﺮ ﻣﻤﺎﻟﮏ ﻣﺤﺮوﺳﻪ ﻣﻌّﺰز ﻣﯽزﯾﺴـﺘﻨﺪ »‪ «7‬و‬
‫ﺻﺒﯿﻪ ﻣﺮﺿﯿﻪ »‪ «8‬اﻣﯿﺮ ﮔﻮﻧﻪ ﺧﺎن ﻧﯿﺰ ﺣﺴﺐ اﻻﻣﺮ ﺧﺎﻗﺎن ﮐﺸﻮرﺳـﺘﺎن در ﺳﻠﮏ ﺳﺮاﭘﺮدﮔﯿﺎن »‪ «9‬ﻋﺼﻤﺖ ﻗﺮه ﺑﺎﺻﺮه ﺧﻼﻓﺖ و ﻏّﺮه ﻧﺎﺻﯿﻪ‬
‫ﺟﻼﻟﺖ ﺣﺴﯿﻦ ﻋﻠﯽ ﻣﯿﺮزا »‪ (54) «10‬ﮐﻪ ﭼﻨﺪﺳﺎل اﺳﺖ از ﻋﻨﺎﯾﺖ ﺳـﻠﻄﺎﻧﯽ ﺑﻪ داراﯾﯽ ﻣﻤﻠﮑﺖ ﻓﺎرس ﺳـﺮاﻓﺮاز و در آن وﻻﯾﺖ ﻓﺴـﯿﺢ و‬
‫ﻋﺮﯾﺾ ﺑﻪ ﮐﺎﻣﯿﺎﺑﯽ و ﮐﺎﻣﺮاﻧﯽ ﻗﺮﯾﻦ اﻋﺰاز اﺳﺖ‪ ،‬درآﻣﺪه‪«11» .‬‬
‫از اﯾﻨﮑﻪ ﺧﺎﻗـﺎن ﮐﺸﻮرﮔﯿﺮ ﺗﺮﻓﯿﻪ ﻋﺒـﺎد اﻟّﻠﻪ را ﺑﺮ ذّﻣﺖ ﻫّﻤﺖ اﻋﻠﯽ ﻻـزم و آﺑـﺎدي ﺑﻼـد اﺳـﻼم را ﺑﺮ ﺣﻮاﺷـﯽ ﺧـﺎﻃﺮ درﯾـﺎ ﻣﻘﺎﻃﺮ ﻣﺮﺗﺴـﻢ‬
‫ﻓﺮﻣﻮده ﺑﻮدﻧﺪ و »‪ «12‬ﻧﺨﻮاﺳﺘﻨﺪ ﮐﻪ از »‪ «13‬اﻓﻮاج ﻗﺎﻫﺮه و ﻟﺸـﮑﺮ ﻗﯿﺎﻣﺖ اﺛﺮ اذﯾﺖ و آﺳﯿﺒﯽ ﺑﻪ ﻣﺎل و رﺟﺎل ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن )‪ 27‬ب( رﺳﯿﺪه و‬
‫اﻫﻞ اﺳﻼم »‪ «14‬ﻟﮕـﺪﮐﻮب ﺳﻢ ﺳـﺘﻮر ﻏﺎزﯾﺎن ﻣﻨﺼﻮر و اﻣﻮال و ﻧﻔﻮس اﻫﺎﻟﯽ ﺧﺮاﺳﺎن ﮐﻪ ﺧﺎﻧﻪزاد اﯾﻦ دوﻟﺖ ﻋـﺪاﻟﺖ دﺳـﺘﻮر ﺑﻮدﻧﺪ ﺑﻪ‬
‫ﻧﻬﺐ و ﻏﺎرت ﺑﺮود ﮐﻪ در روز ﻣﺤﺸﺮ و ﻣﻮﻗﻒ ﺣﺴﺎب در ﻧﺰد ﻣﻠﮏ »‪ «15‬داور‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪ :‬در ﮐﻤﺎل ﻣﺘﺎﻧﺖ و رزاﻧﺖ اﺳﺘﺤﮑﺎم داده ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﻨﺼﻮر‪.‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 88‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪ :‬ﺣﺴﺐ و ﻧﺴﺐ‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪ :‬ﺳﻌﯿﺪ ﺷﻬﯿﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪» :‬راه« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪» :‬ﻣﻮرد ﻋﻨﺎﯾﺖ ﺑﯽاﻧﺪازه و« را ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪ :‬ﭘﯿﻮﺳﺘﻪ ﻣﻌﺰز ﻣﯽزﯾﺴﺘﻪاﻧﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺞ‪ :‬رﺿﯿﻪ‪.‬‬
‫)‪ .(9‬ﻣﺞ‪ :‬ﺳﺮاﭘﺮده ﺗﺘﻖ؛ ﻣﻠﮏ‪ :‬ﭘﺮدهﮔﯿﺎن‪.‬‬
‫)‪ .(10‬ﻣﺞ‪ :‬ﺳﺮاﭘﺮده ﺗﺘﻖ؛ ﻣﻠﮏ‪ :‬ﭘﺮدهﮔﯿﺎن‪.‬‬
‫)‪ .(11‬ﻣﺞ‪» :‬درآﻣﺪه« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(12‬ﻣﺞ‪» :‬و« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(13‬ﻣﺞ‪ :‬ﮐﻪ از ﺟﺎﻧﺐ‪.‬‬
‫)‪ .(14‬ﻣﺞ‪ :‬ﺷﯿﻌﯿﺎن و اﻫﻞ اﺳﻼم‪.‬‬
‫)‪ .(15‬ﻣﺞ‪ :‬در روز ﻣﺤﺸﺮ ﺑﻪ ﻗﻮاﯾﻢ ﺳﺮﯾﺮ ﻣﻠﮏ‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪70 :‬‬
‫ﻣﻮﺟﺐ ﺧﺠـﺎﻟﺖ و ﺳـﺒﺐ اﻧﻔﻌﺎل آن ﭘﺎدﺷﺎه »‪ «1‬ﺣﻤﯿﺪه ﺳـﯿﺮ ﻧﮕﺮدﯾﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﺑﻪ ﻣﺤﺎﺻـﺮه »‪ «2‬و ﻗﻠﻊ و ﻗﻤﻊ اﺳـﺒﺎب ﺳـﺘﯿﺰه و »‪«3‬‬
‫ﻗﻠﻌﻪداري و دﻓﻊ و رﻓﻊ ﻣﺤﺼﻮﻻـت »‪ «4‬و ﺧﺮاﺑﯽ ﻣﺰارع »‪ «5‬و ﻗﻨـﻮات آن ﺗﯿﺮهروزان اﻣﺮ ﻧﻔﺮﻣﻮده‪ «6» ،‬ﻫﻤﻪﺳﺎﻟﻪ در اّول ﺟﻮزا از ﻣﺴـﺘﻘﺮ‬
‫ﺧﻼﻓﺖ ﮐﺒﺮي ﺣﺮﮐﺖ و ﻫﻤﻪﺟﺎ ﺑﻪ ﻃﺮﯾﻖ ﻋـﺪاﻟﺖ ﻋﺒﻮر و در ﻣﺘﻨّﺰﻫﺎت ﺧﺮاﺳﺎن اﻟﯽ دور ارض اﻗـﺪس ﻓﯿﺾ ﮔﻨﺠﻮر »‪ «7‬ﮔﺎﻫﯽ ﺑﻪ ﺷﮑﺎر‬
‫و ﮔـﺎﻫﯽ ﺑﻪ آراﻣﺶ و »‪ «8‬اﺳـﺘﻤﺎﻟﺖ اﻫﻞ ﻋـﺪوان و ﻃﻐﯿﺎن ﻣﯽﭘﺮداﺧﺘﻨـﺪ و آن ﺳـﯿﺎهروزان از ﺧﻮف و ﻫﺮاس ﮐﻪ ﺑﺪون ﺟﻬﺖ ﺑﺮ ﺿـﻤﯿﺮ‬
‫اﯾﺸﺎن اﺳﺘﯿﻼ ﯾﺎﻓﺘﻪ ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻌﺎذﯾﺮ ﻣﺴـﻤﻮﺣﻪ و ﻣﻮاﻋﯿـﺪ ﮐﺎذﺑﻪ از در ﻋﺠﺰ و اﺳﺘﯿﻤﺎن درآﻣـﺪه‪ ،‬وﻋﺪه ﺗﺴـﻠﯿﻢ وﻻﯾﺖ و اﺧﺘﯿﺎر درﺳﺖ دادن‬
‫»‪ «9‬را ﺑﻪ ﺳـﺎل دﯾﮕﺮ ﻣﯽاﻧﺪاﺧﺘﻨـﺪ و ﻟﻄﻒ ﺧﻄـﺎﺑﺨﺶ ﭘﻮزشﭘـﺬﯾﺮ ﭘﺎدﺷـﺎﻫﯽ ﻫﻤﮕﯽ زﻟّـﺎت آﻧﻬـﺎ را ﺑﻪ ﻋﻔﻮ و اﻏﻤﺎض ﻣﻘﺮون »‪ «10‬و ﺑﻪ‬
‫ﻣﺤﺾ اﻇﻬﺎر ﺑﻨﺪﮔﯽ و ﺷﻌﺎر ﺳﺮاﻓﮑﻨﺪﮔﯽ و دادن »‪ «11‬ﭘﯿﺸﮑﺶ‪ ،‬در ﻣﻘﺎم دﻟﺠﻮﯾﯽ آﻧﻬﺎ ﺑﺮآﻣﺪه‪ «12» ،‬ﻫﺮﮐﺪام اﯾﺸﺎن را ﺑﻪ اﻋﻄﺎي »‪«13‬‬
‫ﺧﻠﻌﺖ و اﻧﻌـﺎم ﻧﻮازش و اﻋﻼـم ﻇﻔﺮ ﻓﺮﺟﺎم را ﻣﻨﺼـﺮف ﺑﻪ دار اﻟﺴـﻠﻄﻨﻪ ﻃﻬﺮان ﻣﯽﻓﺮﻣﻮدﻧـﺪ‪ .‬ﺗﺎ اﯾﻨﮑﻪ ﺑﻨﺎﺑﺮ ﺑﻌﻀـﯽ ﺟﻬﺎت اﺳـﺒﺎب ﻧﮑﺒﺖ‬
‫اﻟﻠﻬﯿﺎر »‪ «14‬ﺧﺎن ﻗﻠﯿﭽﯽ )‪ (55‬و ﺟﻌﻔﺮ ﺧـﺎن ﺑﯿـﺎت آﻣﺎده ﺷـﺪه‪ ،‬اﻣﺮ اﻋﻠﯽ ﺑﻪ ﻧﻔﺎذ ﭘﯿﻮﺳﺖ ﮐﻪ ﻋﺴﺎﮐﺮ ﻣﻨﺼﻮره آق ﻗﻠﻌﻪ )‪ (56‬را ﮐﻪ »‪«15‬‬
‫در دوازده ﻓﺮﺳـﺨﯽ ﺳﺒﺰوار و در ﺑﯿﺎﺑـﺎن ﺧﺮاﺑﯽ واﻗﻊ اﺳﺖ و ﻣﺴـﺘﻘﺮ اﻟﻠﻬﯿﺎر ﻣﯽﺑﻮد »‪ «16‬و آن ﺣﺼﻦ ﺣﺼـﯿﻦ از ﺣﯿﺜﯿﺖ ﻣﺘﺎﻧﺖ و رزاﻧﺖ‬
‫ﭘﻬﻠﻮ ﺑﻪ ﭼﺮخ ﻫﻔﺘﻤﯿﻦ ﻣﯽزد ﺑﻪ ﺧﻄﻪ ﺗﺴﺨﯿﺮ درآوردﻧﺪ‪ «17» .‬اﻟﻠﻬﯿﺎر ﺑﻨﺎﺑﺮ ﺣﺰم و اﺣﺘﯿﺎط درﯾﻦ ﺳﻨﻮات آن ﻗﻠﻌﻪ را ﺑﻪ ﻧﻮﻋﯽ ﻣﺤﮑﻢ‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﻠﮏ‪ :‬ﭘﺎدﺷﺎ‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﺤﺎﺻﺮ‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪» :‬ﺳﺘﯿﺰه و« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪ :‬ﺣﺎﺻﻞ‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪» :‬و ﺧﺮاﺑﯽ ﻣﺰارع« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪ :‬ﻧﻔﺮﻣﻮدهاﻧﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪ :‬اﻗﺪس ﭘﺮﻓﯿﺾ و ﻧﻮر‪.‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 89‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺞ‪» :‬آراﻣﺶ و« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(9‬ﻣﺞ‪» :‬و اﺧﺘﯿﺎر درﺳﺖ دادن« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(10‬ﻣﻠﮏ‪» :‬ﻣﻘﺮون« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(11‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﻪ ﻣﺤﺾ ﭘﯿﺸﮑﺶ‪.‬‬
‫)‪ .(12‬ﻣﺞ‪ :‬درآﻣﺪه‪.‬‬
‫)‪ .(13‬ﻣﺞ‪» :‬اﻋﻄﺎي« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(14‬ﻣﺘﻦ‪ :‬اﻟّﻠﻪ ﯾﺎر ﺧﺎن‪.‬‬
‫)‪ .(15‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﻨﺼﻮر ﻗﻠﻌﻪ آق ﻗﻠﻌﻪ ﮐﻪ‪.‬‬
‫)‪ .(16‬ﻣﺞ‪ :‬ﺳﺒﺰوار در ﺑﯿﺎﺑﺎن ﺑﯽآب ﺧﺮاب واﻗﻊ و ﻣﻘﺮ اﻟﻠّﻪ ﯾﺎر ﺧﺎن‪.‬‬
‫)‪ .(17‬ﻣﯽزد ﻣﺴﺨﺮ ﺳﺎزد‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪71 :‬‬
‫ﻧﻤﻮده ﺑﻮد »‪ «1‬ﮐﻪ وﻫﻢ ﺗﯿﺰرو ﺑﻪ ﮐﻨﮕﺮه ﺧﯿﺎل آن ﻧﺮﺳﯿﺪه و ﺟﻬﺎنﺑﯿﻦ ﺟﻬﺎن ﺑﻪ اﺳﺘﺤﮑﺎم »‪ «2‬آن در ﻣﻌﻤﻮره ﻋﺎﻟﻢ ﻧﺪﯾﺪي »‪ «3‬و آن را ﺑﻪ‬
‫ﻣﺮدان ﮐﺎردﯾﺪه »‪ «4‬و آﻻت و ادوات ﺣﺮب و ذﺧﯿﺮه ﺑﺴـﯿﺎر از ﻏﻠّﻪ و ﺳﺎﯾﺮ ﺿـﺮورّﯾﺎت »‪ «5‬ﻣﺸـﺤﻮن ﺳﺎﺧﺘﻪ‪ ،‬ﺑﻨﺎﺑﺮ ﻏﺮوري ﮐﻪ داﺷﺖ در‬
‫آﻧﺠﺎ ﻣﺘﺤﺼﻦ و آﻣﺎده ﻣـﺪاﻓﻌﻪ ﺷـﺪه‪ ،‬ﺑﻪ ورود )‪ 28‬اﻟﻒ( ﻟﺸﮑﺮ »‪ «6‬ﻗﯿـﺎﻣﺖ اﺛﺮ ﻗـﺪم ﻣﻨﺎزﻋﻪ و ﻣﺠﺎدﻟﻪ را ﭘﯿﺶ ﻧﻬﺎده و »‪ «7‬و ازﯾﻦ ﻣﻌﻨﯽ‬
‫ﻏﺎﻓﻞ ﮐﻪ ﻣﺸﺖ ﺧﺸﺖ و ﮔﻞ در رﻫﮕﺬر ﺳـﯿﻞ ﺑﻼ ﭼﻪ ﻧﻤﻮدي و ﺻﻌﻮه ﺿﻌﯿﻒ در ﭘﻨﺠﻪ ﺷﻬﺒﺎز »‪ «8‬ﺻﯿﺪ رﺑﺎ ﭼﻪ وﺟﻮدي دارد و آﻫﻮ را‬
‫»‪ «9‬در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺷﯿﺮ ژﯾﺎن ﮐﺠﺎ ﺗﺎب ﺳﺘﯿﺰ و ﺧﺮﮔﻮش را »‪ «10‬در ﺑﺮاﺑﺮ ﭘﯿﻞ دﻣﺎن ﮐﯽ ﻣﻘﺎوﻣﺖ آوﯾﺰ اﺳﺖ‪ «11» .‬در ﻫﻤﺎن ﺳﺎﻋﺖ آن ﺧﻮن‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻪﻫﺎ »‪ ،«12‬اﮐﺜﺮي ﻃﻌﻤﻪ ﺷﻤﺸـﯿﺮ و ﺑﻘﯿﮥ اﻟﺴـﯿﻒ اﺳـﯿﺮ ﺳﺮﭘﻨﺠﻪ ﺗﻘﺪﯾﺮ ﮔﺮدﯾﺪﻧﺪ و اﻟﻠﻬﯿﺎر ﺧﺎن و ﺳﺎﯾﺮ ﻣﻨﺴﻮﺑﺎن او را ﻣﻘﯿﺪ و ﻣﻐﻠﻮل ﺑﻪ‬
‫درﮔﺎه ﺟﻬﺎنﭘﻨﺎه ﭘﺎدﺷﺎﻫﯽ آورده‪ ،‬ﻫﺮﭼﻨﺪ ﻣّﺮة ﺑﻌﺪ اﺧﺮي ﻣﺮاﺣﻢ ﻧﺎﻣﺘﻨﺎﻫﯽ ﺷﺎﻫﻨﺸﺎﻫﯽ ﺑﺎوﺟﻮد ﺗﻘﺼﯿﺮات ﮐﻠﯽ از ﺟﺮاﯾﻢ او ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‬
‫»‪ ،«13‬اﯾﻦ دﻓﻌﻪ ﺟـﺎي آن داﺷﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺟﺰاي ﻋﻤـﻞ ﺧـﻮد ﮔﺮﻓﺘـﺎر ﺷـﻮد‪ .‬و ﻟﯿﮑﻦ از آﻧﺠـﺎ ﮐﻪ در ﻋﻔﻮ ﻟـّﺬﺗﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ در اﻧﺘﻘـﺎم ﻧﯿﺴﺖ‪،‬‬
‫ﭘﺎدﺷﺎه ﭘﻮزشﭘﺬﯾﺮ دﯾﮕﺮ ﺑﺎر ﺑﯽواﺳـﻄﻪ‪ ،‬اﻏﻤﺎض ﺷﺎﯾﺎن »‪ «14‬ﻓﺮﻣﻮده از زﻟّﺎت و ﻫﻔﻮات او ﮐﻤﺎ ﯾﻨﺒﻐﯽ ﭼﺸﻢ ﭘﻮﺷـﯿﺪﻧﺪ‪ .‬اﻣﺮ ﻫﻤﺎﯾﻮن »‪«15‬‬
‫ﺑﻪ ﻧﻔﺎذ ﭘﯿﻮﺳﺖ ﮐﻪ او را ﺑﺎ ﮐﻮچ ﺑﻪ ﻃﻬﺮان ﺑﺮده‪ ،‬در ﻫﻤﺎنﺟﺎ ﺳﺎﮐﻦ ﺑﺎﺷﺪ ﺗﺎ ﻗﺪر ﻋﺎﻓﯿﺖ را ﺑﺪاﻧﺪ و ﺣﮑﻢ »‪ «16‬ﻣﺤﮑﻢ ﺧﺎﻗﺎن ﮐﺸﻮرﺳﺘﺎن‬
‫ﻋّﺰ ﺻﺪور ﯾﺎﻓﺖ ﮐﻪ ﻗﻠﻌﻪ ﻣﺰﺑﻮره را ﺧﺮاب و ﺑﺎ ﺧﺎك ﻫﻤﺴﺎن ﺳﺎﺧﺘﻨﺪ و ﺳﮑﻨﻪ آﻧﺠﺎ ﻗﺮﯾﻦ »‪ «17‬ﻟﻄﻒ و اﺣﺴﺎن‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪» :‬ﺑﻮد« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪ :‬و ﭼﺸﻢ ﺟﻬﺎنﺑﯿﻦ ﺑﻪ اﺳﺘﺤﮑﺎﻣﯽ‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪ :‬ﻧﺪﯾﺪه‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﺮدان ﮐﺎري‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﺴﯿﺎر و ﻏّﻠﻪ ﺑﯽﺷﻤﺎر‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪ :‬ﻋﺴﺎﮐﺮ‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪ :‬ﮔﺬاﺷﺖ و دﯾﮕﺮ‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺞ‪ :‬و ﮐﺒﻮﺗﺮ ﺿﻌﯿﻒ در ﭼﻨﮕﻞ ﺷﺎﻫﯿﻦ‪.‬‬
‫)‪ .(9‬ﻣﺞ‪» :‬را« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(10‬ﻣﺞ‪» :‬را« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 90‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫)‪ .(11‬ﻣﺞ‪ :‬دارد‪.‬‬
‫)‪ .(12‬ﻣﺞ‪ :‬ﺧﻮن ﮔﺮﻓﺘﻬﺎ‪) .‬ﻫﻤﻪﺟﺎ(‬
‫)‪ .(13‬ﻣﺞ‪» :‬ﺑﻮدﻧﺪ« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(14‬ﻣﺞ‪ :‬ﻋﯿﻦ‪.‬‬
‫)‪ .(15‬ﻣﺞ‪ :‬ﻫﻔﻮات او ﭼﺸﻢ ﭘﻮﺷﯿﺪه‪ ،‬ﺟﺎنﺑﺨﺸﯽ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ و اواﻣﺮ ﻋﻠﯿﻪ‪.‬‬
‫)‪ .(16‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﻪ ﺣﮑﻢ‪.‬‬
‫)‪ .(17‬ﻣﺞ‪ :‬ﺧﺎﻗﺎن ﮐﺸﻮرﺳﺘﺎن ﻗﻠﻌﻪ ﻣﺰﺑﻮره را ﺑﺎ ﺧﺎك ﯾﮑﺴﺎن و ﺳﮑﻨﻪ آن ﺳﺎﻣﺎن‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪72 :‬‬
‫و ﻣﺸﻤﻮل ﻋﻮاﻃﻒ ﺑﯽﮐﺮان ﺷﺎﻫﺎﻧﻪ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ »‪ «1‬و از آﻧﺠﺎ ﻣﺎﻫﭽﻪ اﻋﻼم زرﻧﮕﺎر ﭘﺮﺗﻮ وﺻﻮل ﺑﻪ ارض ﻓﯿﺾ آﺛﺎر اﻧﺪاﺧﺘﻨﺪ‪«2» .‬‬
‫در ﺣﻮاﻟﯽ ﻣﺰار ﺧﻮاﺟﻪ رﺑﯿﻊ ﻣﺤـّﻞ اﻗـﺎﻣﺖ و ﻣﺨّﯿﻢ ﺳـﺮادق ﺷﻮﮐﺖ را ﻣﻘّﺮر و در ورود آﻧﺠـﺎ در ﻫﻤـﺎن ﺧـﺎرج ﺷـﻬﺮ در ﻣﻘﺎﺑـﻞ ﺑﺎرﮔـﺎه‬
‫ﺳﻠﻄﺎن ﺳﺮﯾﺮ »‪ «3‬وﻻﯾﺖ و ارﺗﻀﺎ‪ «4» ،‬ﻋﻠﯽ ﺑﻦ ﻣﻮﺳـﯽ اﻟﺮﺿﺎ‪ -‬ﻋﻠﯿﻪ اﻟﺘﺤﯿﮥ و اﻟﺜﻨﺎء »‪ -«5‬ﻣﺮاﺳﻢ زﯾﺎرت و ﺧﺎكﺑﻮﺳﯽ را ﺑﻪ ﺟﺎي آورده‪،‬‬
‫اﺳـﺘﻤﺪاد و ﻧﺼﺮت از روح ﭘﺮﻓﺘﻮح آنﺟﻨﺎب ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪ .‬آن ﺳﺮزﻣﯿﻦ را ﻣﻌﺴﮑﺮ ﺳﺎﺧﺘﻪ »‪ «6‬ﻗّﺒﻪ ﺧﯿﺎم ﻋﺴﺎﮐﺮ ﻇﻔﺮ ﻫﻤﺮاه »‪ «7‬ﺑﻪ ﻗّﻤﻪ ﻓﻠﮏ و‬
‫اوج ﻣﻬﺮ و ﻣﺎه رﺳﯿﺪ‪ .‬اﻋﯿﺎن و اﺷﺮاف آن اﻃﺮاف ﺑﻪ ﻋّﺰ ﺧﺎكﺑﻮﺳﯽ درﮔﺎه ﻋﺎﻟﻢ ﻣﻄﺎف ﺷﺮف اﺳﺘﺴﻌﺎد ﺣﺎﺻﻞ و در ﻫﻤﺎن روز »‪ «8‬ﺑﻠﺪه‬
‫ﻧﯿﺸﺎﺑﻮر ﺑﻪ ﺗﺼـﺮف ﮐﺎرﭘﺮدازان ﺷﻮﮐﺖ ﺑﻬّﯿﻪ درآﻣﺪه‪ ،‬ﺟﻌﻔﺮ ﺧﺎن ﺑﯿﺎت را ﺑﺎ ﻋﺎﻟﻢ ﻋﺎﻟﻢ ﺷﺮﻣﺴﺎري ﺑﻪ درﺑﺎر ﺷﻬﺮﯾﺎري آورده‪ ،‬او را ﻧﯿﺰ ﺑﺎ‬
‫اﻟﻠﻬﯿـﺎر ﺧﺎن رﻓﯿﻖ و ﻋﺎزم ﻫﻤﺎن »‪ «9‬ﻃﺮﯾﻖ ﺳﺎﺧﺘﻨﺪ‪ .‬در آن ﺳـﻔﺮ ﺣﺴﺐ اﻻﺳـﺘﺪﻋﺎي ﺟﻨﺎب ﻗﻄﺐ اﻻﻗﻄﺎب‪ ،‬ﻣﺠﺘﻬﺪ اﻟﻌﺼـﺮ و اﻟﺰﻣﺎﻧﯽ )‪28‬‬
‫ب( ﻧﺼـﺮت ﻣﺒﺎﻧﯽ ﺑﻪ اﺣﻮال ﺳﮑﻨﻪ ارض اﻗﺪس ﺗﻌّﺮض ﻧﺮﺳﺎﻧﯿﺪ‪ «10» .‬در ﻫﻤﺎن روز »‪ «11‬ﻣﺤّﻤﺪ اﺳﺤﺎق »‪ «12‬ﺧﺎن ﺳﺮدار ﻗﺮاﯾﯽ )‪،(57‬‬
‫ﺣﺎﮐﻢ ﺗﺮﺑﺖ ﺣﯿـﺪرﯾﻪ‪ ،‬ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﺰﯾـﺪ ﺷﻮﮐﺖ و ﻋـّﺪت و ﺟﺎه از اﻣﺮاي ﺧﺮاﺳﺎن اﻣﺘﯿﺎز داﺷﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﺷـﺮف ﺗﻘﺒﯿﻞ درﮔﺎه ﻋﺎﻟﻢﭘﻨﺎه‪ ،‬ﻣﺮﺗﺒﻪ »‪«13‬‬
‫اﻓﺘﺨـﺎر ﺣﺎﺻـﻞ ﻧﻤﻮده‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﻮازش ﺷﺎﻫـﺎﻧﻪ و ﻣﮑﺎرم ﺧﺴـﺮواﻧﻪ ﻋّﺰ اﺧﺘﺼﺎص ﯾﺎﻓﺖ »‪ ،«14‬ﻧﻄﺎق ﺧـﺪﻣﺘﮕﺰاري و ﺟﺎنﻧﺜﺎري ﺑﺮ ﻣﯿﺎن ﺑﺴـﺖ‬
‫»‪ ،«15‬ﻣﺼﺪر ﺧﺪﻣﺎت ﺷﺎﯾﺴﺘﻪ ﮔﺮدﯾﺪه‪ ،‬ﻣﺘﻘﺒﻞ و ﻣﺘﻌﻬﺪ و اﻧﺠﺎم ﻣﻬﺎم اﻣﺮ ﻣﻤﻠﮑﺖ ﭘﺎدﺷﺎﻫﯽ ﮔﺮدﯾﺪه »‪ ،«16‬اﺳﺘﺪﻋﺎ ﮐﺮد »‪ «17‬ﮐﻪ‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪ :‬ﻓﺮﻣﻮدهاﻧﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪ :‬اﻧﺪاﺧﺘﻪ‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪ :‬اﻗﺎﻣﺖ ﺳﺮادق رﻓﯿﻊ را ﻣﻘﺮر و از ﮔﺮد راه در ﻫﻤﺎن ﺑﯿﺮون اﺳﺘﻤﺪاد ﻫﻤﺖ از روح ﭘﺮﻓﺘﻮح ﺳﻠﻄﺎن اﻗﻠﯿﻢ‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﻠﮏ‪ :‬ارﺗﻀﯽ‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪ :‬اﻟﺜﻨﺎ ﻧﻤﻮده‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﺮاﺳﻢ زﯾﺎرت را ﺑﻪﺟﺎ آورده در آن واﺣﺪه‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪ :‬ﻋﺴﺎﮐﺮ ﻧﺼﺮت ﭘﻨﺎه‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺞ‪ :‬روزﻫﺎ‪.‬‬
‫)‪ .(9‬ﻣﺞ‪» :‬ﻫﻤﺎن« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(10‬ﻣﺞ‪ :‬ﻧﯿﺰ ﺣﺴﺐ اﻻﺳﺘﺪﻋﺎي ﺟﻨﺎب ﻣﺠﺘﻬﺪ اﻟﺰﻣﺎﻧﯽ ﺧﺎﻗﺎن ﻧﺼﺮت ﻣﺒﺎﻧﯽ ﺗﻌﺮﺿﯽ ﺑﻪ اﺣﻮال ﺳﮑﻨﻪ ارض اﻗﺪس ﻧﺮﺳﺎﻧﯿﺪه‪.‬‬
‫)‪ .(11‬ﻣﺞ‪ :‬روزﻫﺎ‪.‬‬
‫)‪ .(12‬ﻣﺘﻦ‪ :‬اﺳﺤﻖ )ﻫﻤﻪﺟﺎ(‪.‬‬
‫)‪ .(13‬ﻣﺞ‪ :‬ﻋﺎﻟﻢ ﭘﻨﺎﻫﯽ ﺷﺮف‪.‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 91‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫)‪ .(14‬ﻣﺞ‪ :‬ﺧﺴﺮواﻧﻪ اﺧﺘﺼﺎص ﯾﺎﻓﺘﻪ‪.‬‬
‫)‪ .(15‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﺮ ﮐﻤﺮ ﺑﺴﺘﻪ‪.‬‬
‫)‪ .(16‬ﻣﺞ‪ :‬ﮔﺮدﯾﺪ و ﻣﺘﻘﺒﻞ اﻧﺠﺎم ﻣﻬﺎم ﻣﻠﺰوﻣﺎت ﭘﺎدﺷﺎﻫﯽ ﺷﺪه‪.‬‬
‫)‪ .(17‬ﻣﺞ‪ :‬ﻧﻤﻮد‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪73 :‬‬
‫ﺣﺴﯿﻦ ﺧﺎن ﻗﻮﻟﻠﺮ آﻗﺎﺳﯽ )‪ (58‬ﺳـﺮﮐﺎر اﻋﻠﯽ را ﮐﻪ ﺑﻪ ﺣﺴﺐ ﻋﻘﻞ و داﻧﺶ و رﺳﻮم »‪ «1‬ﺳـﭙﺎﻫﯿﮕﺮي و ﺑﯿﻨﺶ از اﻣﺜﺎل و اﻗﺮان ﻣﻤﺘﺎز ﺑﻮد‪،‬‬
‫ﺑﺎ »‪ «2‬ﻓﻮﺟﯽ از ﻋﺴﺎﮐﺮ ﻣﻨﺼﻮره »‪ «3‬در ﻧﯿﺸﺎﺑﻮر ﮔﺬاﺷﺘﻪ‪ ،‬اﻣﺮ ﺑﻪ ﺗﻮﻗﻒ ﻣﺸﺎراﻟﯿﻪ در آﻧﺠﺎ ﻓﺮﻣﺎﯾﻨﺪ ﮐﻪ »‪ «4‬ﺑﻪ ﻣﺮور اّﯾﺎم اﻣﺮ ﺧﺮاﺳﺎن »‪ «5‬ﺑﻪ‬
‫درﺳﺘﯽ »‪ «6‬ﺳـﻤﺖ اﻧﺘﻈﺎم ﭘﺬﯾﺮد و ﺣﻀـﺮت ﻇّﻞ اﻟﻠﻬﯽ ﺗﻤّﻨﺎي او را ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﻪ‪ ،‬ﺣﺴـﯿﻦ ﺧﺎن را ﺑﻪ ﻣﻨﺼﺐ واﻻي ﺳـﺮداري ﻣﻤﻠﮑﺖ ﺧﺮاﺳﺎن‬
‫ﺳﺮاﻓﺮاز و »‪ «7‬ﻣﻦ ﺟﻤﯿﻊ اﻟﺠﻬـﺎت ﻗﺮﯾﻦ اﻋﺰاز ﻧﻤﻮده‪ ،‬ﺑﺎ ﻣﻌﺎدل دو ﻫﺰار ﻧﻔﺮ از ﺳﻮاره و ﭘﯿﺎده رﮐﺎﺑﯽ‪ ،‬ﺣﮑﻢ ﺑﻪ ﺗﻮﻗﻒ ﻧﯿﺸﺎﺑﻮرش ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‬
‫و ﻋﻨﺎن رﺟﻌﺖ را ﺑﻪ ﻣﺴـﺘﻘّﺮ ﻋّﺰ و ﺷﺄن ﻣﻌﻄﻮف ﺳﺎﺧﺘﻪ‪ ،‬ﺣﺴﯿﻦ ﺧﺎن ﺳﺮدار زﻣﺴﺘﺎن آن ﺳﺎل ﺑﻪ ﮐّﺮات ﺣﻮﻣﻪ ارض ﻓﯿﺾ ﺳﻤﺎت را ﺗﺎﺧﺘﻪ‬
‫»‪ ،«8‬اﻫﺎﻧﺖ ﮐﻠﯽ ﺑﻪ ﺣﺎل ﺳـﮑﻨﻪ آﻧﺠﺎ راه ﯾﺎﻓﺘﻪ ﺗﺎ وﺻﻮل اﺷﻬﺐ ﮔﺮمﺳﯿﺮ آﻓﺘﺎب ﺑﻪ ﺳﺎﺣﺖ ﺛﻮر ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﻃﺮﯾﻖ ﮔﺬﺷﺖ‪ «9» .‬ﭼﻮن ﻫﻤﮕﯽ‬
‫ﻫّﻤﺖ ﺑﻠﻨﺪ ﺷﺎﻫﺎﻧﻪ و ﻧّﯿﺖ آﺳﻤﺎن »‪ «10‬ﭘﯿﻮﻧﺪ ﺧﺴﺮواﻧﻪ ﻣﻘﺼﻮر ﺑﻪ ﻓﺘﺢ ارض اﻗﺪس و ﻣﺼﺮوف ﺑﻪ ﺗﺴﺨﯿﺮ آن ﺑﻠﺪه ﻣﻘﺪس و رﻓﻊ ﺗﻌﺪي و‬
‫دﺳﺖاﻧﺪازي »‪ «11‬ﺑﯿﮕـﺎﻧﻪ ﻧﺴـﺒﺖ ﺑﻪ ﺿـﻌﻔﺎي آﻧﺠـﺎ ﺑﻮد‪ ،‬ﻧﻤﯽﺧﻮاﺳـﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﻨـﺎﺑﺮ اﺣﺘﺮام روﺿﻪ ﻣﻼﯾﮏ ﻣﻘﺎم و ﺑﻘﻌﻪ ﻫﺸـﺘﻢ ﺧﻠﯿﻔﻪ رﺳﻮل‬
‫اﻧﺎم‪ -‬ﻋﻠﯿﻪ اﻟﺴـﻼم‪ -‬آن ﺷـﻬﺮ ﭘﺮﻓﯿﺾ و ﺑﻬﺮ ﺑﻪ ﻏﻠﺒﻪ و ﻗﻬﺮ ﻣﺴـﺨﺮ و ﺳﺎﮐﻨﯿﻦ و ﻗﺎﻃﻨﯿﻦ آن ﺑﻠـﺪ اﻣﯿﻦ ﭘﺎﯾﻤﺎل ﻋﺴﺎﮐﺮ ﻧﺼـﺮتآﯾﯿﻦ ﮔﺮدﯾـﺪه‬
‫ﺑﺎﺷـﻨﺪ و ﺗﻮپ ﺑﻪ ﺟﺪار ﺷـﻬﺮ ﺑﺴـﺘﻦ و ﺧﻤﭙﺎره ﺑﻪ آن ﺣﺼﺎر اﻓﮑﻨﺪن را ﻧﯿﺰ ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﺟﻬﺖ ﺧﻼف ﺷـﯿﻮه ادب داﻧﺴﺘﻪ‪ ،‬از ﺳﻔﺮ ﻫﻤﻪﺳﺎﻟﻪ و‬
‫ﻋﺒﻮر و ﻣﺮور ﻏﺎزﯾﺎن ﺑﻪ آن ﺳﺎﺣﺖ ﻃّﯿﺒﻪ اﺿﺮار و اذﯾﺖ ﺑﺴﯿﺎر ﺑﻪ ﻣﺎل و ﺟﺎن رﻋﺎﯾﺎ و ﺑﺮاﯾﺎ راه ﯾﺎﻓﺘﻪ ﺑﻮد‪«12» .‬‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪ :‬داﻧﺶ و در ﻃﺮﯾﻘﻪ‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪ :‬او را ﺑﺎ‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﻨﺼﻮر‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪» :‬اﻣﺮ ‪ «...‬ﺗﺎ اﯾﻨﺠﺎ را ﻧﺪارد‪ .‬ﺗﺎ ﺑﻪ ‪....‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﻠﮏ‪» :‬اﻣﺮ ﺧﺮاﺳﺎن« ﺗﮑﺮار ﺷﺪه‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪» :‬ﺑﻪ درﺳﺘﯽ« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪ :‬و او را‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺞ‪ :‬ﭘﯿﺎدهرﮐﺎﺑﯽ در ﻧﯿﺸﺎﺑﻮر ﮔﺬاﺷـﺘﻪ‪ ،‬ﻋﻄﻒ ﻋﻨﺎن ﺑﻪ ﻣﺴـﺘﻘﺮ ﻋّﺰ و ﺷﺄن ﻓﺮﻣﻮدهاﻧﺪ و ﺣﺴـﯿﻦ ﺧﺎن ﺳﺮدار آن زﻣﺴﺘﺎن ﺑﻪ ﮐﺮات دور‬
‫ارض ﻓﯿﺾ ﺛﺒﺎت را ﺗﺎﺧﺘﻪ‪.‬‬
‫)‪ .(9‬ﻣﺞ‪ :‬ﯾﺎﻓﺘﻪ و ﺗﺎ اوان ﺛﻮر ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ دﺳﺘﻮر ﮔﺬﺷﺖ‪.‬‬
‫)‪ .(10‬ﻣﺞ‪ :‬ﻧﯿﺖ ﺧﺎﻃﺮ آﺳﻤﺎن‪.‬‬
‫)‪ .(11‬ﻣﺞ‪ :‬ﺗﻐﻠﺐ‪.‬‬
‫)‪ .(12‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﺴﺨﺮ و ﺳﮑﺎن آﻧﺠﺎ ﭘﺎﯾﻤﺎل ﻋﺴﺎﮐﺮ ﻧﺼﺮتﻣﺂل و ﻗﺮﯾﻦ ﺧﺴﺮوان و ﻧﮑﺎل ﮔﺮدﯾﺪه ﺑﺎﺷﻨﺪ و ﺗﻮپ ﺑﻪ ﺣﺼﺎر و ﺟﺪار ﺷﻬﺮ ﺑﺴﺘﻦ‬
‫را ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﺟﻬﺖ ﺧﻼف ادب داﻧﺴﺘﻪ از ﺳﻔﺮ ﻫﻤﻪﺳﺎﻟﻪ و ﻋﺒﻮر ﻏﺎزﯾﺎن در آن ﻣﮑﺎن ﻃﯿﺒﻪ اذﯾﺖ ﺑﺴﯿﺎر ﺑﻪ ﺣﺎل رﻋﺎﯾﺎ و ﺑﺮاﯾﺎ راه ﯾﺎﻓﺘﻪ‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪74 :‬‬
‫درﯾﻦ ﺳﺎل ﺧﺪﯾﻮ ﺑﯽﻫﻤﺎل ﻧﺼﺐ اﻟﻌﯿﻦ ﺧﺎﻃﺮ ﺧﻄﯿﺮ و ﻣﮑﻨﻮن ﺿـﻤﯿﺮ آﻓﺘﺎب ﺗﺄﺛﯿﺮ )‪ 29‬اﻟﻒ( ﻓﺮﻣﻮده ﺑﻮدﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﻌﺪ از ﺗﺤﺮﯾﮏ اﻟﻮﯾﻪ ﻓﺘﺢ‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 92‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫و ﻇﻔﺮ در دور ارض ﻣﯿﻨﻮ اﺛﺮ ﭼﻨـﺪان درﻧـﮓ »‪ «1‬ﺷـﺪه ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﻗﻠﻌﮕﯿﺎن »‪ «2‬ﺑﻪ ﺗﻨﮓ آﻣـﺪه ﯾﺎ ﻗﻠﻌﻪ را ﺑﺴـﭙﺎرﻧﺪ ﯾﺎ ﻧﺎدر ﻣﯿﺮزا را از ﺷـﻬﺮ‬
‫اﺧﺮاج ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪ .‬ﺑﻌﺪ از اﻧﺘﺸﺎر اﯾﻦ ﺧﺒﺮ اﻣﺮاي ﺧﺮاﺳﺎن‪ «3» ،‬از ﻗﺒﯿﻞ ﻣﺤّﻤﺪ اﺳﺤﺎق ﺧﺎن ﻗﺮاﯾﯽ و ﻣﺤّﻤﺪ ﺧﺎن ﻫﺰاره ﺑﯿﮕﻠﺮﺑﯿﮕﯽ و اﻣﯿﺮ ﮔﻮﻧﻪ‬
‫ﺧﺎن اﯾﻠﺨﺎﻧﯽ و اﻣﯿﺮ ﻗﻠﯿﭻ ﺧﺎن »‪ «4‬ﺗﯿﻤﻮري اوﯾﻤﺎق ﺑﯿﮕﯽ )‪ (59‬و ﺳﺎﯾﺮ ﺧﻮاﻧﯿﻦ و ﺳﺮﮐﺮدﮔﺎن ﻟﺸﮑﺮ رﮐﺎﺑﯽ اﺟﺘﻤﺎع ﻧﻤﻮده‪ ،‬ﺑﺎ ﺣﺴﯿﻦ ﺧﺎن‬
‫ﺳﺮدار ﻃﺮﯾﻘﻪ ﮐﻨﮑـﺎش را ﻣﺮﻋﯽ داﺷـﺘﻪ‪ ،‬ﮔﻔﺘﻨـﺪ ﮐﻪ اﮔﺮ ﭼﻨـﺎﻧﭽﻪ درﯾﻦ ﺳـﺎل ﻫﻢ »‪ «5‬ﮐﻮﮐﺒﻪ اﺟﻼـل ﭘﺎدﺷـﺎﻫﯽ ﺑﺎ ﻟﺸـﮑﺮ ﻗﯿﺎﻣﺖ اﺛﺮ ﻧﺰول‬
‫اﺟﻼـل ﺑﻪ ﺧﺮاﺳـﺎن ارزاﻧﯽ ﻓﺮﻣﺎﯾﻨـﺪ‪ ،‬اﻣﮑـﺎن ﻧـﺪارد ﮐﻪ اﻫـﻞ اﯾﻨﺠـﺎ ﺗﻮاﻧﻨـﺪ از ﻋﻬـﺪه اﺧﺮاﺟـﺎت و ﺳﻮرﺳـﺎت ﯾﮏﻣـﺎﻫﻪ ﻋﺴﺎﮐﺮ ﻇﻔﺮ ﻣﺂﺛﺮ‬
‫ﭘﺎدﺷﺎﻫﯽ ﺑﺮآﯾﻨـﺪ‪ ،‬ﭼﻪ ﺟﺎي آﻧﮑﻪ »‪ «6‬ﺧﻮاﺳـﺘﻪ ﺑﺎﺷـﻨﺪ ﻣﺎدام ﺗﺴـﺨﯿﺮ ارض اﻗﺪس ﺗﻮﻗﻒ ﺷﻮد‪ ،‬ﭘﺲ ﺻﻼح درﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣّﺘﻔﻖ ﻟا ّﻠﻔﻆ ﺑﻪ‬
‫ﺳـﺪه ﺳﺪره ﻣﺮﺗﺒﻪ ﺷﺎﻫﻨﺸﺎﻫﯽ »‪ «7‬ﻋﺮض ﺷﻮد ﮐﻪ ﯾﮑﯽ از ﺷﺎﻫﺰادﮔـﺎن واﻻﺷـﺄن ﮐﻪ از ﺣﯿﺜﯿﺖ رﺷـﺪ و ﮐـﺎرداﻧﯽ ﺳـﺮآﻣﺪ اﻣﺜـﺎل و اﻗﺮان‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺎ ﻓﻮﺟﯽ از ﻟﺸـﮑﺮ ﻣﺄﻣﻮر ﺑﻪ ﺧﺮاﺳﺎن ﻓﺮﻣﻮده ﺑﺎﺷـﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ اﺳﺘﻈﻬﺎر اﺳﻢ و اﻋﺘﻀﺎد »‪ «8‬آوازه او ارض اﻗﺪس را ﻣﺤﺎﺻـﺮه و ﻣﺼﺪر‬
‫ﺧـﺪﻣﺎت ﻧﻤﺎﯾﺎن ﺷـﺪه ﺑﺎﺷـﯿﻢ‪ .‬ﻫﻤﮕﯽ ﺑﻪ ﻋﺰﻣﯽ درﺳﺖ و راﯾﯽ ﻣّﺘﻔﻖ اﺳـﺘﺪﻋﺎ از درﺑﺎر ﻓﻠﮏاﻗﺘـﺪار ﻧﻤﻮده و ﻣﺘﻤّﻨﯽ ﮔﺮدﯾﺪﻧﺪ ﮐﻪ ﯾﮑﯽ از‬
‫ﺷﺎﻫﺰادﮔـﺎن واﻻﺷﺄن را ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻓﺮﻣﺎﯾﻨـﺪ و اﯾﻦ »‪ «9‬ﻣﻄﻠﺐ را ﺑﻪ ﺷـﺮح ﻣﺒﺴﻮط ﺑﻪ اﻣﻨﺎي دوﻟﺖ ﺟﺎوﯾـﺪ ﻣﻨﻮط ﻧﻮﺷـﺘﻪ »‪ ،«10‬ارﮐﺎن دوﻟﺖ و‬
‫اﻋﯿﺎن ﺣﻀﺮت ﺣﻘﯿﻘﺖ اﻣﺮ »‪ «11‬را ﻣﻌﺮوض راي ﻋﺘﺒﻪ ﺟﻼـل ﻧﻤﻮده‪ ،‬در ﺑـﺎب ﺗﺮﺧﯿﺺ و ﺗﻌﯿﯿﻦ ﯾﮑﯽ از ﺷﺎﻫﺰادﮔﺎن و اﻧﻀـﺒﺎط و اﻧﺘﻈﺎم‬
‫اﻣﺮ ﺧﺮاﺳﺎن ﻣﺴﺎﻋﯽ ﺑﻠﯿﻐﻪ ﮐﺮده‪ ،‬ﺑﻪ اﯾﻦ ﻧﺤﻮ ﻋﺮﺿﻪ داﺷﺘﻨﺪ ﮐﻪ اﻣﺮ ﺧﺮاﺳﺎن ﻣﻬﻤﯽ اﺳﺖ ﻋﻈﯿﻢ و از اﯾﻨﮑﻪ رﻋﺎﯾﺎي آن‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪ :‬ﺗﻮﻗﻒ و درﻧﮓ‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺘﻦ‪ :‬ﻗﻠﻌﻪﮔﯿﺎن‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﻠﮏ‪» :‬اﻣﺮاي ﺧﺮاﺳﺎن« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﻠﮏ‪» :‬اﻣﺮاي ﺧﺮاﺳﺎن« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪ :‬اﻣﺴﺎﻟﻪ ﻧﯿﺰ‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪ :‬اﺟﻼل را ﺑﻪ اﯾﻦ ﺻﻮب ارزاﻧﯽ ﻓﺮﻣﺎﯾﻨﺪ‪ ،‬اﻣﮑﺎن ﺗﺪارك ﯾﮏﻣﺎﻫﻪ ﻧﺪارد‪ ،‬ﭼﻪ ﺟﺎي اﯾﻨﮑﻪ‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪ :‬ﺳﺪ ره ﻣﺒﺎﻧﯽ‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺞ‪ :‬اﺳﺘﻈﻬﺎر و ﺧﺎﻃﺮﺟﻤﻌﯽ و‪.‬‬
‫)‪ .(9‬ﻣـﺞ‪ :‬ﻣﺤﺎﺻـﺮه ﻧﻤﻮده‪ ،‬اﻣﺮي از ﭘﯿﺶ ﺑﺮود‪ ،‬ﺑﺎﻻﺧﺮه راﯾﻬﺎ ﺑﺮﯾﻦ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺳـﺮدار و اﻣﺮا ﮐﯿﻔﯿﺖ را ﺑﻪ درﺑﺎر ﭘﺎدﺷﺎﻫﯽ ﻋﺮض ﮐﺮده‪،‬‬
‫ﻣﺘﻤﻨﯽ ﯾﮑﯽ از ﺷﺎﻫﺰادﮔﺎن واﻻﺷﺎن ﺷﺪه‪ ،‬ﻫﻤﯿﻦ‪.‬‬
‫)‪ .(10‬ﻣﺞ‪ :‬ﻧﻮﺷﺘﻪاﻧﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(11‬ﻣﺞ‪» :‬اﻣﺮ« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪75 :‬‬
‫ﻣﺤﻞ »‪ «1‬ﺑﻪ ﻋّﻠﺖ ﻋﺒﻮر ﻟﺸﮑﺮ درﯾﻦ ﺳﻨﻮات از اوﺿﺎع اﻓﺘﺎدهاﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺘّﺤﻤﻞ ﺷﮑﻮه ﭘﺎدﺷﺎﻫﯽ ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺷﺪ »‪ «2‬و از وﺟﻮد ﺳﺮداران ﻫﻢ »‪«3‬‬
‫آﻧﭽﻪ ﻣﻄﻤـﺢ ﻧﻈﺮ آﻓﺘـﺎباﺛﺮ ﺷﺎﻫﻨﺸـﺎﻫﯽ اﺳﺖ از ﻗﻮه ﺑﻪ ﻓﻌـﻞ ﻧﺨﻮاﻫـﺪ آﻣـﺪ‪ ،‬ﭘﺲ درﯾﻦ ﺻﻮرت ﯾﮑﯽ از ﺷﺎﻫﺰادﮔﺎن ﮐﻪ ﺑﻪ وﻓﻮر ﻋﻘﻞ و‬
‫داﻧﺶ و از ﺣﺴﺐ ﺗﻤﯿﺰ و ﺑﯿﻨﺶ ﻣﻨﻔﺮد و در ﻃﺮﯾﻘﻪ ﺳـﭙﺎﻫﯿﮕﺮي و ﺷـﯿﻮه ﺳﭙﻬﺪاري »‪ «4‬و آداب )‪ 29‬ب( ﺣﺰم و رزم ﺳﺮآﻣﺪ و ﻣﺴﺘﻐﻨﯽ و‬
‫در ﺳـﯿﺎﺳﺖ و رأﻓﺖ »‪ «5‬و ﻋﻘﻮﺑﺖ ﺿـﺮب اﻟﻤﺜﻞ ﺑﺎﺷـﺪ او را ﻣﺄﻣﻮر »‪ «6‬ﻓﺮﻣﺎﯾﻨﺪ‪ «7» .‬و ﺗﺎ ﻣـّﺪتﻫﺎ رﺷـﺘﻪ اﯾﻦ ﻣﻄﻠﺐ دﺳﺖآوﯾﺰ ﭘﺎدﺷﺎه و‬
‫اﻣﻨﺎي ﮐﯿﺎﺳﺖ ﭘﻨﺎه ﺑﻮده‪ ،‬ﺗﺎ ﻗﺮﻋﻪ ﻣﺸﻮرت ﺑﻪ ﻧﺎم ﻧﺎﻣﯽ ﺑﻬﯿﻦ ﻓﺮزﻧﺪ ﮔﺮاﻣﯽ و ﻣﻬﯿﻦ ﭘﯿﻮﻧﺪ اﻋﻠﯽﺣﻀـﺮت ﻇﻞ اﻟﻠﻬﯽ‪ ،‬اﺧﺘﺮ درﺧﺸﺎن آﺳـﻤﺎن‬
‫ﻣﺠﺪ و ﺑﻬﺎ »‪ ،«8‬اﺑﻮ اﻟﻨﺼـﺮ ﻣﺤّﻤﺪ وﻟﯽ ﻣﯿﺮزا ﮐﻪ ﺟﺎﻣﻊ ﺻﻔﺎت ﺣﻤﯿﺪه و ﺣﺎوي »‪ «9‬ﺧﺼﺎل ﭘﺴﻨﺪﯾﺪه ﺑﻮد اﻓﺘﺎده‪ ،‬در ﻫﻤﺎن روز ﺣﮑﻢ ﻗﻀﺎ‬
‫اﻣﻀﺎ ﺑﻪ ﻧﻔﺎذ »‪ «10‬ﻣﻘﺮون ﺷﺪ ﮐﻪ آن ﻗّﺮة اﻟﻌﯿﻦ ﺳﻠﻄﻨﺖ ﻣﻬﯿﺎي ﺳﻔﺮ ﺧﯿﺮ اﺛﺮ ﺧﺮاﺳﺎن ﺑﻮده‪ ،‬در ﺗﻬﯿﻪ اﺳﺒﺎب ﺑﺎﺷﺪ‪«11» .‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 93‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬

‫ذﮐﺮ ﻣﺄﻣﻮر ﺷﺪن »‪ «12‬ﺷﻬﺰاده آزاد »‪ «13‬اﺳﮑﻨﺪر ﺷﺄن ﺣﺴﺐ اﻟﺤﮑﻢ ﺧﺪﯾﻮ زﻣﺎن ﺑﻪ ﺟﺎﻧﺐ ﺧﺮاﺳﺎن‬
‫ﺷﺎﻫﺰاده ﺑﻠﻨﺪاﻗﺒﺎل ﮐﻪ در ﺑﻠﺪه ﺳـﻤﻨﺎن درﯾﻦ ﭼﻨﺪﺳﺎل ﺑﻪ ﺳـﺮ ﻣﯽﺑﺮدﻧﺪ »‪ «14‬ﺑﺎوﺟﻮد ﺻـﻐﺮ ﺳﻦ داﯾﻢ ﻫﻮس ﺳـﻔﺮ و ﺗﻤﻨﺎي ﺣﺸﻢ و ﻟﺸﮑﺮ‬
‫ﻣﯽﻧﻤﻮدﻧﺪ‪ ،‬از آﻧﺠﺎ ﮐﻪ ﮐﻤﺎل »‪ «15‬ﻣﺮد ﻫﻨﺮور و ﺑﺮش ﺷﻤﺸﯿﺮ ﺑﺎ ﺟﻮﻫﺮ »‪ «16‬ﻣﯽﺑﺎﯾﺪ‪ ،‬در ﻫﻤﻪﺟﺎ ﻇﺎﻫﺮ و آﺷﮑﺎرا و زر ﺧﺎﻟﺺ ﻋﯿﺎر را ﺑﻪ‬
‫ﻣﺤﮏ ﺻﯿﺮﻓﯿﺎن‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪ :‬ﺗﺮﺧﯿﺺ ﯾﮏ ﻧﻔﺮ از ﺷﺎﻫﺰادﮔﺎن ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﺧﺮاﺳﺎن و اﻧﺘﻈﺎم و اﻧﻀﺒﺎط آن ﺳﺎﻣﺎن ﺳﻌﯽﻫﺎي ﺑﻠﯿﻎ ﮐﺮده ﮐﻪ اﻣﺮ ﺧﺮاﺳﺎن اﻣﺮ ﮐﻠﯽ‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬از اﯾﻨﮑﻪ رﻋﯿﺖ آﻧﺠﺎ‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﺸﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪ :‬ﻧﯿﺰ‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪ :‬ﺳﭙﻪﮔﺮداﻧﯽ‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪ :‬رأﻓﺖ و ﮔﺬﺷﺖ‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﻠﮏ‪» :‬او را ﻣﺄﻣﻮر« ﺗﮑﺮار ﺷﺪه‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﺎﯾﺪ ﻧﻤﻮد‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺞ‪ :‬ﻋﺒﺎرت »اﺧﺘﺮ روﺷﻦ ‪ «...‬را ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(9‬ﻣﺞ‪ :‬ﺷﺎﻣﻞ‪.‬‬
‫)‪ .(10‬ﻣﺘﻦ‪ :‬ﻧﻔﺎد‪.‬‬
‫)‪ .(11‬ﻣﺞ‪ :‬ﺳﻠﻄﻨﺖ ﺑﺮاقﮔﯿﺮي ﻧﻤﻮده‪ ،‬در ﺗﻬﯿﻪ ﺳﻔﺮ ﺧﯿﺮ اﺛﺮ ﺧﺮاﺳﺎن ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(12‬ﻣﺞ‪ :‬ﮔﺮدﯾﺪن‪.‬‬
‫)‪ .(13‬ﻣﺞ‪ :‬آزاده‪.‬‬
‫)‪ .(14‬ﻣﺞ‪» :‬در ﺑﻠﺪه ﺳﻤﻨﺎن« ﻧﺪارد‪ .‬در ﺣﺎﺷﯿﻪ »در ﺳﻤﻨﺎن« آﻣﺪه‪.‬‬
‫)‪ .(15‬ﻣﻠﮏ‪» :‬از آﻧﺠﺎ« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(16‬ﻣﺞ‪ :‬ﮐﻤﺎل ﻣﺮد ﻣﺮداﻧﻪ و ﺟﻮﻫﺮ ﺷﺨﺺ ﻓﺮزاﻧﻪ‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪76 :‬‬
‫ﺟﻮﻫﺮﺷـﻨﺎس آﺷـﻨﺎ ﻧﻤـﻮده‪ ،‬ﻫﻤﯿﺸـﻪ ﺑـﻪ ارﮐـﺎن دوﻟـﺖ ﺑﻬّﯿﻪ و اﻋﯿـﺎن ﺷـﻮﮐﺖ ﻋﻠّﯿﻪ آرزوي ﺳـﻔﺮ ﻫﻔﺖ ﺳـﺎﻟﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﻮدﻧـﺪ »‪ «1‬و در آن‬
‫وﺣﺸﺖﮔﺎه »‪ «2‬ﭘﯿﻮﺳـﺘﻪ اﻇﻬﺎر دﻟﺘﻨﮕﯽ ﻣﯽﻧﻤﻮدﻧﺪ و ﺑﺎرﻫﺎ »‪ «3‬ﻣﯽﮔﻔﺘﻨـﺪ ﮐﻪ ﺟﺎي ﻣﺮدﮐﺎر ﻋﺮﺻﻪ ﮔﯿﺮودار اﺳﺖ »‪ «4‬ﻧﻪ ﺧـﺎﻧﻪ و دﯾﺎر‪ ،‬و‬
‫ﻣﮑﺎن ﺷﯿﺮ درﻧﺪه داﻣﻦ ﮐﻮﻫﺴﺎر اﺳﺖ ﻧﻪ ﮐﻨﺎم‪ «5» .‬ﻓﯽ اﻟﺤﻘﯿﻘﻪ ﭼﻮن ﻣّﺪت ﺗﻮﻗﻒ ﺳﻤﻨﺎن ﺑﻪ اﻣﺘﺪاد اﻧﺠﺎﻣﯿﺪ و زﻣﺎن ﻧﺸﯿﻤﻦ »‪ «6‬آن ﻣﺤﻞ‬
‫ﻃﻮﻟﯽ »‪ «7‬ﮐﺸـﯿﺪ‪ ،‬ﺧﺎﻃﺮ ﻣﺒﺎرك آن ﺣﻀﺮت را ﻣﻼﻟﯽ »‪ «8‬روي ﻣﯽداد‪ ،‬ﻫﻤﻮاره ﻣﺘﺮﺻـﺪ ﮔﺸﺎﯾﺶ از وراي ﭘﺮده ﻏﯿﺐ ﺑﻮدﻧﺪ »‪ «9‬ﮐﻪ ﺗﺎ‬
‫ﺧﻮد ﻓﻠـﮏ از ﭘﺮده ﭼﻪ آرد ﺑﯿﺮون ﮐﻪ ﻧﺎﮔﺎه ﺑﺮﯾـﺪ ﺧﻮشﺧﺒﺮ و ﭘﯿﮏ ﭘﯿﺎمآور از درﺑﺎر ﺷـﻬﺮﯾﺎر ﻓﺮﯾـﺪون اﻓﺴـﺮ رﺳـﯿﺪه‪ «10» ،‬ﺣﮑﻢ ﻗﻀﺎ‬
‫اﻣﻀﺎ ﺑﻪ ﺷﺮف ﻧﻔﺎذ ﻣﻘﺮون ﺷﺪ »‪ «11‬ﮐﻪ آن ﺗﺎزه ﮔﻞ ﮔﻠﺸﻦ اﻗﺒﺎل و ﺳﺮو ﺣﺪﯾﻘﻪ اﺟﻼل ﺑﻪ ﺗﻨﺒﯿﻪ و ﺗﺪﻣﯿﺮ اﻫﻞ ﻧﻔﺎق و اﺧﻼل و اﺿﻤﺤﻼل‬
‫اﺷﺮار ﺧﺴﺮان ﻣﺂل و ﺳﺮﮐﺸﺎن و ﺧﻮدﺳﺮان دﯾﺎر ﺧﺮاﺳﺎن ﮐﻤﺮ ﻫّﻤﺖ ﭼﺴﺖ ﺑﺴﺘﻪ‪ ،‬ﻣﺄﻣﻮر آن ﺳﻔﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪«12» .‬‬
‫ﺷﺎﻫﺰاده ﺑﻠﻨﺪ اﺧﺘﺮ ﺑﻌﺪ از اﺳـﺘﻤﺎع اﯾﻦ ﺧﺒﺮ ﺑﻬﺠﺖاﺛﺮ ﺑﻪ ﺗﺪارك اﺳﺒﺎب »‪ «13‬ﺳﻔﺮ )‪ 30‬اﻟﻒ( اﻓﺘﺎده‪ ،‬ﺑﻪ ﮐﺎرﮔﺰاران »‪ «14‬دوﻟﺖ ﻋﻠّﯿﻪ اﻣﺮ‬
‫ﻓﺮﻣـﻮد ﮐـﻪ ﺑـﻪ ﺗﻬّﯿﻪ و ﮐﺎرﺳـﺎزي ﻣﺸـﻐﻮل ﺑﺎﺷـﻨﺪ‪ .‬ﺻـﺎدق ﺧـﺎن ﮐﻪ در آن اوان ﺑﻪ ﺷـﺮف ﻟﻠﮕﯽ »‪ «15‬ﺳـﺮاﻓﺮاز و از ﺣﯿـﺜﯿﺖ ﮐـﺎرداﻧﯽ و‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 94‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫ﮐﺎرﮔﺰاري »‪ «16‬از ﻫﻤﮕﻨـﺎن ﻣﻨﻔﺮد و ﻣﻤﺘﺎز و از ﻋﻠﻮ ﻧﺴﺐ و رﻓﻌﺖ ﺣﺴﺐ »‪ ،«17‬ﺧﺎل ﺷﻬﺰاده ﺑﯽﻫﻤﺎل ﺑﻮد ﻣﺄﻣﻮر ﺑﻪ ﺗﺪارك ﺳﻔﺮ ﺷﺪه‬
‫اﻟﺤﻖ اﺳـﺒﺎﺑﯽ ﺷﺎﯾﺎن از آﻧﭽﻪ در ﻗﻮه اﻣﮑﺎن داﺷﺖ »‪ «18‬ﺑﻪ ﺟﻤﯿﻊ ﻋﺒﯿﺪ و ﺧﺪم و ﭼﺎﮐﺮ و ﺣﺸﻢ ﺑﻪ ﻓﺮاﺧﻮر ﺣﺎل داده‪ ،‬ﺿـﺮورّﯾﺎت ﺳﻔﺮ را‬
‫ﻧﯿﺰ ﺑﻪ ﻗﺪر ﮐﻔﺎف‪«19» .‬‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪ :‬ﻇﺎﻫﺮ و ﻫﻮﯾﺪا ﺑﺎﺷﺪ و ﻫﻤﯿﺸﻪ ﺑﻪ ارﮐﺎن دوﻟﺖ و اﻋﯿﺎن ﺣﻀﺮت آرزوي ﺧﺪﻣﺘﯽ ) »ﺳﻔﺮ ﻫﻔﺖ ﺳﺎﻟﻪ« ﺧﻂ ﺧﻮرده( ﻣﯽﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪ :‬وﺣﺸﺖآﺑﺎد‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪» :‬ﺑﺎرﻫﺎ« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪ :‬ﺟﺎي ﻣﺮدﮐﺎر در ﻫﻨﮕﺎﻣﻪ ﮔﯿﺮودار ﺧﻮب اﺳﺖ‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪» :‬و دﯾﺎر« ﻧﺪارد‪ .‬در داﻣﻦ ﮐﻮﻫﺴﺎر ﺧﻮش اﺳﺖ ﻧﻪ ﮐﻨﺎم و آﺷﯿﺎﻧﻪ‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪ :‬ﻧﺸﺴﺘﻦ‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪ :‬آن ﻣﮑﺎن ﻃﻮل‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺞ‪ :‬ﻓﯽ اﻟﺠﻤﻠﻪ ﻣﻼﻟﯽ‪.‬‬
‫)‪ .(9‬ﻣﺞ‪» :‬ﺑﻮدﻧﺪ« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(10‬در ﻣﺞ از »ﻣﯽﮔﻔﺘﻨﺪ« ﺗﺎ اﯾﻨﺠﺎ ﺑﺨﺸﯽ از ﻣﺘﻦ ﺧﻂ ﺧﻮرده اﺳﺖ‪.‬‬
‫)‪ .(11‬ﻣﺞ‪ :‬ﭘﺬﯾﺮﻓﺖ‪.‬‬
‫)‪ .(12‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﺄﻣﻮر ﺑﻪ ﺳﻔﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(13‬ﻣﺞ‪» :‬اﺳﺒﺎب« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(14‬ﻣﺘﻦ‪ :‬ﮐﺎرﮔﺬاران‪) .‬ﻫﻤﻪﺟﺎ(‪.‬‬
‫)‪ .(15‬ﻣﺘﻦ‪ :‬ﷲﮔﯽ‪) .‬ﻫﻤﻪﺟﺎ(‪.‬‬
‫)‪ .(16‬ﻣﺘﻦ‪ :‬ﮐﺎرﮔﺬاري‪) .‬ﻫﻤﻪﺟﺎ(‪.‬‬
‫)‪ .(17‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﻤﺘﺎز و از ﺷﺮف ﺣﺴﺐ و ﻋﻠﻮ ﻧﺴﺐ‪.‬‬
‫)‪ .(18‬ﻣﺞ‪ :‬اﻟﺤﻖ آﻧﭽﻪ اﻣﮑﺎن داﺷﺖ ﻻزﻣﻪ اﻫﺘﻤﺎم ﺑﻪ ﺟﺎ آورده‪.‬‬
‫)‪ .(19‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﻪ ﻓﺮاﺧﻮر ﺣﺎل ﺗﺪارك داده و اﺳﺒﺎب ﺳﻔﺮ را ﺑﻪ ﻗﺪر ﻗﺎﺑﻞ‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪77 :‬‬
‫ﺳﺮاﻧﺠﺎم و در روز ﭘﻨﺠﺸـﻨﺒﻪ ﺑﯿﺴـﺘﻢ ﺷﻬﺮ ﻣﺤﺮم اﻟﺤﺮام ﻣﻦ ﺷﻬﻮر »‪ «1‬ﺳﻨﻪ ‪ 1218‬ﮐﻮﮐﺒﻪ اﺟﻼل در ﺳﺎﻋﺘﯽ ﺳـﻌﺪ از ﺑﻠﺪه ﺳﻤﻨﺎن ﺑﻪ ﺧﺎرج‬
‫ﺷﻬﺮ ﻣﻨﺰل و ﻇـﺎﻫﺮ آن ﻣﺤـﻞ را ﻣﻌﺴـﮑﺮ »‪ «2‬و ﻣﻀـﺮب ﺳـﺮادﻗﺎت ﮔﺮدون ﻗﺒـﺎب و از اﺷـﻌﻪ روﺷﺎن ﻗﺒﺎب »‪ «3‬زّرﯾﻦ ﻃﻨـﺎب رﺷﮏ ﺑﯿﺖ‬
‫اﻟﺸـﺮف آﻓﺘﺎب ﮔﺮدﯾﺪ‪ «4» .‬ﺑﻪ ﺟﻬﺖ رﺳـﯿﺪن ﻟﺸـﮑﺮ ﮐﻪ از درﮔﺎه ﻧﺼـﺮتاﺛﺮ ﻣﺄﻣﻮر ﺑﻪ رﮐﺎب ﻇﻔﺮﭘﺮور ﺷـﺪه ﺑﻮدﻧـﺪ »‪ ،«5‬در آﻧﺠـﺎ ﭼﻨﺪ‬
‫روزي ﺗﻮﻗﻒ اﺗﻔﺎق اﻓﺘﺎده‪ ،‬ﺧﺎﻗﺎن ﮐﺸﻮرﺳـﺘﺎن ﺑﻪ ﺟﻬﺖ زﯾﺎدﺗﯽ اﺳﺎس ﺗﻤﺎم و دﺳﺘﮕﺎه »‪ «6‬ﻣﺎﻻ ﮐﻼم از درﮔﺎه »‪ «7‬ﺳﭙﻬﺮ اﺣﺘﺸﺎم‪ ،‬ﭘﺎدﺷﺎه‬
‫ﻓﻠﮏ ﻣﻘﺎم »‪ «8‬از ﻗﺒﯿـﻞ ﭼﻨـﺪ رأس اﺳﺐ راﻫﻮار ﻧـﺎﻣﯽ ﺧﻮب ﺑﺎ زﯾﻦ و ﯾﺮاق ﻣﺮّﺻﻊ و ﯾﮏ ﺻـﺪ و ﭘﻨﺠﺎه ﻧﻔﺮ ﺷﺘﺮ ﮐﻮه ﺗﻮان و ﺻـﺪ رأس‬
‫ﻗﺎﻃﺮ ﺑﺎ زﻧﺒﻮركﺧﺎﻧﻪ و ﻧﻘﺎرهﺧﺎﻧﻪ و ﺧﯿﺎم ﺑﺰرگ ﺳـﻠﻄﺎﻧﯽ و ﺻﺪ دﺳﺖ ﺧﻼع ﻓﺎﺧﺮه و ﻃﺒﻞ و ﻋﻠﻢ ﻣﺮﺗّﺐ و دﺳـﺘﮕﺎﻫﯽ ﻧﻤﺎﯾﺎنﺗﺮ از آﻧﭽﻪ‬
‫ﺷﺎﯾـﺪ و ﺑﺎﯾـﺪ ﺑﻪ ﺟﻬﺖ ﺷﺎﻫﺰاده ﭼﯿـﺪه ﺷـﺪ‪ ،‬از ﺟﻤﻠﻪ‪ «9» ،‬ﻣﺤّﻤـ ﺪ ﺧـﺎن ﻗﺎﺟﺎر دّوﻟﻮ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺷـﺮف ﻗﺮاﺑﺖ »‪ «10‬اﯾﻠﯿﺖ ﭘﺎدﺷـﺎﻫﯽ ﻣﻔﺘﺨﺮ و‬
‫ﻣﺒﺎﻫﯽ و از ﺣﯿﺜﯿﺖ ﻋﻠّﻮ ﺟﺎه و ﻓﺰوﻧﯽ دﺳﺘﮕﺎه از اﻣﺜﺎل و اﻗﺮان ﺑﺮﺗﺮي »‪ «11‬داﺷﺖ و ﺑﻪ ﻋﻘﻞ و ﺗﺪﺑﯿﺮ و داﻧﺶ »‪ «12‬و ﻃﺮﯾﻘﻪ ﺳﭙﺎﻫﯿﮕﺮي و‬
‫ﺳﭙﻬﺪاري »‪ «13‬و ﺑﯿﻨﺶ و در آداب رزم و »‪ «14‬ﺣﺰم و ﻋﺰم و ﺳـــﺨﺎوت و ﻫّﻤــ ﺖ و ارادت »‪ «15‬ﺑﯽﻧﻈﯿﺮ ﺑـﻮد و ﺳﺎﺑﻘـﺎ ﺑﻪ ﺳـﺮداري‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 95‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫آذرﺑﺎﯾﺠﺎن ﺳﺮاﻓﺮازي داﺷﺖ ﺑﻪ ﺳﺮداري ﻟﺸﮑﺮ ﻣﺄﻣﻮر »‪ «16‬و ﻋّﺒﺎس ﺧﺎن ﺑﯿﺎت را ﺑﻪ ﻣﺮﺗﺒﻪ ﺟﻠﯿﻞ اﻟﻘﺪر ﻗﻮﻟﻠﺮ آﻗﺎﺳـﯽﮔﺮي و اﺣﻤﺪ ﺑﯿﮏ‬
‫زﻧﮕﻨﻪ را ﺑﻪ‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪» :‬ﻣﻦ ﺷﻬﻮر« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣـﺞ‪ :‬ﮐﻮﮐﺒﻪ اﺟﻼـل از ﺑﻠـﺪه ﺳـﻤﻨﺎن ﺑﻪ ﺟﻬﺖ ﺳﺎﻋﺖ ﺣﺮﮐﺖ ﺑﻪ ﺑﯿﺮون و ﻇﺎﻫﺮ آن ﻣﮑﺎن ﻣﺴـّﺮت ﻓﺮﺟﺎم را ﻣﻌﺴـﮑﺮ ﻫﻤﺎﯾﻮن ﺳﺎﺧﺘﻪ‬
‫ﺳﺎﺣﺖ آن ﺳﺮزﻣﯿﻦ‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪ :‬اﺷﻌﻪ ﻗﺒﺎب ﺳﺮادﻗﺎت‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪ :‬ﮔﺮدﯾﺪه و‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪ :‬ﺷﺪه ﺑﻮد‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪ :‬ﮐﺸﻮرﺳﺘﺎن ﻇﻞ اﻟﻠﻬﯽ ﺑﻪ ﺟﻬﺖ زﯾﺎدﺗﯽ دﺳﺘﮕﺎه اﺳﺎس ﺗﻤﺎم و اﺳﺒﺎب‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪ :‬درﺑﺎر‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺞ‪» :‬ﭘﺎدﺷﺎه ﻓﻠﮏ ﻣﻘﺎم« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(9‬ﻣﺞ‪ :‬ﺻﺪ دﺳﺖ ﺧﻠﻌﺖ زرﺑﻔﺖ ﺑﻪ ﻋﻼوه ﺷﺎل ﺳﺮ و ﮐﻤﺮ ﮐﺸﻤﯿﺮي و ﺑﺎﻻﭘﻮش ﺑﺎ دﻟﻪ زري و ﻃﺒﻞ و ﻋﻠﻢ ﻣﺮﺗﺐ و دﺳﺘﮕﺎﻫﯽ از ﻧﻮ ﺑﻪ‬
‫ﺟﻬﺖ اﻧﻀﺒﺎط ﺧﺪﻣﺖ ﺷﺎﻫﺰاده واﻻﺟﺎه ﭼﯿﺪه از آن ﺟﻤﻠﻪ ﻟﺸﮑﺮي ﮐﻪ از دﺳﺘﻪﺟﺎت ﺳﻮاره اﯾﻼت و ﭘﯿﺎده وﻻﯾﺘﯽ ﻣﺄﻣﻮر ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(10‬ﻣﺞ‪ :‬ﺻﺪ دﺳﺖ ﺧﻠﻌﺖ زرﺑﻔﺖ ﺑﻪ ﻋﻼوه ﺷﺎل ﺳـﺮ و ﮐﻤﺮ ﮐﺸـﻤﯿﺮي و ﺑﺎﻻﭘﻮش ﺑﺎ دﻟﻪ زري و ﻃﺒﻞ و ﻋﻠﻢ ﻣﺮﺗﺐ و دﺳﺘﮕﺎﻫﯽ از ﻧﻮ‬
‫ﺑﻪ ﺟﻬﺖ اﻧﻀﺒﺎط ﺧﺪﻣﺖ ﺷﺎﻫﺰاده واﻻﺟﺎه ﭼﯿﺪه از آن ﺟﻤﻠﻪ ﻟﺸﮑﺮي ﮐﻪ از دﺳﺘﻪﺟﺎت ﺳﻮاره اﯾﻼت و ﭘﯿﺎده وﻻﯾﺘﯽ ﻣﺄﻣﻮر ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(11‬ﻣﺞ‪ :‬ﻓﺰوﻧﯽ و ﺑﺮﺗﺮي‪.‬‬
‫)‪ .(12‬ﻣﺞ‪ :‬و وﻓﻮر ﺗﻤﮑﯿﻦ‪.‬‬
‫)‪ .(13‬ﻣﺞ‪ :‬ﺳﭙﻪﮔﺮداﻧﯽ‪.‬‬
‫)‪ .(14‬ﻣﺞ‪ :‬رزم و ﺑﺰم و‪.‬‬
‫)‪ .(15‬ﻣﺞ‪ :‬ﻫﻤﺖ و ﺳﺨﺎوت و اﺧﻼص‪.‬‬
‫)‪ .(16‬ﻣﻠﮏ‪ :‬ﺑﻪ ﺳﺮداري آذرﺑﺎﯾﺠﺎن ﻟﺸﮑﺮ ﻣﺄﻣﻮر‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪78 :‬‬
‫ﻣﻨﺼﺐ ﺑﻠﻨﺪ اﯾﺸـﯿﮏ آﻗﺎﺳـﯽﮔﺮي و ﻣﺤّﻤﺪ ﺑﯿﮏ ﻣﺮوﻗﺎﻧﯽ را ﺑﻪ ﻣﺮﺗﺒﻪ ﻧﺴﻘﭽﯽﺑﺎﺷـﯽﮔﺮي و رﺣﯿﻢ ﺑﯿﮏ ﻗﻮرت را ﺑﻪ ﺟﺎرﭼﯽﺑﺎﺷـﯽﮔﺮي‬
‫ﻣﻨﺼﻮب و راﻗﻢ ﺣﺮوف را در آن ﺳـﻔﺮ ﻣﺄﻣﻮر ﺑﻪ رﮐﺎب و اﻧﺠﺎم )‪ 30‬ب( ﺧﺪﻣﺎت ﻓﺮﻣﻮده‪ ،‬در ﻫﯿﺠﺪﻫﻢ ﺷـﻬﺮ ﻣﺰﺑﻮر ﺑﺎ دﺑﺪﺑﻪ و ﻟﺸﮑﺮ و‬
‫اﺳﺒﺎب ﺳﻔﺮ از »‪ «1‬ﻃﻬﺮان وارد ﺳﻤﻨﺎن و در روز »‪ «2‬ﺑﯿﺴﺖ و دوﯾﻢ ﺑﺎﻟّﺘﻤﺎم ﺑﻪ ﺗﻘﺒﯿﻞ آﺳﺘﺎن ﺳﺪره ﻧﺸﺎن ﺷﺮف اﺳﺘﺴﻌﺎد ﺣﺎﺻﻞ و ﻫﺮﯾﮏ‬
‫»‪ «3‬ﻋﻠﯽ ﻗـﺪر ﻣﺮاﺗﺒﻬﻢ ﺑﻪ ﻧﻮازش ﺧﺴـﺮواﻧﻪ اﺧﺘﺼﺎص ﯾﺎﻓﺘﻪ‪ ،‬از ﺑﺮاي ﻫﺮ ﮐﺪام ﻣﻨﺰل و ﻣﮑﺎﻧﯽ »‪ «4‬ﻋﻠﯿﺤﺪه ﻣﻘّﺮر و ﻣﻌّﯿﻦ ﮐﺮده ﺑﻮدﻧﺪ‪«5» .‬‬
‫ﭼﻮن ﻣﻨّﺠﻤﯿﻦ ﺳﺎﻋﺖ ﺣﺮﮐﺖ را در ﺑﯿﺴﺖ و ﻧﻬﻢ ﻗﺮار داده ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻟﻬﺬا ﯾﻮم ﺑﯿﺴﺖ و ﻫﺸـﺘﻢ »‪ «6‬ﭘﯿﺶﺧﺎﻧﻪ از ﻇﺎﻫﺮ ﺳﻤﻨﺎن ﺑﺎر ﮐﺮده »‪،«7‬‬
‫در ﻣﻨﺰل آﻫﻮان )‪ (60‬ﮐﻪ در ﻫﻔﺖ ﻓﺮﺳﺨﯽ واﻗﻊ اﺳﺖ »‪ «8‬ﻗّﺒﻪ ﺑﺎرﮔﺎه را ﺑﻪ اوج ﻣﻬﺮ و ﻣﺎه اﻓﺮاﺷﺘﻨﺪ و »‪ «9‬روز ﺑﯿﺴﺖ و ﻧﻬﻢ ﻗﺒﻞ از ﻃﻠﻮع‬
‫آﻓﺘﺎب ﻣﻮﮐﺐ ﻣﺴـﻌﻮد ﻧﺼـﺮت ﻧﻤﻮد ﺑﻪ ﻓّﺮﺧﯽ و ﻓﯿﺮوزي ﺣﺮﮐﺖ ﮐﺮده‪ ،‬در راه ﻫﻤﻪﺟﺎ ﺷﮑﺎرﮐﻨﺎن و ﺻﯿﺪاﻓﮑﻨﺎن ﻧﺰول اﺟﻼل را ﺑﻪ ﻣﻨﺰل‬
‫ﻣﺰﺑﻮر ارزاﻧﯽ و ﺷﺐ در ﻣﻬﺪ ﻋّﺰت ﺑﻪ ﺻّﺤﺖ ﺑﻪ روز آورده‪«10» .‬‬
‫ﺑﻪ ﯾﮑﺒـﺎر زﻧﺒﻮرﮐﭽﯿﺎن ﭼﺎﺑﮏدﺳﺖ ﺷـﻠﯿﮏ ﻧﻤﻮده‪ ،‬ﻧﻘﺎرهﭼﯿﺎن ﻧﻘﺎرهﺧﺎﻧﻪ را ﺑﻪ ﻧﻮازش درآورده ﮐﺮﻧﺎﭼﯿﺎن ﮐﺮﻧﺎ را ﮐﺸـﯿﺪهاﻧﺪ‪ .‬اﺳـﺒﺎن ﺑﻪ‬
‫ﺷﯿﻬﻪ درآﻣﺪه‪ ،‬ﻏﻠﻐﻠﻪ در آﺳﻤﺎن و زﻣﯿﻦ اﻓﺘﺎده‪ ،‬ﻫﻤﮕﯽ ﺳﺮﮐﺮدﮔﺎن ﺑﺎ دﺳﺘﻪﺟﺎت »‪ «11‬ﺗﻤﺎﻣﯽ ﺳﻮار و ﭘﺮواﻧﻪوار در دور ﺳﺮاﭘﺮده ﻣﺒﺎرﮐﻪ‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 96‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫اﯾﺴـﺘﺎده‪ ،‬ﺣﻀـﺮتواﻻ روز دﯾﮕﺮ درع ﻋﻨﺎﯾﺖ ﺳـﺒﺤﺎﻧﯽ را در ﺑﺮ و ﻣﻐﻔﺮ ﮐﺮاﻣﺖ ﯾﺰداﻧﯽ ﺑﺮ ﺳـﺮ و ﺷﻤﺸـﯿﺮ آﺑﺪار دﺷﻤﻦﮐﺸـﯽ را در ﮐﻤﺮ‬
‫اﺳـﺘﻮار ﻧﻤﻮده‪ ،‬از ﺧﻠﻮتﺧﺎﻧﻪ ﻫﻤﺎﯾﻮن ﺑﺎ ﻫﺰار زﯾﺐ و ﻓﺮ ﺑﯿﺮون ﺧﺮاﻣﯿﺪه‪ ،‬رﻣﺢ ﻣﺼﻘﻮل ﺟﻬﺎنﺳﺘﺎﻧﯽ را در دﺳﺖ و ﺑﻪ دوﻟﺖ و اﻗﺒﺎل ﭘﺎ ﺑﻪ‬
‫رﮐﺎب ﺳﻌﺎدت ﮔﺬاﺷﺘﻪ‪ ،‬ﺳﻮار اﺷﻬﺐ ﮔﯿﺘﯽﻧﻮرد ﮔﺮدﯾﺪه‪ ،‬وارد ﺳﺮﭼﺸﻤﻪ آﺧﻮري ﺷﺪﻧﺪ‪«12» .‬‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪ :‬ﺷﻬﺮ ﻣﺤﺮم ‪ 1218‬ﺑﺎﻻﺗﻔﺎق ﺑﺎ اﺛﺎﺛﻪ و اﺳﺒﺎب ﺳﻔﺮ و ﻟﺸﮑﺮ و ﺣﺸﺮ از ‪....‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪» :‬روز« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪ :‬ﯾﮑﺎن ﯾﮑﺎن‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪ :‬از ﺑﺮاي ﻫﺮﯾﮏ ﺟﺎ و ﻣﮑﺎن‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪ :‬ﮔﺮدﯾﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪ :‬ﻟﻬﺬا در ﺑﯿﺴﺖ و ﻫﺸﺘﻢ ‪.1218‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪ :‬ﺣﺮﮐﺖ ﮐﺮده‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺞ‪ :‬ﮐﻪ ﺷﺶ ﻫﻔﺖ ﻓﺮﺳﺦ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ در آﻧﺠﺎ‪.‬‬
‫)‪ .(9‬ﻣﺞ‪ :‬ﻗﺒﻪ ﺑﺎرﮔﺎه ﺑﻪ اوج ﻣﻬﺮ و ﻣﺎه رﺳﯿﺪ در‪.‬‬
‫)‪ .(10‬ﻣﺞ‪ :‬ﻗﺮﯾﻦ اﻗﺒﺎل ﻧﺰول اﺟﻼل را ﺑﻪ ﻣﻨﺰل آﻫﻮان ارزاﻧﯽ و آن ﺷﺐ را ﺑﻪ ﻣﻬﺪ ﻋّﺰت و ﺻﺤﺖ ﺑﻪ ﺳﺮ ﺑﺮده‪.‬‬
‫)‪ .(11‬ﻣﺘﻦ‪ :‬دﺳﺘﻪﺟﺎت‪.‬‬
‫)‪ .(12‬ﻣﻠﮏ‪ :‬از »ﺑﻪ ﯾﮑﺒﺎر زﻧﺒﻮرﮐﭽﯿﺎن ‪ «...‬ﺗﺎ اﯾﻨﺠﺎ را ﻧﺪارد‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪79 :‬‬
‫ذﮐﺮ ﺗﺤﺮﯾﮏ اﻋﻼم آﺳﻤﺎن ﺧﺮام ﺷﻬﺰاده ﺟﻢ اﺣﺘﺸﺎم از ﺑﻠﺪه ﺳﻤﻨﺎن ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﺧﺮاﺳﺎن ﺑﻪ ﻋﻨﺎﯾﺖ ﻣﻠﮏ ﻋّﻠﺎم‬
‫ﻋﻠﯽ اﻟﺼـﺒﺎح ﮐﻪ واﻟﯽ ﻣﻤﺎﻟﮏ ﺷﺮق از ﺻﺤﻦ ﺳﺮاي اﻓﻖ ﺑﺮ اﺑﻠﻖ روز ﺳﻮار ﺷﺪه »‪ «1‬و ﻋﺎﻟﻢ را از اﺷﻌﻪ ﺗﺎﺑﺎن »‪ «2‬ﻧﻮراﻧﯽ ﺳﺎﺧﺖ‪ ،‬ﺷﻬﺰاده‬
‫ﺳﯿﺎوشوش از ﺳـﺮاﭘﺮده ﺳﭙﻬﺮ ﻣﺜﺎل ﺑﯿﺮون ﺧﺮاﻣﯿﺪه و ﮐﯿﺨﺴﺮو و روش ﺑﺮ رﺧﺶ ﺳﻌﺎدت ﺳﻮار و اﻟﻮﯾﻪ ﻇﻔﺮﭘﺮور را ﺑﻪ ﺟﺎﻧﺐ ﻣﻨﺰل ﻗﻮﺷﻪ‬
‫ﺑﻪ ﺣﺮﮐﺖ درآوردﻧﺪ‪ «3» .‬در آن ﻣﻨﺰل ﭼﻮن اﮐﺜﺮي از ﻏﺎزﯾﺎن ﻣﺘﻌﺎﻗﺐ رﺳـﯿﺪﻧﺪ »‪ ،«4‬ﺳﺤﺮ ﺟﻤﻌﯽ از ﻧﺴﻘﭽﯿﺎن ﯾﺴﺎوﻻن ﺷﺪﯾﺪ اﻟﻌﻤﻞ را‬
‫رواﻧﻪ داﻣﻐﺎن و آن ﺣﺪ و ﺛﻐﻮر ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ ﮐﻪ در ﻋﺒﻮر ﻟﺸـﮑﺮ آﻓﺖ و اذّﯾﺘﯽ ﺑﻪ زراﻋﺖ و ﺳـﮑﻨﻪ آن ﺑﻮم و ﺑﺮ ﻧﺮﺳﺪ و در ﻣﺤﺎﻓﻈﺖ ﻏّﻠﺎت و‬
‫ﻣﺤﺼﻮﻻت رﻋﺎﯾﺎ‪ ،‬ﮐﻤﺎ ﯾﻨﺒﻐﯽ اﻫﺘﻤﺎم را ﻣﺮﻋﯽ دارﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺄﻣﻮرﯾﻦ‪ ،‬ﺣﺴﺐ اﻻﻣﺮ واﻻ‪ ،‬ﭘﯿﺶ از ﺣﺮﮐﺖ اﻟﻮﯾﻪ ﻇﻔﺮﭘﯿﺮا رواﻧﻪ آن ﻣﺤﻞ و ﺳـﮑﻨﻪ‬
‫آﻧﺠﺎ را از ﻧﺰول و ﻋﺒﻮر ﻣﻮاﮐﺐ ﻋﻠّﯿﻪ ﻣﻄﻤﺌﻦ ﺳﺎﺧﺘﻪ اﻫﺎﻟﯽ آن ﺳـﺮزﻣﯿﻦ ﺗﻤﺎﻣﯽ ﺑﻪ ﺿﻮاﺑﻂ و ﺷﺮاﯾﻂ ﺟﺎنﻓﺸﺎﻧﯽ و ﻣﺮاﺳﻢ ﺧﺪﻣﺘﮕﺰاري را‬
‫ﺑﻪ ﻋﻤﻞ آورده‪ ،‬ﻣﻮرد ﻧﻮازش و ﺗﺤﺴﯿﻦ ﺷﻬﺰاده ﺑﺎ داد و دﯾﻦ ﺷﺪﻧﺪ‪«5» .‬‬
‫ﭼﻮن از ﻋﺴـﺎﮐﺮ ﻣـﺄﻣﻮرﯾﻦ رﮐـﺎب ﻇﻔﺮﻗﺮﯾﻦ دﺳـﺘﻪﺟﺎت ﻗﻠﯿﭽﯽ »‪ (61) «6‬و اﻓﻐﺎن ﮐﻪ ﺳـﮑﻨﻪ ﻣﺎزﻧـﺪران ﺑﻮدﻧـﺪ ﻣﯽﺑﺎﯾﺴﺖ )‪ 31‬اﻟﻒ( در‬
‫داﻣﻐﺎن ﺷـﺮﻓﯿﺎب رﮐﺎب ﻧﺼﺮت ﺑﻨﯿﺎن ﺑﺸﻮﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ دو روز در آﻧﺠﺎ ﺗﻮﻗﻒ ]ﮐﺮدﻧﺪ[‪ .‬از اﺗّﻔﺎﻗﺎت‪ ،‬ﭼﻨﺎن ﺑﺎران ﺗﻨﺪي آﻣﺪ »‪ «7‬ﮐﻪ ﺧﯿﻤﻪ‬
‫و ﺧﺮﮔﺎﻫﯽ ﮐﻪ در ﺑﯿﺮون ﺷﻬﺮ در ﻓﻀﺎي ﺻﺤﺮا زده ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺗﻤﺎﻣﯽ ﺑﺮ روي آب اﻓﺘﺎده‪ ،‬ﺑﺎد و ﺻﺎﻋﻘﻪ‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﻠﮏ‪» :‬ﺷﺪه« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪ :‬اﻧﻮار‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪ :‬ﺳﯿﺎوشوش ﮐﯿﺨﺴﺮو ﻣﻨﺶ ﭼﻮن آﻓﺘﺎب ﻋﺎﻟﻤﺘﺎب از ﺳﺮاﭘﺮده ﺑﯿﺮون ﺧﺮاﻣﯿﺪه ﺳﻮار رﺧﺶ ﺳﻌﺎدت ﺷﺪه ﺗﺤﺮﯾﮏ اﻟﻮﯾﻪ ﻇﻔﺮﭘﯿﺮا‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 97‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫ﺑﻪ ﻣﻨﺰل ﻗﻮﺷﻪ ﺷﺪه و‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪ :‬رﺳﯿﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣـﺞ‪ :‬ﯾﺴﺎوﻻـن را رواﻧﻪ داﻣﻐـﺎن و آن ﺣـﺪود و ﺛﻐﻮر ﻓﺮﻣﻮدهاﻧـﺪ ﮐﻪ از ﻋﺒﻮر ﻟﺸـﮑﺮ آﻓﺘﯽ ﺑﻪ زراﻋﺖ و ﻣﺮدم آن ﺑﻮم و ﺑﺮ رﺳـﯿﺪه ﺑﻪ‬
‫ﻣﺤـﺎﻓﻈﺖ و ﻣﺤـﺎرﺳﺖ ﻏّﻠﻪ و ﺳـﺎﯾﺮ ﻣﺤﺼﻮل رﻋﯿﺖ ﻻـزﻣﻪ اﻫﺘﻤـﺎم را ﮐﻤـﺎﯾﻨﺒﻐﯽ ﺑﻪ ﻇﻬﻮر رﺳﺎﻧﻨـﺪ‪ .‬ﻣـﺄﻣﻮرﯾﻦ ﺣﺴﺐ اﻻـﻣﺮ اﻟﻮاﻻ ﭘﯿﺶ از‬
‫ﺣﺮﮐﺖ اﻋﻼـم ﻇﻔﺮاﻧﺘﻤﺎ رواﻧﻪ آن وﻻ و ﺳـﮑﻨﻪ آﻧﺠﺎ را ﻣﻄﻤﺌﻦ از ﻋﺒﻮر ﻣﻮاﮐﺐ ﻧﺼـﺮتﭘﯿﺮا ﻧﻤﻮده‪ ،‬اﻫﺎﻟﯽ آن ﺳـﺮزﻣﯿﻦ ﻫﻤﻪﺟﺎ ﺑﻪ ﺿﺎﺑﻄﻪ‬
‫ﺷﺮاﯾﻂ ﺟﺎنﻓﺸﺎﻧﯽ و ﻣﺮاﺳﻢ ﺧﺪﻣﺘﮕﺰاري ﺑﻪ ﻋﻤﻞ آورده ﻣﻮرد ﺗﺤﺴﯿﻦ ﺷﻬﺰاده ﺑﺎ داد و دﯾﻦ ﺷﺪهاﻧﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﻠﮏ‪» :‬ﻗﻠﯿﭽﯽ« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪ :‬آﻣﺪه ﺑﻮد‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪80 :‬‬
‫ﭼﻨﺎن ﺷﺪ ﮐﻪ ﻫﯿﭻﯾﮏ از ﮐﻬﻦﺳﺎﻻن روزﮔﺎر ﻧﺪﯾﺪه و ﻧﺸﻨﯿﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ «1» .‬ﮔﻮﯾﺎ در ﺳﻔﺮ اول ﺷﻬﺰاده ﺑﯽﻣﺜﻞ و ﺑﺪل آﺳﻤﺎن را اﻣﺘﺤﺎﻧﯽ ﺑﻪ‬
‫ﺧﺎﻃﺮ رﺳـﯿﺪه ﺑﻮد‪ ،‬اﻣﺎ ازﯾﻦ ﻏﺎﻓﻞ ﮐﻪ ﺳّﺪ ﺳﺪﯾﺪ اﻟﺒﺮز را از وزﯾﺪن ﺻﺮﺻـﺮ ﺷﺪﯾﺪ و ﻗّﻠﻪ ﻗﺎف ﭘﺎﺑﺮﺟﺎ را از ﺗﺤﺮﯾﮏ ﻧﺴـﯿﻢ ﺳـﺤﺮي ﭼﻪ اﺛﺮ‬
‫اﺳﺖ‪«2» .‬‬
‫اﻟﺤﺎﺻﻞ آﻧﭽﻪ آﻣـﺪ ﮔﺬﺷﺖ و اﻓﻮاج ﻣﺄﻣﻮرﯾﻦ ﻫﻢ ﻣﺘﻌﺎﻗﺐ »‪ «3‬داﺧﻞ ﻣﻌﺴـﮑﺮ ﻇﻔﺮﻗﺮﯾﻦ ﺷﺪه‪ ،‬ﭘﺮﭼﻢ ﻋﻠﻢ اژدﻫﺎﭘﯿﮑﺮ از داﻣﻐﺎن ﺑﻪ ﺳـﻤﺖ‬
‫ﺑﺴﻄﺎم و از آﻧﺠﺎ ﺑﻪ ﺟﺎﺟﺮم »‪ «4‬ﻧﻬﻀﺖ ﭘﯿﺮا ﮔﺮدﯾﺪه‪ ،‬در ﻣﻨﺎزل »‪ «5‬و ﻗﺼﺒﺎت ﻣﻌﺎرﻓﯿﻦ آن ﻣﺤﻞ و ﻣﻘﺎم ﻣﻠﺰوﻣﺎت ﺧﺪﻣﺖ و اﺧﻼص »‪«6‬‬
‫را ﮐﻤﺎ ﺗّﺤﺐ و ﺗﺮﺿـﯽ ﺑﻪ اﻧﺠﺎم رﺳﺎﻧﯿـﺪه ﻣﻮرد ﻧﻮازﺷﺎت ﺷﺎﯾﺎن و اﻧﻌﺎﻣﺎت »‪ «7‬ﺑﯽﭘﺎﯾﺎن ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬در ﻣﻨﺰل ﺳﻨﺨﻮاﺳﺖ »‪ (62) «8‬ﻣﻦ اﻋﻤﺎل‬
‫اﺳـﻔﺮاﯾﻦ ﻋﺮاﯾﺾ ﺳـﺮدار و ﺧﻮاﻧﯿﻦ و ﺳﺮﮐﺮدﮔﺎن اﺧﻼص ﺷﻌﺎر رﮐﺎﺑﯽ و ﺧﺮاﺳﺎﻧﯽ ﺑﻪ ﻗﻮاﯾﻢ ﺳﺮﯾﺮ ﻣﻌﺪﻟﺖ ﻣﺒﺎﻧﯽ رﺳﯿﺪ »‪ «9‬ﮐﻪ ﻧﻘﺪ ﻋﻠﯽ‬
‫ﺧـﺎن زﻋﻔﺮاﻧﻠﻮ اﻇﻬـﺎر ﻃﻐﯿـﺎن و ﻋﺼـﯿﺎن در ﻗﻠﻌﻪ ﭼﻨـﺎران ﻧﻤﻮده‪ ،‬آﻧﺠﺎ را ﻣﺄﻣﻦ »‪ «10‬و در ﺑﻪ روي ﻟﺸـﮑﺮ ﻣﻨﺼـﻮر ﺑﺴـﺘﻪ و »‪ «11‬در ﻣﻘﺎم‬
‫ﻣﺪاﻓﻌﻪ و ﻣﺠﺎدﻟﻪ »‪ «12‬ﻧﺸﺴﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺠﻤﻞ اﺣﻮال »‪ «13‬آن ﺧﺴـﺮان ﻣﺂل ﺑﻪ ﻧﻮﻋﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ در ﺣﯿﻦ ﺣﯿﺎت ﻣﻤﺶ ﺧﺎن زﻋﻔﺮاﻧﻠﻮ ﻧﻈﺮ ﺑﻪ‬
‫ﻋﺪاوت و ﻧﻘﺎﺿـﯽ ﮐﻪ در ﻣﯿﺎن ﺟّﻬﺎل ﻣﺎﺑﯿﻦ ﺑﺮادرزاده و ﻋّﻢ و ﺧﺎل ﺷﯿﻮﻋﯽ دارد‪ «14» ،‬ﻧﻘﺪ ﻋﻠﯽ ﺧﺎن ﮐﻪ ﺑﺮادرزاده ﻣﻤﺶ ﺧﺎن ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‬
‫»‪ «15‬ﺑﻪ ﺟﻬﺖ ﺣﺴﺐ ﺟـﺎه ﯾـﺎ »‪ «16‬اﺧﻼـص ﺑﻪ اﯾﻦ دوﻟﺖ ﺟﺎوﯾـﺪ اﮐﺘﻨﺎه »‪ «17‬از ﻣﻤﺶ ﺧـﺎن روﮔﺮدان و ﻣﺘﻮﺳـﻞ ﺑﻪ ﺣﺒـﻞ اﻟﻤﺘﯿﻦ »‪«18‬‬
‫اﻋﺘﺼﺎم اﯾﻦ ﺷﻮﮐﺖ‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪ :‬ﻧﺸﻨﯿﺪهاﻧﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣـﺞ‪ :‬از »ﮔﻮﯾﺎ در ﺳـﻔﺮ ‪ «...‬ﺗﺎ اﯾﻨﺠﺎ ﺧﻂ ﺧﻮرده‪ .‬در ﺣﺎﺷـﯿﻪ آﻣﺪه اﺳﺖ‪ :‬از ﺧﻮاص ﭼﺸـﻤﻪ آﻧﺠﺎ ﺑﻮد ﮐﻪ ﺑﻪ رﯾﺨﺘﻦ ﻗﺎذورات ﻫﻮا را‬
‫ﻣﻨﻘﻠﺐ ﮐﺮدﻧﺪ و ﮐﺎر ﺑﻪ ﺗﺠﺮﺑﻪ رﺳﯿﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﺘﻌﺎﻗﺐ ﻫﻢ‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﺴﻄﺎم ﺷﻘﻪﮔﺸﺎ و از ﺑﺴﻄﺎم ﺑﻪ ﺻﻮب ﺟﺎﺟﺮم‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪ :‬در ﻫﺮﻣﻨﺎزل‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﻘﺎم ﻟﻮازم ﻣﻠﺰوﻣﺎت و ﺧﺪﻣﺎت را‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪ :‬اﻧﻌﺎم‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﻠﮏ‪ :‬ﺳﻨﺨﻮاص‪) .‬ﻫﻤﻪﺟﺎ(‬
‫)‪ .(9‬ﻣﺞ‪ :‬رﺳﯿﺪه‪.‬‬
‫)‪ .(10‬ﻣﺞ‪ :‬رﺳﯿﺪه‪.‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 98‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫)‪ .(11‬ﻣﻠﮏ‪» :‬و« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(12‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﻨﺎﻗﺸﻪ‪.‬‬
‫)‪ .(13‬ﻣﺞ‪ :‬ﺣﺎل‪.‬‬
‫)‪ .(14‬ﻣـﺞ‪ :‬زﻋﻔﺮاﻧﻠﻮ ﭼﻮن ﻻزم و ﻣﻠﺰوم اﺳﺖ ﮐﻪ ﻫﻤﯿﺸﻪ ﻣﯿﺎن ﻋﻢ و ﺑﺮادرزاده و ﺧﺎل و ﺑﻨﯽ اﻋﻤﺎم ﻏﺒﺎر ﻧﻘﺎر ﻣﺮﺗﻔﻊ و آﺗﺶ ﮐﯿﻨﻪ ﻣﻠﺘﻬﺐ‬
‫ﺑ ﺎﺷ ﺪ ‪.‬‬
‫)‪ .(15‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﺮادرزاده آن ﺷﻘﺎوتﻧﺸﺎن ﻣﺤﺴﻮب ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫)‪ .(16‬ﻣﺞ‪ :‬و ﯾﺎ‪.‬‬
‫)‪ .(17‬ﻣﺞ‪ :‬دوﻟﺖ ﻗﻮي دﺳﺘﮕﺎه‪.‬‬
‫)‪ .(18‬ﻣﺞ‪ » :‬ﻟا ﻤﺘﯿﻦ« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪81 :‬‬
‫ﺟﺎوﯾـﺪ ﻧﺸﺎن ﺷـﺪه‪ ،‬ﻣﻨﻈﻮرﻧﻈﺮ ﻋﻨﺎﯾﺖ ﺳـﻠﻄﺎﻧﯽ و ﻣﻮرد ﻧﻮازش و ﻣﮑﺎرم ﺧﺎﻗﺎﻧﯽ ﮔﺮدﯾـﺪه‪ ،‬ﻣﺎداﻣﯽ ﮐﻪ ﻣﻤﺶ ﺧﺎن در ﻗﯿﺪ ﺣﯿﺎت ﺑﻮد اﯾﻦ‬
‫ﺳﺴﺖ راي ﺗﯿﺮهﺑﺨﺖ ﻗـﺪم ﻓﺮﺳـﺎي وادي ﺧـﺪﻣﺘﮕﺰاري و ﻣﺮﺣﻠﻪﭘﯿﻤـﺎي ﺑـﺎدﯾﻪ ﺟﺎنﻧﺜﺎري ﻣﯽﮔﺮدﯾـﺪ‪ ،‬ﻫﺮﭼﻨـﺪ وﺟﻮدي ﻧـﺪاﺷﺖ و ﺑﻮد و‬
‫ﻧﺒـﻮدش ﻋﻠﯽ اﻟّﺴﻮﯾﻪ ﺑﻮد‪ ،‬ﻟﯿﮑﻦ »‪ «1‬ﺑﻨﺎﺑﺮ اﻣﯿـﺪواري اﻫﺎﻟﯽ »‪ «2‬دور و ﻧﺰدﯾـﮏ و ﺟـﺬب ﻗﻠﻮب ﺗﺮك و ﺗﺎﺟﯿـﮏ و ﺑﻨﺎ )‪ 31‬ب( ﺑﺮ اﯾﻨﮑﻪ‬
‫درﯾﻦ درب اﻗﺒﺎل ﻫﻤﻪ ﻧﻮع اﺷـﺨﺎص »‪ «3‬را ﭘﻨـﺎه و ﻣﻠﺠﺌﯽ »‪ «4‬ﻫﺴﺖ و ﮐﺴـﯽ از وﺿـﯿﻊ و ﺷﺮﯾﻒ و آﺷﻨﺎ و ﺑﯿﮕﺎﻧﻪ ﻣﺤﺮوم ﻧﺨﻮاﻫﻨﺪ ﺑﻮد‪،‬‬
‫ﺣﺴﺐ اﻻـﻣﺮ ﻗـﺪر ﻗـﺪر ﻫﻤﺎﯾﻮن او را ﺑﻪ ﻋﻨﺎﯾﺖ »‪ «5‬ﭘﺎدﺷـﺎﻫﯽ ﻣﺨﺼﻮص و ﺑﻪ ﺷـﺮف ﻣﻼزﻣﺖ ﺷﺎﻫﻨﺸﺎﻫﯽ ﻣﻨﺼﻮص ﮔﺮداﻧﯿـﺪه‪ ،‬در ﺣﯿﻦ‬
‫اﻧﺼـﺮاف ﻣﻮﮐﺐ ﺟﻬﺎنﺳـﺘﺎن ﺑﻪ دار اﻟﻤﻠﮏ ﻃﻬﺮان او را ﺑﻪ ﺳـﺮدار ﺳﭙﺮده و ﺑﻠﺪه ﻧﯿﺸﺎﺑﻮر ﮐﻪ ﺣﺴﺐ اﻻﻣﺮ ﻗﻀﺎ ﺷﻌﺎر ﺑﻪ اﻗﻄﺎع و ﺟﺎيﮔﯿﺮ‬
‫ﺳﺮدار ﻣﻘّﺮر ﺷﺪه »‪ «6‬ﺑﻮد ﺑﺎﻻﺗﻔﺎق ﻣﺄﻣﻮر ﮔﺮدﯾﺪﻧﺪ و در »‪ «7‬ﻧﻔﺲ اﻻﻣﺮ ﺳﺮدار در ﻣﻌﺎوﻧﺖ و ﺟﺎﻧﺐداري او ﮐﻮﺗﺎﻫﯽ ﻧﻨﻤﻮده ﻫﻤﻮاره در‬
‫ﺻـﺪد اﺿـﻤﺤﻼل ﻣﻤﺶ ﺧـﺎن و در ﻣﻘـﺎم اﺳـﺘﻘﻼل اﯾﻦ ﺗﯿﺮه ﺳـﺮاﻧﺠﺎم ﻣﯽﺑﻮد‪ ،‬ﺗﺎ اﯾﻨﮑﻪ ﺧﯿﺎط اﺟﻞ رﺷـﺘﻪ ﻋﻤﺮ ﻣﻤﺶ ﺧﺎن را ﺑﻪ ﻣﻘﺮاض‬
‫ﻧﺎﮐﺎﻣﯽ ﺑﺮﯾـﺪه و ﻓّﺮاش ﻣﺮگ ﺑﺴﺎط زﻧﺪﮔﺎﻧﯿﺶ »‪ «8‬را درﻫﻢ ﭼﯿـﺪه‪ ،‬زﻣـﺎﻧﻪ اﺳﺐ دوﻟﺘﺶ را ﭘﯽ و روزﮔﺎر ﻧﺎﻣﻪ ﺣﯿﺎﺗﺶ را ﻃﯽ ﮐﺮده‪ ،‬از‬
‫ﻣﺼـﺎﺣﺒﺖ و ﻣﺠﺎﻟﺴﺖ »‪ «9‬ﻋﺎﻟﻤﯿـﺎن رﻧﺠﯿـﺪه‪ ،‬ﺑﻪ وادي ﺧﺎﻣﻮﺷﺎن »‪ «10‬ﺟـﺎ ﮔﺰﯾـﺪه‪ ،‬از او ﺟﺰ ﻧـﺎﻣﯽ و آن ﻫﻢ ﻣﻬﻤـﻞ و اﺳـﻤﯽ ﺑﯽﻓﻌﻞ از‬
‫ﻣ ﺎ ﺿ ﯽ و ﻣ ﺴﺘ ﻘﺒ ﻞ د ر ﺟ ﻬ ﺎ ن ﻧ ﻤ ﺎ ﻧ ﺪ ‪.‬‬
‫ﺑﻌﺪ از وﻗﻮع اﯾﻦ اﻣﺮ ﻣﺴـﺮتﻓﺰا ﺳـﺮدار او را از ﻧﯿﺸﺎﺑﻮر ﺑﺎ ﺗﺪارك و اﺳـﺘﻌﺪاد ﻣﺄﻣﻮر ﺑﻪ ﭼﻨﺎران و ﮐﯿﻔّﯿﺖ را ﺑﻪ درﺑﺎر ﺑﺎ ﻋﺰ و ﺷﺄن ﺳﻠﻄﺎن‬
‫ﺻـﺎﺣﺐﻗﺮان ﻋﺮض ﮐﺮده‪ ،‬ﻣﻨﺸـﻮر ﺣﮑﻮﻣﺖ آن ﺳﺎﻣـﺎن را ﺑـﺎ »‪ «11‬ﺗﺸـﺮﯾﻒ ﮔﺮاﻧﻤﺎﯾﻪ ﺣﺎﺻﻞ »‪ «12‬و در ﻣﺮاﻗﺒـﺖ و ﻣﻌﺎﺿــﺪت او »‪«13‬‬
‫ﻧﮑﺘﻪاي را ﻣﻬﻤﻞ ﻧﮕﺬاﺷﺘﻪ ﺗﺎ اﯾﻨﮑﻪ ﻓﯽ اﻟﺤﻘﯿﻘﻪ اﺳﺘﻘﻼﻟﯽ در ﻣﯿﺎن اﮐﺮاد ﺧﺬﻻن ﺷﻌﺎر »‪ «14‬ﺑﻪ ﻫﻢ رﺳﺎﻧﯿﺪه و دﻧﺎﺋﺖ ﻫّﻤﺖ و ﺧﺒﺚ‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪ :‬و ﯾﺎ‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﻠﮏ‪» :‬اﻫﺎﻟﯽ« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪ :‬اﻧﺴﺎن‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﻠﮏ‪ :‬ﻣﻠﺠﺎﺋﯽ؛ ﻣﺞ‪ :‬ﻣﻠﺠﺎ اﺳﺖ‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪ :‬ﻋﻨﺎﯾﺎت‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪ :‬ﮔﺮدﯾﺪه‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪» :‬در« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺞ‪ :‬دوﻟﺖ و زﻧﺪﮔﺎﻧﯿﺶ‪.‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 99‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫)‪ .(9‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﺨﺎﻟﻄﺖ و ﻣﺼﺎﺣﺒﺖ‪.‬‬
‫)‪ .(10‬ﻣﻠﮏ‪ :‬ﺧﻮاﻣﻮﺷﺎن‪.‬‬
‫)‪ .(11‬ﻣﺞ‪ :‬ﺳﺎﻣﺎن و‪.‬‬
‫)‪ .(12‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﻪ اﺳﻢ او ﺣﺎﺻﻞ‪.‬‬
‫)‪ .(13‬ﻣﻠﮏ‪» :‬او« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(14‬ﻣﺞ‪ :‬ﺧﺬﻻن ﻣﺂل‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪82 :‬‬
‫ﺑﺎﻃﻦ و ﺳﻮء ﻣﺰاج او را ﺑﺮ آن داﺷﺖ ﮐﻪ ﺳـﺮ ﺑﻪ ﺧﻮدﺳـﺮي ﺑﺮآورده‪ ،‬رﻓﺘﺎر ﻣﻤﺶ ﺧﺎن را ﺗﺘّﺒﻊ ﻧﻤﺎﯾـﺪ و ﺑﻪ وﺳﻮﺳﻪ زوﺟﻪ ﻣﻤﺶ ﺧﺎن ﮐﻪ‬
‫ﺑﻪ ﺣﺒـﺎﻟﻪ ﻧﮑـﺎح ﺧﻮد درآورده ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻪ اﻏﻮاي ﺷـﯿﺎﻃﯿﻦ اﻻﻧﺲ »‪ «1‬اﮐﺮاد و وﺧـﺎﻣﺖ ﻋـﺎﻗﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﺮور ﺑﺎدﭘﻨـﺪار ﺑﻪ ﮐـﺎخ دﻣﺎغ او راه ﯾﺎﻓﺘﻪ‬
‫ﺑﺎﻟﻤّﺮه ﭘﺎ »‪ «2‬از داﯾﺮه ﺧﺪﻣﺘﮕﺰاري ﮐﺸﯿﺪه‪ ،‬از رﻓﺘﻦ ﻧﯿﺸﺎﺑﻮر و اواﻣﺮ و ﻧﻮاﻫﯽ ﺳﺮدار ﻧﯿﺰ اﺳﺘﺠﻬﺎل و اﻫﻤﺎل ﻣﯽﻧﻤﻮدﻧﺪ‪«3» .‬‬
‫ﺑﻌـﺪ از آﻧﮑﻪ ﻃﻐﯿﺎن ﻧﻘـﺪ ﻋﻠﯽ ﺧﺎن ﺻـﺮﯾﺤﺎ ﻣﺴـﻤﻮع ﺳـﺮدار ﺷﺪه‪ «4» ،‬ﺧـﺒﺮ روحﭘﺮور ﺣﺮﮐﺖ ﻣﻮﮐﺐ ﻇﻔﺮ ﻓﺮﺟـﺎم از ﺑﺴـﻄﺎم ﺑﻪ ﺟـﺎﺟﺮم‬
‫ﻣﺴـﻤﻮع ﺧﺎّص و ﻋﺎم ﮔﺮدﯾﺪ‪ ،‬ﺳﺮدار ﺑﺎ اﻓﻮاج ﻧﺼﺮت ﺷﻌﺎر از ﻧﯿﺸﺎﺑﻮر ﺣﺮﮐﺖ و ﻋﺎزم ﭼﻨﺎران ﺷﺪه‪ ،‬از آﻧﺠﺎ )‪ 32‬اﻟﻒ( ﻋﺮﯾﻀﻪ ﺑﻪ درﺑﺎر‬
‫ﮔﯿﺘﯽﻣـﺪار واﻻـ ﮔﺴـﯿﻞ ﻧﻤﻮده و ﻣﺘﻤّﻨﯽ ﮔﺮدﯾـﺪ ﮐﻪ ﻣـﺎﻫﭽﻪ ﻋﻠﻢ ﻋﻘـﺎبﭘﯿﮑﺮ در ﮐﻤﺎل »‪ «5‬اﺳـﺘﻌﺠﺎل ﺑﻪ ﺳـﻤﺖ ارض ﻣﯿﻨﻮ ﻣﺜـﺎل و ﺧّﻄﻪ‬
‫روحﭘﺮور ﺑﺎلﮔﺸـﺎ و ارﻗـﺎم ﻣﻄـﺎﻋﻪ ﺑﻪ ﺟﻤﯿﻊ ﺧﻮاﻧﯿﻦ و اﻋﯿـﺎن ﺧﺮاﺳـﺎن از دور و ﻧﺰدﯾﮏ ﺻﺎدر ﺷـﺪه آﻧﻬﺎ را از ﻃﻠﯿﻌﻪ راﯾﺎت اﻗﺒﺎل ﺑﺎﺧﺒﺮ‬
‫ﺳﺎزﻧﺪ‪ .‬در ﻣﻨﺰل ﻣﺰﺑﻮر ﻋﺮﯾﻀﻪ ﺣﺎﮐﻢ ﻧﯿﺸﺎﺑﻮر را ﺑﻪ ﻧﻈﺮ اﻧﻮر رﺳﺎﻧﯿﺪه‪ ،‬ﺑﺮ ﻃﺒﻖ ﻋﺮض و اﺳـﺘﺪﻋﺎي ﻋﺎرض ارﻗﺎم ﻗﻀﺎ ﻧﻈﺎم ﺑﻪ ﻋﻤﻮم ﺣﮑﺎم‬
‫و اﻣﺮاي واﻻﺷـﺄن و اﺷـﺮاف ﺧﺮاﺳـﺎن »‪ «6‬از ﻣﺼـﺪر ﻋّﺰ و ﺷـﺄن ﺻـﺎدر و ﺷـﺮف ﻧﺰول »‪ «7‬ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﻪ‪ ،‬ﺻـﺒﺎح آنروز از ﻣﻨﺰل ﺳﻨﺨﻮاﺳـﺖ‬
‫ﺣﺮﮐﺖ و در ﻋﯿﻦ ﺑﻬـﺎر از ﻣﺘﻨّﺰﻫـﺎت اﺳـﻔﺮاﯾﻦ و ﻣﯿﺎنآﺑـﺎد و »‪ «8‬ﯾﯿﻼﻗـﺎت ﺟﻬﺎن ارﻏﯿﺎن )‪ (63‬و ﺑﺎم و ﻣﺮﻏﺰارﻫﺎي ﺳـﻠﻄﺎن ﻣﯿـﺪان و آن‬
‫ﺻﻔﺤﺎت ﺷﮑﺎرﮐﻨﺎن رواﻧﻪ ﭼﻨﺎران »‪ «9‬ﮐﻪ ﺟﺎﻫﺎي ﺑﺴﯿﺎر ﺑﺎﺻﻔﺎ و ﻣﻄﻠﻮب و ﭼﺸﻤﻪﺳﺎرﻫﺎي ﺧﻮب و دﻟﮕﺸﺎ و ﻣﺮﻏﻮب و ﺷﮑﺎرﮔﺎه وﺳﯿﻊ‬
‫داﺷﺖ‪ ،‬ﻣﻄﺒـﻮع ﻃﺒﻊ ﻣﺸﮑﻞﭘﺴـﻨﺪ و ﻣﻘﺒﻮل ﺧـﺎﻃﺮ آﺳـﻤﺎن ﭘﯿﻮﻧـﺪ ﺷـﻬﺰاده ارﺟﻤﻨـﺪ ﺷـﺪه‪ ،‬ﯾـﮏ روز در آﻧﺠـﺎ ﺗﻮﻗﻒ و در آن ﺻـﺤﺮاي‬
‫ﻧﺰﻫﺖﺑﺨﺸﺎ ﻣﯿﻞ ﺑﻪ ﺷﮑﺎر و ﺳﻮاري ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ ،‬در آن ﻣﻨﺰل ﻃﺮف ﻋﺼﺮ ﻗﺎﺻﺪي از راه »‪ «10‬ﺷﺘﺎﺑﺎن رﺳﯿﺪه‪ ،‬ﺧﺒﺮ ﻓﻮت ﻧﺎدر ﻣﯿﺮزاي‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪» :‬اﻻﻧﺲ« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪ :‬ﭘﺎ را‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﯽﻧﻤﻮد‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪ :‬ﺷﺪ و‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪ :‬ﺟﻨﺎح‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﻠﮏ‪» :‬اﺷﺮاف ﺧﺮاﺳﺎن« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪ :‬ﺷﺮف ارﺳﺎل‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﯿﺎنآﺑﺎد و آن دﯾﺎر و‪.‬‬
‫)‪ .(9‬ﻣﻠﮏ‪» :‬رواﻧﻪ ﭼﻨﺎران« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(10‬ﻣﺞ‪ :‬در آن ﻣﻨﺰل در ﻫﻨﮕﺎم ﻧﻘﺎره ﺷﺨﺼﯽ از ﮔﺮد راه‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪83 :‬‬
‫اﻓﺸﺎر را آورده‪ ،‬ﭘﯿﺸـﮑﺎران ﺳـﺪه اﻗﺒﺎل اﯾﻦ ﻣﻄﻠﺐ را ﺑﻪ ﻋﺮض ﻋﺎﮐﻔﺎن ﭘﺎﯾﻪ »‪ «1‬ﺟﻼل رﺳﺎﻧﯿﺪه‪ ،‬اﺻـﻼ ﺗﻔﺎوﺗﯽ در ﺣﺎل ﺷﻬﺰاده ﺑﯽﻫﻤﺎل‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 100‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫راه ﻧﯿﺎﻓﺘﻪ‪ ،‬از آﻧﺠﺎ ﮐﻪ وﺟﻮد و ﻋﺪم او در ﻧﻈﺮ ﻫّﻤﺖ ﺑﻠﻨﺪش ﻣﺴﺎوي ﺑﻮد‪ ،‬اﻟﺘﻔﺎت ﻧﻔﺮﻣﻮده‪ ،‬ﺑﻌﺪ از ﺗﺄﻣﻞ ﺑﺴـﯿﺎر »‪ «2‬ﮐﯿﻔّﯿﺖ آن را ﻣﺴﺘﻔﺴﺮ‬
‫ﺷـﺪه ﭼﻮن ﺑﻪ ﺧـﺎﻃﺮ اﻟﻬﺎم ﻣﻈﺎﻫﺮ رﺳﻮخ ﯾﺎﻓﺖ »‪ «3‬ﮐﻪ ﺷـﻤﻊ آن دروغ ﺧـﺎﻟﯽ از ﻓﺮوغ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﺗﮑـﺬﯾﺐ او »‪ «4‬ﻓﺮﻣﻮده‪ ،‬داﻧﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ‬
‫ﭼﻬﺮه ﺷﺎﻫﺪ اﯾﻦ ﻣّﺪﻋﺎ از آراﯾﺶ ﺻﺪق »‪ «5‬ﻋﺎري اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻋﻠﯽ اﻟﺼﺒﺎح ﺧﺪﯾﻮزاده اﻋﻈﻢ راﯾﺎت ﻧﺼﺮت ﺗﻮأم را ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺷﺎﻫﺒﺎز »‪ «6‬ﺑﻪ ﻫﻮاي ﺧﺼﻢاﻓﮑﻨﯽ و دﺷﻤﻦﺷﮑﺎري ﺑﺎلﮔﺸﺎ و در اﻫﺘﺰاز آورده‬
‫ﻫﻨﮕﺎم »‪ «7‬ﻃﻠﻮع آﻓﺘﺎب ﻃﻨﻄﻨﻪ ﮐﻮس اﻗﺒﺎل ﺑﻠﻨﺪآوا و ﺻﺪاي زﻧﺒﻮرك »‪ «8‬و ﺗﻮپ ﺷﻠﯿﮏ رﻋﺪآﺳﺎ ﺑﻪ در و دﺷﺖ ﭘﯿﭽﯿﺪه ﺳﺮدار ﺑﺎ ﺟﻤﯿﻊ‬
‫رؤﺳﺎي »‪ «9‬ﻟﺸـﮑﺮ و ﺳﺮﮐﺮدﮔﺎن ﺳﭙﺎه ﻧﺼﺮتاﺛﺮ )‪ 32‬ب( ﺑﻪ ﺷـﺮف اﺳﺘﻘﺒﺎل ﻣﻮﮐﺐ ﺟﻼل ﻋﺰﯾﻤﺖ ﮐﺮده »‪ ،«10‬در ﻋﺮض راه ﺑﻪ ﺷﺮف‬
‫ﺧﺎكﺑﻮﺳـﯽ و ﺗﻘﺒﯿﻞ رﮐﺎب ﺳﻌﺎدت اﻧﺘﺴﺎب ﺷﺮف اﺳﺘﺴﻌﺎد ﺣﺎﺻﻞ و ﻣﻮرد ﺗﻔّﻘﺪات ﮐﺎﻣﻞ ﺷﺪﻧﺪ‪ «11» .‬در ﻋﺮض راه ﺑﻪ ﺗﺤﻘﯿﻖ ﮐﯿﻔّﯿﺖ‬
‫و ﮐﻤـّﯿ ﺖ »‪ «12‬اﻣـﻮر ﺧﺮاﺳـﺎن ﭘﺮداﺧﺘﻪ‪ ،‬ﺳـﺮدار ﻣﺮاﺗﺐ را »‪ «13‬ﭼﻨـﺎﻧﮑﻪ ﺑﻮد ﻣﻌﺮوض ﺧـﺎﻃﺮ ﻣﺒـﺎرك ﻧﻤﻮد‪ «14» ،‬در آنروز ﻇـﺎﻫﺮ ﻗﻠﻌﻪ‬
‫ﭼﻨﺎران ﻣﺤﻞ ﺳـﺮادﻗﺎت ﺑﺎ ﻋّﺰ و ﺷﺄن و ﻣﺨّﯿﻢ ﺧﯿﺎم ﻋﺴﺎﮐﺮ ﻧﺼـﺮتﻧﺸﺎن ﮔﺮدﯾـﺪه‪ ،‬در ﻫﻤﺎن روز ﯾﺮﻟﯿﻎ اﺳـﺘﻤﺎﻟﺖ ﺑﻪ ﺳـﺮاﻓﺮازي ﻧﻘـﺪ ﻋﻠﯽ‬
‫ﺧـﺎن ﺻـﺎدر ﺷـﺪه ﮐﻪ ﺷﺎﯾـﺪ آن ﺗﺒﻪ روزﮔـﺎر ﻣﺂل ﮐﺎر و ﻋﺎﻗﺒﺖ ﮐﺮدار ﺧﻮد را اﻧﺪﯾﺸـﯿﺪه »‪ ،«15‬ﺳﺎﻟﮏ ﻣﻨﻬـﺞ ﺻـﺪاﻗﺖ و ﺧﺪﻣﺖ »‪«16‬‬
‫ﮔﺮدد‪ .‬اﻣﺎ »‪ «17‬ﺑﻪ ﻣﺪﻟﻮل اﯾﻨﮑﻪ‪ :‬اذا ﺟﺎء اﻟﻘﺪر ﻋﻤﯽ اﻟﺒﺼﺮ‪(64) «18» .‬‬
‫ﭼﻮ ﺗﯿﺮه ﺷﻮد ﻣﺮد را روزﮔﺎرﻫﻤﻪ آن ﮐﻨﺪ ﮐﺶ ﻧﯿﺎﯾﺪ ﺑﻪ ﮐﺎر‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪» :‬ﭘﺎﯾﻪ« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪ :‬در ﺣﺎل ﻓﺮﺧﻨﺪه ﻣﺂل ﺷﻬﺰاده ﺑﯽﻫﻤﺎل ﻧﮑﺮده‪ ،‬ﺑﻪ ﺟﻮاب آن اﻟﺘﻔﺎت ﻧﻔﺮﻣﻮد ﺑﻌﺪ از ﻣﺪﺗﯽ‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪ :‬رﺳﻮخ ﺗﻤﺎم ﯾﺎﻓﺘﻪ ﺑﻮد‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪» :‬او« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪ :‬از ﺧﺎل ﺻﺪاﻗﺖ‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪ :‬ﺻﺒﺎح آن ﺷﺎﻫﺒﺎز ﺑﻠﻨﺪﭘﺮواز راﯾﺎت ﻧﺼﺮت ﻃﺮاز‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪» :‬در اﻫﺘﺰاز آورده« ﻧﺪارد‪ .‬و در ﻫﻨﮕﺎم ‪....‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺞ‪» :‬و ﺻﺪاي زﻧﺒﻮرك ‪ «...‬ﺧﻂ ﺧﻮرده اﺳﺖ‪.‬‬
‫)‪ .(9‬ﻣﻠﮏ‪ :‬رآﺳﺎي‪) .‬ﻫﻤﻪﺟﺎ(‬
‫)‪ .(10‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﺒﺎدرت ﻧﻤﻮده‪.‬‬
‫)‪ .(11‬ﻣﺞ‪ :‬ﻧﻮازﺷﺎت ﮐﺎﻣﻞ ﺷﺪهاﻧﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(12‬ﻣﺞ‪ :‬راه ﺑﻪ ﮐﻤّﯿﺖ و ﮐﯿﻔّﯿﺖ‪.‬‬
‫)‪ .(13‬ﻣﻠﮏ‪» :‬را« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(14‬ﻣﺞ‪ :‬ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ ﺑﻮد واﻧﻤﻮد راي ﻣﺒﺎرك ﻧﻤﻮد‪.‬‬
‫)‪ .(15‬ﻣﺞ‪ :‬ﻓﻬﻤﯿﺪه‪.‬‬
‫)‪ .(16‬ﻣﺞ‪» :‬و ﺧﺪﻣﺖ« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(17‬ﻣﺞ‪» :‬اﻣﺎ« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(18‬ﻣﺞ‪ :‬اﯾﻦ ﻋﺒﺎرت را ﻧﺪارد‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪84 :‬‬
‫در ﻣﻘﺎم ﻋﺬر درآﻣﺪه‪ ،‬ﺑﻪ ﺑﻌﻀـﯽ از ﻋﺬرﻫﺎ »‪ «1‬ﮐﻪ ﺑـﺪﺗﺮ از ﮔﻨﺎه ﺑﻮد ﻣﺘﻤّﺴﮏ ﺷـﺪه‪ ،‬ﻣﻬﻠﺖ را ﻏﻨﯿﻤﺖ داﻧﺴـﺘﻪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﺼﻮر اﯾﻨﮑﻪ »‪ «2‬ﺳﻔﺮ‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 101‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫اﯾﻦ ﺳﺎل »‪ «3‬ﻧﯿﺰ ﻣﺜﻞ اﺳﻔﺎر ﺳﻨﻮات ﺳﺎﺑﻘﻪ »‪ «4‬ﻃﻮﻟﯽ ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﮐﺸﯿﺪ‪ ،‬ﻣﺴﺘﺪﻋﯽ ﻣﻬﻠﺖ ﮔﺮدﯾﺪ »‪ «5‬ﮐﻪ ﺑﺎ رؤﺳﺎي ﻃﻮاﯾﻒ »‪ «6‬اﮐﺮاد ﻃﺮﯾﻘﻪ‬
‫ﮐﻨﮑﺎش را ﻣﺮﻋﯽ داﺷـﺘﻪ‪ ،‬ﺑﻌﺪ از آن »‪ «7‬رﻫﻨﻮرد وادي ﺧـﺪﻣﺖ و ﻓﺮﻣـﺎنﺑﺮداري ﺷﻮد‪ ،‬ﭼﻮن در ﺧﺎﻃﺮ اﻟﻬﺎم ﻣﺂﺛﺮ »‪ «8‬ﺷﺎﻫﺰاده ﻏﻀﻨﻔﺮﻓﺮ‬
‫»‪ «9‬ﮐﻪ ﻣﺨﺰن اﺳـﺮار ﻏﯿـﺒﯽ و ﮔﻨﺠﯿﻨﻪ رﻣـﻮز ﻻـرﯾﺒﯽ اﺳﺖ‪ ،‬رﺳـﻮخ و ﺗـﺄﺛﯿﺮ ﮐﺮد ﮐﻪ آن ﺳـﻔﯿﻪ وﺧﯿﻢ در ﺣـﺎل اﺧﺘﯿـﺎر ﺳﺎﻟـﮏ اﯾﻦ ﻃﺮﯾﻖ‬
‫ﻣﺴـﺘﻘﯿﻢ ﻧﺨﻮاﻫـﺪ ﺷـﺪ‪ .‬از آﻧﺠﺎ ﮐﻪ ﺣﺼﻮل اﯾﻦﮔﻮﻧﻪ ﻣﻄﺎﻟﺐ ﻣﻮﻗﻮف ﺑﻪ ﺗﺴـﺨﯿﺮ ﺑﻠﺪه ارض ﻓﯿﺾ آﺛﺎر را ﺑﺴـﺘﻪ ﺑﻪ ﻓﺘﺢ ﺣﺼﺎر آن ﻣﻌﻤﻮره‬
‫ﻓﺎﯾﺾ اﻻﻧﻮار ﺑﻮد »‪ «10‬و ﭘﻨﺠﻪ ﺷﻮق ﻃﻮاف آﺳﺘﺎن ﻣﻼﯾﮏ ﻣﻄﺎف ﮔﺮﯾﺒﺎنﮔﯿﺮ »‪ «11‬ﻣﺪﻋﺎ ﺑﻮد‪ ،‬دﯾﮕﺮ ﺑﻪ ﻣﺤﺎﺻﺮه ﭼﻨﺎران »‪ «12‬و اﺧﺘﺘﺎم‬
‫ﮐﺎر آن ﺷﻘﺎوت ﺑﻨﯿﺎن »‪ «13‬ﻧﭙﺮداﺧﺘﻪ ﺻﺒﺎح آنروز »‪ «14‬ﻣﺎﻫﭽﻪ اﻋﻼم ﻧﺼـﺮت ﻃﺮاز از آﻧﺠﺎ »‪ «15‬ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ارض اﻗﺪس ﺑﻪ »‪ «16‬اﻫﺘﺰاز‬
‫درآﻣﺪه‪ ،‬در ﻣﻨﺰل ﺟﻨﺎﺑﺪ )‪ (65‬ﮐﻪ ﺗﻘﺮﯾﺒﺎ در ﺳﻪ ﻓﺮﺳﺨﯽ ﭼﻨﺎران واﻗﻊ اﺳﺖ »‪ «17‬ﺣﺴﺐ اﻻﻣﺮ و آﻻ ﺳﺮاﭘﺮده و ﺑﺎرﮔﺎه ﺑﻪ ﻓﻠﮏ ﻣﻬﺮ و ﻣﺎه‬
‫اﻓﺮاﺷـﺘﻪ‪ ،‬ﺷﺎﻫﺰاده ﮐﺎﻣﮑﺎر ﺧﻮد ﺑﺎ ﺟﻤﻌﯽ از اﻣﺮا و ﺧﻮاص از ﻋﺮض راه ﺗﺸﺮﯾﻒ ﺑﻪ ﺷﮑﺎر ﺑﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﻋﺼﺮ آنروز ﺑﺎ ﻧﯿﻞ ﻣﺮام و »‪ «18‬ﺷﮑﺎر‬
‫)‪ 33‬اﻟﻒ( ﺑﺴـﯿﺎر ﻧﺰول اﺟﻼل »‪ «19‬را ﺑﻪ ﻣﻌﺴـﮑﺮ ﻧﺼـﺮت اﻧﺠـﺎم آورده‪ ،‬در آنروز ﻧﯿﺰ ﻧﻘـﺪ ﻋﻠﯽ ﺧﺎن را از ﺳﺎدهﻟﻮﺣﯽ ﻓﮑﺮي ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ‬
‫رﺳﯿﺪه و »‪«20‬‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﻌﺎذﯾﺮي‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﻠﮏ‪» :‬اﯾﻨﮑﻪ« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪ :‬ﺳﻔﺮ اﻣﺜﺎل‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪ :‬ﻗﺒﻞ‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﻮد‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪» :‬ﻃﻮاﯾﻒ« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪» :‬از آن« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﻈﺎﻫﺮ‪.‬‬
‫)‪ .(9‬ﻣﻠﮏ‪ :‬ﻏﻈﻨﻔﺮ ﻓﺮ‪.‬‬
‫)‪ .(10‬ﮔﻨﺠﯿﻨﻪ ﮐﻨﻮز ﻻرﺑﯽ ﺑﻮد رﺳﻮخ ﺗﻤﺎم ﯾﺎﻓﺘﻪ ﺑﻮد ﮐﻪ آن ﺳـﻔﯿﺪ و ﺧﯿﻢ ﻋﺒﺚ ﺳﺎﻟﮏ ﻃﺮﯾﻖ ﻣﺴـﺘﻘﯿﻢ ﻧﺨﻮاﻫـﺪ ﺷـﺪ و ﻣﻘﺼﻮد اﺻـﻠﯽ و‬
‫ﻏﺮض ﮐﻠﯽ ﺗﺴﺨﯿﺮ ﺣﺼﺎر ارض ﻓﯿﺾ آﺛﺎر و اﺻﻞ ﻣﻄﻠﺐ ﻓﺘﺢ ﺑﻠﺪه ﻣﺸﻬﺪ ﻓﺎﯾﺾ اﻻﻧﻮار‪.‬‬
‫)‪ .(11‬ﻣﺞ‪ :‬ﻧﯿﺰ ﮔﺮﯾﺒﺎنﮔﯿﺮ‪.‬‬
‫)‪ .(12‬ﻣﺞ‪» :‬ﭼﻨﺎران« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(13‬ﻣﺞ‪ :‬ﻓﺮﺟﺎم‪.‬‬
‫)‪ .(14‬ﻣﺞ‪» :‬آنروز« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(15‬ﻣﺞ‪» :‬از آﻧﺠﺎ« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(16‬ﻣﺞ‪ :‬در‪.‬‬
‫)‪ .(17‬ﻣﺞ‪ :‬ﺟﻨﺎﺑﺪ ﮐﻪ ﻓﺎﺻﻠﻪ آن ﺗﺎ ﭼﻨﺎران ﺳﻪ ﻓﺮﺳﺦ ﺑﯿﺶ ﻧﯿﺴﺖ و در آﻧﺠﺎ‪.‬‬
‫)‪ .(18‬ﻣﺞ‪ :‬ﺣﺴﺐ اﻻﻣﺮ اﻟﻮاﻻ ﺑﺎرﮔﺎه ﺑﺮ ﺳـﺮ ﭘﺎ ﻧﻤﻮده‪ ،‬در ﻋﺮض راه ﺑﺎ ﻓﻮﺟﯽ از ﺧﻮاص و اﻣﺮا ﺗﺸﺮﯾﻒ ﺑﻪ ﺷﮑﺎر ﺑﺮده ﻋﺼﺮي ﺑﺎ ﻧﯿﻞ ﻣﺮام‬
‫ﺑﺎ ‪.‬‬
‫)‪ .(19‬ﻣﻠﮏ‪» :‬اﺟﻼل« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(20‬ﻣﺞ‪ :‬ﮐﻪ‪.‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 102‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪85 :‬‬
‫ﺷﺎﯾـﺪ ﺑﻪ آن ﻃﺒﻊ ﻏﯿﻮر ﺷـﺎﻫﺰاده ﻣﻨﺼﻮر را از ﺳـﺮدار ﮐﻪ از ﻣﻌﺘﻤـﺪان اﻧﺠﻤﻦ ﺣﻀﻮر و ﺳﺎﻟﻬـﺎ زر اﺧﻼـص او را ﺑﺮ ﻣﺤـﮏ اﻣﺘﺤﺎن زده‪،‬‬
‫ﮐﻤـﺎل اﻋﺘﺒﺎر داﺷﺖ‪ ،‬ﻣﻨﺰﺟﺮ ﺳﺎﺧﺘﻪ‪ ،‬در ﻣﮑﺮ و ﻏـﺪر ﮐﺎري از ﭘﯿﺶ ﺑﺒﺮد و »‪ «1‬ﻋﺮﯾﻀﻪ ]اي[ ﻣﺸـﻌﺮ ﺑﺮ اﺧﻼصﮐﯿﺸﯽ و ﺷﮑﺎﯾﺖ ﺑﺴﯿﺎر از‬
‫ﺳﺮدار ﺑﻪ درﺑﺎر ﮔﯿﺘﯽﻣﺪار ﻧﻮﺷﺘﻪ‪ ،‬اﻧﻔﺎذ داﺷﺖ‪ .‬ﻋﺮﯾﻀﻪ ﻣﺰﺑﻮر ﺑﻪ واﺳﻄﻪ ﺑﺎرﯾﺎﻓﺘﮕﺎن اﻧﺠﻤﻦ ﺣﻀﻮر ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﺧﻮرﺷﯿﺪ اﺛﺮ رﺳﯿﺪه‪ ،‬در ﺟﻮاب‬
‫آن اﻗﺒـﺎل ﻧﻔﺮﻣﻮده‪ ،‬ﺑﺮ زﺑـﺎن اﻟﻬـﺎم ﺑﯿﺎن ﮔـﺬﺷﺖ ﮐﻪ‪ ،‬راه ﻋـﺬر ﻧﻘـﺪ ﻋﻠﯽ ﺧﺎن از ﺟﻤﯿﻊ ﺟﻬﺎت ﻣﺴـﺪود ﺷـﺪه و ﭼﺎره ﮐﺎر ﺧﻮد را درﯾﻦ‬
‫ﻣﻨﺤﺼﺮ ﯾﺎﻓﺘﻪ »‪ «2‬ﮐﻪ راي ﻣﺎ را از ﻣﻌﺘﻤﺪان ﻣﺎ ﻣﻨﺤﺮف ﺳﺎزد‪ .‬ﻓﺮﺳـﺘﺎده »‪ «3‬او ﺧﺎﯾﺐ و ﺧﺎﺳـﺮ ﻣﺮاﺟﻌﺖ ﺑﻪ ﭼﻨﺎران ﻧﻤﻮد و ﮐﻮﮐﺒﻪ ﻣﯿﻤﻨﺖ‬
‫ﻣﺄﻧﻮس ﺻـﺒﺎح آنروز در ﭼﻤﻦ ﻗﻬﻘﻬﻪ )‪ (66‬ﮐﻪ ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺷـﻬﺮ ﻃﻮس اﺳﺖ ﻧﺰول اﺟﻼل را ارزاﻧﯽ و ﻗﺒﺎب ﺳـﺮادﻗﺎت ﻇﻔﺮ اﮐﺘﻨﺎه ﻧﻮرﺑﺨﺶ‬
‫ﺳﺎﺣﺖ ﻣﻬﺮ و ﻣﺎه ﮔﺮدﯾﺪ‪«4» .‬‬
‫در ﺑﯿﺎن ﺗﺠّﺸﻢ و ﺗﺠّﺴﻢ ﺷﻬﺰاده »‪ «5‬اﻧﺠﻢ ﺣﺸﻢ ﺑﻪ دور ارض اﻗﺪس و ﺑﻪ ﻧﻈﺮ اﻣﻌﺎن و اﯾﻘﺎن درآوردن ﺑﻠﺪه ﻣﻘّﺪس و ﮐﯿﻔّﯿﺖ ﻣﺤﺎﺻﺮه‬
‫آن‬
‫روز دﯾﮕﺮ ﮐﻪ ﺳـﭙﻬﺒﺪ زّرﯾﻦ ﻟـﻮاي ﻣﻬﺮ ﺑـﺎ راﯾﺖ اﻓﺮاﺧﺘﻪ ﺑﻪ ﻋﺰم ﺗﺴـﺨﯿﺮ ﺷـﻬﺮﺑﻨﺪ »‪ «6‬ﻋـﺎﻟﻢ اﻣﮑﺎن از ﮐﻤﯿﻨﮕﺎه »‪ «7‬ﺧـﺎور ﺑﯿﺮون ﺗﺎﺧﺖ و‬
‫ﻋﺮﺻﻪ ﺟﻬﺎن را از ﺷﻌﺸﻌﻪاﻧﮕﯿﺰي و ﭘﺮﺗﻮاﻧﺪوزي ﺗﯿﻎ ﺟﻬﺎنﺳﻮز ﺑﯿﺎراﺳﺖ »‪ ،«8‬ﺷﻬﺰاده اﻧﺠﻢ ﺣﺸﻢ اﻣﺮاي ﻣﮑّﺮم »‪ «9‬و ﺧﻮاﻧﯿﻦ ﻣﻌّﻈﻢ »‪«10‬‬
‫را اﺣﻀـﺎر و اﻣﺮ ﺑـﻪ ﺗﺮﺗﯿـﺐ ﺗﯿﭗ و آراﺳـﺘﮕﯽ ﺻـﻔﻮف ﻧﻤـﻮده‪ ،‬ﻫﺮﮐـﺪام را ﻣـﺄﻣﻮر »‪ «11‬ﺑﻪ ﺟـﺎي اﯾﺸـﺎن ﻓﺮﻣـﻮده‪ ،‬ﺑﻪ دوﻟﺖ ﺳﻮار اﺷـﻘﺮ‬
‫ﻋﻘﺎبﭘﯿﮑﺮ ﺷﺪه و راﯾﺎت ﻧﺼﺮت آﯾﺎت ﺑﻪ ﻋﺰم ﺗﻤﺎﺷﺎي ﺣﺼﺎر ﺑﻠﺪه ﺟّﻨﺖ »‪ «12‬آﺛﺎر‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪» :‬و« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﻨﺤﺼﺮ درﯾﻦ دﯾﺪ ﮐﻪ‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪ :‬و ﻓﺮﺳﺘﺎده‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪ :‬ﺳﺮادﻗﺎت ﻧﺼﺮت ﻣﺒﺎﻧﯽ ﻏﯿﺮت ﻣﺎه آﺳﻤﺎﻧﯽ ﺷﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪ :‬ﺷﺎﻫﺰاده‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪» :‬ﺷﻬﺮﺑﻨﺪ« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪ :‬ﮐﻮه‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺞ‪ :‬و ﻋﺎﻟﻢ را از ﺷﻌﺸﻌﻪاﻧﮕﯿﺰي ﺗﯿﻎ ﺟﻬﺎﻧﮕﯿﺮ ﻣﺴﺨﺮ ﺳﺎﺧﺖ‪.‬‬
‫)‪ .(9‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﺤﺘﺮم‪.‬‬
‫)‪ .(10‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﮑﺮم‪.‬‬
‫)‪ .(11‬ﻣﻠﮏ‪» :‬ﻣﺄﻣﻮر« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(12‬ﻣﺞ‪ :‬ارض ﺟﻨﺖ‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪86 :‬‬
‫ﺷﻘﻪﮔﺸﺎ ﮔﺮدﯾـﺪ و »‪ «1‬ﺑﻨـﻪ و اﻏﺮوق »‪ «2‬را اﻣﺮ ﻓﺮﻣﻮدﻧـﺪ ﮐﻪ »‪ «3‬ﻣﺎﺑﯿﻦ ﺧﻮاﺟﻪ رﺑﯿﻊ و ﺷـﻬﺮ ﻣﻨﺰل ﮔﺰﯾﻦ ﺷـﺪه و ﺧﻮد ﺑﺎ ﺟﻨﻮد ﻣﺴـﻌﻮد و‬
‫ﻣﻮاﮐﺐ ﻧﺼـﺮت ﻣﻮرود ﺑﻪ ﺗﻤﺎﺷـﺎي ﺣﺼﺎر و ﺑﺮوج »‪ «4‬و ﺑﺎره و ﻣﻌﺒﺮﮔـﺬار ﺑﻠـﺪه ﻓﺮحﺑﺨﺸﺎي »‪ «5‬ارض اﻗـﺪس ﻗﺪمﻓﺮﺳﺎ و »‪ «6‬ﺣﺼﺎر و‬
‫ﺟـﺪار آن را ﺑﻪ ﻧﻈﺮ اﻣﻌـﺎن درآورده‪ ،‬ﭼﻮن روز ارﺑﻌﯿﻦ و ﺑﯿﺴـﺘﻢ ﺷـﻬﺮ ﺻـﻔﺮ اﻟﻤﻈﻔﺮ ﺑﻮد‪ ،‬در ﻇﺎﻫﺮ ﺑﻘﻌﻪ اﻧﻮر و ﻗﺒﻪ ﻣﻄﻬﺮ ﺟﻨﺎب »‪ «7‬ﺛﺎﻣﻦ‬
‫اﺋﻤﻪ اﺛﻨﺎﻋﺸـﺮ ﭘﯿﺎده ﺷﺪه‪ ،‬زﻣﯿﻦ آن ﺳﺮزﻣﯿﻦ را رﺷﮏ روﺿﻪ ﺧﻠﺪ ﺑﺮﯾﻦ و از ﺷﻮق ﺗﻘﺒﯿﻞ آﺳﺘﺎن ﺳﭙﻬﺮ آﯾﯿﻦ اﻣﺎم )‪ 33‬ب( ﻫﺸﺘﻤﯿﻦ ﺧﺎك‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 103‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫آن ﻣﮑـﺎن را ﻏﯿﺮت »‪ «8‬ﻟﻌﺒﺘـﺎن ﭼﯿﻦ و ﻣـﺎﭼﯿﻦ ﺳـﺎﺧﺘﻪ‪ ،‬ﻟﻮازم زﯾـﺎرت و ﻣﺮاﺳﻢ ﺗﻌﺰﯾﺖ را ﺑﻪ اﻗﺼـﯽ اﻟﻐﺎﯾﺖ ﺑﻪﺟﺎ آورده‪ ،‬ﻋﻄﻒ ﻋﻨﺎن ﺑﻪ‬
‫ﻣﻌﺴـﮑﺮ ﻓﯿﺮوزي ﻧﺸـﺎن ﻓﺮﻣﻮده‪ ،‬ﻗّﺒﻪ ﺑﺎرﮔـﺎه ﺑﻪ ﻗّﻤﻪ ﻣﻬﺮ و ﻣـﺎه رﺳـﯿﺪ‪ ،‬از ﺷـﻌﺎع اﻋﻼـم زرﻧﮕـﺎر و ﭘﺮﺗﻮ ﻗﺒﺎب آﯾﯿﻨﻪﮐﺮدار ﺳﺎﺣﺖ آن دﯾﺎر‬
‫ﻣﻌـﺎﯾﻨﻪ ﭼﻮن روﺿﻪ دار اﻟﻘﺮار ﮔﺮدﯾـﺪه‪ ،‬ﺑﻨـﺎﺑﺮ ﺣﺰم ﺳـﻠﻄﻨﺖ و ﻃﺮﯾﻘﻪ اﺣﺘﯿـﺎط ﮐﻪ از ﻟﻮازم اﻣﻮر ﺟﻬﺎﻧـﺪاري اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺮ ﻗﻀـﺎ اﻣﻀﺎ ﺑﻪ ﻧﻔﺎذ‬
‫ﭘﯿـﻮﺳﺖ ﮐﻪ ﺳـﻨﮕﺮ ﻣﺴـﺘﺤﮑﻢ ﻣـﺘﯿﻦ و ﺑﺮوج ﺣﺼـﯿﻦ رزﯾﻦ در دور ﺳـﻨﮕﺮ ﺑﺴـﺘﻪ‪ ،‬دﺳﺘﻪدﺳـﺘﻪ و ﻓﻮجﻓﻮج ﻫﺮﮐـﺪام ﺟﺎﺑﻪﺟـﺎ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻪ‬
‫ﻣﺤﺎﺻـﺮه ﺷﻬﺮ ﻗﯿﺎم و ﺑﻪ ﺳﯿﺒﻪﺑﻨﺪي اﻗﺪام ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ و ﻣﺤﯿﻂ ﺷﻬﺮ »‪ «9‬ﺑﺮ اﻣﺮاي ﻋﻈﺎم و ﺧﻮاﻧﯿﻦ ﻋﺎﻟﯽ ﻣﻘﺎم ﺳـﻤﺖ اﻧﻘﺴﺎم ﯾﺎﻓﺘﻪ‪ ،‬در ﻫﻤﺎن روز‬
‫اﺣﮑﺎم ﻗﻀﺎ ﻧﻈﺎم ﺑﻪ اﺣﻀﺎر ﺧﻮاﻧﯿﻦ ﺧﺮاﺳﺎن ﮐﻪ ﺗﺎ آن روز ﺑﻪ اﻫﻤﺎل و اﺳـﺘﻬﻤﺎل ﻣﯽﮔﺬراﻧﯿﺪﻧـﺪ و ﻣﺘﺮﺻـﺪ وﻗﺖ ﺑﻮدﻧـﺪ‪ ،‬از ﻣﺼـﺪر ﻋّﺰ و‬
‫ﺷﺄن ﺷﺮف اﺻﺪار »‪ «10‬ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﻪ ﻣﺴﺮﻋﺎن ﺻﺒﺎ رﻓﺘﺎر ﺑﻪ اﻗﻄﺎر و اﻣﺼﺎر »‪ «11‬ﻣﺄﻣﻮر ﺷﺪه‪ ،‬در ﻋﺮض ﺑﯿﺴﺖ روز ﺟﻤﯿﻊ ﺣّﮑﺎم و ﺳﺮﮐﺸﺎن ﺑﺎ‬
‫اﻓﻮاج آراﺳـﺘﻪ و ﺳﻮاران و ﭘﯿﺎدﮔـﺎن ﭘﯿﺮاﺳـﺘﻪ در رﮐـﺎب ﺳـﻌﺎدت اﺛﺮ ﺣﺎﺿـﺮ و ﻫﺮﮐـﺪام ﺑﻪ ﺳـﻤﺘﯽ از دور »‪ «12‬ﺷـﻬﺮ ﻣﺄﻣﻮر ﺷـﺪه ﺑﻪ اﻣﺮ‬
‫ﻣﺤﺎﺻﺮه ﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ‪ «13» .‬از آن ﺟﻤﻠﻪ‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪» :‬و« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﻠﮏ‪ :‬اﻏﺮوق‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪ :‬ﻓﺮﻣﻮدهاﻧﺪ ﮐﻪ در‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﺮج‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪ :‬و ﮔﺬار ﺑﻠﺪه ﻓﺮحﺑﺨﺶ‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪» :‬و« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪ :‬ﭼﻮن روز ﺑﯿﺴـﺘﻢ ﺷـﻬﺮ ﺻـﻔﺮ اﻟﻤﻈﻔﺮ ‪ 1218‬و ارﺑﻌﯿﻦ ﻗﺘـﻞ ﻧـﺎﺣﻖ ﻧﻮر دﯾـﺪه ﺧﯿﺮ ﺑﺸـﺮ و ﺟﮕﺮﮔﻮﺷﻪ ﺳـﺎﻗﯽ ﮐﻮﺛﺮ اﻣﯿﺮ ﻟا ﻤﺆﻣﻨﯿﻦ‬
‫ﺣﯿﺪر‪ -‬ﺻﻠﻮات اﻟّﻠﻪ اﻟﻤﻠﮏ اﻻﮐﺒﺮ‪ -‬ﺑﻮد در ﻇﺎﻫﺮ ﺑﻘﻌﻪ ﻣﻨﻮر و ﮔﻠﺪﺳﺘﻪﻫﺎي اﻧﻮر‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺞ‪ :‬در ﺣﺎﺷﯿﻪ‪» :‬از ﺗﻘﺒﯿﻞ ﺷﻘﺎه«‪.‬‬
‫)‪ .(9‬ﻣﺞ‪ :‬دور ﺷﻬﺮ‪.‬‬
‫)‪ .(10‬ﻣﺞ‪ :‬ﻋﺰ اﺻﺪار‪.‬‬
‫)‪ .(11‬ﻣﺞ‪ :‬ﺻﺒﺎ ﺣﺮﮐﺎت ﺑﻪ اﻃﺮاف وﻻﯾﺎت‪.‬‬
‫)‪ .(12‬ﻣﺞ‪ :‬از ﺳﻤﺘﻬﺎي‪.‬‬
‫)‪ .(13‬ﻣﺞ‪ :‬ﭘﺮداﺧﺘﻪاﻧﺪ‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪87 :‬‬
‫رﺑﺎط ﺑﺎﺑﺎ ﻗـﺪرت ﮐﻪ در دروازه ﻋﯿـﺪﮔﺎه )‪ (67‬و ﻣﺼـﻠﯽ »‪ «1‬واﻗﻊ اﺳﺖ ﺑﻪ ﻣﺤّﻤـ ﺪ اﺳـﺤﺎق ﺧﺎن ﺳـﺮدار ﺗﺮﺑﺖ ﺣﯿﺪرﯾﻪ و اﺳـﻤﺎﻋﯿﻞ ﺧﺎن‬
‫ﻫﺰاره و ﻣﯿﺮ ﮐﺮﯾﻢ داود ﺧـﺎن »‪ «2‬ﺗﯿﻤﻮري »‪ «3‬ﻣﻔﻮض و دروازه ﻧﻮﻗـﺎن )‪ (68‬ﺑﻪ اﻣﯿﺮ ﮔﻮﻧﻪ ﺧـﺎن اﯾﻠﺨﺎﻧﯽ و دروازه ﺳـﺮاب )‪ (69‬ﺑﻪ اﻣﯿﺮ‬
‫اﺳﻤﺎﻋﯿﻞ ﺧﺎن ﻗﺎﯾﻨﯽ »‪ «4‬و دروازه ﺧﯿﺎﺑـﺎن ﻋﻠﯿﺎ )‪ (70‬ﺑﻪ ﺧﻮاﻧﯿﻦ و ﺗﻔﻨﮕﭽﯿﺎن ﺗﺮﺷـﯿﺰي و ﻃﺒﺴﯽ ﻣﺤﻮل ﮔﺮدﯾﺪه‪ «5» ،‬اﮐﺜﺮ روزﻫﺎ ﺧﻮد ﺑﻪ‬
‫دوﻟﺖ ﺳﻮار ﺷـﺪه ﺗﺸـﺮﯾﻒ ﺑﻪ ﺳـﻨﮕﺮﻫﺎي ﺧﻮاﻧﯿﻦ ﻋﺎﻟﯽﻣﻘـﺪار ﺑﺮده‪ ،‬ﻫﻤﮕﯽ را ﺳـﺮﮔﺮم ﺧـﺪﻣﺘﮕﺰاري و ﻫﻨﮕـﺎﻣﻪﺟﻮي ﺟﺎنﻧﺜﺎري ﮐﺮده‪،‬‬
‫ﻣﻬﻤﺎت ﻫﺮﯾﮏ را ﻣﻀﺒﻮط‪ ،‬ﺑﻌﺪ از آن ﻣﺮاﺟﻌﺖ ﻣﯽﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫از اﺗّﻔﺎﻗﺎت‪ ،‬روزي ﺳﯿﺮﮐﻨﺎن از دور ﺷﻬﺮ ﮔﺬﺷﺘﻪ ﻧﺰول اﺟﻼل »‪ «6‬ﺑﻪ ﺳـﻨﮕﺮ ﻣﺤّﻤﺪ اﺳﺤﺎق ﺧﺎن ﻓﺮﻣﻮده و ﻣﺎﻧﻨﺪ آﻓﺘﺎب ﺑﺮ ﻓﺮاز ﺑﺎم ﮐﯿﻮان‬
‫ﻣﻘﺎم رﺑﺎط ﻋﺮوج و اوﺿﺎع ﻗﻠﻌﻪ و ﺑﺮوج و ﺟـﺪار ﺣﺼﺎر را ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ ،‬در ﺧﻼل اﯾﻦ ﺣﺎل »‪ «7‬ﻧﺎدر ﻣﯿﺮزا از ﺑﺨﺖﺑﺮﮔﺸﺘﮕﯽ و‬
‫ﺗﯿﺮهروزي از ﻣـﺂل ﮐـﺎر ﻧﯿﻨﺪﯾﺸـﯿﺪه )‪ 34‬اﻟـﻒ(‪ ،‬در ﺑﺮﺟﯽ ﮐـﻪ ﻣﺤـﺎذي رﺑـﺎط ﺑﺎﺑـﺎ ﻗـﺪرت و ﺗﯿﺮرس ﺑـﻮد ﺗـﻮپ ﺑﺴـﺘﻪ و اﻟﺤـﺎظ »‪ «8‬ﻧﻈﺮ‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 104‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫ﺷﻘﺎوتﮔﺰﯾﻦ ﻧﻬﺎل ﻗﺎﻣﺖ ﺳـﺮو ﻣﺎﻧﻨـﺪ ﺷـﻬﺰاده ﮐﺎﻣﮑﺎر ﮐﻪ در ﺟﻮﯾﺒﺎر ﻟﻄﻒ و ﻋﻨﺎﯾﺖ ﺣﻀـﺮت آﻓﺮﯾـﺪﮔﺎر و ﺣـﺪﯾﻘﻪ ﺻـﯿﺎﻧﺖ و ﺣﻤﺎﯾﺖ‬
‫ﺧـﺎﻟﻖ ﻟﯿﻞ و ﻧﻬﺎر ﭘﺮورش و ﻧﺸﻮوﻧﻤﺎ ﯾﺎﻓﺘﻪ ﺑﻮده ﻫـﺪف ﺗﻮپ ﻧﻤﻮده‪ ،‬ﻫﺮﭼﻨـﺪ ﺗﻮﭘﭽﯿﺎن را ﺗﺤﺮﯾﮏ و ﺗﺮﻏﯿﺐ ﺑﻪ اﻧـﺪاﺧﺘﻦ ﺗﻮپ ﻧﻤﻮد‪ ،‬آﻧﻬﺎ‬
‫»‪ «9‬از ﺳـﻄﻮت ﻗﻬﺮﻣـﺎن ﻗﻬﺮ ﺟﻬـﺎنﺳﻮز و از ﺑـﺎرﻗﻪ ﺗﯿـﻎ ﻃـﺎﻟﻊ ﻋـﺎﻟﻢاﻓﺮوز »‪ «10‬ﻣـﺘﺰﻟﺰل ﺷـﺪه‪ ،‬ﻗـﺪرت ﺑﻪ اﻧـﺪاﺧﺘﻦ ﺗﻮپ ﻧﯿـﺎﻓﺘﻪ »‪ «11‬آن‬
‫ﺗﺒﻪروزﮔﺎر از ﺧﺒﺎﺛﺖ ﺑﺎﻃﻦ ﺧﻮد ﻣﺒﺎﺷـﺮ ﺗﻮپ اﻧﺪاﺧﺘﻦ »‪ «12‬ﺷـﺪه‪ ،‬از ﻗﺮاري ﮐﻪ ﺑﻌﺪ از ﺗﺴـﺨﯿﺮ ارض ﻣﯿﻨﻮ ﺗﺄﺛﯿﺮ از ﺟﻤﻌﯽ ﺛﻘﺎت اﺳـﺘﻤﺎع‬
‫ﺷﺪ ﮐﻪ آن ﺑﯽﻋﺎﻗﺒﺖ ﺳﻪ ﺑﺎر »‪ «13‬ﺑﻪ اﻓﺮوﺧﺘﻦ ﻓﺘﯿﻠﻪ و آﺗﺶ زدن ﺗﻮپ اﻗﺪام »‪ «14‬ﻧﻤﻮده‪ ،‬آﺗﺶ ﻧﮕﺮﻓﺖ‪ .‬آن ﺷﻘﺎوت ﻣﺂل از ﺷﺂﻣﺖ‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﺼﻠﯽ و ﺧﯿﺎﺑﺎن ﺳﻔﻠﯽ‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﯿﺮﮐﺮﯾﻢ داد ﺧﺎن‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﻠﮏ‪ :‬از »ﺳﺮدار« ﺗﺎ اﯾﻨﺠﺎ را ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪ :‬ﻗﺎﯾﯿﻨﯽ‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪ :‬ﻗﺎﯾﯿﻨﯽ‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪ :‬اﺟﻼل را‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﺤّﻤﺪ اﺳـﺤﻖ ﺧﺎن ﺳـﺮدار ﻓﺮﻣﻮده و از رﺑﺎط ﺑﺎﺑﺎ ﻗﺪرت ﮐﺎﻟﺸﻤﺲ ﻓﯽ وﺳﻂ اﻟﺴﻤﺎء ﻋﺮوج ﻓﺮﻣﻮده ﺗﻤﺎﺷﺎي ﺑﺮج و ﺑﺎره و وﺿﻊ‬
‫ﻗﻠﻌﻪ ﻧﻤﻮدهاﻧﺪ ﮐﻪ درﯾﻦ اﺛﻨﺎ‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﺎ دورﺑﯿﻦ و‪.‬‬
‫)‪ .(9‬ﻣﻠﮏ‪» :‬آﻧﻬﺎ« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(10‬ﻣﺞ‪ :‬ﺟﻬﺎناﻓﺮوز‪.‬‬
‫)‪ .(11‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﺮاﻧﺪاﺧﺘﻦ ﺗﻮپ ﻧﯿﺎﻓﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(12‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﻪ اﻧﺪاﺧﺘﻦ ﺗﻮپ‪.‬‬
‫)‪ .(13‬ﻣﺞ‪ :‬آن ﻧﺎﻣﺮد ﺳﻪ ﻣﺮﺗﺒﻪ‪.‬‬
‫)‪ .(14‬ﻣﺞ‪ :‬ﻗﯿﺎم‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪88 :‬‬
‫اﻓﻌﺎل ﺧﻮد ﺧﺠﻞ و ﻗﺮﯾﻦ اﻧﻔﻌﺎل ﺷﺪه‪ ،‬ﺑﻪ اﻧﺪاﺧﺘﻦ ﺗﻔﻨﮓ ﻋﻘﺪه از دل ﻓﺘﻨﻪ آﻫﻨﮓ ﺧﻮد ﮔﺸﺎد‪.‬‬
‫ﺷﮑﺮ ﺧـﺪاي را ﮐﻪ ﺗﯿﺮ ﺗﻤﻨﺎي او ﺑﻪ ﻫﺪف آرزو و ﻣﺮام ﻧﺮﺳـﯿﺪه »‪ «1‬ﻧﺎﮐﺎم ﻗﺮﯾﻦ وﺧﺎﻣﺖ و ﺧﺴـﺮان ﺑﺎزﮔﺸﺘﻨﺪ‪ «2» .‬روزﮔﺎري ﻣﺘﺄّﺳﻒ و‬
‫ﻣﺘﻠّﻬﻒ ﺑﻮد‪ ،‬دﯾﮕﺮ ازﯾﻦ ﻏﺎﻓـﻞ ﮐﻪ ﺗﺮﺑﯿﺖﯾﺎﻓﺘﮕﺎن »‪ «3‬ﻋﻨﺎﯾﺖ اﻟﻬﯽ را ازﯾﻦ آﺗﺶاﻓﺮوزي ﮔﺮدي ﺑﻪ داﻣﻦ ﻧﻨﺸـﯿﻨﺪ »‪ «4‬و ﭘﺮورﯾﺪﮔﺎن ﺳﺎﯾﻪ‬
‫اﻟﻄﺎف ﭘﺮوردﮔﺎري را ازﯾﻦ ﺧﺎكﺑﯿﺰي ﭼﻬﺮه دوﻟﺖ ﻏﺒﺎري ﻧﭽﯿﻨﺪ‪«5» .‬‬
‫ﺑﺎ ﺧـﺪادادﮔﺎن ﺳﺘﯿﺰه ﻣﺠﻮ »‪«6‬ﮐﻪ ﺧـﺪاداده را ﺧـﺪا داده اﺳﺖ ﻫﺮوﻗﺘﯽ از »‪ «7‬اوﻗـﺎت ﮐﻪ ﻣﻮاﮐﺐ ﻧﺼـﺮت ﭘﯿﺮا و اﻟﻮﯾﻪ ﻇﻔﺮ اﻧﺘﻤـﺎ ﺑﻪ ﻋﺰم‬
‫اﻧﺘﻈﺎم و اﻧﺘﺴﺎق ﺳﻨﮕﺮ و ﺳﯿﺒﻪ اﻣﺮا ﺑﻪ دور ﺷﻬﺮ ﻧﻬﻀﺖ ﭘﯿﺮا ﻣﯽﮔﺮدﯾﺪ‪ ،‬آن ﻧﺎﺑﮑﺎر »‪ «8‬ﺑﻪ ﻗﺪر ﻣﻘﺪور ﺧﺎﮐﺴﺎري و ﺑﺎدﭘﯿﻤﺎﯾﯽ ﻣﯽﮐﺮد‪ ،‬اﻣﺎ‬
‫در رﺋﻮس »‪ «9‬ﺑﺮوج »‪ «10‬ﺑﻪ اﻧﺪاﺧﺘﻦ ﺗﻮپ و ﺗﻔﻨﮓ و زﻧﺒﻮرك و ﺷﺎﻫﻨﮓ »‪ «11‬اﻗﺪام ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫دﯾﮕﺮ ﯾﺎراي ﺑﯿﺮون آﻣﺪن ﻧﺪاﺷﺖ و دروازهﻫﺎ ﺗﻤﺎﻣﯽ ﭼﻮن ﭼﺸﻢ ﺑﺼﯿﺮت آن ﻣﺨﺬول ﺑﺴﺘﻪ و ﻫﻤﮕﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺑﺨﺖ ﺗﯿﺮهاش »‪ «12‬ﺗﺎ ﮐﻤﺮ ﺑﻪ‬
‫ﺧـﺎك ﻧﺸﺴـﺘﻪ‪ ،‬ﺑـﺪﯾﻦ و ﺗﯿﺮه ﺑـﻪ ﻫﺰار ﺗﻌـﺐ ﺷـﺐ را ﺑﻪ روز آورده »‪ ،«13‬روز دﯾﮕﺮ ﺑـﻪ ﻋﺮض ﺷـﺎﻫﺰاده »‪ «14‬واﻻﮔﻬﺮ رﺳـﯿﺪ »‪ «15‬ﮐﻪ‬
‫ﯾﺨﭽـﺎﻟﯽ در ﺑﯿﺮون ﺷـﻬﺮ ﺗﯿﺮرس ﻗﻠﻌﻪ در ﻣﯿـﺎن ﺑﺎﻏﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ در آن ﺑﺎغ ﭼﻨـﺪ ﺑﺮج ﻣﺘﯿﻦ اﺳـﺘﻮار واﻗﻊ اﺳﺖ »‪ «16‬و در آﻧﺠـﺎ ﺗﻔﻨﮕﭽﯿﺎن‬
‫ﺷﻬﺮي ﻣﯽﺑﺎﺷـﻨﺪ »‪ «17‬و ﯾـﺦ ﺑﺴـﯿﺎري در آن ﯾﺨـﺪان )‪ 34‬ب( ﻫﺴـﺖ ﮐـﻪ ﺷـﺒﺎﺷﺐ ﻓﺮﺻﺖ ﮐﺮده ﯾـﺦ را ﺑﻪ ﺷـﻬﺮ ﻣﯽﺑﺮﻧـﺪ‪ «18» .‬ﻫﻤﺖ‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 105‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫واﻻﻧﻬﻤﺖ آﺳﻤﺎن رﺗﺒﺖ »‪ «19‬ﻣﻌﻄﻮف ﺑﻪ اﻧﺘﺰاع ﺑﺎغ و ﯾﺨﺪان ﮔﺮدﯾﺪه‪،‬‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﻪ اﻧﺪاﺧﺘﻦ ﺗﻔﻨﮓ اﻗﺪام ﻧﻤﻮد و آﺧﺮ ﺗﯿﺮ ﺗﻤﻨﺎي او ﺑﻪ ﻫﺪف ﻣﺮاد و ﻣﺮام ﺑﺮﻧﯿﺎﻣﺪه‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﺎزﮔﺸﺘﻨﻪ‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪ :‬ﺗﺮﺑﯿﺖﯾﺎﻓﺘﮕﺎن ﺣﺠﺮ؛ ﻣﻠﮏ‪ :‬ﺗﺮﺑﯿﺖﯾﺎﻓﺘﻪﮔﺎن‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪ :‬ﻧﻪ ﻧﺸﯿﻨﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪ :‬اﻟﻄﺎف ﻧﺎﻣﺘﻨﺎﻫﯽ را ازﯾﻦ ﻏﺒﺎراﻧﺪوزي ﻣﻼﻟﯽ رو ﻧﻤﯽدﻫﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﮑﻦ‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪» :‬وﻗﺘﯽ از« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺞ‪ :‬ﺧﺎﮐﺴﺎر‪.‬‬
‫)‪ .(9‬ﻣﻠﮏ‪ :‬راوس‪) .‬ﻫﻤﻪﺟﺎ(‬
‫)‪ .(10‬ﻣﺞ‪ :‬در ﺳـﺮ ﺑﺮوج‪ .‬اﺷـﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ ﻣﺘﻦ ‪ 88‬در ﺑﯿـﺎن ﺗﺠﺸﻢ و ﺗﺠﺴﻢ ﺷـﻬﺰاده اﻧﺠﻢ ﺣﺸﻢ ﺑﻪ دور ارض اﻗـﺪس و ﺑﻪ ﻧﻈﺮ اﻣﻌـﺎن و‬
‫اﯾﻘﺎن درآوردن ﺑﻠﺪه ﻣﻘﺪس و ﮐﯿﻔﯿﺖ ﻣﺤﺎﺻﺮه آن‬
‫)‪ .(11‬ﻣﺞ‪ :‬ﺗﻔﻨﮓ و اﺳﺘﻌﻤﺎل آﻻت ﺣﺮب و ﺟﻨﮓ‪.‬‬
‫)‪ .(12‬ﻣﺞ‪ :‬ﭼﺸﻢ ﺑﺼﯿﺮﺗﺶ ﺑﺴﺘﻪ و ﻫﻤﮕﯽ ﺧﺎﮐﺮﯾﺰ و ﭼﻮن ﺷﺨﺺ ﺑﺨﺘﺶ‪.‬‬
‫)‪ .(13‬ﻣﺞ‪ :‬ﺷﺐ را ﺑﻪ روز و روز را ﺑﻪ ﺷﺐ ﻣﯽرﺳﺎﻧﯿﺪ و‪.‬‬
‫)‪ .(14‬ﻣﺞ‪ :‬ﺷﻬﺰاده‪.‬‬
‫)‪ .(15‬ﻣﺞ‪ :‬رﺳﯿﺪه‪.‬‬
‫)‪ .(16‬ﻣﺞ‪» :‬واﻗﻊ اﺳﺖ« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(17‬ﻣﺞ‪ :‬ﻗﺮار و اﺳﺘﻤﺮار دارﻧﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(18‬ﻣﺞ‪ :‬ﯾﺦ واﻓﺮي در ﯾﺨﭽﺎل ﻣﺰﺑﻮر ﻣﻮﺟﻮد اﺳﺖ ﮐﻪ ﺷﺒﺎﺷﺐ در ﻫﻨﮕﺎم ﻓﺮﺻﺖ ﯾﺦ را از ﺑﯿﺮون ﺑﻪ ﺷﻬﺮ ﻣﯽﺑﺮﻧﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(19‬ﻣﺞ‪ :‬ﭘﯿﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪89 :‬‬
‫ﻓﻮﺟﯽ از دﻟﯿﺮان ﮐﺎردﯾـﺪه و ﺗﻔﻨﮕﭽﯿﺎن ﻧﺒﺮد آزﻣﻮده را ﻣﺄﻣﻮر ﻓﺮﻣﻮدﻧـﺪ‪ ،‬ﺑﺮﺣﺴﺐ ﺣﮑﻢ اﺷـﺮف ﻣﺄﻣﻮرﯾﻦ ﯾﺨﺪان و ﺑﺎغ را ﺑﻪ ﻧﻈﺮ آورده‪،‬‬
‫ﭼﻮن ﻣﺘﺼﻞ ﺑﻪ دﯾﻮارﺑﺴﺖ ﺷﻬﺮ ﺑﻮد »‪ «1‬و ﺗﺴـﺨﯿﺮ آن ﺧﺎﻟﯽ از ﺻﻌﻮﺑﺘﯽ ﻧﺒﻮد‪ .‬اﻫﻞ ﺑﺮج و ﺑﺎغ ﮐﻪ ﺑﻮي ﻓﺘﯿﻠﻪ ﺑﻪ دﻣﺎﻏﺸﺎن »‪ «2‬رﺳﯿﺪ ﭘﯽ ﺑﻪ‬
‫اﺻﻞ ﮐﺎر ﺑﺮده‪ ،‬درﺻـﺪد ﻣـﺪاﻓﻌﻪ درآﻣـﺪه آﻏﺎز ﻣﺠﺎدﻟﻪ و ﻣﻨﺎزﻋﻪ ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪ «3» .‬ﺷـﻬﺰاده ﮐﺎﻣﻞ ﻧﺴﺐ‪ ،‬ﻣﺤّﻤـ ﺪ ﺻﺎﻟـﺢ ﺧﺎن ﻋﺮب را ﮐﻪ ﺑﻪ‬
‫ﺷﺮف ﺧﺎﻟﻮﯾﺖ ﺷﺎﻫﺰاده ﺣﺴـﯿﻦ ﻋﻠﯽ ﻣﯿﺮزاي »‪ «4‬ﺻﺎﺣﺐاﺧﺘﯿﺎر ﻓﺎرس ﺳـﺮاﻓﺮازي داﺷﺖ و ﺑﻪ ﻣﻨﺼﺐ ﺳـﺮﮐﺮدﮔﯽ دﺳﺘﻪﺟﺎت »‪ «5‬اﻋﺮاب‬
‫ﻣﻔﺘﺨﺮ ﻣﯽﺑﻮد »‪ «6‬ﻃﻠﺒﯿـﺪه‪ ،‬او را ﺑﺎ ﻓﻮﺟﯽ از دﺳـﺘﻪﺟﺎت اﺑﻮابﺟﻤﻌﯽ او ﻣﺄﻣﻮر ﺑﻪ ﯾﻮرش ﻓﺮﻣﻮده »‪ ،«7‬ﺗﻔﻨﮕﭽﯿـﺎن اﻋﺮاب ﮐﻪ ﻫﻤﻮاره »‪«8‬‬
‫ﻣﺘﺮﺻﺪ ﭼﻨﯿﻦ ﺧﺪﻣﺘﯽ ﺑﻮدﻧﺪ آن را ﻓﻮز ﻋﻈﯿﻢ داﻧﺴﺘﻪ‪ ،‬داﻣﻦ ﻫّﻤﺖ ﺑﺮ ﮐﻤﺮ زده و ﻗﺒﻀﻪﻫﺎي ﺗﻔﻨﮓ در دﺳﺖ و ﭼﻮن ﺳﯿﻞ ﺑﯽﮔﻤﺎن ﯾﺎ »‪«9‬‬
‫ﺑﻼي ﻧﺎﮔﻬﺎن رو ﺑﻪ آن ﺑﺪﺑﺨﺘﺎن آورده‪ ،‬ﻫﺮﭼﻨﺪ از ﺑﺮوج و ﺑﺎغ ﺷـﻠﯿﮏ ﮐﺮده‪ ،‬ﺗﻔﻨﮓ اﻧﺪاﺧﺘﻨﺪ و در ﻣﺪاﻓﻌﻪ و ﻣﺠﺎدﻟﻪ ﮐﺸﺶ و ﮐﻮﺷﺶ‬
‫زﯾﺎد ﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﻓﺎﯾﺪه ﮐﻤﺘﺮ ﺑﺨﺸﯿﺪ‪ «10» .‬ﺑﻬﺎدران ﻋﺮﺻﻪ ﻧﺎم و ﻧﻨﮓ ﻣﯿـﺪان را ﺑﺮ آﻧﻬﺎ ﺗﻨﮓ ﮐﺮده‪ ،‬ﺑﻪ ﯾﮑﺒﺎر ﺑﻪ ﻫﯿﺌﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﺑﺮ ﺳـﺮ آﻧﻬﺎ‬
‫رﯾﺨﺘﻪ اﮐﺜﺮﺷـﺎن را در ﻣﯿـﺎن »‪ «11‬ﺑـﺎغ و ﭘـﺎي ﺑﺮج و ﮐﻨـﺎر »‪ «12‬ﯾﺨﭽـﺎل دﺳـﺘﮕﯿﺮ و ﺑﺮﺧﯽ ﮔﺮﯾﺨﺘﻪ ﺑﻪ ﺑﺎﻻـي ﯾﺨﭽﺎل ﺑﺮآﻣـﺪه »‪ «13‬در‬
‫ﺧﻮدداري »‪ «14‬ﺳﻌﯽ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ ﮐﻪ ﻫﺰﺑﺮان ﺑﯿﺸﻪ ﺟﻼدت اﺻﻼ اﻟﺘﻔﺎت ﺑﻪ ﮔﻠﻮﻟﻪ آﻧﻬﺎ ﻧﻨﻤﻮده »‪ «15‬ﭼﻮن ﺑﺨﺖ ﺷﺎﻫﺰاده ﻣﺴﻌﻮد ﺻﻌﻮد ﺑﺮ‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 106‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫ﻓﺮاز ﯾﺨﺪان »‪ «16‬ﻧﻤﻮده »‪ «17‬آن‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣـﺞ‪ :‬ﺑـﺎغ و ﯾﺨﭽـﺎل ﺷـﺪ ﺑـﺎ ﻓﻮﺟﯽ از دﻟﯿﺮانﮐـﺎر و ﺗﻔﻨﮕﭽﯿـﺎن آﺗﺶﺑـﺎر ﻗﺮﯾﻦ ﺑﻪ ﺣﺼﺎر رﺳـﯿﺪه و ﺑﺎغ و ﯾﺨﭽﺎل را ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﺑﺼـﯿﺮت‬
‫درآورده ﭼﻮن ﻣﺘﺼﻞ ﺑﻪ دﯾﻮارﺑﻨﺪ ﺷﻬﺮ ﺑﻮد و ﺟﺎﯾﯽ ﻣﺤﮑﻢ ﻣﻀﺒﻮط ﺑﻮد‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪ :‬دﻣﺎغ اﯾﺸﺎن‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﻪ اﻗﺪام ﻣﺠﺎدﻟﻪ و ﻣﻨﺎزﻋﻪ ﭘﯿﺶ آﻣﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﻪ اﻗﺪام ﻣﺠﺎدﻟﻪ و ﻣﻨﺎزﻋﻪ ﭘﯿﺶ آﻣﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪ :‬ﮐﻞ دﺳﺘﻪﺟﺎت‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪» :‬ﺳﺮاﻓﺮازي داﺷﺖ«‪ ،‬دور آن ﺧﻂ ﮐﺸﯿﺪه ﺷﺪه در ﺑﺎﻻي آن‪» ،‬ﺳﺮﺑﻠﻨﺪ ﺑﻮد« ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪ :‬دﺳﺘﻪﺟﺎت او و ﻏﯿﺮه ﻣﺄﻣﻮر ﺑﻪ ﯾﻮرش ﻧﻤﻮده‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺞ‪» :‬ﻫﻤﻮاره« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(9‬ﻣﺞ‪ :‬و‪.‬‬
‫)‪ .(10‬ﻣﺞ‪ :‬ﮐﻮﺷﺶ ﻧﻤﻮده‪ ،‬ﮐﺎري ﻧﺴﺎﺧﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(11‬ﻣﺞ‪ :‬اﮐﺜﺮ آﻧﻬﺎ را در وﺳﻂ‪.‬‬
‫)‪ .(12‬ﻣﺞ‪» :‬ﮐﻨﺎر« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(13‬ﻣﺞ‪ :‬رﻓﺘﻪ‪.‬‬
‫)‪ .(14‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﺪاﻓﻌﺖ‪.‬‬
‫)‪ .(15‬ﻣﻠﮏ‪ :‬ﻧﻪ ﻧﻤﻮده‪.‬‬
‫)‪ .(16‬ﻣﺞ‪ :‬ﭼﻮن ﺑﺨﺖ ﻣﺴﻌﻮد ﺷﻬﺰاده ﻋﺎﻗﺒﺖ ﻣﺤﻤﻮد ﺻﻌﻮد ﺑﻪ ﺑﺎﻻي ﯾﺨﭽﺎل ﻧﻤﻮده‪.‬‬
‫)‪ .(17‬ﻣﻠﮏ‪» :‬ﻧﻤﻮده« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪90 :‬‬
‫ﻣﺨﺬوﻻن را ﮐﻪ »‪ «1‬ﻫﻔﺪه ﻧﻔﺮ ﺑﻮدﻧﺪ اﺳـﯿﺮ ﮐﺮده‪ ،‬دﺳﺖﺑﺴـﺘﻪ ﺑﻪ ﺣﻀﻮر ﻻﻣﻊ اﻟﻨﻮر »‪ «2‬درآوردﻧﺪ‪ «3» .‬ﭼﻮن آﺗﺶ ﻏﻀﺐ ﺷـﺎﻫﺰاده »‪«4‬‬
‫واﻻ ﺣﺴﺐ در ﻋﯿﻦ اﻟﺘﻬﺎب و اﺷﺘﻐﺎل »‪ «5‬و ﻏﺮور ﺟﻮاﻧﯽ ﻣﺰﯾﺪ ﺑﺮ آن ﺷﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻪ ﺟﻬﺖ ﺗﻨﺒﯿﻪ دﯾﮕﺮان ﮐﻪ دﯾﮕﺮي اﻗﺪام ﺑﻪ اﯾﻦﮔﻮﻧﻪ اﻣﻮر‬
‫را ﺟﺴﺎرت ﻧﻨﻤﺎﯾـﺪ و ﻃﺮﯾﻖ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ دوﻟﺖ روزاﻓﺰون را ﻧﭙﯿﻤﺎﯾﺪ‪ «6» ،‬ﺳﯿﺎﺳﺖ را ﻣﻨﻈﻮر ﻓﺮﻣﻮده »‪ «7‬ﺣﮑﻢ ﺑﻪ ﻗﻄﻊ ﯾـﺪ و ﮔﻮش و زﺑﺎن و‬
‫ﺑﯿﻨﯽ آﻧﻬﺎ »‪ «8‬و ﻋﺒﺮة ﻟﻠﻨﺎﻇﺮﯾﻦ ﺳﺎﺧﺘﻪ‪ ،‬رواﻧﻪ ﺷـﻬﺮ ﺳﺎﺧﺘﻨﺪ »‪ «9‬و ﭼﻨﺪ ﻧﻔﺮ آﻧﻬﺎ »‪ «10‬از ﺷّﺪت ﻧﺴﻖ و ﺧﻮف ﺻـﻼﺑﺖ و ﺳﻄﻮت ﺷﺎﻫﺰاده‬
‫ﻓﺮﯾﺪونﻓﺮ »‪ «11‬ﺑﻪ ﺷـﻬﺮ رﺳﯿﺪه )‪ 35‬اﻟﻒ( و ﻧﺮﺳـﯿﺪه ﻗﺎﻟﺐ ﺗﻬﯽ ﺳﺎﺧﺘﻨـﺪ »‪ «12‬و از ﻇﻬﻮر اﯾﻦﮔﻮﻧﻪ ﺳـﯿﺎﺳﺖ ﭼﻨـﺎن رﻋﺐ و ﻫﺮاﺳـﯽ در‬
‫دﻟﻬﺎي ﻣﺨﺎﻟﻔﯿﻦ ﺟﺎ ﮐﺮد ﮐﻪ آرام و ﻗﺮار از آﻧﻬﺎ ﻗﻄﻊ ﺷﺪه‪ ،‬ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ در ﺑﺎﻃﻦ ﭼﺸﻢ ﺑﻪ اﯾﻦ دوﻟﺖ داﺷﺘﻨﺪ‪«13» [...] .‬‬
‫ﻧـﺎدر ﻣﯿﺮزا ﺑﻪ دﻣـﺪﻣﻪ و ﺗﻠﺒﯿﺲ ﻫﻨﮕﺎﻣﻪ آراي ﻣﮑﺮ و اﻓﺴﺎﻧﻪ ﺷـﺪه‪ ،‬اﯾﻦ ﻣﻌﻨﯽ را ﻣﺴـﺘﻤﺴﮏ ﻧﻤﻮده »‪ «14‬ﮐﻪ اﮔﺮ ﺷـﻬﺮ ﺑﻪ ﺗﺼﺮف ﺷﺎﻫﺰاده‬
‫ﺑﯿﺎﯾﺪ‪ ،‬وﺿـﯿﻊ و ﺷـﺮﯾﻒ را ازﯾﻦ ﺧﻮان ﻧﺼﯿﺒﯽ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻨﺎﺑﺮآن در ﻧﮕﺎهداري ﺷﻬﺮ ﻣﺒﺎﻟﻐﻪ ﺑﯿﺶازﭘﯿﺶ »‪ «15‬ﻧﻤﻮدﻧﺪ و ازﯾﻦ ﺟﺎﻧﺐ ﻧﯿﺰ‬
‫در ﺗﺴـﺨﯿﺮ ﺷﻬﺮ و ﺗﻀﯿﯿﻖ ﻣﺤﺎﺻﺮه »‪ «16‬و اﻧﺴـﺪاد ﻃﺮق و ﺷﻮارع اﻫﺘﻤﺎم از ﺣـﺪ ﻣﯽﮔﺬﺷﺖ »‪ ،«17‬ﺑﻪ ﻧـﻮﻋﯽ ﮐﻪ ﻣﺮغ را در ﺣﻮاﻟﯽ ﻗﻠﻌﻪ‬
‫ﯾﺎراي ﭘﺮ زدن ﻧﺒﻮد و درﯾﻦ ﺳﺎل ﻣﻮاﮐﺐ اﺟﻼل ﺧـﺪﯾﻮ ﺑﯽﻫﻤﺎل ﺑﻪ ﻋﺰم ﺗﻨﺒﯿﻪ و ﺗـﺪﻣﯿﺮ ﺗﺮﮐﻤﺎﻧﯿﻪ ﺗﮏ ﯾﮑﺮان ﮔﺮانرﮐﺎب را ﺳـﺒﮏ اﺗﮏ‬
‫)‪ (71‬ﻧﻤـﻮده‪ ،‬از راه ﻣﺎزﻧـﺪران و اﺳﺘﺮآﺑـﺎد ﻋﺒﻮر و آنﻃﺮف آب ﺟﺮﺟـﺎن ﻣﺤـﻞ ﻣﻮﺳﻮم و ﻣﺸـﻬﻮر ﺑﻪ »‪» «18‬ﻗﺮاﺷـﯿﺦ« ﻣﺨّﯿﻢ ﻟﺸﮑﺮ »‪«19‬‬
‫ﮐﻮﮐﺒﻪ ﻣﻨﺼﻮر‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 107‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﻠﮏ‪» :‬ﮐﻪ« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﻪ ﻧﻈﺮ اﻧﻮر‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﻠﮏ‪ :‬درآورﻧﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪ :‬ﺷﻬﺰاده‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪ :‬در ﻋﯿﻦ زﺑﺎﻧﻪ زدن و ﺗﻠﻬﺐ‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﻠﮏ‪ :‬ﻧﻪ ﭘﯿﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪ :‬دﯾﮕﺮان ﮐﻪ دﯾﮕﺮ ﺗﯿﺮ و ﺗﻔﻨﮓ ﺑﻪ اﻓﻮاج ﻣﻈﻔﺮ ﺟﻨﮓ ﻧﯿﻨﺪازﻧﺪ‪ ،‬ﻟﻮازم ﺳﯿﺎﺳﺖ را ﻣﻨﻈﻮر ﮐﺮده‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺞ‪ :‬دﻣﺎغ آﻧﻬﺎ ﻧﻤﻮده‪.‬‬
‫)‪ .(9‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﺮﺧﺺ ﺑﻪ ﺷﻬﺮ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(10‬ﻣﺞ‪ :‬از آﻧﻬﺎ‪.‬‬
‫)‪ .(11‬ﻣﺞ‪» :‬ﺻﻼﺑﺖ و ﺳﻄﻮت ﺷﺎﻫﺰاده ﻓﺮﯾﺪونﻓﺮ« را ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(12‬ﻣﺞ‪ :‬ﮐﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(13‬ﻇﺎﻫﺮا ﺟﻤﻠﻪ در اﯾﻨﺠﺎ ﻗﻄﻊ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫)‪ .(14‬ﻣﺞ‪ :‬ﭘﯿﺸﻨﻬﺎد ﺧﺎﻃﺮ ﮐﺮده‪.‬‬
‫)‪ .(15‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﺎز ﭘﯿﺸﺘﺮ و ﺑﯿﺸﺘﺮ ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(16‬ﻣﺞ‪ :‬ﺗﺴﺨﯿﺮ و ﺗﻀﯿﯿﻖ ﺷﻬﺮ و اﻫﻞ ﺷﻬﺮ‪.‬‬
‫)‪ .(17‬ﻣﺞ‪ :‬ﮔﺬﺷﺘﻪ‪.‬‬
‫)‪ .(18‬ﻣﺞ‪» :‬ﺑﻪ« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(19‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﻘﯿﻢ ﮐﻮﮐﺒﻪ‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪91 :‬‬
‫ﺷﺪه‪ ،‬اﻓﻮاج ﺑﺤﺮ اﻣﻮاج »‪ «1‬را ﺑﻪ ﺗﺎﺧﺖوﺗـﺎز ﺗﺮﮐﻤﺎﻧﯿﻪ ﺷﻮﻣﯿﻪ ﯾﻤﻮت )‪ (72‬و ﮔﻮﮐﻼن )‪ (73‬ﻣﺄﻣﻮر و در ﻧﻬﺐ اﻣﻮال و ﺳـﻔﮏ دﻣﺎء‪ ،‬آن‬
‫ﻃﺎﯾﻔﻪ ﻣﺴﺎﻋﯽ ﻣﺸـﮑﻮره را ﻣﺒﺬول داﺷـﺘﻪ ﺑﻪ اﺳﺘﯿﺼﺎل و اﺿـﻤﺤﻼل آن ﮔﺮوه ﻣﮑﺮوه ﭘﺮداﺧﺘﻪ‪ ،‬ﮔﺮوﮔﺎن و ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﺷﺎﯾﺎن از آﻧﻬﺎ ﮔﺮﻓﺘﻪ‪،‬‬
‫ﻋﻄﻒ ﻋﻨﺎن ﺑﻪ ﭼﻤﻦ ﮐﺎﻟﭙﻮش )‪ (74‬ﻓﺮﻣﻮده‪ ،‬ﻣﺪﺗﯽ در ﻣﺘﻨّﺰﻫﺎت آن ﺻـﻔﺤﺎت و ﮐﻮﻫﻬﺎي ﺑﻠﻨﺪ آﺳﻤﺎن ﭘﯿﻮﻧﺪ ﺑﻪ ﯾﯿﻼﻣﯿﺸﯽ و ﺷﮑﺎراﻓﮑﻨﯽ‬
‫»‪ «2‬ﺗﻔﺮﯾﺢ دﻣﺎغ ﺣﺎﺻﻞ و ﻓﺮاﻣﯿﻦ ﻗﻀﺎ ﺗﻀـﻤﯿﻦ ﺑﻪ ﺳـﺮاﻓﺮازي ﺷـﻬﺰاده واﻓﺮ ﺗﻤﮑﯿﻦ و اﻣﺮا و ﺧﻮاﻧﯿﻦ ﺻﺎدر ﺷﺪه ﮐﻪ ﺷـﻬﺰاده ﺳﻨﮕﺮ و ﺳﯿﺒﻪ‬
‫»‪ «3‬را ﺑﻪ اﻣﺮا ﺳﭙﺮده و ﻣﻀـﺒﻮط ﻧﻤﻮده‪ ،‬ﺧﻮد ﻣﺮاﺟﻌﺖ ﺑﻪ رﮐﺎب اﺷـﺮف ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ .‬ﺷﺎﻫﺰاده ﺑﻌﺪ از ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻓﺮﻣﺎن ﻣﻄﺎع »‪ «4‬آﻓﺘﺎب ﺷﻌﺎع از‬
‫ﻗﺒﻮل آن اﻣﺘﻨﺎع و در ﻣﻘﺎم ﻋﺮض درآﻣـﺪه ﮐﻪ اﻟﺤﻤﺪ اﻟّﻠﻪ اﻣﺮوز روز ﺧﺪﻣﺘﮕﺰاري و ﻣّﺤﻞ »‪ «5‬ﺟﺎنﻧﺜﺎري اﺳﺖ ﺗﺎ ﻣﻦ ﻣﺘﺤّﻤﻞ زﺣﻤﺎت و‬
‫ﺗﺼـﺪﯾﻌﺎت ﻧﺸﻮم و ﻣﺼﺪر ﺧﺪﻣﺎت »‪ «6‬ﻧﮕﺮدم ﺑﺮ دﯾﮕﺮان ﺗﮑﻠﯿﻔﯽ ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺑﻮد و ﻣﺘﻤّﻨﯽ ﺷﺪه ﮐﻪ از ﺳـﺮ اﯾﻦ ﻣﻄﻠﺐ ﮔﺬﺷـﺘﻪ او را ﺑﻪ ﺳـﺮ‬
‫ﺧﺪﻣﺖ واﮔﺬارﻧﺪ‪ .‬ﺧﺎﻗﺎن ﮐﺸﻮرﮔﯿﺮ ﺑﻌﺪ از اﻧﻬﺎء ﻋﺮض ﺷـﻬﺰاده ﻧﯿﮑﻮﺿﻤﯿﺮ ﻣﺘﻘﺒﻞ ﺷﺪه او را در آﻣﺪن و ﻣﺎﻧﺪن ﻣﺨّﯿﺮ ﻓﺮﻣﻮدهاﻧﺪ‪ «7» .‬از‬
‫آﻧﺠﺎ ﺑﻪ اﻧﺘﻈﺎم اﻣﺮ ﺑﺴـﻄﺎم )‪ (75‬و ﭼﻨﺎﺷﮏ »‪ (76) «8‬و ﻗﺎﻧﭽﯽ )‪ (77‬و ﻓﺮﻧﮓ )‪ (78‬و ﻓﺎرﺳﯿﺎن )‪ (79‬و داﻣﻐﺎن ﭘﺮداﺧﺘﻪ‪ ،‬ﻣـﺪﺗﯽ در ﻋﻠﯽ‬
‫ﺑﻼﻏﯽ )‪ (80‬ﺑﻪ ﻋﯿﺶ )‪ 35‬ب( و ﻋﺸـﺮت ﮔﺬراﻧﯿﺪه‪ ،‬در اواﯾﻞ ﺟﻤﺎدي اﻻوﻟﯽ »‪ «9‬ﻧﺰول اﺟﻼل را ﺑﻪ دار اﻟﺴـﻠﻄﻨﻪ ﻃﻬﺮان ارزاﻧﯽ داﺷﺘﻪ‪،‬‬
‫ﺷـﺎﻫﺰاده ﺑﻠﻨـﺪاﻗﺒﺎل ﺑﻌـﺪ از ﺳـﺮاﻓﺮازي از ﻣﻀـﻤﻮن ﻓﺮﻣـﺎن آﻓﺘﺎب ﻣﺜﺎل ﺗﻤﺎﻣﯽ ﻗﻮا و ﺣﻮاس را ﻣﺼـﺮوف ﺑﻪ ﺗﺴـﺨﯿﺮ ﻗﻼع ﺧﺎرﺟﻪ ﺣﻮﻣﻪ و‬
‫ﺑﻠﻮﮐﺎت ارض اﻗـﺪس و ﺑﻠـﺪه ﻣﻘـّﺪس ﺳﺎﺧﺘﻪ »‪ «10‬ﻫﺮ روزه ﻓـﻮﺟﯽ را ﻣـﺄﻣﻮر ﺑﻪ دور ﺷـﻬﺮ ﻓﺮﻣـﻮده »‪ «11‬ﮐﻪ ﺳـﻨﮕﺮ ﺑﻪ ﺳـﻨﮕﺮ را ﮔﺸﺘﻪ‪،‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 108‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫ﻣﻼـﺣﻈﻪ ﺣـﺎل ﻫﺮﮐﺲ را ﺑﻪ واﺟﺒﯽ ﮐﺮده ﺑﺎﺷـﻨﺪ »‪ «12‬و اﻓـﻮاج ﻣﺘﻌـّﺪده ﺑﻪ ﺳـﻤﺖ ﭘﺸﺖﮐﻮه و ﭼﻮﻟﻪ )‪ (81‬و ﺳـﺎﯾﺮ ﻣﺘﻌﻠّﻘﺎت »‪ «13‬ﺗﻌﯿﯿﻦ‬
‫ﻣﯽﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﻮاج‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪ :‬ﮐﻮﻫﻬﺎي ﺧﻮش ﯾﯿﻼق ﺷﮑﺎرﮐﻨﺎن‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪ :‬ﺳﭙﻪ‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪» :‬ﻣﻄﺎع« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﺮاﺳﻢ‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪ :‬ﺧﺪﻣﺖ‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﺨﯿﺮ درآﻣﺪن و ﻣﺎﻧﺪن ﻓﺮﻣﻮدهاﻧﺪ و‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺞ‪ :‬ﺧﺒﺎﺷﮏ‪.‬‬
‫)‪ .(9‬ﻣﺞ‪ :‬ﺟﻤﺎد اﻻول؛ ﻣﻠﮏ‪ :‬ﺟﻤﯿﺪي اﻻوﻟﯽ‪.‬‬
‫)‪ .(10‬ﻣﺞ‪ :‬آﻓﺘﺎب ﺗﻤﺜﺎل ﺷﺶ داﻧﮓ ﺣﻮاس را ﺻﺮف ﺗﺴﺨﯿﺮ ﺳﺎﯾﺮ ﻗﻠﻌﻪﺟﺎت ﮐﻪ ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ ﺑﻠﻮﮐﺎت ﻣﺸﻬﺪ ﺑﻮد ﮐﺮده‪.‬‬
‫)‪ .(11‬ﻣﺞ‪» :‬ﻓﺮﻣﻮده« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(12‬ﻣﺞ‪ :‬واﺟﺒﯽ ﻧﻤﻮده‪.‬‬
‫)‪ .(13‬ﻣﺞ‪ :‬ﭼﻮﻟﻪ و ﻏﯿﺮه‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪92 :‬‬
‫ﭼﻮن ﺟﻤﻌﯽ از اﮐﺮاد ﭼﻨـﺎران ﮐﻪ از ﺗﻨﮕﻨـﺎي ﻣﺤﺎﺻـﺮه »‪ «1‬ﺑﻪ ﺗﻨـﮓ آﻣـﺪه ﺑﻮدﻧـﺪ ﺑـﺎ ﮐـﻮچ و ﺑﻨﻪ از آﻧﺠـﺎ ﻣﺘﻮاري و ﺑﻪ ﻃﺮف ﭼﻮﻟﻪ ﮐﻪ‬
‫ﮐﻮﻫﻬﺎي ﺻﻌﺐ اﻟﻤﺴﺎﻟﮏ دارد ﭘﻨﺎه ﺑﺮده »‪ ،«2‬ﺑﻪ ﻣﺤّﻤﺪ ﺣﺴـﯿﻦ ﺧﺎن ﭼﻮﻟﻪ ﻣﻠﺤﻖ و در آنﺟﺎ ﺑﻪ ﺳـﺮ ﻣﯽﺑﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﻓﺮوغ اﯾﻦ ﺧﺒﺮ ﺑﺮ ﭘﯿﺸﮕﺎه‬
‫ﺧﺎﻃﺮ ﺷﻬﺰاده ﻓﺮﯾﺪونﻓﺮ ﭘﺮﺗﻮاﻓﮑﻦ ﺷﺪه‪ ،‬ﻣﺤّﻤﺪ ﺗﻘﯽ ﺧﺎن ﻗﺎﺟﺎر ﮐﻪ از ﺑﻨﯽ اﻋﻤﺎم ﻣﺤّﻤﺪ ﺧﺎن ﺳﺮدار ﺑﻮد او را ﺑﺎ ﻓﻮﺟﯽ از ﻏﺎزﯾﺎن ﮐﻪ از‬
‫ﻧﻬﯿﺐ »‪ «3‬ﺳﻨﺎﻧﺸﺎن ﺧﻮن در دل اﻋﺪا ﺑﺴﺘﻪ »‪ «4‬و از ﺑﯿﻢ ﮔﺮزﺷﺎن ﭘﯿﮑﺮ اﻟﺒﺮز ﺷﮑﺴﺘﻪ ﺑﻮد »‪ ،«5‬ﻣﺄﻣﻮر ﺑﻪ ﻧﻬﺐ و ﺗﺎراج آن ﺣﺪود ﺷﺪه‪«6» ،‬‬
‫دﻟﯿﺮان ﮐﺎرزار ﻃﻠﺐ آن روز »‪ «7‬ﺗﺎ ﺷﺐ ﻃﯽ ﻣﺴﺎﻓﺖ ﻧﻤﻮده‪ ،‬ﺻﺒﺤﮕﺎﻫﯽ ﭼﻮن اﺟﻞ ﻣﻌﻠﻖ ﺑﻪ ﺳﺮوﻗﺖ آن ﺑﺨﺖ ﺑﺮﮔﺸﺘﮕﺎن رﺳﯿﺪه‪ ،‬زن و‬
‫ﻣﺮد ﮐﻪ در داﻣﺎن آن ﮐﻮه ﭼﻨﯿﻦ اﻧـﺪﯾﺸﻪ در وﻫﻢ اﯾﺸﺎن ﻧﮕﺬﺷـﺘﻪ ﺑﻮد و اﯾﻦﮔﻮﻧﻪ روز را ﺑﻪ ﺧﻮاب ﻧﺪﯾﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﭼﻮن ﭼﺸﻢ ﺑﺎز ﮐﺮدﻧﺪ‪،‬‬
‫ﻣﻌﺎﯾﻨﻪ ﺻﻮرت ﻣﺮگ را ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪ «8» ،‬ﻣﻀﻄﺮ ﺷﺪه‪ ،‬ﺑﻌﻀﯽ ﻓﺮار و ﺑﺮﺧﯽ ﻣﻘّﯿﺪ ﺑﻪ ﻗﯿﺪ اﺳﺎر ﮔﺸﺘﻪ‪ ،‬اﻣﻮال و اﺛﻘﺎل و دّواب و اﺣﻤﺎل‬
‫اﯾﺸﺎن ﺗﻤﺎﻣﯽ ﮐﺴﺐ و »‪ «9‬ﻧﺼﯿﺐ ﻏﺎزﯾﺎن ﻣﻨﺼﻮر ﺷﺪه‪ «10» ،‬ﻫﺮﭼﻨﺪ ﻣﺤّﻤﺪ ﺗﻘﯽ ﺧﺎن زﻧﺎن و اﻃﻔﺎل آﻧﻬﺎ را ﻣﺤﺎﻓﻈﺖ ﮐﺮد »‪ ،«11‬اﺳﺮا را‬
‫اﻃﻼق ﻧﻤﻮد‪ «12» ،‬اﻣﺎ ﺑﺎ ﮐﺴـﯿﺐ ﺑﺴـﯿﺎر و ﻏﻨﺎﯾﻢ ﺑﯽﺷﻤﺎر ﻣﺮاﺟﻌﺖ ﺑﻪ درﺑﺎر ﺳﭙﻬﺮ اﻗﺘﺪار واﻻ ﻧﻤﻮده‪ ،‬ﻣﻮرد ﻧﻮازش واﻓﺮ و اﻧﻌﺎﻣﺎت ﻣﺘﮑﺎﺛﺮ‬
‫ﮔﺮدﯾﺪ »‪ «13‬و ﺑﻌﺪ از آن ﻫﺮروزه از ﻫﺮﻃﺮف ﮐﻪ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﯽآﻣﺪ دري ﺑﻮد از ﻏﯿﺐ ﮔﺸﻮده و از ﻫﺮﺟﺎﻧﺐ رﺧﺴﺎره ﺷﺎﻫﺪ ﻓﺘﺤﯽ »‪ «14‬در‬
‫آﯾﯿﻨﻪ ﻣﺮاد رو ﻧﻤﻮده‪ ،‬اﮐﺜﺮ ﻗﻼع »‪ «15‬را ﺷﺎﻫﺰاده واﻻﮔﻬﺮ ﺑﻪ ﻧﻔﺲ ﻧﻔﯿﺲ ﻣﺒﺎﺷﺮ ﺗﺴﺨﯿﺮ »‪ «16‬ﺷﺪه‪ ،‬ﺑﻪ‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪ :‬ﺗﻨﮕﻨﺎي ﻗﻠﻌﻪ‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﻠﮏ‪» :‬ﭘﻨﺎه ﺑﺮده« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪ :‬ﻫﯿﺒﺖ‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪ :‬ﯾﺦ‪.‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 109‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪ :‬ﭘﯿﮑﺮ ﮐﻮه ﮔﺮان ﺷﺦ ﺑﻮد‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪ :‬ﺷﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪ :‬دﻟﯿﺮان ﮐﺎر ﻃﻠﺐ آنروز را‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣـﺞ‪ :‬زن و ﻣﺮد ﭼﻮن در داﻣﺎن آن ﮐﻮه در وﻫﻢ اﯾﺸﺎن ﻧﮕﺬﺷـﺘﻪ ﺑﻮد و ﭼﻨﯿﻦ روز را ﺑﻪ ﺧﻮاب ﻧﻤﯽدﯾﺪﻧﺪ‪ ،‬ﭼﺸﻢ ﺑﺎز ﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻌﺎﯾﻨﻪ‬
‫ﺻﻮرت ﻣﺮگ را ﺑﻪ ﭼﺸﻢ ﺧﻮد دﯾﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(9‬ﻣﺞ‪ :‬اﻣﻮال و اﺳﺒﺎب اﯾﺸﺎن را از ﻗﺒﯿﻞ ﮔﻮﺳﻔﻨﺪ و ﮔﺎو و ﺷﺘﺮ و ﻣﺎدﯾﺎن و ﻏﯿﺮه ﺗﻤﺎﻣﯽ‪.‬‬
‫)‪ .(10‬ﻣﺞ‪ :‬ﮔﺸﺘﻪ‪.‬‬
‫)‪ .(11‬ﻣﺞ‪ :‬ﻧﻤﻮده‪.‬‬
‫)‪ .(12‬ﻣﺞ‪ :‬ﮐﺮد‪.‬‬
‫)‪ .(13‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﺎ ﮐﺴﯿﺐ و ﻏﻨﺎﯾﻢ ﺑﺴﯿﺎر ﻣﺮاﺟﻌﺖ ﺑﻪ درﺑﺎر ﺳﭙﻬﺮﻣﺪار واﻻ ﻧﻤﻮده ﻣﻮرد اﻧﻌﺎم و ﻧﻮازش ﮔﺮدﯾﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(14‬ﻣﺞ‪ :‬از ﻫﺮﺟﺎﻧﺐ ﺷﺎﻫﺪ ﻓﺘﺢ‪.‬‬
‫)‪ .(15‬ﻣﺞ‪ :‬ﻗﻠﻌﻪﺟﺎت ﺑﻠﻮﮐﺎت‪.‬‬
‫)‪ .(16‬ﻣﺞ‪ :‬ﺗﺴﺨﯿﺮ آن‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪93 :‬‬
‫ﺿﺮب ﻗﻠﻌﻪ ﮐﻮب ﻣﺴّﺨﺮ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ »‪ «1‬و ﺳﻪ ﺑﺮج ﻣّﺘﺼﻞ ﻫﻢ در ﺗﯿﺮرس دروازه ارگ ﮐﻬﻨﻪ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﯿﻦ اﻟﺒﺮوج ﻏّﻠﻪ و ﺣﺒﻮﺑﺎت و‬
‫ﻓﺎﻟﯿﺰ ﺑﺴﯿﺎر زراﻋﺖ ﺟﻤﻊ ﮐﺮده ﺑﻮدﻧﺪ‪ «2» .‬از ﻫﺮﺑﺮج ﭼﻨﺪ ﻧﻔﺮ ﺗﻔﻨﮕﭽﯽ »‪ «3‬ﺑﻮدﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﺤﺎﻓﻈﺖ ﻏّﻠﻪ و ﻓﺎﻟﯿﺰ )‪ 36‬اﻟﻒ( ﻗﯿﺎم ﻣﯽﻧﻤﻮدﻧﺪ‪،‬‬
‫راي ﺟﻬﺎنآراي ﺷﻬﺰاده »‪ «4‬ﻣﻈﻔﺮﻟﻮا ﺑﻪ ﺗﺨﺮﯾﺐ ﺑﺮوج ﺛﻼـﺛﻪ و ﺗﺼـﺮف آﻧﻬﺎ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ‪ ،‬ﺑﺎ ﺗﻮﭘﺨﺎﻧﻪ ﺑﻪ ﺳـﺮ آن »‪ «5‬ﺑﺮوج ﺗﺸﺮﯾﻒ ﺑﺮده‪،‬‬
‫ﻫّﻤﺖ ﺑﺮ ﺗﺴـﺨﯿﺮ آن ﮔﻤﺎﺷـﺘﻨﺪ‪ .‬ﻧﺎدر ﻣﯿﺮزا ﻣﻀﻄﺮب ﺷﺪه ﺗﻮپ ﺑﺮ ﻓﺮاز »‪ «6‬ﺑﺮج ﺷﻬﺮ ﮐﺸﯿﺪ‪ «7» .‬ﺗـﺎ اﯾﻨﮑﻪ اﻓﻮاج ﻣﻨﺼﻮره »‪ «8‬در ﻣﺤﺎذي‬
‫ﻗﻠﻌﻪ ﮐﻪ ﺗﯿﺮ و ﺗﻔﻨﮓ »‪ «9‬ﻣﯽرﺳﯿﺪ اﯾﺴﺘﺎده ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﭼﻨﺪﯾﻦ ﻧﻮﺑﺖ ﺗﻮپ اﻧﺪاﺧﺘﻪ ﺑﻮد ﮐﻪ ﯾﮑﯽ ﺑﻪ اﺳﺐ و آدم ﻧﺮﺳﯿﺪ و ﻫﺮﭼﻪ ﺳﻌﯽ ﮐﺮد ﮐﻪ‬
‫ﺳﻠـﮏ ﺟﻤﻌّﯿﺖ اﻓﻮاج ﻗـﺎﻫﺮه را ﺑﻪ ﺿـﺮب ﮔﻠﻮﻟﻪ ﺗﻮپ ﻣﺘﻔّﺮق ﺳﺎزﻧـﺪ »‪ ،«10‬ﭼﻮن ﺣﻤـﺎﯾﺖ »‪ «11‬اﻟﻬﯽ ﻧﮕﻬﺒـﺎن اﻓـﻮاج ﻣﻨﺼﻮره ﺑﻮد‪«12» ،‬‬
‫آﺳﯿﺒﯽ ﻧﺮﺳﯿﺪه »‪ «13‬ازﯾﻦ ﻃﺮف ﺣﮑﻢ واﻻـ ﺑﻪ اﻧـﺪاﺧﺘﻦ ﺗﻮپ ﺻﺎدر ﺷـﺪه‪ ،‬ﺗﻮﭘﭽﯿﺎن ﭼﺎﺑﮏدﺳﺖ ﺑﻪ ﯾﮏ ﺳﺎﻋﺖ ﺑﻨﯿﺎد آن ﺑﺮوج را از ﭘﺎ‬
‫درآورده ﭼﻨﺪ ﻧﻔﺮ از اﻫﻞ ﺑﺮوج »‪ «14‬از زﺧﻢ ﮔﻠﻮﻟﻪ ﺗﻮپ ﻣﻀﻤﺤﻞ ﺷﺪه‪ ،‬ﺑﺎﻗﯽ ﺗﻔﻨﮕﭽﯿﺎن »‪ «15‬ﺳﺮ ﺧﻮد را ﮔﺮﻓﺘﻪ داﺧﻞ ﺷﻬﺮ ]ﺷﺪﻧﺪ[ و‬
‫ﺳﻮاران از اﻃﺮاف اﺳﺐﻫﺎ را ﺑﺮاﻧﮕﯿﺨﺘﻪ ﻋﺮﺻﻪ ﮔﯿﺮودار از ﻃﺮﻓﯿﻦ ﮔﺮم ﺷـﺪ‪ «16» .‬اﻣﺎ ﭼﻮن ﺳﻮاران ﺷﻬﺮي از ﺑﯿﻢ ﺟﺮأت از ﺷﻬﺮ و ﺟﺪار‬
‫دور ﺷﺪن ﻧﺪاﺷـﺘﻨﺪ »‪ «17‬از ﺑﺮوج ﺑﺎ ﺗﻮپ و ﺗﻔﻨﮓ ﺑﻪ ﻣـﺪاﻓﻌﻪ ﻣﯽﭘﺮداﺧﺘﻨـﺪ و ﮐﻮﺷﺸـﯽ ﺑﻼﻓﺎﯾـﺪه ﻣﯽﻧﻤﻮدﻧـﺪ‪ «18» .‬ﭼﻮن ﻣﻄﻠﺐ اﻧﻬـﺪام‬
‫ﺑﺮوج ﺑﻮد ﮐﻪ ﺑﺎﻟﻤّﺮه راه‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪ :‬ﺗﻮپ ﻗﻠﻌﻪﮐﻮب ﺑﻪ ﻏﻠﺒﻪ و ﻗﻬﺮ ﻣﺴﺨﺮ ﻧﻤﻮدهاﻧﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﯿﻦ اﻟﺒﺮوج ﻏﻠﻪ ﺑﺴﯿﺎر ﺟﻤﻊ ﮐﺮده و ﻓﺎﻟﯿﺰ ﺑﻪ ﻋﻤﻞ آورده‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪ :‬ﺗﻔﻨﮕﭽﯽ ﮐﺎري ﻣﺘﻤﮑﻦ‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪ :‬ﺷﺎﻫﺰاده‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪» :‬آن« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﻪ ﺳﺮ‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪ :‬ﮐﺸﯿﺪه‪.‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 110‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﻨﺼﻮر‪.‬‬
‫)‪ .(9‬ﻣﺞ‪ :‬ﺗﯿﺮ ﺗﻔﻨﮓ‪.‬‬
‫)‪ .(10‬ﻣﺞ‪ :‬از ﻫﻢ ﺑﭙﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(11‬ﻣﺞ‪ :‬درع ﺣﻤﺎﯾﺖ‪.‬‬
‫)‪ .(12‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﻨﺼﻮر‪.‬‬
‫)‪ .(13‬ﻣﺞ‪ :‬ﻓﺎﯾﺪه ﺑﺮ آن ﻣﺘﺮﺗﺐ ﻧﺸﺪه‪.‬‬
‫)‪ .(14‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﻪ ﯾﮏ ﺳﺎﻋﺖ آن ﺑﺮوج را ﺑﻪ ﺿﺮب ﺗﻮپ از ﻫﻢ ﻣﺘﻼﺷﯽ و ﭼﻨﺪ ﻧﻔﺮ در ﺑﺮج‪.‬‬
‫)‪ .(15‬ﻣﺞ‪ :‬از آﻧﺠﺎ ﺑﯿﺮون آﻣﺪه‪.‬‬
‫)‪ .(16‬ﻣﺞ‪ :‬از اﻃﺮاف ﺑﻪ اﺳﺐاﻧﺪازي ﻣﺸﻐﻮل ﺷﺪه‪ ،‬از ﻃﺮﻓﯿﻦ رد و ﺑﺪﻟﯽ اﺗﻔﺎق اﻓﺘﺎد‪.‬‬
‫)‪ .(17‬ﻣﺞ‪ :‬ﭼﻮن ﺳﻮار ﺷﻬﺮ از ﺑﯿﻢ ﺟﺮأت ﺑﯿﺮون آﻣﺪن ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(18‬ﻣﺞ‪ :‬ﮐﻮﺷﺶ ﺑﯽﻓﺎﯾﺪه ﺑﻮد‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪94 :‬‬
‫ﺗﺮّدد و ﺧﺎرج ﺷـﻬﺮ از دﺳﺖ اﯾﺸﺎن ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﻮد و ﻣﺤﺎﺻـﺮه ﺑﻪ ﻧﻬﺎﯾﺖ ﺧﻮد رﺳﯿﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪ «1» ،‬ﻟﻬﺬا ﺑﻌﺪ از ﺣﺼﻮل اﯾﻦ ﻣﻄﻠﺐ »‪ «2‬از آﻧﺠﺎ‬
‫ﻣﻈﻔﺮ »‪ «3‬و ﻣﻨﺼﻮر ﻋﻄﻒ ﻋﻨﺎن ﺑﻪ ﮐﻮهﺳﻨﮕﯽ ﻓﺮﻣﻮده‪ ،‬در آﻧﺠﺎ اﺳﺘﺮاﺣﺖ ﮔﺰﯾﺪه و »‪ «4‬ﺑﺎ دورﺑﯿﻦ ﺑﻪ ﻣﻼﺣﻈﻪ ﺣﺎل ﺷﻬﺮ درآﻣﺪه‪ ،‬ﺳﺎﻋﺘﯽ‬
‫ﺑﻪ آن ﻣﺸﻐﻮل و ﺑﻌﺪ از آن ﺳﻮار ﺷﺪه‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻌﺴﮑﺮ ﻓﯿﺮوزي اﺛﺮ ﺗﺤّﺸﻢ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ »‪.«5‬‬
‫ﺧﻼﺻﻪ ﻣﺪت ﻫﺸـﺘﺎد روز ﻣﺘﻮاﻟﯽ اﻻّﯾﺎم ﺷﻬﺰاده ﻇﻔﺮ ﻓﺮﺟﺎم ﻫﺮروز ﺑﺮ ﺳﺒﯿﻞ اﺳﺘﻤﺮار ﺑﺮ اﺷﻬﺐ ﻫﺎﻣﻮنﻧﻮرد ﺳﻮار و در اﻧﻀﺒﺎط ﺳﻨﮕﺮﻫﺎ و‬
‫ﺗﻀﯿﯿﻖ ﻣﺤﺼﻮرﯾﻦ ﻧﻬﺎﯾﺖ اﺟﺘﻬﺎد و اﻫﺘﻤﺎم را ﻣﻌﻤﻮل ﻣﯽﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ »‪ «6‬ﺗﺎ ﮐﺎر ﺑﻪ ﺟﺎﯾﯽ رﺳﯿﺪ ﮐﻪ ﭼﻨﺪ ﻧﻔﺮ اوزﺑﮏ ﮐﻪ از ﻣﺮو و دﺷﺖ ﻗﺒﻞ‬
‫از وﺻﻮل ﻣﻮاﮐﺐ ﻇﻔﺮ ﺷـﻤﻮل ﺑﻪ اﻋﺎﻧﺖ ﻧﺎدر ﻣﯿﺮزا آﻣﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬درﯾﻦ ﻣﺪت ﺑﻌﻀـﯽ ﻗﺘﯿﻞ و ﺑﺮﺧﯽ اﺳـﯿﺮ ﺳـﺮﭘﻨﺠﻪ ﺗﻘﺪﯾﺮ ﺷﺪه و ﻗﻠﯿﻠﯽ از‬
‫زﻧﺪﮔﯽ ﺑﻪ ﺗﻨﮓ آﻣﺪه »‪ «7‬در ﻧﯿﻢﺷﺐ ﺧﻮد را از ﺑﺮوج ﺑﻪ زﯾﺮ اﻧﺪاﺧﺘﻪ ﮐﻪ ﺟﺎن ﺧﻮد را از آن ورﻃﻪ ﺳـﻬﻤﻨﺎك و ﻣﺨﻤﺼﻪ ﺧﻄﺮﻧﺎك ﮐﻪ‬
‫در ﺣﻘﯿﻘﺖ ﺑﺤﺮي ﺑﻮد ﻣّﻮاج از ﺧﻮن و ﯾـﺎ ﮐﺸﺘﯿﯽ از ﺑـﺎد ﻣﺨـﺎﻟﻒ ﻧﮕﻮن‪ ،‬ﻏﻨﯿﻤﺖ داﻧﺴـﺘﻪ )‪ 36‬ب( ﺑﻪ ﮐﻨﺎري ﺑﯿﺮون ﺑﺮﻧـﺪ‪ «8» .‬ﭼﻮن اﯾﻦ‬
‫ﻣﻌﻨﯽ ﺑﻪ ﻋﺮض ﺷـﺎﻫﺰاده »‪ «9‬ﺑﻠﻨﺪاﺧﺘﺮ رﺳـﯿﺪ‪ ،‬اﻣﺮ رﻓﺖ »‪ «10‬ﮐﻪ ﻫﺮﺷﺐ ﻓﻮجﻓـﻮج از ﻋﺴـﺎﮐﺮ ﻣﻨﺼﻮره »‪ «11‬در ﻣﯿﺎن ﺳـﻨﮕﺮﻫﺎ ﺑﻪ ﻃﻼﯾﻪ‬
‫ﻣﺸﻐﻮل ﺑﺎﺷﻨﺪ و از ﺗﻤﺎﻣﯽ ﺳﻨﮕﺮﻫﺎ ﺑﺎﺧﺒﺮ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﮐﻪ اﺣﺪي را ﻋﺒﻮر ﻣﻤﮑﻦ ﻧﺒﺎﺷﺪ‪«12» .‬‬
‫ﺑﻌﺪ از اﻧﻀﺒﺎط اﯾﻦ اﻣﺮ دﯾﮕﺮ اﺣﺪي را »‪ «13‬ﯾﺎراي ﺑﯿﺮون رﻓﺘﻦ از ﺷﻬﺮ ﺑﻪ ﻫﯿﭻوﺟﻪ اﻣﮑﺎن ﻧﺪاﺷﺖ »‪ «14‬و ﺧﻮف ﺑﺮ ﻣﺮدم ﻣﺴﺘﻮﻟﯽ ﺷﺪه‪،‬‬
‫ﺑﻪ ﻧﻮﻋﯽ ﮐﻪ اﻫﻞ ﺷﻬﺮ ﮔﺮوهﮔﺮوه »‪ «15‬ﺧﻮد را از ﺑﺮوج‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﺮوج ﻣﺰﺑﻮر ﺑﻮد ﮐﻪ ﺑﺎﻟﻤّﺮه راه ﺻﺤﺮا را از دﺳﺖ اﯾﺸﺎن ﮔﺮﻓﺘﻪ‪ ،‬ﻣﺤﺼﻮر ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪ :‬ﺣﺼﻮل ﺗﻤﻨﺎ‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﻀﻔﺮ‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪» :‬و« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪ :‬ﻓﺮﻣﻮدهاﻧﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪ :‬ﻧﻬﺎﯾﺖ ﺟﺪ و ﺟﻬﺪ را ﺑﻪ ﻋﻤﻞ ﻣﯽآورد‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪ :‬از زﻧﺪﮔﯽ ﻣﺄﯾﻮس و‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺞ‪ :‬از ﺑﺮج اﻧﺪاﺧﺘﻪ‪ ،‬ﻣﺮﺣﻠﻪﭘﯿﻤﺎي وادي ﻓﺮار ﻣﯽﮔﺮدﯾﺪ‪.‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 111‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫)‪ .(9‬ﻣﺞ‪ :‬ﺷﻬﺰاده‪.‬‬
‫)‪ .(10‬ﻣﺞ‪ :‬ﮐﺮد‪.‬‬
‫)‪ .(11‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﻨﺼﻮر‪.‬‬
‫)‪ .(12‬ﻣﺞ‪ :‬در ﻣﯿﺎن ﺳﻨﮕﺮﻫﺎ ﻃﻼﯾﻪ ﺑﻮده‪ ،‬از ﺳﻨﮕﺮ ﺑﻪ ﺳﻨﮕﺮ ﺧﺒﺮدار ﺑﺎﺷﻨﺪ ﮐﻪ اﺣﺪي ﻧﺘﻮاﻧﺪ ﺑﺮود‪.‬‬
‫)‪ .(13‬ﻣﺞ‪» :‬را« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(14‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﯿﺮون آﻣﺪن ﻧﺪاﺷﺖ‪.‬‬
‫)‪ .(15‬ﻣﺞ‪ :‬ﻓﻮجﻓﻮج‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪95 :‬‬
‫اﻧﺪاﺧﺘﻪ‪ ،‬از »‪ «1‬در اﻣﺎن درﻣﯽآﻣﺪﻧـﺪ و ﭼﻨـﺪ ﻣـّﺪت ﻓﯽﻣﺎﺑﯿﻦ اﻣﺮا و ﻧﺎدر ﻣﯿﺮزا ﺑﻨﺎي آﻣﺪ ]و[ ﺷﺪ ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺖ و »‪ «2‬ﺑﻪ واﺳﻄﻪ ﺟﻨﺎب‬
‫ﻣﺠﺘﻬـﺪ اﻟﺰﻣـﺎﻧﯽ رايﻫـﺎ ﺑﺮ آن ﻗﺮار ﮔﺮﻓـﺖ ﮐﻪ ﻧـﺎدر ﻣﯿﺮزا ﯾﮑﯽ از ﺻـﺒﺎﯾﺎي »‪ «3‬ﺧـﻮد را ﺑﺪﻫـﺪ و اﺑﺮاﻫﯿـﻢ ﻣﯿﺮزا وﻟـﺪ ارﺷـﺪش را ﻧﯿﺰ ﺑﺎ‬
‫ﭘﯿﺸﮑﺶ ﻻﯾﻖ رواﻧﻪ درﮔﺎه ﻓﻠﮏ اﺷﺘﺒﺎه ﺳﺎزد »‪ «4‬و ﺳّﮑﻪ و ﺧﻄﺒﻪ را »‪ «5‬ﻫﻢ ﺑﻪ ﻧﺎم ﻫﻤﺎﯾﻮن ﺷﺎﻫﻨﺸﺎه ﺟﻢ ﺑﺎرﮔﺎه ﻣﺰّﯾﻦ دارد‪.‬‬
‫اﻣﺮا ﺧـﻮاﻫﺶ او را ﻗﺒﻮل ﻧﮑﺮده‪ ،‬ﺟﻮاب اﯾﻦ ﺷـﺪ »‪ «6‬ﮐﻪ ﻧـﺎدر ﻣﯿﺮزا ﺷـﻬﺮ را ﺗﺨﻠﯿﻪ ﻧﻤﺎﯾـﺪ و ﺑـﺎ اﻫﻞ ﺧﺎﻧﻪ و ﻣﻨﺴﻮﺑﺎن ﺧﻮد »‪ «7‬در ارگ‬
‫ﺑﻨﺸﯿﻨﺪ »‪ «8‬و از ﺳـﺮﮐﺎر دﯾﻮان اﻋﻠﯽ ﻣﺒﻠﻎ ﺳﻪ ﻫﺰار ﺗﻮﻣـﺎن ﺑﻪ ﺻـﯿﻐﻪ ﻣـﺪار و ﻣﻌـﺎش ﻫﺮﺳﺎﻟﻪ در وﺟﻪ او ﻣﻘّﺮر ﺷﻮد »‪ «9‬ﯾﺎ اﯾﻨﮑﻪ ﺑﻠﻮﮐﯽ از‬
‫ﺑﻠﻮﮐﺎت ﻣﺸـﻬﺪ ﻣﻘـﺪس ﺑﻪ اﻗﻄﺎع و ﺟﺎيﮔﯿﺮ او ﺗﻔﻮﯾﺾ ﺷﻮد و ارگ و ﺷـﻬﺮ را ﺑﺎﻟﻤّﺮه ﺗﺨﻠﯿﻪ ﻧﻤﺎﯾـﺪ‪ ،‬و اﯾﻦ ﺷﻖ در ﻧﻈﺮ ﺷﺎﻫﺰاده آزاده و‬
‫ﻣﻮاﻓﻖ ﻣﺰاج آن ﺷﺎﯾﺴـﺘﻪ ﺳﺮﯾﺮ و ﺗﺎج اﺳﻠﻢ ﺑﻮده‪ ،‬آن »‪ «10‬دونﻫّﻤﺖ از ﮐﺜﺮت ﺧﻮف از ﻗﺒﻮل اﯾﻦ ﻣﻌﻨﯽ ﺳـﺮ ﺑﺎززده‪ ،‬ﺗﻦ ﺑﻪ ﻣﺮگ درداد‪.‬‬
‫»‪ «11‬ﺑﺎز ﺑﻪ ﻫﻤﺎن ﻗﻠﻌﻪداري ﻣﺸـﻐﻮل ﺷـﺪ ﺗﺎ اﯾﻨﮑﻪ زﻣﺎن ﻣﺤﺎﺻـﺮه اﻣﺘـﺪادي ﯾﺎﻓﺖ و ﻗﻠﻌﻪﮔﯿﺎن از ﺗﻨﮕﯽ ﺑﻪ ﺟﺎن آﻣﺪﻧﺪ و اﮐﺜﺮي ﻓﺮاري و‬
‫ﻣﺘﻮاري ﺷﺪﻧﺪ‪ «12» .‬ﮐـﺎر ﺑﻪ ﺟـﺎﯾﯽ رﺳـﯿﺪ ﮐﻪ ﺧـّﺪام روﺿﻪ ﻣﯿﻨﻮﻣﻘﺎم ﻫﻢ »‪ «13‬ﺑﻪ ﺿـﺮب و ﺷـﺘﻢ آن ﺗﯿﺮه ﺳـﺮاﻧﺠﺎم ﺷﺒﺎﻧﻪروزي »‪ «14‬ﺑﻪ‬
‫ﺑﺮجداري ﻣﺸـﻐﻮل ﺷﺪﻧﺪ و ﺑﻪ اﻣﺮ ﺷﻬﺮ و ﺷﻬﺮي اﺧﺘﻼﻟﯽ »‪ «15‬ﮐّﻠﯽ راه ﯾﺎﻓﺘﻪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﻮﻋﯽ ﮐﻪ ﻫﯿـﭻﮐﺲ را از ﺧﻮد ﺧﺒﺮي ﻧﺒﻮد »‪ «16‬و اﻫﻞ‬
‫ﺷﻬﺮ ﻧﻈﺮ ﺑـﻪ اﯾﻦﮐـﻪ ﺷﺎﺧﺼـﯽ ﻧﺪاﺷـﺘﻨﺪ و از ﻫﺮ ﮐﺲ ﻣﻈّﻨـﻪ اﻓﺴـﺎد داﺷـﺖ ﮔﺮﻓﺘـﻪ ﻣﺤﺒـﻮس ﻧﻤـﻮد و ﻋﺠﺰه رﻋﺎﯾـﺎ را ﺑﻪ ﺟـﺒﺮ و ﺗﻌـّﺪي ﺑﻪ‬
‫ﻗﻠﻌﻪداري‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪» :‬از« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﻀﺒﻮط ﺷﺪه‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﻠﮏ‪ :‬ﺻﺒﺎي‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪ :‬ﺧﻮد را ﺑﺎ وﻟﺪ ارﺷﺪش اﺑﺮاﻫﯿﻢ ﻣﯿﺮزا رواﻧﻪ درﮔﺎه ﻓﻠﮏﻓﺮﺳﺎ ﻧﻤﺎﯾﺪ و ﭘﯿﺸﮑﺶ ﻻﯾﻖ ﻫﻢ ﺑﮕﺬراﻧﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪» :‬را« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﻪ ﻧﺎم ﻫﻤﺎﯾﻮن ﭘﺎدﺷﺎه ﻇﻞ اﻟﻠﻬﯽ ﻣﺰﯾﻦ و ﻣﺮﺗﺐ ﺑﺸﻮد اﻣﺮا ﻗﺒﻮل ﻧﮑﺮده ﺧﻮاﻫﺶ ﮐﺮدهاﻧﺪ ﮐﻪ‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪ :‬ﺗﺨﻠﯿﻪ ﮐﺮده‪ ،‬ﺧﻮد‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺘﻦ‪ :‬ﺑﻪ ﻧﺸﯿﻨﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(9‬ﻣﺞ‪ :‬ﺻﯿﻐﻪ اﺧﺮاﺟﺎت ﻫﺮﺳﺎﻟﻪ ﺑﻪ ﺟﻬﺖ ]ﺟﻬﮥ[ او ﻣﻌﯿﻦ و ارزاﻧﯽ دارﻧﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(10‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﻠﻮﮐﺎت ﺷـﻬﺮ ﺑﻪ اﻗﻄﺎع او ﻣﻘﺮر ﺷﻮد و ﺷـﻬﺮ و ارك را ﺑﺎﻟﻤّﺮه ﺗﺨﻠﯿﻪ ﺑﮑﻨﺪ و اﯾﻦ ﺷﻖ ﺛﺎﻟﺚ ﻣﻮاﻓﻖ ﻣﺰاج ﺷﺎﻫﺰاده ﺷﺎﯾﺴﺘﻪ ﺳﺮﯾﺮ‬
‫و ﺗﺎج ﺑﻮد و آن ﺑﯽﻋﻘﻞ‪.‬‬
‫)‪ .(11‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﻪ ﻣﺮگ داده‪.‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 112‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫)‪ .(12‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﺠﺪدا ﺑﻪ ﻗﻠﻌﻪداري ﻣﺸﻐﻮل ﮔﺮدﯾﺪ ﺗﺎ اﯾﻨﮑﻪ ﻗﻠﻌﻪﮔﯿﺎن از اﻣﺘﺪاد اﯾﺎم ﻣﺤﺎﺻﺮه ﺑﻪ ﺗﻨﮓ آﻣﺪه‪ ،‬اﮐﺜﺮي ﻣﺘﻮاري ﺷﺪﻧﺪ و‪.‬‬
‫)‪ .(13‬ﻣﺞ‪» :‬ﻫﻢ« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(14‬ﻣﺞ‪ :‬ﺷﺒﺎﻧﻪروز‪.‬‬
‫)‪ .(15‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﻪ اﻣﺮ ﺷﻬﺮ اﺧﺘﻼل‪.‬‬
‫)‪ .(16‬ﻣﺞ‪ :‬ﺧﺒﺮ از ﺧﻮد ﻧﺪاﺷﺖ‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪96 :‬‬
‫ﻣﺸﻐﻮل ﻣﯽداﺷﺖ و »‪ «1‬در ﻫﺮدروازه و ﺑﺮج ﯾﮑﯽ از اﻗـﺎرب ﯾـﺎ اوﻻـد ﺧﻮد را ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻧﻤﻮده‪ ،‬ﺑﻪ اﯾﻦ ﻧﺤﻮ »‪ «2‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻪآراي ﺷﺮوﺷﻮر ﺑﻮد‬
‫ﺗـﺎاﯾﻨﮑﻪ در اواﯾـﻞ ﻋﻘﺮب ﮐﻪ ﻣﺰاج ﻫﻮا ﺑﻪ ﺑﺮودت ﻣﺎﯾـﻞ ﺷـﺪ‪ ،‬ﻻﻟﻪروﯾـﺎن ﮐﻮه و دﻣﻦ و ﺧﯿﻤﻪﻧﺸـﯿﻨﺎن ﮔﻠﺰار و ﭼﻤﻦ را رﻧﮓ ارﻏﻮاﻧﯽ ﺑﻪ‬
‫زﻋﻔﺮاﻧﯽ ﻣﺒـّﺪل ﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺮﺣﺴﺐ اﺳـﺘﺪﻋﺎي ﺧﻮاﻧﯿﻦ و )‪ 37‬اﻟـﻒ( اﻣﺮا‪ ،‬ﺷـﻬﺰاده ﻣﻈﻔﺮﻟﻮا »‪ «3‬ﺑﺎ ﻋﺒﯿـﺪ و ﺧﺪم ﺗﺸـﺮﯾﻒ ﻧﺰول »‪ «4‬ﺑﻪ ﻧﯿﺸﺎﺑﻮر‬
‫ارزاﻧﯽ داﺷـﺘﻪ و در آﻧﺠﺎ ﺑﻪ ﺗﻬﯿﻪ اﺳـﺒﺎب ﻗﻠﻌﻪﮔﯿﺮي و ﺗﺪارك ﺿﺮورﯾﺎت ﻏﺎزﯾﺎن »‪ «5‬ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﺤﺎﺻـﺮه ارض اﻗﺪس ﻣﺸﻐﻮل ﻣﯽﺑﻮدﻧﺪ »‪«6‬‬
‫ﭘﺮداﺧﺘﻪ‪ ،‬ﺷﺐ و روز از ﻓﮑﺮ ﺗﺴـﺨﯿﺮ آﻧﺠـﺎ ﻏﺎﻓـﻞ ﻧﺒﻮدﻧـﺪ و اﻣﺮا ﺑﻪ ﻃﺮﯾﻘﯽ ﮐﻪ ﻣـﺄﻣﻮر ﺑﻮدﻧـﺪ »‪ «7‬ﻫﺮﮐـﺪام ﺟﺎﺑﻪﺟﺎ در »‪ «8‬ﻣﺤﺎﺻﺮه ﺷﻬﺮ‬
‫اﻫﺘﻤﺎم زﯾﺎد »‪ «9‬ﻣﯽﻧﻤﻮدﻧـﺪ ﻫﺮﭼﻨﺪ ﺳﺎﺑﻘﺎ رﻗﻢ زد ﮐﻠﮏ وﻗﺎﯾﻊﻧﮕﺎر و ﻧﮕﺎﺷـﺘﻪ ﺧﺎﻣﻪ ﺑﺪاﯾﻊ آﺛﺎر ﺷﺪ »‪ «10‬ﮐﻪ اﻣﺮ ﺳـﯿﺒﻪ و ﺳﻨﮕﺮ دور ﺷﻬﺮ‬
‫ﻣﻘﺪس »‪ «11‬در ﺣﯿﻦ ﺗﺤﺮﯾﮏ اﻟﻮﯾﻪ ﻣﻨﺼﻮر ﺑﻪ ﺳﻤﺖ »‪ «12‬ﻧﯿﺸﺎﺑﻮر ﻣﻨﺴﻖ و ﻣﻨﺘﻈﻢ و ﺟﻤﯿﻊ دروازهﻫﺎ ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ »‪ «13‬ﮔﺬﺷﺖ ﺑﻪ ﻫﺮﯾﮏ از‬
‫اﻣﺮاء ﻋﻈـﺎم و ﺧﻮاﻧﯿﻦ ﮐﺮام »‪ «14‬ﻣﻨﻘﺴﻢ ﺷـﺪه‪ ،‬از ﺟﺎﻧﺐ ﺷﺎﻫﺰاده »‪ «15‬ﻗـﺪر ﻗﺪر اﻣﺮ رﻓﺖ »‪ «16‬ﮐﻪ ﺟﻤﯿﻊ اﻣﺮا و ﺧﻮاﻧﯿﻦ و ﺳـﺮﮐﺮدﮔﺎن‬
‫ﻟﺸـﮑﺮ اواﻣﺮ و ﻧﻮاﻫﯽ ﺳـﺮدار را ﻣﻄﯿﻊ و ﻣﻨﻘﺎد ﺑﻮده »‪ ،«17‬از ﺻـﻼح و ﺻﻮاب دﯾـﺪ او ﺗﺨّﻠﻒ ﻧﻮرزﯾﺪه‪ ،‬از ﻣﺪﻟﻮل ﺣﮑﻢ اﺷـﺮف ﻋﺪول و‬
‫اﻧﺤﺮاف ﻧﮑﻨﻨﺪ‪ «18» .‬و در ﻣﻘﺎﺑﻞ ارگ ﺟﺪﯾﺪ ﮐﻪ از اﺑﻨﯿﻪ ﻧﺎدر ﻣﯿﺮزا و ﻫﻨﻮز ﺗﻮﻓﯿﻖ اﺗﻤﺎم ﻧﯿﺎﻓﺘﻪ‪ ،‬ﺳـﻨﮕﺮ ﻣﺴـﺘﺤﮑﻢ وﺳـﯿﻊ »‪ «19‬ﻣﺸﺘﻤﻞ ﺑﺮ‬
‫ﭼﻨﺪ ﺑﺮج و دروازهﻫﺎ »‪ «20‬و‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﺤﺒﻮس و ﺑﺎﻗﯽ رﻋﺎﯾﺎ را ﺑﻪ ﻇﻠﻢ ﺗﻌﺪي ﺑﻪ ﻗﻠﻌﻪداري ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻧﻤﻮده‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪ :‬ﯾﮑﯽ از اوﻻد و اﻗﺎرب ﺧﻮد را ﻣﺄﻣﻮر و ﺑﻪ اﯾﻦ ﻧﻮع‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﺎﯾﻞ ﺷﺪه ﺣﺴﺐ اﻻﺳﺘﺪﻋﺎي اﻣﺮا ﺷﻬﺰاده ﻇﻔﺮ اﻧﺘﻤﺎ‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪» :‬ﻧﺰول« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪ :‬و ﺳﺎﻣﺎن و ﺗﺪارك ﻏﺎزﯾﺎن‪.‬‬
‫)‪ .(6‬اﺷﺘﻐﺎل داﺷﺘﻪاﻧﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪ :‬اﻣﺮ ﺷﺪه ﺑﻮد‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﻪ‪.‬‬
‫)‪ .(9‬ﻣﺞ‪» :‬زﯾﺎد« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(10‬ﻣﺞ‪ :‬ﺧﺎﻣﻪ ﺑﻼﻏﺖﺷﻌﺎر ﮔﺮدﯾﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(11‬ﻣﺞ‪ :‬ارض اﻗﺪس‪.‬‬
‫)‪ .(12‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﻪ ﺑﻠﺪه‪.‬‬
‫)‪ .(13‬ﻣﺞ‪ :‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ‪.‬‬
‫)‪ .(14‬ﻣﺞ‪ :‬ﻋﺎﻟﯽﻣﻘﺎم‪.‬‬
‫)‪ .(15‬ﻣﺞ‪ :‬ﺷﻬﺰاده‪.‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 113‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫)‪ .(16‬ﻣﺞ‪ :‬اﻣﺮ و ﻣﻘﺮر ﮔﺮدﯾﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(17‬ﻣﺞ‪ :‬ﺳﺮﮐﺮدﮔﺎن ﻣﻄﯿﻊ اواﻣﺮ و ﻣﻨﻘﺎد ﻧﻮاﻫﯽ ﺳﺮدار ﺑﻮده ﺳﺮ ﻣﻮﯾﯽ‪.‬‬
‫)‪ .(18‬ﻣﺞ‪ :‬از ﺟﺎده اﻋﺘﺪال ﻋﺪول ﺟﺎﯾﺰ ﻧﺪارﻧﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(19‬ﻣﺞ‪ :‬ﺳﻨﮕﺮ وﺳﯿﻊ ﻓﺴﯿﺢ‪.‬‬
‫)‪ .(20‬ﻣﺞ‪ :‬دروازه‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪97 :‬‬
‫ﻋﻤﺎرات ﻣﺘﻌﺪده و اﺻـﻄﺒﻼت و ﺑﯿﻮﺗﺎت ﺿـﺮورّﯾﻪ و ﺣّﻤﺎم ﻃﺮح رﯾﺨﺘﻪ‪ ،‬ﺑﺮﺟﯽ رﻓﯿﻊ و وﺳـﯿﻊ در وﺳﻂ آن ﺑﻨﺎ ﺷﺪ ﮐﻪ ﻣﺸﺮف ﺑﺮ ﺷﻬﺮ ﺑﻮد‬
‫ﮐﻪ ﺗﻤﺎﻣﯽ ﻣﺤّﻠﺎت و ﮐﻮﭼﻪ و ﺑﺎزار ﺷـﻬﺮ از آﻧﺠﺎ ﭘﺪﯾﺪار ﺑﻮد‪ .‬ﺑﻌﺪ از آﻧﮑﻪ ﺳـﻨﮕﺮ ﻣﺰﺑﻮر ﺑﺮﺣﺴﺐ ﺧﺎﻃﺮﺧﻮاه »‪ «1‬ﺳﻤﺖ اﺗﻤﺎم ﭘﺬﯾﺮﻓﺖ و‬
‫ﺳﻮار و ﭘﯿﺎده رﮐﺎﺑﯽ ﮐﻪ ﻣﺠﻤﻮع آن دو ﻫﺰار ﻧﻔﺮ ﮐﻪ ﻧﺼﻒ آن ﺳﻮار ﮐﺎرآﻣﺪ ﻧﺎﻣﯽ از دﺳﺘﻪﺟﺎت ﻣﺎﻓﯽ )‪ (82‬و ﺟﻠﯿﻠﻮﻧﺪ و ﺧﺪاﺑﻨﺪهﻟﻮ »‪«2‬‬
‫و اﻓﻐـﺎن و ﻗﻠﯿﭽﯽ و اوﺻﺎﻧﻠﻮ »‪ «3‬و ﻧﺼﻒ آن ﭘﯿـﺎده رزم آزﻣﻮده ﻋﺮب و ﻋﺠﻢ و ﺑﺴـﻄﺎﻣﯽ و ﮐﺘﻮل »‪ «4‬و راﻣﯿﺎﻧﯽ و ﻓﺮﻧﮓ و ﻓﺎرﺳﯿﺎﻧﯽ و‬
‫ﺷﺎﻫﮑﻮﯾﯽ و »‪ «5‬ﺗﻮاﺑﻊ اﺳﺘﺮآﺑﺎد و اﺑﻮاب ﺟﻤﻊ آن ﺳـﻨﮕﺮ و ﺳﻨﮕﺮ ﺑﻪ ﺳﺮدار ﻣﻔّﻮض ﺷﺪ‪ ،‬و ﭘﯿﺶ از »‪ «6‬ﺣﺮﮐﺖ ﮐﻮﮐﺒﻪ ﻣﻨﺼﻮر ﻣﻘّﺮر ﺷﺪ‬
‫»‪ «7‬ﮐﻪ ﺳﺮدار ﺑﺎ دﺳﺘﻪﺟﺎت ﻣﺄﻣﻮره از اردوي ﺑﺰرگ ﮐﻮچ و در ﺳﻨﮕﺮ ﻣﻘﺎم ﮔﺰﯾﺪه »‪ ،«8‬ﺑﻪ اﻧﻀﺒﺎط اﻣﺮ آﻧﺠﺎ و اﺧﺘﻼل ﮐﺎر ﻗﻠﻌﻪ ﭘﺮدازد‪.‬‬
‫»‪«9‬‬
‫ﻧﻈﺮ ﺑﻪ اﯾﻨﮑﻪ ﻋﺰم واﻻـ ﺣﺰم و وﺟﻬﻪ ﻫّﻤﺖ آﺳـﻤﺎن ﻧﻬﻤﺖ »‪ «10‬آن ﺷـﺪ ﮐﻪ ﺗﺎ ارض اﻗﺪس ﻣﺴـّﺨﺮ ﻧﺸﻮد و ﺻﻮرت ﺷﺎﻫﺪ ﻓﺘﺢ در آﯾﯿﻨﻪ‬
‫ﻣﺮاد رو ﻧﻨﻤﺎﯾـﺪ »‪ ،«11‬ﭼﻪ زﻣﺴـﺘﺎن و ﭼﻪ در ﺑﻬﺎر از آﻧﺠﺎ ﺣﺮﮐﺖ ﻧﮑﻨﻨـﺪ‪ .‬ﻟﻬـﺬا ﻧﮕﺎهداري ﺗﻤﺎﻣﺖ ﻟﺸـﮑﺮ »‪ «12‬ﺑﻪ ﻋّﻠﺖ ﮐﻤﯽ ﺟﻮ و ﮐـﺎه‬
‫ﺻﻌﺐ ﺑﻮد‪ 37) «13» .‬ب( ﺑﻨﺎﺑﺮآن اﮐﺜﺮ ﻏﺎزﯾﺎن را ﻣﺮﺧﺺ ﺑﻪ اوﻃﺎن ﺧﻮد ﺳﺎﺧﺘﻪ و ﺧﻮد ﻧﻈﺮ ﺑﻪ اﺳﺘﺪﻋﺎي اﻣﺮا ﺑﻌﺪ از اﻧﺘﻈﺎم ﻣﻬﺎم ﺳﻨﮕﺮ و‬
‫ﻣﻠﺰوﻣﺎت اﻣﻮر ﻣﺤﺎﺻﺮه و ﺑﻪ اﻟﺘﺰام ﻣﺤّﻤﺪ ﺧﺎن ﻗﺎﺟﺎر در رﮐﺎب ﻇﻔﺮﻣﺂب ﻧﺰول اﺟﻼل »‪ «14‬ﺑﻪ ﻧﯿﺸﺎﺑﻮر ارزاﻧﯽ و در آﻧﺠﺎ اﮐﺜﺮ اوﻗﺎت ﺑﻪ‬
‫ﺳﯿﺮ و ﺳﻮاري ﻣﺸﻐﻮل و ﻫﻤﻪروزه ارﻗﺎم‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﺑﺮج ﺑﻠﻨﺪ رﻓﯿﻊ در وﺳﻂ آن ﺑﻨﺎ ﺷﺪه ﮐﻪ ﺳﺮﮐﻮب ﺑﺮ ﺷﻬﺮ ﺑﻮد ﮐﻪ ﺗﻤﺎﻣﯽ ﮐﻮﭼﻪ و ﻣﺤﻠﻪ و ﺑﺎزار ﺷﻬﺮ در ﻧﻈﺮ ﺑﯿﻨﻨﺪه ﻣﯽآﻣﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻌﺪ از اﯾﻨﮑﻪ ﺳﻨﮕﺮ ﻣﺰﺑﻮر ﺑﺮﺣﺴﺐ ﺧﺎﻃﺮ‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪ :‬ﺧﺪاﺑﻨﺪﻟﻮ‪) .‬ﻫﻤﻪﺟﺎ(‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪ :‬اوﺻﺎﻟﻠﻮ‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪ :‬ﭘﯿﺎده ﮐﻪ از ﯾﮑﻪﭼﯿﻨﺎن ﻋﺮب و ﻋﺠﻢ ﺑﺴﻄﺎم و ﻧﺎمآوران ﮐﺘﻮل‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪» :‬و« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﻮدﻧﺪ اﺑﻮاب ﺟﻤﻊ ﺳﻨﮕﺮ و ﺳﻨﮕﺮ ﻣﻔﻮض ﺑﻪ ﺳﺮدار ﺷﺪه‪ ،‬ﻗﺒﻞ از‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪ :‬اﻣﺮ ﺷﺪه‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺞ‪ :‬و داﺧﻞ ﺳﻨﮕﺮ ﺷﺪه‪.‬‬
‫)‪ .(9‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﭙﺮدازﻧﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(10‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻨﮑﻪ ﻋﺰم واﻻ ﺟﺰم و ﻧّﯿﺖ آﺳﻤﺎن اﻧﺘﻤﺎ ﻣﺼﻤﻢ ﺑﺮ‪.‬‬
‫)‪ .(11‬ﻣﺞ‪ :‬روي ﻧﺪﻫﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(12‬ﻣﺞ‪ :‬ﺗﻤﺎم ﺳﭙﺎه در زﻣﺴﺘﺎن‪.‬‬
‫)‪ .(13‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ﺟﻮ و ﮐﺎه ﻧﻬﺎﯾﺖ ﺻﻌﻮﺑﺖ داﺷﺖ‪.‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 114‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫)‪ .(14‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﻪ اوﻃﺎن و ﺧﻮد ﻧﯿﺰ ﺑﻌﺪ از اﻧﺘﻈﺎم اﻣﺮ ﺳﻨﮕﺮﻫﺎ ﺑﻪ اﺳﺘﺪﻋﺎي اﻣﺮاي ﻋﺎﻟﯽﻣﻘﺪار ﺑﺎ ﻣﺤّﻤﺪ ﺧﺎن ﻗﺎﺟﺎر ﻧﺰول اﺟﻼل را‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪98 :‬‬
‫ﻗﻀﺎ ﻧﻈﺎم ﺑﻪ ﺳﺮاﻓﺮازي اﻣﺮاي ﻋﻈﺎم در ﻗﻠﻊ و ﻗﻤﻊ ارض ﻣﻼﯾﮏ ﻣﻘﺎم »‪ «1‬و دﻓﻊ و رﻓﻊ ﻣﻌﺎﻧﺪﯾﻦ آن ﺧّﻄﻪ ﻣﯿﻨﻮ ﻧﻈﺎم ﺻﺎدر ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ »‪«2‬‬
‫و در آن اوان ارﻗـﺎم ﻗﻀﺎ ﺗﻮان »‪ «3‬ﺑﻪ ﺳـﺮاﻓﺮازي ﻣﺤّﻤـ ﺪ ﺧﺎن ﺑﯿﮕﻠﺮﺑﯿﮕﯽ ﻫﺰاره ﮐﻪ ﺗﺎ آنزﻣﺎن ﺷـﺮفاﻧﺪوز ﺣﻀﻮر ﻻﻣﻊ اﻟﻨﻮر »‪ «4‬ﻧﺸﺪه‬
‫ﺑﻮد و در ﺑﺎﺧﺮز ﻧﺸﯿﻤﻦ داﺷﺖ ﺻﺎدر و او را ﺑﻪ اﻟﻄﺎف ﺑﺎﻫﺮه »‪ «5‬اﻣﯿﺪوار و ﻗﺮﯾﻦ اﺳﺘﻈﻬﺎر ﺳﺎﺧﺘﻪ‪ ،‬اﺣﻀﺎر ﺑﻪ رﮐﺎب ﻧﺼﺮتﺷﻌﺎر ﻓﺮﻣﻮده‪،‬‬
‫او ﻧﯿﺰ ﮐﻤـﺎ ﯾﻨﺒﻐﯽ ﺧـﺎﻃﺮﺟﻤﻌﯽ ﺣﺎﺻـﻞ و در ﻧﯿﺸـﺎﺑﻮر ﺷـﺮﻓﯿﺎب ﺣﻀـﻮر ﺳـﺎﻃﻊ اﻟﻨﻮر و ﺑﻪ ﻧﻮازش و اﻟﻄـﺎف ﺑﯽاﻧـﺪازه و اﻧﻌـﺎم و ﺻـﻼت‬
‫ﺗﺎزهﺑﻪﺗﺎزه ﺑﻪ ﻧﻬﺎﯾﺖ ﺧﺮﺳﻨﺪي »‪ «6‬ﻣﺘﻮاﺻﻞ و »‪ «7‬ﺑﺎ ﻧﯿﻞ ﻣﺮام »‪ «8‬رﺧﺼﺖ اﻧﺼـﺮاف ﺣﺎﺻﻞ و ﻣﺄﻣﻮر ﺑﻪ ارض اﻗﺪس ﺷﺪه »‪ «9‬آﻣﺪه‪ ،‬ﺑﻪ‬
‫ﺳﺮدار و ﻟﺸﮑﺮ ﻣﺄﻣﻮره آﻧﺠﺎ ﻣﻠﺤﻖ و در اﻣﺮ ﻣﺤﺎﺻﺮه و ﻣﻨﺎزﻋﻪ ﺑﻪ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﻣﻠﺤﻖ ﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺷﺎﻫﺰاده »‪ «10‬ﻣﻨﺼﻮر ﻣـّﺪت دو ﻣـﺎه ﻣﺘﻮاﻟﯽ ﺟﻤﺎدي اﻟﺜﺎﻧﯽ و رﺟﺐ اﻟﻤﺮﺟﺐ ‪ «11» 1218‬را در ﻧﯿﺸﺎﺑﻮر ﮔﺬراﻧﯿـﺪه و دﻣﯽ از ﻓﮑﺮ ارض‬
‫اﻗﺪس ﻧﻤﯽآﺳﻮدﻧﺪ و ﻟﺤﻈﻪاي از اﻧﺪﯾﺸﻪ آن ﺑﻠﺪه ﻣﻘﺪس ﻧﻤﯽﻏﻨﻮدﻧﺪ‪ .‬ﻫﺮروزه در ﺗﻬﯿﻪ ﺣﺮﮐﺖ و ﻧﻬﻀﺖ ﻣﯽﺑﻮدﻧﺪ‪«12» .‬‬
‫ﻣﺤّﻤـ ﺪ ﺧﺎن ﻗﺎﺟﺎر ﺑﻪ اﻓﺴﻮن و اﻓﺴﺎﻧﻪ آن ﻓﺮﯾﺪ »‪ «13‬ﯾﮕﺎﻧﻪ را ﻋﻨﺎنﮔﯿﺮي ﻧﻤﻮده‪ ،‬ﻧﮕﺎه ﻣﯽداﺷﺖ و ﺻـﻔﺤﻪ ﺿـﻤﯿﺮ آن ﺧﺪﯾﻮ ﻓﺮزاﻧﻪ را ﺑﻪ‬
‫ﻣﻮاﻋﻆ و ﻧﺼﺎﯾﺢ دﻟﭙﺬﯾﺮاﻧﻪ ﻣﯽﻧﮕﺎﺷﺖ »‪ «14‬و ﭼﻮن ﻫﻤﮕﯽ ﻫّﻤﺖ واﻻﻧﻬﻤﺖ آن ﺷـﻬﺰاده ﺑﻠﻨﺪﻓﻄﺮت »‪ «15‬ﺗﺴﺨﯿﺮ ارض ﻣﯿﻨﻮﺻﻔﺖ »‪«16‬‬
‫ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﯿﭻوﺟﻪ ﻧﺼﺎﯾﺢ ﻣﺨﻠﺼﺎﻧﻪ ﻣﻔﯿﺪ ﻧﻤﯽاﻓﺘﺎد و ﺑﻪ ﻫﯿﭻﮔﺎه ﺳﺮرﺷﺘﻪ ﻓﮑﺮ ﺗﺴﺨﯿﺮ آﻧﺠﺎ را از ﮐﻒ‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪ :‬اﻣﺮ ارض اﻗﺪس‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪ :‬ﺧﻄﻪ ﻣﻘﺪس ﺻﺎدر ﻣﯽﮔﺮدﯾﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪ :‬ﻗﻀﺎ ﻧﺸﺎن‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪ :‬ﺧﻄﻪ ﻣﻘﺪس ﺻﺎدر ﻣﯽﮔﺮدﯾﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪ :‬او را ﻣﺴﺘﻤﺎل و‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺘﻦ‪ :‬ﺧﻮرﺳﻨﺪي‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪ :‬ﻓﺮﻣﻮده‪ ،‬ﻣﺤّﻤﺪ ﺧﺎن ﺧﺎﻃﺮﺟﻤﻌﯽ ﺣﺎﺻﻞ ﻧﻤﻮده در ﻧﯿﺸﺎﺑﻮر ﺑﻪ ﺣﻀﻮر ﺳﺎﻃﻊ اﻟﻨﻮر و اﻻﮐﺎﻣﯿﺎب و ﺑﻪ ﻧﻮازش ﻣﻠﻮﮐﺎﻧﻪ اﺧﺘﺼﺎص‬
‫ﯾﺎﻓﺘﻪ‪ ،‬ﺑﺎ اﻧﻌﺎم واﻓﺮه و ﺻﻼت ﻣﺘﮑﺎﺛﺮه‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺞ‪ :‬اﻟﻤﺮام‪.‬‬
‫)‪ .(9‬ﻣﺞ‪ :‬دور »ﺷﺪه« ﺧﻂ ﮐﺸﯿﺪه ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫)‪ .(10‬ﻣﺞ‪ :‬آﻣﺪه‪ ،‬ﻣﻠﺤﻖ ﺑﻪ ﺳﺮدار و اﻣﺮا ﮔﺮدﯾﺪه‪ ،‬در اﻣﺮ ﻣﺤﺎﺻﺮه ﯾﺪ و ﺑﯿﻀﺎ ﻣﯽﻧﻤﻮدﻧﺪ ﺷﻬﺰاده‪.‬‬
‫)‪ .(11‬ﻣﻠﮏ‪» :‬ﺟﻤﺎدي اﻟﺜﺎﻧﯽ« و ﺳﺎل را ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(12‬ﻣـﺞ‪ :‬و دﻣﯽ از اﻣﺮ ارض اﻗـﺪس ﻏﺎﻓﻞ و ﻟﺤﻈﻪ ]اي[ از ﻓﮑﺮ آن ﺑﻠـﺪه ﻣﻘـﺪس ذاﻫﻞ ﻧﺒﻮده ﻫﺮروزه در ﺗﻬّﯿﻪ ﻧﻬﻀﺖ ﺑﻪ ارض اﻗﺪس‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(13‬ﻣﺞ‪ :‬ﺷﻬﺰاده‪.‬‬
‫)‪ .(14‬ﻣﺞ‪ :‬ﻧﮕﺎه ﻣﯽداﺷﺘﻨﺪ و ﻣﺰرع ﺧﺎﻃﺮ آن ﺧﺪﯾﻮ ﻓﺮزاﻧﻪ را ﺑﺬر ﻣﻮاﻋﻆ ﻋﺎﻗﻼﻧﻪ ﻣﯽﮐﺎﺷﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(15‬ﻣﺞ‪ :‬ﻫﻤﺖ‪.‬‬
‫)‪ .(16‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﺴﺎﺣﺖ‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪99 :‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 115‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫]ﻧﻤﯽ[ ﻧﻬﺎده‪ «1» ،‬اﮔﺮ در ﻣﺤﻔﻞ ﻣﯿﻨﻮ ﻣﺸﺎﮐﻞ ﺑﻪ ﺻﺤﺒﺖ ﻣﯽﻧﺸﺴﺖ‪ ،‬ﺳﺨﻦ از آﻧﺠﺎ ﺑﻮد و ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﺳﻮاري و ﺷﮑﺎر را در ﻟﻮح ﺧﺎﻃﺮ ﻧﻘﺶ‬
‫ﻣﯽﺑﺴﺖ‪ ،‬داﺳـﺘﺎن از ﻫﻤﺎن ﻣﯽﻓﺮﻣﻮد‪ .‬ﺗﺎ اﯾﻨﮑﻪ در اواﯾﻞ ﺷﻌﺒﺎن »‪ «2‬ﺷﻮق ﻃﻮاف روﺿﻪ رﺿﻮﯾﻪ‪ -‬ﻋﻠﯿﻪ آﻻف اﻟﺘﺤﯿﻪ »‪ -«3‬و ﺗﻤّﻨﺎي وﺻﺎل‬
‫ﺷﺎﻫـﺪ ارض ﺧﻠﺪﻧﺸﺎن و ﺗﺴـﺨﯿﺮ آن ﺑﻠﺪه ﻓﯿﺾﺑﻨﯿﺎن در ﺧﺎﻃﺮ آن ﺳـﺮور رﺳﻮخ ﺗﺎم و ﺗﻤﺎم )‪ 38‬اﻟﻒ( ﻧﻤﻮده‪ ،‬ﻇﺮف ﺣﻮﺻـﻠﻪ ﻟﺒﺮﯾﺰ ﻣﺪام‬
‫ﻣﺮام و ﺳﺎﻏﺮ ﺷﻮق ﻣﺎﻻﻣﺎل ﺻـﻬﺒﺎي ﮐﺎم ﮔﺮدﯾﺪه »‪ ،«4‬ﺑﺪون اﺳـﺘﺸﺎره و اﺳﺘﺨﺎره اﻣﯿﺮ و وزﯾﺮ و ﺑﯽﺻﻼح و ﺻﻮابدﯾﺪ ﺑﺮﻧﺎ و ﭘﯿﺮ‪ ،‬ﯾﮑﺮان‬
‫ﻫّﻤﺖ را ﺑﻪ زﯾﺮ زﯾﻦ و ﺗﮑﺎور دوﻟﺖ را رﻫﻨﻮرد روي زﻣﯿﻦ ﺳﺎﺧﺘﻪ‪ ،‬ﺑﺎ اﯾﻨﮑﻪ ﻟﺸـﮑﺮ ﺑﺮد در ﻧﻬﺎﯾﺖ اﺳﺘﯿﻼء و ﻫﯿﭻﮐﺲ را از دﺳﺘﺒﺮد ﺟﻨﻮد‬
‫ﻧﺎﻣﻌﺪود ﺳـﺮﻣﺎ زﯾﻨﻬﺎري ﻧﺒﻮد‪ ،‬ﺑﻪ اﺣﻀﺎر و ﻣﻠﺘﺰﻣﯿﻦ رﮐﺎب ﻇﻔﺮﻗﺮﯾﻦ و ﻣﺤﺮﻣﺎن درﮔﺎه ﺟﻼﻟﺖ آﯾﯿﻦ »‪ «5‬در روز ﯾﮑﺸﻨﺒﻪ ﭘﻨﺠﻢ »‪(83) «6‬‬
‫ﺷﻬﺮ ﻣﺰﺑﻮر از ﻧﯿﺸﺎﺑﻮر ﺣﺮﮐﺖ و ﭼﻮن ﻧﺰول ﮐﻮﮐﺒﻪ اﻧﺠﻢ ﺣﺸﻢ را روز ﺟﻤﻌﻪ دﻫﻢ ﺗﻌﯿﯿﻦ ﮐﺮده ﺑﻮدﻧـﺪ‪ ،‬ﻟﻬـﺬا ﻣﻮﮐﺐ ﻓﯿﺮوزي ﮐﻮﮐﺐ در‬
‫ﯾﻮم ﻣﺰﺑﻮر در ﺧﺎرج ﺷﻬﺮ ﻧﯿﺸﺎﺑﻮر ﺗﺤﺸﻢ ﻓﺮﻣﻮده‪ ،‬آنروز و آن ﺷﺐ را در ﺑﺎﻏﯽ ﮐﻪ در ﺳﻤﺖ ﺷﺮﻗﯽ واﻗﻊ اﺳﺖ ﺑﻪ ﺧﻮﺷﻮﻗﺘﯽ ﮔﺬراﻧﯿﺪه‪،‬‬
‫ﺻﺒـﺎح آنروز ﺑﻪ ﻓﯿﺮوزي و اﻗﺒـﺎل ﺑـﺎ ﮐﻮﮐﺒﻪ ﻋّﺰ و اﺟﻼل ﺗﺤﺮﯾﮏ اﻋﻼم ﻇﻔﺮ اﻧﺠﺎم ﺑﻪ ﺳـﻤﺖ ارض ﻣﯿﻨﻮ ﻣﻘﺎم ﻓﺮﻣﻮده‪ ،‬در ﺣﻮﻣﻪ ﻧﯿﺸﺎﺑﻮر‬
‫ﻗﺮﯾﺐ ﺑﻪ ﺟﺎده ﻣﺸـﻬﺪ ﻣﻘّﺪس ﮐﻪ ﺑﺎرﮔﺎه ﻣﺰار ﮐﺜﯿﺮ اﻻﻧﻮار اﻣﺎمزاده ﻋﺎﻟﯽﻣﻘﺪار‪ ،‬ﻣﺤّﻤﺪ ﻣﺤﺮوق‪ ،‬و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﺑﻪ ﻗﺪري ﻓﺎﺻـﻠﻪ‪ ،‬ﻣﺰار ﻓﻀـﻞ‬
‫اﺑـﻦ ﺷـﺎذان واﻗـﻊ اﺳﺖ‪ ،‬رﻓﺘﻪ ﺑﻪ زﯾـﺎرت و اﺳـﺘﻤﺪاد ﻫّﻤﺖ از روح آن ﺑﺰرﮔـﻮار ﮐﺮده »‪ «7‬ﺑﺮ اﺷـﻬﺐ ﻫﺎﻣﻮنﻧﻮرد ﺳﻮار و ﺷـﮑﺎرﮐﻨﺎن ﺑﻪ‬
‫ﻗﺪﻣﮕﺎه ﻣﺒﺎرك »‪ «8‬ﻧﺰول‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪ :‬ﺳﺮرﺷﺘﻪ ﺗﺴﺨﯿﺮ آن ﺑﻠﺪه ارم ﺗﺄﺛﯿﺮ از دﺳﺖ ﺧﯿﺎل ﻧﻤﯽداد‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪ :‬ﺷﻌﺒﺎن ‪.1218‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪ :‬اﻣﺎم ﻫﻤﺎم‪ -‬ﺻﻠﻮات اﻟّﻠﻪ اﻟﻤﻠﮏ اﻟﻤﻨﺎن‪-‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪ :‬ﻟﺒﺮﯾﺰ ﻣﯽ ﻣﺪام و ﺳﺎﻏﺮ دﻫﺎن ﻣﻤﺘﻠﯽ از ﺷﺮاب ﮐﺎم ﮔﺮدﯾﺪه‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪ :‬ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺑﺎ ﺑﺮودت ﻫﻮا و دﺳﺘﺒﺮد ﺳﭙﺎه ﮐﯿﻨﻪﺧﻮاه ﺳﺮﻣﺎ ﺑﺎ ﺣﺎﺿﺮﯾﻦ رﮐﺎب ﻇﻔﺮﻗﺮﯾﻦ و ﻣﻠﺘﺰﻣﯿﻦ درﮔﺎه ﻧﺼﺮتآﯾﯿﻦ‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﻠﮏ‪ :‬ﺑﯿﺴﺖ و ﭘﻨﺠﻢ‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪ :‬ﯾﮑﺸـﻨﺒﻪ ﭘﻨﺠﻢ از ﻧﯿﺸﺎﺑﻮر ﺣﺮﮐﺖ و ﻧﺰول ﮐﻮﮐﺒﻪ اﻧﺠﻢ ﺣﺸﻢ را در ارض اﻗﺪس ﺧﻠﺪ ﺗﻮام روز ﺟﻤﻌﻪ دﻫﻢ ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻧﻤﻮده ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻟﻬـﺬا ﻣﻮاﮐﺐ ﻣﻼﯾﮏ ﺧـﺪم در روز ﯾﮑﺸـﻨﺒﻪ ﭘﻨﺠﻢ )‪ (1218‬از ﺑﻠـﺪه ﻧﯿﺸـﺎﺑﻮر ﺑـﻪ ﺑﯿﺮون ﺗﺤﺸﻢ ﻓﺮﻣـﻮده‪ ،‬آنروز و ﺷﺐ را در آن ﺑـﺎغ ﺑﻪ‬
‫ﺧﺮﻣﯽ ﮔﺬراﻧﯿﺪه‪ ،‬ﺻـﺒﺎح آن ﺑﻪ ﻓﯿﺮوزي و اﻗﺒﺎل ﺑﺎ ﻣﻮاﮐﺐ اﺟﻼل ﺗﺤﺮﯾﮏ اﻋﻼم ﻇﻔﺮ ﻓﺮﺟﺎم ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ارض ﻣﯿﻨﻮ ﻣﻘﺎم ﻓﺮﻣﻮده در ﻋﺮض‬
‫راه ﺑﻪ زﯾﺎرت اﻣﺎﻣﺰاده ﻣﺤّﻤـ ﺪ ﻣﺤﺮوق ﻓﻀﻞ ﺑﻦ ﺷﺎذان ﮐﻪ در ﻧﯿﻢ ﻓﺮﺳـﺨﯽ ﺑﻠﺪه ﺑﯿﺸﺎﺑﻮر واﻗﻊ اﺳﺖ رﻓﺘﻪ‪ ،‬اﺳـﺘﻤﺪاد ﻫﻤﺖ از روح آن دو‬
‫ﺑﺰرﮔﻮار ﻧﻤﻮده‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺞ‪» :‬ﻣﺒﺎرك« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪100 :‬‬
‫اﺟﻼـل ﻓﺮﻣﻮده‪ ،‬در آﻧﺠـﺎ ﻧﯿﺰ ﺑﻪ ﻣﺮاﺳﻢ زﯾﺎرت ﭘﺮداﺧﺘﻪ‪ «1» ،‬ﭼﻮن ﺷﺐ ﯾﻠـﺪا ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻪ ﺻـﺤﺒﺖ ﺗﻔـﺄل از ﮐﺘﺎب ﻟﺴﺎن اﻟﻐﯿﺐ‪ ،‬ﺧﻮاﺟﻪ ﺣﺎﻓﻆ‬
‫ﺷﯿﺮازي‪ ،‬رﻏﺒﺖ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ ﮐﻪ ﺷﺐ دراز را ﺑﻪ آن ﺻﺤﺒﺖ ﺑﻪ ﺳﺤﺮ آورده ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬در ﻓﺎل اول ﻫﻤﯿﻦ ﻏﺰل آﻣﺪ ﮐﻪ ﻣﻄﻠﻊ آن اﯾﻦ اﺳﺖ »‪:«2‬‬
‫دﻻـ رﻓﯿﻖ ﺳـﻔﺮ ﺑﺨﺖ ﻧﯿﮑﺨﻮاﻫﺖ ﺑﺲﻧﺴـﯿﻢ روﺿﻪ ﺷـﯿﺮاز ﭘﯿـﮏ راﻫﺖ ﺑﺲ »‪ «3‬در آن ﺷﺐ اوﻗـﺎت ﺻـﺤﺒﺖ ﺷـﺎﻫﺰاده واﻻ ﺑﻪ ﺧﻮاﻧـﺪن‬
‫ﺧﻮاﺟﻪ ﻋﺮﻓﺎﻧﯿﺖ اﻧﺘﻤﺎ ﺻﺮف ﺷﺪه‪ ،‬آﺧﺮ ﺷﺐ ﺑﻪ اﺳﺘﺮاﺣﺖ ﻏﻨﻮدﻧﺪ‪«4» .‬‬
‫ﻗﺪﻣﮕﺎه ﻣﺒﺎرك در داﻣﺎن ﮐﻮﻫﯽ »‪ «5‬ﻣﺘﺼﻞ ﺑﻪ دو رود اﺗﻔﺎق اﻓﺘﺎده‪ ،‬ﺟﺎﯾﯽ ﺧﻮشﻓﻀﺎ و ﻧﺰﻫﺘﮕﺎﻫﯽ دﻟﮕﺸﺎ اﺳﺖ »‪ «6‬و در آن ﻣﮑﺎن ﺑﻘﺎع‬
‫»‪ «7‬و ﻋﻤـﺎرات و ﺑﺎﻏـﺎت ﻃﺮاوتﺑﺨﺸـﺎ و ﺧﯿﺎﺑـﺎن ﻃﻮﻻﻧﯽ روحﻓﺰا واﻗﻊ اﺳﺖ »‪ «8‬و از اﺑﻨﯿﻪ ﺳـﻼﻃﯿﻦ رﺿﻮان ﻣﮑﯿﻦ ﺻـﻔﻮي »‪ «9‬اﺳﺖ و‬
‫اﻃﺮاف آن ﺧﯿﺎﺑﺎن ﻣﺸـﺘﻤﻞ اﺳﺖ ﺑﺮ درﺧﺘﻬﺎي ﺳﺮو ﺑﺎ اﻧﺪام و ﮐﺎج )‪ 38‬ب( زﻣّﺮدﻓﺎم »‪ «10‬و از ﻗﺮاري ﮐﻪ ﻣﺴﻤﻮع ﮔﺮدﯾﺪ »‪ «11‬ﻃﻮل آن‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 116‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫ﺧﯿﺎﺑﺎن دو ﻓﺮﺳﺦ ﺑﻮده ﮐﻪ ﺑﻪ ﻓﺎﺻﻠﻪ ﭘﻨﺠﺎه »‪ «12‬ﻗﺪم از ﺟﺎﻧﺒﯿﻦ ﻣﻘﺎﺑﻞ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﺳﺮو و »‪ «13‬ﺻﻨﻮﺑﺮ ﻏﺮس ﮐﺮده ﺑﻮدﻧﺪ و از ﻣﯿﺎن ﻧﻬﺮ آﺑﯽ‬
‫ﮐﻪ ﻣﻨﺒﻊ آن از ﺑﻘﻌﻪ »‪ «14‬و در ﭘﯿﺸﮕﺎه ﺑﻘﻌﻪ ﻣﺒﺎرﮐﻪ و ﺑﺎغ و ﺧﺎرج ﺑﺎغ در ﭼﻨﺪ ﻣﻮﺿﻊ ﺣﻮﺿﻬﺎي ﺳﻨﮓ ﺑﺴﯿﺎر ﺧﻮب ﺳﺎﺧﺘﻪ و در ﺳﺮ ﻫﺮ‬
‫ﻣﺮﺗﺒﻪ آﺑﺸﺎرﻫﺎي ﻣﺮﻏﻮب ﻗﺮار دادهاﻧﺪ و در ﺳـﻤﺖ ﺷـﺮﻗﯽ ﺑﻘﻌﻪ ﻣﺒﺎرﮐﻪ ﭼﺸﻤﻪاي اﺳﺖ ﻣﺴﻤﯽ ﺑﻪ »ﭼﺸﻤﻪ« ﮐﻪ ﻣﺤﯿﻂ آن را ﺣﻮض ﻋﻤﯿﻖ‬
‫از ﺳـﻨﮓ و آﺟﺮ ﺳﺎﺧﺘﻪاﻧـﺪ‪ .‬ﻣﺴـﻤﻮع ﺷـﺪ ﮐﻪ از اﻋﺠﺎز ﻣﻘﺪم ﻣﺒﺎرك ﺟﻨﺎب ﺛﺎﻣﻦ اﺋﻤﻪ اﺛﻨﺎﻋﺸـﺮ ﺣﺎدث ﮔﺮدﯾﺪه‪ .‬آﺑﯽ در ﻧﻬﺎﯾﺖ ﺻـﻔﺎ و‬
‫ﺧﻮﺷـﮕﻮاري دارد‪ ،‬اﻟﺤﻖ در آن ﺑﻬﺸﺖ ﻓﺮحاﻓﺰا ﮐﻮﺛﺮي روحﭘﺮور اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮﭼﻪ ﺑﻪ ﻣﺮور دﻫﻮر ﺷﮑﺴﺘﮕﯽ و اﻧﺪراﺳﯽ در ﻋﻤﺎرات و ﺑﺎغ‬
‫راه ﯾﺎﻓﺘﻪ و ﻟﯿﮑﻦ ﻧﺴﯿﻢ ﻋﻨﺒﺮﺑﯿﺰش دم از ﺷﻤﯿﻢ ﺟّﻨﺎت اﻟﻨﻌﯿﻢ ﻣﯽزﻧﺪ‪.‬‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪ :‬ﻧﯿﺰ ﻣﺮاﺳﻢ زﯾﺎرت را ﺑﻪ ﻋﻤﻞ آورده‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪ :‬ﺗﻔﺄل ﮐﺘﺎب ﺧﻮاﺟﻪ ﻟﺴﺎن اﻟﻐﯿﺐ ﺣﺎﻓﻆ ﺷﯿﺮازي رﻏﺒﺖ ﻓﺮﻣﻮده‪ ،‬اوﻻ ﻫﻤﯿﻦ ﻏﺰل آﻣﺪه ﮐﻪ ﻣﻄﻠﻊ آن ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪ :‬ﺧﺎك راﻫﺖ ﺑﺲ‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪ :‬ﺻﺤﺒﺖ ﻓﯿﺾ ﻣﻮﻫﺒﺖ واﻻ ﺑﻪ دﯾﻮان ﺧﻮاﺟﻪ ﺻﺎدق اﻟﻮﻻ ﺻﺮف ﺷﺪه ﺑﻪ اﺳﺘﺮاﺣﺖ ﻣﺸﻐﻮل ﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪ :‬ﻗﺪﻣﮕﺎه در داﻣﻦ ﮐﻮه‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪ :‬ﺟﺎي ﺑﺎ ﻧﺰه و ﻫﻮاي دﻟﮕﺸﺎﯾﯽ دارد‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﻘﻌﻪ‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺞ‪ :‬ﻃﻮﻻﻧﯽ وﺳﯿﻊ اﻟﻔﻀﺎ‪.‬‬
‫)‪ .(9‬ﻣﺞ‪ :‬ﺻﻔﻮﯾﻪ‪.‬‬
‫)‪ .(10‬ﻣﺞ‪ :‬اﻃﺮاف آن ﻣﺸﺘﻤﻞ ﺑﺮ درﺧﺘﻬﺎي ﺳﺮو ﺑﺎ اﻧﺪام‪.‬‬
‫)‪ .(11‬ﻣﺞ‪ :‬ﺷﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(12‬ﻣﺞ‪ :‬ده‪.‬‬
‫)‪ .(13‬ﻣﺞ‪ :‬ﺳﺮوﻫﺎي‪.‬‬
‫)‪ .(14‬ﻣﻠﮏ‪ :‬ﭘﺲ از اﯾﻦ ﮐﻠﻤﻪ ﺟﺎي ﺧﺎﻟﯽ ﻫﺴﺖ‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪101 :‬‬
‫اﻟﺤﺎﺻﻞ آن ﺷﺐ ﮐﻪ ﺷﺐ ﯾﻠﺪا ﺑﻮد و اول زﻣﺴـﺘﺎن ﻫﻮا را اﻋﺘﺪاﻟﯽ در ﻣﺰاج ﺑﻮد و ﺑﻪ ﺧّﺮﻣﯽ و ﺧﻮشوﻗﺘﯽ ﮔﺬﺷﺖ‪ .‬ﺻﺒﺎح آن در ﻫﻨﮕﺎم‬
‫اﻧﺘﻘﺎل ﮐﻮﮐﺒﻪ اﻗﺒﺎل در ﻫﻮا اﺑﺮي ﺣﺎدث و ﭘﺮﯾﺸﺎﻧﯽ ﺧﺎﻃﺮ را ﺑﺎﻋﺚ آﻣـﺪ‪ .‬ﻫﻨﻮز ﺗﻘﺮﯾﺒﺎ دو ﻓﺮﺳـﺦ از راه ﻗﻄﻊ ﻧﺸﺪه ﺑﺎدي در ﻧﻬﺎﯾﺖ ﺧﻨﮑﯽ‬
‫وزﯾـﺪن آﻏﺎز ﻧﻤﻮد‪ ،‬ﻣﺨﻠﻮط ﺑﻪ اﻗﻄﺎر ﺑﺎران‪ .‬ﭼﻨـﺪي ﺑـﺪﯾﻦ روش ﮔـﺬﺷﺖ و رﻓﺘﻪرﻓﺘﻪ ﺷـّﺪﺗﯽ در ﺑﺎد و ﺑﺎران ﺑﻪ ﻫﻢ رﺳـﯿﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺣـّﺪي ﮐﻪ‬
‫ﻣﻠﺒﻮﺳﺎت ﻣﺘﻌّﺪده ﮐﻪ در ﺳﻔﺮ زﻣﺴﺘﺎن ﺑﻪ ﮐﺎر اﺳﺖ و اﺳﺘﻌﻤﺎل ﻣﯽﺷﻮد ﺗﻤﺎﻣﯽ از ﺑﺎرانﺗﺮ و آن ﺑﺎد ﻋﻨﯿﻒ ﻫﻢ ﻫﺮﻟﺤﻈﻪ ﺷﺪﯾﺪﺗﺮ‪.‬‬
‫اﻟﻘﺼﻪ »‪ «1‬ﭼﻮن ﺑﻨـﺎي ﺗﻮﻗﻒ در دزﺑـﺎد »‪ «2‬ﺑـﻮد‪ ،‬ﻧﺎﭼـﺎر ﺳﻮاران زور ﺑﻪ اﺳﺐ آورده‪ ،‬ﺑﻨـﺎي ﺗـﺎﺧﺘﻦ »‪ «3‬ﮔﺬاﺷـﺘﻨﺪ و »‪ «4‬ﻫﺮﭼﻨﺪ ﭘﯿﺶﺗﺮ‬
‫ﻣﯽرﻓﺘﻨﺪ ﺑﺎد ﺳﺨﺖﺗﺮ »‪ «5‬و ﺑﺎران ﺗﻨﺪﺗﺮ ﻣﯽآﻣﺪ‪ «6» ،‬ﺑﻪ ﻧﻮﻋﯽ ﮐﻪ از ﺷّﺪت ﺑﺎد و ﺻﺎﻋﻘﻪ و ﮐﺜﺮت ﺑﺮف و دﻣﻪ »‪ ،«7‬ﻋﻨﺎن اﺧﺘﯿﺎر از دﺳﺖ‬
‫ﻫﺮﯾﮏ رﻫﺎ‪ ،‬ﺑﻌﻀﯽ ﻃﺮﯾﻖ و ﺑﺮﺧﯽ رﻓﯿﻖ را »‪ «8‬ﮔﻢ ﮐﺮده ﻫﺮﮐﺲ ﺑﻪ ﻃﺮﻓﯽ رﻓﺘﻪ ﺑﻮد و در آن ﺣﺎل ﺳﺮﻣﺎ و ﺑﺎد و ﺻﺎﻋﻘﻪ اﺻﻼ ﺗﺄﺛﯿﺮي ﺑﻪ‬
‫ﺣﺎل ﺷﺎﻫﺰاده ﺳـﮑﻨﺪر ﺧﺼﺎل راه ﻧﯿﺎﻓﺘﻪ‪ ،‬ﺑﺎ ﺟﻤﻌﯽ از ﺧـﺪام و ﻧﺪﻣﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺿـﺮورت »‪ «9‬در رﮐﺎب واﻻ ﻣﺎﻧـﺪه و ﺗﻤﺎﻣﯽ ﭼﻮن ﺻﻮرت‬
‫ﺑﯽﺣﺲ و ﺣﺮﮐﺖ و ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻫﯿﻮﻻ در ﺻﻮرت ﻣﺎﻧﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬اﺻﻼ »‪ «10‬ﻗﺪرت ﺑﺮ ﻣﮑﺎﻟﻤﻪ ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ‪ .‬در اﯾﻦ ﺻﻮرت از آﺗﺶ ﺻﺤﺒﺖ اﺷﻌﺎر‬
‫ﺑﻪ دﻓﻊ ﺑﺮودت‬
‫______________________________‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 117‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪ :‬از ﻃﺮﻓﯿﻦ ﻧﻬﺮﻫﺎي آب ﮐﻪ از اﺻﻞ ﺑﻘﻌﻪ ﺟﺎري ﻣﯽﮔﺮدﯾﺪ در دو ﻃﺮف روان ﺑﻮده و ﺗﺎ اول ﺧﯿﺎﺑﺎن ﭼﻨﺪ ﺟﺎ ﺣﻮضﻫﺎي ﺳﻨﮕﯿﻦ‬
‫ﻫﺸﺘﯽ ﺑﺴـﯿﺎر ﺧﻮب و آﺑﺸﺎرﻫـﺎي ﻣﺮﻏﻮب ﮐﻪ ﺑﻪ ﺟﻬﺖ ]ﻣﺘﻦ‪ :‬ﺟﻬـﮥ[ ارﺑـﺎب ﺳـﻠﯿﻘﻪ ﺑﺴـﯿﺎر ﻣﻄﻠﻮب اﺳﺖ ﺑـﺎ ﻋﻤـﺎرات و ﻏﺮﻓﻪﻫـﺎي ]ﻣﺘﻦ‪:‬‬
‫ﻏﺮﻓﻬـﺎي[ ﻋـﺎﻟﯽ واﻗﻊ اﺳﺖ و در ﺳـﻤﺖ ﭼﭗ ﺑﻘﻌﻪ ﮐﻪ ﻧﻘﺶ ﭘـﺎي ﻣﺒـﺎرك ﺣﻀـﺮت اﻣـﺎم ﻫﻤـﺎم ﻋﻠﯽ ﺑﻦ ﻣﻮﺳـﯽ اﻟﺮﺿﺎ‪ -‬ﻋﻠﯿﻪ اﻟـّﺴ ﻼم‪ -‬و‬
‫ﺑﻮﺳﻪﮔـﺎه ﮐﺎﻓﻪ اﻧﺎم اﺳﺖ ﺣﻮض ﻋﻤﯿﻘﯽ دارد ﮐﻪ ﮐﻮﺛﺮش ﻣﯽﻧﺎﻣﻨـﺪ‪ ،‬ﻓﯽ اﻟﺤﻘﯿﻘﻪ ﮐﻮﺛﺮ ﻧﻤﻮﻧﻪ ]اي[ از آن و ﺟﻨﺖ ﮔﻮﺷﻪاي از آن ﻣﮑﺎن‬
‫ﻧﺰﻫﺖﻧﺸـﺎن اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻘﻌﻪ و ﺣﻮض و ﻋﻤـﺎرات ﻓﯽ اﻟﺠﻤﻠﻪ آﺑـﺎدي دارد و ﻟﯿﮑﻦ ﺧﯿﺎﺑـﺎن و درﺧﺘـﺎن ﺑﻪ ﻗـﺪر ﯾﮏ ﻣﯿـﺪان ﺑﺎﻗﯽ اﺳﺖ و ﺑﺎﻗﯽ‬
‫اﮐﻨﻮن ﺧﺮاب اﺳﺖ‪ .‬اﻟﺤﺎﺻﻞ آن ﺷﺐ ﮐﻪ ﺷﺐ ﯾﻠـﺪا و ﭼﻠﻪ زﻣﺴـﺘﺎن ﺑﻮد‪ ،‬ﻫﻮاي زﻻل ﻣﻌﺘﺪل ﻣﻼﯾﻢ و ﺑﺴـﯿﺎر ﭘﺎﮐﯿﺰه و ﺑﻪ ﻏﺎﯾﺖ ﺧﺮم ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﺻﺒﺎح آن در وﻗﺖ اﻧﺘﻘﺎل ﮐﻮﮐﺐ اﻗﺒﺎل ﻫﻮا اﻧـﺪﮐﯽ ﺗﯿﺮه ﺷـﺪ و ﻫﻨﻮز ﺗﺨﻤﯿﻨﺎ دو ﻓﺮﺳﺦ راه ﻃﯽ ﻧﺸﺪه ﺑﻮد ﮐﻪ ﺑﺎد ﺧﻨﮑﯽ ﺣﺮﮐﺖ ﮐﺮده و‬
‫ﻗﻄﺮهﻗﻄﺮه ﺑـﺎران ﻫﻢ ﺑـﺎ ﺑـﺎد آﻣﯿﺨﺘﻪ ﺑﻨـﺎ را ﺑﻪ ﺑﯽﻣﺰﮔﯽ ﮔـﺬاﺷﺖ رﻓﺘﻪرﻓﺘﻪ ﮐﺎر ﺑﻪ ﺟﺎﯾﯽ رﺳـﯿﺪ ﮐﻪ ﺑﺮودت از ﺗﮑﻤﻪ و ﮐﻠﯿﺠﻪ ﮔﺬﺷـﺘﻪ‪ ،‬ﺑﻪ‬
‫اﻧﺪام ﺳﺮاﯾﺖ ﮐﺮد‪ .‬ﺑﺎزار ﭘﻮﺳﺘﯿﻦ و ﺑﺎﺷﻠﻖ رواج ﮔﺮﻓﺖ و آن ﻫﻢ از ﺗﻄﺎول ﺑﺎد ﻋﻨﯿﻒ ﻣﻤﮑﻦ ﻧﺒﻮد ﭼﻮن آن ﺷﺐ‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺘﻦ‪ :‬دﯾﺰﺑﺎد‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﻨﺎ را ﺑﻪ ﯾﻮرﺗﻤﻪ و ﺗﺎﺧﺖ‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪» :‬و« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪ :‬ﺳﺘﺨﺮ‪ .‬در ﺣﺎﺷﯿﻪ ﺗﺼﺤﯿﺢ ﺷﺪه‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﯽﺑﻮد‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﺮف و ﺑﺎران و دﻣﻪ‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺞ‪ :‬از دﺳﺖ آﻧﻬﺎ ﺑﯿﺮون ﺷﺪه‪ ،‬ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ را‪.‬‬
‫)‪ .(9‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﺠﺒﻮرا‪.‬‬
‫)‪ .(10‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﺎﻧﺪه و ﻫﻤﺎن ﻗﺎﻟﺐ روي اﺳﺐ و ﭼﻮن ﺻﻮرت ﻣﻘﻮا ﺑﻮدﻧﺪ و‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪102 :‬‬
‫ﺑﺴﯿﺎر ﻫﻨﮕﺎﻣﻪ ﮔﺮم ﺳﺎﺧﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻨﺎي »‪ «1‬ﻣﺸﺎﻋﺮه ﺷﺪ‪ 39) ،‬اﻟﻒ( و ﻟﯿﮑﻦ اﺣـﺪي را ﻗﺪرت دم زدن و ﯾﺎراي ﻧﻔﺲ ﺑﺮآوردن »‪ «2‬ﻧﺒﻮد‪ .‬راﻗﻢ‬
‫ﺣﺮوف را ﻣﺄﻣﻮر ﺑﻪ ﺷﻌﺮ ﮔﻔﺘﻦ ﺑﻪ ﻣﻨﺎﺳﺒﺖ »‪ «3‬ﻫﻮا و ﺳﺮﻣﺎ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﺪﯾﻬﻪ اﯾﻦ رﺑﺎﻋﯽ ﮐﻪ از ﺑﺎد آنروز ﺧﻨﮏﺗﺮ و از ﺑﺮف ﺳﺮدي ﻓﺮاﺗﺮ‬
‫»‪ «4‬اﺳﺖ ﻋﺮض ﻧﻤﻮد‪«5» :‬‬
‫ﺳﺮﻣﺎﺳﺖ ﮐﺰ آﺳﻤﺎن ﻓﺮوﻣﯽرﯾﺰداﻧﺪر ﺳﺮ و ﺳﯿﻤﺎي ﻧﮑﻮ ﻣﯽرﯾﺰد‬
‫ﺑﻨﮕﺮ ﮐﻪ ﺳﺨﻦ ﭼﮕﻮﻧﻪ اﻓﺴﺮد ﮐﻪ ﻫﯿﻦ »‪«6‬ﯾﺦ ﮐﺮده و از راه ﮔﻠﻮ ﻣﯽرﯾﺰد اﻟﻐﺮض »‪ «7‬آنروز »‪ «8‬ﺑﺎ ﻫﺰار رﻧﺞ و ﺗﻌﺐ ﺑﻪ ﻣﻨﺰل رﺳﯿﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫»‪ «9‬ﭼـﻪ ﻣﻨﺰل ﮐﻪ ﺻـﺪ ﻫﺰار ﺑـﺎر دوزخ او را »‪ «10‬ﻟﻌﻨــﺖ ﮐﺮده و زﻣﻬﺮﯾﺮ ﺑﺮ او »‪ «11‬ﻧﻔﺮﯾﻦ ﻧﻤـﻮده‪ ،‬از ﺟﻬﻨﻢ ﮐﻮﭼﻪ و ﺑـﺎزاري و اﺳـﻔﻞ‬
‫اﻟﺴﺎﻓﻠﯿﻦ را ﺧﺎل رﺧﺴﺎري‪ «12» .‬اﻫﻞ ﻫﺎوﯾﻪ از وﺟﻮد آن در آزار و ﺳﺎﮐﻨﺎن ﺳﻘﺮ از ﻫﺴﺘﯽ او ﺑﯿﺰار‪ ،‬درﮐﺎت دوزخ »‪ «13‬از آن زاوﯾﻪاي‬
‫و ﻫﺮدﺧﻤﻪ او ﺑﺮاﺑﺮ ﻫـﺎوﯾﻪاي‪ ،‬آب آن از زﻗﻮم ﺗﻠـﺦﺗﺮ و ﻋﻔﻮﻧﺘﺶ »‪ «14‬از ﭼﺮك و رﯾﻢ دوزﺧﯿـﺎن ﻧﺎﺧﻮشﺗﺮ‪ «15» .‬از ﺑﺮودت آن آﺗﺶ‬
‫ﺟﻬﻨﻢ اﻓﺴﺮده »‪ «16‬و از ﺧﻨﮑﯽ آن ﻣﺎﻟﮏ ﺟﻬﻨﻢ از ﺳﺮﻣﺎ ﻣﺮده‪.‬‬
‫از ﻗﺮاري ﮐﻪ ﺷـﻨﯿﺪه ﺷﺪ ﯾﮑﯽ از ﺣﮑﻤﺎي ﭘﯿﺸﯿﻦ ﮐﻪ ﻫﺮﮔﺰ ﺛﻤﺮ ﻣﺮاد ﻧﭽﯿﻨﺪ و در ﮔﻠﺰار ﺑﻬﺸﺖ ﻧﻨﺸﯿﻨﺪ‪ «17» ،‬در ﮐﻮﻫﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ آن ﻣﻮﺿﻊ‬
‫ﺑﻪ ﻗﺪر ﻧﯿﻢﻓﺮﺳﺦ اﺳﺖ‪ ،‬ﻗﻠﻌﻪ ]اي[ از ﻃﻠﺴﻢ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﮐﻪ اﮐﺜﺮ اوﻗﺎت‪ ،‬ﭼﻪ در زﻣﺴﺘﺎن و ﭼﻪ ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن‪ ،‬ﺑﺎد ﻧﺎﻫﻨﺠﺎري ﻣﯽوزد از آﻧﺠﺎ‪ ،‬و ﺑﯿﺎﺑﺎن‬
‫آن را ﮐﻪ ﺗﻘﺮﯾﺒﺎ دو ﻓﺮﺳﺦ ﻋﺮض و ﻫﻔﺖ ﻫﺸﺖ ﻓﺮﺳﺦ »‪ «18‬ﻃﻮل دارد‪ ،‬اﺣﺎﻃﻪ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﻫﻤﻪ ﻓﺼﻮل در ﻫﻨﮕﺎم ﺗﺤﺮك‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪ :‬در ﭼﻨﯿﻦ ﺣﺎﻟﺘﯽ ﺑﻨﺎﺑﺮ ﮔﺮﻣﯽ ﻫﻨﮕﺎﻣﻪ‪ ،‬ﺳﺨﻦ ﺑﻪ ﺻﺤﺒﺖ ﺷﻌﺮ ﮐﺸﯿﺪه ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ‪.‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 118‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪ :‬ﻧﻔﺲ ﮐﺸﯿﺪن‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﻨﺎﺳﺐ‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪ :‬از ﺑﺮف آن ﺳﺮدﺗﺮ‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪ :‬ﻧﻤﻮده‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪ :‬ﭼﮕﻮﻧﻪ اﻧﺪر دل ﻣﺮد‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪ :‬اﻟﺤﺎﺻﻞ‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺞ‪ :‬آنروز را‪.‬‬
‫)‪ .(9‬ﻣﺞ‪ :‬رﺳﺎﻧﯿﺪه‪.‬‬
‫)‪ .(10‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﺮ او‪.‬‬
‫)‪ .(11‬ﻣﺞ‪ :‬او را‪.‬‬
‫)‪ .(12‬ﻣﺞ‪ :‬و از اﺳﻔﻞ اﻟﺴﺎﻓﻠﯿﻦ ﺷﻬﺮ و دﯾﺎري‪.‬‬
‫)‪ .(13‬ﻣﺞ‪ :‬ﺳﻘﺮ‪.‬‬
‫)‪ .(14‬ﻣﺞ‪ :‬ﻋﻔﻮﻧﺖ آن‪.‬‬
‫)‪ .(15‬ﻣﺞ‪ :‬ﺗﯿﺰﺗﺮ‪.‬‬
‫)‪ .(16‬ﻣﺞ‪ :‬دوزخ ﻓﺴﺮده‪.‬‬
‫)‪ .(17‬ﻣﻠﮏ‪ :‬ﻧﻪ ﻧﺸﯿﻨﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(18‬ﻣﻠﮏ‪» :‬ﻓﺮﺳﺦ« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪103 :‬‬
‫آن ﺑﺎد ﻓﻀﻮل ﻣﺘﺮّددﯾﻦ و ﻗﺎﻃﻨﯿﻦ آن ﻣﺤﻞ ﺑﻪ زاوﯾﻪ ﺧﻤﻮل ﺑﺎﯾﺪ ﺑﻪ ﺳـﺮ ﺑﺮﻧﺪ‪ .‬از آن ﺧﻨﮏﺗﺮ و ﻧﺎﻫﻨﺠﺎرﺗﺮ در ﻫﻤﻪ ﻋﺎﻟﻢ ﺑﺎدي ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‬
‫و اﺳـﻢ آن ﻣﺤـﻞ »دزﺑـﺎد« )‪ (84‬اﺳـﺖ‪» .‬دز« در اﺻــﻄﻼح ﻓﺮس ﻗﻠﻌـﻪ را ﮔﻮﯾﻨــﺪ »‪ «1‬آن ﺑــﺎد در آﻧﺠـﺎ ﻣﺤﺒـﻮس اﺳـﺖ و ﮔـﺎﻫﯽ ﭼﻨﯿﻦ‬
‫ﺑﯽاﻋﺘﺪاﻟﯿﻬﺎ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪«2» .‬‬
‫ﺧﻼﺻﻪ ﻫﺮﭼﻪ در ﻫﻮا ﺑﺮف و ﺑﺎران ﺑﻌﺪ از ﻃﻮﻓﺎن ﻧﻮح اﻧﺪوﺧﺘﻪ ﺷﺪه ﺑﻮد‪ ،‬در آن ﺷﺐ اﯾﺜﺎر ﻧﻤﻮد‪ .‬ﺑﻪ ﺑﺪﺗﺮﯾﻦ وﺟﻬﯽ آن ﺷﺐ را در آﻧﺠﺎ‬
‫روز ﮐﺮده‪ ،‬ﺻـﺒﺎح ﮐﻪ در ﻫﻮا اﻋﺘﺪاﻟﯽ ﺑﻪ ﻫﻢ رﺳـﯿﺪ در آن ﺑﯿﺎﺑﺎن ﮐﻪ ﻫﺮﻗﺪﻣﺶ ﻧﻤﻮﻧﻪاي از درﮐﺎت ﺳﻘﺮ ﺑﻮد ﺑﺮ روي ﺑﺮف رﻫﻨﻮرد و ﺑﻪ‬
‫ﺳﺎﺣﺖ ﻣﻨﺰل ﺷـﺮﯾﻒآﺑﺎد ﮐﻪ در ﺟﻨﺐ آن وادي ﻣﻈﻠﻢ‪ ،‬ﺟّﻨﺖ ﺟﺎوﯾﺪ و ﺑﺎغ ارم اﺳﺖ رﺳـﯿﺪه‪ ،‬ﻫﺮﮐﺪام ﺟﺎﻧﯽ از ﻧﻮ ﯾﺎﻓﺘﻪ‪ ،‬ﺗﺎ آﻧﺠﺎ ﺷﻬﺰاده‬
‫ﻧﺼـﺮتﻟﻮا ﺗﺨﺖ روان را ﻧﺸـﯿﻤﻦ و ﻣﺮﮐﻮب ﻓﺮﻣﻮدﻧـﺪ و از آﻧﺠـﺎ ﻋـﺎرج ﺧـﺎﻧﻪ زﯾﻦ و ﺣﻠﻘﻪ رﮐﺎب را ﺗﺰﯾﯿﻦ داده‪ 39) ،‬ب( ﺳـﺎري روي‬
‫زﻣﯿﻦ ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﻣﯿﻞ ﺧﺎﻃﺮ اﺷـﺮف ﺑﻪ ﺷﮑﺎر ﮐﺒﮏ ﺑﻮد و در داﻣﺎن ﮐﻮه ﺑﺮف ﺑﺴﯿﺎر آﻣﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﺳﻮاي آﻧﭽﻪ ﺑﺎ ﻗﻮش و ﺑﺎز ﺻﯿﺪ و ﺑﻪ ﺳﺮﭘﻨﺠﻪ‬
‫ﺷﮑـﺎراﻓﮑﻨﯽ ﺷﺎﻫﺰاده ﺑﻪ ﻗﯿـﺪ آﻣـﺪ‪ ،‬ﺳﻮاره و ﭘﯿﺎدﮔﺎن ﻧﯿﺰ ﮐﺒﮏ ﺑﺴـﯿﺎري ﮔﺮﻓﺘﻪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﻈﺮ اﻧﻮر رﺳﺎﻧﯿﺪﻧـﺪ و ﻫﺮﯾﮏ ﺑﻪ اﻧﻌﺎم و ﺟﺎﯾﺰه ﻣﻮﻓﻮر‬
‫ﻣﺴـﺮور ﮔﺸـﺘﻪ‪ ،‬ﺷﺐ در ﻗﻠﻌﻪ ﺷﺮﯾﻒآﺑﺎد ﺑﻪ ﺳﺮ ﺑﺮده ﺷﺪ و در ﮐﻤﺎل ﺧﻮﺷﯽ ﮔﺬﺷﺖ ﮐﻪ ﮔﻮﯾﺎ ﻣﺪت اﻟﻌﻤﺮ ﺑﻪ آن ﻧﺴﻖ ﻧﮕﺬﺷﺘﻪ ﺑﻮد‪«3» .‬‬
‫آري‪،‬‬
‫ﻫﺠﺮان ﮐﺸﯿﺪه داﻧﺪ ﻗﺪر وﺻﺎل ﯾﺎران______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣـﺞ‪ :‬از ﻗﺮاري ﮐﻪ اﺳـﺘﻤﺎع ﻣﯽﺷﻮد ﯾﮑﯽ از ﺣﮑﻤـﺎي ﭘﯿﺸـﯿﻨﯿﺎن ﮐﻪ ان ﺷـﺎء اﻟّﻠﻪ ﺗﻌـﺎﻟﯽ ﻫﺮﮔﺰ روز ﺧﻮش ﻧﺒﯿﻨـﺎد ]ﻣﺘﻦ‪ :‬ﻧﻪ ﺑﯿﻨﺎد[ و در‬
‫ﺑﺴـﺎط ﺑﻬﺸﺖ ﻧﻨﺸـﯿﻨﺎد‪] ،‬ﻣﺘﻦ‪ :‬ﻧﻪ ﻧﺸـﯿﻨﺎد[ در آن ﮐﻮه ﮐﻪ ﺗـﺎ آﻧﺠﺎ ﻗﺮﯾﺐ ﺑﻪ ﻧﯿﻢ ﻓﺮﺳـﺦ اﺳﺖ‪ ،‬ﻗﻠﻌﻪ از ﻃﻠﺴﻢ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﮐﻪ اﮐﺜﺮ اوﻗﺎت ﭼﻪ در‬
‫زﻣﺴﺘﺎن و ﭼﻪ در ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن ﺑﺎد ﻋﻨﯿﻔﯽ از آﻧﺠﺎ ﺣﺮﮐﺖ و ﺗﻘﺮﯾﺒﺎ دو ﻓﺮﺳﺦ ﻋﺮض و ﻫﻔﺖ ﻫﺸﺖ ﻓﺮﺳﺦ ﻃﻮل آن ﺑﯿﺎﺑﺎن را اﺣﺎﻃﻪ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 119‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫ﻫﻤﻪ ﻓﺼﻮل در ﺣﯿﻦ ﺗﺤﺮﯾﮏ آن ﺑﺎد ﻓﻀﻮل ﻣﺮدم ﺑﻪ زاوﯾﻪ ﺧﻤﻮل ﺑﺎﯾـﺪ ﺑﻪ ﺳـﺮ ﺑﺮﻧﺪ و از آن ﺧﻨﮏﺗﺮ و ﺑﯽﻣﺰهﺗﺮ در ﻋﺎﻟﻢ ﺑﺎدي ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬و‬
‫اﺳﻢ آن دزﺑﺎد اﺳﺖ ﮐﻪ در اﺻﻄﻼح ﻓﺮس ﻗﻠﻌﻪ را ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ و‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪ :‬ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﺑﯽاﻧﺪاﻣﯿﻬﺎ را ﻣﯽﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣـﺞ‪ :‬ﺧﻼﺻﻪ در آن ﺷﺐ ﻫﺮﭼﻪ ﺑﺮف و ﺑﺎد و ﺑﺎران ﮐﻪ در ﻫﻮا ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﺮ زﻣﯿﻦ رﯾﺨﺘﻪ ﺑﻪ ﺑﺪﺗﺮﯾﻦ وﺟﻬﯽ آن ﺷﺐ را روز و ﺻـﺒﺎح آن‬
‫ﻫﻮا ﺑﻪ ﻗـﺪري اﻋﺘـﺪال ﺑﻪ ﻫﻢ رﺳﺎﻧﯿـﺪ ﮐﻪ از آﻧﺠـﺎ در روي ﺑﺮف ﮔﺬﺷـﺘﻪ‪ ،‬از ﺳﺎﻣـﺎن آن ﺑﯿﺎﺑـﺎن ﮐﻪ ﻫﺮﻗـﺪﻣﯽ ﻧﻤﻮﻧﻪ درﮐﺎت ﺳـﻘﺮ اﺳﺖ‪،‬‬
‫رﻫﻨﻮرد ﺷـﺪه‪ ،‬ﺑﻪ ﺳﺎﺣﺖ ﺷـﺮﯾﻒآﺑﺎد ﮐﻪ در ﺟﻨﺐ آن ﺟﻨﺖ ﺟﺎوﯾـﺪ و ﺑﺎغ ﺷﺪاد اﺳﺖ رﺳـﯿﺪه ﻫﺮﮐﺪام ﺟﺎﻧﯽ از ﻧﻮﯾﺎﻓﺘﻪ ﺗﺎ آﻧﺠﺎ ﺷـﻬﺰاده‬
‫ﻇﻔﺮ اﻧﺘﻤـﺎ در ﺗﺨـﺖ روان ﺳـﻮار ﺑﻮدﻧـﺪ و از آﻧﺠـﺎ ﻋـﺎرج ﺧـﺎﻧﻪ زﯾﻦ و ﺳـﺎري روي زﻣﯿﻦ ﺷـﺪه‪ ،‬ﻃﺮح ﺷـﮑﺎر ﮐﺒـﮏ اﻧـﺪاﺧﺘﻪ ﺑﻪ ﺷـﮑﺎر‬
‫ﺷﺘﺎﻓﺘﻪاﻧﺪ ﭼﻮن در داﻣﺎن ﮐﻮﻫﺴﺎر ﺑﺮف ﺑﺴﯿﺎر اﻧﺒﺎر ﺷﺪه ﺳﻮار و ﭘﯿﺎده ﺑﺎ ﻗﻮش و ﺑﺎز ﺷﮑﺎر ﺑﺴﯿﺎر ﮐﺮده ﺑﻪ ﻧﻈﺮ اﻧﻮر رﺳﺎﻧﯿﺪه اﻧﻌﺎم ﯾﺎﻓﺘﻪاﻧﺪ‪.‬‬
‫و ﺷﺐ ﺑﺎر اﻗﺎﻣﺖ در ﻗﻠﻌﻪ ﺷﺮﯾﻒآﺑﺎد ﮔﺸﻮده ﺷﺪه‪ ،‬اﯾﻦﻗﺪر ﺧﻮش ﮔﺬﺷﺖ ﮐﻪ ﮔﻮﯾﺎ در ﻣﺪت ﻋﻤﺮ ﺑﻪ آن ﺧﻮﺷﯽ ﻧﮕﺬﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪104 :‬‬
‫ﺻﺒﺎح آنروز ﮐﻪ ﮐﻮﮐﺒﻪ ﻋﺎﻟﻢاﻓﺮوز از ﺷـﺮﯾﻒآﺑﺎد ﺑﻪ ارض ﻓﯿﺾ ﻧﻬﺎد‪ «1» .‬ﺣﺮﮐﺖ ﻓﺮﻣﻮد‪ «2» ،‬ﻗﺪري راه در ﺗﺨﺖ روان ﻧﺸﺴﺘﻪ ﺑﻌﺪ از‬
‫آن ﻣﯿﻞ ﺑﻪ ﺳﻮاري اﺳﺐ ﮐﺮدﻧـﺪ‪ «3» ،‬و ﻫﻤﻪﺟﺎ ﺑﻪ ﺷﻮق ﺗﻘﺒﯿﻞ آﺳـﺘﺎن ﻣﻼﯾﮏ ﭘﺎﺳـﺒﺎن ﺳـﻠﻄﺎن اﻗﻠﯿﻢ ارﺗﻀﺎ‪ ،‬ﻋﻠﯽ ﺑﻦ ﻣﻮﺳﯽ اﻟﺮﺿﺎ‪ -‬ﻋﻠﯿﻪ‬
‫آﻻف اﻟﺘﺤﯿﮥ و اﻟﺜﻨﺎء‪ -‬ﺟﻠﻮرﯾﺰ ﻣﯽراﻧﺪﻧﺪ ﺗﺎ اﯾﻨﮑﻪ ﺑﻪ ﮐﻮه ﻃﺮق )‪ (85‬ﮐﻪ ﺛﺎﻧﯽ اﺛﻨﯿﻦ وادي ﺳﻼم »‪ «4‬و ﻣﻨﻈﺮ ﮔﻨﺒﺪ ﻣﺒﺎرك و ﺑﻘﻌﻪ ﻣﺒﺎرﮐﻪ‬
‫»‪ «5‬اﻣﺎم ﻫﻤﺎم‪ -‬ﻋﻠﯿﻪ اﻟﺴـﻼم‪ -‬اﺳﺖ‪ ،‬ﺷﺮف اﻧﺪوز ﮔﺮدﯾﺪه »‪ ،«6‬از اﺳﺐ ﭘﯿﺎده ﺷﺪﻧـﺪ و ﺑﻪ ﻟﻮازم ﺧﺎﮐﺒﻮﺳـﯽ و زﯾﺎرت »‪ «7‬ﻗﯿﺎم و اﻗﺪام و‬
‫ﺳﺎﻏﺮ دﻫﺎن را ﻟﺒﺮﯾﺰ ﺻـﻬﺒﺎي »‪ «8‬ﺷـﮑﺮ ﻣﻠﮏ ﻋّﻠﺎم ﻧﻤﻮده‪ ،‬ﺑﻪ دوﻟﺖ ﺳﻮار ﺷﺪﻧﺪ »‪ «9‬و از ﮐـﻮه ﻃﺮق ﺑﻪ رﺑـﺎط آنﮐﻪ در داﻣﻦ »‪ «10‬واﻗﻊ‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﺰول اﺟﻼل ﻓﺮﻣﻮده »‪ ،«11‬در دوازدﻫﻢ ﺷـﻬﺮ ﺷـﻌﺒﺎن اﻣﺮا و ﺧﻮاﻧﯿﻦ واﻻﺷﺄن ﺑﻪ اﺳﺘﻘﺒﺎل ﻣﻮاﮐﺐ ﺟﺎه و ﺟﻼل »‪ «12‬ﺷﺘﺎﻓﺘﻪ‪ ،‬ﻣﻘﺎرن‬
‫»‪ «13‬ﺳﻮار ﺷـﺪن ﺑﻪ ﺷـﺮف ﺗﻘﺒﯿـﻞ رﮐـﺎب ﻇﻔﺮ »‪ «14‬اﻧﺘﺴﺎب ﺷـﺮف اﺳﺘﺴـﻌﺎد ﺣﺎﺻﻞ ﻧﻤﻮده »‪ «15‬و »‪ «16‬ﻋّﺰ ﻣﺒﺎﻫﺎت درﯾﺎﻓﺘﻨـﺪ »‪ «17‬و‬
‫ﻫﺮﯾـﮏ از اﻣﺮا و ﺧﻮاﻧﯿﻦ را ﺑﻪ ﺳـﺒﺐ ﻃﻮل ﺗﺴـﺨﯿﺮ ﺷـﻬﺮ ﻣﺘﻌﺎﻗﺐ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺑﻪ زﺑﺎن اﻟﻬﺎم »‪ «18‬ﮔﺬراﻧﯿﺪﻧـﺪ ﮐﻪ ان ﺷـﺎء اﻟّﻠﻪ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﺑﻪ ﻋﻨﺎﯾﺖ‬
‫ﺑﺎري‪ -‬ﻋّﺰ اﺳـﻤﻪ‪ -‬و ﻧﯿﺮوي »‪ «19‬اﻗﺒﺎل ﺷـﻬﺮﯾﺎري‪ -‬ﺧّﻠﺪ اﻟّﻠﻪ ﻣﻠﮑﻪ »‪ -«20‬ﻏّﺮه ﺷـﻬﺮ رﻣﻀﺎن اﻟﻤﺒﺎرك ‪ «21» ،1218‬ﻣﻘﺎﻟﯿﺪ ﺣﺼﺎر ارض‬
‫ﻓﯿﺾ آﺛﺎر را ﺑﻪ ﺟﻬﺖ ﺧﺎﻗﺎن ﮐﺸﻮرﺳﺘﺎن ﻇّﻞ اﻟّﻠﻬﯽ ﺧﻮاﻫﯿﻢ ﻓﺮﺳﺘﺎد‪ .‬اﻣﺮا »‪ «22‬و ﺧﻮاﻧﯿﻦ در ﻣﻘﺎم ﻣﻌﺬرت ﺑﺮآﻣﺪه »‪ «23‬ﮐﻪ ﭼﻮن اﺣﺘﺮام‬
‫روﺿﻪ ﻣﻼﯾﮏ ﻣﻘﺎم اﻣﺎم »‪ «24‬ﻫﻤﺎم‪ -‬ﻋﻠﯿﻪ اﻟﺴﻼم‪ -‬ﻣﻨﻈﻮر‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪ :‬ارض ارم ﺑﻨﯿﺎد‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪ :‬ﻓﺮﻣﻮده‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪ :‬ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪ :‬ﮐﻪ وادي دار اﻟﺴﻼم‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﻘﻌﻪ ﻣﻨﻮر‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪ :‬ﺗﺸﺮﯾﻒ آورده‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪ :‬ﭘﯿﺎده ﺷﺪه ﺑﻪ زﯾﺎرت‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﻠﮏ‪» :‬ﺻﻬﺒﺎي« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(9‬ﻣﺞ‪ :‬ﺳﻮار دوﻟﺖ ﺷﺪه‪.‬‬
‫)‪ .(10‬ﻣﺞ‪ :‬در اول ﺻﺤﺮا‪.‬‬
‫)‪ .(11‬ﻣﺞ‪ :‬ﻓﺮﻣﻮدهاﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 120‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫)‪ .(12‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﻮاﮐﺐ اﻗﺒﺎل‪.‬‬
‫)‪ .(13‬ﻣﺞ‪ :‬در ﻋﯿﻦ‪.‬‬
‫)‪ .(14‬ﻣﺞ‪ :‬رﮐﺎب ﻧﺼﺮت‪.‬‬
‫)‪ .(15‬ﻣﻠﮏ‪» :‬ﻧﻤﻮده« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(16‬ﻣﺞ‪» :‬و« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(17‬ﻣﺞ‪ :‬ﯾﺎﻓﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(18‬ﻣﺞ‪ :‬اﻟﻬﺎم ﺑﯿﺎن‪.‬‬
‫)‪ .(19‬ﻣﺞ‪ :‬و از ﻧﯿﺮوي‪.‬‬
‫)‪ .(20‬ﻣﺞ‪» :‬ﺧﻠﺪ اﻟﻠّﻪ ﻣﻠﮑﻪ« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(21‬ﻣﻠﮏ‪ «1218» :‬ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(22‬ﻣﺞ‪ :‬و اﻣﺮا‪.‬‬
‫)‪ .(23‬ﻣﺞ‪ :‬درآﻣﺪه‪.‬‬
‫)‪ .(24‬ﻣﺞ‪ :‬ﺣﻀﺮت اﻣﺎم‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪105 :‬‬
‫ﺑﻮد‪ ،‬ازﯾﻦ ﺟﻬﺖ »‪ «1‬ﯾﻮرش و ﺳﯿﺒﻪ ﭘﯿﺶ ﺑﺮدن در ﻋﻘﺪه ﺗﻌﻮﯾﻖ ﻣﺎﻧﺪه اﺳﺖ‪ «2» .‬ﻋﺬر آﻧﻬﺎ »‪ «3‬ﭘﺬﯾﺮاي ﻃﺒﻊ ﺷﻬﺰاده ﻧﺼﺮت ﻟﻮا ﺷﺪ و »‪«4‬‬
‫ﻋﻨـﺎن ﻋﺰﯾﻤﺖ ﺑﻪ ﺳـﻨﮕﺮ ﺟﺪﯾـﺪ ﮐﻪ ﻣﺤﻞ اﻗﺎﻣﺖ ﻏﺎزﯾﺎن رﮐﺎﺑﯽ ﺑﻮد ﻣﻌﻄﻮف ﻓﺮﻣﻮده »‪ ،«5‬آنروز ﻫﻤﮕﯽ ﻫّﻤـ ﺖ را )‪ 40‬اﻟﻒ( ﺑﻪ ﺗﺴﺨﯿﺮ‬
‫ﺷﻬﺮ »‪ «6‬ﻣﺼـﺮوف و ﺟﻤﯿﻊ ﺳـﻨﮕﺮﻫﺎ و ﺳـﯿﺒﻪﻫﺎ را ﺑﻪ ﻧﻈﺮ اﻣﻌـﺎن و اﯾﻘـﺎن درآورده‪ ،‬ﻏﺎزﯾـﺎن را ﻓﻮجﻓﻮج ﺟﺎﺑﻪﺟـﺎ ﻧﻤﻮده‪ ،‬ﻫﺮ ﮐـﺪام را ﺑﻪ‬
‫ﻧﻮازش و اﻧﻌﺎﻣﯽ درﺧﻮر و ﺷﺎﯾﺴـﺘﻪ ﻣﺨﺼﻮص و ﺗﻤﺎﻣﯽ را دﻟﮕﺮم ﺧـﺪﻣﺘﮕﺰاري »‪ «7‬ﻓﺮﻣﻮدﻧـﺪ و در ﻫﻤـﺎن روز از ﻫﺮﻃﺮف اﻣﺮ ﺑﻪ ﺗﻄﺎول‬
‫ﻟﺸﮑﺮ ﻧﺼﺮتاﺛﺮ رﻓﺖ و »‪ «8‬آﻏﺎز ﺳﺘﯿﺰ و آوﯾﺰ ﮐﺮدﻧﺪ‪«9» .‬‬
‫ﻧﺎدر ﻣﯿﺮزا از ورود ﺳـﻌﺎدت ﻧﻤﻮد »‪ «10‬ﺷﻬﺰاده ﺟﻮانﺑﺨﺖ ﺑﺎﺧﺒﺮ ﺷﺪ‪ «11» .‬آن اﻣﯿﺪي ﮐﻪ از ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻦ »‪ «12‬اﻣﺮا و واﮔﺬاﺷﺘﻦ ﻣﺤﺎﺻﺮه‬
‫»‪ «13‬ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ﺳـﺮﻣﺎ داﺷﺖ ﺑﺎﻟﻤّﺮه ﻣﺒـّﺪل ﺑﻪ ﯾﺄس ﮔﺮدﯾﺪه »‪ «14‬ﺗﺰﻟﺰل »‪ «15‬ﺗﻤﺎم ﺑﻪ ﺣﺎل آن ﺷـﻘﺎوت ﻓﺮﺟﺎم و اﻫﻞ ﺷـﻬﺮ از ﺧﺎص و ﻋﺎم‬
‫راه ﯾـﺎﻓﺘﻪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﻮﻋﯽ ﺑﯽدﺳﺖ و ﭘـﺎ ﺷﺪﻧـﺪ ﮐﻪ ﻓﻮﻗﯽ »‪ «16‬ﺑﺮ آن ﻣﺘﺼﻮر ﻧﺸـﺪ »‪ «17‬و داﻧﺴـﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﻪﺟﺰ ﺗﺴـﻠﯿﻢ ﭼﺎره ﻧﺨﻮاﻫـﺪ ﺑﻮد‪ .‬اﻣﺮا و‬
‫ﻟﺸـﮑﺮ را ﮐﻪ »‪ «18‬از ورود ﺷـﻬﺰاده اﻋﻈﻢ‪ ،‬اﻋﺘﻀـﺎد و ﻗّﻮﺗﯽ ﺗـﺎزه و اﻋﺘﻤـﺎد و اﻃﻤﯿﻨـﺎﻧﯽ ﺑﯽاﻧـﺪازه ﺣﺎﺻـﻞ آﻣـﺪ ﺑﻪ ﺧـﺎﻃﺮﺟﻤﻌﯽ ﺗﻤﺎم و‬
‫اﻣﯿﺪواري ﻻﮐﻼم در ﺗﻀﯿﯿﻖ ﻣﺤﺎﺻﺮه و اﻧﺴﺪاد ﻃﺮق ﻣﺘﺮّددﯾﻦ ﺷﻬﺮ ﭘﺮداﺧﺘﻪ »‪ ،«19‬روز و ﺷﺐ در اﻃﺮاف ﺷﻬﺮ ﺳﭙﺎﻫﯿﺎن »‪ «20‬را ﺑﻪ ﮔﺰﻣﻪ‬
‫واداﺷﺘﻪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﺮﯾﻘﯽ ﮐﻪ ﻃﺎﯾﺮ ﺧﯿﺎل را‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪ :‬از اﯾﻦ ﺟﻬﺖ اﻟﯽ ﺣﺎل‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪ :‬ﺗﻌﻮﯾﻖ اﻓﺘﺎد‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪ :‬اﻣﺮا‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪ :‬ﻇﻔﺮ اﻧﺘﻤﺎ ﺷﺪه‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪ :‬ﺷﺪه‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪ :‬ﺗﺴﺨﯿﺮ ارض ارم ﻧﻈﯿﺮ‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪ :‬و اﻧﻌﺎم اﺧﺘﺼﺎص و دﻟﮕﺮم ﺧﺪﻣﺘﮕﺰاري و ﺟﺎنﻧﺜﺎري‪.‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 121‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺞ‪ :‬ﺻﺎدر ﺷﺪه‪.‬‬
‫)‪ .(9‬ﻣﺞ‪ :‬ﮐﺮدهاﻧﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(10‬ﻣﺞ‪ :‬ورود ﻣﯿﻤﻨﺖ ﻣﻮرود‪.‬‬
‫)‪ .(11‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﺴﺘﺤﻀﺮ ﺷﺪه‪.‬‬
‫)‪ .(12‬ﻣﺘﻦ‪ :‬ﺑﺮﺧﻮاﺳﺘﻦ‪.‬‬
‫)‪ .(13‬ﻣﺞ‪ :‬اﻣﺮا و ﮔﺬﺷﺘﻦ از ﺳﺮ ﻗﻠﻌﻪ‪.‬‬
‫)‪ .(14‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﺎﻟﻤّﺮه ﻣﺄﯾﻮس ﺷﺪه‪.‬‬
‫)‪ .(15‬ﻣﺘﻦ‪ :‬ﺗﺬﻟﺰل‪.‬‬
‫)‪ .(16‬ﻣﺞ‪ :‬ﺷﻘﺎوت ﻣﺂل و ﺷﻬﺮﯾﺎن راه ﯾﺎﻓﺘﻪ ﺑﻪ ﻧﻮﻋﯽ دﺳﺖ و ﭘﺎ را ﮔﻢ ﮐﺮدﻧﺪ ﮐﻪ ﻣﺰﯾﺪي‪.‬‬
‫)‪ .(17‬ﻣﺞ‪ :‬ﻧﺒﻮد‪.‬‬
‫)‪ .(18‬ﻣﺞ‪» :‬را ﮐﻪ« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(19‬ﻣـﺞ‪ :‬اﻋﻈﻢ در ارض ﺧﻠـﺪ ﺗﻮام ﺧـﺎﻃﺮ ﻗﻮي و ﻓﺮاغ دل و اﻃﻤﯿﻨـﺎن ﺗـﺎم و ﺗﻤـﺎم ﺣﺎﺻـﻞ ﺷـﺪه‪ ،‬ﺑﻪ ﺧـﺎﻃﺮﺟﻤﻌﯽ ﻣﺎ ﻻ ﮐﻼم در ﻣﻘﺎم‬
‫ﻣﺤﺎﺻﺮه و اﻫﺘﻤﺎم آن درآﻣﺪه ﺑﻪ اﻧﺴﺪاد ﻃﺮق و ﻗﻄﻊ راه ﻣﺘﺮودﯾﻦ ﭘﺮداﺧﺘﻪ‪،‬‬
‫)‪ .(20‬ﻣﺞ‪ :‬روز و ﺷﺐ از ﺳﻨﮕﺮ ﺑﻪ ﺳﻨﮕﺮ ﺳﻮاره و ﭘﯿﺎده‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪106 :‬‬
‫ﯾﺎراي ﻋﺒﻮر و ﻣﺮور و ﺑﺮﯾﺪ »‪ «1‬وﻫﻢ را اﻣﮑﺎن دﺧﻮل و ﺧﺮوج ﻧﺒﻮد »‪ «2‬و ﺑﻪ ﺷّﺪت ﻫﺮﭼﻪ ﺗﻤﺎﻣﺘﺮ در ﺗﻀﯿﯿﻖ ﺣﺎل ﻣﺤﺼﻮرﯾﻦ ﮐﻮﺷﯿﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫»‪ «3‬رﻓﺘﻪرﻓﺘﻪ ﮐـﺎر ﺑﻪ ﺟﺎﯾﯽ رﺳـﯿﺪ ﮐﻪ ﻗﻠﻌﮕﯿﺎن از »‪ «4‬اﺷـﺘﺪاد و اﻣﺘﺪاد اوﻗﺎت ﻣﺤﺎﺻـﺮه دﺳﺖ از ﺟﺎن ﺷﺴـﺘﻨﺪ و ﻫﺮآن ﻣﺮگ را ﻣﻼﺣﻈﻪ‬
‫ﻣﯽﻧﻤﻮدﻧـﺪ و از ﺷـﺶ ﺟﻬﺖ راه ﭼﺎره را ﻣﺴﺪود ﯾﺎﻓﺘﻪ‪ ،‬ﺑﻪ »‪ «5‬ﻧﺎﭼـﺎر ﻗﻄﻊ ﻋﻼﻗﻪ از زن و ﻓﺮزﻧـﺪ و ﺧﻮﯾﺶ »‪ «6‬و ﭘﯿﻮﻧـﺪ ﮐﺮده‪ ،‬از ﺑﺮج و‬
‫ﺑﺎرو ﺧﻮد را »‪ «7‬ﺑﻪ زﯾﺮ اﻧﺪاﺧﺘﻪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﺮف ﺳـﻨﮕﺮ ﻣﯽﺷـﺘﺎﻓﺘﻨﺪ‪ .‬ﻫﺮﭼﻨﺪ از اﻋﺠﺎز ﺟﻨﺎب »‪ «8‬اﻣﺎم ﻫﻤﺎم‪ -‬ﻋﻠﯿﻪ اﻟﺘﺤﯿﻪ و اﻟﺴـﻼم »‪ -«9‬درﯾﻦ‬
‫ﻣﺪت ﻣﺤﺎﺻـﺮه‪ ،‬ﻧﺮخ ﻧﺎن و »‪ «10‬ﺣﺒﻮﺑﺎت ﭼﻨـﺪان ﺗﻔﺎوﺗﯽ ﺑﻪ ﺳﺎﯾﺮ اوﻗﺎت »‪ «11‬ﻧﮑﺮد و ﻫﻤﯿﺸﻪ ﻧـﺎن »‪ «12‬ﺷﺎﻫـﺪ ﺑﺎزاري ﺑﻮد‪ ،‬و ﻟﯿﮑﻦ از‬
‫ﺑﯽﺑﺮﮔﯽ »‪ «13‬دﺳﺖ ﺗﻤّﻨﺎي ﻫﯿـﭻﮐﺲ ﺑﻪ آﻏﻮش ﻣﺮام و ﻣﺮاد »‪ «14‬آن ﻣﺤﺒﻮب ﭘﺮآﺷﻮب »‪ «15‬ﻧﻤﯽرﺳﯿﺪ و ﺑﻪ اﺷﺘﯿﺎق وﺻﺎل ﻧﮕﺎر »‪«16‬‬
‫ﮔﻨﺪمﮔﻮن ﻫﻤﻮاره از ﺗﻨﮕﺪﺳﺘﯽ »‪ «17‬ﺑﻪ ﺟﺎي درﻫﻢ و دﯾﻨﺎر اﺷﮏ ﺣﺴﺮت از دﯾﺪه ﻣﯽرﯾﺨﺘﻨﺪ‪ «18» .‬ﻧﻪ اﻏﻨﯿﺎ را از ﻓﻘﺮا »‪ «19‬ﺧﺒﺮي و ﻧﻪ‬
‫ﻧﺎﻟﻪ ﺿﻌﻔﺎ را ﺑﺮ »‪ «20‬دﻟﻬﺎ اﺛﺮي ﺑﻮد‪ ،‬ﻫﺮروز ﻃﺒﻘﻪ ﻧﺴﻮان )‪ 40‬ب( ﺑﺎ آه و اﻓﻐﺎن »‪ «21‬در ﻣﺴﺠﺪ ﺟﺎﻣﻊ ﺟﻤﻊ آﻣﺪه »‪ ،«22‬ﺧﺮوش اﯾﺸﺎن ﺑﻪ‬
‫ﮐﺮه اﺛﯿﺮ و ﭼﺮخ ﻣﺴﯿﺮ »‪ «23‬ﻣﯽرﺳـﯿﺪ و ﻃﻔﻞ اﺷﮏ از داﻣﻨﻬﺎي اﯾﺸﺎن ﺑﯽاﺧﺘﯿﺎر ﺑﺮ زﻣﯿﻦ ﻣﯽدوﯾﺪ »‪ «24‬و ﺟﻨﺎب »‪ «25‬ﻣﺠﺘﻬﺪ اﻟﺰﻣﺎﻧﯽ را‬
‫ﺑﻪ ﺗﻨﮓ ﻣﯽآوردﻧﺪ و ﺗﻤّﻨﺎ ﻣﯽﻧﻤﻮدﻧﺪ »‪ «26‬ﮐﻪ ﻧﺎدر ﻣﯿﺮزا را از ﻗﻠﻌﻪداري‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪ :‬ﺷﻬﺒﺎز‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪ :‬وﻫﻢ را ﻗﺪرت ﺧﺮوج و دﺧﻮل ﻧﻪ‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪ :‬ﮐﻮﺷﯿﺪه‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪ :‬را از‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣـﺞ‪ :‬اﺷـﺘﺪاد ﻣﺤﺎﺻـﺮه و اﻣﺘﺪاد اﯾﺎم آن ﮐﺎر ﺑﻪ ﺟﺎن و ﮐﺎرد ﺑﻪ اﺳـﺘﺨﻮان رﺳـﯿﺪه‪ ،‬ﭼﻮن راه ﭼﺎره و ﻓﺮج را از ﺷـﺶ ﺟﻬﺖ ﻣﺴﺪود‬
‫ﯾﺎﻓﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪ :‬ﻗﺒﯿﻠﻪ‪.‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 122‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪ :‬ﻧﻤﻮده ﺷﺐ و روز در ﻫﻨﮕﺎم ﻓﺮﺻﺖ ﺧﻮد را از ﺑﺮج و ﺑﺎره‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺞ‪ :‬اﻋﺠﺎز ﺣﻀﺮت ﻫﺪاﯾﺖ ﻣﻨﻘﺒﺖ‪.‬‬
‫)‪ .(9‬ﻣﺞ‪ :‬ﻋﻠﯿﻪ اﻟﺴﻼم‪.‬‬
‫)‪ .(10‬ﻣﺞ‪» :‬ﻧﺎن« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(11‬ﻣﺞ‪» :‬ﺑﻪ ﺳﺎﯾﺮ اوﻗﺎت« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(12‬ﻣﺞ‪ :‬ﻧﺎن ﻫﻤﯿﺸﻪ‪.‬‬
‫)‪ .(13‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﯽﺑﺮﮔﯽ ﻣﺮدم‪.‬‬
‫)‪ .(14‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﺮاد و ﻣﺮام‪.‬‬
‫)‪ .(15‬ﻣﺞ‪ :‬ﺳﯿﻤﯿﻦ اﻧﺪام‪.‬‬
‫)‪ .(16‬ﻣﺞ‪ :‬آن ﯾﺎر‪.‬‬
‫)‪ .(17‬ﻣﺞ‪ :‬دﺳﺖﺗﻨﮕﯽ‪.‬‬
‫)‪ .(18‬ﻣﺞ‪ :‬ﻓﺮوﻣﯽﭼﮑﯿﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(19‬ﻣﺞ‪ :‬ﺣﺎل ﻓﻘﺮا‪.‬‬
‫)‪ .(20‬ﻣﻠﮏ‪» :‬را ﺑﺮ« ﭘﺎك ﺷﺪه؛ ﻣﺞ‪» :‬ﺑﺮد اﻣﺎ« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(21‬ﻣﺞ‪ :‬ﻫﺮروزه ﻃﺒﻘﻪ زﻧﺎن ﺑﺮ ﺳﺮ و ﺳﯿﻨﻪزﻧﺎن‪.‬‬
‫)‪ .(22‬ﻣﺞ‪ :‬ﺷﺪه‪.‬‬
‫)‪ .(23‬ﻣﺞ‪» :‬و ﭼﺮخ ﻣﺴﯿﺮ« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(24‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﯽاﺧﺘﯿﺎر از داﻣﻨﻬﺎي اﯾﺸﺎن ﻣﯽدوﯾﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(25‬ﻣﺞ‪ :‬ﺣﻀﺮت‪.‬‬
‫)‪ .(26‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﺘﻤﻨﯽ اﯾﻦ ﻣﻄﻠﺐ ﻣﯽﮔﺮدﯾﺪﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﺮ ﺣﺎل ﻓﻘﺮا و ﺿﻌﻔﺎ رﺣﻢ ﻧﻤﻮده‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪107 :‬‬
‫و ﻣﻨﺎزﻋﻪ »‪ «1‬ﻣﻤﻨﻮع و ﯾـﺎ اﯾﻨﮑﻪ اﻓﻮاج ﻣﻨﺼﻮره را از دور ﺷـﻬﺮ ﻣﺮﻓﻮع و ﺑﯿـﺦ ﻋﻨـﺎد و ﻟﺠـﺎج را از ﺟـﺎﻧﺒﯿﻦ ﻣﻘﻄﻮع ﺳـﺎزد‪ «2» ،‬و ﺣﻀﺮت‬
‫ﻣﺠﺘﻬـﺪ ﻣﺰﺑـﻮر اﺟﺘﻬـﺎد ﻣﻮﻓﻮر درﯾﻦ ﺑـﺎب ﺑﻪ ﻇﻬﻮر ﻣﯽرﺳﺎﻧﯿـﺪ و »‪ «3‬در ﻣﻘـﺎم ﻧﺼـﯿﺤﺖ آن ﺑﯽﻋـﺎﻗﺒﺖ درﻣﯽآﻣـﺪ‪ ،‬اﺻـﻼ و ﻣﻄﻠﻘﺎ ﻣﺘﺄﺛﺮ‬
‫ﻧﻤﯽﮔﺮدﯾﺪ و ﺗﺮك ﮐﺎرﻫﺎي ﺑﯽﻣﺂل ﻧﻤﯽﮐﺮد »‪ «4‬و ﺑﯿﺶﺗﺮ از ﭘﯿﺶﺗﺮ در اﻣﺮ ﻗﻠﻌﻪداري و ﻣـﺪاﻓﻌﻪ »‪ «5‬ﻣﯽﮐﻮﺷﯿﺪ‪ .‬ازﯾﻦ ﻧﺼﺎﯾﺢ ﺧﯿﺮآﻣﯿﺰ‬
‫از راه ﺟﻬـﺎﻟﺖ و ﻏﺒـﺎوت »‪ «6‬ﭘﯿﻮﺳـﺘﻪ ﻟﺒـﺎس ﺧﺼﻮﻣﺖ آن ﺳـﺮور را ﺑﺮ ﻗﺎﻣﺖ ﺿـﻤﯿﺮ »‪ «7‬ﻣﯿﺸﻮم ﻣﯽﭘﻮﺷـﯿﺪ‪ ،‬ﺗﺎ اﯾﻨﮑﻪ ﺑﻪ ﺗﺪرﯾـﺞ ﺷـﻬﺰاده‬
‫ﮐﺎﻣﮑـﺎر ﺑـﻪ داﻧﻪ ﻣﺤّﺒﺖ و ﻧﻮﯾـﺪ ﻣﺮﺣﻤﺖ دل »‪ «8‬اﮐﺜﺮي از اﻋّﺰه و اﻋﯿﺎن ﺑﻠـﺪه ﻣﻘـﺪﺳﻪ »‪ «9‬را ﺻـﯿﺪ ﻧﻤﻮده‪ ،‬ﮔﺮﯾﺨﺘﮕﺎن »‪ «10‬را در ﭘﻨـﺎه‬
‫ﻋـﺎﻓﯿﺖ ﺟﺎ داده‪ ،‬در اﺣﺴﺎن و اﻧﻌﺎم آﻧﻬﺎ ﻣﺒﺎﻟﻐﻪ ﻣﯽﻧﻤﻮد و ﻫﺮروز در ﻧﻮازش و ﻣﺤﺒﺖ از »‪ «11‬روز »‪ «12‬ﮔﺬﺷﺘﻪ ﻣﯽاﻓﺰود و ﺑﻪ اﺣﮑﺎم و‬
‫ﭘﯿﻐـﺎم‪ ،‬ﻧـﺎدر ﻣﯿﺮزا را در اﮐﺜﺮ ﻣﻌـﺎرف »‪ «13‬ﺷـﻬﺮ ﺑـﺪ ﻣﻈّﻨﻪ ﻧﻤـﻮد‪ .‬ﮐﺴـﺎﻧﯽ را ﮐﻪ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺴﺖ و ﻣﯽداﻧﺴﺖ در ﻣﻘـﺎم ﻣﺆاﺧـﺬه و ﻗﯿـﺪ آن‬
‫درآﻣـﺪه و از ﻫﺮﮐﺲ ﮐﻪ در أﺧﺬ و ﻗﯿﺪ آن ﻣﻈّﻨﻪ ﻓﺴﺎدي ﻣﯽرﻓﺖ در ﭘﯿﺶ ﺧﻮد ﻧﮕﺎهداﺷـﺘﻪ آن را ﺣﺒﺲ ﻧﻈﺮ ﻣﯽﻧﻤﻮد »‪ ،«14‬ﻫﯿﭻ ﻓﺎﯾﺪه‬
‫ﺑﺮ ﺗـﺪﺑﯿﺮات آن ﻣﺘﺮﺗﺐ ﻧﺸـﺪ‪ .‬ﻣﯿﺮزا ﻣﺤّﻤﺪ ﻋﻠﯽ ﺻﺪر ﮐﻪ از ﺳﺎدات ﻧﺠﯿﺐ ﺣﺴـﯿﻨﯽ و از اﺷـﺮاف ﺑﻠﺪه »‪ «15‬ﺟّﻨﺖ ﻣﺒـﺎﻧﯽ ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻪ دوﺳﺘﯽ‬
‫ﻣﺤّﻤﺪ ﺧﺎن ﻫﺰاره ﻣّﺘﻬﻢ و او را ﺣﺒﺲ ﻧﻤﻮده و ﻣﺪﺗﻬﺎ ﻣﺤﺒﻮس داﺷﺖ‪ .‬ﺑﺎﻻﺧﺮه از ﭘﺎس ﺧﺎﻃﺮ ﺑﯿﮕﻠﺮﺑﯿﮕﯽ »‪ «16‬او را ﻣﺮﺧﺺ و اﺧﺮاج ﺑﻠﺪ‬
‫ﻧﻤﻮده‪ ،‬ﻣﺸﺎراﻟﯿﻪ اﯾﻦ ﻣﻌﻨﯽ را ﻓﻮز ﻋﻈﯿﻢ و ﻏﻨﯿﻤﺖ ﺷـﮕﺮف داﻧﺴـﺘﻪ‪ ،‬از ﺷـﻬﺮ وارد اردو ﺷـﺪه و »‪ «17‬ﺷـﻬﺰاده اﻋﻈﻢ ﻣﻘﺪم آن ﺳّﯿﺪ ﻣﮑّﺮم‬
‫»‪ «18‬را ﮔﺮاﻣﯽ‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 123‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪» :‬و ﻣﻨﺎزﻋﻪ« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪ :‬ﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪ :‬ﺣﻀﺮت ﻣﺠﺘﻬﺪ اﻟﺰﻣﺎﻧﯽ ﻫﺮﭼﻨﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣـﺞ‪ :‬درﻣﯽآﻣﺪ ﮐﻪ ﺗﺎرك اﯾﻦ رﻓﺘﺎر ﺷﺪه دﺳﺖ از ﻗﻠﻌﻪداري ﮐﺸـﯿﺪه ﺑﻪ ﻫﺮﻃﺮف ﮐﻪ ﻣﯽﺧﻮاﻫﺪ ﺑﺮود و ﺑﯿﺶ ازﯾﻦ ﺿـﻌﻔﺎ و ﻓﻘﺮا را‬
‫در ﺑﻮﺗﻪ ﻧﺎﮐﺎﻣﯽ ﻧﮕﺬارد و آن ﻟﺠﻮج ﺧﯿﺮهﺳﺮ از اﯾﻦ ﻧﺼﺎﯾﺢ ﻣﺸﻔﻘﺎﻧﻪ ﮐﻪ ﺧﯿﺮ دارﯾﻦ ﺑﺮ آن ﻣﻨﻮط ﺑﻮد ﻣﺘﻘﺒﻞ و ﻣﺘﺄﺛﺮ ﻧﻤﯽﮔﺮدﯾﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪» :‬و ﻣﺪاﻓﻌﻪ« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪ :‬ﺟﻬﻞ و ﻧﺎداﻧﯽ‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﺮ ﺷﺨﺺ ﺧﺎﻃﺮ‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﺮغ دل‪.‬‬
‫)‪ .(9‬ﻣﺞ‪ :‬ﺷﻬﺮ ﻓﯿﺾ آﺛﺎر‪.‬‬
‫)‪ .(10‬ﻣﻠﮏ‪ :‬ﮔﺮﯾﺨﺘﻪﮔﺎن‪.‬‬
‫)‪ .(11‬ﻣﺞ‪ :‬ﻫﺮروز ﺑﺮ ﻣﺤﺒﺖ روز‪.‬‬
‫)‪ .(12‬ﻣﻠﮏ‪ :‬اززو‪.‬‬
‫)‪ .(13‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﻌﺎرﻓﯿﻦ‪.‬‬
‫)‪ .(14‬ﻣﺞ‪ :‬اﺧﺬ و ﻗﯿﺪ آﻧﻬﺎ درآﻣﺪه و از ﻫﺮﮐﺲ ﮐﻪ در ﻗﯿﺪ و اﺧﺬ آن ﻣﻄّﻨﻪ ﻓﺴﺎدي داﺷﺖ از دروازه و ﺑﺮج در ﻧﺰد ﺧﻮد ﺧﻮاﺳـﺘﻪ ﺣﺒﺲ‬
‫ﻧﻈﺮ ﻧﻤﻮده‪.‬‬
‫)‪ .(15‬ﻣﺞ‪ :‬آن ﺑﻠﺪه‪.‬‬
‫)‪ .(16‬ﻣﻠﮏ‪ :‬ﺑﯿﮕﻠﺮ‪.‬‬
‫)‪ .(17‬ﻣﺞ‪» :‬و« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(18‬ﻣﺞ‪ :‬ﻋﺰﯾﺰ ﻣﮑﺮم‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪108 :‬‬
‫ﺷﻤﺮده‪ ،‬ﺟﻠﯿﺲ ﻣﺠﻠﺲ ﻫﻤﺎﯾﻮن »‪ «1‬ﺳﺎﺧﺘﻪ‪ ،‬ﻧﻬﺎﯾﺖ اﻋﺰاز »‪ «2‬و ﮐﻤﺎل ﻣﺤﺒﺖ را ﻧﺴـﺒﺖ ﺑﻪ »‪ «3‬او ﻣﺒﺬول داﺷـﺘﻪ‪ ،‬اﮐﺜﺮ اﻣﻮرات و ﻣﻬّﻤﺎت‬
‫»‪ «4‬ﻣﺘﻌّﻠﻘﻪ ﺷـﻬﺮ ﺑﻪ ﺗـﺪاﺑﯿﺮ ﺻـﺎﯾﺒﻪ و اﻓﮑﺎر ﺛﺎﻗﺒﻪ ﺻـﺪر ﺟﻠﯿﻞ اﻟﻘـﺪر ﭘﺮداﺧﺘﻪ »‪ «5‬ﺑﻮد و ﺻـﺪر ﻫﻤﻮاره در ﺧـﺪﻣﺖ ﺷـﻬﺰاده ﻣﻌّﺰز و ﻣﮑّﺮم‬
‫ﻣﯽزﯾﺴﺖ و »‪ «6‬اﯾﻦ اﺧﺒﺎر »‪ «7‬ﮐﻪ در ﺷـﻬﺮ ﻧﺸـﺮ ﻣﯽﮐﺮد‪ ،‬ﻣﻮﺟﺐ ﻗّﻮت و اﻣﯿﺪواري ﺷـﻬﺮي و ﺿﻌﻒ )‪ 41‬اﻟﻒ( ﺣـﺎل ﻧﺎدر ﻣﯿﺮزا ﺑﻮده‪،‬‬
‫ﺑﯽاﺧﺘﯿـﺎر ﻣﺮدم از ﮐﻮﭼﻪ و ﺑـﺎزار ﺑﯽﭘﺮده ﺷـﻌﺎر دوﻟﺖﺧﻮاﻫﯽ ﻗﺎﺟـﺎر ﻇﺎﻫﺮ و آﺷـﮑﺎر ﻣﯽﺳﺎﺧﺘﻨـﺪ‪ ،‬ﺗﺎ آﻧﮑﻪ »‪ «8‬اﯾﻼت ﺷـﻬﺮي ﮐﻪ ﻣﺤﻞ‬
‫اﻋﺘﺒـﺎر و ﻣﻮﺟﺐ اﺳـﺘﻈﻬﺎر ﻧـﺎدر ﻣﯿﺮزاي اﻓﺸﺎر ﺑﻮدﻧـﺪ‪ ،‬در ﺟﺰو ﺑﺎ اﻣﻨﺎي دوﻟﺖ درﺳﺎﺧﺘﻪ »‪ «9‬و آﻗـﺎ ﻣﯿﺮزاي ازﻏـﺪي را ﮐﻪ در ﺷـﻬﺮ از او‬
‫ﺑﻬـﺘﺮي ﻧﺒﻮد و اﻋﺘﺒـﺎر ﺗﻤـﺎم داﺷﺖ ﺑـﺎ ﺧﻮد ﻣّﺘﻔﻖ و ﻣﻤﻬـﺪ ﮐﺮده »‪ «10‬ﺑﻮدﻧـﺪ ﮐﻪ ﺷـﻬﺮ را ﺑﻪ ﺗﺼـﺮف اوﻟﯿـﺎي دوﻟﺖ ﻗﺎﻫﺮه ﺑﺪﻫﻨـﺪ و ﭼﻮن‬
‫ﺣﻀـﺮت ﻣﺠﺘﻬـﺪ اﻟﺰﻣﺎﻧﯽ از ﻫﺠﻮم ﻋﺎم ﺑﻪ ﺗﻨﮓ آﻣـﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﻧﻤﺎز ﺟﻤﻌﻪ و ﺟﻤﺎﻋﺖ را ﻣﻮﻗﻮف‪ ،‬در ﮔﻮﺷﻪ اﻧﺰوا و روﺿﻪ ﺟﻨﺎب ﺛﺎﻣﻦ اﺋﻤﻪ‬
‫»‪ «11‬ﻫـﺪي وﻗﻮف و ﺑﻪ ﻋﺒﺎدت ﺑﺎري ﻗﯿﺎم و در ﻣﺨﺎﻟﻄﻪ را ﺑﺮ روي آﺷـﻨﺎ و ﺑﯿﮕﺎﻧﻪ ﺑﺴـﺘﻪ و ﻣﻨﻔﺮد از ﻣﻌﺎﺷـﺮت و ﻣﺼﺎﺣﺒﺖ ﻧﺸﺴـﺘﻪ‪ ،‬اﻫﺎﻟﯽ‬
‫ﺷﻬﺮ از ﺧـّﺪام و ﺳـﭙﺎﻫﯽ در ﺟﺰو آﻣـﺪه‪ ،‬ﮐﯿﻔّﯿﺖ ﺣﺎل ﺿـﻌﻔﺎ و ﻣﺴﺎﮐﯿﻦ را ﺑﻪ ﺟﻨﺎب ﻣﻌﻈﻢ اﻟﯿﻪ اﻇﻬﺎر‪ ،‬و ﻣﯽﮔﻔﺘﻨﺪ »‪ «12‬ﻻﻣﺤﺎﻟﻪ ﺑﺎﯾﺪ اﻣﺮ‬
‫ﻣﺤﺎﺻـﺮه ﺑﻪ اﻧﺘﻬﺎ رﺳﯿﺪه »‪ «13‬اﻓـﺎﻗﻪاي ﺑﻪ ﺟﻬﺖ رﻋﺎﯾـﺎ و ﻣﻠﻬﻮﻓﯿﻦ ﺣﺎﺻـﻞ آﯾـﺪ‪ ،‬ﺑﻪ اﯾﻦ ﻃﺮﯾﻖ ﮐﻪ ﯾـﺎ ﻧﺎدر ﻣﯿﺮزا ﺑﯿﺮون ﺑﺮود ﯾﺎ ﺷـﻬﺮ را ﺑﻪ‬
‫اﺧﺘﯿﺎر ﺳـﭙﺎه ﻧﺼـﺮت ﭘﻨﺎه ﺑﺪﻫﺪ‪ .‬ﺟﻨﺎب »‪ «14‬ﻣﺠﺘﻬـﺪ اﻟﺰﻣـﺎﻧﯽ آﻧﻬﺎ را ﻣﺨّﯿﺮ ﺳﺎﺧﺘﻪ‪ ،‬ﺟﻤﯿﻊ ﺧـﺪام روﺿﻪ ﻣﻼﯾﮏ ﻣﻘﺎم ﺑﺎ ﺳـﭙﺎﻫﯿﺎن ﺷـﻬﺮي‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 124‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫ﺷﯿﻮه ﻣﻮاﻓﻘﺖ را ﻣﻠﺤﻮظ داﺷﺘﻪ‪ ،‬ﻣﻤﻬﺪ ﺷﺪﻧﺪ »‪ «15‬ﮐﻪ در ﺷﺐ ﺟﻤﻌﻪ‪ ،‬ﻏّﺮه ﺷﻬﺮ‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪ :‬ﺟﻠﯿﺲ ﺧﻮد‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪ :‬ﻧﻬﺎﯾﺖ ﺑﺮﺧﻮرد‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪ :‬درﺑﺎره‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪» :‬و ﻣﻬﻤﺎت« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﻮﮐﻮل و ﭘﺮداﺧﺘﻪ‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪» :‬و« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺘﻦ‪ :‬اﺧﺒﺎرات‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺞ‪ :‬ﺗﺎ اﯾﻨﮑﻪ‪.‬‬
‫)‪ .(9‬ﻣﺞ‪ :‬ﺳﺎﺧﺘﻪ‪.‬‬
‫)‪ .(10‬ﻣﺞ‪ :‬ﺷﺪه‪.‬‬
‫)‪ .(11‬ﻣﺞ‪ :‬روﺿﻪ رﺿﻮﯾﻪ اﻣﺎم ﻫﺪا‪.‬‬
‫)‪ .(12‬ﻣﺞ‪ :‬ﻗﯿﺎم و درب ﺧﺮوج و دﺧﻮل را ﺑﺴـﺘﻪ‪ ،‬ﻣﺼﺎﺣﺒﺖ ﻋﻮام را ﺑﺮ ﺧﻮد ﺣﺮام ﻧﻤﻮده ﯾﮑﺎن ﯾﮑﺎن در ﺟﺰو آﻣﺪه‪ ،‬ﮐﯿﻔﯿﺖ ﻣﺤﺎﺻـﺮه و‬
‫ﻣﺤﺼﻮرﯾﻦ را ﺣﺎﻟﯽ و اﻇﻬﺎر ﮐﺮدهاﻧﺪ ﮐﻪ‪.‬‬
‫)‪ .(13‬ﻣﻠﮏ‪ :‬رﺳﯿﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(14‬ﻣﺞ‪ :‬رﺳﯿﺪه ﯾﺎ ﻧﺎدر ﻣﯿﺮزا ﺑﯿﺮون ﺑﺮود ﯾﺎ ﺷﻬﺮ را ﺑﺴﭙﺎرﻧﺪ ﮐﻪ اﻣﺜﺎل ﻣﺎﻫﺎ را دﯾﮕﺮ ﻃﺎﻗﺖ و ﻗﺪرت و ﻗﻮت ﻗﻠﻌﻪداري ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬ﺣﻀﺮت‪.‬‬
‫)‪ .(15‬ﻣﺞ‪ :‬ﺷﺪهاﻧﺪ‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪109 :‬‬
‫رﻣﻀﺎن اﻟﻤﺒﺎرك‪ «1» ،‬درﻫﺎي ﺻﺤﻦ ﻣﻘّﺪس »‪ «2‬را ﺑﺴﺘﻪ و ﻫﻤﮕﯽ »‪ «3‬ﺑﺎ ﺗﻔﻨﮓ و ﯾﺮاق رﻓﺘﻪ‪ ،‬در ﭘﺸﺖﺑﺎم ﻣﺴﺠﺪ ﺟﺎﻣﻊ و ﺻﺤﻦ ﻣﻘّﺪس‬
‫ﻧﺸﺴﺘﻪ‪ ،‬ﺑﻪ اﻧﻘﻼب و آﺷﻮب ﭘﺮدازﻧﺪ‪ ،‬ﺷﺎﯾﺪ ﻓﺘﻨﻪ ﻋﻈﯿﻤﻪ از ﻣﯿﺎن ﺑﺮود‪«4» .‬‬
‫ﺧﻼـﺻﻪ ﺑﻨﺎﺑﺮاﺳﺎس ﺗﻤﻬﯿـﺪي ﮐﻪ ﻓﯽ ﻣﺎﺑﯿﻦ اﺷـﺨﺎص ﺷـﻬﺮي و ﺳـﭙﺎﻫﯿﺎن ﻣﻤّﻬـ ﺪ ﺷـﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﻫﻤﮕﯽ ﻣﺘﺮـّﺻ ﺪ وﻗﺖ و اﻣﻨﺎي دوﻟﺖ را ﻧﯿﺰ از‬
‫ﮐﻤّﯿﺖ و ﮐﯿﻔّﯿﺖ ﮐﺎر آﮔﺎه ﺳﺎﺧﺘﻪ‪ ،‬از ﻃﺮﻓﯿﻦ در ﮐﻤﯿﻦ ﻓﺮﺻﺖ و ﻣﺴـﺘﻌﺪ »‪ «5‬ﮐﺎر ﺑﻮدﻧﺪ و اﻣﻨﺎي دوﻟﺖ ﺣﻘﯿﻘﺖ اﺣﻮال »‪ «6‬را ﺑﺮ ﭘﯿﺸﮕﺎه‬
‫اﺟﻼل ﺷـﻬﺰاده ﺑﻠﻨﺪاﻗﺒﺎل ﻋﺮﺿﻪ داﺷﺘﻨﺪ »‪ .«7‬ازﯾﻦ ﺟـﺎﻧﺐ ﻧﯿﺰ رﺧﺼﺖ ﺣﺎﺻـﻞ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﺗﺮﻏﯿﺐ در ﺣﺼﻮل ﻣﻄﻠﺐ ﻣﻨﻈﻮره ﺑﻪ ﻋﻤـﻞ آورده‪،‬‬
‫ﻣﻨﺘﻈﺮ ﻓﺘﻮﺣﺎت ﻏﯿﺒﯽ ﺑﻮدﻧﺪ‪ «8» .‬ﻧﺎدر ﻣﯿﺮزا درﯾﻦ ﺑﯿﻦ ﺑﻪ ﺗﺪرﯾﺞ در ﻣﻘﺎم دلﺟﻮﯾﯽ ﺑﻌﻀـﯽ از آﻧﻬﺎ درآﻣﺪه‪ ،‬اﮐﺜﺮي از اﻋﻤﺎل ﺧﻮد ﻧﺎدم و‬
‫در ﻃﺮﯾﻖ اﺧﻼص ﻧﺎدر ﻣﯿﺮزا ﺟﺎزم ﺷـﺪه‪ ،‬ﭼﻮن زﻣﺎن وﻋـﺪه ﻃﻮﻟﯽ داﺷﺖ ﺑﻪ ﻣـﺪﻟﻮل »ﮐﻞ ﺳـﺮ ﺟﺎوز اﻻﺛﻨﯿﻦ ﺷﺎع« )‪ (86‬اﯾﻦ راز ﭘﻮﺷﯿﺪه‬
‫»‪ «9‬در زﺑﺎﻧﻬـﺎ اﻓﺘـﺎده‪ ،‬آﻗـﺎ ﻣﯿﺮزاي ﮐﻼـﻧﺘﺮ ﮐﻪ ﻗﻮم و ﻗـﺒﯿﻠﻪ او ﺗﻤـﺎم »‪ «10‬در ﺑﯿﺮون ﺑﻮدﻧـﺪ و ﻣﻈّﻨـﻪ ﮐﻠﯽ داﺷـﺖ ﮐﻪ از ﺟـﺎﻧﺐ ﻧـﺎدر ﻣﯿﺮزا‬
‫ﺿﺮرﻫﺎي ﻓﺎﺣﺶ ﺑﻪ او ﺑﺮﺳﺪ‪ «11» ،‬ﺑﺎ ﻣﻌـﺪودي از اﻋﻮان و اﻧﺼﺎر ﺧﻮد‪ ،‬در ﻋﯿﻦ ﻇﻬﺮ از ﻧﺎدر ﻣﯿﺮزا روﮔﺮدان و ﻣﺮﺣﻠﻪﭘﯿﻤﺎي وادي ﮔﺮﯾﺰ‬
‫ﺷﺪه‪ ،‬از ﺑﺎره »‪ «12‬ﺣﺼﺎر ﺷـﻬﺮ ﺧﻮد را ﺑﺎﻻ ﮐﺸـﯿﺪه و ﭼﻨﺪي از ﻣﺮدان ﮐﺎرآﻣﺪ ﺧﻮد را ﻧﯿﺰ ﺑﻪ ﻫﻤﺮاﻫﯽ »‪ «13‬آورده ﺑﺎ رﯾﺴﻤﺎن ﻫّﻤﺖ از‬
‫آنﻃﺮف ﺑﻪ ﭘﺎﯾﯿﻦ آﻣـﺪه »‪ «14‬ﺟـﺎن را ﺑﻪ ﺗـﮏ و دو از آن ﻏﺮﻗﺎب ﺑﻼ ﺑﯿﺮون ﺑﺮده ﺑﻪ ﺳﺎﺣﻞ ﻧﺠﺎت ﮐﺸـﯿﺪه‪ «15» ،‬ﻧـﺎدر ﻣﯿﺮزا از رﻓﺘﻦ او‬
‫ﻣﺴﺘﺤﻀﺮ و »‪ «16‬ﺟﻤﻌﯽ را ﺑﻪ ﮔﺮﻓﺘﻦ او ﻣﺄﻣﻮر‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪» :‬اﻟﻤﺒﺎرك« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 125‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪» :‬ﻣﻘﺪس« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪ :‬ﻫﺮﮐﺲ‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﻠﮑﻪ ﻓﺘﻨﻪ ﯾﮏ ﻃﺮف ﺑﺸﻮد‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪ :‬اﺷـﺨﺎص ﻣﺰﺑﻮر و ﺷﻬﺮي ﻣﻤﻬﺪ ﺷﺪه ﺑﻮد ﻫﻤﮕﯽ ﻣﺘﺮﺻﺪ وﻗﺖ و اﻣﻨﺎي دوﻟﺖ را ﻧﯿﺰ از ﮐﻤﯿﺖ و ﮐﯿﻔﯿﺖ ﺗﻮرﯾﻪ آﮔﺎه ﺳﺎﺧﺘﻪ‪ ،‬از‬
‫ﻃﺮﻓﯿﻦ در ﮐﻤﯿﻦ ﻓﺮﺻﺖ و‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪ :‬ﺣﺎل‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪ :‬ﻋﺮﺿﻪ داﺷﺖ ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﻮدهاﻧﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(9‬ﻣﺞ‪ :‬اﯾﻦ ﺗﻮرﯾﻪ‪.‬‬
‫)‪ .(10‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﺎﻟﻤّﺮه‪.‬‬
‫)‪ .(11‬ﻣﺞ‪ :‬ﻋﺎﯾﺪ او ﺑﺸﻮد‪.‬‬
‫)‪ .(12‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﺪﻧﻪ‪.‬‬
‫)‪ .(13‬ﻣﻠﮏ‪ :‬ﻣﺮدان ﮐﺎر ﺧﻮد را ﺑﻪ ﻫﻤﺮاﻫﯽ ﻧﯿﺰ‪.‬‬
‫)‪ .(14‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﺎ رﯾﺴﻤﺎن ﻫﻤﺖ ﭼﻨﺪي از ﻣﺮدان ﮐﺎرآﻣﺪ ﺧﻮد از آنﻃﺮف ﻗﻠﻌﻪ ﺑﻪ ﭘﺎﯾﯿﻦ آﻣﺪه‪.‬‬
‫)‪ .(15‬ﻣﺞ‪ :‬ﮐﺸﯿﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(16‬ﻣﺞ‪ :‬ﺧﺒﺮدار ﺷﺪه‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪110 :‬‬
‫ﻧﻤﻮده‪ «1» ،‬در وﻗﺘﯽ آﻧﻬﺎ رﺳـﯿﺪﻧﺪ »‪ «2‬ﮐﻪ آن ﻣﺮد ﻣﺮداﻧﻪ ﺑـﺎ ﻣﻦ ﺗّﺒﻊ ﺧﻮد از ﺣﺼـﺎر ﺑﻨـﺪ و ﺧﻨـﺪق ﮔﺬﺷـﺘﻪ »‪ «3‬ﺑــﻮد و از آن ﻃﺮف ﻧﯿﺰ‬
‫ﺟﻤﻌﯽ ﺳﻮاره و ﭘﯿﺎده ﻣﺴﺘﻌﺪ و آﻣﺎده ﺑﻮدﻧﺪ‪ «4» ،‬او را ﺑﺮداﺷﺘﻪ »‪ ،«5‬از ﮔﺮد راه ﺑﻪ ﺣﻀﻮر ﺷﺎﻫﺰاده ﻓﻠﮏ دﺳﺘﮕﺎه ﺑﺮده‪ ،‬ﺳﺮاﻓﺮازي ﺣﺎﺻﻞ‬
‫و از ﺟﺎﻧﺐ ﺷﺎﻫﺰاده اﻋﻈﻢ ﺑﻪ ﻋﻨﺎﯾﺎت واﻓﺮه و اﻟﻄﺎف ﺑﺎﻫﺮه ﺑﻪ ﮐﻤﺎل اﻣﯿـﺪواري ﻣﺘﻮاﺻﻞ ﮔﺮدﯾﺪه‪ ،‬در ﻣﻬﺪ ﻋﺎﻓﯿﺖ و ﻣﺄﻣﻦ ﻋّﺰت آراﻣﯿﺪ و‬
‫از ﻋﻘﺐ او آﻧﻬﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﮔﺮﻓﺘﻨﺶ ﻣﺄﻣﻮر ﺷـﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ «6» ،‬ﺳـﻔﯿﺮ ﺗﯿﺮ و ﺗﻔﻨﮓ را واﺳﻄﻪ ﺳﺎﺧﺘﻪ‪ ،‬ﺑﻪ ﮔﺮد او ﻧﺮﺳﯿﺪﻧﺪ ﻧﺎﭼﺎر ﺑﺎزﮔﺸﺘﻪ »‪،«7‬‬
‫اﯾﻦ ﺧﺒﺮ ﯾﺄس را ﮔﻮشزد ﻧﺎدر ﻣﯿﺮزا ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪ «8» .‬ﻣﯿﺮزا ﺗﺎ اﺷﺘﻬﺎ داﺷﺖ ﺣﺴﺮت ﺧﻮرد و ﭼﻮن ﺷﻤﻊ ﺳﺤﺮﮔﺎﻫﯽ »‪ «9‬ﺑﺮ ﺧﻮد ﻓﺮوﻣﺮد‪.‬‬
‫ﻓﯽ اﻟﺤﻘﯿﻘﻪ از رﻓﺘﻦ آﻗﺎ ﻣﯿﺮزاي ازﻏـﺪي اﺧﺘﻼل ﺗﻤﺎم ﺑﻪ ارض اﻗﺪس و اﻫﻞ ﺷـﻬﺮ از ﻫﺮﮐﺲ راه ﯾﺎﻓﺘﻪ ﺟﻤﻠﮕﯽ »‪ «10‬ﻣﺘﺰﻟﺰل ﮔﺮدﯾﺪﻧﺪ و‬
‫ﻫﺮﯾﮏ از ﺧﻮاب ﻏﻔﻠﺖ ﺑﯿـﺪار ﺷـﺪه‪ ،‬ﺑﻪ ﻓﮑﺮ ﻋﺎﻗﺒﺖ ﮐﺎر ﺧﻮد اﻓﺘﺎدﻧـﺪ و داﻧﺴـﺘﻨﺪ ﮐﻪ از ﺧﻮدداري و ﻟﺠﺎﺟﺖ ﺑﻪ ﻏﯿﺮ از ﺧﺴﺎرت و ﻧﮑﺎل‬
‫ﭼﯿﺰي »‪ «11‬ﻋﺎﯾـﺪ روزﮔﺎرﺷـﺎن ﻧﺨﻮاﻫـﺪ ﺷـﺪ و ﭘـﺎي ﺛﺒﺎت ﻧﺎدر ﻣﯿﺮزا ﻧﯿﺰ ازﯾﻦ وﻫﻨﻬﺎ »‪ «12‬ﮐﻪ ﻣﺘـﻮاﺗﺮ روي »‪ «13‬ﻣﯽداد‪ ،‬از ﺟـﺎ دررﻓﺘﻪ‬
‫ﺳﺮرﺷـﺘﻪ ﺗﺪﺑﯿﺮ را ﮔﺴﺴـﺘﻪ ﯾﺎﻓﺖ‪ .‬اﺳـﺒﺎب ﻣﻌﺎﺷـﯽ ﮐﻪ داﺷﺖ از اﺻﻞ ﺷﻬﺮ ﺑﻪ ارگ ﮐﺸﯿﺪه و ﺑﺎﻟﻤّﺮه ﻗﻄﻊ ﺗﻌﻠﻖ از اﻧﺘﻌﺎش و ﺳﺮﻣﺎﯾﻪ اﺑﺘﻬﺎج‬
‫ﻧﻤﻮد‪«14» .‬‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﻠﮏ‪» :‬ﻧﻤﻮده« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪ :‬در وﻗﺘﯽ ﻣﺄﻣﻮرﯾﻦ رﺳﯿﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﻠﮏ‪» :‬و« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﻮده‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﺮداﺷﺘﻪ ﺑﺮدﻧﺪ و‪.‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 126‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪ :‬ﻓﻠﮏ دﺳﺘﮕﺎه ﺳﺮاﻓﺮازي ﺣﺎﺻﻞ ﻧﻤﻮده‪ ،‬از ﺟﺎﻧﺐ واﻻ ﻻزﻣﻪ ﻣﺤﺒﺖ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ او ﻣﺒﺬول و در ﻣﺄﻣﻦ ﻋﺎﻓﯿﺖ آرﻣﯿﺪ و از ﻋﻘﺐ‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪ :‬ﻧﺮﺳﯿﺪ ﻧﺎﮐﺎم ﺑﺎزﮔﺸﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺞ‪ :‬ﻧﻤﻮده‪.‬‬
‫)‪ .(9‬ﻣﺞ‪ :‬ﺳﺤﺮي‪.‬‬
‫)‪ .(10‬ﻣﺞ‪ :‬اﺧﺘﻼل ﺗﻤﺎم ﺑﻪ اﺣﻮال ﺳﮑﻨﻪ ارض ﻣﯿﻨﻮ ﻣﻘﺎم راه ﯾﺎﻓﺘﻪ ﺧﻠﻖ‪.‬‬
‫)‪ .(11‬ﻣﺞ‪ :‬ﺟﺰ ﺧﺴﺮان و ﻧﮑﺎل ﻋﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(12‬ﻣﺞ‪ :‬وﻫﻦ‪.‬‬
‫)‪ .(13‬ﻣﺞ‪ :‬ره‪.‬‬
‫)‪ .(14‬ﻣﺞ‪ :‬اﺳﺒﺎب ﻣﻌﺎﺷﯽ ﮐﻪ در ﺷﻬﺮ داﺷﺖ ﺑﻪ ارگ ﮐﺸﯿﺪه ﻗﻄﻊ ﺗﻌﻠﻖ از ﺳﺮﻣﺎﯾﻪ اﻧﺘﻌﺎش ﮐﺮد‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪111 :‬‬
‫ﮐﯿﻔّﯿﺖ ﺗﺴﺨﯿﺮ ارض اﻗﺪس و ﻓﺘﺢ آن ﺑﻠﺪه ﻣﻘّﺪس ﺑﻪ ﻣﻌﺎوﻧﺖ ﺣﻀﺮت ﺑﺎري ﺗﻌﺎﻟﯽ و ﺗﻘّﺪس »‪«1‬‬
‫ﭼﻮن اﺳـﺒﺎب ﻧﮑﺒﺖ ﻧﺎدر »‪ «2‬ﻣﯿﺮزا از ﭼﻬـﺎر ﻃﺮف آﻣـﺎده و ﻟﻮاي ﺗﮑّﺒﺮ و ﺗﺒﺨﺘﺮش »‪ «3‬را اﻓﺘـﺎده و ﺧﻮد را از )‪ 42‬اﻟـﻒ( ﺗﻮﺳﻦ ﻋّﺰت و‬
‫ﻧﺒﺎﻟﺖ ﭘﯿﺎده دﯾـﺪ »‪ «4‬و ﻃﺮﯾﻖ ﻣﻔﺮ را از ﻫﺮﺳﻮ ﻣﺴـﺪود ﯾـﺎﻓﺖ »‪ «5‬ﻧﺎﭼـﺎر ﺗﻦ ﺑﻪ ﻣﺮگ داده‪ ،‬در ارگ ﺗﺤﺼﻦ ﺟﺴﺖ و اوﻻـد و اﺣﻔـﺎد او‬
‫ﻫﺮﯾﮏ »‪ «6‬ﺑـﻪ ﻣﻈـﺎﻫﺮت اﮐﺮاد »‪ «7‬زﻋﻔﺮاﻧﻠـﻮ ﮐـﻪ ﺑﻪ ﻫﻤﺮاﻫﯽ »‪ «8‬ﺑﺮادر ﻧﻘـﺪ ﻋﻠﯽ ﺧـﺎن ﺑﻪ ﻣﻌـﺎوﻧﺖ او آﻣـﺪه ﺑﻮدﻧـﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻗـﺪر اﻣﮑﺎن در‬
‫ﻣﺤـﺎﻓﻈﺖ دروب و ﺑﺮوج »‪ «9‬ﻣﺴﺎﻋﯽ ﺟﻤﯿﻠﻪ را ﻣﺒﺬول داﺷـﺘﻨﺪ »‪ ،«10‬ﺗﺎ آﻧﮑﻪ »‪ «11‬در ﺷﺐ ﻣﻮﻋـﻮد ﮐﻪ ﺷﺐ ﺟﻤﻌﻪ ﻏّﺮه »‪ «12‬ﻣﺎه ﺻﯿﺎم‬
‫‪ «13» 1218‬ﺑﻮد‪ ،‬ﺧّﺪام ﺳـﺮﮐﺎر ﻓﯿﺾ آﺛﺎر و ﻣﻌﺪودي از اﻫﺎﻟﯽ ﺷـﻬﺮ و ﺑﺎزار ﺑﻨﺎ را ﺑﻪ ﺷﻮرش ﮔﺬاﺷـﺘﻪ‪ ،‬دروب ﻣﺒﺎرﮐﻪ ﺻـﺤﻦ ﻣﻘﺪس را‬
‫ﺑﺴﺘﻪ‪ ،‬ﺗﻤﺎﻣﯽ آﻻت ﻣﻨﺎزﻋﻪ و ﻓﺘﯿﻠﻪﻫﺎي ﺗﻔﻨﮓ را روﺷﻦ ﮐﺮده‪ ،‬ﺧﻮد را ﺑﺮ ﻓﺮاز ﺑﺎﻣﻬﺎي ﺻﺤﻦ و ﻣﺴﺠﺪ ﮐﺸﯿﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻪ ﻣﻼﺑﺎزي ﮔﺮم و‬
‫ﻣﺸـﻐﻮل ﮐﺎر ﺧﻮد ﺑﻮدﻧﺪ‪ «14» .‬از ﺑﺴـﺘﻦ دروب ﺻـﺤﻦ ﻣﺒﺎرك »‪ «15‬و ﻫﺠـﻮم ﻋـﺎم وﻟﻮﻟﻪ ﻋﻈﯿﻢ »‪ «16‬در ﺷـﻬﺮ اﻓﺘﺎده‪ ،‬ﺧﺒﺮ ﺑﻪ »‪ «17‬ﻧﺎدر‬
‫ﻣﯿﺮزا ﻣﯽرﺳﺪ‪ ،‬آن دمﺑﺮﯾﺪه ﭘﺎردم ﮔﺴﯿﺨﺘﻪ ﭼﻮن ﺧﺮس ﺗﯿﺮﺧﻮرده از ﭼﺎرﺑﺎغ ﺑﺎ ﻣﺸﻌﻞ و ﭼﺮاغ و ﺟﻤﻌﯿﺘﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه ﺧﻮد »‪ «18‬داﺷﺖ‬
‫رواﻧﻪ آﺳـﺘﺎﻧﻪ ﻣﻘّﺪﺳﻪ ﺷﺪه‪ ،‬ﺧﺪﻣﻪ از ﺗﻮﺟﻪ آن ﮔﺮگ ﺳﯿﺮت ﭼﻮن رﻣﻪ ﭘﺮاﮐﻨﺪه ﺷﺪه‪ ،‬دﺳﺖ از ﻣﺪاﻓﻌﻪ ﺑﺎزداﺷﺘﻨﺪ‪ .‬اﮐﺮاد ﺑﯽﺑﻨﯿﺎد ﮐﻪ ﮔﻞ‬
‫ﻃﯿﻨﺘﺸـﺎن ﻣﺨّﻤﺮ ﺑﻪ آب ﻓﺴﺎد اﺳﺖ‪ ،‬دروب ﺻـﺤﻦ ﻣﺒﺎرك را ﺑﺎ ﺗﺒﺮ و ﺳـﻨﮓ ﺷﮑﺴـﺘﻪ‪ ،‬داﺧﻞ ﺻـﺤﻦ ﮔﺮدﯾﺪﻧـﺪ‪ (87) .‬ﺧـّﺪام از ﺧﯿﺮﮔﯽ‬
‫»‪ «19‬آن ﮔﺮوه ﺑﯽﺳﺮاﻧﺠﺎم »‪ «20‬ﻣﻀﻄﺮب »‪ «21‬ﺷﺪه‪ ،‬ﺗﻤﺎﻣﯽ در ﺣﺮم ﻣﺤﺘﺮم و زاوﯾﻪﻫﺎي »‪ «22‬آن روﺿﻪ ﻣﮑﺮم ﺧﺰﯾﺪه درﻫﺎي ﺣﺮم‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪ :‬در ﺣﺎﺷﯿﻪ آﻣﺪه‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪» :‬ﻧﺎدر« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪ :‬ﺗﺒﺨﺘﺮ‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪» :‬دﯾﺪ« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﻔﺮ از ﻫﺮﻣﻤﺮ ﻧﯿﺰ ﻣﺴﺪود ﺑﻮد‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪ :‬ﻫﺮﮐﺪام‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪ :‬ﻃﺎﯾﻔﻪ اﮐﺮاد‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺞ‪ :‬ﻫﺮﮐﺪام‪.‬‬
‫)‪ .(9‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﺮوج ﺷﻬﺮ‪.‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 127‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫)‪ .(10‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﻪ ﻣﻨﺼﻪ ﻇﻬﻮر ﻣﯽرﺳﺎﻧﯿﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(11‬ﻣﺞ‪ :‬ﺗﺎ اﯾﻨﮑﻪ‪.‬‬
‫)‪ .(12‬ﻣﺞ‪ :‬و ﻏﺮه‪.‬‬
‫)‪ .(13‬ﻣﻠﮏ‪ «1218» :‬ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(14‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﺴﺘﻪ‪ ،‬ﺑﺎ ﺗﻔﻨﮓ و ﻓﺘﯿﻠﻪﻫﺎي ]ﻣﺘﻦ‪ :‬ﻓﺘﯿﻠﻬﺎي[ روﺷﻦ ﺧﻮد را ﺑﻪ ﭘﺸﺖﺑﺎم ﺻﺤﻦ و ﻣﺴﺠﺪ ﮐﺸﯿﺪه ﺑﻪ ﻣﻼﺑﺎزي ﻣﺸﻐﻮل ﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(15‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﻘﺪس‪.‬‬
‫)‪ .(16‬ﻣﺞ‪ :‬ﺗﻤﺎم‪.‬‬
‫)‪ .(17‬ﻣﺞ‪» :‬ﺧﺒﺮ ﺑﻪ« ﭘﺎك ﺷﺪه‪.‬‬
‫)‪ .(18‬ﻣﺞ‪» :‬ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه ﺧﻮد« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(19‬ﻣﺞ‪ :‬ﺧﯿﺮهﮔﯽ‪.‬‬
‫)‪ .(20‬ﻣﺞ‪ :‬ﺗﯿﺮه ﺳﺮاﻧﺠﺎم‪.‬‬
‫)‪ .(21‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﻀﻄﺮ‪.‬‬
‫)‪ .(22‬ﻣﺞ‪ :‬زاوﯾﻬﺎي‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪112 :‬‬
‫را »‪ «1‬ﺑﺴـﺘﻨﺪ‪ .‬آن ﺟﻤﺎﻋﺖ ﺑﯽﻋﺎﻗﺒﺖ ﭘﺎس ﺣﺮﻣﺖ ﺣﺮم ذرّﯾﻪ رﺳﻮل اﮐﺮم »‪) «2‬ص( را ﻣﻨﻈﻮر ﻧﺪاﺷﺘﻪ‪ ،‬ﺑﺎ ﺷﻤﺸﯿﺮﻫﺎي ﮐﺸﯿﺪه و ﺗﻔﻨﮓ از‬
‫اﯾﻮان ﻃﻼـ ﮔﺬﺷـﺘﻪ در دار اﻟـّﺴ ﯿﺎده و دار اﻟﺤﻔﺎظ و درب ﺣﺮم ﻣﺤﺘﺮم آﻏﺎز »‪ «3‬ﻧﺰاع و ﺟﻨـﮓ و ﺑﻨﯿﺎد »‪ «4‬اﻧـﺪاﺧﺘﻦ ﺗﯿﺮ و ﺗﻔﻨﮓ ﻧﻤﻮده‪،‬‬
‫ﺣﻀـﺮت ﻣﺠﺘﻬـﺪ اﻟﺰﻣـﺎﻧﯽ ﮐﻪ در ﺣﺮم ﻣﻌﺘﮑﻒ و از ﺻـﺎدرات اﻓﻌﺎل و ﻗﺒﺎﯾـﺢ اﻋﻤﺎل ﻧﺎدر ﻣﯿﺮزا ﻣﺘﺄﺳﻒ ﺑﻮد‪ ،‬ازﯾﻦ ﻋﻤﻞ ﺷـﻨﯿﻊ آﮔﺎه و ﺑﻪ‬
‫ﺟﻬﺖ اﻧﺘﺒﺎه آن ﻃﺎﯾﻔﻪ ﮔﻤﺮاه ﻣﺼﻤﻢ ﺷﺪ ﮐﻪ ﺑﯿﺮون آﻣﺪه »‪ ،«5‬ﺑﻌﻀﯽ از ﻫﻮاﺧﻮاﻫﺎن او را ﻣﻤﻨﻮع ﺳﺎﺧﺘﻨﺪ »‪ «6‬و آنﺟﻨﺎب ﺑﻪ ﺟﻬﺖ آﻧﮑﻪ‬
‫»‪ «7‬ﻣﺒﺎدا ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ازدﺣﺎم ﻋﻮام اﻣﺮي واﻗﻊ »‪ «8‬ﺷﻮد ﮐﻪ ﻣﻮﺟﺐ ﻫﺘﮏ اﺣﺘﺮام ﺣﺮم ﻣﺒﺎرك »‪ «9‬ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اﯾﻦ ﻣﻌﻨﯽ را ﻣﺴﻤﻮع ﻧﻤﯽداﺷﺖ ﺗﺎ‬
‫اﯾﻨﮑﻪ در )‪ 42‬ب( اﺻﻞ دار اﻟّﺴﯿﺎده و دار اﻟﺤﻔﺎظ آن ﺟﻤﺎﻋﺖ ﺑﯽﺣﻔﺎظ ﺑﺎ ﺧّﺪام روﺿﻪ ﻣﻼﯾﮏ ﻣﻘﺎم در ﺳﺘﯿﺰ و آوﯾﺰ و در ﻣﺮﺻﺪ »‪«10‬‬
‫زد و ﺑﻨـﺪ و ﺧﻮﻧﺮﯾﺰي ﺑﻮدﻧـﺪ‪ .‬درﯾﻦ اﺛﻨـﺎ ﺟﻤﻌﯽ ﺑﯽﻣﺤﺎﺑﺎ ﺑﻪ در ﺣﺮم آﻣـﺪه‪ ،‬ﭼﻮن در ﻣﻘﻔﻞ ﺑﻮد »‪ ،«11‬اﺟﻤﺎع ﮐﺮده در را از ﺟﺎ ﮐﻨﺪﻧـﺪ‪.‬‬
‫ﭼـﻮن اﯾﻦﮔﻮﻧﻪ ﺑﯽادﺑﯽ »‪ «12‬از آن ﺑﯽدﯾﻨـﺎن ﮐﺎﻓﺮﮐﯿﺶ ﻧﺴـﺒﺖ ﺑﻪ ﺣﺮم ﻣﺤﺘﺮم ﻣﺸﺎﻫـﺪ ﻣﺠﺘﻬـﺪ ﺧﯿﺮاﻧـﺪﯾﺶ ﮔﺮدﯾـﺪ‪ ،‬ﺗﺎب ﻧﯿﺎورده ﭘﯿﺶ‬
‫دوﯾﺪ و »‪ «13‬درﺻﺪد ﻣﻨﻊ آن ﮔﺮوه ﺷﻘﺎوتﭘﮋوه ﺑﺮآﻣﺪ‪«14» .‬‬
‫ﭼﻮن ﻧـﺎدر ﻣﯿﺮزا از راه ﺑـﺪﻃﯿﻨﺘﯽ ﺳـﺒﺐ اﻧﻘﻼـب و ﺑـﺎﻋﺚ ﺷﻮرش آنﺟﻨـﺎب را ﻣﯽداﻧﺴﺖ‪ ،‬ﺣﮑﻢ ﺑﻪ ﮔﺮﻓﺘﻦ آن ﺳـّﯿﺪ ﺟﻠﯿﻞ اﻟﻘـﺪر ﻧﻤﻮد‪.‬‬
‫اﮐﺮاد و اﻋﻮان آن ﺷـﻘﺎوت »‪ «15‬ﻧﻬـﺎد ﺑﻼﺗﺤﺎﺷـﯽ ﺑﺮ آن ﻓﺎﺿﻞ ﭘﺎكاﻋﺘﻘﺎد آوﯾﺨﺘﻪ‪ ،‬ﮐﺸﺎنﮐﺸﺎن از روﺿﻪ ﻣﻨّﻮره ﺑﻪ ﭼﻬﺎرﺑﺎغ آوردﻧـﺪ و‬
‫»‪ «16‬در ﻣﻘﺎم ﺧﺸﻮﻧﺖ و درﺷﺘﯽ و ﺳـﯿﺎﺳﺖ و ﻧﺎﺧﻮﺷـﯽ آن ﻣﺠﺘﻬﺪ ﺑﯽﻋﺪﯾﻞ ﺑﺮآﻣﺪه »‪ ،«17‬از ﻣﺆاﺧﺬه روز ﻣﺤﺸـﺮ ﻧﯿﻨﺪﯾﺸﯿﺪه و آزرم از‬
‫روي ﺣﻀﺮت ﺧﯿﺮ اﻟﺒﺸﺮ ﻧﮑﺮده‪ ،‬ﺑﺎ دﺳﺖ ﺑﺮﯾﺪه ﺷﻤﺸﯿﺮي ﺑﻪ ﮔﺮدن ﻓﺮزﻧﺪ‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪ :‬در ﺣﺮم را ﻧﯿﺰ‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪ :‬ﭘﺎس ﺣﺮم ﻣﺤﺘﺮم و ذرّﯾﻪ رﺳﺎﻟﺖ‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﻨﯿﺎد‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪» :‬ﺑﻨﯿﺎد« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﯿﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 128‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪» :‬ﺳﺎﺧﺘﻨﺪ« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪ :‬اﯾﻨﮑﻪ‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺞ‪ :‬ﺻﺎدر‪.‬‬
‫)‪ .(9‬ﻣﺞ‪» :‬ﻣﺒﺎرك« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(10‬ﻣﺞ‪ :‬در ﻣﻘﺎم‪.‬‬
‫)‪ .(11‬ﻣﺞ‪ :‬ﻧﺒﻮد‪.‬‬
‫)‪ .(12‬ﻣﻠﮏ‪ :‬ﭘﯽادﭘﯽ‪.‬‬
‫)‪ .(13‬ﻣﺞ‪ :‬ﻧﯿﺎورده ﭘﯿﺶ دوﯾﺪه‪.‬‬
‫)‪ .(14‬ﻣﺞ‪ :‬درآﻣﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(15‬ﻣﺞ‪ :‬ﺳﺴﺖ‪.‬‬
‫)‪ .(16‬ﻣﺞ‪ :‬آورده‪.‬‬
‫)‪ .(17‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﯽﻋﺪﯾﻞ و ﻧﻈﯿﺮ درآﻣﺪه‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪113 :‬‬
‫ﭘﯿﻐﻤﺒﺮ زده‪ ،‬ﻧﻬﺎل ﻗﺎﻣﺖ آن ﻣﺠﺘﻬﺪ ﻧﯿﮑﻮﺳﯿﺮت را »‪ «1‬از ﭘﺎ درآورد و اﯾﻦ ﻧﻨﮓ ﺗﺎ ﻗﯿﺎم ﻗﯿﺎﻣﺖ در دودﻣﺎن او ﻣﺎﻧﺪه‪ ،‬آﺳﻤﺎن و زﻣﯿﻦ زﺑﺎن‬
‫ﺑﻪ ﻧﻔﺮﯾﻦ آن ﺷـﻘﯽ ﺑﯽدﯾﻦ ﮔﺸﻮده‪ ،‬ﺧﻮد را از ﺑﺪﺑﺨﺘﯽ در ﺳـﻠﮏ ﻣﻼﻋﯿﻦ ﻣﻨﺨﺮط »‪ «2‬و اﺳـﺒﺎب ﻃﻌﻦ و ﻟﻌﻦ »‪ «3‬را از ﺑﺮاي ﺧﻮد »‪ «4‬ﺗﺎ‬
‫روز ﻧﺸﻮر ﺑﺮﻗﺮار و »‪ «5‬ﻣﻨﻀـﺒﻂ ﺳـﺎﺧﺖ‪ .‬ﭼﻮن از وﻟﻮﻟﻪ ﻋﻮام و ازدﺣﺎم اﻧﺎم و ﺷﻮرش ﺟﻨﮓ و ﺻـﺪاي ﺗﻔﻨﮓ »‪ «6‬و اﻓﻌﺎل »‪ «7‬ﮔﯿﺮودار‬
‫ﻣﺮدم ﺷﻬﺮ و ﭘﺮﯾﺸﺎﻧﯽ آﻧﻬﺎ اﻫﻞ ﺳﻨﮕﺮ »‪ «8‬و ﺧﯿﻞ ﻟﺸﮑﺮ ﺧﺒﺮدار ﺷﺪه‪ ،‬ﺣﺴﺐ اﻻﻣﺮ اﻟﻮاﻻ ﻫﺮﮐﺪام از ﺳﻨﮕﺮ و ﻣﺤﻞ اﻗﺎﻣﺖ ﺧﻮد دﺳﺘﻪدﺳﺘﻪ‬
‫و ﻓﻮجﻓﻮج آراﺳـﺘﻪ و ﻣﮑّﻤﻞ‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﺰم ﯾﻮرش و ﺟـﺪل ﻫّﻤﺖ ﺑﺮ ﺗﺴـﺨﯿﺮ ﺷـﻬﺮ ﮔﻤﺎﺷـﺘﻪ و ﺑﻪ دروازه و ﺑﺮج ﺣﻤﻠﻪور ﮔﺸـﺘﻨﺪ‪ .‬ﺷﺎﻫﺰاده ﻇﻔﺮ‬
‫ﭘﯿﺸﻪ ﮐﻪ ﻫﻤﯿﺸﻪ در اﻧﺪﯾﺸﻪ ﯾﻮرش و ﺗﺴﺨﯿﺮ ارض ﻣﯿﻨﻮﻣﻨﺶ »‪ «9‬ﺑﻮد‪ ،‬درﯾﻦ ﻣّﺪت ﺑﻪ ﻣﻤﺎﻧﻌﺖ و اﺳﺘﺪﻋﺎي اﻣﺮا و ﭘﺎس ﺧﺎﻃﺮ اﯾﺸﺎن ﯾﻮرش‬
‫را ﺑﻪ دﻓﻊاﻟﻮﻗﺖ ﻣﯽﮔﺬراﻧﯿﺪ »‪ «10‬و در ﺑﺎﻃﻦ ﻫﻤﻮاره در اﯾﻦ ﻓﮑﺮ ﻣﯽﺑﻮد‪«11» .‬‬
‫درﯾﻦ وﻗﺖ ﺑﻬﺎﻧﻪ ﺑﻪ دﺳﺖ آﻣﺪه »‪ ،«12‬ﺑﺎ ﻋﺰم درﺳﺖ و ﻧّﯿﺖ ﺻﺤﯿﺢ ﮐﻤﺮ ﺑﺮ ﯾﻮرش ﺷﻬﺮ ﭼﺴﺖ ﺑﺴﺘﻪ ﻋﺰﯾﻤﺖ ﻓﺮﻣﻮد‪ «13» .‬در وﻗﺘﯽ ﺧﺒﺮ‬
‫ﺑﻪ اﻣﺮا ﻣﯽرﺳﺪ ﮐﻪ ﺷﺎﻫﺰاده ﺑﺎ راﯾﺖ »‪ «14‬اﻗﺒﺎل ﺑﻪ ﺗﯿﺮرس ﺷﻬﺮ رﺳﯿﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ «15» .‬ﻏﺎزﯾﺎن را اﻣﺮ ﺑﻪ ﯾﻮرش و ﻏﻼﻣﺎن )‪ 43‬اﻟﻒ( ﺧﺎّﺻﻪ‬
‫را ﺣﮑـﻢ ﺑﻪ ﮐﺸـﺶ و ﮐﻮﺷـﺶ ﮐﺮده‪ «16» ،‬از ﻃﺮﻓﯿـﻦ ﻧـﺎﯾﺮه ﻗﺘـﺎل و ﺟـﺪال ﺳـﻤﺖ اﺷـﺘﻌﺎل ﯾـﺎﻓﺘﻪ‪ ،‬ﻫﻨﮕـﺎﻣﻪ ﮔﯿﺮودار ﮔﺮم و ﻣﻌﺮﮐﻪ رزم‬
‫ﺑﯽﺣﺠـﺎب و آزرم ﺑـﻮد‪ .‬ﺳـﻔﯿﺮ ﺗﯿﺮ از ﻃﺮﻓﯿﻦ ﭘﯿﻐـﺎم اﺟـﻞ ﺑﻪ ﮔﻮش دﻟﯿﺮان »‪ «17‬ﻣﯽرﺳﺎﻧﯿـﺪ و از دم ﻧـﺎوك آب ﻧـﺎﮔﻮار ﻣﺮگ ﺑﻪ ﮔﻠﻮي‬
‫ﺗﺸﻨﻪﮐﺎﻣﺎن ﻫﯿﺠﺎ ﻣﯽﭼﮑﺎﻧﯿﺪ‪ «18» .‬ﻣﺤّﻤﺪ ﺧﺎن ﻗﺎﺟﺎر و ﺣﺴﯿﻦ ﺧﺎن‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪ :‬ﻧﯿﮑﻮ ﻧﻬﺎد را ﺑﺎ ﺗﯿﺸﻪ ﺑﯿﺪاد‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﺧﺒﯿﺜﻪ ﻣﻨﺨﺮط‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪ :‬ﻟﻌﻦ و ﻃﻌﻦ‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﻠﮏ‪» :‬ﺧﻮد« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪ :‬ﺗﺎ ﻗﯿﺎم اﻟﺴﺎﻋﻪ‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪ :‬ﺻﺪاي ﺗﻔﻨﮓ و ﺷﻮرش ﺟﻨﮓ‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪» :‬اﻓﻌﺎل« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 129‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺞ‪ :‬و ﺑﺮﻫﻢ ﺧﻮردﮔﯽ آن ﻣﺮدم ﺳﻨﮕﺮ‪.‬‬
‫)‪ .(9‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﯿﻨﻮوش‪.‬‬
‫)‪ .(10‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﯽﮔﺬاﺷﺖ‪.‬‬
‫)‪ .(11‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﺎﻃﻦ ﻫﻤﺖ واﻻ ﺑﺮ ﯾﻮرش ﻣﯽﮔﻤﺎﺷﺖ‪.‬‬
‫)‪ .(12‬ﻣﺞ‪ :‬ﭘﯿﺪا ﮐﺮده‪.‬‬
‫)‪ .(13‬ﻣﺞ‪» :‬ﻋﺰﯾﻤﺖ ﻓﺮﻣﻮد« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(14‬ﻣﺞ‪» :‬ﺷﺎﻫﺰاده ﺑﺎ« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(15‬ﻣﺞ‪ :‬ﺗﯿﺮرس ارض ﻣﯿﻨﻮ ﻣﺜﺎل رﺳﯿﺪه‪.‬‬
‫)‪ .(16‬ﻣﺞ‪ :‬ﻓﺮﻣﻮده‪.‬‬
‫)‪ .(17‬ﻣﺞ‪ :‬ﭘﺮدﻻن‪.‬‬
‫)‪ .(18‬ﻣﺞ‪ :‬و ﻧﺎوك ﻣﺮگ ﺗﮕﺮگآﺳﺎ ﺑﺮ ﺳﺮ ﺑﻬﺎدران ﻣﯽﺑﺎرﯾﺪ‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪114 :‬‬
‫ﺳﺮدار ﺳﺮاﺳـﯿﻤﻪ ﺳﻮار ﺷـﺪه‪ ،‬در ﻋﯿﻦ زدوﺧﻮرد و ﻃﺮﯾﺪ ﻧﺒﺮد »‪ «1‬ﺑﻪ رﮐﺎب ﻧﺼـﺮت اﻧﺘﺴﺎب رﺳـﯿﺪه‪ ،‬ﭼﻮن ﺟﺎي ﻧﺼﯿﺤﺖ ﻧﻤﺎﻧﺪ ﻧﺎﭼﺎر ﺑﻪ‬
‫ﻣﺠﺎدﻟﻪ ﺗﻦ داده‪«2» :‬‬
‫ﭼﻮن ﮐﺎر ز »‪ «3‬دﺳﺖ ﺷﺪ ﭼﻪ ﭼﺎرهﭼﻮن ﺗﯿﺮ ز ﺷـﺴﺖ »‪ «4‬ﺷـﺪ ﭼﻪ ﺗﺪﺑﯿﺮ ﺷـﻬﺰاده ﻧﺎﻣﺪار در آن ﺷﺐ ﺗﺎر در اﺻﻞ وﺳﻂ ﻣﻌﺮﮐﻪ ﮐﺎرزار‬
‫ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ‪ ،‬ﺳﻮاران ﻣﺘﻮاﺗﺮ ﺑﻪ ﺳـﻨﮕﺮﻫﺎي ﻣﺤّﻤـ ﺪ اﺳـﺤﺎق ﺧﺎن ﺳـﺮدار و ﻣﺤّﻤﺪ ﺧﺎن ﺑﯿﮕﻠﺮﺑﯿﮕﯽ و اﻣﯿﺮ اﺳـﻤﺎﻋﯿﻞ ﺧﺎن ﻗﺎﯾﻨﯽ و اﻣﯿﺮ ﮔﻮﻧﻪ‬
‫ﺧـﺎن اﯾﻠﺨـﺎﻧﯽ و ﺳـﺮﮐﺮدﮔﺎن ﻃﺒﺴـﯽ و ﺗﺮﺷـﯿﺰي و ﺳﺎﯾﺮ ﺳـﺮﮐﺮدﮔﺎن ﺧﺮاﺳﺎﻧﯽ رواﻧﻪ و آﻧﻬﺎ را ﻣﺄﻣﻮر »‪ «5‬ﺑﻪ ﯾـﻮرش ﻓﺮﻣﻮده ﮐﻪ از ﭼـﺎر‬
‫ﻃﺮف رو ﺑﻪ ﺷـﻬﺮ آورده‪ ،‬ﻫﺮﮐـﺪام ﮐﻪ در ﯾﻮرش اﻫﻤـﺎل و اﻣﻬـﺎل »‪ «6‬ﻧﻤﻮده‪ ،‬ﮐﻮﺗـﺎﻫﯽ و ﺗﻬﺎون »‪ «7‬از اﯾﺸـﺎن ﺻﺎدر »‪ «8‬ﺷﻮد‪ ،‬ﻫﺮآﯾﻨﻪ‬
‫ﮔﺮدﻧﺸﺎن »‪ «9‬ﻋﺮﺿﻪ ﺷﻤﺸـﯿﺮ اﻣﺘﺤـﺎن ﺧﻮاﻫـﺪ ﺑﻮد و ﺧﻮد ﺑﻪ ﻧﻔﺲ ﻣﺒﺎرك »‪ «10‬ﺳـﺒﮏ ﻋﻨـﺎﻧﯽ ﮐﺮده‪ ،‬از ﻧﻬـﺎﯾﺖ ﭘﺮدﻟﯽ و ﺟﻼدت ﺗﺎ دم‬
‫ﺧﻨـﺪق ﻋﻨﺎن ﺑﺎزﭘﺲ ﻧﮑﺸـﯿﺪﻧﺪ‪ «11» .‬اﻣﺮا و ﺧـﻮاﻧﯿﻦ و ﻏﻼﻣـﺎن و ﻏﺎزﯾـﺎن ﮐﻪ ﭘﺮواﻧﻪﺳـﺎن در دور ﺷـﻬﺰاده ﻇﻔﺮ ﻫﻢﻋﻨـﺎن ﻣﺠﺘﻤﻊ ﺑﻮدﻧـﺪ‪،‬‬
‫ﻫﻤﮕﯽ ﺑﻨﺎﺑﺮ ﻣﺘﺎﺑﻌﺖ ﺟﻠﻮرﯾﺰ ﺧﻮد را ﺑﻪ ﺗﺨﺘﻪ ﭘﻞ رﺳﺎﻧﯿﺪه و »‪ «12‬ﺗﻔﻨﮕﭽﯿﺎن آﺗﺶدم و زﻧﺒﻮرﮐﭽﯿﺎن ﻓﯿﺮوزي ﻗﺪم ﮐﻪ ﭘﯿﺎده در ﺟﻠﻮ ﺑﻮدﻧﺪ‬
‫ﺑﻪ ﯾﮑﺒـﺎر ﺷـﻠﯿﮏ ﻧﻤﻮده‪ ،‬از ﺗﺨﺘﻪ ﭘـﻞ ﮔﺬﺷـﺘﻨﺪ و ﺑﻪ ﺿـﺮب ﻗﻨـﺪاق ﺗﻔﻨـﮓ و ﺧﻨﺠﺮ‪ ،‬اﻫﻞ ﺷـﻬﺮ و ﻣﺴـﺘﺤﻔﻈﯿﻦ دروازه را ﺑﺎ ﺟﻤﻌّﯿﺖ آﻧﻬﺎ‬
‫ﻣﻐﻠﻮب و »‪ «13‬ﺑﺮداﺷﺘﻪ داﺧﻞ دروازه ﮐﺮدﻧﺪ و »‪ «14‬اﮐﺜﺮي از اﻫﻞ دروازه ﻣﺎﺑﯿﻦ ﺗﺨﺘﻪ ﭘﻞ و ﺷﯿﺮ ﺣﺎﺟﯽ و ﻗﻠﻌﻪ ﻗﺘﯿﻞ و دﺳﺘﮕﯿﺮ و ﺟﻤﻌﯽ‬
‫ﮐﺜﯿﺮ در آن ورﻃﻪ ﻫﻮﻟﻨﺎك و ﺷﺐ ﺗﺎرﯾﮏ ﻟﮕـﺪﮐﻮب و اﺳـﯿﺮ ﺳـﺮﭘﻨﺠﻪ ﺗﻘـﺪﯾﺮ ﮔﺮدﯾـﺪه‪ ،‬در ﺳﺎﻋﺖ ﮐﺮﻧﺎﭼﯿﺎن ﺑﺮ »‪ «15‬ﺳﺮ دروازه ﭼﻮن‬
‫اﺳﺮاﻓﯿﻞ ﺑﻪ آﺳﻤﺎن ﻋﺮوج ﮐﺮده‪ ،‬ﻧﻘﺎرهﭼﯿﺎن ﻧﻘﺎره ﺑﺸﺎرت و دوﻟﺖ را »‪ «16‬ﺑﻪ ﻧﺎم ﻫﻤﺎﯾﻮن ﺷﻬﺰاده‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪ :‬ﻃﺮﯾﺪ و ﻧﺒﺮد‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪ :‬درداده‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﻠﮏ‪» :‬ز« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺘﻦ‪ :‬ﺷﺼﺖ‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪ :‬اﻣﺮ‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪ :‬ﺳﺴﺘﯽ‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪ :‬ﺗﻬﺎوﻧﯽ‪.‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 130‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺞ‪ :‬ﻇﺎﻫﺮ‪.‬‬
‫)‪ .(9‬ﻣﺞ‪ :‬ﮔﺮدن اﯾﺸﺎن‪.‬‬
‫)‪ .(10‬ﻣﺞ‪ :‬ﻧﻔﯿﺲ‪.‬‬
‫)‪ .(11‬ﻣﺞ‪ :‬ﻧﮑﺸﯿﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(12‬ﻣﺞ‪» :‬و« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(13‬ﻣﺞ‪» :‬ﻣﻐﻠﻮب و« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(14‬ﻣﺞ‪ :‬ﮐﺮده‪.‬‬
‫)‪ .(15‬ﻣﺞ‪ :‬از‪.‬‬
‫)‪ .(16‬ﻣﺞ‪ :‬ﻧﻘﺎره دوﻟﺖ‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪115 :‬‬
‫ﻇﻔﺮ رﻫﻨﻤﻮن ﺑﻠﻨـﺪآوازه ﺳﺎﺧﺘﻪ‪ ،‬ﻣﻘﺎرن آن ﺣﺎل »‪ «1‬ﻧـﺎدر ﻣﯿﺮزا ﺑﺎ ﺟﻤﻌّﯿﺖ ﺧﻮد ﻗﺮﯾﺐ ﺑﻪ دروازه رﺳـﯿﺪه‪ ،‬آن ﻏﻮﻏﺎي ﻣﻬﯿﺐ ﮐﻪ ﺷـﻨﯿﺪن‬
‫آن او را »‪ «2‬ﺑـﺪﺗﺮ از )‪ 43‬ب( آوازه »‪ «3‬ﻣﺮگ ﺑﻮد ﺷـﻨﯿﺪه اﻫﻞ ﺑﺮج و دروازه ﺑﻪ ﻗـﺪم ﻣـﺪاﻓﻌﻪ ﭘﯿﺶ آﻣـﺪه ﺟﻨﮓ درﭘﯿﻮﺳـﺘﻨﺪ‪ .‬ﭘﺮدﻻن‬
‫ﻧﺼﯿﺮي ﻣﻨﺶ ﮐﻤﺮ ﺑﻪ ﮐﻮﺷﺶ و ﮐﺸﺶ ﭼﺴﺖ ﺑﺴﺘﻪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﯿﺌﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﺑﺮ ﺑﺮج و دروازه ﯾﻮرش ﺑﺮده‪ ،‬ﻋﺮﺻﻪ را ﺑﺮ آﻧﻬﺎ ﺗﻨﮓ و ﺷﻬﺮﯾﺎن‬
‫را ﻣﺠﺎل درﻧﮓ ﻧﺪاده‪ «4» ،‬ﺑﻪﻫﺮﻗﺪر »‪ «5‬ﮐﻪ ﭘﯿﺶ آﻣﺪﻧﺪ ﺑﻪ اﺿﻌﺎف آن ﭘﺲ ﻧﺸﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻘـّﯿ ﮥ اﻟﺴـﯿﻒ ﻣﺴـﺘﺤﻔﻈﯿﻦ ﺑﺮوج و دروازه ﭼﻮن ﻟﻮاي ﺑﺨﺖ ﻧﺎدر ﻣﯿﺮزا را ﻧﮕﻮن و ﻃﺎﻟﻊ اﻗﺒﺎل ﺧﻮد »‪ «6‬را وارون دﯾﺪﻧﺪ و داﻧﺴـﺘﻨﺪ ﮐﻪ از‬
‫ﺧﻮدداري و ﺛﺒﺎت ﻗﺪم و ﻣﺪاﻓﻌﻪ ﻓﺎﯾﺪهاي ﻣﺘﺮﺗﺐ ﻧﻤﯽﺷﻮد‪ «7» ،‬در ﻋﯿﻦ ﺳﺘﯿﺰ و آوﯾﺰ رو ﺑﻪ ﮔﺮﯾﺰ ﻧﻬﺎدﻧﺪ‪«8» .‬‬
‫ﻧﺎدر ﻣﯿﺮزا اﺳﺘﻌﺪادي ﮐﻪ ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه داﺷﺖ ﺑﻪ اﻣﯿﺪ آﻧﮑﻪ ﺷﺎﯾﺪ ﮐﺎري از ﭘﯿﺶ ﺑﺮود رو ﺑﻪ دروازه آورده‪ ،‬اﻣﺎ ﻏﺎﻓﻞ از اﯾﻨﮑﻪ »‪ «9‬ﺳﯿﻞ ﺑﻼ را‬
‫ﺑـﺎ ﺧﺲ و ﺧﺎﺷـﺎك ﻧﻤﯽﺗـﻮان ﺑﺴﺖ و در رﻫﮕـﺬر اژدﻫـﺎ ﺑﻪ ﻓﺮاﻏﺖ ﻧﺸﺎﯾـﺪ ﻧﺸـﺴﺖ‪ .‬ﭼـﻮن دروازه ﻣﻤﻠﻮ از ﻣﺮدان ﮐـﺎري و اﮐـﺜﺮ ﺑﺮوج‬
‫ﻣﺸﺤﻮن »‪ «10‬از ﺑﻬﺎدران ﻧﺎﻣﯽ ﯾﺎﻓﺖ‪ ،‬ﻧﺎﭼﺎر در ﮐﻤﺎل اﺿـﻄﺮار و ﺳﺮاﺳـﯿﻤﮕﯽ ﺑﻪ ارگ ﺷـﺘﺎﻓﺖ و از آن ﺟﺎﻧﺐ ﺣﺴﺐ اﻻﻣﺮ ﻗـﺪر ﻣﺮاﺗﺐ‬
‫اﻣﺮا و ﺧﻮاﻧﯿﻦ و ﻏﺎزﯾـﺎن ﺧﺮاﺳـﺎﻧﯽ ﺑﻪ ﻫﯿﺌﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﻫﺮﮐـﺪام ﺑﺎ ﺟﻤﻌّﯿﺖ ﺧﻮد ﯾﻮرش ﺑﻪ دروازه و ﺑﺮوج ﺑﺮده‪ ،‬در ﻋﯿﻦ ﺣﺮب و ﺿـﺮب‬
‫ﺑﻮدﻧـﺪ ﮐﻪ ﺻـﺪاي ﮐﺮﻧﺎ و ﻧﻘﺎره ﺑﻠﻨـﺪ ﺷﺪه‪ ،‬دﻋﻮا از ﻫﺮﻃﺮف ﮐﻮﺗﺎه ﮔﺮدﯾﺪ و ﺗﻤﺎﻣﯽ دروب و ﺑﺮوج »‪ «11‬ﺑﻪ ﺗﺼﺮف اوﻟﯿﺎي دوﻟﺖ »‪«12‬‬
‫ﻗﺎﻫﺮه درآﻣﺪه‪ ،‬ﺑﻪ ﺿﺒﻂ آن ﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫در آن اﺛﻨـﺎ دﻟﯿﺮان ﻋﺮﺻﻪ ﭘﯿﮑﺎر و ﯾﮑﻪﺗﺎزان ﻣﻌﺮﮐﻪ ﮐﺎرزار ﺧﺼﻢ ﺗﯿﺮه روزﮔﺎر را از ﺷـﻬﺮ ﺑﻪ ارگ دواﻧﯿـﺪه ﺑﻪ ﮐﻮﭼﻪ و ﺑﺎزار ﺑﺎ ﻏﻨﯿﻢ در‬
‫ﮔﯿﺮودار ﺷﺪﻧﺪ‪ «13» .‬اﺧﻼف و اﺣﻔﺎد »‪ «14‬ﻧﺎدر ﻣﯿﺮزا ﭼﻮن‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪ :‬در آن اﺛﻨﺎ‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪ :‬ﮐﻪ آن ﺻﺪاي ﻣﻬﯿﺐ ﮐﻪ از ﺑﺮاي او ﺷﻨﯿﺪن آن‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪» :‬آوازه« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪ :‬ﺷﻬﺮﯾﺎن ﻣﺠﺎل درﻧﮓ ﻧﯿﺎﻓﺘﻪ‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﻪ ﻗﺪري‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪ :‬او‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪ :‬دﯾﺪﻧﺪ ﻓﺎﯾﺪهاي ﺑﺮ ﺧﻮدداري و ﺛﺒﺎت ﻗﺪم و دﻓﺎع آﻧﻬﺎ ﻣﺘﺮﺗﺐ ﻧﺸﺪه‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺞ‪ :‬ﻧﻬﺎدهاﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 131‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫)‪ .(9‬ﻣﻠﮏ‪» :‬از اﯾﻨﮑﻪ« ﺗﮑﺮار ﺷﺪه‪.‬‬
‫)‪ .(10‬ﻣﺞ‪ :‬دروازهﻫﺎ ﻣﺸﺤﻮن از ﻣﺮدان ﮐﺎري و اﮐﺜﺮ ﺑﺮوج را ﻣﻤﻠﻮ‪.‬‬
‫)‪ .(11‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﻪ ﻫﺰﯾﻤﺖ رﻓﺘﻪ‪.‬‬
‫)‪ .(12‬ﻣﻠﮏ‪» :‬دوﻟﺖ« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(13‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﻮده‪.‬‬
‫)‪ .(14‬ﻣﺞ‪ :‬اﮐﺒﺎر‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪116 :‬‬
‫ﺑﺨﺖ ﺧﻮد را ﺗﯿﺮه و اﻓﻮاج ﻗـﺎﻫﺮه را ﭼﯿﺮه دﯾﺪﻧـﺪ از دروازهﻫﺎ ﺑﻪ ﻫﺰﯾﻤﺖ »‪ «1‬در ارگ ﺑﻪ »‪ «2‬ﭘﺪر ﻣﻠﺤﻖ ﺷﺪه‪ ،‬دﺳﺖ از ﭘﯿﮑﺎر ﮐﺸـﯿﺪه‪،‬‬
‫ﻣﺴﺘﻌﺪ ﻓﺮار ﮔﺸﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫در آنوﻗﺖ ﺷـﻬﺰاده ﻧﺎﻣﺪار ﺑﺎ اﻓﻮاج ﻧﺼﺮتﺷـﻌﺎر ﭼﻮن ﺑﺤﺮ زّﺧﺎر ﺑﻪ ﺳـﺮ دروازه رﺳـﯿﺪه‪ ،‬ﺑﻪ ﺟﻬﺖ ﺿـﺒﻂ ﺟﻠﻮ ﻟﺸﮑﺮ ﻣﻨﺼﻮر ﻗﺪر ﻣﻨﺸﻮر‬
‫اﻫﺘﻤﺎم ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪ .‬ﻣﺤّﻤﺪ اﺳﺤﺎق ﺧﺎن ﺳﺮدار ﻧﯿﺰ از ﺳﻨﮕﺮ ﺧﻮد ﺑﺎ ﺧﯿﻞ و ﺣﺸﻢ و ﻃﺒﻞ و ﻋﻠﻢ داﺧﻞ دروازه و ﻣﺮدم ﺧﻮد را ﺑﻪ ﺿﺒﻂ دروازه‬
‫و ﺑﺮوج آﻧﺠـﺎ ﻣﺄﻣﻮر ﻧﻤﻮده‪ ،‬ﭼﻮن ﻧﺎدر ﻣﯿﺮزا درﯾﺎي ﺑﻼ و ﻃﻮﻓﺎن ﻧﮑﺒﺖ را ﻣﺤﯿﻂ و ﺧﻮد را ﻣﺤﺎط ﻟﺸـﮑﺮ ﻧﺼـﺮتاﺛﺮ دﯾـﺪ‪ 44) ،‬ﻟا ﻒ( ﺑﻪ‬
‫ﮐﺎم »‪ «3‬و ﻧﺎﮐﺎم و داغ زن و ﻓﺮزﻧﺪ ﻧﻤﻮده‪ ،‬ﺑﺎ ﺑﺮادر ﻧﻘﺪ ﻋﻠﯽ ﺧﺎن و ﻃﺎﯾﻔﻪ اﮐﺮاد زﻋﻔﺮاﻧﻠﻮ و ﺧﺪم و ﺣﺸﻢ ﺧﻮد از دروازه ارگ ﮐﻬﻨﻪ ﺑﻪ‬
‫ﻃﺮف ﮐﻮهﺳـﻨﮕﯽ ﺑﯿﺮون رﻓﺖ‪ «4» .‬اﺷـﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ ﻣﺘﻦ ‪ 116‬ﮐﯿﻔﯿﺖ ﺗﺴـﺨﯿﺮ ارض اﻗـﺪس و ﻓﺘﺢ آن ﺑﻠﺪه ﻣﻘﺪس ﺑﻪ ﻣﻌﺎوﻧﺖ ﺣﻀـﺮت‬
‫ﺑﺎري ﺗﻌﺎﻟﯽ و ﺗﻘﺪس‬
‫راد اوﻻ ﺧﺎﻧﻪ »‪ «5‬او را رﻓﺘﻪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻗﺪري ﮐﻪ دﺳﺖرس داﺷـﺘﻨﺪ‪ ،‬اﺣﻤﺎل و اﺛﻘﺎل او را ﺗﺼﺮف ﻧﻤﻮده »‪ ،«6‬ﺷﺮاﯾﻂ ﻣﺮاﻓﻘﺖ ﺑﻪ ﺟﺎي آوردﻧﺪ‪.‬‬
‫»‪ «7‬ﭼـﻮن اﮐﺮاد در ﺣﯿﻦ ﺑﯿﺮون رﻓﺘﻦ از ﺷـﻬﺮ ﻓﺘﯿﻠﻪﻫـﺎي ﺗﻔﻨـﮓ ﺧـﻮد را روﺷﻦ و از ﺑﯿﻢ ﺟـﺎن و آﺗﺶ دل اﻓﺮوﺧﺘﻪ »‪ «8‬و از آن ﺧﺲ و‬
‫ﺧﺎﺷﺎك وﺟﻮد ﺑﯽ »‪ «9‬ﺑﻮد ﺧﻮد را ﺳﻮﺧﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻧﺎدر ﻣﯿﺮزا را ﺳـﭙﺎﻫﯿﮕﺮي ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ رﺳـﯿﺪه‪ ،‬ﺑﻌﺪ از ﮔﺬﺷﺘﻦ از ﺧﻨﺪق از آﻧﻬﺎ ﺟﺪا ﺷﺪ‬
‫»‪ «10‬ﮐﻪ ﻣﺒﺎدا ﺳﻮاران ﮔﺰﻣﻪ دور ﺷـﻬﺮ از ﮐﻤﯿﻦ ﻏـﺪر و ﻣﮑﺮ ﺑﻪ »‪ «11‬ﺳﺮوﻗﺖ ﻓﺮارﯾﺎن رﺳﯿﺪه »‪ ،«12‬ﮔﺰﻧـﺪي ﺑﻪ او ﺑﺮﺳﺪ و ﺷﺎﯾﺪ ﮐﻪ از‬
‫ﺗﻨﻬﺎﯾﯽ »‪ «13‬ﺑﻪ ﺳﻬﻮﻟﺖ راه ﻓﺮار ﭘﯿﻤﻮده ﺑﺎﺷﺪ و از آن ﻏﺎﻓﻞ ﮐﻪ ﺧﻮن ﻧﺎﺣﻖ آن ﻋﺎﻟﻢ ﺑﻪ ﺣﻖ ﭼﺸﻢ ﺑﺨﺘﺶ را ﺗﯿﺮه و دﯾﺪه ﻧﺠﺎﺗﺶ »‪ «14‬را‬
‫ﺧﯿﺮه ﺧﻮاﻫﺪ ﺳﺎﺧﺖ و ﺟﺎن ﺧﻮد و اﻋﻘﺎب و اوﻻد »‪ «15‬ﺧﻮد را ﺑﺮ ﺳﺮ ﺟﺎن او ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﺎﺧﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﺮﺻﻮرت ﺑﻪ‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﻪ ﻫﺰﯾﻤﺖ رﻓﺘﻪ‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﺎ‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪ :‬و ﺑﺮ ﮐﺎم‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﻠﮏ‪» :‬رﻓﺖ« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪ :‬ﺧﺎﻧﻮاده‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪ :‬ﻧﻤﻮده‪ ،‬ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﺮاﻓﻘﺖ ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪» ) .‬ﺷﺮاﯾﻂ« ﻧﺪارد‪(.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﯿﺮون رﻓﺘﻦ ﻓﺘﯿﻠﻪﻫﺎي ]ﻣﺘﻦ‪ :‬ﻓﺘﯿﻠﻬﺎ[ ﺗﻔﻨﮓ ﺧﻮد را از ﺑﯿﻢ ﺟﺎن اﻓﺮوﺧﺘﻪ‪.‬‬
‫)‪ .(9‬ﻣﻠﮏ‪ :‬ﭘﯽ‪.‬‬
‫)‪ .(10‬ﻣﺞ‪ :‬ﺷﺪه‪.‬‬
‫)‪ .(11‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﯿﺮون و ﺑﻪ‪.‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 132‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫)‪ .(12‬ﻣﺞ‪ :‬آﻣﺪه‪.‬‬
‫)‪ .(13‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﺮﺳﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﺼﻮر اﯾﻨﮑﻪ از ﺗﻨﻬﺎﯾﯽ ﺷﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(14‬ﻣﺞ‪ :‬زﻧﺪﮔﺎﻧﯿﺶ‪.‬‬
‫)‪ .(15‬ﻣﺞ‪ :‬ﺟﺎن ﺧﻮد و اﺻﻼب و اﻋﻘﺎب‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪117 :‬‬
‫اﯾﻦ ﻓﮑﺮ ﺑﺎﻃﻞ از ﻣﻮاﻓﻘﺖ ﻫﻤﺮﻫﺎن ﻏﺎﻓﻞ ﺷـﺪه‪ ،‬ﺑﺎ »‪ «1‬اﺳﺒﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺟﻬﺖ ﭼﻨﯿﻦ روزي ﻣﯽﭘﺮورﯾـﺪ و ﮐﻤﺎل ﺧﺎﻃﺮﺟﻤﻌﯽ داﺷﺖ ﺑﻪ ﺳـﻤﺖ‬
‫ﮐﻮه ﺳﻨﮕﯽ روان ﺷﺪه ﮐﻪ از داﻣﻦ ﮐﻮه ﺷﺒﺎﻧﻪ ﺧﻮد را ﺑﻪ ﭼﻨﺎران و ﻧﻘﺪ ﻋﻠﯽ ﺧﺎن ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ‪ .‬ﺷﻬﺰاده ﺑﻌﺪ از ورود ﺑﻪ ﺳﺮ دروازه‪ ،‬ﻣﺤّﻤﺪ ﻧﻈﺮ‬
‫ﺧـﺎن ﻣﺎﻓﯽ را ﺑﺎ ﻓﻮﺟﯽ از ﺳﻮاره »‪ «2‬ﺑﻪ ﻣﺤـﺎﻓﻈﺖ دروازه ارگ ﮐﻬﻨﻪ ﻣﺄﻣﻮر ﻓﺮﻣﻮده »‪ ،«3‬ﭼﻮن ﻣﻈّﻨﻪ ﮐّﻠﯽ ﻣﯽرﻓﺖ »‪ «4‬ﮐﻪ ﻧﺎدر ﻣﯿﺮزا از‬
‫آﻧﺠـﺎ ﻣﺮﺣﻠﻪﭘﯿﻤﺎي وادي ﻓﺮار ﺷﻮد »‪ ،«5‬ﺑﻠﮑﻪ ﺑﻪ ﻃﺎﻟﻊ ﺳـﻌﺪ ﺧﺠﺴـﺘﻪ و ﻣﺴﺎﻋـﺪت اﻗﺒﺎل ﻓﺮﺧﻨـﺪه ﺷﺎﻫﺰاده ﻓﯿﺮوز روز آن ﺗﯿﺮهروز ﮔﺮﻓﺘﺎر‬
‫ﺷﻮد‪.‬‬
‫از اﺗّﻔﺎﻗﺎت‪ ،‬ﻣﺤّﻤﺪ ﻧﻈﺮ ﺧﺎن ﺑﺎ اﻓﻮاج ﻇﻔﺮ ﻫﻢﻋﻨﺎن ﺑﻪ رﻫﻨﻤﺎﯾﯽ آﺗﺶ ﻓﺘﯿﻠﻪ ﺑﻪ ﺳـﺮوﻗﺖ ﻫﺰﯾﻤﺘﯿﺎن »‪ «6‬ﻣﯽرﺳﺪ ﮐﻪ اﯾﻨﻬﺎ ﯾﮏ ﺗﯿﺮرس »‪ «7‬از‬
‫دروازه ﺑﯿﺮون آﻣـﺪه ﺑﻮدﻧـﺪ‪ .‬او را ﻣﻈّﻨـﻪ اﯾﻨﮑﻪ اﯾﻦ »‪ «8‬ﺳﻮار از ﺳﻮاران اردو ﯾـﺎ از ﮔﺰﻣﻪ ﻣﺤّﻤـ ﺪ اﺳـﺤﺎق ﺧﺎن ﺑﺎﺷـﺪ‪ ،‬در »‪ «9‬زﺑﺎنﮔﯿﺮي‬
‫درآﻣﺪه‪ ،‬ﭼﻮن روي ﻫﺰﯾﻤﺘﯿﺎن ﺳﯿﺎه و ﮐﺎر ﻓﺮارﯾﺎن ﺗﺒﺎه اﺳﺖ‪ «10» ،‬از ﻓﺤﻮاي ﮐﻼم ﻣﻌﻠﻮم و از ﺳﯿﺎق ﮔﻔﺘﮕﻮي اﯾﺸﺎن اﺳﺘﺪﻻل و اﺳﺘﻨﺒﺎط‬
‫ﻧﻤﻮد ﮐﻪ اﯾﻨﻬﺎ از ﻓﺮارﯾﺎن ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬در ﻣﻘﺎم اﺧﺬ و ﻗﯿﺪ آﻧﻬﺎ درآﻣﺪ و »‪ «11‬ﭼﻮن آن ﺷﺐ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺑﺨﺖ ﺳﯿﺎه در و ﻧﺎن ﺗﺎرﯾﮏ و رﺷﺘﻪﻫﺎي‬
‫»‪ 44) «12‬ب( ﺑﺎرﯾـﮏ ﻧﯿﺰ در ﻣﯿﺎن »‪ «13‬ﺑﻮد‪ ،‬ﻓﺮارﯾﺎن از ﺗﻄﺎول ﺳـﭙﺎه ﻣﻨﺼﻮر ﻣﺘﻔّﺮق و ﻫﺮﯾﮏ ﺑﻪ ﺳـﻤﺘﯽ آواره ﺷـﺪه‪ ،‬ﭼﻨﺪ ﻧﻔﺮ از اﯾﺸﺎن‬
‫»‪ «14‬دﺳـﺘﮕﯿﺮ و ﭼﻨـﺪ ﻧﻔﺮ دﯾﮕﺮ ﺑـﺎ ﻋﻠﯽ ﻣﯿﺮزا ﺑﺮادر ﻧـﺎدر ﻣﯿﺮزا و اوﻻـد او ﺑـﺎ اﺳﺐ ﺳـﺮﻧﮕﻮن در ﻗﻨﺎت »‪ «15‬اﻓﺘﺎده‪ ،‬در ﻫﻤﺎن ﺷﺐ اﺳـﯿﺮ‬
‫ﮔﺮدﯾﺪﻧـﺪ و اﮐﺜﺮي از اﺳﺐ اﻓﺘـﺎده و ﯾﺮاق را ﺑـﺎ اﺳﺐ ﮔﺬاﺷـﺘﻪ‪ ،‬در ﻣﯿـﺎن ﻗﻨﻮات ﻣﺘﻮاري و ﺑﺮﺧﯽ ﭘﯿﺎده ﺑﻪ ﮐﻮه زده‪ ،‬ﺟﺎن ﺑﻪ ﺗﮏﭘﺎ ﺑﺮون‬
‫ﺑﺮدﻧﺪ و آﻧﭽﻪ از اﻣﻮال ﻧﺎدر ﻣﯿﺮزا در ارگ ﮐﻬﻨﻪ ﺑﻮد‪ ،‬ﮐﺴﯿﺐ ﻏﺎزﯾﺎن ﻣﻨﺼﻮر ﮔﺮدﯾﺪ‪«16» .‬‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﻠﮏ‪ :‬ﺑﻪ‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪ :‬از ﺳﻮار ﻣﺄﻣﻮر‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪ :‬ﮐﻬﻨﻪ ﻧﻤﻮد ﮐﻪ‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﻮد‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﺸﻮد‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪ :‬ﻫﺰﯾﻤﺘﺎن‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪» :‬رس« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﻠﮑﻪ اﯾﻦ‪.‬‬
‫)‪ .(9‬ﻣﺞ‪ :‬در ﻣﻘﺎم‪.‬‬
‫)‪ .(10‬ﻣﻠﮏ‪ :‬ﭼﻮن ﻫﺰﯾﻤﺘﯿﺎن را روي ﺳﯿﺎه و ﮐﺎر ﻓﺮارﯾﺎن‪.‬‬
‫)‪ .(11‬ﻣﺞ‪ :‬درآﻣﺪه‪.‬‬
‫)‪ .(12‬ﻣﺞ‪ :‬رﺷﺘﻪﻫﺎي ]رﺷﺘﻬﺎي[ ﻗﻨﻮات‪.‬‬
‫)‪ .(13‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﯿﺎﻧﻪ‪.‬‬
‫)‪ .(14‬ﻣﺞ‪ :‬ﭼﻨﺪ ﻧﻔﺮﺷﺎن‪.‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 133‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫)‪ .(15‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﺎ اﺳﺐ در ﻗﻨﺎت ﺳﺮﻧﮕﻮن‪.‬‬
‫)‪ .(16‬ﻣﺞ‪ :‬آﻧﭽﻪ در ارگ ﮐﻬﻨﻪ از اﻣﻮال ﻧﺎدر ﻣﯿﺮزا ﮐﺴﯿﺐﺷﺎن ﺷﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﻧﺼﯿﺐ ﻏﺎزﯾﺎن ﻣﻨﺼﻮره ﮔﺮدﯾﺪ‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪118 :‬‬
‫ﺧﻼﺻﻪ ﻣﺤّﻤـ ﺪ اﺳـﺤﺎق ﺧﺎن ﺳـﺮدار و ﻣﺤّﻤﺪ ﺧﺎن ﺑﯿﮕﻠﺮﺑﯿﮕﯽ ﮐﻪ ﺳﺎﺑﻘﺎ در ﻧﯿﺸﺎﺑﻮر ﺷـﺮﻓﯿﺎب ﺣﻀﻮر ﺷﺎﻫﺰاده ﻣﻨﺼﻮر ﺷﺪه‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﻮازش و‬
‫ﻣﮑﺎرم ﺧﺴـﺮوي و ﺗﺸـﺮﯾﻔﺎت ﮔﺮانﻣﺎﯾﻪ ﺳـﺮﺑﻠﻨﺪي ﯾﺎﻓﺘﻪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﺤﺎﺻـﺮه ارض اﻗـﺪس ﻣﺄﻣﻮر ﮔﺮدﯾﺪﻧـﺪ‪ «1» ،‬در ﻫﻤـﺎن ﺷﺐ داﺧـﻞ ﺷـﻬﺮ و‬
‫ﺷﻬﺰاده ﮐﺎﻣﮑﺎر ﭼﻨﺪ ﻧﻔﺮ از ﻧﺴـﻘﭽﯿﺎن و ﺟﺎرﭼﯿﺎن را در ﺷﻬﺮ ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻓﺮﻣﻮد ﮐﻪ ﺑﺮﺣﺴﺐ »‪ «2‬ﺣﮑﻢ ﻣﻄﺎع ﻻزم اﻻﺗﺒﺎع ﻣﺮدم از ﻧﻬﺐ »‪ «3‬و‬
‫ﺗﺎراج و ﺑﯽﺣﺴﺎﺑﯽ ﻣﻨﻊ و ﺟﺎر ﮐﺸـﯿﺪه‪ ،‬ﺷﻬﺮﯾﺎن را ﺑﻪ ﻣﺮاﺣﻢ ﺧﺴﺮواﻧﻪ اﻣﯿﺪوار و ﻣﻄﻤﺌﻦ ﺳﺎزﻧﺪ‪ «4» .‬در ﻫﻤﺎن ﺷﺐ ﺳﺮدار ﻣﺤّﻤﺪ اﺳﺤﺎق‬
‫ﺧـﺎن و ﻣﺤّﻤـ ﺪ ﺧﺎن ﺑﯿﮕﻠﺮﺑﯿﮕﯽ ﺗﻬﻨﯿﺖ ﻓﺘـﺢ ارض اﻗـﺪس و ﻣﺒﺎركﺑﺎدي »‪ «5‬ﺗﺴـﺨﯿﺮ آن ﺑﻠـﺪه ﻣﻘـﺪس را ﺑﻪ ﻋﺮض ﺷﺎﻫﺰاده »‪ «6‬ﻧﺎﻣﺪار‬
‫رﺳﺎﻧﯿﺪه و آن ﺣﻀﺮت ﺑﻌﺪ از اﻧﻀﺒﺎط »‪ «7‬و ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻣﺮدم ﺷﺎﯾﺴﺘﻪ‪ ،‬ﺧﺎﻃﺮﺟﻤﻊ ﺑﻪ ﺟﻬﺖ ﺗﺸﺨﯿﺺ ﺳﺎﻋﺖ ورود و ﻣﺮاﺟﻌﺖ ﺑﻪ ﻣﻌﺴﮑﺮ ﺧﻮد‬
‫ﻧﻤﻮده‪ ،‬ﺻـﺒﺎح آن ﻣﺮدم ﺷﻬﺮ را از وﺿﯿﻊ و ﺷﺮﯾﻒ ﻃﻠﺒﯿﺪه ﻫﻤﮕﯽ را ﻣﺴﺘﻮش و »‪ «8‬ﻣﺴﺘﻈﻬﺮ ﺑﻪ ﻋﻨﺎﯾﺎت »‪ «9‬ﺷﺎﻫﻨﺸﺎه ﻓﺮﯾﺪونﻓﺮ ﺳﺎﺧﺘﻪ و‬
‫ﻫﺮﯾﮏ را ﻋﻠﯽ ﻗﺪر ﻣﺮاﺗﺒﻬﻢ ﻧﻮاﺧﺘﻪ‪ ،‬ﺑﻪ رﺗﻖوﻓﺘﻖ »‪ «10‬اﻣﺮ ﺷﻬﺮ و اﻟﺘﯿﺎم »‪ «11‬دﻟﻬﺎي ﺷﮑﺴﺘﻪ اﻫﺎﻟﯽ آن ﺑﻮم و ﺑﺮ ﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ذﮐﺮ ﻧﺰول راﯾﺎت ﻧﺼـﺮت آﯾﺎت ﺑﻪ ﺧﻄﻪ ارم ﺑّﯿﻨﺎت و اﺳﺘﺸـﺮاف ﺷﺎﻫﺰاده واﻻ ﺻﻔﺎت ﺑﻪ روﺿﻪ ﻋﺮش درﺟﺎت ﺑﻪ ﺗﻮﻓﯿﻖ »‪ «12‬ﺣﻀﺮت‬
‫واﻫﺐ اﻟﻌﻄّﯿﺎت »‪«13‬‬
‫ﺻﺒﺤﮕﺎﻫﺎن ﮐﻪ ﻧﺴـﯿﻢ ﺳـﺤﺮﺧﯿﺰ روحﭘﺮور ﻫﺰﯾﻤﺖ ﻟﺸﮑﺮ ﺷﺐ ﻇﻠﻤﺖزدا را ﺑﻪ ﻣﺴﺎﻣﻊ ﺟﻼل ﺳﻠﻄﺎن ﮐﺸﻮرﺳﺘﺎن اﻗﻠﯿﻢ ﺧﺎور و زﯾﺐاﻓﺰاي‬
‫ﻣﺴﻨﺪ ﭼﺎرم ﮐﺸﻮر رﺳﺎﻧﯿﺪ‪ «14» .‬ﻃﻠﯿﻌﻪ ﺧﻮرﺷﯿﺪ ﻣﺮّﺻﻊ ﭼﺘﺮ »‪ «15‬ﻣﻠّﻤﻊ ﺑﺪن و راﯾﺖ آﻓﺘﺎب زرﯾﻦ ﺟﻨﺎح ﻣﺸﻌﺸﻊ ﺗﻦ از ﮔﺮﯾﻮه اﻓﻖ ﻟﻮاي‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪ :‬ﮔﺮدﯾﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪ :‬ﻧﻤﻮده ﮐﻪ ﺑﻪ اﻣﻀﺎي‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﺮدم را از ﺗﺎﺧﺖ‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪ :‬ﺷﻬﺮﯾﺎن را ﻣﻄﻤﺌﻦ و ﺑﻪ ﻣﺮاﺣﻢ ﺧﺴﺮواﻧﻪ اﻣﯿﺪوار و ﺑﻪ ﻣﮑﺎرم ﺧﺪﯾﻮاﻧﻪ ﻗﺮﯾﻦ اﺳﺘﻈﻬﺎر ﺳﺎزﻧﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﺒﺎركﺑﺎد‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﻘﺪس ﺑﻪ درﺑﺎر ﺷﻬﺰاده‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪ :‬اﻧﻀﺒﺎط دروازه‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﻠﮏ‪ :‬ﻣﺴﺘﻮﺛﻖ؛ ﻣﺞ‪» :‬ﻣﺴﺘﻮش و« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(9‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﻪ ﻋﻨﺎﯾﺖ‪.‬‬
‫)‪ .(10‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﻪ اﻧﻀﺒﺎط‪.‬‬
‫)‪ .(11‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﺮﻣﺖ‪.‬‬
‫)‪ .(12‬ﻣﺞ‪ :‬و ﺗﻮﻓﯿﻘﺎت‪.‬‬
‫)‪ .(13‬ﻣﺞ‪ :‬از »ﺑﻪ روﺿﻪ ‪ «...‬ﺗﺎ اﯾﻨﺠﺎ در ﺣﺎﺷﯿﻪ آﻣﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫)‪ .(14‬ﻣﺞ‪ :‬ﻫﺰﯾﻤﺖ ﺷﺐ ﻣﺸﮑﯿﻦ را ﺑﻪ ﻣﺴﺎﻣﻊ ﺟﻼل ﻣﻬﺮ اﻧﻮر و ﺳﻠﻄﺎن اﻗﻠﯿﻢ ﺧﺎور رﺳﺎﻧﯿﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(15‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﺎل‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪119 :‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 134‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫ﺟﻬﺎﻧﮕﯿﺮي ﺑﺮاﻓﺮاﺧﺖ »‪ ،«1‬و ﺟﻬﺎﻧﯿﺎن را از ﺑﺸﺎرت ﻓﺘـﺢ اﻟﺒﺎب ﻣﻌﻤﻮره )‪ 45‬اﻟﻒ( ﺟﻬﺎن »‪ «2‬ﻣﺒﺘﻬﺞ »‪ «3‬و ﻣﺴﺮور ﺳﺎﺧﺖ‪ .‬ﺳﺮوش ﻏﯿﺒﯽ‬
‫ﻣﻀﻤﻮن اﯾﻦ اﺑﯿﺎت را ﺑﻪ زﻣﺰﻣﻪ ﻧﻮاي ﻧﯿﺸﺎﺑﻮر ﺑﻪ ﮔﻮش ﺣﻘﺎﻧّﯿﺖ ﻧﯿﻮش ﺷﻬﺰاده ﺑﺎ داد و ﻫﻮش ﻣﯽرﺳﺎﻧﯿﺪ‪.‬‬
‫ﺷﻌﺮ »‪«4‬‬
‫ﺑﺮﺧﯿﺰ ﮐﻪ ﺻﺒﺢ اﺳﺖ و ﺷﺮاب اﺳﺖ و ﻣﻦ و ﺗﻮآواز ﺧﺮوس ﺳﺤﺮي ﺧﺎﺳﺖ »‪ «5‬ز ﻫﺮﺳﻮ‬
‫ﺑﺮﺧﯿﺰ ﮐﻪ ﺑﺮﺧﺎﺳﺖ »‪ «6‬ﭘﯿﺎﻟﻪ ﺑﻪ ﯾﮑﯽ ﭘﺎيﺑﻨﺸﯿﻦ ﮐﻪ ﻧﺸﺴﺘﻪ اﺳﺖ ﺻﺮاﺣﯽ ﺑﻪ دو زاﻧﻮ‬
‫ﺑﺮﺧﯿﺰ از آن ﺑﯿﺶ ﮐﻪ ﻣﻌﺸﻮﻗﻪ ﺷﺐ راﺑﺎ ﺻﺒﺢ ﺑﮕﯿﺮﻧﺪ و ﺑﺒﺮﻧﺪ دو ﮔﯿﺴﻮ‬
‫از ﺷـﯿﺸﻪ ﻣﯿﻨـﺎ ﻣﯽ »‪ «7‬رﻧﮕﯿﻦ ﺧﻮر و ﺑﻔﮑﻦﺳـﻨﮕﯽ ﺗﻮ ﺑﺮ اﯾﻦ ﺷـﯿﺸﻪ ﮔﺮدﻧـﺪه ﻣﯿﻨﻮ ﺧـﺎﻃﺮ آﻓﺘـﺎب ﻣـﺂﺛﺮ »‪ «8‬آن ﺳـﺮور از ﻇﻬـﻮر اﯾﻦ ﻓﺘﺢ‬
‫ﺑﻬﺠﺖاﺛﺮ ﻗﺮﯾﻦ اﺑﺘﻬﺎج و ﺳﺮور‪ ،‬و ﺿﻤﯿﺮ ﺧﻮرﺷﯿﺪ ﻧﻈﯿﺮ آن »‪ «9‬ﺑﺮﮔﺰﯾﺪه ﺣﻀﺮت داور از وﺿﻮح اﯾﻦ ﻇﻔﺮ ﺳﻌﺎدت ﺳﯿﺮ ﻟﺒﺮﯾﺰ ﺷﺎدﮐﺎﻣﯽ و‬
‫ﺣﺒﻮر ﮔﺮدﯾﺪه‪ «10» ،‬اﻣﺮا و ﺧﻮاﻧﯿﻦ و ﻏﺎزﯾﺎن ﻧﺼـﺮتآﯾﯿﻦ »‪ «11‬را ﺑﻪ اﻧﻌﺎم و ﺻـﻼت واﻓﺮه و اﺣﺴﺎن و ﺧﻼع ﻓﺎﺧﺮه‪ ،‬ﻋﻠﯽ ﻗـﺪر ﻣﺮاﺗﺒﻬﻢ‬
‫»‪ «12‬ﺳـﺮاﻓﺮاز و ﻣﻤﺘﺎز‪ ،‬و ﺑﻪ ﺷـﮑﺮاﻧﻪ اﯾﻦ ﻓﺘﺢ ﻋﻈﻤﯽ ﮐﻪ ﻃﺮاز ﻓﺘﻮﺣﺎت آﺳـﻤﺎﻧﯽ و ﻧﺎﺳﺦ داﺳـﺘﺎن ﺑﺎﺳﺘﺎﻧﯽ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻪ ﺳﻌﯽ و اﻫﺘﻤﺎم و‬
‫ﺛﺒـﺎت ﻗـﺪم و اﯾﺴـﺘﺎدﮔﯽ آن ﺷـﻬﺰاده ﻓﺮﺧﻨـﺪه ﺳـﺮاﻧﺠﺎم از وراي ﭘﺮده ﻏﯿﺐ روي داده و اﺑﻮاب ﻣﻌﻠﻘﻪ دوﻟﺖ ﺑﻪ ﻣﻘﻼد ﻧﺎم »‪ «13‬ﻧﺎﻣﯽ آن‬
‫ﺣﻀﺮت ﮔﺸﺎده ﺷﺪ‪ .‬ﺻﺪﻗﺎت ﺑﺴﯿﺎر و ﺻﻼت ﺑﯽﺷﻤﺎر ﺑﻪ ﻣﺴﺘﺤﻘﯿﻦ رﺳﺎﻧﯿﺪه ﻃﺒﻞ‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪ :‬اﻓﻖ ﻗﺪ ﺑﺮاﻓﺮاﺧﺘﻪ‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪ :‬ﻓﺘﺢ اﻟﺒﺎب ﺑﻠﺪه ﻋﺎﻟﻢ‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﻠﮏ‪ :‬ﻣﻬﺘﺞ‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪ :‬ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺘﻦ‪ :‬ﺧﻮاﺳﺖ‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺘﻦ‪ :‬ﺧﻮاﺳﺖ‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﻠﮏ‪ :‬ﻣﯿﻨﺎﯾﯽ‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺞ‪ :‬ﺧﺎﻃﺮ ﺣﻘﺎﻧﯿﺖ ﮔﺰﯾﻦ‪.‬‬
‫)‪ .(9‬ﻣﺞ‪ :‬ﺳﺮور و دل ﺣﻘﯿﻘﺖ آﯾﯿﻦ آن‪.‬‬
‫)‪ .(10‬ﻣﺞ‪ :‬داور ﻣﺎﻻﻣﺎل ﺷﺎدﻣﺎﻧﯽ ﻏﯿﺮﻣﺤﺼﻮر‪.‬‬
‫)‪ .(11‬ﻣﺞ‪» :‬ﻧﺼﺮتآﯾﯿﻦ« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(12‬ﻣﺞ‪ :‬درﺟﺎﺗﻬﻢ‪.‬‬
‫)‪ .(13‬ﻣﺞ‪ :‬روي داده و ﻣﻘﺎﻟﯿﺪ دوﻟﺖ ﺑﻪ ﻧﺎم‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪120 :‬‬
‫ﺷﺎدﻣـﺎﻧﯽ و ﮐﻮس ﻋﺸـﺮت را ﺑﻠﻨـﺪآوازه و رﺳﻢ و آﯾﯿﻦ ﮐﯿـﺎﻧﯽ را از ﺑﻠﻨـﺪﻧﺎﻣﯽ ﺧﻮﯾﺶ ﺗﺎزه ﺳﺎﺧﺘﻪ‪ ،‬راﻗﻢ ﺣﺮوف را »‪ «1‬ﻣﺄﻣﻮر ﺑﻪ ﺗﺤﺮﯾﺮ‬
‫ﻋﺮﯾﻀﻪ ﻣﺸﻌﺮ ﺑﺮ »‪ «2‬ﻓﺘـﺢ ارض ﻓﯿﺾﻧﺸﺎن ﺑﻪ درﮔﺎه ﺟﻬﺎنﭘﻨﺎه ﺷﺎﻫﻨﺸﺎه ﺟﻢ ﺟﺎه »‪ «3‬و ﺗﺮﻗﯿﻢ ﻣﺮاﺳﻼت ﺑﻪ ﺷﺎﻫﺰادﮔﺎن واﻻﺷﺄن و اﺻﺪار‬
‫ارﻗـﺎم ﻗﻀﺎ ﻧﻈﺎم »‪ «4‬ﺑﻪ اﻣﺮا و اﻣﻨـﺎي دوﻟﺖ ﺟﺎوﯾـﺪ ﻣﻘﺎم »‪ «5‬و ﺑﯿﮕﻠﺮﺑﯿﮕﯿـﺎن و ﺣّﮑﺎم ﻣﻤﻠﮑﺖ »‪ «6‬ﺧﺮاﺳﺎن ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ «7» .‬ﺗﺨﻤﯿﻨﺎ »‪ «8‬در‬
‫ﻇﺮف دو ﺳـﺎﻋﺖ ﺗﻤـﺎﻣﯽ ﻧﻮﺷـﺘﺠﺎت و ارﻗﺎم ﮐﻪ ﺑﻪ اﻣﺼﺎر و اﻗﻄﺎر ﻧﺎﻣﺰد »‪ «9‬ﺷـﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻪ اﺧﺘﺘﺎم رﺳﺎﻧﯿـﺪه ﺑﻪ ﻣﻬﺮ ﻣﻬﺮ آﺛﺎر »‪ «10‬ﻣﺒﺎرك‬
‫ﻣﺰّﯾﻦ و در »‪ «11‬ﻫﻤﺎن روز ﻣﺼﺤﻮب »‪ «12‬ﻣﺴﺮﻋﺎن ﺻﺒﺎ ﺣﺮﮐﺎت ﻧﻤﻮﻧﻪ و ﯾُْﺮِﺳَﻞ اﻟﱢﺮﯾﺎَح ُﻣَﺒﱢﺸﺮاٍت )‪ (88‬رواﻧﻪ درﺑﺎر ﺟﻬﺎنﻣﺪار ﺷﻬﺮﯾﺎري‬
‫و ﺳـﺎﯾﺮ وﻻﯾﺎت ﺳﺎﺧﺘﻪ »‪ «13‬و »‪ «14‬آنروز ارﻗـﺎم ﻣﻄﺎﻋﻪ ﺑﻪ ﻫﺮﻣﺤﻞ »‪ «15‬ﮐﻪ ﻣﻈّﻨﻪ ﻋﺒﻮر ﻧـﺎدر ﻣﯿﺮزا ﻣﯽرﻓﺖ »‪ «16‬و ﻣﻔّﺮ »‪ «17‬آن ﺗﯿﺮه‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 135‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫رأي ﺳـﺴﺖﺑﻨﯿﺎد ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﯽآﻣـﺪ‪ ،‬از ﻣﺤـﺎل ﻣﺘﻌﻠﻘﻪ »‪ «18‬ﻧﻘـﺪ ﻋﻠﯽ ﺧـﺎن زﻋﻔﺮاﻧﻠﻮ و ﻓﺘﺤﻌﻠﯽ ﺧـﺎن ﺟﻼـﯾﺮ ﺣـﺎﮐﻢ ﮐﻼت و ﻟﻄﻔﻌﻠﯽ ﺧﺎن‬
‫ﭼﭙﺸـﻠﻮ ﺣﺎﮐﻢ دره ﺟﺰ‪ «19» ،‬ﺷـﺮف ﻧﻔﺎذ )‪ 45‬ب( ﯾـﺎﻓﺖ »‪ «20‬ﮐﻪ ﭼﻨـﺎﻧﭽﻪ ﻧـﺎدر ﻣﯿﺮزا و اوﻻـد و اﺧﻼـف او از ﻫﺮ »‪ «21‬ﺳﺮزﻣﯿﻦ ﻋﺒﻮر‬
‫ﻧﻤﺎﯾﻨـﺪ و اﻫﻞ آﻧﺠﺎ ﮔﺬارﻧـﺪ ﮐﻪ ﺑﯿﺮون ﺑﺮوﻧـﺪ‪ «22» ،‬در ﻋﻮض ﻫﺮﯾـﮏ از آﻧﻬـﺎ »‪ «23‬ﻫﺰار ﻧﻔﺮ از اﻫـﻞ »‪ «24‬آن وﻻﯾﺖ ﻋﺮﺿﻪ ﺷﻤﺸـﯿﺮ‬
‫ﻧﮑﺒﺖ »‪ «25‬و آوﯾﺰه دار ﻋﺒﺮت ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪«26» .‬‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪» :‬را« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪» :‬ﻣﺸﻌﺮ ﺑﺮ« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪ :‬ﭘﺎدﺷﺎه ﻋﺎﻟﻤﯿﺎن‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﺮاﺳﻼت و ارﻗﺎم ﻗﻀﺎ ﻧﻈﺎم ﺑﻪ ﺷﻬﺰادﮔﺎن واﻻﺷﺄن و‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪ :‬ﺟﺎوﯾﺪ ارﮐﺎن‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﻤﺎﻟﮏ‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪ :‬ﮔﺮدﯾﺪه‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣـﺞ‪ :‬ﺗﺨﻤﯿﻨـﺎ ﻧﯿﻢ ﺳـﺎﻋﺖ از روز ﮔﺬﺷـﺘﻪ اﻓﺘﺘـﺎح ﺗﺤﺮﯾﺮ ﻓﺘﺤﻨﺎﻣﺠﺎت ﺷـﮕﺮف ﺷـﺪه‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﻨﺎﯾﺖ ﺣﻀـﺮت آﻓﺮﯾـﺪﮔﺎر و ﻣﯿﺎﻣﻦ اﻗﺒﺎل و‬
‫اﻟﻄﺎف ﺷﻬﺰاده ﮐﺎﻣﮑﺎر‪.‬‬
‫)‪ .(9‬ﻣﺞ‪ :‬اﻗﻄﺎر وﻻﯾﺎت ﻣﺄﻣﻮر‪.‬‬
‫)‪ .(10‬ﻣﺞ‪» :‬ﻣﻬﺮ آﺛﺎر« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(11‬ﻣﺞ‪» :‬در« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(12‬ﻣﺞ‪» :‬ﻣﺼﺤﻮب« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(13‬ﻣﺞ‪ :‬ﺷﺪه‪.‬‬
‫)‪ .(14‬ﻣﺞ‪» :‬و« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(15‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﻪ ﻣﺤﺎﻟﯽ‪.‬‬
‫)‪ .(16‬ﻣﺞ‪» :‬ﻣﯽرﻓﺖ« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(17‬ﻣﺞ‪ :‬و ﻣﺤﻞ اﻋﺘﻤﺎد و‪.‬‬
‫)‪ .(18‬ﻣﺞ‪ :‬ﺳﺴﺖﺑﻨﯿﺎد ﺑﻮد‪ ،‬از ﻗﺒﯿﻞ‪.‬‬
‫)‪ .(19‬ﻣﺞ‪ :‬درﺟﺰ‪.‬‬
‫)‪ .(20‬ﻣﺞ‪ :‬ﯾﺎﻓﺘﻪ‪.‬‬
‫)‪ .(21‬ﻣﺞ‪» :‬اوﻻد« ﻧﺪارد و اﺧﻼف و اﺳﻼف او در آن‪) .‬دور »اﺳﻼف« ﺧﻂ ﮐﺸﯿﺪه ﺷﺪه اﺳﺖ(‬
‫)‪ .(22‬ﻣﺞ‪ :‬ﻋﺒﻮر ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ و ﻣﻘﯿﺪ ﻧﺸﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(23‬ﻣﺞ‪ :‬اﯾﺸﺎن‪.‬‬
‫)‪ .(24‬ﻣﺞ‪» :‬از اﻫﻞ« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(25‬ﻣﺞ‪ :‬ﻋﺒﺮت‪.‬‬
‫)‪ .(26‬ﻣﺞ‪ :‬ﻧﮑﺒﺖ ﺧﻮاﻫﺪ ﮔﺮدﯾﺪ‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪121 :‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 136‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬

‫ذﮐﺮ ﮔﺮﻓﺘﺎري ﺳﺮدﻓﺘﺮ اﻫﻞ اﺷﺮار ﻧﺎدر ﻣﯿﺮزاي اﻓﺸﺎر و ﺳﺎﯾﺮ اﻗﺎرب و ﻋﺸﺎﯾﺮ آن ﺗﯿﺮه روزﮔﺎر »‪«1‬‬
‫ﺳﺎﺑﻘﺎ »‪ «2‬ﻣﺮﻗﻮم ﺷﺪ »‪ «3‬ﮐﻪ ﻧﺎدر ﻣﯿﺮزا ﺑﻨﺎﺑﺮ ﺗﯿﺮه راﯾﯽ‪ ،‬ﻃﺮﯾﻘﻪ ﺣﺰم و ﺳﭙﺎﻫﯿﮕﺮي را ﻣﻨﻈﻮر و از ﻫﻤﺮﻫﺎن ﺧﻮد ﻣﻬﺠﻮر ﺷﺪه‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ و ﺳﺒﺎي‬
‫»‪ «4‬ﻣﺮﺣﻠﻪﭘﯿﻤﺎي وادي ﻓﺮار و ﺻـﺤﺮاﻧﻮرد ﺑﯿـﺪاي »‪ «5‬ﻧﻨـﮓ و ﻋـﺎر ﮔﺮدﯾـﺪه‪ ،‬در آن ﺷﺐ ﮐﻪ ﭼﻮن زﻟﻒ دﻟﺒﺮان دراز و ﻫﻮس ﻋﺎﺷـﻘﺎن‬
‫ﻃﻮﻻﻧﯽ ﺑﻮد‪،‬‬
‫ﺷﺒﯽ ﭼﻨـﺎن ﺑﻪ درازي ﮐﻪ ﻫﺮزﻣﺎن ﮔﻮﯾﯽﺳـﭙﻬﺮ ﺑﺎز ﺑﺰاﯾـﺪ ز ﻧﻮ ﺷﺐ »‪ «6‬دﯾﮕﺮ اﻟﯽ ﺻـﺒﺢ‪ ،‬اﺳﺐ ﺗـﺎﺧﺘﻪ و ﺑﻪ زﻋﻢ ﺧﻮد »‪ «7‬ﺟﻤﯿﻊ ورﻃﺎت‬
‫ﻣﺨﻮﻓﻪ را ﻃﯽ ﺳﺎﺧﺘﻪ »‪ «8‬ﺑﻪ ﺑﻨﺪ ﮔﻠﺴﺘﺎن ﮐﻪ ﺳﻪ ﻓﺮﺳﺨﯽ ارض اﻗﺪس اﺳﺖ رﺳﯿﺪه‪ ،‬از ﺗﺮس ﺗﮑﺎﻣﯿﺸﺎن ﺳﭙﺎه ﻧﺼﺮتﻧﺸﺎن و ﻗﺮاوﻻن اﻓﻮاج‬
‫ﻇﻔﺮ ﻫﻢﻋﻨﺎن در ﺷﻌﺐ ﺟﺒﺎل و ﻋﻘﺐ ﺗﻼل ﻣﺨﺘﻔﯽ و ﺑﻪ اﻗﺒﺢ وﺟﻬﯽ آنروز را ﺑﻪ ﺷﺐ رﺳﺎﻧﯿﺪه‪.‬‬
‫ﭼﻮ »‪ «9‬ﺑﻔﮑﻨﺪ زرﯾﻦ ﺳﭙﺮ آﺳـﻤﺎنﻣﻪ ﻧﻮ ﺑﻪ زه ﮐﺮد ﺳﯿﻤﯿﻦ ﮐﻤﺎن ﻧﺎدر ﻣﯿﺮزا ﺑﺎ ﯾﮑﯽ از اوﻻدش ﮐﻪ در ﺷﺐ ﻓﺮار ﺑﺎ ﻫﺰار اﺿﻄﺮاب و »‪«10‬‬
‫اﺿـﻄﺮار ﺑﺮﻫﻨﻪ و ﭘﯿﺎده ﺑﻪ او رﺳـﯿﺪه ﺑﻮد‪ ،‬از زاوﯾﻪ اﺧﺘﻔﺎ ﺑﯿﺮون آﻣﺪه‪ ،‬ﺳﻮاره و ﭘﯿﺎده ﺑﺎاﻣﯿﺪ و ﺑﯿﻢ راه ﻣﯽﭘﯿﻤﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺧﻼﺻﻪ ﺑﻪ اﻧﻮاع ﻣﺸّﻘﺖ‬
‫و زﺣﻤﺖ ﺑﻌـﺪ از ﺷﺐ دﯾﮕﺮ ﻧﻪ ﻣﺮده و ﻧﻪ زﻧـﺪه ﺧـﻮد را ﺑﻪ ﻣﯿـﺎن ﻃـﺎﯾﻔﻪ ﮐﺮد »‪ «11‬ﺑﺰﮐﯽ ﮐﻪ در ﺣﻮاﻟﯽ ﭼﻨﺎران ﺳـﮑﻨﯽ داﺷـﺘﻨﺪ ﮐﺸﯿﺪه‬
‫»‪ ،«12‬در آﻧﺠﺎ ﭘﯿﻐﺎم ﺑﻪ ﻧﻘﺪ ﻋﻠﯽ ﺧﺎن ﻓﺮﺳﺘﺎد »‪ «13‬ﮐﻪ اﮔﺮ ﺑﺎ ﻣﻦ ﻫﻤﺎن ﻃﺮﯾﻘﻪ ﺣﺴﻦ وﻓﺎق و ﺷﯿﻮه اﺗّﻔﺎق ﻣﻨﻈﻮر اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺠﺪدا ﺑﻨﯿﺎن ﻋﻬﺪ‬
‫را ﺑﻪ ﻗﺴﻤﻬﺎي ﻣﻐﻠّﻈﻪ ﻣﺤﮑﻢ و ﻣﺆّﮐﺪ ﮔﺮداﻧﯿﻢ »‪ «14‬ﮐﻪ از ﻃﺮﻓﯿﻦ ﻏﺒﺎر ﻧﻘﺎر ﻣﺮﺗﻔﻊ و »‪ «15‬اﻋﺘﻤﺎد و اﻋﺘﻘﺎد ﺣﺎﺻﻞ ﺷﺪه‪ ،‬رﯾﺸﻪ‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪» :‬اﻗﺎرب ‪ «...‬ﺗﺎ اﯾﻨﺠﺎ را ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪ :‬ﻗﺒﻞ ازﯾﻦ‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪ :‬ﺷﺪه ﺑﻮد‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪ :‬ﺳﺒﺎي و ﺗﻨﻬﺎ‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﺎدﯾﻪ‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪ :‬ﺷﺒﯽ‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﻪ زﻋﻢ ﺧﻮدش ﮐﻪ‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺞ‪ :‬ﮐﺮده‪.‬‬
‫)‪ .(9‬ﻣﺞ‪ :‬ﭼﻪ‪.‬‬
‫)‪ .(10‬ﻣﺞ‪» :‬اﺿﻄﺮاب و« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(11‬ﻣﺞ‪» :‬ﮐﺮد« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(12‬ﻣﺞ‪ :‬داﺷﺘﻨﺪ و داﺧﻞ اﯾﻦ اﮐﺮاد ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ ﮐﺸﯿﺪه‪.‬‬
‫)‪ .(13‬ﻣﺞ‪ :‬ﻓﺮﺳﺘﺎده‪.‬‬
‫)‪ .(14‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﻐﻠﻈﻪ ﻣﻮﮐﺪ ﮔﺮداﻧﯿﺪه‪.‬‬
‫)‪ .(15‬ﻣﺞ‪» :‬ﻏﺒﺎر ﻧﻘﺎر ﻣﺮﺗﻔﻊ و« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪122 :‬‬
‫ﺧﻼف ﻣﻨﻘﻄﻊ ﺑﺎﺷـﺪ‪ «1» .‬ﺑﻪ ﺣﺴﻦ ﻋﻬـﺪ و ﻣـﻮاﻓﻘﺖ ﺧـﻮد را ﻧﮕﻪداري ﻧﻤـﻮده ﺑﺎﺷـﯿﻢ‪ .‬ﭼﻮن ﻗﺒـﻞ از ورود ﻧـﺎدر ﻣﯿﺮزا رﻗﻢ اﺷـﺮف ﮐﻪ ﺑﻪ‬
‫ﺳﺮاﻓﺮازي ﻧﻘـﺪ ﻋﻠﯽ ﺧﺎن ﺻﺪور »‪ «2‬ﯾـﺎﻓﺘﻪ ﺑﻮد‪ ،‬ﻻـزﻣﻪ ﺗﺤـﺬﯾﺮ و ﺗﺨﻮﯾﻒ ﺑﻪ ﻋﻤـﻞ آﻣـﺪ ﮐﻪ اﮔﺮ ﻧﺎدر ﻣﯿﺮزا ﯾﺎ ﯾﮑﯽ از اوﻻد و اﺣﻔﺎد او‪،‬‬
‫ﺣﺘﯽ از اﻓﺸﺎرﯾﻪ‪ ،‬از »‪ «3‬آن ﺳـﺮزﻣﯿﻦ ﻋﺒﻮر ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪ ،‬آﻧﻬﺎ را ﻣﻘّﯿﺪ و ﻣﻐﻠﻮل ﻧﺴﺎزد و ﮐﯿﻔّﯿﺖ را ﻣﻌﺮوض ﻧﺪارد »‪ ،«4‬دﯾﮕﺮ ﺑﻪ ﻫﯿﭻ وﺟﻪ »‪«5‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 137‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫ﻋﺬرﭘﺬﯾﺮاي ﻃﺒﻊ ﻣﺒﺎرك »‪ 46) «6‬اﻟﻒ( ﻧﺨﻮاﻫـﺪ ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻨﺎﺑﺮ ﻫﺮاﺳـﯽ ﮐﻪ در دل ﻧﻘﺪ ﻋﻠﯽ ﺧﺎن و رؤﺳﺎي اﮐﺮاد ﻣﺴـﺘﻮﻟﯽ ﺷﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﻫﻤﺎن‬
‫ﺳـﺎﻋﺖ ﮐﺲ ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻧﻤﻮده‪ ،‬ﻧﺎدر ﻣﯿﺮزا را ﺑﺎ ﭼﻨـﺪ ﻧﻔﺮي از اﻗﺎرب او ﮐﻪ ﺑﻪ او ﭘﯿﻮﺳـﺘﻪ ﺑﻮدﻧـﺪ ﺑﻪ ﻃﺎﯾﻔﻪ ﺑﺰﮐﯽ »‪ «7‬ﺳﭙﺮده و ﺣﻘﯿﻘﺖ و ﺑﯿـﺎن‬
‫واﻗﻊ را »‪ «8‬ﺑﻪ ﺳـﺪه ﺳﺪره ﻣﺮﺗﺒﻪ »‪ «9‬ﻋﺮض ﻧﻤﻮده‪ ،‬ﺷﺎﻫﺰاده ﺟﻮانﺑﺨﺖ ﺷـﮑﺮ اﻟّﻠﻪ ﺧﺎن ﺟﻠﯿﻠﻮﻧﺪ‪ ،‬ﮐﻪ ﺟﻮان ﻣﺴـﺘﻌﺪ ﮐﺎردان و از ﻣﻨﺘﺨﺐ‬
‫اﺧﻼصﮐﯿﺸﺎن اﯾﻦ دوﻟﺖ »‪ «10‬ﺟﺎوﯾﺪ ﺑﻨﯿﺎن »‪ «11‬ﺑﻮد‪ ،‬ﺑـﺎ ﻓﻮﺟﯽ از دﻟﯿﺮان ﮐﺎر ﻣﺄﻣﻮر »‪ «12‬ﺑﻪ اﯾﻦ ﺧـﺪﻣﺖ و آوردن آن ﺗﯿﺮه روزﮔﺎر‬
‫ﺷﺪه‪ ،‬آنروز را ﻗﻄﻊ ﻣﺴﺎﻓﺖ ﻧﻤﻮده‪ «13» ،‬در ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ‪:‬‬
‫ﻧﻬﺎن ﺷﺪ ﭼﻮ »‪ «14‬در ﭼﺎه دﻟﻮ آﻓﺘﺎبﺑﻪ ﻣﺎﻫﯽ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﺳﻮي ﺣﻮض آب ﭘﻠﻨﮕﺎن ﻋﺮﺻﻪ ﻧﺒﺮد‪ ،‬ﺳـﯿﺎه ﺧﯿﻤﻪ آن »‪ «15‬ﺑﯿﺎﺑﺎنﮔﺮد را ﺷﮑﺎروار‬
‫در ﻣﯿـﺎن ﮔﺮﻓﺘﻪ‪ ،‬دﺳـﺘﮕﯿﺮش ﮐﺮدﻧـﺪ‪ .‬اﻋﻤـﺎل ﻗﺒﯿﺤﻪ و اﻓﻌـﺎل ذﻣﯿﻤﻪ آن ﻧﺎدان ﺟﺎﻫﻞ دﯾـﺪه ﺑﺨﺘﺶ را از ﺣﻠﯿﻪ ﺳـﻌﺎدت روﺷـﻨﺎﯾﯽ ﻋﺎﻃﻞ و‬
‫ﺷﺂﻣﺖ ﮔﯿﺮودار »‪ «16‬ﺷﻮﻣﺶ ﺧـﺎﻃﺮ ﺷـﻘﺎوت ﻣﺂﺛﺮ آن ﻣﯿﺸﻮم را از ﺻـﺮاط اﻟﻤﺴـﺘﻘﯿﻢ رﺳـﺘﮕﺎري و راﺳـﺘﮑﺎري ذاﻫﻞ ﺳﺎﺧﺘﻪ‪ ،‬ﻣﻊ ذﻟﮏ‬
‫ﻧﺴﺐﻧﺎﻣﻪ ﻣﻔﺎﺧﺮت و ﻣﻨﺸﻮر اﺻﺎﻟﺘﺶ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ارﺗﮑﺎب اﻣﺮﻫﺎي ﻧﺎﻣﻼﯾﻤﯽ ﮐﻪ ﻣﺮﺗﮑﺐ ﺷﺪه ﺑﻮد ﺑﺎﻃﻞ ﮔﺮدﯾﺪ‪ .‬ﺧﻼﺻﻪ‪:‬‬
‫ﭼﻮ »‪ «17‬ﺧﻮرﺷﯿﺪ زد ﭘﻨﺠﻪ ﺑﺮ ﭘﺸﺖ ﮔﺎوﺑﺮآﻣﺪ ز ﻫﺎﻣﻮن ﺧﺮوش ﭼﮑﺎو‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪» :‬رﯾﺸﻪ ﺧﻼف ﻣﻨﻘﻄﻊ ﺑﺎﺷﺪ« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪ :‬ﺷﺮف ﺻﺪور‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪ :‬ﺣﺘﯽ اﻓﺸﺎرﯾﻪ ﮐﻪ در‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪ :‬ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ و ﻣﻘﯿﺪ و ﻣﻐﻠﻮل ﻧﺸﻮﻧﺪ و ﯾﺎ اﯾﻨﮑﻪ ﮐﯿﻔﯿﺖ ﻣﺮاﺗﺐ را ﻋﺮض ﻧﻨﻤﺎﯾﻨﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪» :‬ﺑﻪ ﻫﯿﭻوﺟﻪ« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪ :‬ﻃﺒﻊ ﺷﺮف‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﻠﮏ‪ :‬ﺑﯿﺰﮐﯽ‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺞ‪ :‬ﺣﻘﯿﻘﺖ را ﺑﯿﺎن واﻗﻊ‪.‬‬
‫)‪ .(9‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﺮﺗﺒﻪ واﻻ‪.‬‬
‫)‪ .(10‬ﻣﻠﮏ‪» :‬اﯾﻦ دوﻟﺖ« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(11‬ﻣﺞ‪ :‬ﺟﺎوﯾﺪ ارﮐﺎن‪.‬‬
‫)‪ .(12‬ﻣﻠﮏ‪ :‬ﻣﺄﻣﻮ‪.‬‬
‫)‪ .(13‬ﻣﻠﮏ‪» :‬ﻧﻤﻮده« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(14‬ﻣﺞ‪ :‬ﭼﻪ‪) .‬دور ﮐﻞ ﺑﯿﺖ ﺧﻂ ﮐﺸﯿﺪه ﺷﺪه اﺳﺖ‪(.‬‬
‫)‪ .(15‬ﻣﺞ‪ :‬آن ﺳﺮﮔﺸﺘﻪ‪.‬‬
‫)‪ .(16‬ﻣﺞ‪ :‬ﮔﯿﺮدار‪.‬‬
‫)‪ .(17‬ﻣﺞ‪ :‬ﭼﻪ‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪123 :‬‬
‫دﻟﯿﺮان »‪ «1‬ﻓﯿﺮوز ﺟﻨـﮓ ﮐﻪ ﻫﺮﯾـﮏ در روز دﻏـﺎ ﭼﻨـﮓ ﺑﺮ ﭼﻨـﮓ ﺷـﯿﺮ و ﻧﺎي »‪ «2‬ﭘﻠﻨـﮓ ﻣﯽزدﻧـﺪ‪ ،‬آن ﺗﯿﺮهﺑﺨﺖ را ﭼﻮن اﻗﺒـﺎل ﻻزم‬
‫اﻟﻨﮑـﺎﻟﺶ ﮐﻪ ﻫﻤﯿﺸﻪ ﭼﻮن راي او ﺳـﺴﺖ ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﺎزوﯾﺶ را »‪ «3‬ﺳـﺨﺖ ﺑﺴـﺘﻪ‪ ،‬ﺑﻪ درﮔﺎه ﺟﻬﺎنﭘﻨﺎه ﺷﻬﺰاده ﺑﺎ ﺣﺸﻤﺖ و ﺟﺎه آوردﻧﺪ‪ .‬اﻣﺮ‬
‫واﻻ ﺑﻪ ﻧﻔﺎذ ﭘﯿﻮﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﻨﺰﻟﯽ ﺑﺮاي او ﻣﻌﯿﻦ ﺷﻮد »‪ ،«4‬در اﺣﺘﺮام و ﺷﯿﻮه ﻣﺤﺒﺖ ﻣﺒﺎﻟﻐﻪ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪.‬‬
‫راﻗﻢ ﺣﺮوف ﺑﻪ ﺟﻬﺖ اﺳـﺘﻔﺴﺎر و اﺳﺘﮑﺸﺎف ﺑﻌﻀﯽ ﻣﺪﻋﺎﻫﺎ »‪ «5‬ﺑﻪ ﺧﺪﻣﺖ ﻣﯿﺮزا ﻣﺒﺎدرت ﻧﻤﻮده‪ ،‬ﺳـﺒﺐ ﻃﻮل رﻓﺘﻦ او را از ارض اﻗﺪس‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 138‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫اﻟﯽ ﭼﻨﺎران »‪ «6‬و ﻣﯿﺎن اﯾﻞ ﺑﺰﮐﯽ »‪ «7‬ﮐﻪ ﻣﻨﺘﻬﺎﯾﺶ ﺷﺶ ﻫﻔﺖ ﻓﺮﺳﺦ ﺑﯿﺸﺘﺮ »‪ «8‬ﻧﺒﻮد‪ ،‬ﭘﺮﺳـﯿﺪه در ﺟﻮاب ﮔﻔﺖ‪ :‬در وﻗﺘﯽ ﮐﻪ از دروازه‬
‫ﺷﻬﺮ ﺑﯿﺮون آﻣﺪم ﺑﻪ اﺣﺘﯿﺎط آﻧﮑﻪ »‪ «9‬ﻣﺒﺎدا ﮔﺰﻣﻪ ﻟﺸـﮑﺮ در ﮐﻤﯿﻦ ﮐﯿﻦ ﺑﺎﺷـﻨﺪ و ﺳﺮ راه ﺑﺮ ﻓﺮارﯾﺎن ﺑﮕﯿﺮﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻦ از آﻧﻬﺎ ﺟﺪا »‪ «10‬ﺷﺪه‪،‬‬
‫ﻣﯿـﻞ ﺑﻪ ﻃﺮف ﮐﻮهﺳـﻨﮕﯽ ﻧﻤﻮدم و ﻫﺮﭼﻨـﺪ اﺳﺐ ﺗـﺎﺧﺘﻢ ﺑﻪ ﺟـﺎﯾﯽ ﻧﺮﺳـﯿﺪم و از ﭼﻬﺎر ﻃﺮف ﺧﻮد ﻟﺸـﮑﺮ ﻣﻨﺼﻮر را دﯾـﺪم )‪ 46‬ب( ﮐﻪ‬
‫ﺳﻮاران اﮐﺮاد را ﺑﺮﻫﻢ زده ﻣﺸـﻐﻮل ﺗﺎﺧﺖ و ﺗﺎراج ﮔﺮدﯾـﺪه ﺑﻮدﻧـﺪ‪ «11» .‬ﭼﻨـﺪﯾﻦ ﻣﺮاﺗﺐ ﺳﻮاران »‪ «12‬ﺑﻪ ﻣﻦ ﺑﺮﺧﻮردﻧـﺪ و از ﺣﺎل ﻣﻦ‬
‫ﭘﺮﺳﯿﺪﻧﺪ ﻣﺘﺤّﻤﻞ آﻧﻬﺎ ﻧﺸﺪه‪ ،‬اﺻﻼ »‪ «13‬ﺟﻮاب ﻧﮕﻔﺘﻢ‪ :‬اﯾﺸﺎن را ﺗﺼﻮر اﯾﻨﮑﻪ ﻣﻦ ﻫﻢ از ﻟﺸﮑﺮﯾﺎﻧﻢ‪ ،‬ﺗﻌﺮض ﺑﻪ اﺣﻮال ﻣﻦ ﻧﺮﺳﺎﻧﯿﺪه‪ ،‬ﺑﺪون‬
‫آزار و اﺿﺮار ﮔﺬﺷﺘﻪ »‪ ،«14‬ﻣﻦ ﺧﺪاي را ﺷـﮑﺮ ﮐﺮده ﺑﻪ »‪ «15‬ﺗﻌﺠﯿﻞ اﺳﺐ ﻣﯽﺗﺎﺧﺘﻢ ﺗﺎ ﺑﻪ ﻧﻬﺮ ﮐﻮﭼﮑﯽ ﮐﻢﻋﺮض رﺳـﯿﺪه »‪ ،«16‬ﻫﺮﭼﻪ‬
‫ﺳﻌﯽ ﮐﺮدم ﮐـﻪ اﺳﺐ از آن ﻧﻬﺮ ﺑﮕـﺬرد‪ ،‬ﭘﺲﺗﺮ ﻣﯽآﻣـﺪ و ﻫﺮﭼﻨـﺪ ﻧﻬﯿﺐ ﻣﯽزدم و ﺑﻪ ﭼـﻮب ﺳـﺘﺒﺮي »‪ «17‬ﮐﻪ در دﺳـﺘﻢ ﺑﻮد ﺑﺮ ﺳـﺮ و‬
‫ﮔﺮدﻧﺶ ﻣﯽﮐﻮﻓﺘﻢ‪ ،‬ﻓﺎﯾﺪه ﻧﺒﺨﺸﯿﺪ و ﭼﻮن ﻣﻼﺣﻈﻪ ﮐﺮدم ﺑﻪ ﻗﺪر ﺗﯿﺮ ﭘﺮﺗﺎﺑﯽ »‪ «18‬ﺑﻪ ﻋﻘﺐ آﻣﺪه ﺑﻮدم‪ .‬در آن‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪ :‬ﺳﻌﺎدﺗﻤﻨﺪان‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪ :‬ﭼﻨﮓ در ﮐﻤﺮ‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﺎزوي‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﻨﺰﻟﯽ از ﺑﺮاي او ﻣﻌﯿﻦ ﻧﻤﻮده‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﺪﻋﺎ‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪ :‬ﺳﺎﺣﺖ ﭼﻨﺎران‪) .‬در زﯾﺮ »ﺳﺎﺣﺖ« ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪه‪» :‬زاﯾﺪ«(‬
‫)‪ .(7‬ﻣﻠﮏ‪ :‬ﺑﯿﺰﮐﯽ‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﯿﺶ‪.‬‬
‫)‪ .(9‬ﻣﺞ‪ :‬اﯾﻨﮑﻪ‪.‬‬
‫)‪ .(10‬ﻣﺞ‪ :‬ﺳﻮا‪.‬‬
‫)‪ .(11‬ﻣﺞ‪ :‬زده‪ ،‬در ﺗﺎﺧﺖ و ﺗﺎراﺟﻨﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(12‬ﻣﺞ‪ :‬ﭼﻨﺪ دﻓﻌﻪ ﺳﻮار‪.‬‬
‫)‪ .(13‬ﻣﺞ‪ :‬ﺗﻤﮑﯿﻦ اﯾﺸﺎن ﻧﮑﺮدم و‪.‬‬
‫)‪ .(14‬ﻣﺞ‪ :‬ﻟﺸﮑﺮﯾﺎن را ﺑﻪ ﺗﺼﻮر اﯾﻨﮑﻪ ﻣﻦ ﯾﮑﯽ از اﯾﺸﺎﻧﻢ ﺗﻌﺮﺿﯽ ﺑﻪ اﺣﻮال ﻣﻦ ﻧﺮﺳﺎﻧﯿﺪه‪ ،‬ﺑﻪ ﭘﯿﺮاﻣﻮن آزار و اﺿﺮار ﻣﻦ ﻧﮕﺮدﯾﺪه‪ ،‬از ﻣﻦ‬
‫ﮔﺬﺷﺘﻪ و‪.‬‬
‫)‪ .(15‬ﻣﺞ‪ :‬ﺷﮑﺮ ﮐﺮدم و ﺑﻪ‪.‬‬
‫)‪ .(16‬ﻣﺞ‪ :‬ﮐﻮﭼﮑﯽ رﺳﯿﺪم‪.‬‬
‫)‪ .(17‬ﻣﻠﮏ‪ :‬ﺳﻄﺒﺮي‪.‬‬
‫)‪ .(18‬ﻣﺞ‪ :‬از آن ﻧﻬﺮ ﺑﮕﺬرم ﭘﺲ ﭘﺲ ﻣﯽآﻣﺪم‪ ،‬ﯾﮑﺪﺳﺘﯽ در دﺳـﺘﻢ ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﺴـﮑﻪ ﺑﻪ اﺳﺐ زدم ﺷـﮑﺴﺖ و ﭼﻮن ﻧﮕﺎه ﮐﺮدم‪ ،‬ﯾﮏ ﺗﯿﺮ از‬
‫آن ﻧﻬﺮ‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪124 :‬‬
‫وﻗﺖ ﺑﺮ ﻣﻦ ﻣﻌﻠﻮم »‪ «1‬ﺷﺪ ﮐﻪ اﺳﺐ ﺑﻨﺎ را ﺑﺮ ﺣﺮوﻧﯽ ﮔﺬاﺷﺘﻪ اﮔﺮ ده ﻗﺪم ﭘﯿﺶ ﻣﯽراﻧﺪم‪ ،‬از آن ﺑﯿﺶ ﺑﻪ ﻋﻘﺐ ﻣﯽآﻣﺪ‪ ،‬ﻣﺘﺤّﯿﺮ ﺷﺪم‪«2» .‬‬
‫وﻟﻮﻟﻪ در ﺷـﻬﺮ و ﻏﻠﻐﻠﻪ در اردو و ﻟﺸﮑﺮﯾﺎن اﻓﺘﺎده »‪ ،«3‬ﺳﻮاران از ﻫﺮﻃﺮف ﺑﻪ ﺟﺴـﺘﺠﻮي ﻣﻦ در ﺗﮏ و دو ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﻧﯿﮏ ﺗﺄﻣﻞ ﻧﻤﻮدم »‪«4‬‬
‫ﺧﻮد را در ﻧﺰدﯾﮑﯽ ﺳـﻨﮕﺮ ﺷﺎﻫﺰاده دﯾـﺪم‪ ،‬از ﮐﺜﺮت ﺧﻮف و ﺷـﺪت ﻫﺮاس از زﻧـﺪﮔﺎﻧﯽ ﻃﻤﻊ ﺑﺮﯾﺪه »‪ «5‬ﭘﯿﺎده ﺷـﺪم و ﻋﻨﺎن اﺳﺐ را ﺑﻪ‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 139‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫دﺳﺖ ﮔﺮﻓﺘﻪ‪ ،‬ﺑﻪ راه اﻓﺘﺎدم‪ .‬ﻗـﺪري راه رﻓﺘﻪ ﻣﺎﻧـﺪه ﺷﺪم‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻮاي »‪ «6‬اﯾﻨﮑﻪ ﺷﺎﯾﺪ »‪ «7‬اﺳﺐ ﺗﺮك ﺣﺮوﻧﯽ ﮐﺮده ﺑﺎﺷـﺪ ﺳﻮار ﺷﺪم‪ ،‬اﺳﺒﯽ‬
‫ﮐﻪ از ﺗﻤﺎﻣﯽ اﺳـﺒﻬﺎي ﺧﻮد ﻣﻤﺘﺎز ﮐﺮده و ﻧﻬﺎﯾﺖ اﻋﺘﻤﺎد را ﺑﺮ او داﺷﺘﻢ »‪ ،«8‬ﻗﺪم از ﺟﺎ ﺑﺮﻧﻤﯽداﺷﺖ‪ ،‬داﻧﺴـﺘﻢ ﮐﻪ ﺑﺨﺖ ﻧﺎﻣﺴﺎﻋﺪ ﺑﺮﮔﺸﺘﻪ‬
‫و ﻧﯿﺮوي ﻃﺎﻟﻊ ﺷﺎﻫﻨﺸﺎﻫﯽ دﺳﺖ اﻗﺒﺎﻟﻢ را ﺑﺴـﺘﻪ اﺳﺖ‪ «9» .‬آﺧﺮ ﺑﻪ ﻫﺰار ﺗﻌﺐ »‪ «10‬و ﻣﺸـّﻘﺖ ﮔﺎه ﺳﻮار و ﮔﺎﻫﯽ ﭘﯿﺎده‪ ،‬ﺧﻮد را از ﺳـﻨﮕﺮ‬
‫ﺷﺎﻫﺰاده ﺑﻪ داﻣﻦ ﮐﻮه رﺳﺎﻧﯿـﺪم‪ «11» .‬ﻣﻘﺎرن اﯾﻦ ﺣﺎل در ﻧﯿﻢﺷﺐ از دور ﺷﺨﺼـﯽ را ﺑﻪ ﻧﻈﺮ درآوردم‪ ،‬ﺑﺴـﯿﺎر ﻣﻬﯿﺐ‪ ،‬ﺑﻪ ﻗﺎﻣﺘﯽ ﺑﻠﻨـﺪ‪ ،‬ﺑﻪ‬
‫ﺣﺮﮐـﺎت ﻣﺘﻨﻮﻋﻪ‪ ،‬ﮔﺎﻫﯽ ﻣﯽﻧﺸـﺴﺖ و ﮔﺎه ﺑﺮﻣﯽﺧﺎﺳﺖ‪ «12» .‬ﺧﻮف زﯾﺎده ﻏﺎﻟﺐ ﺷـﺪ و دﺳﺖ از ﺟﺎن ﺷﺴـﺘﻪ ﭘﯿﺎده ﺷـﺪه ﻧﺸﺴـﺘﻢ‪ .‬ﭼﻮن‬
‫ﻧﯿﮏ ﻣﻼﺣﻈﻪ ﮐﺮدم »‪ ،«13‬ﭘﺴﺮ ﺧﻮد را دﯾﺪم ﮐﻪ ﺳﺮاﭘﺎ »‪ «14‬ﻋﻮر و ﺑﺮﻫﻨﻪ اﺳﺖ‪ .‬از ﻫﻤﺮﻫﺎﻧﺶ ﭘﺮﺳﯿﺪم‪ «15» .‬او ﻧﯿﺰ ﭼﻮن ﻣﻦ ﺑﯽﺧﺒﺮ ﺑﻮد‪.‬‬
‫»‪ «16‬ﺑﺮ ﺳﻼﻣﺘﯽ او ﺷﮑﺮ ﮐﺮدم »‪ «17‬و ﺟﻠﻮ اﺳﺐ را ﺑﻪ دﺳﺖ او دادم‪ .‬ﻫﻨﻮز‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪ :‬ﺛﺎﺑﺖ‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪ :‬ﭘﯿﺶ ﻣﯽرﻓﺖ‪ ،‬ده ﻗﺪم دﯾﮕﺮ ﭘﺲ ﻣﯽآﯾﺪ‪ ،‬ﻣﺘﻔﮑﺮ ﺷﺪم و ﺻﺪاي‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪ :‬ﻏﻠﻐﻠﻪ در ﻟﺸﮑﺮ ﺑﻠﻨﺪ ﺷﺪه‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪ :‬از ﻫﺮﻃﺮف در ﺗﮏ و دو ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﻧﯿﮏ ﺗﺄﻣﻞ ﮐﺮدم‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪ :‬ﻃﻤﻊ از زﻧﺪﮔﺎﻧﯽ ﺑﺒﺮﯾﺪم و ﭘﯿﺎده ﺷﺪه و ﺟﻠﻮ اﺳﺐ را در‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﻪ ﻃﻤﻊ‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﻠﮑﻪ‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺞ‪ :‬اﺳﺒﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ دوﯾﺴﺖ ﺗﻮﻣﺎن ﺧﺮاﺳﺎﻧﯽ ﺧﺮﯾﺪه ﺑﻮدم و اﻋﺘﻤﺎد ﮐﻠﯽ ﺑﻪ او ﻣﯽداﺷﺘﻢ‪.‬‬
‫)‪ .(9‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﺨﺘﻢ ﺑﺮﮔﺸﺘﻪ و ﻃﺎﻟﻊ ﭘﺎدﺷﺎه ﺳﻠﯿﻤﺎن ﺟﺎه و ﺷﺎﻫﺰاده ﺻﺎﺣﺐ اﻓﺴﺮ و ﮐﻼه ﭘﺎي اﻗﺒﺎﻟﻢ را ﺑﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(10‬ﻣﺞ‪» :‬ﺗﻌﺐ« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(11‬ﻣﺞ‪ :‬دور ﮐﺮده ﺑﻪ داﻣﻦ ﮐﻮه رﺳﯿﺪم‪.‬‬
‫)‪ .(12‬ﻣﻠﮏ‪ :‬ﺑﺮﻣﯽﺧﻮاﺳﺖ‪.‬‬
‫)‪ .(13‬ﻣـﺞ‪ :‬درﯾﻦ ﺣﯿﺺ ﺑﯿﺺ رﻓﺘﻦ و ﻧﯿﻢﺷﺐ از دور ﺷﺨﺼـﯽ را ﺑﻪ ﻧﻈﺮ درآوردم ﺳـﻔﯿﺪ و ﺑﻠﻨـﺪ از ﺧـﻮف اﯾﺴـﺘﺎدم و درﺳﺖ ﻣﻼـﺣﻈﻪ‬
‫ﮐﺮدم دﯾﺪم ﮔﺎﻫﯽ ﺑﻠﻨﺪ و ﮔﺎﻫﯽ ﮐﻮﺗﺎه و ﮔﺎﻫﯽ اﯾﺴـﺘﺎده و ﮔﺎه در راه اﺳﺖ ﺳـﺨﺖ ﺗﺮﺳـﯿﺪم ﺑﻪ ﮔﻤﺎﻧﻢ اﯾﻨﮑﻪ ﻏﻮﻟﯽ در ﮐﻤﯿﻦ ﻣﻦ اﺳـﺖ‬
‫دﺳﺖ از ﺟﺎن ﺷﺴﺘﻢ و از اﺳﺐ ﭘﯿﺎده ﺷﺪه ﻧﺸﺴﺘﻢ ﭼﻮن ﺑﻪ ﭘﯿﺶ ﻣﻦ آﻣﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(14‬ﻣﺞ‪ :‬از ﺳﺮ ﺗﺎ ﭘﺎ‪.‬‬
‫)‪ .(15‬ﻣﺞ‪ :‬اﺣﻮال رﻓﯿﻘﺎﻧﺶ را ﭘﺮﺳﯿﺪم‪.‬‬
‫)‪ .(16‬ﻣﺞ‪ :‬از‪.‬‬
‫)‪ .(17‬ﻣﺞ‪ :‬ﮐﺮده‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪125 :‬‬
‫راﻫﯽ ﻧﺮﻓﺘﻪ روز ﺷﺪ‪ «1» .‬ﺧﻮد را در ﺑﻨﺪ ﮔﻠﺴﺘﺎن )‪ (89‬دﯾﺪم‪ .‬ﻣﻌﻠﻮم ﺷﺪ ﮐﻪ آن »‪ «2‬ﻗﻠﯿﻞ راه را ﻫﻢ ﺑﻌﺪ از وﺟﺪان ﭘﺴـﺮ ﺧﻮد رﻓﺘﻪ ﺑﻮدم‬
‫»‪ ،«3‬و اﻟّﺎ در ﻫﻤﺎن دور ﺳـﻨﮕﺮ ﻣﺎﻧﺪه ﺑﻮدم‪ .‬ﻧﺎﭼﺎر در ﻣﻐﺎزه ]اي[ ﭘﻨﻬﺎن ﺷﺪه »‪ ،«4‬ﺧﻼﺻﯽ »‪ «5‬ﺧﻮد را از ﺟﻨﺎب ﺑﺎري ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻣﯽﺧﻮاﺳﺘﻢ‬
‫و ﺑﻪ ﻫﺰار )‪ 47‬اﻟﻒ( ﺑﯿﻢ و اﻣﯿﺪ آنروز را ﺑﻪ ﺷﺐ رﺳﺎﻧﯿﺪه‪ ،‬ﻋﺎزم راه ﺷﺪم و اﻟﯽ ﺻـﺒﺢ در ﮐﻮه و وادي ﺳـﺮﮔﺮدان ﺑﻮده‪ ،‬ﻧﺪاﻧﺴﺘﻢ ﮐﻪ ﺑﻪ‬
‫ﮐﺠﺎ ﻣﯽروم‪ .‬روز »‪ «6‬ﺷـﺪ ﻣﺤﻞ آﺑﺎدي ﺑﻪ دﺳﺖ ﻧﯿﺎﻣـﺪه‪ ،‬از ﺗﺸﻮﯾﺶ آرام ﻧﺪاﺷـﺘﻢ‪ ،‬ﺗﺎ آﻧﮑﻪ »‪ «7‬ﺷﺐ دﯾﮕﺮ ﺑـﺎ ﻫﺰار »‪ «8‬رﻧﺞ و زﺣﻤﺖ‬
‫ﺧﻮد را در »‪ «9‬ﻣﯿﺎن ﻃﺎﯾﻔﻪ ﺑﺰﮐﯽ دﯾـﺪم‪ ،‬از ﻏﺎﯾﺖ ﻣﺸـّﻘﺖ و ﺗﺸﻮﯾﺶ »‪ «10‬ﺑﻪ اﺳـﯿﺮي و ﮐﺸﺘﻦ راﺿﯽ ﺑﻮدم‪ «11» .‬در آﻧﺠﺎ رﺣﻞ اﻗﺎﻣﺖ‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 140‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫اﻧـﺪاﺧﺘﻪ‪ ،‬ﻧﻘﺪ ﻋﻠﯽ ﺧﺎن را ﮐﻪ ﺑﺎ ﻣﻦ دم از اﺧﻼص و ﯾﮑﺮﻧﮕﯽ ﻣﯽزد‪ ،‬از اﺣﻮال »‪ «12‬ﺧﻮد ﻣّﻄﻠﻊ ﺳﺎﺧﺘﻢ و از »‪ «13‬اﯾﻦ ﻣﻌﻨﯽ ﻏﺎﻓﻞ ﺑﻮدم‬
‫ﮐﻪ ‪:‬‬
‫ﺑﺮﻧﯿﺎﻣﺪ »‪ «14‬اﯾﻦ دو ﮐﺎر از ﻫﯿﭻ ﻓﺮدﻣﺮدي از ﻧﺎﻣﺮد و ﻧﺎﻣﺮدي ز ﻣﺮد ﺗﺎ اﯾﻨﮑﻪ ﻃﻮﻓﺎن ﺑﻼ را ﺑﺮ ﺧﻮد ﻣﺤﯿﻂ دﯾﺪه‪ ،‬ﺑﻪ اﯾﻦ روزم ﮐﻪ ﻣﯽﺑﯿﻨﯽ‬
‫ﻧﺸﺴﺘﻢ و از »‪ «15‬ﮐﺸﻤﮑﺶ ﺟﻬﺎﻧﯿﺎن رﺳﺘﻪ »‪ ،«16‬دل ﺑﺮ ﮐﺮم ﺧﺪاي ﻋّﺰ و ﻋﻼ و ﻣﺮاﺣﻢ‪ «17» ،‬ﺷﺎﻫﻨﺸﺎه ﮐﺸﻮرﮔﺸﺎ‪ ،‬ﺑﺴﺘﻢ‪«18» .‬‬
‫ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬ﭼﺮا ﻣﺮﺗﮑﺐ ﭼﻨﯿﻦ اﻣﺮ ﺷﻨﯿﻌﯽ ﺷﺪه‪ ،‬دﺳﺖ ﺑﻪ ﺧﻮن ذرّﯾﻪ »‪ «19‬رﺳﻮل ﺧﺪا آﻟﻮدي؟‬
‫ﮔﻔﺖ‪:‬‬
‫ﭼﻮ »‪ «20‬ﺗﯿﺮه ﺷﻮد ﻣﺮد را روزﮔﺎرﻫﻤﻪ آن »‪ «21‬ﮐﻨﺪ ﮐﺶ ﻧﯿﺎﯾﺪ ﺑﻪ ﮐﺎر ﭘﺮﺳﯿﺪم ﮐﻪ ﻏﺮض از آن ﺑﯽادﺑﯿﻬﺎ ﮐﻪ در ﺣﺮم ﻣﺤﺘﺮم اﻣﺎم ﻫﻤﺎم‬
‫ﮐﺮدي ﭼﻪ ﺑﻮد؟ »‪«22‬‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪ :‬داده‪ ،‬ﭼﻮن ﺻﺒﺢ روﺷﻦ ﺷﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪ :‬اﯾﻦ‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪ :‬وﻟﺪ ﺧﻮد رﻓﺘﻢ‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﻠﮏ‪» :‬ﺷﺪه« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪ :‬اﺳﺘﺨﻼص‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪ :‬و روز‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪ :‬ﺗﺎ اﯾﻨﮑﻪ‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺞ‪ :‬دﯾﮕﺮ ﻗﺮﯾﻦ‪.‬‬
‫)‪ .(9‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﻪ‪.‬‬
‫)‪ .(10‬ﻣﺞ‪ :‬و از ﺑﺲ ﮐﻪ ﻣﺸﻘﺖ ﮐﺸﯿﺪم‪.‬‬
‫)‪ .(11‬ﻣﺞ‪ :‬راﺿﯽ ﺷﺪه‪.‬‬
‫)‪ .(12‬ﻣﺞ‪ :‬او را از ﺣﺎل‪.‬‬
‫)‪ .(13‬ﻣﺞ‪ :‬از ﻓﺤﻮاي‪.‬‬
‫)‪ .(14‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﺮﻧﯿﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(15‬ﻣﻠﮏ‪» :‬و از« ﺗﮑﺮار ﺷﺪه‪.‬‬
‫)‪ .(16‬ﻣﺞ‪ :‬رﺳﺘﻢ و‪.‬‬
‫)‪ .(17‬ﻣﻠﮏ‪ :‬ﻣﺮا‪.‬‬
‫)‪ .(18‬ﻣﺞ‪ :‬ﻧﻬﺎدم‪.‬‬
‫)‪ .(19‬ﻣﺞ‪ :‬ﻓﺮزﻧﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(20‬ﻣﺞ‪ :‬ﭼﻪ‪.‬‬
‫)‪ .(21‬ﻣﺞ‪ :‬ﻫﻤﺎﻧﺶ‪.‬‬
‫)‪ .(22‬ﻣﺞ‪ :‬ﺳﺒﺐ ﭼﻪ ﺑﻮد‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪126 :‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪:‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 141‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫ﭼﻮ »‪ «1‬ﺧﻮاﻫﺪ ﺧﺪا ﺳﺮﻧﮕﻮﻧﺶ ﮐﻨﺪﺑﻪ ﮐﺮدار ﺑﺪ رﻫﻨﻤﻮﻧﺶ ﮐﻨﺪ ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬اﺳﺒﺎب »‪ «2‬و اﺛﺎﺛﻪ ﺳﺮﮐﺎر ﻓﯿﺾ آﺛﺎر را ﭼﺮا ﺗﺼﺮف ﮐﺮدي؟‬
‫ﮔﻔﺖ‪:‬‬
‫از ﺟﺒﺮ ﺑﻮد ﮐﻪ ﻣﺮد ﺑﯽدﯾﻦ ﮔﺮدد‬
‫اﺣﺘﯿﺎج ﺑﺎﻋﺚ ﺷﺪ‪(90) .‬‬
‫از »‪ «3‬اﯾﻦ ﻣﻘﻮﻟﻪ ﻣﻌـﺎذﯾﺮ ﻧﺎﻣﻮﺟﻪ »‪ «4‬ﺑﺴـﯿﺎر ﮔﻔﺖ‪ .‬ﭼﻮن ﻏﺮض اﺻﻠﯽ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت »‪ «5‬ﻓﺮار ﮐﺮدن او ﺑـﻮد ﮐﻪ ﺑﯽزﯾـﺎد و ﮐﻢ »‪ «6‬در وﻗﺎﯾﻊ‬
‫ﺗﺤﺮﯾﺮ ﺷﻮد »‪ ،«7‬زﯾﺎده ﻣﺘﻌﺮض ﻧﺸﺪ و ﺳﺎﯾﺮ اوﻻد و »‪ «8‬اﺧﻮان او‪ ،‬از ﻗﺒﯿﻞ ﻋﺒﺎس ﻣﯿﺮزا و اﺑﺮاﻫﯿﻢ ﻣﯿﺮزا و ﺳﻠﯿﻤﺎن ﻣﯿﺮزا و ﻣﺤﺐ ﻗﻠﯽ ﻣﯿﺮزا‬
‫و ﻏﯿﺮﻫﻢ ﮐﻪ ده ﻧﻔﺮ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬در ﻫﻤﺎنﺷﺐ ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﮐﻼت )‪ (91‬ﻓﺮار ﻧﻤﻮده‪ ،‬ﺑﻪ ﻓﺘﺤﻌﻠﯽ ﺧﺎن ﺟﻼﯾﺮ‪ ،‬ﺣﺎﮐﻢ آﻧﺠﺎ‪ «9» ،‬ﻣﻠﺘﺠﯽ ﺷﺪﻧﺪ و ﺑﻪ‬
‫ﺗﻌـﺎﻗﺐ آﻧﻬـﺎ ﺗﻮﻗﯿﻊ رﻓﯿﻊ واﻻـ ﺑﻪ ﺳـﺮاﻓﺮازي ﻓﺘﺤﻌﻠﯽ ﺧـﺎن ﺻـﺎدر ﺷـﺪ ﮐﻪ آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ درﮔﺎه ﺟﻬﺎن ]ﭘﻨﺎه[ رواﻧﻪ ﺳﺎزد‪ «10» .‬ﺣﺎﮐﻢ ﮐﻼت‬
‫اﻣﺘﺜﺎﻻـ ﻻﻣﺮ اﻻﻋﻠﯽ »‪ «11‬اﯾﺸﺎن »‪ «12‬را ﻣﺤﺒـﻮس و ﺑﻨـﺎ ﺑﻪ »‪ «13‬ﺳـﺎﺑﻘﻪاي ﮐﻪ ﻓﯽﻣـﺎﺑﯿﻦ او و ﻧـﺎدر ﻣﯿﺮزا ﺑﻮد ﺑﻪ اوﻻـد ]و[ اﺧﻮان او رﻓﺘﺎر‬
‫ﺧﻮﺷـﯽ ﻧﻨﻤﻮده‪ «14» ،‬وﻗـﻊ و ﻣﺤﻠﯽ ﺑﺮ آﻧﻬــﺎ ﻧﮕــﺬاﺷﺖ و اﺳـﺐ و ﯾﺮاق اﯾﺸــﺎن را ﮔﺮﻓﺘـﻪ‪ ،‬ﻣﺤﺒـﻮس و ﻣﻘـّﯿ ـﺪ »‪ «15‬ﺑﻪ اﻧﻀـﻤﺎم ﻋﺮﯾﻀـﻪ‬
‫ﺿﺮاﻋﺖآﻣﯿﺰ رواﻧﻪ درﮔﺎه »‪ «16‬ﻣﻌّﻠﯽ ﻧﻤﻮده و رﺿﺎﻗﻠﯽ ﻣﯿﺮزا‪ ،‬وﻟﺪ ﺷﺎﻫﺮخ ﻣﯿﺮزا‪ ،‬و ﻣﺼـﻄﻔﯽ ﻣﯿﺮزا‪ ،‬وﻟﺪ ﻧﺎدر ﻣﯿﺮزا‪ ،‬ﺑﻪ »‪ «17‬ﺣﺮم ﻣﺤﺘﺮم‬
‫ﻣﻠﺘﺠﯽ ﺷﺪه‪ ،‬ﻓﺮﺻﺖ ﺑﯿﺮون رﻓﺘﻦ ﻧﯿﺎﻓﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪﻫﺮﺣﺎل ﻣﺠﻤﻮع‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪ :‬ﭼﻪ‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪» :‬اﺳﺒﺎب و« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪ :‬و از‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪ :‬ﻏﯿﺮﻣﻮﺟﻪ‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﻪ ﺟﻬﺖ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﺪون زﯾﺎده و ﻧﻘﺼﺎن‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪ :‬ﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﻠﮏ‪» :‬و« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(9‬ﻣﺞ‪» :‬ﺣﺎﮐﻢ آﻧﺠﺎ« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(10‬ﻣﺞ‪ :‬ﺗﻌﺎﻗﺐ آن ﺗﻮﻗﯿﻊ ﻻزم اﻻذﻋﺎن رﻓﯿﻊ واﻻ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺳﺮاﻓﺮازي ﻓﺘﺤﻌﻠﯽ ﺧﺎن ﺣﺎﮐﻢ ﮐﻼت ﺻﺎدر ﺷﺪه ﺑﻮد‪ ،‬رﺳﯿﺪه‪.‬‬
‫)‪ .(11‬ﻣﺞ‪ :‬ﻻﻣﺮه اﻻﻋﻠﯽ‪) .‬دور »اﻻﻋﻠﯽ« ﺧﻂ ﮐﺸﯿﺪه ﺷﺪه اﺳﺖ‪(.‬‬
‫)‪ .(12‬ﻣﺞ‪ :‬آﻧﻬﺎ‪.‬‬
‫)‪ .(13‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﺮ‪.‬‬
‫)‪ .(14‬ﻣﻠﮏ‪ :‬ﻧﻪ ﻧﻤﻮده‪.‬‬
‫)‪ .(15‬ﻣـﺞ‪ :‬او و ﻧـﺎدر ﻣﯿﺮزا ﺑﻮد ﺑﻪ وﻟـﺪان ﻏﯿﺮ ﻣﻠﺘﺠﯽ او ﺑﻌﻀـﯽ رﻓﺘﺎرﻫﺎي ﻧﺎﻫﻨﺠﺎر ﮐﺮده ﺷـﺮاﯾﻂ ﻣﯿﺰﺑﺎﻧﯽ را ﺑﻪ ﻋﻤﻞ آورده‪ ،‬از دﻗﺎﯾﻘﺎت‬
‫ﭼﯿﺰي را ﺑﺎﻗﯽ ﻧﮕﺬاﺷﺖ و ﺧﻮد را در زﻣﺮه ﻗﻮم ﻟﻮط ﻣﻨﺨﺮط ﺳﺎﺧﺖ و اﺳﺐ و ﯾﺮاق آﻧﻬﺎ را ﺑﺎ ﻣﺤﺒﻮﺳﯿﻦ و‪.‬‬
‫)‪ .(16‬ﻣﺞ‪ :‬درﺑﺎر‪.‬‬
‫)‪ .(17‬ﻣﺞ‪ :‬در‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪127 :‬‬
‫اوﻻد )‪ 47‬ب( ﺷﺎﻫﺮﺧﯽ‪ ،‬از ﺻﻐﯿﺮ و ﮐﺒﯿﺮ و ﺑﺮﻧﺎ و ﭘﯿﺮ‪ ،‬دﺳﺘﮕﯿﺮ و اﺳﯿﺮ ﺳﺮﭘﻨﺠﻪ ﺗﻘﺪﯾﺮ ﺷﺪ و »‪ «1‬ﯾﮑﯽ از آﻧﻬﺎ ﺑﯿﺮون ﻧﺮﻓﺘﻨﺪ و در ﻣﺪت ده‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 142‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫روز ﺑﻌﺪ از ﻓﺘﺢ ارض اﻗﺪس ﻧﺎدر ﻣﯿﺮزا و اوﻻد و اﺣﻔﺎد و ﺳﺎﯾﺮ ﮔﺮﻓﺘﺎران اﻓﺸﺎرﯾﻪ را ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﺒﺎرك رﺳﺎﻧﯿﺪﻧﺪ‪«2» .‬‬
‫ﺑﻌـﺪ از ﻧﻈﻢ و ﻧﺴﻖ اﻣﻮر آﻧﻬﺎ »‪ ،«3‬در روز ﯾﮑﺸـﻨﺒﻪ‪ ،‬دﻫﻢ ﺷـﻬﺮ رﻣﻀﺎن اﻟﻤﺒﺎرك ‪ «4» ،1218‬اﻟﻮﯾﻪ ﻧﺼـﺮت ﺷﺎﻫﺰاده ﻇﻔﺮ »‪ «5‬ﻫﻢﻋﻨﺎن از‬
‫ﺳﻨﮕﺮ ﺣﺮﮐﺖ و ﭘﯿـﺎده ﻋﺎزم »‪ «6‬ﺷﻬﺮ ﺷﺪه »‪ «7‬و »‪ «8‬از ﮔﺮد راه ﻋﺰﯾﻤﺖ ﺑﻪ ﺷـﺮﻓﯿﺎﺑﯽ ﻃﻮاف آﺳـﺘﺎن ﻣﻼﯾﮏ ﭘﺎﺳﺒﺎن ﺧﻼﯾﻖ ﻣﻄﺎف )‪48‬‬
‫اﻟﻒ( ﺳـﻠﻄﺎن ﮐﺸﻮر ﺗﺴـﻠﯿﻢ و رﺿﺎ ﻋﻠﯽ اﺑﻦ ﻣﻮﺳـﯽ‪ -‬ﻋﻠﯿﻪ و ﻋﻠﯽ آﺑﺎﺋﻪ اﻟﺘﺤـّﯿ ﮥ و اﻟﺜﻨﺎ‪ -‬ﮐﻪ ﻗﺒﻠﻪ »‪ «9‬ﺣﺎﺟـﺎت ﺧﻮاﻗﯿﻦ ﺟﻢ اﺣﺘﺸﺎم و ﮐﻌﺒﻪ‬
‫اﻣﯿﺪ »‪ «10‬ﺳـﻼﻃﯿﻦ واﻻﻣﻘﺎم اﺳﺖ ﻧﻤﻮده‪ ،‬ﻣﺒﺎدرت ﺑﺪﯾﻦ ﻓﯿﺾ ﻋﻈﻤﯽ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ «11» .‬ﺑﻌـﺪ از اداي ﻣﺮاﺳﻢ زﯾﺎرت ﺑﻪ ﻋﻄﺎي »‪ «12‬ﺻﻼت‬
‫و ﻣﺒّﺮات ﭘﺮداﺧﺘﻪ‪ ،‬ﺣﺮم ﻣﺤﺘﺮم و ﺻـﺤﻦ ﻣﺒﺎرك از رﯾﺰش ﮐﻒ درﯾﺎ ﻧﻮاﻟﺶ‪ ،‬ﻏﯿﺮت ﺑﺤﺮ و ﮐﺎن و »‪ «13‬وﺿﯿﻊ و ﺷﺮﯾﻒ ﺧّﺪام ﺑﻬﺮهور و‬
‫ﻓﯿﺾﯾﺎب آن ﺧﻮان اﺣﺴﺎن ﺷﺎﯾﺎن ﮔﺮدﯾـﺪه‪ ،‬ﻣﺰرع اﻣﯿـﺪ ﻫﺮﯾﮏ از رﺷـﺤﻪاﻓﺸﺎﻧﯽ ﺳـﺤﺎب ﻋﻨﺎﯾﺘﺶ ﺑﺎرور و زﺑﺎنﻫﺎ ﺑﻪ ﺷـﮑﺮﮔﺰاري اﻧﻌﺎم‬
‫ﺑﯽﻧﻬـﺎﯾﺘﺶ ﺧﺎﺻـﯿﺖ ﻧﯽﺷـﮑﺮ ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬از ﺑـﻮاﻃﻦ ﺧﯿﺮ آن اﻣـﺎم ﻋﺎﻟﯽﻣﻘـﺎم و ﺑـﺎﻗﯽ اﺋﻤﻪ ﻣﻌﺼﻮﻣﯿﻦ‪ -‬ﻋﻠﯿﻬﻢ اﻟﺴـﻼم »‪ -«14‬اﺳﺘﻤﺪاد ﻫّﻤﺖ‬
‫ﻧﻤﻮده‪ ،‬ﻋﻄﻒ ﻋﻨﺎن ﺑﻪ ارگ ﮐﻬﻨﻪ ﮐﻪ از اﺑﻨﯿﻪ ﻣﻠﮏ ﻣﺤﻤﻮد ﺳﯿﺴـﺘﺎﻧﯽ اﺳﺖ ﻓﺮﻣﻮدﻧـﺪ و ﻧﺎدر ﻣﯿﺮزا را ﺑﺎ اﻋﻘﺎب ﺷﺎﻫﺮﺧﯽ ﺣﺴﺐ اﻻﻣﺮ در‬
‫آﻧﺠﺎ ﻣﺤﺒﻮس ﮐﺮدﻧﺪ »‪ «15‬و ﻣﺮاﺗﺐ ﮔﺮﻓﺘﺎري آﻧﻬﺎ را ﻣﺼـﺤﻮب ﻣﺴﺮﻋﺎن ﺳﺮﯾﻊ اﻟﺴﯿﺮ ﻣﻌﺮوض ﺳّﺪه ﺳﻨّﯿﻪ »‪ «16‬اﻋﻠﯽﺣﻀﺮت ﺷﺎﻫﻨﺸﺎﻫﯽ‬
‫داﺷﺘﻪ »‪ ،«17‬در ﻫﻤﺎن روز در‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪ :‬ﺷﺪه‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪ :‬اﻗﺪس ﺗﻤﺎﻣﯽ ﮔﺮﻓﺘﺎران اﻓﺸﺎرﯾﻪ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ اﻧﻮر رﺳﯿﺪه‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪» :‬ﺑﻌﺪ از ﻧﻈﻢ و ﻧﺴﻖ اﻣﻮر آﻧﻬﺎ« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪ :‬رﻣﻀﺎن ‪1218‬؛ ﻣﻠﮏ‪ «1218» :‬ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪ :‬اﻟﻮﯾﻪ ﻇﻔﺮﻧﺸﺎن ﺷﺎﻫﺰاده ﻧﺼﺮت‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪ :‬داﺧﻞ‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﻠﮏ‪» :‬ﺷﺪه« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺞ‪» :‬و« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(9‬ﻣـﺞ‪ :‬از ﮔﺮد راه ﺑﻪ ﻃـﻮاف ﻣﻼﯾـﮏ ﻣﻄـﺎف روﺿﻪ رﺿﻮﯾﻪ اﻣـﺎم ﻫﻤـﺎم ﻋﻠﯽ ﺑﻦ ﻣﻮﺳـﯽ اﻟﺮﺿـﺎ‪ -‬ﻋﻠﯿﻪ اﻟﺴـﻼم‪ -‬ﮐﻪ آﺳـﺘﺎن ﻣﻼـﯾﮏ‬
‫ﭘﺎﺳﺒﺎﻧﺶ ﻗﺒﻠﻪﮔﺎه‪.‬‬
‫)‪ .(10‬ﻣﺞ‪ :‬و ﺑﻮﺳﻪﮔﺎه‪.‬‬
‫)‪ .(11‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﺒﺎدرت ﻧﻤﻮده‪» .‬ﺑﺪﯾﻦ ﻓﯿﺾ ﻋﻈﻤﯽ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(12‬ﻣﺞ‪» :‬ﻋﻄﺎي« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(13‬ﻣﺞ‪ :‬ﺻﺤﻦ ﻣﻘﺪس از ﮐﻒ درﯾﺎ ﻧﻮال ﻣﺒﺎرك درم رﯾﺰ ﺷﺪه‪.‬‬
‫)‪ .(14‬ﻣﺞ‪ :‬ﺧﺪام ﺑﻬﺮهﯾﺎب و ﻣﺰرع اﻣﯿﺪ ﻫﺮﮐﺪام از رﺷـﺤﻪاﻓﺸﺎﻧﯽ دﺳﺖ ﮐﺮﻣﺶ ﺳﯿﺮاب ﺷﺪه‪ ،‬زﺑﺎنﻫﺎ ﻟﺒﺮﯾﺰ ﺷﮑﺮ و ﺛﻨﺎ و دﻫﺎنﻫﺎ ﻣﺎﻻﻣﺎل‬
‫ﻣﺤّﻤﺪت و دﻋﺎ ﮔﺮدﯾﺪه از ﺑﺎﻃﻦ ﻗﺪس ﻣﻮاﻃﻦ ﺳﻠﻄﺎن ﮐﺸﻮر ارﺗﻀﺎ و اﺟﺘﺒﺎ ﻋﻠﯿﻪ اﻟﺘﺤﯿﻪ و اﻟﺜﻨﺎ‪.‬‬
‫)‪ .(15‬ﻣﺞ‪ :‬ﮔﺮدﯾﺪه‪.‬‬
‫)‪ .(16‬ﻣﺞ‪ :‬ﺳﻨﯿﻪ ﺳﺪره ﻣﺮﺗﺒﻪ‪.‬‬
‫)‪ .(17‬ﻣﺞ‪ :‬ﻧﻤﻮدﻧﺪ و‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪128 :‬‬
‫ﺑﻠﺪه ﻣﻘﺪﺳﻪ »‪ «1‬ﺑﻪ ﺟﻬﺖ اﻣﺮا و ﺧﻮاﻧﯿﻦ و ﺳﺮﮐﺮدﮔﺎن و ﻋﻤﻮم اﻓﺮاد ﺳﭙﺎه »‪ «2‬ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻣﮑﺎن »‪ «3‬و ﻣﻨﺰل ﻓﺮﻣﻮده و ﻋﺎﻣﻪ رﻋﺎﯾﺎ را از ﻣﺮاﺣﻢ‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 143‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫و ﻣﮑﺎرم ﺧﺴـﺮواﻧﻪ اﻣﯿﺪوار و ﻗﺮﯾﻦ اﺳﺘﻈﻬﺎر »‪ «4‬ﺳﺎﺧﺘﻪ‪ ،‬ﻫﺮ ﮐﺪام را ﺳـﺮﮔﺮم ﺷـﻐﻞ و ﮐﺴﺐ ﺧﻮد و ﺗﻤﺎﻣﯽ را ﻣﺸﻤﻮل ﻋﻮاﻃﻒ ﻧﺎﻣﺘﻨﺎﻫﯽ‬
‫ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ .‬ﻫﺮﯾﮏ ﺑﻪ ﻓﺮاﻏﺖ ﺧﺎﻃﺮ و آﺳﻮدﮔﯽ دل و ﮐﻤﺎل اﻃﻤﯿﻨﺎن »‪ «5‬ﺑﻪ ﻣﺸﺎﻏﻞ ﺧﻮﯾﺶ ﻣﺸﻐﻮل ﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫اﻣﺮ ﺷـﻬﺮ و ﺑﺎزار از ﻓّﺮ ﻣﯿﻤﻨﺖ ﻣﻘـﺪم ﺷـﻬﺰاده ﮐﺎﻣﮑﺎر روﻧﻖ و رواﺟﯽ ﺗﻤﺎم ﮔﺮﻓﺘﻪ »‪ ،«6‬در ﻫﺮ ﻣﺤﻠﻪ و ﮐﻮﭼﻪ ﯾﺴﺎوﻻن و ﻧﺴـﻘﭽﯿﺎن ﺗﻌﯿﯿﻦ‬
‫ﺷـﺪ ﮐﻪ اﺣـﺪي‪ ،‬ﭼﻪ از ﺳـﭙﺎﻫﯽ و ﻗّﻠﺎش و ﭼﻪ رّﺟﺎﻟﻪ و اوﺑﺎش‪ ،‬دﺳﺖ ﻇﻠﻢ و ﺗﻄﺎول ﺑﻪ اﻣﻮال و ﺧﺎﻧﻪ رﻋﺎﯾﺎ و ﮐﺴـﺒﻪ دراز ﻧﮑﺮده‪ ،‬از ﺟﺎده‬
‫ﺧﻮد اﻧﺤﺮاف ﻧﻮرزﻧﺪ و ﺟﺎرﭼﯿﺎن ﺑﻠﻨﺪآوا ﺻﺪاي »‪ «7‬ﻣﺴّﺮتاﻓﺰاي »‪ «8‬اﻣﻨّﯿﺖ ﺑﻪ ﮔﻮش ﺳﺎﮐﻨﯿﻦ و ﻗﺎﻃﻨﯿﻦ آن ﺑﻠﺪة اﻻﻣﯿﻦ رﺳﺎﻧﯿﺪﻧﺪ‪ .‬ﮔﻮﯾﺎ‬
‫ﺗـﺎ ﻧّﻘـ ﺎش ﮐﺎرﺧﺎﻧﻪ اﺑـﺪاع آﻓﺮﯾﻦ ﺻﻮرت آن ﻣﻌﻤﻮره رﻓﯿﻌﻪ را ﺑﺮ ﻟﻮح ﻣﺎء و ﻃﯿﻦ ﻧﮕﺎﺷـﺘﻪ ﺑﻮد‪ ،‬ﭼﻨﯿﻦ ﻧﻐﻤﻪ دﻟﮑﺶ و ﺗﺮاﻧﻪ ﺧﻮش ﻧﺸـﻨﯿﺪه‬
‫ﺑﻮدﻧـﺪ و ﺑـﺪﯾﻦﮔﻮﻧﻪ ﺻﻮرﺗﯽ روحاﻓﺰا را ﺑﻪ ﺧﻮاب ﻧﺪﯾـﺪه ﺑﻮدﻧـﺪ‪ .‬ﻫﻤﮕﯽ رﻋﺎﯾـﺎ و ﺑﺮاﯾـﺎ زﺑﺎن ﺑﻪ ﺷـﮑﺮ و ﻣﺤّﻤـ ﺪت ﭘﺎدﺷﺎه ﺟﻢ ﺑﺎرﮔﺎه و‬
‫ﺷﺎﻫﺰاده )‪ 48‬ب( ﻓﺮﯾـﺪون ﺧﺮﮔـﺎه ﮔﺸﻮده‪ ،‬ﺑﺎ ﻧﻬﺎﯾﺖ اﻣﯿـﺪواري و ﻏﺎﯾﺖ ﺧﻮشوﻗﺘﯽ و آﺳﺎﯾﺶ در ﺑﺴﺘﺮ اﻣﻨﯿﺖ »‪ «9‬ﺑﻪ ﮐﺎم دل ﻏﻨﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫»‪«10‬‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪ :‬در ﺷﻬﺮ‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪ :‬ﻋﻤﻮم ﺳﭙﺎﻫﯿﺎن‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪ :‬ﺟﺎ‪.‬‬
‫)‪ .(4‬از ﻧﻮﯾﺪ ﻣﺮاﺣﻢ ﺧﺴﺮواﻧﻪ ﻓﺮزاﻧﻪ و وﻋﯿﺪ ﻣﮑﺎرم ﺧﺪﯾﻮاﻧﻪ اﻣﯿﺪوار‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻫﺮﮐﺪام ﺳﺮﮔﺮم ﺷﻐﻞ ﮐﺎﺳﺒﯽ و ﻣﺸﻤﻮل ﻋﻨﺎﯾﺖ ﻧﺎﻣﺘﻨﺎﻫﯽ ﺷﺪه ﺑﻪ ﻓﺮاﻏﺖ ﺧﺎﻃﺮ و اﻃﻤﯿﻨﺎن ﺗﻤﺎم‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪ :‬از ﻓّﺮ ﻃﻠﻌﺖ ﺷﻬﺰاده ﮐﺎﻣﮑﺎر رواج ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﻪ‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪ :‬در ﻫﺮﻣﺤﻠﻪ و ﮐﻮﭼﻪ ﯾﺴﺎوﻻن ﺑﺎ دﮔﻨﮏ زرﯾﻦ و ﻧﺴﻘﭽﯿﺎن ﺑﺎ ﭼﻤﺎق و ﺗﺒﺮزﯾﻦ ﺗﻌﯿﯿﻦ ﺷﺪه ﮐﻪ اﺣﺪي از ﺳﭙﺎﻫﯿﺎن و اوﺑﺎش دﺳﺖ‬
‫ﺗﻄﺎول ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪ و ﻣﺎل رﻋﯿﺖ و ﮐﺴﺒﻪ دراز ﻧﮑﻨﺪ و ﺟﺎرﭼﯿﺎن ﺑﻠﻨﺪآوازه از ﺻﺪاي روحﺑﺨﺸﺎ و ﻧﻮﯾﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﻠﮏ‪ :‬ﻣﺴﺮتﻓﺰاي‪.‬‬
‫)‪ .(9‬ﻣـﺞ‪ :‬ﻗﺎﻃﺌﯿﻦ ارض اﻗـﺪس رﺳﺎﻧﯿـﺪه‪ ،‬آن ﺑﻠـﺪه ﺟﻨﺖ ﻃﺮاز ﮐﻪ در ﻫﯿـﭻ ﻗﺮﻧﯽ اﯾﻦﭼﻨﯿﻦ آوازي را ﮐﻪ ﻧﻮﯾـﺪ ﺿﺎﺑﻄﻪ و اﻣﻨﯿﺖ ﺑﺎﺷـﺪ ﺑﻪ‬
‫ﺧﻮاب ﻧﺪﯾﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﻗﺮﯾﻦ آرام ﮔﺮدﯾﺪه‪ ،‬زﺑﺎن ﺑﻪ دﻋﺎ و ﺛﻨﺎي ﺷﻬﺰاده ﮐﺸﻮرﮔﺸﺎ ﮔﺸﻮدﻧﺪ و در ﻣﻬﺪ اﻣﻦ و آﺳﺎﯾﺶ‪.‬‬
‫)‪ .(10‬ﻣﺞ‪ :‬در ﺣﺎﺷﯿﻪ اﯾﻦ ﻗﺴﻤﺖ آﻣﺪه‪:‬‬
‫ﺣﮑﺎم ﺧﺮاﺳﺎن ﭘﺲ از ﺗﺴﺨﯿﺮ ارض اﻗﺪس ﻟﻄﻔﻌﻠﯽ ﺧﺎن ﭼﺎوﺷﻠﻮ ﺣﺎﮐﻢ درهﺟﺰ و ﻧﻘﺪ ﻋﻠﯿﺨﺎن زﻋﻔﺮاﻧﻠﻮ ﺣﺎﮐﻢ ﭼﻨﺎران ﺑﻼﺗﻮﻗﻒ ﺷﺮﻓﯿﺎب‬
‫ﺣﻀﻮر و ﻣﺼـﻄﻔﯽ ﻗﻠﯽ ﺧـﺎن ﻋﺮب ﺣـﺎﮐﻢ ﺗﺮﺷـﯿﺰ و ﻣﯿﺮ ﺣﺴﻦ ﺧﺎن ﺣﺎﮐﻢ ﻃﺒﺲ ﺑﻪ ارﺳﺎل ﻋﺮاﯾﺾ و ﭘﯿﺸـﮑﺶ ﻋـﺬرﺧﻮاه ﺷـﺪه‪ ،‬وﻋـﺪه‬
‫آﻣﺪن ﺑﻪ ﺣﻀﻮر را ‪] ...‬ﻧﺎﺧﻮاﻧﺎ[ ﻓﺘﺤﻌﻠﯽ ﺧﺎن ﺣﺎﮐﻢ ﮐﻼت ﺑﻪ ﺗﻌﻮﯾﻖ اﻧﺪاﺧﺘﻪ‪ ،‬ﻣﺪاراﯾﯽ ﻣﯽﻧﻤﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪129 :‬‬
‫ذﮐﺮ اﺳﺘﺸﺮاف ﺣﻀﻮر اﮐﺜﺮي از ﺣﮑﺎم و ﺑﯿﮕﻠﺮﺑﯿﮕﯿﺎن و ﺳﺮﻫﻨﮕﺎن ﺳﺮﺣّﺪات و ﺛﻐﻮر‬
‫ﭼﻮن ﺑﻠـﺪه ارض اﻗـﺪس و ﻣﻌﻤﻮره »‪ «1‬ﻣﺸـﻬﺪ ﻣﻘـﺪس ﺑﻪ ﺣﻮزه ﺗﺴـﺨﯿﺮ و ﺣﯿﻄﻪ ﺗﺼـّﺮف و »‪ «2‬ﺗﻤﻠﯿﮏ ﺷﺎﻫﺰاده ﮔﺮدونﺳـﺮﯾﺮ درآﻣﺪ‪،‬‬
‫ﻣﺠـﺪدا ارﻗـﺎم ﻗﻀﺎ ﻧﻈﺎم ﺑﻪ ﺳـﺮاﻓﺮازي ﻟﻄﻒ ﻋﻠﯽ ﺧﺎن ﭼﭙﺸـﻠﻮ‪ ،‬ﺣﺎﮐﻢ ﻧﺴﺎ )‪ (92‬و اﺑﯿـﻮرد »‪ (93) ،«3‬ﮐﻪ ﻣﻌﻤـﻮره آن اﻻـن »‪ «4‬دره ﺟﺰ‬
‫ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ و ﻧﻘﺪ ﻋﻠﯽ ﺧﺎن زﻋﻔﺮاﻧﻠﻮ‪ ،‬ﺣﺎﮐﻢ رادﮐﺎن و ﺗﻮاﺑﻊ‪ ،‬ﮐﻪ ﻣﺤﻞ ﻧﺸـﯿﻤﻦ آن ﺑﺎﻟﻔﻌﻞ »‪ «5‬ﭼﻨﺎران اﺳﺖ و ﻓﺘﺤﻌﻠﯽ ﺧﺎن ﺟﻼﯾﺮ‪ ،‬ﺣﺎﮐﻢ‬
‫ﮐﻼـت‪ ،‬ﮐﻪ ﻫﺮﮐـﺪام ﺑﻪ ﺳـﺒﺐ ﻣﺤﮑﻤﻪﻫﺎي ﻣﺘﯿﻦ و ﺣﺼﻦﻫﺎي ﺣﺼـﯿﻦ‪ ،‬ﮐﻪ ﻫﺮﯾﮏ »‪ «6‬در ﻣﺘـﺎﻧﺖ و رزاﻧﺖ ﭘﻬﻠـﻮ »‪ «7‬ﺑـﻪ ﭼﺮخ ﻫﻔﺘﻤﯿﻦ‬
‫ﻣﯽزد »‪ ،«8‬ﻣﻐﺮور و از ﻗﺮب ﺑﺴﺎط ﺧﺪﻣﺖ و ﻣﻄﺎوﻋﺖ »‪ «9‬دور اﻓﺘﺎده‪ ،‬از ﺗﻘﺒﯿﻞ آﺳﺘﺎن ﺳﻌﺎدت ارﮐﺎن »‪ «10‬ﻣﻬﺠﻮر ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺷﺮف ﻧﻔﺎذ و‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 144‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫ﻋّﺰ ﺻـﺪور ﯾﺎﻓﺘﻪ »‪ «11‬ﮐﻪ اﻟﯽ ﺣـﺎل ﻋـﺬر ﺷـﻤﺎ ﻣﻬﻤـﻞ ﺑﻮدن ﻣﻬﻤـﺎت ارض اﻗـﺪس ﻣﯽﺑﻮد‪ ،‬از روي ﻫﻮا و ﻫﻮس ﺑﻪ دﻓﻊ اﻟﻮﻗﺖ روزﮔـﺎر‬
‫ﻣﯽﮔﺬراﻧﯿﺪﻧـﺪ‪ ،‬ﻣﺎ ﻧﯿﺰ ﺑﻪ ﻋﻠﺖ اﺷـﺘﻐﺎل آن ﻣﻬﻢ ﺧﻄﯿﺮ ﮐﻪ ﭘﯿﻮﺳـﺘﻪ وﺟﻬﻪ ﻫّﻤﺖ ﺑﻠﻨـﺪ آﻓﺘﺎب ﺗﺄﺛﯿﺮ ﺑﻮد و دﻓﻊ اﻋﺎدي ﺷـﻘﺎوت آﺛﺎر آﻧﺠﺎ را‬
‫ﭘﯿﺶﺗﺮ ﭘﯿﺸﻨﻬﺎد ﺿﻤﯿﺮ ﺣﻘﺎﻧّﯿﺖ ﺗﺨﻤﯿﺮ ﻓﺮﻣﻮده ﺑﻮدﯾﻢ‪ ،‬ﺑﻪ ﮐﺎر »‪ «12‬اﯾﺸﺎن ﻧﭙﺮداﺧﺘﻪ‪ ،‬ﻣﻌﺎذﯾﺮ ﻣﺴﻤﻮﻋﻪ و ﻣﻮاﻋﯿﺪ ﮐﺎذﺑﻪ ﺷﻤﺎ را »‪ «13‬ﺑﻪ ﺳﻤﻊ‬
‫ﺻﻼح »‪ «14‬اﺻـﻐﺎ و ﺑﻪ درﺟﻪ ﻗﺒـﻮل ﺗﻠﻘﯽ ﻣﯽﻓﺮﻣﻮدﯾﻢ‪ «15» ،‬ﺗـﺎ اﯾﻨﮑﻪ ﺑﻪ ﻋﻨـﺎﯾﺖ ﮐﺎﻣﻠﻪ اﻟﻬﯽ و اﻟﻄﺎف ﺑﺎﻟﻐﻪ ﻧﺎﻣﺘﻨﺎﻫﯽ ﺑﻪ ﺳـﺮﭘﻨﺠﻪ دﻟﯿﺮان‬
‫ﺳﭙﺎه ﻧﺼـﺮت ﻫﻤﺮاه ﮐﻪ ﻣﻘﺎﻟﯿﺪ اﺑﻮاب ﻣﻐﻠﻘﻪ و ﻣﻔﺎﺗﯿﺢ درﻫﺎي ﺑﺴـﺘﻪ ﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﻮد‪ .‬دروب ﺑﻠﺪه ﺟّﻨﺖ آﺛﺎر و ﺣﺼﺎر آﺳـﻤﺎنﻣﺪار ارض ﻓﯿﺾ‬
‫ﺷ ﻌ ﺎر‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪ :‬ﭼﻮن ارض اﻗﺪس و ﺑﻠﺪه‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪» :‬ﺗﺼﺮف« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪ :‬اﺑﯿﻮرد و ﻧﺴﺎ‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪ :‬در اﯾﻦ ﺟﺰء زﻣﺎن‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪ :‬رادﮔﺎن ﮐﻪ اﻵن ﺳﻮاد اﻋﻈﻢ آن‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﺤﮑﻤﻪﻫﺎي ]ﻣﺘﻦ‪ :‬ﻣﺤﮑﻤﻬﺎي[ ﺳﺨﺖ ﻣﺘﯿﻦ و ﺣﺼﺎرﻫﺎي ﺣﺼﯿﻦ زرﯾﻦ ﮐﻪ ﻫﺮﯾﮏ از آن‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪ :‬ﻫﻤﺴﺮي ﺑﻪ ﺳﭙﻬﺮ ﺑﺮﯾﻦ و ﭘﻬﻠﻮ‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﯽزدﻧﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(9‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﺴﺎط آدﻣﯿﺖ و اﻧﺴﺎﻧﯿﺖ‪.‬‬
‫)‪ .(10‬ﻣﺞ‪ :‬از ﺟﺎده ﻣﺘﺎﺑﻌﺖ و ﻣﻄﺎوﻋﺖ‪.‬‬
‫)‪ .(11‬ﻣﺞ‪ :‬و ﻋﺰ اﺻﺪار ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﻪ‪.‬‬
‫)‪ .(12‬ﻣـﺞ‪ :‬ﻋﺬر ﺷـﻤﺎ ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ارض اﻗﺪس و رﺿﺎﺟﻮﯾﯽ ﺧﺎﻃﺮ ﻫﺮﮐﺲ ﺑﻮد و ﺑﻪ ﻟﯿﺖ و ﻟﻌﻞ و ﻫﻮا و ﻫﻮس روزﮔﺎر ﮔﺬراﻧﯿﺪه‪ ،‬ﻣﺎ ﻧﯿﺰ ﺑﻪ‬
‫ﺳﺒﺐ اﺷﺘﻐﺎل ﺗﺴﺨﯿﺮ ارض ﻣﯿﻨﻮ ﻣﺜﺎل و اﺳﺘﯿﺼﺎل و اﺿﻤﺤﻼل اﻋﺎدي ﺷﻘﺎوت ﻣﺂل ﺑﻪ ﺳﺮ وﻗﺖ‪.‬‬
‫)‪ .(13‬ﻣﻠﮏ‪» :‬ﮐﺎذﺑﻪ ﺷﻤﺎ را« ﭘﺎك ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫)‪ .(14‬ﻣﻠﮏ‪ :‬ﺳﻼح‪.‬‬
‫)‪ .(15‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﻪ ﺳﻤﻊ رﺿﺎ اﺻﻐﺎ و ﺑﻪ ﻗﺒﻮل اﺟﺎﺑﺖ ﺗﻠﻘﯽ ﻓﺮﻣﻮدﯾﻢ‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪130 :‬‬
‫ﻣﻔﺘﻮح و آن ﺧﻄﻪ ﻓﺮحاﻓﺰا ﺿـﻤﯿﻤﻪ ﻣﻤﺎﻟـﮏ ﻣﺤﺮوﺳﻪ ﺷﺎﻫﻨﺸـﺎه اﻗﻠﯿﻢ ﮔﺸﺎ ﺷـﺪه »‪ ،«1‬ﺷﺎﻫـﺪ آرزو در آﯾﯿﻨـﻪ ﻣﺮاد ﺟﻠـﻮهﮔﺮ و دﺳﺖ ﺗﻤّﻨﺎ‬
‫ﻋﺮوس ﻣـّﺪﻋﺎ را در ﮐﻤﺮ »‪ ،«2‬دﯾﮕﺮ راه ﻋـﺬر ﻣﺴـﺪود و ﻃﺮﯾﻖ ﻣﺪاﻫﻨﻪ و ﻣﺴﺎﻣﺤﻪ را ﻣﻮﻗﻮف ﺳﺎزﻧﺪ‪ «3» .‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﺧﻮاﻫﻨﺪ از »‪ «4‬ﻗﻬﺮﻣﺎن‬
‫ﻗﻬﺮ ﺟـﺎنﺳﻮز ﻣـﺎ در اﻣـﺎن ﺑﺎﺷـﻨﺪ‪ ،‬ﺑـﺪون ﺗﻔّﮑﺮ و اﻧـﺪﯾﺸﻪ راهﺳـﭙﺎري‪ ،‬اﺧﻼص و ارادت را ﭘﯿﺸﻪ‪ ،‬ﻏﺎﺷـﯿﻪ ﺧـﺪﻣﺖ »‪ «5‬ﺑﺮ دوش و ﺣﻠﻘﻪ‬
‫ﻋﺒﻮدّﯾﺖ را در ﮔﻮش ﮐﺸـﯿﺪه‪ ،‬در ﺑـﺎدﯾﻪ »‪ «6‬ﺧـﺪﻣﺘﮕﺰاري ﻗـﺪمﻓﺮﺳﺎ و در ﺑـﺎدﯾﻪ ﺟﺎنﻧﺜـﺎري ﻣﺮﺣﻠﻪﭘﯿﻤـﺎ ﺑﺎﺷـﻨﺪ و اﻟّﺎ ﺑﻨﺎ را ﺑﻪ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ و‬
‫ﺧﻮدﺳﺮي ﮔﺬارﻧﺪ‪ 49) «7» ،‬اﻟﻒ( ﻓﻮﺟﯽ از ﻏﺎزﯾـﺎن ﺟﺎنﻧﺜـﺎر و دﻟﯿﺮان ﻋﺮﺻﻪ ﮐﺎرزار را ﻣﺄﻣﻮر ﺧﻮاﻫﯿﻢ ﺳﺎﺧﺖ »‪ «8‬ﮐﻪ ﺣﺼﺎر و ﺟﺪار‬
‫ﻗﻼﻋﯽ ﮐﻪ ﻣﺤﻞ اﺳـﺘﻈﻬﺎر اﯾﺸﺎن اﺳﺖ ﺑﻪ ﺿـﺮب ﺗﻮپ ﻗﻠﻌﻪ ﮐﻮب ﻫﻤﻮار و ﻋﺎﻟﯿﻬﺎ ﺳﺎﻓﻠﻬﺎ ﺳﺎﺧﺘﻪ‪ ،‬ﮔﺮدن ﻣﺮدان آﻧﻬﺎ را »‪ «9‬ﻋﺮﺿﻪ ﺷﻤﺸﯿﺮ‬
‫اﻣﺘﺤﺎن و زﻧﺎن اﯾﺸﺎن را اﺳﯿﺮ و در ﮐﻮﭼﻪ و ﺑﺎزار »‪ «10‬ﻋﺒﺮت اوﻟﻮ اﻻﺑﺼﺎر »‪ «11‬ﺳﺎزﻧﺪ‪«12» .‬‬
‫ﻟﻄﻔﻌﻠﯽ ﺧﺎن »‪ «13‬ﭼﭙﺸـﻠﻮ ﮐﻪ در ارادت »‪ «14‬ﺛﺎﺑﺖﻗـﺪم و در ﺷـﯿﻮه اﺧﻼـص راﺳـﺦ دم و اﻋﺘﻘﺎد ﮐﺎﻣﻞ ﺑﻪ اﯾﻦ دوﻟﺖ داﺷﺖ و ﻫﻤﻮاره‬
‫ﺗﺨﻢ ﺗﻤّﻨﺎي ﻓﯿﺾﯾﺎﺑﯽ ﺣﻀﻮر ﺣﻀﺮتواﻻ را »‪ «15‬در ﻣﺰرع دل ﻣﯽﮐﺎﺷﺖ ﮐﻪ ﺧﻮد را ﺑﻪ ﭘﺎﯾﻪ ﺳﺮﯾﺮ اﻋﻠﯽ رﺳﺎﻧﯿﺪه‪ ،‬ﻧﻄﺎق ﺧﺪﻣﺘﮕﺰاري و‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 145‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫ﺟﺎنﻧﺜﺎري را ﺑﺮ ﻣﯿﺎن ﺑﺴـﺘﻪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺷـﺮاﯾﻂ ﺑﻨﺪﮔﯽ ﻣﺸﻐﻮل ﺑﺎﺷﺪ »‪ ،«16‬ﺑﻪ ﺳـﺒﺐ ﻗﺮب ﺟﻮار ﮐﻪ »‪ «17‬ﺑﺎ ﻃﺎﯾﻔﻪ ﺷﻮﻣﯿﻪ ﺗﺮﮐﻤﺎﻧﯿﻪ ﺗّﮑﻪ ﺧـﺬﻻن‬
‫ﺷﻌﺎر و ﻋﻬﻮدي ﮐﻪ ﻓﯽﻣﺎﺑﯿﻦ او و آن »‪ «18‬ﺟﻤﺎﻋﺖ ﻣﺨﺬول اﻟﻌﺎﻗﺒﻪ درﯾﻦ ﻣّﺪت از روي اﺿﻄﺮار ﺳﻤﺖ اﺳﺘﻘﺮار ﯾﺎﻓﺘﻪ ﺑﻮد و ﻫﻤﯿﺸﻪ ﻣﻨﺘﻈﺮ‬
‫ﺑﻬﺎﻧﻪ ﺑﻮد‪ ،‬درﯾﻦ وﻗﺖ ﮐﻪ ﺣﮑﻢ ﻻزم اﻻﺗﺒﺎع‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪ :‬ﮐﺎﻣﻠﻪ اﻟﻬﯽ ﻣﻘﺎﻟﯿﺪ ﺣﺼﺎر ﺑﻠﺪه ﺟﻨﺖ آﺛﺎر ﺑﻪ دﺳﺖ ﺗﺼﺮف اوﻟﯿﺎي دوﻟﺖ اﺑﺪﻣﺪار درآﻣﺪه‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪ :‬ﺷﺨﺺ ﺗﻤﻨﺎ ﺑﺎ ﻋﺮوس ﻣﺪﻋﺎ دﺳﺖ در ﮐﻤﺮ ﮔﺮدﯾﺪه‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﺪاﻫﻨﻪ و ﻣﺴﺎﻫﻠﻪ ﻣﻮﻗﻮف‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪ :‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ از ﺑﺄس‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﺪون اﺳﺘﺨﺎره و اﺳﺘﺸﺎره رﻫﻨﻮرد وادي ﺧﺪﻣﺖ ﺷﺪه‪ ،‬ﻏﺎﺷﯿﻪ ارادت را‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪ :‬وادي‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪» :‬ﺑﻨﺎ را ﺑﻪ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ و ﺧﻮدﺳﺮي ﮔﺬارﻧﺪ« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﺄﻣﻮر ﺑﻪ آن دﯾﺎر ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﯿﻢ‪.‬‬
‫)‪ .(9‬ﻣﺞ‪ :‬آن ﺳﺎﻣﺎن‪.‬‬
‫)‪ .(10‬ﻣﺞ‪ :‬اﯾﺸﺎن اﺳﯿﺮ ﮐﻮﭼﻪ و ﺑﺎزار و‪.‬‬
‫)‪ .(11‬ﻣﻠﮏ‪ :‬اﻟﻮ اﻻﺑﺼﺎر‪.‬‬
‫)‪ .(12‬ﻣﺞ‪ :‬ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺑﻮد‪.‬‬
‫)‪ .(13‬ﻣﺞ‪» :‬ﺧﺎن« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(14‬ﻣﺞ‪ :‬در ﻃﺮﯾﻖ ارادت‪.‬‬
‫)‪ .(15‬ﻣﺞ‪ :‬ﺗﺨﻢ ﻫﻮس در‪.‬‬
‫)‪ .(16‬ﻣﺞ‪ :‬ﺧﺪﻣﺘﮕﺰاري را ﺑﺮ ﮐﻤﺮ اﺧﻼص ﺑﺴﺘﻪ‪ ،‬ﺷﺮاﯾﻂ ﺟﺎنﻧﺜﺎري را ﺑﻪ ﻋﻤﻞ آورد‪.‬‬
‫)‪ .(17‬ﻣﺞ‪» :‬ﮐﻪ« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(18‬ﻣﺞ‪» :‬آن« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪131 :‬‬
‫ﻣﻄﺎع ﺑـﺪان ﻃﺮﯾﻖ ﺻﺎدر ﺷﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﻓﺮﺻﺖ »‪ «1‬را ﻏﻨﯿﻤﺖ ﺷﻤﺮده »‪ «2‬ﺑـﺎ ﮐﻮچ و ﺑﻨﻪ ﺧﻮد در ﻧﻬﺎﯾﺖ »‪ «3‬اﻣﯿﺪواري و ﻧﯿﺎز ﻣﺤﺮم ﮐﻌﺒﻪ »‪«4‬‬
‫راﺳـﺘﺎن ﻧﻮاز ﺷﺪه‪ ،‬ﺑﻪ ﻋّﺰ ﺑﺴﺎﻃﺒﻮﺳﯽ درﮔﺎه آﺳﻤﺎن ﺟﺎه »‪ «5‬ﺳﺮﺑﻠﻨﺪي ﺣﺎﺻﻞ ﻧﻤﻮده »‪ «6‬و »‪ «7‬ﺑﻪ ﻧﻮازش ﺧﺴﺮواﻧﻪ اﺧﺘﺼﺎص ﮐﺎﻣﻞ »‪«8‬‬
‫ﯾﺎﻓﺖ‪ .‬و ﻧﻘـﺪ ﻋﻠﯽ ﺧﺎن ﮐﻪ از ورود او ﺑﻪ درﮔﺎه ﻣﻌﻠّﯽ اﺳـﺘﺤﻀﺎر ﺑﻪ ﻫﻢ رﺳﺎﻧﯿـﺪ »‪ ،«9‬از ﻣﻀﻤﻮن رﻗﻢ ﻣﺒﺎرك »‪ «10‬ﻧﯿﺰ ﻣﺘﻨّﺒﻪ ﺷﺪه‪«11» ،‬‬
‫ﭘـﺎي ﺛﺒﺎت او ﻣﺘﺰﻟﺰل و ﺗﻮﺳﻦ اﻧـﺪﯾﺸﻪاش را ﻗﻮاﯾﻢ »‪ «12‬در ﮔـﻞ ﻓﺮورﻓﺘﻪ‪ .‬ﭼـﺎره و ﻣﻔﺮي ﻧﺠﺴﺖ‪ ،‬ﻻﺑـﺪا ﺑـﺎ رؤﺳﺎي ﻃﺎﯾﻔﻪ اﮐﺮاد ﻋﺰﯾﻤﺖ‬
‫درﺑـﺎر ﻣﻌّﻠﯽ ﻧﻤﻮده »‪ «13‬ﺑﻪ ﺷـﺮف ﺳـﻌﺎدت ﮐﻮرﻧﺶ ﺑﻬﺮهور »‪ «14‬ﮔﺮدﯾﺪ‪ «15» .‬ﻋﻔﻮ ﺧﻄـﺎﭘﻮش ﺷﺎﻫﺰاده ﻫﻮﺷـﻨﮓ ﻫﻮش ﺷﺎﻣﻞ اﺣﻮال‬
‫»‪ «16‬او ﺷﺪه‪ ،‬زﻟّﺎت و ﻫﻔﻮات او را ﺑﻪ ﻣﻀـﻤﻮن اﯾﻨﮑﻪ در ﻋﻔﻮ ﻟّﺬﺗﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ در اﻧﺘﻘﺎم ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻪ اﻏﻤﺎض و ﭼﺸﻢﭘﻮﺷﯽ ﻣﻌﻤﻮل ﻓﺮﻣﻮده‪،‬‬
‫از آﻧﭽﻪ ﮔﺬﺷـﺘﻪ ﺑﻮد درﮔﺬﺷﺘﻨﺪ و ﻫﺮروز در ﻣﺮاﺳﻢ دلﺟﻮﯾﯽ و ﻧﻮازش آن ﻣﻐﺮور ﻧﺎدان »‪ «17‬ﻣﯽاﻓﺰودﻧﺪ ﮐﻪ ﺷﺎﯾﺪ ﺗﻮّﻫﻢ او ﮐﻤﺘﺮ ﺷﻮد‬
‫و ﺑﻪ ﻣﻔـﺎد » ﻟا ﺨـﺎﺋﻦ ﺧـﺎﺋﻒ« ﻫﺮﺳﺎﻋﺖ ﺗﻮّﻫﻢ او ﺑﯿﺸﺘﺮ و اﻃﻤﯿﻨﺎﻧﺶ »‪ «18‬ﮐﻤﺘﺮ ﻣﯽﮔﺮدﯾـﺪ ﺗﺎ رﺳـﯿﺪ ﺑﻪ او آﻧﭽﻪ رﺳـﯿﺪ‪ .‬ﻣﺘّﻤﻢ اﺣﻮاﻟﺶ در‬
‫ﻣﺤﻞ »‪ «19‬ﺧﻮد ﺳﻤﺖ ﻧﮕﺎرش ﺧﻮاﻫﺪ ﯾﺎﻓﺖ‪.‬‬
‫ﻓﺘﺤﻌﻠﯽ ﺧـﺎن ﺣـﺎﮐﻢ دار اﻟﺜﺒـﺎت ﮐﻼت ﮐﻪ ﺳﺎﺑﻘﺎ ﺗﺤﺮﯾﺮ ﯾﺎﻓﺖ »‪ 49) «20‬ب( ﻣﺼـﺪر ﺧـﺪﻣﺎت ﺷﺎﯾﺎن ﺷـﺪه‪ ،‬اوﻻد و اﺧﻮان ﻧﺎدر ﻣﯿﺮزا و‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 146‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫»‪ «21‬ﺷﺎﻫﺮﺧﯽ را ﮐﻪ ﻣﻠﺘﺠﯽ ﺑﻪ او ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬دﺳﺖ و‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪ :‬از »و ﻫﻤﯿﺸﻪ ‪ «...‬ﺗﺎ اﯾﻨﺠﺎ را ﻧﺪارد‪ .‬درﯾﻦ وﻗﺖ ﻓﺮﺻﺖ ‪....‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪ :‬داﻧﺴﺘﻪ‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪ :‬ﮐﻤﺎل‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪ :‬آﺳﺘﺎن ﮐﻌﺒﻪ‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪ :‬درﮔﺎه واﻻ‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﻠﮏ‪» :‬ﻧﻤﻮده« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪» :‬و« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺞ‪» :‬ﮐﺎﻣﻞ« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(9‬ﻣﺞ‪ :‬ﻧﻘﺪ ﻋﻠﯽ ﺧﺎن ﭼﻮن ﺧﺒﺮ وﺻﻮل ﻟﻄﻒ ﻋﻠﯽ ﺧﺎن را اﺳﺘﻤﺎع ﻧﻤﻮد و‪.‬‬
‫)‪ .(10‬ﻣﺞ‪ :‬اﺷﺮف‪.‬‬
‫)‪ .(11‬ﻣﺞ‪ :‬ﺷﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(12‬ﻣﺞ‪ :‬ﺗﻮﺳﻦ ﺳﺮﮐﺶ او ﺗﺎ ﺳﯿﻨﻪ‪.‬‬
‫)‪ .(13‬ﻣﺞ‪ :‬ﺷﺪه‪.‬‬
‫)‪ .(14‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﺴﺘﻌﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(15‬ﻣﺞ‪ :‬ﮔﺮدﯾﺪه‪.‬‬
‫)‪ .(16‬ﻣﺞ‪ :‬ﺣﺎل‪.‬‬
‫)‪ .(17‬ﻣـﺞ‪ :‬او را ﺑﻪ اﻏﻤﺎض و ﭼﺸﻢﭘﻮﺷـﯽ ﻣﻘﺮون و ﺑﻪ ﻣﻀـﻤﻮن اﯾﻨﮑﻪ در ﻋﻔﻮ ﻟﺬﺗﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ در اﻧﺘﻘﺎم ﻧﯿﺴﺖ درﺑﺎره او ﺑﻪ ﻋﻤﻞ آورده‬
‫از ﮔﺬﺷﺘﻪ ﮔﺬﺷﺘﻨﺪ و ﺑﻪ روي او ﻧﯿﺎوردﻧﺪ و ﻫﺮروزه در ﻃﺮﯾﻖ دﻟﺠﻮﯾﯽ و ﻧﻮازش آن ﻧﺎدان ﻣﻐﺮور‪.‬‬
‫)‪ .(18‬ﻣﺞ‪ :‬اﻃﻤﯿﻨﺎن او‪.‬‬
‫)‪ .(19‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﺘﻤﻢ اﺣﻮال او ﺑﻪ ﺟﺎي‪.‬‬
‫)‪ .(20‬ﻣﺞ‪ :‬ﺻﻮرت ﺗﺤﺮﯾﺮ ﯾﺎﻓﺘﻪ ﺑﻮد‪.‬‬
‫)‪ .(21‬ﻣﺞ‪ :‬اوﻻد و اﺣﻔﺎد‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪132 :‬‬
‫ﮔﺮدن ﺑﺴـﺘﻪ ﺑﺎ ﭘﯿﺸـﮑﺶ ﻻﯾﻖ و ﺗﻨﺴﻮﻗﺎت ﻣﻨﺎﺳﺐ و ﻋﺮﯾﻀﻪاي ﻣﺸـﻌﺮ ﺑﺮ ﻇﻬﻮر ﺧﺪﻣﺘﮕﺰاري و اﻇﻬﺎر ﻣﻄﺎوﻋﺖ و ﺟﺎنﻧﺜﺎري ﺑﻪ درﺑﺎر واﻻ‬
‫ﮔﺴـﯿﻞ و ﻋﺬر ﺷـﺮﻓﯿﺎﺑﯽ »‪ «1‬ﺣﻀـﻮر را از »‪ «2‬ﺿـﻌﻒ ﺷـﯿﺨﻮﺧﯿﺖ و ﻋـﺪم اﺳـﺘﻄﺎﻋﺖ ﻣﻌﺮوض داﺷﺖ‪ .‬درﯾﻦ ﺑﺎب »‪ «3‬ﻣﺴـﺘﺪﻋﯽ ﻋﻔﻮ و‬
‫اﻏﻤﺎض ﮔﺮدﯾـﺪ و اﻣﺮا و ﺧﻮاﻧﯿﻦ را از ﺣﺼﻮل ﻣﻄﺎﻟﺐ »‪ «4‬و اﻧﺠﺎح ﻣﺂرب و ﺗﻤّﻨﺎي ﻋﺮض ﻣﻄﻠﺐ ﻣﺰﺑﻮره در ﺣﻀـﺮت واﻻ واﺳﻄﻪ ﻧﻤﻮد‪.‬‬
‫»‪ «5‬ﻧﻈﺮ ﺑﻪ اﺳـﺘﺪﻋﺎي اﻣﻨﺎي دوﻟﺖ ﻗﺎﻫﺮه‪ ،‬ﭘﺬﯾﺮاي ﺧﺎﻃﺮ اﺷﺮف ﺷﺪه‪ ،‬اﺣﻀﺎر او را ﻣﻮﻗﻮف ﻓﺮﻣﻮده‪ ،‬او را از ﻣﮋده ﻋﻮاﻃﻒ ﺑﯽﺷﻤﺎر ﻗﺮﯾﻦ‬
‫اﺳـﺘﻈﻬﺎر و از ﺷﻤﻮل ﻣﺮاﺣﻢ روزاﻓﺰون ﻣﺴﺮور و ﻣﺸﻌﻮف ﺳﺎﺧﺘﻨﺪ »‪ «6‬و در آن زﻣﺴﺘﺎن در ارض ﺧﻠﺪﻧﺸﺎن ﻫﻤﻮاره ﻫّﻤﺖ واﻻ ﻧﻬﻤﺖ را‬
‫»‪ «7‬ﺑﻪ ﺑﺮاﻧﺪاﺧﺘﻦ ﮔﺮدنﮐﺸﺎن و اﺿﻤﺤﻼل ﺑﺪاﻧﺪﯾﺸﺎن »‪ «8‬و اﻟﺘﯿﺎم ﺟﺮاﺣﺎت ﻗﻠﻮب ﻣﻈﻠﻮﻣﺎن و دلﺟﻮﯾﯽ ﺿﻌﻔﺎ »‪ «9‬و ﻣﺴﮑﯿﻨﺎن ﻣﺼﺮوف‬
‫داﺷﺘﻪ »‪ ،«10‬در اﻧﺘﻈﺎم ﻣﻬﺎم »‪ «11‬ﺳﺮﮐﺎر ﻓﯿﺾ آﺛﺎر و رﺗﻖوﻓﺘﻖ اﻣﻮر »‪ «12‬روﺿﻪ ﻣﯿﻨﻮﻣﺪار و ﻧﻈﻢ و ﻧﺴﻖ ﻣﻬﻢ ﻫﺮﯾﮏ از »‪ «13‬ﺧّﺪام ﺑﻘﻌﻪ‬
‫ﻣﻼﯾﮏ ﻣﻘﺎم ﻧﻬﺎﯾﺖ اﺟﺘﻬﺎد و اﻫﺘﻤﺎم »‪ «14‬ﻣﻌﻤﻮل داﺷـﺘﻪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﺮاﺣﻢ ﺧﺪﯾﻮاﻧﻪ ﻣﺮاﻫﻢ اﻟﻄﺎف ﺑﻪ ﺟﺮاﺣﺎت ﺧﺴﺘﻪدﻻن »‪ «15‬ﻣﯽﻧﻬﺎدﻧﺪ و ﺑﻪ‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 147‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫ﻣﮑﺎرم ﺧﺴﺮواﻧﻪ دﺳﺖ ﻋﻄﺎ ﺑﻪ ﺑﺬل اﻣﺘﻌﻪ و زر و ﮔﻮﻫﺮ »‪ «16‬ﺑﺮ ﻋﺎّﻣﻪ ﻓﻘﺮا ﻣﯽﮔﺸﺎدﻧﺪ‪ .‬و ﻣﺼﻄﻔﯽ ﻗﻠﯽ ﺧﺎن ﺣﺎﮐﻢ ﺗﺮﺷﯿﺰ ﮐﻪ اﻟﯽ ﺣﺎل ﺑﻪ‬
‫ﮐﺜﺮت و ﻋّﺪت ﻣﺎل و رﺟﺎل »‪ «17‬ﻣﻐﺮور ﺑﻮد و ﻓﯽ اﻟﺠﻤﻠﻪ ﺧﺪﻣﺘﯽ ﻣﯽﮐﺮد‪ ،‬ﻃﺎﻟﺐ ﺧﺪﻣﺘﮕﺰاري ﮔﺮدﯾﺪه »‪ ،«18‬ﭘﯿﺸﮑﺸﯽ »‪ «19‬ﻻﯾﻖ‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪ :‬ﺷﺮف‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﻪ‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪ :‬ﺷﯿﺨﻮﺧﯿﺖ ﻣﺤﻮل ﻧﻤﻮده‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﻄﻠﺐ‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﺂرب ﺧﻮد در ﺧﺪﻣﺖ اﻋﻠﯽ واﺳﻄﻪ ﻧﻤﻮده‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪ :‬ﻗﺎﻫﺮه از اﺣﻀﺎر آن اﻏﻤﺎض ﻋﯿﻦ ﻓﺮﻣﻮده او را از ﻣﮋده ﻣﺮاﺣﻢ واﻻ ﻗﺮﯾﻦ اﺳﺘﺒﺸﺎر و از ﻇﻬﻮر ﻣﮑﺎرم اﻋﻠﯽ اﺳﺘﻈﻬﺎر ﺳﺎﺧﺘﻪاﻧﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪» :‬را« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﺪاﻧﺪﯾﺸﺎن و ﺳﺮﮐﺸﺎن‪.‬‬
‫)‪ .(9‬ﻣﺞ‪ :‬ﻓﻘﺮا و ﺿﻌﻔﺎ‪.‬‬
‫)‪ .(10‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﻮده‪.‬‬
‫)‪ .(11‬ﻣﺞ‪ :‬اﻧﺘﻈﺎم اﻣﺮ‪.‬‬
‫)‪ .(12‬ﻣﺞ‪ :‬ﻓﯿﺾ آﺛﺎر و اﻧﻀﺒﺎط‪.‬‬
‫)‪ .(13‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﯿﻨﻮﻣﺪار و اﺳﺘﻘﺮار‪.‬‬
‫)‪ .(14‬ﻣﺞ‪ :‬اﻫﺘﻤﺎم را‪.‬‬
‫)‪ .(15‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﺮاﻫﻢ ﺑﺮ ﺟﺮاﺣﺎت ﻣﺠﺮوﺣﺎن‪.‬‬
‫)‪ .(16‬ﻣﺞ‪ :‬دﺳﺖ ﮐﺮم ﺑﻪ ﺑﺬل اﻣﻮال و اﻣﺘﻌﻪ ﺑﺮ‪.‬‬
‫)‪ .(17‬ﻣﺞ‪ :‬ﺣﺎﮐﻢ ﺗﺮﺷﯿﺰ ﻧﯿﺰ ﺑﻪ ﻃﺮﯾﻖ ﻓﺘﺤﻌﻠﯽ ﺧﺎن ﮐﻪ اﻟﯽ ﺣﺎل ﺑﻪ ﻋﺪت رﺟﺎل و ﮐﺜﺮت اﻣﻮال‪.‬‬
‫)‪ .(18‬ﻣﺞ‪ :‬اﺳﺘﯿﻤﺎن ﺷﺪه‪.‬‬
‫)‪ .(19‬ﻣﺞ‪ :‬ﭘﯿﺸﮑﺸﻬﺎي‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪133 :‬‬
‫ﻣﺼﺤﻮب ﮐﺴﺎن ﻣﻌﺘﺒﺮ ﺧﻮد »‪ «1‬ﺑﺎ ﻋﺮﯾﻀﻪاي ﻣﺸﻌﺮ ﺑﺮ ارادت و اﺧﻼص »‪ «2‬اﻧﻔﺎذ درﺑﺎر ﺟﻬﺎﻧﯿﺎن ﻣﻨﺎص »‪ «3‬ﻧﻤﻮده‪ ،‬ﻣﺴﺘﺪﻋﯽ ﮔﺮدﯾﺪ ﮐﻪ‬
‫اﺣﻀـﺎر او را ﺑﻪ ﺣﻀﻮر ﻻـﻣﻊ اﻟﻨﻮر ﺑﻪ ﻃﺮﯾﻖ ﻓﺘـﺢ ﻋﻠﯽ ﺧـﺎن ﺣـﺎﮐﻢ ﮐﻼـت ﻣﻮﻗﻮف دارﻧـﺪ‪ ،‬اﻣﻨﺎي دوﻟﺖ ﻗﺎﻫﺮه ﻣﺴـﺌﻮل او را ﻣﻌﺮوض و‬
‫ﺣﺴﺐ اﻟّﺘﻤﻨـﺎي او ﻣﻌﻤـﻮل داﺷـﺘﻨﺪ‪ «4» ،‬ﻣﺸـﺮوط آﻧﮑـﻪ در اول ﻧـﻮروز ﺳـﻠﻄﺎﻧﯽ »‪ «5‬ﺧﻮد ﯾـﺎ وﻟـﺪ ﺧﻮد را ﺑـﺎ ﻣﻨـﺎل ﺳﺎﻟﯿـﺎﻧﻪ رواﻧﻪ درﺑـﺎر‬
‫ﺟﻬﺎنﻣﺪار ﺷﺎﻫﺰاده ﻋﺎﻟﯽﻣﻘﺪار »‪ «6‬ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ .‬درﯾﻦ ﺑﺎب »‪ «7‬ﻧﯿﺰ رﻗﻢ اﺳﺘﻤﺎﻟﺖ از ﻣﺼﺪر ﺣﮑﻤﺮاﻧﯽ ﺑﻪ ﺳﺮاﻓﺮازي او ﺻﺎدر ﺷﺪ‪ «8» .‬ﮐﺴﺎﻧﺶ‬
‫رﺧﺼﺖ اﻧﺼﺮاف ﺣﺎﺻﻞ ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪«9» .‬‬
‫ذﮐﺮ ارﺳﺎل ﺧﻼع آﻓﺘﺎب ﺷـﻌﺎع از درﺑﺎر ﺟﻬﺎنﻣﻄﺎع و ﻓﺮﻣﺎن واﺟﺐ اﻻذﻋﺎن واﻟﯿﮕﺮي »‪ «10‬ﺧﺮاﺳﺎن )‪ 50‬اﻟﻒ( ﺑﻪ ﻧﺎم ﻧﺎﻣﯽ و اﺳﻢ‬
‫ﺳﺎﻣﯽ ﺷﻬﺰاده ﺳﮑﻨﺪر ﺷﺄن‬
‫ﭼﻮن ﭘﺮﺗﻮ ﺧﺒﺮ ﮔﺮﻓﺘـﺎري اوﻻـ ]د[ »‪ «11‬و اﺧﻼـف ﺷـﺎﻫﺮﺧﯽ و ﺗﺴـﺨﯿﺮ ارض اﻗـﺪس ﺑﻪ ﻣﺴـﺎﻣﻊ ﺟﻼل واﻓﻘﺎن ﺣﻀﻮر ﺷﺎﻫﻨﺸﺎه ﺑﯽﻫﻤﺎل‬
‫ﺗﺎﻓﺖ‪ ،‬آن را ﺑﻌﺪ از ﺗﺄﯾﯿﺪات ﺳﺒﺤﺎﻧﯽ »‪ «12‬و ﻣﺴﺎﻋﺪت ﺑﺨﺖ ﺑﻠﻨﺪ ﺳﻠﻄﺎﻧﯽ از »‪ «13‬ﻧﯿﺮوي ﻃﺎﻟﻊ ارﺟﻤﻨﺪ ﺷﺎﻫﺰاده »‪ «14‬ﺟﻬﺎﻧﺒﺎﻧﯽ داﻧﺴﺘﻪ‪،‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 148‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫اﻣﺮ ﻗﺪر ﻗﺪر »‪ «15‬ﺳﻠﻄﺎﻧﯽ ﺑﻪ ﻧﻔﺎذ ﭘﯿﻮﺳﺖ ﮐﻪ در ﺗﻤﺎﻣﯽ »‪ «16‬ﻣﻤﺎﻟﮏ ﻣﺤﺮوﺳﻪ »‪ «17‬ﭼﺮاﻏﺎن و آذﯾﻦﺑﻨﺪي »‪ ،«18‬ﻧﻤﻮده‪،‬‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪ :‬آﻧﺠﺎ‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪» :‬ﻣﺸﻌﺮ ﺑﺮ ارادت و اﺧﻼص« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪ :‬درﺑﺎر واﻻ‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪ :‬اﺣﻀﺎر او را ﻧﯿﺰ ﺑﻪ دﻓﻊ اﻟﻮﻗﺖ ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﺣﺴﺐاﻟﺘﻤﻨﺎي اﻣﺮاي ﻋﺎﻟﯽﻣﻘﺪار ﻣﺴﺌﻮل او ﺑﻪ ﺷﺮف اﺟﺎﺑﺖ ﻣﻘﺮون ﮔﺸﺘﻪ‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﺸﺮوط ﺑﺮ اﯾﻨﮑﻪ در اول ﺣﻤﻞ‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪ :‬ﺷﻬﺰاده ﺑﯽﻣﺜﻞ و ﺑﺪل‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪ :‬در اﯾﻦ ﺧﺼﻮص‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺞ‪ :‬ﮔﺮدﯾﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(9‬ﻣﺞ‪ :‬ﺟﻤﻠﻪ »ﮐﺴﺎﻧﺶ ‪ «...‬را ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(10‬ﻣـﺞ‪ :‬از درﺑـﺎر ﻋﺎﻟﻤﯿـﺎن ﻣﻄﯿﻊ و ﺟﻬﺎﻧﯿـﺎن ﻣﻄـﺎع و ﻓﺮﻣـﺎن ﻻزم اﻻذﻋﺎن واﻟﯿﮕﺮي و ﺻﺎﺣﺐاﺧﺘﯿﺎري ﻣﻤﺎﻟﮏ‪) .‬از »و ﺻﺎﺣﺐ ‪ «...‬ﺗﺎ‬
‫اﻧﺘﻬﺎي ﻋﻨﻮان در ﺣﺎﺷﯿﻪ آﻣﺪه اﺳﺖ‪(.‬‬
‫)‪ .(11‬ﻣﺞ‪» :‬اوﻻد« ﻧﺪارد‪ .‬ﺑﻪ ﺟﺎي آن »اﺧﻼف« ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪه و دور آن ﺧﻂ ﮐﺸﯿﺪه ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫)‪ .(12‬ﻣـﺞ‪ :‬ﺑﻪ ﻣﺴﺎﻣﻊ ﺟﻼل و ﻋﺮض ﺧﺪﯾﻮ درﯾﺎ ﻧﻮال دﺷـﻤﻦ ﺷـﮑﺮ رﺳـﯿﺪ‪ ،‬آن را از ﻣﻮاﻟﯿﺪ ﺗﺄﯾﯿﺪات ﯾﺰداﻧﯽ‪) .‬دور »دﺷـﻤﻦ ﺷـﮑﺮ« ﺧﻂ‬
‫ﮐﺸﯿﺪه ﺷﺪه اﺳﺖ‪(.‬‬
‫)‪ .(13‬ﻣﺞ‪» :‬ﺳﻠﻄﺎﻧﯽ از« ﻧﺪارد‪» .‬و ﻧﯿﺮوي ‪.«...‬‬
‫)‪ .(14‬ﻣﺞ‪ :‬ﺷﻬﺰاده‪.‬‬
‫)‪ .(15‬ﻣﺞ‪ :‬اواﻣﺮ ﻋﻠﯿﻪ‪.‬‬
‫)‪ .(16‬ﻣﺞ‪ :‬ﮐﻪ ﺗﻤﺎﻣﯽ ﺑﻼد‪.‬‬
‫)‪ .(17‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﺤﺮوﺳﻪ را‪.‬‬
‫)‪ .(18‬ﻣﻠﮏ‪ :‬آزﯾﻦﺑﻨﺪي‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪134 :‬‬
‫وﺿـﯿﻊ و ﺷﺮﯾﻒ ﺑﻪ ﻋﯿﺶ و ﮐﺎﻣﺮاﻧﯽ ﭘﺮدازﻧﺪ »‪ «1‬و ﺑﻪ ﺷـﮑﺮاﻧﻪ اﯾﻦ ﻣﻮﻫﺒﺖ ﮐﺒﺮي و ﻋﻄّﯿﻪ ﻋﻈﻤﯽ »‪ «2‬ﺻﻼت ﺑﺴﯿﺎر و ﻣﺒّﺮات ﺑﯽﺷﻤﺎر ﺑﻪ‬
‫ارﺑﺎب اﺳـﺘﺤﻘﺎق رﺳﺎﻧﯿﺪه‪ ،‬ﻓﺮﻣﺎن »‪ «3‬رﻓﯿﻊ ﻻـزم اﻟﺘﻮﻗﯿﻊ از ﻣﺼـﺪر ﻋّﺰ و ﺟـﺎه ﺑﻪ ﺳـﺮاﻓﺮازي ﺷـﺎﻫﺰاده دارا درﮔﺎه »‪ «4‬و اﻣﺮا و ﺧـﻮاﻧﯿﻦ و‬
‫ﺟﻤﯿﻊ ﺳﺮﮐﺮدﮔﺎن ﺳﭙﺎه ﻣﺸﻌﺮ »‪ «5‬ﺑﺮ ﻧﻮازش و ﻣﺮاﺣﻢ ﺧﺴـﺮوي ﺑﺎ ﺧﻼع آﻓﺘﺎب ﺷـﻌﺎع و اﺳـﺒﺎن ﺑﺎ ﯾﺮاق ﻣﮑّﻤﻞ از ﻃﻼ و ﺷﻤﺸﯿﺮ و ﺧﻨﺠﺮ‬
‫ﻣﮑﻠﻞ »‪ «6‬و ﻣﯿﻨﺎ و ﺟﻠﺪ و ﺟﺎﯾﺰه ﺑﯽﻣﻨﺘﻬﺎ ﺻﺎدر ﺷﺪه‪ ،‬ﻣﺮﺣﻤﺖ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪«7» .‬‬
‫ﺷﺎﻫﺰاده ﺑﻠﻨﺪاﻗﺒﺎل و اﻣﺮاي ارادت ﺧﺼﺎل »‪ «8‬و ﺧﻮاﻧﯿﻦ و ﺳﺮﮐﺮدﮔﺎن ﺑﻪ اﺳﺘﻘﺒﺎل ﺧﻼع آﻓﺘﺎب ﻣﺜﺎل »‪ «9‬ﻣﺒﺎدرت ﻧﻤﻮده‪ ،‬اﻟﯽ رﺑﺎط ﻃﺮق‬
‫ﮐﻪ در ﺳﻪ ﻓﺮﺳـﺨﯽ ﺷﻬﺮ واﻗﻊ اﺳﺖ ﻧﺰول اﺟﻼل ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ .‬ﻋﻠﻤﺎ و ﻓﻀﻼ و ﻧﻘﺒﺎ و ﺧﻄﺒﺎ ﺑﺎ ﻋﻤﻮم اﺻﻨﺎف ﺷﻬﺮي ﻧﯿﺰ در رﮐﺎب ﻇﻔﺮﻣﺂب ﺑﻪ‬
‫اﺳﺘﻘﺒﺎل ﺷﺘﺎﻓﺘﻪ »‪ ،«10‬از دروازه ﺷﻬﺮ اﻟﯽ ﻃﺮق ﺑﻪ ﻧﻮﻋﯽ ازدﺣﺎم ﺧﻠﻖ ﺑﻮد ﮐﻪ ﺑﻪ ﻋﺴﺮت ﭘﯿﺎده و ﺳﻮاره »‪ «11‬ﻋﺒﻮر ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬در ﺻﺤﺮاي‬
‫ﻃﺮق ﻗﺒﺎب ﺳـﺮادﻗﺎت ﻋّﺰ و ﻋﻼ ﺑﻪ ﻗﺒﻪ ﻣﯿﻨﺎ ﭘﺮﺗﻮاﻓﮑﻦ ﺷﺪ و ﺑﻪ ﻗﺪري »‪ «12‬ﺷـﯿﻼن و ﺷﯿﺮﯾﻨﯽ در آن ﺻﺤﺮا آﻣﺎده و ﺗﺪارك دﯾﺪه ﺷﺪ ﮐﻪ‬
‫ﺑـﺎوﺟﻮد آنﻫﻤﻪ ﮐـﺜﺮت ﮐﺴـﯽ ﻧﺒـﻮد ﮐﻪ ذﺧﯿﺮه ﺑﺮاي ﺧﻮد »‪ «13‬ﻧﮕﺮﻓﺘﻪ ﺑﺎﺷـﺪ‪ .‬ﺑﻌـﺪ از ﻣﻠﺰوﻣـﺎت ﻗﺎﻋـﺪه و آﯾﯿﻦ »‪ «14‬ﻓﺮاﻣﯿﻦ ﻗﻀـﺎ »‪«15‬‬
‫ﺗﻀﻤﯿﻦ ﺷﺎﻫﻨﺸﺎﻫﯽ را راﻗﻢ ﺣﺮوف در ﺣﻀﻮر اﺷﺮف ﮐﻪ ﻫﻨﮕﺎم ﺳﻼم ﻋﺎم ﺑﻮد‪ «16» ،‬ﺧﻮاﻧﺪه و ﺑﻌﺪ از اﺗﻤﺎم »‪ «17‬ﻧﻘﯿﺐ و ﺧﻄﯿﺐ ﺧﻄﺒﻪ‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 149‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫و ﻓﺎﺗﺤﻪ را ﺑﻪ ﻧﺎم ﻧﺎﻣﯽ و اﺳﻢ »‪ «18‬ﺳﺎﻣﯽ ﭘﺎدﺷﺎه ﺳﮑﻨﺪر ﻏﻼم ﺟﻢ اﺣﺘﺸﺎم‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﺸﻐﻮل‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪ :‬ﻋﻄﯿﻪ ﻋﻈﻤﯽ و ﻣﻮﻫﺒﺖ ﮐﺒﺮي‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪ :‬ﻓﺮاﻣﯿﻦ‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪ :‬ﺷﻬﺰاده ﺑﺎ ﺣﺸﻤﺖ و ﺟﺎه‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﺒﻨﯽ‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪ :‬ﺷﻌﺎع زرﺗﺎري و اﺳﺒﺎن ﯾﺮاق ﻣﮑﻤﻞ ﻃﻼ و ﺧﻨﺠﺮﻫﺎي دﺳﺘﻪ ﻣﺮﺻﻊ‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪ :‬ﺻﺎدر و ﻣﺮﺣﻤﺖ ﺷﺪه‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺞ‪ :‬اﻣﺮاي ﺳﻌﺎدت ﻣﺂل‪.‬‬
‫)‪ .(9‬ﻣﺞ‪ :‬ﺗﻤﺜﺎل‪.‬‬
‫)‪ .(10‬ﻣﺞ‪ :‬ﻓﺮﻣﻮده‪ ،‬ﻧﻘﺒﺎ و ﺧﻄﺒﺎ و ﻋﻠﻤﺎ و ﻓﻀﻼ ﻧﯿﺰ ﺑﺎ ﻋﻤﻮم ﺷﻬﺮﯾﺎن ﻫﻨﮕﺎﻣﻪآراي ﻋﺮﺻﻪ ﺷﺎدي ﺷﺪه‪.‬‬
‫)‪ .(11‬ﻣﺞ‪ :‬اﻟﯽ ﻃﺮق ازدﺣﺎم ﺧﻠﻖ ﺷﺪه ﺑﻪ ﻧﻮﻋﯽ ﮐﻪ ﺳﻮاره و ﭘﯿﺎده ﺑﻪ ﻋﺴﺮت‪.‬‬
‫)‪ .(12‬ﻣﺞ‪ :‬ﺳﺮادق ﺑﻪ ﻓﻠﮏ ﺗﺘﻖ ﮐﺸﯿﺪه اﯾﻦﻗﺪر‪.‬‬
‫)‪ .(13‬ﻣﺞ‪» :‬ﺑﺮاي ﺧﻮد« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(14‬ﻣﺞ‪» :‬ﺑﻌﺪ از ﻣﻠﺰوﻣﺎت ﻗﺎﻋﺪه و آﯾﯿﻦ« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(15‬ﻣﺞ‪ :‬ﻗﺪر‪.‬‬
‫)‪ .(16‬ﻣﺞ‪ :‬اﺷﺮف در ﺳﻼم ﻋﺎم‪.‬‬
‫)‪ .(17‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﻌﺪ از آن‪.‬‬
‫)‪ .(18‬ﻣﺞ‪ :‬اﻟﻘﺎب‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪135 :‬‬
‫ﻇـّﻞ اﻟﻠّﻬﯽ و ﺷـﺎﻫﺰاده ﺟﻬﺎنﭘﻨـﺎﻫﯽ زﯾﺐ اﺧﺘﺘﺎم داده »‪ ،«1‬از آﻧﺠـﺎ ﺑﻪ دوﻟﺖ ﺳـﻮار ﺷـﺪه‪ ،‬ﺳﻮاران در ﺟﻠﻮ »‪ «2‬ﺑﺎزيﮐﻨـﺎن و ﻣﻄﺮﺑﺎن »‪«3‬‬
‫ﺳﺮودﮔﻮﯾﺎن ﻋﺰﯾﻤﺖ ﺑﻪ ﻣﺮاﺟﻌﺖ »‪ «4‬ﺷﻬﺮ ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪ «5» .‬ﺑﻪ ﺳـﻌﺎدت و ﻓﺮﺧﻨﺪﮔﯽ وارد و ﺑﻪ »‪ «6‬ﺷﺮاﯾﻂ زﯾﺎرت اﻣﺎم ﻫﻤﺎم‪ -‬ﻋﻠﯿﻪ ﻟا ﺴﻼم‪-‬‬
‫اﻗﺪام ﻓﺮﻣﻮده »‪ 50) «7‬ب( و »‪ «8‬دو ﻫﺰار ﺗﻮﻣﺎن ﺗﺒﺮﯾﺰي ﮐﻪ اﻋﻠﯽﺣﻀـﺮت ﺷﺎﻫﻨﺸﺎﻫﯽ ﺑﻪ ﺟﻬﺖ ﺧّﺪام »‪ «9‬ذوي اﻻﺣﺘﺮام روﺿﻪ ﻣﻼﯾﮏ‬
‫ﻣﻘﺎم و ارﺑﺎب اﺳـﺘﺤﻘﺎق ﺑﻪ ﺻﯿﻐﻪ ﺑّﺮ و »‪ «10‬اﻧﻌﺎم از ﺧﺰاﻧﻪ ﻋﺎﻣﺮه ﻣﺮﺣﻤﺖ ﻓﺮﻣﻮده ﺑﻮدﻧـﺪ »‪ ،«11‬در ﻫﻤﺎنﺟﺎ »‪ «12‬ﺑﻪ ﺧﺪﻣﻪ ﺳﺮﮐﺎر ﻓﯿﺾ‬
‫آﺛﺎر ﺑﺎﻟّﺴﻮﯾﻪ »‪ «13‬ﺗﻘﺴﯿﻢ و ﻫﺰار ﺗﻮﻣﺎن دﯾﮕﺮ از ﻣﺎل ﺧﺎّص ﺧﻮد »‪ «14‬در ﻫﻤﺎن روز ﺑﻪ ﻃﻼب »‪ «15‬ﻋﻠﻮم دﯾﻦ و ﺳﺎﻟﮑﺎن ﻣﺴﻠﮏ ﻋﺮﻓﺎن‬
‫و ﯾﻘﯿﻦ رﺳﯿﺪه و ﺳﺎﯾﺮ ﻣﺴﺘﺤﻘﯿﻦ ﻧﯿﺰ ﻫﺮﯾﮏ ﺑﻪ ﻗﺪر اﺳﺘﺤﻘﺎق از آن اﻧﻌﺎم ﻋﺎم ﺑﻬﺮهور ﺷﺪﻧﺪ‪«16» .‬‬
‫ﺑﻌـﺪ از آن در ﺗﺪارك ﺳـﻔﺮ ﻧﺒﺎﯾﺮ و ﻋﺸﺎﯾﺮ ﻧﺎدري ﺑﻪ دار اﻟﺨﻼﻓﻪ ﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ‪ «17» .‬ﭼﻮن زﻣﺴـﺘﺎن ﺑﻮد و ﻫﻮا را ﺑﺮودﺗﯽ زﯾﺎده در ﻣﺰاج راه‬
‫ﯾـﺎﻓﺘﻪ ﺑﻮد‪ ،‬از ﺑﺮاي ﻫﺮﯾﮏ ﻣﻠﺒﻮﺳﺎﺗﯽ ﮐﻪ ﻣﻨﻊ ﺳـﺮﻣﺎ ﺗﻮاﻧـﺪ ﮐﺮد‪ ،‬ﺣﺴﺐاﻟﻤﻘﺮر ﺗﺮﺗﯿﺐ‪ «18» ،‬ﺑﻪ ﻫﻤﺮاﻫﯽ ﺷـﺮف ﺧﺎن ﺧﺪاﺑﻨﺪهﻟﻮ »‪ «19‬ﮐﻪ‬
‫ﻣﺮدي ﺑﻮد »‪ «20‬ﮐـﺎردان و ﺟﻮاﻧﯽ ﻫﻮﺷـﯿﺎر »‪ ،«21‬رواﻧﻪ درﺑـﺎر ﮔﯿﺘﯽﻣـﺪار اﺷـﺮف ﻇـّﻞ اﻟﻠّﻬﯽ ﻓﺮﻣﻮدﻧـﺪ و از آن ﭘﺲ ﺑﻪ ﺗﻬّﯿﻪ و ﺗـﺪارك‬
‫ﭘﯿﺸﮑﺶ ﺳﺮﮐﺎر ﻣﻮﮐﺐﻣﺪار ﺷﺎﻫﻨﺸﺎﻫﯽ ﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ‪«22» .‬‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪ :‬ﺟﻬﺎنﭘﻨﺎﻫﯽ ﺧﻮاﻧﺪه‪.‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 150‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪ :‬ﻫﻤﻪﺟﺎ‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﻌﺎﺷﺮان‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪» :‬ﺑﻪ ﻣﺮاﺟﻌﺖ« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪ :‬ﻧﻤﻮده‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪» :‬ﺑﻪ« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪ :‬را ﺑﻪ ﻋﻤﻞ آورده‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺞ‪» :‬و« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(9‬ﻣﻠﮏ‪» :‬ﺧﺪام« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(10‬ﻣﺞ‪ :‬ارﺑﺎب ﻋﻤﺎﯾﻢ و ﻓﻀﻼي ﻋﻈﺎم ﺑﻪ ﺻﯿﻐﻪ‪.‬‬
‫)‪ .(11‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﻮد‪.‬‬
‫)‪ .(12‬ﻣﺞ‪ :‬دور »ﻫﻤﺎﻧﺠﺎ« ﺧﻂ ﮐﺸﯿﺪه ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫)‪ .(13‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﺴﻮﯾﺖ‪.‬‬
‫)‪ .(14‬ﻣﺞ‪» :‬از ﻣﺎل ﺧﺎص ﺧﻮد« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(15‬ﻣﺞ‪ :‬ﻃﻠﺒﻪ‪.‬‬
‫)‪ .(16‬ﻣـﺞ‪ :‬ﻋﻠﻮم دﯾﻦ ﻗﻮﯾﻢ و ﻣﺮﺷـﺪان ﻃﺮﯾﻖ ﻣﺴـﺘﻘﯿﻢ ﺳـﻤﺖ اﻧﻘﺴﺎم ﭘـﺬﯾﺮﻓﺘﻪ ﺑﻪ ﺳﺎﯾﺮ ﻣﺴـﺘﺤﻘﯿﻦ ﻧﯿﺰ ﻫﺮﮐﺪام ﻋﻠﯽﻗﺪر اﺳـﺘﺤﻘﺎق ﻧﺼـﯿﺐ‬
‫رﺳﯿﺪه اﻓﺘﺘﺎح آن ﺑﻪ دﻋﺎ و ﻓﺎﺗﺤﻪ ﺧﺘﻢ ﮔﺮدﯾﺪ و‪.‬‬
‫)‪ .(17‬ﻣﺞ‪ :‬ﺳﻔﺮ ﻧﺒﺎﯾﺮ ﻧﺎدري و اﺧﻼف ﺷﺎﻫﺮﺧﯽ ﭘﺮداﺧﺘﻪ‪.‬‬
‫)‪ .(18‬ﻣﺞ‪ :‬و ﻫﻮا در ﻣﺰاج ﺑﺮودت ﮐﺎﻣﻞ داﺷﺖ از ﺑﺮاي ﻫﺮﯾﮏ ﭘﻮﺳﺘﯿﻦ ﭘﺮﭘﺸﻢ ﮔﺮم و ﺳﺎﯾﺮ ﺿﺮورﯾﺎت ﺳﺮ ﺑﻪ ﻫﻢ ﺷﺪه‪.‬‬
‫)‪ .(19‬ﻣﺘﻦ‪ :‬ﺧﺪاﺑﻨﺪﻟﻮ‪) .‬ﻫﻤﻪﺟﺎ(‬
‫)‪ .(20‬ﻣﺞ‪» :‬ﺑﻮد« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(21‬ﻣﺞ‪ :‬ﺟﻮاﻧﯽ ﻣﺴﺘﻌﺪ ﺑﻮد‪.‬‬
‫)‪ .(22‬ﻣﺞ‪ :‬از »و از آن ﭘﺲ ‪ «...‬ﺗﺎ اﯾﻨﺠﺎ را ﻧﺪارد‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪136 :‬‬
‫اﻧﻔﺎذ ﯾﺎﻓﺘﻦ ﭘﯿﺸﮑﺶ ﻧﻮروزي ﺑﻪ درﺑﺎر ﭘﺎدﺷﺎﻫﯽ ﺑﻪ ﻓّﺮﺧﯽ و ﺑﻪ ﺳﯿﺎﺳﺖ رﺳﯿﺪن اوﻻد و اﺣﻔﺎد ﺷﺎﻫﺮﺧﯽ »‪«1‬‬
‫ﺑﻪ ﺟﻬﺖ ﺗﻬﻨﯿﺖ و ﻣﺒﺎركﺑﺎدي ﻋﯿﺪ ﺳـﻌﯿﺪ و ﻧﻮروز ﻓﯿﺮوز‪ ،‬ﭘﯿﺸﮑﺸـﻬﺎي ﻻﯾﻖ و ﺟﻮاﻫﺮات آﻓﺘﺎب ﺿﯿﺎء و ﻣﺮّﺻﻊ آﻻت ﮔﺮاﻧﺒﻬﺎ و اﺳﺒﻬﺎي‬
‫ﻣﻤﺘﺎز و ﺳﺎﯾﺮ ﺗﺤﻒ و ﻫـﺪاﯾﺎي ﺧﺮاﺳﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺳـﺮﮐﺎر ﭼﻨﺎن ﭘﺎدﺷﺎ ]ه[ ﺟﻢ ﺑﺎرﮔﺎه را ﺷﺎﯾﺴـﺘﻪ و درﺧﻮر ﺑﺎﺷﺪ‪ «2» ،‬از ﻫﺮﻗﺴﻢ ﻓﺮاﻫﻢ آورده‬
‫»‪ ،«3‬ﻣﺼـﺤﻮب ﺷﺎه ﻣﺤّﻤﺪ ﺑﯿﮏ ﯾﻮزﺑﺎﺷﯽ ﻏﻼﻣﺎن »‪ «4‬ﺑﻪ ﻣﺮاﻓﻘﺖ ﮔﻞ ﻣﺤّﻤﺪ ﺑﯿﮏ اﻣﯿﺮ آﺧﻮر اﻧﻔﺎذ درﮔﺎه ﻓﻠﮏاﺷـﺘﺒﺎه ﺧﺎﻗﺎﻧﯽ داﺷـﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻌﺪ از وﺻﻮل آﻧﻬﺎ ﺑﻪ دار اﻟﺴـﻠﻄﻨﻪ در ﻋﯿﺪ ﺳﻌﯿﺪ »‪ «5‬ﮐﻪ ﭘﯿﺸﮑﺸﻬﺎي ﺷﺎﻫﺰادﮔﺎن واﻻﺷﺄن و ﺑﯿﮕﻠﺮﺑﯿﮕﯿﺎن »‪ «6‬ﻣﻤﺎﻟﮏ ﻣﺤﺮوﺳﻪ را ﺣﺎﺿﺮ‬
‫ﻧﻤﻮده ﺑﻮدﻧﺪ »‪ ،«7‬ﺣّﺠﺎب ﺑﺎرﮔﺎه ﺳﻠﻄﻨﺖ در ﺗﻘﺪﯾﻢ و ﺗﺄﺧﯿﺮ ﻫﺮﯾﮏ ﺑﻪ ﺧﺎﮐﭙﺎي ﺷﺎﻫﻨﺸﺎﻫﯽ ﻋﺮﺿﻪ داﺷﺘﻨﺪ‪ «8» .‬ﭘﺎدﺷﺎ ]ه[ ﺟﻢ ﺑﺎرﮔﺎه »‪«9‬‬
‫اﻣﺮ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ »‪ «10‬ﮐﻪ ﭼﻮن ﺷـﺎﻫﺰاده واﻻﺷـﺄن‪ ،‬واﻟﯽ ﻣﻤﻠﮑﺖ »‪ «11‬ﺧﺮاﺳﺎن‪ ،‬ﻣﻨﺸﺄ ﺧـﺪﻣﺎت ﺷﺎﯾﺎن »‪ «12‬ﻧﻤﺎﯾﺎن ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﭘﯿﺸـﮑﺶ او‬
‫ﻣﻘﺪم اﺳﺖ‪ «13» .‬ﺧﺼﻮﺻﺎ ﺑﻪ ﺑﺮﮐﺎت ارض اﻗﺪس و اﺣﺘﺮام »‪ «14‬ﻣﺸﻬﺪ ﻣﻘﺪس از ﻫﻤﻪ ﺗﻔّﻮق دارد‪«15» .‬‬
‫اول ﭘﯿﺸﮑﺸـﯽ ﮐﻪ در روز ﻋﯿﺪ ﺳـﻌﯿﺪ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ اﻧﻮر ﭘﺎدﺷﺎه ﺟﻢ ﺟﺎه رﺳـﯿﺪ‪ ،‬ﭘﯿﺸﮑﺸـﯽ ﺷﺎﻫﺰاده آزاده ﺑﻮد و ﺑﻪ ﻣﻮﻗﻊ ﻗﺒﻮل اﻧﺠﺎﻣﯿﺪه‪ ،‬ﺑﺴﯿﺎر‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 151‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫ﻣﺴﺘﺤﺴﻦ ﻃﺒﻊ ﻣﺒﺎرك ﺧﺎﻗﺎﻧﯽ ﺷﺪ‪ «16» .‬ﺗﻤﺎﻣﯽ اﻣﻨﺎي‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪ :‬از »رﺳﯿﺪن ‪ «...‬ﺗﺎ اﻧﺘﻬﺎ در ﺣﺎﺷﯿﻪ آﻣﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪ :‬و ﺑﻌﺪ ﺑﻪ ﺟﻬﺖ ﻋﯿﺪ ﺳـﻌﯿﺪ ﺳـﻠﻄﺎﻧﯽ و ﻣﺒﺎرﮐﺒﺎد ﻧﻮروز ﻓﺮﺧﻨﺪه ﻣﺒﺎﻧﯽ ﭘﯿﺸـﮑﺶ ﻻﯾﻖ دﯾﺪه ﺷﺪه از آن ﺟﻤﻠﻪ ﺟﻮاﻫﺮات ﺑﺴـﯿﺎر و‬
‫ﻣﺮﺻﻊ آﻻت ﺑﯽﺷـﻤﺎر و اﺳﺒﺎن ﺗﺮﮐﻤﺎﻧﯽ ﺧﻮب ﻧﺎﻣﯽ راﻫﻮار و ﺳﺎﯾﺮ ﺗﺤﻔﻪﻫﺎي ]ﻣﺘﻦ‪ :‬ﺗﺤﻔﻬﺎي[ ﺧﺮاﺳﺎﻧﯽ ﮐﻪ در ﻧﻈﺮ اﻟﻮ اﻻﺑﺼﺎر ﺗﺤﻔﮕﯽ‬
‫و ﺷﺎﯾﺴﺘﮕﯽ داﺷﺖ‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪ :‬آﻣﺪه ﺑﻪ‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪ :‬ﺷﺎه ﻣﺤّﻤﺪ ﺑﯿﮏ ﻏﻼم ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﻨﺼﺐ ﯾﻮزﺑﺎﺷﯿﮕﺮي ﻏﻼﻣﺎن ﺧﺎﺻﻪ ﺳﺮاﻓﺮاز ﺑﻮد‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪ :‬ﻓﻠﮏﺑﺎرﮔﺎه اﻋﻠﯿﺤﻀﺮت ﺧﺎﻗﺎﻧﯽ ﺷﺪه در روز ﻋﯿﺪ ﺳﻌﯿﺪ ﻧﻮروز ﻓﯿﺮوز‪) .‬در ﺑﺎﻻي ﮐﻠﻤﻪ »ﻋﯿﺪ« ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪:‬‬
‫»زاﯾﺪ«‪(.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﯿﮕﻠﺮﺑﯿﮕﯿﺎن ﺑﻠﻨﺪﻣﮑﺎن‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪» :‬ﺑﻮدﻧﺪ« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺞ‪ :‬ﻫﺮﯾﮏ ﺑﻪ ﺳﺪه ﺳﺪره ﺗﺮﺑﯿﺖ ﻋﺮض ﻧﻤﻮده ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(9‬ﻣﺞ‪ :‬ﭘﺎدﺷﺎه ﻋﺎﻟﻤﯿﺎن و ﺷﺎﻫﻨﺸﺎه ﺟﻬﺎﻧﯿﺎن‪.‬‬
‫)‪ .(10‬ﻣﺞ‪ :‬ﻓﺮﻣﻮده ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(11‬ﻣﺞ‪ :‬ﮐﻞ ﻣﻤﻠﮑﺖ‪.‬‬
‫)‪ .(12‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﺼﺪر ﺧﺪﻣﺎت ﺷﺎﯾﺎن و ﻣﻨﺸﺄ اﻣﺮﻫﺎي ﺧﻄﯿﺮ‪.‬‬
‫)‪ .(13‬ﻣﺞ‪ :‬ﭘﯿﺸﮑﺶ او دﺧﻠﯽ ﺑﻪ ﭘﯿﺸﮑﺶ ﺷﺎﻫﺰادﮔﺎن دﯾﮕﺮ ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(14‬ﻣﺞ‪ :‬ارض اﻗﺪس و ﺑﯿﻼﮐﺎت‪.‬‬
‫)‪ .(15‬ﻣﺞ‪ :‬از ﻫﻤﻪ ﭘﯿﺸﮑﺸﻬﺎ ﺗﻘﺪﯾﻢ دارد و‪.‬‬
‫)‪ .(16‬ﻣﺞ‪ :‬ﻋﯿﺪ ﻧﻮروز ﺳـﻌﺎدتاﻧﺪوز ﺑﻪ ﻧﻈﺮ اﻧﻮر ﭘﺎدﺷﺎه ﻓﯿﺮوز روز رﺳـﯿﺪ و ﺑﻪ ﻣﻮﻗﻊ ﻗﺒﻮل اﻧﺠﺎﻣﯿﺪه‪ ،‬ﻣﺴﺘﺤﺴﻦ ﻃﺒﻊ ﻣﺒﺎرك اﻋﻠﯽ ﺧﺎﻗﺎﻧﯽ‬
‫ﮔﺮدﯾﺪ ﭘﯿﺸﮑﺶ ﺷﺎﻫﺰاده ﺟﻬﺎﻧﺒﺎﻧﯽ ﺑﻮد ﮐﻪ ﺑﻪ آن آراﺳﺘﮕﯽ و ﺧﻮﺑﯽ و ﺗﮑﻠﻔﺎت ﮐﺴﯽ ﭘﯿﺸﮑﺶ ﻧﮕﺬراﻧﯿﺪ‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪137 :‬‬
‫دوﻟﺖ ﻗﺎﻫﺮه »‪ 51) «1‬اﻟﻒ( زﺑﺎن ﺑﻪ ﺗﺤﺴـﯿﻦ آﻓﺮﯾﻦ ﮔﺸﻮدﻧﺪ و ﻓﺮﺳـﺘﺎدﮔﺎن ﺑﻪ ﻋﻨﺎﯾﺖ ﭘﺎدﺷﺎﻫﯽ ﻣﺨﺼﻮص و رﺧﺼﺖ اﻧﺼـﺮاف ﺣﺎﺻـﻞ‬
‫ﻧﻤﻮده‪ ،‬ﻣﺮاﺟﻌﺖ ﺑﻪ ﺣﻀﻮر ﻻﻣﻊ اﻟﻨﻮر »‪ «2‬ﺷﺎﻫﺰاده ﻣﻨﺼﻮر ﮐﺮدﻧﺪ‪«3» .‬‬
‫ﭼﻮن درﯾﻦ »‪ «4‬ﺳﺎل ﻓﺮﺧﻨﺪه ﻓﺎل‪ ،‬ﻧﻮروز ﻓﯿﺮوز در ﻫﺸـﺘﻢ ﺷﻬﺮ »‪ «5‬ذي ﺣﺠﮥ اﻟﺤﺮام ‪ «6» 1218‬ﺑﻮد‪ «7» ،‬ﺧﺎﻗﺎن ﮐﺸﻮرﺳﺘﺎن »‪ «8‬ﺑﻪ ﻋﺰم‬
‫ﺳﯿﺮ و ﺷـﮑﺎر از دار اﻟﻤﻠـﮏ ﻃﻬﺮان ﻧﺰول اﺟﻼل »‪ «9‬ﺑﻪ ﻣﺎزﻧـﺪران ﺑﻬﺸﺖ ﻧﺸﺎن ارزاﻧﯽ و ﺷـﻬﻮر »‪ «10‬ﺷﻮال و ذيﻗﻌـﺪه »‪ «11‬را در آن‬
‫ﺧّﻄﻪ ﺟّﻨﺖ ﻃﺮاز ﺑﻪ ﺳـﺮ ﺑﺮده‪ ،‬اﮐﺜﺮ اوﻗـﺎت ﺑﻪ ﺳـﯿﺮ و ﺷـﮑﺎر »‪ «12‬درﯾـﺎ ﺗﺤّﺸﻢ ﻣﯽﻓﺮﻣﻮدﻧـﺪ‪ .‬از اﯾﻨﮑﻪ وﻻـﯾﺖ دار اﻟﻤﺮز از ﻣﻤﺎﻟـﮏ »‪«13‬‬
‫ﻣﻮروﺛﯽ و رﻋـﺎﯾﺖ اﻫـﺎﻟﯽ آﻧﺠـﺎ از ﺻـﻐﯿﺮ و ﮐﺒﯿﺮ و ﺑﺮﻧـﺎ و ﭘﯿﺮ ﻫﻤﻮاره ﻧﺼﺐ اﻟﻌﯿﻦ ﺧـﺎﻃﺮ ﺧﻄﯿﺮ و ﻣﮑﻨﻮن ﺿـﻤﯿﺮ آﻓﺘـﺎب ﺗﺄﺛﯿﺮ ﺑﻮد‪«14» ،‬‬
‫ﺧﺎﻗﺎن ﮐﺸﻮرﮔﯿﺮ »‪ «15‬ﻗـﺪﻏﻦ ﺑﻠﯿﻎ ﻓﺮﻣﻮدﻧـﺪ ﮐﻪ در ﺳﻮاري و ﺷـﮑﺎرﮔﺎه اﺣـﺪي را ﻣﺎﻧﻊ ﻧﺸﻮﻧـﺪ ﮐﻪ ﻫﺮﮐﺲ ﺧﻮاﻫـﺪ »‪ «16‬ﺑﯽﺣﺠﺎب ﺑﻪ‬
‫رﮐﺎب ﻧﺼﺮت اﻧﺘﺴﺎب و ﺳﺪه ﺳﺪره ﻣﺮﺗﺒﻪ ﻓﻠﮏ اﺣﺘﺠﺎب »‪ «17‬ﺑﻪ ﻋﺮض ﻣﻄﺎﻟﺐ ﺑﻬﺮهﻣﻨﺪ و ﮐﺎﻣﯿﺎب ﮔﺮدﻧﺪ‪«18» .‬‬
‫در آن زﻣﺴـﺘﺎن ﺗﻤـﺎﻣﯽ اﻫـﻞ دار اﻟﻤﺮز اﺳﺘﺮآﺑـﺎد اﻟﯽ ﺻـﻔﺤﺎت ﮔﯿﻼن ﺑﻪ ﻋﺰم ﺗﻤﺎﺷﺎي ﺟﻤﺎل و ﺟﻼل ﭘﺎدﺷﺎﻫﯽ ﻓﺎﯾﺾ و ﺳـﻌﺎدتاﻧﺪوز‬
‫ﮔﺸﺘﻪ »‪ ،«19‬در ﻣﺪت دو ﻣﺎه ﮐﻪ اﻣﺘﺪاد ﺗﻮﻗﻒ دﺑﺪﺑﻪ »‪ «20‬ﺧﺎﻗﺎﻧﯽ در ﺑﻠﺪه ﺳﺎري و ﺳﯿﺮﮔﺎه اﺷﺮف و ﻓﺮحآﺑﺎد و ﻣﺸﻬﺪ ﺳﺮ و ﺑﺎرﻓﺮوش‪،‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 152‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫دﯾﮕﺮ رﺳﻢ و ﺿﺎﺑﻄﻪ ﻗﻮرق »‪ «21‬از ﻣﯿﺎن ﺑﺮداﺷﺘﻪ ﺷﺪه و ﻫﺮﮐﺲ ﺑﻪ ﻋﺮض ﻣﻄﻠﺐ ﺧﻮد ﺑﻬﺮهﻣﻨﺪ ﻣﯽﮔﺮدﯾﺪﻧﺪ‪ .‬و‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪» :‬ﻗﺎﻫﺮه« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪ :‬ﭘﺎدﺷﺎﻫﯽ ﻣﺤﻈﻮظ و ﻣﺮﺧﺺ ﮔﺸﺘﻪ‪ ،‬ﺷﺮفاﻧﺪوز ﺣﻀﻮر ﻻزم اﻟﺤﺒﻮر‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪ :‬ﮔﺮدﯾﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪ :‬در آن‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪» :‬ﺷﻬﺮ« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﻠﮏ‪ «1218» :‬ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪ :‬اﺗﻔﺎق اﻓﺘﺎده ﺑﻮد‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺞ‪ :‬ﮐﺸﻮرﮔﯿﺮ در آن ﺳﺎل‪.‬‬
‫)‪ .(9‬ﻣﺞ‪ :‬ﺣﺮﮐﺖ و ﻧﺰول اﺟﻼل را‪.‬‬
‫)‪ .(10‬ﻣﻠﮏ‪ :‬ﺷﻬﺮ‪.‬‬
‫)‪ .(11‬ﻣﺞ‪ :‬ذﯾﻘﻌﺪه ‪.1218‬‬
‫)‪ .(12‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﻪ ﺷﮑﺎر و ﺳﯿﺮ‪.‬‬
‫)‪ .(13‬ﻣﺞ‪ :‬وﻻﯾﺎت‪.‬‬
‫)‪ .(14‬ﻣﺞ‪» :‬ﺑﻮد« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(15‬ﻣﺞ‪ :‬ﺧﺎﻗﺎن ﺟﻬﺎنﺳﺘﺎن ﮐﺸﻮرﮔﯿﺮ ﺑﻮد‪.‬‬
‫)‪ .(16‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﺎﻧﻊ ﻧﺸﺪه ﻫﺮﮐﺲ ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(17‬ﻣﺞ‪ :‬ﻓﻠﮏﻣﺂب‪.‬‬
‫)‪ .(18‬ﻣﺞ‪ :‬ﮐﺎﻣﯿﺎب و ﺑﻬﺮهﻣﻨﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(19‬ﻣﺞ‪ :‬ﭘﺎدﺷﺎﻫﯽ ﺳﻌﺎدﺗﻤﻨﺪ ﮔﺮدﯾﺪه‪.‬‬
‫)‪ .(20‬ﻣﺞ‪ :‬ﺗﻮﻗﻒ اﻋﻠﯽ‪.‬‬
‫)‪ .(21‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﺎرﻓﺮوش ﺑﻮد دﯾﮕﺮ ﺿﺎﺑﻄﻪ ﻗﻮرق ﺳﻠﻄﺎﻧﯽ‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪138 :‬‬
‫ﻋﻤﺎرت و ﺑﺴﺘﺎن در »‪ «1‬وﺳﻂ ﺑﺤﯿﺮه ﺳﺒﺰ ﻣﯿﺪان واﻗﻊ اﺳﺖ »‪ «2‬و از اﺑﻨﯿﻪ و اﺧﺘﺮاﻋﺎت ﺳـﻼﻃﯿﻦ رﺿﻮان ﻣﮑﯿﻦ ﺻﻔﻮﯾﻪ اﺳﺖ »‪ «3‬و ﺑﻪ »‪«4‬‬
‫»ﺑﺰرگ ﭼﺎل« اﺷـﺘﻬﺎر داﺷﺖ در ﻋﻬـﺪ ﺧﺎﻗﺎن ﻣﺮﺣﻮم »‪ «5‬ﺑـﺎﻟﻤّﺮه ﺧﺮاب ﺷـﺪه‪ ،‬ﺧﺎﻗﺎن ﻣﻐﻔﺮت آﺛﺎر ﻗـﺪري ﺑﻪ ﻣﺮّﻣﺖ آن ﭘﺮداﺧﺘﻨـﺪ‪ .‬راي‬
‫ﺟﻬﺎﻧﮕﺸﺎي ﺧﺎﻗﺎﻧﯽ ﺗﻌﻠﻖﭘـﺬﯾﺮ ﺷـﺪ ﮐﻪ از ﻧﻮ ﺗﻌﻤﯿﺮي ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪ «6» .‬ﺣﺴﺐ اﻻﻣﺮ اﻻﻋﻠﯽ اﺳـﺘﺎدان ﭼﺎﺑﮏدﺳﺖ ﮐﺎرﭘﺮداز »‪ «7‬در ﺳﺎﻋﺘﯽ‬
‫ﺧﺠﺴـﺘﻪ و وﻗﺘﯽ ﻣﯿﻤﻨﺖ اﻧﺒﺎز آﻏﺎز ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪ «8» .‬ﺑﻨﯿﺎن ﻋﻤﺎرت را در اﺻﻞ وﺳﻂ ﻧﺎرﻧﺠﺴـﺘﺎن ﻃﺮح اﻧﺪاﺧﺘﻪ و ﭘﻞ وﺳـﯿﻊ ﻋﺮﯾﻀﯽ از ﻣﻨﺘﻬﺎي‬
‫ﺳﺒﺰ ﻣﯿـﺪان ﺑﺮ روي ﺑﺤﯿﺮه ﺑﺴـﺘﻪ‪ ،‬از آﻫـﮏ و آﺟﺮ »‪ «9‬ﺑﺎﻻـ آوردﻧـﺪ ﮐﻪ ﺳﻮاره و ﭘﯿﺎده از آﻧﺠﺎ ﺑﻪ ﺳـﻬﻮﻟﺖ »‪ «10‬ﻋﺒﻮر و ﻣﺮور ﻧﻤﺎﯾﻨـﺪ و‬
‫داﺧﻞ ﮐﺮﯾﺎس ﻋﻤﺎرت ﺷﻮﻧﺪ »‪ «11‬و آن ﻧﺰﻫﺖآﺑﺎد را ﻣﺴﻤﯽ ﺑﻪ »ﺑﺤﺮ اﻻرم« ﮐﺮدﻧﺪ‪ 51) «12» .‬ب(‬
‫در ﺑﯿﺴـﺘﻢ ذي ﻗﻌﺪه ‪ «13» 1218‬از ﺧﯿﺎﺑﺎن ﺷـﯿﺮﮔﺎه و ﮐﺪوك ﻓﯿﺮوزﮐﻮه در ﻣﺘﻨّﺰﻫﺎت ﺳﻮادﮐﻮه ﺷـﮑﺎرﮐﻨﺎن ﻋﻄﻒ ﻋﻨﺎن ﺑﻪ دار اﻟﺴـﻠﻄﻨﻪ‬
‫ﻃﻬﺮان ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ و »‪ «14‬در آن اوان ﮐﻪ ﮐﻮﮐﺒﻪ ﺟﺎه و »‪ «15‬ﺟﻼل ﺧﺪﯾﻮ ﺑﯽﻫﻤﺎل در ﺳﺎﺣﺎت اﺷﺮف ﻣﺎزﻧﺪران ﻣﺴّﺮتﺑﺨﺸﺎي ﺧﺎﻃﺮ ﭘﯿﺮ‬
‫و ﺟﻮان ﻣﯽﺑﻮدﻧـﺪ‪ «16» ،‬ﻋﺮﯾﻀﻪ ﺷـﺎﻫﺰاده ﻣﻈﻔﺮﻟﻮا و وﺻﻮل ﻧﺒـﺎﯾﺮ ﻧـﺎدري و اﺣﻔـﺎد ﺷﺎﻫﺮﺧﯽ ﺑﻪ وﻻﯾﺖ ﺑﺴـﻄﺎم ﻣﻌﺮوض راي ﺧﻮرﺷـﯿﺪ‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 153‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫اﻋﺘﻼي اﻗﺪس ﺷﺪ‪ «17» .‬اﻣﺮ اﻋﻠﯽ ﺻﺎدر ﮔﺮدﯾـﺪ ﮐﻪ آﻧﻬﺎ را از راه داﻣﻐﺎن و ﺳـﻤﻨﺎن ﺑﻪ دار اﻟﻤﻠﮏ ﻃﻬﺮان ﺑﺮده و ﺗﺎ »‪ «18‬وﺻﻮل ﮐﻮﮐﺒﻪ‬
‫ﭘﺎدﺷﺎﻫﯽ ﺑﺪاﻧﺠﺎ آﻧﻬﺎ را ﻣﺤﺒﻮس داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ «19» .‬و در دوﯾﻢ ذي ﺣﺠﮥ اﻟﺤﺮام »‪ «20‬ﮐﻪ اورﻧﮓ ﺳﻠﻄﻨﺖ ﺑﻪ ﻓّﺮ وﺟﻮد ﺷﺎﻫﻨﺸﺎﻫﯽ »‪«21‬‬
‫زﯾﺐ و زﯾﻨﺖ ﭘﺬﯾﺮﻓﺖ و‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪ :‬ﮐﻪ در‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪» :‬اﺳﺖ« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪ :‬ﺻﻔﻮي ﺑﻮد‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪» :‬ﺑﻪ« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪ :‬اﺷﺘﻬﺎر داﺷﺖ ﻋﻤﺎرات آن‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪ :‬ﺧﺎﻗﺎن ﻣﺮﺣﻮم ﺟﻨﺖ آﺷﯿﺎﻧﯽ و ﻗﺪري در ﻣﺮﻣﺖ آن ﭘﺮداﺧﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬راي ﺟﻬﺎنآراي ﭘﺎدﺷﺎﻫﯽ ﺗﻌﻠﻖ ﺑﻪ آن ﮔﺮﻓﺘﻪ ﮐﻪ آن ﻣﮑﺎن‬
‫ﻧﺰه را از ﻧﻮ ﺗﻌﻤﯿﺮ ﻓﺮﻣﻮده ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪» :‬ﮐﺎرﭘﺮداز« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺞ‪ :‬در ﺳﺎﻋﺖ ﺳﻌﺪ ﺧﺠﺴﺘﻪ و اوان ﻓﺮﺧﻨﺪه‪.‬‬
‫)‪ .(9‬ﻣﺞ‪ :‬ﺻﺎروج‪.‬‬
‫)‪ .(10‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﻪ ﺳﻬﻮﻟﺖ از آﻧﺠﺎ‪.‬‬
‫)‪ .(11‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﺸﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(12‬ﻣﺞ‪ :‬ﺳﺎﺧﺘﻪ‪.‬‬
‫)‪ .(13‬ﻣﻠﮏ‪ «1218» :‬ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(14‬ﻣﺞ‪» :‬و« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(15‬ﻣﺞ‪» :‬ﺟﺎه و« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(16‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(17‬ﻣﺞ‪ :‬راي ﺧﺎﻗﺎن ﻓﻠﮏ اﺣﺘﺸﺎم ﺷﺪه‪.‬‬
‫)‪ .(18‬ﻣﺞ‪ :‬اﻟﯽ‪.‬‬
‫)‪ .(19‬ﻣﺞ‪ :‬ﭘﺎدﺷﺎﻫﯽ ﻣﺤﺒﻮس ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(20‬ﻣﺞ‪.1218 :‬‬
‫)‪ .(21‬ﻣﺞ‪ :‬ﺳﻠﻄﻨﺖ و ﺷﺎﻫﻨﺸﺎﻫﯽ ﺑﻪ ﻓﺮ وﺟﻮد آن ﺳﺎﯾﻪ اﻟﻬﯽ‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪139 :‬‬
‫ﮔﻠﺴـﺘﺎن ري از ﻧﺴﺎﯾﻢ ﺑﻬﺎر »‪ «1‬ﻣﻮاﮐﺐ ﭘﺎدﺷـﺎﻫﯽ ﭼﻮن روﺿﻪ رﺿﻮان »‪ «2‬ﺷـﮑﻔﺖ‪ ،‬ﻧﺎدر ﻣﯿﺮزا و اﺧﻮان و اوﻻد او را اﺣﻀﺎر ﺑﻪ ﺣﻀﻮر‬
‫ﻻﻣﻊ اﻟﻨﻮر ﻓﺮﻣﻮده »‪ «3‬اوﻻ »‪ «4‬ﺳـﺒﺐ ﻗﺘﻞ ﻣﺠﺘﻬﺪ ﻣﻐﻔﺮتﻣﺂب‪ ،‬ﻣﯿﺮزا ﻣﻬﺪي‪ ،‬و ﺑﯽاﺣﺘﺮاﻣﯽ روﺿﻪ رﺿﻮﯾﻪ‪ -‬ﻋﻠﯽ ﻣﺸـﺮﻓﻬﺎ آﻻف اﻟﺘﺤّﯿﻪ‪-‬‬
‫را ﭘﺮﺳﯿﺪﻧﺪ‪ «5» .‬آن ﺷـﻘﺎوت ﻣﺂل را »‪ «6‬ﺑﻪﺟﺰ اﻧﻔﻌـﺎل ﺟﻮاﺑﯽ ﻧﺒﻮد‪ «7» .‬از اﯾﻨﮑﻪ ﻋﯿﺪ اﺿـﺤﯽ »‪ «8‬ﻗﺮﯾﺐ ﺑﻮد‪ ،‬در آن اّﯾـﺎم ﺷـﺮﯾﻒ ﻃﺒﻊ‬
‫ﻣﺒﺎرك ﺷﺎﻫﻨﺸﺎﻫﯽ »‪ «9‬اﻗﺒﺎل ﺑﻪ ﺳـﯿﺎﺳﺖ آن ﺑﺪﺳـﮕﺎل ﻧﻔﺮﻣﻮده‪ ،‬اﻣﺮ ﺑﻪ ﺣﺒﺲ ﻓﺮﻣﻮدﻧـﺪ‪ «10» .‬آﻧﻬﺎ را ﻣﺠـﺪدا ﺑﻪ »‪ «11‬ﻣﺤﺒﺲ ﺑﺮدﻧﺪ‪ .‬از‬
‫ﺷﺨﺼﯽ »‪ «12‬ﺛﻘﻪ اﺳـﺘﻤﺎع ﺷﺪ ﮐﻪ در ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﻣﺤﺒﻮﺳﯿﻦ را »‪ «13‬از ﺣﻀﻮر اﻗـﺪس ﻇّﻞ اﻟّﻠﻬﯽ ﺑﺮدﻧﺪ »‪ ،«14‬ﻧﺎدر ﻣﯿﺮزا ﻣﯿﺮزا رﺿﺎﻗﻠﯽ‬
‫را ﮐﻪ ﺑﻪ »‪ «15‬ﻣﻨﺼﺐ ﺧـﺎن اﻧﺸﺎي دﯾﻮان اﻋﻠﯽ ﺳـﺮاﻓﺮاز ﺑﻮد و در ﻣﻬّﻤﺎت »‪ «16‬ﻣﻠﮑﯽ و ﻣـﺎﻟﯽ و ﻣﻨﺼﺐ ﺧﻄﯿﺮ وزارت ﻧﯿﺰ دﺧﯿـﻞ ﺑﻮد و‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 154‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫ﺗﻘّﺮﺑﯽ زﯾـﺎد در ﺣﻀـﺮت ﭘﺎدﺷﺎﻫﯽ داﺷﺖ »‪ ،«17‬واﺳـﻄﻪ ﻧﻤﻮد »‪ «18‬ﮐﻪ ﻣﻦ ﭼﻨـﺎن ﯾـﺎﻓﺘﻢ »‪ «19‬ﮐـﻪ ﻗﺒﻠﻪ ﻋـﺎﻟﻢ ﻧﻈﺮ ﺑﻪ ﻣﺮﺣﻤـﺘﯽ ﮐﻪ دارﻧﺪ‬
‫ﻣﯽﺧﻮاﻫﻨـﺪ ﺣﮑﻮﻣﺖ ﻣﺸـﻬﺪ ﻣﻘـﺪس را ﺑﻪ ﻣﻦ ﻣﻔﻮض و ﻣﻮﮐﻮل ﻓﺮﻣﺎﯾﻨـﺪ و ﻟﯿﮑﻦ ﭼﻮن اﻫـﻞ »‪ «20‬آﻧﺠﺎ ﭼﻨـﺪان رﺿﺎﻣﻨﺪي »‪ «21‬از ﻣﻦ‬
‫ﻧﺪارﻧـﺪ‪ ،‬ﮔـﺎه ﻫﺴﺖ ﺑﺮ ﻣﻦ ﺑﺸﻮرﻧـﺪ و ﻗﺒﻮل اﯾﻦ ﻣﻌﻨﯽ را ﻧﮑﻨﻨـﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﻣﺮاﺣﻢ ﺷﺎﻫﻨﺸـﺎﻫﯽ ﺷﺎﻣـﻞ ﺷﻮد‪ ،‬در وﻻـﯾﺖ ﻋﺮاق وﻻـﯾﺘﯽ ﺗﻔﻮﯾﺾ‬
‫ﻓﺮﻣﺎﯾﻨﺪ ﺑﻬﺘﺮ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪«22» .‬‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪ :‬از ﺑﻬﺎر ﻧﺴﺎﯾﻢ‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪ :‬ﭘﺎدﺷﺎﻫﯽ ﮔﻞ ﮔﻞ‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪ :‬اﺣﻀﺎر ﻧﻤﻮده‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪» :‬اوﻻ« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪ :‬ﺳﺒﺐ ﻗﺘﻞ ﻣﺮﺣﻤﺖﭘﻨﺎه ﻣﯿﺮزا ﻣﻬﺪي و ﺑﯽاﻋﺘﻨﺎﯾﯽ روﺿﻪ رﺿﻮﯾﻪ ﻋﻠﯿﻪ آﻻف و اﻟﺘﺤﯿﻪ را اﺳﺘﻔﺴﺎر ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪» :‬را« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪ :‬ﻧﺪاﺷﺖ‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺞ‪ :‬ﻋﯿﺪ ﻗﺮﺑﺎن و اﺿﺤﯽ‪.‬‬
‫)‪ .(9‬ﻣﺞ‪ :‬ﻓﯽ اﻟﺤﻘﯿﻘﻪ ﻃﺒﻊ اﻋﻠﯽ اﻗﺒﺎل‪.‬‬
‫)‪ .(10‬ﻣﺞ‪ :‬ﺷﺪه‪.‬‬
‫)‪ .(11‬ﻣﺞ‪ :‬در‪.‬‬
‫)‪ .(12‬ﻣﺞ‪» :‬ﺷﺨﺼﯽ« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(13‬ﻣﺞ‪» :‬را« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(14‬ﻣﺞ‪ :‬ﻇﻞ اﻟّﻠﻪ ﻓﯽ اﻻرﺿﯿﻦ ﻣﺮﺧﺺ ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(15‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﻪ ﺷﺮف‪.‬‬
‫)‪ .(16‬ﻣﺞ‪ :‬ﺳﺮاﻓﺮاز و در اﻣﻮر‪.‬‬
‫)‪ .(17‬ﻣﺞ‪ :‬ﻧﯿﺰ دﺧﻞ داﺷﺖ و ﺑﻪ ﻣﺰﯾﺪ ﺗﻘﺮب از ﻫﻤﮕﻨﺎن ﻣﻤﺘﺎز ﺑﻮد‪.‬‬
‫)‪ .(18‬ﻣﺞ‪ :‬ﻧﻤﻮده‪.‬‬
‫)‪ .(19‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﻦ ﻣﯽداﻧﻢ‪.‬‬
‫)‪ .(20‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﺮدم‪.‬‬
‫)‪ .(21‬ﻣﺞ‪ :‬دﻟﺨﻮﺷﯽ‪.‬‬
‫)‪ .(22‬ﻣـﺞ‪ :‬ﮔـﺎه اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮ ﻣﻦ ﺑﺸﻮرﻧـﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﻣﮑﺎرم ﭘﺎدﺷﺎﻫﯽ ﺷﺎﻣﻞ ﺣﺎل ﻣﻦ اﺳﺖ در ﻣﻤﻠﮑﺖ ﻋﺮاق وﻻﯾﺘﯽ ﺑﻪ ﻣﻦ ﺗﻔﻮﯾﺾ ﺷﻮد ﺑﻬﺘﺮ‬
‫از آن اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪140 :‬‬
‫ﻣﯿﺮزا رﺿـﺎ ﻗﻠﯽ از ﻓﺤﻮاي ﮐﻼـم اﺳـﺘﻨﺒﺎط ﺧﺒﻂ دﻣﺎﻏﯽ ﺑﯽﻧﻬﺎﯾﺖ ﮐﺮده »‪ ،«1‬ﮐﯿﻔﯿﺖ را ﻣﻌﺮوض داﺷﺖ و ﺟﻨـﻮن او در ﻫﻤﻪﺟـﺎ ﺑﻪ ﻇﻬـﻮر‬
‫ﭘﯿﻮﺳﺖ و »‪ «2‬اﺻﻼ راي آﻓﺘﺎب ﺿﯿﺎي ﭘﺎدﺷﺎﻫﯽ »‪ «3‬ﺑﻪ ﺳـﯿﺎﺳﺖ آن ﻏﺮﻗﻪ ﻣﺤﯿﻂ روﺳﯿﺎﻫﯽ )‪ 52‬اﻟﻒ( ﺗﻌﻠﻖ ﻧﻤﯽﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﺗﺎ آﻧﮑﻪ ﺟﻤﻌﯽ‬
‫از ﻓﺤﻮل ﻋﻠﻤـﺎ و ﻣﺠﺘﻬـﺪﯾﻦ ﻣﺘﻔﻘﺎ و اﺟﻤﺎﻋﺎ ﻓﺘﺎوي ﺑﻪ ﺧﻮن او ﻧﻮﺷـﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ازاي ﺧﻮن ﻧﺎﺣﻖ ﻣﺠﺘﻬـﺪ ﺷـﻬﯿﺪ ﺳـﻌﯿﺪ ﺑﻪ ﻓﺤﻮاي ﮐﺮﯾﻤﻪ »َو‬
‫ﻟَُﮑْﻢ ﻓِﯽ اﻟ ِْﻘﺼﺎِص َﺣﯿﺎٌة« )‪ (94‬اﻣﻨﺎي دوﻟﺖ ﻗﺎﻫﺮه ﻣﻌﻤﻮل دارﻧﺪ‪«4» .‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 155‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫ﺑﻌﺪ از ﻋﯿﺪ »‪ «5‬اﺿـﺤﯽ ﻧﺎدر ﻣﯿﺮزا و اﺑﺮاﻫﯿﻢ ﻣﯿﺮزاي وﻟـﺪش و ﻋﺒﺎس ﻣﯿﺮزاي ﺑﺮادرش ﺑﺎ ﺳﺎﯾﺮ اوﻻد ﺷﺎﻫﺮﺧﯽ ﮐﻪ ﻣﺒﺎﺷـﺮ اﻣﻮرات ﺷـﻨﯿﻌﻪ‬
‫ﺑﻮدﻧـﺪ ﺑﻪ ﯾﺎﺳـﺎ رﺳـﯿﺪه زﻣـﺎﻧﻪ روزﻧﺎﻣﭽﻪ ﻋﻤﺮ اﯾﺸﺎن را درﻧﻮردﯾـﺪ و روزﮔﺎر ﻃﻮﻣﺎر زﻧـﺪﮔﺎﻧﯽ آﻧﻬﺎ را درﻫﻢ ﭘﯿﭽﯿـﺪ‪ «6» .‬دوﻟﺖ ﺿﻌﯿﻒ‬
‫اﻓﺸﺎرﯾﻪ ﺳﭙﺮي و ﺷﻮﮐﺖ ﺑﯽﻣﺪار ﻧﺎدرﯾﻪ ﻣﻨﻘﻄﻊ ﺷﺪ »‪ .«7‬ﻧﻬﺎل اﻗﺒﺎﻟﺸﺎن از ﭘﺎ درآﻣﺪ و ﺑﯿﺦ آﻣﺎﻟﺸﺎن از رﯾﺸﻪ ﺑﺮآﻣﺪ‪(95) «8» .‬‬
‫ﭼﻨﯿﻦ اﺳﺖ آﯾﯿﻦ ﮔﺮدﻧﺪه دورﮔﻬﯽ ﻣﻬﺮﺑﺎﻧﯽ از او ﮔﺎه ﺟﻮر‬
‫دو روز اﺳﺖ ﭼﻮن ﺑﻮاﻟﻬﻮس ﻣﻬﺮ اوﻧﺸـﺎن وﻓـﺎ ﻧﯿﺴﺖ در ﭼﻬﺮ او و ﺟﻬﺎﻧﯿـﺎن او را ﻫﺮﻟﺤﻈﻪ »‪ «9‬ﺑﻪ اﯾﻦ ﻋﺒـﺎرت ﻣﺨﺎﻃﺐ و ﻣﻌﺎﺗﺐ ﺳﺎﺧﺘﻪ‪،‬‬
‫ﻣ ﯽ ﮔ ﻔﺘﻨ ﺪ ‪:‬‬
‫ﮔﺮت ﺑﺎر ﺧﺎر اﺳﺖ ﺧﻮد ﮐﺸﺘﻪايوﮔﺮ ﭘﺮﻧﯿﺎن اﺳﺖ ﺧﻮد رﺷﺘﻪاي‬
‫اﮔﺮ ﺑﺪ ﮐﻨﯽ ﭼﺸﻢ ﻧﯿﮑﯽ ﻣﺪارﮐﻪ ﻫﺮﮔﺰ ﻧﯿﺎرد ﮔﺰ اﻧﮕﻮر ﺑﺎر ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ آن ﺳﻔﯿﻪ ﻧﺎدان ﺗﺎ آﺧﺮ ﺣﺎل ﻣﻠﺘﺠﯽ »‪ «10‬ﺑﻪ اﯾﻦ دوﻟﺖ ﺟﺎوﯾﺪ ارﮐﺎن‬
‫ﻣﯽﮔﺮدﯾﺪ‪ ،‬ﺷﺎﻫﻨﺸﺎ ]ه[ ﻇّﻞ اﻟﻠّﻪ ﺑﻨﺎﺑﺮ وﻓﻮر ﻣﺮّوت و ﮔﺬﺷﺘﯽ ﮐﻪ ﻓﻄﺮي ذات ﻫﻤﺎﯾﻮن دارﻧﺪ »‪ ،«11‬زﻟّﺎت و ﻫﻔﻮات‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪ :‬ﮐﻼم او اﺳﺘﺪﻻل ﺧﺒﻂ دﻣﺎغ ﮐﺎﻣﻞ ﻧﻤﻮده‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪ :‬و در ﻫﻤﻪﺟﺎ ﺟﻨﻮن آن ﻣﺠﻨﻮن ﺑﻪ وﺿﻮح‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪ :‬ﺷﺎﻫﯽ‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪ :‬ﺗﺎ اﯾﻨﮑﻪ ﻓﺤﻮل ﻋﻠﻤﺎ و ﻣﺘﺸـﺮﻋﯿﻦ ﺻﺎﺣﺐرأي اﺟﻤﺎﻋﺎ ﻓﺘﺎوي ﺑﺮ ﻗﺘﻞ او ﻧﻮﺷـﺘﻪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﻮن آن ﻣﺠﺘﻬﺪ ﺷﻬﯿﺪ اﻣﻨﺎي دوﻟﺖ ﺷﺎﻫﯽ را‬
‫ﺗﺮﻏﯿﺐ و ﺗﺤﺮﯾﺺ ﺑﻪ ﻗﺼﺎص ﻧﻤﻮدهاﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻨﺎﺑﺮ ﻧﺺ ﺻﺮﯾﺢ اﻟﻘﺼﺎص ﺣﯿﻮة ﯾﺎ اوﻟﯽ اﻻﻟﺒﺎب‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪ :‬ﻋﯿﺪ ﺳﻌﯿﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪ :‬درﻫﻢ ﭘﯿﭽﯿﺪه‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﯽﻣﺪار اوﻻد ﻧﺎدري ﻣﻨﻘﻄﻊ ﮔﺮدﯾﺪه‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺞ‪ :‬درآﻣﺪه ﺑﯿﺦ و ﺑﺎر ﺣﯿﺎت آن ﺳﻠﺴﻠﻪ ﻣﯿﺸﻮم از رﯾﺸﻪ ﺑﺮﮐﻨﺪه ﺷﺪه‪.‬‬
‫)‪ .(9‬ﻣﺞ‪ :‬ﻫﺮﻟﺤﻈﻪ او را‪ .‬اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ ﻣﺘﻦ ‪ 140‬اﻧﻔﺎذ ﯾﺎﻓﺘﻦ ﭘﯿﺸـﮑﺶ ﻧﻮروزي ﺑﻪ درﺑﺎر ﭘﺎدﺷﺎﻫﯽ ﺑﻪ ﻓﺮﺧﯽ و ﺑﻪ ﺳﯿﺎﺳﺖ رﺳﯿﺪن اوﻻد‬
‫و اﺣﻔﺎد ﺷﺎﻫﺮﺧﯽ‬
‫)‪ .(10‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﻪ اﺧﺘﯿﺎر ﺧﻮﯾﺶ ﻣﻠﺘﺠﯽ‪.‬‬
‫)‪ .(11‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﯽﮔﺮدﯾﺪ اﻋﻠﯽ ﺧﺎﻗﺎن ﻇﻞ اﻟﻠﻬﯽ ﺑﻨﺎﺑﺮ ﻣﺮوت و ﮐﺮﻣﯽ ﮐﻪ ﺟﺒﻠﯽ ذات ﻣﻠﮑﯽ ﺻﻔﺎت اﻋﻠﯽ دارﻧﺪ‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪141 :‬‬
‫او را ﺑﻪ ﻋﻔﻮ و اﻏﻤﺎض ﻣﯽﻓﺮﻣﻮدﻧـﺪ »‪ «1‬و ﺑﻪ ﺗﻼﻓﯽ ﺳـﯿﺎﺳﺘﯽ ﮐﻪ از ﺟﺎﻧﺐ ﺧﺎﻗﺎن ﻣﻐﻔﻮر ﻧﺴـﺒﺖ »‪ «2‬ﺑﻪ ﺷﺎﻫﺮخ ﻣﯿﺮزا ﺑﻪ ﻋﻤﻞ آﻣـﺪه ﺑﻮد‪،‬‬
‫اوﻻد و اﺣﻔﺎد »‪ «3‬او را در »‪ «4‬ﻇّﻞ ﻋﺎﻃﻔﺖ و ﻋﻨﺎﯾﺖ ﺗﺮﺑﯿﺖ ﻣﯽﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ «5» .‬و ﻟﯿﮑﻦ ﭼﻮن ﻣّﺪت ﺣﯿﺎت اﯾﺸﺎن ﺑﻪ ﺳﺮ آﻣﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﭼﺎره و‬
‫ﮔﺮﯾﺰي ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ‪ «6» .‬ﻗﻀﺎ ﭼﺸﻢ اﻣﯿﺪﺷﺎن »‪ «7‬را ﺗﯿﺮه و دﯾﺪه ﺑﺨﺘﺸﺎن را ﺧﯿﺮه و »‪ «8‬ﺑﻪ ﮐﺮدار ﺑﺪ و »‪ «9‬ﻧﺎﺷﺎﯾﺴﺖ رﻫﻨﻤﻮﻧﯽ ﮔﻔﺘﻪ »‪ ،«10‬ﺗﺎ‬
‫دﺳﺖ ﻗـﺪر ﭘﻨﺠﻪ ﺣﯿﺎﺗﺸﺎن را ﺑﺮﺗﺎﺑﯿـﺪ و ﺑﺎزوي اﺟﻞ ﺑﯿﻨﯽ ﻧﺨﻮﺗﺸﺎن را ﺑﺮ ﺧﺎك ﺗﯿﺮه ﻣﺎﻟﯿـﺪ و ﺳـﺰاي آﻧﭽﻪ ﺑﻪ ﻋﻤﺮي ﮐﺮده ﺑﻮدﻧﺪ در دﻣﯽ‬
‫روزﮔﺎر ﻣﮑﺎﻓﺎت ﭘﯿﺸﻪ در ﮐﻨﺎر اﯾﺸﺎن ﻧﻬﺎد‪«11» .‬‬
‫ﺑﻪ ﭼﺸﻢ ﺧﻮﯾﺶ دﯾﺪم در ﮔﺬرﮔﺎهﮐﻪ زد ﺑﺮ ﺟﺎن ﻣﻮري ﻣﺮﻏﮑﯽ راه‬
‫ﻫﻨﻮز از ﺻﯿﺪ ﻣﻨﻘﺎرش ﻧﭙﺮداﺧﺖﮐﻪ ﻣﺮﻏﯽ دﯾﮕﺮ آﻣﺪ ﮐﺎر او ﺳﺎﺧﺖ‬
‫ﺟﻬﺎن آﯾﯿﻨﻪ ﻋﺪل اﺳﺖ ﺷﺎﯾﺪﮐﻪ ﻫﺮﭼﻪ از ﺗﻮ ﺑﯿﻨﺪ واﻧﻤﺎﯾﺪ ﻣﻔﺼﻞ اﺣﻮاﻻت آﻧﻬﺎ و ﺳـﯿﺎﺳﺘﯽ ﮐﻪ ﻧﺴـﺒﺖ ﺑﻪ اﯾﺸﺎن ﺑﻪ ﻇﻬﻮر رﺳـﯿﺪ آن اﺳﺖ‬
‫ﮐﻪ اﻋﻠﯽﺣﻀﺮت ﺷﺎﻫﻨﺸﺎﻫﯽ )‪ 52‬ب( در ﻣﺮﺗﺒﻪ ﺛﺎﻧﯽ ﮐﻪ آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ ﺣﻀﻮر ﺳﻌﺎدت ﻣﺒﺎﻧﯽ اﺣﻀﺎر و ﺗﻘﺼﯿﺮات ﻫﺮﯾﮏ را ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﺑﻪ وﻗﻮع‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 156‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫رﺳـﯿﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻪ ﻗﯿﺪ ﺗﻌﺪاد و ﺷـﻤﺎر درآوردﻧﺪ‪ ،‬ﻫﺮﮐﺪام را ﺑﻪ ﺳﯿﺎﺳﺘﯽ ﻣﺨﺼﻮص ﻓﺮﻣﻮده »‪ ،«12‬ﻧﺎدر ﻣﯿﺮزا »‪ «13‬و اﺑﺮاﻫﯿﻢ ﻣﯿﺮزاي وﻟﺪش‬
‫از ﻗﻬﺮﻣﺎن ﻗﻬﺮ ﺟﻬﺎنﺳﻮز ﭘﺎدﺷﺎﻫﯽ ﺑﻪ ﻗﺘﻞ رﺳﯿﺪﻧﺪ »‪ «14‬و ﺟﻬﺎنﺑﯿﻦ ﺳﻠﯿﻤﺎن ﻣﯿﺮزا و ﻋﻠﯽ ﻣﯿﺮزا و ﻣﺤّﻤﺪ زﻣﺎن ﻣﯿﺮزا و ﻃﻬﻤﺎﺳﺐ ﻣﯿﺮزا و‬
‫ﺧـﺎﻟﻖ و ﯾﺮدي ﻣﯿﺮزا و ﻣﺤﺐ ﻗﻠﯽ ﻣﯿﺮزا را از ﺣﻠﯿﻪ ﺑﯿﻨﺎﯾﯽ ﻋﺎﻃﻞ و رﺿﺎ ﻗﻠﯽ ﻣﯿﺮزا و ﻣﺼـﻄﻔﯽ ﻣﯿﺮزا را ﺣﺴﺐ اﻟّﺘﻤّﻨﺎي )‪ 53‬اﻟﻒ( ﺷﺎﻫﺰاده‬
‫آزاده ﺑﻪ ﺟﺎن اﻣﺎن داده‪ ،‬ﻣﺄﻣﻮر ﺑﻪ ﻓﺎرس ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ «15» .‬ﺣﮑﻢ رﻓﯿﻊ ﻫﻤﺎﯾﻮن »‪ «16‬ﭘﺎدﺷﺎه رﺑﻊﻣﺴﮑﻮن ﺑﻪ ﺳﺮاﻓﺮازي‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﻘﺮون ﻣﯽﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪ :‬ﺧﺎﻗﺎن ﺟﻨﺖ آﺷﯿﺎن‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪ :‬اﮐﺒﺎد‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﻪ‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﯽﻧﻤﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪ :‬ﭼﺎرهاي ﻧﺪاﺷﺖ‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﺨﺘﺶ‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺞ‪ :‬دﯾﺪه اﻗﺒﺎﻟﺶ را ﺧﯿﺮه ﺳﺎﺧﺘﻪ‪.‬‬
‫)‪ .(9‬ﻣﻠﮏ‪» :‬و« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(10‬ﻣﺞ‪ :‬ﮐﺮده ﮐﻪ‪.‬‬
‫)‪ .(11‬ﻣﺞ‪ :‬ﺣﯿﺎﺗﺶ را ﺑﺮﺗﺎﺑﯿﺪه‪ ،‬در ﻣﮑﺎﻓﺎت را ﺑﺮو ﮔﺸﺎده‪ ،‬ﺳﺰاي او را در ﮐﻨﺎر او ﻧﻬﺎد‪.‬‬
‫)‪ .(12‬ﻣﺞ‪ :‬اﺷﻌﺎر ﺗﺎ اﯾﻨﺠﺎ را ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(13‬ﻣﺞ‪ :‬ﻧﺎدر ﻣﯿﺮزا و ﻋﺒﺎس ﻣﯿﺮزا‪.‬‬
‫)‪ .(14‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﻪ ﯾﺎﺳﺎ رﺳﯿﺪه‪.‬‬
‫)‪ .(15‬ﻣﺞ‪ :‬ﻓﺮﻣﻮدهاﻧﺪ و‪.‬‬
‫)‪ .(16‬ﻣﺞ‪ :‬رﻓﯿﻊ ﻻزم اﻟﺘﻮﻗﯿﻊ ﻫﻤﺎﯾﻮن از درﺑﺎر‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪142 :‬‬
‫ﻗﻮه ﺑﺎﺻﺮه ﺳﻠﻄﻨﺖ ﮐﺒﺮي‪ «1» ،‬ﺷﻬﺰاده ﻣﻈﻔﺮﻟﻮا‪ «2» ،‬ﺻﺎدر ﮔﺮدﯾﺪ ﮐﻪ زﻧﺎن اﯾﺸﺎن را رواﻧﻪ ﻃﻬﺮان ]ﮐﻨﻨﺪ[ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺳـﺮﭘﺮﺳﺘﯽ ﻋﺠﺰه ﻗﯿﺎم و‬
‫ﻣﺸﻐﻮل ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ «3» .‬آﺳﻤﺎن ﮐﯿﻨﻪ ﺳﮕﺎل را‬
‫ﻧﻪ اﻣﺮوزش ﭼﻨﯿﻦ رﻓﺘﺎر ﺑﻮده اﺳﺖﻓﻠﮏ ﺗﺎ ﺑﻮده اﯾﻨﺶ ﮐﺎر ﺑﻮده اﺳﺖ‬
‫در ﺑﯿﺎن ﺣﺒﺲ و ﻗﯿﺪ ﻧﻘﺪ ﻋﻠﯽ ﺧﺎن زﻋﻔﺮاﻧﻠﻮ »‪ «4‬ﺑﻪ ﺳﺒﺐ اﻋﻤﺎل »‪ «5‬ﻧﮑﻮﻫﯿﺪه ﺧﻮﯾﺶ‬
‫ﺳﺎﺑﻘـﺎ ﻧﮕﺎﺷـﺘﻪ ﻗﻠﻢ ﻣﺸـﮑﯿﻦ رﻗﻢ ﺷـﺪه ﺑـﻮد ﮐﻪ ﻧﻘـﺪ ﻋﻠﯽ ﺧـﺎن زﻋﻔﺮاﻧﻠـﻮ ﺑﻨـﺎﺑﺮ ﺗﻮّﻫﻤﯽ ﮐﻪ از اﻓﻌـﺎل و اﻗﻮال ﺳـﺎﺑﻘﻪ ﺧﻮد داﺷﺖ‪ ،‬ﻫﻤﯿﺸـﻪ‬
‫ﻣﻀﻄﺮب و ﻣﺘﺰﻟﺰل ﻣﯽزﯾﺴﺖ‪ .‬ﻫﺮﭼﻨﺪ دلﺟﻮﯾﯽ و ﻧﻮازش از ﺟﺎﻧﺐ ﺷﺎﻫﺰاده ﮐﯿﺨﺴﺮوﻣﻨﺶ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ آن ﻧﺎدان ﺑﺪﮐﻨﺶ ﺑﻪ ﻋﻤﻞ ﻣﯽآﻣﺪ‪،‬‬
‫اﺿـﻄﺮاب او ﺳـﻤﺖ ﺗﻀـﺎﻋﻒ ﻣﯽﭘـﺬﯾﺮﻓﺖ و ﺑﻪ ﻫﺮﮐﺲ ﻣﯽرﺳـﯿﺪ ﺷـﮑﺎﯾﺖﮔﻮﻧﻪ ﻣﯽﮔﻔﺖ و ﭼﻮن ﻣﺮدﻣـﺎن ﻣﺴﺖ و ﺑﯽﻫﻮش‪ ،‬اوﻗﺎت او‬
‫ﻣﯽﮔﺬﺷﺖ‪ «6» .‬رﻓﺘﻪرﻓﺘﻪ ﮐﺎر ﺑﻪ ﺟﺎﯾﯽ رﺳـﯿﺪ ﮐﻪ ﻗّﻮت واﻫﻤﻪ او را ﻓﺮاﮔﺮﻓﺘﻪ »‪ ،«7‬او را ﺑﺮﯾﻦ داﺷﺖ ﮐﻪ از درﺑﺎر ﮔﯿﺘﯽﻣـﺪار ﻓﺮار ﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫»‪ «8‬ﺑﻌﻀـﯽ از ﻫﻤﺮاﻫﺎن »‪ «9‬او از ﺧﯿـﺎل ﻓﺎﺳـﺪ او ﺑﺎﺧﺒﺮ »‪ «10‬و اﻧﺪﯾﺸﻪﻣﻨﺪ ﮔﺸـﺘﻪ‪ ،‬ﺳـﺮﭘﻮش از آن »‪ «11‬ﻃﺒﻖ ﺑﺮداﺷـﺘﻪ‪ ،‬ﺑﻪ اﻓﺸﺎي رازش‬
‫ﮐﻮﺷﯿﺪه »‪ ،«12‬ﮐﯿﻔّﯿﺖ آن را ﺑﻪ واﺳـﻄﻪ اﻣﻨﺎي دوﻟﺖ ﻣﻌﺮوض ﺳﺪه ﺳﺪره ﻣﺮﺗﺒﺖ ﺷﻬﺰاده ﮐﺎﻣﺮان واﻓﺮﺣﺸﻤﺖ ﻧﻤﻮده‪ ،‬از ﺧﯿﺎل ﻓﺎﺳﺪ آن‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 157‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫ﻓﺴﺎداﻧـﺪﯾﺶ و از ﻫﻮاي ﻣﺤـﺎل آن ﮐﺎﻓﺮ ﻧﻌﻤﺖ ﻧﺎﭘﺎك ﮐﯿﺶ‪ ،‬آﺗﺶ ﻏﻀﺐ ﻗﯿﺎﻣﺖ ﻟﻬﺐ ﺷﺎﻫﺰاده ﮐﺎﻣﻞ ﻧﺴﺐ زﺑﺎﻧﻪ زدن ﮔﺮﻓﺘﻪ‪ ،‬ﺣﮑﻢ ﺑﻪ‬
‫اﺧـﺬ و ﻗﯿـﺪ آن ﻣﺠﻬﻮل اﻟﻌﻘﻞ ﺻﺎدر ﺷـﺪه‪ ،‬ﻓﺮﻣﻮدﻧـﺪ ﮐﻪ ﻣﺎ آنﻫﻤﻪ اﻏﻤﺎض و ﻋﻔﻮي ﮐﻪ در ﺗﻘﺼـﯿﺮات او ﻓﺮﻣﻮدﯾﻢ و اﻓﻌﺎل ذﻣﯿﻤﻪ او را‬
‫ﭼﺸﻢ ﭘﻮﺷﯿﺪﯾﻢ‪ ،‬اﺻﻼ »‪ «13‬ﻣﻨﻈﻮر ﻧﺪاﺷﺘﻪ‪ ،‬ﺳﻮء ﻃﯿﻨﺖ و ﺧﺒﺚ‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪» :‬ﮐﺒﺮي« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪ :‬ﻇﻔﺮ رﻫﻨﻤﻮن‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪ :‬ﻋﺠﺰه اﺷﺘﻐﺎل ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﮐﺮد زﻋﻔﺮاﻧﻠﻮ‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪ :‬اﻋﻤﺎل و اﻓﻌﺎل‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪ :‬و ﭼﻮن آدم ﻓﻠﻮﻧﯿﺎ ﺧﻮرده و ﺑﺨﺖ اﻓﺴﺮده ﭘﮋﻣﺮده ﺑﻮد ﺗﺎ‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪» :‬او را ﻓﺮاﮔﺮﻓﺘﻪ« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺞ‪ :‬ﻓﺮار ﺑﺮ ﻗﺮار اﺧﺘﯿﺎر ﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(9‬ﻣﺞ‪ :‬ﻫﻤﺮاﻫﺎن و ﻫﻤﺮﻫﺎن‪.‬‬
‫)‪ .(10‬ﻣﺞ‪» :‬ﺑﺎﺧﺒﺮ و« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(11‬ﻣﺞ‪ :‬از ﺳﺮ‪.‬‬
‫)‪ .(12‬ﻣﺞ‪ :‬اﻗﺪام ﻧﻤﻮده‪.‬‬
‫)‪ .(13‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﺎ آنﻫﻤﻪ اﻏﻤﺎﺿﯽ ﮐﻪ از ﺗﻘﺼﯿﺮات و اﻓﻌﺎل ذﻣﯿﻤﻪ او ﻓﺮﻣﻮدهاﯾﻢ‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪143 :‬‬
‫ﻃﺒﯿﻌﺖ »‪ «1‬آﺧﺮ او را ﺑﺮﯾﻦ داﺷﺖ ﮐﻪ از درﮔﺎه ﺧﻼﯾﻖ اﻣﯿﺪﮔﺎه »‪ «2‬روﮔﺮدان ﺷﻮد‪ ،‬ﺑﻨﺎﺑﺮ ﺷﻌﺮ »‪ «3‬ﻣﺸﻬﻮر ﮐﻪ‪:‬‬
‫زﻣﯿﻦ ﺷﻮره ﺳﻨﺒﻞ ﺑﺮﻧﯿﺎرددر او »‪ «4‬ﺗﺨﻢ اﻣﻞ ﺿﺎﯾﻊ ﻣﮕﺮدان ﺑﺎ آنﻫﻤﻪ ﻣﮑﺎرم و ﺗﺮﺑﯿﺖ اﻋﻠﯽﺣﻀـﺮت ﺷﺎﻫﻨﺸﺎﻫﯽ ﻣﺼﺪر ﭼﻨﯿﻦ ﺟﻬﺎﻟﺖ و‬
‫ﻓﻀﻮﻟﯽ ﺷﺪه »‪ «5‬ﺗﺎ ﯾﮏ ﺳﺎل ﺧﻠﻖ اﻟﻠّﻪ را آزرده ﻣﯽداﺷﺖ و ﻋﺎﻗﺒﺖ اﻻﻣﺮ ﮐﻪ ﺧﺎﯾﺐ و ﺧﺎﺳـﺮ ﻣﻠﺘﺠﯽ ﺑﻪ ﻣﺎ ﮔﺮدﯾـﺪ و اﻧﻮاع ﻧﻮازش دﯾﺪ‪،‬‬
‫ﻣﻨﺸﺄ ﺿﻼﻟﺖ و ﮔﻤﺮاﻫﯽ ﮔﺮدﯾﺪ‪ 53) .‬ب( ﭘﺲ ﺑﺪﯾﻬﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ‪:‬‬
‫ﺳﺮ ﻧﺎﺳﺰاﯾﺎن ﺑﺮاﻓﺮاﺷﺘﻦوزﯾﺸﺎن اﻣﯿﺪ ﺑﻬﯽ داﺷﺘﻦ‬
‫ﺳﺮرﺷﺘﻪ ﺧﻮﯾﺶ ﮔﻢ ﮐﺮدن اﺳﺖﺑﻪ ﺟﯿﺐ اﻧﺪرون ﻣﺎر ﭘﺮوردن اﺳﺖ و در ﻫﻤﺎن روز از رﮐﺎب ﻇﻔﺮﺑﻨﯿﺎن »‪ «6‬ﮐﺲ رواﻧﻪ ﭼﻨﺎران ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‬
‫ﺑﻪ ﺿﺒﻄﻮرﺑﻂ آﻧﺠﺎ »‪ «7‬ﭘﺮداﺧﺘﻪ‪ ،‬اﻫﺎﻟﯽ آن ﺳـﺮزﻣﯿﻦ و اﮐﺮاد وﺣﺸـﯽ آﯾﯿﻦ را ﺧﺎﻃﺮﺟﻤﻊ و ﻣﻄﻤﺌﻦ ﺳﺎﺧﺘﻪ‪ ،‬اﻣﯿﺪواري دﻫﻨﺪ »‪ ،«8‬او را ﺑﺎ‬
‫رﺿﺎﻗﻠﯽ ﻣﯿﺮزا و ﻣﺼﻄﻔﯽ ﻣﯿﺮزا و ﻋﻮرات و ﻧﺴﻮان ﻧﺎدر ﻣﯿﺮزا ﮐﻪ در ارض اﻗﺪس ﻣﯽﺑﻮدﻧﺪ »‪ ،«9‬ﻣﻘّﯿﺪ و ﻣﺤﺒﻮس رواﻧﻪ درﺑﺎر ﺟﻬﺎنﻣﺪار‬
‫ﺷﻬﺮﯾﺎري ﺳﺎﺧﺘﻨـﺪ‪ «10» .‬رﺿـﺎﻗﻠﯽ ﻣﯿﺮزا‪ ،‬ﺑﺮادر ﻧـﺎدر ﻣﯿﺮزا‪ ،‬و ﻣﺼـﻄﻔﯽ ﻣﯿﺮزا‪ ،‬ﭘﺴـﺮش‪ ،‬در آن ﺷﺐ ﮐﻪ ﺑﻠـﺪه ﻣﻘـّﺪﺳﻪ ﻓﺘـﺢ ﺷـﺪ‪ ،‬آﻧﻬﺎ را‬
‫ﻓﺮﺻـﺖ ﻓﺮار ﻧﺸـﺪه‪ ،‬ﺑﻪ روﺿﻪ ﻣﺒـﺎرﮐﻪ ﻣﻄﻬﺮه ﺟﻨـﺎب اﻣـﺎم ﻫﻤـﺎم ﭘﻨـﺎه ﺑﺮدﻧـﺪ و در آﻧﺠـﺎ »‪ «11‬ﺑـﻪ ﺳـﺮ ﻣﯽﺑﺮدﻧـﺪ‪ .‬رﺿـﺎ ﻗﻠﯽ ﻣﯿﺮزا ﻣﺮدي‬
‫دروﯾﺶﻣﺴـﻠﮏ و ﮐﻢآزار ﺑﻮد »‪ «12‬و ﻣﺼـﻄﻔﯽ ﻣﯿﺮزا در »‪ «13‬ﻋﻬﺪ ﭘﺪر ﺧﻮﯾﺶ ﺑﻪ ﺷـﺮف ﻣﻨﺼﺐ ﺗﻮﻟﯿﺖ »‪ «14‬روﺿﻪ رﺿﻮﯾﻪ ﺳﺮاﻓﺮاز‬
‫ﺑﻮد »‪ «15‬ﺑﻌﺪ از ﻓﺘﺢ ﺷﺎﻫﺰاده ﻓّﺮخ‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪ :‬ﺳﻮء ﻃﺒﯿﻌﺖ و ﺧﺒﺚ ﻃﯿﻨﺖ‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪ :‬درﮔﺎه واﻻ‪.‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 158‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﺜﻞ‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪ :‬درو‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪ :‬ﺟﻬﻞ و ﻓﻀﻮل ﮔﺮدﯾﺪه‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪ :‬ﻇﻔﺮ ﻫﻢﻋﻨﺎن‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪ :‬ﮐﻪ ﺑﻪ ﺿﺒﻂ آﻧﺠﺎ‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺞ‪ :‬را ﻣﻄﻤﺌﻦ و اﻣﯿﺪوار ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ و‪.‬‬
‫)‪ .(9‬ﻣﺞ‪ :‬را ﻣﻄﻤﺌﻦ و اﻣﯿﺪوار ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ و‪.‬‬
‫)‪ .(10‬ﻣﺞ‪ :‬ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(11‬ﻣـﺞ‪ :‬رﺿﺎﻗﻠﯽ ﻣﯿﺮزا وﻟـﺪ ﺷﺎﻫﺮخ ﻣﯿﺮزا و ﻣﺼـﻄﻔﯽ ﻣﯿﺮزا وﻟﺪ ﻧﺎدر ﻣﯿﺮزا ﺑﻮده ﮐﻪ در ﺷﺐ ﻓﺘﺢ ﻓﺮﺻﺖ ﻓﺮار ﻧﺸﺪه در روﺿﻪ ﻣﻄﻬﺮه‬
‫ﻣﻨﻮره اﻣﺎم اﻟﺠﻦ و اﻻﻧﺲ ﻋﻠﯽ ﺑﻦ ﻣﻮﺳﯽ اﻟﺮﺿﺎ‪ -‬ﻋﻠﯿﻬﻤﺎ اﻟﺴﻼم‪ -‬ﭘﻨﺎه ﺑﺮده‪.‬‬
‫)‪ .(12‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﺮد ﮐﻢآزار دروﯾﺶ‪.‬‬
‫)‪ .(13‬ﻣﺞ‪ :‬ﮐﻪ در‪.‬‬
‫)‪ .(14‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﻪ ﺷﺮف ﺗﻮﻟﯿﺖ آﺳﺘﺎن ﻣﻼﯾﮏ ﻣﻄﺎف‪.‬‬
‫)‪ .(15‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﻮده ﮐﻪ‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪144 :‬‬
‫ﺳﯿﺮ »‪ «1‬آن دو ﻧﻔﺮ »‪ «2‬را ﺧـﺎﻃﺮﺟﻤﻊ ﻧﻤﻮده‪ ،‬ﻧﮕـﺎهداري ﻓﺮﻣﻮدﻧـﺪ و در ﻫﻨﮕﺎم »‪ «3‬رواﻧﻪ ﮐﺮدن ﺑﻪ درﮔـﺎه ﺟﻬﺎنﭘﻨـﺎه »‪ «4‬ﺧﻮاﻫﺸﻤﻨﺪ و‬
‫ﻣﺴـﺘﺪﻋﯽ ﺷﺪﻧﺪ ﮐﻪ ﺧﺎﻗﺎن ﻋﺪاﻟﺖ ﻧﺸﺎن ﺗﻘﺼـﯿﺮات و زﻟّﺎت آن دو ﻣﻀﻄﺮ را ﺑﻪ ﻋﻔﻮ و اﻏﻤﺎض ﻣﻘﺮون ﻓﺮﻣﻮده ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﺑﻌﺪ از وﺻﻮل دار‬
‫اﻟﺨﻼـﻓﻪ ﺧﺎﻗـﺎن اﻋﻈﻢ‪ ،‬اﯾﺠﺎﺑﺎ ﻟﻤﺴـﺌﻮﻟﻪ‪ ،‬از زﻟّﺎت و ﻫﻔﻮات آن ﻫﺮدو ﮔﺬﺷـﺘﻪ‪ ،‬ﻋﻔﻮ ﻓﺮﻣﻮدﻧـﺪ و »‪ «5‬از ﻋـﺎﻗﺒﺖ ﮐﺎر ﻧﻘـﺪ ﻋﻠﯽ ﺧﺎن ﮐﺮد‪،‬‬
‫اﮔﺮﭼﻪ‪«6» :‬‬
‫ﻣﻌﻠﻮم ﻣﻦ ﻧﺸـﺪ ﮐﻪ ﺳـﭙﻬﺮش ﮐﺠﺎ ﺑﺒﺮدﯾﺎ ﮔﺮدش زﻣﺎن ﺑﻪ ﮐـﺪاﻣﯿﻦ زﻣﯿﻦ ﺳﭙﺮد اﻣﺎ ﻣﺠﻤﻞ »‪ «7‬آﻧﮑﻪ آن ﺑﯽﺑﺼـﯿﺮت را ﺑﻌﺪ از وﺻﻮل دار‬
‫اﻟﺴﻠﻄﻨﻪ ﮐﻤﺎﻫﯽ اﺣﻮاﻟﺶ ﺑﺮ راي ﮐﺸﻮرآراي اﻗﺪس روﺷﻦ ﺷﺪ‪] .‬ﭼﺸﻢ[ ﺟﻬﺎن ﺑﯿﻨﺶ را ﺗﯿﺮه ﺳﺎﺧﺘﻨﺪ‪«8» .‬‬
‫ﺧﻼـﺻﻪ ﺷـﺎﻫﺰاده واﻻﺟﺎه در ﻋﺮض دو ﺳﻪ ﻣﺎه ﮔﻠﺰار ﺧﺮاﺳﺎن را »‪ «9‬از ﺧﺎر و ﺧﺎﺷﺎك ﺳـﺮﮐﺸﺎن و ﻣﻔﺴﺪان »‪ «10‬ﻣﺼّﻔﺎ و ﺑﻮﺳﺘﺎن آن‬
‫ﻣﻤﻠﮑﺖ »‪ «11‬را از وﺟﻮد ﮔﻠﭽﯿﻨـﺎن ﺑﯿﮕﺎﻧﻪ ﻣﻌّﺮا و ﻣﺒّﺮا »‪ «12‬ﺳﺎﺧﺘﻪ‪ ،‬ﻫﺮﮐﺠﺎ ﻣﻔﺴﺪي ﺑﻮد ﺑﻪ ﺳـﺮﭘﻨﺠﻪ ﺗﺪﺑﯿﺮ »‪ «13‬و ﮐﺎرداﻧﯽ ﺑﺮاﻧﺪاﺧﺖ‪.‬‬
‫ﻣﻬﻢ »‪ «14‬ﻧﯿﺎﺑﺖ ﻣﻤﻠﮑﺖداري را »‪ «15‬ﺑﻪ ﻣﺤّﻤﺪ ﺧﺎن ﻗﺎﺟﺎر ﻣﻔّﻮض و زﻣﺎم ﻟﺸﮑﺮي را ﺑﻪ اﺧﺘﯿﺎر »‪ «16‬ﺣﺴﯿﻦ ﺧﺎن ﺳﺮدار ﻣﺮﺟﻮع ﻓﺮﻣﻮد‬
‫ﮐﻪ در اﻧﺘﻈـﺎم ﻣﻬـﺎم ﻣﻠﮑﯽ و ﻣﺎﻟﯽ و اﻧﺘﺴﺎق اﻣﻮر ﺳـﭙﺎﻫﯽ »‪ «17‬و رﻋﯿـﺘﯽ ﺳـﻌﯽ ﻣﻮﻓﻮر را ﺑﻪ ﻣﻨّﺼﻪ ﻇﻬﻮر رﺳﺎﻧﯿـﺪه‪ 54) ،‬اﻟﻒ( واﻗﻌﺎت و‬
‫ﺻﺎدرات را روزﺑﻪروز ﻋﺮض ﮐﺮده‪ ،‬آﻧﭽﻪ از ﻣﺼﺪر ﺟﻼل و ﻣﻬﺒﻂ اﻗﺒﺎل اﻣﺮ ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ﻓﯿﺼﻞ ﻣﯽﯾﺎﺑﺪ‪ .‬ﻓﯽ اﻟﻮاﻗﻊ اﻣﻮر »‪ «18‬ﺧﺮاﺳﺎن‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪ :‬ﻧﯿﮑﻮﺳﯿﺮ‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﻀﻄﺮ‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪ :‬در ﺣﯿﻦ‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪ :‬درﮔﺎه ﺧﻼﯾﻖ اﻣﯿﺪﮔﺎه‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪ :‬ﺧﺎﻗﺎن ﻏﻈﻨﻔﺮ ﻓﺮاز زﻻت آن دو ﻧﻔﺮ اﯾﺠﺎﺑﺎ ﻟﻤﺴﺌﻮﻟﻪ ﮔﺬﺷﺘﻪ و ﻟﯿﮑﻦ‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪» :‬ﮐﺮد اﮔﺮﭼﻪ« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 159‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫)‪ .(7‬ﻣﻠﮏ‪ :‬ﻣﺠﻤﻠﯽ‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺞ‪ :‬از »اﻣﺎ ‪ «...‬ﺗﺎ اﯾﻨﺠﺎ ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(9‬ﻣﻠﮏ‪» :‬را« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(10‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﻌﺎﻧﺪﯾﻦ و ﻣﻔﺴﺪﯾﻦ‪.‬‬
‫)‪ .(11‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﻤﻠﮑﺖ ﻓﺮدوسﻧﺸﺎن‪.‬‬
‫)‪ .(12‬ﻣﻠﮏ‪ :‬ﻣﻌّﺮي و ﻣﺒّﺮي‪.‬‬
‫)‪ .(13‬ﻣﺞ‪ :‬اﻫﺘﻤﺎم‪.‬‬
‫)‪ .(14‬ﻣﺞ‪ :‬اﻣﻮر‪.‬‬
‫)‪ .(15‬ﻣﻠﮏ‪» :‬را« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(16‬ﻣﺞ‪ :‬ﮐﻪ از ﺟﻤﯿﻊ ﺻﻔﺎت و ﮐﻤﺎل آراﺳﺘﮕﯽ داﺷﺖ ﻣﻔﻮض و زﻣﺎم اﺧﺘﯿﺎر ﻟﺸﮑﺮي را ﺑﻪ‪.‬‬
‫)‪ .(17‬ﻣﻠﮏ‪» :‬را« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(18‬ﻣـﺞ‪ :‬وﻗﺎﯾﻊ و ﻣﻄﺎﻟﺐ را روزﺑﻪروز از ﺻﺎدرات و واردات ﻋﺮض ﮐﺮده‪ ،‬آﻧﭽﻪ از ﻣﮑﻤﻦ ﺟﻼل و ﻣﺼـﺪر اﻗﺒﺎل اﻣﺮ ﺷﻮد از آن ﻗﺮار‬
‫ﻓﯿﺼﻞ ﻣﯽداده ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﻓﯽ اﻟﺤﻘﯿﻘﻪ اﻣﺮ‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪145 :‬‬
‫ﻣﻦ ﺟﻤﯿﻊ اﻟﺠﻬـﺎت از ﺣﺴﻦ ﺳـﻠﻮك و رﻋﯿﺖﭘﺮوري و ﭼـﺎﮐﺮﻧﻮازي ﺷﺎﻫﺰاده ﺑﺎ داد و ﻫﻮش »‪ «1‬ﭼﻮن ﺑﻬﺸﺖ ﺟـﺎودان و روﺿﻪ رﺿﻮان‬
‫ﺷﺪ‪«2» .‬‬
‫ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﭼﻨـﺪﯾﻦ ﺳﺎل آواره ﻫﺮات و ﻗﻨـﺪﻫﺎر و ﺳﺮﮔﺸـﺘﻪ ﺳﺎﯾﺮ »‪ «3‬ﺑﻼـد و اﻣﺼـﺎر ﺑﻮدﻧـﺪ ﺑﻪ ﻓﺮاﻏﺖ ﺧﺎﻃﺮ و اﻃﻤﯿﻨﺎن ﻗﻠﺐ ﻣﻌﺎودت ﺑﻪ‬
‫اوﻃﺎن ﺧﻮد ﮐﺮده‪ ،‬ﺳـﺮﮔﺮم اﻣﺮ ﻣﻌﺎش و »‪ «4‬زﻧﺪﮔﺎﻧﯽ ﺧﻮد ﮔﺮدﯾﺪﻧﺪ‪ .‬ﻣﺸـﻬﺪ ﻣﻘّﺪس ﮐﻪ از اّﯾﺎم و ﻋﻬﻮد ﺳـﻠﻒ ﮐﺴﯽ را ﯾﺎراي آن ﻧﺒﻮد‬
‫ﮐﻪ ﻗـﺪم را از دروازهاش ﺑﯿﺮون ﮔﺬارد »‪ «5‬و ﻫﻤﻪروزه ﻓﻮج ﺗﺮﮐﻤـﺎﻧﯿﻪ و ﻃـﺎﯾﻔﻪ ﺿﺎﻟّﻪ »‪ «6‬اوزﺑﮑﯿﻪ در ﺧﺮاﺑﻪﻫﺎي »‪ «7‬ﺣﻮل »‪ «8‬ﺷﻬﺮ در‬
‫ﮐﻤﯿـﻦ ﮐﯿـﻦ و ﻓﺮﺻﺖ دﺳـﺘﺒﺮد ﺑﻮدﻧـﺪ و ﻫﻤﯿﺸﻪ ﺑﻪ اﺳـﺘﻤﺮار ﺑﻪ »‪ «9‬ﺗـﺎﺧﺖ و ﺗـﺎراج دﺳﺖ و ﺑـﺎزو ﻣﯽﮔﺸﻮدﻧـﺪ‪ «10» ،‬در ﻋﻬﺪ ﺧﺠﺴـﺘﻪ‬
‫ﺷﺎﻫﺰاده ﻓّﺮخﺳـﯿﺮ و از ﺻـﯿﺖ ﺟﻼدت آن ﺑﻠﻨـﺪاﺧﺘﺮ‪ ،‬ﭘﯽ و ﭘﺎي آن ﮔﺮوه »‪ «11‬ﺷـﻘﺎوت اﺛﺮ از »‪ «12‬ﺳـﯽ ﻓﺮﺳﺦ در ﺳﯽ ﻓﺮﺳﺦ آن ﺷﻬﺮ‬
‫ﺑﺮﯾـﺪه ﺷـﺪ ﺑﻠﮑﻪ از ﻣﻬﺎﺑﺖ آن ﺑﻠﻨـﺪاﻗﺒﺎل ﭼﻨﺪي ﮔﻮﺷـﻤﺎﻟﻬﺎ ﺧﻮرده‪ ،‬ﯾﺎراي آن ﻧﺪاﺷـﺘﻨﺪ ﮐﻪ از اوﺑﻪﻫﺎ »‪ «13‬و ﻣﺤﻞ ﺳـﮑﻨﺎي ﺧﻮد ﻗﺪﻣﯽ‬
‫ﺑﯿﺮون ﮔﺬارﻧﺪ »‪ «14‬و ﺷﺐ و روز ﮔﺮﻓﺘـﺎر ﭘﺎس ﯾﻮرش ﺷـﻬﺰاده ﮐﺎﻣﮑﺎر و ﺗﻄﺎول ﻏﺎزﯾﺎن ﺟﻼدت آﺛﺎر ﺑﻮدﻧـﺪ‪ ،‬و رﻋﺎﯾﺎي ﺷـﻬﺮي ﮐﻪ ﺗﺎ‬
‫»‪ «15‬ﺣﺎل در ﭼﻬﺎر دﯾﻮار ﻗﻠﻌﻪ ﻣﺤﺒﻮس و ﻣﺨﺘﻔﯽ ﻣﯽﺑﻮدﻧﺪ ﺑﻪ ﻫﺮﻗﺪر »‪ «16‬ﮐﻪ دﺳﺖرس داﺷﺘﻨﺪ و ﺟﺎﻫﺎﯾﯽ »‪ «17‬ﮐﻪ ﻫﺮﮔﺰ ﻧﺪﯾﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‬
‫ﺑﻨﺎي زراﻋﺖ و ﻓﻼﺣﺖ ﮔﺬاﺷـﺘﻪ ﺑﻪ ﺟﻮﮐﺎري و آﺑﯿﺎري ﻣﺸـﻐﻮل ﮔﺸـﺘﻨﺪ و »‪ «18‬ﻗﺮاوﻻـﻧﯽ ﮐﻪ از ﺟﺎﻧﺐ »‪ «19‬واﻻ ﺗﻌﯿﯿﻦ ﺷـﺪه ﺑﻮدﻧﺪ در‬
‫ﻫﺮدﻫﻨﻪ دﺷﺖ‪ ،‬از ﻣﺰدوران )‪ (96‬و ﺑﺰاوﻧﺪﻗﺎن و ﯾﮑﻪ ﺑﺎغ و آق درﺑﻨﺪ‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪ :‬ﻫﻮش و ﺻﻔﺎي ﻃﯿﻨﺖ و ﻧﯿﮑﻮ اﺧﻼﺻﯽ آن دو اﻣﯿﺮ ﺧﯿﺮﯾﺖ ﻧﯿﻮش‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪ :‬ﮔﺮدﯾﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪» :‬ﺳﺎﯾﺮ« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﻪ ﻓﺮاﻏﺖ ﺧﺎﻃﺮ ﻋﻮد ﺑﻪ اوﻃﺎن ﺧﻮد ﻧﻤﻮده‪ ،‬ﺳﺮﮔﺮم‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪ :‬از اﯾﺎم ﺳﻠﻒ اﻟﯽ ﺣﺎل ﮐﺴﯽ را ﯾﺎراي آن ﻧﺒﻮد ﮐﻪ از دروازه ﻗﺪم ﺑﯿﺮون ﻧﻬﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪ :‬ﺗﺮﮐﻤﺎﻧﯿﻪ و ﻓﺌﻪ ﺷﻮﻣﯿﻪ‪.‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 160‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺘﻦ‪ :‬ﺧﺮاﺑﻬﺎي‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺞ‪ :‬دور‪.‬‬
‫)‪ .(9‬ﻣﺞ‪ :‬و ﺑﻨﺎﺑﺮ ﻋﺎدت ﻣﺴﺘﻤﺮه ﻫﻤﻪروزه در‪.‬‬
‫)‪ .(10‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﯽﮔﺸﺎدﻧﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(11‬ﻣﻠﮏ‪ :‬اﻧﮕﺮ‪.‬‬
‫)‪ .(12‬ﻣﺞ‪ :‬آن ﮔﺮوه ﻣﮑﺮوه و آن ﻃﺎﯾﻔﻪ ﺷﻘﺎوتﭘﮋوه‪.‬‬
‫)‪ .(13‬ﻣﻠﮏ‪ :‬اوﺑﺎ‪) .‬ﻫﻤﻪﺟﺎ(‪ .‬ﻣﺞ‪ :‬اوﺑﻬﺎ )ﻫﻤﻪﺟﺎ(‪.‬‬
‫)‪ .(14‬ﻣﺞ‪ :‬از ]اوﺑﻪﻫﺎ[ ﺑﯿﺮون ﺑﯿﺎﯾﻨﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(15‬ﻣﺞ‪ :‬ﻋﻮام ﺷﻬﺮي ﮐﻪ اﻟﯽ‪.‬‬
‫)‪ .(16‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﻮدﻧﺪ ﺑﻪ ﻗﺪري ﮐﻪ‪.‬‬
‫)‪ .(17‬ﻣﺞ‪ :‬ﺟﺎﯾﯽ‪.‬‬
‫)‪ .(18‬ﻣﺞ‪» :‬و« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(19‬ﻣﺞ‪ :‬از ﺟﺎﻧﺐ ﺳﻌﺎدت ﺟﻮاﻧﺐ‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪146 :‬‬
‫)‪ ،(97‬ﻣﻌﺎدل ﯾﮏ ﺻﺪ ﻧﻔﺮ »‪ «1‬ﺳﻮار و ﭘﯿﺎده‪ ،‬در ﻫﺮﯾﮏ از آﻧﺠﺎﻫﺎ »‪ «2‬ﺑﻪ ﺳﺎﺧﻠﻮ ﻣﺄﻣﻮر ﺷﺪه‪ ،‬ﺷﯿﻮه ﺗﺪﺑﯿﺮ و »‪ «3‬ﺣﺰم را از دﺳﺖ ﻧﺪادﻧﺪ‬
‫و ﻣﮑّﺮر اﺗﻔـﺎق ﻣﯽاﻓﺘـﺎد ﮐﻪ ﻗﺮاوﻻـن از ﺑﯿﮑـﺎري ﺑﻪ ﺗﻨـﮓ آﻣـﺪه‪ ،‬ﺑﺎ ﻫﻢ ﻣﻤﻬـﺪ ﺷﺪﻧـﺪ و اوﺑﻪﻫﺎي ﺗﺮﮐﻤﺎﻧﯿﻪ »‪ «4‬را ﭼﭙـﺎول ﮐﺮده‪ ،‬اﺳـﯿﺮ و‬
‫ﻏﻨﯿﻤﺖ ﻣﯽآوردﻧﺪ‪«5» .‬‬
‫از اﺗﻔﺎﻗـﺎت‪ ،‬ﻣﭙﻖ‪ ،‬ﺳـﺮدار ﻧـﺎﻣﯽ‪ ،‬از ﺑﯽﺑﺎﮐﺎن ﻃﺎﯾﻔﻪ ﺷﻮﻣﯿﻪ ﺗّﮑﻪ »‪ «6‬ﮐﻪ ﺑـﺎ ﺧﯿﻞ ﻫﺰاره )‪ (98‬و اوﯾﻤـﺎق ﺣﺴﻦ ﻋﻬـﺪ و وﻓﺎق داﺷـﺘﻪ ﺑﻮد ﺑﺎ‬
‫ﻣﺴﺎوي »‪ «7‬ﯾـﮏ ﺻـﺪ ﻧﻔﺮ ﺳـﻮار از دﺷﺖ ﺑﻪ ﻋﺰم ﺗـﺎﺧﺖ ﺣﻮاﻟﯽ )‪ 54‬ب( ارض اﻗـﺪس ﺳﻮاره ﺷـﺪه »‪ «8‬و ﺧﻮد را ﺑﻪ ﻣﯿـﺎن ﻫﺰارﺟـﺎت‬
‫ﮐﺸـﯿﺪه‪ ،‬ﭼﻨﯿﻦ ﺷـﻬﺮت داد ﮐﻪ ﺑﻪ ﻫﺮات ﻣﯽروم‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮان »‪ «9‬ﻃﺎﯾﻔﻪ »‪ «10‬ﻫﺰاره ﺗﻌّﺮﺿـﯽ ﺑﻪ او »‪ «11‬ﻧﺮﺳﺎﻧﯿـﺪه‪ ،‬آن ﺑﺪﺑﺨﺖ از راه ﻣﮑﺮ و‬
‫ﻏﺪر از ﻣﯿﺎن ﻫﺰاره ﺟﻠﻮ ﮔﺮداﻧﯿﺪه‪ ،‬ﻋﻠﯽ اﻟﻐﻔﻠﻪ در ﺷـﺶ ﻓﺮﺳـﺨﯽ ارض اﻗﺪس در ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﺗﻤﺎﻣﯽ اﻧﻌﺎم و دواب و اﻏﻨﺎم »‪ «12‬ﺳﭙﺎﻫﯽ‬
‫و رﻋﯿﺘﯽ در ﭼﻤﻦ و ﺻﺤﺮا ﻣﯽﮔﺸﺘﻨﺪ »‪ «13‬و اول ﺑﻬﺎر ﺑﻮد‪ ،‬ﭼﭙﺎول اﻧﺪاﺧﺘﻪ دﺳﺖ ﺑﻪ ﯾﻐﻤﺎ و اﺳﺮ ﮔﺸﺎدﻧﺪ‪ .‬ﯾﮑﯽ از آن ﻋﻠﻒﭼﯿﻨﺎن از ﻗﯿﺪ‬
‫»‪ «14‬آن ﺑﯽدﯾﻨﺎن ﺟﺴـﺘﻪ‪ ،‬ﺧﺒﺮ ﺑﻪ ﺷﻬﺮ رﺳﺎﻧﯿﺪ‪ .‬ﺷﺎﻫﺰاده »‪ «15‬ﻣﻨﺼﻮر ﻣﺤّﻤﺪ ﺧﺎن ﻗﺎﺟﺎر و ﺣﺴـﯿﻦ ﺧﺎن ﺳﺮدار را ﺑﻪ ﺗﮑﺎﻣﯿﺸﯽ آﻧﻬﺎ ﻣﺄﻣﻮر‬
‫ﻓﺮﻣﻮده‪ ،‬ﺑﺎ ﻓﻮﺟﯽ از ﺳﻮاران ﮐﻪ ﺣﺎﺿـﺮرﮐﺎب ﺑﻮدﻧﺪ از ﺷـﻬﺮ ﺑﯿﺮون رﻓﺘﻨﺪ‪ .‬آﻧﻬﺎ ﮐﻪ ﺧﻮد از ﺳـﻄﻮت ﺷـﻬﺰاده ﻓﺮﯾﺪونﻓﺮ ﻣﺴﺘﺤﻀـﺮ ﺑﻮدﻧﺪ‬
‫»‪ «16‬ﺗﺎب ﻧﯿﺎورده‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﻤﺎن ﻫﺎيوﻫﻮي ﻣﺎلﭼﺮان و ﻋﻠﻒﭼﯿﻨﺎن »‪ «17‬و زدوﺧﻮرد ﭼﻮب و ﺗﯿﺸﻪ ﺧﺎزﻧﺎن »‪ «18‬ﭘﺎي ﺛﺒﺎﺗﺸﺎن ﻣﺘﺰﻟﺰل ﺷﺪه‪،‬‬
‫از ﺑﯿﻢ اﯾﻨﮑﻪ ﺳـﻮار از ﭘﯽ »‪ «19‬ﺧﻮاﻫﺪ رﺳـﯿﺪ‪ ،‬ﺑﻨﺎﺑﺮ ﻓﺮار ﮔﺬاﺷـﺘﻨﺪ‪ .‬اﻓﻮاج ﻣﻨﺼﻮره و ﺳﺮدارﻫﺎ »‪ «20‬ﺑﻪ اﻣﯿﺪ ﺷﮑﺎر »‪ «21‬ﺟﻠﻮرﯾﺰ ﺑﻪ آﻧﺠﺎ‬
‫رﺳﯿﺪه‪ ،‬آﻧﻬﺎ ﮐﻪ دو ﺳﺎﻋﺖ از روز‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪» :‬ﻧﻔﺮ« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪ :‬در ﻫﻤﻪﺟﺎ‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪» :‬ﺗﺪﺑﯿﺮ و« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﻤﻬﺪ ﺷﺪه ﻣﻮاﻓﻘﺖ ورزﯾﺪه اوﺑﻪﻫﺎي ﺗّﮑﻪ؛‬
‫)‪ .(5‬ﻣﻠﮏ‪» :‬ﻣﯽآوردﻧﺪ« ﻧﺪارد؛ ﻣﺞ‪ :‬اﺳﯿﺮ و ﯾﻐﻤﺎ ﻣﯽآورﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 161‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﭙﻖ ﻧﺎﻣﯽ از ﺑﯽﺑﺎﮐﺎن ﺗّﮑﻪ‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﺎ ﻣﻌﺎدل‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﻠﮏ‪» :‬ﺷﺪه« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(9‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﻨﺎﺑﺮﯾﻦ‪.‬‬
‫)‪ .(10‬ﻣﺞ‪ :‬ﺧﯿﻞ‪.‬‬
‫)‪ .(11‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﺪو‪.‬‬
‫)‪ .(12‬ﻣﺞ‪ :‬ﺗﻤﺎﻣﯽ ﻣﺎﻟﻬﺎي‪.‬‬
‫)‪ .(13‬ﻣﺞ‪ :‬در ﺻﺤﺮا ﺑﻮدﻧﺪ و در ﭼﻤﻦ ﻣﯽﮔﺸﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(14‬ﻣﺞ‪ :‬از دﺳﺖ‪.‬‬
‫)‪ .(15‬ﻣﺞ‪ :‬از ﺟﺎﻧﺐ ﺷﺎﻫﺰاده‪.‬‬
‫)‪ .(16‬ﻣﺞ‪» :‬ﺑﻮدﻧﺪ« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(17‬ﻣﺞ‪ :‬ﻋﻠﻒﭼﯿﻦ‪.‬‬
‫)‪ .(18‬ﻣﺞ‪ :‬ﭼﻮب و ﺗﺒﺮزﯾﻦ‪.‬‬
‫)‪ .(19‬ﻣﺞ‪» :‬از ﭘﯽ« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(20‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﺎ ﺳﺮداران‪.‬‬
‫)‪ .(21‬ﻣﺞ‪ :‬ﺷﮑﺎرﯾﺎن‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪147 :‬‬
‫ﮔﺬﺷﺘﻪ رﻫﻨﻮرد وادي ﻓﺮار ﮔﺸﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ »‪ «1‬ﮐﻪ اﻟﺒﺘﻪ ﻓﺎﺻﻠﻪ ﺑﯿﻦ اﻟﻔﺮﯾﻘﯿﻦ ﺗﺨﻤﯿﻨﺎ دوازده ﻓﺮﺳﺦ ﻣﺘﺠﺎوز ﺑﻠﮑﻪ ﭼﻬﺎرده ﻓﺮﺳﺦ ﺷﺪه ﺑﻮد‪«2» .‬‬
‫ﭼﻮن ﻟﺸـﮑﺮ داﯾﻢ ﻫﻮس اﯾﻦﭼﻨﯿﻦ روزي را داﺷـﺘﻨﺪ »‪ «3‬ﮐﻪ ﺷﺎﯾـﺪ »‪ «4‬ﺻـﯿﺪي را ﺑﻪ دام آورﻧـﺪ »‪ ،«5‬ﺿـﺒﻂ ﺟﻠﻮ ﺳﭙﺎه ﻇﻔﺮ ﻫﻤﺮاه اﻣﮑﺎن‬
‫ﻧﯿﺎﻓﺘﻪ‪ «6» ،‬ﺳﻮار ﻓﻮجﻓﻮج ﺑﻪ ﺗﻌﺎﻗﺐ آن ﻃﺎﯾﻔﻪ ﺷﻮﻣﯿﻪ ﺷﺘﺎﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺗﺎ »‪ «7‬آنروز ﺑﻪ ﺷﺐ رﺳﯿﺪ و »‪ «8‬اﺛﺮي از ﺗﺮﮐﻤﺎﻧﯿﻪ ﻧﺠﺴﺘﻨﺪ »‪ «9‬و ﺷﺐ را‬
‫ﻧﯿﺰ رﻓﺘﻪ‪ ،‬ﺻﺒﺢ ﮐﺮدﻧﺪ و ﻧﺸﺎﻧﯽ ﻧﯿﺎﻓﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﺎ »‪ «10‬اﯾﻨﮑﻪ ﻣﯽداﻧﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ آنﮔﺮوه از ﺧﻮف ﺧﻮد را ﺑﻪ ﮐﻮه رﺳﺎﻧﯿﺪه »‪ ،«11‬راه را ﭼﭗ ﺳﺎﺧﺘﻪ‬
‫ﺑﯿﺮون رﻓﺘﻪاﻧﺪ‪ «12» ،‬ﻣﻊ ﻫﺬا ﮐﺴﯽ را ﺟﺮأت آن ﻧﺒﻮد ﮐﻪ ﺣﺮف »‪ «13‬ﻣﻌﺎودت ﺑﺮ زﺑﺎن آورد »‪ «14‬ﮐﻪ ﻣﺒﺎدا اﺣﺪي »‪ «15‬ﺣﻤﻞ ﺑﺮ ﺑﺪدﻟﯽ‬
‫و ﺟﺒﻦ آنﮐﺲ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫ﺧﻼـﺻﻪ آنروز ﻫﻢ ﺗـﺎ ﻧﺰدﯾـﮏ ﻏﺮوب آﻓﺘـﺎب »‪ «16‬اﯾﻠﻐـﺎر ﮐﺮده‪ ،‬ﻗﺮﯾـﺐ ﺑـﻪ »‪ «17‬ﭘﻨﺠـﺎه ﻓﺮﺳـﻨﮓ از ﮔﺮﯾﻮه ﻣﻐـﺎك و راهﻫﺎي ﺳـﺨﺖ‬
‫ﺻﻌﺒﻨﺎك »‪ «18‬را ﻃﯽ ﮐﺮده‪ ،‬ﺳﻮاي ﭼﻨﺪ رأس اﺳﺐ ﻣﺎﻧﺪه ﺑﯽﺻﺎﺣﺐ ﻧﺼـﯿﺐ ﻏﺎزﯾﺎن ﻧﺼـﺮت ﻫﻢﻋﻨﺎن ﻧﺸﺪ‪ «19» .‬ﻧﺎﭼﺎر آن ﺷﺐ را در‬
‫آن ﺻـﺤﺮاي ﺑﯽآب ﮔﺬراﻧﯿﺪه‪ ،‬ﺻـﺒﺢ ﻗﺮﯾﻦ ﺗﺄﺳﻒ )‪ 55‬اﻟـﻒ( ﻣﺮاﺟﻌﺖ ﺑﻪ ﺷـﻬﺮ ﮐﺮده »‪ ،«20‬اﯾﻦ ﻏﻠﻐﻠﻪ و آوازه در اوﺑﻪﻫـﺎي ﺗﺮﮐﻤـﺎﻧﯿﻪ‬
‫»‪ «21‬اﻓﺘـﺎده‪ ،‬دﺳﺖ و ﭘـﺎ را ﮔﻢ ﮐﺮده‪ ،‬از ﺑﯿﻢ ﻏﺎزﯾـﺎن ﺟﻼـي وﻃﻦ اﺧﺘﯿـﺎر و ﺧـﻮد را از ﯾﻮرت و ﻣﺤﻼـت »‪ «22‬ﺑﻪ اﺻﻞ دﺷﺖ ﮐﺸـﯿﺪه‪،‬‬
‫ﭼﻨﺪي ﺑﻪ ﺧﻮف »‪ «23‬و ﻧﺎﮐﺎﻣﯽ ﮔﺬراﻧﯿﺪه‪ ،‬ﺑﺎﻻﺧﺮه »‪ «24‬ﺑﻪ ﮐﻨﮑﺎش و ﺻﻮابدﯾﺪ »‪ «25‬ﺻﻮﻓﯿﻪ ﺧﻮد‪ ،‬ﭼﻨﺪ ﻧﻔﺮ از اون ﺑﯿﮕﯿﺎن »‪ «26‬و آق‬
‫ﺳﻘﺎﻻن ﺑﺎ ﻗﻀﺎت ﺧﻮد ﺑﻪ اﻧﻀﻤﺎم‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪» :‬ﺑﻮدﻧﺪ« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪» :‬ﺑﻠﮑﻪ ﭼﻬﺎرده ﻓﺮﺳﺦ ﺷﺪه« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 162‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪» :‬ﺷﺎﯾﺪ« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﯿﺎورﻧﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪ :‬ﺿﺒﻂ ﺟﻠﻮ ﺳﻮار ﻣﻤﮑﻦ ﻧﺸﺪه‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪ :‬آن ﻃﺎﯾﻔﻪ ﻓﺮاري ﺷﺘﺎﻓﺘﻨﺪ و ﺟﻤﻌﯽ رد اﺳﺒﺎن را ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺐ ﻣﯽﺗﺎﺧﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺞ‪ :‬رﺳﯿﺪه‪.‬‬
‫)‪ .(9‬ﻣﺞ‪ :‬ﺗﺮﮐﻤﺎن ﻧﺸﺪه‪.‬‬
‫)‪ .(10‬ﻣﺞ‪ :‬و ﺑﺎ‪.‬‬
‫)‪ .(11‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﺮ ﮐﻮه زده‪.‬‬
‫)‪ .(12‬ﻣﺞ‪ :‬ﭼﭗ ﮐﺮده‪ ،‬ﺑﯿﺮون رﻓﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(13‬ﻣﺞ‪ :‬ﮐﺴﯽ ﺟﺮأت ﻧﮑﺮده ﺳﺨﻦ‪.‬‬
‫)‪ .(14‬ﻣﺞ‪ :‬ﻧﺮاﻧﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(15‬ﻣﺞ‪ :‬ﮐﻪ ﻣﺒﺎدا ﮐﺴﯽ دﻗﺖ ﮐﺮده‪.‬‬
‫)‪ .(16‬ﻣﺞ‪ :‬آنروز را ﻧﯿﺰ ﺗﺎ ﻋﺼﺮ ﺗﻨﮓ‪.‬‬
‫)‪ .(17‬ﻣﺞ‪» :‬ﺑﻪ« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(18‬ﻣﺞ‪ :‬ﺻﻌﺒﻨﺎك و دﺷﺖ ﭘﻬﻨﺎور‪.‬‬
‫)‪ .(19‬ﻣﺞ‪ :‬ﻏﺎزﯾﺎن ﻇﻔﺮ ﻣﻮﮐﺐ ﻧﺸﺪه‪.‬‬
‫)‪ .(20‬ﻣﺞ‪ :‬ﮐﺮده ﺑﻮدﻧﺪ و‪.‬‬
‫)‪ .(21‬ﻣﺞ‪ :‬ﺗﺮﮐﻤﺎﻧﯿﻪ ﺷﻮﻣﯿﻪ‪.‬‬
‫)‪ .(22‬ﻣﺞ‪» :‬از ﯾﻮرت و ﻣﺤﻼت« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(23‬ﻣﺞ‪» :‬ﺧﻮف و« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(24‬ﻣﺞ‪ :‬و ﺑﺎﻻﺧﺮه‪.‬‬
‫)‪ .(25‬ﻣﺞ‪» :‬و ﺻﻮاﺑﺪﯾﺪ« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(26‬ﻣﻠﮏ‪ :‬اون ﺑﯿﮕﯽ‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪148 :‬‬
‫ﻋﺮاﯾﺾ »‪ «1‬ﺿـﺮاﻋﺖآﻣﯿﺰ ﻣﺨﻠﺼـﺎﻧﻪ ﺑﻪ درﺑـﺎر »‪ «2‬ﺧﺴـﺮواﻧﻪ ﻓﺮﺳـﺘﺎده‪ ،‬ﻃـﺎﻟﺐ ﻋﻔﻮ و اﻣـﺎن و ﺟﻮﯾـﺎي ﻣﺼـﺎﻟﺤﻪ و اﺳﺘﯿﻤـﺎن ﺷـﺪه‪ ،‬از در‬
‫ﺧﺪﻣﺘﮕﺰاري درآﻣﺪﻧﺪ و »‪ «3‬اﺳﺐ »‪ «4‬ﻧـﺎﻣﯽ ﺧﻮب ﭘﯿﺸـﮑﺶ ﮐﺮده در ﻫﻨﮕـﺎم اﺳﺘﺮﺧﺎص از درﮔﺎه ﻋﺎﻟﻤﯿﺎن ﻣﻨﺎص ارﻗﺎم اﻟﻄﺎف آﺛﺎر و‬
‫ﭘﺮواﻧﻪﺟﺎت »‪ «5‬اﺳـﺘﻤﺎﻟﺖ و ﺛﺎر ﺣﺎﺻﻞ ﻧﻤﻮده‪ ،‬ﺑﺎ ﻧﻬﺎﯾﺖ اﻣﯿـﺪواري و »‪ «6‬ﻧﯿﻞ ﻣﺮام رﺧﺼﺖ اﻧﺼـﺮاف ﺑﻪ اوﻃﺎن ﻣﺄﻟﻮﻓﻪ ﺧﻮد ﯾﺎﻓﺘﻨﺪ »‪ «7‬و‬
‫دﯾﮕﺮ ﯾﺎراي آن ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ ﮐﻪ دم از ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ و ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﯽ زده ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﺗﻤﺎﻣﯽ در ﺟﺎ و ﻣﮑﺎن ﺧﻮد ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮﺟﻤﻌﯽ ﮔﺬراﻧﯿﺪه‪ ،‬ﻣﺠﺪدا رؤﺳﺎ و‬
‫آق ﺳﻘﺎﻻن »‪ «8‬ﺷـﺮﻓﯿﺎب ﺣﻀﻮر ﻣﺮﺣﻤﺖ ﺑﻨﯿﺎن ﺷﺪه‪ ،‬ﻣﺴـﺘﺪﻋﯽ ﮔﺮدﯾﺪﻧﺪ ﮐﻪ ﺧﯿﻞ ﺑﻪ ﺧﯿﻞ و ﻓﺮﻗﻪ ﺑﻪ ﻓﺮﻗﻪ »‪ «9‬را ﯾﻮرت و ﻣﺤﻞ ﺳﮑﻨﺎي‬
‫»‪ «10‬ﻣﻌﯿﻦ و ارﻗﺎم ﺗﯿﻮل و اﻗﻄﺎع ﺗﻤﻠﯿﮏ و ﺟﺎﯾﮕﯿﺮ و ﺳـﯿﻮرﻏﺎل ﻣﺮﺣﻤﺖ ﻓﺮﻣﺎﯾﻨﺪ‪ «11» .‬ﻣﺴﺌﻮﻻن »‪ «12‬اﯾﺸﺎن ﺑﻪ ﺷﺮف ﻗﺒﻮل و ﻋّﺰ اﺟﺎﺑﺖ‬
‫»‪ «13‬ﻣﻘﺮون ﺷﺪه‪ ،‬ﻫﺮﮐﺪام را ﺑﻪ ﺣﺴﺐ اﺳـﺘﺪﻋﺎ و ﺗﻤّﻨﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﮐﺮده ﺑﻮدﻧﺪ »‪ ،«14‬ﯾﻮرت و ﻣﺴـﮑﻦ و ﻣﺤﻞ زراﻋﺖ و ﻧﺸﯿﻤﻦ ﺑﻪ ﺳﯿﻮرﻏﺎل‬
‫و ﺟـﺎﯾﮕﯿﺮ اﺑـﺪي ﻋﻨﺎﯾﺖ ﻓﺮﻣﻮده و آﻧﻬﺎ ﻧﯿﺰ »‪ «15‬ﭘﯿﺸﮑﺸـﻬﺎي ﻻﯾﻖ ﮔﺬراﻧﯿـﺪه‪ ،‬ﻣﺮاﺟﻌﺖ ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪ .‬و ﻟﯿﮑﻦ ﻧﻈﺮ ﺑﻪ ﺧﻮف و ﻫﺮاﺳـﯽ ﮐﻪ از‬
‫ﺟﺎﻧﺐ ﺷﺎﻫﺰاده ﻓﺮﯾﺪون ﺳﻄﻮت »‪ «16‬ﺑﺮ دﻟﻬﺎي اﯾﺸﺎن ﻣﺴـﺘﻮﻟﯽ ﺷﺪه ﺑﻮد‪ ،‬اﻣﮑﺎن ﺿـﺒﻂ و ﺧﻮدداري ﻧﺪاﺷﺘﻪ »‪ «17‬ﻫﯿﭻﮔﺎه از ﺧﻮد ﻏﺎﻓﻞ‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 163‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫ﻧﺒﻮدﻧﺪ و ﻫﻤﯿﺸﻪ اوﻗﺎت ﻗﺮاوﻻن »‪ «18‬در ﺧﻔﯿﻪ ﮔﻤﺎﺷـﺘﻪ‪ ،‬ﻧﻔﺮي و اﻣﻮال ﺧﻮد را ﻣﺤﺎﻓﻈﺖ ﻣﯽﻧﻤﻮدﻧـﺪ و ﭼﻨﺪﯾﻦ دﻓﻌﻪ ﻗﺮاوﻻن درﺑﻨﺪ ﻋﻠﯽ‬
‫اﻟﻐﻔﻠﻪ ﺑﺮ ﺳﺮ آﻧﻬﺎ‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﺎ ﻗﻀﺎت و ﻋﺮاﯾﺾ‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﻠﮏ‪ :‬ﺑﻪ در‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪» :‬از ﺧﺪﻣﺘﮕﺰاري درآﻣﺪﻧﺪ و« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪ :‬اﺳﺒﻬﺎي‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﻠﮏ‪ :‬ﭘﺮواﻧﻪﺟﺎت‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪ :‬ﭘﯿﺸﮑﺶ ﮐﺮده ارﻗﺎم اﺳﺘﻤﺎﻟﺖ و ﭘﺮواﻧﭽﻪ اﻣﺎن ﺣﺎﺻﻞ ﻧﻤﻮده ﺑﺎ‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﻪ ﺻﻮب وﻃﻦ ﻣﺎﻟﻮف ﺣﺎﺻﻞ ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺞ‪ :‬ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ ﮐﻪ در اوﺑﻪﻫﺎي ﺧﻮد ﺧﺎﻃﺮﺟﻤﻊ ﺧﻮاﺑﯿﺪه‪ ،‬ﻣﺠﺪدا ﺟﻤﯿﻊ اون ﺑﯿﮕﯿﺎن‪.‬‬
‫)‪ .(9‬ﻣﺞ‪ :‬ﺟﻮﻗﻪ ﺑﻪ ﺟﻮﻗﻪ‪.‬‬
‫)‪ .(10‬ﻣﺞ‪» :‬و ﻣﺤﻞ ﺳﮑﻨﺎي« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(11‬ﻣﺞ‪ :‬و ارﻗﺎم اﻗﻄﺎع ﺗﻤﻠﯿﮏ و ﺳﯿﻮرﻏﺎل ﻣﺮﺣﻤﺖ ﻓﺮﻣﻮده ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(12‬ﻣﻠﮏ‪ :‬ﻣﺴﺌﻮﻻت؛ ﻣﺞ‪ :‬ﻣﺴﺌﻮل‪.‬‬
‫)‪ .(13‬ﻣﺞ‪ :‬اﯾﺸﺎن ﺑﻪ اﺟﺎﺑﺖ‪.‬‬
‫)‪ .(14‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﺮﺣﺴﺐ ﺗﻤﻨﺎ و ﻣﺪﻋﺎي اﯾﺸﺎن‪.‬‬
‫)‪ .(15‬ﻣﺞ‪ :‬زراﻋﺖ ﺑﻪ اﻗﻄﺎع ﺗﻤﻠﯿﮏ و ﺳﯿﻮرﻏﺎل داﯾﻤﯽ ﻣﺮﺣﻤﺖ ﺷﺪه‪.‬‬
‫)‪ .(16‬ﻣﺞ‪ :‬ﺷﺎﻫﺰاده واﻓﺮ ﺻﻼﺑﺖ‪.‬‬
‫)‪ .(17‬ﻣﺞ‪ :‬ﻧﺒﻮده‪.‬‬
‫)‪ .(18‬ﻣﺞ‪ :‬ﻫﻤﯿﺸﻪ ﻗﺮاول‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪149 :‬‬
‫رﯾﺨﺘﻪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻗﺘﻞ »‪ «1‬و اﺳﺮ اﯾﺸﺎن ﻣﯽﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ و رؤﺳﺎي آﻧﻬﺎ از روي اﺿﻄﺮار ﻣﺴﺘﺪﻋﯽ ﺷﺪه‪ ،‬ﺧﻼﺻﯽ »‪ «2‬اﺳﺮاي ﺧﻮد را »‪ «3‬درﺧﻮاﺳﺖ‬
‫ﻣﯽﻧﻤﻮدﻧﺪ »‪ «4‬و اﺳـﺮاي ﭼﻨﺪﯾﻦﺳﺎﻟﻪ ﻗﺰﻟﺒﺎﺷـﯿﻪ ﮐﻪ در ﺑﻠﺦ و »‪ «5‬ﺑﺨـﺎرا ﺑﻪ ذّل رﻗّﯿﺖ ﮔﺮﻓﺘﺎر ﺑﻮدﻧـﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻗﯿﻤﺖ اﻋﻠﯽ ﺧﺮﯾـﺪاري ﮐﺮده‪ ،‬در‬
‫ﻋﻮض اﺳـﺮاي ﺧﻮد ﻣﯽدادﻧﺪ و ﻣّﺪﺗﻬﺎ ﺑﺪﯾﻦ و ﺗﯿﺮه )‪ 55‬ب( ﮔﺬﺷـﺘﻪ‪ ،‬در ﻫﯿﭻوﻗﺖ از ﯾﻮرش ﻗﺮاوﻻن درﺑﻨﺪ و ﺳﻮاران ﻟﺸـﮑﺮ ﻓﯿﺮوزﻣﻨﺪ‪،‬‬
‫ﺧﺎﻃﺮﺟﻤﻊ و ﻓﺎرغ ﻧﻤﯽآﺳﻮدﻧـﺪ و ﻫﯿـﭻﮔﺎه ﺳﻮداي ﺗﻼﻓﯽ و راه ﺧﯿﺎل ﻣﮑﺎﻓﺎت ﻧﻤﯽﭘﯿﻤﻮدﻧـﺪ و ﭘﯿﻮﺳـﺘﻪ ﻣﺘﺰﻟﺰل و ﭘﺮﯾﺸﺎندل ﻣﯽزﯾﺴـﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫»‪«6‬‬
‫در ﺑﯿﺎن وﻗﺎﯾﻊ ﺳﺎل ﻣﯿﻤﻨﺖ ﻣﺂل ﺳﯿﭽﻘﺎن ﺋﯿﻞ ﻓﺮﺧﻨﺪه دﻟﯿﻞ »‪ «7‬ﮐﻪ ﺳﺎل دوﯾﻢ ﺣﮑﻤﺮاﻧﯽ و ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواﯾﯽ ﺷﺎﻫﺰاده ﻇﻔﺮ ﻣﺒﺎﻧﯽ اﺳﺖ و‬
‫ﯾﻮرش ﺗﺮﮐﻤﺎﻧﯿﻪ دﺷﺖ ﻗﭙﭽﺎق را وﺟﻬﻪ ﻫّﻤﺖ »‪ «8‬ﺳﺎﺧﺘﻦ و اﺳﺘﻤﺪاد ﺟﻨﻮد ﻏﯿﺒﯽ »‪ «9‬ﺑﻪ اﺳﺘﯿﺼﺎل ﻓﺮﻗﻪ ﺿﻼل ﭘﺮداﺧﺘﻦ‬
‫در ﺷﺐ ﺟﻤﻌﻪ‪ ،‬ﻫﺸـﺘﻢ ﺷﻬﺮ ذي ﺣﺠﮥ اﻟﺤﺮام ﺳﻨﻪ ‪ ،1219‬ﺳـﻠﻄﺎن ﮐﺸﻮرﺳـﺘﺎن اﻗﻠﯿﻢ ﭼﺎرم و ﻟﺸﮑﺮﮐﺶ ﺟﻨﻮد ﻣﺴﻌﻮد اﺧﺘﺮ و اﻧﺠﻢ‪ ،‬واﻟﯽ‬
‫ﻣﻤﺎﻟﮏ ﺧﺎور و ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواي ﺑﻼد ﺑﺎﺧﺘﺮ‪ ،‬اﻋﻨﯽ آﻓﺘﺎب ﺟﻬﺎنﺗﺎب‪ ،‬ﺑﻪ ﺳـﻌﺎدت و ﻓﯿﺮوزي و ﻓﺮﺧﻨﺪﮔﯽ و ﺑﻬﺮوزي ﻗﺪم ﻣﯿﻤﻨﺖ ﺷـّﯿﻢ را زﯾﺐ‬
‫و ﻃﺮاز ﻣﺤﻔـﻞ ﻣﻨـّﻮر ﺣﻤـﻞ ﺳـﺎﺧﺖ و در آن ﺑﯿـﺖ اﻟﺸـﺮف ﻋّﺰت ﺗﺨـﺖ ﻓﺮﻣـﺎﻧﺮواﯾﯽ را ﺑـﻪ ﺗﮑﯿﻪﮔـﺎه ﻋّﺰ و ﺟـﺎه اﻓﺮاﺧﺖ‪ .‬ﻋﺎﻟﻤﯿـﺎن را از‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 164‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫ﺷﻌﺸﻌﻪاﻓﺮوزي ﺟﻤﺎل ﺑﯽﻣﺜﺎل رﺷﮏ اّﯾﺎم وﺻﺎل ﮔﺮداﻧﯿﺪ و ازﻫﺎر را از ﮐﻒ زرﺑﺎرش داﻣﻦ داﻣﻦ ﺳﻮﻧﺶ ﻃﻼي اﺣﻤﺮ از ﭘﯽ ﻧﺜﺎر ﺑﺮ ﻓﺮق‬
‫آﻣﺪ‪ .‬ﮔﻠﺒﻦ و اﺷﺠﺎر را از ﮐﺎرﮔﺎه زرﻧﮕﺎرش ﺧﻼع اﻟﻮان اﻃﻠﺲ و دﯾﺒﺎي ﺷﻮﺷﺘﺮ ﻃﺮاز دوش و ﺑﺮﮔﺮدﯾﺪ‪ .‬ﻧﻮﺧﺎﺳﺘﮕﺎن »‪ «10‬ﮔﻠﺰار ﺑﺴﺎط‬
‫ﻋﯿﺶ و ﻧﺸﺎط ﮔﺴﺘﺮده‪ ،‬در ﮐﻨﺎر ﺟﺪاول و اﻧﻬﺎر ﺟﺎم ﻻﻟﻪ را ﺑﻪ دور اﻧﺪاﺧﺘﻨﺪ و دوﺷﯿﺰﮔﺎن‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪ :‬ﻫﻤﯿﺸﻪ ﺑﻪ‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪» :‬ﺧﻼﺻﯽ« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﻠﮏ‪» :‬ﺧﻮد را« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﻘﺘﻀﯽ ﻣﯽﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪» :‬ﺑﻠﺦ و« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪ :‬ﻓﯿﺮوزﻣﻨﺪ ﻃﺮف اﻃﻤﯿﻨﺎن ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ و ﺳﻮداي ﺗﻼﻓﯽ و ﺧﯿﺎل ﻣﮑﺎﻓﺎت در ﺧﺎﻃﺮ ﺷﻘﺎوت ﻣﺂﺛﺮ ﻣﯽﮔﻤﺎﺷﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪ :‬ﻓﺮﺧﻨﺪه دﻟﯿﻞ ﻣﺴﺮت ﺗﺤﻮﯾﻞ‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺞ‪ :‬ﻫﻤﺖ واﻻﻧﻬﻤﺖ‪.‬‬
‫)‪ .(9‬ﻣﺞ‪ :‬ﺟﻨﻮد ﻏﯿﺒﯽ ﺑﻪ ﻋﺰم درﺳﺖ ﺑﻪ‪.‬‬
‫)‪ .(10‬ﻣﻠﮏ‪ :‬ﻧﻮﺧﻮاﺳﺘﻪﮔﺎن‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪150 :‬‬
‫ﺑﻮﺳـﺘﺎن‪ ،‬ﻃّﺮه ﺗﺎﺑﺪار ﺳـﻨﺒﻞ را ﻣﻮجآﺳﺎ زﻧﺠﯿﺮ ﭘﺎي ﺑﻬﺎر ﺳﺎﺧﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﻮي ﮔﻞ در ﻣﺠﻤﺮه ﭼﻤﻦ ﻋﺒﯿﺮﺳـﺘﺎن دﻣﺎغ ﻣﺠﻠﺴﯿﺎن را ﻣﻌّﻄﺮ ﻣﯽﻧﻤﻮد و‬
‫ﺷّﻤﺎﻣﻪ ﻧﺮﮔﺲ در ﻣﺸﺎم ﻫﻮا ﻋﻨﺒﺮﺗﺮ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﺗﺒّﺴﻢ ﻏﻨﭽﻪ ﺑﻠﺒﻞ ﺷﯿﺪا را ﺑﻪ وﺻﻞ ﮔﻞ دﻟﻨﻮازي ﻣﯽداد و ﺗﺮﻧّﻢ ﺑﻠﺒﻞ دلرﻓﺘﮕﺎن »‪ «1‬ﻏﻢزدا را‬
‫ﺑﻪ ﺷـﺮب ﻣﻞ ﭼﺎرهﺳﺎزي ﻣﯽﮐﺮد‪ .‬اﻟﻐﺮض ﺧﺎص و ﻋﺎم اﻧﺎم درﯾﻦ ﻓﺼﻞ ﺟﺎنﻓﺰا ﺑﺎ اﺑﻨﺎي ﺣﺒﺲ ﺧﻮد ﮐﻪ رﺳﻢ ﺗﻔّﺮج و ﻋﻬﺪ ﺗﻌّﯿﺶ را ﺗﺎزه‬
‫ﺳﺎﺧﺘﻨـﺪ و ﺣﺎﺷﯿﻪﻧﺸـﯿﻨﺎن ﺑـﺎغ و راغ ﻻﻟﻪوش ﮐﻼه ﺷﺎدي ﺑﻪ ﺗﺎرك ﺳـﭙﻬﺮ ﻣﯽاﻧﺪاﺧﺘﻨـﺪ‪ ،‬ﺷﺎﻫﺰاده ﻓﯿﺮوز روز در آن ﺳﺎﻋﺖ ﺳـﻌﺪ ﺟﺸـﻨﯽ‬
‫ﻣﻠﻮﮐﺎﻧﻪ آراﺳـﺘﻨﺪ و وﺿﯿﻊ و ﺷﺮﯾﻒ و ﺑﺮﻧﺎ و ﭘﯿﺮ را از ﺻﻼي درﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ‪ «2» .‬در آنروز از ﺧﻮان اﺣﺴﺎن )‪ 56‬اﻟﻒ( و ﻣﻮاﯾﺪ اﻣﺘﻨﺎن آن‬
‫ﺑﺮﮔﺰﯾﺪه ﺣﻀـﺮت ﻣّﻨﺎن ﮐﺎﻣﯿﺎب و »‪ «3‬ﺑﻬﺮهور ﺷﺪﻧﺪ‪ «4» .‬ﻋﻠﻤـﺎي ﻋﻈـﺎم و ﻓﻘﻬﺎي ﮐﺮام و ﺳﺎدات ذوي اﻻﺣﺘﺮام »‪ «5‬را ﺑﻪ ﻣﺤﻔﻞ ﺧﺎص‬
‫ﻃﻠﺒﯿﺪه‪ ،‬رﺧﺼﺖ ﺟﻠﻮس ارزاﻧﯽ و ﺑﺮ و دوش ﻫﺮ ﯾﮏ را ﺑﺎ ﺛﻮاب زرﻧﮕﺎر و ﺧﻼع ﻣﻬﺮ آﺛﺎر ﺗﺰﯾﯿﻦ ﺑﺨﺸﯿﺪه »‪ ،«6‬اﻣﺮاي واﻻﺷﺄن و ﺧﻮاﻧﯿﻦ‬
‫ﺑﻠﻨـﺪﻣﮑﺎن و ﺳـﺮﮐﺮدﮔﺎن و ﻏﻼﻣـﺎن و ﻣﻌﺎرﻓﯿﻦ ﻟﺸـﮑﺮﯾﺎن ﻫﺮﮐـﺪام ﺟﺎﺑﻪﺟﺎ و ﺻﻒ در ﺻﻒ اﯾﺴـﺘﺎده‪ ،‬ﯾﺴﺎوﻻن و ﻧﺴـﻘﭽﯿﺎن و ﺟﺎرﭼﯿﺎن‬
‫ﻫﻤﮕﯽ ﺑﺎ ﮐﻤﺎل ارادت »‪ «7‬دﺳﺖ ﺑﺮ روي دﺳﺖ ﻧﻬﺎده‪ ،‬از ﺳـﻄﻮت ﺷﺎﻫﺰاده ﺟﻤﺸﯿﺪﺷﺄن ﮐﺴﯽ را ﯾﺎراي آن ﻧﺒﻮد ﮐﻪ از ﺣّﺪ ﺧﻮد ﺗﺠﺎوز‬
‫ﺗﻮاﻧﺪ ﻧﻤﻮد‪«8» .‬‬
‫اﻟﺤﻖ »‪ «9‬ﺻﻒ و ﺳﻼﻣﯽ ﺑﻪ اﯾﻦ ﻗﺎﻋﺪه و ﻗﺎﻧﻮن »‪ «10‬ﻫﯿﭻﯾﮏ از ﺳﻼﻃﯿﻦ را دﺳﺖ ﻧﺪاده‪ ،‬از ﺟﻤﻠﻪ اﻣﺮاي ذيﺷﺄن ﮐﻪ ﻫﺮﯾﮏ از اﻗﺮان و‬
‫اﮐﻔﺎي ﺧﻮد ﻣﻤﺘﺎز و ﻣﻨﻔﺮد ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺤّﻤﺪ ﺧﺎن ﻗﺎﺟﺎر‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﻠﮏ‪ :‬رﻓﺘﻪﮔﺎن‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣـﺞ‪ :‬در ﺷﺐ ]ﺟـﺎي ﺧﺎﻟﯽ[ ﻫﺸـﺘﻢ ﺷـﻬﺮ ذي ﺣﺠـﮥ اﻟﺤﺮام‪ ،‬ﻧﯿﻢ ﺳﺎﻋﺖ از ﺷﺐ ﮔﺬﺷـﺘﻪ‪ ،‬ﺳـﻨﻪ ‪ ،1218‬ﺳـﻠﻄﺎن ﻣﺸﺮﻗﯽ اﻧﺘﺴﺎب اﻋﻨﯽ‬
‫آﻓﺘﺎب ﻋﺎﻟﻤﺘﺎب ]ﺑﺴﺎﺗﯿﻦ[ از ﺑﺮج ﺣﻮت ﺑﺎ ﺧﻠﻌﺖ وﻻﯾﺖ ﻣﻤﺎﻟﮏ ﻣﺸـﺮق ﺑﻪ ﺑﯿﺖ اﻟﺸـﺮف ﺣﻤﻞ ﺧﺮاﻣﯿـﺪه‪ ،‬ﺟﻬﺎﻧﯿﺎن را از دﻣﯿـﺪن ازﻫﺎر و‬
‫ﺷﮑﻮﻓﻪ و ﺗﻌﯿﺶ ﺑﺴﺎﻃﯿﻦ و ﮔﻠﺰار ﻣﺴﺮور و اﻣﯿﺪوار ﺳﺎﺧﺘﻪ‪ ،‬ﺟﻤﻬﻮر اﻧﺎم از ﺧﻮاص و ﻋﻮام در ﻫﺮﻣﺮز و ﻣﻘﺎم آراﺳﺘﻪ و ﭘﯿﺮاﺳﺘﻪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﻔﻨﻦ و‬
‫ﻋﺸـﺮت ﺑﺮﺧﺎﺳـﺘﻪ ]ﺑﺮﺧﻮاﺳـﺘﻪ[‪ ،‬ﺻـﯿﺖ ﺧﺮﻣﯽ و ﺻـﺪاي ﺷﺎدﮐـﺎﻣﯽ ﺑـﻪ ﭼﺮخ ﺑﺮﯾﻦ ﻣﯽرﺳﺎﻧﯿﺪﻧـﺪ‪ .‬ﺷـﺎﻫﺰاده ﻓﯿﺮوز روز در آنروز ﺟﺸـﻦ‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 165‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫ﻣﻠﻮﮐﺎﻧﻪ آراﺳﺘﻪ و ﺻﻼي ﻋﺎم درداده وﺿﯿﻊ و ﺷﺮﯾﻒ و ﺑﺮﻧﺎ و ﭘﯿﺮ‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪» :‬ﮐﺎﻣﯿﺎب و« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪ :‬ﺷﺪه‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪ :‬ﺳﺎدات ذوي اﻟﻌﺰ و اﻻﺣﺘﺮام و ﺻﺪور واﻻﻣﻘﺎم‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﺎ ﺛﻮاب ﻗﯿﻤﺘﯽ و ﺑﺎﻻﭘﻮﺷﻬﺎي ﮐﺸﻤﯿﺮي ﻣﺰﯾﻦ و ﻣﺤﻠﯽ ﮔﺮداﻧﯿﺪه و‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪ :‬ﻫﻤﮕﯽ ﺑﺎ دﮔﻨﮑﻬﺎي زرﯾﻦ و ﺗﻞ و ﺗﺒﺮزﯾﻦ‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺞ‪ :‬ﯾﺎراي دم زدن و ﻧﻔﺲ ﮐﺸﯿﺪن ﻧﺒﻮده‪.‬‬
‫)‪ .(9‬ﻣﺞ‪ :‬و اﻟﺤﻖ اﯾﻦﭼﻨﯿﻦ‪.‬‬
‫)‪ .(10‬ﻣﺞ‪» :‬ﺑﻪ اﯾﻦ ﻗﺎﻋﺪه و ﻗﺎﻧﻮن« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪151 :‬‬
‫ﻧﺎﯾﺐ اﻻﯾﺎﻟﻪ »‪ «1‬و ﺣﺴـﯿﻦ ﺧﺎن ﺳـﺮدار ﻗﺎﺟﺎر ﻗﺰوﯾﻨﯽ و ﻣﺤّﻤﺪ اﺳﺤﺎق ﺧﺎن ﺳﺮدار ﻗﺮاﯾﯽ »‪ «2‬و ﻣﯿﺮزا ﻣﺤّﻤـ ﺪ ﺧﺎن ﻗﺎﺟﺎر‪ ،‬ﺣﺎﮐﻢ ﺳﺒﺰوار‬
‫»‪ «3‬و اﻣﯿﺮﮔﻮﻧﻪ ﺧـﺎن اﯾﻠﺨـﺎﻧﯽ ﺧﺒﻮﺷـﺎﻧﯽ و ﻣﺤّﻤـ ﺪ ﺧـﺎن ﺑﯿﮕﻠﺮ ﺑﯿﮕﯽ ﻫﺰاره و اﻣﯿﺮ ﻗﻠﯿـﭻ ﺧﺎن اوﯾﻤﺎق ﺑﯿﮕﯽ ﺗﯿﻤﻮري »‪ «4‬و ﻟﻄﻔﻌﻠﯽ ﺧﺎن‬
‫ﭼﭙﺸﻠﻮ ﺣﺎﮐﻢ اﺑﯿﻮرد »‪ «5‬و از ﺧﻮاﻧﯿﻦ ﻟﺸﮑﺮي و ﺧﺮاﺳﺎﻧﯽ »‪ «6‬ﻣﺤّﻤـ ﺪ ﻧﻈﺮ ﺧﺎن ﻣﺎﻓﯽ و ﻣﻬﺪي ﺧﺎن ﺑﺎﯾﺮوﻧﺪ و ﺑﺪر ﺧﺎن ﺟﻠﯿﻠﻮﻧﺪ و ﺣﯿﺪر‬
‫ﻋﻠﯽ ﺧﺎن و ﺷـﮑﺮ اﻟّﻠﻪ ﺧﺎن و ﮐﻠﺐ رﺿﺎ ﺧﺎن ﺟﻠﯿﻠﻮﻧﺪ و ﻧﺪر ﺧﺎن ﺑﺎﺟﻼن و ﺣﺴﻦ ﺧﺎن و ﺧﺪا رﺣﯿﻢ ﺧﺎن »‪ «7‬و ﻋﻠﯽ ﻗﻠﯽ ﺧﺎن اوﺻﺎﻧﻠﻮ‬
‫»‪ «8‬و ﮐﺎﻇﻢ ﺧﺎن ﻗﻠﯿﭽﯽ و اﺳﻤﺎﻋﯿﻞ ﺧﺎن و ﮔﻠﺸﯿﺮ ﺧﺎن اﻓﻐﺎن و ﺑﯿﺮام ﻋﻠﯽ ﺧﺎن ﮐﯿﻮاﻧﻠﻮ و ﻗﺮﺑﺎن ﻗﻠﯽ ﺧﺎن ﺣﻤﺰه ﮐﺎﻧﻠﻮ »‪ «9‬و ﺳﻌﺎدت ﻗﻠﯽ‬
‫ﺧﺎن ﺑﻐﺎﯾﺮي و ﺳﺎﯾﺮﯾﻦ ﮐﻪ اﯾﺮاد اﺳﺎﻣﯽ آﻧﻬﺎ ﺑﺎﻋﺚ اﻃﻨﺎب ﮐﻼم اﺳﺖ‪ ،‬ﺳﻌﺎدتاﻧﺪوز ﺑﺰم آن ﺧﺠﺴﺘﻪ ﻧﻮروز ﺑﻮدﻧﺪ و ﻫﺮﯾﮏ از اﯾﻦﻫﺎ ﮐﻪ‬
‫در ﻋﻬﺪ »‪ «10‬ﺧﻮﯾﺶ دﻋﻮي اﻧﺎ و ﻻﻏﯿﺮي ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬در درﮔﺎه واﻻ ﻣﺠﺘﻤﻊ و ﺑﻪ ﻣﺮاﺳﻢ ﺑﻨﺪﮔﯽ ﺳﺪه ﻣﻌﻠّﯽ ﻣﺮﺗﻔﻊ ﺑﻮدﻧﺪ و ﻫﻨﮕﺎم ﻋﻄﺎ و‬
‫زرﭘﺎﺷـﯽ ﭼﻬـﺎر ﻃﺒـﻖ آﻓﺘـﺎب ﻧﺴﻖ از ﺳـﯿﻢ و زر ﻣﺴـﮑﻮك ﺑﺮﺣﺴﺐ اﻣﺮ ﻗﺪرﻗـﺪر در ﻣﺠﻠﺲ ﻫﻤـﺎﯾﻮن ﺣﺎﺿـﺮ ﮐﺮدﻧـﺪ‪ «11» .‬اﻣﺘﺜﺎﻻـ ﻻﻣﺮ‬
‫اﻻﺷﺮف‪ «12» ،‬راﻗﻢ ﺣﺮوف و ﮔﺮﮔﯿﻦ ﺑﯿـﮏ‪ ،‬ﺧﺰاﻧﻪدار ﺳـﺮﮐﺎر‪ ،‬ﮐﻪ دﯾـﺪه ﻣﺮدم آدﻣّﯿﺖ و ﻣﺮدم دﯾـﺪه اﻧﺴﺎﻧّﯿﺖ ﺑﻮد »‪ 56) «13‬ب( و ﺑﻪ‬
‫ﺣﺴﺐ ﻣﺤﺮﻣﯿﺖ و ﻗـﺪﻣﺖ ﺧﺪﻣﺖ »‪ «14‬از اﻣﺜـﺎل و اﻗﺮان ﻣﻤﺘـﺎز »‪ «15‬و از ﺣﯿﺜﯿﺖ آدﻣﯽ و ﺷـﯽ و اﺧﻼـق »‪ «16‬اﻣﺘﯿﺎز داﺷﺖ‪ «17» ،‬ﻫﺮ‬
‫ﮐﺪام از ﯾﮏ ﺳﻤﺖ ﻣﺠﻠﺲ ﺑﻪ ﻗﺴﻤﺖ ﺷﺎﻫﯽ و اﺷﺮﻓﯽ ﭘﺮداﺧﺘﻪ‪ ،‬اﻃﺒﺎق ﺳﯿﻢ و زر ﮐﻪ ﻫﺮﯾﮏ آﺳﻤﺎﻧﯽ ﭘﺮ‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣـﺞ‪ :‬ﮐﻪ ﻫﺮﯾﮏ در ﻋﻬﺪ ﺧﻮد ﻣﻨﻔﺮد و از ﺟﻤﯿﻊ اﻣﺮا ﻣﻤﺘﺎز ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬از آن ﺟﻤﻠﻪ ﻣﺤّﻤﺪ ﺧﺎن ﻗﺎﺟﺎر ﯾﻮﺧﺎريﺑﺎش و ﻣﯿﺮزا ﻣﺤّﻤﺪ ﺧﺎن‬
‫ﻗﺎﺟﺎر ﺣﺎﮐﻢ ﺳﺒﺰوار‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪ :‬ﺳﺮدار ﺗﺮﺑﺘﯽ‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪ :‬ﺗﯿﻤﻮري اوﯾﻤﺎق ﺑﯿﮕﯽ‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪ :‬ﻟﻄﻔﻌﻠﯽ ﺧﺎن اﺑﯿﻮردي‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪ :‬ﻟﻄﻔﻌﻠﯽ ﺧﺎن اﺑﯿﻮردي‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪» :‬ﻟﺸﮑﺮي و ﺧﺮاﺳﺎﻧﯽ« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪ :‬ﺧﺪا رﺣﯿﻢ ﺧﺎن ﺑﺎﺟﻼن‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺞ‪ :‬اوﺻﺎﻟﻠﻮ‪.‬‬
‫)‪ .(9‬ﻣﺞ‪» :‬ﺣﻤﺰه ﮐﺎﻧﻠﻮ« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(10‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﻐﺎﯾﺮي ﮐﻪ اﯾﺮاد ﺗﻤﺎﻣﯽ آﻧﻬﺎ ﺑﺎﻋﺚ ﺗﻄﻮﯾﻞ ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ﻫﺮﯾﮏ ازﯾﻨﻬﺎ در ﻋﺼﺮ‪.‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 166‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫)‪ .(11‬ﻣـﺞ‪ :‬ﻣﺠﺘﻤﻊ ﺑﻮدﻧـﺪ و ﺣﺴﺐ اﻻـﻣﺮ واﻻـ ﭼﻬـﺎر ﻃﺒﻖ زر و ﺳـﯿﻢ ﻣﺴـﮑﻮك در ﻣﺠﻠﺲ ﺣﺎﺿـﺮ ﮐﺮده‪ ،‬ﮐﻪ ﺑﻪ ﻫﺮﮐﺲ از آن ﻧﺼـﯿﺒﯽ‬
‫ﺣﺎﺻﻞ ﺷﻮد‪.‬‬
‫)‪ .(12‬ﻣﺞ‪ :‬ﻻﻣﺮ اﻻﻋﻠﯽ‪.‬‬
‫)‪ .(13‬ﻣـﺞ‪ :‬ﻣﺠﺘﻤﻊ ﺑﻮدﻧـﺪ و ﺣﺴﺐ اﻻـﻣﺮ واﻻـ ﭼﻬـﺎر ﻃﺒﻖ زر و ﺳـﯿﻢ ﻣﺴـﮑﻮك در ﻣﺠﻠﺲ ﺣﺎﺿـﺮ ﮐﺮده‪ ،‬ﮐﻪ ﺑﻪ ﻫﺮﮐﺲ از آن ﻧﺼـﯿﺒﯽ‬
‫ﺣﺎﺻﻞ ﺷﻮد‪.‬‬
‫)‪ .(14‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﺤﺮﻣﯿﺖ و ﻗﺪﯾﻤﯽﮔﺮي‪.‬‬
‫)‪ .(15‬ﻣﺞ‪ :‬اﻣﺘﯿﺎز‪.‬‬
‫)‪ .(16‬ﻣﺞ‪» :‬و اﺧﻼق« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(17‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﻤﺘﺎز ﺑﻮد‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪152 :‬‬
‫اﺧﺘﺮ ﻣﯽﻧﻤﻮد‪ ،‬ﺑﻪ اواﺳـﻂ و اداﻧﯽ ﺣﻀـﺎر ﺑﺰم ارم ﻧﻈﻢ اﻧﻘﺴﺎم ﯾﺎﻓﺘﻪ‪ ،‬ﭼﻮن ﻧﻮﺑﺖ ﺑﻪ ﺻـﻔﻮف اﻣﺮا و اﺷـﺮاف و ﺳـﺮﮐﺮدﮔﺎن ﻟﺸـﮑﺮ رﺳـﯿﺪ‪،‬‬
‫ﺑﺎﻟّﺘﻤﺎم ﺻـﺮف ﺷﺪه ﺑﻮد‪ .‬از ﻣﺠﻠﺲ ﻫﻤﺎﯾﻮن ﻃﺒﻘﻬﺎي دﯾﮕﺮ ﻋﻨﺎﯾﺖ ﺷﺪ و اﮐﺜﺮي از اﮐﺎﺑﺮ و اﺷـﺮاف ﺑﻬﺮه ﺧﻮد را از ﮐﻒ درر ﺑﺎر ﻣﺒﺎرك‬
‫ﺣﺎﺻﻞ ﻧﻤﻮدﻧﺪ و ﺑﻌﺪ از آن »‪ «1‬ﺷﯿﺮﯾﻨﯽ و ﺷﯿﻼن ﮐﺸﯿﺪه ﺷﺪ ﮐﻪ ﺟﻤﯿﻊ ﺷﻬﺮي و ﺳﭙﺎﻫﯽ ﺣّﻆ و ﺑﻬﺮه واﻓﯽ ﺑﺮداﺷﺘﻨﺪ‪ «2» .‬اﻟﺤﻖ »‪ «3‬ﭼﻨﯿﻦ‬
‫ﻃﻮﯾﯽ ﻣﻠﻮﮐـﺎﻧﻪ و ﺟﺸـﻨﯽ ﺷﺎﻫﺎﻧﻪ از ﺳـﻼﻃﯿﻦ ﻣﺎﺗﻘـّﺪم از ﻋﺮب و ﻋﺠﻢ و ﺗﺮك و دﯾﻠﻢ ﺑﻪ ﻇﻬﻮر ﻧﺮﺳـﯿﺪه ﺑﻮد‪ «4» .‬ﺗﻘﺮﯾﺒﺎ »‪ «5‬ﯾﮏ ﻫﺰار و‬
‫دوﯾﺴﺖ دﺳﺖ ﺧﻠﻌﺖ آﻓﺘـﺎب ﻃﻠﻌﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﻼـوه ﺷﺎل ﮐﻤﺮ و ﺳـﺮ »‪ «6‬و ﺑﺎﻻـﭘﻮش ﮐﺸـﻤﯿﺮي ﺑﻪ اﻣﺮا و ﺧﻮاﻧﯿﻦ و ارﺑﺎب ﻋﻤﺎﯾﻢ و ﻟﺸـﮑﺮي‬
‫ﻋﻨﺎﯾﺖ ﮔﺮدﯾﺪه »‪ ،«7‬آنروز ﺑﻪ ﻋﯿﺶ و ﮐﺎﻣﺮاﻧﯽ »‪ «8‬ﻣﻨﻘﻀﯽ ﺷﺪه‪ ،‬ﻫﺮﮐﺪام »‪ «9‬ﺑﺎ ﻧﯿﻞ ﻣﺮام ﺑﻪ ﻣﻨﺰل و ﻣﻘﺎم ﺧﻮد ﺷﺘﺎﻓﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫در آن ﻫﻔﺘﻪ ﻃﺮح ﺷـﮑﺎر اﻧﺪاﺧﺘﻪ‪ ،‬ﻫﺮروزه ﺑﻪ ﺻﯿﺪ و ﺳﯿﺮ ﺻﺤﺮا »‪ «10‬ﺗﻔﺮﯾﺢ ﻗﻠﺐ ﺣﺎﺻﻞ ﻣﯽﻧﻤﻮدﻧﺪ‪ ،‬درﯾﻦ اوﻗﺎت »‪ «11‬از درﺑﺎر ﻓﻠﮏ‬
‫اﻗﺘﺪار ﺷﺎﻫﻨﺸﺎه ﺟﻢ ﺑﺎرﮔﺎه ﻓﺮﻣﺎن ﺧﻮرﺷـﯿﺪ ﻟﻤﻌﺎن واﻟﯿﮕﺮي ﮐﻞ ﻣﻤﺎﻟﮏ ﺧﺮاﺳﺎن »‪ «12‬از ﭘﻞ ﯾﻞ ﮐﻮرﭘﯽ »‪ (99) «13‬اﻟﯽ ﺳﺮﺣﺪ ﺟﯿﺤﻮن‬
‫ﺑﻪ ﻧﺎم ﻧﺎﻣﯽ و اﺳﻢ ﺳﺎﻣﯽ ﺷﺎﻫﺰاده ﮐﺎﻣﮑﺎر ﺻﺎدر و ﺑﺎ ﺧﻼع آﻓﺘﺎب ﺷـﻌﺎع ﮐﻪ ﻣﺨﺼﻮص دوش و ﺑﺮ ﺷﺎﻫﺰاده ﻓّﺮخ ﺳـﯿﺮ و ﺑﺮاي ﻫﺮﯾﮏ از‬
‫اﻣﺮا و ﺳﺮﮐﺮدﮔﺎن ﺗﻔﻮﯾﺾ ﺷﺪه ﺑﻮد »‪ ،«14‬ﺑﻪ ﻋﻼوه اﺳﺒﻬﺎي ﯾﺮاق ﻃﻼ و‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪ :‬ﻫﺮﮐﺪام ﺑﻪ ﯾﮏ ﺳـﻤﺖ ﻣﺠﻠﺲ ﭼﻬﺎر ﻧﻔﺮ از ﭘﯿﺸﺨﺪﻣﺘﺎن ﺧﺎﺻﻪ ﮐﻪ ﻃﺒﻘﻬﺎ را ﺑﺮداﺷﺘﻪ‪ ،‬ﻫﻤﺮاه ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﺮﯾﮏ از ﻣﺠﻠﺲ ﻣﺸﺖ‬
‫ﻣﺸﺖ اﺷـﺮﻓﯽ ﻣﺴـﮑﻮك و ﺷﺎﻫﯽ ﻣﺴـﮑﻮك داده ﺗﺎ ﻧﻮﺑﺖ ﺑﻪ ﺻﻒ اﻣﺮا و ﺧﻮاﻧﯿﻦ و ﺳـﺮﮐﺮدﮔﺎن و ﻟﺸـﮑﺮﯾﺎن رﺳـﯿﺪه ﮐﻪ ﺑﺎﻟﺘﻤﺎم ﺻﺮف‬
‫ﮔﺮدﯾـﺪ و ﺑﻌـﺪ از اﻧﻘﻀﺎي ﺳـﻼم ﮐﻪ ﻣﺠﻠﺲ اﻣﺮا ﺑﻮد‪ ،‬آﻧﺠﺎ ﻧﯿﺰ ﻃﺒﻘﻬﺎي ﻋﻠﯿﺤـﺪه از ﺟﺎﻧﺐ واﻻ ﻣﺮﺣﻤﺖ ﺷـﺪه‪ ،‬ﮐﻪ در آﻧﺠﺎ ﻧﯿﺰ ﻫﺮﮐـﺪام‬
‫ﻧﺼﯿﺐ ﮐﺎﻣﻞ ﺣﺎﺻﻞ ﮐﺮدﻧﺪ و ﺑﻌﺪ ﺷﯿﺮﯾﻨﯽ‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪ :‬ﺷﺪه ﮐﻪ ﺟﻤﯿﻊ ﺳﭙﺎﻫﯽ و ﺷﻬﺮي ﺟﺪاﮔﺎﻧﻪ از آﻧﻬﺎ ﺧﻂ ﻣﻮﻓﯽ ﺑﺮداﺷﺘﻪ‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪» :‬اﻟﺤﻖ« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪ :‬ﺟﺸﻦ ﺷﺎﻫﺎﻧﻪ در ﻗﻮه ﺟﻤﺸﯿﺪ ﺟﻢ و ﺳﻼﻃﯿﻦ ﻣﺎﺗﻘﺪم ﻧﺒﻮد‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪ :‬ﺗﺨﻤﯿﻨﺎ‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪ :‬ﺳﺮ و ﮐﻤﺮ‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﺮﺣﻤﺖ ﺷﺪه‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺞ‪ :‬ﻋﯿﺶ و ﺗﻌﯿﺶ‪.‬‬
‫)‪ .(9‬ﻣﺞ‪ :‬ﻫﺮﮐﺪام ﺷﺎدﮐﺎم‪.‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 167‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫)‪ .(10‬ﻣﺞ‪ :‬ﻫﺮروز ﺷﮑﺎرﮐﻨﺎن و ﺻﯿﺪاﻓﮑﻨﺎن‪.‬‬
‫)‪ .(11‬ﻣﺞ‪» :‬در اﯾﻦ اوﻗﺎت« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(12‬ﻣـﺞ‪ :‬و از درﺑﺎر ﺳـﭙﻬﺮﻣﺪار ﭘﺎدﺷﺎه ﻓﻠﮏاﻗﺘﺪار ﺧﻠﻌﺖ آﻓﺘﺎب ﻃﻠﻌﺖ ﺑﺎ ﻓﺮﻣﺎن ﻣﻬﺮ ﻟﻤﻌﺎن ﻣﺮﺣﻤﺖآﻣﯿﺰ واﻟﯿﮕﺮي و ﺻﺎﺣﺐاﺧﺘﯿﺎري‬
‫ﮐﻞ ﻣﻤﺎﻟﮏ ﻓﺴﯿﺢ اﻟﻤﺴﺎﻟﮏ ﺻﻔﺤﻪ ﺧﺮاﺳﺎن‪.‬‬
‫)‪ .(13‬ﻣﺞ‪ :‬ﭘﻞ ﯾﻮل ﮐﺮﺑﯽ‪.‬‬
‫)‪ .(14‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﺎ ﺧﻼع اﻣﺮا و ﺳﺮﮐﺮدﮔﺎن‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪153 :‬‬
‫ﺧﻨﺠﺮﻫـﺎي ﻣﺮّﺻﻊ و ﻣﯿﻨـﺎ از درﮔﺎه ﺷﺎﻫﻨﺸﺎه ﺑﺎذل ﻧﺎزل »‪ «1‬و ﺑـﺎز در ﻃﺮق ﮐﻪ ﺑﻪ ﺧﻠﻌﺖﭘﻮﺷﺎن اﺷـﺘﻬﺎر »‪ «2‬ﯾـﺎﻓﺖ‪ ،‬ﻃﻮي ﻣﻠﻮﮐﺎﻧﻪ ﺗﺮﺗﯿﺐ‬
‫ﯾﺎﻓﺘﻪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﺮﯾﻖ ﺳﺎﺑﻖ »‪ «3‬وﺿـﯿﻊ و ﺷـﺮﯾﻒ ﺑﻪ ﻧﻮا رﺳﯿﺪه‪ ،‬ﻓﺮاﻣﯿﻦ و ﺧﻄﺒﻪ و ﻓﺎﺗﺤﻪ ﺑﻪ دﺳﺘﻮر ﺳﺎﺑﻖ ﺧﻮاﻧﺪه ﺷﺪ و از آﻧﺠﺎ ﺑﺎ ﺣﺼﻮل ﻣﺮاد و‬
‫ﻣﺮام ﻋﻄﻒ ﻋﻨـﺎن ﺑﻪ ﻣﺴـﺘﻘﺮ ﻋّﺰ و ﺷـﺮف ﻓﺮﻣﻮده‪ ،‬اﺑﻮاب رأﻓﺖ و اﺣﺴـﺎن ﺑﺮ ﭼﻬﺮه ﻃﻮاﯾﻒ اﻧـﺎم ﮔﺸﻮده‪ ،‬ﺑﻪ داﻧﻪ ﺑّﺮ و اﻣﺘﻨـﺎن ﻣﺮغ دﻟﻬﺎ را‬
‫ﺻﯿﺪ ﻣﯽﻧﻤﻮدﻧﺪ‪«4» .‬‬
‫ذﮐﺮ ﻣﺄﻣﻮر ﺷﺪن ﺣﺴﯿﻦ ﺧﺎن ﺳﺮدار ﺑﺎ اﻓﻮاج ﻗﺎﻫﺮه ﺷﺮراﻧﮕﯿﺰ »‪ «5‬و اﺧﺘﺘﺎم ﮐﺎر ﻣﺼﻄﻔﯽ ﻗﻠﯽ ﺧﺎن و وﻻﯾﺖ ﺗﺮﺷﯿﺰ‬
‫)‪ 57‬اﻟﻒ( ﺳﺎﺑﻘـﺎ ﺑﻪ ﺳـﻠﮏ ﺑﯿـﺎن درآﻣـﺪه ﺑﻮد ﮐﻪ ﻣﺼـﻄﻔﯽ ﻗﻠﯽ ﺧﺎن‪ ،‬ﺣﺎﮐﻢ ﺗﺮﺷـﯿﺰ‪ ،‬ﻧﻈﺮ ﺑﻪ وﻓﻮر »‪ «6‬ﻣﮑﺎرم »‪ «7‬ﻋﻄﻮﻓﺖآﻣﯿﺰ‪ ،‬ﻫﻤﻮاره‬
‫ﻃﺎﻟﺐ ﻋﻔﻮ و اﻣﺎن و راﻏﺐ ﺧـﺪﻣﺖ »‪ «8‬و اﺳﺘﯿﻤﺎن از درﮔﺎه ﺷﺎﻫﺰاده »‪ «9‬ﭘﺮوﯾﺰ ﺷﺄن ﺑﻮد و »‪ «10‬ﺑﻪ ﻫﺪاﯾﺎ و ﭘﯿﺸﮑﺸﯽﻫﺎ و اﻧﻔﺎذ ﻋﺮاﯾﺾ‬
‫ﺑﻨﺪﮔﯽ ﺷﻌﺎر ﺿﺮاﻋﺖ آﺛﺎر و ﺗﻨﺴﻮﻗﺎت ﺑﯽﺷﻤﺎر »‪ «11‬ﺷﺮف درﯾﺎﻓﺖ ﺣﻀﻮر اﺷﺮف »‪ «12‬واﻻ را ﮐﻪ ﮐﻌﺒﻪ ﻧﯿﺎز و ﻗﺒﻠﻪ ﺣﺎﺟﺎت ارﺑﺎب راز‬
‫ﺑﻮد ﺑﻪ ﺗﺄﺧﯿﺮ و ﺗﻌﻮﯾﻖ ﻣﯽاﻧـﺪاﺧﺖ و ﻧﻘﺪ ﻗﻠﺐ اﺧﻼص ﻧﺎراﯾﺞ ﺧﻮد را ﻫﻤﯿﺸﻪ از »‪ «13‬ﻣﻌﺎذﯾﺮ ﮐﺎذﺑﻪ زراﻧﺪود ﻣﯽﺳﺎﺧﺖ و ﻏﺎﻓﻞ از اﯾﻨﮑﻪ‬
‫دل اﻟﻬﺎمﮔﺰﯾﻦ و ﺿﻤﯿﺮ »‪ «14‬ﺣﻘﺎﻧّﯿﺖ آﯾﯿﻦ ﺷﺎﻫﺰاده »‪ «15‬ﺑﺎ داد و دﯾﻦ ﻣﺤﮏ ﻗﻠﺐﺷﻨﺎﺳـﯽ و ﺣﻘﯿﻘﺖ ذاﺗﯽ و ﺟﺎم ﺟﻬﺎنﻧﻤﺎي ﺻﺪاﻗﺖ‬
‫ﺳﻨﺠﯽ و ﺣﻘﺎﻧّﯿﺖ ﺑﯿﻨﯽ »‪ «16‬اﺳﺖ و ﺷﻤﻊ ادﻋﺎي ﺑﯽاﺧﻼﺻﺎن »‪ «17‬در ﻧﻈﺮ »‪ «18‬اﻧﻮرش ﮐﻢﺿﯿﺎ و ﻣﺘﺎع ﺗﻤّﻨﺎي »‪«19‬‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﯿﻨﺎ ﻣﺮﺣﻤﺖ ﮔﺮدﯾﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪ :‬ﺳﻤﺖ اﺷﺘﻬﺎر‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪ :‬اول‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﺮغ دل ﺧﺎص و ﻋﺎم را ﺻﯿﺪ ﻣﯽﻧﻤﻮدهاﻧﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪ :‬اﻓﻮاج ﺷﺮﯾﺮاﻧﮕﯿﺰ ﺑﻪ اﺗﻬﺎم‪) .‬ﺑﻘﯿﻪ ﻋﻨﻮان در ﺣﺎﺷﯿﻪ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪(.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﺎﻓﻮر‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﮑﺎرم و ارﻗﺎم‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺞ‪ :‬ﺻﻠﺢ‪.‬‬
‫)‪ .(9‬ﻣﺞ‪ :‬از ﺟﺎﻧﺐ ﺷﻬﺰاده‪.‬‬
‫)‪ .(10‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﻮده‪.‬‬
‫)‪ .(11‬ﻣﺞ‪ :‬ﭘﯿﺸﮑﺶ و ﻋﺮاﯾﺾ ﻣﺒﻨﯽ ﺑﺮ ﺗﺨﻀﻊ و ﺗﺨﺸﻊ و ارﺳﺎل ﺗﻨﺴﻮﻗﺎت دﻟﮑﺶ‪.‬‬
‫)‪ .(12‬ﻣﺞ‪» :‬اﺷﺮف« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(13‬ﻣﺞ‪ :‬و ﻗﻠﺐ ﻧﻘﺪ اﺧﻼص را ﻫﻤﯿﺸﻪ ﺑﻪ روي‪.‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 168‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫)‪ .(14‬ﻣﺞ‪ :‬ﺧﺎﻃﺮ‪.‬‬
‫)‪ .(15‬ﻣﺞ‪ :‬ﺷﻬﺰاده‪.‬‬
‫)‪ .(16‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﺎ داد و دﯾﻦ ﺟﺎم ﺟﻬﺎنﻧﻤﺎي ﺣﻘﯿﻘﺖﺑﯿﻨﯽ و ﻣﺤﮏ اﻣﺘﺤﺎن ﺣﻘﺎﻧﯿﺖ داﻧﯽ‪.‬‬
‫)‪ .(17‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﺪاﺧﻼﺻﺎن‪.‬‬
‫)‪ .(18‬ﻣﺞ‪ :‬در ﻧﻈﺮ ﻣﺮآت‪.‬‬
‫)‪ .(19‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﺪﻋﺎي‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪154 :‬‬
‫ﻧﺎﺳـﭙﺎﺳﺎن در ﺑـﺎزار ﻫّﻤﺘﺶ »‪ «1‬ﺑﯽﺑﻬـﺎﺳﺖ‪ ،‬ﻟﻬـﺬا ﭼﻨـﺪﯾﻦ دﻓﻌﻪ آن ﮔﻢﮔﺸـﺘﻪ ﺗﯿﻪ ﺿـﻼﻟﺖ »‪ «2‬و درﻣﺎﻧـﺪه وادي ﻏـﻮاﯾﺖ را ﺑـﻪ ﺻـﺮاط‬
‫اﻟﻤﺴﺘﻘﯿﻢ ﻣﻄﺎوﻋﺖ و ﻫﺪاﯾﺖ ارﺷﺎد ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ »‪ «3‬و آن ﻧﺎدان از ﻓﺮط »‪ «4‬ﺟﺒﻦ و ﺑـﺪدﻟﯽ آن را ﺑﻪ دﻓﻊ اﻟﻮﻗﺖ ﻣﯽﮔﺬراﻧﯿﺪ‪ «5» .‬ﺑﻪ ﮔﻤﺎن‬
‫اﯾﻨﮑﻪ ﺳﯿﻞ »‪ «6‬ﺑﻼـ را ﺑﺎ ﺧﺎﺷﺎك »‪ «7‬ﺗﻮان ﺑﺴﺖ‪ ،‬ﯾﺎ در ﮔـﺬرﮔﺎه ﻃﻮﻓﺎن ﺣﻮادث ﺗﻮان ﻧﺸـﺴﺖ »‪ ،«8‬از ﻋﺎﻗﺒﺖ ﮐﺎر ﻧﯿﻨﺪﯾﺸـﯿﺪه‪ ،‬ﺑﺎوﺟﻮد‬
‫ﻗﺮب ﺟـﻮار ﺑﻪ ﻣﻘّﺮ ﺧﻼـﻓﺖ ﻣﻐﺮور ﺑﻪ ﻣﺘـﺎﻧﺖ و اﺳـﺘﺤﮑﺎم »‪ «9‬ﺣﺼـﺎر و ﺟـﺪار ﺷـﺪه ﺑﻪ ﺗﻬﺎون و ﺗﺴﺎﻣـﺢ روزﮔﺎر ﻣﯽﮔﺬراﻧﯿـﺪ و ﻫﺮروز‬
‫ﺻﻮرت ﻣﺮگ را »‪ «10‬از ﺗﻮّﻫﻤﺎﺗﯽ ﮐﻪ داﺷﺖ ﻣﻌﺎﯾﻨﻪ ﻣﯽدﯾﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺎﻻﺧﺮه ﻋﺰم اﺳﺘﻮار ﺷﺎﻫﺰاده »‪ «11‬ﻧﺎﻣﺪار ﻣﺼّﻤﻢ »‪ «12‬ﺑﺮﯾﻦ ﺷﺪ ﮐﻪ اﻓﻮاج ﺑﻼاﻧﮕﯿﺰ را ﺑﻪ ﺳـﺮداري ﺣﺴـﯿﻦ ﺧﺎن ﺳﺮدار ﻣﺄﻣﻮر ﺑﻪ ﺗﺮﺷﯿﺰ و‬
‫اﻣﺮ ﺑﻪ ﺳﺘﯿﺰ و آوﯾﺰ و اﻧﻬﺪام ﺑﻨﯿﺎن ﻫﺴﺘﯽ آن ﻏﺎﻓﻞ ﺑﯽﺗﻤﯿﺰ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ «13» .‬ﺣﺴﺐ اﻻﻣﺮ اﺷﺮف »‪ «14‬واﻻ‪ ،‬اﻓﻮاج ﻧﺼﺮت اﻧﺘﻤﺎ ﮐﻮﮐﺒﻪ زﯾﺎده‬
‫»‪ «15‬از اﺣﺼﺎ »‪ «16‬در ﺑﯿﺴﺖ و ﻫﻔﺘﻢ ﺷـﻬﺮ ﺻـﻔﺮ اﻟﻤﻈﻔﺮ ﺳـﻨﻪ ﯾﮏ ﻫﺰار و دوﯾﺴﺖ و ﻧﻮزده »‪ «17‬از ارض ﻓﯿﺾ اﺛﺮ رواﻧﻪ آن ﺑـﻮم و ﺑﺮ‬
‫ﺷﺪ »‪ «18‬و در اﺳﺘﯿﺼﺎل آن ﮔﺮوه ﺷـﻘﺎوت ﻣﺂل ﺳﻌﯽ ﻣﻮﻓﻮر را ﺑﻪ ﻣﻨﺼﻪ ﻇﻬﻮر رﺳﺎﻧﯿﺪه »‪ «19‬و ﻣﺤّﻤﺪ اﺳﺤﺎق ﺧﺎن ﺳﺮدار را ﺑﺎ ﺟﻤﻌّﯿﺖ‬
‫ﻗﺮاﯾﯽ از ﺗﺮﺑﺖ ﺣﯿﺪرﯾﻪ ﻣﺄﻣﻮر ﮐﻪ آﻣﺪه در ﺗﺮﺷـﯿﺰ ﺑﺎ ﺣﺴﯿﻦ ﺧﺎن ﻣﻠﺤﻖ ﺷﺪه‪ ،‬اﻫﺘﻤﺎم ﺗﻤﺎم در اﺧﺘﺘﺎم )‪ 57‬ب( ﮐﺎر آن »‪ «20‬ﺗﯿﺮه ﺳﺮاﻧﺠﺎم‬
‫ﺑﻪ ﻋﻤﻞ آورﻧﺪ‪.‬‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪ :‬ﺗﺮﺑﯿﺘﺶ‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪ :‬ﺿﻼﻟﺖ‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪ :‬ﺧﺪﻣﺖ و ﻣﻄﺎوﻋﺖ ارﺷﺎد و ﻫﺪاﯾﺖ‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪ :‬از راه‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪ :‬ﮔﺬاﺷﺘﻪ‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪ :‬دم ﺳﯿﻞ‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﯿﻞ‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺞ‪ :‬و ﯾﺎ اﯾﻨﮑﻪ در ﻟﺐ درﯾﺎي ﻃﻮﻓﺎﻧﯽ ﺑﻪ ﻓﺮاﻏﺖ ﻣﯽﺗﻮان ﻧﺸﺴﺖ و‪.‬‬
‫)‪ .(9‬ﻣﺞ‪ :‬ﺟﻮار ﻣﻐﺮور ﺑﻪ اﺳﺘﺤﮑﺎﻣﯽ‪.‬‬
‫)‪ .(10‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﺮگ ﺧﻮد را‪.‬‬
‫)‪ .(11‬ﻣﺞ‪ :‬ﺷﻬﺰاده‪.‬‬
‫)‪ .(12‬ﻣﺞ‪ :‬ﺟﺰم‪.‬‬
‫)‪ .(13‬ﻣﺞ‪ :‬آن ﻣﺮد ﻧﺎﺗﻤﯿﺰ ﻓﺮﻣﻮدهاﻧﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(14‬ﻣﺞ‪» :‬اﺷﺮف« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 169‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫)‪ .(15‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﺎ ﮐﻮﮐﺒﻪ زﯾﺎد‪.‬‬
‫)‪ .(16‬ﻣﻠﮏ‪ :‬اﺣﺼﯽ‪.‬‬
‫)‪ .(17‬ﻣﺞ‪ 1219 :‬ﻣﺌﺘﺎن و ﺗﺴﻊ ﻋﺸﺮ ﺑﻌﺪ اﻻﻟﻒ‪.‬‬
‫)‪ .(18‬ﻣﺞ‪ :‬ﺷﺪه‪.‬‬
‫)‪ .(19‬ﻣﺞ‪ :‬رﺳﺎﻧﯿﺪهاﻧﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(20‬ﻣﺞ‪ :‬آن ﻣﺮد‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪155 :‬‬
‫اﻣﺘﺜﺎﻻ ﻻﻣﺮه اﻟﻮاﻻ‪ ،‬ﻣﺤّﻤﺪ اﺳﺤﺎق ﺧﺎن ﻧﯿﺰ ﺑﺎ ﺟﻤﻌّﯿﺖ ﺧﻮد رواﻧﻪ ﺗﺮﺷﯿﺰ ﺷﺪه »‪ ،«1‬ﺑﺎ ﺳﺮدار ﻣﺘﻼﻗﯽ »‪ «2‬و در ﺗﺴﺨﯿﺮ ﻗﻠﻌﻪﺟﺎت »‪ «3‬ﻣﺘﻌﻠﻘﻪ‬
‫و ﺗﻀـﯿﯿﻖ ﻣﺤﺎﺻـﺮه آن ﻗﻠﻌﻪ ﭘﺮداﺧﺘﻪ »‪ ،«4‬اّول وﻫﻠـﻪ‪ ،‬ﻗﻠﻌﻪ ﻗـﻮژد ﮐﻪ از ﺟﻤﻠﻪ ﻗﻼـع ﻣﺴـﺘﺤﮑﻤﻪ »‪ «5‬ﺗﺮﺷـﯿﺰ و ﻣﺤﻞ اﺳـﺘﻈﻬﺎر آن ﻃﺎﯾﻔﻪ و‬
‫ﻣﺸﺤﻮن از ﻣﺮدان ﮐﺎري و دﻟﯿﺮان ﺧﻮنرﯾﺰ »‪ «6‬ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﯿﺮوي ﺑﺨﺖﺑﻠﻨﺪ و ﻃﺎﻟﻊ ارﺟﻤﻨﺪ ﺷﻬﺰاده ﻓﯿﺮوزﻣﻨﺪ »‪ ،«7‬ﻣﻔﺘﻮح و ﻣﺴّﺨﺮ »‪ «8‬و از‬
‫ﺣﺼﻮل اﯾﻦ ﺧـﺒﺮ ﻣﺮگ اﺛﺮ »‪ «9‬ﻣﺼـﻄﻔﯽ ﻗﻠﯽ ﺧـﺎن ﻗﺎﻟﺐ را از روح ﺗﻬﯽ ﺳﺎﺧﺘﻪ »‪ ،«10‬در ﺳـﻠﻄﺎﻧﯿﻪ ﮐﻪ ﺣﺎﮐﻢﻧﺸﯿﻦ آن ﻣﺤﻞ »‪ «11‬و ﺑﻪ‬
‫ﺣﺴﺐ اﺳـﺘﺤﮑﺎم »‪ «12‬و ﺟﻤﻌّﯿﺖ و اﺳـﺒﺎب ﻗﻠﻌﻪداري از ﺟﻤﯿـﻊ ﻗﻼـع ﺧﺮاﺳـﺎن »‪ «13‬اﻣﺘﯿـﺎز دارد‪ ،‬ﻣﺤﺼﻮر ﮔﺮدﯾـﺪ و »‪ «14‬اﻓﻮاج ﻗﺎﻫﺮه‬
‫ﻓﻮﺟﯽ در ﻗﻠﻌﻪ ﺑﺎﻻ و ﻓﻮﺟﯽ در ﺧﻠﯿﻞآﺑﺎد و ﻫﺮدو ﺳﺮدار »‪ «15‬در ﺳﻠﻄﺎﻧﯿﻪ ﺑﻨﺎ را ﺑﻪ ﻣﺤﺎﺻﺮه ﮔﺬاﺷﺘﻪ‪ ،‬در ﺗﻀﯿﯿﻖ اﺣﻮال ﻣﺤﺼﻮرﯾﻦ و ﻗﻠﻊ‬
‫و ﻗﻤﻊ ﻣﻌﺎﻧـﺪﯾﻦ ﻧﮑﺘﻪ ]اي[ را ﻣﻬﻤـﻞ ﻧﮕﺬاﺷـﺘﻪ ﺑﻪ ﺗﻘﺼـﯿﺮي از ﺧﻮد راﺿـﯽ ﻧﻤﯽﺷﺪﻧـﺪ و ﻫﻤﻪروزه وﻗـﺎﯾﻊ را ﺑﻪ درﺑﺎر واﻻ ﻋﺮض ﮐﺮده‪،‬‬
‫ﻣﺄﻣﻮر ﺑﻪ اﺿﻤﺤﻼل و اﺳﺘﯿﺼﺎل »‪ «16‬آن ﮔﺮوه ﺿـﻼل ﻣﯽﮔﺮدﯾﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺗﺎ اﯾﻨﮑﻪ ﺟﻤﯿﻊ ﻗﻠﻌﻪﺟﺎت آن ﻣﺤﺎل را ﺑﻌﻀـﯽ ﺑﻪ اﺳﺘﻤﺎﻟﺖ و ﺑﻌﻀﯽ‬
‫ﺑﻪ ﺗﻨﮕﯽ ﻣﺤﺎﺻـﺮه و اﮐﺜﺮي را ﺑﻪ ﺿـﺮب ﺗﻮپ ﻗﻠﻌﻪﮐﻮب و ﯾﻮرش ﻣﺴـّﺨﺮ و ﺳـﺮﮐﺸﺎن آﻧﺠﺎ را ﻣﻘﻬﻮر و ﻣﻨﮑﻮب ﻧﻤﻮدﻧـﺪ »‪ «17‬و ﻣﺤّﻤﺪ‬
‫ﺧـﺎن ﺑﯿﮕﻠﺮﺑﯿﮕﯽ ﻫﺰارهﺟﺎت و اﻣﯿﺮ ﻗﻠﯿـﭻ ﺧﺎن اوﯾﻤﺎق ﺑﯿﮕﯽ ﺗﯿﻤﻮري ﮐﻪ در رﮐﺎب واﻻ ﻣﺎﻧـﺪه ﺑﻮدﻧـﺪ‪ ،‬ﭼﻮن ﺷﺎﻫﺰاده »‪ «18‬ﻓﯿﺮوز ﮐﻪ از‬
‫ﺳﻼﻃﯿﻦزادهﻫﺎي »‪ «19‬اﻓﻐﺎن اﺳﺖ و در ﻫﺮات ﺑﻪ ﻣﻌﺎوﻧﺖ اﻟﺘﻔﺎت اﻋﻠﯽﺣﻀﺮت ﺷﺎﻫﻨﺸﺎﻫﯽ ﻟﻮاي ﺗﺴﻠﻂ اﻓﺮاﺷﺘﻪ »‪«20‬‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﻠﮏ‪» :‬ﺷﺪه« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﻼﻗﺎت‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪ :‬ﻗﻠﻌﻪﺟﺎت‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪ :‬در ﺗﺴﺨﯿﺮ و ﺗﻀﯿﯿﻖ ﻣﺤﺎﺻﺮه ﻗﻠﻌﻪﺟﺎت آن ﺻﻔﺤﺎت ﭘﺮداﺧﺘﻪ‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪ :‬ﻧﺎﻣﯽ‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪ :‬ﮐﺎرزاري‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪ :‬ﺳﻌﺎدﺗﻤﻨﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺞ‪» :‬و ﻣﺴﺨﺮ« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(9‬ﻣﺞ‪ :‬ﺧﺒﺮ ﺟﺎﻧﮕﺰا‪.‬‬
‫)‪ .(10‬ﻣﺞ‪ :‬ﮐﺮده‪.‬‬
‫)‪ .(11‬ﻣﺞ‪ :‬ﺣﺎﮐﻢﻧﺸﯿﻦ ﺗﺮﺷﯿﺰ‪.‬‬
‫)‪ .(12‬ﻣﺞ‪ :‬اﺳﺘﺤﮑﺎﻣﯽ‪.‬‬
‫)‪ .(13‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﻼد ﺧﺮاﺳﺎن‪.‬‬
‫)‪ .(14‬ﻣﺞ‪ :‬ﮔﺮدﯾﺪه‪.‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 170‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫)‪ .(15‬ﻣﺞ‪ :‬و ﺳﺮدارﯾﻦ‪.‬‬
‫)‪ .(16‬ﻣﺞ‪» :‬و اﺳﺘﯿﺼﺎل« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(17‬ﻣﺞ‪ :‬ﻧﻤﻮدهاﻧﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(18‬ﻣﺞ‪ :‬ﻧﻤﻮدهاﻧﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(19‬ﻣﺞ‪ :‬ﺳﻼﻃﯿﻦزادﻫﺎي‪.‬‬
‫)‪ .(20‬ﻣﺞ‪ :‬ﻟﻮاي واﻟﯽﮔﺮي ﺑﺮاﻓﺮاﺷﺘﻪ‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪156 :‬‬
‫ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﻠﺖ »‪ «1‬ﺑﻌﻀﯽ اﻏﺮاض و »‪ «2‬اﺳـﺒﺎب ﻓﯽﻣـﺎﺑﯿﻦ او و اﺑﺮاﻫﯿﻢ ﺧﺎن دّراﻧﯽ‪ ،‬ﺣﺎﮐﻢ ﻏﻮرﯾﺎن‪ ،‬ﻏﺒﺎر ﮐﻠﻔﺖ و ﻧﻘﺎر وﺣﺸﺖ »‪ «3‬آﻣﺎده‬
‫ﺷﺪه‪ ،‬آﺧﺮ ﮐﺎر ﺑﻪ ﻣﻨﺎزﻋﻪ و ﻣﺠﺎدﻟﻪ اﻧﺠﺎﻣﯿﺪ‪«4» .‬‬
‫ﺷـﺎﻫﺰاده ﻓﯿﺮوز وﻟـﺪ ﺧﻮد‪ ،‬ﻣﻠـﮏ ﻗـﺎﺳﻢ‪ ،‬را ﺑﻪ دﻓﻊ اﺑﺮاﻫﯿﻢ ﺧـﺎن ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻧﻤﻮده و »‪ «5‬ﺑﺎ »‪ «6‬ﻓﻮﺟﯽ از اﻓـﺎﻏﻨﻪ آﻣـﺪه‪ ،‬ﻗﻠﻌﻪ ﺑﺮﻧﺎﺑﺎد ﮐﻪ ﻣﺤﻞ‬
‫ﻧﺸـﯿﻤﻦ وﻟﺪ ﺑا ﺮاﻫﯿﻢ ﺧﺎن ﺑﻮد ﻣﺤﺎﺻﺮه ﻧﻤﻮد‪ .‬اﺑﺮاﻫﯿﻢ ﺧﺎن در ﻣﻘﺎم ﻣﺪاﻓﻌﻪ ﺑﺮآﻣﺪه‪ «7» ،‬ﭼﻮن ﻃﺎﻗﺖ ﻣﺪاﻓﻌﺖ و ﻣﻘﺎوﻣﺖ در ﺣﻮزه ﻗﺪرت‬
‫ﺧﻮد ﻧﺪﯾـﺪ‪ ،‬ﻧﺎﭼﺎر ﻣﺘﻮّﺳﻞ ﺑﻪ اﯾﻦ »‪ «8‬دوﻟﺖ اﺑﺪﻣﺪار ﺷﺪه‪ ،‬از ﺷـﻬﺰاده ﮔﺮدون وﻗﺎر ﻣﺴﺘﺪﻋﯽ و ﻣﺘﻤّﻨﯽ »‪ «9‬ﮔﺮدﯾﺪ ﮐﻪ ﺷـّﺮ اﺷﺮار را از او‬
‫»‪ «10‬ﻣﻨﺪﻓﻊ ﺳﺎزﻧﺪ‪ «11» .‬ﻟﻄﻒ ﻋﺎﻟﻢ ﺷﻤﻮل »‪ «12‬را )‪ 58‬اﻟﻒ( ﺷﺎﻣﻞ ﺣﺎل او ﻓﺮﻣﻮده در ﭘﻨﺎه ﻋﺎﻃﻔﺖ ﺧﺴﺮواﻧﻪ ﺟﺎي دﻫﻨﺪ »‪ «13‬و اﯾﻨﮑﻪ‬
‫»‪ «14‬ﻓﯽ ﻣــﺎﺑﯿﻦ او و اﻣﯿﺮ ﻗﻠﯿـــﭻ »‪ «15‬رﺷـﺘﻪ ﻣﻮاﻻـت و راﺑﻄﻪ ﻣﺼﺎﻓـﺎت ﻣﺴـﺘﺤﮑﻢ ﺑـﻮد‪ «16» ،‬او را واﺳـﻄﻪ ﻣﻄﻠﺐ ﺧـﻮد ﻧﻤـﻮد‪ .‬ﺣﺴـﺐ‬
‫اﻻﺳـﺘﺪﻋﺎي اﻣﯿﺮ ﻗﻠﯿﭻ ﺧﺎن و ﺗﻤّﻨﺎي اﻣﻨﺎي دوﻟﺖ ﻗﻮﯾﻢ اﻻرﮐﺎن ﺷـﻬﺰاده ﺳـﮑﻨﺪر ﺗﻮان »‪ «17‬آن دو اﻣﯿﺮ واﻻﺷـﺄن را ﺑـﺎ ﺟﻤﻌّﯿﺖ ﻫﺰاره و‬
‫ﺗﯿﻤﻮري ﻣﺄﻣﻮر ﺑﻪ ﻣﻌﺎوﻧﺖ اﺑﺮاﻫﯿﻢ ﺧﺎن ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﭼﻮن اﯾﺮاد ﺗﻤـﺎﻣﯽ وﻗﺎﯾﻊ ﺧﺼﻮﺻﺎ وﻗﺎﯾﻊ ﺳـﻼﻃﯿﻦزادﮔﺎن اﻓﻐﺎن ﻣﻨﺎﺳﺐ ﻣﻘﺎم ﻧﺒﻮد‪ «18» .‬ان ﺷـﺎء اﻟﻠّﻪ ﺗﻌـﺎﻟﯽ ﻣﺠﻤﻠﯽ از آن در ﻣﻮﻗﻊ »‪«19‬‬
‫ﺧﻮد ﺳـﻤﺖ ﻧﮕـﺎرش ﺧﻮاﻫـﺪ ﯾـﺎﻓﺖ و در رﮐﺎب ﻇﻔﺮﻧﺸﺎن از اﻣﺮاي رﻓﯿﻊ اﻟﺸﺄن ﺑﻪﺟﺰ »‪ «20‬ﻣﺤّﻤـ ﺪ ﺧﺎن ﻗﺎﺟﺎر ﻧﺎﯾﺐ اﻻﯾﺎﻟﻪ ﮐﺴـﯽ دﯾﮕﺮ‬
‫ﺑﺎﻗﯽ ﻧﻤﺎﻧﺪ و از ﻏﺎزﯾﺎن رﮐﺎﺑﯽ »‪ «21‬از دﺳﺘﻪﻫﺎي ﻣﺎﻓﯽ و ﺟﻠﯿﻠﻮﻧﺪ و ﺧﺪاﺑﻨﺪهﻟﻮ و ﺑﻬﺘﻮﯾﯽ و ﺗﻔﻨﮕﭽﯽ اﻋﺮاب »‪ «22‬ﺑﻪ ﻗﺪر ﯾﮏ‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﻪ ﺳﺒﺐ‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪» :‬ﺑﻌﻀﯽ از اﻏﺮاض و« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪ :‬ﻧﻘﺎر ﮐﻠﻔﺖ و ﻏﺒﺎر وﺣﺸﺖ‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﺂل ﮐﺎر از ﻣﻨﺎزﻋﻪ ﺑﻪ ﻣﺠﺎدﻟﻪ اﻧﺠﺎﻣﯿﺪه‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﻠﮏ‪» :‬ﻧﻤﻮده و« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪» :‬او« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪ :‬درآﻣﺪه‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺞ‪» :‬اﯾﻦ« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(9‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﺘﻤﻨﯽ و ﻣﺴﺘﺪﻋﯽ‪.‬‬
‫)‪ .(10‬ﻣﺞ‪ :‬از ﺳﺮ او‪.‬‬
‫)‪ .(11‬ﻣﺞ‪ :‬ﺳﺎﺧﺘﻪ‪.‬‬
‫)‪ .(12‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﺸﻤﻮل‪.‬‬
‫)‪ .(13‬ﻣﻠﮏ‪» :‬دﻫﻨﺪ« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 171‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫)‪ .(14‬ﻣﺞ‪ :‬از اﯾﻨﮑﻪ‪.‬‬
‫)‪ .(15‬ﻣﺞ‪ :‬اﻣﯿﺮ ﻗﻠﯿﭻ ﺧﺎن‪.‬‬
‫)‪ .(16‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﻮاﻻت و اﺗﺤﺎد ﻣﺤﮑﻢ ﺑﻮد‪.‬‬
‫)‪ .(17‬ﻣﺞ‪ :‬ﻗﻮي اﻻرﮐﺎن ﺷﺎﻫﺰاده ﺳﮑﻨﺪرﺷﺎن‪.‬‬
‫)‪ .(18‬ﻣﻠﮏ‪» :‬ﻧﺒﻮد« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(19‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﺤﻞ‪.‬‬
‫)‪ .(20‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﻠﻨﺪﻣﮑﺎن ﺳﻮاي‪.‬‬
‫)‪ .(21‬ﻣﺞ‪ :‬رﮐﺎﺑﯽ ﺑﻪ ﻗﺪر ﯾﮏ ﻫﺰار ﻧﻔﺮ‪.‬‬
‫)‪ .(22‬ﻣﺞ‪ :‬ﺗﻔﻨﮕﭽﯿﺎن ﻋﺮب‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪157 :‬‬
‫ﻫﺰار ﻧﻔﺮ »‪ «1‬ﻣﺎﻧﺪه ﺑﻮدﻧﺪ و ﺑﺎﻗﯽ ﻟﺸﮑﺮ »‪ «2‬ﻣﺄﻣﻮر ﺑﻪ ﺗﺮﺷﯿﺰ »‪ «3‬ﺷﺪه‪ ،‬ﺑﻪ »‪ «4‬ﺧﺪﻣﺎت ﻣﻘّﺮره ﻗﯿﺎم و اﻗﺪام ﻣﯽﻧﻤﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ذﮐﺮ ﺗﺎﺧﺘﻦ ﻃﺎﯾﻔﻪ ﺷﻮﻣﯿﻪ ﺗﺮﮐﻤﺎﻧﯿﻪ ﺗّﮑﻪ )‪ (100‬ﻧﻮاﺣﯽ اﺑﯿﻮرد و دّره ﺟﺰرا‬
‫ﭼﻮن »‪ «5‬ﺳـﺒﻖ ذﮐﺮ ﯾﺎﻓﺖ ﮐﻪ ﻟﻄﻒ ﻋﻠﯽ ﺧﺎن ﭼﭙﺸـﻠﻮ‪ ،‬ﺣﺎﮐﻢ اﺑﯿﻮرد‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﻮاﺧﻮاﻫﯽ اﯾﻦ دوﻟﺖ ﺟﺎوﯾﺪ ﭘﺮورد‪ ،‬رﺷﺘﻪ ﻋﻬﺪي »‪ «6‬ﻓﯽﻣﺎﺑﯿﻦ‬
‫او »‪ «7‬و ﻃﺎﯾﻔﻪ ﺿﺎﻟّﻪ ﺗﺮﮐﻤﺎﻧﯿﻪ ﺗّﮑﻪ ﺑﻪ ﭘﯿﻮﻧـﺪ ﻣﺼـﻠﺤﺖ ﺳـﻤﺖ اﺳـﺘﻘﺮار »‪ «8‬داﺷﺖ ﮔﺴﺴـﺘﻪ ﺑﺎ ﮐﻮچ وارد ارض اﻗـﺪس و ﺳـﻌﺎدتاﻧﺪوز‬
‫ﺣﻀﻮر ﻣﻘـّﺪس ﮔﺮدﯾﺪه‪ ،‬ﺳﺎﻟﮏ ﻣﺴﺎﻟﮏ ﺧﺪﻣﺘﮕﺰاري ﺷﺪ‪ «9» .‬ﺗﺮﮐﻤﺎﻧﯿﻪ ﺗّﮑﻪ را از ﻧﻘﺾ ﻋﻬـﺪ او ﺧﺎر ﺧﺎري در دل ﺷـﻘﺎوت ﻣﻨﺰﻟﺸﺎن‬
‫راه ﯾﺎﻓﺘﻪ »‪ ،«10‬ﭘﯿﻮﺳـﺘﻪ ﻣﻨﺘﻬﺰ ﻓﺮﺻﺖ و در ﮐﻤﯿﻦ وﻗﺖ ﺑﻮدﻧﺪ ﮐﻪ او را ﮔﻮﺷـﻤﺎﻟﯽ داده ﺑﺎﺷﻨﺪ و ﻟﻄﻒ ﻋﻠﯽ ﺧﺎن وﻟﺪ ﺧﻮد‪ ،‬ﺑﯿﮕﻠﺮ آﻗﺎ‪ ،‬را‬
‫در اﺑﯿﻮرد ﮔﺬاﺷـﺘﻪ‪ ،‬در ﺷـﯿﻮه ﺧﻮدداري و ﻃﺮﯾﻘﻪ ﻫﻮﺷـﯿﺎري ﻧﺼﺎﯾـﺢ ﺑﻠﯿﻐﻪ »‪ «11‬ﻧﻤـﻮده‪ ،‬ﺑﯿﮕﻠﺮ آﻗـﺎ ﻧﯿﺰ در ﻫﯿـﭻوﻗﺖ ﺳﺮرﺷـﺘﻪ ﺣﺰم را از‬
‫دﺳﺖ ﻧﺪاده‪ ،‬ﺧﻮد را ﮐﻤﺎﯾﻨﺒﻐﯽ ﻧﮕﺎهداري ﻣﯽﻧﻤﻮد‪ .‬ﺗﺎ اﯾﻨﮑﻪ در اواﯾﻞ ﺣﻤﻞ ﻟﻄﻒ ﻋﻠﯽ ﺧﺎن از رﮐﺎب اﺷﺮف اﺳﺘﺮﺧﺎص ﻧﻤﻮده »‪ ،«12‬ﺑﻪ‬
‫ﺟﻬﺖ اﻧﻀـﺒﺎط اﻣﻮر وﻻـﯾﺖ ﺑﻪ اﺑﯿﻮرد رﻓﺖ و ﺑﻪ اﻧﺘﻈﺎم ﻣﻬّﻤﺎت »‪ «13‬ﻣﯽﭘﺮداﺧﺖ و ﮐﺎر رﻋﯿﺖ و ﺳـﭙﺎﻫﯽ را ﺑﻪ ﻗـﺪر وﺳﻊ ﻣﯽﺳﺎﺧﺖ‪ ،‬ﺑﻪ‬
‫ﻗﺪري ﻣﺸـﻐﻮل اﻣﻮر ﺷﺪه ]ﮐﻪ[ از ﻣﺮاﺳﻢ اﺣﺘﯿﺎط ﻏﺎﻓﻞ ﮔﺮدﯾﺪ‪ «14» .‬ﺟﻤـﺎﻋﺖ ﺗّﮑﻪ ﻋﻠﯽ اﻟﻐﻔﻠﻪ ﺑﺮ وﻻﯾﺖ او ﺗﺎﺧﺘﻪ‪ ،‬دﺳﺖ ﺑﻪ ﻧﻬﺐ و اﺳـﺮ‬
‫ﮔﺸﺎدﻧﺪ‪ 58) .‬ب(‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪» :‬ﺑﻪ ﻗﺪر ﯾﮏ ﻫﺰار ﻧﻔﺮ« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﺎﻗﯽ آن‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪ :‬ﺗﺮﺷﯿﺰ و ﺳﺎﯾﺮ وﻻﯾﺎت‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﺑﻪ اﻧﺠﺎم‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪» :‬ﭼﻮن« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪ :‬ﻋﻬﺪي ﮐﻪ‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﻠﮏ‪» :‬و« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺞ‪ :‬او و ﺗﺮﮐﻤﺎﻧﯿﻪ ﺿﺎﻟﻪ ﺗّﮑﻪ ﺳﻤﺖ اﺳﺘﺤﮑﺎم‪.‬‬
‫)‪ .(9‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﺎ ﮐﻮچ رهﻧﻮرد وادي ﺟﺎﻧﻔﺸﺎﻧﯽ ﺷﺪه‪ ،‬ﺷﺮف ﺳﻌﺎدت ﺣﻀﻮر ﺣﺎﺻﻞ ﻧﻤﻮد‪.‬‬
‫)‪ .(10‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﻨﺰل اﯾﺸﺎن ﭘﯿﺪا ﺷﺪه‪.‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 172‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫)‪ .(11‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﻠﯿﻎ‪.‬‬
‫)‪ .(12‬ﻣﺞ‪ :‬اﺳﺘﺮﺧﺎﺻﯽ ﺣﺎﺻﻞ و‪.‬‬
‫)‪ .(13‬ﻣﺞ‪ :‬رﻓﺘﻪ و اﻧﺘﻈﺎم ﻣﻬﻤﺎت ﺧﻮد‪.‬‬
‫)‪ .(14‬ﻣﺞ‪ :‬وﺳﻊ ﻓﯿﺼﻞ داده ﻣﯽﺳﺎﺧﺖ و از ﺷﯿﻮه اﺣﺘﯿﺎط ﻏﺎﻓﻞ ﺷﺪه‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪158 :‬‬
‫ﻟﻄﻒ ﻋﻠﯽ ﺧﺎن ﺑﻌﺪ از آﻧﮑﻪ »‪ «1‬از ﯾﻮرش ﺑﯽﺧﺒﺮ ﺗّﮑﻪ ﺑﺎﺧﺒﺮ ﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺎ ﺟﻤﻌﯽ ﮐﻪ ﺣﺎﺿـﺮ ﺑﻮدﻧﺪ ﺑﻪ ﻣﺪاﻓﻌﻪ آن ﮔﺮوه ﺿﺎﻟّﻪ ﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ و آن‬
‫ﺟﻤﻌّﯿﺖ ﻗﻠﯿـﻞ را ﻧﯿﺰ دو دﺳـﺘﻪ ﻧﻤـﻮده‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﺮﺳـﻤﺘﯽ ﮐﻪ ﻣﻈّﻨﻪ داﺷﺖ‪ ،‬ﻓﺮﺳـﺘﺎده‪ ،‬ﺧﻮد »‪ «2‬ﺑـﺎ ﻣﻌـﺪودي ﮐﻪ ﻋـﺪد ﻧﻔﺮي اﯾﺸﺎن ﺑﻪ ﭘﻨﺠﺎه ﻧﻔﺮ‬
‫ﻧﻤﯽرﺳﯿﺪ‪ ،‬ﻣﺘﻌﺎﻗﺐ »‪ «3‬ﺗﺮﮐﻤﺎﻧﯿﻪ ﻣﯽرﻓﺖ‪ .‬از »‪ «4‬ﻧﻮادر اﺗﻔﺎﻗﺎت‪ ،‬ﺳﻮاران ﺗّﮑﻪ ﺑﻪ اﺳـﺘﻌﺪاد ﺗﻤﺎم ﺑﻪ او ﺑﺮﺧﻮرد‪ ،‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻪ ﺳﺘﯿﺰ و آوﯾﺰ ﮔﺮم‬
‫ﮔﺮدﯾﺪ‪ .‬ﭼﻮن ﻣﺸﺎراﻟﯿﻪ »‪ «5‬اﺳـﺘﻌﺪاد درﺳﺘﯽ ﻧﺪاﺷﺖ‪ ،‬ﭼﺸﻢ زﺧﻤﯽ ﻋﻈﯿﻢ و وﻫﻨﯽ ﮐﺎﻣﻞ ﺑﻪ او راه ﯾﺎﻓﺖ »‪ ،«6‬اﮐﺜﺮي از ﺳﻮاران او اﺳﯿﺮ و‬
‫دﺳﺘﮕﯿﺮ آن »‪ «7‬ﻃـﺎﯾﻔﻪ ﺷـﺮﯾﺮ ﮔﺮدﯾـﺪه‪ ،‬ﺧـﻮد ﻧﯿﺰ از دﺳﺖ و ﭘﻬﻠﻮ زﺧﻢ ﻧﯿﺰه ﺑﺮداﺷـﺘﻪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﺰار ﺟﺮﺛﻘﯿـﻞ از آن ﻣﻬﻠﮑﻪ ﺧﻮد را »‪ «8‬ﺑﯿﺮون‬
‫ﮐﺸﯿﺪ در اﺑﯿﻮرد ﻣﺪﺗﯽ »‪ «9‬ﺑﻪ ﻋّﻠﺖ ﻣﺠﺮوح ﺑﻮدن »‪ «10‬ﻣﺎﻧﺪ‪ .‬ﺷﺎﻫﺰاده »‪ «11‬ﺑﻠﻨﺪاﻗﺒﺎل ﺑﻌﺪ از اﻃﻼع ازﯾﻦ واﻗﻌﻪ‪ ،‬ذره ]اي[ »‪ «12‬از آﻓﺘﺎب‬
‫ﻋﻨﺎﯾﺖ ﺑﯽﻏﺎﯾﺖ »‪ «13‬را ﭘﺮﺗﻮاﻓﮑﻦ ﺳـﺎﺣﺖ اﺣﻮال او ﻧﻤﻮده‪ ،‬ﺟّﺮاﺣﯽ ﻗﺎﺑﻞ »‪ «14‬از رﮐﺎب ﻇﻔﺮاﻧﺘﺴﺎب »‪ «15‬رواﻧﻪ اﺑﯿﻮرد ﻓﺮﻣﻮده »‪ «16‬ﺑﻪ‬
‫اﻧﺪكزﻣﺎﻧﯽ ﻣﻌﺎﻟﺠﻪ زﺧﻢ ﺑﺮون او ﺷﺪه‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻌﺎﻟﺠﻪ رﯾﺶ درون ﺷـﺮﻓﯿﺎب ﺣﻀﻮر ﺳـﻌﺎدت ﻧﻤﻮدن و ﺑﻪ ﻧﻮازش روزاﻓﺰون اﻓﺘﺨﺎر ﺣﺎﺻـﻞ‬
‫ﻧﻤﻮد »‪ ،«17‬در ﻫﻤﺎن روز ﮐﻪ ﺑﻪ ﺳﺪه ﺳـﻨّﯿﻪ واﻻ رﺳﯿﺪ »‪ ،«18‬در ﺑﺰم ﺣﻀﻮر‪ ،‬ﺑﻌﺪ از اﺳـﺘﻔﺴﺎر از اﺣﻮال او و ﮐﯿﻒوﮐﻢ »‪ «19‬اﺳﯿﺮ ﺷﺪن‬
‫اﻫﺎﻟﯽ آﻧﺠﺎ ﻗﯿﻤﺖ ﺗﻤﺎﻣﯽ »‪ «20‬اﺳﺮا را از ﺧﺰاﻧﻪ ﻋﺎﻣﺮه ﻣﺮﺣﻤﺖ‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪ :‬اﯾﻨﮑﻪ‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪ :‬و ﺧﻮد‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪ :‬از ﻋﻘﺐ‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪ :‬از‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪» :‬ﻣﺸﺎراﻟﯿﻪ« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪ :‬ﭼﺸﻢزﺧﻤﯽ ﻋﻈﯿﻤﯽ ﺑﻪ او رﺳﯿﺪه وﻫﻦ ﺗﻤﺎم ﺑﻪ ﺣﺎل او راه ﯾﺎﻓﺘﻪ‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪» :‬آن« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﻪ ﻫﺰار ﮐﺮوﻓﺮ ﺧﻮد را از آن ﻣﻬﻠﮑﻪ‪.‬‬
‫)‪ .(9‬ﻣﺞ‪ :‬ﮐﺸﯿﺪه ﻣﺪﺗﯽ در اﺑﯿﻮرد‪.‬‬
‫)‪ .(10‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﻪ ﻋﻠﺖ زﺧﻢ‪.‬‬
‫)‪ .(11‬ﻣﺞ‪ :‬ﺷﻬﺰاده‪.‬‬
‫)‪ .(12‬ﻣﺞ‪ :‬ﺷﻤﻪاي‪.‬‬
‫)‪ .(13‬ﻣﺞ‪ :‬ﻋﻨﺎﯾﺖ ﺧﻮد را‪.‬‬
‫)‪ .(14‬ﻣﺞ‪» :‬ﺟﺮاﺣﯽ ﻗﺎﺑﻞ« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(15‬ﻣﺞ‪ :‬ﻇﻔﺮﭘﺮورد‪.‬‬
‫)‪ .(16‬ﻣﺞ‪ :‬ﻧﻤﻮده‪.‬‬
‫)‪ .(17‬ﻣﺞ‪ :‬از »رواﻧﻪ اﺑﯿﻮرد ﻧﻤﻮده« ﺗﺎ اﯾﻨﺠﺎ ﭼﻨﯿﻦ اﺳﺖ‪ :‬ﺑﻪ ﺳـﺮوﻗﺖ اﺣﻮاﻟﺶ ﭘﺮداﺧﺘﻪ‪ ،‬ﺑﻪ اﻧﺪكزﻣﺎﻧﯽ ﻣﻌﺎﻟﺠﻪ ﺟﺮاﺣﺎت ﻇﺎﻫﺮي و ﺑﺎﻃﻨﯽ‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 173‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫او ﺷﺪه ﺷﺮﻓﯿﺎب رﮐﺎب ﮔﺮدﯾﺪه‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﻮازش ﺧﺴﺮواﻧﻪ اﺧﺘﺼﺎص ﯾﺎﻓﺘﻪ‪.‬‬
‫)‪ .(18‬ﻣﺞ‪ :‬رﺳﯿﺪه ﺑﻮد‪.‬‬
‫)‪ .(19‬ﻣﺞ‪ :‬و ﮐﻤّﯿﺖ و ﮐﯿﻔّﯿﺖ‪.‬‬
‫)‪ .(20‬ﻣﺞ‪ :‬ﺗﻤﺎﻣﯽ ﻗﯿﻤﺖ‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪159 :‬‬
‫ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ و در ﺣﻀﻮر ﻣﺒﺎرك ﺑﺮات »‪ «1‬ﺑﻪ ﻣﻬﺮ ﻣﻬﺮآﺛﺎر ﻣﺰّﯾﻦ ﺷﺪه‪ ،‬ﺳﯿﺼﺪ ﺗﻮﻣﺎن ﻋﺮاﻗﯽ ﺑﻪ ﻣﺸﺎراﻟﯿﻪ ﻋﻨﺎﯾﺖ »‪ «2‬ﮔﺮدﯾﺪ‪.‬‬
‫از اﺗّﻔﺎﻗﺎت ﻏﺮﯾﺒﻪ »‪ ،«3‬در ﻫﻤﺎن روز ﮐﻪ ﻋﻘﺪ ﺳﻼم ﻣﻨﻌﻘﺪ و ﺻﻔﻮف ﻣﺮﺗﺐ ﺷﺪ‪ «4» .‬آﻗﺎ ﻣﺮﺗﻀﺎي ﺟﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻗﺮاوﻟﯽ ﺳﻤﺖ ﻣﺰدوران و‬
‫آق درﺑﻨﺪ »‪ «5‬ﻣﺄﻣﻮر ﺑﻮد و ﺑﺎ ﻓﻮﺟﯽ از ﺳﻮاران ﺗّﮑﻪ ﮐﻪ »‪ «6‬ﺑﻨﺎﺑﺮ ﻋﺎدت ذﻣﯿﻤﻪ ﺑﻪ ﻋﺰم ﭼﭙﺎول آﻣﺪه »‪ «7‬ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺮﺧﻮرده‪ ،‬ﺑﻌﺪ از ﺟﺪال و‬
‫ﻗﺘﺎل و زد و ﺧﻮرد ﺑﺮ آﻧﻬﺎ ﻏﺎﻟﺐ آﻣـﺪه‪ ،‬ﻣﺴﺎوي ﭼﻬﻞ ﭘﻨﺠﺎه ﻧﻔﺮ از آﻧﻬﺎ را اﺳـﯿﺮ و ﻗﺘﯿﻞ »‪ «8‬ﺳﺎﺧﺘﻪ‪ ،‬در ﻋﺮض راه‪ ،‬ﺷﺐ رﺳﯿﺪه ﺑﻮد »‪،«9‬‬
‫ﻣﺎﻧـﺪه و اﺳـﺮا را ﺑﺴـﺘﻪ ﮐـﻪ ﺷـﺐ ﻧﺼـﻔﻪ ﺷـﺪه‪ ،‬اﺳـﺮاي ﺗّﮑﻪ دﺳﺖ و ﭘـﺎي ﺧـﻮد را از ﻗﯿـﺪ رﻫـﺎﯾﯽ داده‪ «10» ،‬ﻣﺴـﺘﻌﺪ ﻓﺮار ﻣﯽﺷﻮﻧـﺪ ﮐﻪ‬
‫ﻣﺴـﺘﺤﻔﻈﯿﻦ ﻣﺨﺒﺮ ﮔﺮدﯾﺪه »‪ ،«11‬ﻣﺠﻤﻮع آﻧﻬـﺎ را ﻗﺘﯿﻞ »‪ «12‬و ﺳـﺮﻫﺎي ﻣﻨﺤﻮس آﻧﻬـﺎ را ﺑﻪ درﮔﺎه )‪ 59‬اﻟﻒ( آﺳـﻤﺎن ﺟﺎه واﻻ آوردﻧﺪ‪.‬‬
‫»‪ «13‬در ﻫﻤﺎن ﺳﺎﻋﺖ ﮐﻪ اﻧﻌﺎم ﻟﻄﻒ ﻋﻠﯽ ﺧﺎن ﻋﻨﺎﯾﺖ ﺷـﺪ ﯾﮏ ﺻﺪ ﺗﻮﻣﺎن ﻫﻢ ﺑﻪ اﻧﻌﺎم آﻗﺎ ﻣﺮﺗﻀـﯽ ﻣﻘّﺮر ﮔﺮدﯾﺪه‪ ،‬او را ﻣﺨّﻠﻊ ﻓﺮﻣﻮده‪،‬‬
‫ﺑﻪ »‪ «14‬ﻟﻘﺐ »ﺧﺎﻧﯽ« ﺳـﺮاﻓﺮاز ﮔﺮدﯾـﺪ »‪ «15‬و ﺳـﺮﻫﺎ را ﺑﻪ ﻧﻈﺮ اﻧـﻮر رﺳﺎﻧﯿـﺪه‪ ،‬در ﭘـﺎي ﻗﭙﻖ رﯾﺨﺘﻨـﺪ‪ .‬و ﻣﻦﺑﻌـﺪ ﻫﻤﯿﺸﻪ ﻣﯿـﺎﻧﻪ اﺑﯿﻮردي و‬
‫ﺟﻤـﺎﻋﺖ ﺗّﮑﻪ‪ ،‬ﺑﻨﺎﺑﺮ ﻗﺮب ﺟﻮار‪ ،‬آﺗﺶ ﺧﺼﻮﻣﺖ ﺷـﻌﻠﻪور و ﻏﺒﺎر »‪ «16‬ﻣﻨـﺎزﻋﺖ در ﻫﯿﺠﺎن ﺑﻮد‪ ،‬و ﻟﯿﮑﻦ در اﮐﺜﺮ ﻣﻌﺎرك ﺷﺎﻫـﺪ ﻇﻔﺮ ﺑﺮ‬
‫اﺑﯿﻮردي روي ﻣﯽﻧﻤﻮد‪ .‬ﻫﺮ »‪ «17‬روزه آن ﺷﻘﺎوتﭘﯿﺸﮕﺎن »‪ «18‬را ﻟﺠﺎج و ﻋﻨﺎد ازﯾﻦ ﻣﻌﻨﯽ ﻣﯽاﻓﺰود‪.‬‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﺮاة ﻣﺒﺎرك‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪ :‬ﻋﺮاﻗﯽ اﻧﻌﺎم‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪ :‬از ﻧﻮادر اﺗﻔﺎﻗﺎت‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﺴﺘﻪ ﺑﻮد‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪ :‬از ﻧﻮادر اﺗﻔﺎﻗﺎت‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﺴﺘﻪ ﺑﻮد‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﯿﺮون آﻣﺪه‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺞ‪ :‬ﻗﺘﯿﻞ و اﺳﯿﺮ‪.‬‬
‫)‪ .(9‬ﻣﺞ‪» :‬ﺷﺐ رﺳﯿﺪه ﺑﻮد« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(10‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﺴﺘﻪ ﺑﻮد ﮐﻪ ﻧﺼﻒ ﺷﺐ ﺑﺴﺘﮕﺎن ﺗّﮑﻪ ﺧﻮد را از ﻗﯿﺪ ﺑﺴﺘﮕﯽ ﺧﻼﺻﯽ داده‪.‬‬
‫)‪ .(11‬ﻣﺞ‪ :‬ﺧﺒﺮدار ﺷﺪه‪.‬‬
‫)‪ .(12‬ﻣﺞ‪ :‬ﻗﺘﻞ‪.‬‬
‫)‪ .(13‬ﻣﺞ‪ :‬ﺳﺮ آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ ﺣﻀﻮر ﺳﻌﺎدت دﺳﺘﻮر واﻻ ﻣﯽآورﻧﺪ و‪.‬‬
‫)‪ .(14‬ﻣﺞ‪ :‬ﮐﻪ ﺑﺮاة ﻗﯿﻤﺖ اﺳﺮاي ﻟﻄﻒ ﻋﻠﯽ ﺧﺎن ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﯽﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻼﻓﺎﺻﻠﻪ ﻣﻌﺎدل ﯾﮑﺼﺪ ﺗﻮﻣﺎن ﺑﺮاة اﻧﻌﺎم آﻗﺎ ﻣﺮﺗﻀﯽ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪه او را ﺑﻪ‬
‫ﺧﻠﻌﺖ ﺧﺎﺻﯽ و‪.‬‬
‫)‪ .(15‬ﻣﺞ‪ :‬ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(16‬ﻣﺞ‪ :‬ﮔﺮد‪.‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 174‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫)‪ .(17‬ﻣﺞ‪ :‬و ﻫﺮ‪.‬‬
‫)‪ .(18‬ﻣﻠﮏ‪ :‬ﺷﻘﺎوتﭘﯿﺸﻪﮔﺎن‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪160 :‬‬
‫ذﮐﺮ اﺟﺘﻤﺎع ﺟﻨﻮد ﺿـﻼﻟﺖ آﻣﻮد ﺗّﮑﻪ و ﻣﺤﺼﻮر ﺷﺪن ﺑﯿﮕﻠﺮ آﻗﺎي ﭼﭙﺸـﻠﻮ در ﻗﻼع اﺑﯿﻮرد و ﻋﺰﯾﻤﺖ ﻣﻮاﮐﺐ ﺟﻬﺎﻧﮕﺸﺎ ﺑﻪ اﺳﺘﺨﻼص‬
‫ﻣﺤﺼﻮرﯾﻦ و ﮔﻮﺷﻤﺎل »‪ «1‬ﺳﮕﺎن دﺷﺖ در ﻫﻨﮕﺎﻣﻪ ﻧﺒﺮد »‪«2‬‬
‫درﯾﻦ اوﻗﺎت ﮐﻪ آن ﮔﺮوه ﺿﻼﻟﺖﭘﮋوه »‪ «3‬ﻋﺮﺻﻪ ﻣﺸـﻬﺪ را ﺑﻪ زﻋﻢ ﺧﻮد از وﺟﻮد ﻣﺮدان ﮐﺎر و دﻟﯿﺮان ﮐﺎرزار ﺧﺎﻟﯽ دﯾﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺑﯿﺶﺗﺮ از‬
‫ﭘﯿﺶﺗﺮ در ﻣﻘـﺎم ﻋـﺪوان و ﻃﻐﯿـﺎن آن ﺳﺎﻣـﺎن درآﻣـﺪه‪ ،‬ﻫﻤﻪ روزه ﺳﻮار ﺷـﺪه‪ ،‬ﮐﻤﺮ ﺑﻪ آزار و اﺿـﺮار ﺳـﮑﻨﻪ آن دﯾﺎر ﺑﺴـﺘﻪ‪ ،‬ﻫﻤﻮاره ﺑﻪ‬
‫اﺳـﺘﻌﺪاد در ﮐﻤﯿﻨﮕﺎه ﻏﺪر و ﻣﮑﺮ ﻧﺸﺴـﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ و اﮔﺮ ﻓﺮﺻﺘﯽ ﻣﯽﯾﺎﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬دﺳﺖ ﺑﻪ ﺗﺎراج و اﺳﺮ ﻣﯽﮔﺸﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﯿﮕﻠﺮ آﻗﺎ ﺷﺮاﯾﻂ اﺣﺘﯿﺎط را‬
‫از دﺳﺖ ﻧـﺪاده‪ ،‬ﻟﺤﻈﻪاي از آﻧﻬﺎ ﻏﺎﻓﻞ ﻧﻤﯽﺑﻮدﻧﺪ »‪ «4‬و ﺑـﺪﯾﻦ و ﺗﯿﺮه در زدوﺧﻮرد روزﮔﺎر ﻣﯽﮔﺬراﻧﯿﺪﻧـﺪ و ﭼﻨﺪ ﻗﻠﻌﻪ ﺧﺮاب ﺑﯽآب و‬
‫ﻣﺰارع در ﺳﻤﺖ دﺷﺖ داﺷﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﻗﺒﻞ از ﻧﻘﺾ ﻋﻬﺪ در اواﻧﯽ ﮐﻪ ﻓﯽ ﻣﺎﺑﯿﻦ اﯾﺸﺎن و آن ﻃﺎﯾﻔﻪ ﺧﺬﻻن ﻧﺸﺎن ﻃﺮﯾﻘﻪ ﻣﺮاﺑﻄﻪ و ﻣﺨﺎﻟﻄﻪ »‪«5‬‬
‫و آﻣـﺪ و ﺷﺪ ﻣﻔﺘﻮح ﺑﻮد‪ ،‬زراﻋﺖ ﻧﻤﻮده ﺑﻮدﻧﺪ‪ «6» .‬از ﻧﻮادر اﺗّﻔﺎﻗـﺎت‪ ،‬ﺑﯿﮕﻠﺮ آﻗﺎ ﺑﻪ ﺟﻬﺖ رﻓﻊ ﻣﺤﺼﻮل آن وﻻ ﺑﺎ »‪ «7‬ﻣﻌﺎدل ﺳﯿﺼﺪ ﻧﻔﺮ‬
‫ﺳـﻮار و ﺑﺮزﮔﺮ و »‪ «8‬و ﺣﺼﺎد رواﻧﻪ ﺷـﺪه »‪ ،«9‬ﮐﻪ ﻣﺤﺼـﻮل دﺷﺖ را ﺟﻤـﻊآوري و ﮐﺸـﺘﻪ ﺧﻮد را ﺑﻪ دﺳﺖ ﻏﯿﺮ ﻧﮕﺬارﻧـﺪ‪ .‬و ﻗﺮﯾﺐ ﺑﻪ‬
‫ﻣﺰارع ﺳﻮاران ﺧﻮد را دو ﺣﺼﻪ ﻧﻤﻮده‪ ،‬ﭘﻨﺠـﺎه ﺳﻮار را ﺑﻪ ﻗﺮاوﻟﯽ ﻣﺄﻣﻮر ﺑﻪ ﺳـﻤﺘﯽ ﻧﻤﻮده‪ ،‬ﺧﻮد ﺑﺎ دوﯾﺴﺖ و ﭘﻨﺠﺎه ﻧﻔﺮ »‪ «10‬ﺳﻮار در ﺳﺮ‬
‫زراﻋﺖ اﯾﺴـﺘﺎده ﮐﻪ دﻫـﺎﻗﯿﻦ ﺑﻪ ﻓﺮاﻏﺖ ﺧـﺎﻃﺮ ﺑﻪ دروﯾـﺪن ﻣﺤﺼـﻮل ﻣﺸـﻐﻮل ﺑﺎﺷـﻨﺪ‪ ،‬ﮐﻪ درﯾﻦ اﺛﻨـﺎ ﯾـﮏ ﻫﺰار ﻧﻔﺮ »‪ «11‬ﺳﻮاران ﮐـﺎر و‬
‫ﺑﻬـﺎدران ﺟّﺮار ﺗّﮑﻪ ﮐﻪ در ﮐﻤﯿﻨﮕﺎه »‪ «12‬ﮐﯿﻦ ﺑﻮدﻧـﺪ‪ ،‬ﺑﯿﺮون آﻣﺪه ﺑﺮ آن ﭘﻨﺠﺎه ﻧﻔﺮ )‪ 59‬ب( ﻗﺮاول ﺗﺎﺧﺘﻪ و آﻧﻬﺎ ﺑﻪ اﻧﺪك ﮐﻮﺷﺸـﯽ ﺑﻪ‬
‫رﺳﻢ »‪ «13‬ﺟﻨﮓ ]و[ ﮔﺮﯾﺰ ﺧﻮد را ﺑﻪ ﯾﮏ ﻗﻠﻌﻪ ﺑﯽآب ﺧﺮاب رﺳﺎﻧﯿـﺪه‪ ،‬در آﻧﺠﺎ »‪ «14‬ﺣﺼﺎري ﺷﺪﻧﺪ و در ﻫﻤﺎن ﺳﺎﻋﺖ ﺑﻪ ﺳـﺮ ﺑﯿﮕﻠﺮ‬
‫آﻗﺎ رﯾﺨﺘﻪ‪ ،‬او را ﻧﯿﺰ ﻣﻨﻬﺰم و از ﭘﯿﺶ ﺑﺮداﺷﺘﻪ‪ ،‬ﺷﮑﺎريوار آن ﺟﻤﻊ ﻗﻠﯿﻞ را در ﻣﯿﺎن ﮔﺮﻓﺘﻪ‪،‬‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪ :‬ﮔﻮﺷﻤﺎل ﺑﻪ ﺳﺰا ﯾﺎﻓﺘﻦ‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪ :‬از »ﻣﻮاﮐﺐ ‪ «...‬ﺗﺎ اﯾﻨﺠﺎ در ﺣﺎﺷﯿﻪ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪ :‬ﺿﻼﻟﺖ ﺳﻤﺎت‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪ :‬ﻧﻤﯽﺑﻮد‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﺮاﺑﻄﺖ و ﻣﺨﺎﻟﻄﺖ‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪ :‬ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﻠﮏ‪» :‬ﺑﺎ« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﺮزﮔﺮ و دﻫﺎﻗﯿﻦ‪.‬‬
‫)‪ .(9‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(10‬ﻣﺞ‪» :‬ﻧﻔﺮ« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(11‬ﻣﻌﺎدل ﯾﮑﻬﺰار ﻧﻔﺮ از‪.‬‬
‫)‪ .(12‬ﻣﺞ‪ :‬در ﮐﻤﯿﻦ ﮐﯿﻦ‪.‬‬
‫)‪ .(13‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﻪ اﻧﺪك زدوﺧﻮردي‪.‬‬
‫)‪ .(14‬ﻣﺞ‪» :‬در آﻧﺠﺎ« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 175‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪161 :‬‬
‫ﺧﯿﺮهروﯾﯽ »‪ «1‬و ﭼﯿﺮﮔﯽ ﻣﯽﻧﻤﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﯿﮕﻠﺮ آﻗﺎ ﻧﯿﺰ ﭼﻮن راه ﻓﺮار را ﺑﺴـﺘﻪ و ﭘﻞ اﻣﯿﺪ را ﺷﮑﺴـﺘﻪ دﯾﺪ‪ ،‬دﺳﺖ از ﺟﺎن ﺷﺴـﺘﻪ از آن درﯾﺎي‬
‫ﺑﻼ ﻏﻮﻃﻪور و ﺑﻪ اﻧﻮاع ﻣﺤﻨﺖ و ﺧﻮن ﺟﮕﺮ ﺧﻮد را ﺑﻪ ﻗﻠﻌﻪ ﺧﺮاب ﺑﯽآب دﯾﮕﺮ ﮐﻪ ﻣﺤﺎذي ﻫﻤﺎن ﻗﻠﻌﻪ ﺑﻮد رﺳﺎﻧﯿﺪه‪ ،‬ﻣﺤﺼﻮر ﮔﺮدﯾﺪ‪.‬‬
‫ﻃﺎﯾﻔﻪ ﺗّﮑﻪ ﭼﻮن در ﺳﺎل ﮔﺬﺷـﺘﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﻣﻌﺎﻣﻠﻪ را ﺑﺎ اﻣﯿﺮ ﮔﻮﻧﻪ ﺧﺎن اﯾﻠﺨﺎﻧﯽ ﮐﺮدﻧﺪ »‪ «2‬و ﺣﺴﯿﻦ ﺧﺎن ﺳﺮدار »‪ «3‬در ﻧﯿﺸﺎﺑﻮر ﻧﺸﺴﺘﻪ ﺑﻮد‬
‫ﺑﻪ ﻋﻠّﺖ زﻣﺴﺘﺎن »‪ ،«4‬ﺑﻪ اﻋﺎﻧﺖ اﻣﯿﺮ ﮔﻮﻧﻪ ﺧﺎن ﻧﭙﺮداﺧﺖ‪ ،‬ﺑﺪان ﺟﻬﺖ ﻣﻐﻠﻮب ﮔﺮدﯾﺪه »‪ ،«5‬ﻣﺴﺎوي دو ﻫﺰار ﻧﻔﺮ از ﺻﻐﯿﺮ و ﮐﺒﯿﺮ و ﺑﺮﻧﺎ و‬
‫ﭘﯿﺮ ﻗﻠﻌﻪ ﻣﻬﯿﻦ ﺧﺒﻮﺷﺎن )‪ (101‬را اﺳﯿﺮ ﮐﺮده‪ ،‬ﺑﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ آن اﻣﯿﺪ ﺑﻪ ﻣﺤﺎﺻﺮه اﯾﻦ »‪ «6‬ﻗﻠﻌﻪ ﭘﺮداﺧﺘﻪ‪ ،‬راه آﻣﺪ و ﺷﺪ را ﺑﺮ ﻣﺤﺼﻮرﯾﻦ ﺑﺎﻟﻤّﺮه‬
‫ﻣﺴـﺪود ﺳﺎﺧﺘﻨـﺪ‪ .‬ﭼﻨـﺪ ﻧﻔﺮي ﮐﻪ از ﺧﺎرج واﻗﻒ ﺣﺎل و ﻣﻄﻠﻊ ﺑﺮ ﮔﺮﻓﺘﺎري ﺑﯿﮕﻠﺮ آﻗﺎ »‪ «7‬ﺷـﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬در ﻧﻬﺎﯾﺖ ﺗﻌﺠﯿﻞ »‪ «8‬ﺧﻮد را ﺑﻪ‬
‫اﺑﯿﻮرد رﺳﺎﻧﯿـﺪه‪ ،‬اﻫـﺎﻟﯽ آﻧﺠـﺎ را از ﺣـﺎل ﻣﺤﺼﻮرﯾﻦ آﮔﺎﻫﺎﻧﯿـﺪه‪ .‬ﺗﻤـﺎم اﺑﯿﻮردي ]ﻫﺎ[ ﺑﺎ دل رﯾﺶ و ﺧﺎﻃﺮ ﺧﺴـﺘﻪ اﻣﯿـﺪ ﺑﻪ درﮔﺎه ﻣﺴـﺒﺐ‬
‫اﻻﺳﺒﺎب ﺑﺴﺘﻨﺪ و در »‪ «9‬ﻫﻤﺎن ﺳﺎﻋﺖ آدم رواﻧﻪ ارض اﻗـﺪس »‪ «10‬ﮐﺮده و ﻟﻄﻔﻌﻠﯽ ﺧﺎن را ازﯾﻦ واﻗﻌﻪ ﺟﺎﻧﮑﺎه آﮔﺎه ﺳﺎﺧﺘﻨـﺪ‪ ،‬ﻟﻄﻔﻌﻠﯽ‬
‫ﺧﺎن ﺳﺮاﺳـﯿﻤﻪ و ﻣﻀﻄﺮبﺣﺎل ﮐﯿﻔّﯿﺖ »‪ «11‬را ﺑﻪ ﻋﺮض ﺷـﻬﺰاده ﺑﯽﻫﻤﺎل رﺳﺎﻧﯿﺪه و در ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﭘﺮﺗﻮ اﯾﻦ ﺧﺒﺮ ﺳﺎﻣﻌﻪاﻓﺮوز ﭘﯿﺸـﮕﺎه‬
‫ﺟﻼل ﮔﺮدﯾـﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﻮﻋﯽ آﺗﺶ ﻗﻬﺮ آن ﺷـﻬﺰاده ﻓﺮﯾﺪون »‪ «12‬ﻓﺮ ﺷـﻌﻠﻪور ﮔﺮدﯾـﺪ ﮐﻪ ﺑﯿﻢ آن ﺑﻮد ﮐﻪ ﺟﻤﯿﻊ دﺷﺖ از ﺷـﺮارهاش ﺑﺴﻮزد‪.‬‬
‫»‪ «13‬از ﺷـﺪت ﻏﻀﺐ »‪ «14‬دﻧـﺪان ﺑﻪ دﻧـﺪان ﺳﻮده‪ ،‬ﻟﻄﻔﻌﻠﯽ ﺧـﺎن را در ﻫﻤـﺎن ﻟﺤﻈﻪ ﻣﺮﺧﺺ و ﺗﺄﮐﯿـﺪات ﻣﻨﯿﻌﻪ ﻓﺮﻣﻮده ﮐﻪ ﺧﻮد را ﺑﻪ‬
‫زودي »‪ «15‬رﺳﺎﻧﯿﺪه‪ ،‬ﻣﺤﺼﻮرﯾﻦ را ﻣﺴﺘﻈﻬﺮ و از وﺻﻮل ﮐﻮﮐﺒﻪ ﻧﺼﺮتﭘﺮور آﻧﻬﺎ را ﻣﺴﺘﺒﺸﺮ ﺳﺎزد »‪ «16‬ﮐﻪ اﯾﻨﮏ ﻣﻮاﮐﺐ اﻗﺒﺎل از »‪«17‬‬
‫ﻋﻨﺎﯾﺖ اﯾﺰد‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪ :‬ﺧﯿﺮﮔﯽ‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪ :‬در ﺳﺎل ﻗﺒﻞ ﺑﺎ اﻣﯿﺮﮔﻮﻧﻪ ﺧﺎن اﯾﻠﺨﺎﻧﯽ ﻫﻤﯿﻦ ﻣﻌﺎﻣﻠﻪ را ﮐﺮده‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪» :‬ﺳﺮدار« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪ :‬ﺷﺪت زﻣﺴﺘﺎن‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﺪان ﺟﻬﺖ از ﭘﯿﺶ ﺑﺮده‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪» :‬اﯾﻦ« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪ :‬اﺣﻮال ﺑﯿﮕﻠﺮ آﻗﺎ‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺞ‪ :‬ﻋﻨﺎنﺗﺎب‪.‬‬
‫)‪ .(9‬ﻣﺞ‪ :‬و ﺳﯿﻨﻪ ﺧﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﻋﺰاي ﻣﺤﺼﻮرﯾﻦ ﻧﺸﺴﺘﻪ و‪.‬‬
‫)‪ .(10‬ﻣﺞ‪ :‬آدم ﺑﻪ ارض اﻗﺪس رواﻧﻪ‪.‬‬
‫)‪ .(11‬ﻣﺞ‪ :‬ﺣﻘﯿﻘﺖ‪.‬‬
‫)‪ .(12‬ﻣﺞ‪ :‬ﺳﮑﻨﺪر‪.‬‬
‫)‪ .(13‬ﻣﺞ‪ :‬از ﺷﺮاره آن ﺳﻮﺧﺘﻪ‪] .‬ﺟﺎي ﺧﺎﻟﯽ[‬
‫)‪ .(14‬ﻣﺞ‪ :‬و از ﺷﺪت ﺣﺮص و ﻧﻬﺎﯾﺖ ﻏﻀﺐ‪.‬‬
‫)‪ .(15‬ﻣﺞ‪ :‬ﻫﻤﯿﻦ ﺳﺎﻋﺖ ﻣﺮﺧﺺ و ﻣﻘﺮر ﻓﺮﻣﻮدهاﻧﺪ ﮐﻪ ﻫﺮﭼﻪ زودﺗﺮ ﺧﻮد را‪.‬‬
‫)‪ .(16‬ﻣﺞ‪ :‬ﮐﻮﮐﺒﻪ ﻇﻔﺮ ﺷﻤﻮل ﻧﺼﺮتﭘﺮور ﻣﺴﺘﺒﺸﺮ ﺳﺎﺧﺘﻪ‪.‬‬
‫)‪ .(17‬ﻣﺞ‪» :‬از« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪162 :‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 176‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫ﻣﺘﻌﺎل ﻣﺘﻌﺎﻗﺐ ﺧﻮاﻫﺪ رﺳﯿﺪ و ﺳﺎﺣﺎت آن ﺻﻔﺤﺎت »‪ «1‬ﻣﺨّﯿﻢ ﺳﺮادق آﺳﻤﺎن ﺳﻤﺎت ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪«2» .‬‬
‫ﮔﺮ اﯾﻦ ﮐﯿﻦ ﻧﺨﻮاﻫﻢ ز ﺷـﯿﺮان )‪ 60‬اﻟﻒ( روسﻧﻪ ﻣﺮدم ﻧﻪ اﺳـﮑﻨﺪر ﻓﯿﻠﻘﻮس ﻟﻄﻔﻌﻠﯽ ﺧﺎن از ﻣﻮاﻋﯿﺪ ﺷـﻬﺰاده دﺷـﻤﻦ ﺷﮑﺮ ﻣﺒﺘﻬﺞ »‪ «3‬و‬
‫ﻣﺴـﺘﻈﻬﺮ ﺷـﺪه‪ ،‬ﻫﻢﻋﻨﺎن ﺻـﺒﺎ و ﺷـﻤﺎل رواﻧﻪ اﺑﯿﻮرد ﮔﺮدﯾﺪه »‪ ،«4‬ﻣﺤّﻤـ ﺪ ﺧﺎن ﻗﺎﺟﺎر »‪ «5‬را ﻃﻠﺒﯿـﺪه و ﺧـﻮاﻧﯿﻦ و ﺳـﺮﮐﺮدﮔﺎن را ﻧﯿﺰ »‪«6‬‬
‫اﺣﻀﺎر و ﺑﻪ ﻣﮑﺎرم ﺧﺴﺮواﻧﻪ اﻣﯿﺪوار ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺑﻪ ﯾﺮاقﮔﯿﺮي و ﺗﺪارك اﺳﺒﺎب ﻣﺤﺎرﺑﻪ ﭘﺮداﺧﺘﻪ »‪ ،«7‬ﻣﺤّﻤﺪ ﻧﻈﺮ ﺧﺎن ﻣﺎﻓﯽ را ﺑﺎ دﺳﺘﻪ او در‬
‫ﻋﺼﺮ آن »‪ «8‬روز ﻣﺘﻌﺎﻗﺐ ﻟﻄﻔﻌﻠﯽ ﺧﺎن ﻣﺄﻣﻮر و ﭘﯿﺸـﺨﺎﻧﻪ ﻣﺒﺎرﮐﻪ را ﮐﻪ ﻓّﺮاﺷﺎن ﭼﺎﺑﮏدﺳﺖ ﺑﯿﺮون ﺑﺮده‪ ،‬ﻗﺒﺎب ﺳﺮادﻗﺎت ﺑﺎ ﻋّﺰ و ﺟﺎه ﺑﻪ‬
‫ﻣﻬﺮ و ﻣـﺎه رﺳـﯿﺪ و ارﻗـﺎم ﻣﻄـﺎﻋﻪ ﺑﻪ ﺟﻤﻊآوري ﺳﻮاران اﮐﺮاد ﮐﻪ ﻗﺮﯾﺐ ﺑﻪ ارض اﻗـﺪس ﺑﻮدﻧـﺪ »‪ «9‬ﺻﺎدر ﺷـﺪه و »‪ «10‬ﻣﺤّﺼﻞ ﺗﻌﯿﯿﻦ‬
‫ﮔﺮدﯾـﺪ ﮐﻪ ﻫﺮﻗﺪر ﻣﻤﮑﻦ و ﺣﺎﺿـﺮ ﺑﺎﺷـﻨﺪ‪ ،‬از اﮐﺮاد زﻋﻔﺮاﻧﻠﻮ و ﮐﯿﻮاﻧﻠﻮ و ﺣﻤﺰه ﮐﺎﻧﻠﻮ و ﺧﻮرده اوﯾﻤﺎق و ﻏﯿﺮه‪ ،‬در ﻋﺮض راه ﻣﻠﺤﻖ ﺑﻪ‬
‫ﻟﺸﮑﺮ ﻇﻔﺮ ﻫﻤﺮاه »‪ «11‬ﺷﺪه ﺑﺎﺷﻨﺪ )‪ (102‬و اﻣﺮ ﮔﺮدﯾﺪ ﮐﻪ ﺳﻮاران ﻟﺸـﮑﺮ »‪ «12‬و ﻏﻼﻣـﺎن و ﻣﺮدان ﮐﺎري در ﻫﻤﺎن روز از ﺷـﻬﺮ ﺑﯿﺮون‬
‫رﻓﺘﻪ در ﻣﻌﺴﮑﺮ واﻻ ﺟﺎﺑﻪﺟﺎ ﻗﺮار ﮔﯿﺮﻧﺪ و »‪ «13‬ﻣﺘﺮﺻﺪ ﻧﺰول اﺟﻼل ﺷﺎﻫﺰاده ﺑﻠﻨﺪاﻗﺒﺎل »‪ «14‬ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺻﺒﺎح »‪ «15‬آنروز »‪ «16‬زﻧﺒﻮركﺧﺎﻧﻪ و ﻧﻘﺎرهﺧﺎﻧﻪ و ﺟﻤﯿﻊ دﺳﺘﻪﺟﺎت و ﻏﻼﻣﺎن ﺟﻼدت آﯾﺎت »‪ «17‬ﺣﺴﺐ اﻻﻣﺮ ﻗﺪرﻗﺪر از ﺷﻬﺮ »‪«18‬‬
‫ﺑﯿﺮون رﻓﺘﻪ‪ ،‬در اردو ﺟﺎﮔﯿﺮ ﺷﺪﻧﺪ و در ﻋﺼﺮ ﯾﻮم‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﺘﻌﺎﻗﺐ رﺳﯿﺪه ﺳﺎﺣﺖ آن ﻣﺤﺎل‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪ :‬ﺳﺮادق اﺟﻼل ﺧﻮاﻫﺪ ﮔﺮدﯾﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﻠﮏ‪ :‬ﻣﺘﻬﺞ‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪ :‬ﮔﺮدﯾﺪ و‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪ :‬ﻗﺎﺟﺎر ﻧﺎﯾﺐ‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪» :‬ﻧﯿﺰ« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﻪ ﯾﺮاقﮔﯿﺮي ﺳﻮاران ﭘﺮداﺧﺘﻪ‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺞ‪ :‬ﻫﻤﺎن‪.‬‬
‫)‪ .(9‬ﻣﻠﮏ‪» :‬اﻗﺪس ﺑﻮدﻧﺪ« را ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(10‬ﻣﺞ‪» :‬و« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(11‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﻪ ﻣﻌﺴﮑﺮ ﻇﻔﺮ اﻧﺘﺒﺎه‪.‬‬
‫)‪ .(12‬ﻣﺞ‪» :‬ﻟﺸﮑﺮ« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(13‬ﻣﺞ‪ :‬ﮔﺮﻓﺘﻪ‪.‬‬
‫)‪ .(14‬ﻣﺞ‪ :‬ﺷﻬﺰاده ﺻﺎﺣﺐ اﻗﺒﺎل‪.‬‬
‫)‪ .(15‬ﻣﺞ‪ :‬و ﺻﺒﺎح‪.‬‬
‫)‪ .(16‬ﻣﺞ‪» :‬روز« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(17‬ﻣﺞ‪ :‬ﻏﻼﻣﺎن ﮐﺎر از ﺷﻬﺮ‪.‬‬
‫)‪ .(18‬ﻣﺞ‪» :‬از ﺷﻬﺮ« ﭘﯿﺶﺗﺮ آﻣﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪163 :‬‬
‫ﭘﻨﺞﺷﻨﺒﻪ »‪ ،«1‬دوازدﻫﻢ ﺷـﻬﺮ رﺑﯿﻊ اﻻوﻟﯽ »‪ ،«3» 1219 «2‬ﺳﻪ ﺳﺎﻋﺖ از روز ﻣﺎﻧﺪه »‪ ،«4‬ﺷـﻬﺰاده ﮐﺎﻣﮑﺎر از ارگ ﺑﯿﺮون ﺧﺮاﻣﯿﺪه ﺑﻪ ﻋﺰم‬
‫زﯾﺎرت روﺿﻪ ﻓﺎﯾﺾ اﻻﻧﻮار اﻣﺎم ﻫﻤﺎم ﻋﻠﯽ ﺑﻦ ﻣﻮﺳـﯽ اﻟﺮﺿﺎ‪ -‬ﻋﻠﯿﻪ و ﻋﻠﯽ آﺑﺎﺋﻪ »‪ «5‬ﺻﻠﻮات اﻟّﻠﻪ اﻟﻤﻠﮏ اﻟﻐﻔﺎر‪ -‬ﻗﺪم ﻓﺮﺳﺎ ﺷﺪه‪ ،‬ﺑﻌﺪ از‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 177‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫ﺗﻠﺜﯿﻢ آﺳﺘﺎن راﺳﺘﺎن ﻧﻮاز و ﻗﻮاﻋﺪ زﯾﺎرت آن روﺿﻪ ﺟّﻨﺖ ﻃﺮاز‪ ،‬اﺳﺘﻤﺪاد ﻫّﻤﺖ از ﺑﺎﻃﻦ ﻓﯿﺾ ﻣﻮاﻃﻦ اﻣﺎم اﻻﻧﺲ و اﻟﺠﻦ‪ ،‬اﻣﺎم ﺛﺎﻣﻦ »‪«6‬‬
‫ﻧﻤﻮده‪ ،‬در اﯾﻮان ﻃﻼـ ﺟﻠﻮس ﻓﺮﻣﻮده‪ ،‬ﯾﺮاق ﮐﺎرزار ﻃﻠﺒﯿﺪﻧـﺪ‪ ،‬در آن ﺳﺎﻋﺖ وﻟﻮﻟﻪ از ﮐﺮوﺑّﯿﺎن ﻋﺎﻟﻢ ﺑﺎﻻ و ﻏﻠﻐﻠﻪ از ﻣﻠﮑﻮﺗﯿﺎن ﻣﻸ اﻋﻠﯽ و‬
‫ﺣﺎﺿـﺮان روﺿﻪ ﻋﺮش اﻧﺘﻤﺎ ﺑﺮآﻣـﺪ و ﻓﺘـﺢ و ﻧﺼـﺮت آن ﺑﺮﮔﺰﯾـﺪه ﺧـﺪا را از ﻗﺎدر ﺑﯽﻫﻤﺘﺎ ﻣﯽﺧﻮاﺳـﺘﻨﺪ‪ .‬ﭼﻮن دﯾﺪه ﺟﻬﺎنﺑﯿﻦ و ﭼﺸـﻢ‬
‫ﺣﻖﮔﺰﯾﻦ آن ﺳﺮور ﺑﺮ ﺟﻮﺷﻦ و ﻣﻐﻔﺮ اﻓﺘﺎد‪ ،‬ﺑﺎﮐﻤﺎل ﺑﺮاﻓﺮوﺧﺘﮕﯽ و ﻧﺸﺎط و »‪ «7‬ﻧﻬﺎﯾﺖ ﺷﮑﻔﺘﮕﯽ و اﻧﺒﺴﺎط‪،‬‬
‫ﭼﻨﯿﻦ ﮔﻔﺖ ﮐﺎي ﺟﻮﺷﻦ ﻧﺎﻣﺪارﺑﺮآﺳﻮدي ﯾﮏﭼﻨﺪ از ﮐﺎرزار »‪ 60) «8‬ب(‬
‫ﮐﻨﻮن ﮐﺎر ﭘﯿﺶ آﻣﺪت ﺳﺨﺖ ﺑﺎشﺑﻪ ﻫﺮﺟﺎي ﭘﯿﺮاﻫﻦ ﺑﺨﺖ ﺑﺎش و در آن ﻣﻨﺰل ﺷﺮﯾﻒ و ﻣﮑﺎن ﻣﻨﯿﻒ »‪ «9‬ﺳﺮ و ﺑﺮ را ﺑﻪ ﺟﻮﺷﻦ و ﻣﻐﻔﺮ‬
‫آراﺳـﺘﻪ‪ ،‬از ﻣﺤﻞ ﺟﻠﻮس ﺑﺮﺧﺎﺳـﺘﻪ »‪ ،«10‬ﺑﻪ ﻋﺰم ﮔﻮﺷـﻤﺎل آن ﮔﺮوه ﺧـﺬﻻن »‪ «11‬ﻣﺂل و ﺗـﺪﻣﯿﺮ آن ﻃﺎﯾﻔﻪ ﺑـﺪﻓﻌﺎل‪ ،‬ﺳﻮار اﺷـﻬﺐ اﻗﺒﺎل‬
‫ﺷﺪه‪ ،‬ﻧﺰول اﺟﻼل ﺑﻪ ﻣﻌﺴـﮑﺮ ﻧﺼـﺮت اﺷﺘﻤﺎل ارزاﻧﯽ‪ ،‬ﺳﺎدات و ﻋﻠﻤﺎي ﺣﻤﯿﺪه »‪ «12‬ﺻـﻔﺎت ﺑﻪ ﻣﺸﺎﯾﻌﺖ ﻣﺒﺎدرت ﻧﻤﻮده‪ ،‬ﻫﻤﮕﯽ دﻋﺎ و‬
‫ﺛﻨﺎ را ﺑﺪرﻗﻪ راه آن ﺣﻀﺮت ﺳﺎﺧﺘﻪ »‪ ،«13‬رﺧﺼﺖ ﻣﺮاﺟﻌﺖ‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪ :‬در ﻋﺼﺮ روز ]ﺟﺎي ﺧﺎﻟﯽ[‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪ :‬رﺑﯿﻊ اﻻول‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﻠﮏ‪ «1219» :‬ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﻪ ﻏﺮوب ﻣﺎﻧﺪه‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﻮﺳﯽ اﻟﺮﺿﺎ ﻋﻠﯿﻬﻢ‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪ :‬اﻣﺎم ﺛﺎﻣﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟﺴﻼم‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﻠﮏ‪» :‬و« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺞ‪:‬‬
‫ﭼﻨﯿﻦ ﮔﻔﺖ ﮐﺎي ﺟﻮﺷﻦ ﮐﺎرزارﺑﺮآﺳﻮدي از ﺟﻨﮓ ﯾﮏ روزﮔﺎر‬
‫)‪ .(9‬ﻣﺞ‪ :‬و ﻣﻨﺰل ﻟﻄﯿﻒ‪.‬‬
‫)‪ .(10‬ﻣﺘﻦ‪ :‬ﺑﺮﺧﻮاﺳﺘﻪ‪.‬‬
‫)‪ .(11‬ﻣﺞ‪ :‬ﻧﮑﺒﺖ‪.‬‬
‫)‪ .(12‬ﻣﺞ‪ :‬ﻋﻠﻤﺎي رﻓﯿﻊ اﻟﺪرﺟﺎت و ﻓﻘﻬﺎي ﻋﺎﻟﯽ‪.‬‬
‫)‪ .(13‬ﻣﺞ‪ :‬ﻫﻤﮕﯽ زﺑﺎن ﺑﻪ دﻋﺎ و ﺛﻨﺎي آن ﺳﺮور ﮔﺸﻮده‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪164 :‬‬
‫ﺣﺎﺻﻞ ﮐﺮدﻧﺪ »‪ «1‬و اﻋﻼم ﻇﻔﺮ ﻓﺮﺟﺎم ﺑﻪ ﺟﺎﻧﺐ ﻣﻘﺼﺪ ﺷـﻘﻪﮔﺸﺎ‪ ،‬و »‪ «2‬در روز ﭘﺎﻧﺰدﻫﻢ ﺷﻬﺮ ﻣﺰﺑﻮر »‪ «3‬از ارض ﻓﯿﺾ دﺳﺘﻮر ﺣﺮﮐﺖ‬
‫»‪ ،«4‬و ﺑﺎ ﻣﻌﺎدل ﯾﮏ ﻫﺰار ﻧﻔﺮ از اﺑﻄﺎل رﺟﺎل رﮐﺎﺑﯽ ﮐﻪ از ﺑﯿﻢ ﺷﻤﺸـﯿﺮﺷﺎن ﺷـﯿﺮ ﻓﻠﮏ ﻟﺮزان و از ﺻـﻼﺑﺖ رﻣﺎح ﺧﻮنآﺷﺎﻣﺸﺎن اﺷـﮏ‬
‫ﺣﺴﺮت از دﯾﺪه »‪ «5‬ﻋﯿﻦ اﻟﺜﻮر روان ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﺎ ﻃﻤﻄﺮاق ﺗﻤﺎم »‪ «6‬رواﻧﻪ اﺑﯿﻮرد ﮔﺮدﯾﺪﻧﺪ »‪.«7‬‬
‫ﻗﺒـﻞ ازﯾﻦ ﻧﮕـﺎرش ﯾـﺎﻓﺖ ﮐﻪ ﻟﻄﻔﻌﻠﯽ ﺧـﺎن را ﭘﯿﺶﺗﺮ رواﻧﻪ و ﻣﺘﻌـﺎﻗﺐ او ﻣﺤّﻤـ ﺪ ﻧﻈﺮ ﺧﺎن ﻣﺎﻓﯽ را »‪ «8‬ﺑﺎ دﺳـﺘﻪ او ﻣﺄﻣﻮر ﻓﺮﻣﻮدﻧـﺪ‪«9» .‬‬
‫ﻟﻄﻔﻌﻠﯽ ﺧﺎن ﻫﻤﻪﺟﺎ اﺳﺐﺗﺎز رﻓﺘﻪ‪ ،‬ﺑﻪ اﺑﯿﻮرد رﺳـﯿﺪه ﺑﻮد‪ «10» .‬در آﻧﺠﺎ از ﻧﺰد ﺑﯿﮕﻠﺮ آﻗﺎ رﺳـﯿﺪ ﮐﺎﻏﺬي ﺑﻪ ﭘﺪر ﺧﻮد ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺑﻮد »‪ ،«11‬ﺑﻪ‬
‫اﯾﻦ ﻣﻀـﻤﻮن ﮐﻪ ﻃﻮاﯾﻒ »‪ «12‬ﺗّﮑﻪ در ﻣﺮﺗﺒﻪ ﻫﻔﺖ ﻫﺸﺖ ﻫﺰار ﮐﺲ ﺟﻤﻌّﯿﺖ ﮐﺮده و اﻃﺮاف ﻣـﺎ را در ﻧﻬـﺎﯾﺖ ﺣﺼـﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪاﻧـﺪ و »‪«13‬‬
‫ﺗﻔﻨﮕﭽﯽ ﺑﺴﯿﺎري ﺟﻤﻊ ﮐﺮده‪ ،‬ﺑﻪ ﺟﻬﺖ ﺗﺴﺨﯿﺮ ﻗﻠﻌﻪ »‪ «14‬ﺣﻮاﻟﻪ ]اي[ ﺗﺮﺗﯿﺐ دادهاﻧﺪ و ﮐﺎر »‪ «15‬ﺑﺮ ﻣﺎ ﺗﻨﮓ اﺳﺖ و ﺑﻪ ﺟﺎي آب و ﻧﺎن‪،‬‬
‫ﺧﻮن و ﮔﻮﺷﺖ »‪ «16‬اﺳﺐ ﻣﯽﺧﻮرﯾﻢ‪ .‬اﮔﺮ درﯾﻦ دو روز اﺷـﻌﻪ اﻟﺘﻔﺎت ﺷﺎﻫﺰاده ﺑﻠﻨﺪاﻗﺒﺎل ﭘﺮﺗﻮاﻓﮑﻦ ﺳﺎﺣﺖ اﺣﻮال ﻣﺤﺼﻮرﯾﻦ ﻧﺸﻮد‪ ،‬از‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 178‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫ﻣﺎﻫﺎ ﻗﻄﻊﻧﻈﺮ ﮐﺮده »‪ «17‬ﮐﻪ در ﺧﯿﺮ ﻣﮑﻨﺖ اﻣﺜﺎل ﺷﻤﺎﻫﺎ ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬
‫ﻟﻄﻔﻌﻠﯽ ﺧﺎن از اﺳـﺘﻤﺎع اﯾﻦ ﺧﺒﺮ ﺑﯽآرام ﺷﺪه‪ ،‬از ﻫﻤﺎنﺟﺎ ﻣﺮاﺟﻌﺖ و در ﻋﺮض راه ﺑﻪ »‪ «18‬ﻣﺤّﻤﺪ ﻧﻈﺮ ﺧﺎن ﻣﺎﻓﯽ ﺑﺮﺧﻮرده‪ ،‬ﻓﯽ اﻟﺠﻤﻠﻪ‬
‫ﺗﺴـﮑﯿﻨﯽ ﺣﺎﺻﻞ ﺷﺪه‪ ،‬ﮐﯿﻔﯿﺖ را ﻣﻔﺼـﻼ ﻣﻌﺮوض راي اﻧﻮر ﺷﺎﻫﺰاده ﺧﺠﺴـﺘﻪ ﺳﯿﺮ داﺷﺘﻨﺪ‪ «19» .‬در ﻣﻨﺰل رادﮐﺎن »‪ (103) «20‬ﺣﻘﯿﻘﺖ‬
‫اﯾﻦ ﺧﺒﺮ ﻣﻌﺮوض ﭘﯿﺸﮕﺎه ﺧﺎﻃﺮ اﻗﺪس ﮔﺮدﯾﺪ‪«21» .‬‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪ :‬ﺣﺎﺻﻞ ﻧﻤﻮده‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪ :‬ﻓﺮﺟﺎم و ﻣﺎﻫﭽﻪ راﯾﺎت ﻧﺼﺮت اﻧﺠﺎم‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪ :‬رﺑﯿﻊ اﻻول‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪ :‬از ارض ﻣﯿﻨﻮ ﻣﺜﺎل ﺣﺮﮐﺖ و ﺑﻪ ﻋﺰم ﺗﻨﺒﯿﻪ و ﺗﺪﻣﯿﺮ ﺳﺮﮐﺸﺎن دﺷﺖ‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪» :‬دﯾﺪه« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪ :‬ﺗﻤﺎم و ﮐﻮﮐﺒﻪ ﻻﮐﻼم اﯾﻠﻐﺎرﮐﻨﺎن‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪ :‬ﮔﺮدﯾﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺞ‪» :‬را« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(9‬ﻣﺞ‪ :‬ﻓﺮﻣﻮده ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(10‬ﻣﺞ‪» :‬ﺑﻮد« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(11‬ﻣﺞ‪ :‬در آﻧﺠﺎ آدﻣﯽ ﮐﻪ از ﻧﺰد ﺑﯿﮕﻠﺮ آﻗﺎ ﮐﻪ ﺷﺐ ﻓﺮار ﮐﺮده ﺑﻮد‪ ،‬آﻣﺪه و ﮐﺎﻏﺬي از ﺳﯿﺎﻫﯽ زﻏﺎل ﺑﻪ ﭘﺪرش ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺑﻮد‪.‬‬
‫)‪ .(12‬ﻣﺞ‪ :‬ﻃﺎﯾﻔﻪ‪.‬‬
‫)‪ .(13‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﺎ را ﭼﻮن ﻧﮕﯿﻦ اﻧﮕﺸﺘﺮ در ﻣﯿﺎن ﮔﺮﻓﺘﻪ‪.‬‬
‫)‪ .(14‬ﻣﺞ‪» :‬ﺑﻪ ﺟﻬﺖ ﺗﺴﺨﯿﺮ ﻗﻠﻌﻪ« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(15‬ﻣﺞ‪ :‬داده ﻋﺮﺻﻪ‪.‬‬
‫)‪ .(16‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﻪ ﺟﺎي ﻧﺎن و آب‪ ،‬ﮔﻮﺷﺖ و ﺧﻮن‪.‬‬
‫)‪ .(17‬ﻣﻠﮏ‪ :‬ﮐﺮ‪.‬‬
‫)‪ .(18‬ﻣﻠﮏ‪» :‬ﺑﻪ« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(19‬ﻣﺞ‪ :‬ﮐﯿﻔﯿﺖ را ﻣﻨﻮﻃﺎ ﻣﻌﺮوض ﺳﺪه ﺟﺎه و ﺟﻼل داﺷﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(20‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﺎدﮐﺎن‪ .‬روي »ﻣﻨﺰل ﺑﺎدﮐﺎن« ﺧﻂ ﮐﺸﯿﺪه ﺷﺪه و در ﺑﺎﻻي آن ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪه‪» :‬ﺑﻠﻮك ‪.«...‬‬
‫)‪ .(21‬ﻣﺞ‪ :‬اﯾﻦ ﺧﺒﺮ و اﺳﺘﻌﺪاد ﻃﺎﯾﻔﻪ ﺧﺬﻻنﻧﺸﺎن ﻣﻌﺮوض راي ﻓﻠﮏﻧﺸﺎن ]ﻣﺘﻦ‪ :‬ﺷﺎن[ ﺷﺪه‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪165 :‬‬
‫ﭼﺎرﭘﺎر ]ي[ ﺻـﺒﺎ رﻓﺘﺎر از درﺑﺎر ﮔﯿﺘﯽﻣـﺪار ﺗﻌﯿﯿﻦ ﮐﻪ ﻣﮋده وﺻﻮل راﯾﺎت ﺟﻬﺎﻧﮕﺸﺎ را ﺑﻪ اﯾﺸﺎن رﺳﺎﻧﯿـﺪه‪ ،‬اﻫﺎﻟﯽ آن ﻣﺮزوﺑﻮم را از ﻧﻮﯾﺪ‬
‫ﻧﺰول ﮐﻮﮐﺒﻪ ﻧﺼﺮتﺷﻤﻮل »‪ 61) «1‬اﻟﻒ( ﻣﺴـﺘﻈﻬﺮ و ﻣﺴﺘﺒﺸﺮ ﺳﺎزد و »‪ «2‬ﭼﻮن ﻗﺒﻞ از ﺗﺤﺮﯾﮏ اﻋﻼم ﻇﻔﺮ ﭘﺮورد ﺑﻪ ﺳـﻤﺖ اﺑﯿﻮرد‪ ،‬اﻣﯿﺮ‬
‫ﮔﻮﻧﻪ ﺧﺎن اﯾﻠﺨﺎﻧﯽ و ﺑﯿﺮام ﻋﻠﯽ ﺧﺎن ﮐﯿﻮاﻧﻠﻮ ﺑﺎ ﺟﻤﻌّﯿﺖ ﺧﻮد ﻣﺄﻣﻮر ﺑﻪ آن ﺣـﺪود و ﺛﻐﻮر ﺷـﺪه ﺑﻮدﻧـﺪ‪ ،‬آﻧﻬﺎ ﻧﯿﺰ ﺑﺎ ﺟﻤﻌّﯿﺖ »‪ «3‬ﻗﻠﯿﻠﯽ در‬
‫ﻋﺮض راه ﺑﻪ ﻟﻄﻔﻌﻠﯽ ﺧـﺎن و ﻣﺤّﻤـ ﺪ ﻧﻈﺮ ﺧﺎن ﻣﻠﺤﻖ ﺷﺪﻧـﺪ »‪ .«4‬ﭼﻮن از ﺣﺮﮐﺖ ﺷـﻬﺰاده ﺑﺎ ﻧﺼـﻔﺖ »‪ «5‬ﻣﻄﻠﻊ ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺧﻮاﻧﯿﻦ اﺳـﺘﻈﻬﺎر‬
‫ﺗﻤﺎم ﺣﺎﺻﻞ ﻧﻤﻮده‪ ،‬از اﺑﯿﻮرد ﮔﺬﺷـﺘﻪ‪ ،‬ﻋﺎزم دﺷﺖ ﺷﺪﻧـﺪ‪ .‬ﺷﺎﻫﺰاده »‪ «6‬واﻻـﮔﻬﺮ ﻣﺠـﺪدا ﮐﺲ ﺗﻌﯿﯿﻦ و ﺧﻮاﻧﯿﻦ را ﻗﺒﻞ از ﻧﺰول ﻣﻮﮐﺐ‬
‫ﻣﺴـﻌﻮد از ﻣﺠﺎدﻟﻪ آن ﮔﺮوه ﺿﻼﻟﺖ آﻣﻮد ﻣﻤﻨﻮع و اﻣﺮ ﻓﺮﻣﻮد »‪ «7‬ﮐﻪ ﻣﺎداﻣﯽ ﮐﻪ ﻣﺎﻫﭽﻪ اﻋﻼم زرﻧﮕﺎر ﭘﺮﺗﻮاﻓﮑﻦ ﺳﺎﺣﺎت »‪ «8‬آن دﯾﺎر‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 179‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫»‪ «9‬ﻧﺸﻮد‪ ،‬دﺳﺖ ﺑﻪ آﻟﺖ ﭘﯿﮑﺎر ﻧﺒﺮده‪ ،‬اﺻـﻼ »‪ «10‬ﻣﺒﺎﺷـﺮ ﮐﺎرزار ﻧﺸﻮﻧـﺪ‪ .‬اﻣﯿﺮ ﮔﻮﻧﻪ ﺧﺎن اﯾﻠﺨﺎﻧﯽ و ﻟﻄﻔﻌﻠﯽ ﺧﺎن اﺑﯿﻮردي و ﻣﺤّﻤﺪ ﻧﻈﺮ‬
‫ﺧـﺎن ﻣـﺎﻓﯽ ﻫﻤﻪﺟﺎ اﯾﻠﻐﺎرﮐﻨﺎن ﺑﻪ ﺳﺎﺣﺖ دﺷﺖ و ﻗﻠﻌﻪاي »‪ «11‬ﮐﻪ ﺑﯿﮕﻠﺮ آﻗﺎ در آﻧﺠﺎ ﻣﺤﺼﻮر ﺑﻮد رﺳـﯿﺪه‪ ،‬ﺗﻮﻗﻒ ﮐﺮدﻧـﺪ »‪ «12‬و ﭼﻮن‬
‫ﭼﺸﻢ ﻏﺎزﯾﺎن ﺧﺮاﺳﺎن درﯾﻦ ﻣـّﺪت ﮐﻪ وﻻﯾﺖ اﯾﺸﺎن ﻫﺮجوﻣﺮج ﺑﻮد »‪ «13‬و در ﻣﻌﻨﯽ ﺑﻪ ﻃﺮﯾﻖ ﻣﻠﻮك اﻟﻄﻮاﯾﻒ »‪ «14‬زﻧﺪﮔﯽ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‬
‫و آن اﺳـﺘﻌﺪاد »‪ «15‬ﺟﻤـﺎﻋﺖ ﺗّﮑﻪ ﮐﻪ ﺷـﺠﺎعﺗﺮﯾﻦ ﺗﺮﮐﺴـﺘﺎﻧﯽ »‪ «16‬و ﺗﺮﮐﻤﺎﻧﯿﻪاﻧـﺪ‪ ،‬ﺑـﻪ ﻧﻈﺮ درآوردﻧـﺪ دﺳﺖ از ﺟـﺎن ﺷﺴـﺘﻪ‪ ،‬اﻣﯿـﺪ از‬
‫زﻧﺪﮔﺎﻧﯽ ﺑﺮﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫رؤﺳﺎي ﺗّﮑﻪ ﮐﻪ ﺳـﯿﺎﻫﯽ ﻟﺸـﮑﺮ ﻧﺼﺮتاﺛﺮ را ﻣﻼﺣﻈﻪ ﮐﺮدﻧﺪ »‪ «17‬ﻇـﺎﻫﺮا ﺟﻮﯾﺎي ﺻـﻠﺢ ﺷـﺪه و ﺑﺎﻃﻨﺎ ﺑﻪ ﺟﻬﺖ ﺗﺤﻘﯿﻖ ﮐﻢ و ﮐﯿﻒ »‪«18‬‬
‫ﻟﺸﮑﺮ و اﺳﺘﺤﻀﺎر از ورود ﻏﺎزﯾﺎن رﮐﺎﺑﯽ و اﻓﻮاج ﻧﺼﺮت‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪ :‬از ﻧﻮﯾﺪ وﺻﻮل ﻋﺴﺎﮐﺮ ﻗﯿﺎﻣﺖ ﻫﺠﻮم‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪ :‬ﺳﺎﺧﺘﻪ‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪ :‬ﺟﻤﻊ‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪ :‬ﺷﺪه‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪ :‬ﺻﺎﺣﺐ ﻧﺼﻔﺖ‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪ :‬ﺷﻬﺰاده‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪ :‬ﻓﺮﻣﻮدهاﻧﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺞ‪ :‬ﺳﺎﺣﺖ‪.‬‬
‫)‪ .(9‬ﻣﺞ‪ :‬دﺑﺎر‪.‬‬
‫)‪ .(10‬ﻣﺞ‪» :‬اﺻﻼ« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(11‬ﻣﺞ‪ :‬ﻇﺎﻫﺮ ﻗﻠﻌﻪاي‪.‬‬
‫)‪ .(12‬ﻣﺞ‪ :‬ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(13‬ﻣﺞ‪» :‬ﺑﻮد« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(14‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﻠﻮك ﻃﻮاﯾﻒ‪.‬‬
‫)‪ .(15‬ﻣﺞ‪ :‬اﺳﺘﻌﺪاد و ﺟﻤﻌّﯿﺖ‪.‬‬
‫)‪ .(16‬ﻣﺞ‪ :‬ﺗﺮﮐﺴﺘﺎن‪.‬‬
‫)‪ .(17‬ﻣﺞ‪ :‬ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(18‬ﻣﺞ‪ :‬ﮐﻤﯿﺖ و ﮐﯿﻔﯿﺖ‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪166 :‬‬
‫اﺛﺮ ﺑﻪ ﻣﻌﺴﮑﺮ ﺧﻮاﻧﯿﻦ ﺷﺘﺎﻓﺘﻨﺪ‪ «1» .‬ﻟﻄﻔﻌﻠﯽ ﺧﺎن ﮐﻪ اﯾﻦ ﻣﻄﻠﺐ را از ﺷﺪت »‪ «2‬ﺧﻮف و اﺳﺘﺨﻼص ﮐﺴﺎن ﺧﻮد از ﺧﺪا ﻣﯽﺧﻮاﺳﺖ ﺳﺮ‬
‫رﺿﺎﻣﻨﺪي »‪ «3‬ﺟﻨﺒﺎﻧﯿـﺪه‪ ،‬در ﻣﻘﺎم ﺗﺄﮐﯿﺪ ﻋﻬﺪ ﺑﺮآﻣﺪ‪ «4» .‬ﻣﺤّﻤـ ﺪ ﻧﻈﺮ ﺧﺎن و ﻏﺎزﯾﺎن رﮐﺎﺑﯽ ﮐﻪ ازﯾﻦ ﻣﻌﻨﯽ ﻣّﻄﻠﻊ ﻣﯽﺷﻮﻧـﺪ‪ ،‬ﭼﻨـﺪ ﻧﻔﺮ از‬
‫اوﺑﺎش ﻟﺸـﮑﺮ را ﺑﻪ ﻣﻨﺰل ﻟﻄﻔﻌﻠﯽ ﺧﺎن ﻓﺮﺳـﺘﺎدﻧﺪ »‪ «5‬ﮐﻪ در ﻫﻤﺎﻧﺠﺎ ﺑﻪ ﻗﺘﻞ رﺳﻮﻻن ﺗّﮑﻪ ﭘﺮداﺧﺘﻪ‪ ،‬ﺗﺎ اﺳﺎس ﺻـﻠﺢ و ﺻـﻼح را ﺑﺮﭼﯿـﺪه‪،‬‬
‫ﺑﺴﺎط »‪ «6‬ﺟﻨﮓ و ﺟﺪال ﮔﺴﺘﺮاﻧﻨﺪ‪ «7» .‬ﻟﻄﻔﻌﻠﯽ ﺧﺎن از ﺑﯿﻢ ﮐﺴﺎن ﺧﻮد راﺿﯽ ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﻄﻠﺐ ﻧﺸﺪه‪ ،‬رﺳﻮﻻن ﻣﺰﺑﻮره »‪ «8‬ﺧﺎﺋﺐ و ﺧﺎﺳﺮ‬
‫ﺑﻠﮑﻪ ﺧـﺎﯾﻒ و ﻧﺎدم ﻣﺮاﺟﻌﺖ و از ﺟﻨﮓ دﻟﯿﺮان ﺷـﯿﺮﮔﯿﺮ »‪ «9‬ﻧﯿﻢﺟـﺎﻧﯽ ﺑﻪ در ﺑﺮدﻧـﺪ و ازﯾﻦ ﺟﺎﻧﺐ ﺷﺎﻫﺒﺎز ﻋﻠﻢ )‪ 61‬ب( ﻋﻘﺎبﭘﯿﮑﺮ ﺑﻪ‬
‫ﻫﻮاي ﺧﺼﻢاﻓﮑﻨﯽ و دﺷﻤﻨﯽ ﺷﮑﺎري در ﺟﻨﺎح اﺳﺘﻌﺠﺎل ﺑﻪ ﻃﺮف دﺷﺖ ﺑﺎل ﮔﺸﺎد‪«10» .‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 180‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫در روز ﺷﺎﻧﺰدﻫﻢ ﺷﻬﺮ ﻣﺰﺑﻮر ﺳﺎﺣﺖ آن ﺣﺪود و ﺛﻐﻮر ﻣّﻄﻠﻊ ﻣﺎﻫﭽﻪ اﻟﻮﯾﻪ ﻇﻔﺮ ﭘﯿﺮا ﮔﺮدﯾﺪ‪.‬‬
‫ﭼﻮن ﺧﺒﺮ وﺻﻮل اﻓﻮاج ﻇﻔﺮ ﺷـﻤﻮل و ﺻﺪاي »‪ «11‬ﺷـﻠﯿﮏ زﻧﺒﻮرك رﻋﺪآوا ﻣﺴﻤﻮع آن ﻃﺎﯾﻔﻪ ﺿﻼﻟﺖ اﻧﺘﻤﺎ »‪ «12‬ﮔﺮدﯾﺪ‪ ،‬راﯾﺖ اﻗﺒﺎل‬
‫ﺑﺮاﻓﺮاﺧﺘﻪ‪ ،‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻪ ﺟـﺪال و ﻗﺘﺎل »‪ «13‬را ﮔﺮم ﺳﺎﺧﺘﻪ »‪ ،«14‬و ﺟﻤﻌﯽ را ﺑﺮ دور ﻗﻠﻌﻪ ﮔﻤﺎﺷـﺘﻨﺪ »‪ «15‬ﮐﻪ راه ﺧﺮوج ﻣﺤﺼﻮرﯾﻦ را ﺑﺴـﺘﻪ‬
‫داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺷﺎﻫﺰاده »‪ «16‬ﻓﺮﯾﺪونﻓﺮ‪ ،‬ﻏﺎزﯾﺎن ﻧﺼﺮتاﺛﺮ را ﺑﯿﺦ »‪ «17‬ﺻﻒ ﻗﺮار داده‪ ،‬اﻣﯿﺮ ﮔﻮﻧﻪ ﺧﺎن و ﺷـﮑﺮ اﻟﻠّﻪ ﺧﺎن و ﺣﯿﺪر ﻋﻠﯽ ﺧﺎن ﺟﻠﯿﻠﻮﻧﺪ را‬
‫در ﺑﺮاﻧﻐـﺎر‪ ،‬و ﻟﻄﻔﻌﻠﯽ ﺧـﺎن و ﻣﺤّﻤـ ﺪ ﻧﻈﺮ ﺧﺎن و ﺑﯿﺮام ﻋﻠﯽ ﺧﺎن را در ﺟﻮاﻧﻐﺎر‪ ،‬ﺧﻮد ﺑﻪ ﻧﻔﺲ ﻧﻔﯿﺲ در ﻗﻠﺐ ﺟﺎي ﮔﺮﻓﺘﻨـﺪ‪ «18» .‬ﭼﻮن‬
‫آن ﮔﺮوه ﻣﮑﺮوه و آن ﻃﺎﯾﻔﻪ ﺷﻘﺎوتﭘﮋوه ﻣﺴﺎوي ﻫﻔﺖ ﻫﺰار ﺳﻮار ﺟّﺮار و ﯾﮏ ﻫﺰار ﺗﻔﻨﮕﭽﯽ »‪ «19‬آﺗﺸﺒﺎر‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪ :‬ﺷﺘﺎﻓﺘﻪ‪ ،‬ﻃﺎﻟﺐ ﺻﻠﺢ ﮔﺮدﯾﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ﺷﺪت‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪ :‬ﺳﺮ رﺿﺎ‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪ :‬ﻋﻬﺪ و ﭘﯿﻤﺎن درآﻣﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪ :‬ﻓﺮﺳﺘﺎده‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪ :‬ﻃﺮح‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣـﺞ‪ :‬رﯾﺨﺘﻪ ﺷﻮد‪ .‬اﺷـﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ ﻣﺘﻦ ‪ 166‬ذﮐﺮ اﺟﺘﻤـﺎع ﺟﻨﻮد ﺿـﻼﻟﺖ آﻣﻮد ﺗﮑﻪ و ﻣﺤﺼﻮر ﺷـﺪن ﺑﯿﮕﻠﺮ آﻗﺎي ﭼﭙﺸـﻠﻮ در ﻗﻼع‬
‫اﺑﯿﻮرد و ﻋﺰﯾﻤﺖ ﻣﻮاﮐﺐ ﺟﻬﺎﻧﮕﺸﺎ ﺑﻪ اﺳﺘﺨﻼص ﻣﺤﺼﻮرﯾﻦ و ﮔﻮﺷﻤﺎل ﺳﮕﺎن دﺷﺖ در ﻫﻨﮕﺎﻣﻪ ﻧﺒﺮد‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺞ‪ :‬ﺗّﮑﻪ‪.‬‬
‫)‪ .(9‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﻠﮑﻪ ﻧﺎدم و ﺧﺎﺋﻒ از زﯾﺮ دﺳﺖ و ﭘﺎي ﻏﺎزﯾﺎن‪.‬‬
‫)‪ .(10‬ﻣﺞ‪ :‬ﮔﺸﺎ و در‪.‬‬
‫)‪ .(11‬ﻣﺞ‪» :‬ﺻﺪاي« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(12‬ﻣﺞ‪ :‬زﻧﺒﻮرك ﻣﺴﻤﻮع آن ﻓﺮﻗﻪ ﻇﻠﻮم و ﺟﻬﻮل‪.‬‬
‫)‪ .(13‬ﻣﺞ‪ :‬ﻗﺘﺎل و ﺟﺪال‪.‬‬
‫)‪ .(14‬ﻣﺞ‪ :‬ﺳﺎﺧﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(15‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﺮ در ﻗﻠﻌﻪ ﮔﻤﺎﺷﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(16‬ﻣﺞ‪ :‬ﺷﻬﺰاده‪.‬‬
‫)‪ .(17‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﻪ ﺑﯿﺦ‪.‬‬
‫)‪ .(18‬ﻣﺞ‪ :‬ﺟﺎي ﮔﺮﻓﺘﻪ‪.‬‬
‫)‪ .(19‬ﻣﺞ‪ :‬ﻧﻔﺮ ﺗﻔﻨﮕﭽﯿﺎن‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪167 :‬‬
‫ﮐﻪ ﻫﻤﮕﯽ آﻧﻬﺎ ﺗﻔﻨﮓﻫﺎي دوراﻧﺪاز »‪ «1‬ﻓﺮﻧﮕﯽ در دﺳﺖ داﺷـﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺗﺎ ﻫﺰار ﻗﺪم ﮔﻠﻮﻟﻪ آن »‪ «2‬ﮐﺎرﮔﺮ ﻣﯽآﻣﺪ‪ ،‬اﻓﻮاج ﻣﻨﺼﻮر ﭼﻨﺪان‬
‫ﺟﻼدت ﮐﻪ ﻓﺮاﻗﺪر »‪ «3‬ﺣﺎل اﯾﺸﺎن ﺑﻮد ﺑﻪ ﻇﻬﻮر ﻣﯽرﺳﺎﻧﯿﺪﻧـﺪ و آﻧﻬﺎ ﺻـﻔﻮف ﻣﯿﺸﻮم ﺧﻮد را ﺑﻪ ﻫﻔﺖ ﺻﻒ ﻗﺮار داده ﺑﻮدﻧـﺪ‪ ،‬از ﻃﺮﻓﯽ‬
‫ﻣﺴـﺘﻌﺪ ﮐـﺎرزار و ﻣﻬّﯿﺎي ﭘﯿﮑﺎر »‪ «4‬ﺷﺪﻧـﺪ‪ .‬ﻧﺨﺴﺖ »‪ ،«5‬ﺷـﻬﺰاده ﻇﻔﺮ ﻫﻢﻋﻨـﺎن زﻧﺒﻮرﮐﭽﯿـﺎن آﺗﺶﻓﺸﺎن را ﻣﺄﻣﻮر ﺑﻪ ﺷـﻠﯿﮏ ﻓﺮﻣﻮده‪ ،‬ﺑﻪ‬
‫ﺷﺮاره »‪ «6‬زﻧﺒﻮرك ﺧﺮﻣﻦﺳﻮز ﻫﺴﺘﯽ آن ﻃﺎﯾﻔﻪ ﺑﺪ روز ﮔﺮدﯾﺪه و ﺑﻪ ﺗﻌﺎﻗﺐ آن ﺗﻔﻨﮕﭽﯿﺎن اﺳﺘﺮآﺑﺎدي و ﻋﺮب آﺗﺸـﺒﺎزي را رﺳﻤﯽ ﺗﺎزه‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 181‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫ﻧﻬﺎدﻧـﺪ و ﻋﺪو ﺑﺮاﻧﺪازي را ﺷـﯿﻮهاي از ﻧﻮ دادﻧﺪ »‪ ،«7‬ﭼﻮن ﺑﺮ راي اﻧﻮر و ﺿـﻤﯿﺮ اﻟﻬـﺎم اﺛﺮ ﻇـﺎﻫﺮ و ﻣﺒﺮﻫﻦ ﺑﻮد ﮐﻪ آن ﻓﺌﻪ ﻃﺎﻏﯿﻪ ﺑﻌـﺪ از‬
‫ﺷﻠﯿـﮏ‪ ،‬ﮔﺮم ﻋﻨـﺎن ﯾﻮرش و آﻧﭽﻪ از ﻟﻮازم ﻣﻌﺎرﺿﻪ اﺳﺖ ﮐﻮﺷـﺶ ﺧﻮاﻫﻨـﺪ ﮐﺮد »‪ ،«8‬اﻓﻮاج ﻗـﺎﻫﺮه را ﻣﺄﻣﻮر ﺑﻪ ﯾﻮرش ﻓﺮﻣﻮده ﺣﺴـﺐ‬
‫اﻟﺤﮑﻢ ﻣﺤﮑﻢ اﺟﻨـﺎد ﻇﻔﺮ ﺗﻮأم ﺑﻪ ﻫﯿﺌﺖ اﺟﺘﻤـﺎﻋﯽ‪ -‬ﻣﺘﻮﮐﻼـ ﻋﻠﯽ اﻟّﻠﻪ و ﻣﻠﺠﺄ اﻟﯽ اﻟّﻠﻪ‪ «9» -‬ﺑﺎ ﺳـﻨﺎنﻫﺎي اﻓﺮاﺧﺘﻪ و ﺗﯿﻎﻫﺎي آﺧﺘﻪ ﺑﺮ ﻗﻠﺐ‬
‫آن ﮔﺮوه ﻣﮑﺮوه ﺗﺎﺧﺘﻪ‪ ،‬ﺟﻨﻮد ﺿـﻼﻟﺖ اﻣﻮر »‪ ،«10‬ﺑﻪ ﻋﺰم اﯾﻨﮑﻪ ﮐﻤـﺎن ﮐﯿﻨﻪ ﺑﻪ زه ﺗﻮاﻧﻨـﺪ ﮐﺮد و ﯾـﺎ در ﻋﺮﺻﻪ ﻧﺒﺮد »‪ «11‬ﺑﻪ آﺗﺸﺒﺎزي و‬
‫ﺳﻨﺎناﻓﺮازي آﺑﯽ »‪ «12‬ﺑﻪ روي ﮐﺎر ﺧﻮاﻫﻨـﺪ »‪ «13‬آورد‪ ،‬ﺑﻪ ﯾﮑﺒـﺎر از راه اﺿـﻄﺮار ﺑﺎ دﻟﯽ از ﺑﯿﻢ ﺟﺎن رﯾﺶ در ﻋﺮﺻﻪ رزم ﻗـﺪﻣﯽ ﭘﯿﺶ‬
‫ﻧﻬﺎده‪ 62) ،‬اﻟـﻒ( ﺳـﺮ راه »‪ «14‬ﺑـﻪ ﻋﺰم ﺟﻨـﮓ ﺑﺮ ﺑﻬـﺎدران ﻓﻮﻻـد ﭼﻨـﮓ ﺗﻨـﮓ ﮔﺮﻓﺘـﻪ‪ ،‬دﺳﺖ ﺑﻪ ﻣﺠـﺎدﻟﻪ و ﻣـﺪاﺧﻠﻪ ﮔﺸﺎدﻧـﺪ‪ .‬دﻟﯿﺮان‬
‫ﭘﻠﻨﮓاﻧــﺪاز ﺷﯿﺮﺷــﮑﺎر و رزمﺟﻮﯾـﺎن ﭘﯿـﻞاﻓﮑﻦ ﺧﻨﺠﺮﮔـﺬار ﮐـﻪ از ﺻــﻤﺼﺎم ﺧﻮنآﺷﺎﻣﺸـﺎن زﻫﺮه در ﺑﺮ ﺑﻬﺮام ﻗﻀـﺎ اﻧﺘﻘـﺎم »‪ «15‬آب‬
‫ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ و ﺑﻪ زﻫﺮ ﭼﺸﻢ زﺣﻞ ﮐﯿﻨﻪ ﺳﮕﺎل را در ﺑﻮﺗﻪ اﺿﻄﺮاب ﻣﯽاﻓﮑﻨﺪﻧﺪ‪ ،‬ﭼﻮن ﮐﺮه ﻧﺎر ﺑﺮ ﻣﺮﮐﺰ ﺧﺎك‪ ،‬ﻣﺤﯿﻂ آن ﺧﺎﮐﺴﺎران »‪«16‬‬
‫ﮔﺸﺘﻪ‪ ،‬ﺑﺎ ﺳﯿﻮف ﺻﻒﺷﮑﺮ و اﺳﻨﻪ اژدﻫﺎﭘﯿﮑﺮ ﭼﻮن ﻗﻀﺎ‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﺸﻬﻮر ﺧﻮﻟﯽ‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪ :‬ﮔﻠﻮﻟﻪ ﺗﻔﻨﮕﺸﺎن‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪ :‬ﮐﻪ ﻣﺴﺘﻠﺰم‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪ :‬ﻗﺮار داده ﻣﺴﺘﻌﺪ ﭘﯿﮑﺎر و آﻣﺎده ﮐﺎرزار‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪» :‬ﻧﺨﺴﺖ« ﺑﻌﺪ از »ﻫﻢﻋﻨﺎن« آﻣﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﻪ آﺗﺶ‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪ :‬آﺗﺸﺒﺎز ﻣﻌﺮﮐﻪ ﮔﯿﺮودار ﺷﺪه‪ ،‬از ﻃﺮﻓﯿﻦ ﺻﺪاي ﺗﻔﻨﮓ ﺑﻠﻨﺪ و ﻫﻨﮕﺎﻣﻪ ﭘﯿﮑﺎر ﮔﺮم ﮔﺮدﯾﺪه‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺞ‪ :‬ﯾﻮرش و آﻣﺎده ﮐﺸﺶ و ﮐﻮﺷﺶ ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(9‬ﻣﺞ‪ :‬ﻋﻠﯽ اﻟّﻠﻪ اﻟﻌﻨﯽ‪.‬‬
‫)‪ .(10‬ﻣﺞ‪ :‬ﺿﻼﻟﺖ ﭘﺮورد‪.‬‬
‫)‪ .(11‬ﻣﺞ‪ :‬ﻋﺮﺿﻪ آورد‪.‬‬
‫)‪ .(12‬ﻣﻠﮏ‪ :‬اﯾﻦ ﮐﻠﻤﻪ ﭘﺎك ﺷﺪه‪.‬‬
‫)‪ .(13‬ﻣﺞ‪ :‬ﺗﻮاﻧﻨﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(14‬ﻣﺞ‪ :‬ﺳﺮ راه را‪.‬‬
‫)‪ .(15‬ﻣﺞ‪ :‬ﮐﻪ زﻫﺮه ﺑﻬﺮام ﺧﻮنآﺷﺎم را از ﺻﻤﺼﺎم ﺧﻮﯾﺶ‪.‬‬
‫)‪ .(16‬ﻣﺞ‪ :‬ﺧﺎﮐﺴﺎران ﺑﯽﺑﺎك‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪168 :‬‬
‫ﺑﯽﺣﺠـﺎب و اﺟـﻞ ﺑﯽﻫﺮاس ﺟﻤﻠـﻪ ﺑﺮ آن ﮔﺮوه »‪ «1‬ﺣﻤﻠﻪ ﺑﺮدﻧـﺪ و ﺑﻪ ﺿـﺮب ﺗﯿـﻎ و ﺧﻨﺠﺮ آﺗﺸـﺒﺎر »‪ «2‬ﺧﺮﻣﻦ ﻫﺴﺘﯽﺷـﺎن را ﺑﻪ ﺑـﺎد ﻓﻨﺎ‬
‫ﻣﯽدادﻧـﺪ و ﺑﻪ ﻣﻘﺎﻟﯿـﺪ ﺳـﺮﭘﻨﺠﻪ زورآوري »‪ 62) «3‬ب( و دﺷﻤﻦﮐﺸـﯽ اﺑـﻮاب ﻧﯿﺴـﺘﯽ ﺑﺮ »‪ «4‬روﯾﺸـﺎن ﻣﯽﮔﺸﺎدﻧـﺪ‪ .‬ﺳﺎﮐﻨﺎن »‪ «5‬ﻋﻮاﻟﻢ‬
‫ﻣﻠﮑﻮت ﻧـﺪاي »اﻟﻠﻬﻢ اﻧﺼـﺮ ﻣﻦ ﻧﺼـﺮ اﻟﺪﯾﻦ« ﻧﻮا ﻃﺮاز و رﺟﺰﺧﻮان رزم دﻟﯿﺮان ﻇﻔﺮ ﻫﻢﻋﻨﺎن ﺷﺪﻧﺪ‪ «6» .‬ﻓﻮﺟﯽ از آن ﮔﺮوه ﺷﻘﺎوتﭘﮋوه‬
‫ﮐﻪ در ﮐﻤﯿﻨﮕـﺎه وﻗﺖ »‪ «7‬ﻓﺮﺻﺖ و ﮐﯿﻦ ﺑﻮدﻧـﺪ‪ ،‬ﭼﻮن ﺗﯿﭗ اﮐﺮاد »‪ «8‬ﺣﻤﺰه ﮐﺎﻧﻠﻮ ﮐﻪ در ﺗﺤﺖ ﺑﯿﺮام ﻋﻠﯽ ﺧﺎن ﺑﻮدﻧـﺪ‪ ،‬از ﯾﮏ ﮔﻮﺷـﻪ‬
‫ﻋﺮﺻﻪ ﻧﺒﺮد ﻏﺎﻓـﻞ ﮐﻪ ﻧﺎﮔـﺎه از ﮐﻤﯿﻨﮕـﺎه ﺑﯿﺮون ﺗﺎﺧﺘﻪ‪ ،‬اﻧﻬﺰام او را وﺟﻬﻪ ﻫّﻤﺖ ﺳﺎﺧﺘﻨـﺪ‪ .‬ﺑﯿﺮام ﻋﻠﯽ ﺧﺎن ﭼﻮن ﺧﻮد ﻓﯽ ﻧﻔﺴﻪ ﻣﺮد ﮐﺎر و‬
‫ﻫﻨﮕﺎﻣﻪآراي ﻋﺮﺻﻪ ﮐﺎرزار ﻧﺒﻮد‪ ،‬ﭘﺎي ﺛﺒﺎت او ﻣﺘﺰﻟﺰل ﺷـﺪه‪ ،‬ﺧﻮد »‪ «9‬را از ﻣﻌﺮﮐﻪ ﺳﺘﯿﺰ و آوﯾﺰ ﺑﻪ ﯾﮏﺳﻮ ﮐﺸـﯿﺪه‪ ،‬درﯾﻦ اﺛﻨﺎ ﻣﻌﺮوض‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 182‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫راي ﻇﻔﺮ اﻧﺘﻤﺎ ﺷﺪ »‪ «10‬ﮐﻪ ﺑﯿﺮام ﻋﻠﯽ ﺧﺎن از اﻧﺒﻮه آن ﮔﺮوه ﺑﻪ ﺳﺘﻮه آﻣﺪه‪ ،‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻪ ﺟﻨﮓ ﺑﺮ او ﺗﻨﮓ ﮔﺮدﯾﺪ و در ﻗﻮل اﺷﺮف زﯾﺎده از‬
‫ﭘﻨﺠﺎه ﮐﺲ ﻧﻤﺎﻧﺪه‪ ،‬ﻫﻤﮕﯽ رو ﺑﻪ ﻋﺮﺻﻪ ﻧﺒﺮد آورده ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺷﻬﺰاده ﻧﺎﻣـﺪار ﭼﻮن اﺳـﻔﻨﺪﯾﺎر‪ ،‬آﺳـﺘﯿﻦ ﻣﺮداﻧﮕﯽ »‪ «11‬ﺑﺎﻻـ ﺷﮑﺴـﺘﻪ و ﻣﺎﻧﻨـﺪ ﺗﻬﻤﺘﻦ ﺑﺮ رﺧﺶ دﻻـوري »‪ «12‬ﻧﺸﺴـﺘﻪ‪ ،‬ﺑـﺎ آن ﺟﻤﻊ ﻗﻠﯿﻞ‬
‫»ﮐـﺎﻟﺒﺮق اﻟﺨﺎﻃﻒ و اﻟﺮﯾـﺢ اﻟﻌﺎﺻﻒ« )‪ (104‬ﺑﺮ آن ﻓـﻮج ﮐـﺜﯿﺮ ﺣﻤﻠﻪآور ﺷﺪﻧـﺪ‪ «13» .‬از ﺑﻮارق ﺳـﻬﺎم ﺧﻮن آﺷـﺎﻣﺶ ﻣﻌﺮﮐﻪ ﻫﯿﺠـﺎ را‬
‫اﻓﺮوﺧﺘﻪ »‪ «14‬و از ﺷﻌﺸـﻌﻪ »‪ «15‬ﺗﯿﻎ آﺗﺶ ﮐﺮدارش ﺗﺮ و ﺧﺸـﮏ وﺟﻮد ﻣﺨﺎﻟﻔـﺎن ﺳﻮﺧﺘﻪ‪ ،‬از ﻣﺸﺎﻫـﺪه ﻧﯿﺮوي ﺑـﺎزوي »‪ «16‬ﻣﺮداﻧﮕﯽ و‬
‫»‪ «17‬ﻣﻼﺣﻈﻪ ﺳﺮﭘﻨﺠﻪ زورآوري و ﺧﺼﻢاﻓﮑﻨﯽ آن ﯾﮑﻪﺗﺎز ﻣﻌﺮﮐﻪ ﮐﺎرزار »‪ «18‬ﭘﺎي ﺛﺒﺎت و ﻗﺮار آن‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﻠﮏ‪» :‬ﺑﺮ آن ﮔﺮوه« ﭘﺎك ﺷﺪه‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪ :‬ﺗﯿﻎ آﺑﺪار و ﺧﻨﺠﺮ ﺻﺎﻋﻘﻪﺑﺎر‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﻠﮏ‪» :‬آوري« ﭘﺎك ﺷﺪه‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪ :‬را ﺑﻪ‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪ :‬و ﺳﺎﮐﻨﺎن‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪» :‬اﻟﻠﻬﻢ اﻧﺼﺮ ﺟﯿﻮش اﻟﻤﺴﻠﻤﯿﻦ« ﺑﺮآوردﻧﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪ :‬ﮔﺮوه ﻣﮑﺮوه ﮐﻪ در ﮐﻤﯿﻦ و ﻣﻨﺘﻬﺰ‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺞ‪ :‬اﮐﺮاد ﮐﯿﻮاﻧﻠﻮ و‪.‬‬
‫)‪ .(9‬ﻣﺞ‪ :‬ﺟﻨﮓ و ﮔﺮﯾﺰ ﺧﻮد‪.‬‬
‫)‪ .(10‬ﻣﺞ‪ :‬ﺷﺪه‪.‬‬
‫)‪ .(11‬ﻣﺞ‪ :‬آﺳﺘﯿﻦ ﻣﺮدي و ﻣﺮداﻧﮕﯽ را‪.‬‬
‫)‪ .(12‬ﻣﺞ‪ :‬و ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﻪ ﺗﻬﻤﺘﻦ در ﺧﺎﻧﻪ زﯾﻦ ﺷﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(13‬ﻣﺞ‪ :‬ﺷﺪه‪.‬‬
‫)‪ .(14‬ﻣﺞ‪ :‬ﻫﯿﺠﺎ ﺑﺮاﻓﺮوﺧﺘﻪ‪.‬‬
‫)‪ .(15‬ﻣﺞ‪ :‬ﺷﻌﺸﻌﻪاﻧﮕﯿﺰي‪.‬‬
‫)‪ .(16‬ﻣﺞ‪ :‬از ﻣﺸﺎﻫﺪه ﺿﺮب دﺳﺖ ﻣﺮدي و‪.‬‬
‫)‪ .(17‬ﻣﺞ‪ :‬و از‪.‬‬
‫)‪ .(18‬ﻣﺞ‪» :‬آن ﯾﮑﻪﺗﺎز ﻣﻌﺮﮐﻪ ﮐﺎرزار« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪169 :‬‬
‫ﮔﺮوه ﺧﺬﻻن ﺷﻌﺎر از ﺟﺎ رﻓﺘﻪ‪ ،‬از ﻋﺮﺻﻪ »‪ «1‬دﻏﺎ رويﮔﺮدان و از ﺻﻒ ﻫﯿﺠﺎ ﮔﺮﯾﺰان ﺷﺪﻧﺪ‪ «2» .‬ﭼﻮن ﺻﻔﻮف ﺗﺮﮐﻤﺎﻧﯿﻪ ﺷﻮﻣﯿﻪ از »‪«3‬‬
‫ﺗﻬّﻮر و ﺟﻼدت ﻓﯿﺮوزي ﻧﺸﺎن ﻣﺎﻧﻨﺪ »‪ «4‬ﺑﺨﺘﺸﺎن ﺑﺮﮔﺸﺘﻪ و ﭘﺮﯾﺸﺎن »‪ «5‬ﺷﺪ و ﻟّﺐ ﻟﺒﺎب ﺗﯿﭗ اﯾﺸﺎن ﮐﻪ در ﮐﻤﯿﻦ و ﻣﻨﺘﻬﺰ ﻓﺮﺻﺖ و ﮐﯿﻦ‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻓّﺮ وﺟﻮد و ﻃﻠﻌﺖ آﻓﺘﺎب ﻧﻤﻮد ﺷـﻬﺰاده ﻣﻈﻔﺮ ﻣﺴـﻌﻮد ﻣﻨﻬﺰم و ﺧﺎك آن وادي از ﺧﻮﻧﺸﺎن آﻏﺸـﺘﻪ و رﻧﮕﯿﻦ ﮔﺮدﯾﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﯾﮑﺒﺎر‬
‫از ﻣﻌﺮﮐﻪ ﮐﺎرزار روي ﺑﺮﺗﺎﻓﺘﻪ ﺑﺎدﯾﻪﭘﯿﻤﺎي وادي ﻓﺮار ﮔﺮدﯾﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫دﻻوران »‪ «6‬ﻋﺮﺻﻪ ﻧﺒﺮد در آن داروﮔﯿﺮ و زدوﺧﻮرد‪ ،‬ﭼﻮن ﺑﺨﺖ دﺷـﻤﻦ را ﺑﺮﮔﺸـﺘﻪ و ﻫﻨﮕﺎﻣﻪ ﻫﯿﺠﺎ را از ﮐﺸﺘﻪ ﭘﺸﺘﻪ دﯾﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺑﺮﯾﺪن‬
‫رﺋﻮس و اﺿـﺎﻋﺖ دﻣـﺎء ﻧﻔﻮس آن ﻃـﺎﯾﻔﻪ ﻣﻨﺤﻮس ﭘﺮداﺧﺘﻨـﺪ‪ .‬و رﯾـﮓ ﻫﺎﻣﻮن را ﺑﺎ ﺗﯿﻎﻫﺎي زﻣّﺮدﻓﺎم اﻟﻤﺎس دم ﯾﺎﻗﻮترﻧﮓ و ﻟﻌﻞﮔﻮن‬
‫ﺳﺎﺧﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 183‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫داﻣﻦ دﻣﻦ از ﺧﻮن اﯾﺸﺎن ﻋّﻤﺎن و ﭘﺸﺖ )‪ 63‬اﻟﻒ( اﺗﻼل از ﮐﺸﺘﻪ اﺑﻄﺎل آن ﮔﺮوه ﺑﺪﻓﻌﺎل ﮔﺮان‪.‬‬
‫در آن داوري اﮔﺮ رﺳﺘﻢ و اﺳﻔﻨﺪﯾﺎر زﻧﺪه ﺷﺪﻧﺪي ﭘﺸﺖ دﺳﺖ ﺣﯿﺮت »‪ «7‬ﮔﺰﯾﺪﻧﺪي و اﮔﺮ ﺳﺎم و ﻧﺮﯾﻤﺎن ﺑﻮدﻧﺪي و »‪ «8‬ﻣﻼﺣﻈﻪ ﭼﻨﯿﻦ‬
‫ﺟﻼدت ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ »‪ ،«9‬ﺑﺮ ﻋﺠﺰ ﺧﻮد اﻋﺘﺮاف ﻧﻤﻮدﻧﺪي‪ «10» .‬ﺧﻼﺻﻪ از ﺑﺎﻃﻦ ﻗﺪﺳﯽ ﻣﻮاﻃﻦ اﺋﻤﻪ ﻣﻌﺼﻮﻣﯿﻦ‪ -‬ﻋﻠﯿﻬﻢ اﻟﺴﻼم‪ -‬و ﻣﻌﺎوﻧﺖ‬
‫ﺟﻨﻮد ﻏﯿﺒﯽ و ﻣﻌﺎﺿﺪت »‪ «11‬ﻻرﯾﺒﯽ راﯾﺖ اﻫﻞ ﺷﻘﺎق و ﻋﻨﺎد ﻧﮕﻮﻧﺴﺎر و ﻣﻌﺎدل ﭘﺎﻧﺼﺪ ﻧﻔﺮ از ﻣﺒﺎرزﯾﻦ »‪ «12‬آن ﮔﺮوه ﺧﺎﮐﺴﺎر در اﺻﻞ‬
‫ﻣﻌﺮﮐﻪ ﺑﻪ ﺿـﺮب ﺷﻤﺸﯿﺮ ﻣﺴﻠﻮل و رﻣﺢ ﻣﺼﻘﻮل و ﺧﻨﺠﺮ »‪ «13‬آﺗﺸـﺒﺎر دﻟﯿﺮان ﮐﺎر و ﺑﻬﺎدران ﻧﺼﺮتﺷﻌﺎر ﺑﻪ ﺧﺎك ﻫﻼك و ﺑﻮار اﻓﺘﺎده‬
‫و ﻣﺴﺎوي ﭼﻬﺎرﺻـﺪ ﻧﻔﺮ از ﻣﺘﻬّﻮران ﮐﺎري آن ﻃﺎﯾﻔﻪ ﺧـﺬﻻن ﺷـﻌﺎر ﺑﻪ ﺧﻢ ﮐﻤﻨﺪ دﻟﯿﺮان زورﻣﻨﺪ ﻣﻘّﯿﺪ »‪ «14‬ﺑﻪ ﻗﯿﺪ اﺳﺎر ﮔﺸـﺘﻨﺪ و اﻓﻮاج‬
‫ﻣﻨﺼﻮره ﺑﻪ ﺗﻌـﺎﻗﺐ ﻫﺰﯾﻤﺘﯿﺎن »‪ «15‬ﭘﺮداﺧﺘﻪ‪ ،‬ﺗـﺎ ﻫﻔﺖ ﻫﺸﺖ ﻓﺮﺳـﺦ زﻣﯿﻦ را از ﺧﻮن اﯾﺸـﺎن ﻻـﻟﻪﮔﻮن و ﺧﺎك دﺷﺖ را آﻏﺸـﺘﻪ ﺑﻪ ﺧﻮن‬
‫ﺳﺎﺧﺘﻨﺪ و اﮐﺜﺮي از »‪ «16‬آن ﮔﺮوه در آن دﺷﺖ ﺑﯽآب از ﺟﺪول »‪ «17‬ﺷﻤﺸﯿﺮ‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪ :‬از ﻣﻌﺮﮐﻪ‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪ :‬ﺷﺪه‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪ :‬ﮐﻪ از‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﻬﺎدران ﻓﯿﺮوزي ﻣﻨﺶ ﭼﻮن‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﺮﮔﺸﺘﻪ ﻣﺸﻮش‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪ :‬ﯾﮑﻪ ﺗﺎزان‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪» :‬ﺣﯿﺮت« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺞ‪» :‬ﺑﻮدﻧﺪي و« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(9‬ﻣﺞ‪ :‬ﻧﻤﻮدﻧﺪي‪.‬‬
‫)‪ .(10‬ﻣﺞ‪ :‬ﮐﺮدﻧﺪي‪.‬‬
‫)‪ .(11‬ﻣﺞ‪ :‬از اﻣﺪاد ﺟﻨﻮد ﻏﯿﺒﯽ و ﻣﻌﺎوﻧﺖ‪.‬‬
‫)‪ .(12‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﺒﺎرزﯾﻦ ﻧﺎﻣﯽ‪.‬‬
‫)‪ .(13‬ﻣﺞ‪ :‬ﺗﯿﻎ‪.‬‬
‫)‪ .(14‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﻐﻠﻮل و ﻣﻘﯿﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(15‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﺘﻌﺎﻗﺐ ﻫﺰﯾﻤﺘﺎن‪.‬‬
‫)‪ .(16‬ﻣﺞ‪ :‬اﮐﺜﺮ »از« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(17‬ﻣﺞ‪ :‬در آن ﺻﺤﺮاي ﺑﯽآب از دم‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪170 :‬‬
‫ﻏﺎزﯾﺎن ﺳـﯿﺮاب و اﺟﺴﺎد آن ﻓﺌﻪ ﺿـﻼﻟﺖ ﺑﻨﯿﺎد ﻃﻌﻤﻪ ذﺋﺎب و ﮐﻼب ﮔﺮدﯾﺪه »‪ ،«1‬ﺑﻘﯿﮥ اﻟّﺴـ ﯿﻒ ﺑﻪ ﻫﺰار ﺣﯿﻠﻪ از آن ورﻃﻪ ﺧﻄﺮﻧﺎك ﻧﯿﻢ‬
‫ﺟﺎﻧﯽ ﺑﯿﺮون ﺑﺮده‪ ،‬ﺑﯿﺸﺘﺮ آﻧﻬﺎ »‪ «2‬در آن ﺻﺤﺮاي ﻫﻮﻟﻨﺎك ﻣﺠﺮوح اﻓﺘﺎده‪ ،‬ﺟﺎن ﺑﻪ ﻫﺎدم ﻟّﺬات ﺳﭙﺮدﻧﺪ‪«3» .‬‬
‫اﻟﻘّﺼﻪ‪ ،‬در آن رزم ﮐﻪ از ﺑﺮاي دﻟﯿﺮان ﻧﺼـﯿﺮي ﻣﻨﺶ ﺑﻬﺘﺮ از ﺑﺰم ﺑﻮد‪ ،‬ﺳـﺮ و اﺧﺘﺮ ﻣﻪ ﺑﺴـﯿﺎر و اﺳﺒﺎن ﺗﺮﮐﻤﺎﻧﯽ راﻫﻮار ﮐﺴﯿﺐ و ﻧﺼﯿﺒﺸﺎن‬
‫ﮔﺮدﯾﺪه »‪ ،«4‬ﻫﺮﯾﮏ از ﺑﻬﺎدران ﺷﯿﺮﺷﮑﺎر »‪ «5‬ﺳﺮ و زﻧﺪه ﮐﻪ »‪ «6‬ﺑﻪ ﻧﻈﺮ اﻧﻮر ﻣﯽرﺳﺎﻧﯿﺪﻧﺪ‪ ،‬اﺳﺎﻣﯽ »‪ «7‬ﺧﻮﯾﺶ را ﺑﻪ ﺛﺒﺖ راﻗﻢ ﺣﺮوف‬
‫ﮐﻪ ﻣﺄﻣﻮر ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻪ ﺻـّﺤﻪ ﻣﯽﮔﺬراﻧﯿﺪﻧﺪ‪ .‬ﻓﯽ اﻟﺤﻘﯿﻘﻪ اﯾﻦ ﻓﺘﺢ ﻋﻈﯿﻢ »‪ «8‬ﻃﺮاز ﻓﺘﻮﺣﺎت آﺳـﻤﺎﻧﯽ و ﻧﺎﺳﺦ ﻋﻨﻮان ﻇﻔﺮ ﻧﺎﻣﻪﻫﺎي »‪ «9‬ﺑﺎﺳﺘﺎﻧﯽ‬
‫ﺑﻮد »‪ «10‬و ﻫﯿـﭻﯾﮏ از ﺳـﻼﻃﯿﻦ روي زﻣﯿـﻦ را ﺑﻌـﺪ از ﮐﯿﺨﺴـﺮو و در ﻣﺮز ﺗـﻮر ﭼﻨﯿﻦ ﻓﺘﺤﯽ ﻧﻤﺎﯾـﺎن »‪ «11‬دﺳﺖ ﻧﺪاده‪ ،‬ﺷـﻬﺰاده »‪«12‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 184‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫ﻓﯿﺮوزﻣﻨـﺪ دﻟﯿﺮان ﻧﺼـﺮت ﭘﯿﻮﻧـﺪ را ﯾﮑـﺎن ﯾﮑﺎن از ﻗﺮار ﯾﺎدداﺷﺖ ﻣﺰﺑﻮر »‪ -،«13‬ﻋﻠﯽ ﻗـﺪر ﻣﺮاﺗﺒﻬﻢ‪ -‬ﺑﻪ ﺗﺤﺴـﯿﻦ و آﻓﺮﯾﻦ »‪ «14‬ﻧﻮاﺧﺘﻪ و‬
‫ﻫﺮﯾﮏ را ﺑﻪ ﺟﻠـﺪ و ﺟﺎﯾﺰه ﻣﻮﻓﻮر »‪ ،«15‬ﺳـﺮاﻓﺮاز ﺳﺎﺧﺘﻪ و ﺑﻌﺪ از آن ﺑﻪ ﺣﺎل ﻣﺤﺼﻮرﯾﻦ ﭘﺮداﺧﺖ‪ «16» .‬ﭼﻮن ﻣّﺪت ﻣﺤﺎﺻﺮه ﺑﻪ ﻧﻪ روز‬
‫ﮐﺸـﯿﺪه و در آن اّﯾﺎم »‪ «17‬ﻏـﺬاي اﯾﺸـﺎن از ﺧﻮن و ﮔﻮﺷﺖ »‪ «18‬اﺳﺐ ﺑـﻮد‪ 63) ،‬ب( ﺻﻮرت »‪ «19‬اﯾﺸﺎن از ﺧﻠﻘﺖ اﻧﺴﺎﻧﯽ ﺑﺮﮔﺸـﺘﻪ‪،‬‬
‫ﻫﯿﺌﺖ ﺗﺸـﺮﯾﺤﯽ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﯽآﻣـﺪ و ﻣﺠﻤﻮع آﻧﻬـﺎ در ﺣﻀﻮر ﻧّﻮاب واﻻ ﺑﻪ ﺧﺎك اﻓﺘﺎده‪ ،‬ﺑﺮ ﻋﻤﺮ دوﺑﺎره ﺧﻮد ﮐﻪ ﺑﻌـﺪ از ﻧﻮﻣﯿـﺪي از ﻫّﻤﺖ‬
‫ﺷﺎﻫﺰاده آزاده ﺑﻪ اﯾﺸﺎن رﺳﯿﺪ‪ ،‬ﺷﮑﺮﻫﺎ ﺑﻪﺟﺎ آوردﻧﺪ »‪ «20‬و از آن ﺳﯿﺼﺪ رأس اﺳﺐ ﮐﻪ در‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪ :‬ﮔﺮدﯾﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪ :‬و اﮐﺜﺮ از آﻧﻬﺎ‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪ :‬ﺳﭙﺮدهاﻧﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪ :‬ﮐﺴﯿﺐ ﻏﺎزﯾﺎن ﻧﺼﺮت ﻧﺼﯿﺐ ﺷﺪه‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪» :‬ﺷﯿﺮﺷﮑﺎر« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪» :‬ﮐﻪ« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪ :‬و اﺳﺎﻣﯽ‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺞ‪ :‬ﻋﻈﻤﯽ‪.‬‬
‫)‪ .(9‬ﻣﻠﮏ‪ :‬ﻃﻔﺮﻧﺎﻣﻬﺎي؛ ﻣﺞ‪» :‬ﻇﻔﺮﻧﺎﻣﻬﺎي« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(10‬ﻣﺞ‪ :‬ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻮد‪.‬‬
‫)‪ .(11‬ﻣﺞ‪» :‬ﻧﻤﺎﯾﺎن« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(12‬ﻣﺞ‪ :‬و ﺷﻬﺰاده‪.‬‬
‫)‪ .(13‬ﻣﺞ‪» :‬از ﻗﺮار ﯾﺎدداﺷﺖ ﻣﺰﺑﻮر« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(14‬ﻣﺞ‪» :‬ﺑﻪ ﺗﺤﺴﯿﻦ و آﻓﺮﯾﻦ« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(15‬ﻣﺞ‪ :‬ﻧﻮاﺧﺘﻪ و ﺑﻪ ﺟﻠﺪوي و ﺟﺎﯾﺰه ﻫﻤﮕﯽ اﯾﺸﺎن را‪.‬‬
‫)‪ .(16‬ﻣﺞ‪ :‬ﭘﺮداﺧﺘﻪ‪.‬‬
‫)‪ .(17‬ﻣﺞ‪ :‬ﮐﺸﯿﺪه ﺑﻮد و درﯾﻦ ﻧﻪ روز‪.‬‬
‫)‪ .(18‬ﻣﺞ‪ :‬از ﮔﻮﺷﺖ و ﺧﻮن‪.‬‬
‫)‪ .(19‬ﻣﺞ‪ :‬ﺻﻮرت‪.‬‬
‫)‪ .(20‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﻪ ﺧﺎك اﻓﺘﺎده از آن زﻧﺪﮔﯽ ﮐﻪ ﺑﻪﺗﺎزﮔﯽ ﺑﻌﺪ از ﻧﻮﻣﯿﺪي ﻧﺼﯿﺐ اﯾﺸﺎن ﮔﺮدﯾﺪ‪ ،‬ﺷﮑﺮﻫﺎ ﮐﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪171 :‬‬
‫آن ﻗﻠﻌﻪﻫﺎي »‪ «1‬ﺧﺮاب ﺑﯽآب ﺑﺎ ﺧﻮد داﺷﺘﻨﺪ »‪ ،«2‬زﯾﺎده از ﻫﻔﺖ رأس زﻧﺪه »‪ «3‬ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻧﯿﺎﻣﺪ ﮐﻪ ﻣﺎﺑﻘﯽ از ﺷﺪت ﺟﻮع و ﺑﯽآﺑﯽ ﻣﺮده‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ و آﻧﻬﺎﯾﯽ ﻫﻢ ﮐﻪ ﻣﺎﻧﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﭼﻮن اﺳﺐ ﺷﻄﺮﻧﺞ ﺑﻪ ﺣﺮﮐﺖ دﺳﺖ ﻣﺘﺤﺮك ﺑﻮدﻧﺪ‪«4» .‬‬
‫ﺑﻪﻫﺮﺣﺎل ﺷﺎﻫﺰاده »‪ «5‬ﺑﯽﻫﻤﺎل ﺑﻌﺪ از اﻧﻬﺪام ﺑﻨﯿﺎن آن ﻃﺎﯾﻔﻪ »‪ «6‬ﺧﺬﻻن ﻣﺂل ﺷﮑﺮ ﻗﺎدر ﻣﺘﻌﺎل را ﻋﻠﯽ اﺣﺴﻦ اﻟﺤﺎل ﺑﻪﺟﺎ آورده‪ ،‬ﻣﻈﻔﺮ‬
‫و ﻣﻨﺼﻮر و ﺳﺎﻏﺮ دﻫﺎن ﭘﺮ از ﺷـﻬﺪ »‪ «7‬ﺧّﺮﻣﯽ و ﺳـﺮور و ﺳﺮﭘﻨﺠﻪ ﺷﮑﺎرﯾﺎن از ﺧﻮن ﺷﮑﺎران »‪ «8‬دﺷﺖ ﮔﻠﮕﻮن و دم ﺗﯿﻎ و ﻧﻮك ﺳﻨﺎن‬
‫از ﺷﮑﺎف »‪ «9‬اﻋﻀﺎ و ﺟﻮارح دﺷﻤﻨﺎن ﭘﺮﺧﻮن‪ ،‬ﻋﻄﻒ ﻋﻨﺎن ﺑﻪ ﻣﺴﺘﻘﺮ ﻋﺰ و ﺷﺄن و ﻣﻨﺼﺮف ﺑﻪ ارض ﺧﻠﺪﻧﺸﺎن ﺷﺪه‪ ،‬در روز ﺑﯿﺴﺘﻢ ﺷﻬﺮ‬
‫ﻣﺰﺑﻮر‪ ،‬ﺳﺎﺣﺖ آن ارض ﻓﯿﺾ ﮔﻨﺠﻮر »‪ «10‬از اﺷﻌﻪ آﻓﺘﺎب ﺟﻤﺎل »‪ «11‬ﺷﻬﺰاده ﻣﻨﺼﻮر رﺷﮏ روﺿﻪ دار اﻟّﺴﺮور ﺷﺪ‪ «12» .‬از ﮔﺮد راه‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 185‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫ﺑﻪ زﯾﺎرت آﺳﺘﺎن ﻋﺮش اﺷﺘﺒﺎه ﻣﻼﯾﮏ ﺳﺠﺪهﮔﺎه »‪ «13‬ﺷﺘﺎﻓﺘﻪ‪ ،‬ﻣﺮاﺳﻢ و آداب زﯾﺎرت را‪ -‬ﮐﻤﺎ ﻫﻮ ﺣﻘﻪ‪ «14» -‬ﺑﻪ ﺟﺎي آورده‪ ،‬ﺳﻌﺎدت‬
‫دارﯾﻦ را ﺑﺮﺣﺴﺐ ﻣﺮام و ﺧﺎﻃﺮﺧﻮاه درﯾﺎﻓﺖ ﻓﺮﻣﻮدﻧـﺪ »‪ «15‬و اﺳـﺮار را ﻣﻘﯿﺪ و ﻣﺤﺒﻮس و از رﺋﻮس ﻣﻨﺤﻮس آن ﮔﺮوه ﻣﮑﺮوه دو ﻣﻨﺎره‬
‫ﺑﺰرگ ﺷـﮕﺮف ﮐﻪ ﭘﻬﻠﻮ ﺑﺮ »‪ «16‬ﻓﻠﮏ اﻟﺒﺮوج ﻣﯽزد‪ ،‬در ﺧﺎرج ﺷـﻬﺮ »‪ «17‬دروازه ﺳﻤﺖ ﻣﺮو ﺷﺎﻫﯿﺠﺎن »‪ «18‬ﮐﻪ ﻣﻌﺒﺮ آن ﻃﺎﯾﻔﻪ ﻃﺎﻏﯿﻪ‬
‫ﺑـﻮد‪ ،‬ﻣﺮﺗﺐ ﮔﺮدﯾـﺪه‪ ،‬ﻣـﻮازي ﺳـﯿﺼﺪ ﻧﯿﺰه ﺳـﺮ را ﺑﻪ اﻧﻀـﻤﺎم ﻋﺮﯾﻀﻪاي ﻣﺸـﻌﺮ ﺑﺮ ﻓﺘـﺢ »‪ «19‬ﺑﻪ ﻫﻤﺮاﻫﯽ ﺑـﺎﻗﺮ ﺧـﺎن ﻣـﺎﻓﯽ ﮔﺴـﯿﻞ درﮔﺎه‬
‫ﭘﺎدﺷﺎﻫﯽ »‪ ،«20‬ﮐﻪ در آن اوﻗﺎت ﻣﻮاﮐﺐ ﻋﻠﯿﻪ »‪ «21‬در ﭼﻤﻦ ﺳﻠﻄﺎﻧﯿﻪ ﻧﺰول اﺟﻼل داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻧﻤﻮد »‪ «22‬و از‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪ :‬ﻗﻠﻌﻬﺎي‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﻣﺎﻧﺪه ﺑﻮد‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﻠﮏ‪» :‬زﻧﺪه« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻧﯿﺎﻣﺪ و آﻧﻬﺎ ﻧﯿﺰ از ﺷﺪت ﺟﻮع و ﺑﯽآﺑﯽ ﻗﺎدر ﺑﻪ ﺣﺮﮐﺖ ﻧﺒﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪ :‬ﺷﻬﺰاده‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﻌﺪ از اﻧﻬﺰام آن ﮔﺮوه‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪ :‬ﻟﺒﺮﯾﺰ ﺷﻬﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺞ‪ :‬ﺳﺮﭘﻨﺠﻪ دﻟﯿﺮان از ﺧﻮن ﺷﮑﺎرﯾﺎن‪.‬‬
‫)‪ .(9‬ﻣﺞ‪ :‬از ﻣﻼﻣﺴﻪ‪.‬‬
‫)‪ .(10‬ﻣﺞ‪ :‬ﺳﺎﺣﺖ ارض ﭘﺮﻓﯿﺾ و ﻧﻮر‪.‬‬
‫)‪ .(11‬ﻣﺞ‪ :‬ﺟﻤﺎل آﻓﺘﺎب ﻣﺜﺎل‪.‬‬
‫)‪ .(12‬ﻣﺞ‪ :‬ﮔﺮدﯾﺪ و‪.‬‬
‫)‪ .(13‬ﻣﺞ‪ :‬زﯾﺎرت روﺿﻪ ﻓﻠﮏ ﺑﺎرﮔﺎه‪.‬‬
‫)‪ .(14‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﺮاﺳﻢ زﯾﺎرت و آداب آن را ﮐﻤﺎ ﯾﻨﺒﻐﯽ ﺑﻪﺟﺎ آورده‪.‬‬
‫)‪ .(15‬ﻣﺞ‪ :‬ﺧﺎﻃﺮﺧﻮاه ﯾﺎﻓﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(16‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﻪ‪.‬‬
‫)‪ .(17‬ﻣﺞ‪ :‬در ﺑﯿﺮون‪.‬‬
‫)‪ .(18‬ﻣﺞ‪» :‬ﺷﺎﻫﯿﺠﺎن« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(19‬ﻣﺞ‪ :‬ﺳﺮ ﺑﺎ ﻋﺮﯾﻀﻪ ﻓﺘﺢ ﻣﺰﺑﻮره را‪.‬‬
‫)‪ .(20‬ﻣﺞ‪ :‬درﮔﺎه ﺟﻬﺎنﭘﻨﺎﻫﯽ‪.‬‬
‫)‪ .(21‬ﻣﺞ‪» :‬ﻣﻮاﮐﺐ ﻋﻠﯿﻪ« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(22‬ﻣﺞ‪ :‬ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪172 :‬‬
‫ﺻﯿﺖ اﯾﻦ ﻓﺘﺢ ﻋﻈﻤﯽ و آوازه اﯾﻦ ﻧﺼﺮت ﮐﺒﺮي »‪ ،«1‬ﺑﻨﯿﺎن ﺛﺒﺎت و ﻗﺮار ﺳﻼﻃﯿﻦ ﺗﺮﮐﺴﺘﺎن و ﻫﻨﺪوﺳﺘﺎن ﺑﯽﺛﺒﺎت و ﻗﺮار ﮔﺮدﯾﺪه »‪ ،«2‬از‬
‫ﺟﺎﻧﺐ دوﻟﺖ اﻓﺎﻏﻨﻪ اﯾﻠﭽﯿﺎن زﺑﺎنآور »‪ «3‬و ﻣﺮاﺳـﻼت ﻣﺤّﺒﺖﭘﺮور ﺑﺮ ﺗﻬﻨﯿﺖ ﻧﺼﺮت و ﻇﻔﺮ ﺷﺮﻓﯿﺎب درﺑﺎر واﻻ و ﺷﺮاﯾﻂ ﺳﻔﺎرت را ﺑﻪﺟﺎ‬
‫آورده‪ ،‬ﻣﻮرد ﺗﻔّﻘﺪات ﺧﺎﻃﺮ اﻧﻮر ﺷﺪﻧﺪ و »‪ «4‬ﺳﺮﮐﺮدﮔﺎن ﻟﺸﮑﺮ و ﺑﻬﺎدران ﻓﯿﺮوزي اﺛﺮ ﻫﺮﮐﺪام ﻋﻠﯽ ﻗﺪر ﻣﺮاﺗﺒﻬﻢ )‪ 64‬اﻟﻒ( و ﻓﺮاﺧﻮر‬
‫ﺧﺪﻣﺎت ﺷﺎﯾﺎن ﺑﻪ ﺟﺎﯾﺰه »‪ «5‬و اﻧﻌﺎم ﺑﯿﮑﺮان ﺑﻬﺮهﻣﻨﺪ »‪ «6‬و ﺑﻪ ﻣﻨﺎﺻﺐ ﻣﻨﺎﺳﺐ و اﻟﻘﺎب ﻻﯾﻖ و ﺗﺸـﺮﯾﻔﺎت ﻣﻮاﻓﻖ »‪ «7‬ﺳﺮﺑﻠﻨﺪ ﮔﺮدﯾﺪه‪ ،‬از‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 186‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫ﺷﻌﺸـﻌﻪاﻧﮕﯿﺰي ﺳﯿﻮف آﺗﺶدم ﻣﺠﺎﻫﺪﯾﻦ »‪ «8‬دﯾﻦ ﻣﺒﯿﻦ و از ﺑﻮارق رﻣـﺎح اژدﻫـﺎ ﻓﺶ »‪ «9‬ﻏﺎزﯾﺎن ﻣﻠّﺖ ﻣﺘﯿﻦ ﺧﺮﻣﻦ اﺻـﻄﺒﺎر و ﺗﻮاﻧﺎﯾﯽ‬
‫ﻣﺨﺎﻟﻔﯿﻦ »‪ «10‬ﺑـﺪآﯾﯿﻦ و ﺧﺎروﺧﺎﺷـﺎك ﺛﺒـﺎت و ﻗﺮار ﺻﺤﺮاﻧﺸـﯿﻨﺎن ﺑﯽدﯾﻦ ﯾﮑﺒـﺎرﮔﯽ ﺳﻮﺧﺘﻪ از ﺳـﺮﺣﺪ ﻧﺴﺎ و ﻣﻬﻨﻪ و اﺑﯿﻮرد ﮐﻪ ﻣﻮﻃﻦ‬
‫اﺻـﻠﯽ و ﯾـﻮرث ﻣﻮروﺛﯽ اﯾﺸـﺎن ﺑﻮد‪ ،‬ﻓﺮار و آن ﻣﺤـﻞ را »‪ «11‬ﺗﺨﻠﯿﻪ ﻧﻤﻮده‪ ،‬اﻟﯽ ﺳﺎﻣـﺎن ﺟﯿﺤﻮن و ﺣـﺪود ﺧﯿﻮه و ﺑﺨـﺎرا ﻋﻨـﺎن ﺑﺎزﭘﺲ‬
‫ﻧﮑﺸﯿﺪه‪ ،‬ﺗﻤﺎم دﺷﺖ از ﻟﻮث وﺟﻮد آن ﮔﺮوه ﺿﻼﻟﺖ آﻣﻮد ﻣﺼّﻔﺎ ﺷﺪ‪«12» .‬‬
‫آﻏﺎز ﺷﻮراﻧﮕﯿﺰي اﺑﻠﯿﺲ ﺻﻮرﺗﺎن ﺗﻔﻠﯿﺲ و ﺗﻬﺎﺟﻢ ﺟﻨﻮد ﻧﺎﻣﺴﻌﻮد روﺳﯿﻪ ﺑﻪ ﻣﻤﻠﮑﺖ آذرﺑﺎﯾﺠﺎن و ﺗّﺼﺮف ﺑﻌﻀﯽ از ﺑﻼد آﻧﺠﺎ را »‪«13‬‬
‫ﺑﻪ ﻣﮑﺮ و ﺗﻠﺒﯿﺲ و ﻣﺄﻣﻮر ﺷﺪن ﻧﺎﯾﺐ اﻟّﺴﻠﻄﻨﻪ ﻋﺒﺎس ﻣﯿﺮزا ﺑﻪ دﻓﻊ و رﻓﻊ آﻧﻬﺎ »‪«14‬‬
‫ﭼﻮن در اواﯾـﻞ ﻫﻤﯿﻦ ﺳـﺎل ﻓﯽ ﻣـﺎﺑﯿﻦ واﻟﯽزادﮔﺎن ﺗﻔﻠﯿﺲ ﺑﻨﺎﺑﺮ زﯾﺎدهﻃﻠﺒﯽ و ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواﯾﯽ »‪ «15‬ﻋﺎرﯾﺘﯽ ﻏﺒﺎر ﺧﺎﻃﺮ و ﻣﻨﺎزﻋﺘﯽ ﭘﺪﯾـﺪ آﻣﺪ‬
‫»‪ ،«16‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﻣﺘﺪاول اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﯿﺎن ﺑﺮادران‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﻮﻫﺒﺖ‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﻮﻫﺒﺖ‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪ :‬زﺑﺎﻧﺪان‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣـﺞ‪ :‬ﻣﺮاﺳـﻼت ﯾـﮏﺟﻬﺘﯽ‪ ،‬ﺑﻨﯿـﺎن ﻣﺸـﻌﺮ ﺑﺮ ﺗﻬﻨﯿﺖ ﻣﺄﻣﻮر ﺑﻪ درﺑﺎر واﻻ ﺷـﺪه‪ ،‬ﺷـﺮاﯾﻂ ﺗﻬﻨﯿﺖ ﺑﻪﺟﺎ آورده ﻣﻮرد ﻧﻮازﺷﺎت ﺷﺎﯾﺎن و‬
‫اﻋﻄﺎف ﺑﻨﯿﺎن ﮔﺮدﯾﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪ :‬و ﺧﺪﻣﺎﺗﻬﻢ ﺑﻪ ﺟﻠﺪه‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﻬﺮﻣﻨﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪ :‬ﻓﺎﺧﺮ‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﺠﺎﻫﺪان‪.‬‬
‫)‪ .(9‬ﻣﺞ‪ :‬اژدﻫﺎوش‪.‬‬
‫)‪ .(10‬ﻣﺞ‪ :‬ﺷﮑﯿﺒﺎﯾﯽ ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن‪.‬‬
‫)‪ .(11‬ﻣﺞ‪ :‬ﻓﺮار و آن ﻣﺤﻞ را‪.‬‬
‫)‪ .(12‬ﻣﺞ‪ :‬ﮔﺮدﯾﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(13‬ﻣﺞ‪» :‬را« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(14‬ﻣﺞ‪ :‬از »ﺑﻌﻀﯽ« ﺗﺎ اﯾﻨﺠﺎ در ﺣﺎﺷﯿﻪ ﺻﻔﺤﻪ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫)‪ .(15‬ﻣﺞ‪ :‬ﻓﺮﻣﺎﻧﺪﻫﯽ‪.‬‬
‫)‪ .(16‬ﻣﺞ‪ :‬ﻋﺎرﯾﺘﯽ ﺳﺮﯾﺮ ﺳﺮوري و ﺑﺰرﮔﯽ ﻧﻘﺎر ﺧﺎﻃﺮي ﭘﯿﺪا ﺷﺪه‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪173 :‬‬
‫ﻧﺎﯾﺮه »‪ «1‬ﻧﺰاع ﺑﺎﻻ ﮔﺮﻓﺘﻪ‪ ،‬اﻟﮑﺴـﻨﺪر ﻣﯿﺮزا ﮐﻪ ارﺷﺪ اوﻻد ارﮐﻠﯽ ﺧﺎن »‪ «2‬و ﺑﯿﺸﺘﺮ »‪ «3‬ﻃﺎﻟﺐ دﯾﻬﯿﻢ ﻋّﺰ و ﺷﺄن »‪ «4‬ﺑﻮد‪ ،‬از ﺑﺮادران دﯾﮕﺮ‬
‫ﮐﻪ ﺑﺎﻫﻢ رﺳﻢ »‪ «5‬وﻓﺎق و ﺷﯿﻮه »‪ «6‬اﺗﻔﺎق را ﻣﺴـﺘﺤﮑﻢ ﻧﻤﻮده »‪ «7‬ﺑﻮدﻧـﺪ‪ ،‬ﻣﺘﻮّﻫﻢ ﺷﺪه‪ ،‬روي ﻧﯿﺎز ﺑﻪ درﮔﺎه راﺳـﺘﺎن ﻧﻮاز ﺧﺎﻗﺎن ﻣﻌﺪﻟﺖ‬
‫ﻃﺮاز ﻇـّﻞ اﻟﻠّﻬﯽ آورده‪ ،‬ﻣﺸـﻤﻮل ﻋﻨـﺎﯾﺖ و ﻣﮑﺮﻣﺖ و ﻣﻨﻈـﻮر ﻧﻈﺮ ﻣﺮﺣﻤﺖ »‪ «8‬ﮔﺮدﯾـﺪ‪ .‬ﺑﺮادران او ﮐﻪ ﻫﻤﻮاره از ﺑﯿﻢ ﺷﻤﺸـﯿﺮ ﻗﺰﻟﺒﺎﺷـﯿﻪ‬
‫ﻟﺮزان و از ﺧﻮف ﯾﻮرش ﻏﺎزﯾﺎن ﻇﻔﺮ ﻫﻢﻋﻨﺎن ﺑﻪ ﺳـﻤﺖ ﮔﺮﺟﺴـﺘﺎن ﻫﺮاﺳﺎن ﺑﻮدﻧـﺪ‪ ،‬رﻓﺘﻦ اﻟﮑﺴـﻨﺪر ﻣﯿﺮزا را ﻣﺰﯾﺪ ﻋّﻠﺖ داﻧﺴـﺘﻪ‪ ،‬ﺑﺮ ﺧﻮد‬
‫ﺟﺰم ﮐﺮدﻧﺪ »‪ «9‬ﮐﻪ در ﻓﺼـﻞ ﺑﻬﺎر اﻟﺒﺘﻪ ﻟﺸـﮑﺮ ﻓﯿﺮوزي اﺛﺮ ﺑﻪ ﻫﻮاﺧﻮاﻫﯽ اﻟﮑﺴـﻨﺪر ﻣﯿﺮزا از درﺑﺎر ﮔﯿﺘﯽ ﻣـﺪار ﻣﺄﻣﻮر ﺑﻪ آن دﯾﺎر ﺧﻮاﻫﺪ‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 187‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫ﺷﺪ‪ «10» .‬و ﺟﻌﻔﺮ ﻗﻠﯽ ﺧـﺎن ﺧﻮﯾﯽ ﮐﻪ از ﺑـﺪو ﻃﻠﻮع آﻓﺘﺎب اﯾﻦ ﺷﻮﮐﺖ اﺑﺪﻣـﺪار ﻫﻤﯿﺸﻪ درﺑﻪدر و ﺳـﺮﮔﺮدان ﺑﻼد و اﻣﺼﺎر ﺑﻮد‪ ،‬آﺗﺶ‬
‫واﻫﻤﻪ واﻟﯽزادﮔـﺎن »‪ «11‬را داﻣﻦزن ﺷـﺪه‪ ،‬ﺻـﻼح درﯾﻦ دﯾﺪﻧـﺪ ﮐﻪ از ﮐﻔﺮه روس اﺳـﺘﺪﻋﺎي ﻣـﺪد و ﻣﻈﺎﻫﺮت ﻧﻤﺎﯾﻨـﺪ‪ «12» .‬ﺷﺎﯾﺪ از‬
‫آﻣﺪن ﻣﺪد روﺳﯿﻪ »‪ «13‬اﻫﺎﻟﯽ ﮔﺮﺟﺴﺘﺎن از ﺻﺮﺻﺮ ﯾﻮرش ﻋﺴﺎﮐﺮ ﻧﺼﺮتﻧﺸﺎن ﻣﺼﻮن ﻣﺎﻧﺪه ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ 64) .‬ب( ﺑﻨﺎﺑﺮ ﺻﻮاﺑﺪﯾﺪ آن ﻧﺎدان و‬
‫ﺟﻤﻌﯽ از ﮐﻮﺗﻪاﻧﺪﯾﺸﺎن ﺳـﯿﻪ دروﻧﺎن روﺳـﯿﻪ ﮐﻪ ﻫﻤﻮاره »‪ «14‬ﺑﻪ ﺗﺴـﺨﯿﺮ وﻻﯾﺖ اﯾﺮان ﺧﻤﯿﺎزهﮐﺶ ﺑﻮدﻧـﺪ و ﺑﻪ ﻫﯿـﭻوﺟﻪ ﺻﻮرت ﺷﺎﻫﺪ‬
‫»‪ «15‬ﻣـّﺪﻋﺎي اﯾﺸـﺎن در آﯾﻨﻪ ﻣﺮاد ﺟﻠﻮه ﻧﻤﯽﮐﺮد و در ﻋﻬـﺪ ﺧﺎﻗﺎن ﻣﻐﻔﻮر ﺟّﻨﺖﻣﮑﺎن در ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﻣﻮاﮐﺐ ﺟﻬﺎﻧﮕﺸﺎ ﺑﻪ ﻋﺰم ﺗﺴـﺨﯿﺮ‬
‫ﻣﻤﻠﮑﺖ ﺧﺮاﺳﺎن در ﺣﺮﮐﺖ آﻣﺪه ﺑﻮد‪ ،‬آن ﮔﻤﺮاﻫﺎن »‪ «16‬ﺑﺎ ﺣﺸﺮي زﯾﺎده از ﺣﺪ و ﻧﺸﺎن از درﺑﻨﺪ ﺑﺎب اﻻﺑﻮاب ﮔﺬﺷﺘﻪ‪ ،‬ﺻﺤﺮاي ﻣﻐﺎن‬
‫را ﻟﺸـﮑﺮﮔﺎه ﺳﺎﺧﺘﻨـﺪ و ﭼﻨﺪ ﻓﺮوﻧﺪ ﮐﺸﺘﯽ ﻣﻤﻠﻮ از ﺟﻨﻮد »‪ «17‬ﻧﺎﻣﻌـﺪود از راه ﺑﺎدﮐﻮﺑﻪ ﺑﻪ ﮔﯿﻼن آﻣـﺪه‪ ،‬ﺟﺰﯾﺮه اﻧﺰﻟﯽ را ﮐﻪ ﻣﺄﻣﻦ ﻣﺘﯿﻨﯽ‬
‫»‪ «18‬و ﺣﺼﺎر ﻣﺴﺘﺤﮑﻤﯽ اﺳﺖ و در ﻣﯿﺎن درﯾﺎي ﺧﺰر واﻗﻊ اﺳﺖ‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪ :‬ﻏﺒﺎر‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﻠﮏ‪ :‬ﺧﺎن ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪» :‬ﺑﯿﺸﺘﺮ« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪ :‬ﺟﻼﻟﺖ و ﺷﺄن‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪ :‬ﺷﯿﻮه‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪ :‬ﻃﺮﯾﻘﻪ‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﻨﻈﻮر ﮐﺮده‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﺸﻤﻮل ﻧﻈﺮ ﻋﻨﺎﯾﺖ و ﻣﻨﻈﻮر اﻧﻈﺎر ﻣﮑﺮﻣﺖ‪.‬‬
‫)‪ .(9‬ﻣﺞ‪ :‬ﮐﺮدهاﻧﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(10‬ﻣﺞ‪ :‬ﮔﺮدﯾﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(11‬ﻣﺞ‪ :‬واﻟﯽزادهﮔﺎن‪.‬‬
‫)‪ .(12‬ﻣﺞ‪ :‬واﻟﯽزادهﮔﺎن‪.‬‬
‫)‪ .(13‬ﻣﺞ‪ :‬ﺟﻤﺎﻋﻪ روﺳﯿﻪ‪.‬‬
‫)‪ .(14‬ﻣﺞ‪ :‬ﭘﯿﻮﺳﺘﻪ‪.‬‬
‫)‪ .(15‬ﻣﺞ‪» :‬ﺷﺎﻫﺪ« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(16‬ﻣﺞ‪ :‬آن ﺑﯽدﯾﻨﺎن‪.‬‬
‫)‪ .(17‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﺎ ﺟﻨﻮد‪.‬‬
‫)‪ .(18‬ﻣﺞ‪ :‬اﻧﺰﻟﯽ ﮐﻪ ﻣﺄﻣﻦ ﻣﺤﮑﻢ‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪174 :‬‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻪ‪ ،‬ﻣﺘﺮﺻﺪ »‪ «1‬ﻓﺮﺻﺖ ﺗﺴـﺨﯿﺮ دار اﻟﻤﺮز و ﮔﯿﻼﻧـﺎت ﻣﯽﺑﻮدﻧـﺪ »‪ «2‬ﮐﻪ ﭘﺮﺗﻮ اﯾﻦ ﺧﺒﺮ در ﻣﺸـﻬﺪ ﻣﻘـّﺪس ﺳـﺎﻣﻌﻪاﻓﺮوز ﺧﺎﻗﺎن ﻣﻐﻔﻮر‬
‫ﺷـﺪه‪ ،‬در ﻫﻤﺎنﺟـﺎ ﻓﻮﺟﯽ از ﻣﺘﺠّﻨـﺪه و اﺑﻄﺎل رﺟﺎل ﻏﺎزﯾﺎن ﻇﻔﺮﻣﺂل را ﻣﺄﻣﻮر ﺑﻪ ﻗﺘﻞ و ﻧﻬﺐ دﻣﺎ و اﻣﻮال آن ﮔﺮوه ﺧﯿﺮهﺳـﮕﺎل ﻓﺮﻣﻮده‪،‬‬
‫ﺧﻮد ﻧﯿﺰ ﺑﻪ ﺗﻌـﺎﻗﺐ ﭘﺮﭼﻢ ﻋﻠﻢ ﻇﻔﺮ ﺗﻮأم را ﺑﻪ ﻋﺰم ﺗﻨﺒﯿﻪ و ﮔﻮﺷـﻤﺎل آن ﻃـﺎﯾﻔﻪ ﻣﺨـﺬول اﻟﻌﺎﻗﺒﻪ »‪ «3‬ﺷـﻘﻪﮔﺸﺎ و ﻗﺒﻞ از ورود »‪ «4‬ﻣﻮﮐﺐ‬
‫ﻣﺴﻌﻮد ﻧﺼﺮت ﻧﻤﻮد ﺑﻪ دار اﻟﻤﻠﮏ ﻋﺮاق ﻏﺎزﯾﺎن ﻗﺰﻟﺒﺎش آن ﻃﺎﯾﻔﻪ ﺷﻘﺎقﻣﻨﺶ ﺑﺎ »‪ «5‬ﻧﻔﺎق را ﻣﻨﻬﺰم و ﺳﺎﺣﺎت ﮔﯿﻼﻧﺎت و آذرﺑﺎﯾﺠﺎن را‬
‫از ﻟﻮث وﺟﻮد ﻣﻨﺤﻮس ﺟﻤﺎﻋﺖ »‪ «6‬روس ﭘﺎك ﻧﻤﻮده ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 188‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫درﯾﻦ ﺳـﺎل ﮐﻪ آن ﮔﺮوه ﺿـﻼل ﺑﺪﺳـﯿﺮ »‪ «7‬از اﮔـﺎرﺟﻪ ﺗﯿﺮهاﺧﺘﺮ »‪ «8‬رخ ﮐـﺎري دﯾﺪﻧـﺪ‪ ،‬ﺑﻼﺗﺄﻣﻞ ﺑﺎ ﺣﺸـﺮ ﺑﺴـﯿﺎر و ﺟﻨﻮد ﺑﯽﺷـﻤﺎري و‬
‫ﺗﻮﭘﺨﺎﻧﻪ ﮔﺮان و آﻻت ﺣﺮب و ﺿﺮب ﻓﺮاوان »‪ «9‬از آﻧﺠﺎ ﺣﺮﮐﺖ و رواﻧﻪ اﯾﺮان ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬اوﻻ ﺗﻔﻠﯿﺲ را ﻣﺘﺼّﺮف و از آﻧﺠﺎ ﺣﺴﺐاﻟّﺘﻤّﻨﺎي‬
‫ﺟﻌﻔﺮ ﻗﻠﯽ ﺧﺎن ﺧﻮﯾﯽ آﻣـﺪه‪ ،‬ﮔﻨﺠﻪ را ﻧﯿﺰ ﻣﺴـﺨﺮ و وﻻﯾﺖ ﻣﺰﺑﻮر را اﻟﯽ ﺗﻔﻠﯿﺲ »‪ «10‬ﻣﻀـﺒﻮط و ﻫﻮاي ﺗﺴﺨﯿﺮ اﯾﺮوان در ﺧﺎﻃﺮ ﺷﻘﺎوت‬
‫ﻣﺂﺛﺮ اﯾﺸﺎن ﺟﻠﻮهﮔﺮ ﺷـﺪه‪ ،‬ﻣﻨﺘﻬﺰ ﻓﺮﺻﺖ ﺑﻮدﻧـﺪ‪ .‬ﻫﺮﭼﻨـﺪ ﺟﻌﻔﺮ ﻗﻠﯽ ﺧﺎن ﻣﺤّﻤﺪ ﺧﺎن اﯾﺮواﻧﯽ را ﺗﺮﻏﯿﺐ و ﺗﺤﺮﯾﺺ ﺑﻪ ﻫﻮاﺧﻮاﻫﯽ دوﻟﺖ‬
‫روﺳـﯿﻪ و ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ »‪ «11‬ﺷﻮﮐﺖ ﺑﻬﯿﻪ ﻣﯽﻧﻤﻮد‪ ،‬ﻣﺤّﻤﺪ ﺧﺎن از روي ﻣﺂلاﻧﺪﯾﺸـﯽ و اﺧﻼصﻣﻨﺸـﯽ »‪ «12‬ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﻌﻨﯽ ﻫﻢ داﺳـﺘﺎن ﻧﺸﺪه‪،‬‬
‫ﮐﻮاﯾﻒ ﺣﺎل را ﻣﻌﺮوض ﻋﺘﺒﻪ ﺟﻼل و ﺳﺪه ﺳـﭙﻬﺮ ﻣﺜﺎل ﺷﺎﻫﻨﺸﺎه ﺑﯽﻫﻤﺎل داﺷﺘﻪ »‪ ،«13‬ﺧﺎﻗﺎن ﮐﺸﻮرﮔﯿﺮ ﻇﻔﺮﭘﺮور اﻣﺮ ﺑﻪ ﺗﻬﯿﻪ و ﺗﺪارك‬
‫)‪ 65‬اﻟﻒ( ﻟﺸـﮑﺮ ﻓﺮﻣﻮده‪ ،‬ﺷﻬﺰاده ﻧﺼﺮت ﯾﺰك ﻣﻈﻔﺮﻟﻮا »‪ ،«14‬ﻋﺒـﺎس ﻣﯿﺮزا‪ ،‬ﮐﻪ ﺑﻪ ﺣﺴﺐ ﺳﻦ از ﺟﻤﯿﻊ »‪ «15‬ﺷﺎﻫﺰادﮔﺎن ﺑﺰرﮔﺘﺮ و ﺑﻪ‬
‫ﻣﻨﺼﺐ‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﻨﺘﻬﺰ‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﻮدهاﻧﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪ :‬ﭘﺮﭼﻢ ﻋﻠﻢ اژدﻫﺎﭘﯿﮑﺮ را ﺑﻪ ﻋﺰم ﺗﺎدﯾﺐ و ﮔﻮﺷﻤﺎل ﮔﺮوه روﺳﯿﻪ‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪ :‬وﺻﻮل‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪ :‬ﺷﻘﺎق و‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪ :‬ﺟﻤﺎﻋﮥ‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪ :‬ﺿﻼﻟﺖ اﺛﺮ‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﺪاﺧﺘﺮ‪.‬‬
‫)‪ .(9‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﯽﺷﻤﺎر و ﺗﻮﭘﺨﺎﻧﻪ و آﻻت ﮐﺎرزار‪.‬‬
‫)‪ .(10‬ﻣﺞ‪ :‬وﻻﯾﺖ ﮔﻨﺠﻪ را ﻧﯿﺰ ﻣﺴﺨﺮ ﻧﻤﻮده‪ ،‬از ﮔﻨﺠﻪ ﺗﺎ ﺗﻔﻠﯿﺲ ﻫﻤﻪﺟﺎ را‪.‬‬
‫)‪ .(11‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﺑﺎ ﻣﻮاﻓﻘﺎن‪.‬‬
‫)‪ .(12‬ﻣﺞ‪ :‬ﻧﯿﮑﻮاﺧﻼﺻﯽ‪.‬‬
‫)‪ .(13‬ﻣﺞ‪ :‬ﺧﺪﯾﻮ ﺑﯽﻫﻤﺎل و ﺧﺎﻗﺎن ﻋﺪو ﻣﺂل ﻇﻞ اﻟﻠﻬﯽ ﻧﻤﻮده‪.‬‬
‫)‪ .(14‬ﻣﺞ‪ :‬ﺷﻬﺰاده ﻇﻔﺮﺑﻨﺪ ﻧﺼﺮت ﭘﯿﺮا‪.‬‬
‫)‪ .(15‬ﻣﺞ‪» :‬ﺟﻤﯿﻊ« ﺧﻂ ﺧﻮرده و در ﺑﺎﻻي آن »اﮐﺜﺮ« ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪه‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪175 :‬‬
‫وﻟﯿﻌﻬـﺪي ﭘﺎدﺷـﺎه ﺑﺤﺮ و ﺑﺮ ﺳـﺮاﻓﺮاز و ﻣﻔﺘﺨﺮ ﺑﻮد‪ (105) ،‬ﻣﺄﻣﻮر ﺑﻪ اﯾﻦ ﺳـﻔﺮ ﺷـﺪه‪ ،‬ﻣﻌﺎدل ﺳـﯽ ﻫﺰار ﻧﻔﺮ »‪ «1‬از ﻋﺴـﺎﮐﺮ ﺟّﺮار و ﻏﺎزﯾﺎن‬
‫ﻧﺼﺮت آﺛﺎر وﻻﯾﺖ ﻋﺮاق »‪ «2‬و ﻟﺐ ﻟﺒﺎب اﯾﻼت و اﯾﻤﺎق از ﺳﻮاران ﺧﻨﺠﺮﮔـﺬار و ﭘﯿﺎدﮔﺎن آﺗﺸـﺒﺎر ﮐﻪ »‪ «3‬ﻫﻤﮕﯽ ﻣﻨﺘﺨﺐ ﺳﭙﺎه »‪ «4‬و‬
‫ﻫﻤﯿﺸﻪ ﮐﺸـﯿﮏ درﮔﺎه آﺳـﻤﺎن ﺟﺎه ﺷﺎﻫﻨﺸﺎه ﺑﻠﻨﺪاﻓﺴـﺮ ﺑﻮدﻧﺪ ﺑﺎ ﺗﻮﭘﺨﺎﻧﻪ رﻋﺪ آﺛﺎر و زﻧﺒﻮرﮐﺨﺎﻧﻪ ﺷـﺮرﺑﺎر و ﻃﺒﻞ و ﻋﻠﻢ ﺳـﻌﺎدت ﺷﯿﻢ و‬
‫اﺛﺎﺛﻪ و اﺳﺒﺎب ﺣﺮب و ﺿﺮب ﺑﯽﺷﻤﺎر ﮐﻪ ﻣﻠﺰوﻣﺎت ﺟﻬﺎﻧﺪاري و دﺷﻤﻦﺷﮑﺎري ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻮد »‪ ،«5‬ﺑﺎ ﺗﻤﺎﻣﯽ اﻣﺮاي ذوي اﻻﻗﺘﺪار ﻗﺎﺟﺎرﯾﻪ از‬
‫ﻗﺒﯿﻞ ﺳﻠﯿﻤﺎن ﺧﺎن و ﻣﻬﺪي ﻗﻠﯽ ﺧﺎن ﻗﻮاﻧﻠﻮ »‪ «6‬و ﻣﻬﺪي ﻗﻠﯽ ﺧﺎن دوﻟﻮ »‪ «7‬و اﺑﺮاﻫﯿﻢ ﺧﺎن دوﻟﻮ و ﭘﯿﺮ ﻗﻠﯽ ﺧﺎن ﺷﺎم ﺑﯿﺎﺗﯽ و ﻏﯿﺮﻫﻢ »‪«8‬‬
‫ﺳﺮﮐﺮدﮔـﺎن ﭘﯿﺎده وﻻﯾﺘﯽ از اﻣﺜﺎل »‪ «9‬ﻣﯿﺮزا ﻣﺤّﻤـ ﺪ ﺧﺎن ﻻرﯾﺠﺎﻧﯽ و اﺷـﺮف ﺧﺎن دﻣﺎوﻧـﺪي و ﻋﺒـﺪ اﻟّﻠﻪ ﺧﺎن ارﺟﻤﻨـﺪي و ﺻﺎدق ﺧﺎن‬
‫ﺗﻨﮑﺎﺑﻨﯽ و ﺧﺎن اﺣﻤﺪ ﺧﺎن ﺳﻮادﮐﻮﻫﯽ و ﻋﻠﯽ اﺻـﻐﺮ ﺧﺎن ﺑﻨﺪﭘﯽ و آﻗﺎ اﺳﻤﺎﻋﯿﻞ ﮔﻠﭙﺎﻃﯽ »‪ «10‬و آﻗﺎ ﻣﻬﺪي ﺑﺎﻻ رﺳﺘﺎﻗﯽ و ﺣﺴﻦ ﺳﻠﻄﺎن‬
‫»‪ «11‬و ﺳﺎﯾﺮ ﺳـﺮﮐﺮدﮔﺎن اﻧﺰاﻧﯽ و ﯾﺨﮑﺸﯽ و ﮐﻮدار و ﻫﺰار ﺟﺮﯾﺒﯽ و از وزرا ﻣﺜﻞ ﻣﯿﺮزا ﻣﺤّﻤﺪ ﺷﻔﯿﻊ ﮐﻪ ﺑﻪ وزارت ﭘﺎدﺷﺎﻫﯽ ﺳﺮاﻓﺮاز و‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 189‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫از اواﯾـﻞ ﺟﻠﻮس ﺧﺎﻗـﺎن ﻣﻐﻔﻮر ﺗـﺎ اﯾﻦ زﻣﺎن ﺑﻪ وزارت و ﭘﯿﺸـﮑﺎري »‪ «12‬اﯾﻦ ﺷـﻮﮐﺖ ﻋﻈﻤﯽ از ﺟﻤﯿـﻊ اﻣﺜـﺎل و اﻗﺮان ﺑﻪ ﺣﺴﺐ ﻋﻘـﻞ و‬
‫داﻧﺶ و از ﺣﯿﺜﯿﺖ ﮐـﺎرﮔﺰاري و ﻣﻨﺶ »‪ «13‬و ﻓﮑﺮ ﺻﺎﯾﺐ و ﺗـﺪﺑﯿﺮ ﺛﺎﻗﺐ »‪ «14‬اﻣﺘﯿـﺎز داﺷﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﻤﺮاﻫﯽ ﻧﻮاب ﻣﻌﻈﻢ اﻟﯿﻪ »‪ «15‬ﻣﺄﻣﻮر و‬
‫زﻣﺎم ﻟﺸﮑﺮ و اﻧﺘﻈﺎم اﻣﻮر ﻋﺴﺎﮐﺮ ﻓﯿﺮوزي »‪ «16‬اﺛﺮ و رﺗﻖوﻓﺘﻖ آن ﺳﺮﺣﺪات »‪ «17‬و ﮐﺸﻮر را ﺑﻪ ﮐﻒ اﺧﺘﯿﺎر و ﻗﺒﻀﻪ اﻗﺘﺪار او ﻧﻬﺎده‪ ،‬اﻣﺮ‬
‫ﻗﺪر ﻗﺪر »‪ «18‬ﻧﺎﻓـﺬ ﮔﺸﺖ ﮐﻪ ﻫﯿـﭻﯾﮏ از اﻣﺮاي ﻋﻈﺎم و ﺧﻮاﻧﯿﻦ ﮐﺮام ﺑـﺪون ﺻـﻼح »‪ «19‬و ﺻﻮابدﯾﺪ آن وزﯾﺮ روﺷﻦﺿـﻤﯿﺮ ﻣﺒﺎﺷﺮ‬
‫اﻣﺮي ﻧﺸﺪه ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﻠﮏ‪» :‬ﻧﻔﺮ« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪ :‬ﻧﺼﺮت آﺛﺎر و ﭘﯿﺎدﮔﺎن آﺗﺸﺒﺎر وﻻﯾﺘﯽ‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪ :‬اﯾﻼت ﮐﻪ از ﺳﻮاره و ﭘﯿﺎده‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﻨﺘﺨﺐ و ﭼﯿﺪه ﻟﺸﮑﺮ‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣـﺞ‪ :‬ﮐﺸـﯿﮏ ﺣﻀـﺮت ﻇـﻞ اﻟﻠﻬﯽ ﺑﻮدﻧـﺪ‪ ،‬ﺑـﺎ ﺗﻮﭘﺨـﺎﻧﻪ و زﻧﺒﻮرﮐﺨﺎﻧﻪ و ﻃﺒﻞ و ﻋﻠﻢ و اﺛﺎﺛﻪ ﺟﻬﺎﻧﮕﯿﺮي و دﺷﻤﻦﺷـﮑﺎري و اﺳـﺒﺎب‬
‫ﺣﺸﻤﺖ و ﺟﻬﺎﻧﺪاري‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪ :‬ﻗﺎﺟﺎر ﻗﻮاﻧﻠﻮ‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪ :‬ﻗﺎﺟﺎر دوﻟﻮ‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺞ‪ :‬ﻏﯿﺮه‪.‬‬
‫)‪ .(9‬ﻣﺞ‪ :‬وﻻﯾﺘﯽ ﻣﺜﻞ‪.‬‬
‫)‪ .(10‬ﻣﺞ‪» :‬ﮔﻠﭙﺎﻃﯽ« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(11‬ﻣﺞ‪ :‬ﺣﺴﻦ ﺳﻠﻄﺎن ﮔﻠﭙﺎﻃﯽ‪.‬‬
‫)‪ .(12‬ﻣﺞ‪» :‬و ﭘﯿﺸﮑﺎري« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(13‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﯿﻨﺶ‪.‬‬
‫)‪ .(14‬ﻣﺞ‪ :‬ﻧﯿﮑﻮ‪.‬‬
‫)‪ .(15‬ﻣﺞ‪» :‬ﺑﻪ ﻫﻤﺮاﻫﯽ ﻧﻮاب ﻣﻌﻈﻢ اﻟﯿﻪ« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(16‬ﻣﺞ‪ :‬و ﺑﻪ زﻣﺎم ﻣﻬﺎم ﻟﺸﮑﺮ و ﻧﻈﺎم و اﻧﺘﻈﺎم ﻋﺴﺎﮐﺮ ﻧﺼﺮت‪.‬‬
‫)‪ .(17‬ﻣﺞ‪ :‬اﻣﻮرات آن ﺳﺮﺣﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(18‬ﻣﺞ‪ :‬اﻣﺮ اﻋﻠﯽ‪.‬‬
‫)‪ .(19‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﯽﺻﻼح‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪176 :‬‬
‫ﺑـﺪﯾﻦ ﺿﺎﺑﻄﻪ ﻟﺸـﮑﺮي در ﮐﻤﺎل آراﺳـﺘﮕﯽ ﮐﻪ ﻫﺮﯾﮏ از اﯾﺸﺎن در روز داوري و ﻫﻨﮕﺎم دﻻوري ﻃﻌﻨﻪ ﺑﺮ رﺳـﺘﻢ داﺳـﺘﺎن و ﺳﺎم ﻧﺮﯾﻤﺎن‬
‫ﻣﯽزدﻧﺪ‪ ،‬در ﺑﯿﺴﺖ و ﻫﻔﺘﻢ ﺷـﻬﺮ ذي ﺣﺠﮥ اﻟﺤﺮام ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺳـﻨﻪ ‪ 1219‬ﺳـﭽﻘﺎن ﺋﯿـﻞ‪ ،‬رواﻧﻪ آذرﺑﺎﯾﺠﺎن و اﻟﻮﯾﻪ و أﻋﻼم ﻇﻔﺮ ﻓﺮﺟﺎم ﺑﻪ ﻋﺰم‬
‫ﯾﻮرش آن ﺳﺎﻣﺎن و اﺿﻤﺤﻼل روﺳﯿﻪ ﺧﺬﻻن ﻧﺸﺎن ﭘﺮﭼﻢﮔﺸﺎ ﮔﺮدﯾﺪ و در ﻫﯿﭻﺟﺎ و ﻣﮑﺎن ﺗﻮﻗّﻒ ﻧﻨﻤﻮده »‪ 65) ،«1‬ب( ﺑﻪ اﻧﺪكزﻣﺎﻧﯽ‬
‫ﺳـﺎﺣﺖ ﺗﺒﺮﯾﺰ ﻣﺤـﻞ اﻗـﺎﻣﺖ ﻏﺎزﯾـﺎن ﺧﻮنرﯾﺰ ﺷـﺪه و ﭼﺎﭘﺎري ﺑﻪ »‪ «2‬اﯾﺮوان ﻧﺰد ﻣﺤّﻤـ ﺪ ﺧـﺎن ﺣـﺎﮐﻢ آﻧﺠـﺎ رواﻧﻪ ﻧﻤـﻮده‪ ،‬او را ﺑﻪ اﻧـﻮاع‬
‫اﺻـﻄﻨﺎﻋﺎت و ﻣﮑـﺎرم ﭘﺎدﺷـﺎﻫﯽ اﻣﯿـﺪوار ﺳـﺎﺧﺘﻪ ﮐﻪ اﻟﯽ ورود ﻋﺴـﺎﮐﺮ ﻣﻨﺼﻮر ﻋﻨﺎن ﺗﻤﺎﻟﮏ و ﺗﻤﺎﺳﮏ از دﺳﺖ ﻧـﺪاده‪ ،‬ﻣﺘﺮﺻـﺪ ﻃﻠﻮع‬
‫ﮐﻮاﮐﺒﻪ ﻟﺸـﮑﺮ ﻓﯿﺮوزي اﺛﺮ ﺑﺎﺷـﺪ‪ «3» .‬ﻣﺤّﻤـ ﺪ ﺧﺎن از ورود ﺷـﻬﺰاده ﻣﻈﻔﺮ »‪ «4‬ﻣﺴـﺘﻈﻬﺮ ﮔﺸـﺘﻪ‪ ،‬ﻓﺮﺳﺘﺎدﮔﺎن اوچ ﭘﺨﺘﺮ )‪ (106‬ﮐﻪ ﺳﺮدار‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 190‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫ﻧﮑﺒﺖ ﺷﻌﺎر ﻟﺸﮑﺮ روس ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﺎﮐﺴﺎن ﺟﻌﻔﺮ ﻗﻠﯽ ﺧﺎن ﺧﻮﯾﯽ ﮐﻪ وﻻﯾﺖ ﮔﻨﺠﻪ را از دﺳﺖ داده‪ ،‬ﺑﯽاﺧﺘﯿﺎر در ﺧﺪﻣﺖ ﺳﺮدار ﻣﯽزﯾﺴﺖ‪،‬‬
‫ﺧﺎﯾﺐ و ﺧﺎﺳﺮ ﺑﺮﮔﺮداﻧﯿﺪه‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﻌﻤﯿﺮ ﺑﺮج و ﺑﺎره و ﺧﻨﺪق »‪ «5‬و ﺣﺼﺎر ﺧﻮد ﭘﺮداﺧﺖ‪.‬‬
‫ﺳﺮدار روس ﮐﻪ از ورود ﻧـﺎﯾﺐ اﻟﺴـﻠﻄﻨﻪ ﻋﺒـﺎس ﻣﯿﺮزا اﺳـﺘﺤﻀﺎري ﮐﺎﻣﻞ ﺣﺎﺻﻞ ﻧﻤﻮد‪ ،‬از ﺣـﺪود ﺧﻮي ﮐﻮﭼﯿـﺪه‪ ،‬ﺑﺎ آﺗﺶ ﺧﺎﻧﻪ ﻓﺮﻧﮓ‬
‫ﺑـﺪون ﻟﺒﺚ و درﻧـﮓ ﻋـﺎزم اﯾﺮوان ﮔﺮدﯾـﺪه و ازﯾﻦ ﻃﺮف ﻧﯿﺰ ﻧﺎﯾﺐ اﻟﺴـﻠﻄﻨﻪ »‪ «6‬ﺑـﺎ اﻓـﻮاج ﻗـﺎﻫﺮه ﻋﺰﯾﻤﺖ اﯾﺮوان ﻧﻤﻮده‪ ،‬ﭼﻮن ﺟﻤﻌّﯿﺖ‬
‫روﺳـﯿﻪ ﺑﺴـﯿﺎر و ﺗﻮﭘﺨﺎﻧﻪ ﺑﯽﺷـﻤﺎر داﺷـﺘﻨﺪ و ﺗﻤﺎﻣﯽ ﭘﯿﺎده ﺑﻮدﻧﺪ »‪ ،«7‬روزي زﯾـﺎده از دو ﻓﺮﺳـﻨﮓ و ﺳﻪ ﻓﺮﺳـﻨﮓ راه ﻗﻄﻊ ﻧﻤﯽﮐﺮدﻧـﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻨـﺎﺑﺮاﯾﻦ اﻟﻮﯾﻪ ﻇﻔﺮﻧﺸﺎن از ﻇﺎﻫﺮ اﯾﺮوان ﮔﺬﺷـﺘﻪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﺰم ﺗﺼـّﺮف اوچ ﮐﻠﯿﺴﺎ »‪ «8‬ﮐﻪ ﻣﻌﺒﺪ ﻋﺒﺪه اﺻـﻨﺎم و ﮐﻌﺒﻪ آن ﮔﺮوه ﺿـﻼﻟﺖﻓﺮﺟﺎم‬
‫ﺑﻮد‪ ،‬ﺷﻘﻪﮔﺸﺎ ﮔﺮدﯾﺪ‪ «9» .‬ﻗﺮﯾﺐ ﺑﻪ اوچ ﮐﻠﯿﺴﺎ )‪ (107‬ﺗﻼﻓﯽ ﻓﺮﯾﻘﯿﻦ ﮐﻔﺮ و دﯾﻦ و ﺗﻘﺎرب ﻓﺌﺘﯿﻦ ﺿﺎﻟّﻪ و ﻣﺴﻠﻤﯿﻦ ﺷﺪه »‪،«10‬‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﻠﮏ‪ :‬ﻧﻪ ﻧﻤﻮده‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪ :‬در‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﺘﺮﺻﺪ ﻇﻬﻮر ﻃﻠﯿﻌﻪ آﻓﺘﺎب ﻣﺜﺎل ﻟﺸﮑﺮ اﻗﺒﺎل ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪ :‬ﺷﻬﺰاده ﻗﻮيدل و‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪ :‬و ﻣﺮﻣﺖ ﺧﻨﺪق‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪ :‬ﻧﺎﺋﺐ اﻟﺴﻠﻄﻨﻪ ﮐﻪ از ﺟﺎﻧﺐ ﭘﺎدﺷﺎه ﻓﻠﮏ ﺑﺎرﮔﺎه ﻣﺨﺎﻃﺐ ﺑﻪ اﯾﻦ ﺧﻄﺎب ﻫﻤﺎﯾﻮن ﺷﺪه ﺑﻮد‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﺴﯿﺎر و ﺗﻤﺎﻣﯽ ﭘﯿﺎده ﺑﻮدﻧﺪ و ﺗﻮﭘﺨﺎﻧﻪ ﺑﯽﺷﻤﺎر داﺷﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺘﻦ‪ :‬اوج ﮐﻠﯿﺴﯿﺎ‪) .‬ﻫﻤﻪﺟﺎ(‬
‫)‪ .(9‬ﻣﺞ‪ :‬ﮔﺮدﯾﺪه‪.‬‬
‫)‪ .(10‬ﻣﺞ‪ :‬ﺗﻘﺎرب ﻋﺴﮑﺮﯾﻦ اﺳﻼم و روﺳﯿﻪ ﺑﺪآﯾﯿﻦ ﺷﺪه‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪177 :‬‬
‫ﺻﻔﻮف ﻗﺘﺎل از ﺟﺎﻧﺒﯿﻦ آراﺳﺘﻪ و ﻏﺒﺎر ﺟﺪال از ﻃﺮﻓﯿﻦ ﺑﻪ ﻫﻮا ﺧﺎﺳﺘﻪ »‪ ،«1‬دﻟﯿﺮان اﺳﻼم و ﻣﺠﺎﻫﺪان ﺑﺎ ﻧﻨﮓ و ﻧﺎم ﮐﻪ ﻣﻨﺘﻈﺮ ﭼﻨﯿﻦ روزي‬
‫ﺑﻮدﻧـﺪ و ﻫﻤﯿﺸﻪ ﺑﻪ آرزوي ﻣﻼﻗﺎت ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن دﯾﻦ ﻣﺒﯿﻦ و ﻣﻠّﺖ ﻣﺘﯿﻦ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺷـﯿﺮ ﺷـﺮزه »‪ «2‬دﻧـﺪان ﺑﻪ دﻧﺪان ﻣﯽﺳﻮدﻧﺪ‪ ،‬اﮐﻨﻮن ﮐﻪ آﻧﭽﻪ‬
‫ﻣﯽﺧﻮاﺳـﺘﻨﺪ ﺑﻪ راي اﻟﻌﯿﻦ ﻣﺸﺎﻫـﺪه ﺷﺪ »‪ ،«3‬آن را از ﻣـﻮاﻫﺐ ﻏﯿـﺒﯽ »‪ «4‬داﻧﺴـﺘﻪ‪ ،‬در ﮐﻤـﺎل ﺑﯽﭘﺮواﯾﯽ و ﻧﻬﺎﯾﺖ ﺑﯽاﻋﺘﻨﺎﯾﯽ از ﺻـﻔﻮف‬
‫ﺧﻮﯾﺶ ﺑـﺎ ﺳـﯿﻮف ﺟـﺎﻧﮕﺰا رو ﺑﻪ ﺧﺼﻢ ﺗﯿﺮه راي آورده‪ ،‬ﭼﻮن ﻃﺮﯾﻘﻪ ﺟﻨﮓ »‪ «5‬روﺳـﯿﻪ و ﻓﺮﻧﮕﯽ آن اﺳﺖ ﮐﻪ ﻓﻮجﻓﻮج ﺗﻮپﻫـﺎ را در‬
‫ﭘﯿﺶ روي ﺻـﻔﻮف ﻗﺮار ﻣﯽدﻫﻨـﺪ و ﺧﻮد در ﻋﻘﺐ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ »‪ ،«6‬ﻫﻤﻪ دﺳﺖ در ﮐﻤﺮ اﯾﺴـﺘﺎده‪ ،‬ﻫﻨﮕﺎم ﺿـﺮورت ﺑﻪ اﻧﺪاﺧﺘﻦ ﺗﻔﻨﮓ ﺑﺎزو‬
‫ﻣﯽﮔﺸﺎﯾﻨﺪ‪ «7» .‬اﺣﯿﺎﻧـﺎ اﮔﺮ از ﻓـﻮﺟﯽ ﮐﻪ ﻣﺘﻌـﺎﻗﺐ ﻫﻢ اﯾﺴـﺘﺎدهاﻧﺪ »‪ 66) «8‬اﻟﻒ( ﯾـﮏ ﻧﻔﺮ ﺑﻤﺎﻧـﺪ‪ ،‬ﺑﻪ »‪ «9‬ﻋﻘـﺐ رﻓﺘﻦ و رو ﮔﺮداﻧﯿـﺪن‪،‬‬
‫ﺧﻼف »‪ «10‬آن ﮔﺮوه ﺷﻘﺎوت ﻧﻤﻮن اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺧﻼﺻﻪ ﺑﻬﺎدران ﻗﺰﻟﺒﺎش از وﻟﻮع ﮐﯿﻦ »‪ «11‬و ﭘﺮﺧﺎش ﻏﺎﻓﻞ از ﻗﺎﻋﺪه و ﻗﺎﻧﻮن آن ﻃﺎﯾﻔﻪ اوﺑﺎش و ﺑﯽﺧﺒﺮ از ﺗﻮپاﻧﺪازي و آﺗﺸـﺒﺎزي آن‬
‫ﺟﻤﺎﻋﺖ ﺑﻮدﻧﺪ »‪ «12‬ﺑﯽﻣﺤﺎﺑـﺎ ﺑﺎ ﺗﯿﻎﻫﺎي آﺧﺘﻪ و ﺳـﻨﺎنﻫﺎي اﻓﺮاﺧﺘﻪ ﺳﺮرﺷـﺘﻪ ﺣﺰم و ﻋﻨﺎن اﺧﺘﯿﺎر را از دﺳﺖ داده‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﯿﺌﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﺑﺮ‬
‫ﻗﻠﺐ ﮐﻔﺮه روﺳﯿﻪ ﺗﺎﺧﺘﻪ‪ ،‬آن ﮔﺮوه ﻣﮑﺮوه ﮐﻪ ﻣﻬّﯿﺎي رزم و ﮐﯿﻦ و در ﻣﺮﺻﺪ »‪ «13‬ﮐﻤﯿﻦ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﯾﮑﺒﺎر دﺳﺖ ﺑﻪ آﺗﺶﺑﺎزي ﮔﺸﻮده‪،‬‬
‫ﺗﻮپﻫﺎي آﺗﺶدم را ﺑﻪ روي ﻣﺠﺎﻫـﺪﯾﻦ »‪ «14‬ﺛﺎﺑﺖﻗـﺪم ﺑﺴـﺘﻪ‪ ،‬ﮐﻔﺮه ﻣﻨﺤﻮس روس آﺗﺶ ﻣﮑﺮ و ﻏـﺪر را ﺑﻪ ﻣﺮﺗﺒﻪاي ﺑﺮاﻓﺮوﺧﺘﻪ ﮐﻪ در‬
‫ﺣﻤﻠﻪ اول ﺧﺮﻣﻦ ﻋﻤﺮ ﺑﺴـﯽ از ﺑﻬـﺎدران ﻧـﺎﻣﯽ را ﺑﻪ آﺗﺶ ﮔﻠﻮﻟﻪ ﺗﻮپ ﺳﻮﺧﺘﻪ‪ ،‬ﻓﻮج دﯾﮕﺮ ﺑﺮ اﺛﺮ آن‪ ،‬ﺟﻤﻠﻪ ﺑﺮ آن ﺑﯽدﯾﻨـﺎن ﺣﻤﻠﻪ آورده‬
‫»‪ ،«15‬ﻧﻬﺎل اﻗﺒﺎل ﺑﺴﯿﺎري از آن ﺑﺪﮐﯿﺸﺎن را از ﭘﺎ دراﻓﮑﻨﺪه »‪ ،«16‬ﺑﻪ آب و ﺷﻤﺸﯿﺮ آﺗﺶ ﺑﯿﺪاد آن‬
‫______________________________‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 191‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺘﻦ‪ :‬ﺧﻮاﺳﺘﻪ‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﺨﺎﻟﻒ دﯾﻦ ﺣﻨﯿﻒ و ﻣﺬﻫﺐ ﻣﻨﯿﻒ‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﯽﺳﻮدﻧﺪ و ﻣﻌﺎﯾﻨﻪ ﺑﻼﻣﺎﻧﻊ و ﺣﺠﺎب ﺑﻪ راي اﻟﻌﯿﻦ ﻣﺸﺎﻫﺪه اﯾﺸﺎن ﺷﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪ :‬و ﻋﻄﯿﻪ ﻻرﯾﺒﯽ‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﺠﺎدﻟﻪ‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪ :‬روﺳﯿﻪ و ﻓﺮﻧﮕﯽ ﺑﺎ اﻫﻞ اﺳﻼم ﻗﺎﻋﺪهاي اﺳﺖ ﮐﻪ ﻓﻮج ﺑﻪ ﻓﻮج در ﭘﯿﺶ رو ﺗﻮپ و در ﻋﻘﺐ ﺳﺮ ﺗﻔﻨﮕﭽﯽ ردﯾﻒ ﻫﻤﻪ‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪ :‬در وﻗﺖ ﺿﺮورت دﺳﺖ ﺑﻪ ﺗﯿﺮ و ﺗﻔﻨﮓ ﮔﺸﺎده دارﻧﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺞ‪ :‬اﺣﯿﺎﻧﺎ از ﻫﺮﻓﻮج ﻓﯽ اﻟﻤﺜﻞ اﮔﺮ‪.‬‬
‫)‪ .(9‬ﻣﺞ‪» :‬ﺑﻪ« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(10‬ﻣﺞ‪ :‬ﺧﻼف ﻗﺎﻧﻮن‪.‬‬
‫)‪ .(11‬ﻣﺞ‪ :‬از ﺳﺮﮐﯿﻦ‪.‬‬
‫)‪ .(12‬ﻣﺞ‪ :‬آن ﺟﻤﺎﻋﺖ ﻗّﻠﺎش‪.‬‬
‫)‪ .(13‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﻬﯿﺎي ﮐﯿﻦ و ﻣﺴﺘﻌﺪ در ﻣﮑﻤﻦ‪.‬‬
‫)‪ .(14‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﺠﺎﻫﺪان‪.‬‬
‫)‪ .(15‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﺮ اﺛﺮ آن ﺣﻤﻠﻪ ﺑﺮ آن ﺑﯽدﯾﻨﺎن ﺑﺮده‪.‬‬
‫)‪ .(16‬ﻣﺞ‪ :‬درآورده‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪178 :‬‬
‫ﻓﺌﻪ ﻃﺎﻏﯿﻪ را ﻓﺮوﻧﺸﺎﻧﯿـﺪه و ﺑﻪ ﺻـﺪﻣﻪ ﮔﺮز ﻣﻐﻔﺮ ﮐﻮب آن ﮔﺮوه ﻣﻨﮑﻮب را ﺑﻪ ﻗﺪر ﺗﯿﺮرس »‪ «1‬ﭘﺲ دواﻧﯿﺪﻧﺪ‪ .‬ﺑﻘﯿﻪ روﺳﯿﻪ ﮐﻪ ﻣﺴﺘﺤﻔﻆ‬
‫ﺳﻨﮕﺮ ﺑﻮدﻧـﺪ‪ ،‬ﭼﻮن ﻋﺮﺻﻪ را ﺗﻨﮓ دﯾﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻋّﺮادهﻫﺎي »‪ «2‬ﺗﻮپ را ﭘﯿﺶ ﮐﺸـﯿﺪه‪ ،‬ﺑﻪ ﺿﺮب ﮔﻠﻮﻟﻪ ﺗﻮپ اﻓﻮاج ﻗﺎﻫﺮه را ﻣﺠﺪدا ﻣﻀﻄﺮب‬
‫ﻧﻤﻮدﻧـﺪ‪ .‬ﺟﻨﻮد ﻣﺴـﻌﻮد ﭼﻮن راه ﭼﺎره را »‪ «3‬ﻣﺴـﺪود دﯾﺪﻧﺪ‪ ،‬دو دﺳـﺘﻪ ﺷﺪه‪ ،‬از ﻋﻘﺐ »‪ «4‬ﺳـﺮ ﺑﻪ ﺳـﻨﮕﺮ آن ﮔﺮوه ﺿﻼﻟﺖ ﺳﯿﺮ رﯾﺨﺘﻪ‪،‬‬
‫دﺳﺖ ﺑﻪ ﻗﺘﻞ و اﺳﺮ ﮔﺸﺎده‪ ،‬از ﻫﺮﮔﻮﺷﻪ ﺑﻪ ﻓﮑﺮ ﻏﻨﯿﻤﺖ اﻓﺘﺎدﻧﺪ‪ .‬ﺑﻘﯿﻪ ﻟﺸﮑﺮ ﻧﺼﺮتاﺛﺮ رﻓﺘﻪرﻓﺘﻪ ﺑﻪ آوازه ﻏﻨﯿﻤﺖ ﭘﯿﺶ رو را ﺧﺎﻟﯽ ﮐﺮده‪،‬‬
‫ﺳﺮﮔﺮم ﯾﻐﻤﺎ ﮔﺮدﯾﺪﻧﺪ و اﯾﻦ ﺧﻮد از ﺗﺪﺑﯿﺮ »‪ «5‬و ﺣﯿﻠﻪ ﺳﺮدار روﺳﯿﻪ ﺑﻮد ﮐﻪ ﺳﻨﮕﺮ را ﺑﻪ ﺟﻬﺖ ﻣﺸﻐﻮل ﺷﺪن ﺑﻬﺎدران ﺷﯿﺮ ﺣﻤﻠﻪ ﺑﻪ ﯾﻐﻤﺎ‬
‫»‪ «6‬ﺧﺎﻟﯽ ﮐﺮده‪ ،‬ﭼﻮن ﭘﯿﺶ رو را از وﺟﻮد ﻣﺮدان ﮐﺎري ﺧﺎﻟﯽ دﯾﺪﻧـﺪ »‪ ،«7‬ﺟﻤﻌﯽ را ﺑﻪ ﻣﺤﺎﻓﻈﺖ از ﭘﯿﺎدﮔﺎن »‪ «8‬آﻧﺠﺎ ﮔﻤﺎﺷﺘﻪ و ﺧﻮد‬
‫ﺑﺎ ﭼﻨﺪ ﻋّﺮاده ﺗﻮپرو از ﻣﻌﺮﮐﻪ ﺑﺮﮔﺎﺷـﺘﻪ‪ «9» ،‬ﻣﺒﺎرزﯾﻦ ﻟﺸـﮑﺮ ﻇﻔﺮﻗﺮﯾﻦ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻏﻨﯿﻤﺖ و اوﻟﺠﺎي ﻣﺸـﻐﻮﻟﯽ داﺷـﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﯾﮑﺒﺎر ﺧﻮد را در‬
‫ﻏﺮﻗﺎب ﺑﻼ و ﮐﺎم »‪ «10‬اژدﻫﺎ دﯾﺪﻧﺪ‪ «11» .‬ﻧﻪ ﻓﺮﺻﺖ دﺳـﺘﺒﺮد و ﻧﻪ ﻗﺪرت زدوﺧﻮرد ﯾﺎﻓﺘﻪ‪ ،‬ﻧﺎﭼﺎر آﻧﭽﻪ ﮐﺴﯿﺐ ﺷﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﮔﺬاﺷﺘﻪ رو از‬
‫ﻣﻌﺮﮐﻪ ﺑﺮﺗﺎﻓﺘﻪ‪ ،‬ﺑﯿﻦ اﻟﻌﺴﮑﺮﯾﻦ را ﻫﻢ ﻗﻄﻊ دﯾﺪه‪ ،‬دﯾﮕﺮ ﯾﺎراي ﭘﯿﻮﺳﺘﻦ ﺑﻪ ﻣﻮﮐﺐ ﻧﺎﯾﺐ اﻟّﺴﻠﻄﻨﻪ )‪ 66‬ب( ﻧﺸﺪه از ﻫﻤﺎنﺟﺎ ﺑﻪ ﺳﻤﺖ اﯾﺮوان‬
‫ﻋﻨﺎن ﺗﺎب ﺷﺪه‪ ،‬اﻣﺮا و ﺳـﺮﮐﺮدﮔﺎن از ﺗﻮزك ﺳـﭙﻬﺪاري اﻓﺘﺎده‪ ،‬ﮐﺎم و ﻧﺎﮐﺎم ﻧﺎﯾﺐ اﻟّﺴـ ﻠﻄﻨﻪ ﺑﻪ ﻣﺮاﻓﻘﺖ ﻫﺰﯾﻤﺘﯿﺎن ﻣﻮاﻓﻘﺖ »‪ «12‬ﮐﺮده‪ ،‬از‬
‫اﯾﺮوان ﻧﯿﺰ ﺟﻠﻮ »‪ «13‬ﻟﺸﮑﺮ را ﺿﺒﻂ ﻧﮑﺮده‪ ،‬ﺗﺎ ﺳﻪ ﻣﻨﺰل ﺑﻪ ﻋﻘﺐ آﻣﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫در آنروز وﻫﻦ ﻋﻈﯿﻢ ﺑﻪ ﺟﻬﺖ »‪ «14‬اﻣﺮا و ﺳﺮﮐﺮدﮔﺎن روي ﻧﻤﻮده »‪ ،«15‬ﺗﻤﺎﻣﯽ ﺑﻨﻪ و آﻏﺮوق را ﺑﺪﺳﺖ دﺷﻤﻦ داده‪ ،‬ﺧﺎل ﻋﺎر ﻓﺮار را‬
‫ﺑﺮ ﭼﻬﺮه روزﮔﺎر ﺧﻮد ﮐﺸﯿﺪه‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻼﻣﺖ و ﺳﺮزﻧﺶ‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪ :‬ﯾﮏ ﺗﯿﺮرس‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺘﻦ‪ :‬ﻋﺮادﻫﺎي‪.‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 192‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪ :‬ﭼﺎره از ﭘﯿﺶ رو‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪ :‬از ﭘﺸﺖ‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪ :‬از ﺗﻤﻬﯿﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﻪ ﺟﻬﺖ ﯾﻐﻤﺎ و ﻣﺸﻐﻮﻟﯽ ﺑﻬﺎدران ﻇﻔﺮ اﻧﺘﻤﺎ‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪ :‬دﯾﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺞ‪ :‬از »ﭘﯿﺎدﮔﺎن« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(9‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﺮﮐﺎﺷﺘﻪ؛ ﻣﻠﮏ‪ :‬ﺑﺮﮐﺎﺳﺘﻪ‪.‬‬
‫)‪ .(10‬ﻣﺞ‪ :‬ذﻫﻦ‪.‬‬
‫)‪ .(11‬ﻣﺞ‪ :‬دﯾﺪه‪.‬‬
‫)‪ .(12‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﻮاﻓﻖ‪.‬‬
‫)‪ .(13‬ﻣﺞ‪ :‬ﺟﻠﻮي‪.‬‬
‫)‪ .(14‬ﻣﺞ‪ :‬وﻫﻦ ﺗﻤﺎم ﺑﻪ ﺣﺎل‪.‬‬
‫)‪ .(15‬ﻣﺞ‪ :‬راه ﯾﺎﻓﺘﻪ‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪179 :‬‬
‫ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ زﺑﺎن ﮔﺸﻮدﻧﺪ‪ .‬ﻣﺤّﻤﺪ ﺧﺎن اﯾﺮواﻧﯽ ﻋﺮﯾﻀﻪاي ﺑﻪ درﺑﺎر ﻧﺎﯾﺐ اﻟﺴـﻠﻄﻨﻪ ﻓﺮﺳـﺘﺎد و اﻣﻨﺎي آن دوﻟﺖ را از رﻓﺘﻦ ﻣﺎﻧﻊ آﻣﺪه‪ ،‬اﻣﺮا ﻧﯿﺰ‬
‫از ﺑﯿﻢ ﻧﮑـﻮﻫﺶ و از ﺳـﺨﻂ ﭘﺎدﺷـﺎه ﺳـﮑﻨﺪر ﻣﻨﺶ در ﻫﻤـﺎن ﺟـﺎ اﻗـﺎﻣﺖ ﻧﻤﻮده‪ ،‬ﮐﯿﻔّﯿﺖ را ﺑﻪ درﮔـﺎه ﺷﺎﻫﻨﺸـﺎه ﺟﻬﺎنﭘﻨـﺎﻫﯽ »‪ «1‬ﻋﺮﺿﻪ‬
‫داﺷﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻧﻬﻀﺖ ﻣﻮاﮐﺐ ﺟﻬﺎﻧﮕﺸﺎي ﭘﺎدﺷﺎه ﺳﻠﯿﻤﺎن ﺷﺄن از دار اﻟﻤﻠﮏ ﻃﻬﺮان ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﺳﻠﻄﺎﻧﯿﻪ و آذرﺑﺎﯾﺠﺎن‬
‫ﭼﻮن ﺧﺪﯾﻮ ﺟﻬﺎنﮔﺸﺎ از ﺗﻬﯿﻪ اﺳـﺒﺎب و ﺗﺪارك ﺿﺮورﯾﺎت »‪ «2‬ﺳـﻔﺮ ﻧﺎﯾﺐ اﻟﺴﻠﻄﻨﻪ ﻋﺒﺎس ﻣﯿﺮزا ﻓﺮاﻏﺖ ﺣﺎﺻﻞ ﻓﺮﻣﻮد‪ ،‬ﻋﻠﻢ ﻧﺼﺮت ﺷﯿﻢ‬
‫و راﯾﺖ »‪ «3‬ﻇﻔﺮ ﺗﻮأم ﺳـﻠﻄﺎﻧﯽ ﺑﻌـﺪ از ﺣﺮﮐﺖ ﻣﻮﮐﺐ ﻓﯿﺮوزي ﮐﻮﮐﺐ ﻧّﻮاب ﺟﻬﺎﻧﺒﺎﻧﯽ »‪ «4‬ﺟﺮﯾﺪه و ﺳـﺒﺎي ﺑﺎ ﻣﻌﺎدل ﻫﻔﺖ ﻫﺸﺖ ﻫﺰار‬
‫ﮐﺲ از اﻣﻨـﺎي دوﻟﺖ ﺧﺎص و ﻣﻘّﺮﺑﺎن ﺑﺴﺎط اﺧﺘﺼﺎص از ﻏﻼﻣﺎن ﻓﻮﻻد ﭼﻨﮓ و ﻫﻤﯿﺸﻪ ﮐﺸـﯿﮑﺎن ﻧﻬﻨﮓ آﻫﻨﮓ ﺑﻪ ﻋﺰم ﺷـﮑﺎر و ﺳـﯿﺮ‬
‫ﻣﺘﻨّﺰﻫـﺎت ﺳـﻠﻄﺎﻧﯿﻪ از ﻣﻘﺮ ﺳـﻠﻄﻨﺖ ﮐﻪ رﺷـﮏ ﺟّﻨـﺎت ﺛﻤﺎﻧﯿﻪ ﺑﻮد ﺷـﻘﻪﮔﺸﺎ »‪ «5‬ﮔﺮدﯾـﺪه‪ .‬در آن اوان ﭼﻤـﻦ ﺳـﻠﻄﺎﻧﯿﻪ از اﻧﺘﺼـﺎب ﻗﺒـﺎب‬
‫ﺳﺮادﻗﺎت ﻏﯿﺮت ﺳﻤﺎوات و »‪ «6‬ﻣﺠﻠﺲ ﻋﯿﺶ و ﺳـﺮور و ﻣﺤﻔﻞ ﻧﺸﺎط و ﺣﺒﻮر ﮔﺮﻣﯽ ﮔﺮﻓﺖ‪ «7» .‬وﺿﯿﻊ و ﺷﺮﯾﻒ در آن ﻣﮑﺎن ﻟﻄﯿﻒ‬
‫ﺑﻪ ﺗﺠﺮع اﻗـﺪاح راح رﯾﺤﺎﻧﯽ و ﭘﯿﻤﻮدن ﭘﯿﻤﺎﻧﻪ ﻣﺪام ﻋﺸـﺮت و ﮐﺎﻣﺮاﻧﯽ »‪ ،«8‬ﻏﺒـﺎر ﻏﻢ و ﻣﻼل »‪ «9‬از ﻣﺮآت ﺧﺎﻃﺮﻫﺎ »‪ «10‬ﻣﯽزدودﻧﺪ و‬
‫ﻋﻠﯽ اﻟـﺪوام ﺑﻪ ﺳـﻮر و ﺳـﺮور ﻋﺸـﺮت ﺑﺨﺶ دﻟﻬـﺎ »‪ «11‬ﻣﯽﺑﻮدﻧـﺪ‪ .‬ﻣﻘـﺎرن اﯾﻦ ﺣـﺎل »‪ «12‬ﻋﺮاﯾﺾ ﻧــﺎﯾﺐ اﻟـّﺴ ـ ﻠﻄﻨﻪ و اﻣﺮا و ﺧـﻮاﻧﯿﻦ و‬
‫ﺳﺮﮐﺮدﮔـﺎن ﻣﺒﻨﯽ ﺑﺮ وﻗـﺎﯾﻊ و روﯾــﺪاد اﻣـﻮر آذرﺑﺎﯾﺠـﺎن و ﮔﺰارش »‪ «13‬آن ﺳـﺮﺣﺪ »‪ «14‬و ﺳﺎﻣـﺎن و ﺑﯽﺳﺎﻣـﺎﻧﯽ ﻋﺴﺎﮐﺮ ﻧﺼـﺮتﻧﺸﺎن‬
‫ﻣﻌﺮوض ﻋﺘﺒﻪ ﺟﻼل و ﻣﺬﮐﻮر ﺳﺪه ﺳﭙﻬﺮ ﻣﺜﺎل ﺷﺪ‪ «15» .‬ﮐﻔﺮه روﺳﯿﻪ »‪ «16‬ﭼﻨﺪي ﻗﺒﻞ ازﯾﻦ ﺑﻪ ﻏﺪر‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﻠﮏ‪ :‬ﺟﻬﺎنﭘﻨﺎ‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪ :‬از ﺗﻬﯿﻪ و ﯾﺮاقﮔﯿﺮي‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪ :‬ﺣﺎﺻﻞ ﻧﻤﻮده‪ ،‬ﻣﺎﻫﭽﻪ ﻋﻠﻢ‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﻌﺪ از اﻧﺘﻈﺎم اﻣﻮر ﺟﻬﺎﻧﺒﺎﻧﯽ‪.‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 193‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪ :‬ﭘﺮﭼﻢﮔﺸﺎ‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪ :‬ﺷﺪه »و« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪ :‬ﻧﺸﺎط و ﺳﻮر ﮔﺮم ﺑﻮده‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺞ‪ :‬ﻟﻄﯿﻒ ﺑﻪ اﻗﺪاح رواح رﯾﺤﺎﻧﯽ و ﺗﺠﺮع ﺑﺎده ﮐﺎﻣﺮاﻧﯽ‪.‬‬
‫)‪ .(9‬ﻣﺞ‪» :‬و ﻣﻼل« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(10‬ﻣﺞ‪ :‬ﺧﺎﻃﺮ‪.‬‬
‫)‪ .(11‬ﻣﺞ‪ :‬ﻋﺸﺮت ﭘﯿﺮا‪.‬‬
‫)‪ .(12‬ﻣﺞ‪ :‬ﮐﻪ درﯾﻦ اوﻗﺎت‪.‬‬
‫)‪ .(13‬ﻣﺘﻦ‪ :‬ﮔﺬارش‪.‬‬
‫)‪ .(14‬ﻣﺞ‪ :‬آن ﺣﺪودات‪.‬‬
‫)‪ .(15‬ﻣﺞ‪ :‬ﮔﺮدﯾﺪه ﮐﻪ‪.‬‬
‫)‪ .(16‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﻠﮏ روس‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪180 :‬‬
‫)‪ 67‬اﻟﻒ( و ﺗﻠﺒﯿﺲ وﻻـﯾﺖ ﺗﻔﻠﯿﺲ را ﺗﺼـﺮف‪ ،‬و در آﻧﺠﺎ ﺗﻮﻗﻒ ﻧﻤﻮدﻧـﺪ‪ «1» .‬ﺑﻪ اﻣﯿﺪ »‪ «2‬ﺗﺴـﺨﯿﺮ ﺣﺮب و ﭘﯿﮑﺎر وارد ﺧﺎرج »‪ «3‬ﻗﻠﻌﻪ‬
‫ﻣﺰﺑﻮره ﺷﺪه‪ ،‬راﯾﺖ ﮐﻔﺮ و ﺿﻼل ﺑﺮاﻓﺮاﺧﺘﻪ‪ ،‬ﺑﺎ اﻫﺎﻟﯽ آﻧﺠﺎ و ﺳﭙﺎه ﻧﺼﺮت اﻧﺘﺒﺎه »‪ «4‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻪ ﻗﺘﺎل و ﺟﺪال را ﮔﺮم ﺳﺎﺧﺘﻨﺪ‪«5» .‬‬
‫ﭼـﻮن ﺻـﻮرت اﯾـﻦ ﺧـﺒﺮ ﺑﺮ ﻣﺮآت ﻧﺒـّﻮت ﺟﻠـﻮهﮔﺮ ﮔﺸـﺖ‪ ،‬ﺧﺎﻗـﺎن ﮐﺸﻮرﺳـﺘﺎن »‪ «6‬اﺳـﻤﺎﻋﯿﻞ ﺑﯿـﮏ داﻣﻐـﺎﻧﯽ را ﮐـﻪ ﺑـﻪ ﻣﻨﺼﺐ ﻏﻼـم‬
‫ﭘﯿﺸﺨﺪﻣﺖﺑﺎﺷـﯽﮔﺮي ﺳﺮﮐﺎر اﻗﺪس ﺳﺮاﻓﺮاز و از ﺣﯿﺜﯿﺖ ﻗﺮب و ﺻﻮﻓﯿﮕﺮي و اﻋﺘﺒﺎر و ﮐﺎرﮔﺰاري از اﻣﺜﺎل و اﻗﺮان ﺳﻤﺖ اﻣﺘﯿﺎز داﺷﺖ‪،‬‬
‫ﺑﻪ ﺟﻬﺖ اﺳـﺘﻈﻬﺎر ﻟﺸﮑﺮ و ﺑﺸﺎرت »‪ «7‬ﺣﺮﮐﺖ ﭘﺎدﺷﺎه ﻫﻔﺖ ﮐﺸﻮر از ﭘﯿﺶ ﺑﻪ ﭼﺎﭘﺎري ﻣﺄﻣﻮر ﺑﻪ ﻣﻌﺴـﮑﺮ ﺷـﻬﺰاده ﻣﻨﺼﻮر ﮔﺮدﯾـﺪ »‪ «8‬و‬
‫ﻣﻮاﮐﺐ ﻓﯿﺮوزي ﮐﻮاﮐﺐ ﺷﺎﻫﻨﺸﺎﻫﯽ ﺑﺎ اﺑﻬﺖ و ﺷﻮﮐﺖ ﻧﺎﻣﺘﻨﺎﻫﯽ ﺑـﺪون اﺳـﺒﺎب ﺟﻨﮓ و ﺗﻮﭘﺨﺎﻧﻪ ﺑﻪ ﻋﺰم ﺳﺘﯿﺰ و آﻫﻨﮓ آن ﮔﺮوه ﺑﯽﻧﺎم‬
‫و ﻧﻨﮓ از ﺳـﻠﻄﺎﻧﯿﻪ ﺣﺮﮐﺖ و ﺑﺎ ﻓﻮﺟﯽ از ﺑﻬﺎدران ﮐﻪ ﻫﺮﯾﮏ در دﻻوري ﭼﻮن ﺳﺎم ﻧﺮﯾﻤﺎن و ﺗﺎﻟﯽ رﺳـﺘﻢ داﺳﺘﺎن ﺑﻮدﻧﺪ »‪ ،«9‬اﯾﻠﻐﺎرﮐﻨﺎن‬
‫ﻋﺎزم »‪ «10‬آذرﺑﺎﯾﺠﺎن ﮔﺮدﯾﺪﻧـﺪ و »‪ «11‬اﺳـﻤﺎﻋﯿﻞ ﺑﯿﮏ ﮐﻪ ﺣﺴﺐ اﻻﻣﺮ ﻣﺄﻣﻮر ﺑﻪ ﻣﻌﺴـﮑﺮ ﺷـﻬﺰاده »‪ «12‬ﻣﻨﺼﻮر ﺷـﺪه ﺑﻮد‪ ،‬در ﻫﯿﭻﺟﺎ‬
‫ﻧﯿﺎﺳﻮده‪ ،‬در اﻧﺪك »‪ «13‬زﻣﺎﻧﯽ ﺑﻪ اردوي ﻧّﻮاب ﻧﺎﯾﺐ اﻟﺴـﻠﻄﻨﻪ رﺳـﯿﺪه‪ ،‬زﺑﺎن ﺑﻪ ﺗﻮﺑﯿﺦ و ﺳﺮزﻧﺶ اﻣﺮا و ﺧﻮاﻧﯿﻦ ﮔﺸﺎد و »‪ «14‬از ﺟﺎﻧﺐ‬
‫ﺑﻨﺪﮔﺎن اﻗﺪس »‪ «15‬ﭘﯿﻐﺎمﻫـﺎي درﺷﺖ ﺟـﺎن ﺷـﮑﺮ ﺑﻪ ﻋﻤﻮم ﺧﻮاﻧﯿﻦ و ﺳـﺮﮐﺮدﮔﺎن ﻟﺸـﮑﺮ رﺳﺎﻧﯿـﺪه‪ ،‬آﻧﻬﺎ را از ﺧﻄﺎ و ﺑﯽﻣﺒﺎﻻﺗﯽ اﯾﺸﺎن‬
‫»‪ «16‬آﮔـﺎه و از ﻧﮑﻮﻫﺶ ﺟﺎﻧﮑـﺎه ﻣﻮرد اﻧﺘﺒـﺎه ﺳـﺎﺧﺘﻪ‪ ،‬ﺻـﺒﺎح آنروز اردوي ﻋﺴﺎﮐﺮ ﻓﯿﺮوز را ﺣﺮﮐﺖ داده‪ ،‬ﺑﻪ ﺟﺎﻧﺐ اﯾﺮوان و ﻣﻌﺴـﮑﺮ‬
‫روﺳﯿﻪ ﺧﺬﻻن ﻧﺸﺎن روان ﮔﺮدﯾﺪ‪.‬‬
‫ﭼﻮن ﭼﺸﻢ ﺳﭙﺎﻫﯿﺎن از ﺳﺴﺘﯽ ﮐﺎر و ﻋﺪم ﻣﻮاﻓﻘﺖ ﺳﺮداران ﻧﺎﻣﺪار ﺑﻪ ﻏﺎﯾﺖ ﺗﺮﺳﯿﺪه ﺑﻮد‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪ :‬ﻧﻤﻮده ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪ :‬ﺗﻮﻫﻢ‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪» :‬ﺧﺎرج« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪ :‬اﻧﺘﺒﺎ‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪ :‬ﺳﺎﺧﺘﻪاﻧﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪ :‬ﮐﺸﻮرﺳﺘﺎﻧﯽ‪.‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 194‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﮋده‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺞ‪ :‬ﻧﻤﻮده‪.‬‬
‫)‪ .(9‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﻮدهاﻧﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(10‬ﻣﺞ‪ :‬رواﻧﻪ‪.‬‬
‫)‪ .(11‬ﻣﺞ‪ :‬ﮔﺮدﯾﺪهاﻧﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(12‬ﻣﺞ‪ :‬ﺳﭙﺎه‪.‬‬
‫)‪ .(13‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﻪ اﻧﺪك‪.‬‬
‫)‪ .(14‬ﻣﺞ‪ :‬ﺧﻮاﻧﯿﻦ آﻧﺠﺎ ﮔﺸﻮده‪.‬‬
‫)‪ .(15‬ﻣﺞ‪ :‬از ﺟﺎﻧﺐ اﺷﺮف‪.‬‬
‫)‪ .(16‬ﻣﺞ‪ :‬از ﺧﻄﺎﯾﺸﺎن‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪181 :‬‬
‫و ﺣﺮﮐﺖ اﻓـﻮاج ﺑﺤﺮ اﻣـﻮاج ﻣﻮاﮐﺐ »‪ «1‬ﺳـﻠﻄﺎﻧﯽ را از ﭼﻤﻦ ﺳـﻠﻄﺎﻧﯿﻪ ﻧﻤﯽداﻧﺴﺘﻨﺪ »‪ ،«2‬از ﯾـﮏ ﻣﻨﺰل ﺑﯿﺶ‪ ،‬ﭘﯿﺶ ﻧﺮﻓﺘﻨـﺪ »‪ «3‬ﮐﻪ درﯾﻦ‬
‫اوﻗـﺎت ﻃﻨﻄﻨﻪ وﺻـﻮل ﻣﻮﮐﺐ ﻇﻔﺮ »‪ «4‬ﺷـﻤﻮل ﭘﺎدﺷﺎﻫﯽ و دﺑـﺪﺑﻪ ورود اﻓﻮاج ﻧﺼـﺮت »‪ «5‬ﻣﻮرود ﺷﺎﻫﻨﺸـﺎﻫﯽ ﺑﻪ ﺣﻮﻣﻪ »‪ «6‬آن ﺳﺎﺣﺎت‬
‫ﭘﯿﭽﯿﺪ »‪ «7‬و ﻧﺴﺎﯾﻢ ﻓﺘـﺢ و ﻇﻔﺮ از ﻣﻬﺐ ﻣـّﺪﻋﺎ وزﯾـﺪ‪ 67) «8» .‬ب( اﮔﺮﭼـﻪ ﺳـﺮﮐﺮدﮔﺎن و اﻣﺮا از اﺛﺮ ﺑﺨﺖ ﺧﻮابآﻟـﻮده‪ ،‬ﺧﺠﻠﺖزده و‬
‫ﺷﺮﻣﺴﺎر ﺑﻮدﻧﺪ و ﻟﯿﮑﻦ ﻟﺸﮑﺮﯾﺎن از ﻧﺰول ﮐﻮﮐﺒﻪ ﺟﻬﺎنﺳﺘﺎن ﺷﺎﻫﻨﺸﺎﻫﯽ ﻃﺎﻟﻊ ﺧﻮﯾﺶ »‪ «9‬را ﺑﯿﺪار دﯾﺪه‪ ،‬اﻇﻬﺎر اﺳﺘﺒﺸﺎر ﻣﯽﻧﻤﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺧﻼﺻﻪ ﻧﺎﯾﺐ اﻟّﺴـ ﻠﻄﻨﻪ و ﻣﺆﺗﻤﻦ اﻟﺪوﻟﻪ و ﺳﺎﯾﺮ اﻣﺮاي ﻗﺎﺟﺎرﯾﻪ و رؤﺳﺎي ﻟﺸـﮑﺮ ﺑﻪ اﺳﺘﻘﺒﺎل ﻣﻮاﮐﺐ اﻗﺒﺎل ﻣﺒﺎدرت ﻧﻤﻮده‪ ،‬ﺗﻤﺎﻣﯽ از ﮐﻤﺎل‬
‫ﺗﺸﻮﯾﺮ و »‪ «10‬اﻧﻔﻌﺎل ﺳـﺮﻫﺎ در ﭘﯿﺶ و ﺳـﯿﻨﻪﻫﺎ از ﭘﯿﮑﺎن ﻣﻼﻣﺖ »‪ «11‬رﯾﺶ و ﺑﺎ ﮔﺮدن ﮐـﺞ در ﻣﻌﺒﺮ ﮐﻮﮐﺒﻪ ﭘﺎدﺷﺎﻫﯽ اﯾﺴـﺘﺎده‪ ،‬از آﻧﺠﺎ‬
‫ﮐﻪ ﻋﻔﻮ ﺧﻄﺎﭘﻮش ﭘﻮزشﭘﺬﯾﺮ ﺳﻠﻄﺎﻧﯽ ﺑﻮد‪ ،‬از ﻫﻔﻮات و زﻟّﺎت اﻣﺮاي ﺑﯽﻣﺒﺎﻻت »‪ «12‬ﮔﺬﺷﺘﻪ‪ ،‬ﻗّﺮة اﻟﻌﯿﻦ ﺳﻠﻄﻨﺖ را ﭘﯿﺶ ﺧﻮاﺳﺘﻪ »‪ «13‬و‬
‫وزﯾﺮ ﺻﺎﻓﯽﺿـﻤﯿﺮ را ﻧﯿﺰ اﺣﻀﺎر و از ﻣﻘـّﺪﻣﺎت ﮐﺎر اﺳـﺘﻔﺴﺎر ﻓﺮﻣﻮده‪ ،‬ﺑﻪ ﻏﯿﺮ از ﻣﻼﻣﺖ ﺑﺎ اﻣﺮا ﺷـﯿﻮه دﯾﮕﺮ ﻣﺴـﻠﻮك ﻧﻔﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﺮ ارﺑﺎب‬
‫ﺧﺮد واﺿﺢ و ﺑﺮ اﺻﺤﺎب ذﮐﺎ »‪ «14‬ﻻﯾﺢ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻫﯿﭻ ﺳﯿﺎﺳﺘﯽ ﺻﻌﺐﺗﺮ »‪ «15‬از ﻣﻼﻣﺖ و ﻫﯿﭻ ﻋﻘﻮﺑﺘﯽ ﺳﺨﺖﺗﺮ از ﺧﺠﺎﻟﺖ ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬
‫در دوزﺧـﻢ ﺑﯿﻔﮑـﻦ و ﻧـﺎم ﮔﻨـﻪ ﻣﺒﺮﮐـﺂﺗﺶ ﺑـﻪ ﮔﺮﻣﯽ ﻋﺮق اﻧﻔﻌـﺎل ﻧﯿﺴﺖ و در ﻫﻤـﺎن روز ﺑﻪ ﻓّﺮﺧﯽ و ﻓﯿﺮوزي ﻧﺰول اﺟﻼـل ﺑﻪ ﻣﻌﺴـﮑﺮ‬
‫ﺷﺎﻫﺰاده »‪ «16‬ﺑﻠﻨﺪاﻗﺒﺎل ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ «17» .‬از اﯾﻨﮑﻪ ﻣﺠﺎدﻟﻪ و ﻣﺤﺎرﺑﻪ »‪ «18‬روﺳﯿﻪ را ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﻧﺪﯾﺪه و ﻧﻮرزﯾﺪه ﺑﻮدﻧﺪ »‪،«19‬‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﺤﺮ ﻣﻮاج ﻣﻮﮐﺐ‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪ :‬ﻧﻤﯽداﻧﺴﺘﻨﺪ اﺣﺘﯿﺎط ﮐﺮده‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﯿﺸﺘﺮ ﭘﯿﺶ رﻓﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪ :‬ﻧﺼﺮت‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪ :‬ﻇﻔﺮ‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﻪ ﺳﺎﺣﺖ‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪ :‬ﭘﯿﭽﯿﺪه‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺞ‪ :‬دﻣﯿﺪه‪.‬‬
‫)‪ .(9‬ﻣﺞ‪ :‬ﻧﺰول راﯾﺎت ﺟﻬﺎﻧﺴﺘﺎﻧﯽ ﻃﺎﻟﻊ وﻗﺖ را‪.‬‬
‫)‪ .(10‬ﻣﺞ‪» :‬ﺗﺸﻮﯾﺮ و« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 195‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫)‪ .(11‬و ﺳﯿﻨﻬﺎ از ﻧﺎﺧﻦ ﺷﺮﻣﻨﺪﮔﯽ رﯾﺶ ﮔﺮدن ﮐﺞ ﻧﻤﻮده‪.‬‬
‫)‪ .(12‬ﻣﺞ‪ :‬اﻣﺮاي ﺳﺴﺖﮐﺎر‪.‬‬
‫)‪ .(13‬ﻣﺞ‪ :‬ﻃﻠﺒﯿﺪه‪.‬‬
‫)‪ .(14‬ﻣﺞ‪ :‬اﺻﺤﺎب ﻋﻘﻮل اﯾﻦ ﻣﻌﻨﯽ‪.‬‬
‫)‪ .(15‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﺪﺗﺮ‪.‬‬
‫)‪ .(16‬ﻣﺞ‪ :‬ﺷﻬﺰاده‪.‬‬
‫)‪ .(17‬ﻣﺞ‪ :‬ﻓﺮﻣﻮدهاﻧﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(18‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﺠﺎدﻟﻪ ﺑﺎ‪.‬‬
‫)‪ .(19‬ﻣﺞ‪ :‬ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ راي اﻟﻌﯿﻦ ﻧﺪﯾﺪه و ﺑﻪ ﭼﺸﻢ ﻋﺒﺮتﺑﯿﻦ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻧﻨﻤﻮده ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪182 :‬‬
‫ﻓﯽ اﻟﺤﻘﯿﻘﻪ ﺳـﻬﻞ و آﺳﺎن ﻣﯽﺷﻤﺮدﻧﺪ و اﺻﻼ ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ و ﻣﻘﺎﺗﻠﻪ آن ﮔﺮوه ﺿﺎﻟّﻪ را وﻗﻌﯽ ﻧﻤﯽﮔﺬاﺷﺘﻨﺪ و از »‪ «1‬ﮐﻤﺎل ﻏﺮوري ﮐﻪ داﺷﺘﻨﺪ‪،‬‬
‫ﻣﻄﻠﻘﺎ ﮔﻮش ﺑﻪ ﺳـﺨﻦ ﮐﺴﯽ ﻧﺪاده‪ ،‬ﺑﯽﻣﺤﺎﺑﺎ و ﻣﺪارا ﮐﻤﺮ ﺑﻪ ﺟﺪال و ﻗﺘﺎل آن ﻃﺎﯾﻔﻪ ﺧﺴﺮان ﻣﺂل ﺑﺴﺘﻪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﻮاﺗﺮ و ﺗﻮاﻟﯽ ﺣﻤﻼت ﻣﺮداﻧﻪ‬
‫و ﻧﺒﺮدﻫﺎي ﻣﺒﺎرزاﻧﻪ ﻧﻤﻮده‪ ،‬ﺟﻤﻌﯽ ﮐﺜﯿﺮ از آن ﺑﯽدﯾﻨﺎن ﻗﺘﯿﻞ و اﺳـﯿﺮ ﮔﺮدﯾﺪه »‪ «2‬و ﻃﻌﻤﻪ ﺧﻨﺠﺮ و ﺷﻤﺸﯿﺮ ﮔﺮدﯾﺪﻧﺪ‪ «3» .‬ﻫﺮاس ﺑﯽﻗﯿﺎس‬
‫از ﻟﺸـﮑﺮ ﻗﺰﻟﺒﺎش ﺑﺮداﺷـﺘﻪ‪ ،‬ﺧﻮد را ﺑﻪ ﻣﻮرﭼﻞ »‪ «4‬و ﻣﻄﺮﯾﺲ ﺧـﻮد »‪ «5‬ﮐﺸـﯿﺪه‪ ،‬دﯾﮕﺮ ﺟﺮأت ﺑﯿﺮون آﻣﺪن از ﺳـﻨﮕﺮ و ﭼﭙﺮ ﺧﻮﯾﺶ »‪«6‬‬
‫ﻧﮑﺮدﻧـﺪ‪ ،‬ﭼﻮن در ﻫﻨﮕـﺎم ﻋﻄﻒ ﻋﻨـﺎن ﻧـﺎﯾﺐ اﻟﺴـﻠﻄﻨﻪ از ﻣﻌﺮﮐﻪ ﻫﯿﺠـﺎ آن ﮔﺮوه ﺑﯽﭘﺮوا آﻣـﺪه‪ ،‬ﻗﻠﻌﻪ اﯾﺮوان را ﻣﺮﮐﺰوار در ﻣﯿـﺎن ﮔﺮﻓﺘﻪ‬
‫ﻣﺤﺎﺻـﺮه ﻧﻤﻮده ﺑﻮدﻧـﺪ‪ ،‬در ﯾﻮرش اّول ﻏﺎزﯾـﺎن ﻣﻨﺼﻮر ﻫﻨﮕﺎﻣﻪ ﺳـﭙﻪداري آﻧﻬﺎ را ﺑﺎ ﺗﻮﭘﺨﺎﻧﻪ ﺑﺮﻫﻢ زده‪ ،‬ﺟﻤﻌّﯿﺖ روﺳـﯿﻪ را از ﻇﺎﻫﺮ ﻗﻠﻌﻪ‬
‫ﭘﺮاﮐﻨـﺪه ﮐﺮده‪ ،‬ﻣﺤّﻤـ ﺪ ﺧﺎن اﯾﺮواﻧﯽ دروب ﻗﻠﻌﻪ را ﺑﺮ روي اﻓﻮاج ﻗﺎﻫﺮه ﻣﻔﺘﻮح داﺷـﺘﻪ‪ ،‬ﺧﺎﻗﺎن ﺟﻬﺎﻧﮕﯿﺮ اﻣﯿﺮ ﺧﺎن ﮐﺮد را ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﻨﺼـﺐ‬
‫)‪ 68‬اﻟﻒ( ﻗﻮﻟﻠﺮ آﻗﺎﺳـﯽﮔﺮي ﻧـﺎﯾﺐ اﻟّﺴـ ﻠﻄﻨﻪ ﺳـﺮاﻓﺮازي داﺷﺖ‪ ،‬ﺑـﺎ ﻣﻌﺎدل ﯾﮏ ﻫﺰار ﻧﻔﺮ ﺗﻔﻨﮕﭽﯽ وﻻﯾﺘﯽ ﺑﻪ ﻣﻌﺎوﻧﺖ و ﻣﻈﺎﻫﺮت ﻣﺤّﻤﺪ‬
‫ﺧـﺎن اﯾﺮواﻧﯽ ﮔﺴـﯿﻞ ﻗﻠﻌﻪ و ﭼﻨـﺪ روز ﺑﻪ ﺗﻮاﺗﺮ ﻓﯽ ﻣﺎﺑﯿﻦ ﻋﺴـﮑﺮﯾﻦ ﮐﻔﺮ و دﯾﻦ »‪ «7‬آﺗﺶ ﺣﺮب و ﻗﺘﺎل و ﻧﺎﯾﺮه ﺟﻨﮓ و ﺟـﺪال اﺷـﺘﻐﺎل‬
‫داﺷـﺘﻪ‪ ،‬ﺧﻠﻘﯽ اﻧﺒﻮه از دو ﮔﺮوه‪ ،‬ﺿﺎﯾﻊ و ﻧﺎﭼﯿﺰ و ﭘﺎﯾﻤﺎل ﻋﺮﺻﻪ ﺳﺘﯿﺰ و آوﯾﺰ ﺷﺪه‪ ،‬ﭼﻮن در ﻣﯿﺎن ﺟﻨﻮد اﺳـﻼم آﻻت و ادوات ﺣﺮب ﮐﻪ‬
‫ﺷﺎﯾﺴـﺘﻪ ﻣﻘـﺎﺗﻠﻪ و ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ »‪ «8‬روﺳـﯿﻪ ﺑﺎﺷـﺪ‪ ،‬از ﻗﺒﯿﻞ ﺗﻮپ ﮐﻪ ﻋﻤـﺪه ﻣﺼﺎﻟـﺢ ﺣﺮب و ﺿـﺮب »‪ «9‬اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﺒﻮد و اﻣﻨـﺎي دوﻟﺖﺷـﺎﻫﯽ ﺑﻨﺎﺑﺮ‬
‫ﻏﺮوري ﮐﻪ داﺷﺘﻨﺪ ﻣﻨﺎزﻋﻪ »‪ «10‬روﺳﯿﻪ را ﺳﻬﻞ و آﺳﺎن ﻣﯽﭘﻨﺪاﺷﺘﻨﺪ‪ .‬اﯾﻦ اﺳﺘﻌﺪاد ﺳﻔﺮ و ﯾﺮاق ﻟﺸﮑﺮ ﺧﺼﻮﺻﺎ در ﻣﺤﺎرﺑﺎت ﺳﻠﻄﺎﻧﯽ ﮐﻪ‬
‫ﺣﺰم از ﻟﻮازم اﺳﺖ از ﺷﯿﻮه ﺳﭙﺎﻫﯿﮕﺮي »‪ «11‬دور اﻓﺘﺎده‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﻬﯿﻪ آن‪ ،‬ﭼﻨﺎنﮐﻪ ﺷﺎﯾﺴﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﭙﺮداﺧﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻟﻬﺬا در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺗﻮﭘﺨﺎﻧﻪ روﺳﯿﻪ ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﻣﻄﻤﺢ ﻧﻈﺮ ﺑﻮد »‪ «12‬ﺑﻪ ﻋﻤﻞ ﻧﯿﺎﻣﺪ‪.‬‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪ :‬آن ﮔﺮوه را ﺑﻪ ﻧﻈﺮ اﻣﻌﺎن در ﻧﻤﯽآوردﻧﺪ و ﺑﺎ‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪» :‬ﮔﺮدﯾﺪه« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪ :‬ﮔﺮدﯾﺪه‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺘﻦ‪ :‬ﻣﻮرﺟﻞ؛ ﻣﺞ‪ :‬در ﻣﻮرﺟﻞ‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪ :‬ﺧﻮﯾﺶ‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪ :‬ﺧﻮد‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪ :‬ﮐﻔﺮ و دﯾﻦ و ﻣﯿﺎﻧﻪ ﮔﺮوه اﺳﻼم و ﻓﺌﻪ روﺳﯿﻪ ﺿﻼﻟﺖ آﯾﯿﻦ‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ و ﻣﻘﺎﺗﻠﻪ‪.‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 196‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫)‪ .(9‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﺠﺎدﻟﻪ و ﺣﺮوب‪.‬‬
‫)‪ .(10‬ﻣﺞ‪ :‬ﻧﺰاع‪.‬‬
‫)‪ .(11‬ﻣﺞ‪ :‬ﺳﭙﺎﻫﮕﯿﺮي؛ ﻣﻠﮏ‪ :‬ﺳﭙﺎﻫﮕﺮي‪.‬‬
‫)‪ .(12‬ﻣﺞ‪ :‬و ﺧﺎﻃﺮﺧﻮاه ﺟﻨﻮد اﻗﺒﺎل ﺑﻮد‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪183 :‬‬
‫ﺗﺤﺮﯾﮏ اﻟﻮﯾﻪ ﻇﻔﺮ ﭘﯿﺮاي ﭘﺎدﺷﺎﻫﯽ از ﺳﻠﻄﺎﻧﯿﻪ ﺑﻪ ﻋﺰم ﺗﻨﺒﯿﻪ ﺟﻨﻮد ﺿﺎّﻟﻪ »‪ «1‬روﺳﯿﻪ و وﺻﻮل رﺋﻮس ﻣﻨﺤﻮس ﺗﺮﮐﻤﺎﻧﯿﻪ ﺗّﮑﻪ »‪«2‬‬
‫ﺳﺎﺑﻘﺎ ﻧﮕﺎﺷـﺘﻪ ﮐﻠﮏ وﻗﺎﯾﻊﻧﮕﺎر و ﺧﺎﻣﻪ ﺑﻼﻏﺖﺷﻌﺎر ﺷﺪه ﺑﻮد ﮐﻪ ﺑﺎﻗﺮ ﺧﺎن ﻣﺎﻓﯽ ﺑﺎ ﻣﻌﺎدل ﭼﻬﺎر ﺻﺪ »‪ «3‬ﻧﯿﺰه ﺳﺮ از درﺑﺎر ﻇﻔﺮ ﻣﺪار »‪«4‬‬
‫ﺷﻬﺰاده ﻋﺎﻟﯽﻣﻘـﺪار ﻣﺄﻣﻮر ﺑﻪ رﮐﺎب ﺷﺎﻫﻨﺸﺎه ﺟﻢ ﺑﺎرﮔﺎه ﮔﺮدﯾـﺪه ﺑﻮد‪ «5» .‬ﻗﺒﻞ از ورود »‪ «6‬ﺑﺎﻗﺮ ﺧﺎن در ﭼﻤﻦ ﺳـﻠﻄﺎﻧﯿﻪ ﺧﺒﺮ ﺟﺎﻧﮕﺰاي‬
‫وﻫﻦ ﻧﺎﯾﺐ اﻟﺴـﻠﻄﻨﻪ در اردوي ﻫﻤﺎﯾﻮن ﺷﺎﯾﻊ ﺷـﺪه ﺑﻮد‪ «7» .‬ﻣﺘﻌـﺎﻗﺐ آن ﻋﺮاﯾﺾ ﺷﺎﻫﺰاده ﻇﻔﺮ ﭘﯿﺮا و اﻣﺮاي ﺳـﺴﺖرأي ﻣﻌﺮوض اﻋﺘﺎب‬
‫ﻓﻠـﮏ ﻓﺮﺳﺎي ﺟﻼل »‪ «8‬ﺧـﺪﯾﻮ ﺑﯽﻫﻤﺎل ﮔﺮدﯾﺪ »‪ .«9‬از ﻇﻬـﻮر و وﺿﻮح اﯾﻦ ﺧـﺒﺮ ﺳﻮرت ﻏﻀﺐ ﭘﺎدﺷـﺎه ﺑﺤﺮوﺑﺮ اﻋﺘﻼـ »‪ «10‬ﮔﺮﻓﺘﻪ‪ ،‬ﺑﻪ‬
‫ﻃﺮﯾﻘﯽ ﮐﻪ ﻣﺮﻗﻮم ﮔﺮدﯾﺪه‪ ،‬اﺳـﻤﺎﻋﯿﻞ ﺑﯿﮏ را ﺑﻪ ﺟﻬﺖ ﻧﮕﺎهداري اردوي ﻧﺎﯾﺐ اﻟّﺴﻠﻄﻨﻪ از ﭘﯿﺶ ﻣﺄﻣﻮر و ﻣﻮاﮐﺐ ﺟﻬﺎﻧﮕﺸﺎ ﺑﺎ اﻓﻮاج ﻇﻔﺮ‬
‫دﺳـﺘﻮر ﺑﻼﻓﺎﺻﻠﻪ ﺣﺮﮐﺖ و اﻋﻼم آﺳﻤﺎن ﺧﺮام ﺑﻪ ﻋﺰم ﮔﻮﺷﻤﺎل و ﺗﻨﺒﯿﻪ روﺳﯿﻪ ﺑﺪﻓﺮﺟﺎم از ﻣﻘّﺮ ﺳﻠﻄﻨﺖ ﺣﺮﮐﺖ و »‪ «11‬ﺷﻘﻪﮔﺸﺎ و ﮐﻮچ‬
‫ﺑﺮ ﮐﻮچ ﻋﺎزم اﯾﺮوان و ﻣﻌﺴـﮑﺮ روﺳـﯿﻪ ﺧﺬﻻن ﻧﺸﺎن ﮔﺮدﯾﺪه‪ ،‬در ﺣﺎﻟﺘﯽ ﮐﻪ ﻣﺮة ﺑﻌﺪ اﺧﺮي ﻓﯽ ﻣﺎﺑﯿﻦ ﺟﻨﻮد اﺳﻼم و ﮔﺮوه ﻇﻼم ﻣﺤﺎرﺑﻪ‬
‫»‪ «12‬و ﻣﺠﺎدﻟﻪ واﻗﻊ ﺷﺪه‪ ،‬ﻧﻈﺮ ﺑﻪ ﺑﯽاﺳﺘﻌﺪادي ﻟﺸﮑﺮ ﻇﻔﺮ اﺛﺮ »‪ «13‬و ﺧﯿﺮﮔﯽ ﻓﺌﻪ ﺿﻼﻟﺖ ﺳﯿﺮ )‪ 68‬ب( اﻣﺮ ﻧﺰاع ﻫﻨﻮز اﻧﻔﺼﺎل و ﺻﻮرت‬
‫اﻧﻘﻄﺎع »‪ «14‬ﻧﯿﺎﻓﺘﻪ ﺑﻮد ﮐﻪ ﺑﺎﻗﺮ ﺧﺎن ﺑﺎ ﻋﺮﯾﻀﻪ ﺷﺎﻫﺰاده واﻻﺷﺄن ﻇﻔﺮ ﻫﻢﻋﻨﺎن و رﺋﻮس ﻣﻨﺤﻮس ﻃﺎﯾﻔﻪ ﺗّﮑﻪ ﺿﻼﻟﺖﻧﺸﺎن ﮐﻪ ﺑﺎر ﺳﻪ ﻗﻄﺎر‬
‫ﻗﺎﻃﺮ ﺑﻮد داﺧﻞ ﻣﻌﺴـﮑﺮ ﻫﻤﺎﯾﻮن و وارد اردوي ﻧﺼـﺮت رﻫﻨﻤﻮن ﮔﺮدﯾﺪ‪ ،‬ﻋﺮﯾﻀﻪ و رﺋﻮس ﻣﻨﺤﻮس ﺷﻮﻣﯿﻪ را ﺑﻪ ﻧﻈﺮ اﻧﻮر ﭘﺎدﺷﺎه ﻏﻀﻨﻔﺮ‬
‫»‪ «15‬ﻓّﺮ رﺳﺎﻧﯿﺪه‪ ،‬ﻣﻮرد ﺗﺤﺴـﯿﻦ و ﻣﺴـﺘﺤﻖ ﻫﺰار ﮔﻮﻧﻪ آﻓﺮﯾﻦ ﺷﺪه‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﻮازش ﺧﺎص ﺧﺴـﺮواﻧﻪ اﺧﺘﺼﺎص ﯾﺎﻓﺘﻪ‪ ،‬ﺳـﺮﻫﺎ را در ﻣﯿﺪان ﭘﺎي‬
‫ﻗﭙﻖ‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪ :‬ﺗﻨﺒﯿﻪ و ﺗﺪﻣﯿﺮ ﺟﻨﻮد ﺿﻼﻟﺖآﻣﻮد‪.‬‬
‫)‪ .(2‬از »وﺻﻮل« ﺗﺎ اﯾﻨﺠﺎ در ﺣﺎﺷﯿﻪ ﺻﻔﺤﻪ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪ :‬ﺳﯿﺼﺪ ﭼﻬﺎر ﺻﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪ :‬ﻇﻔﺮﭘﺮور‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪ :‬ﺷﻬﺰاده ﺧﺠﺴﺘﻪ ﺳﯿﺮ ﻣﺄﻣﻮر ﺑﻪ رﮐﺎب ﺷﻬﻨﺸﺎه ﻓﺮﯾﺪونﻓﺮ ﮔﺮدﯾﺪه‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﻠﮏ‪ :‬ورد‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪» :‬ﺑﻮد« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﻌﺮوض ﻋﺘﺒﻪ ﺟﻼل و ﮐﺮﯾﺎس ﺳﭙﻬﺮ ﻣﺜﺎل‪.‬‬
‫)‪ .(9‬ﻣﺞ‪ :‬ﮔﺮدﯾﺪه‪.‬‬
‫)‪ .(10‬ﻣﺞ‪ :‬زﺑﺎﻧﻪ زدن‪.‬‬
‫)‪» .(11‬ﺣﺮﮐﺖ و« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(12‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﻨﺎﻗﺸﻪ‪.‬‬
‫)‪ .(13‬ﻣﺞ‪» :‬ﻇﻔﺮ اﺛﺮ« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 197‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫)‪ .(14‬ﻣﺞ‪ :‬ﻫﻨﻮز ﺻﻮرت اﻧﻔﺼﺎل‪.‬‬
‫)‪ .(15‬ﻣﺘﻦ‪ :‬ﻏﻈﻨﻔﺮ‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪184 :‬‬
‫اﻧـﺪاﺧﺘﻪ‪ ،‬اﻣﺮ اﻋﻠﯽ ﻧﺎﻓـﺬ ﮔﺮدﯾﺪ ﮐﻪ ﺟﻤﯿﻊ اﻣﺮا و ﺳـﺮان ﺳـﭙﺎه ﺑﻪ ﺗﻤﺎﺷﺎي رﺋﻮس ﻣﺮﺳﻮﻟﻪ ﻣﺒﺎدرت ﻧﻤﻮده »‪ «1‬ﺧﻮد را ﻧﮑﻮﻫﺶ و ﺳـﺮزﻧﺶ‬
‫»‪ «2‬ﻧﻤﺎﯾﻨـﺪ‪ .‬اﻟﺤﻖ‪ ،‬وﺻﻮل ﻣﮋده ]اي[ ﭼﻨﯿﻦ را در ﭼﻨـﺎن »‪ «3‬وﻗﺖ ﺑﺴـﯿﺎر ﺑﻪﺟﺎ و ﻣﻮﻗﻊ ﺑﻮد‪ «4» .‬ﻋﻤﻮم ﺳـﭙﺎﻫﯽ و ﻟﺸﮑﺮي زﺑﺎن ﺑﻪ ﻣﺪح و‬
‫ﺛﻨﺎي ﺷﺎﻫﺰاده ﻣﻈﻔﺮﻟﻮا ﮔﺸﺎده »‪ ،«5‬ﺑﻪ ﻋﺠﺰ ﺧﻮﯾﺶ اﻋﺘﺮاف ﮐﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻓﯽ اﻟﺤﻘﯿﻘﻪ ﻇﻬﻮر اﯾﻦ ﻣﻌﻨﯽ ﺑﺎﻋﺚ ﻏﯿﺮت و اﻓﺰوﻧﯽ ﺟﺮأت و ﺟﻼدت ﺳـﭙﺎﻫﯿﺎن ﺷﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮ ﺗﻌﺼﺐ و ﻫﻢﭼﺸـﻤﯽ ﻋﺴﺎﮐﺮ ﻣﺄﻣﻮرﯾﻦ ﺧﺮاﺳﺎن‬
‫ﭼﻨـﺎﻧﭽﻪ ﺑﯿﻦ اﻟﺠﻤﻬـﻮر ﻗﺎﻋـﺪه و ﻣﺘـﺪاول اﺳﺖ‪ ،‬ﻫﻤﮕﯽ دل ﺑﻪ ﺟـﺪال و ﻗﺘـﺎل ﮔﺮوه ﺿـﻼل ﺑﺴـﺘﻪ‪ ،‬اﮔﺮﭼﻪ در دﻋﻮاي ﻣﻮاﺟﻬﻪ »‪ «6‬ﻣﻌﺬور‬
‫ﺑﻮدﻧـﺪ‪ ،‬و ﻟﯿﮑﻦ در ﻫﻨﮕـﺎم ﻓﺮﺻﺖ ﺻـﺮﻓﻪ را از دﺳﺖ ﻧـﺪاده‪ ،‬ﮔﺎهوﺑﯽﮔـﺎه ﺳـﭙﺎﻫﯿﺎﻧﻪ ﺑﺎ آن ﮔﺮوه ﮔﻤﺮاه در ﭘﺮﺧﺎش و ﺳﺘﯿﺰ ﺑﻮدﻧـﺪ‪ .‬اﻋﻠﯽ‬
‫ﺧﺎﻗﺎن ﺷﺎﻫﻨﺸﺎﻫﯽ ﺑﺎﻗﺮ ﺧﺎن را ﺑﻪ اﺻـﻨﺎف »‪ «7‬اﻟﻄـﺎف ﻧﺎﻣﺘﻨﺎﻫﯽ ﺳـﺮاﻓﺮاز و ﺑﻪ اﻧﻌﺎم واﻓﺮه و ﺧﻼع »‪ «8‬ﻓـﺎﺧﺮه‪ ،‬ﺑﯿﻦ اﻻﮐﻔﺎء ﻣﻤﺘﺎز و ﻓﺮﻣﺎن‬
‫ﻻـزم اﻻذﻋـﺎن ﻣﺒﺎرك ﻣﺒﻨﯽ »‪ «9‬ﺑﺮ »‪ «10‬ﮐﻤـﺎل ﻣﺤّﺒﺖ و ﻧﻬـﺎﯾﺖ ﺷـﻔﻘﺖ ﺑﻪ ﺳـﺮاﻓﺮازي دوﺣﻪ ﺣـﺪﯾﻘﻪ »‪ «11‬ﺳـﻠﻄﻨﺖ ﻋﻈﻤﯽ از ﻣﺼـﺪر‬
‫ﺣﮑﻤﺮاﻧﯽ ﺻﺎدر و ﺑﺎ ﺧﻠﻌﺖ آﻓﺘﺎب ﻃﻠﻌﺖ »‪ «12‬و ﭼﻬﺎر ﻫﺰار ﺗﻮﻣﺎن ﻋﺮاﻗﯽ ﺑﻪ ﺟﻠﺪوي اﯾﻦ ﺧﺪﻣﺖ »‪ «13‬از ﺧﺰاﻧﻪ ﻋﺎﻣﺮه ﻣﺮﺣﻤﺖ ﺷﺪه و‬
‫ﺑﻪ ﺟﻬﺖ اﻣﺮا و رؤﺳﺎي ﻟﺸـﮑﺮ ﻧﯿﺰ ﻫﺮﯾﮏ ﺑﻪ ﻗـﺪر ﺣﺎل اﻧﻌﺎم و ﺧﻠﻌﺖ »‪ «14‬از ﺧﺰاﻧﻪ ﻋﺎﻣﺮه ﻣﻘّﺮر و ﻣﻌﯿﻦ ﮔﺮدﯾـﺪه‪ ،‬ﺑﺎﻗﺮ ﺧﺎن را ﻣﺸـﻤﻮل‬
‫اﺣﺴﺎن ﻧﻤﺎﯾﺎن »‪ «15‬ﻓﺮﻣﻮده‪ ،‬رﺧﺼﺖ اﻧﺼﺮاف ﺑﻪ ارض ﻣﻼﯾﮏ ﻣﻄﺎف ارزاﻧﯽ داﺷﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺸﺎراﻟﯿﻪ »‪ «16‬ﺑـﺎ ﻧﯿـﻞ ﻣﺮام از رﮐـﺎب ﻇﻔﺮ ﻓﺮﺟﺎم رواﻧﻪ ارض ﻣﻼﯾﮏ ﻣﻘﺎم و در اواﺳﻂ ﺷـﻬﺮ رﺟﺐ ﺷـﺮفاﻧﺪوز رﮐﺎب ﺷﺎﻫﺰاده ﮐﺎﻣﻞ‬
‫ﻧﺴﺐ ﮔﺮدﯾﺪه‪ ،‬ﺧﻼع ﭘﺎدﺷﺎﻫﯽ را ﺑﺎ اﻧﻌﺎم و ﺟﻠﺪ و ﺟﺎﯾﺰه‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﺒﺎدرت ﻧﻤﻮده ﺑﻪ ﻧﻈﺮ اﻣﻌﺎن و ﯾﻘﯿﻦ و ﭼﺸﻢ ﻋﺒﺮتﮔﺰﯾﻦ درآورده‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪ :‬ﺳﺮزﻧﺶ و ﻧﮑﻮﻫﺶ‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﮋده ﭼﻨﯿﻨﯽ در ﭼﻨﯿﻦ‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﻮده‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪ :‬ﮔﺸﻮده‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪ :‬روﺑﺮو‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﻪ ﺻﻨﻮف‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺞ‪ :‬ﺧﻠﻌﺖ‪.‬‬
‫)‪ .(9‬ﻣﺞ‪» :‬ﻣﺒﺎرك« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(10‬ﻣﺞ‪ :‬در‪.‬‬
‫)‪ .(11‬ﻣﺞ‪ :‬ﺣﺪﯾﻘﻪ رﺷﯿﻘﻪ‪.‬‬
‫)‪ .(12‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﺎ ﺧﻠﻌﺖ ﻓﺎﺧﺮه‪.‬‬
‫)‪ .(13‬ﻣﺞ‪ :‬اﯾﻦ ﻓﺘﺢ ﻧﻤﺎﯾﺎن‪.‬‬
‫)‪ .(14‬ﻣﺞ‪ :‬ﻫﺮﮐﺪام ﻋﻠﯽ ﻗﺪر ﻣﺮاﺗﺒﻬﻢ ﺧﻠﻌﺖ و اﻧﻌﺎم‪.‬‬
‫)‪ .(15‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﺸﻤﻮل ﻟﻄﻒ و اﺣﺴﺎن‪.‬‬
‫)‪ .(16‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﺎﻗﺮ ﺧﺎن‪.‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 198‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪185 :‬‬
‫ﻧﺎﻣﺘﻨﺎﻫﯽ »‪ «1‬ﮐﻪ ﻣﺮﺳﻮل ﺷـﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﮔﺬراﻧﯿـﺪه )‪ 69‬اﻟـﻒ( ﮐﯿﻔّﯿﺖ و ﮐﻤّﯿﺖ »‪ «2‬اﻟﺘﻔـﺎت ﺧـﺎﻃﺮ اﻧﻮر ﺧﺎﻗـﺎن ﻗﻀﺎ ﭼﺎﮐﺮ را ﻣﻌﺮوض راي‬
‫ﺷﻬﺰاده ﻣﻈﻔﺮ داﺷـﺘﻪ »‪ ،«3‬ﭼﮕﻮﻧﮕﯽ ﻣﺤﺎرﺑـﺎت ﻧّﻮاب ﻧـﺎﯾﺐ اﻟﺴـﻠﻄﻨﻪ را و ﭼﯿﺮﮔﯽ ﻃـﺎﯾﻔﻪ »‪ «4‬روﺳـﯿﻪ و وﺻـﻮل ﻣـﻮاﮐﺐ ﺑﻬﯿﻪ و ﺣﻘﯿﻘﺖ‬
‫ﻣﺤـﺎرﺑﻪ ﻓﺮﯾﻘﯿـﻦ ﮐﻔﺮه و ﻣﺴــﻠﻤﯿﻦ را »‪ «5‬ﭼﻨـﺎﻧﭽﻪ ﺑـﻪ رأي اﻟﻌﯿـﻦ دﯾـﺪه »‪ «6‬ﺑــﻮد ﻧﯿﺰ »‪ «7‬ﻣﻔﺼـﻼ ﻣﺸـﺮوﺣﺎ ﻋﺮض ﻧﻤـﻮده »‪ ،«8‬ﺷﻬﺰاده‬
‫واﻓﺮﺣﺸﻤﺖ ﻫﻤﻮاره »‪ «9‬ﻣﺘـﺄّﺳﻒ و ﻣﺘـﺄﺛّﺮ ﺑﻮدﻧـﺪ و آرزوي ﺣﺼﻮل ﻣﻘـﺎﺗﻠﻪ و ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ »‪ «10‬روﺳـﯿﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ و ﭘﯿﻮﺳـﺘﻪ ﭼﺸﻢﺑﻪراه ﻣﮋده‬
‫ﻟﻄﯿﻔﻪ ﻏﯿﺒﯽ ﺑﻮدﻧﺪ ﮐﻪ ﮐﯽ ﺑﺸﺎرت اﺳﺘﯿﺼﺎل و اﺿـﻤﺤﻼل روﺳـﯿﻪ ﺧﺬﻻن ﻣﺂل ﺧﻮاﻫﺪ رﺳﯿﺪ‪ «11» .‬و داﯾﻢ ﺗﻤﻨﺎي »‪ «12‬ﻓﺘﺢ و ﻇﻔﺮ ﻟﺸﮑﺮ‬
‫اﺳﻼم را داﺷﺘﻨﺪ‪«13» .‬‬
‫ﮐﯿﻔّﯿﺖ ﻣﺤﺎرﺑﻪ ﭘﺎدﺷﺎه ﻇﻔﺮﻗﺮﯾﻦ ﺑﺎ ﮔﺮوه روﺳﯿﻪ ﺑﺪآﯾﯿﻦ و اﻧﻬﺰام آن ﻓﺌﻪ ﺿﻼﻟﺖ ﻓﺮﺟﺎم »‪«14‬‬
‫ﭼﻮن ﻣـّﺪت ﻣﻨﺎزﻋﻪ ﺑﻪ ﻃﻮل اﻧﺠﺎﻣﯿـﺪ‪ ،‬درﯾﺎي ﻏﻀﺐ ﭘﺎدﺷﺎه ﮐﺎﻣﻞ ﻧﺴﺐ ﺑﻪ ﺟﻮش آﻣﺪه‪ ،‬آﺗﺶ ﻗﻬﺮش اﻟﺘﻬﺎب ﮔﺮﻓﺖ‪ «15» .‬در ﻏّﺮه ﺷﻬﺮ‬
‫ﺟﻤـﺎدي اﻻﺧﺮي »‪ «16‬ﮐﻪ ﺳـﻠﺦ روزﮔـﺎر ﻋﻤﺮ آن ﻃـﺎﯾﻔﻪ ﺿـﻼﻟﺖ ﭘﯿﺮا ﺑـﻮد‪ «17» ،‬ﻧﺨﺴﺖ ﭘﺎدﺷـﺎه ﺳـﮑﻨﺪرﺷﺎن ﺳﻮاران ﺟﻼدتﻧﺸـﺎن و‬
‫ﭘﯿﺎدﮔﺎن آﺗﺶﻓﺸﺎن را ﺑﻪ ﺗﺼﺮف ﺳﻨﮕﺮ و ﻗﺘﻞ آن ﮔﺮوه ﺿﻼﻟﺖ ﺳﯿﺮ ﻣﺄﻣﻮر ﻓﺮﻣﻮد‪ «18» .‬ﺑﺮﺣﺴﺐ اﻣﺮ ﻗﻀﺎ ﻧﻔﺎذ اﺟﻨﺎد ﻇﻔﺮ‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪ :‬ﺧﻠﻌﺖ ﭘﺎدﺷﺎﻫﯽ و ﻣﺮاﺗﺐ ﻣﺮاﺣﻢ ﺷﺎﻫﻨﺸﺎﻫﯽ و ﺟﻠﺪوﯾﯽ‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪ :‬ﮐﻤﯿﺖ و ﮐﯿﻔﯿﺖ‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪ :‬اﻟﺘﻔﺎت اﺷﺮف اﻗﺪس را ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺷﻬﺰاده ﻣﻘﺪس ﻣﻌﺮوض داﺷﺖ و‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪ :‬ﻧﺎﯾﺐ اﻟﺴﻠﻄﻨﻪ و دﻟﯿﺮي‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﻮاﮐﺐ ﻗﯿﺎﻣﺖﻗﺮﯾﻦ و ﺣﻘﯿﻘﺖ ﻣﺠﺎدﻟﻪ و ﻣﻘﺎﺗﻠﻪ ﻋﺴﮑﺮﯾﻦ ﮐﻔﺮ و دﯾﻦ را‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻧﻤﻮده ﺑﻮد‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪» :‬ﻧﯿﺰ« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺞ‪ :‬ﻧﻤﻮد‪.‬‬
‫)‪ .(9‬ﻣﻠﮏ‪ :‬ﻫﻤﻮار‪.‬‬
‫)‪ .(10‬ﻣﺞ‪ :‬آرزوي ﺣﻀﻮر ﻣﻨﺎزﻋﻪ ﺑﺎ‪.‬‬
‫)‪ .(11‬ﻣﺞ‪ ... :‬ﻣﺂل ﻣﺬﮐﻮر و ﻣﻌﺮوض ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(12‬ﻣﺞ‪» :‬ﺗﻤﻨﺎي« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(13‬ﻣﺞ‪ :‬را از ﺧﺪاي ﻣﯽﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(14‬ﻣﺞ‪ :‬از »آن ‪ «...‬ﺗﺎ اﯾﻨﺠﺎ در ﺣﺎﺷﯿﻪ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫)‪ .(15‬ﻣﺞ‪ :‬ﻗﻬﺮش زﺑﺎﻧﻪ زدن ﮔﺮﻓﺘﻪ‪.‬‬
‫)‪ .(16‬ﻣﺞ‪ :‬ﺟﻤﺎدي اﻵﺧﺮ‪.‬‬
‫)‪ .(17‬ﻣﺞ‪ :‬روزﮔﺎر آن ﺟﻤﺎﻋﺖ ﮐﺎﻓﺮ ﺑﻮد‪.‬‬
‫)‪ .(18‬ﻣﺞ‪» :‬ﻓﺮﻣﻮد« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪186 :‬‬
‫ﻧﻬـﺎد ﺑـﺎ ﺗﻔﻨﮓﻫـﺎي اژدﻫـﺎ دم ﯾﻮرش و در ﺳﻮﺧﺘﻦ ﺧﺮﻣﻦ ﻋﻤﺮ آن ﺗﯿﺮه روزﮔﺎران ﻧﻬﺎﯾﺖ ﮐﻮﺷـﺶ ﮐﺮده‪ «1» ،‬ﻣﻌـﺎدل ﯾﮏ ﻫﺰار ﻧﻔﺮ را‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 199‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫ﻋﺮﺿﻪ ﺷﻤﺸـﯿﺮ آﺑﮕﻮن و ﺧـﺎك ﻣﻌﺮﮐﻪ »‪ «2‬را آﻏﺸـﺘﻪ ﺑﻪ ﺧﻮن ﺳﺎﺧﺘﻨـﺪ‪ «3» .‬ﭘﺎﻧﺼـﺪ ﻧﻔﺮ دﯾﮕﺮ اﺳـﯿﺮ و ﮔﺮﻓﺘﺎر »‪ «4‬ﺳﺮﭘﻨﺠﻪ »‪ «5‬ﻏﺎزﯾﺎن‬
‫ﺷﯿﺮﮔﯿﺮ ﺷـﺪه‪ ،‬ﭼﻨـﺪ ﺳـﻨﮕﺮ اﯾﺸﺎن را ﻣﺘﺼـّﺮف و ﮐّﻔﺎر ﻏّﺪار ﺑﻪ ﺟﺎﻧﺐ ﻣﺴـﺠﺪ و ﺑﺎﻏﯽ ﮐﻪ در ﺧﺎرج ﺷـﻬﺮ اﺳﺖ ﻓﺮار و در آﻧﺠﺎ ﻣﺤﺼﻮر‬
‫ﮔﺸـﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﻌﺪ از ﭼﻨﺪ روز دﯾﮕﺮ ﺑﻪ اﻣﯿﺪ اﯾﻨﮑﻪ »‪ «6‬ﺷﺎﯾﺪ از ﺷﺒﯿﺨﻮن ﺻـﺒﺢ اﻣﯿﺪﺷﺎن ﻃﺎﻟﻊ ﺷﻮد »‪ ،«7‬ﺑﺎ اﯾﻦ ﮐﻪ از ﺟﻬﺎﻧﮕﯿﺮي ﺗﯿﻎ ﺧﻮرﺷﯿﺪ‬
‫اﺷـﺘﻬﺎر ﺧﺒﺮدار ﺑﻮدﻧـﺪ‪ ،‬ﺧﻔـﺎش آﺛـﺎر ﻧﯿﻢﺷﺒﯽ از روي اﺿـﻄﺮار ﺑﻪ ﻋﺰم ﺷﺒﯿﺨﻮن از ﻣﺤﻞ اﻗﺎﻣﺖ ﺧﻮد ﺑﯿﺮون »‪ «8‬و ﻋـﺎزم اردوي ﻫﻤﺎﯾﻮن‬
‫ﺷﺪ ﻧﺪ‪.‬‬
‫از ﻣﻌﺎوﻧﺖ ﺑﺨﺖ ﺑﯿﺪار دﻟﯿﺮان ﻟﺸـﮑﺮ ﻇﻔﺮ ﺷـﻌﺎر و ﺷـﯿﺮان »‪ «9‬ﻋﺮﺻﻪ ﮐـﺎرزار از ﻋﺰﯾﻤﺖ اﯾﺸﺎن اﻃﻼع ﯾﺎﻓﺘﻪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﺠﺎدﻟﻪ ﺷـﺘﺎﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻌـﺪ از‬
‫ﻣﺤﺎرﺑـﺎت ﻋﻈﯿﻤﻪ ﺟﻤﻌﯽ ﻧﺎﻣﻌـﺪود از آن ﮔﺮوه )‪ 69‬ب( ﻣﺮدود ﺑﺮ ﺧـﺎك ﻫﻼـك »‪ «10‬اﻓﺘـﺎده‪ ،‬ﻧﺎﭼـﺎر راﯾﺖ ﮐﻔﺮ ﻧﮕﻮنﺳﺎر و ﺑﻪ ﺟﺎﻧﺐ‬
‫ﺳﻨﮕﺮ ﺧﻮد ﻓﺮار ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﻪ ﻓﺎﺻﻠﻪ ﭼﻬﺎر روز ﺳﯿﺼﺪ ﻧﻔﺮ از ﻗّﻮادان و ﺳﻮاران و از ﻧﺎوران ﮔﺮﺟﯽ را ﺑﻪ ﺟﻬﺖ آوردن آذوﻗﻪ و اﺳﺘﻌﺎﻧﺖ‬
‫رواﻧﻪ ﮔﺮﺟﺴﺘﺎن »‪ «11‬و در ﻋﺮض راه ﺑﻪ ﻓﻮﺟﯽ از ﺳـﭙﺎه ﻇﻔﺮ ﻫﻤﺮاه ﮐﻪ ﺑﻪ اﻧﺴـﺪاد و ﻃﺮق ﻣﺄﻣﻮر ﺑﻮدﻧـﺪ ﺑﺮﺧﻮرده‪ ،‬ﯾﮏ ﺻﺪ و ده ﻧﻔﺮ از‬
‫اﯾﺸﺎن ﻣﻘﺘﻮل ﺳـﯿﻒ ﻣﺴـﻠﻮل و ﯾﮏ ﺻﺪ و ﻧﻮد ﻧﻔﺮ دﯾﮕﺮ را ﻣﻘّﯿﺪ و ﻣﻐﻠﻮل ﺑﻪ درﮔﺎه ﺟﻬﺎنﭘﻨﺎه آوردﻧﺪ و ﭼﻮن ﭘﯿﺮﻗﻠﯽ ﺧﺎن ﻗﺎﺟﺎر )‪(108‬‬
‫را ﺑﻪ اﻧﺘﻈـﺎم اﻣﻮر ﮔﺮﺟﺴـﺘﺎن ﺗﻌﯿﯿﻦ و از درﮔﺎه ﺳـﭙﻬﺮآﯾﯿﻦ ﻣﺄﻣﻮر ﺑﻪ آن ﺳـﺮزﻣﯿﻦ ﺷـﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﺳـﺮدار ﮐّﻔﺎر از ﻋﺰﯾﻤﺖ او اﺳـﺘﺤﻀﺎر ﯾﺎﻓﺘﻪ‪،‬‬
‫ﻣﺎﻧﺪه زار ﮐﻪ ﯾﮑﯽ از ﻣﺸﺎﻫﯿﺮ ﺳـﺮﮐﺮدﮔﺎن اﯾﺸﺎن ﺑﻮد ﺑﺎ ﭼﻬﺎرﺻﺪ ﻧﻔﺮ ﺳﺎﻟﺪات و ﭼﻬﺎر ﻋّﺮاده ﺗﻮپ ﺑﻪ ﻣﻌﺎوﻧﺖ اﻫﺎﻟﯽ ﮔﺮﺟﺴـﺘﺎن ﺗﻌﯿﯿﻦ و‬
‫از ﺗﻔﻠﯿﺲ ﻧﯿﺰ ﻣﺴﺎوي ﯾﮏ ﻫﺰار ﻧﻔﺮ ﺳﺎﻟﺪات و ده ﻋّﺮاده ﺗﻮپ و ﯾﮏ ﺻﺪ ﻋّﺮاده ﻗﻮرﺧﺎﻧﻪ و آﻻت ﺣﺮب‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪ :‬و ﺑﺮﺣﺴﺐ ﺣﮑﻢ ﻣﺤﮑﻢ اﺟﻨﺎد ﻇﻔﺮ ﺗﻮأم ﺑﺎ ﺗﻔﻨﮕﻬﺎي اژدﻫﺎوش ﻋﺰم ﯾﻮرش و آﻫﻨﮓ ﮐﺸﺶ و ﮐﻮﺷﺶ ﻧﻤﻮده‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪» :‬ﻣﻌﺮﮐﻪ« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪ :‬آﻏﺸﺘﻪ ﺧﻮن ﺳﺎﺧﺘﻪ‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﻠﮏ‪ :‬ﮔﺮﻓﺘﺎر‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪» :‬ﺳﺮﭘﻨﺠﻪ« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﻪ اﻧﺪﯾﺸﻪ‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪ :‬ﮔﺮدد‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﻠﮏ‪» :‬ﺑﯿﺮون« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(9‬ﻣﺞ‪» :‬ﻟﺸﮑﺮ ﻇﻔﺮ ﺷﻌﺎر و ﺷﯿﺮان« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(10‬ﻣﺞ‪ :‬ﻫﻼك و ﺑﻮار‪.‬‬
‫)‪ .(11‬ﻣﺞ‪ :‬اﺳﺘﻌﺎﻧﺖ از اﻫﺎﻟﯽ ﮔﺮﺟﺴﺘﺎن رواﻧﻪ‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪187 :‬‬
‫و آذوﻗﻪ ﻋﺎزم ﻣﻌﺴﮑﺮ ﺳﺮدار ﻣﺰﺑﻮر ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬در ﻧﻮاﺣﯽ ﭘﻨﺒﮏ )‪ (109‬ﭘﯿﺮ ﻗﻠﯽ ﺧﺎن و ﻏﺎزﯾﺎن ﻇﻔﺮ »‪ «1‬ﻧﺸﺎن ﺑﻪ اﯾﺸﺎن ﻣﺼﺎدف و ﻧﺨﺴﺖ ﺑﻪ‬
‫ﻣﻘﺎﺗﻠﻪ ﻣﺎﻧـﺪه زار ﭘﺮداﺧﺘﻪ‪ ،‬ﺳـﯿﺼﺪ و ﭘﻨﺠﺎه ﻧﻔﺮ ﻗﺘﯿﻞ ﺷﻤﺸـﯿﺮ ﺧﺎرا ﺷـﮑﺎف ﺑﻬﺎدران ﺑﻬﺮام ﻣﺼﺎف و ﺑﻘﯿـﮥ اﻟـّﺴ ﯿﻒ را دﺳـﺘﮕﯿﺮ و ﺑﺎ رﺋﻮس‬
‫ﻣﻘﺘﻮﻟﯿﻦ اﻧﻔﺎذ درﺑﺎر ﻣﻌﺪﻟﺖ اﺗّﺼﺎف ﺳﺎﺧﺘﻪ‪ ،‬از آﻧﺠﺎ ﻋﻨﺎن ﻋﺰﯾﻤﺖ ﺑﻪ ﺟﺎﻧﺐ ﮔﺮوﻫﯽ ﮐﻪ از ﮔﺮﺟﺴﺘﺎن روي ﺑﻪ ﻣﻌﺴﮑﺮ ﮐّﻔﺎر ﻧﻬﺎده ﺑﻮدﻧﺪ‬
‫ﻣﻌﻄﻮف و ﺳـﻠﮏ ﺟﻤﻌّﯿﺖ اﯾﺸﺎن را ﻧﯿﺰ ﺑﻪ ﺣﻤﻼت ﻣﺘﻮاﺗﺮه ﭘﺮﯾﺸﺎن و ﺣﺴﺎم دﻻوران در آن ﻋﺮﺻﻪ ﺳﺮاﻓﺸﺎن ﮔﺸﺘﻪ‪ ،‬اﮐﺜﺮ آﻧﻬﺎ ﻋﺮﺿﻪ ﺗﯿﻎ‬
‫ﺑﯽدرﯾﻎ و ﺗﻮﭘﺨـﺎﻧﻪ »‪ «2‬و ﻗﻮرﺧـﺎﻧﻪ آﻧﻬﺎ ﺑﺎ ﺳـﺮﻫﺎ ﮐﺴـﯿﺐ ﻏﺎزﯾﺎن ﻧﺼـﺮت ﻧﺼـﯿﺐ ﮔﺸﺖ و در روز ﺷـﻨﺒﻪ‪ ،‬ﻧﻬﻢ ﺷـﻬﺮ ﻣﺰﺑﻮر‪ ،‬ﮐﺎرﭘﺮدازان‬
‫دوﻟﺖ ﻣﻨﺼﻮر اﻋﻼم آﺳـﻤﺎنﺧﺮام را ﺑﻪ ﻗﺼـﺪ اﺗﻤﺎم ﮐﺎر آن ﮔﺮوه ﺿـﻼﻟﺖ آﺛﺎر »‪ «3‬ﭘﺮﭼﻢﮔﺸـﺎ و در ﻣﺤـﻞ اﻗﺎﻣﺖ اﯾﺸﺎن ﻋﺎزم ﺟﻨﮓ و‬
‫وﻏﺎ ﮔﺮدﯾﺪﻧﺪ‪ «4» .‬ﺟﻨﻮد ﻇﻔﺮﭘﺮور را »‪ «5‬ﮔﻤﺎن اﯾﻦ ﮐﻪ ﮐﻤﺎن ﻣـﺪاﻓﻌﻪ ﺑﻪ زه ﺗﻮاﻧﻨـﺪ ﮐﺮد »‪ ،«6‬ﺑﻪ ﯾﮑﺒﺎر از راه اﺿـﻄﺮار ﺑﺎ دﻟﯽ از ﺑﯿﻢ دو‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 200‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫ﻧﯿﻢ ﻗﺪم ﺟﺴﺎرت ﭘﯿﺶ ﻧﻬﺎده‪ ،‬در ﻋﺮﺻﻪ ﻧﺒﺮد ﺑﻪ ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ آن ﻃﺎﯾﻔﻪ ﻫﻢ آورد و ﺻﻒآرا ﮔﺸـﺘﻪ »‪ ،«7‬ﻧﺨﺴﺖ ﺗﻔﻨﮕﭽﯿﺎن آﺗﺶﻓﺸﺎن ﺑﺮاﯾﺸﺎن‬
‫ﺣﻤﻠﻪ »‪ «8‬ﺻـﺎﻋﻘﻪ ﺑﺎر )‪ 70‬اﻟﻒ( و ﺑﺮﺣﺴﺐ ﺣﮑﻢ ﻗـﺪر ﻗـﺪر ﻗﻀـﺎ آﺛﺎر ﺑﻬﺎدران ﭘﻠﻨﮓ ﭼﻨﮓ و رزمﺟﻮﯾﺎن ﺷـﯿﺮ ﺟﻨﮓ »‪ «9‬ﮐﻪ از ﺳﻬﻢ‬
‫ﺳﻬﺎم ﺧﻮنآﺷﺎمﺷﺎن ﻣﺎﻫﯽ ﻓﻠﮏ ﺑﺮ ﺗﺎﺑﻪ اﺿـﻄﺮاب ﻣﯽﺗﭙﯿـﺪ‪ «10» ،‬ﺑـﺎ ﺗﯿﻎﻫﺎي آﺧﺘﻪ ﺑﺮ ﻗﻠﺐ »‪ «11‬آن ﮔﺮوه ﺗﺎﺧﺘﻪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﺠﺮد وﺻﻮل ﺳـﭙﺎه‬
‫ﻇﻔﺮ ﻫﻤﺮاه »‪ «12‬ﺑﻪ ﺗﯿﭗ آن ﮔﺮوه ﺿـﻼﻟﺖﭘﮋوه »‪ «13‬ﻋّﺮادهﻫﺎي »‪ «14‬ﺗﻮپ را ﺑـﺎ ﮔﺮزﻫﺎي »‪ «15‬اﻟﺒﺮز ﮐﻮب درﻫﻢ ﺷﮑﺴـﺘﻪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺑﺮﯾﺪن‬
‫رﺋﻮس ﻣﻨﺤﻮس ﻣﺘﺠّﻨﺪه روس ﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ و ﺧﺎك آن وادي را ﺑﺎ ﺗﯿﻎﻫﺎي اﻟﻤﺎس دم ﯾﺎﻗﻮتﮔﻮن ﺳﺎﺧﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪ :‬ﻧﺼﺮت‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪ :‬ﺗﻮپ‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪ :‬ﺿﻼﻟﺖ ﻓﺮﺟﺎم‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪ :‬ﮔﺮدﯾﺪه‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪ :‬ﺟﻨﻮد ﺿﻼﻟﺖ ﭘﺮورد را ﺑﻪ‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﻪ ﭼﻠﻪ ﺗﻮاﻧﻨﺪ آورد‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪ :‬در ﻋﺮﺻﻪ ﻧﺒﺮد ﻗﺪم ﺟﺴﺎرت ﭘﯿﺶ ﻧﻬﺎده‪ ،‬در ﺑﺮاﺑﺮ ﺟﯿﻮش ﻧﺼﺮت اﻧﺘﻤﺎر ﺻﻒآرا ﮔﺸﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﻠﮏ‪» :‬ﺟﻤﻠﻪ« ﻣﺞ‪ :‬ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(9‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﻬﺎدر ﺟﻨﮓ‪.‬‬
‫)‪ .(10‬ﻣﺞ‪ :‬در ﺗﺎﺑﻪ اﺿﻄﺮار ﺑﺮﯾﺎن ﺑﻮد‪.‬‬
‫)‪ .(11‬ﻣﺞ‪» :‬ﻗﻠﺐ« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(12‬ﻣﺞ‪ :‬ﺳﭙﺎه ﻗﯿﺎﻣﺖ ﻧﻬﯿﺐ‪.‬‬
‫)‪ .(13‬ﻣﺞ‪ :‬آن ﮔﺮوه ﺑﺪﺗﺮﮐﯿﺐ‪.‬‬
‫)‪ .(14‬ﻣﺘﻦ‪ :‬ﻋﺮادﻫﺎي‪.‬‬
‫)‪ .(15‬ﻣﻠﮏ‪» :‬را ﺑﺎ ﮔﺮزﻫﺎي« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪188 :‬‬
‫ﺷﻌﺮ‪«1» :‬‬
‫ﮐﻤﺎن ﺧﻢ ﭼﻮ »‪ «2‬اﺑﺮوي ﺟﺎﻧﺎن ﺷﺪهز ﻫﺮﮔﻮﺷﻪ ﻏﺎرﺗﮕﺮ ﺟﺎن ﺷﺪه‬
‫ُﮐﻠﻪ ﺧﻮدﻫﺎ ﮔﺸﺘﻪ ﮔﻠﮕﻮن ﻫﻤﻪﭼﻮ »‪ «3‬دﻟﻬﺎي ﻋّﺸﺎق ﭘﺮﺧﻮن ﻫﻤﻪ‬
‫ﭼﻨﺎن ﻧﯿﺰه را در زره رﻓﺘﻪ ﻧﯿﺶﮐﻪ اﻓﻌﯽ درآﯾﺪ ﺑﻪ ﺳﻮراخ ﺧﻮﯾﺶ‬
‫ﻓﺘﺎده در آن ﭘﻬﻦدﺷﺖ درﺷﺖﺳﺮ ﻧﺎﺗﺮاﺷﯿﺪه ﭼﻮن ﺧﺎرﭘﺸﺖ‬
‫ﻧﺸﺴﺘﻪ ز ﺑﺲ ﺗﯿﺮ ﺑﺮ »‪ «4‬ﻣﺮد ﺟﻨﮓدرﺧﺖ ﺧﺪﻧﮕﯽ ﺷﺪه ﻫﺮﻧﻬﻨﮓ‬
‫ﮔﺬر ﮐﺮده ﺗﯿﺮ از زرهﻫﺎ ﭼﻨﺎنﮐﻪ ﺑﺎد از ﺳـﺮ زﻟﻒ ﺳـﯿﻤﯿﻦ ﺑﺮان ﻟﻮﻧﻪ و دورﮐﻮ »‪ «5‬و ﺳﻪ ﻧﻔﺮ دﯾﮕﺮ از رؤﺳﺎي آن ﻃﺎﯾﻔﻪ ﻣﻨﺤﻮس ﺑﺎ ﺷـﺶ‬
‫ﻫﺰار ﮐﺲ از ﻋﺴﺎﮐﺮ اﯾﺸﺎن ﻃﻌﻤﻪ اﻓﺎﻋﯽ ﺳـﻨﺎن و ﺳﯽ و ﭼﻬﺎر ﻋّﺮاده »‪ «6‬ﺗﻮپ و ﺑﺴﯿﺎري از آﻻت ﺣﺮب و ﺿﺮب »‪ «7‬ﺑﻪ ﺗﺼﺮف ﻏﺎزﯾﺎن‬
‫ﻧﺼـﺮتﻧﺸﺎن درآﻣـﺪه‪ ،‬ﻣﻌﺎﻧـﺪﯾﻦ دﯾﻦ ﭼـﻮن از ﭼﯿﺮهدﺳـﺘﯽ ﻣﺠﺎﻫـﺪﯾﻦ اﺧـﺘﺮ ﺑﺨﺖ ﺧﻮد را ﺗﯿﺮه ﯾﺎﻓﺘﻨـﺪ‪ ،‬راﯾﺖ ﮐﻔﺮ را ﻣﻨﮑﻮس ﻧﻤﻮده‪ ،‬ﺑﻪ‬
‫ﺟﺎﻧﺐ ﻣﻄﺮﯾﺲ ﺧﻮد ﺷـﺘﺎﻓﺘﻨﺪ و ﺷﺐ ﯾﮑﺸـﻨﺒﻪ ﺑﻨﻪ و آﻏﺮوق ﺧﻮد را ﺟﻤﻊ و ﺑﻪ ﻗﺪري ﮐﻪ ﺣﻤﻞ آن ﺳـﻬﻞ »‪ «8‬ﺑﺎﺷﺪ ﺑﺮداﺷـﺘﻪ و ﺑﻘﯿﻪ را در‬
‫ﺳﻨﮕﺮ ﮔﺬاﺷﺘﻪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺟﺎﻧﺐ ﮔﺮﺟﺴﺘﺎن ﻓﺮار و ﻣﺮﺣﻠﻪﭘﯿﻤﺎي وادي ادﺑﺎر ﮔﺮدﯾﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 201‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫ﺻﺒﺎح آنروز »‪ «9‬ﻓﻮﺟﯽ ﮐﺜﯿﺮ از ﻋﺴﺎﮐﺮ ﻣﻨﺼﻮر ﺣﺴﺐ اﻟﺤﮑﻢ ﻗﻀﺎ دﺳـﺘﻮر ﻣﺘﻌﺎﻗﺐ آﻧﻬﺎ ﺗﻌﯿﯿﻦ ﺷﺪه‪ ،‬ﺳـﺮ و اﺧﺘﺮﻣﻪ ﺑﯽﺷﻤﺎر از آن ﻓﺮﻗﻪ‬
‫ﺿﻼﻟﺖ ﺷـﻌﺎر دﺳـﺘﮕﯿﺮ ﻏﺎزﯾﺎن ﻇﻔﺮ ﭘﯿﺶﮐﺎر ﮔﺮدﯾﺪ‪ .‬ﻓﯽ اﻟﺤﻘﯿﻘﻪ ﭘﺮده ﻧﺎﻣﻮس ﻧﺎﻗﻮس ﭼﻮن دلﻫﺎي ﮐﻔﺮه روس درﯾﺪه‪ ،‬و ﺻـﯿﺖ ﺗﮑﺒﯿﺮ‬
‫ﻣﻘـّﯿ ﺪان ﻣﻠﺖ ﺑﯿﻀـﺎي ﻧﺒـّﻮي را ﺑﻪ ﮔﻮش »‪ «10‬رﺳﺎﻧﯿـﺪه‪ ،‬زﻧّـﺎر را ﺗـﺎر از ﻫﻢ ﮔﺴـﺴﺖ و ﺻـﻠﯿﺐ ﭼﻮن اﻋﻨـﺎق اﻫﻞ ﻧﻔﺎق درﻫﻢ ﺷـﮑﺴﺖ‪.‬‬
‫ﻣﺴـﺮﻋﺎن ﺻـﺒﺎ رﻓﺘـﺎر از درﺑـﺎر ﺳـﭙﻬﺮﻣﺪار ﺑﻪ اﻃﺮاف و اﮐﻨـﺎف ﺑﻼـد و اﻣﺼـﺎر ﻣـﺄﻣﻮر و ازﯾﻦ ﺑﺸـﺎرت ﻓﺮحﺑﺨﺸﺎ و ﻧﻮاي ﻏﻢزدا )‪ 70‬ب(‬
‫ﻓﺮخاﻧﺪوز ﻗﻠﺐ ﻣﻬﺠﻮران »‪ «11‬ﻧﺰدﯾﮏ و دور ﮔﺮدﯾﺪه‪ ،‬ﺧﻄﺒﺎي ﻓﺼﯿﺢ ﺑﯿﺎن »‪ «12‬و ﻧﻘﺒﺎي ﺷﯿﺮﯾﻦزﺑﺎن ﺑﺮ رﺋﻮس اﻋﻮاد‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪ :‬ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪ :‬ﭼﻪ‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪ :‬ﭼﻪ‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪ :‬در‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪ :‬دوژﮐﻮ‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪ :‬ﻋﺮاده ﻋﺮاده‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪ :‬آﻻت ﺣﺮوب‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﻠﮏ‪» :‬ﺳﻬﻞ« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(9‬ﻣﺞ‪ :‬آنروز ﻣﺰﺑﻮر‪.‬‬
‫)‪ .(10‬ﻣﺞ‪ :‬ﮔﻮش ﺳﺮوش‪.‬‬
‫)‪ .(11‬ﻣﺞ‪ :‬ﻓﺮحرﺳﺎن ﻗﻠﺐ ﻣﻬﺠﻮر اﻫﺎﻟﯽ‪.‬‬
‫)‪ .(12‬ﻣﻠﮏ‪ :‬ﻓﺴﯿﺢ‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪189 :‬‬
‫ﻣﻨﺎﺑﺮ »‪ «1‬ﺑﻪ ذﮐﺮ ﺣﻤﺪ و ﺛﻨﺎي ﻗﺎدر ﯾﮑﺘﺎ و »‪ «2‬دوام دوﻟﺖ ﺟﺎوﯾﺪ ﺑﻘﺎ رﻃﺐ اﻟﻠﺴﺎن و ﻋﺬب اﻟﺒﯿﺎن ﺷﺪه و ﺟﻤﯿﻊ ﺑﻼد ﻣﺤﺮوﺳﻪ ﭼﺮاﻏﺎن و‬
‫آذﯾﻦ »‪ «3‬ﺷﺪه‪ ،‬ﻧﻘﺎرهﻫﺎي ﺑﺸﺎرت و »‪ «4‬ﺷﺎدﻣﺎﻧﯽ ﺑﻠﻨﺪآوازه ﮔﺮدﯾﺪ و ﻣﺤّﻤﺪ ﺣﺴﻦ آﻗﺎي ﻗﺎﺟﺎر »‪ «5‬ﺑﻪ ﺟﻬﺖ اﺑﻼغ اﯾﻦ ﻧﻮﯾﺪ ﺳﺮاﺳﺮ اﻣﯿﺪ‬
‫از درﺑﺎر ﻓﻠﮏﻣﺪار »‪ «6‬ﻣﺄﻣﻮر ارض ﻓﯿﺾ آﺛﺎر و ﺧﺪﻣﺖ »‪ «7‬ﺷﻬﺰاده ﻧﺎﻣﺪار ﮔﺮدﯾﺪه‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﻮازش ﻣﻠﻮﮐﺎﻧﻪ و اﻧﻌﺎﻣﺎت ﺧﺴﺮواﻧﻪ اﺧﺘﺼﺎص‬
‫ﯾﺎﻓﺖ و ﮐﻮﭼﻪ و ﺑﺎزار ارض ارم آﺛﺎر ﻫﻔﺖ ﺷـﺒﺎﻧﻪروز از ﭘﺮﺗﻮ ﭼﺮاغﻫﺎي آﻓﺘﺎب ﺿـﯿﺎ ﻏﯿﺮت ﻓﻠﮏ ﻣﯿﻨﺎ ﺷـﺪه »‪ ،«8‬ﺟﻤﯿﻊ ﻣﺮدم از ﺻﻐﯿﺮ و‬
‫ﮐﺒﯿﺮ و ﺑﺮﻧﺎ و ﭘﯿﺮ ﻧﻮاي ﺷﺎدﯾﺎﻧﻪ و ﺗﺮاﻧﻪ ﭼﻨﮓ و ﭼﻐﺎﻧﻪ »‪ «9‬ﺑﻪ ﮐﺮه اﺛﯿﺮ رﺳﺎﻧﯿﺪﻧﺪ‪ .‬ﭘﺎدﺷﺎه ﺟﻮانﺑﺨﺖ ﮐﺎﻣﺮان ﺑﻌﺪ از اﻧﻬﺰام روﺳﯿﻪ ﺧﺬﻻن‬
‫ﺷﻌﺎر »‪ «10‬و اﻧﺘﻈﺎم ﺻﻔﺤﺎت آذرﺑﺎﯾﺠﺎن ﮐﻤﯿﺖ ﺧﻮشﺧﺮام را ﺑﻪ ﺻﻮب دار اﻟﻤﻠﮏ ﻃﻬﺮان ﻣﻌﻄﻮف داﺷﺘﻪ‪ ،‬ﻣﺤّﻤﺪ ﻋﻠﯽ ﺧﺎن ﻗﺎﺟﺎر ﺷﺎم‬
‫ﺑﯿﺎﺗﯽ را ﺑﺎ ﻓﻮﺟﯽ از ﻏﺎزﯾﺎن ﻣﺄﻣﻮر ﺑﻪ ﺣﺮاﺳﺖ ﺑﻠﺪه ﺗﺒﺮﯾﺰ و ﺳﺮداري آن ﺳﺎﻣﺎن ﻓﺮﻣﻮده‪ ،‬در اواﺳﻂ ﺷﻬﺮ رﺟﺐ اﻟﻤﺮﺟﺐ »‪ «11‬ﺳﺎﺣﺖ ري‬
‫را رﺷﮏ روﺿﻪ رﺿﻮان و ﻏﯿﺮت ﺑﺎغ ﺟﻨﺎن ﺳﺎﺧﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻧﮕﺎرش ﺑﻌﻀﯽ از ﺳﻼﻃﯿﻦزادﮔﺎن »‪ «12‬اﻓﻐﺎن و ﻓﺘﺢ ﻏﻮرﯾﺎن ﺑﻪ ﻋﻨﺎﯾﺎت »‪ «13‬ﻣﻠﮏ ﻣّﻨﺎن و اﯾﺰد ﺳﺒﺤﺎن »‪«14‬‬
‫ﻫﺮﭼﻨﺪ وﻗﺎﯾﻊ ﻣﻠﻮك و ﺷـﻬﺰادﮔﺎن ﻫﻨﺪوﺳـﺘﺎن و ﺗﺮﮐﺴﺘﺎن ﻣﻨﺎﺳﺐ ﻣﻘﺎم و ﻻﯾﻖ ﻧﮕﺎرش اﯾﻦ ﺗﺎرﯾﺦ »‪ «15‬ﻫﻤﺎﯾﻮن ﻓﺮﺟﺎم ﻧﯿﺴﺖ و ﻣﻘﺼﻮد‬
‫ﮐﻠﯽ ﺷﺮح اﺣﻮال »‪ «16‬ﻓﺮﺧﻨﺪه ﻓﺎل ﻧّﻮاب ﮐﺎﻣﯿﺎب ﻣﺎﻟﮏ »‪ «17‬رﻗﺎب ﺷـﻬﺰاده ﺑﯽﻫﻤﺎل اﺳﺖ‪ ،‬و ﻟﯿﮑﻦ ﺑﻨﺎﺑﺮ ﺗﺮادف ﮐﻼم و ﻣﻌﺎﺻﺮ ﺑﻮدن‬
‫آﻧﻬﺎ ﺑﻪ اﯾﻦ‬
‫______________________________‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 202‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪ :‬رؤس ﻣﻨﺎﺑﺮ اﺳﻼم‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪ :‬ﺛﻨﺎي ﺣﻖ ﻋﺰ و ﻋﻼ و دﻋﺎي‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪ :‬آذﯾﻦﺑﻨﺪي‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪» :‬ﺑﺸﺎرت و« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﻠﮏ‪» :‬ﻣﺤّﻤﺪ ﺣﺴﻦ آﻗﺎي ﻗﺎﺟﺎر« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪ :‬درﮔﺎه ﻓﻠﮏ ﻣﻘﺪار‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪» :‬ﺧﺪﻣﺖ« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺞ‪ :‬از ﭼﺮاﻏﺎن ﺳﭙﻬﺮآﺳﺎ ﺷﺪه‪.‬‬
‫)‪ .(9‬ﻣﺞ‪ :‬و ﻧﻐﻤﻪ ﭼﻨﮓ و ﺗﺮاﻧﻪ‪.‬‬
‫)‪ .(10‬ﻣﺞ‪ :‬ﻧﺸﺎن‪.‬‬
‫)‪ .(11‬ﻣﺞ‪ :‬در اواﺳﻂ رﺟﺐ‪.‬‬
‫)‪ .(12‬ﻣﺞ‪» :‬زادﮔﺎن« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(13‬ﻣﺞ‪ :‬ﻋﻨﺎﯾﺖ‪.‬‬
‫)‪ .(14‬ﻣﺞ‪» :‬اﯾﺰد ﺳﺒﺤﺎن« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(15‬ﻣﺞ‪ :‬ﻻﯾﻖ ﺳﯿﺎق اﯾﻦ ﺗﻮارﯾﺦ‪.‬‬
‫)‪ .(16‬ﻣﺞ‪ :‬ﺣﺎل‪.‬‬
‫)‪ .(17‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﻤﺎﻟﮏ‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪190 :‬‬
‫دوﻟﺖ اﺑﺪارﺗﺴﺎم »‪ «1‬ﺷـّﻤﻪاي از وﻗﺎﯾﻊ اﯾﺸﺎن »‪ «2‬را درﯾﻦ ﺻـﻔﺤﻪ ﺷـﺮف ﻧﮕﺎرش ﻣﯽدﻫﺪ‪ .‬اوﻻ ﭼﻮن ﺳـﻼﻃﯿﻦ اﻓﺎﻏﻨﻪ ﻫﻢداﺳﺘﺎن »‪ «3‬ﺑﻪ‬
‫ﺣﺴﺐ ﻗﺮب ﺟﻮار و ﺳﻤﺖ ﻗﺪﻣﺖ ﺗﻮّﺳﻞ ﺑﻪ اﯾﻦ ﺷﻮﮐﺖ اﺑﺪ ﻣّﺪت »‪ «4‬اوﻟﯽ ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﻟﻬﺬا ﺟﻮاد ﺧﺎﻣﻪ ﻣﺸﮑﯿﻦ ﺧﺘﺎﻣﻪ و ﮐﻤﯿﺖ ﻗﻠﻢ ﻋﻨﺒﺮ‬
‫رﻗﻢ »‪ «5‬ﺑﻪ ﺟﺴﺘﺠﻮي اﺣﻮال اﯾﺸﺎن ﺑﻪ اﯾﻦ ﻃﺮﯾﻖ ﺗﮑﺎﭘﻮ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ ﮐﻪ اﺣﻤﺪ ﺷﺎه اﻓﻐﺎن ﺑﻌﺪ از ﺳﭙﺮي ﺷﺪن دوﻟﺖ ﻧﺎدره ﻧﺎدري‪ 71) ،‬اﻟﻒ(‬
‫ﺑﺎ ﻓﻮﺟﯽ از اﻓﺎﻏﻨﻪ ﻫﻢداﺳـﺘﺎن و ﺑﻪ ﻗـﺪر اﻣﮑﺎن و دﺳﺖرس دﺳﺖ ﺑﻪ ﺧﺰاﻧﻪ رﺳﺎﻧﯿﺪه‪ ،‬آﻧﭽﻪ ﻧﺼـﯿﺐ ﺑﻮد ﮐﺴـﯿﺐ و ﯾﮑﺮان ﻫّﻤﺖ را »‪ «6‬ﺑﻪ‬
‫ﺻﻮب ﻗﻨﺪﻫﺎر ﮐﻪ ﻣﻮﻃﻦ اﺻـﻠﯽ اﯾﺸﺎن »‪ «7‬ﺑﻮد »‪ «8‬ﮔﺮمرﻓﺘﺎر »‪ «9‬و در آﻧﺠﺎ ﺑﻪ داﻧﻪ اﺣﺴﺎن ﻣﺮغ دل وﺣﺸﯽﺻـﻔﺘﺎن اﻓﻐﺎن را ﺻﯿﺪ ﻧﻤﻮده‬
‫»‪ «10‬و در ﻣﯿﺎن اﻣﺜﺎل و اﻗﺮان ﻟﻮاي ﺑﺮﺗﺮي ﺑﺮاﻓﺮاﺷﺖ و ﻫﻤﻮاره ﻧﻘﺶ ﺳـﻠﻄﻨﺖ را ﺑﺮ ﻟﻮح دل ﺧﻮد ﻣﯽﻧﮕﺎﺷﺖ »‪ ،«11‬ﺗﺎ رﻓﺘﻪرﻓﺘﻪ ﺑﺮ اﺣﺸﺎم‬
‫و اﯾﻼت ﻗﻨـﺪﻫﺎر و ﻫﺮات »‪ «12‬و ﻫﺰارهﺟﺎت ﺻﻮﺑﻪ ﮐﺎﺑﻞ ﻣﺴـﺘﻮﻟﯽ ﺷـﺪه‪ ،‬ﻓﺮﻣﺎﻧﻔﺮﻣﺎﯾﯽ آن دﯾﺎر ﺑﯽﻣﻨﺎزﻋﺖ اﻏﯿﺎر ﺑﻪ »‪ «13‬او ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ‪،‬‬
‫ﮐﺎﺑﻞ و ﺑﺮﺷﺎور )‪ (110‬و ﮐﺸـﻤﯿﺮ و ﻗﻠﯿﻠﯽ از ﺻﻮﺑﻪﺟﺎت ﻫﻨﺪ را ﻣﺴـّﺨﺮ ﻧﻤﻮده‪ ،‬ﻣﺪت ﺑﯿﺴﺖ ﺳﺎل ﻣﺘﺠﺎوز ﺑﻪ ﮐﺎم دل ﺳﻠﻄﻨﺖ ﮐﺮده »‪،«14‬‬
‫ﭼﻮن ﺑﻪ ﺣﺴﺐ آب و ﻫﻮا ﻗﻨﺪﻫﺎر را ﺑﺮاي ﻣﺴـﺘﻘﺮ ﺧﻮد ﻧﭙﺴـﻨﺪﯾﺪ‪ ،‬از ﺷـﻬﺮ ﻣﺰﺑﻮر ﺑﻪ ﻓﺎﺻـﻠﻪ ﯾﮏ ﻓﺮﺳﺦ ﺷﻬﺮي ﺑﻨﺎ ﮐﺮده‪ ،‬آن را ﺑﻪ »اﺣﻤﺪ‬
‫ﺷﺎﻫﯽ« )‪ (111‬ﻣﻮﺳﻮم ﺳـﺎﺧﺖ و دار اﻟﻤﻠﮏ »‪ «15‬ﺧﻮد ﻧﻤﻮد‪ «16» .‬ﺑﻌﺪ از او »‪ «17‬ﺗﯿﻤﻮر ﺷﺎه وﻟﺪ ﺳـﻌﺎدت اﺛﺮش »‪ «18‬اﻓﺴﺮ ﺳﺮوري و‬
‫ﺗﺎج ﻓﺮﻣﺎﻧﺪﻫﯽ ﺑﺮ ﺳﺮ ﻧﻬﺎده‪ ،‬ﺳﯽ ﺳﺎل ﻣﻦ ﺣﯿﺚ اﻻﺳﺘﻘﻼل ارﯾﮑﻪ دوﻟﺖ و ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواﯾﯽ را ﺑﻪ وﺟﻮد »‪«19‬‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪ :‬اﺑﺪ ﻓﺮﺟﺎم‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪ :‬وﻗﺎﯾﻌﺸﺎن‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪» :‬ﻫﻢداﺳﺘﺎن« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 203‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪ :‬ﺷﻮﮐﺖ ﺟﺎوﯾﺪﻣﺪار‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪ :‬ﻟﻬﺬا ﮐﻤﯿﺖ ﻗﻠﻢ و ﺟﻮاد ﺧﺎﻣﻪ ﻣﺸﮑﯿﻦ رﻗﻢ‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪ :‬ﻋﺰﯾﻤﺖ‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪ :‬اﺻﻠﯽ ﺷﺎن‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﻠﮏ‪» :‬ﺑﻮد« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(9‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﻌﻄﻮف‪.‬‬
‫)‪ .(10‬ﻣﻠﮏ‪» :‬ﻧﻤﻮده« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(11‬ﻣﺞ‪ :‬ﻫﻤﻮاره رﻗﻢ ﺳﻠﻄﻨﺖ ﺑﺮ ﺻﻔﺤﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﻣﯽﻧﮕﺎﺷﺖ‪.‬‬
‫)‪ .(12‬ﻣﺞ‪ :‬ﻫﺮات و ﻗﻨﺪﻫﺎر‪.‬‬
‫)‪ .(13‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﺮ‪.‬‬
‫)‪ .(14‬ﻣﻠﮏ‪ :‬از »ﻣﺪت ﺑﯿﺴﺖ ‪ «...‬ﺗﺎ اﯾﻨﺠﺎ را ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(15‬ﻣﺞ‪ :‬در اﻟﻤﻠﮏ‪.‬‬
‫)‪ .(16‬ﻣـﺞ‪ :‬ﭼﻮن آب و ﻫﻮاي ﻗﻨـﺪﻫﺎر ﺑﻪ ﻣﺰاج او ﺳﺎزﮔـﺎر ﻧﺒﻮد‪ ،‬ﻣﮑﺎن ﺷـﻬﺮ را ﺗﺒـﺪﯾﻞ داده‪ ،‬ﺑﻪ ﻓﺎﺻـﻠﻪ ﯾﮏ ﻓﺮﺳـﺦ از ﺷـﻬﺮ ﻗـﺪﯾﻢ ﺑﻨﺎي‬
‫آﺑﺎدي ﻧﻬﺎده‪ ،‬آن را ﺑﻪ اﺣﻤﺪ ﺷﺎﻫﯽ ﻣﻮﺳﻮم و دار اﻟﻤﻠﮏ ﺧﻮﯾﺶ ﺳﺎﺧﺖ‪.‬‬
‫)‪ .(17‬ﻣﺞ‪ :‬ازو‪.‬‬
‫)‪ .(18‬ﻣﺞ‪ :‬اﻓﺴﺮش‪.‬‬
‫)‪ .(19‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﻪ ﻓﺮ وﺟﻮد‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪191 :‬‬
‫ﺧﻮﯾﺶ ﻣﺰّﯾﻦ داﺷﺖ و از اﺣﻤـﺪ ﺷﺎﻫﯽ ﮐﻪ دار اﻟﻤﻠﮏ ﭘﺪرش ﺑﻮد ﺗﻐﯿﯿﺮ ﻣﮑﺎن داده »‪ «1‬اﺛﺎﺛﻪ ﺳﻠﻄﻨﺖ را ﺑﻪ ﮐﺎﺑﻞ ﮐﺸﯿﺪه‪ ،‬در آﻧﺠﺎ اﻋﻼم‬
‫ﺟﻬﺎنداري ﺑﺮاﻓﺮاﺧﺖ‪.‬‬
‫ﺑﻌـﺪ از ﺑـﺪرود ﺟﻬﺎن ﻓﺎﻧﯽ‪ ،‬ﺧﻠﻒ ارﺷﺪش‪ ،‬زﻣﺎن ﺷﺎه ﺑﻪ وراﺛﺖ »‪ «2‬ﺟﺎﻟﺲ ﺗﺨﺖ ﭘـﺪر و ﺻﺎﺣﺐ »‪ «3‬دﯾﻬﯿﻢ و اﻓﺴﺮ ﺷﺪه‪ ،‬ﺑﻪ »‪ «4‬اﻧﺪك‬
‫روزﮔﺎري ﮐﻪ آﻓﺘﺎب دوﻟﺘﺶ ﺑﻪ اوج ﺗﻤّﻨﺎ رﺳﯿﺪ »‪ ،«5‬ﺑﺮادرش‪ «6» ،‬ﺷﺎﻫﺰاده ﻣﺤﻤﻮد‪ ،‬ﮐﻪ ﺑﻪ ﺣﺴﺐ ﺳﻦ از او »‪ «7‬ﺑﺰرﮔﺘﺮ و ﺧﻮد را وارث‬
‫ﻣﻠـﮏ ﭘـﺪر ﻣﯽداﻧﺴﺖ و ﻫﻤﯿﺸﻪ ﺷـﺮاره ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ او را در ﮐﺎﻧﻮن ﻧﻬﺎن ﻣﯽداﺷﺖ‪ «8» ،‬ﺑـﺎ ﺑﺮادر اﻋﯿـﺎﻧﯽ ﺧﻮﯾﺶ‪ ،‬ﺷﺎﻫﺰاده ﻓﯿﺮوز‪ ،‬در ﺟﺰو‬
‫ﻣﻤّﻬﺪ ﺷﺪه‪ ،‬ﻟﻮاي ﻃﻐﯿﺎن و ﻋﺼـﯿﺎن ﺑﺮاﻓﺮاﺷﺖ و از دار اﻟﺴـﻠﻄﻨﻪ ﻫﺮات ﮐﻪ ﻣﺴﺘﻘﺮ آن ﺷﻬﺰاده »‪ «9‬ﻧﯿﮑﻮ ﺻﻔﺎت ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﺰم ﺧﻮدﺳﺮي ﻗﺪ‬
‫ﺑﺮاﻓﺮاﺧﺘﻪ‪ ،‬ﻣﺘﺮﺻﺪ رزم و ﭘﯿﮑﺎر ﺑﺮادر ﮔﺮدﯾﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻌﺪ از آﻧﮑﻪ »‪ «10‬ﭘﺮﺗﻮ اﯾﻦ ﺧﺒﺮ ﺳﺎﻣﻌﻪاﻓﺮوز »‪ «11‬ﮐﺎﺑﻞ ﺷﺎه ﮔﺮدﯾـﺪ‪ ،‬ﻏﯿﺮت ﺷﺎﻫﺎﻧﻪ ﺑﻪ ﺣﺮﮐﺖ آﻣﺪه‪ ،‬از ﮐﺎﺑﻞ و ﺳﺎﯾﺮ ﻣﻤﺎﻟﮏ ﻣﺤﺮوﺳـﻪ‬
‫ﺧﻮد »‪ «12‬ﺳـﭙﺎﻫﯽ ﻓﺰون از ﻗﻄﺮات اﻣﻄﺎر و ﻟﺸﮑﺮي »‪ «13‬زﯾﺎده از ﻋﺪات »‪ «14‬ﻣﻮر و ﻣـﺎر ﻓﺮاﻫﻢ آورده‪ ،‬ﺑﻪ دﻓﻊ ﻣﺎده ﻓﺴﺎد ﺑﺮادر از دار‬
‫اﻟﻤﻠﮏ )‪ 71‬ب( و ﻣﻤﻠﮑﺖ ﺧﻮد »‪ «15‬ﺣﺮﮐﺖ ﮐﺮده‪ ،‬ﻋﺎزم ﻫﺮات ﮔﺮدﯾﺪ‪ .‬ﺷﺎﻫﺰاده ﻣﺤﻤﻮد ﻧﯿﺰ ﺑﺎ ﻟﺸﮑﺮي »‪ «16‬ﻧﺎﻣﻌﺪود ﺑﻪ ﺳﺘﯿﺰ و آوﯾﺰ‬
‫ﮐﺎﺑـﻞ ﺷـﺎه از ﻫﺮات ﺑﯿﺮون آﻣـﺪه‪ ،‬در ﻣﺘّﻌﻠﻘﺎت آن دﯾﺎر ﺗﻘﺎرب و ﺗﻼﻗﯽ ﻓﺮﯾﻘﯿﻦ ﺷـﺪه‪ «17» ،‬دو ﺑﺮادر در ﺑﺮاﺑﺮ ﯾﮑـﺪﯾﮕﺮ »‪ «18‬ﺻﻒآرا‬
‫ﮔﺸـﺘﻨﺪ‪ .‬ﭼﻮن ﻫﻤﯿﺸﻪ اﺑﻨـﺎي روزﮔـﺎر را ﻫﻨﮕـﺎﻣﻪ ﺑﺮﻫﻢزﻧﯽ ﺷـﻌﺎر اﺳﺖ و ﺑﺮ ﻟﻮح ﺿـﻤﯿﺮ ﺷﺐ و روز ﻧﻘﺶ دورﻧﮕﯽ ﻧﮕﺎﺷـﺘﻦ ﮐـﺎر »‪«19‬‬
‫اﮐﺜﺮي از‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪ :‬ﻧﻤﻮده‪.‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 204‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪ :‬ﺷﺎه ﺣﺴﺐ اﻻرث‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪ :‬ﻃﺎﻟﺐ‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪» :‬ﺑﻪ« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪ :‬روزﮔﺎري ﮐﺮوﻓﺮي ﮐﺮده‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﺮادراﻧﺶ‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪ :‬ازو‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺞ‪ :‬ﻧﻬﺎل ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ را در دل ﻣﯽﮐﺎﺷﺖ‪.‬‬
‫)‪ .(9‬ﻣﺞ‪ :‬ﺟﺎﯾﮕﯿﺮ آن ﺷﺎﻫﺰاده‪.‬‬
‫)‪ .(10‬ﻣﺞ‪ :‬اﯾﻨﮑﻪ‪.‬‬
‫)‪ .(11‬ﻣﺞ‪ :‬ﺳﺎﻣﻌﻪاﻓﺮوز ﭘﯿﺸﮕﺎه آﮔﺎﻫﯽ‪.‬‬
‫)‪ .(12‬ﻣﺞ‪ :‬ﮐﺎﺑﻞ و ﻫﻨﺪوﺳﺘﺎن و زﻣﻨﯿﺪاور و ﻏﺰﻧﯿﻦ و ﺑﻠﻮﭼﺴﺘﺎن‪.‬‬
‫)‪ .(13‬ﻣﺞ‪» :‬ﻟﺸﮑﺮي« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(14‬ﻣﺞ‪ :‬ﻋّﺪت‪.‬‬
‫)‪ .(15‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﻪ اﻧﺘﻘﺎم ﺑﺮادر از ﮐﺸﻮر ﺧﻮﯾﺶ‪.‬‬
‫)‪ .(16‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﺎ اﻓﻮاج‪.‬‬
‫)‪ .(17‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﯿﺮون آﻣﺪه‪ ،‬ﺗﻘﺎرب ﻓﺌﺘﯿﻦ و ﺑﻌﺪ ﺑﯿﻦ اﻟﻌﺴﮑﺮﯾﻦ ﺑﻪ ﺗﻼﻓﯽ اﻧﺠﺎﻣﯿﺪه‪.‬‬
‫)‪ .(18‬ﻣﺞ‪ :‬ﻫﻢ‪.‬‬
‫)‪ .(19‬ﻣﺞ‪ :‬ﻫﻤﯿﺸﻪ ﺷﯿﻮه اﺑﻨﺎي روزﮔﺎر ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎﻣﻪﻃﻠﺒﯽ و دو ﺑﺮﻫﻢزﻧﯽ اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪192 :‬‬
‫ﺧﻮاﻧﯿﻦ اﻓـﺎﻏﻨﻪ و ﻫﺰاره ﮐﻪ در ﻧﺰد ﺷﺎﻫﺰاده »‪ «1‬ﻣﺤﻤﻮد ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺿﻤﻨﺎ »‪ «2‬ﺑﻪ ﮐﺎﺑـﻞ ﺷﺎه زﺑﺎن داده‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ دل ﻧﻬﺎده ﺑﻮدﻧـﺪ‪ «3» ،‬ﺑﻪ ﻣﺤﺾ‬
‫ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﻓﺌﺘﯿﻦ ﺑـﺪون رزم و ﻣﻘﺎﺗﻠﻪ ﻃﺮﻓﯿﻦ ﻫﺮﮐـﺪام از آن روﺑﻪﺻـﻔﺘﺎن ﺟﺎي »‪ «4‬ﺧﻮد را ﺧﺎﻟﯽ و ﺧﺎك در دﯾـﺪه ﻣﺮدﻣﯽ اﻧﺒﺎﺷـﺘﻪ ﺗﯿﭗﻫﺎي‬
‫ﺧﻮد را ﺑﺮداﺷﺘﻪ »‪ «5‬ﺑﻪ ﮐﺎﺑﻞ ﺷﺎه ﭘﯿﻮﺳـﺘﻨﺪ‪ .‬ﺷﺎﻫﺰاده ﻣﺤﻤﻮد ﭼﻮن ﺧﻮد را ﺗﻨﻬﺎ و ﻏﺮﯾﻖ ﻟّﺠﻪ ﺑﻼ دﯾـﺪ »‪ ،«6‬ﺑﺎ ﻣﻌﺪودي از ﻣﻌﺘﻤﺪان و ﯾﮏ‬
‫ﺟﻬﺘﺎن ﺧﻮد »‪ «7‬از ﻣﻌﺮﮐﻪ روﮔﺮدان ﺷـﺪه‪ ،‬ﺑﻪ ﺑﯿﮏ ﺟﺎن‪ «8» ،‬واﻟﯽ ﺑﺨﺎرا‪ ،‬ﻣﻠﺘﺠﯽ ﮔﺮدﯾـﺪ‪ ،‬ﮐﺎﺑﻞ ﺷﺎه ﻣﻈﻔﺮ و ﻣﻨﺼﻮر ﻗﺮﯾﻦ اﻧﻮاع ﺳـﺮور‬
‫»‪ «9‬ﻧﺰول اﺟﻼل ﺑﻪ »‪ «10‬ﻫﺮات ارزاﻧﯽ و از آﻧﺠـﺎ ﻧﺎﻣﻪ ﺑﻪ واﻟﯽ ﺑﺨﺎرا ﻧﻮﺷـﺘﻪ‪ ،‬او را ﺑﻪ ﮔﺮﻓﺘﻦ و دادن ﺑﺮادر ﺗﻄﻤﯿﻊ و ﺗﺤﺮﯾﺺ ﻧﻤﻮد‪«11» .‬‬
‫از آﻧﺠﺎ ﮐﻪ ﺷـﯿﻮه ﺑﺪﻋﻬﺪي و ﻧﻔﺎق ﺑﯽﺷﮑﯽ ﻓﻄﺮي »‪ «12‬ذات و ﺟﺒﻠﯽ ﺻـﻔﺎت ﺗﺮﮐﺴﺘﺎﻧﯽ اﺳﺖ‪ ،‬آن ﺳﯿﻪ ﮐﺎﺳﻪ دون ﻫّﻤﺖ ﻓﺮﯾﻔﺘﻪ دراﻫﻢ‬
‫ﻧﺎﺳـﺮه ﺷﺪه‪ ،‬ﺑﻪ ﮔﺮﻓﺘﻦ و ﻓﺮﺳﺘﺎدن »‪ «13‬آن ﺷـﻬﺰاده ﺑﯽﺳﺮوﺳﺎﻣﺎن ﺗﻦ درداد‪ «14» .‬ﭘﯿﺸـﮑﺎران و ﻣﻌﺘﻤﺪان آن ﺳﻔﯿﻪ ﻧﺎدان ﺷﺎﻫﺰاده »‪«15‬‬
‫ﻣﺤﻤﻮد را از ﺧﯿـﺎل آن ﺷـﻘﺎوت ﻣـﺂل »‪ «16‬آﮔـﺎه ﮔﺮداﻧﯿﺪﻧـﺪ‪ .‬آن ﺑﯿﭽـﺎره ﺑـﺎ دﻟﯽ رﯾﺶ و ﺧـﺎﻃﺮي ﭘﺮ از ﺗﺸـﻮﯾﺶ ﻧﯿﻢﺷﺐ ﻣﻀـﻄﺮب و‬
‫ﭘﺮﯾﺸﺎن ﺧﺎﻃﺮ »‪ «17‬ﻣﺴﺘﻌﺪ ﻓﺮار ﮔﺮدﯾﺪ »‪ «18‬و از راه دﺷﺖ و ﺑﯿﺎﺑﺎن ﻣﻬﺎﻟﮏ ﺳﺎﻟﮏ راه ﻧﺠﺎت ﮔﺮدﯾﺪ »‪ «19‬و ﻫﻤﮕﯽ ﻫّﻤﺖ را ﻣﺼﺮوف‬
‫ﺑﺮﯾﻦ »‪ «20‬داﺷﺖ ﮐﻪ ﻣﻠﺘﺠﯽ ﺑﻪ آﺳﺘﺎن ﮐﯿﻮان ﭘﺎﺳﺒﺎن »‪ «21‬ﺧﺎﻗﺎن ﺳﮑﻨﺪر‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪ :‬ﺷﻬﺰاده‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪» :‬ﺿﻤﻨﺎ« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪ :‬در ﺟﺰو زﺑﺎن داﺷﺘﻪ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ دل داده ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 205‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﻪ ﻣﺤﺾ ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﻋﺴﮑﺮﯾﻦ ﺑﺪون ﻣﻘﺎﺗﻠﻪ و ﻫﯿﺠﺎن ﻏﺒﺎر ﺟﻨﮓ و ﺷﯿﻦ ﻫﺮﮐﺪام ﻣﮑﺎن‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪ :‬ﮐﺸﯿﺪه‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪ :‬و ﻏﺮﻓﻪ درﯾﺎي ﺑﻼ دﯾﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪ :‬ﺧﻮﯾﺶ‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﮑﺠﺎن‪.‬‬
‫)‪ .(9‬ﻣﺞ‪ :‬ﮐﺎﻣﯿﺎﺑﯽ و ﺳﺮور‪.‬‬
‫)‪ .(10‬ﻣﺞ‪ :‬را ﺑﻪ‪.‬‬
‫)‪ .(11‬ﻣﺞ‪ :‬او را ﺗﻄﻤﯿﻊ ﻧﻤﻮده‪ ،‬ﺗﺤﺮﯾﺺ ﺑﻪ ﮔﺮﻓﺘﻦ و ﺳﭙﺮدن ﺑﺮادر ﻧﻤﻮد‪.‬‬
‫)‪ .(12‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﺴﺘﻠﺰم‪.‬‬
‫)‪ .(13‬ﻣﺞ‪ :‬دادن‪.‬‬
‫)‪ .(14‬ﻣﺞ‪ :‬رﺿﺎ ﺷﺪه‪.‬‬
‫)‪ .(15‬ﻣﺞ‪ :‬ﺷﻬﺰاده‪.‬‬
‫)‪ .(16‬ﻣﺞ‪ :‬آﻣﺎل‪.‬‬
‫)‪ .(17‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﺎ دﻟﯽ از ﺗﺸﻮﯾﺶ ﭘﺎره‪ ،‬ﻧﯿﻢﺷﺒﯽ ﻣﻀﻄﺮ و ﭘﺮﯾﺸﺎنﺣﺎل‪.‬‬
‫)‪ .(18‬ﻣﺞ‪ :‬ﻓﺮار ﮔﺮدﯾﺪه‪.‬‬
‫)‪ .(19‬ﻣﺞ‪ :‬ﮔﺮدﯾﺪه‪.‬‬
‫)‪ .(20‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﺮ آن‪.‬‬
‫)‪ .(21‬ﻣﺞ‪ :‬آﺳﺘﺎن ﺳﺪرهﻧﺸﺎن‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪193 :‬‬
‫ﺷـﺄن وﻗـﺎ آن دارا ﻧﺸﺎن »‪ «1‬ﻇـّﻞ اﻟّﻠﻬﯽ ﮐﻪ ﮐﻌﺒﻪ آﻣـﺎل اﻓﺘﺎدﮔـﺎن و ﻣﺄﻣﻦ اﺳـﺘﻈﻬﺎر درﻣﺎﻧـﺪﮔﺎن و ﻣﻠﺠﺎء ﺳـﻼﻃﯿﻦ ﺑﺎ ﻋّﺰ و ﺷﺄن و ﻣﻨﺎص‬
‫ﺧﻮاﻗﯿﻦ ﺑﻠﻨـﺪﻣﮑﺎن اﺳﺖ‪ ،‬ﮔﺮدﯾﺪه ﺑﺎﺷﺪ و ﻣﻌﺘﻤﺪان و ﻣﺤﺮوﻣﺎن آن ﺷـﻬﺰاده واﻻﺟﺎه ﺑﺎﻻﺗﻔﺎق ﺻـﻼح در آن دﯾﺪﻧﺪ ﮐﻪ »‪ «2‬ﺑﺎ ﻧّﯿﺖ ﺟﺎزم‬
‫ﻋـﺎزم درﮔـﺎه ﻋﺎﻟﻤﯿـﺎن ﭘﻨـﺎه ﺷﻮﻧـﺪ‪ ،‬ﻋﺰﯾﻤﺖ را ﺗﺼـﻤﯿﻢ داده‪ ،‬از ﻋﺮض راه »‪ «3‬ﻋﺮﯾﻀﻪ ﺿـﺮاﻋﺖآﻣﯿﺰ ﻣﺸـﻌﺮ ﺑﺮ ﮔﺰارش ﺣـﺎل ﺧـﻮﯾﺶ و‬
‫ﺑﯽﻣﻬﺮي روزﮔﺎر ﺑﺪاﻧﺪﯾﺶ »‪ «4‬ﺑﻪ درﺑﺎر )‪ 72‬اﻟﻒ( ﺧﺪﯾﻮاﻧﻪ ﺑﻪ ﻗﻠﻢ آورده‪ ،‬اﻧﻔﺎذ داﺷﺖ‪.‬‬
‫ﺧﺎﻗـﺎن ﮐﺸﻮرﮔﯿﺮ از وﺻﻮل آن ﭘﺎدﺷـﺎﻫﺰاده ﺑﯽﻧﻈﯿﺮ اﻇﻬـﺎر اﺳـﺘﺒﺸﺎر و ﺷﺎدﻣـﺎﻧﯽ ﻧﻤﻮده‪ ،‬ﻓﺮاﻣﯿﻦ ﻣﻄـﺎﻋﻪ ﺑﻪ ﺣﮑﺎم ﺳـﺮﺣّﺪات ﺻﺎدر و اﻣﺮ‬
‫ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ ﮐﻪ در ﺟﻤﯿﻊ ﻣﻨﺎزل ﺷـﺮاﯾﻂ ﻣﻬﻤﺎنداري را ﻣﻌﻤﻮل و ﻣﺮاﺳﻢ ﺧﺪﻣﺖ و ﻣﯿﺰﺑﺎﻧﯽ را ﻣﺒﺬول داﺷـﺘﻪ‪ ،‬ﺑﻪ آﯾﯿﻦ ﺷﺎﯾﺴﺘﻪ آﻧﻬﺎ را ﮔﺴﯿﻞ‬
‫درﺑﺎر ﺷﻮﮐﺖﻣﺪار ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪ «5» .‬اﻣﺘﺜﺎﻻـ ﻻﻣﺮ اﻻﻋﻠﯽ‪ ،‬ﺣّﮑﺎم و وﻻدت در ﺗﻤﺎﻣﯽ ﺳـﺮﺣّﺪات ﻃﺮﯾﻘﻪ ﺗﻌﺎرف را ﺑﻪ اﻗﺼـﯽ اﻟﻐﺎﯾﻪ »‪ «6‬ﺑﻪ ﻋﻤﻞ‬
‫آورده‪ ،‬ﺷـﻬﺰاده ﻣﺰﺑﻮر از ﻇﻬﻮر ﻋﻮاﻃﻒ ﺷﺎﻫﻨﺸﺎه ﻣﺆﯾﺪ ﻣﻨﺼﻮر ﮐﻤﺎل اﻣﯿﺪواري و ﺳﺮور ﺣﺎﺻﻞ ﻧﻤﻮده‪ ،‬ﺑﻪ ﻋّﺰ ﺑﺴﺎﻃﺒﻮﺳﯽ اﻧﺠﻤﻦ ﺧﺎص‬
‫اﺧﺘﺼﺎص ﯾﺎﻓﺘﻪ‪ ،‬ﻣﻮرد ﻧﻮازﺷﺎت ﺷﺎﻫﺎﻧﻪ ﮔﺮدﯾـﺪ و ﺗﺎ ﻣﺪت ﭼﻬﺎر ﭘﻨﺞ ﻣﺎه ﻓﺼﻞ زﻣﺴـﺘﺎن را در ﺧﺪﻣﺖ اﺷـﺮف ﺑﻪ ﺧّﺮﻣﯽ و ﺷـﻌﻒ ﺑﻪﺳـﺮ‬
‫ﺑﺮده‪ ،‬در اواﯾﻞ ﺣﻤﻞ ﺧﺎﻗﺎن ﻇّﻞ اﻟّﻠﻬﯽ او را ﻣﺠﺪدا ﺑﻪ ﻋﻮارف ﺧﺴﺮواﻧﻪ »‪ «7‬ﻣﻌّﺰز و ﻣﺒﺎﻫﯽ ﻓﺮﻣﻮده‪ ،‬در ﻣﻘﺎم ﺗﺮﺑﯿﺖ او ﺑﺮآﻣﺪه »‪ ،«8‬ﯾﺮاق‬
‫ﺳﻔﺮ او را ﺑﻪ ﺟﻤﯿﻊ ﺟﻬﺎت ﻣﺮﺗﺐ داﺷـﺘﻪ‪ ،‬ﺑﺎ ﻃﺒﻞ و ﻋﻠﻢ و ﺧﯿﻞ و ﺣﺸﻢ از درﮔﺎه ﻓﻠﮏاﺷﺘﺒﺎه »‪ «9‬ﻣﺄﻣﻮر ﺑﻪ ﻣﻤﻠﮑﺖ ﻣﻮروث و اﻧﺘﺰاع اﻓﺴﺮ‬
‫و ﮐﻼهﺧﻮد ﮔﺮدﯾﺪ »‪ «10‬و اﺣﮑﺎم ﻗﻀﺎ ﻧﻈﺎم ﺑﻪ ﺳﺮاﻓﺮازي ﺣﮑﺎم ﺗﻮن و ﻃﺒﺲ و ﻗﺎﯾﻦ و ﺳﯿﺴﺘﺎن از ﻣﺼﺪر ﻋّﺰ و ﺷﺄن ﺻﺎدر ﮔﺮدﯾﺪ ﮐﻪ ﺑﺎ‬
‫ﺟﻤﻌّﯿﺖ ﻓﺮاوان ﮐﻤﺮ ﺑﻪ اﻋﺎﻧﺖ ﺷﺎﻫﺰاده ﻣﺤﻤﻮد ﺑﺴﺘﻪ‪ ،‬او را در ﺳﻠﻄﻨﺖ ﻣﻤﻠﮑﺖ »‪ «11‬ﻣﻮروﺛﯽ ﻣﺴﺘﻘﻞ ﺳﺎزﻧﺪ‪.‬‬
‫______________________________‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 206‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪ :‬ﻗﺎآن ﻗﺪر ﺗﻮان‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪ :‬دﯾﺪه‪ .‬اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ ﻣﺘﻦ ‪ 193‬ﻧﮕﺎرش ﺑﻌﻀﯽ از ﺳﻼﻃﯿﻦزادﮔﺎن اﻓﻐﺎن و ﻓﺘﺢ ﻏﻮرﯾﺎن ﺑﻪ ﻋﻨﺎﯾﺎت ﻣﻠﮏ ﻣﻨﺎن و اﯾﺰد ﺳﺒﺤﺎن‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪ :‬ﻋﺎﻟﻤﯿﺎن ﭘﻨﺎه ﺷﺪه در ﻋﺮض راه‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﯽﻣﻬﺮي زﻣﺎﻧﻪ‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪ :‬درﺑﺎر ﻣﺮﺣﻤﺖ ﺷﻤﻮل ﻧﻤﻮده ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪» :‬ﺑﻪ اﻗﺼﯽ اﻟﻐﺎﯾﻪ« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪ :‬ﻇﻞ اﻟّﻠﻬﯽ ﺑﻪ ﻋﻮارف ﺧﺴﺮواﻧﻪ ﻣﺠﺪدا او را‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺞ‪ :‬درآﻣﺪه‪.‬‬
‫)‪ .(9‬ﻣﺞ‪ :‬درﮔﺎه ﺳﻌﺎدت ﻣﺄﻧﻮس‪.‬‬
‫)‪ .(10‬ﻣﺞ‪ » :‬ﻧا ﺘﺰاع اﻓﺴﺮ و ﮐﻼهﺧﻮد ﮔﺮدﯾﺪ« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(11‬ﻣﺞ‪ :‬وﻻﯾﺖ‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪194 :‬‬
‫ﺣﺴﺐ اﻻـﻣﺮ ﻗﻀﺎ ﻧﻔﺎذ‪ ،‬ﺷـﻬﺰاده ﻧﯿﮑﻮﻧﻬﺎد ﺑﺎ اﺟﻨﺎد ﻇﻔﺮ ﺑﻨﯿﺎد از رﮐﺎب آﯾﺎت »‪ «1‬ﻋـﺎزم ﻃﺒﺲ و ﻗﺎﯾﻨﺎت »‪ «2‬ﺷﺪه‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻌﺎوﻧﺖ و ﻣﻈﺎﻫﺮت‬
‫ﺣّﮑﺎم آن وﻻﯾﺎت »‪ «3‬ﺑﻪ ﻋﺰم ﺗﺴـﺨﯿﺮ ﻫﺮات و ﺗﺪﻣﯿﺮ ﺳـﺮﮐﺸﺎن آن ﺻـﻔﺤﺎت ﮐﻤﺮ ﺑﻪ ﭘﺮﺧﺎش و ﮐﯿﻦ ﺑﺴـﺘﻪ »‪ ،«4‬ﻇﺎﻫﺮ ﻫﺮات را ﻣﻌﺴـﮑﺮ‬
‫ﺳـﺎﺧﺘﻪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﺠـﺎدﻟﻪ و ﻣﻘـﺎﺗﻠﻪ اﻓـﺎﻏﻨﻪ آﻧﺠﺎ ﭘﺮداﺧﺖ‪ .‬ﭼﻮن اﻋﺘﻘﺎد او ﻧﺴـﺒﺖ ﺑﻪ اﯾﻦ دوﻟﺖ ﺧـﺪاداد اﻧـﺪك ﻧﻘﺼﺎﻧﯽ داﺷﺖ‪ ،‬ﺗﯿﺮ ﺗﻤّﻨﺎﯾﺶ ﺑﻪ‬
‫ﻫﺪف ﻣﺮاد ﻧﺮﺳـﯿﺪه‪ ،‬ﻧﻘﺶ آرزوﯾﺶ ﺑﺮ ﺗﺨﺘﻪ ﻣﻘﺼﻮد ﻧﻨﺸﺴﺖ »‪ .«5‬ﻻﺟﺮم ﺧﺎﯾﺐ و ﺧﺎﺳـﺮ ﻣﺮاﺟﻌﺖ ﺑﻪ درﮔﺎه ﻣﻌّﻠﯽ ﻧﻤﻮده »‪ «6‬و ﺷﻬﺰاده‬
‫ﻓﯿﺮوز ﺑﻪ ﻧّﯿﺖ »‪ «7‬ﻃﻮاف ﺑﯿﺖ اﻟﻠّﻪ ﻋﺰﯾﻤﺖ ﻧﻤﻮده »‪ ،«8‬رﺧﺼﺖ ﺣﺎﺻﻞ و رواﻧﻪ ﻣﻘﺼﺪ ﺷﺪ‪«9» .‬‬
‫ﺷﺎﻫﺰاده ﻣﺤﻤﻮد وﻟـﺪش ﮐﺎﻣﺮان ﻣﯿﺮزا »‪ «10‬و ﺑﺮادرزادهاش )‪ 72‬ب( ﻣﻠﮏ ﻗﺎﺳﻢ در ﺧﺪﻣﺖ اﺷـﺮف ﻣﺎﻧﺪه‪ ،‬ﺗﺎ آﻧﮑﻪ »‪ «11‬ﺷﻬﺰاده ﻓﯿﺮوز‬
‫از ﻃﻮاف ﺑﯿﺖ اﻟّﻠﻪ رﺟﻮع ﺑﻪ درﮔـﺎه ﺧﻮاﻗﯿﻦ ﭘﻨـﺎه ﻧﻤﻮد‪ «12» .‬ﭼﻮن زر اﺧﻼﺻـﺸﺎن ﺑﺮ ﻣﺤﮏ اﻣﺘﺤﺎن ﮐﺎﻣﻞﻋﯿﺎر آﻣـﺪ‪ ،‬زﯾﺎده ﻣﺤﻞ اﻋﺘﺒﺎر‬
‫»‪ «13‬ﺷـﻬﺮﯾﺎر ﻓﻠﮏاﻗﺘﺪار ﺷﺪﻧﺪ‪ «14» .‬ﻧﻈﺮ ﺑﻪ ﺻـﺪاﻗﺖ و ﺻـﻔﺎي ﻧّﯿﺖ »‪ «15‬از »‪ «16‬ﺟـﺎﻧﺐ اﺷـﺮف ﺟﻬﺎﻧﮕﯿﺮ ﺧﺎن ﺟﺮﻓﺎدﻗﺎﻧﯽ ﻣﺄﻣﻮر ﺑﻪ‬
‫اﻧﺘﻈﺎم اﻣﺮ ﺷـﻬﺰادﮔﺎن ﺷﺪه‪ ،‬ﺑﺎ اﺛﺎﺛﻪ ﺳـﻠﻄﻨﺖ و ﺟﻬﺎﻧﺪاري از درﺑﺎر ﺷـﻬﺮﯾﺎري ﻣﺮﺧﺺ و ﻣﻘّﺮر ﮔﺮدﯾﺪ ﮐﻪ از وﻻﯾﺎت ﮐﺮﻣﺎن و ﺳﯿﺴﺘﺎن و‬
‫ﺗﻮن و ﻃﺒﺲ و ﻗـﺎﯾﻦ و ﺳﺎﯾﺮ ﻣﺤﺎل ﻗﺮﯾﺒﻪ آن ﺣـﺪود و ﺛﻐﻮر ﺟﻤﻌّﯿﺖ ﻣﻮﻓﻮر ﺑﺮداﺷـﺘﻪ‪ ،‬اﯾﺎدي ﻣﺘﻐﻠّﺒﻪ را از ﺳـﺮ ﻣﻤﻠﮑﺖ ﻣﻮروث او ﮐﻮﺗﺎه و‬
‫ﺳﺮﮐﺸﺎن اﻓﺎﻏﻨﻪ را از ﺑﯿﻢ ﺳـﺨﻂ و ﻏﻀﺐ ﺳﻠﻄﺎﻧﯽ آﮔﺎه و آﻧﻬﺎ را ﻗﺮﯾﻦ اﻧﺘﺒﺎه ﺳﺎﺧﺘﻪ‪ «17» ،‬ﺷﺎﻫﺰاده »‪ «18‬ﻣﺤﻤﻮد را در ﻣﻤﻠﮑﺖ ﻣﻮروث‬
‫ﺟﻠﻮس داده‪ ،‬ﻣﺮاﺟﻌﺖ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ .‬ﺷﻬﺰادﮔﺎن و ﺟﻬﺎﻧﮕﯿﺮ ﺧﺎن‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪ :‬رﮐﺎب ﻧﺼﺮت ﻗﺮﯾﻦ‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪ :‬ﻗﺎﯾﻦ‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪ :‬آن ﺳﺮزﻣﯿﻦ‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﻠﮏ‪» :‬ﺑﺴﺘﻪ« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺘﻦ‪ :‬ﻧﻪ ﻧﺸﺴﺖ‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﻠﮏ‪» :‬ﻧﻤﻮده« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪ :‬ﻋﺰﯾﻤﺖ‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﺼﻤﻢ ﺷﺪه‪.‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 207‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫)‪ .(9‬ﻣﺞ‪ :‬رواﻧﻪ ﮔﺮدﯾﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(10‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﺤﻤﻮد و ﺧﻠﻒ اﻟﺼﺪﻗﺶ ﻣﯿﺮزا ﮐﺎﻣﺮان‪.‬‬
‫)‪ .(11‬ﻣﺞ‪ :‬اﯾﻨﮑﻪ‪.‬‬
‫)‪ .(12‬ﻣﺞ‪ :‬ﻧﻤﻮده‪.‬‬
‫)‪ .(13‬ﻣﺞ‪ :‬ﮐﺎﻣﻞﻋﯿﺎر و ﺑﻪ ﺻﺪق ﻧﯿﺖ و ﺻﻔﺎي ﻃﻮﯾﺖ ﻣﺤﻞ اﻋﺘﺒﺎر و ﻣﻨﻈﻮر ﻧﻈﺮ‪.‬‬
‫)‪ .(14‬ﻣﺞ‪ :‬ﺷﺪه‪.‬‬
‫)‪ .(15‬ﻣﺞ‪» :‬ﻧﻈﺮ ﺑﻪ ﺻﺪاﻗﺖ و ﺻﻔﺎي ﻧﯿﺖ« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(16‬ﻣﺞ‪ :‬ﻟﻬﺬا از‪.‬‬
‫)‪ .(17‬ﻣﺞ‪ :‬اﻓﺎﻏﻨﻪ را ﻣﻮرد اﻧﺘﺒﺎه و از ﻗﻬﺮ و ﻏﻀﺐ ﺳﻠﻄﺎﻧﯽ آﮔﺎه ﺳﺎﺧﺘﻪ‪.‬‬
‫)‪ .(18‬ﻣﺞ‪ :‬ﺷﻬﺰاده‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪195 :‬‬
‫ﺣﺴﺐ اﻟﻔﺮﻣﺎن ﻗﻀﺎ ﺟﺮﯾﺎن »‪ «1‬ﺑﺎ اﺳـﺘﻌﺪاد ﺗﻤﺎم وارد ﻫﺮات و ﺑﻪ ﻗﻬﺮ و ﻏﻠﺒﻪ آن را ﻣﺴـّﺨﺮ ﻧﻤﻮده‪ ،‬اﺷـﺮار ﻗﻨﺪﻫﺎر ﻧﯿﺰ از ﺻﻮﻟﺖ و ﺳﻄﻮت‬
‫ﭘﺎدﺷـﺎﻫﯽ ﻣـﺪّﻣﺮ و از ﻧﯿﺮوي ﻃـﺎﻟﻊ ﻓﯿﺮوزي ﻣﻄـﺎﻟﻊ ﺷﺎﻫﻨﺸـﺎﻫﯽ ﮐﺎﺑـﻞ ﻧﯿﺰ ﺑﻪ اﻧـﺪكزﻣﺎﻧﯽ ﺑﻪ ﺣﻮزه ﺗﺴـﺨﯿﺮ درآﻣـﺪه‪ ،‬ﺷﺎهزﻣـﺎن ﮔﺮﻓﺘﺎر و‬
‫ﻣﺘﺎﺑﻌﺎن او ﺑﺎﻟﻤّﺮه ﻣﻘّﯿﺪ ﺑﻪ ﻗﯿﺪ اﺳﺎر ﮔﺸﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺷﻬﺰاده ﻣﺤﻤﻮد ﺷـﯿﻮه ﺑﯽرﺣﻤﯽ را ﺷـﻌﺎر و دﯾﺪه ﺑﺮادر ﻧﺎﻣﺪار ﺧﻮﯾﺶ را ﺑﻨﺎﺑﺮ ﺗﺤﺮﯾﮏ ﺑﻌﻀـﯽ از ﺑﯽﺑﺼـﯿﺮﺗﺎن »‪ «2‬ﻏّﺪار و ﺣﻖﻧﺎﺷﻨﺎﺳﺎن‬
‫ﺑﯽاﻋﺘﺒﺎر »‪ «3‬از ﺣﻠﯿﻪ ﺑﯿﻨﺎﯾﯽ ﻋﺎﻃﻞ و ﻣﻨﺸﻮر ﺳـﻠﻄﻨﺖ آن ﭘﺎدﺷﺎه ﮐﺎﻣﻞ را ﺑﻪ ﮔﺰﻟﮏ »‪ «4‬ﺑﯽوﻓﺎﯾﯽ ﺑﺎﻃﻞ ﺳﺎﺧﺘﻪ‪ ،‬اﮐﺜﺮي از اﻣﺮاي اﻓﺎﻏﻨﻪ را‬
‫ﺑﻪ ﺟﻬﺖ ﺗﺼﻮر ﺛﺒﺎت دوﻟﺖ ﻣﻄﻠﻮب ﻣﺼـﻠﻮب و ﺑﺴﯿﺎري از رؤﺳﺎي آن ﻃﺎﯾﻔﻪ را ﺑﻪ اﻧﺘﻘﺎم ﮐﺮدار دﯾﺮﯾﻨﻪ ﻣﻨﮑﻮب »‪ «5‬و در ﻧﻬﺎﯾﺖ ﺗﮑّﺒﺮ و‬
‫اﻗﺘـﺪار ﺑﺮ وﺳـﺎده ﺑﺰرﮔﯽ و اﻋﺘﺒـﺎر ﺗﮑﯿﻪ زده‪ ،‬ﺑﻪ ﺧـﺎﻃﺮ ﺧـﻮش و دل »‪ «6‬ﺧّﺮم ﺑـﻪ اﻣﺮ ﺧﻄﯿﺮ ﺳـﻠﻄﻨﺖ و ﺗـﺪارك ﺧﺮاﺑﯽ اﺣـﻮال رﻋﯿﺖ و‬
‫ﻣﻤﻠﮑﺖ »‪ «7‬ﭘﺮداﺧﺘﻪ‪ ،‬ﺷـﻬﺰاده ﻓﯿﺮوز را در ﻫﺮات و ﻣﯿﺮزا ﮐـﺎﻣﺮان را در ﻗﻨـﺪﻫﺎر ﺑﻪ ﻣﻨﺼﺐ واﻻـي واﻟﯿﮕﺮي ﺳـﺮاﻓﺮاز و ﺳﺎﯾﺮ ﺧﻮاﻧﯿﻦ ﮐﻪ‬
‫درﯾﻦ ﺳﻔﺮ ﺑﺎ او ﻣﻮاﻓﻘﺖ ﮐﺮده »‪ «8‬ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻫﺮﮐﺪام را ﺑﻪ ﺟﺎيﮔﯿﺮ ﻣﺤﺎﻟﯽ »‪ «9‬ﻻﯾﻖ ﺑﯿﻦ اﻻﮐﻔﺎء ﻣﻤﺘﺎز ﺳﺎﺧﺖ‪ .‬ﺷﺠﺎع اﻟﻤﻠﮏ ﮐﻪ در ﻋﻬﺪ‬
‫ﺷﺎه زﻣﺎن »‪ «10‬ﺑﺮادر ﺧﻮد‪ ،‬ﺑﻪ داراﯾﯽ ﺻﻮﺑﻪﺟـﺎت ﻫﻨـﺪ ﻣﻨﺼﻮب ﻣﯽﺑﻮد‪ «11» ،‬ﺑﻘﯿﮥ اﻟﺴـﯿﻒ ﻟﺸـﮑﺮ ﺷﺎه زﻣﺎن ﺑﻪ او )‪ 73‬اﻟﻒ( ﭘﯿﻮﺳﺘﻪ و‬
‫ﺷﺎﻫﺰاده ﻗﯿﺼـﺮ ﻧﯿﺰ در آن ﮔﯿﺮودار ﻣﺮﺣﻠﻪﭘﯿﻤﺎي وادي ﻓﺮار ﮔﺮدﯾﺪه »‪ ،«12‬در زواﯾﺎي ﮔﻤﻨﺎﻣﯽ ﻣﺨﺘﻔﯽ ﺷـﺪ‪ «13» .‬ﺷﺎﻫﺰاده »‪ «14‬ﻣﺤﻤﻮد‬
‫اﺳﻢ ﭘﺎدﺷﺎﻫﯽ ﺑﺮ ﺧﻮد اﻃﻼق ﮐﺮده‪ ،‬ﻋﺮﯾﻀﻪ ﻣﺨﻠﺼﺎﻧﻪ و ﺗﺤﻒ و ﭘﯿﺸـﮑﺶﻫﺎي ﻻﯾﻖ ﻣﺼـﺤﻮب ﮐﺴﺎن زﺑﺎندان رواﻧﻪ درﺑﺎر ﺑﺎ ﻋّﺰ و ﺷﺄن‬
‫ﻧﻤﻮده‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﺠﺪﯾـﺪ ﻣﺆﺳـﺲ اﺳﺎس ﯾﮏﺟﻬﺘﯽ ﮔﺮدﯾـﺪه‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﺸـﯿﯿﺪ »‪ «15‬ﻣﺒـﺎﻧﯽ ﻋﻬﻮد و ﻣﻮاﺛﯿﻖ ﭘﺮداﺧﺖ و ﺟﻬـﺎﻧﮕﯿﺮ ﺧـﺎن را ﺑﻪ ﻋﻄﺎﯾـﺎي‬
‫ﺷﺎﻫﺎﻧﻪ »‪ «16‬ﻧﻮاﺧﺘﻪ‪ ،‬ﻣﺮﺧﺺ ﺳﺎﺧﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪ :‬ﺣﺴﺐ اﻟﻔﺮﻣﺎن ﻗﺪر ﺗﻮأﻣﺎن‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪ :‬ﺣﻖ ﻧﺎﺷﻨﺎﺳﺎن‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪ :‬ﮐﺎﻓﺮﻧﻌﻤﺘﺎن دﻧﯿﺎدار‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪ :‬آن ﺳﻠﻄﺎن ﮐﺎﻣﮑﺎر ﺑﻪ آب‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﻠﮏ‪» :‬ﻣﻨﮑﻮب« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪» :‬دل« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪» :‬و ﻣﻤﻠﮑﺖ« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 208‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺞ‪ :‬ﻧﻤﻮده‪.‬‬
‫)‪ .(9‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﺤﺎل‪.‬‬
‫)‪ .(10‬ﻣﻠﮏ‪ :‬زﻣﺎﻧﺸﺎه‪.‬‬
‫)‪ .(11‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﻨﺼﻮب و در ﺷﺎور ﺑﻮد‪.‬‬
‫)‪ .(12‬ﻣﺞ‪ :‬ﺷﺪه‪.‬‬
‫)‪ .(13‬ﻣﺞ‪ :‬ﮔﺮدﯾﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(14‬ﻣﺞ‪ :‬ﺷﻬﺰاده‪.‬‬
‫)‪ .(15‬ﻣﺞ‪ :‬ﺗﺄﺳﯿﺲ‪.‬‬
‫)‪ .(16‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﻠﻮﮐﺎﻧﻪ‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪196 :‬‬
‫ﺷﺠﺎع اﻟﻤﻠﮏ ﺑﻌـﺪ از ﺳـﻨﻮخ ﻗﻀـﯿﻪ ﻫﺎﯾﻠﻪ ﺑﺮادر و ورود رؤﺳﺎي ﻟﺸـﮑﺮ ﻟﺒﺎس ﺳﻮﮔﻮاري در ﺑﺮ و ﺧﺎك ﻣﺼـﯿﺒﺖ ﺑﺮ ﺳـﺮ ﻧﻤﻮده‪ ،‬در ﻣﻘﺎم‬
‫ﺗـﺪارك و ﺗﻼﻓﯽ اﯾﻦ ﺳﺎﻧﺤﻪ ﻣﯽﺑﻮد »‪ «1‬و ﻟﯿﮑﻦ ﺗـﺎ ﺷﺎﻫﺰاده »‪ «2‬ﻣﺤﻤﻮد اﺑﻮاب اﺧﻼـص را ﺑﺮ ﭼﻬﺮه ﻣﻘﯿﻤﺎن »‪ «3‬درﮔﺎه ﺟﻬﺎﻧﯿﺎن ﻣﻨﺎص‬
‫ﻣﻔﺘﻮح ﻣﯽداﺷﺖ‪ ،‬ﺷﺠﺎع اﻟﻤﻠﮏ »‪ «4‬اﺣﺘﯿﺎط ﮐﺎﻣﻞ در اﻗﺪام ﺑﻪ آن »‪ «5‬ﻣﯽﮐﺮد و ﺑﻪ ﻫﯿﭻوﺟﻪ در ﻣﻘﺎم اﻧﺘﻘﺎم »‪ «6‬ﻧﺘﻮاﻧﺴﺖ ﺑﺮآﻣﺪ‪ «7» .‬ﺗﺎ‬
‫آﻧﮑﻪ »‪ «8‬ﺷـﺎﻫﺰاده ﻗﯿﺼـﺮ‪ ،‬ﺑﻪ راﻫﻨﻤـﺎﯾﯽ ﺑﺨﺮدان ﺧﺮدﭘﺮور‪ ،‬ﺳﺎﻟﮏ ﻣﺴﺎﻟﮏ درﺑﺎر ﭘﺎدﺷﺎه ﺑﺤﺮ و ﺑﺮ ﺷـﺪه‪ ،‬ﻣﺘﻤّﻨﯽ ﻣﻠﮏ ﭘـﺪر ﮔﺮدﯾـﺪ‪ .‬از‬
‫آﻧﺠﺎ ﮐﻪ ﺷـﯿﻤﻪ ﮐﺮﯾﻤﻪ ﭘﺎدﺷﺎه ﺟﻢﺟﺎه ﻫﻤﯿﺸﻪ ﺗﺎجﺑﺨﺸـﯽ و ﺧﻄﺎﭘﻮﺷـﯽ اﺳﺖ‪ ،‬ﻟﻬﺬا اﯾﺠﺎﺑﺎ ﻟﻤﺴـﺌﻮﻟﻪ ﻣﺮاﺳﻠﻪاي دوﺳﺘﺎﻧﻪ ﺑﻪ ﺷﺎه ﻣﺤﻤﻮد ﻋّﺰ‬
‫ﻧﮕـﺎرش ﯾﺎﻓﺖ ﮐﻪ ﭼﻮن ذوي اﻻرﺣﺎم را ﺣﻘﻮق ﺑﺴـﯿﺎر اﺳﺖ و رﻋﺎﯾﺖ و ﻣﺮاﻗﺒﺖ اﺣﻮال آﻧﻬﺎ از ﻟﻮازم‪ ،‬ﻟﻬـﺬا ﺷﺎﻫﺰاده »‪ «9‬ﻗﯿﺼﺮ را ﻧﯿﺰ ﺑﻪ‬
‫ﻣﻨﺰﻟﻪ ﯾﮑﯽ از ﻓﺮزﻧﺪان ﺧﻮد ﺗﺼّﻮر و ﻫﺮات ﯾﺎ ﻗﻨﺪﻫﺎر »‪ «10‬را ﺑﻪ او ﺗﻔﻮﯾﺾ ﻧﻤﻮده ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ «11» .‬ﺷﺎه ﻣﺤﻤﻮد در ﺟﻮاب آن اﮔﺮﭼﻪ ﻇﺎﻫﺮا‬
‫»‪ «12‬اﻇﻬـﺎر رﺿﺎﻣﻨـﺪي ﻧﻤﻮد و ﻟﯿﮑﻦ در ﺑﺎﻃﻦ ﺗﻬﺎون و ﺗﺴﺎﻣـﺢ ورزﯾـﺪه »‪ ،«13‬در ﻏـﺪر و ﻣﮑﺮ اﻓﺰود‪ .‬ﭼﻮن از ﮔﻞﻫـﺎي دورﻧـﮓ »‪«14‬‬
‫ﻣّﺪﻋﺎﯾﺶ راﯾﺤﻪ ﻧﻔﺎق و ﺧﻮدراﯾﯽ اﺳﺘﺸﻤﺎم ﻣﯽﺷﺪ‪ ،‬ﺧﺎﻗﺎن ﮐﺸﻮرﮔﯿﺮ ﻓﺮﺳﺘﺎدن »‪ «15‬ﺷﺎﻫﺰاده ﻗﯿﺼﺮ را ﺑﻪ ﺗﻌﻮﯾﻖ و ﺗﺄﺧﯿﺮ ﻗﺮار دادﻧﺪ »‪«16‬‬
‫و ﻣﺘﺮﺻـﺪ وﻗﺖ ﻣﯽﺑﻮدﻧـﺪ‪ ،‬ﺷـﺠﺎع اﻟﻤﻠﮏ ﭼﻮن وﻗﺖ را ﻣﻘﺘﻀـﯽ دﯾﺪ »‪ «17‬ﻓﺮﺻﺖ را از دﺳﺖ ﻧـﺪاده‪ ،‬ﺑـﺎ ﻓـﻮﺟﯽ اﻧﺒـﻮه و ﮔﺮوﻫﯽ ﮐﻮه‬
‫ﺷﮑﻮه ﮐﻪ زﻣﯿﻦ و زﻣﺎن از آن ﺑﻪ ﺳﺘﻮه ﺑﻮدﻧﺪ‪ «18» ،‬از ﻧﻮاﺣﯽ ﺑﺮﺷﺎور ﺣﺮﮐﺖ و اﻧﺘﻘﺎم ﺑﺮادر را وﺟﻬﻪ ﻫّﻤﺖ ﺳﺎﺧﺘﻪ‪ ،‬از آب ﺳﻨﺪ ﻋﺒﻮر و‬
‫وﻟﻮﻟﻪ و ﺷﻮر ﺑﺮ ﮐﺎﺑﻠﯿﺎن اﻧﺪاﺧﺘﻪ‪ ،‬اﻟﯽ ﺟﻼلآﺑﺎد )‪ 73‬ب( در ﻫﯿﭻﺟﺎ آرام ﻧﮕﺮﻓﺘﻪ‪ ،‬ﻣﻘﺎم ﻧﺴﺎﺧﺖ‪«19» .‬‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪ :‬ﺗﻼﻓﯽ ﻣﺎﻓﺎت درآﻣﺪه‪ ،‬ﻣﺘﺮﺻﺪ اﻧﺘﻘﺎم و ﺟﻮﯾﺎي ﮐﺎم ﺑﻮد‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪ :‬ﺷﺎه‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪» :‬ﺑﺮ ﭼﻬﺮه ﻣﻘﯿﻤﺎن« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﻠﮏ‪» :‬ﺷﺠﺎع اﻟﻤﻠﮏ« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪ :‬در ﺳﺮاﻧﺠﺎم آن‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪ :‬ﺗﻼﻓﯽ آن‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﯿﺮون آﻣﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(8‬اﯾﻨﮑﻪ‪.‬‬
‫)‪ .(9‬ﻣﺞ‪ :‬ﭼﻮن ﺣﻘﻮق ﺻﻠﻪ ارﺣﺎم از ﻣﻠﺰوﻣﺎت اﺳﺖ ﺑﻨﺎﺑﺮﯾﻦ ﺷﻬﺰاده‪.‬‬
‫)‪ .(10‬ﻣﺞ‪ :‬ﺧﻮد داﻧﺴﺘﻪ ﻗﻨﺪﻫﺎر ﯾﺎ ﻫﺮات ﯾﮑﯽ ازﯾﻦ ﺑﻼد را‪.‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 209‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫)‪ .(11‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(12‬ﻣﺞ‪ :‬ﻇﺎﻫﺮا ﺳﺮ رﺿﺎ ﺟﻨﺒﺎﻧﯿﺪه‪.‬‬
‫)‪ .(13‬ﻣﺞ‪ :‬در ﺑﺎﻃﻦ آن ﺗﺴﺎﻣﺢ ﻧﻤﻮده‪.‬‬
‫)‪ .(14‬ﻣﺞ‪ :‬ﮔﻠﻬﺎي ﻣﻀﻤﻮن‪.‬‬
‫)‪ .(15‬ﻣﺞ‪ :‬رواﻧﻪ ﮐﺮدن‪.‬‬
‫)‪ .(16‬ﻣﺞ‪ :‬ﻗﯿﺼﺮ را ﺑﻪ ﺗﺄﺧﯿﺮ اﻧﺪاﺧﺘﻪ‪.‬‬
‫)‪ .(17‬ﻣﺞ‪ :‬ﭼﻮن ﺣﺎل را ﺑﺮ وﻓﻖ ﻣﺪﻋﺎ ﯾﺎﻓﺖ‪.‬‬
‫)‪ .(18‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﻮد‪.‬‬
‫)‪ .(19‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﻪ ﻫﯿﭻﺟﺎ ﻣﻘﺎم ﻧﮕﺮﻓﺖ‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪197 :‬‬
‫ﺳﺮان اﻓﺎﻏﻨﻪ ﮐﻪ ﻫﻨﮕﺎﻣﻪﻃﻠﺒﯽ ﺷـﯿﻮه و ﺷﻌﺎرﺷﺎن ﺑﻮد‪ ،‬دﯾﮕﺮﺑﺎره »‪ «1‬ﺑﻌﻀـﯽ ﺑﻨﺎﺑﺮ ﻃﺒﯿﻌﺖ و ﺑﺮﺧﯽ ﻧﻈﺮ ﺑﻪ ﺳﻮء رﻓﺘﺎر »‪ «2‬ﺷﺎه ﻣﺤﻤﻮد از او‬
‫»‪ «3‬روﮔﺮدان ﺷﺪه‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻮﮐﺐ ﺷـﺠﺎع اﻟﻤﻠﮏ ﭘﯿﻮﺳﺘﻨﺪ و ﮐﺎﺑﻠﯿﺎن ﻧﯿﺰ ﻃﺮﯾﻖ ﻣﻮاﻓﻘﺖ را ﻣﺴﺪود و اﺑﻮاب ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ »‪ «4‬ﺑﺮ روي ﻣﻮاﻓﻘﺎن ﺷﺎه‬
‫ﻣﺤﻤﻮد ﻣﻔﺘﻮح ﻧﻤﻮده‪ ،‬ﺟﻤﻠﮕﯽ ﺧﻮاﻫﺎن ﺷـﺠﺎع اﻟﻤﻠﮏ ﺷﺪه‪ ،‬ﺑﯽﺧﺒﺮ او را داﺧﻞ ﺷـﻬﺮ ﮐﺮده‪ «5» ،‬ﺷـﺎه ﻣﺤﻤﻮد را از ﺗﺨﺖ ﻋّﺰت ﺑﻪ ﺗﺨﺘﻪ‬
‫»‪ «6‬ﻋﺰﻟﺖ ﮐﺸﯿﺪﻧﺪ و »‪ «7‬ﮐﻼه ﺳـﺮوري را از ﺳﺮ او ﺑﺮداﺷﺘﻪ ﺑﻪ ﻓﺮق ﺷﺠﺎع اﻟﻤﻠﮏ ﮔﺬاﺷﺘﻨﺪ و ﺷﺎه زﻣﺎن ﮐﻪ در ﺑﺎﻻ ﺣﺼﺎر ﻣﺤﺒﻮس ﺑﻮد‬
‫ﺑﯿﺮون آورده‪ ،‬ﺑﻪ او ﺗﮑﻠﯿﻒ ﻗﺼﺎص ﺷﺎه ﻣﺤﻤﻮد ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪ «8» .‬ﺷﺎه زﻣﺎن ﺑﺎ اﺣﺘﯿﺎط اﯾﻦﮐﻪ ﻣﺒﺎدا اﯾﻦ ﺷـﯿﻮه ذﻣﯿﻤﻪ در ﻣﯿﺎن اوﻻد اﯾﺸﺎن »‪«9‬‬
‫ﺷﯿﻮع ﯾﺎﺑﺪ‪ ،‬از اﻧﺘﻘﺎم ﺑﺮادر ﮔﺬﺷـﺘﻪ‪ ،‬ﺷﺠﺎع اﻟﻤﻠﮏ را ﻫﻢ ازﯾﻦ »‪ «10‬ﻣﻄﻠﺐ ﻣﻤﻨﻮع و ﺑﺮادر را ﺑﻪ ﺟـﺎي ﺧﻮد در ﺑﺎﻻـ ﺣﺼﺎر ﻣﺤﺒﻮس و از‬
‫ﺳﻠﻄﻨﺖ اﺳـﺘﻌﻔﺎ ﻧﻤﻮده‪ ،‬ﺗﺎج و ﺗﺨﺖ ﻓﺮﻣﺎﻧﺪﻫﯽ را ﺑﻪ ﺷـﺠﺎع اﻟﻤﻠﮏ ﻣﺴـﻠّﻢ داﺷﺖ‪ .‬ﻣﯿﺮزا ﮐﺎﻣﺮان در اﺣﻤﺪ ﺷﺎﻫﯽ از ﮔﺮﻓﺘﺎري ﭘﺪر ﺗﺎﺟﻮر‬
‫ﻣﺴﺘﺤﻀﺮ ﺷﺪه »‪ «11‬ﺷـﻬﺮ را ﻣﻀﺒﻮط ﮐﺮده »‪ ،«12‬ﺑﻪ اﺣﺘﯿﺎط زﻧـﺪﮔﺎﻧﯽ ﻣﯽﻧﻤﻮد‪ «13» .‬ﺣﺎﺟﯽ ﻓﯿﺮوز اﻟـﺪﯾﻦ »‪ «14‬ﻧﯿﺰ در ﻫﺮات ﺑـﺎ ﻣﺮدم‬
‫ﻃﺮﯾﻖ ﺣﺴﻦ ﺳﻠﻮك را ﺳﭙﺮده ﻫﺮﯾﮏ »‪ «15‬ﺑﻪ اﻧﻔﺮاده دﻋﻮي ﺳـﻠﻄﻨﺖ ﮐﺮده‪ ،‬دﯾﮕﺮي را در ﻧﻈﺮ ﻧﻤﯽآوردﻧﺪ‪ .‬درﯾﻦ اﺛﻨﺎ ﺷﺎﻫﺰاده ﻗﯿﺼﺮ از‬
‫درﺑﺎر ﭘﺎدﺷﺎه ﻓﺮﯾﺪونﻓﺮ ﺑﻪ اﻧﻌﺎم اﻓﺴـﺮ و ﮐﻤﺮ »‪ «16‬ﺳـﺮاﻓﺮاز و رﺧﺼﺖ اﻧﺼﺮاف ﺣﺎﺻﻞ ﻧﻤﻮده‪ ،‬ﺑﺎ اﺳﺘﻌﺪاد اﺷﻔﺎق ﺷﺎﻫﻨﺸﺎﻫﯽ »‪ «17‬ﻋﺎزم‬
‫اﺣﻤﺪ ﺷﺎﻫﯽ ﮔﺮدﯾﺪ و ﻓﺮاﻣﯿﻨﯽ ﮐﻪ از درﺑﺎر ﻣﺮﺣﻤﺖآﯾﯿﻦ ﺑﻪ ﺳـﺮاﻓﺮازي ﺧﻮاﻧﯿﻦ اﻓﺎﻏﻨﻪ ﺣﺎﺻﻞ ﻧﻤﻮده ﺑﻮد‪ ،‬از ﭘﯿﺶ رواﻧﻪ و رؤﺳﺎي اﻓﺎﻏﻨﻪ‬
‫از ﻣﮑـﺎرم ﺷﺎﻫﻨﺸﺎﻫﯽ ﻧﺴـﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﺸﺎراﻟﯿﻪ آﮔﺎﻫﯽ ﯾﺎﻓﺘﻪ‪ ،‬ﺑﻪ اﺳـﺘﻘﺒﺎل ﻣﻮﮐﺐ آن ﺷـﻬﺰاده ﺑﻠﻨـﺪ ﮐﻮﮐﺐ ﺷـﺘﺎﻓﺘﻪ‪ ،‬اﮐﺜﺮي از ﺳـﺮان آن ﻃﺎﯾﻔﻪ‬
‫»‪ «18‬در ﺳﻤﻨﺎن و داﻣﻐﺎن ﺑﻪ رﮐﺎب او‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪ :‬دﯾﮕﺮﺑﺎره اﮐﺜﺮي از آﻧﻬﺎ‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪ :‬ﺳﻮئﻣﺰاج و ﺳﻠﻮك‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪ :‬ازو‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ را‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪ :‬ﻧﻤﻮده‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﻠﮏ‪ :‬ﺗﺨﺖ‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪ :‬ﮐﺸﯿﺪه‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺞ‪ :‬را ﻧﻤﻮدهاﻧﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(9‬ﻣﺞ‪ :‬اوﻻدﺷﺎن‪.‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 210‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫)‪ .(10‬ﻣﺞ‪ :‬از ﺳﺮ اﯾﻦ‪.‬‬
‫)‪ .(11‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﺴﺘﺤﻀﺮ و‪.‬‬
‫)‪ .(12‬ﻣﺞ‪ :‬ﻧﻤﻮده‪.‬‬
‫)‪ .(13‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﯽﮐﺮد‪.‬‬
‫)‪ .(14‬ﻣﺞ‪ :‬ﻓﯿﺮوز اﻟﺪﯾﻦ ﻣﺤّﻤﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(15‬ﻣﺞ‪ :‬ﻃﺮﯾﻘﻪ ﺣﺴﻦ ﻣﻌﺎش را ﺷﻌﺎر ﻧﻤﻮده‪ ،‬ﻫﺮﮐﺪام‪.‬‬
‫)‪ .(16‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﻪ اﻓﺴﺮ زر و ﺗﺎج و ﮐﻤﺮ‪.‬‬
‫)‪ .(17‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﺎ ﮐﻮﮐﺒﻪ ﻣﺮاﺣﻢ ﭘﺎدﺷﺎﻫﯽ‪.‬‬
‫)‪ .(18‬ﻣﺞ‪ :‬رواﻧﻪ ﻧﻤﻮده‪ ،‬ﺣﺴﺐ اﻟﺤﮑﻢ ﺟﻬﺎنﻣﻄﺎع ﻋﺎﻟﻤﯿﺎن ﻣﻄﯿﻊ ﺳـﺮان اﻓﺎﻏﻨﻪ ﺑﻪ اﺳـﺘﻘﺒﺎل ﺷـﻬﺰاده ﻧﯿﮑﻮﺧﺼﺎل ﻣﺒﺎدرت ورزﯾﺪه‪ ،‬اﮐﺜﺮي‬
‫آﻣﺪه‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪198 :‬‬
‫ﺳﻌﺎدت ﺟﺴـﺘﻪ‪ ،‬رواﻧﻪ ﻗﻨـﺪﻫﺎر ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬رﻓﺘﻪرﻓﺘﻪ ﺟﻤﻌّﯿﺖ واﻓﺮ دﺳﺖ داده‪ ،‬از ﻣﻌﺎوﻧﺖ ﺑﺨﺖ ﺑﯿﺪار ﺑﻠﺪه ﻗﻨﺪﻫﺎر را ﻣﻔﺘﻮح و ﻣﯿﺮزا ﮐﺎﻣﺮان ﺑﺎ‬
‫ﻓﻮﺟﯽ ﻗﻠﯿﻞ از ﻫﻮاﺧﻮاﻫﺎن ﻣﻠﺘﺠﯽ ﺑﻪ ﻋّﻢ واﻻﺷﺄن ﺧﻮد ﺷﺪه‪ ،‬ﻋﺎزم ﻫﺮات ﮔﺮدﯾﺪ‪(112) .‬‬
‫ﺷﻬﺰاده ﻗﯿﺼﺮ ﺑﯽدردﺳﺮ آﻣﺪوﺷﺪ ﻧﯿﺰه و ﻣﯿﺎنداري »‪ «1‬ﺷﻤﺸﯿﺮ و ﺳﭙﺮ‪ ،‬ﻗﻨﺪﻫﺎر را ﻣﺘﺼّﺮف و ﺑﻪ اﻏﻮاي ﺑﻌﻀﯽ از )‪ 74‬اﻟﻒ( ﻫﻨﮕﺎﻣﻪﻃﻠﺒﺎن‬
‫ﺑﺎ ﻋّﻢ ﺟﻠﯿﻞ ﻟا ﻘـﺪر ﺧﻮﯾﺶ‪ ،‬ﺷـﺠﺎع اﻟﻤﻠﮏ‪ ،‬ﺷـﯿﻮه دوروﯾﯽ را ﭘﯿﺸـﻨﻬﺎد و ﺑﻨﺎﺑﺮ ﻏﺮور ﺟﺎه و ﮐﺜﺮت ﺳـﭙﺎه و وﻓﻮر ﺧﺰاﯾﻦ و ﻓﺰوﻧﯽ دﻓﺎﯾﻦ و‬
‫وﺳﻮﺳﻪ آدم ﺻﻮرﺗﺎن اﺑﻠﯿﺲ ﺳـﯿﺮت ﻧﺎﭘﺎك ﻃﯿﻨﺖ ﻃﺮﯾﻘﻪ ﺧﻼف و ﻧﻔﺎق و دوروﯾﯽ و ﺷـﻘﺎق را ﺷﻌﺎر ﺳﺎﺧﺘﻪ‪ ،‬ﭼﻬﺎر اﻓﺴﺮ »‪ «2‬ﮐﻪ ﻋﻼﻣﺖ‬
‫ﺳﻠﻄﻨﺖ ﭼﻬﺎر ﮐﺸﻮر »‪ «3‬ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬در ﻧﻬﺎﯾﺖ ﻋﻈﻤﺖ ﺑﻪ ﺷـﻐﻞ ﺧﻄﯿﺮ ﺳﻠﻄﻨﺖ ﭘﺮداﺧﺘﻪ‪ ،‬اﺳﺎﻣﯽ واﻟﺪ و ﻋّﻢ ﻧﺎﻣﺪار ﺧﻮﯾﺶ را از ﺳّﮑﻪ و ﺧﻄﺒﻪ‬
‫ﺳﻠﺐ ﻧﻤﻮد »‪ .«4‬ﭼﻮن ﺷـﺠﺎع اﻟﻤﻠﮏ از ادﻋﺎي ﺷﺎﻫﺰاده »‪ «5‬ﻗﯿﺼـﺮ ﺑﺎﺧﺒﺮ ﮔﺮدﯾﺪ‪ ،‬اّوﻻ در ﻣﻘﺎم ﻧﺼﯿﺤﺖ ﺑﺮادرزاده ﺟﺎﻫﻞ ﻣﻐﺮور ﺑﺮآﻣﺪه‬
‫»‪ ،«6‬او را »‪ «7‬از آن اّدﻋـﺎ ﻣﻤﻨﻮع ﺳـﺎﺧﺖ‪ «8» .‬ﭼـﻮن ﺑﻪ ﻫﯿـﭻوﺟﻪ ﻧﺘﻮاﻧﺴﺖ ﺳﻮداي ﺣّﺐ رﯾـﺎﺳﺖ را از او ﺳـﻠﺐ ﺳـﺎزد و ﻧﻘﺶ ﺗﻤّﻨـﺎي‬
‫ﺳﻠﻄﻨﺖ را از ﻟﻮح دﻟﺶ ﺑﺴـﺘﺮد‪ «9» ،‬ﻧﺎﭼـﺎر ﺑﺎ ﻓﻮﺟﯽ ﭼﻮن ﺑﺤﺮ زّﺧﺎر »‪ «10‬و آﺗﺶﺧﺎﻧﻪ دوزخ ﺷـﺮار از ﻣﺴـﺘﻘﺮ ﺳﻠﻄﻨﺖ ﺣﺮﮐﺖ و ﻋﺎزم‬
‫ﺳﻤﺖ »‪ «11‬ﻗﻨﺪﻫﺎر ﮔﺮدﯾﺪ‪ .‬ﺷـﻬﺰاده ﻗﯿﺼﺮ ﭼﻮن ﺗﺎب ﻣﻘﺎوﻣﺖ را ﻋّﻢ واﻓﺮﺣﺸﻤﺖ از ﺣﻮزه ﻣﮑﻨﺖ ﺧﻮد ﺑﯿﺮون دﯾﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺑﻬﺎﻧﻪ رزم از آﻧﺠﺎ‬
‫ﺑﯿﺮون آﻣﺪه‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﺮف ﺧﻮشﻧﺸﯿﻦ ﮔﺮﯾﺨﺖ‪ .‬ﺷﺠﺎع اﻟﻤﻠﮏ ﺑﻪ ﻓﺘﺢ و ﻓﯿﺮوزي داﺧﻞ ﻗﻨﺪﻫﺎر و ﺳﮑﻨﻪ آن دﯾﺎر را ﻗﺮﯾﻦ اﺳﺘﻈﻬﺎر ﺳﺎﺧﺘﻪ‪ ،‬ﺑﻪ‬
‫اﺳـﺘﻤﺎﻟﺖ و دلﺟﻮﯾﯽ ﺑﺮادرزاده ﭘﺮداﺧﺖ‪ ،‬ﮐﺴﺎن ﺳﺨﻨﺪان و ﻣﻌﺘﻤﺪان ﭼﺮبزﺑﺎن ﻓﺮﺳﺘﺎد »‪ «12‬و ﺑﻪ ﻫﻤﻪ ﺟﻬﺎت او را اﻣﯿـﺪوار و ﺑﺎ ﺗﻬﯿﻪ و‬
‫ﺗﺪارك ﻣﻨﺎﺳﺐ او را »‪ «13‬ﺑﺮداﺷﺘﻪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻗﻨﺪﻫﺎر آوردﻧﺪ »‪ «14‬ﺑﻪ ﺷـﺮف ﻣﻼزﻣﺖ و ﻣﺼﺎﺣﺒﺖ ﻋّﻢ ﻧﺎﻣﺪار ﺧﻮﯾﺶ ﻣﻔﺘﺨﺮ ﺷﺪ‪ «15» .‬ﺷﺠﺎع‬
‫اﻟﻤﻠﮏ ﻗﻨﺪﻫﺎر را ﺑﻪ او ﺗﻔﻮﯾﺾ ﮐﺮده‪ «16» ،‬ﻋﺎزم ﮐﺎﺑﻞ ﮔﺮدﯾﺪ‪.‬‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪ :‬ﻧﯿﺰه و ﺧﻨﺠﺮ و ﺗﺤﺮﯾﮏ‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪ :‬ﺷﻘﺎق را ﯾﮏرو ﻧﻤﻮده‪ ،‬ﭼﻬﺎر ﭼﻘﺎ‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪ :‬ﭼﻬﺎر اﻗﻠﯿﻢ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺮ ﺳﺮ زده‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪ :‬اﻧﺪاﺧﺖ‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪ :‬ﺷﻬﺰاده‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪ :‬درآﻣﺪه‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﻠﮏ‪» :‬او را« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 211‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺞ‪» :‬ﺳﺎﺧﺖ« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(9‬ﻣﺞ‪ :‬ﭼﻮن‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﯿﭻوﺟﻪ ﺣﺐ ﺟﺎه را ﻧﺘﻮاﻧﺴﺖ از دل ﺑﯿﺮون ﺑﺮد و ﻧﻘﺶ ﺑﺰرﮔﯽ را از ﺣﺎﺷﯿﻪ ﺧﺎﻃﺮش ﺳﺘﺮد‪.‬‬
‫)‪ .(10‬ﻣﺘﻦ‪ :‬ذّﺧﺎر‪.‬‬
‫)‪ .(11‬ﻣﺞ‪ :‬دﯾﺎر‪.‬‬
‫)‪ .(12‬ﻣﺞ‪ :‬ﻧﺰد او رواﻧﻪ‪.‬‬
‫)‪ .(13‬ﻣﺞ‪» :‬او را« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(14‬ﻣﺞ‪ :‬در ﻗﻨﺪﻫﺎر آورده‪.‬‬
‫)‪ .(15‬ﻣﺞ‪ :‬ﮔﺮدﯾﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(16‬ﻣﺞ‪ :‬ﻧﻤﻮده‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪199 :‬‬
‫ﺑﻌـﺪ از رﻓﺘﻦ ﺷـﺠﺎع اﻟﻤﻠﮏ ﻣﯿﺮزا ﮐﺎﻣﺮان ﺑﻪ اﻋﺎﻧﺖ ﻋّﻢ ﺧﻮﯾﺶ‪ ،‬ﺷـﻬﺰاده ﻓﯿﺮوز‪ ،‬ﺟﻤﻌّﯿﺘﯽ ﻓﺮاﻫﻢ آورده‪ ،‬ﺑﻪ اﻣﯿﺪ ﺗﺴـﺨﯿﺮ ﻗﻨﺪﻫﺎر از ﻫﺮات‬
‫ﺑﯿﺮون آﻣـﺪه‪ ،‬ﻓﺮاه )‪ (113‬را ﻣﻌﺴـﮑﺮ ﺧﻮد »‪ «1‬ﺳـﺎﺧﺖ‪ .‬ﺷـﻬﺰاده ﻗﯿﺼـﺮ ﺣﻘﯿﻘﺖ اﯾﻦ ﺧـﺒﺮ را ﻣﻌﺮوض ﻋّﻢ ﻧﺎﻣـﺪار ﻧﻤﻮده‪ ،‬ﺷـﺠﺎع اﻟﻤﻠﮏ‬
‫ﻣﺠـﺪدا ﺑـﺎ ﺟﻤﻌّﯿﺘﯽ واﻓﺮ از ﮐﺎﺑـﻞ ﺣﺮﮐﺖ و ﺑﻪ ﺳـﺮﻋﺖ ﺑﺮق و ﺑـﺎد وارد اﺷـﺮف اﻟﺒﻼد ﮔﺮدﯾـﺪه‪ ،‬ﻓﯽ ﻣﺎﺑﯿﻦ اﺧﻮان و ﺑﻨﯽ اﻋﻤﺎم ﺑﻪ ﺗﺎزﮔﯽ‬
‫اﺳﺎس دﻋﻮا و »‪ «2‬ﺧﺼﻮﻣﺖ آﻣﺎده ﺷـﺪه‪ ،‬از ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﻣﺘﻮّﻫﻢ و ﻣﺘﻨﻬﺰ ﻓﺮﺻﺖ ﻣﺘﺮﺻﺪ ﮐﯿﻨﻪ و ﻋﺪاوت ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﭼﻮن اﺑﺮاﻫﯿﻢ ﺧﺎن‪ 74) ،‬ب(‬
‫ﺣـﺎﮐﻢ ﻏﻮرﯾـﺎن‪ ،‬ﮐﻪ ﭼﻨـﺪي ﻗﺒﻞ ازﯾﻦ از ﺳﻮء »‪ «3‬ﺳـﻠﻮك و ﺑﺪﻣﻌﺎﺷـﯽ ﺣـﺎﺟﯽ ﻓﯿﺮوز ﺑﻪ ﺟـﺎن آﻣـﺪه‪ ،‬ﻣﺘﻮّﺳﻞ ﺑﻪ درﺑﺎر ﻓﻠﮏ ﺷﺄن »‪ «4‬و‬
‫ﻓﺮﻣﺎﻧﻔﺮﻣـﺎي ﺧﺮاﺳـﺎن ﮔﺮدﯾـﺪه ﺑـﻮد‪ ،‬ﻓﯽ ﻣـﺎﺑﯿﻦ ﺑﻪ ﺟﻬﺖ ﯾـﮏرو ﻧﻤﻮدن اﺑﺮاﻫﯿﻢ ﺧـﺎن‪ ،‬اﺑﻮاب ﻣﺮاوده ﻣﻔﺘﻮح و ﺳﺮرﺷـﺘﻪ ﻣﻄﻠﺐ در ﭘﻨﺠﻪ‬
‫ﮐﺸﻤﮑﺶ ﮔﻔﺘﮕﻮ ﻣﯽﺑﻮد‪ «5» ،‬ﺣـﺎﺟﯽ ﻓﯿﺮوز و ﻣﯿﺮزا ﮐـﺎﻣﺮان از واﻫﻤﻪاي ﮐﻪ ازﯾﻦ »‪ «6‬دوﻟﺖ ﻗﻮيﺑﻨﯿﺎد »‪ «7‬داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺟﺮأت ﺣﺮﮐﺖ ﺑﻪ‬
‫»‪ «8‬ﺻﻮب ﻗﻨﺪﻫﺎر و ﺧﺎﻟﯽ ﮔﺬاﺷـﺘﻦ ﻫﺮات را ﻣﻨﺎﺳﺐ ﻧﺪاﻧﺴـﺘﻪ ازﯾﻦ ﺟﺎﻧﺐ ﻧﯿﺰ ﻫﻤﯿﻦ ﺗﻮّﻫﻤﺎت »‪ «9‬را ﮐﺮده‪ ،‬ﺧﯿﺮاﻧﺪﯾﺸﺎن اﻓﺎﻏﻨﻪ ﺳﺮرﺷﺘﻪ‬
‫ﻣﻄﻠﺐ را ﺻـﺮﯾﺤﺎ در ﻧﻬﺎﯾﺖ وﺿﻮح »‪ «10‬ﺑﻪ ﻃﺮﻓﯿﻦ اﻇﻬـﺎر ﮐﺮده ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﺤﺾ ﻇﻬﻮر ﭘﺮﺧـﺎش و ﮐﯿﻨﻪ از ﺟـﺎﻧﺒﯿﻦ ﺳـﺒﺐ دﻟﯿﺮي و ﻣﻮﺟﺐ‬
‫ﺣﺮﮐﺖ اﻣﺮاي ﻗﺎﺟﺎر ﺧﻮاﻫـﺪ ﺷﺪ »‪ «11‬ﮐﻪ ﻃﻤﻊ در ﻣﻤﺎﻟـﮏ ﻣﻮروث ﮐﺮده‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﺤﺾ اراده و ﺗﻮّﺟﻪ اﯾﺸـﺎن ﺗـﺎ ﮐﺎﺑـﻞ »‪ «12‬ﻋﻨﺎن ﺑﺎزﭘﺲ‬
‫ﻧﺨﻮاﻫﻨـﺪ ﮐﺸـﯿﺪ و ﺑـﺪون ﺟﻬﺘﯽ ﻣﻠﮏ و دوﻟﺖ اﻓﺎﻏﻨﻪ ﺑﻪ دوﻟﺖ ﻗﺎﺟﺎرﯾﻪ ﻣﻨﺘﻘﻞ ﺧﻮاﻫـﺪ ﺷﺪ‪ «13» .‬اﯾﻦ ﺳـﺨﻦ ﺑﺮ اﯾﺸـﺎن ﮐﺎرﮔﺮ در دلﻫﺎ‬
‫ﻣﺆﺛﺮ آﻣﺪه‪ ،‬ﺑﺎﻫﻢ ﺻﻠﺢ ﮐﺮدﻧﺪ »‪ «14‬و از ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﮔﺬﺷﺘﻨﺪ‪«15» .‬‬
‫ﺷﺠـﺎع اﻟﻤﻠـﮏ از آﻧﺠـﺎ رواﻧﻪ ﮐﺎﺑـﻞ و از ﮐﺎﺑﻞ ﺑﻪ ﺟﻬﺖ اﻏﺘﺸﺎش اﻣﻮر ﺑﺮ ﺷﺎور رواﻧﻪ آن ﺣـﺪود و ﺣﺎﺟﯽ ﻓﯿﺮوز و ﻣﯿﺮزا ﮐﺎﻣﺮان از ﻓﺮاه‬
‫»‪ «16‬ﻣﺮاﺟﻌﺖ ﺑﻪ ﻫﺮات و ﻣﻠﮏ ﻗﺎﺳﻢ وﻟﺪ ﺧﻮد را ﻓﺮﺳﺘﺎده‪،‬‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪» :‬ﺧﻮد« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪» :‬دﻋﻮا و« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪ :‬ﺳﻮﺋﯽ‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪ :‬ﺷﻬﺰاده ﻓﻠﮏﺷﺄن‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﻮده‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﻪ اﯾﻦ‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﻨﯿﺎن‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺞ‪» :‬ﺑﻪ« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 212‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫)‪ .(9‬ﻣﺞ‪ :‬ﺗﻮﻫﻢ‪.‬‬
‫)‪ .(10‬ﻣﺞ‪ :‬در ﻧﻬﺎﯾﺖ ﺻﺮﯾﺢ‪.‬‬
‫)‪ .(11‬ﻣﺞ‪ :‬ﻗﺎﺟﺎرﯾﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫)‪ .(12‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﻪ ﻣﺤﺾ اراده اﯾﺸﺎن اﻟﯽ ﮐﺎﺑﻞ‪.‬‬
‫)‪ .(13‬ﻣﺞ‪ :‬اﻓﺎﻏﻨﻪ ﻣﻨﺘﻘﻞ ﺑﻪ دوﻟﺖ ﻗﺎﺟﺎرﯾﻪ و ﻣﺘﺼﻞ ﺑﻪ ﻣﻤﺎﻟﮏ ﻣﺤﺮوﺳﻪ ﭘﺎدﺷﺎﻫﯽ ﺧﻮاﻫﺪ ﮔﺮدﯾﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(14‬ﻣﺞ‪ :‬ﮐﺮده‪.‬‬
‫)‪ .(15‬ﻣﻠﮏ‪ :‬ﮔﺬﺷﺘﻪ‪.‬‬
‫)‪ .(16‬ﻣﻠﮏ‪» :‬از ﻓﺮاه« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪200 :‬‬
‫ﻏﻮرﯾﺎن )‪ (114‬و ﺑﺮﻧﺎﺑﺎد )‪ (115‬ﮐﻪ در ﺗﺼـﺮف اﺑﺮاﻫﯿﻢ ﺧـﺎن اﻓﻐﺎن دّراﻧﯽ ﮐﻪ »‪ «1‬ﺣـﺎﮐﻢ ﻏﻮرﯾﺎن ﻣﯽﺑﻮد »‪ ،«2‬ﻋﻠﯽ اﻟﻐﻔﻠﻪ ﺗـﺎﺧﺘﻪ‪ ،‬اﻣﻮال‬
‫ﺑﺴﯿﺎر ﺑﻪ ﻏﺎرت ﺑﺮده‪ ،‬ﻫﺮدو ﻗﻠﻌﻪ را »‪ «3‬را ﮐﻪ ﻣﺴﮑﻦ ﭘﺪر و ﭘﺴﺮ ﺑﻮد ﻣﺤﺎﺻﺮه ﻧﻤﻮده‪ ،‬در ﺗﻀﯿﯿﻖ ﻣﺤﺼﻮرﯾﻦ و ﺗﺴﺨﯿﺮ آن ﻣﺴﺎﻋﯽ ﻣﻮﻓﻮره‬
‫»‪ «4‬ﺑﻪ ﻇﻬﻮر رﺳﺎﻧﯿﺪه »‪ «5‬ﺑﺮﻧﺎﺑﺎد ﮐﻪ ﻣﺤﻞ ﺳﮑﻨﺎي »‪ «6‬ﯾﻮﺳﻒ ﺧﺎن وﻟﺪ اﺑﺮاﻫﯿﻢ ﺧﺎن ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻪ دﺳﺖ درآﻣﺪه‪ ،‬اوﻻد و ﺑﻌﻀﯽ از زﻧﺎن او را‬
‫اﺳـﯿﺮ ﮐﺮده‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﺮات ﻓﺮﺳـﺘﺎد و در اﻣﺮ ﻏﻮرﯾـﺎن ﺑﯿﺶﺗﺮ از ﭘﯿﺶﺗﺮ اﺟﺘﻬـﺎد ﻣﯽﻧﻤـﻮد‪ ،‬اﺑﺮاﻫﯿﻢ ﺧـﺎن ﭼﻮن راه ﭼـﺎره را از ﻫﻤﻪﺟﻬـﺎت »‪«7‬‬
‫ﻣﺴـﺪود ﯾـﺎﻓﺖ‪ ،‬ﺟﻤﺎل ﺧﺎن ﺑﺮادرزاده ﺧﻮد را ﺑﺎ ﻋﺮﯾﻀﻪ و ﭘﯿﺸـﮑﺶ رواﻧﻪ درﺑﺎر ﺷـﻬﺰاده ﻓﻠﮏ ﻣﻘـﺪار ﻧﻤﻮده‪ ،‬ﻣﺴـﺘﺪﻋﯽ اﻣـﺪاد و ﻣﺘﻤّﻨﯽ‬
‫اﺳﺘﺨﻼص ﺧﻮد ﮔﺮدﯾﺪه‪ «8» ،‬ﭼﻮن در ﻣﻌﻨﯽ ﺣﺎﺟﯽ ﻓﯿﺮوز ﻫﻤﻪ روز اﺳﺒﺎب »‪ «9‬ﻣﻔﺎﺧﺮت و زﻧﺪﮔﯽ »‪ «10‬ﺧﻮد را )‪ 75‬اﻟﻒ( ﻣﻨﻮط »‪«11‬‬
‫ﺑـﻪ ﻫّﻤﺖ و ﻣﺮاﺣﻢ ﺷﺎﻫﻨﺸـﺎﻫﯽ ﻣﯽداﻧﺴﺖ و ﻫﻤﯿﺸﻪ »‪ «12‬ﻋﺮﯾﻀﻪ و ﮐﺴـﺎن او در درﮔﺎه واﻻ ﺣﺎﺿـﺮ ﻣﯽﺑﻮد »‪ «13‬و در ﻣﯿـﺎن اﻓﺎﻏﻨﻪ »‪«14‬‬
‫ﺑﺮداﺷـﺘﻪ اﯾﻦ دوﻟﺖ و ﭘﺮورش ﯾﺎﻓﺘﻪ اﯾﻦ ﻧﻌﻤﺖ ﻣﺤﺴﻮب ﻣﯽﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﺷـﻬﺰاده واﻓﺮ ﺗﻤﮑﯿﻦ ﭘﺎس ﺧﺎﻃﺮ آﻧﻬﺎ ﻫﻤﻮاره داﺷـﺘﻪ‪ ،‬در ﺗﻌﯿﯿﻦ‬
‫»‪ «15‬ﻟﺸﮑﺮ و اﻧﺘﺰاع آن »‪ «16‬ﻣﻤﻠﮑﺖ و ﮐﺸﻮر ﺗﻐﺎﻓﻞ ﻣﯽﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮ »‪ «17‬ﺗﻮّﺳـ ﻞ اﺑﺮاﻫﯿﻢ ﺧﺎن دّراﻧﯽ‪ ،‬ﺣﺎﮐﻢ ﻏﻮرﯾﺎن‪ «18» ،‬و رﻋﺎﯾﺖ ﺟﺎﻧﺐ اﻫﺎﻟﯽ آن ﺳﺎﻣﺎن ﻣﺮاﺳـﻠﻪ ﻣﺼـﺤﻮب ﺷﺨﺼﯽ زﺑﺎندان »‪«19‬‬
‫رواﻧﻪ ﻫﺮات و ﺣﺎﺟﯽ ﻓﯿﺮوز را از آن ﭘﯿﭽﯿﺪﮔﯽ و ﺣﺮﮐﺖ ﻣﻤﻨﻮع و دﺳﺖ ﺗﻐّﻠﺐ او را از ﺳـﺮ ﻋﺠﺰه آن دﯾﺎر و اﺑﺮاﻫﯿﻢ ﺧﺎن »‪ «20‬ﻣﻘﻄﻮع‬
‫ﺳﺎﺧﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫واﻟﯽ ﻫﺮات ﻃﻮﻋﺎ أو ﮐﺮﻫﺎ )‪ (116‬ﻣﻠﮏ ﻗﺎﺳﻢ وﻟﺪ ﺧﻮد را ﺑﺎ ﺟﻤﻌّﯿﺖ اﻓﺎﻏﻨﻪ اﺣﻀﺎر و ﻣﺮاﺳﻠﻪاي‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪» :‬ﮐﻪ« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﻮد‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪» :‬را« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﻮﻓﻮر‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪ :‬ﺳﻌﯽ ﻣﻮﻓﻮر ﺑﻪ ﻣﻨﺼﻪ ﻇﻬﻮر رﺳﺎﻧﯿﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪ :‬ﻧﺸﯿﻤﻦ‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪ :‬ﺟﻬﺖ‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺞ‪ :‬ﮔﺮدﯾﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(9‬ﻣﺞ‪» :‬اﺳﺒﺎب« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(10‬ﻣﺞ‪ :‬زﻧﺪﮔﺎﻧﯽ‪.‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 213‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫)‪ .(11‬ﻣﺞ‪ :‬ﺧﻮد را از‪.‬‬
‫)‪ .(12‬ﻣﺞ‪ :‬داﯾﻢ‪.‬‬
‫)‪ .(13‬ﻣﺞ‪ :‬در درﺑﺎر ﭘﺎدﺷﺎﻫﯽ و درﮔﺎه واﻻ ﺑﻪ ﻋﺠﺰ و اﻧﮑﺴﺎر ﺑﻪ ﺳﺮ ﻣﯽﺑﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(14‬ﻣﺞ‪ :‬ﻧﯿﺰ‪.‬‬
‫)‪ .(15‬ﻣﺞ‪ :‬آﻧﻬﺎ را ﻧﮕﻪ داﺷﺘﻪ‪ ،‬در ﻓﺮﺳﺘﺎدن ﻣﺪد و‪.‬‬
‫)‪ .(16‬ﻣﺞ‪» :‬آن« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(17‬ﻣﺞ‪ :‬و ﺑﻨﺎﺑﺮ‪.‬‬
‫)‪ .(18‬ﻣﺞ‪» :‬دراﻧﯽ ﺣﺎﮐﻢ ﻏﻮرﯾﺎن« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(19‬ﻣﺞ‪ :‬آن ﺳﺎﻣﺎن ﺷﺨﺺ زﺑﺎﻧﺪاﻧﯽ را ﺑﺎ ﻣﺮاﺳﻠﻪ دوﺳﺘﺎﻧﻪ‪.‬‬
‫)‪ .(20‬ﻣﺞ‪ :‬اﺑﺮاﻫﯿﻢ ﺧﺎن و ﻋﺠﺰه آن دﯾﺎر‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪201 :‬‬
‫در ﻧﻬﺎﯾﺖ ﻋﺠﺰ و اﻧﮑﺴﺎر »‪ «1‬ﺑﻪ درﺑﺎر ﺳﭙﻬﺮ ﻣﻘﺪار ﻧﻮﺷﺘﻪ‪ ،‬ﻓﺮﺳﺘﺎده را ﺑﺎ ﻧﯿﻞ ﻣﺮام رواﻧﻪ ارض ﻣﻼﯾﮏ ﻣﻘﺎم ﺳﺎﺧﺖ و اﺑﺮاﻫﯿﻢ ﺧﺎن از آن‬
‫ورﻃﻪ رﻫـﺎﯾﯽ ﯾـﺎﻓﺘﻪ‪ ،‬ﮐﺎم و ﻧﺎﮐﺎم ﻣﯽﮔﺬراﻧﯿـﺪ‪ .‬ﺗﺎ اﯾﻨﮑﻪ در ﻓﺼﻞ ﻋﻘﺮب ﺳـﻨﻪ ‪ 1219‬ﻣﺠـﺪدا ﻣﻮاد ﻧﺰاع ﺳـﻼﻃﯿﻦزادﮔﺎن اﻓﻐﺎن ﺑﻪ ﻫﯿﺠﺎن‬
‫آﻣﺪه‪ ،‬ﻣﯿﺮزا ﮐﺎﻣﺮان از ﻃﻮل ﺗﻮّﻗﻒ »‪ «2‬ﻫﺮات ﺑﻪ ﺗﻨﮓ آﻣﺪه‪ ،‬ﺑﻪ اﻣﯿﺪ ﺗﺴﺨﯿﺮ ﻫﺮات »‪ «3‬و اﺳﺘﺨﻼص ﭘﺪر ﻧﺎﻣﺪار ﺧﻮﯾﺶ از ﻫﺮات ﻋﺎزم‬
‫ﻓﺮاه‪ ،‬و ﺣـﺎﺟﯽ ﻓﯿﺮوز ﻫﺮﭼﻨـﺪ ﻇـﺎﻫﺮا راﺿـﯽ ﺑﻪ ﺣﺮﮐﺖ ﺑﺮادرزاده ﻧﺒﻮد‪ ،‬و ﻟﯿﮑﻦ ﺑﺎﻃﻨـﺎ از ﺑﻮدن ﻣﯿﺮزا ﮐـﺎﻣﺮان در آﻧﺠﺎ اﺻـﻼ رﺿﺎﻣﻨـﺪي‬
‫ﻧـﺪاﺷﺖ و ﺑﯿﻢ آن داﺷﺖ ﮐﻪ از وﺟﻮد ﻣﯿﺮزا ﮐـﺎﻣﺮان ﻓﺘﻨﻪاي ﺣـﺎدث »‪ «4‬ﺷﻮد و ﻣـّﺪتﻫﺎي ﻣﺪﯾـﺪ ﻋّﻢ و ﺑﺮادرزاده ﺑـﺎﻫﻢ ﺑﺎ دل ﺧّﺮم »‪«5‬‬
‫روزﮔﺎر ﻣﯽﮔﺬراﻧﯿﺪﻧـﺪ‪ .‬ﺑﺎﻻﺧﺮه ﻋﺰﯾﻤﺖ ﻗﻨـﺪﻫﺎر در ﺧﺎﻃﺮ اﯾﺸﺎن ﺗﺼـﻤﯿﻢ ﯾﺎﻓﺖ‪ «6» .‬ﺑﻌـﺪ از ﺣﺮﮐﺖ ﻣﯿﺮزا ﮐـﺎﻣﺮان‪ ،‬ﺣﺎﺟﯽ ﻓﯿﺮوز ﻧﯿﺰ ﺑﺎ‬
‫ﮐﻮﮐﺒﻪ و ﻋﻈﻤﺖ ﺗﻤﺎم از ﺷـﻬﺮ ﺑﯿﺮون آﻣﺪه‪ ،‬ﺑﻪ ﺑﺮادرزاده ﭘﯿﻮﺳﺖ و از آﻧﺠﺎ ﮐﺲ ﻧﺰد ﺷـﻬﺰاده ﻗﯿﺼـﺮ ﻓﺮﺳـﺘﺎده‪ ،‬ﻃﺎﻟﺐ ﻣﻠﮏ ﻣﻮروث »‪«7‬‬
‫ﮔﺮدﯾﺪ‪.‬‬
‫واﻟﯽ ﻗﻨﺪﻫﺎر ﭼﺎﭘﺎر »‪ «8‬ﻧﺰد ﺷـﺠﺎع اﻟﻤﻠـﮏ رواﻧﻪ و او را از اراده ﻫﺮوﯾﺎن آﮔﺎه ﺳﺎﺧﺖ‪ .‬ﮐﺎﺑﻞ ﺷﺎه ﮐﻪ ﻫﻨﻮز از ﯾﻮرش ﺳـﻨﺪ ﻧﯿﺎﺳﻮده ﺑﻮد‪،‬‬
‫ازﯾﻦ ﻣﻌﻨﯽ ﺑﯽآرام ﮔﺸﺘﻪ‪ ،‬ﻋﺴﺎﮐﺮ ﭘﺮاﮐﻨﺪه را »‪ «9‬ﺑﻪ ﻗﺪري ﮐﻪ اﻣﮑﺎن داﺷﺖ ﺟﻤﻊ و ﺳﺮﻋﺖ )‪ 75‬ب( از ﺑﺎد ﺻﺒﺎ اﺳﺘﻌﺎره ﻧﻤﻮد‪ «10» .‬در‬
‫ﺟﻨﺎح اﺳﺘﻌﺠﺎل ﻋﺎزم ﻗﻨﺪﻫﺎر ﮔﺮدﯾﺪه‪ «11» ،‬ﻓﯽ ﻣﺎﺑﯿﻦ ﺑﺮادران ﺑﻪ آﻣﺪوﺷﺪ ﺳﻔﺮاي ﺳﺨﻨﺪان ﺑﻪ ﻣﺼﺎﻟﺤﻪ اﻧﺠﺎﻣﯿﺪه »‪ ،«12‬ﻣﺸﺮوط ﺑﺮ اﯾﻨﮑﻪ‬
‫از ﺟﺎﻧﺐ ﮐﺎﺑﻞ ﺷﺎه ﻣﺪد ﺧﺮﺟﯽ ﺑﻪ ﺟﻬﺖ ﻣﯿﺮزا ﮐﺎﻣﺮان ﻫﺮﺳﺎﻟﻪ ﻣﻌﯿﻦ ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﭼﻮن اوﺿـﺎع ﮐﺎﺑﻞ ﺷﺎه ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ﺳـﻔﺮ ﺳـﻨﺪ اﻏﺘﺸﺎش ﮐﻠﯽ ﭘـﺬﯾﺮﻓﺘﻪ و ﺑﻪ ﻗـﺪر ﺿـﺮورت اﺳـﺘﻌﺪاد ﻧـﺪاﺷﺖ و ازﯾﻦ ﺟﺎﻧﺐ ﻧﯿﺰ از ﻣﻌﺎوﻧﺖ و‬
‫ﻣﻈـﺎﻫﺮت اﻣﻨﺎي ﺷﺎﻫﯽ »‪ «13‬ﻧﺴـﺒﺖ ﺑﻪ واﻟﯽ ﻫﺮات ﻫﺮاﺳـﺎن ﺑﻮد‪ ،‬ﻧﺎﭼـﺎر ﺗﻦ »‪ «14‬ﺑﻪ ﻗﻀـﺎ داده‪ ،‬دوﻟـﮏ روﭘﯿﻪ ﺑﻪ ﺟﻬﺖ اﯾﺸﺎن ﻓﺮﺳـﺘﺎده‪،‬‬
‫اﺳﺎس ﻣﺼﺎﻟﺤﻪ را ﺑﻪ ﻣﻮاﺛﯿﻖ‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪ :‬در ﻧﻬﺎﯾﺖ ﻓﺮوﺗﻨﯽ و اﺿﻄﺮار‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﺎﻧﺪن‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﻠﮏ‪» :‬ﻫﺮات« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪ :‬در آﻧﺠﺎ ﺣﺎدث‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﺎﻫﻢ در ﻧﻬﺎﯾﺖ ﺣﺰم‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪ :‬ﯾﺎﻓﺘﻪ‪.‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 214‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﻮروث ﭘﺪر‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺞ‪ :‬ﮐﺲ‪.‬‬
‫)‪ .(9‬ﻣﺞ‪» :‬را« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(10‬ﻣﺞ‪ :‬ﻧﻤﻮده‪.‬‬
‫)‪ .(11‬ﻣﺞ‪ :‬ﮔﺮدﯾﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(12‬ﻣﺞ‪ :‬ﺳﻔﺮا و ﺳﻔﯿﺮ ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﻣﺼﺎﻟﺤﻪ ﺷﺪه‪.‬‬
‫)‪ .(13‬ﻣﺞ‪ :‬دوﻟﺖ ﺷﺎﻫﯽ‪.‬‬
‫)‪ .(14‬ﻣﺞ‪ :‬ﺗﻦ رﺿﺎ‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪202 :‬‬
‫ﻣﺆّﮐـ ﺪه ﻣﺤﮑﻢ و ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮﺟﻤﻌﯽ »‪ «1‬ﻋﻨـﺎن ﻋﺰﯾﻤﺖ را ﺑﻪ ﺻﻮب ﮐﺎﻣـﻞ ﻣﻌﻄﻮف داﺷﺖ‪ .‬ﺣﺎﺟﯽ ﻓﯿﺮوز ﮐﻪ ﭼﻨـﺪي ﻗﺒﻞ ازﯾﻦ ﯾﻮﺳﻒ ﺧﺎن‬
‫وﻟﺪ اﺑﺮاﻫﯿﻢ ﺧﺎن را در ﻗﻠﻌﻪ ﺑﺮﻧﺎﺑﺎد ﮔﺮﻓﺘﻪ‪ ،‬ﻣﺤﺒﻮس داﺷـﺘﻨﺪ »‪ ،«2‬درﯾﻦ اوﻗﺎت او را ﻣﺴـﺘﺨﻠﺺ و ﺳـﺮ و ﺑﺮ او را ﺑﻪ ﺧﻠﻌﺖ ﻻﯾﻖ آراﺳﺘﻪ و‬
‫»‪ «3‬ﺧﻮاﻫﺸﻤﻨﺪ ﮔﺮدﯾﺪ »‪ «4‬ﮐﻪ ﭘـﺪرش ﺗﺪارك ﺳـﻔﺮ و ﺳﻮاره ﺧﻮد را ﻓﺮﺳـﺘﺎده ﮐﻪ در ﯾﻮرش ﻗﻨﺪﻫﺎر ﺑﻪ ﻫﻤﺮاﻫﯽ ﭘﺴـﺮش ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﺑﺮاﻫﯿﻢ‬
‫ﺧـﺎن از ﺳـﺎدهﻟﻮﺣﯽ‪ ،‬ﻏـﺪر و ﻣﮑﺮ ﺣـﺎﺟﯽ را ﻣﺤﻤﻮل ﺑﺮ ﺣﻘﯿﻘﺖ ﻧﻤﻮده‪ ،‬آﻧﭽﻪ ﺳﻮاره ﮐﺎرآﻣـﺪ داﺷﺖ ﺑـﺎ ﺗﻬﯿﻪ ﺳـﻔﺮ رواﻧﻪ ﻧﺰد وﻟـﺪ ﺧﻮد‬
‫ﻧﻤﻮده ﮐﻪ ﻣﻨﺸﺄ ﺧـﺪﻣﺘﯽ »‪ «5‬ﺷـﺪه‪ ،‬ﺷﺎﯾـﺪ ﺗﻼـﻓﯽ ﻣﺎﻓﺎت ﺑﻪ ﻋﻤﻞ آﯾـﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻣﺤﺾ ورودﺳﻮاران ﻏﻮرﯾﺎن ﺣﺎﺟﯽ ﻓﯿﺮوز ﺗﻤﺎﻣﯽ آﻧﻬﺎ را ﯾﺮاق‬
‫ﭼﯿﻦ و وﻟﺪ ﺧﻮد را ﺑﯽﺧﺒﺮ ﺑﻪ رﺳﻢ »‪ «6‬اﯾﻠﻐﺎر ﺑﻪ ﺳﺎﺣﺖ ﻏﻮرﯾﺎن اﻣﺮ ﻧﻤﻮده‪ «7» ،‬اﺑﺮاﻫﯿﻢ ﺧﺎن ﻏﺎﻓﻞ ﻧﺸﺴﺘﻪ ﺑﻮد ﮐﻪ ﻧﺎﮔﺎه ﺳﻮاران ﮔﺴﺴﺘﻪ‬
‫رﺳـﯿﺪه‪ ،‬ﺑﻪ ﭼﭙـﺎول و ﻧﻬﺐ و ﺗﺎراج دﺳﺖ ﮔﺸﺎده »‪ ،«8‬ﻧﮑﺘﻪ را ﻣﻬﻤـﻞ ﻧﮕﺬاﺷـﺘﻨﺪ و ﻣﺮﮐﺰ »‪ «9‬ﺣﺼـﺎر ﻏﻮرﯾﺎن را داﯾﺮهآﺳﺎ »‪ «10‬در ﻣﯿﺎن‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺷّﺪت ﻫﺮﭼﻪ ﺗﻤﺎمﺗﺮ در ﺗﻀﯿﯿﻖ ﻣﺤﺎﺻﺮه »‪ «11‬ﻣﯽﮐﻮﺷﯿﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺣـﺎﮐﻢ ﻏﻮرﯾﺎن ﻧﻈﺮ ﺑﻪ ﻋـﺪم اﺳـﺘﻌﺪاد و ﺗﻮّﻫﻢ »‪ «12‬دﺳﺖ از ﺟـﺎن ﺷﺴـﺘﻪ‪ ،‬ﻫﺮﻟﺤﻈﻪ زﻧـﺪﮔﯽ را وداع ﻣﯽﻧﻤﻮد و »‪ «13‬ﺑﻪ ﻗـﺪر اﻣﮑﺎن در‬
‫ﻣﺤﺎﻓﻈﺖ و ﻧﮕﻪداري ﻗﻠﻌﻪ اﻫﺘﻤﺎم ﻧﻤﻮده‪ ،‬ﮐﯿﻔّﯿﺖ را ﻣﻌﺮوض ﻋﺘﺒﻪ »‪ «14‬واﻻ داﺷﺖ‪ .‬ﭼﻮن ﺷﺎﻫﺰاده »‪ «15‬واﻻ ﺻﻔﺎت از ﻏﺪر و ﻣﮑﺮ واﻟﯽ‬
‫ﻫﺮات اﺳـﺘﺤﻀﺎر ﺑﻪ ﻫﻢ رﺳﺎﻧﯿـﺪ ﻧﺎﯾﺮه ﻏﻀـﺒﺶ ﻣﻠﺘﻬﺐ ﺷﺪه‪ ،‬اﻣﺮاي ﻋﻈﺎم و ﺧﻮاﻧﯿﻦ ﺑﻠﻨﺪ »‪ «16‬ﻣﻘـﺎم را ﻃﻠﺒﯿـﺪه‪ ،‬ﺣﮑﻤﺎ و ﺣﺘﻤﺎ اﻣﺮ ﺑﻪ ﺗﻬﯿﻪ‬
‫)‪ 76‬اﻟﻒ( ﯾﻮرش ﻏﻮرﯾﺎن ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ «17» .‬ﭼﻮن اّول ﻗﻮس و ﻣﻮﺳﻢ اﺳﺘﯿﻼي ﻟﺸﮑﺮ‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪ :‬و ﺧﺎﻃﺮﺟﻤﻊ‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪ :‬داﺷﺘﻪ ﺑﻮد‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪» :‬و« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﻠﮏ‪» :‬ﮔﺮدﯾﺪ« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪ :‬ﺧﺪﻣﺖ‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﯽﺧﺒﺮ ﺑﺮ ﺳﺒﯿﻞ‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪ :‬ﻧﻤﻮد‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺞ‪ :‬اﺑﺮاﻫﯿﻢ ﺧﺎن ﺧﺎﻟﯽ از ذﻫﻦ ﻧﺸﺴﺘﻪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﯾﮑﺒﺎر ﺳﺮ ﺳﻮار ﭘﯿﺪا ﺷﺪه ﺑﻪ ﭼﭙﺎول و ﺗﺎﺧﺖوﺗﺎز آﻧﺠﺎ‪.‬‬
‫)‪ .(9‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﺮﮐﺰوار‪.‬‬
‫)‪ .(10‬ﻣﺞ‪» :‬داﯾﺮهآﺳﺎ« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(11‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﺤﺼﻮرﯾﻦ‪.‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 215‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫)‪ .(12‬ﻣﺞ‪ :‬و اﺣﺘﯿﺎط‪.‬‬
‫)‪ .(13‬ﻣﺞ‪ :‬ﺷﺴﺘﻪ ﺑﻠﮑﻪ زﻧﺪﮔﺎﻧﯽ را وداع ﮐﺮده‪.‬‬
‫)‪ .(14‬ﻣﺞ‪ :‬ﻋﺘﺒﻪ ﻋﻠﯿﻪ‪.‬‬
‫)‪ .(15‬ﻣﺞ‪ :‬ﺷﻬﺰاده‪.‬‬
‫)‪ .(16‬ﻣﺞ‪ :‬رﻓﯿﻊ‪.‬‬
‫)‪ .(17‬ﻣﺞ‪ :‬ﻓﺮﻣﻮدهاﻧﺪ‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪203 :‬‬
‫وي ﺑـﻮد‪ «1» ،‬ﺣﺴـﯿﻦ ﺧﺎن ﺳـﺮدار و ﻣﺤّﻤـ ﺪ اﺳـﺤﺎق ﺧﺎن ﻗﺮاﯾﯽ و ﻣﺤّﻤـ ﺪ ﺧﺎن ﺑﯿﮕﻠﺮ ﺑﯿﮕﯽ ﻫﺰاره ﭼﻨـﺪان رﺿﺎﻣﻨـﺪي ﻧﺪاﺷـﺘﻨﺪ‪ ،‬و ﻟﯿﮑﻦ‬
‫ﻣﺤّﻤـ ﺪ ﺧﺎن ﻗﺎﺟﺎر ﻧﺎﯾﺐ اﻻﯾﺎﻟﻪ و اﻣﯿﺮ ﻗﻠﯿـﺞ ﺧﺎن در »‪ «2‬اﯾﻦ ﻣﻌﻨﯽ ﻫﻢداﺳـﺘﺎن ﺷﺪه‪ ،‬در »‪ «3‬ﺧﻸـ و ﻣﻸ ﻣﺤﺮك »‪ «4‬ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮﯾﻦ ﻋﺪم‬
‫رﺿﺎي اﻣﺮاي ﻣﺰﺑﻮره‪ ،‬ﺗﺄﺛﯿﺮي ﻧﺒﺨﺸـﯿﺪه »‪ ،«5‬ﺳﺮﮐﺮدﮔﺎن ﺳﭙﺎه »‪ «6‬ﺑﻪ ﺗﻬﯿﻪ و ﺗـﺪارك اﺳـﺒﺎب و ﻣﻌّﺪات »‪ «7‬ﺳـﻔﺮ ﭘﺮداﺧﺘﻪ‪ ،‬در ﻏّﺮه ﺷﻬﺮ‬
‫رﻣﻀﺎن اﻟﻤﺒﺎرك ﭘﺮﭼﻢ ﻋﻠﻢ ﻧﺼـﺮت ﺷـﯿﻢ و راﯾﺖ ﻇﻔﺮ آﯾﺖ »‪ «8‬ﺑﻪ ﺳـﻤﺖ ﻫﺮات ﮐﻪ ﺳﺎلﻫﺎي ﺳﺎل ﺑﻪ ﺟﻬﺖ ﺣﺼﻮل اﯾﻦ ﻣﻄﻠﺐ ﺑﺮ ﺳـﺮ‬
‫ﯾﮏ ﭘﺎ اﯾﺴـﺘﺎده ﺑﻮد و ﺑﻪ ﻋﻤﺮي ﻧﻤﯽآﺳﻮد‪ ،‬ﺷـﻘﻪﮔﺸﺎ »‪ «9‬ﮔﺮدﯾـﺪه‪ ،‬ﺳـﺮداران ﻧﺎﻣﺪار ﺑﺎ اﻗﺘﺪار ﺑﻪ رﺳﻢ اﯾﻠﻐﺎر »‪ «10‬ﺑﺮ ﺳـﺮ اﻓﺎﻏﻨﻪ ﺿﻼﻟﺖ‬
‫ﺷﻌـﺎر ﺗـﺎﺧﺘﻦ آورده‪ ،‬ﺗﺎﮐﻮﺳﻮﯾﻪ ﮐﻪ در ﯾﮏ ﻣﻨﺰﻟﯽ ﻏﻮرﯾﺎن واﻗﻊ اﺳﺖ »‪ ،«11‬ﻣﺨﯿﻢ »‪ «12‬ﻋﺴﺎﮐﺮ اﻗﺒﺎل ﺷـﺪه‪ ،‬ﺧﺼﻢ ﺑﺪ روز ﺗﯿﺮه راي از‬
‫ﻋﺰﯾﻤﺖ ﺳـﭙﺎه ﻧﺼﺮت ﭘﯿﺮاي آﮔﺎﻫﯽ ﯾﺎﻓﺘﻪ »‪ ،«13‬ﻣﻠـﮏ ﻗـﺎﺳﻢ و ﻓﺘﺤﯽ ﺧﺎن ﮐﻪ از ﺳـﺮداران ﻧﺎﻣﯽ اﻓﺎﻏﻨﻪ و از ﺣﯿﺜﯿﺖ ﺗﻬّﻮر و ﺟﻼدت در‬
‫ﻣﯿـﺎن اﻓﻐﺎن »‪ «14‬ﺿـﺮب اﻟﻤﺜﻞ ﺑﻮدﻧـﺪ »‪ «15‬و ﻫﻤﯿﺸـﻪ در ﺣﻀـﻮر ﺳـﻼﻃﯿﻦزادهﻫﺎي ﺧـﻮد ﻻـف ﮔﺰاف ﻣﯽزدﻧـﺪ »‪ «16‬و ﻃـﺎﻟﺐ ﺟﻨﮓ‬
‫روﺑﻪروي ﻗﺰﻟﺒﺎﺷﯿﻪ و ﺳﺮداران دوﻟﺖ ﺑﻬّﯿﻪ ﺑﻮدﻧﺪ »‪ ،«17‬ﺑﻪ ﻣﺤﺾ اﺳـﺘﻤﺎع اﯾﻦ ﺧﺒﺮ دﺳﺖ و ﭘﺎ را ﺑﻪ ﻧﻮﻋﯽ ﮔﻢ ﮔﺮده ﮐﻪ ﻓﺮﺻﺖ ﮐﻨﮑﺎش‬
‫و ﻣﺸﻮرت ﻧﯿـﺎﻓﺘﻪ »‪ ،«18‬ﺑﺮ ﺑﺎدﭘﺎي ﻫﺎﻣﻮنﻧﻮرد ﺳﻮار ﺷـﺪه‪ «19» ،‬أﯾـﻦ اﻟﻤﻔﺮ ﮔﻮﯾـﺎن‪ ،‬ﮔﺮﯾﺰان‪ ،‬ﭘﯿﺶ از ﻫﻤﻪ »‪ «20‬رواﻧﻪ ﻫﺮات ﮔﺮدﯾﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫»‪ «21‬و ﺳـﭙﺎه اﻓﻐـﺎن ﮐـﻪ ﻫﺮﮐـﺪام از ﺳـﻤﺘﯽ ﻓﺮاﻫﻢ آﻣـﺪه ﺑﻮدﻧـﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﺤﺾ وﺻـﻮل آوازه »‪ «22‬ﻋﺴـﺎﮐﺮ ﭘﺎدﺷـﺎﻫﯽ و ﻃﻨﻄﻨﻪ ورود اﻓـﻮاج‬
‫ﻧﺎﻣﺘﻨﺎﻫﯽ »‪ «23‬ﻣﻨﻬﺰم‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﻮﺳﻢ دﺳﺘﺒﺮد ﻟﺸﮑﺮ دي و ﻏﺮه رﻣﻀﺎن ﺑﻮد‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪ :‬از‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﻠﮑﻪ در‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﺤﺮك ﻫﻢ‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪ :‬اﻣﺮاي ﺛﻼث ﺗﺄﺛﯿﺮي ﻧﮑﺮده‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪» :‬ﺳﭙﺎه« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪» :‬اﺳﺒﺎب و ﻣﻌﺪات« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺞ‪ :‬ﭘﺮﭼﻢ ﻋﻠﻢ اژدﻫﺎﭘﯿﮑﺮ و راﯾﺖ ﺑﻬﺎدران دﺷﻤﻦ ﺷﮑﺮ‪.‬‬
‫)‪ .(9‬ﻣﺞ‪ :‬ﺳﺎلﻫﺎي ﺳﺎل ﺧﻤﯿﺎزهﮐﺶ ﺑﻮدﻧﺪ ﺷﻘﻪ ﻃﺮاز‪.‬‬
‫)‪ .(10‬ﻣﺞ‪» :‬ﺑﺎ اﻗﺘﺪار ﺑﻪ رﺳﻢ اﯾﻠﻐﺎر« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(11‬ﻣﺞ‪ :‬ﮐﻪ ﯾﮏ ﻣﻨﺰﻟﯽ ﻏﻮرﯾﺎن ﺑﻮد‪.‬‬
‫)‪ .(12‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﺨﯿﻢ ﺧﯿﺎم‪.‬‬
‫)‪ .(13‬ﻣﺞ‪ :‬آﮔﺎه ﮔﺮدﯾﺪه‪.‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 216‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫)‪ .(14‬ﻣﺞ‪ :‬ﮔﺮدﻧﮑﺸﺎن اﻓﻐﺎن‪.‬‬
‫)‪ .(15‬ﻣﺞ‪» :‬ﺑﻮدﻧﺪ« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(16‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﻮد‪.‬‬
‫)‪ .(17‬ﻣﺞ‪ :‬ﺳﺮداران ﭘﺎدﺷﺎﻫﯽ ﺑﻮد‪.‬‬
‫)‪ .(18‬ﻣﺞ‪ :‬ﻧﮑﺮده‪.‬‬
‫)‪ .(19‬ﻣﺞ‪ :‬ﺷﺪه از ﻫﻤﻪ زودﺗﺮ ﺟﻮﯾﺎي ﻃﺮﯾﻖ ﻣﻔﺮ ﺷﺪه‪.‬‬
‫)‪ .(20‬ﻣﺞ‪» :‬ﭘﯿﺶ از ﻫﻤﻪ« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(21‬ﻣﺞ‪ :‬ﮔﺮدﯾﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(22‬ﻣﺞ‪ :‬آوازه وﺻﻮل‪.‬‬
‫)‪ .(23‬ﻣﺞ‪ :‬اﻓﻮاج ﻧﺼﺮتﭘﻨﺎﻫﯽ‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪204 :‬‬
‫ﺷـﺪه‪ ،‬ﻫﺮﯾﮏ ﺑﻪ ﻃﺮف اﯾﻞ و اﺣﺸﺎم ﺧﻮد روان ﺷـﺪه‪ ،‬ﻫﯿـﭻﮐﺲ را ﭘﺮواي ﮔﻠﮕﺸﺖ ﻫﺮات و ﯾﺎراي »‪ «1‬ﭘـﺎس ﺧﺎﻃﺮ ﺣﺎﺟﯽ ﻓﯿﺮوز ﻧﺒﻮد‪.‬‬
‫»‪«2‬‬
‫ﭼﻮن از ﻋﻬﺪ دوﻟﺖ ﻧﺎدره ﻧﺎدري اﻟﯽ ﺣﺎل ﮐﻪ ﺷـﺼﺖ ﺳﺎل ﮐﺎﻣﻞ اﺳﺖ ﻫﺮﮔﺰ ﻣﯿﺎﻧﻪ ﻗﺰﻟﺒﺎش و ﻟﺸـﮑﺮ اﻓﻐﺎن ﻣﻼﻗﺎت واﻗﻊ ﻧﺸﺪه ﺑﻮد »‪ «3‬و‬
‫ﯾﻮرش ﻧﺎﮔﻬـﺎﻧﯽ را ﻧﯿﺰ در ﻧﻈﺮ ﻧﺪاﺷـﺘﻨﺪ و ﺑﯽﺧﺒﺮ آواي ﺟﺎنﻓﺮﺳﺎي ﺷﺎﻫﻨﮓ زﻧﺒﻮرك را ﺷـﻨﯿﺪه و ﻋﻠﯽ اﻟﻐﻔﻠﻪ ﺛﻌﺒﺎن ﻟﻮاي ﻇﻔﺮاﻟﺘﻮا را در‬
‫ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺧﻮد )‪ 76‬ب( دﯾـﺪه‪ ،‬ﻣﻌـﺎﯾﻨﻪ ﺧﻮد را ﻏﺮﯾﻖ ﮔﺮداب ﺑﻼ ﻣﺸﺎﻫـﺪه ﻧﻤﻮده »‪ ،«4‬آﻧﭽﻪ داﺷـﺘﻨﺪ ﮔﺬاﺷﺘﻪ‪ ،‬ﻃﺮﯾﻖ ﻓﺮار »‪ «5‬ﭘﯿﺶ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫اﻓﻮاج ﻗﺎﻫﺮه ﻣﺘﻌﺎﻗﺐ رﺳـﯿﺪه‪ ،‬ﺗﯿﻎ ﺑﺮ آن وﺣﺸﯽﺻـﻔﺘﺎن ﮐﺸـﯿﺪه‪ ،‬اﻟﯽ دروازه ﻫﺮات از ﻗﺘﻞ و ﻏﺎرت ﻣﺤﺎﺑﺎ ﻧﮑﺮده‪ ،‬داﻣﻦ ﺻﺤﺮا را از ﺧﻮن‬
‫ﺗﯿﺮهﺑﺨﺘﺎن »‪ «6‬ﻻـﻟﻪزار و ﻃﺮف وادي را از اﺟﺴـﺎد ﻣﻘﺘﻮﻻـن ﮔﺮانﺑـﺎر ﺳﺎﺧﺘﻪ‪ ،‬ﻓﻀﺎي ﺑﺎدﯾﻪ از ﮐﺸـﺘﻪ ﺗﻨﮓ و رﯾﮓ دﺷﺖ از ﭼﺸـﻤﻪﻫﺎي‬
‫ﺧﻮن آن ﮔﺮوه »‪ «7‬ﮔﻠﺮﻧﮓ ﮔﺮدﯾﺪه‪ ،‬اﺑﻄﺎل رﺟﺎل و ﺑﻬﺎدران ﻟﺸـﮑﺮ اﻗﺒﺎل در آن وادي ﮐﺎري ﮐﺮدﻧﺪ ﮐﻪ رﻗﻢ ﻧﺴﺦ ﺑﺮ داﺳـﺘﺎن رﺳـﺘﻢ و‬
‫اﺳﻔﻨﺪﯾﺎر ﮐﺸﯿﺪه )‪ 77‬اﻟﻒ( و دﺳﺘﺒﺮدي »‪ «8‬ﻧﻤﻮدﻧﺪ ﮐﻪ ﻃﻮﻣﺎر ﮐﺎرﻧﺎﻣﻪ »‪ «9‬ﺳﺎم و ﻧﺮﯾﻤﺎن را درﻫﻢ ﭘﯿﭽﯿﺪﻧـﺪ‪ «10» .‬ﺑﺎري در آنروز ﺑﺮ‬
‫رود ﺧﻮنﺳﻮاران ﻟﺸﮑﺮ ﻇﻔﺮ اﺛﺮ ﺑﺮاي ﻣﻌﺒﺮ از اﺟﺴﺎد آن ﮐﺸﺘﮕﺎن ﺧﺬﻻن ﻧﻬﺎد ﺟﺴﺮي ﻗﻮيﺑﻨﯿﺎد ﺑﺴﺘﻪ و ﻏﺒﺎر ﮐﺎرزار را ﮐﻪ ﺑﺮ ﺳﺮ و روي‬
‫ﮐﻨﺪاوران ﻧﺸﺴـﺘﻪ ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻪ آب ﺧﻠﻖ اﻓﺎﻏﻨﻪ ﻣﺨﺬول اﻟﻌﺎﻗﺒﻪ ﻓﺮو ﺷﺴﺘﻨﺪ‪ «11» .‬ﺳﺮان ﻟﺸﮑﺮ ﻧﺼﺮت ﭘﺮورد »‪ «12‬و ﺑﻬﺎدران ﻋﺴﮑﺮ ﻇﻔﺮ اﺛﺮ از‬
‫ﻧﯿﺮوي »‪ «13‬اﻗﺒﺎل ﺑﯽزوال ﭘﺎدﺷﺎﻫﯽ و ﻣﯿﻤﻨﺖ »‪ «14‬ﻃﺎﻟﻊ ﻓﯿﺮوزي »‪ «15‬ﻣﻄﺎﻟﻊ ﺷﻬﺰاده ﻇﻔﺮﭘﻨﺎﻫﯽ »‪ «16‬ﺑﻪ ﻓﺘﺢ و ﻇﻔﺮ اﺧﺘﺼﺎص ﯾﺎﻓﺘﻪ‪،‬‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪» :‬ﯾﺎراي« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪ :‬ﻧﺒﻮده‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﯿﺎﻧﻪ ﺳﭙﺎه ﻗﺰﻟﺒﺎش و ﺟﻨﻮد اﻓﻐﺎن ﻣﻼﻗﺎت اﺗﻔﺎق ﻧﯿﻔﺘﺎده ﺑﻮد‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﯽﺧﺒﺮ راﯾﺖ اﻗﺒﺎل را در ﺑﺮاﺑﺮ دﯾﺪه آواي ﺟﺎﻧﻔﺮﺳﺎي ﺷﻠﯿﮏ زﻧﺒﻮرك را ﺷﻨﯿﺪﻧﺪ‪ .‬ﻣﻌﺎﯾﻨﻪ ﺧﻮد را ﻏﺮﯾﻖ ﻣﻮﺟﻪ ﺑﻼ ﺗﺼﻮر ﻧﻤﻮده‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪ :‬اﻧﻬﺰام‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪ :‬ﺧﻮن آن ﺑﺮﮔﺸﺘﻪﺑﺨﺘﺎن‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪ :‬از ﺧﻮن‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺞ‪ :‬ﮐﺸﯿﺪه‪ ،‬دﻟﯿﺮان ﻇﻔﺮ ﻣﺂل و ﯾﮑﻪﺗﺎزان ﻣﻌﺮﮐﻪ اﺟﻼل دﺳﺘﺒﺮدي‪.‬‬
‫)‪ .(9‬ﻣﺞ‪» :‬ﮐﺎرﻧﺎﻣﻪ« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 217‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫)‪ .(10‬ﻣﺞ‪ :‬ﭘﯿﭽﯿﺪهاﻧﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(11‬ﻣﺞ‪ :‬ﻓﯽ اﻟﺠﻤﻠﻪ در آنروز ﻣﻌﺒﺮ ﺳﻮاران از اﺟﺴﺎد ﮐﺸﺘﮕﺎن ﺑﺴﺘﻪ و ﮔﺮد ﺗﯿﻎ ﺟﻨﻮد ﻗﺰﻟﺒﺎش از آب ﺣﻠﻖ اﻓﺎﻏﻨﻪ ﺷﺴﺘﻪ ﮔﺮدﯾﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(12‬ﻣﺞ‪» :‬ﻧﺼﺮت ﭘﺮورد« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(13‬ﻣﺞ‪» :‬ﻧﯿﺮوي« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(14‬ﻣﺞ‪ :‬ﻧﯿﺮوي‪.‬‬
‫)‪ .(15‬ﻣﺞ‪ :‬ﻓﺮﺧﻨﺪه‪.‬‬
‫)‪ .(16‬ﻣﺞ‪ :‬ﻧﺼﺮت ﭘﻨﺎﻫﯽ‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪205 :‬‬
‫ﻫﺮﮐﺪام ﺑﺎ اﺳﯿﺮ و اﺧﺘﺮﻣﻪ ﺑﺴﯿﺎر »‪ «1‬از ﺗﮑﺎﻣﯿﺸﯽ ﻫﺰﯾﻤﺘﯿﺎن ﺑﺎزﮔﺸﺘﻪ‪ ،‬در ﻇﺎﻫﺮ ﻗﻠﻌﻪ ﻏﻮرﯾﺎن ﻣﺠﺘﻤﻊ و ﻫﻤﺎنﺟﺎ را ﻣﻌﺴﮑﺮ ﺳﺎﺧﺘﻪ »‪ «2‬آﻧﭽﻪ‬
‫ﮐﺴﯿﺐ ﺷﺪه ﺑﻮد‪ ،‬از ﺳﺮ و اﺧﺘﺮﻣﻪ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ رﺳﺎﻧﯿﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫اﺑﺮاﻫﯿﻢ ﺧﺎن از ﺧﺒﺚ ﺑﺎﻃﻦ و ﺳﻮء »‪ «3‬ﺳﯿﺮت ﺑﻌﺪ از آﻧﮑﻪ »‪ «4‬اﻓﺎﻏﻨﻪ را ﻣﻐﻠﻮب ﺳﭙﺎه ﻧﺼﺮت ﺳﺮﯾﺮت دﯾﺪ‪ ،‬اﻧﺪﯾﺸﻪﻣﻨﺪ ﺷﺪه‪ ،‬ﭼﻨﺎن »‪ «5‬در‬
‫ﻧﻈﺮ داﺷﺖ ﮐﻪ اﺧﺘﯿـﺎر ﻗﻠﻌﻪ را ﺧﻮد داﺷـﺘﻪ‪ ،‬اﻣﺮاي ﻋﻈﺎم ﺑﻪ ﺳﻮرﺳﺎت و اﺧﺮاﺟﺎت ﻟﺸـﮑﺮ »‪ «6‬ﺑﻬﺮام اﻧﺘﻘـﺎم اﮐﺘﻔﺎ ﻧﻤﻮده‪ ،‬از آﻧﺠﺎ ﻣﺮاﺟﻌﺖ‬
‫ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ و ﻣﻘﺼﺪ »‪ «7‬ﮐﻠﯽ اﻣﺮاي ﻧﺎﻣﺪار اﻓﺘﺘﺎح ﮐﺎر ﻫﺮات و آن را ﻣﻨﻮط ﺑﻪ اﺧﺘﯿﺎر و اﻧﻀﺒﺎط ﻏﻮرﯾﺎن دﯾﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪«8» .‬‬
‫ﭼﻮن ﻓﯽ ﻣﺎﺑﯿﻦ اﻣﯿﺮ ﻗﻠﯿـﺞ ﺧﺎن و ﺣﺎﮐﻢ ﻏﻮرﯾﺎن راﺑﻄﻪ »‪ «9‬دوﺳﺘﯽ از دﯾﺮﯾﻨﻪ اﺳﺘﻮار ﺑﻮد‪ ،‬ﻟﻬﺬا از روي »‪ «10‬اﺳﺘﻤﺎﻟﺖ‪ ،‬اﺑﺮاﻫﯿﻢ ﺧﺎن را از‬
‫ﻗﻠﻌﻪ ﺑﯿﺮون آورده‪ ،‬ﻃﻮﻋﺎ و ﮐﺮﻫﺎ ﻗﻠﻌﻪ را »‪ «11‬ﻣﺘﺼّﺮف ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﻓﯽ اﻟﺤﻘﯿﻘﻪ ﭼﻮن زﯾﺴﺖ اﺑﺮاﻫﯿﻢ ﺧﺎن در ﻏﻮرﯾﺎن ﺑﻪ ﺟﻬﺖ »‪ «12‬ﻟﺠﺎﺟﺖ‬
‫و ﻋﻨـﺎدي ﮐﻪ اﻓﺎﻏﻨﻪ ﺑﺎ او داﺷـﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺧﺎﻟﯽ از ﺻـﻌﻮﺑﺘﯽ ﻧﺒﻮد‪ ،‬ﺑﻪ رﻫﻨﻤﻮﻧﯽ ﻋﻘﻞ دوراﻧـﺪﯾﺶ ﻣﺘﻤّﻨﯽ ﮔﺮدﯾـﺪ ﮐﻪ در ﻣﺤﺎل ﺧﺎف ﮐﻪ ﺑﻪ »‪«13‬‬
‫ﺟﺎيﮔﯿﺮ و اﻗﻄﺎع اﻣﯿﺮ ﻗﻠﯿـﭻ ﺧﺎن ﻣﻘّﺮر ﺷﺪه ﺑﻮد »‪ ،«14‬ﯾﻮرت و ﻣﺴـﮑﻦ ﺑﻪ ﺟﻬﺖ او ﻣﻌّﯿﻦ ﮐﻪ ﺑﺎ اﺗﺒﺎع ﺧﻮد »‪ «15‬در آﻧﺠﺎ ﻧﺸﯿﻤﻦ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺗﻤّﻨﺎي او ﺑﻪ ﻋّﺰ »‪ «16‬اﺟﺎﺑﺖ ﻣﻘﺮون و »‪ «17‬اﺣﻤﺎل و اﺛﻘﺎل او را از آﻧﺠﺎ ﺣﻤﻞ و ﺛﻘﻞ ﻣﺤﻞ ﻣﺰﺑﻮر ﻧﻤﻮده‪ ،‬در آﻧﺠﺎ »‪ «18‬ﻗﻠﻌﻪ ﺑﻪ ﺟﻬﺖ او‬
‫ﺗﺨﻠﯿﻪ و ﺑﻪ ﺗﺼﺮف او دادﻧﺪ و ﯾﻮﺳﻒ ﻋﻠﯽ ﺧﺎن ﻗﺮاﯾﯽ را ﮐﻪ ﺑﺮادرزاده ﻣﺤّﻤﺪ اﺳﺤﺎق ﺧﺎن ﺳﺮدار و ﺑﻪ‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﺎ ﺳﺮ و اﺧﺘﺮﻣﻪ ﺑﯽﺷﻤﺎر‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﻌﺴﮑﺮ اردوي ﻫﻤﺎﯾﻮن ﻧﻤﻮده‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪ :‬ﺳﻮيء‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪ :‬اﯾﻨﮑﻪ‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪ :‬ﭼﻨﯿﻦ‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪ :‬ﺳﯿﻮرﺳﺎت ﻟﺸﮑﺮ‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﻘﺼﻮد‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﻪ ﺟﻬﺖ اﻓﺘﺘﺎح ﮐﺎر ﻫﺮات ﻗﻠﻌﻪ ﻏﻮرﯾﺎن ﺑﻮده‪.‬‬
‫)‪ .(9‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﻨﺎي‪.‬‬
‫)‪ .(10‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﻨﺎﺑﺮ‪.‬‬
‫)‪ .(11‬ﻣﺞ‪ :‬ﻏﻮرﯾﺎن را ﻃﻮﻋﺎ او ﮐﺮﻫﺎ‪.‬‬
‫)‪ .(12‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﻨﺎﺑﺮ‪.‬‬
‫)‪ .(13‬ﻣﺞ‪» :‬ﺑﻪ« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 218‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫)‪ .(14‬ﻣﺞ‪» :‬ﺑﻮد« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(15‬ﻣﺞ‪ :‬ﮐﻪ ﺧﻮد و اﺗﺒﺎع او‪.‬‬
‫)‪ .(16‬ﻣﺞ‪» :‬ﻋﺰ« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(17‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﻘﺮون ﺷﺪه‪.‬‬
‫)‪ .(18‬ﻣﺞ‪ :‬از آﻧﺠﺎ ﺣﺮﮐﺖ و در ﺧﺎف‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪206 :‬‬
‫ﻋّﺰ ﻣﺼﺎﻫﺮت او اﻋﺘﺒﺎر ﯾﺎﻓﺘﻪ ﺑﻮد‪ ،‬ﺟﻮاﻧﯽ ﺑﺎ اﺳـﺘﻌﺪاد ﺑﻮد‪ «1» ،‬ﺑﻪ داراﯾﯽ و ﺣﮑﻮﻣﺖ آﻧﺠﺎ ﻣﻨﺼﻮب ﺷـﺪه‪ ،‬ﭼﻮن از ﺟﺎﻧﺐ ﺧﯿﺮّﯾﺖ ﺟﻮاﻧﺐ‬
‫)‪ 77‬ب( اﺷـﺮف ﻫﻤـﺎﯾﻮن اﻋﻠﯽ ﻣﺮﺧﺺ و ﻣـﺄذون ﻧﺒﻮدﻧـﺪ ﮐﻪ ﻫّﻤﺖ ﺑﺮ ﯾﻮرش و ﺗﺴـﺨﯿﺮ ﻫﺮات ﮔﻤﺎرﻧـﺪ‪ «2» .‬ﻟﻬـﺬا اﻟﻮﯾﻪ ﻇﻔﺮ ﭘﯿﺮاي »‪«3‬‬
‫ﺟﻬﺎنﺳـﺘﺎﻧﯽ ﻣﺘﺼـﺮف ﺑﻪ ارض ﻓﯿﺾ ﻣﺒﺎﻧﯽ و رﮐﺎب ﺳﻌﺎدت اﻧﺘﺴﺎب ﺷﺎﻫﺰاده ﺟﻬﺎﻧﺒﺎﻧﯽ ﺷﺪه‪ ،‬در اواﺧﺮ ﺷﻬﺮ رﻣﻀﺎن ‪ «4» 1219‬ﻣﻈﻔﺮ و‬
‫ﻣﻨﺼﻮر ﺑﻪ ﺷـﺮف ﺣﻀﻮر ﻻﻣﻊ اﻟﻨﻮر »‪ «5‬واﻻ ﺳـﺮاﻓﺮاز و ﻫﺮﯾﮏ از اﻣﺮا و ﺧﻮاﻧﯿﻦ و رؤﺳﺎي ﺳـﭙﺎه ﻇﻔﺮ ﻗﺮﯾﻦ ﻋﻠﯽ ﻗـﺪر ﻣﺮاﺗﺒﻬﻢ ﺑﻪ ﻧﻮازش‬
‫ﺑﯽﮐﺮان و اﻧﻌﺎﻣـﺎت ﺷﺎﯾـﺎن و ﺻـﻠﻪ و ﺟﻠـﺪ و ﺗﯿﻮﻻـت ﺷﺎﯾﺴـﺘﻪ ﺑﯿﻦ اﻻﮐﻔـﺎء ﻣﻤﺘﺎز ﮔﺮدﯾﺪﻧـﺪ و ﺑﻪ ﺟﻬﺖ دلﺟﻮﯾﯽ اﺑﺮاﻫﯿﻢ ﺧﺎن از ﺟﺎﻧﺐ‬
‫اﺷﺮف »‪ «6‬واﻻ ﺧﻠﻌﺖ ﻓﺎﺧﺮ و اﺳﺐ ﯾﺮاق ﻣﯿﻨﺎ و اﻧﻌﺎم و ﺗﯿﻮل ﻓﺮاﺧﻮر او »‪ «7‬ﻣﺮﺣﻤﺖ ﺷﺪه‪ ،‬ﻣﻮرد ﻧﻮازش ﺑﯽاﻧﺪازه »‪ «8‬ﮔﺮدﯾﺪ‪.‬‬
‫ﺣﺎﺟﯽ ﻓﯿﺮوز ﺑﻪ ﺗﻮّﻫﻢ آﻧﮑﻪ »‪ «9‬ﻣﺒﺎدا ﺑﻌﺪ از ﻧﻮروز ﻓﯿﺮوز ﻣﺠﺪدا ﺳـﭙﺎه ﻧﺼـﺮت اﻧﺪوز از درﺑﺎر ﺷﻬﺰاده ﻋﺪو ﺳﻮز ﻣﺄﻣﻮر ﺑﻪ ﺗﺴﺨﯿﺮ ﻫﺮات‬
‫ﮔﺮدﻧﺪ »‪ «10‬و آن ﺻـﻔﺤﺎت ﻧﺰﻫﺖ آﯾﺎت از ﺗﺼﺮف او اﻧﺘﺰاع ﭘﺬﯾﺮد‪ «11» ،‬ﺑﻪ ﺟﻬﺖ ﺗﺠﺪﯾـﺪ اﺳﺎس ﻣﺤﺒﺖ و اﺧﻼص ﮐﺴﺎن زﺑﺎندان ﺑﺎ‬
‫ﺗﺤﻒ و ﻫﺪاﯾﺎي ﻓﺮاوان »‪ «12‬رواﻧﻪ درﮔﺎه ﻋﺮش اﺷـﺘﺒﺎه ﺳـﻠﻄﺎﻧﯽ ﻧﻤﻮده‪ ،‬از ﻋﺪم اﻟﺘﻔﺎت ﺷﻬﺰاده واﻻﺻﻔﺎت ﺷﺎﮐﯽ ﮔﺮدﯾﺪ‪ «13» .‬ﭘﺎدﺷﺎه‬
‫ﺟﻬﺎنﭘﻨﺎه »‪ «14‬ﺑﻪ ﺟﻬﺖ ﺗﺴـﻠﯿﮥ »‪ «15‬ﺧـﺎﻃﺮ ﺣـﺎﺟﯽ ﻓﯿﺮوز ﺷـﺎﻫﺰاده ﻓﯿﺮوز روز را از آزار و اﺿـﺮار اﻫـﺎﻟﯽ ﻫﺮات ﻣﻤﻨﻮع و ﺣﺴـﯿﻦ ﺧﺎن‬
‫ﺳﺮدار را ﺑﻪ رﮐـﺎب ﻇﻔﺮ ﺷـﻌﺎر اﺣﻀﺎر ﻓﺮﻣﻮدﻧـﺪ ﮐﻪ از ﮐﯿﻔّﯿﺖ و ﮐﻤّﯿﺖ »‪ «16‬اﺣﻮال ﻣﻤﻠﮑﺖ ﺧﺮاﺳﺎن اﺳـﺘﺤﻀﺎر ﮐﺎﻣﻞ ﺣﺎﺻﻞ ﻧﻤﺎﯾﻨـﺪ‪.‬‬
‫ﺣﺴﯿﻦ ﺧﺎن ﺳﺮدار‪ ،‬اﻣﺘﺜﺎﻻ ﻻﻣﺮ اﻻﻋﻠﯽ‪ ،‬در ﻫﻔﺘﻢ ﺷﻬﺮ ﺷﻮال »‪ «17‬ﻋﺎزم درﺑﺎر ﺧﺎﻗﺎن ﺑﯽﻫﻤﺎل ﮔﺮدﯾﺪ و ﻣﺠﺪدا‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪ :‬ﺟﻮان ﻣﺴﺘﻌﺪ ﻗﺎﺑﻞ ﺑﻮد‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﺄذون ﺑﻪ ﯾﻮرش و ﺗﺴﺨﯿﺮ ﻫﺮات ﻧﺒﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪ :‬اﻟﻮﯾﻪ راﯾﺎت ﻧﺼﺮت آﯾﺎت‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﻠﮏ‪ «1219» :‬ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪ :‬ﺣﻀﻮر ﺳﻌﺎدت دﺳﺘﻮر‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪» :‬اﺷﺮف« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﻪ ﻓﺮاﺧﻮر ﺣﺎل‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺞ‪» :‬ﺑﯽاﻧﺪازه« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(9‬ﻣﺞ‪ :‬اﯾﻨﮑﻪ‪.‬‬
‫)‪ .(10‬ﻣﻠﮏ‪» :‬ﮔﺮدﻧﺪ« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(11‬ﻣﺞ‪ :‬و آن وﻻﯾﺖ ﺑﺎ ﻧﺰاﻫﺖ از ﯾﺪ ﺗﺼﺮف او اﻧﺘﺰاع ﺷﻮد‪.‬‬
‫)‪ .(12‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﺎ ﺗﺤﻒ و ﭘﯿﺸﮑﺶﻫﺎي ﻻﯾﻖ‪.‬‬
‫)‪ .(13‬ﻣﻠﮏ‪» :‬ﺷﺎﮐﯽ ﮔﺮدﯾﺪ« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(14‬ﻣﻠﮏ‪» :‬ﭘﻨﺎه« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 219‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫)‪ .(15‬ﻣﻠﮏ‪ :‬ﺗﺴﻠﯿﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(16‬ﻣﺞ‪ :‬ﮐﻤﯿﺖ و ﮐﯿﻔﯿﺖ‪.‬‬
‫)‪ .(17‬ﻣﺞ‪ :‬ﺷﻮال ‪.1219‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪207 :‬‬
‫ﺣﺴﺐ اﻟﺤﮑﻢ ﻣﺤﮑﻢ وﻻﯾﺎت ﻫﺮات را ﺑﻪ ﺣﺎﺟﯽ ﻓﯿﺮوز ﺗﻔﻮﯾﺾ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺷـﻬﺰاده ﻧﺼـﺮتﭘﻨﺎه‪ ،‬اﻣﺘﺜﺎﻻ ﻻﻣﺮ اﻻﻋﻠﯽ‪ ،‬دﺳﺖ ﺗﻄﺎول از ﺳـﺮ‬
‫ﺳﮑﻨﻪ آن وﻻﯾﺖ ﮐﻮﺗﺎه و ﺑﻪ اﻧﺘﻈﺎم ﺳﺎﯾﺮ ﻣﻤﺎﻟﮏ ﭘﺮداﺧﺘﻪ‪ ،‬اﻣﻮرات اﺗّﻔﺎﻗﯿﻪ را ﺑﻪ ﻣﻘﺘﻀﺎي ﻋﻘﻞ دورﺑﯿﻦ ﻣﻨﺘﻈﻢ ﻣﯽﺳﺎﺧﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﮔﺰارش اﺣﻮال ﺳﻼﻃﯿﻦ ﺗﺮﮐﺴﺘﺎن )‪ (117‬ﺑﺮ ﺳﺒﯿﻞ اﺧﺘﺼﺎر و اﺟﻤﺎل و ﻣﺘﺎﺑﻌﺖ و ﻣﻄﺎوﻋﺖ اﻣﯿﺮ ﻧﺎﺻﺮ اﻟﺪﯾﻦ ﺗﻮره ﺟﺎن‬
‫از ﺟﻤﻠﻪ ﺳـﻼﻃﯿﻦ ﺗﺮﮐﺴـﺘﺎن ﮐﻪ ﻣﻌﺎﺻـﺮ ﺑﻪ اﯾﻦ دوﻟﺖ ﺟﺎوﯾـﺪ ارﮐﺎن ﺑﻮدﻧﺪ اّول اﯾﺸﺎن ﺷﺎه ﻣﺮاد ﺑﯿﮏ اوزﺑﮏ »‪ «1‬ﺑﻮد ﮐﻪ ﺑﻪ ﺑﯿـﮏ ﺟﺎن‬
‫ﻣﺸﻬﻮر اﺳﺖ »‪ «2‬ﮐﻪ ﺑﻌـﺪ از اﺑﻮ اﻟﻔﯿﺾ ﺧـﺎن ﺑﺨﺎرا ﺧﺎﻧﯽ ﺑﻪ ﭼﺎﮐﺮي آن ﺳﻠﺴـﻠﻪ ﺑﻬّﯿﻪ ﮐﻪ آﺑﺎ »‪ «3‬و اﺳـﻼف اﯾﺸﺎن ﺑﻪ اﺧﻼف )‪ 78‬اﻟﻒ(‬
‫ﭼﻨﮕﯿﺰ ﺧـﺎﻧﯽ ﻣﻨﺘﻬﯽ ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻤﺮﺑﺴـﺘﻪ ﻫﻤﻮاره ﮔﻮي ﻧﯿﮑﻮ ﺧـﺪﻣﺘﯽ را ﺑﻪ ﭼﻮﮔـﺎن اﺧﻼـص ﻇـﺎﻫﺮي از اﻣﺜﺎل و اﻗﺮان ﻣﯽرﺑﻮد و ﭘﯿﻮﺳـﺘﻪ‬
‫ﺑـﺎوﺟﻮد ﻣﮑﺮ و ﺗﻠﺒﯿﺲ ﮐﻪ اﺑﻠﯿﺲ از ﮐﻤﯿﻨﻪ ﺷﺎﮔﺮدان او ﺑﻮد در ﻟﺒﺎس ﻓﺮﺷـﺘﻪ ﺟﻠﻮه ﻣﯽﻧﻤﻮد »‪ «4‬ﺗﺎ رﻓﺘﻪرﻓﺘﻪ ﮐﺎر ﺑﻪ ﺟﺎﯾﯽ رﺳـﯿﺪ ﮐﻪ ﻣﺤﻞ‬
‫اﻋﺘﺒﺎر ﺷﺪه‪ ،‬ﻋﻨﺎن اﺧﺘﯿﺎر ﮐﻞ اﻣﻮرات ﺳﻠﻄﺎﻧﯽ را ﺑﻪ دﺳﺖ ﮔﺮﻓﺘﻪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻬّﻤﺎت »‪ «5‬ﻣﻠﮑﯽ و ﻣﺎﻟﯽ دﺧﻞ و ﺗﺼّﺮﻓﯽ ﺗﻤﺎم ﻣﯽﮐﺮد‪«6» .‬‬
‫ﺑﺎوﺟﻮد »‪ «7‬اﯾﻦﻫﻤﻪ اﻗﺘـﺪار‪ ،‬دﯾﻨﺎري از ﺣﻘﻮﻗﺎت دﯾﻮاﻧﯽ را ﺑﻪ ﻣﺼـﺮف ﺧﻮد ﻧﺮﺳﺎﻧﯿﺪه »‪ ،«8‬اﻣﺮ »‪ «9‬ﻣﻌـﺎش ﺧﻮد را از ﮐﺴﺐ ﻗﺎﻣﭽﯽ ﺑﺎﻓﯽ‬
‫ﮐﻪ ﺣﺮﻓﻪ ﺿـﻌﯿﻔﯽ اﺳﺖ »‪ «10‬ﻣﯽﮔﺬراﻧﯿـﺪ و در ﻣﯿـﺎن ﻋﻤﻮم ﻧـﺎس ﺑﻪ ﻣﻮاﺳـﺎت و اﺳﺘﯿﻨـﺎس و در ﮐﻤﺎل اﻧﮑﺴﺎر و »‪ «11‬ﻓﺮوﺗﻨﯽ روزﮔﺎر‬
‫ﻣﯽﮔﺬراﻧﯿﺪ و ﺑﻪ اﯾﻦ دﻣﺪﻣﻪ و اﻓﺴﻮن ﺑﯽﻣﻌﺮﻓﺘﺎن و ﺳﺎدهﻟﻮﺣﺎن ﺗﺮﮐﺴـﺘﺎن را ﻓﺮﯾﻔﺘﻪ و ﻣﻔﺘﻮن ﺧﻮﯾﺶ ﮔﺮداﻧﯿﺪه‪ ،‬ﭘﺎدﺷﺎه را ﺑﯽاﺧﺘﯿﺎر ﻧﻤﻮد‬
‫و ﺑﺪاﻧﭽﻪ »‪ «12‬دﺳﺖ ﻧﮑﺒﺖ او ﻣﯽرﺳﯿﺪ از آﻧﭽﻪ آن را ﺑﯿﺖ اﻟﻤﺎل ﻧﺎم ﻧﻬﺎده ﺑﻮد »‪«13‬‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﻠﮏ‪» :‬اوزﺑﮏ« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪ :‬اوزﺑﮏ ﮐﻪ ﺑﯿﻦ اﻟﺠﻤﻬﻮر ﺑﻪ ﺑﯿﮏ ﺟﺎن ﻣﺸﻬﻮر اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻮده‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪ :‬اﻋﻘﺎب‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪ :‬در ﻧﻈﺮﻫﺎ ﺟﻠﻮه ﻣﯽﻧﻤﻮد‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﻪ اﻣﻮرات‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪ :‬ﺗﺼﺮف ﻣﯽﻧﻤﻮد‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪» :‬وﺟﻮد« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺞ‪ :‬دﯾﻮاﻧﯽ را ﺗﺼﺮف ﻧﮑﺮده‪.‬‬
‫)‪ .(9‬ﻣﺞ‪» :‬اﻣﺮ« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(10‬ﻣﺞ‪ :‬از ﻣﻤﺮ ﻗﻤﭽﯽ ﺑﺎﻓﯽ ﮐﻪ ﺣﺮﻓﻪ دﯾﺮﯾﻨﻪ او ﺑﻮد‪.‬‬
‫)‪ .(11‬ﻣﺞ‪ :‬در ﻣﯿﺎن اوﺳﻂ اﻟﻨﺎس ﻣﻮاﺳﺎت ﻣﯽﻧﻤﻮد‪ ،‬در ﮐﻤﺎل‪.‬‬
‫)‪ .(12‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﯽاﺧﺘﯿﺎر ﮔﺮداﻧﯿﺪ و آﻧﭽﻪ‪.‬‬
‫)‪ .(13‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﯽرﺳﯿﺪ از ﺑﯿﺖ اﻟﻤﺎل‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪208 :‬‬
‫و ﻏﯿﺮه در ﻣﯿﺎن ﻟﺸـﮑﺮي و ﺳﺎﯾﺮ ﻣﺮدم اﻧﻔﺎق ﮐﺮده‪ ،‬در وﻗﺘﯽ ﮐﻪ اﺳـﺘﻘﻼل ﮐﺎﻣﻞ ﯾﺎﻓﺖ‪ ،‬ﭘﺎدﺷﺎه را ﺑﻪ وﻇﯿﻔﻪ ﻣﻌّﯿﻨﻪ ﻣﻮّﻇﻒ ﮔﺮداﻧﯿﺪه‪ ،‬آﺧﺮ‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 220‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫اﻻـﻣﺮ ﻧﺎم ﺳـﻠﻄﺎن ﺗﺮﮐﺴـﺘﺎن از ﻣﯿﺎن رﻓﺖ و ﺧﻮد ﺑﻪ ﻧﻔﺴﻪ »‪ «1‬ﻣﺎﻟـﮏ ﻣﻤﺎﻟﮏ ﺗﻮران و ﺟﺎﻟﺲ ﺳـﺮﯾﺮ ﺗﯿﻤﻮري و ﭼﻨﮕﯿﺰ ﺧﺎن ﮔﺮدﯾـﺪه‪ ،‬ﺑﺎ‬
‫ﻟﺒﺎس ﭘﺸﻤﯿﻨﻪ و ﭘﻼس »‪ «2‬ﺣﮑﻤﺮاﻧﯽ و اﮐﻞ »‪ «3‬ﻧﺎن ﺟﻮ و ﺳﺮﮐﻪ دﻋﻮي ﺟﻬﺎﻧﺒﺎﻧﯽ ﻣﯽﮐﺮد و ﺑﻪ ﻃﺮﯾﻖ ﻣﺬﻫﺐ ﺑﺎﻃﻞ وﻫﺎﺑّﯿﻪ ﻣﺬﻫﺒﯽ اﺧﺘﺮاع‬
‫ﮐﺮده‪ ،‬اﺣﺘﺮام اﺣﻮال و اﺗﺒـﺎع اﻗﻮال ﺟﻨـﺎب ﭘﯿﻐﻤﺒﺮ و اﺋﻤﻪ اﺛﻨﺎ ﻋﺸـﺮ »‪ «4‬را از ﻣﯿـﺎن ﺑﺮداﺷـﺘﻪ ﺧﻮد را اﻣـﺎم ﻣﻔﺘﺮض اﻟﻄﺎﻋﻪ ﺑﻠﮑﻪ ﭘﯿﻐﻤﺒﺮ اوﻟﻮ‬
‫اﻟﻌﺰم »‪ «5‬و »‪ «6‬واﺟﺐ اﻻﻃﺎﻋﻪ ﻣﯽداﻧﺴﺖ‪.‬‬
‫وﺣﺸﯽﺻﻔﺘﺎن »‪ «7‬ﺗﺮﮐﺴﺘﺎن و ﻋﻮام آن ﺳﺎﻣﺎن ﮐﻪ ﻣﺼﺪاق ُأوﻟﺌَِﮏ َﮐﺎﻟ َْﺄﻧ ْﻌﺎِم ﺑَْﻞ ُﻫْﻢ َأَﺿُﻞ آﯾﯿﻨﻪ ﺣﻘﯿﻘﺖﻧﻤﺎي ﺻﻮرت اﺣﻮال آن ﺟﻤﺎﻋﺖ‬
‫ﺑﺮﮔﺸﺘﻪ ﺣﺎل اﺳﺖ »‪ «8‬ﺑﻪ ﻧﻮﻋﯽ ﻣﺮﯾﺪ و ﻣﻌﺘﻘﺪ او ﺑﻮدﻧﺪ ﮐﻪ ﺣﺎﻟﺖ ﻋﺰﯾﻤﺖ دار اﻟﺒﻮار ﺑﺮات آزادي ﺟﻬﻨﻢ از آن ﺳﻔﯿﻪ ﻣﯽﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪«9» .‬‬
‫در اوﻗﺎﺗﯽ »‪ «10‬ﮐﻪ ﺧﻮاﻧﯿﻦ ﺧﺮاﺳﺎن »‪ «11‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﮔﺬﺷﺖ‪ ،‬ﺑﻪ رﺳﻢ »‪ «12‬ﻣﻠﻮك اﻟﻄﻮاﯾﻒ »‪ «13‬ﺑﺎﻫﻢ ﻣﺪار ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ «14» ،‬ﺑﯿﮏ ﺟﺎن‬
‫ﺑﺎ ﺟﻤﻌّﯿﺘﯽ »‪ «15‬ﻓﺮاوان ﺑﻪ ﻋﺰم ﯾﻮرش و ﺗﺎﺧﺖ آن ﻣﻤﻠﮑﺖ ﻣﯿﻨﻮﻧﺸﺎن از ﺑﺨﺎرا ﺣﺮﮐﺖ و داﺧﻞ ﺧﺮاﺳﺎن ﺷـﺪه‪ 78) ،‬ب( ﺧﺮاﺳﺎﻧﯿﺎن ﺑﻨﺎﺑﺮ‬
‫ﻋـﺪم اﺗّﻔـﺎق ﻫﺮﮐـﺪام ﺑﻪ ﻣﺤﺎﻓﻈﺖ اﯾﻞ و اﻟﻮس ﺧﻮد ﻣﺸـﻐﻮل ﺷـﺪه‪ ،‬ﺳﺮرﺷـﺘﻪ ﻣﻮاﻓﻘﺖ را از دﺳﺖ دادﻧـﺪ »‪ «16‬و آن ﻇـﺎﻟﻢ ﺟـﻮرﭘﯿﺸﻪ از‬
‫ﺟﻮﻟﮑﺎي ﻣﺸـﻬﺪ ﻣﻘّﺪس ﻓﯿﺾ ﺑﻨﯿﺎن اﻟﯽ ﺳﺎﺣﺎت ﺧﺒﻮﺷﺎن »‪ «17‬ﺗﺎﺧﺘﻪ‪ ،‬ﻣﺎل ﺑﺴـﯿﺎر و اﺳﺮاي »‪ «18‬ﺑﯽﺷـﻤﺎر ﺑﻪ دﺳﺖ آورده‪ ،‬ﭼﻨﺪ ﻗﻠﻌﻪ را‬
‫»‪ «19‬ﺑﻪ ﯾﻮرش ﮔﺮﻓﺘﻪ‪ ،‬ﺻﻐﯿﺮ و ﮐﺒﯿﺮ آﻧﺠﺎ را ﺑﻪ اﺳﯿﺮي ﺑﺮده‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪ :‬ﺗﺮﮐﺴﺘﺎن از ﻣﯿﺎن ﮔﻢ ﺷﺪ و ﺧﻮد ﺣﺴﺐ اﻻﺳﺘﺤﻘﺎق‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪» :‬و ﭘﻼس« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪» :‬و اﮐﻞ« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪ :‬وﻫﺎﺑﯿﻪ دﻣﺎﻧﯽ اﺧﺘﺮاع ﻣﺬﻫﺒﯽ ﮐﺮده‪ ،‬اﺣﺘﺮام ﭘﯿﻐﻤﺒﺮان و اﺋﻤﻪ اﻧﺎم‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﻠﮏ‪ :‬اﻟﻮ اﻟﻌﺰم و‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪» :‬و« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪ :‬وﺣﺸﯽﺻﻔﺘﺎن و ﻋﻮام ﺗﺮﮐﺴﺘﺎن‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺞ‪ :‬از »و ﻋﻮام ‪ «...‬ﺗﺎ اﯾﻨﺠﺎ را ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(9‬ﻣﺞ‪ :‬ﮐﻪ در ﺣﺎﻟﺖ ﻣﺮدن ﺑﺮات ]ﺑﺮاة[ آزادي از آﺗﺶ ﺟﻬﻨﻢ از آن ﺳﻔﯿﻪ ﻧﺎدان ﻣﯽﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(10‬ﻣﺞ‪ :‬در ﺣﺎﻟﺘﯽ‪.‬‬
‫)‪ .(11‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﻤﻠﮑﺖ ﺧﺮاﺳﺎن‪.‬‬
‫)‪ .(12‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﻪ ﻃﺮﯾﻖ‪.‬‬
‫)‪ .(13‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﻠﻮك ﻃﻮاﯾﻒ‪.‬‬
‫)‪ .(14‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﺎﻫﻢ ﻣﻌﺎش ﻣﯽﻧﻤﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(15‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﺎ ﮔﺮوﻫﯽ‪.‬‬
‫)‪ .(16‬ﻣﺞ‪ :‬ﺳﺮرﺷﺘﻪ اﺗﻔﺎق را از دﺳﺖ داده‪ ،‬ﻃﺮﯾﻘﻪ ﻧﻔﺎق را ﻣﺴﻠﻮك‪.‬‬
‫)‪ .(17‬ﻣﺞ‪ :‬ﻓﯿﺾﻧﺸﺎن اﻟﯽ ﺳﺮﺣﺪ ﺧﺒﻮﺷﺎن را‪.‬‬
‫)‪ .(18‬ﻣﺞ‪ :‬اﺳﺮ‪.‬‬
‫)‪ .(19‬ﻣﺞ‪ :‬درﯾﻦ ﻣﯿﺎﻧﻪ‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪209 :‬‬
‫و ﺳﻔﺮ دﯾﮕﺮ آﻣﺪه اﻟﯽ ﻧﯿﺸﺎﺑﻮر را ﺑﻪ ﺑﺎد ﯾﻐﻤﺎ »‪ «1‬رﻓﺖ و روب داده »‪ ،«2‬ﺟﻤﻌﯽ ﻣﻮﻓﻮر »‪ «3‬ﻟﮕﺪﮐﻮب ﺳﻢ ﺳﺘﻮر اوزﺑﮑﺎن ﺷﻘﺎوت ﻇﻬﻮر‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 221‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫»‪ «4‬ﺷـﺪه‪ ،‬ﻗﻠﻌﻪ ﻗﺪﻣﮕﺎه ﻧﯿﺸﺎﺑﻮر را »‪ «5‬ﮐﻪ ﺑـﺎ ﻓﻠـﮏ اﻻﻓﻼـك دم از ﻣﺴﺎوات ﻣﯽزد ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﺎ ﺧﺎك ﯾﮑﺴﺎن و ﺳـﮑﻨﻪ آﻧﺠﺎ را ﮐﻪ ﻫﻤﮕﯽ‬
‫ﺳﺎدات ﺻـﺤﯿﺢ اﻟﻨﺴﺐ ﺑﻮدﻧﺪ »‪ ،«6‬ﺑﻪ رﺳﻢ اﺳـﯿﺮي »‪ «7‬ﺑﻪ ﺑﺨـﺎرا ﺑﺮده‪ ،‬ﺑﻪ اﻋﺘﺒـﺎر اﺿـﺮار و اﻓﺴﺎد آن ﺿـﻼﻟﺖ ﻧﻬﺎد و »‪ «8‬اﺧﺘﻼل ﺗﻤﺎم و‬
‫اﻏﺘﺸﺎش »‪ «9‬ﻻﮐﻼم ﺑﻪ ﺣﺎل ﺳـﮑﻨﻪ آن ﻣﺮز و ﻣﻘﺎم راه ﯾﺎﻓﺘﻪ‪ ،‬ﺧﻠﻘﯽ ﮐﺜﯿﺮ ﭘﺎﯾﻤﺎل ﺣﻮادث ﺷـﺪه‪ ،‬از ﺟﻮر و اﻋﺘﺴﺎف آن ﺑﯽاﻧﺼﺎف‪ ،‬ﻣﺮدم‬
‫ﺧﺮاﺳﺎن ﺧﺼﻮﺻﺎ اﻫﺎﻟﯽ ارض ﺧﻠﺪ اﺗّﺼﺎف ﺑﻪ ﺟﺎن آﻣﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺧﺎﻗﺎن ﺷﻬﯿﺪ ﺳﻌﯿﺪ »‪ «10‬رﺿﻮان آﺷـﯿﺎﻧﯽ ﺑﻌﺪ از اﻧﺘﻈﺎم اﻣﻮر ﺗﻔﻠﯿﺲ و ﻏﺮ و ﮔﺮﺟﺴﺘﺎن ﮐﻪ اﯾﻦ ﻣﻌﻨﯽ ﺑﻪ ﺗﻮاﺗﺮ ﻣﻌﺮوض راي ﻣﻠﮏآراﯾﺶ‬
‫»‪ «11‬ﺷﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﯾﮑﺮان ﻋﺰﯾﻤﺖ را ﺑﻪ ﺟﻬﺖ ﺗﺮﻓﯿﻪ ﺣﺎل ﺳـﮑﻨﻪ ﺧﺮاﺳﺎن ﺳﺒﮏﻋﻨﺎن و ﺳﺎﯾﻪ ﻋﺎﻃﻔﺖ را ﺑﺮ ﻣﻔﺎرق ﺳﮑﻨﻪ آن ﺳﺎﻣﺎن ﻧا ﺪاﺧﺘﻪ‪،‬‬
‫ﺗـﺎ ﺑﻪ ارض ﻓﯿﺾﻧﺸﺎن در ﻫﯿـﭻﺟﺎ ﻋﻨﺎن ﻧﮑﺸـﯿﺪﻧﺪ‪ «12» .‬ﺑﻌـﺪ از وﺻﻮل ﮐﻮﮐﺒﻪ ﭘﺎدﺷـﺎﻫﯽ ﺑﻪ ارض ﺳـﻌﺎدت ﻣﺒـﺎﻫﯽ و رﺗﻖوﻓﺘﻖ ﻣﻬّﻤﺎت‬
‫ﺧﺮاﺳـﺎن و ﻧﻈﻢ اﻣﻮر ﺟﻤﻬﻮر آن ﺳﺎﻣـﺎن و اﺳﺘﯿﺼـﺎل ﺷـﺎﻫﺮخ ﻣﯿﺮزا و ﻧـﺎدر ﻣﯿﺮزا و ﺳـﺎﯾﺮ اوﻻـد و اﺣﻔﺎد ﻧﺎدري و اﺧﺘﺘﺎم ﮐﺎر ﻣﻤﻠﮑﺖ ﺑﺎ‬
‫ﻣﯿﻤﻨﺖ ﺧﺮاﺳﺎن‪ «13» ،‬ﺧﻮاﻧﯿﻦ اﻃﺮاف را اﺣﻀﺎر ﺑﻪ رﮐﺎب ﺳﻌﺎدت »‪ «14‬اﺗّﺼﺎف ﻓﺮﻣﻮده‪ ،‬در ﺗﻬﯿﻪ ﯾﻮرش ﺑﺨﺎرا و ﮔﻮﺷﻤﺎل اﻋﺪاي ﻣﻠّﺖ‬
‫ﺑﯿﻀﺎ »‪ «15‬ﭘﺮداﺧﺘﻪ‪ ،‬ﻫﻤﮕﯽ ﻫّﻤﺖ ﺧﺴﺮواﻧﻪ و ﻧّﯿﺖ ﺧﺪﯾﻮاﻧﻪ را »‪ «16‬ﻣﺼﺮوف ﺑﻪ ﺗﺪﻣﯿﺮ ﯾﺄﺟﻮج ﺻﻔﺘﺎن ﺗﺮﮐﺴﺘﺎن و ﺗﻨﺒﯿﻪ ﻏﻮلﺻﻮرﺗﺎن آن‬
‫ﺳﺎﻣﺎن و اﺳﺘﺨﻼص اﺳﺮاي اﯾﺮان داﺷﺘﻪ‪ «17» ،‬از ﻇﻬﻮر‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪ :‬ﻧﻬﺐ و ﯾﻐﻤﺎ‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪ :‬ﮐﺮده‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪ :‬واﻓﺮ‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪ :‬اوزﺑﮑﺎن ﮐﺎﻓﺮ‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪» :‬را« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﻠﮏ‪ :‬ﺑﻮد‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪ :‬اﺳﯿﺮان‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﺮد و ﺑﻪ اﻋﺘﺒﺎر رﻓﺘﻦ و آﻣﺪن آن ﺧﺪاﺑﯽﺧﺒﺮ‪.‬‬
‫)‪ .(9‬ﻣﺞ‪ :‬ﺧﺮاﺑﯽ‪.‬‬
‫)‪ .(10‬ﻣﺞ‪ :‬ﺳﻌﯿﺪ ﺷﻬﯿﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(11‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﻌﺮوض ﺳﺪه ﺳﺪره آﺳﺘﺎﻧﺶ‪.‬‬
‫)‪ .(12‬ﻣﺞ‪ :‬ﻧﮑﺸﯿﺪه‪.‬‬
‫)‪ .(13‬ﻣﺞ‪» :‬از ﺑﻌﺪ از وﺻﻮل ﮐﻮﮐﺒﻪ ‪ «...‬ﺗﺎ اﯾﻨﺠﺎ را ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(14‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﻌﺪﻟﺖ‪.‬‬
‫)‪ .(15‬ﻣﺞ‪ :‬ﮔﻮﺷﻤﺎل اوزﺑﮑﺎن ﺿﻼﻟﺖ ﭘﯿﺮ‪.‬‬
‫)‪ .(16‬ﻣﺞ‪» :‬را« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(17‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﻮده و‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪210 :‬‬
‫اﯾﻦ ﻣﻌﻨﯽ وﻟﻮﻟﻪ و آﺷﻮب در ﺗﻮران و ارﮐـﺎن ﻃـﺎﻗﺖ اﻫـﺎﻟﯽ آن ﺳﺎﻣـﺎن اﻓﺘﺎده‪ «1» ،‬ﺑﯿﮏ ﺟﺎن ﺑﻪ اﺳـﺘﺼﻮاب و ﺻﻼحاﻧﺪﯾﺸـﯽ »‪ «2‬ﺳﺮان‬
‫اوزﺑﮑﯿﻪ ﻋﺮﯾﻀﻪ ]اي[ ﻣﺨﻠﺼـﺎﻧﻪ )‪ 79‬اﻟﻒ( ﺑﻪ درﺑﺎر اﻋﻠﯽ ﻧﻮﺷـﺘﻪ در ﻣﻘﺎم ﻣﻌـﺬرت ﺑﺮآﻣﺪه‪ «3» ،‬در ﻗﯿﺪ اﻃﻼق اﺳـﺮا ﺑﻮد ﮐﻪ ﺧﺒﺮ وﺻﻮل‬
‫ﺟﻨﻮد روﺳـﯿﻪ رﺳـﯿﺪه‪ ،‬ﻣﻌﺮوض ﭘﺎﯾﻪ ﺟﻼل ﺷﺪه ﮐﻪ از ﺳﻤﺖ ﺑﺎب اﻻﺑﻮاب ﺑﻪ ﺳﺮﺣّﺪ آذرﺑﺎﯾﺠﺎن ﻟﻮاي ﻣﻨﺎزﻋﻪ اﻓﺮاﺧﺘﻪاﻧﺪ‪ «4» .‬ﻟﻬﺬا ﺧﺎﻗﺎن‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 222‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫ﺷﻬﯿﺪ ﺳﻌﯿﺪ »‪ «5‬دﻓﻊ اﺷـﺮار روﺳـﯿﻪ را اﻫّﻢ و اوﻟﯽ داﻧﺴـﺘﻪ‪ ،‬ﻋﻄﻒ ﻋﻨـﺎن ﻋﺰﯾﻤﺖ ﺑﻪ ﺻﻮب ﻋﺮاق ﻓﺮﻣﻮده‪ ،‬ﯾﻮرش ﺑﺨـﺎرا در ﻋﻘـﺪه ﺗﻌﻮﯾﻖ‬
‫ﻣﺎﻧﺪ‪ «6» .‬ﺑﻌﺪ از ﺳـﻨﻮح ﻗﻀﯿﻪ ﻧﺎﮔﺰﯾﺮ ﺧﺎﻗﺎن رﺿﻮان ﻣﮑﺎﻧﯽ آن ﺗﯿﺮهﺑﺨﺖ ﺷﻘﺎوت ﻣﺒﺎﻧﯽ ﻣﺠﺪدا ﺗﺎﺧﺖ ﺧﺮاﺳﺎن را ﭘﯿﺸﻨﻬﺎد ﺧﺎﻃﺮ ﺷﺂﻣﺖ‬
‫ﻣﺄﺛﺮ »‪ «7‬ﻧﻤﻮده‪ ،‬درﯾﻦ دﻓﻌﻪ ﻧﯿﺰ در ﮐﻨـﺪوﮐﻮب »‪ «8‬ﻋﻤـﺎرات و ﺑﺴـﺎﺗﯿﻦ و رﻓﺖ و روب زراﻋـﺎت و دﻫﺎﻗﯿﻦ ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﻋﺎدت ذﻣﯿﻤﻪ او ﺑﻮد‪،‬‬
‫ﺗﻘﺼـﯿﺮ ﻧﮑﺮده‪ ،‬ﺧﺮاﺑﯽ ﺑﺴﯿﺎر ﺑﻪ ﺣﺎل ﺿﻌﻔﺎي آن دﯾﺎر راه ﯾﺎﻓﺖ‪ ،‬ﺗﺎ آﻧﮑﻪ »‪ «9‬آه ﻣﻈﻠﻮﻣﺎن داﻣﻦ اﻗﺒﺎل آن ﺷﻘﺎوت ﻣﺂل »‪ «10‬را ﮔﺮﻓﺘﻪ‪ ،‬از‬
‫ﺗﺨﺖ ﺣﯿﺎت ﺑﻪ ﺗﺨﺘﻪ ﻣﻤﺎت ﮐﺸـﯿﺪ و وﻟـﺪ ارﺷـﺪش‪ ،‬اﻣﯿﺮ ﺣﯿـﺪر‪ ،‬ﺑﻪ ﺟﺎي ﭘﺪر ﺑﺮ ﻣﺴـﻨﺪ ﺣﮑﻮﻣﺖ ﻧﺸﺴـﺘﻪ‪ ،‬اﺳﺎس ﻣﮑﺮ »‪ «11‬و ﺗﺰوﯾﺮ ﮐﻪ‬
‫ﺷﯿﻤﻪ ﭘﺪرش ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﺮﭼﯿﺪه‪ ،‬ﻃﺮح ﺳـﻠﻄﻨﺖ اﻧﺪاﺧﺖ و ﺧﻮد در ﺑﺨﺎرا ﺑﺮ ﺳـﺮﯾﺮ ﺧﺎﻧﯽ ﺟﻠﻮس »‪ «12‬و ﺑﺮادر ﮐﻮﭼﮏ ﺧﻮد اﻣﯿﺮ ﻧﺎﺻـﺮ اﻟّﺪﯾﻦ‬
‫را در ﻣﺮو ﻓﺮﻣﺎﻧﺮوا ﺳﺎﺧﺖ و اﻫﻞ ﺧﺮاﺳﺎن از ﺗﻄﺎول و ﻋـﺪوان آن ﺗﯿﺮهروز ﺧﺬﻻنﻧﺸﺎن آﺳﻮده‪ ،‬ﺑﻪ ﻇﻠﻢ و ﺳـﺘﻢ ﻧﺎدر ﻣﯿﺮزا ﮐﻪ در ﺟﻮر و‬
‫ﺑﺪﺳﻠﻮﮐﯽ »‪ «13‬ﮐﻤﺘﺮ از او ﻧﺒﻮد ﮔﺮﻓﺘﺎر ﺷﺪﻧـﺪ‪ .‬ﺗﺎ اﯾﻨﮑﻪ ﻣﻨﺠﻮق ﻋﻠﻢ اژدﻫﺎﭘﯿﮑﺮ ﺷـﻬﺰاده ﻓﺮﯾﺪونﻓﺮ در ﺳﺎﺣﺎت »‪ «14‬ﺧﺮاﺳﺎن ﺳﺎﯾﻪﮔﺴﺘﺮ‬
‫ﺷﺪ‪ «15» .‬از ﺗـﺎﺑﺶ آﻓﺘﺎب دوزخ اﻟﺘﻬﺎب »‪ «16‬ﺟﻮر ﺑﯿﮕﺎﻧﻪ در ﻇﻞ راﯾﺖ ﻓﺘﺢ آﯾﺘﺶ اﺳـﺘﻈﻼل ﺟﺴـﺘﻪ از ﺷﺮاره »‪ «17‬ﺗﺮﮐﺘﺎزي ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن‬
‫ﻣﺮﻓﻪ اﻟﺤﺎل در‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪ :‬در ﺗﻮران زﻣﯿﻦ اﻓﺘﺎده‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪ :‬ﺻﻼح‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪ :‬درآﻣﺪه‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪ :‬روﺳﯿﻪ از ﻧﺎﺣﯿﻪ ﺑﺎب اﻻﺑﻮاب ﺑﻪ ﺳﺮﺣّﺪ آذرﺑﺎﯾﺠﺎن ﻣﻌﺮوض ﻋﺘﺒﻪ ﺟﻼل ﮔﺮدﯾﺪه‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪ :‬ﺳﻌﯿﺪ ﺷﻬﯿﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪ :‬ﺗﻌﻮﯾﻖ و ﺗﺄﺧﯿﺮ اﻓﺘﺎده‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪ :‬ﺧﺎﻃﺮ و ﺧﺎﻣﺖ ﺑﻨﯿﺎد‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺞ‪ :‬ﮐﻨﺪهﮐﻮب‪.‬‬
‫)‪ .(9‬ﻣﺞ‪ :‬اﯾﻨﮑﻪ‪.‬‬
‫)‪ .(10‬ﻣﺞ‪ :‬ﺷﻘﺎوت ﺗﻮأﻣﺎن‪.‬‬
‫)‪ .(11‬ﻣﺞ‪» :‬ﻣﮑﺮ و« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(12‬ﻣﻠﮏ‪» :‬ﺟﻠﻮس« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(13‬ﻣﺞ‪ :‬ﻧﺎدر ﻣﯿﺮزا ﮐﻪ در ﺳﺘﻢﭘﯿﺸﮕﯽ‪.‬‬
‫)‪ .(14‬ﻣﺞ‪ :‬ﺳﺎﺣﺖ‪.‬‬
‫)‪ .(15‬ﻣﺞ‪ :‬ﺷﺪه‪.‬‬
‫)‪ .(16‬ﻣﺞ‪» :‬دوزخ اﻟﺘﻬﺎب« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(17‬ﻣﺞ‪ :‬از ﺣﺮارت‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪211 :‬‬
‫ﻧﺰﻫﺘﮕﺎه »‪ «1‬اﺳﺘﺮاﺣﺖ ﻏﻨﻮدﻧـﺪ‪ «2» .‬ﻧﻈﺮ ﺑﻪ ﻗﺮب ﺟـﻮار‪ ،‬اﺑـﻮاب ﻣﺮاوده را ﺑـﺎ اﻣﯿﺮزاده ﻣﺰﺑﻮر ﻣﻔﺘﻮح داﺷـﺘﻪ‪ ،‬او را ﻫﻤﻮاره ﺑﻪ ﻧﻮازشﻫـﺎي‬
‫ﻣﺮﻗﻮﻣﻪ »‪ «3‬اﻣﯿﺪوار و ﺑﻪ »‪ «4‬اﻇﻬﺎر ﯾﮕﺎﻧﮕﯽ و دوﺳﺘﯽ ﻗﺮﯾﻦ اﺳـﺘﻈﻬﺎر ﻓﺮﻣﻮده »‪ ،«5‬ﭼﻮن ﺣﺎﺟﯽ ﻣﺤّﻤﺪ ﺣﺴـﯿﻦ ﺧﺎن وﻟﺪ ﺑﯿﺮام ﻋﻠﯽ ﺧﺎن‬
‫ﻗﺎﺟـﺎر ﻣﺮوي ﮐﻪ از ﺗﻄﺎول ﺑﯿﮏ ﺟﺎن ﺑﻪ ﺟﺎن آﻣـﺪه‪ ،‬درﺑﻪدر ﻫﺮﺷـﻬﺮ و دﯾﺎر ﺑﻮد و ﺑﺎﻻﺧﺮه ﻣﻠﺘﺠﯽ ﺑﻪ آﺳـﺘﺎن راﺳـﺘﺎن ﻧﻮاز و ﮐﻌﺒﻪ آﻣﺎل‬
‫ﺟﻬﺎﻧﯿـﺎن ﻣﻨﺎص ﭘﺎدﺷﺎه ﻣﻌـﺪﻟﺖ اﺧﺘﺼﺎص »‪ 79) «6‬ب( ﺷـﺪه و در آﻧﺠـﺎ ﺑﻪ ﺷـﺮف ﻣﻨـﺎدﻣﺖ ﺧﺎﻗـﺎن دارا دراﯾﺖ ﺳـﺮاﻓﺮاز و ﻗﺮﯾﻦ اﻋﺰاز‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 223‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫ﮔﺮدﯾﺪ »‪ «7‬و ﻇﻬﻮر آﺷـﻨﺎﯾﯽ از ﺟﺎﻧﺐ ﺷﻬﺰاده ﺑﺎ داد و دﯾﻦ »‪ «8‬ﺑﺎ اﻣﯿﺮ ﻧﺎﺻـﺮ اﻟّﺪﯾﻦ ﺑﻪ اﯾﻦ ﺳﺒﺐ ﺑﻮد ﮐﻪ ﺷﺎﯾﺪ »‪ «9‬ﺑﻪ اﯾﻦ وﺳﯿﻠﻪ ﻗﺰﻟﺒﺎﺷﯿﻪ‬
‫ﻣﺮو را ﻓﺮﺟﯽ ﺣﺎﺻﻞ ﺷـﺪه‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻔﺎد »اﻻﻣﻮر ﻣﺮﻫﻮﻧﻪ ﺑﺎوﻗﺎﺗﻬﺎ« ﻋﻤﻞ ﻧﻤﺎﯾﻨـﺪ‪ ،‬و درﯾﻦ رﺧﻨﻪاي در ﮐﺎر »‪ «10‬اوزﺑﮑﯿﻪ ﭘﯿﺪا ﺷﺪه‪ ،‬ﺳﺮرﺷﺘﻪ ﺑﻪ‬
‫دﺳﺖ آﯾﺪ و ﺑﻪ اﯾﻦ ﺑﻬﺎﻧﻪ ﻣﻌﺮﻓﺘﯽ ﺑﺮ ﺟﺰﺋﯽ و ﮐﻠﯽ اﻣﻮر آﻧﻬﺎ ﺑﻪﻫﻢ رﺳـﯿﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬راه ﻣﺮاوده و آﻣﺪوﺷﺪ را ﻫﻤﯿﺸﻪ اوﻗﺎت ﻣﻔﺘﻮح داﺷـﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫»‪ «11‬ﻟﻬﺬا ﺗﯿﺮ ﺗﺪﺑﯿﺮ از ﻋﻨﺎﯾﺖ »‪ «12‬رّب ﻗﺪﯾﺮ ﺑﺮ ﻧﺸﺎﻧﻪ ﺗﻘﺪﯾﺮ آﻣﺪه‪ ،‬ﻣﺮاﺗﺐ ﻣﺮاوده و راﺑﻄﻪ »‪ «13‬ﺷﻬﺰاده ﻓﻠﮏ ﺗﻤﮑﯿﻦ ﺑﺎ اﻣﯿﺮ ﻧﺎﺻﺮ اﻟّﺪﯾﻦ‬
‫ﺑﻪ واﺳﻄﻪ ﻏّﻤﺎزي »‪ «14‬اﻣﺮاي اوزﺑﮑﯿﻪ ﺿﺎﻟّﻪ »‪ «15‬ﮐﻪ در ﻣﺮو اﻗﺎﻣﺖ داﺷﺘﻨﺪ ﻣﺴﻤﻮع اﻣﯿﺮ ﺣﯿﺪر ﺗﻮره ﺟﺎن ﮔﺮدﯾﺪه »‪ ،«16‬ﺑﻨﺎﺑﺮ ﺣﺰم ﮐﻪ از‬
‫ﻟﻮازم اﻣﻮر ﺳﻠﻄﻨﺖ و ﺟﻬﺎنداري اﺳﺖ از ﺑﺮادر ﺑﺪﮔﻤﺎن ﺷﺪه‪ ،‬او را اﺣﻀﺎر ﺳﺎﺧﺖ »‪ .«17‬در اﯾﻦ ﻣﺪت اﯾﻠﭽﯿﺎن زﺑﺎﻧﺪان »‪ «18‬از ﺟﺎﻧﺒﯿﻦ‬
‫آﻣﺪوﺷﺪ ﻧﻤﻮده‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﻮﻋﯽ آﻣﯿﺰش و ﺧﻠﻄﻪ در ﻣﯿﺎﻧﻪ ﮔﺮم ﮔﺮدﯾﺪ ﮐﻪ اﻣﯿﺮ ﻧﺎﺻـﺮ اﻟّﺪﯾﻦ ﺑﺪون ﺻﻼح »‪ «19‬و رﺿﺎي ﺧﺎﻃﺮ ﺷﻬﺰاده ﮐﺎﻣﮑﺎر‬
‫ﻧﻔﺲ ﻧﻤﯽزد و ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ و ﻣﻼﺣﻈﻪ رﺿﺎي ﺧﺎﻃﺮ »‪ «20‬ﺷﻬﺰاده‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪ :‬در ﺑﺴﺘﺮ‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪ :‬ﻏﻨﻮدهاﻧﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﻪ ﻧﻮازش ﻗﻠﻤﯽ و ﭘﯿﻐﺎم‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪» :‬ﺑﻪ« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪ :‬ﻓﺮﻣﻮدهاﻧﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪ :‬ﭘﺎدﺷﺎه ﻓﻠﮏاﺳﺎس‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪ :‬ﺧﺎﻗﺎن ﻣﻌﺪﻟﺖ ﻃﺮاز ﺳﺮاﻓﺮاز ﺑﻮد‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺞ‪ :‬ﺷﻬﺰاده ﺑﻠﻨﺪﻣﮑﺎن‪.‬‬
‫)‪ .(9‬ﻣﺞ‪ :‬ﻧﺎﺻﺮ اﻟّﺪﯾﻦ ﺗﻮره ﺑﻪ اﯾﻦ ﺟﻬﺖ ﺑﻮد ﮐﻪ ﺑﻠﮑﻪ ﺑﻪ‪.‬‬
‫)‪ .(10‬ﻣﺞ‪ :‬ﻧﻤﻮده‪ ،‬رﺧﻨﻪاي در اﻣﺮ‪.‬‬
‫)‪ .(11‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﻪ اﯾﻦ ﺑﻬﺎﻧﻪ ﻣﻌﺮﻓﺖ ﺗﻤﺎم ﺑﻪ ﺣﺎل آﻧﻬﺎ ﭘﯿﺪا و راه آﻣﺪوﺷﺪ در ﻣﯿﺎﻧﻪ ﺑﻪ ﻫﻤﻪ ﺟﻬﺎت ﻣﻔﺘﻮح ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(12‬ﻣﺞ‪ :‬ﻋﻨﺎﯾﺖ ﮐﺎﻣﻠﻪ‪.‬‬
‫)‪ .(13‬ﻣﺞ‪ :‬آﺷﻨﺎﯾﯽ‪.‬‬
‫)‪ .(14‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﻪ وﺳﺎﻃﺖ ﻏﻤﺎزان و‪.‬‬
‫)‪ .(15‬ﻣﺞ‪ :‬ﺧﺬﻻن ﻧﺸﺎن‪.‬‬
‫)‪ .(16‬ﻣﺞ‪ :‬ﺷﺪه‪.‬‬
‫)‪ .(17‬ﻣﺞ‪ :‬او را ﻃﻠﺐ داﺷﺖ‪.‬‬
‫)‪ .(18‬ﻣﺞ‪ :‬ﺳﺨﻨﺪان‪.‬‬
‫)‪ .(19‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﻪ ﺻﻼح‪.‬‬
‫)‪ .(20‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﻨﺎﺑﺮﯾﻦ و ﺻﻮاﺑﺪﯾﺪ‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪212 :‬‬
‫ﺻـﺎﺣﺐ ﺗﻤﮑﯿﻦ از ﺣﮑﻢ ﺑﺮادر ﺳـﺮ ﺑﺎز زده‪ ،‬از ﻗﺒﻮل آن اﻣﺘﻨﺎع ﻧﻤﻮد‪ .‬ﮐﺴﺎن اﻣﯿﺮ ﺣﯿـﺪر ﮐﯿﻔّﯿﺖ »‪ «1‬را ﻣﻌﺮوض داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺗﺸﮑﯿﮏ ﺑﺨﺎرا‬
‫ﺧﺎﻧﯽ ﺑﻪ ﻣﺮﺗﺒﻪ ﯾﻘﯿﻦ رﺳـﯿﺪه‪ «2» ،‬ﺑﻪ اﻣﺮاي اوزﺑﮑﯿﻪ ﺣﮑﻢ ﮔﺮدﯾـﺪ ﮐﻪ ﺑﺮادر را از ﻣﺮو ﺑﯽاﺧﺘﯿـﺎر ﻧﻤﻮده‪ ،‬ﺑﺮداﺷـﺘﻪ ﺑﻪ ﺑﺨـﺎرا ﺑﺒﺮﻧـﺪ‪ .‬ﻗﺒﻞ از‬
‫وﺻﻮل ﺣﮑﻢ »‪ «3‬اﻣﯿﺮ ﺣﯿﺪر ﺷﻬﺰاده ﻧﯿﮏاﺧﺘﺮ ﺗﺮﮐﻤﺎﻧﯿﻪ ﺳﺎﻟﻮر )‪ (118‬و ﺳﺎروق )‪ (119‬را ﮐﻪ در ﻣﺤﺎل »‪ «4‬ﺳﺮﺧﺲ ﺳﮑﻨﺎ داﺷﺘﻨﺪ و »‪«5‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 224‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫ﻣﻘﻠّﺪ ﺑﻪ »‪ «6‬ﻗﻼده اﻃﺎﻋﺖ اﯾﻦ دوﻟﺖ ﺑﻮدﻧـﺪ ﺗﻤﺎﻣﯽ آﻧﻬﺎ را از رﮐﺎب ﻣﺮﺧﺺ و ﻣﺄﻣﻮر ﻧﺰد اﻣﯿﺮ ﻧﺎﺻـﺮ اﻟـّﺪﯾﻦ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ و ﺑﻪ ارﺳﺎل ﺧﻠﻌﺖ‬
‫ﻣﻠﻮﮐﺎﻧﻪ »‪ «7‬و اﺳﺐ ﯾﺮاق ﻣﯿﻨﺎ و ﺳﺎﯾﺮ ﺗﮑّﻠﻔﺎت و ﺗﻨﺴﻮﻗﺎت »‪ «8‬ﻻﯾﻘﻪ رﺿﺎﺟﻮي ﺧﺎﻃﺮ اﻣﯿﺮزاده ﺷﺪه‪ ،‬ﯾﮑﺒﺎرﮔﯽ ﻣﺮغ دل او را ﺑﻪ داﻧﻪ اﻧﻌﺎم‬
‫و اﺣﺴﺎن ﺻﯿﺪ ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫اﻣﯿﺮزاده از ﻇﻬﻮر ﻣﺮاﺣﻢ ﺧﺴـﺮواﻧﻪ ﻣﺴـﺮور و ﺧﻮﺷﻮﻗﺖ ﺷﺪه‪ ،‬ﻣﺮوﯾﺎن و ﺗﺮﮐﻤﺎﻧﯿﻪ ﺳـﺮﺧﺲ را ﭘﯿﺶ ﮐﺸﯿﺪه‪ ،‬ﻣﺤﺮم اﺳﺮار ﺧﻮد ﺳﺎﺧﺖ و‬
‫اﯾﺶ ﻣﺤّﻤـ ﺪ ﺧـﺎن ﮐﻪ از اﻣﺮاي ﻣﻌﺘﺒﺮ ﻗﻠﻤﺎق و ﺻﺎﺣﺐاﺧﺘﯿﺎر اﻣﻮر اﻣﯿﺮزاده ﺑﻮد ﺑﺎ اﻣﺮاي اﯾﻦ دوﻟﺖ ﻃﺮح آﺷـﻨﺎﯾﯽ اﻧـﺪاﺧﺘﻪ‪ 80) ،‬اﻟﻒ( ﺑﺎ‬
‫اﻣﯿﺮزاده ﯾﮏﺟﻬﺖ ﮔﺮدﯾﺪ ﻓﯽ اﻟﺤﻘﯿﻘﻪ ﮐﺎر اﻣﯿﺮزاده رواﺟﯽ ﺗﻤﺎم ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﻪ‪ ،‬ﻣﺎ ﻓﯽ اﻟﻀﻤﯿﺮ ﺧﻮد را ﺑﺎ اﻣﺮاي اوزﺑﮑﯿﻪ در ﻣﯿﺎن آورده‪ ،‬آﻧﻬﺎ‬
‫را ﺑﻪ ﻣﺘﺎﺑﻌﺖ و ﻣﻌﺎﻫﺪت ﺧﻮد ﺗﮑﻠﯿﻒ »‪ «9‬ﻧﻤﻮده‪ ،‬آن ﺳﯿﻪ دروﻧﺎن از ﻗﺒﻮل آن اﻣﺘﻨﺎع ورزﯾﺪﻧﺪ‪ «10» .‬اﻣﯿﺮزاده ﺑﻪ ﺻﻮاب دﯾﺪ اﯾﺶ ﻣﺤّﻤﺪ‬
‫ﺧـﺎن ﺑﻪ ﻗﺘﻞ آن ﺗﯿﺮهﺑﺨﺘﺎن »‪ «11‬ﻓﺮﻣﺎن داده‪ ،‬ﻣﺮوﯾﺎن ﮐﻪ ﻣﺘﺮﺻـﺪ ﭼﻨﯿﻦ روزي ﺑﻮدﻧـﺪ‪ ،‬ﺑﺎ ﺗﺮﮐﻤﺎﻧﺎن ﯾﮏدل ﺷـﺪه‪ ،‬ﺗﯿﻎ ﺑﯽدرﯾﻎ را ﺑﺮ آﻧﻬﺎ‬
‫ﺣﮑﻢ ﺳﺎﺧﺘﻪ‪ ،‬اﮐﺜﺮي از اﻣﺮاي اوزﺑﮑﯿﻪ ﺑﻪ ﻗﺘﻞ رﺳﯿﺪ‪ «12» .‬ﺑﻘﯿﮥ اﻟﺴﯿﻒ ﮐﻪ ﻣﻌﺎدل »‪ «13‬ﯾﮏ ﻫﺰار ﻧﻔﺮ ﺑﻮدﻧﺪ از ﻣﺮو ﻓﺮار و ﻋﺰﯾﻤﺖ ﺑﺨﺎرا‬
‫ﮐﺮدﻧﺪ‪ «14» .‬ﺗﺮﮐﻤﺎﻧﯿﻪ ﺑﻪ ﻗـﺪر ﺳﻪ ﻫﺰار ﻧﻔﺮ ﺳﻮاره ﺟّﺮار ﻣﺘﻌﺎﻗﺐ آﻧﻬﺎ روان ﺷـﺪه‪ ،‬در ﺣﻮاﻟﯽ ﭼﻬﺎر ﭼﻮﺑﯿﻦ اﻟﻔﺮﯾﻘﯿﻦ ﺟﻨﮓ ﺻـﻌﺐ اﺗﻔﺎق‬
‫اﻓﺘﺎده‪ .‬از ﻧﻮادر اﺗّﻔﺎﻗﺎت‪ «15» ،‬اﻣﯿﺮ ﺣﯿﺪر ﻫﻔﺖ ﻫﺰار ﺳﻮار اوزﺑﮑﯿﻪ را ﻣﺄﻣﻮر ﺑﻪ ﻣﺮو ﻧﻤﻮده ﺑﻮد »‪ «16‬ﮐﻪ‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪ :‬ﺣﻘﯿﻘﺖ اﯾﻦ ﺧﺒﺮ را‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪ :‬ﺷﮏ ﺑﺨﺎرا ﺧﺎﻧﯽ ﺑﻪ ﯾﻘﯿﻦ اﻧﺠﺎﻣﯿﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪ :‬اﺣﮑﺎم‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪» :‬ﻣﺤﺎل« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪» :‬و« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪» :‬ﺑﻪ« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪ :‬ﺧﻠﻌﺖ ﻓﺎﺧﺮ‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺞ‪ :‬ﺗﻨﺸﻮﻗﺎت‪.‬‬
‫)‪ .(9‬ﻣﺞ‪ :‬ﺗﮑﻠﯿﻒ ﺑﻪ ﻣﺘﺎﺑﻌﺖ ﺧﻮد‪.‬‬
‫)‪ .(10‬ﻣﺞ‪ :‬ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(11‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﺪﺑﺨﺘﺎن‪.‬‬
‫)‪ .(12‬ﻣﺞ‪ :‬رﺳﯿﺪه‪.‬‬
‫)‪ .(13‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﻪﻗﺪر‪.‬‬
‫)‪ .(14‬ﻣﺞ‪ :‬ﻋﺎزم ﺑﺨﺎرا ﮔﺮدﯾﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(15‬ﻣﺞ‪ :‬اﺗﻔﺎﻗﯿﻪ‪.‬‬
‫)‪ .(16‬ﻣﺞ‪» :‬ﺑﻮد« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪213 :‬‬
‫آن »‪ «1‬ﺷـﻬﺮ را ﺑﻪ ﻏﻠﺒﻪ و ﻗﻬﺮ ﺗﺼﺮف »‪ «2‬و ﻃﻮﻋﺎ أو ﮐﺮﻫﺎ اﻣﯿﺮزاده را ﺑﻪ ﺑﺨﺎرا ﺑﺒﺮﻧـﺪ‪ .‬ﺑﻌـﺪ از ﺷـﮑﺴﺖ اوزﺑﮑﯿﻪ ﻃﻠﯿﻌﻪ ﻧﺤﺲ »‪ «3‬ﻟﺸﮑﺮ‬
‫اوزﺑﮏ ﭘﺪﯾﺪار و »‪ «4‬ﺑﯿﻦ اﻟﺠـﺎﻧﺒﯿﻦ ﺟﻤﻌﯽ ﮐﺜﯿﺮ و ﺟﻤﯽ »‪ «5‬ﻏﻔﯿﺮ ﻃﻌﻤﻪ اﻓﺎﻋﯽ ﺳـﻨﺎن و ﺷﻤﺸـﯿﺮ ﮔﺮدﯾﺪه‪ ،‬از ﻫﺮدو ﺟﺎﻧﺐ ﮔﺮوﻫﯽ اﻧﺒﻮه‬
‫ﻗﺘﯿﻞ و دﺳﺘﮕﯿﺮ ﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫ﭼﻮن آﻓﺘﺎب ﺟﻬﺎنﺗﺎب ﺑﻪ ﺧﻠﻮت ﺧﺎﻧﻪ ﻣﻐﺮب ﻧﺸﺴﺖ »‪ ،«6‬ﻋﺴﮑﺮﯾﻦ دﺳﺖ از ﻣﺠﺎدﻟﻪ ﮐﺸﯿﺪه »‪ ،«7‬روي از ﻣﻌﺮﮐﻪ ﺑﺮﺗﺎﻓﺘﻨﺪ‪ «8» .‬ﺗﺮﮐﻤﺎﻧﯿﻪ‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 225‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫ﺑﻪ ﻣﺮو آﻣﺪه‪ ،‬اوزﺑﮑﯿﻪ ﻣﺘﻌﺎﻗﺐ اﯾﺸﺎن ﺑﻪ ﺑﻨﺪ ﻣﺮو ﮐﻪ از اﺑﻨﯿﻪ ﻣﺤﮑﻤﻪ ﺳﻼﻃﯿﻦ ﺳﺎﻟﻘﻪ »‪ «9‬اﺳﺖ رﻓﺘﻪ‪ ،‬ﻓﯽ ﻣﺎﺑﯿﻦ اﯾﺸﺎن و ﻣﺴﺘﺤﻔﻈﯿﻦ ﺑﻨﺪ ﮐﻪ‬
‫ﻋـﺪد اﯾﺸـﺎن ﺑﻪ ﭼﻬـﻞ ﻧﻔﺮ ﻣﯽرﺳـﯿﺪ ﻣﺠـﺎدﻟﻪ واﻗﻊ و در ﺑﺮﺟﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻗﺮب ﺑﻨـﺪ واﻗﻊ ﺑﻮد ﻣﺴـﮑﻦ داﺷـﺘﻨﺪ‪ ،‬از ﮔﻠﻮﻟﻪ ﺗﻔﻨﮓ »‪ «10‬ﺑﺮاﯾﺸﺎن‬
‫ﺻﺎﻋﻘﻪﺑﺎر ﺷﺪه‪ ،‬ﺧﺮﻣﻦ ﻋﻤﺮ ﺑﺴـﯽ از اوزﺑﮑﯿﻪ ﺑﻪ ﺑﺮق ﮔﻠﻮﻟﻪ ﺳﻮﺧﺘﻪ‪ .‬آﺧﺮ اﻻﻣﺮ اوزﺑﮑﺎن ﺧﯿﺮهﺳﺮ ﯾﻮرش ﺑﻪ ﺑﺮج ﺑﺮده‪ ،‬ﺑﯿﺴﺖ و ﻫﺸﺖ ﻧﻔﺮ‬
‫اﯾﺸﺎن را ﻗﺘﯿﻞ و دوازده ﻧﻔﺮ ﻣﺘﻮﮐﻼ ﻋﻠﯽ اﻟّﻠﻪ ﺑﺮ آن درﯾﺎي ﻟﺸﮑﺮ ﺣﻤﻠﻪآور ﺷﺪه‪ ،‬ﺻﺤﯿﺤﺎ ﺳﺎﻟﻤﺎ ﺧﻮد را ﺑﻪ ﻗﻠﻌﻪ ﻣﺘﯿﻨﯽ ﮐﻪ در آن ﻧﺰدﯾﮏ‬
‫»‪ «11‬ﺑﻮد رﺳﺎﻧﯿـﺪه‪ ،‬از آن ﮔﺮداب »‪ «12‬ﺑﻼ ﺑﯿﺮون رﻓﺘﻪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺳـﻼﻣﺖ ﺟﺎن ﺑﻪ ﮐﻨﺎري ﺑﺮدﻧـﺪ »‪ «13‬و اوزﺑﮑـﺎن ﺑﻨـﺪ را ﺑﻪ آب داده‪ ،‬ﺑﺎﻟﻤّﺮه‬
‫ﺧﺮاب ﮐﺮدﻧﺪ »‪ «14‬و ﻣﺮاﺟﻌﺖ ﺑﻪ ﺑﺨﺎرا ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫اﻣﯿﺮ ﺣﯿـﺪر ﯾﮑﺒﺎرﮔﯽ از ﺑﺮادر ﻗﻄﻊﻧﻈﺮ ﮐﺮده‪ ،‬در اواﯾﻞ ﺛﻮر ﻣﺠﺪدا ﺑﺎﻧﯽ ﺷـﺮارت و ﺟﻮر ﺷﺪه‪ 80) ،‬ب( ﻓﻮﺟﯽ از ﺳـﭙﺎه ﻇﻼم را ﺑﻪ اﻧﺘﻘﺎم‬
‫ﺑﺮادر رواﻧﻪ ﻣﺮو ﺳـﺎﺧﺖ‪ ،‬اﻣﯿﺮ ﻧﺎﺻـﺮ اﻟـّﺪﯾﻦ ﮐﯿﻔّﯿﺖ را ﻣﻌﺮوض ﺳـﺪه ﺳـﭙﻬﺮآﯾﯿﻦ ﻧﻤﻮده‪ ،‬ازﯾﻦ ﻃﺮف ﺧﻮاﻫﺸـﻤﻨﺪ اﻣـﺪاد »‪ «15‬و ﻣﻌﺎوﻧﺖ‬
‫ﮔﺮدﯾﺪ‪.‬‬
‫ﺣﺴﺐ اﻟّﺘﻤﻨﺎي او ﻓﻮﺟﯽ از ﺟﻨﻮد ﻣﺴـﻌﻮد ﺑﻪ ﻣﻈﺎﻫﺮت ﻣﺮوﯾﺎن ﻣﺄﻣﻮر ﺷﺪ‪ «16» .‬ﺟﻤﻌّﯿﺖ ﺑﺨﺎرا ﺑﻪ ﻣﺤﺾ ورود »‪ «17‬ﻣﺮو از ﻧﺰول ﻋﺴﺎﮐﺮ‬
‫ﺳﻠﻄﺎﻧﯽ آﮔﺎه ﮔﺮدﯾﺪه‪ ،‬ﺧﻮف و ﻫﺮاس ﺑﯽﻗﯿﺎس در دلﻫﺎي‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪» :‬آن« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﺴﺨﺮ‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪» :‬ﻧﺤﺲ« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪ :‬ﻧﻤﻮدار ﺷﺪه‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪ :‬ﺟﻤﻌﯽ‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪ :‬ﺟﻬﺎﻧﺘﺎب در ﭼﺎﻫﺴﺎر ﻣﻐﺮب ﻓﺮورﻓﺖ‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪ :‬دﺳﺖ از ﻫﻢ ﺑﺮداﺷﺘﻪ‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﺮﮐﺎﺳﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(9‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﺮو ﮐﻪ ﺑﻨﺎي ﻣﺤﮑﻢ ﺳﻠﻄﺎﻧﯽ‪.‬‬
‫)‪ .(10‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﺠﺎدﻟﻪ اﺗﻔﺎق اﻓﺘﺎده‪ ،‬ﭼﻮن ﻣﺴﺘﺤﻔﻈﯿﻦ در ﺑﺮج ﻣﺄﻣﻦ و ﻣﺴﮑﻦ داﺷﺘﻪ‪ ،‬در ﭘﻨﺎه ﺑﺮج ﺑﻪ ﮔﻠﻮﻟﻪ‪.‬‬
‫)‪ .(11‬ﻣﺞ‪ :‬ﻧﺰدﯾﮑﯽ‪.‬‬
‫)‪ .(12‬ﻣﺞ‪ :‬ﻏﺮﻗﺎب‪.‬‬
‫)‪ .(13‬ﻣﺞ‪ :‬ﺟﺎن ﺑﻪ ﺳﻼﻣﺖ رﻫﺎﻧﯿﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(14‬ﻣﺞ‪» :‬ﮐﺮدﻧﺪ« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(15‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﺪد‪.‬‬
‫)‪ .(16‬ﻣﺞ‪» :‬ﺷﺪ« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(17‬ﻣﺞ‪ :‬وﺻﻮل‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪214 :‬‬
‫ﺑﺮﮔﺸﺘﻪﺑﺨﺘﺎن راه ﯾﺎﻓﺘﻪ‪ ،‬ﺿﺒﻂ »‪ «1‬ﺧﻮد ﻧﺘﻮاﻧﺴـﺘﻨﺪ ﮐﺮد‪ ،‬ﻟﻬﺬا ﺑﺮ ﺳﺒﯿﻞ اﻧﻬﺰام ﻣﺮاﺟﻌﺖ ﺑﻪ ﻣﺴـﺘﻘﺮ ﺧﻮﯾﺶ ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪ .‬اﻓﻮاج ﻗﺎﻫﺮه از ﻫﺰﯾﻤﺖ‬
‫»‪ «2‬ﺧﺼﻢ ﺑﺪروز اﻃﻼع ﯾﺎﻓﺘﻪ‪ ،‬ﻋﻨﺎن ﻋﺰﯾﻤﺖ ﺑﻪ ﺳـﻤﺖ ارض اﻗﺪس ﻣﻌﻄﻮف و در ﻣﺮاﺟﻌﺖ‪ «3» ،‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ رﺳﻢ ﻣﻌﻬﻮد اﺳﺖ‪ ،‬ﻋﻨﺎن ﺣﺰم و‬
‫ﺳﭙﺎﻫﯿﮕﺮي »‪ «4‬را از دﺳـﺖ داده‪ ،‬در ﺣﯿﻦ ﻋﺒـﻮر از درﺑﻨـﺪ ﭼﻬﭽﻪ )‪ (120‬ﮐﻪ ﻗﺮﯾﺐ ﺑﻪ ﯾـﻮرت »‪ «5‬ﺗﺮﮐﻤـﺎﻧﯿﻪ ﻃﮋن ﺑﻮد‪ ،‬ﺗّﮑﻪ ﺿﺎﻟﻪ از »‪«6‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 226‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫آﻧﺠﺎ ﮐﻪ »‪ «7‬ﻋﺎدت ذﻣﯿﻤﻪ اﯾﺸﺎن راهزﻧﯽ »‪ «8‬اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻨﺘﻬﺰ ﻓﺮﺻﺖ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬از ﮐﻤﯿﻨﮕﺎه ﺑﯿﺮون آﻣﺪه‪ ،‬از ﻋﻘﺐ ﻟﺸـﮑﺮ ﻇﻔﺮ اﺛﺮ »‪ «9‬دﺳﺘﺒﺮدي‬
‫زده‪ ،‬ﭼﻨﺪ ﻧﻔﺮ از دﺳـﺘﻪﺟﺎت ﺧﺮاﺳﺎﻧﯽ را ﮔﺮﻓﺘﻪ‪ ،‬ﺑﺮدﻧﺪ‪ «10» .‬ﭼﻮن ﭘﺮﺗﻮ اﯾﻦ ﺧﺒﺮ ﺳﺎﻣﻌﻪاﻓﺮوز ﺷﺎﻫﺰاده »‪ «11‬ﻧﺼﺮت اﻧﺪوز ﺷﺪ »‪ «12‬ﻋﺰم‬
‫ﯾﻮرش ﺗﺮﮐﻤـﺎﻧﺒﻪ ﺗّﮑﻪ و ﺗﺎﺧﺖوﺗﺎز »‪ «13‬آن ﻃـﺎﯾﻔﻪ ﺿﺎﻟّﻪ در ﺧﺎﻃﺮ »‪ «14‬اﻧﻮر رﺳﻮخ ﺗـﺎم و ﺗﻤـﺎم ﻧﻤﻮده‪ ،‬ﻫﻤﯿﺸﻪ اوﻗـﺎت در ﻓﮑﺮ ﺗﻨﺒﯿﻪ و‬
‫ﺗﺪﺑﯿﺮ آن ﮔﺮوه ﺷﻘﺎوتﭘﮋوه ﻣﯽﺑﻮدﻧﺪ و از ﺧﺎﻃﺮ ﻣﺒﺎرك ﻣﺤﻮ ﻧﻤﯽﮐﺮدﻧﺪ‪«15» .‬‬
‫ﻣﺂل ﮐﺎر اﺑﺮاﻫﯿﻢ ﺧﺎن دّراﻧﯽ اﻓﻐﺎن و ﻓﺮار ﻧﻤﻮدن آن ﺳﯿﻪﺑﺨﺖ از ﺧﻮاف )‪ (121‬ﺑﻪ وادي ﺑﻮار و ﺧﺬﻻن‬
‫ﺳﺎﺑﻘﺎ ﺻﻔﺤﻪ ﻣﻄﻠﺐ »‪ «16‬رﻗﻢﭘﺬﯾﺮ ﮐﻠﮏ وﻗﺎﯾﻊﻧﮕﺎر ﮔﺮدﯾﺪ »‪ «17‬ﮐﻪ اﺑﺮاﻫﯿﻢ ﺧﺎن ﻏﻮرﯾﺎﻧﯽ را اﻣﺮاي ﻋﻈﺎم ﺑﻨﺎﺑﺮ ﻋﺪم اﺳـﺘﻄﺎﻋﺖ و وﻓﻮر‬
‫»‪ «18‬اﺳـﺘﮑﺎﻧﺖ ﺑـﺎ ﺳـﻼﻃﯿﻦزادﮔﺎن اﻓﻐـﺎن در ﯾﻮرت ﻏﻮرﯾﺎن او را ﺑﺎ اﺣﻤﺎل و اﺛﻘﺎل از آﻧﺠﺎ ﺣﺮﮐﺖ داده‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﻮاف ﮐﻪ ﻣﺤﻞ ﺟﺎيﮔﯿﺮ‬
‫اﻣﯿﺮ ﻗﻠﯿﭻ ﺧﺎن ﺑﻮد ﺳﺎﮐﻦ ﺳﺎﺧﺘﻪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﻘﺒﯿﻞ رﮐﺎب ﺳﻌﺎدت اﻧﺘﺴﺎب ﮐﺎﻣﯿﺎب ﺷﺪه‪ «19» ،‬اﺑﺮاﻫﯿﻢ ﺧﺎن ﺑﻌﺪ از ﭼﻨﺪي‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪ :‬زﯾﺎده از ﯾﮏ ﺷﺐ ﺿﺒﻂ‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪ :‬ﻗﺎﻫﺮه ﻧﯿﺰ ﭼﻮن از ﻫﺰﯾﻤﺖ و اﻧﺼﺮاف‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﺮاﺟﻌﺖ ﻟﺸﮑﺮ‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪ :‬ﺳﭙﺎﻫﯿﮕﺮي‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﻪ اوﺑﻪ و ﯾﻮرت‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪» :‬از« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪ :‬ﮐﻪ ﻫﻤﯿﺸﻪ‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﻪ راهزﻧﯽ‪.‬‬
‫)‪ .(9‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﻨﺘﻬﺰ ﻓﺮﺻﺖ ﺑﻮده و ﻓﺮﺻﺖ ﯾﺎﻓﺘﻪ‪ ،‬در ﻋﻘﺐ ﻟﺸﮑﺮ ﻣﻨﺼﻮر ﮐﻤﯿﻦ ﮐﺮده‪.‬‬
‫)‪ .(10‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﺮدهاﻧﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(11‬ﻣﺞ‪ :‬ﺷﻬﺰاده‪.‬‬
‫)‪ .(12‬ﻣﺞ‪ :‬ﮔﺮدﯾﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(13‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﺮدهاﻧﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(14‬ﻣﺞ‪ :‬ﺷﻬﺰاده‪.‬‬
‫)‪ .(15‬ﻣﺞ‪ :‬ﺣﺎﺻﻞ ﻧﻤﻮده ﻋﺰم ﮔﻮﺷﻤﺎل آن ﮔﺮوه ﺷﻘﺎوت ﻣﺂل در ﺧﺎﻃﺮ ﻣﺒﺎرك ﺟﺰم ﮔﺮدﯾﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(16‬ﻣﺞ‪» :‬ﺻﻔﺤﻪ ﻣﻄﻠﺐ« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(17‬ﻣﺞ‪ :‬ﺷﺪه ﺑﻮد‪.‬‬
‫)‪ .(18‬ﻣﺞ‪» :‬وﻓﻮر« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(19‬ﻣﺞ‪ :‬ﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪215 :‬‬
‫ﯾﻮﺳـﻒ ﺧـﺎن و ﺟﻤـﺎل ﺧـﺎن را ﺑﻪ ﺟﻬﺖ اﺳـﺘﺪﻋﺎي ﯾﻮرت و ﺗﯿﻮل و ﻗﺮار »‪ «1‬ﻣﺮﺳﻮﻣـﺎت و ﻣﻮاﺟﺐ ﺧﻮد رواﻧﻪ درﺑـﺎر ﺷﻮﮐﺖﻣـﺪار واﻻ‬
‫ﻧﻤﻮده‪ ،‬ﺑﻪ ﺷـﺮف ﺧﺎكﺑﻮﺳـﯽ ﺣﻀﻮر ﺳـﻌﺎدت دﺳﺘﻮر ﻣﺴﺘﺴﻌﺪ و »‪ «2‬ﻣﻮرد اﻟﻄـﺎف »‪ «3‬و اﺻـﻄﻨﺎﻋﺎت ﺷـﻬﺰاده ﻧﯿﮑﻮﺻﻔﺎت ﮔﺮدﯾﺪه‪ ،‬از‬
‫ﻣﺼﺪر ﺟﻼﻟﺖ و ﺣﮑﻤﺮاﻧﯽ )‪ 81‬اﻟﻒ( اﻣﺮ ﮔﺮدﯾﺪ »‪ «4‬ﮐﻪ اﯾﺸﺎن ﻧﯿﺰ ﻫﺮروزه داﺧﻞ اﻣﺮا و ﺧﻮاﻧﯿﻦ ﺑﻪ ﺳـﻼم آﻣﺪه‪ ،‬ﺷﺮﻓﯿﺎب ﺣﻀﻮر ﻻﻣﻊ‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 227‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫اﻟﻨﻮر اﺷـﺮف ﻣﯽﮔﺮدﯾﺪه ﺑﺎﺷﻨﺪ »‪ «5‬و اﺧﺮاﺟــﺎت ﺟﺰﯾﯽ و ﮐﻠّﯽ »‪ «6‬اﯾﺸـﺎن آﻧﭽﻪ ﻣﺤﺘـﺎج ﻋﻠﯿﻪ اﺳﺖ »‪ «7‬از ﺳـﺮﮐﺎر ﺧﺎّﺻﻪ ﻣﻘّﺮر ﮔﺮدﯾﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺪﯾﻦﻃﺮﯾﻖ ﭼﻨﺪﮔﺎﻫﯽ در ﮐﻤﺎل ﻋّﺰت و اﻋﺘﺒﺎر »‪ «8‬ﺑﻪﺳﺮ ﺑﺮده‪ ،‬ﺑﻌﺪ از اﻇﻬﺎر ﻣﻄﻠﺐ‪ «9» ،‬اﻣﻨﺎي ﺷﻮﮐﺖ ﻗﻮﯾﻢ اﻻرﮐﺎن »‪ «10‬ﻣﻌﺮوض ﻋﺘﺒﻪ‬
‫ﺳﺪره ﻧﺸﺎن داﺷﺘﻨﺪ‪ «11» .‬از ﻣﻮﻗﻒ ﺟﻼﻟﺖ و ﻣﺼﺪر ﺣﮑﻤﺮاﻧﯽ »‪ «12‬ﺷﻬﺮ ﻃﻮس ﮐﻪ ﺑﻬﺘﺮﯾﻦ ﺟﺎﻫﺎي ﺧﺮاﺳﺎن »‪ «13‬و از ﺣﯿﺜﯿﺖ ﻣﮑﺎﻧﯿﺖ‬
‫»‪ «14‬و آب و ﻋﻠﻒ و زراﻋﺘﮑـﺪه از ﺟﻤﯿﻊ اﻣﮑﻨﻪ آن ﺣﻮلوﺣﻮش »‪ «15‬اﻣﺘﯿﺎز داﺷﺖ ﺑﻪ ﺟﺎيﮔﯿﺮ اﯾﺸﺎن ﻣﻘّﺮر ﮔﺮدﯾﺪه‪ ،‬ﻫﺮدو را ﻣﺨﻠﻊ و‬
‫ﺑﺎ اﻧﻌﺎم واﻓﺮ ﻣﺮﺧﺺ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ ﮐﻪ آﻧﻬﺎ رﻓﺘﻪ اﺑﺮاﻫﯿﻢ ﺧﺎن »‪ «16‬را از اﯾﻦ ﻋﻄّﯿﻪ ﻋﻈﻤﯽ ﻣﺴﺘﻈﻬﺮ و ﻣﺴﺘﺒﺸﺮ ﺳﺎﺧﺘﻪ‪ ،‬ﺑﺎ اﺣﻤﺎل و اﺛﻘﺎل ﺑﻪ ﺷﻬﺮ‬
‫ﻃﻮس ﺑﯿﺎورﻧﺪ‪ .‬ﭼﻮن از دوﻟﺖ و ﺳـﻌﺎدت ﻧﺼـﯿﺒﯽ ﻧﺪاﺷﺖ‪ «17» ،‬ﺳـﺎﻧﺤﻪ دﯾﮕﺮ رو داد ﮐﻪ از ﻓﯿﺾ ﺷـﺮﻓﯿﺎﺑﯽ ﺣﻀﻮر اﺷـﺮف ﻣﺤﺮوم و از‬
‫آﻧﺠﺎ ﺳﺒﺎي و ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ اﻣﻦ ﺗﯿﻎ ﺧﻮد ازﯾﻦ دوﻟﺖ ﮐﺒﺮي روﮔﺮدان ﺷﺪه‪ ،‬آواره ﻫﺮ »‪ «18‬ﺷﻬﺮ و دﯾﺎر ﮔﺮدﯾﺪ‪.‬‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪ :‬ﻗﺮارداد‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪» :‬و« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪ :‬ﻧﻮازﺷﺎت‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪ :‬ﮔﺮدﯾﺪه‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪ :‬از ﺷﺮف ﺣﻀﻮر اﺷﺮف ﻫﻤﻪروزه ﻣﺸﺮف ﮔﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪ :‬ﮐﻠﯽ و ﺟﺰﯾﯽ‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﺤﺘﺎج ﻋﻠﯿﻪ ﺑﻮد‪ ،‬ﺗﻤﺎﻣﯽ‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﺪﯾﻦ ﻧﻬﺞ در ﮐﻤﺎل ﻋﺰت و اﻋﺘﺒﺎر ﭼﻨﺪﮔﺎﻫﯽ‪.‬‬
‫)‪ .(9‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﻄﺎﻟﺐ ﺧﻮد ﻧﻤﻮده‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﻮﺳﻂ اﻣﻨﺎي ﺷﻮﮐﺖﻗﻮي اﻻرﮐﺎن ﻣﻌﺮوض ﻋﺘﺒﻪ ﺳﺪره ﻧﺸﺎن ﮔﺮدﯾﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(10‬ﻣﺞ‪ :‬ﻗﻮي اﻻرﮐﺎن‪.‬‬
‫)‪ .(11‬ﻣﺞ‪ :‬ﮔﺮدﯾﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(12‬ﻣﺞ‪ :‬و ﻣﮑﻤﻦ ﻧﺒﺎﻟﺖ‪.‬‬
‫)‪ .(13‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﻬﺘﺮﯾﻦ ﺳﺮزﻣﯿﻦ ﺧﺮاﺳﺎن اﺳﺖ‪.‬‬
‫)‪ .(14‬ﻣﺞ‪ :‬ﺟﺎ و ﻣﮑﺎن‪.‬‬
‫)‪ .(15‬ﻣﺞ‪ :‬و ﻣﺰارع و ﻣﺤﻞ ﮔﺬران از ﺟﻤﯿﻊ ﻣﺤﺎل ﻧﺰﻫﺖ آﺛﺎر ﺧﺮاﺳﺎن‪.‬‬
‫)‪ .(16‬ﻣﺞ‪ :‬اﺑﺮاﻫﯿﻢ ﺧﺎن ﻏﻮرﺑﺎﻧﯽ‪.‬‬
‫)‪ .(17‬ﻣﺞ‪ :‬ﭼﻮن دوﻟﺖ ﺳﻌﺎدت ﻧﺼﯿﺐ آن ﺑﯽدوﻟﺖ ﻧﺒﻮد‪.‬‬
‫)‪ .(18‬ﻣﺞ‪» :‬ﻫﺮ« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪216 :‬‬
‫ﻣﺠﻤﻠﯽ از ﻣﻔّﺼﻞ اﯾﻦ ﻣﻘﺎل آﻧﮑﻪ ﺳﺎﺑﻘﺎ دو ﺑﺮادر او ﺑﯽﻣﻮﺟﺒﯽ ﺑﺎﻫﻢ ﻣﻨﺎزﻋﻪ ﮔﻮﻧﻪ ﻧﻤﻮده‪ ،‬ﺑﺎﻻﺧﺮه ﺑﻪ ﺟﺎﯾﯽ رﺳـﯿﺪ ﮐﻪ ﯾﮑﯽ از دو ﻧﻔﺮ »‪«1‬‬
‫ﻣﻘﺘـﻮل و از آن »‪ «2‬ﺑﺮادر ﻣﻘﺘﻮل ﭘﺴـﺮي ﻣﺎﻧﺪه ﺑﻮد »‪ «3‬و »‪ «4‬داﯾﻢ ﻣﻨﺘﻬﺰ ﻓﺮﺻﺖ ﻣﯽﺑـﻮد »‪ «5‬ﮐﻪ اﻧﺘﻘﺎم ﭘـﺪر را از ﻋّﻢ ﺧﻮد ﺑﮑﺸﺪ‪ .‬درﯾﻦ‬
‫اوﻗـﺎت ﮐﻪ ﺳﺎﮐﻦ ﺧﻮاف ﺑﻮدﻧـﺪ »‪ «6‬ﻓﺮﺻﺖ ﺟﺴـﺘﻪ ﺑﯽﺧﻮف ﺑﻪ ﻗﺘـﻞ ﻋّﻢ ﺧﻮﯾﺶ ﻣﺒـﺎدرت ﻧﻤﻮده‪ ،‬ازﯾﻦ ﻣﻌﻨﯽ ﺗﺸﻮﯾﺸـﯽ ﺑﻪ ﺧـﺎﻃﺮ او راه‬
‫ﯾﺎﻓﺘﻪ‪ ،‬ﺑﺎ ﺟﻤﻌﯽ از ﺑﻨﯽ اﻋﻤﺎم و ﻣﻨﺴﻮﺑﺎن ﺧﻮد ﻣﻤّﻬﺪ ﮔﺮدﯾﺪه‪ ،‬آﻧﻬﺎ ﻧﯿﺰ ﺑﺎ اﺑﺮاﻫﯿﻢ ﺧﺎن ﺻـﻔﺎ و ﺻﺪﻗﯽ ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ‪ «7» ،‬ﻟﻬﺬا »‪ «8‬ﺑﻪ اﺧﺬ و ﻗﯿﺪ‬
‫ﻣﺸﺎراﻟﯿﻪ »‪ «9‬ﺟﺴﺎرت ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪ «10» .‬ﭘﯿﺶ از وﻗﻮع‪ «11» ،‬اﺑﺮاﻫﯿﻢ ﺧﺎن ازﯾﻦ ﻗﻀﯿﻪ »‪ «12‬ﺑﺎﺧﺒﺮ ﺷﺪه‪ ،‬ﺑﺎ ﯾﻮﺳﻒ ﺧﺎن و ﺟﻤﺎل ﺧﺎن و ﻗﻠﯿﻠﯽ‬
‫از اﻋﻮان و اﻧﺼﺎر ﮐﻪ ﺑﺎ او ﯾﮏدل و ﯾﮏﺟﻬﺖ ﺑﻮدﻧـﺪ‪ ،‬از آﻧﺠﺎ ﻓﺮار و رﻫﻨﻮرد وادي ادﺑﺎر ]ﺷﺪه[‪ ،‬ﮐﻮچ و ﺑﻨﻪ ﺧﻮد را ﺑﺮداﺷـﺘﻪ »‪ ،«13‬ﺑﻪ‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 228‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫ﻃﺮف زﯾﺮ ﮐﻮه ﻗﺎﯾﻦ و ﺳﯿﺴـﺘﺎن ﮔﺮﯾﺰان ﺷﺪ‪ .‬ﭼﻮن ﺣﻘﯿﻘﺖ اﯾﻦ ﺧﺒﺮ ﺳﺎﻣﻌﻪاﻓﺮوز ﺷﻬﺰاده »‪ «14‬ﺑﻠﻨﺪاﺧﺘﺮ ﮔﺮدﯾﺪ‪ ،‬ﺑﺎزﻣﺎﻧﺪﮔﺎن او را ﻣﺠّﺪدا‬
‫ﺑﻪ اﻣﯿﺮ ﻗﻠﯿـﭻ ﺧـﺎن ﺳﭙﺮده‪ ،‬در ﻣﺤﺎﻓﻈﺖ )‪ 81‬ب( و ﻣﺮاﻗﺒﺖ اﺣـﻮال آن درﻣﺎﻧـﺪﮔﺎن »‪ «15‬ﺳـﻔﺎرﺷﺎت ﺑﻠﯿﻎ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ »‪ «16‬و اﺑﺮاﻫﯿﻢ ﺧـﺎن‬
‫ﻣﺠﻨﻮنآﺳﺎ »‪ «17‬در آن ﺣـﺪود و ﺛﻐـﻮر از ﺳـﻮداي ﻏﻮر ﻋﻮر ﻣﯽﮔﺸﺖ‪ .‬ﭼﻮن در دوﻟﺖ را ﺑـﺪون ﺟﻬـﺘﯽ ﺑﺮ روي ﺧﻮد ﺑﺴـﺘﻪ ﺑﻮد‪ ،‬ﻣﻔﺘﺢ‬
‫اﻻﺑﻮاب ﻫﯿﭻ دري ﺑﻪ روي او ﻧﮕﺸﻮد‪ .‬از آن ﺳﻌﯽ و ﮐﻮﺷﺶﻫﺎي ﺑﯽﻓﺎﯾﺪه ﻫﯿﭻ ﺛﻤﺮي ﺑﺮﻧﺪاﺷﺖ‪ «18» .‬ﻧﺎﭼﺎر دﺳﺖ ﺗﻮّﺳﻞ ﺑﻪ داﻣﻦ ﻣﯿﺮزا‬
‫ﮐﺎﻣﺮان ﮐﻪ‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﺎﻻﺧﺮه ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﻣﺠﺎدﻟﻪ ﺷﺪه‪ .‬ﯾﮑﯽ از آن دو ﺑﺮادر‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪» :‬آن« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪» :‬ﺑﻮد« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪ :‬ﮐﻪ‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﻮده‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪ :‬در ﺧﻮاف ﺳﺎﮐﻦ ﺑﻮدﻧﺪ و ﺷﻐﻞ ﻇﺎﻫﺮي ﻧﺒﻮد‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣـﺞ‪ :‬ﻣﺒـﺎدرت ﻧﻤﻮده ﺑﻪ ﺗﺸﻮﯾﺶ ﺗﻤـﺎم ﺟﻤﻌﯽ از ﺑﻨﯽ اﻋﻤـﺎم و ﻣﻨﺴﻮﺑﺎن ﺧﻮد را ﮐﻪ ﺑﺎ اﺑﺮاﻫﯿﻢ ﺧﺎن ﺻـﻔﺎﯾﯽ ﻧﺪاﺷـﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺎ ﺧﻮد ﻣﻤﻬﺪ‬
‫ﻧﻤﻮده‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺞ‪» :‬ﻟﻬﺬا« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(9‬ﻣﺞ‪ :‬اﺑﺮاﻫﯿﻢ ﺧﺎن‪.‬‬
‫)‪ .(10‬ﻣﺞ‪ :‬ﻧﻤﻮد‪.‬‬
‫)‪ .(11‬ﻣﺞ‪» :‬ﭘﯿﺶ از وﻗﻮع« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(12‬ﻣﺞ‪ :‬ﻗﻀﯿﻪ و ﻣﻮاﺿﻌﻪ‪.‬‬
‫)‪ .(13‬ﻣﺞ‪ :‬ﮐﻮچ و ﻣﻨﺴﻮﺑﺎن ﺧﻮد را ﮔﺬاﺷﺖ‪.‬‬
‫)‪ .(14‬ﻣﺞ‪ :‬ﺷﺎﻫﺰاده‪.‬‬
‫)‪ .(15‬ﻣﺞ‪ :‬اﺣﻮال ﺑﺪﺑﺨﺘﺎن‪.‬‬
‫)‪ .(16‬ﻣﺞ‪ :‬ﻓﺮﻣﻮدهاﻧﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(17‬ﻣﺞ‪» :‬ﻣﺠﻨﻮنآﺳﺎ« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(18‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﯽﻓﺎﯾﺪه او ﻫﯿﭻ ﻓﺎﯾﺪه ﻣﺘﺮﺗﺐ ﻧﺒﻮد‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪217 :‬‬
‫در آن اوان ﺑﯽﺳﺎﻣﺎنﺗﺮ از او »‪ «1‬در ﻓﺮاه ﻧﺸﺴﺘﻪ ﺑﻮد زده‪ «2» ،‬ﻣﯿﺮزا ﮐﺎﻣﺮان ﻣﻘﺪم او را ﮔﺮاﻣﯽ داﻧﺴﺘﻪ‪ ،‬ﺑﻪ دلﺟﻮﯾﯽ او ﻣﯿﻞ ﻧﻤﻮد و ﻣﮑّﺮر‬
‫در ﺑـﺎب اﻗـﺎرب و ﻋﺸﺎﯾﺮ او اﯾﻠﭽﯿﺎن »‪ ،«3‬رواﻧﻪ درﺑﺎر ﻣﻌـﺪﻟﺖ ﺑﻨﯿﺎن ﻧﻤﻮده‪ ،‬ﻣﺘﻤّﻨﯽ ﮔﺮدﯾـﺪه »‪ «4‬ﮐﻪ ﮐـﻮچ او را ﻣﺮﺧﺺ ﻓﺮﻣﺎﯾﻨـﺪ‪ ،‬اﺛﺮي‬
‫ﻧﺒﺨﺸﯿﺪ »‪ «5‬و اﯾﻠﭽﯿـﺎن ﺧﺎﯾﺐ و ﺧﺎﺳـﺮ و »‪ «6‬ﺑﯽﻧﯿﻞ ﻣﻘﺼﻮد ﻣﺮاﺟﻌﺖ ﻧﻤﻮدﻧـﺪ‪ «7» ،‬اﺑﺮاﻫﯿﻢ ﺧـﺎن ﺑـﺎﻟﻤّﺮه از آﻧﻬﺎ ﻗﻄﻊ ﻋﻼﻗﻪ »‪ «8‬ﻇﺎﻫﺮي‬
‫ﮐﺮده‪ ،‬در ﻣﺰاج اﻣﺮاي دراﻧﯽ و اﻓـﺎﻏﻨﻪ »‪ «9‬ﮐﻪ در ﻗﻨـﺪﻫﺎر در ﺧﺪﻣﺖ ﻗﯿﺼـﺮ ﻣﯿﺮزا ﺑﻮدﻧﺪ رﺳﻮﺧﯽ ﺑﻪ ﻫﻢ رﺳﺎﻧﯿﺪه »‪ ،«10‬آﻧﻬﺎ را وﺳﻮﺳﻪ‬
‫ﻧﻤـﻮد ﮐـﻪ ﺑـﺎ ﻣﯿﺮزا ﮐـﺎﻣﺮان ﻣّﺘﻔـﻖ ﺷــﺪه‪ ،‬ﺷﺎﯾــﺪ ﻗﻨــﺪﻫﺎر را از ﻗﯿﺼــﺮ ﻣﯿﺮزا اﻧـﺘﺰاع ﻧﻤـﻮده ﺑﺎﺷــﻨﺪ ﭼـﻮن ﺑـﻪ ﻃﺮﯾﻘﯽ ﮐـﻪ ﮔـﺬﺷﺖ ﻣﯿـﺎن‬
‫ﺳﻼﻃﯿﻦزادﮔـﺎن اﻓﻐـﺎن ﻏﺒـﺎر ﻧﻔـﺎق و ﺧﻼـف در ﻫﯿﺠـﺎن ﺑﻮد و از ﺳـﻠﻄﻨﺖ ﺑﯽاﺧﺘﯿﺎر ﺑﻮده ﺟﺰ ﻧﺎﻣﯽ ﻧﺪاﺷـﺘﻨﺪ‪ .‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻪﻃﻠﺒﺎن اﻓﻐﺎن‪ ،‬ﻣﯿﺮزا‬
‫ﮐﺎﻣﺮان را از داراﯾﯽ ﻗﻨـﺪﻫﺎر ﻧﻮﯾﺪ داده و او ﺧﻮد داﯾﻢ ﻫﻮس ﭼﻨﯿﻦ روزي را ﻣﯽﮐﺮد‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮآن در ﮐﻤﺎل اﺷﺘﯿﺎق ﺑﺎ ﺟﻤﻌّﯿﺘﯽ ﺑﻪ ﻗﺪر اﻣﮑﺎن‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 229‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫از ﻓﺮاه ﺣﺮﮐﺖ ﮐﺮده‪ ،‬ﻋﺎزم ﻗﻨـﺪﻫﺎر ﮔﺸﺖ و از آنﻃﺮف ﻧﯿﺰ ﻗﯿﺼـﺮ ﻣﯿﺮزا ﺧﻮاﻧﯿﻨﯽ ﮐﻪ در ﻧﺰد ﻣﯿﺮزا ﮐﺎﻣﺮان ﺑﻮدﻧـﺪ‪ ،‬آﻧﻬﺎ را ﻓﺮﯾﻔﺘﻪ‪ ،‬ﻧﻮﯾﺪ‬
‫ﺗﺴـﺨﯿﺮ ﻓﺮاه ﯾﺎﻓﺖ و در ﺿـﻤﻦ آن ﻣﯿﺮزا ﻧﺎﺻـﺮ ﺑﺮادر ﺧﻮد را ﺑﺎ ﺟﻤﻌّﯿﺘﯽ واﻓﺮ ﺑﻪ ﻋﺰم ﺗﺴﺨﯿﺮ ﻓﺮاه رواﻧﻪ ﺳﺎﺧﺖ‪ .‬از آنﻃﺮف ﻣﯿﺮزا ﮐﺎﻣﺮان‬
‫وﻟﻮﻟﻪ در ﻗﻨﺪﻫﺎر اﻧﺪاﺧﺘﻪ‪ ،‬ﭼﻮن ﻗﯿﺼﺮ ﻣﯿﺮزا اﺳﺘﻌﺪادي ﻧﺪاﺷﺖ‪ ،‬ﺑﻌﺪ از ﻟﺤﻈﻪ ]اي[ از »‪ «11‬ﺳﺘﯿﺰ و آوﯾﺰ ﻋﺎﺟﺰ آﻣﺪه‪ ،‬ﺑﺎ ﻣﻌﺪودي‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﯿﺎن‬
‫اﯾـﻞ و اﻟﻮس ﻓﺘﺤﯽ ﺧـﺎن ﮐﻪ در آن اوﻗـﺎت ﺑﻪ ﺳـﻌﺎﯾﺖ ﺑﻌﻀـﯽ از ﻣﻌﺎﻧـﺪﯾﻦ ﻣﻐﻀﻮب ﺑﻮد ﮔﺮﯾﺨﺖ و ﻣﻠﺘﺠﯽ ﺑﻪ او ﺷـﺪه‪ ،‬ﻋـﺎر ﺧﻮد را ﺑﻪ‬
‫ﮔﺮدن او اﻧﺪاﺧﺖ و ﻣﯿﺮزا ﮐﺎﻣﺮان ﺑﯽﻣﻨﺎزﻋﺘﯽ ﺷﺎﻫﺪ ﻣﻤﻠﮑﺖ ﻗﻨﺪﻫﺎر را ﮐﻪ ارﺛﺎ و اﮐﺘﺴﺎﺑﺎ از ﺧﻮد ﻣﯽداﻧﺴﺖ‪ ،‬در آﻏﻮش ﮐﺸـﯿﺪه‪ ،‬دل از‬
‫دﻏﺪﻏﻪ )‪ 82‬ﻟا ﻒ( آن »‪ «12‬ﻓﺎرغ ﺳﺎﺧﺖ و ازﯾﻦ ﻃﺮف‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪ :‬از او ﺑﯽﺳﺎﻣﺎنﺗﺮ‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﻠﮏ‪» :‬زده« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪ :‬اﯾﻠﭽﯽ زﺑﺎﻧﺪان‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪ :‬ﮔﺮدﯾﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪ :‬ﻓﺮﻣﻮده‪ ،‬ﺑﻪ او ﺑﺒﺨﺸﻨﺪ‪ ،‬اﺛﺮي ﺑﺮ آن ﻣﺮﺗﺐ ﻧﺸﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪» :‬و« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪ :‬ﻧﻤﻮده‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺞ‪ :‬ﺗﻌﻠﻖ‪.‬‬
‫)‪ .(9‬ﻣﺞ‪ :‬و ﺧﻮاﻧﯿﻦ اﻓﻐﺎن‪.‬‬
‫)‪ .(10‬ﻣﺞ‪ :‬رﺳﻮخ ﮐﺮده‪.‬‬
‫)‪ .(11‬ﻣﻠﮏ‪» :‬ﻟﺤﻈﻪ از« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(12‬ﻣﺞ‪» :‬آن« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪218 :‬‬
‫ﻣﯿﺮزا ﻧﺎﺻـﺮ ﺑﯽﻣﻨـﺎزﻋﺘﯽ داﺧﻞ ﻓﺮاه ﺷـﺪه‪ ،‬ﭼﻮن از ﻗﻀـّﯿﻪ ﺑﺮادر ﺳـﻌﺎدﺗﻤﻨﺪ ﺧﻮد‪ ،‬اﻃﻼع و »‪ «1‬آﮔـﺎﻫﯽ ﺣﺎﺻﻞ ﻧﻤﻮد‪ ،‬ﻣﻠﮏ ﻣﺘﺼـّﺮف را‬
‫ﮔﺬاﺷـﺘﻪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺳـﻤﺖ ﻗﻨـﺪﻫﺎر رﻓﺖ و رﻓﺘﻪرﻓﺘﻪ از اﺣﻮال ﺑﺮادر ﻣّﻄﻠﻊ ﺷﺪه‪ ،‬ﺑﻪ او ﭘﯿﻮﺳﺖ و از آن ﺟﺎﻧﺐ ﻓﺘﺤﯽ ﺧﺎن ﻣﺘﻌﻬﺪ اﻣﺮ ﻗﯿﺼـﺮ ﻣﯿﺮزا‬
‫ﮔﺮدﯾـﺪه‪ ،‬ﺑـﺎ اﺳـﺘﻌﺪاد ﮐﺎﻣﻞ ﺣﺮﮐﺖ و ﺑﻪ ﻗﻨـﺪﻫﺎر آﻣـﺪه‪ ،‬در ﻇﺎﻫﺮ ﻗﻨـﺪﻫﺎر ﺗﻼﻓﯽ ﻓﺮﯾﻘﯿﻦ دﺳﺖ داده‪ ،‬ﺑﻪ آﻣﺪوﺷـﺪ ﺳـﻔﺮاي ﺗﯿﺮ و ﻧﺎوك‬
‫ﺟﻮﺷﻦ ﺷـﮑﺎف ﭘﺎي ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﻣﯿﺮزا ﮐﺎﻣﺮان ﻣﺘﺰﻟﺰل ﺷﺪه‪ ،‬ﺷﮑﺴـﺘﻪ و ﭘﺮﯾﺸﺎن ﺑﺎ ﻣﻌﺪودي ﻣﺠﺮوح و ﻧﺎﻻن ﺗﺎ اﺳﻔﺰار ﻋﻨﺎن ﺑﺎز ﻧﮑﺸﯿﺪ و ﺗﯿﺮ‬
‫ﺗـﺪﺑﯿﺮ اﺑﺮاﻫﯿﻢ ﺧﺎن ﺑﻪ ﻫﺪف ﻣﺮاد ﻧﯿﺎﻣﺪ و ﺷﺂﻣﺖ او ﺑﺮ ﻣﯿﺮزا ﮐﺎﻣﺮان ﺳـﺮاﯾﺖ ﮐﺮده‪ ،‬آن ﺑﯿﭽﺎره را ﻧﯿﺰ ﻣﺜﻞ ﺧﻮد آواره و ﺑﯽﺧﺎنوﻣﺎن »‪«2‬‬
‫ﺳـﺎﺧﺖ‪ ،‬ﻗﯿﺼـﺮ ﻣﯿﺮزا ﮐﺎﻣﯿـﺎب و ﮐﺎﻣﺮان ﺑﻪ ﻣﺴـﺘﻘﺮ »‪ «3‬ﺧـﻮﯾﺶ ﺷـﺘﺎﻓﺘﻪ‪ ،‬در ﻣﺮّﻣﺖ ﺧﺮاﺑﯽ ﮔﺬﺷـﺘﻪ آﻧﺠـﺎ و ﺳﺎﻣـﺎن ﺑﯽﺳﺎﻣـﺎﻧﯽ آن ﺧّﻄﻪ‬
‫ﺧﻮشﻫﻮا ﭘﺮداﺧﺖ‪«4» .‬‬
‫ذﮐﺮ ﺑﻌﻀﯽ از وﻗﺎﯾﻊ »‪ «5‬ﻣﺘﻨّﻮﻋﻪ ﮐﻪ درﯾﻦ ﺳﺎل و ﻏﯿﺮه ﺑﻪ ﻇﻬﻮر رﺳﯿﺪه و »‪ «6‬رو داده‬
‫دﯾﮕﺮ ﺳﻮاﻧﺤﯽ ﮐﻪ درﯾﻦ ﺳﺎل اﺗّﻔﺎق اﻓﺘﺎد‪ ،‬ﻏﻠﺘﯿﺪن »‪ «7‬اﺳﺐ ﺷﺎﻫﺰاده ﺳﻌﺎدت ﻫﻤﺮاه در ﺷﮑﺎرﮔﺎه اﺳﺖ‪ .‬ﺗﺒﯿﯿﻦ اﯾﻦ ﻣﻘﺎل آﻧﮑﻪ ﭼﻮن ﻃﺒﻊ‬
‫ﺷﺎﻫﺰاده ﻧﺎﻣـﺪار در ﺷـﮑﺎر وﻟﻮع ﺗﻤﺎم دارد‪ ،‬اﻗﻼ در ﻫﻔﺘﻪ ﯾﮑﺒﺎر ﯾﺎ دوﺑﺎر‪ ،‬در روزﻫﺎي »‪ «8‬ﺷـﻨﺒﻪ و دوﺷﻨﺒﻪ‪ ،‬ﻣﯿﻞ ﺑﻪ ﺷﮑﺎر و ﺳﯿﺮ ﺻﺤﺮا و‬
‫ﻣﺮﻏﺰار و ﺻـﯿﺪ آﻫﻮ و ﮔﻮر و ﻗﺮﻗﺎول ﺑﺴﯿﺎر ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺤﻞ »‪ «9‬ﺳﻮاري و زﻣﺎن ﺑﯿﺮون »‪ «10‬رﻓﺘﻦ آن آﻓﺘﺎب ﻓﻠﮏ »‪ «11‬ﻧﺎﻣﺪاري اول‬
‫ﻇﻬﻮر ﻃﻠﯿﻌﻪ ﺻﺒﺢ ﺟﻬﺎناﻓﺮوز »‪ «12‬اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻤﺎنﻗﺪر »‪ «13‬ﮐﻪ ﻓﺮﯾﻀﻪ ﺻﺒﺢ را ادا ﮐﺮدﻧﺪ‪«14» ،‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 230‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪» :‬اﻃﻼع و« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﻠﮏ‪ :‬ﺑﯽﺧﺎﻧﻤﺎن‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﺴﺘﻘﺮ ﻋﺰ‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪ :‬ﮔﺬﺷﺘﻪ و ﺳﺎﻣﺎن ﺑﯽﺳﺎﻣﺎﻧﯽ ﺳﮑﻨﻪ آﻧﺠﺎ ﭘﺮداﺧﺖ‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪ :‬ﺳﻮاﻧﺢ‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪» :‬ﺑﻪ ﻇﻬﻮر رﺳﯿﺪه و« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪ :‬ﻏﻠﻄﯿﺪن‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺞ‪ :‬ﻻاﻗﻞ ﻫﺮﻫﻔﺘﻪ ﯾﮏ دﻓﻌﻪ دو دﻓﻌﻪ در اﯾﺎم‪.‬‬
‫)‪ .(9‬ﻣﺞ‪ :‬و ﻣﺤﻞ‪.‬‬
‫)‪ .(10‬ﻣﻠﮏ‪» :‬زﻣﺎن« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(11‬ﻣﺞ‪ :‬آن ﻣﻬﺮ ﺳﭙﻬﺮ‪.‬‬
‫)‪ .(12‬ﻣﺞ‪ :‬ﺻﺒﺢ ﺻﺎدق‪.‬‬
‫)‪ .(13‬ﻣﺞ‪ :‬از اﻓﻖ ﺗﺎ ﻫﻤﺎنﻗﺪر‪.‬‬
‫)‪ .(14‬ﻣﺞ‪ :‬ﻧﻤﻮده‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪219 :‬‬
‫ﺳﻮار ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ و ﺗﻌﻘﯿﺒﺎت ﺻﻼت »‪ «1‬ﻣﺴﺘﻤﺮا ﻣﺤّﻮل ﺑﻪ ﺳﺮ ﺳﻮاري اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﻮﻋﯽ ﮐﻪ اّول ﻃﻠﻮع ﻣﯽﺑﺎﯾﺪ ﺷﮑﺎرﯾﺎن در ﺷﮑﺎرﮔﺎه ﻫﻤﮕﯽ‬
‫ﺟﺎﺑﻪﺟﺎ ﺑﺎﺷﻨﺪ و اﯾﻦ ﻗﺎﻋﺪه ﻫﺮﮔﺰ اﺧﺘﻼف ﻧﮑﺮده »‪ «2‬و اﺑﺘﺪا ﺑﻪ ﺷﮑﺎر ﺗﺎزي و ﺑﻌﺪ ﺑﻪ ﺻﯿﺪ ﭼﺮخ ﻣﯽﭘﺮدازﻧﺪ‪«3» .‬‬
‫ﭼﻮن ﻃﺒﻊ اﻧﻮر را از ﮐـﺜﺮت »‪ «4‬ﺷـﮑﺎر ﻣﻼﻟﯽ ﭘﺪﯾﺪ آﻣﺪ »‪ ،«5‬از »‪ «6‬ﻇﻬﺮ ﮔﺬﺷﺘﻪ در »‪ «7‬ﻣﺮﻏﺰارﻫﺎي ﻧﺰه دﻟﮕﺸﺎ و ﺳﺮﭼﺸـﻤﻪﻫﺎي ﺑﺎﺻﻔﺎ‬
‫ﺧﯿـﺎم اﺳﺘﺮاﺣﺖ اﻗﺘﻀﺎ را )‪ 82‬ب( ﻧﺼـﺐ ﮐﺮده‪ «8» ،‬در آﻧﺠـﺎ ﻧﺰول اﺟﻼل »‪ «9‬ارزاﻧﯽ و ﻣﺎﯾـﺪه و ﻃﻌـﺎم ﺑﯽاﻧـﺪازه و ﻧﻌﻤﺖﻫﺎي اﻟﻮان ﺑﺎ‬
‫ﺗﮑﻠّﻔﺎت ﺗﺎزه »‪ «10‬ﺣﺎﺿـﺮ ﻣﯽﺳﺎزﻧﺪ و اﯾﻦ ﻗﺎﻋﺪه ﻧﯿﺰ اﺳﺘﻤﺮار ﯾﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺟﻤﯿﻊ ﺣﺎﺿﺮﯾﻦ رﮐﺎب‪ ،‬از اﻣﯿﺮ و وزﯾﺮ و ﻏﻼﻣﺎن و ﺳﭙﺎﻫﯿﺎن‬
‫آﻧﭽﻪ ﺑﺎﺷـﻨﺪ‪ ،‬ﺗﻤﺎﻣﯽ از ﮐﺎرﺧﺎﻧﻪ ﻣﺒﺎرﮐﻪ از اﻧﻮاع اﻃﻌﻤﻪ و اﺷـﺮﺑﻪ ﺣّﻈﯽ واﻓﺮ و ﺑﻬﺮه ﻣﺘﮑﺎﺛﺮ ﻣﯽﮔﯿﺮﻧﺪ و ﻫﯿﭻ آﻓﺮﯾﺪه را ﻗﺪرت آن ﻧﯿﺴـﺖ‬
‫ﮐﻪ ﺑـﺎوﺟﻮد آن ﺳـﻔﺮه ﻋﻨـﺎﯾﺖ ﻋـﺎم و ﺧﻮان ﻧﻌﻤﺖ ﺗﻤـﺎم ﺳـﻔﺮه ﺧﺎﺻـﯽ ﺟﻬﺖ ﺧﻮد ﮔﺸﺎﯾـﺪ ﯾﺎ ﺑﻪ ﭼﺮب و ﺷـﯿﺮﯾﻦ ﻣﺨﺼﻮص ﺧﻮد ﭘﻨﺠﻪ‬
‫ﮔﺸﺎﯾـﺪ و در ﻫﯿـﭻ ﺑـﺎر ﮐﻤﺘﺮ از ﻫﺰار ﺳﻮار ﻣﻠﺘﺰم رﮐـﺎب ﺳـﻌﺎدتﻣﺂب ﻧﻤﯽﺑﺎﺷـﺪ‪ .‬از ﺑﺮﮐﺖ ﻫّﻤﺖ ﺷﺎﻫﺰاده واﻻ ﻧﻬﻤﺖ ﻫﻤﮕﯽ ﻣﺤﻈﻮظ‬
‫ﻣﯽﺷﻮﻧـﺪ و در اﮐﺜﺮ اوﻗـﺎت در آﻧﺠـﺎ ﮐﻪ ﻣﺤﻞ اﻗﺎﻣﺖ و اﮐﻞ و ﺷـﺮب اﺳﺖ ﺑﺴـﯿﺎري از ﻧﻌﻤﺖﻫﺎي اﻟﻮان ﮐﻪ ﺑﻬﺮه وﺣﻮش و ﻃﯿﻮر ﺑﯿﺎﺑﺎن‬
‫اﺳﺖ ﺑﻪ ﺟﺎ ﻣﯽﻣﺎﻧـﺪ و ﺑﻪ ﻋﻮاﻃﻒ واﻫﺐ ﺑﯽﻣّﻨﺖ و ﺑﺨﺸـﻨﺪه ﺑﯽﻇّﻨﺖ از ﮔﺸﺎدهروﯾﯽ اﯾﻦ ﺷﺎﻫﺰاده ﻧﯿﮏﺧﻮ ﻫﻤﻮاره ﯾﺴـﺮ ﺑﻪ روي اﻗﺒﺎﻟﺶ‬
‫ﺑـﺎز و ﻧﺴﺎﯾﻢ اﻓﺘﺘﺎح ﺑﺮ ﮔﻠﺰار اﺣﻮاﻟﺶ در اﻫﺘﺰاز اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎوﺟﻮد اﺧﺮاﺟﺎت ﮐﻠّﯿﻪ ﮐﻪ درﯾﻦ ﺳـﺮﺣﺪ و ﺛﻐﻮر از آﻣﺪوﺷـﺪ اﻓﻐﺎﻧﯿﻪ و اوزﺑﮑﯿﻪ و‬
‫ﺗﺮﮐﻤﺎﻧﯿﻪ و اﻧﻌﺎم و ﺻﻼت واﻓﺮه ﮐﻪ ﻋﻠﯽ اﻻﺗﺼﺎل ﺑﻪ وﻗﻮع ﻣﯽرﺳﺪ‪ ،‬ﻫﺮﮔﺰ اوﻟﯿﺎي دوﻟﺖ دوران ﻋّﺪﺗﺶ روي درﻣﺎﻧﺪﮔﯽ ﻧﺪﯾﺪهاﻧﺪ‪.‬‬
‫دﯾﮕﺮ از ﺧﺼﺎﯾﺺ آنﺟﻨﺎب آﻧﮑﻪ در ﻫﻨﮕﺎم ﺑـﺬل و ﺑﺨﺸـﺶ ﭼﯿﻦ ﺑﺮ ﺟﺒﯿﻦ ﻣﺒﺎرك ﻧﯿﻔﮑﻨـﺪه‪ ،‬اﮔﺮ ﺗﺎج و ﮐﻤﺮ ﺑﻠﮑﻪ ﺻﺪ ﮔﻨﺞ ﮔﻬﺮ ﺑﺬل‬
‫ﻓﺮﻣﻮده ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺎز اﻇﻬﺎر ﺧﺠﺎﻟﺖ ﻓﺮﻣﻮده‪ ،‬آن را در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻫّﻤﺖ ﺑﻠﻨﺪ ﺑﺴﯿﺎر ﮐﻢ ﻣﯽﺷﻤﺎرﻧﺪ و درﯾﻦ ﻣّﺪت ﮐﻪ از ﻣﺤﻤﻞ ﺻﺒﺎ ﭘﺎ ﺑﻪ ﻣﺤﻔﻞ‬
‫رﺷﺪ ﻧﻬﺎدهاﻧﺪ‪،‬‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪ :‬ﺻﻠﻮة‪.‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 231‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪ :‬ﻧﮑﺮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪» :‬ﻣﯽﭘﺮدازﻧﺪ« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪ :‬ازﯾﻦ ﻧﻮع‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪ :‬رو ﻣﯽدﻫﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪» :‬از« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪ :‬آنوﻗﺖ در‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺞ‪ :‬ﺧﯿﺎم راﺣﺖ اﻧﺘﻤﺎ ﻧﺼﺐ ﮔﺮدﯾﺪه‪ .‬اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ ﻣﺘﻦ ‪ 219‬ذﮐﺮ ﺑﻌﻀﯽ از وﻗﺎﯾﻊ ﻣﺘﻨﻮﻋﻪ ﮐﻪ درﯾﻦ ﺳﺎل و ﻏﯿﺮه ﺑﻪ ﻇﻬﻮر رﺳﯿﺪه‬
‫و رو داده‬
‫)‪ .(9‬ﻣﺞ‪ :‬اﺟﻼل را‪.‬‬
‫)‪ .(10‬ﻣﺞ‪ :‬ﻃﻌﺎم ﻓﺮاواﻧﯽ‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪220 :‬‬
‫دﺳﺖ رد ﺑﺮ ﺳـﯿﻨﻪ ﻫﯿـﭻ ﺳـﺎﯾﻠﯽ ﻧﮕﺬاﺷـﺘﻪ‪ ،‬ﯾـﮏدل ﻧﯿﺎزردهاﻧـﺪ‪ «1» .‬ﺑـﺎ اﯾـﻦ ﺻـﻐﺮ ﺳﻦ »‪ «2‬و ﮐﻤﯽ ﺗﺠﺮﺑــﻪ‪ ،‬ﭘﯿﺮان ﺳــﺎﻟﺨﻮرده از آداب‬
‫ﭘﺴﻨﺪﯾﺪهاش ﮐﺴﺐ ﺗﻬﺬﯾﺐ اﺧﻼق ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﺧﺎﻣﻪ ﻣﺸﮑﯿﻦ ﺧﺘﺎﻣﻪ ﺧﻮاﻫﺪ »‪ «3‬ﺑﻪ آﺛﺎر ﻣﺤﺎﻣﺪ ﺻﻔﺎت و ﻣﺪاﯾﺢ ﺣﺎﻻت اﯾﻦ ﺷﺎﻫﺰاده‬
‫ﭘﺴـﻨﺪﯾﺪه ذات ﭘﺮدازد‪ ،‬آن را دﻓﺘﺮي ﻋﻠﯽﺣﺪه ﻣﯽﺑﺎﯾﺪ و اﯾﻦ ﻣﺨﺘﺼﺮ ﮔﻨﺠﺎﯾﺶ آن »‪ «4‬ﻧﺪارد و ﻣﻘﺼﺪ اﺻﻠﯽ ﮐﻪ ﺗﺤﺮﯾﺮ وﻗﺎﯾﻊ »‪ «5‬اﺳﺖ‬
‫از اﯾﺮاد آن ﺑﺎز ﻣﯽﻣﺎﻧـﺪ‪ ،‬ﻟﻬـﺬا ﺗﺤﺮﯾﺮ و ﺗﺴـﻄﯿﺮ آن ﻣﺤّﻮل ﺑﻪ زﻣﺎن دﯾﮕﺮ اﺳﺖ‪ 83) .‬اﻟﻒ( اﻟﻘﺼﻪ‪ ،‬در اواﯾـﻞ ﺑﻬﺎر ﮐﻪ دﺷﺖ و ﺻـﺤﺮا از‬
‫ﺟﻮش ﺳﺒﺰه و رﯾـﺎﺣﯿﻦ ﻏﯿﺮت ﻧﺰﻫﺘﮕﺎه ﺑﻬﺸﺖ ﺑﺮﯾﻦ ﮔﺮدﯾـﺪ‪ «6» ،‬ﺷﺎﻫﺰاده ﻧﺎﻣﺪار ﻣﺴﻌﻮد »‪ «7‬ﺑﻪ رﺳﻢ ﻣﻌﻬﻮد ﺻـﺒﺤﮕﺎﻫﯽ ﺳﻮار و ﺑﻪ ﻋﺰم‬
‫ﺷﮑﺎر ﺑﻪ ﺳـﻤﺖ ﭼﻬﺎر ﺣﻮض ﺟﺎﻧﺐ ﺷـﺮﻗﯽ ﺑﻠﺪه ﻣﻘّﺪﺳﻪ »‪ «8‬ﺷـﺘﺎﻓﺘﻪ‪ ،‬در اّول ﻃﻠﻮع آﻓﺘﺎب ﺑﻪ »‪ «9‬ﮐـﺎل ﯾﺎﻗﻮﺗﯽ ﮐﻪ زﻣﯿﻨﺶ از ﺳﺒﺰه زﻣّﺮد‬
‫رﻧﮓ و از ﻻﻟﻪ رﺷﮏ ﮐﺎرﮔﺎه ارژﻧﮓ ﺑﻮد وارد و »‪ «10‬ﻃﺒﻊ واﻻﯾﺶ ﺑﻪ ﺻﯿﺪ »‪ «11‬ﻗﺮﻗﺎول اﻗﺒﺎل ﻓﺮﻣﻮده‪ ،‬در اﺛﻨﺎي ﮔﯿﺮودار ﺷﮑﺎر »‪«12‬‬
‫ﮔﺮازي ﻣﻬﯿﺐ از ﻣﯿـﺎن ﻧﯿﺴـﺘﺎن ﺑﯿﺮون آﻣـﺪه‪ ،‬ﺳﻮاران اﻃﺮاف و ﺟﻮاﻧﺐ او را ﮔﺮﻓﺘﻪ‪ ،‬از اﺗﻔﺎﻗـﺎت ﺑﻪ ﺳـﻤﺘﯽ ﮐﻪ ﺷـﺎﻫﺰاده ﺗﺸـﺮﯾﻒ ارزاﻧﯽ‬
‫داﺷﺘﻨﺪ »‪«13‬‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣـﺞ‪ :‬اﯾﻦ ﻗﺎﻋـﺪه ﻣﺴـﺘﻤﺮه و ﮐﻠﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﯽﺑﺎﯾـﺪ ﺟﻤﯿﻊ ﺷـﮑﺎرﯾﺎن از اﻣﯿﺮ و ﻣـﺄﻣﻮر و ﺳـﭙﺎﻫﯽ و آﺣـﺎد اﻟﻨﺎس آﻧﭽﻪ ﺣﺎﺿـﺮ رﮐﺎب‬
‫اﺷـﺮف ﻣﯽﺑﺎﺷـﻨﺪ‪ ،‬ﻫﻤﮕﯽ ﺑﻪ ﻗـﺪر ﺣﺼﻪ و رﺳـﺪ و ﻓﺮاﺧﻮر ﺣـﺎل در ﮐﺎرﺧـﺎﻧﻪ ﻣﺒـﺎرﮐﻪ ﻣﻄﺒﻮخ ﺑـﺎ اﻓﺸـﺮه و ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺑﻪ ﺿﺎﺑﻄﻪ ﻣﻬﻤﺎﻧﯽ و‬
‫ﻣﯿﺰﺑﺎﻧﯽ ﺑﻪﺳـﺮ ﺑﺮده ﺑﺎﺷـﻨﺪ و ﻫﯿـﭻ آﻓﺮﯾـﺪه را ﻗـﺪرت آن ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﺳـﻔﺮه ﻧﺎن و ﻣﺎﮐﻮﻻت ﺑﻪ ﻗـﺪر اﻣﮑﺎن ﻫﻤﺮاه ﺧﻮد ﺑﺮدارﻧﺪ و در ﻫﯿﭻ‬
‫ﺷﮑـﺎري ﮐﻤـﺘﺮ از ﻫﺰار ﺳـﻮار ﻣﻼـزم رﮐـﺎب ﻧﺼـﺮت اﻧﺘﺴـﺎب ﻧﻤﯽﺑﺎﺷـﺪ و ﺑـﻪ ﺑﺮﮐـﺖ ﻧّﯿﺖ و ﻫّﻤﺖ آن ﺷـﺎﻫﺰاده واﻻـ ﻧﻬﻤﺖ ﻫﻤﮕﯽ از‬
‫ﻃﻌﺎمﻫﺎي اﻟﻮان و اﻃﻌﻤﻪ و اﺷﺮﺑﻪ ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﻣﻌﻤﻮر و ﻣﺤﻈﻮظ ﻣﯽﮔﺮدﻧﺪ و ﺑﻪ ﻋﻮاﻃﻒ واﻫﺐ ﺑﯽﻣﻨﺖ و ﺑﺨﺸﻨﺪه ﺑﯽﻇﻨﺖ از ﮔﺸﺎدهروﯾﯽ‬
‫اﯾﻦ ﺷﺎﻫﺰاده ﻧﯿﮏﺧﻮ ﺑﺎ وﻓﻮر ﺑﺬل و اﺣﺴﺎن ﺑﺎ ﻫﺮﻃﺒﻘﻪاي از ﻃﺒﻘﺎت اﻧﺴﺎن از ﺷـﯿﻌﻪ و ﺗﺮﮐﻤﺎﻧﯿﻪ و اﻓﻐﺎن و ﮐﻤﯽ ﻣﺪاﺧﻞ ﻫﺮﮔﺰ درﻣﺎﻧﺪه و‬
‫ﻣﻌﻄﻞ ﻧﻤﺎﻧﺪهاﻧـﺪ و آﻧﭽﻪ از ﻫﻤﺖ ﺑﺎذل ﺑـﺬل و اﻧﻌﺎم ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﻨﺪ ﻫﻤﻮاره اﻇﻬﺎر ﺧﺠﺎﻟﺖ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﻨﺪ و ﻫﺮﮔﺰ در ﺣﺎﻟﺖ ﺑﺨﺸـﻨﺪﮔﯽ ﭼﯿﻦ ﺑﺮ‬
‫ﺟﺒﯿﻦ ﻣﺒﺎرﮐﺶ ﻇﺎﻫﺮ ﻧﻤﯽﮔﺮدد و ﺗﺎ اﻣﺮوز ﻫﯿﭻ ﺳﺎﯾﻠﯽ را ﻣﺤﺮوم ﻧﻔﺮﻣﻮده اﺣﺪي را ﻧﯿﺎزردهاﻧﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪» :‬ﺳﺎل«‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪ :‬ﺳﺎﻟﺨﻮرده و ﮐﻬﻦﺳﺎﻻن ﺟﻬﺎندﯾﺪه از آداب و ﺻﻔﺎت او ﻣﻬﺬب ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ و اﮔﺮ ﻗﻠﻢ ﻣﺸﮑﯿﻦ رﻗﻢ ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪ :‬آن را‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪ :‬وﻗﺎﯾﻊ ﻣﺠﻤﻞ‪.‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 232‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪ :‬رﯾﺎﺣﯿﻦ ﻻﻟﻪزار و ﻏﯿﺮت روﺿﻪ دار اﻟﻘﺮار ﮔﺮدﯾﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪ :‬ﺷﺎﻫﺰاده ﻇﻔﺮ ﻣﻮرود‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺞ‪ :‬ﺳﻤﺖ ﺷﺮﻗﯽ ارض ﻓﯿﺾ آﺛﺎر‪.‬‬
‫)‪ .(9‬ﻣﺞ‪ :‬در‪.‬‬
‫)‪ .(10‬ﻣﺞ‪ :‬از »ﮐﻪ زﻣﯿﻨﺶ از ﺳﺒﺰه ‪ «...‬ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(11‬ﻣﺞ‪ :‬ﺷﮑﺎر‪.‬‬
‫)‪ .(12‬ﻣﺞ‪ :‬در اﺛﻨﺎي ﺻﯿﺪ ﺗﺎزي‪.‬‬
‫)‪ .(13‬ﻣﺞ‪ :‬در ﻫﻤﯿﻦ ﺳﻤﺖ ﮐﺎل ﮐﻪ ﻣﻮﮐﺐ اﻗﺒﺎل ﻧﺰول اﺟﻼل دارﻧﺪ‪ ،‬ﮔﺮاز از‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪221 :‬‬
‫از ﻫـﺎيﻫﻮي ﺳﻮاران و ﺗﻌﺎﻗﺐ »‪ «1‬ﺗﺎزي و ﺗﻮﻟﻪ راﻫﯽ ﺟﺴـﺘﻪ »‪ ،«2‬ﺑﻪ ﺳـﻤﺖ دﺷﺖ ﺑﯿﺮون رﻓﺖ‪ «3» ،‬ﺳﻮاران از »‪ «4‬ﻋﻘﺒﺶ ﺷﺘﺎﻓﺘﻪ‪ ،‬ﻫﻤﻪ‬
‫اﺳﺐﺗﺎزان ﺷﺪﻧﺪ‪ «5» .‬ﺷﺎﻫﺰاده ﮐﺎﻣﮑﺎر را ﮐﻪ ﻣﻘﺼﻮد ﺗﻔﺮﯾـﺢ دل و ﺗﻔّﺮج ﺧﺎﻃﺮ ﺑﻮد ﻧﯿﺰ ﺣﻮاس ﻣﺒﺎرﮐﺶ ﺗﻤﺎﻣﯽ ﻣﺼـﺮوف ﺷـﮑﺎراﻓﮑﻨﯽ‬
‫ﺑﻮد‪ «6» ،‬ﻧﯿﺰه را »‪ «7‬از دﺳﺖ ﯾﮑﯽ از وﺷﺎﻗـﺎن »‪ «8‬رﺑﻮده‪ ،‬اﺳﺐ ﺳـﺮ ﺧﻨﮏ ﭘﻬﻠﻮان ﻧﺎﻣﯽ ﻣﺸـﻬﻮر را ﮐﻪ در آنوﻗﺖ ﺑﻪ رﮐﻮب اﺧﺘﺼﺎص‬
‫داﺷﺖ »‪ «9‬ﮔﺮم ﺟﻮﻻـن ﻧﻤـﻮده‪ ،‬از ﻗﻀـﺎ ﻣﺴّﻮد اوراق ﻫﻢ ﭘﯿﺶ »‪ «10‬از اﯾﻨﮑﻪ ﺷﺎﻫﺰاده آﻓﺎق ﺳـﺘﺎن ﻧﯿﺰه را رﺑﺎﯾـﺪ »‪ «11‬و ﺑـﻪ ﻋﻘﺐ ﮔﺮاز‬
‫ﮔﺮاﯾﺪ »‪ ،«12‬ﺗﮑـﺎور ﺧﻮد را ﺑﻪ ﺟﻮﻻـن درآورده »‪ «13‬و ﺗﭙﺎﻧﭽﻪاي »‪ «14‬در دﺳﺖ داﺷﺖ ﮐﻪ ﺷﺎﯾـﺪ ﭼﺮخ ﻏﻠﻄﺎﻧـﺪاز ﮐﺎري ﮐﺮده ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫»‪ «15‬در اﺛﻨـﺎي ﺗﺎﺧﺖوﺗﺎز‪ ،‬ﺷﺎﻫﺰاده ﺳـﻌﺎدتاﻧﺒﺎز را دﯾـﺪ ﮐﻪ ﺑﺎ ﻧﯿﺰه ﺧﻄﯽ ﭼﻮن رﺳـﺘﻢﻧﯿﻮ ﯾﺎ ﺑﯿﮋنﮔﯿﻮ ﺳـﺮ ﺑﻪ »‪ «16‬ﻋﻘﺐ ﮔﺮاز ﮔﺬاﺷﺘﻪ‪،‬‬
‫ﺑﯽﻣﺤﺎﺑﺎ و ﻣﻄﻠﻖ اﻟﻌﻨﺎن »‪ «17‬اﺳﺐ ﻣﯽﺗﺎﺧﺘﻨﺪ‪ .‬ﻣﺴّﻮد اوراق ﻋﻨﺎن ﺑﺎزﭘﺲ ﮐﺸﯿﺪه ﮐﻪ آﻧﭽﻪ ﻣﻘﺼﻮد ﺷﺎﻫﺰاده ﺑﯽﻫﻤﺎل اﺳﺖ ﺑﻪ ﻋﻤﻞ آﻣﺪه‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ «18» ،‬از ﻗﻀﺎي آﺳﻤﺎﻧﯽ ﻣﻘﺎرن آن ﺧﯿﺎل »‪ «19‬ﭼﻬﺎر دﺳﺖ و ﭘﺎي اﺳﺐ ﺷﻬﺰاده ﻋﺪﯾﻢ اﻟﻤﺜﺎل از ﺟﺎي ﺧﻮد ﺑﯿﺮون ﺷﺪه‪ «20» ،‬ﻣﻌﻠﻖ‬
‫زده‪ ،‬ﺑﻪ ﺳﺮ درﻏﻠﺘﯿﺪ و آن آﺳﻤﺎن ﻣﺮدي و ﻣﺮداﻧﮕﯽ در ﺣﯿﻦ اﻓﺘﺎدن »‪ «21‬اﺳﺐ ﺑﻪ اﻣﺪاد ﻣﻼﺋﮑﻪ و ﻟﻄﻒ ﯾﺰداﻧﯽ ﭘﺎي ﺟﻼدت »‪ «22‬از‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪ :‬ﺳﻮار و ﺧﯿﺮﮔﯽ‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪» :‬راﻫﯽ ﺟﺴﺘﻪ« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪ :‬رﻓﺘﻪ‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪ :‬در‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪ :‬ﺷﺘﺎﻓﺘﻨﺪ و ﺑﻪ ﻫﺮﺟﺎﻧﺐ ﻫﺮﮐﺴﯽ ﺑﻪ رأﺳﻪ اﺳﺐ ﻣﯽﺗﺎﺧﺖ‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪ :‬ﺷﺎﻫﺰاده ﮐﺎﻣﮑﺎر ﮐﻪ ﻣﻘﺼﻮدش ﺑﻪ ﺗﻔﺮﯾﺢ دل و آﺷﻔﺘﮕﯽ ﺧﺎﻃﺮش ﺑﻪ ﺷﮑﺎر ﺑﻮد‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪» :‬را« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺞ‪ :‬و ﺷﺎﻗﺎن ﺣﺎﺿﺮﯾﻦ رﮐﺎب‪.‬‬
‫)‪ .(9‬ﻣﺞ‪ :‬ﭘﻬﻠﻮان ﻣﺸﻬﻮر ﻧﺎﻣﯽ ﮐﻪ در زﺑﺮ ران ﻣﺒﺎرك داﺷﺖ‪.‬‬
‫)‪ .(10‬ﻣﺞ‪ :‬اوراق ﻗﺒﻞ‪.‬‬
‫)‪ .(11‬ﻣﺞ‪ :‬ﺷﻬﺰاده آﻓﺎق ﻧﯿﺰه رﺑﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(12‬ﻣﺞ‪ :‬ﺷﺘﺎﺑﺪ او ﻫﻢ‪.‬‬
‫)‪ .(13‬ﻣﻠﮏ‪» :‬درآورده« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(14‬ﻣﺘﻦ‪ :‬ﻃﭙﺎﻧﭽﻪ‪.‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 233‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫)‪ .(15‬در دﺳﺖ ﭘﯽ ﮔﺮاز ﻣﯽدواﻧﺪ ﮐﻪ ﺷﺎﯾﺪ در آن ﻣﯿﺎﻧﻪ ﻏﻠﻄﺎﻧﺪازي ﻧﻤﻮده ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(16‬ﻣﺞ‪ :‬ﺷﺎﻫﺰاده ﻧﺼـﻔﺖﻃﺮاز را دﯾﺪه ﮐﻪ ﻫﺮدو ﻃﭙﺎﻧﭽﻪ را از ﻗﺒﻞ و ﺷـﻠﯿﻄﻪ درآورده‪ ،‬ﺧﺸﮏ ﺑﻨﺪ و ﺑﻪ ﺑﺎﻻ ﭘﺎﯾﻪ ﺳﻮار ﮐﺮده ﺑﯽﺷـﻠﯿﻄﻪ‬
‫در ﻗﺒﻞ ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﺑﺎ ﻧﯿﺰه ﺧﻄﯽ ﭼﻮن ﺑﯿﮋنﮔﯿﻮ و رﺳﺘﻢﻧﯿﻮ ﺳﺮ در‪.‬‬
‫)‪ .(17‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﯽاﺧﺘﯿﺎر ﺟﻠﻮرﯾﺰ‪.‬‬
‫)‪ .(18‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﺴّﻮد اوراق اﺣﺘﯿﺎﻃﺎ ﺟﻠﻮ ﮐﺸﯿﺪه ﮐﻪ ﺷﺎﻫﺰاده ﺑﯽﻫﻤﺎل آﻧﭽﻪ ﻣﻘﺼﻮدش ﻫﺴﺖ ﺑﻪ ﻋﻤﻞ آﯾﺪ‪ .‬درﯾﻦ اﺛﻨﺎ‪.‬‬
‫)‪ .(19‬ﻣﺞ‪» :‬ﻣﻘﺎرن آن ﺧﯿﺎل« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(20‬ﻣﺞ‪ :‬اﺳﺐ ﻣﺠﺮد از زﻣﯿﻦ ﺧﻄﺎ ﺷﺪه‪.‬‬
‫)‪ .(21‬ﻣﺞ‪ :‬در ﺣﯿﻦ ﻣﻌﻠﻖﺑﺎزي‪.‬‬
‫)‪ .(22‬ﻣﺞ‪ :‬ﺳﻌﺎدت‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪222 :‬‬
‫رﮐـﺎب ﺧـﺎﻟﯽ ﻧﻤﻮده‪ ،‬از ﯾﮏ ﻃﺮف اﺳﺐ »‪ «1‬ﺑﻪ زﻣﯿﻦ رﺳـﯿﺪﻧﺪ‪ «2» .‬ﻓﯽ اﻟﺤﻘﯿﻘـﮥ اﺳﺐ را درﯾﻦ ﺣـﺎل ﺷﺎه اﻧـﺪازي ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ رﺳـﯿﺪه‪ ،‬ﺑﻪ‬
‫ﻣﻠﻬﻤﯽ ﭼﻨﯿﻦ ﺑﺰرگ »‪ «3‬اﻗـﺪام ﻧﻤﻮد‪ .‬راﻗﻢ ﺣﺮوف از ﻫﻤﻪ زودﺗﺮ )‪ 83‬ب( ﭘﯿﺎده ﺷﺪه ﺑﻪ ﺳـﺮوﻗﺖ آن ﭘﺮورﯾﺪه ﻋﻨﺎﯾﺖ اﻟﻬﯽ رﺳـﯿﺪ‪«4» ،‬‬
‫درﯾﻦ اﺛﻨﺎ ﭘﯿﺸـﺨﺪﻣﺘﺎن ﻧﯿﺰ ﻣﺘﻌﺎﻗﺐ وارد و ﺳـﺮ آن زﯾﺒﻨﺪه اﻓﺴـﺮ و ﻧﮕﯿﻦ و ﺑﺮﮔﺰﯾﺪه ﺟﻨﺎب رّب اﻟﻌﺎﻟﻤﯿﻦ »‪ «5‬را از زﻣﯿﻦ ﺑﺮداﺷـﺘﻪ‪ ،‬ﺑﻪ داﻣﻦ‬
‫ﺧﻮد ﮔﺬاﺷﺖ‪ «6» .‬اﻟﺤﻖ »‪ «7‬اﺻﺎﺑﺖ »‪ «8‬ﻋﯿﻦ اﻟﮑﻤﺎل در آنروز ﺑﻪ ﻧﻮﻋﯽ ﺗﺄﺛﯿﺮ ﮐﺮد ﮐﻪ »‪ «9‬ﻋﺎﻟﻢ در ﻧﻈﺮ ﻫﻤﮕﯽ ﻣﻠﺘﺰﻣﯿﻦ رﮐﺎب اﺷﺮف‬
‫»‪ «10‬ﺗﯿﺮهوﺗﺎر و درﺧﺖ آرزو ﺑﻪ ﺟﺎي ﺛﻤﺮ ﻣﺮاد ﺣﻨﻈﻞ ﺑﺎر آورد‪ .‬ﺧﻼﺻﻪ ﯾﮏ ﻃﺮف ﺳـﺮ ﻣﺒﺎرﮐﺶ ﮐﻪ ﺑﻪ زﻣﯿﻦ رﺳـﯿﺪ ﺑﻪ ﺑﻮﺗﻪ ﺧﺎر ﺧﺎرا‬
‫ﺷﮑﺎﻓﯽ وارد ﺷﺪه‪ ،‬رﺧﺴﺎره ﻣﺒﺎرﮐﺶ از ﻃﺮف راﺳﺖ ﺑﺎ ﻧﯿﻢ ﺳـﺮ ﺧﺮاﺷـﯿﺪه و ﻣﺠﺮوح ﺷﺪه ﺑﻮد‪ 84) ،‬اﻟﻒ( و از ﺻﺪﻣﺖ اﻓﺘﺎدن از ﭘﺸﺖ‬
‫آن دﯾﻮزاد ﮐﻮهﭘﯿﮑﺮ و ﺑﺮ زﻣﯿﻦ آﻣﺪن ﺳـﺮ و ﻣﻀّﺮت زﺧﻢ »‪ «11‬ﺧﺎر آن ﭘﺎدﺷﺎهزاده ﻋﺎﻟﯽﻣﻘـﺪار از ﻫﻮش رﻓﺘﻪ‪ ،‬ﺑﯽﺧﻮد اﻓﺘﺎده ﺑﻮدﻧﺪ ﮐﻪ‬
‫»‪ «12‬ﻣﺤّﻤـ ﺪ ﺧﺎن و ﺣﺴـﯿﻦ ﺧﺎن و ﺳﺎﯾﺮ ﺧﻮاﻧﯿﻦ »‪ «13‬ﻋﻨﺎن ﺗﻤﺎﻟﮏ و ﺗﻤﺎﺳﮏ از دﺳﺖ داده‪ ،‬ﻣﻀـﻄﺮبﺣﺎل و ﭘﺮﯾﺸﺎنﺧﺎﻃﺮ رﺳـﯿﺪﻧﺪ و‬
‫ﭘﺎرهاي ﻣﻌﺎﻟﺠﺎت ﺟﺰﺋﯽ را ﭘﯿﺮاﻣﻮن‪ ،‬از ﻗﺒﯿﻞ ﻣﺎﻟﺶ اﻋﻀﺎ و ﻣﺎﻟﯿﺪن ﻣﻮﻣﯿﺎﯾﯽ و ﻃﻼ و ﺿـﻤﺎد و ﺑﻌﻀﯽ از ﻣﺠﺮﺑﺎت را ﺑﻪ ﻋﻤﻞ آوردﻧﺪ‪ .‬ﺑﻌﺪ‬
‫از ﻟﻤﺤﻪ ]اي[ ﭘﺲ از ﻣﺪاوا »‪ «14‬ﭼﺸﻢ ﻣﺒﺎرك را ﮔﺸﻮده‪ ،‬در ﻣﻘﺎم ﺧﺒﺮﮔﯿﺮي ﺑﺮآﻣﺪﻧﺪ‪ «15» ،‬و ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ از »‪ «16‬ﮐﻤﺎل ﻏﯿﺮت ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻪ‬
‫ﺳﻮار‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪» :‬اﺳﺐ« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪ :‬رﺳﯿﺪ و‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﻪ ﺷﻐﻞ ﺑﺰرﮔﯽ ﭼﻨﯿﻦ‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪ :‬رﺳﯿﺪه‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪ :‬ﺳﺮ زﯾﺒﻨﺪه ﺗﺎج و اﻓﺴﺮ آن ﺑﺮﮔﺰﯾﺪه ﺣﻀﺮت داور‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪ :‬ﮔﺬاﺷﺘﻪ‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪» :‬اﻟﺤﻖ« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺞ‪ :‬اﺻﺎﺑﻪ‪.‬‬
‫)‪ .(9‬ﻣﺞ‪ :‬ﮐﻪ ﻗﺮﯾﺐ ﺑﻪ آن ﺑﻮد ﮐﻪ‪.‬‬
‫)‪ .(10‬ﻣﺞ‪» :‬در ﻧﻈﺮ ﻫﻤﮕﯽ ﻣﻠﺘﺰﻣﯿﻦ رﮐﺎب اﺷﺮف« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(11‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﻪ ﺑﻮﺗﻪ ﺧﺎرﺷﺘﺮي ﺑﺮﺧﻮرده ﮐﻪ ﺷـﻘﯿﻘﻪ ﻣﺒﺎرﮐﺶ ﺷـﮑﺎﻓﺘﻪ ﺷﺪه‪ ،‬رﺧﺴﺎره ﺟﺎﻧﺐ راﺳـﺘﺶ ﻣﺠﺮوح و ﭘﺮ از ﺧﺎر ﮔﺸﺖ و ﻧﻈﺮ ﺑﻪ‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 234‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫ﺗﮑﺎن اﺳﺐ و ﺻﻌﻮﺑﺖ اﻓﺘﺎدن از ﭘﺸﺖ آن دﯾﻮزاد و ﺷﺪت ﺣﺮﮐﺖ و زﺧﻢ و ﻣﻀﺮت‪.‬‬
‫)‪ .(12‬ﻣﺞ‪ :‬اﻓﺘﺎد‪ ،‬درﯾﻦ اوﻗﺎت‪.‬‬
‫)‪ .(13‬ﻣﺞ‪ :‬اﻓﺘﺎد‪ ،‬درﯾﻦ اوﻗﺎت‪.‬‬
‫)‪ .(14‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﻀﻄﺮب اﻻﺣﻮال و ﻣﻐﺸﻮش اﻻوﺿﺎع رﺳﯿﺪه‪ ،‬ﺑﻪ ﭼﯿﺪن ﺧﺎر از رﺧﺴﺎر ﻣﺒﺎرﮐﺶ و ﻣﺎﻟﺶ اﻧﺪام ﻫﻤﺎﯾﻮﻧﺶ ﻣﺒﺎدرت ﻧﻤﻮدهاﻧﺪ‬
‫و ﻫﻤﺎن دم ﺑﻪ اﻗـﺪام ﺑﻌﻀـﯽ از ﻣﻌﺎﻟﺠﺎت ﺟﺰﺋﯿﻪ ﭘﺮداﺧﺘﻪ‪ ،‬از ﻗﺒﯿﻞ ﻣﻮﻣﯿﺎﯾﯽ و ﭼﯿﺰﻫﺎي دﯾﮕﺮ ﮐﻪ در آﻧﺠﺎ اﻣﮑﺎن داﺷﺖ‪ ،‬ﻣﺪاوا ﻧﻤﻮده‪ ،‬ﺑﻌﺪ‬
‫از ﺳﺎﻋﺘﯽ‪.‬‬
‫)‪ .(15‬ﻣﺞ‪ :‬درآﻣﺪهاﻧﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(16‬ﻣﺞ‪ :‬ﮐﻪ از‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪223 :‬‬
‫ﺷﻮﻧـﺪ‪ .‬ﻧﻈﺮ ﺑﻪ »‪ «1‬اﯾﻨﮑﻪ ﺗﻤـﺎﻣﯽ اﻋﻀـﺎ و اﺣﺸـﺎي ﺷـﺮﯾﻔﺶ از ﺿـﺮب درﻫﻢ ﮐﻮﻓﺘﻪ ﺷـﺪه ﺑﻮد‪ ،‬از ﺣّﯿﺰ اﻣﮑـﺎن ﺑﯿﺮون ﺑﻮد‪ .‬ﺑﻨـﺎﺑﺮآن ﭼـﺎدر‬
‫آﻓﺘـﺎبﮔﺮدان را ﻧﺼﺐ و ﻏﻼﻣﯽ را ﺑﻪ ﺟﻬﺖ آوردن ﺗﺨﺖ روان ﺧﺎّﺻﻪ ﺑﻪ ﺷـﻬﺮ ﻣﺄﻣﻮر ﺷـﺪ و ﺑﻪ او ﻗـﺪﻏﻦ ﮔﺮدﯾـﺪ ﮐﻪ »‪ «2‬ﺑﺎ اﺣﺪي در‬
‫ﻣﻘﺎم اﻓﺸﺎي اﯾﻦ راز ﺑﺮﻧﯿﺎﯾﺪ »‪ «3‬ﮐﻪ ﻣﺒﺎدا ﭘﺮدﮔﯿﺎن ﺳﺮادق ﻋﺼﻤﺖ و ﺣﺠﻠﻪﻧﺸﯿﻨﺎن ﺳﺮاﭘﺮده »‪ «4‬ﺧﺪارت از وﻗﻮع اﯾﻦ ﻋﺎرﺿﻪ »‪ «5‬ﺟﺎﻧﮕﺰا‬
‫ﺑﺎﺧﺒﺮ ﺷﺪه »‪ ،«6‬ﻗﻠﻖ و اﺿﻄﺮاب ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ و ﺑﻌﺪ از آﻧﮑﻪ »‪ «7‬ﺷﺎﻫﺰاده ﺑﻠﻨﺪاﻗﺒﺎل ﺑﻪ ﻗﺪر ﺿﺮورت ﻣﻮﻣﯿﺎﯾﯽ ﺑﺎ روﻏﻦ ﻣﯿﻞ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ و از ﻣﺪاوا‬
‫ﻓﺮاﻏﺘﯽ ﺣﺎﺻﻞ ﺷﺪ‪ ،‬در ﺟﺎﻣﻪ ﺧﻮاب ﺑﻪ اﺳﺘﺮاﺣﺖ ﻏﻨﻮدﻧﺪ‪«8» .‬‬
‫ﺷّﻤﻪ ]اي[ از اﺣﻮال اﺳﺐ ﻣﺮﻗﻮم ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ در ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ اﺳﺐ ﺑﺮ ﺳﺮ ﻏﻠﺘﯿﺪ ﻣﯿﺎن ﻫﺮدو ﮔﻮﺷﺶ ﺷﮑﺎﻓﺘﻪ ﺷﺪه‪ ،‬ﯾﺎل ﺑﺎﺳﻦ و ﺳﺎﯾﺮ ﯾﺮاق‬
‫ﮐﻪ ﻣﺨﺼﻮص ﺳﺮ و ﮔﺮدن اﺳﺐ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ و ﺗﻤﺎﻣﯽ ﻣﮑّﻠﻞ ﺑﻮد ﺑﻪ ﮐﻠﻪ اﺳﺐ ﻓﺮوﺷﺪه‪ «9» ،‬ﻗﺎچ زﯾﻦ ﻧﯿﺰ ﺗﺎ ﻗﺒﻀﻪ ﺑﻪ ﺧﺎك ﻧﺸﺴﺘﻪ ﺑﻮد و آن‬
‫ﺣﯿـﻮان ﻧﻈﺮ ﺑﻪ ﺧﻄـﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﮐﺮده ﺑـﻮد‪ ،‬اﮔﺮﭼﻪ ﺑﯽاﺧﺘﯿـﺎر ﺑﻮد »‪ ،«10‬ﺑﻪ ﻃﺮﯾﻖ ﮔﻨﺎهﮐـﺎران ﺳـﺮ ﺑﻪ زﯾﺮ اﻧـﺪاﺧﺘﻪ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨـﺪ »‪ «11‬ﺑﯿﺪ اﻋﻀﺎﯾﺶ‬
‫ﻣﯽﻟﺮزﯾﺪ و ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﻪ »‪ «12‬اﺑﺮ ﺑﻬﺎر آب از دﯾﺪهﻫﺎﯾﺶ ﻣﯽرﯾﺨﺖ و ﺗﻤﺎﻣﯽ ﯾﺮاق و ﻗﻠﺘﺎﻗﺶ درﻫﻢ »‪ «13‬ﺷﮑﺴﺘﻪ و ﺧﺮد »‪ «14‬ﺷﺪه ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﺑـﻪ ﻓﺎﺻـﻠﻪ ﺳﻪ ﺳـﺎﻋﺖ ﺑﻪ ﻏﺮوب ﻣﺎﻧـﺪه‪ ،‬ﺗﺨﺖ روان را از ﺷـﻬﺮ آورده‪ ،‬درد »‪ «15‬ورم و وﺟـﻊ »‪ «16‬اﻧـﺪام ﻣﺒﺎرك و ﺳـﺮ و ﺻﻮرت آن‬
‫ﺷﺎﻫﺰاده ﭘﺎﮐﯿﺰه ﺳﯿﺮت ﻓﯽ اﻟﺠﻤﻠﻪ ﺗﺴﮑﯿﻨﯽ ﯾﺎﻓﺘﻪ )‪ 84‬ب(‪ ،‬ﺑﻪ‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﺮ‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣـﺞ‪ :‬ﺗﻤـﺎﻣﯽ اﻋﻀـﺎ و اﻣﻌـﺎي ﻫﻤـﺎﯾﻮﻧﺶ از ﺷـﺪت اﻓﺘـﺎدن درﻫﻢ ﮐـﻮﻓﺘﻪ ﺑﻮد‪ ،‬اﻣﮑـﺎن ﺣﺮﮐﺖ ﻏﯿﺮ ﻣﻮﻗﻮع ﻣﯽﻧﻤﻮد‪ .‬ﺑﻨـﺎء ﻋﻠﯿﻪ ﭼـﺎدر‬
‫آﻓﺘﺎبﮔﺮدان را ﺑﺮﭘﺎ ﻧﻤﻮده‪ ،‬ﺑﻪ ﺟﻬﺖ آوردن ﺗﺨﺖ روان‪ ،‬ﻏﻼﻣﯽ ﻣﻌﯿﻦ ﺷﺪه ﮐﻪ در ﺷﻬﺮ ﺗﺨﺖ روان ﺧﺎﺻﻪ را ﺑﯿﺎورد و ﻟﯿﮑﻦ‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪ :‬اﯾﻦ ﺧﺒﺮ درﻧﯿﺎﻣﺪه‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪ :‬ﺗﺘﻖ‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪ :‬اﯾﻦ ﻫﺎﯾﻠﻪ‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪» :‬ﺑﺎﺧﺒﺮ ﺷﺪه« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪ :‬اﯾﻨﮑﻪ‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺞ‪ :‬و ﺑﺮ اﻧﺪام ﻣﺒﺎرك ﺿﻤﺎد ﻧﻤﻮده‪ ،‬ﺑﻪ اﺳﺘﺮاﺣﺖ ﻣﺸﻐﻮل ﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(9‬ﻣـﺞ‪ :‬در آنوﻗﺖ ﺑﻪ ﺳـﺮوﻗﺖ اﺳﺐ ﭘﺮداﺧﺘﻪ ﺷﺪه در ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ اﺳﺐ‪ ،‬ﺳـﺮ درآﻣﺪه ﺑﻮد ﭼﻮن ﺳـﺮ اﺳﺐ اول ﺑﻪ زﻣﯿﻦ رﺳـﯿﺪ‪ ،‬ﻣﯿﺎن‬
‫ﻫﺮدو ﮔﻮش اﺳﺐ ﺷﮑﺎﻓﺘﻪ ﺷﺪه‪ ،‬ﯾﺎل ﺑﺎﺳﻦ ﻣﮑّﻠﻞ و ﺳﺎﯾﺮ ﯾﺮاق ﮐﻪ در ﺳﺮ و ﮔﺮدن اﺳﺐ ﺟﺎ داﺷﺖ‪ ،‬ﺗﻤﺎﻣﯽ ﺑﻪ ﮐﻠﻪ اﺳﺐ ﻓﺮورﻓﺘﻪ‪،‬‬
‫)‪ .(10‬ﻣﺞ‪ :‬ﺧﻄﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺑﯽاﺧﺘﯿﺎر ازو ﺻﺎدر ﺷﺪه ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 235‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫)‪ .(11‬ﻣﺞ‪ :‬ﭼﻮن‪.‬‬
‫)‪ .(12‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﺎﻧﻨﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(13‬ﻣﺞ‪» :‬درﻫﻢ« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(14‬ﻣﻠﮏ‪ :‬ﺧﻮرد و ﺧﻮرد‪.‬‬
‫)‪ .(15‬ﻣﻠﮏ‪ :‬درا‪.‬‬
‫)‪ .(16‬ﻣﺞ‪ :‬در آنوﻗﺖ درد و وﺟﻊ‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪224 :‬‬
‫دوﻟﺖ و اﻗﺒﺎل در ﺗﺨﺖ روان ﻧﺸﺴـﺘﻪ‪ ،‬ﻋﺎزم ﺷـﻬﺮ ﮔﺮدﯾﺪﻧﺪ و در ﺗﻤﺎﻣﯽ راه ﺑﻨﺎﺑﺮ وﻓﻮر ﻏﯿﺮت و ﻣﻨﺘﻬﺎي ﻃﺎﻗﺖﻧﻤﺎﯾﯽ ﺑﻪ دﺳﺘﻮر ﺳﺎﯾﺮ اوان‬
‫اﻣﺮا و ﺧﻮاﻧﯿﻦ و ﻣﻘّﺮﺑـﺎن و ﺧﻮاص ﭼـﺎﮐﺮان را ﺑﻪ ﭘـﺎي ﺗﺨﺖ اﺣﻀـﺎر و ﺑﺎ ﻫﺮﯾﮏ »‪ «1‬ﺑﻪ ﺣﺮف و ﺻـﺤﺒﺖ ﻣﺸـﻐﻮل ﻣﯽﮔﺸﺘﻨﺪ ﺗﺎ ﻣﻮﺟﺐ‬
‫اﻃﻤﯿﻨﺎن ﺧﺎﻃﺮ دوﻟﺖﺧﻮاﻫﺎن »‪ «2‬ﮔﺮدﯾﺪه ﺑﺎﺷﺪ و ﺑﻪ آرام ﺗﻤﺎم ﻧﺰول اﺟﻼل را ﺑﻪ دوﻟﺖﺧﺎﻧﻪ ﻣﺒﺎرﮐﻪ ارزاﻧﯽ و در ﺧﻠﻮتﺧﺎﻧﻪ »‪ «3‬ﺧﺎص‬
‫ﻣﻨﺰل ﮔﺰﯾﻦ ﺷﺪﻧﺪ‪ «4» ،‬ﺟّﺮاﺣﺎن و اﻃّﺒﺎ ﺑﻪ ﻣﻌﺎﻟﺠﻪ و ﻣﺪاوا »‪ «5‬ﭘﺮداﺧﺘﻪ‪ ،‬در اﻧﺪك روزي ﺟﺮاﺣﺎت ﺳﺮ و ﺻﻮرت ﻣﺒﺎرﮐﺶ ﻣﻠﺘﺜﻢ و اﻧﺪام‬
‫ﺷﺮﯾﻔﺶ از رﻧﺞ ﮐﻮﻓﺖ آﺳﻮده »‪ ،«6‬از ﻋﻨﺎﯾﺎت ﮐﺎﻣﻠﻪ ﯾﺰداﻧﯽ »‪ «7‬و ﺗﻔّﻘﺪات ﺷﺎﻣﻠﻪ ﺳﺒﺤﺎﻧﯽ ﺳﻘﻢ ﺑﻪ ﺻّﺤﺖ ﻣﺒّﺪل ﺷﺪه ﻗﺮن ﻋﻤﺪه ﭼﻨﯿﻨﯽ‬
‫را ﮔﺬراﻧﯿﺪه و »‪ «8‬ﺑﻪ ﺗﺼّﺪﻗﺎت و ﻣﺒّﺮات و ﺧﯿﺮات ﭘﺮداﺧﺘﻪ‪ ،‬ﻧﺬورات ﺑﺴﯿﺎر ﺑﻪ ارﺑﺎب اﺳﺘﺤﻘﺎق رﺳﺎﻧﯿﺪه‪ ،‬از ﻫّﻤﺖ »‪ «9‬ﺑﺎذﻟﻪ ﺟﻤﯿﻊ ﻓﻘﺮا و‬
‫ﻣﺴﺎﮐﯿﻦ ﺧﺼﻮﺻﺎ ﺧّﺪام ﺳﺮﮐﺎر روﺿﻪ ﺑﻬﺸﺖآﯾﯿﻦ را ﮐﻪ از ﺑﺬل ﺳﯿﻢ و زر ﺗﻮاﻧﮕﺮ ﺳﺎﺧﺘﻨﺪ »‪ «10‬و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﻗﺮن اﻋﻈﻤﯽ را در ﺳﺎل اّول‬
‫ﺗﺴـﺨﯿﺮ ارض اﻗﺪس ﺑﻪ ﻣﺴﺎﻋﺪت ﺑﺨﺖ ﺑﯽزوال و ﻣﯿﻤﻨﺖ اﻗﺒﺎل ﺧﯿﺮﯾﺖ »‪ «11‬ﻣﺂل و ﻣﺮﺣﻤﺖ ﻧﺎﻣﺘﻨﺎﻫﯽ ﺣﻀـﺮت ذواﻟﺠﻼل ﮔﺬراﻧﯿﺪه‪ ،‬ﺑﺎ‬
‫ﺳﺎﻋﺖ ﺧﯿﺮات واﻓﺮه و ﻣﺒّﺮات »‪ «12‬ﻣﺘﮑﺎﺛﺮه ﺗﻮﻓﯿﻖ ﯾﺎﻓﺘﻪاﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺗﺒﯿﯿﻦ اﯾﻦ ﻣﻘﺎل و ﺗﻮﺿـﯿﺢ اﯾﻦ اﺣﻮال »‪ «13‬آﻧﮑﻪ در اوان ﺗﺤﻮﯾﻞ »‪ «14‬ﻧﻮروز ﻓﯿﺮوز ﺳﻌﺎدتﻟﯿﻞ »‪ «15‬ﺳﻨﻪ ‪ «16» 1219‬ﮐﻪ ﭘﻨﺞ ﺳﺎﻋﺖ و‬
‫ﻧﯿﻢ از ﺷﺐ ﮔﺬﺷـﺘﻪ آﻓﺘـﺎب ﺟﻬﺎنﺗـﺎب ﺑﻪ ﺑﯿﺖ اﻟّﺸـ ﺮف ﺣﻤـﻞ ﺧﺮاﻣﯿـﺪ »‪ ،«17‬ﺷـﺎﻫﺰاده ﺑـﺎ ﻋّﺰ و ﻋﻼـ »‪ «18‬ﺗـﺎ ﺳـﺎﻋﺖ ﺷـﺶ و ﻫﻔﺖ در‬
‫ﺧﻠﻮتﺧﺎﻧﻪ ﺧﺎص ﺑﻪ ﻣﺒﺎرﮐﯽ‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﻘﺮﺑﺎن را اﺣﻀﺎر و در آﻧﺠﺎ‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪ :‬ﺧﺎﻃﺮ دوﺳﺖ و دﺷﻤﻦ‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪» :‬ﺧﺎﻧﻪ« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪ :‬ﺷﺪه‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪ :‬و ﺳﺎﯾﺮ ﻣﺪاوا‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﻠﺘﺌﻢ و ﮐﻮﻓﺘﮕﯽ اﻧﺪام ﻫﻤﺎﯾﻮﻧﺶ ﻣﻄﺮﻫﻢ ﺷﺪه‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪ :‬اﯾﺰدي‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺞ‪» :‬و« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(9‬ﻣﺞ‪ :‬ﻫّﻤﻢ‪.‬‬
‫)‪ .(10‬ﻣﺞ‪ :‬را ﺗﻮاﻧﮕﺮ ﺳﺎﺧﺘﻪ‪.‬‬
‫)‪ .(11‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﻪ ﺗﻘﻮﯾﺖ اﻗﺒﺎل ﺑﯽزوال و ﻣﺴﺎﻋﺪت ﺑﺨﺖ ﻣﺴﺮت‪.‬‬
‫)‪ .(12‬ﻣﺞ‪ :‬و ﺑﺮاﻋﺖ ﻣﺒﺮات‪.‬‬
‫)‪ .(13‬ﻣﺞ‪ :‬اﯾﻦ ﮐﻼم‪.‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 236‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫)‪ .(14‬ﻣﺞ‪ :‬ﺗﺤﻮﯾﻞ ﻣﺴﺮت دﻟﯿﻞ‪.‬‬
‫)‪ .(15‬ﻣﺞ‪» :‬ﺳﻌﺎدت ﻟﯿﻞ« را ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(16‬ﻣﻠﮏ‪) .1218 :‬اﺷﺘﺒﺎه اﺳﺖ(‬
‫)‪ .(17‬ﻣﺞ‪ :‬ﺧﺮاﻣﯿﺪه ﺑﻮد‪.‬‬
‫)‪ .(18‬ﻣﺞ‪ :‬ﺷﺎﻫﺰاده ﺳﻌﺎدت اﻧﺘﻤﺎ‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪225 :‬‬
‫و ﻓﺮﺧﻨﺪﮔﯽ ﺑﻪ ﻋﯿﺶ ﺑﻪﺳـﺮ ﺑﺮده‪ ،‬ﺑﻌﺪ از ﺗﻘﺪﯾﻢ »‪ «1‬ﻣﺤﻔﻞ ﺳﻮر و ﺳـﺮور و ﺗﺤﻮﯾﻞ ﺳﺎل ﺳﻌﺎدت ﻇﻬﻮر »‪ «2‬ﺑﻪ ﺣﺮم ﺗﺸﺮﯾﻒ ﺑﺮده‪ ،‬ﭼﻮن‬
‫»‪ «3‬ﻫﻨﻮز ﻣﺨﺪرات ﺳـﺮاﭘﺮده ﻋّﺰ و ﺷﺄن را ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ﺳـﺮﻣﺎ »‪ «4‬و ﺑﺮودت زﻣﺴـﺘﺎن از ﺳـﻤﻨﺎن اﺣﻀﺎر ﻧﻔﺮﻣﻮده ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻟﻬﺬا ﯾﮑﯽ از ﺻﺒﺎﯾﺎي‬
‫اﺑﺮاﻫﯿـﻢ ﻣﯿﺮزا را »‪ «5‬ﮐـﻪ ﺑﻪ ﺣﻠﯿﻪ ﺟﻤـﺎل و ﮐﻤـﺎل ﺻـﻮري و ﻣﻌﻨـﻮي آراﺳـﺘﻪ و از اﻣﺜـﺎل و اﻗﺮان اﻣﺘﯿـﺎز »‪ «6‬و ﺑﻬـﺘﺮي داﺷﺖ‪ ،‬در ﺳـﻠﮏ‬
‫ﭘﺮدﮔﯿﺎن ﺗﺘﻖ ﻋﺼﻤﺖ اﺧﺘﺼﺎص ﯾﺎﻓﺘﻪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺪﻣﺖ آنﺟﻨﺎب ﺳﺮاﻓﺮازي داﺷﺖ‪«7» .‬‬
‫و آنروز از ﻧﻮادر اﺗّﻔﺎﻗـﺎت )‪ 85‬اﻟﻒ( آﻧﮑﻪ ﺑﻨﺎﺑﺮ اﻗﺘﻀﺎي اّﯾﺎم ﻋﯿـﺪ ﮐﻪ ﻣﻮﺳﻢ ﺷﻮر و ﺳـﺮور اﺳﺖ‪ ،‬ﺧﺼﻮﺻﺎ ﻃﺒﯿﻌﺖ اﻃﻔﺎل ﺧﺮدﺳﺎل »‪«8‬‬
‫ﮐـﻪ ﻫﻤﯿﺸـﻪ ﻣﺎﯾـﻞ ﺷـﻮر و ﻃﺮب ﺑﻠﮑـﻪ راﻏﺐ ﻟﻬـﻮ و ﻟﻌﺐ ﻣﯽﺑﺎﺷـﺪ‪ ،‬ﺧﻼـﺻﻪ ﭼﻨـﺪ ﻧﻔﺮ ﭘﺴـﺮان ﺧﺮد ﮐﻪ در اﺻـﻄﻼح »ﺣﺮم اوﻏﻠﯽ« و ﺑﻪ‬
‫ﻣﻠﺰوﻣﺎت آن ﺧﺪﻣﺖ »‪ «9‬ﻣﺸﻐﻮﻟﯽ داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬در آنروز ﻗﺪري ﺑﺎروت »‪ «10‬از »‪ «11‬ﻗﻮرﺧﺎﻧﻪ ﮐﻪ اﺳﺒﺎب آﺗﺶﺑﺎزي ﻋﯿﺪ ﺗﺮﺑﯿﺖ ﻣﯽﻧﻤﻮدﻧﺪ‬
‫»‪ «12‬ﺗﺤﺼﯿﻞ و ﺗﺘّﺒﻌﯽ ﻓﮑﺮ ﻧﻤﻮدﻧﺪ »‪ «13‬ﮐﻪ آﺗﺶ در آن زده ﺗﻤﺎﺷﺎﯾﯽ ﺣﺎﺻﻞ ﻧﻤﻮده ﺑﺎﺷـﻨﺪ‪ ،‬ﺳﻨﮕﯽ ﻣﺠّﻮف ﮐﻪ ﺑﻪ ﺟﻬﺖ ﻓﻮاره ﺗﺮﮐﯿﺐ‬
‫ﯾـﺎﻓﺘﻪ ﺑﻮد و در ﮐﻨـﺎر ﺣﻮض ﮔﺬاﺷـﺘﻪ ﺑﻮدﻧـﺪ‪ ،‬ﺑـﺎروت را در آن رﯾﺨﺘﻪ ﺑـﺎ ﺗﻘﻤـﺎق ﮐﻮﻓﺘﻪ ﺑﻮدﻧـﺪ ﮐﻪ ﮐﻤـﺎل اﻧﺠﻤـﺎد و ﻣﺤﮑﻤﯽ را ﺑﻪ ﻫﻢ‬
‫رﺳﺎﻧﯿـﺪه‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﯿﺎل آﻧﮑﻪ ﺗﺎ ﺷﺎﻫﺰاده ﺑﻪ اﻧـﺪرون ﺗﺸـﺮﯾﻒ ﻧﺒﺮدهاﻧـﺪ‪ ،‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻪ آﺗﺶﺑﺎزي را ﮔﺮم ﺳﺎزﻧـﺪ‪ ،‬آﺗﺸـﯽ ﺑﺮ ﺳـﺮ ﭼﻮب زده‪ ،‬ﺑﻪ آن‬
‫ﺑﺎروت رﺳﺎﻧﯿﺪﻧـﺪ‪ .‬ﭼﻮن رﻃﻮﺑﺖ زﯾﺎدي داﺷﺖ‪ ،‬آﺗﺶ ﻓﻮرا در آن ﺗﺄﺛﯿﺮ ﻧﮑﺮده‪ ،‬و ﻟﯿﮑﻦ ﭼﻨﺎن ﯾﺎﻓﺘﻪ ﺑﻮدﻧـﺪ ﮐﻪ آﺗﺶ ﻧﮕﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬درﯾﻦ‬
‫اﺛﻨﺎ ﺷﺎﻫﺰاده ﺑﯿﺪارﺑﺨﺖ ﭘﺎي ﻣﺒﺎرك ﺑﻪ اﻧﺪرون ﻧﻬﺎده‪ ،‬ﻟﻌﺐ آن اﻃﻔﺎل را ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ اﻧﻮر رﺳـﯿﺪ ﮐﻪ از اﺳﺒﺎب آﺗﺶﺑﺎزي‬
‫اﺳﺖ ﮐﻪ از ﺑﯿﺮون آوردهاﻧـﺪ‪ ،‬ﺑﻪ آن ﻧـﭙﺮداﺧﺘﻪ‪ ،‬ﭼـﻮن از ﻣﺤـﺎذي آن ﺧﻮاﺳـﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﮕﺬرﻧـﺪ آﺗﺶ از ﺑﻠﻨـﺪيﻃﻠﺒﯽ ﺳـﻨﮓ را ﺑﻪ ﺗﻮاﺿﻊ ﻣﯿﻞ‬
‫ﻋﻠﻮي داده‪ ،‬ﺑﻪ ﻗﺪر دو ﺳﻪ ذرع »‪«14‬‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪ :‬ﻋﯿﺶ ﭘﯿﺮا ﺑﻮده‪ ،‬ﺑﻌﺪ از اﻧﻘﻀﺎي‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪ :‬ﺳﺎل ﻣﺴﺮت و دﺳﺘﻮر‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪ :‬ﭼﻮن در آن اوان‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪ :‬ﺷﺪت ﺳﺮﻣﺎ‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪» :‬را« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪ :‬از ﻫﻤﮕﻨﺎن رﺗﺒﻪ ﺑﺮﺗﺮي‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪ :‬ﺧﺪﻣﺎت ﺷﺎﯾﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﺗﻘﺪﯾﻢ ﻣﯽرﺳﺎﻧﯿﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺘﻦ‪ :‬ﺧﻮردﺳﺎل‪.‬‬
‫)‪ .(9‬ﻣـﺞ‪ :‬از اﺑﺘـﺪاي ﭘـﺎراﮔﺮاف در آنروز ﺑﻨـﺎﺑﺮ اﻗﺘﻀـﺎي اﯾـﺎم ﻋﯿـﺪ ﻧـﻮروزي و ﻃـﺒﯿﻌﺖ اﻃﻔـﺎل ﺧﻮردﺳـﺎل ﭼﻨـﺪ ﻧﻔﺮ ﺣﺮم اوﻏﻠﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ‬
‫ﻣﻠﺰوﻣﺎت و ﺧﺪﻣﺎت ﺣﺮم‪.‬‬
‫)‪ .(10‬ﻣﺘﻦ‪ :‬ﺑﺎروط‪) .‬ﻫﻤﻪﺟﺎ(‬
‫)‪ .(11‬ﻣﺞ‪ :‬در‪.‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 237‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫)‪ .(12‬ﻣﺞ‪ :‬آﺗﺸﺒﺎزي ﻣﺮﺗﺐ ﻣﯽﻧﻤﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(13‬ﻣﺞ‪ :‬و ﺑﻪ ﺗﺘﺒﻊ ﭼﻨﺎر‪.‬‬
‫)‪ .(14‬ﻣﺘﻦ‪ :‬زرع‪) .‬ﻫﻤﻪﺟﺎ(‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪226 :‬‬
‫ﮐﻪ ﺑﻠﻨـﺪ ﺷﺪ‪ ،‬اﺟﺰا از ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﺗﻔﺎرق ﺟﺴـﺘﻪ‪ ،‬ﺳـﻨﮓ ﭼﻨﺪﯾﻦ ﭘﺎره ﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻌﻀـﯽ از آﻧﻬﺎ ﺑﻪ دﯾﻮار ﻋﻤﺎرت ﺧﻮرده و ﺑﻌﻀـﯽ ﺑﺮ ارﺳـﯽ وارد‬
‫آﻣﺪ و ﯾﮑﭙﺎرﭼﻪ آن »‪ «1‬ﺑﻪ ﻓﺮق ﻣﺒﺎرك ﺷﺎﻫﺰاده رﺳـﯿﺪه‪ ،‬ﺑﻪ »‪ «2‬ﻗﺪر ﭼﻬﺎر اﻧﮕﺸﺖ ﺟﺎﻧﺐ راﺳﺖ ﺳـﺮ ﻣﺒﺎرك را ﺷـﮑﺎﻓﺘﻪ و رد ﺷﺪه‪ ،‬ﺑﻪ‬
‫ﭘﻨﺠﺮه ﻋﻤﺎرت رﺳـﯿﺪه‪ ،‬آن را درﻫﻢ ﺷﮑﺴﺖ‪ .‬ﭼﻮن ﻫﻤﯿﺸﻪ ﻋﻨﺎﯾﺖ ﯾﺰداﻧﯽ ﮐﻔﯿﻞ »‪ «3‬ﺣﺎل ﺷﺎﻫﺰاده ﺑﯽﻫﻤﺎل ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻪﺟﺰ اﯾﻦ آﺳﯿﺐ دﯾﮕﺮ‬
‫ﺑﻪ ﺑﺪن ﻣﺒﺎرك آن ﺣﻀﺮت ﻧﺮﺳﯿﺪه‪ ،‬در ﮐﻨﻒ ﻋﻨﺎﯾﺖ و ﻇّﻞ ﺣﺮاﺳﺖ ﭘﺮوردﮔﺎرﯾﺶ ﻣﺤﻔﻮظ داﺷﺘﻪ‪ ،‬در ﻣﺴﻨﺪ ﻋّﺰت و ﮐﺎﻣﺮاﻧﯽ و وﺳﺎده‬
‫ﺧﻼﻓﺖ و ﺟﻬﺎﻧﺒﺎﻧﯽ او را ﺑﻪ ودﯾﻌﺖ ﮔﺬاﺷﺖ‪«4» .‬‬
‫ﻣﺨـّﺪرات ﺣﺠﻠﻪ ﻋﺼـﻤﺖ از ﺳـﻨﻮح اﯾﻦ ﻗﻀـﯿﻪ ﺟﺎنﻓﺮﺳـﺎ در ﻏﺮﻗﺎب )‪ 85‬ب( ﺣﯿﺮت و اﺿـﻄﺮاب اﻓﺘـﺎده‪ ،‬ﺳﺮاﺳـﯿﻤﻪوار ﺑـﻪ ﺳـﺮوﻗﺖ آن‬
‫ﺑﺮﮔﺰﯾﺪه ﻗﺎدر »‪ «5‬ﻣﺨﺘﺎر رﺳﯿﺪه‪ ،‬از ﺻﺪور آن وﻫﻦ ﻋﻈﯿﻢ »‪ «6‬و ﻇﻬﻮر ﺳـﯿﻼن ﺧﻮن از ﺳﺮ ﻣﺒﺎرﮐﺶ ﺷﯿﻮن آﻏﺎز ﮐﺮده‪ ،‬ﻣﻮيﻫﺎ ﮐﻨﺪه و‬
‫رويﻫﺎ ﺧﺮاﺷﯿﺪﻧﺪ‪ «7» .‬ﺷﺎﻫﺰاده ﺑﻠﻨـﺪاﻗﺒﺎل ﺑﺎوﺟﻮد زﺧﻢ ﭼﻨﯿﻦ در آن ﺣﺎل در ﻣﻘﺎم ﻣﻨﻊ آﻧﻬﺎ ﺑﺮآﻣﺪه‪ «8» ،‬ﺑﻪ ﺟﻬﺖ ﺗﺴﻠﯿﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺣﺮﯾﻤﺎن‬
‫ﺣﺮم و ﺗﺴـﮑﯿﻦ ﺟﺰع و ﻓﺰع اﯾﺸـﺎن در ﻫﻤﺎن ﮔﺮﻣﯽ از ﺟﺎ ﺣﺮﮐﺖ و ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪ ﺗﺸـﺮﯾﻒ ﺑﺮدﻧـﺪ و زﺧﻢ را ﺧﺸﮏ ﺑﻨـﺪ ﻧﻤﻮده‪ ،‬ﺑﻪ اﺳﺘﺮاﺣﺖ‬
‫ﻣﺸﻐﻮل ﺷﺪﻧﺪ و ﺑﻪ ﺟﻬﺖ‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣـﺞ‪ ... :‬ﺑﺎﺷـﻨﺪ در ﺟـﻮف ﻓﻮاره ﺳـﻨﮕﯽ ﮐﻪ در ﮐﻨـﺎر ﺣﻮض ﺣﺮﻣﺴـﺮا اﻓﺘـﺎده ﺑﻮد‪ ،‬رﯾﺨﺘﻪ و آبزده ﭼﻮب ﻣﯽدواﻧﯿﺪﻧـﺪ‪ ،‬ﺗـﺎ ﮐﻤـﺎل‬
‫رﯾﺨﺘﮕﯽ و ﻣﺤﮑﻤﯽ را ﺑﻪ ﻫﻢ رﺳﺎﻧﯿـﺪه‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﻮﻫﻢ اﯾﻨﮑﻪ ﺗـﺎ ﺷﺎﻫﺰاده ﺗﺸـﺮﯾﻒ را ﺑﻪ اﻧـﺪرون ﻧﯿﺎوردهاﻧـﺪ‪ ،‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻪ ﺑﺎزي ﺳـﺮﭘﺎ ﮐﺮده ﺑﺎﺷـﻨﺪ‬
‫آﺗﺶ را ﺑﻪ ﺳـﺮ ﭼﻮب ﺑﻠﻨـﺪ ﮐﺮده‪ ،‬ﺑﻪ آن رﺳﺎﻧﯿـﺪه ﺑﻮدﻧـﺪ‪ .‬ﭼﻮن ﺑﺎروط ﻧﻬﺎﯾﺖ رﻃﻮﺑﺖ را داﺷﺖ ﺑﻪ ﻣﺤﺾ ﻣﻼﻗﺎت آﺗﺶ ﺗﺄﺛﯿﺮي ﻧﮑﺮده‬
‫ﺑﻌﺪ از آﻧﮑﻪ ﺑﻪ ﮐﺮات ﺗﺠﺮﺑﻪاﻧﺪوز ﺷﺪه ﮐﻪ اﺛﺮي ﺑﺮ آن ﻣﺮﺗﺐ ﻧﺸﺪ رﻓﺘﻪرﻓﺘﻪ ﭘﯿﺶ رﺳﯿﺪه آﺗﺶ در آن زده ﺑﻮدﻧﺪ و ﻟﯿﮑﻦ ﻫﻨﻮز ﻧﺎﯾﺮه آن‬
‫ﻣﻠﺘﻬﺐ ﻧﮕﺮدﯾﺪه ﺷﺎﻫﺰاده ﺑﯿﺪارﺑﺨﺖ ﻗﺪم ﻣﺒﺎرك ﺑﻪ اﻧﺪرون ﺣﺮم ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﻫﻨﮕﺎﻣﻪ آﺗﺸﺒﺎزي را ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻫﻤﺎﯾﻮن ﮔﺮم درآوردﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﺗﺼﻮر‬
‫اﯾﻨﮑﻪ اﺳـﺒﺎب آﺗﺸـﺒﺎزي اﺳﺖ ﮐﻪ از ﺑﯿﺮون ﺑﻪ اﻧـﺪرون آوردهاﻧـﺪ‪ ،‬ﺑﻪ آن ﻧـﭙﺮداﺧﺘﻪ‪ ،‬در ﺣـﺎﻟﺘﯽ ﮐﻪ از ﻣﺤـﺎذي آن ﻣﯽﮔﺬﺷـﺘﻨﺪ آﺗﺶ ﺑﻪ‬
‫ﺷـﺪت ﻫﺮﭼﻪ ﺗﻤﺎﻣﺘﺮ ﻣﻠﺘﻬﺐ و ﻣﺸـﺘﻌﻞ ﮔﺮدﯾـﺪه از ﻗﻀﺎي اﻟﻬﯽ و ﺗﻘـﺪﯾﺮات ﻓﻠﮑﯽ ﺳـﻨﮓ ﺗﺮﻗﯿـﺪه ﭼﻨـﺪ ﭘﺎرﭼﻪ ﺷﺪه‪ ،‬ﯾﮏ دو ﭘﺎره آن ﺑﻪ‬
‫دﯾﻮار ﻋﻤﺎرت و ﯾﮑﯽ ﻫﻢ ﺑﻪ ارﺳﯽ و ﭘﺎره دﯾﮕﺮ ﺑﻪ‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪ :‬ﮐﻪ ﺑﻪ‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﻠﮏ‪ :‬ﻫﻤﯿﺸﻪ ﮐﻔﯿﻞ‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣـﺞ‪ :‬ﺷـﺎﻫﺰاده ﻧﯿﮑﻮﺧﺼـﺎل ﺑﻮد‪ ،‬ﺑـﺪن ﺑﯽﺑـﺪﯾﻞ آن ﺣﻀـﺮت را از ﻗﻀـﺎي ﭼﻨﯿﻨﯽ ﺻـﯿﺎﻧﺖ ﻧﻤﻮده‪ ،‬در ﮐﻨﻒ ﻋﺎﻃﻔﺖ و ﻇﻞ ﺣﻤﺎﯾﺖ‬
‫ﭘﺮوردﮔﺎرﯾﺶ ﻧﮕﺎه داﺷﺘﻪ‪ ،‬در ﻣﻬﺪ ﻋﺰت و ﮐﺎﻣﺮاﻧﯽ و ﺑﺴﺘﺮ ﻧﺒﺎﻟﺖ و ﺟﻬﺎﻧﺒﺎﻧﯽ اﯾﻦ ﻋﺎﻟﻢ ﺑﻪ ودﯾﻌﺖ ﮔﺬاﺷﺖ‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪ :‬ﺣﻀﺮت‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪ :‬آن اﻣﺮ ﻋﺠﯿﺐ‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪ :‬ﺧﺮاﺷﯿﺪه‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺞ‪ :‬درآﻣﺪه‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪227 :‬‬
‫اﯾﻨﮑﻪ ﺧﺎرﺧﺎري در ﺧﺎﻃﺮ ﻣﺮدم ﺑﻪ ﺟﻬﺖ ﻋﯿـﺪ ﺳـﻠﻄﺎﻧﯽ واﻗﻊ ﻧﺸﻮد و ﻋﯿﺶ ﻧﻮروزي ازﯾﻦ ﺳـﺒﺐ ﻧﻘﺼﺎﻧﯽ ﻧﭙـﺬﯾﺮد‪ ،‬آن ﺷﺐ اﺣـﺪي را از‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 238‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫اﯾﻦ ﺳﺎﻧﺤﻪ ﻣّﻄﻠﻊ ﻧﻔﺮﻣﻮده‪ ،‬ﺻـﺒﺤﯽ ﻓﺮﺳﺘﺎدهاي »‪ «1‬ﻣﺴّﻮد اوراق و ﻋﺒـﺎس ﺧـﺎن ﻗﻮﻟﻠﺮ آﻗﺎﺳـﯽ را ازﯾﻦ واﻗﻌﻪ ﺟﺎﻧﮑﺎه آﮔﺎه ﺳﺎﺧﺘﻪ‪ «2» ،‬در‬
‫»‪ «3‬ﻫﻤﺎن ﺳﺎﻋﺖ ﺟّﺮاح را ﺑﺮداﺷـﺘﻪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺣﻀﻮر اﺷﺮف ﻣﺸّﺮف ﺷﺪه‪ ،‬زﺧﻢ را ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻧﻤﻮد »‪ .«4‬ﻃﻮل آن ﺑﻪ ﻗﺪر ﭼﻬﺎر اﻧﮕﺸﺖ و ﻋﺮض‬
‫آن ﭘﻬﻨﺎي دو اﻧﮕﺸﺖ ﻣﯽﺷﺪ‪ .‬از ﻣﻼﺣﻈﻪ »‪ «5‬اﯾﻦ ﺣﺎﻟﺖ دود ﺣﯿﺮت از ﮐﺎخ دﻣﺎغ اﯾﻦ ﺑﯽﻣﻘﺪار ﺑﯿﺮون رﻓﺘﻪ‪ ،‬از ﺧﻮد ﺑﯽﺧﺒﺮ ﺷﺪه‪ «6» ،‬و‬
‫ﻟﯿﮑﻦ در ﻇـﺎﻫﺮ ﺑﻨﺎﺑﺮ ﻣﺼـﻠﺤﺖ در ﻣﻘﺎم دلﺟﻮﯾﯽ آن ﺧـﺪﯾﻮزاده ﺑﯽﻫﻤﺎل ﺑﺮآﻣـﺪه‪ ،‬ﮐﻪ ﻣﺒﺎدا در ﺻﻮرت ﺣﻘﯿﻘﺖ ﺣﺎل »‪ «7‬ﻣﻮﺟﺐ ﺗﻮّﻫﻢ‬
‫ﺧﺎﻃﺮ ﻣﺒﺎرك آن ﺳـﺮور ﮔﺮدد »‪ ،«8‬ﺳـﺮور ﺧﺪا ﻧﺨﻮاﺳـﺘﻪ ﻣﺰﯾﺪ ﺿﻌﻒ ﺑﺪن و ﺷّﺪت ﻣﺮض ﺷﻮد‪ «9» .‬ﻫﺮﭼﻨﺪ »‪ «10‬اﺛﺮ ﺗﻐﯿﯿﺮ و واﻫﻤـﻪ از‬
‫»‪ «11‬ﺑﺸـﺮه ﻣﺒﺎرﮐﺶ ﺗﻔّﺮس ﻧﻨﻤﻮدم و در ﮐﻤﺎل ﻋﻈﻤﺖ و اﻗﺘﺪار ﻧﺸﺴـﺘﻪ از وﻗﺎﯾﻊ دوﺷﯿﻨﻪ رﻃﺐ اﻟﻠﺴﺎن ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺟّﺮاح ﺑﻪ ﻟﻮازم اﻟﺘﯿﺎم زﺧﻢ‬
‫ﭘﺮداﺧﺘﻪ »‪ «12‬ﺑﯿﺮون آﻣﺪﯾﻢ‪.‬‬
‫آنروز ﮐﻪ ﻋﯿـﺪ ﻧﻮروز »‪ «13‬ﺑﻮد‪ ،‬ﺷـﺎﻫﺰاده واﻓﺮ اﺣﺴـﺎن ﺑﻪ ﺟﻬﺖ اﯾﻨﮑﻪ ﻋﯿﺶ ﻣﺮدم ﻧﻘﺺ ﻧﭙـﺬﯾﺮد و ﻧﺸـﺎط ﻋﻤﻮم ﭼـﺎﮐﺮان را ﺧﻠـﻞ راه‬
‫ﻧﯿﺎﺑﺪ‪ ،‬در ﻧﻬﺎﯾﺖ زﯾﺐ و ﻓﺮ »‪ «14‬ﺑﻪ دﯾﻮانﺧﺎﻧﻪ ﻣﺒﺎرﮐﻪ »‪ «15‬ﺧﺮاﻣﯿـﺪه‪ ،‬ﺑﺎر ﻋﺎم داده‪ ،‬در اﺣﺴﺎن و اﻧﻌﺎم را ﺑﺮ روي ﺧﻼﯾﻖ ﮔﺸﺎدﻧﺪ‪«16» .‬‬
‫آﻧﭽﻪ وﻇﯿﻔﻪ ﺑﻨـﺪهﻧﻮازي و »‪ «17‬داد و دﻫﺶ ﺑـﻮد‪ ،‬ﮐﻤـﺎ ﯾﻨﺒﻐﯽ و »‪ «18‬ﯾﻠﯿﻖ ﺑﻪ ﻋﻤﻞ آﻣـﺪه‪ ،‬ﺑﻌـﺪ از اﻧﻘﻀﺎي ﻣﺠﻠﺲ ﻋﯿـﺪ »‪ «19‬ﺑﻪ ﺧﻠﻮت‬
‫ﺗﺸﺮﯾﻒ‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﻠﮏ‪» :‬ﻓﺮﺳﺘﺎدهاي« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪ :‬ﺳﺎﺧﺘﻪاﻧﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪» :‬در« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪ :‬ﻧﻤﻮده‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪ :‬ﻃﻮل ﺟﺮاﺣﺖ ﺑﻪ ﻗﺪر ﭼﻬﺎر اﻧﮕﺸﺖ ﺑﯿﺸﺘﺮ و دﻫﺎن زﺧﻢ ﺑﻪ ﻗﺪر ﯾﮏ ﺑﻨﺪ اﻧﮕﺸﺖ ﺑﺎز ﺑﻮده‪ ،‬از ﻣﺸﺎﻫﺪه‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﯽﺧﺒﺮ ﺷﺪم‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪ :‬و ﻟﯿﮑﻦ ﻇﺎﻫﺮا در ﻣﻘﺎم اﻧﮑﺎر آن درآﻣﺪه ﮐﻪ ﻣﺒﺎدا ﺧﺪا ﻧﺨﻮاﺳﺘﻪ در ﺻﻮرت راﺳﺘﯽ‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﻠﮏ‪ :‬از »ﺧﺎﻃﺮ ‪ «...‬ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(9‬ﻣﺞ‪ :‬از »ﺧﺪا ﻧﺨﻮاﺳﺘﻪ ‪ «...‬ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(10‬ﻣﺞ‪ :‬و ﻓﯽ اﻟﺤﻘﯿﻘﻪ‪.‬‬
‫)‪ .(11‬ﻣﺞ‪ :‬در‪.‬‬
‫)‪ .(12‬ﻣﺞ‪ :‬ﺟﺮاح زﺧﻢ را ﺑﺴﺘﻪ و ﺧﻮن از ﺳﺮ و ﺻﻮرت ﻣﺒﺎرﮐﺶ ﺷﺴﺘﻪ‪.‬‬
‫)‪ .(13‬ﻣﺞ‪ :‬روز ﻋﯿﺪ ﻧﻮروز ﻓﯿﺮوز‪.‬‬
‫)‪ .(14‬ﻣﺞ‪ :‬ﻧﺎﻗﺺ ﻧﺸﻮد و ﺳﺮور ﺧﻼﯾﻖ ﺧﻠﻞ ﻧﭙﺬﯾﺮد‪ ،‬در ﻧﻬﺎﯾﺖ آراﺳﺘﮕﯽ‪.‬‬
‫)‪ .(15‬ﻣﺞ‪» :‬ﻣﺒﺎرﮐﻪ« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(16‬ﻣﺞ‪ :‬ﮔﺸﺎده‪.‬‬
‫)‪ .(17‬ﻣﺞ‪» :‬ﺑﻨﺪهﻧﻮازي و« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(18‬ﻣﺞ‪» :‬ﯾﻨﺒﻐﯽ و« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(19‬ﻣﺞ‪ :‬ﻋﯿﺪي‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪228 :‬‬
‫ﺑﺮده‪ ،‬ﻣﺤّﻤﺪ ﺧﺎن و ﺣﺴـﯿﻦ ﺧﺎن ﺳـﺮدار آﻣﺪه‪ ،‬ﻣﺸﺎﻫﺪه آن زﺧﻢ ﻣﻨﮑﺮ »‪ «1‬را ﻧﻤﻮده‪ ،‬ﺑﻪ ﺟﻬﺖ ﺳـﻼﻣﺘﯽ ذات اﻗﺪس ﺻﻼت و ﺗﺼّﺪﻗﺎت‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 239‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫واﻓﺮ ﺑﻪ ﻣﺮدم دادﻧﺪ‪ 86) .‬اﻟﻒ( ارﺑﺎب اﺣﺘﯿﺎج را از ﺑﺬل واﻓﺮ ﻗﺮﯾﻦ ﺧﻮﺷﻨﻮدي ﻣﺘﮑﺎﺛﺮ ﺳﺎﺧﺘﻪ »‪ ،«2‬ﺻﻼح در آن دﯾﺪﻧﺪ ﮐﻪ ﺗﺎ زﺧﻢ ﻣﻠﺘﺌﻢ‬
‫»‪ «3‬ﻧﺸﻮد‪ ،‬ﺷﺎﻫﺰاده ﯾﮕﺎﻧﻪ ﺑﻪ ﺣﺮمﺧﺎﻧﻪ ﺗﺸـﺮﯾﻒ ﻧﺒﺮﻧـﺪ و از ﻓﺮط اﺣﺘﯿﺎط »‪ «4‬ﻣﺴّﻮد اوراق و ﻋﺒﺎس ﺧﺎن ﺑﻪ ﭘﺮﺳـﺘﺎري آن ﻧﻮر ﺣـﺪﯾﻘﻪ »‪«5‬‬
‫ﺷﻬﺮﯾـﺎري ﻣـﺄﻣﻮر ﮔﺮدﯾـﺪه‪ ،‬ﺑﯿﺴـﺖ و ﻫﻔـﺖ روز ﺟﺮاﺣـﺖ آن ﺳـﺮور اﻣﺘـﺪاد ﮐﺸـﯿﺪه‪ ،‬ﮐﻪ ﺷﺐ و روز ﺑﻪ ﺧـﺪﻣﺘﮕﺰاري و ﭘﺮﺳـﺘﺎري آن‬
‫ﺣﻀﺮت ﻗﯿﺎم داﺷﺘﯿﻢ »‪ .«6‬ﺑﻌﺪ از روز ﺑﯿﺴﺖ و ﻫﻔﺘﻢ آﺛﺎر ﺻّﺤﺖ و ﺑﻬﺒﻮدي در ذات ﻣﺒﺎرﮐﺶ ﻇﺎﻫﺮ ﺷﺪه‪ ،‬ﺧﺎﻃﺮﻫﺎ ﺟﻤﻊ و دلﻫﺎ اﻃﻤﯿﻨﺎن‬
‫ﯾﺎﻓﺖ »‪ «7‬و ﻏﯿﺮ ازﯾﻦ ﻗﺮاﻧﺎت »‪ «8‬ﻋﻈﯿﻤﻪ و ﻣﺨﺎﻃﺮات ﺧﻄﯿﺮه »‪ «9‬ﮐﻪ ﻫﺮﯾﮏ ﺑﻪ رأﺳﻪ ﻗﺮن ﻋﻤﺪه ﺑﻮد »‪ ،«10‬ﺑﺲ ﺧﻄﺮﻧﺎك‪ «11» ،‬ﺑﻪ ذات‬
‫ﮐﺎﻣﻞ اﻟﺼـﻔﺎت ﻣﺒﺎرﮐﺶ ﺳﺎﻧـﺢ ﺷـﺪه و ﺑﻪ ﻋﻨﺎﯾﺖ »‪ «12‬ﺣﻀـﺮت آﻓﺮﯾـﺪﮔﺎر و ﻣﻌﺎوﻧﺖ ﺑﺨﺖ ﺑﯿـﺪار دﻓﻊ ﺷـﺪه‪ ،‬از آن ﺳﻮاﻧﺢ آﺳـﯿﺒﯽ و‬
‫ﻣﻨﻘﺼﺘﯽ در ﻇﺎﻫﺮ و ﺑﺎﻃﻦ آنﺟﻨﺎب راه ﻧﯿﺎﻓﺘﻪ ﺑﻪ ﺧﯿﺮّﯾﺖ ﮔﺬﺷﺖ‪ «13» ،‬از آن ﺟﻤﻠﻪ‪ ،‬در ﺳﻤﻨﺎن ﻧﯿﺰ ﺑﻪ ﮐّﺮات در ﺷﮑﺎرﮔﺎه در ﺣﯿﻦ »‪«14‬‬
‫ﺗﺎﺧﺖوﺗﺎز و ﺑﺤﺒﻮﺣﻪ اﻧـﺪاﺧﺘﻦ ﭼﺮغ و ﺑﺎز‪ ،‬اﺳﺐ از ﺻـﺪﻣﺎت ﺑﻪ ﺳـﺮ آﻣﺪه‪ ،‬اﺻـﻼ ﻣﻀـّﺮﺗﯽ ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣﺒﺎرﮐﺶ ﻧﻤﯽرﺳـﯿﺪ‪ «15» .‬ﻫﺮﭼﻨﺪ‬
‫ﻣﻨﺎﺳﺐ آن ﺑﻮد ﮐﻪ ﻫﺮﮐـﺪام ازﯾﻦ وﻗﺎﯾﻊ در ﻣﺤﻞ ﺧﻮد اﯾﺮاد ﺷﻮد و ﻟﯿﮑﻦ ﭼﻮن ﺧﺎﻣﻪ ﻣﺸـﮑﯿﻦ ﺧﺘﺎﻣﻪ در ﻣﻘﺎم ﺗﺤﺮﯾﺮ آن ﻏﻔﻠﺘﯽ ورزﯾـﺪه‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬درﯾﻦ ﻣﻘﺎم ﮐﻪ ﻣﺸﺎﺑﻬﺖ و ﻣﻨﺎﺳﺒﺖ اﻗﺘﻀﺎ ﻧﻤﻮد ﻣﺮادف ﮐﻼم ﺳﺎﺧﺘﻪ ﻧﮕﺎرش ﯾﺎﻓﺖ‪«16» .‬‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﻨﮑﺮ و ﺣﺎﻟﺖ ﻏﺮﯾﺐ‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﻪ ﻣﺮدم و ارﺑﺎب اﺣﺘﯿﺎج داده‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﻠﮏ‪ :‬ﻣﻠﺌﯿﻢ‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪ :‬و اﺣﺘﯿﺎﻃﺎ‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪ :‬آن دوﺣﻪ رﺷﯿﻘﻪ‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﯽﻧﻤﻮدﯾﻢ‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﻄﻤﺌﻦ ﮔﺮدﯾﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﻠﮏ‪» :‬ﻗﺮاﻧﺎت« ﻧﺪارد‪) .‬ﺟﺎي ﺧﺎﻟﯽ(‬
‫)‪ .(9‬ﻣﺞ‪ :‬ﻋﻈﯿﻤﻪ ﭼﻨﺪ و ﻣﺨﺎﻃﺮات ﻣﻬﻠﮑﻪﻣﺎﻧﻨﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(10‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻮد‪.‬‬
‫)‪ .(11‬ﻣﺞ‪» :‬ﺑﺲ ﺧﻄﺮﻧﺎك« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(12‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﻪ اﻋﺎﻧﺖ‪.‬‬
‫)‪ .(13‬ﻣﺞ‪ :‬از آن رﻫﮕﺬر آﺳﯿﺒﯽ ﮐﻪ ﻣﻮﺟﺐ ﻧﻘﺺ ﻇﺎﻫﺮي و ﺑﺎﻃﻨﯽ آن ﺣﻀﺮت ﺑﺎﺷﺪ واﻗﻊ ﻧﮕﺮدﯾﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(14‬ﻣﻠﮏ‪ :‬در‪.‬‬
‫)‪ .(15‬ﻣﺞ‪ :‬اﺳﺐ ﺧﻄﺎ ﺷﺪه‪ ،‬ﺿﺮري ﺑﻪ ذات ﻣﻘﺪﺳﺶ ﻻﺣﻖ ﻧﮕﺮدﯾﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(16‬ﻣـﺞ‪ :‬ﻣﻨـﺎﺳﺐ ﭼﻨﺎن ﺑﻮد ﮐﻪ اﯾﻦ ﺳﻮاﻧـﺢ ﻫﺮﮐـﺪام در ﻣﺤﻞ ﺧﻮد ﺳـﻤﺖ ﮔﺰارش ]ﻣﺘﻦ‪ :‬ﮔـﺬارش[ ﯾﺎﺑـﺪ و ﻟﯿﮑﻦ ﭼﻮن ﻗﻠﻢ ﻣﺸـﮑﯿﻦ‬
‫ﺷﻤﺎﻣﻪ از اﯾﺮاد آن در ﻣﻘﺎم ﻏﻔﻠﺖ ورزﯾﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺟﻬﺖ ﺗﺮادف ﮐﻼم و ﻣﻨﺎﺳﺒﺖ ﻣﻘﺎم در اﯾﻨﺠﺎ ﺳﻤﺖ ﻧﮕﺎرش ﯾﺎﻓﺖ‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪229 :‬‬
‫در ﺑﯿﺎن ﺑﻌﻀﯽ از ﻗﻀﺎﯾﺎي آﺳﻤﺎﻧﯽ ﮐﻪ در ﻫﻤﯿﻦ ﺳﺎل اﺗﻔﺎق اﻓﺘﺎده اﺳﺖ‬
‫از وﻗـﺎﯾﻊ ﻋـﺒﺮت اﻓﺰاي اﯾـﻦ ﺳـﺎل آن اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺤّﻤـ ﺪ وﻟﯽ ﺧـﺎن ﻗﺎﺟـﺎر ﻗﻮاﻧﻠـﻮ )‪ (122‬ﮐـﻪ از اﻋــﺎﻇﻢ اﻣﺮاي ﻗﺎﺟـﺎرﯾﻪ و از ﻃـﺎﯾﻔﻪ ﺟﻠﯿﻠﻪ‬
‫اﺷﺎﻗﻪﺑﺎش و ﻧﺴـﺒﺖ ﺳـﺒﺒﯽ ﻫﻢ ﺑﻪ ﭘﺎدﺷﺎه ﻓﻠﮏﺑﺎرﮔﺎه داﺷﺖ‪ ،‬ﺑﻨﺎﺑﺮ آﻧﮑﻪ »‪ «1‬در ﻫﻨﮕـﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﻣﻮﮐﺐ ﺟﻬﺎﻧﮕﺸﺎي ﭘﺎدﺷﺎﻫﯽ در ﺳﺎل دوﯾﻢ‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 240‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫از ﺟﻠﻮس ﻫﻤـﺎﯾﻮن ﺑﻪ ﻋﺰم اﻧﺘﻈﺎم ﻣﻬﺎم »‪ «2‬ﻣﻤﻠﮑﺖ آذرﺑﺎﯾﺠﺎن و ﻗﻠﻊ و ﻗﻤﻊ ﻣﺎده ﻣﻔﺎﺳـﺪ »‪ «3‬آن ﺳﺎﻣﺎن از »‪ «4‬ﻣﺴﺘﻘﺮ ﺧﻼﻓﺖ ﮐﺒﺮي در‬
‫ﺣﺮﮐﺖ آﻣـﺪه ﺑﻮد و ﻣﺤّﻤـ ﺪ ﺧـﺎن وﻟـﺪ زﮐﯽ ﺧﺎن زﻧـﺪ ﮐﻪ ﺑﻌـﺪ از ﻗﻀـﯿﻪ ﺧﺎﻗﺎن ﺷـﻬﯿﺪ ﺳـﻌﯿﺪ »‪ -«5‬اﻧـﺎر اﻟّﻠﻪ ﺑﺮﻫـﺎﻧﻪ‪ -‬و ﺣﺮﮐﺖ ﭘﺎدﺷـﺎه‬
‫ﮐﺸﻮرﮔﯿﺮ از ﻣﻤﻠﮑﺖ ﻓﺎرس ﺑﻪ ﻋﺮاق از ﺑﺼﺮه ﺑﻪ ﻋﺰم داراﯾﯽ »‪ 86) «6‬ب( دار اﻟﻤﻠﮏ ﻣﻈﻔﺮي ﺟﻤﻌﯽ از اراذل »‪ «7‬و اوﺑﺎش دﺷﺘﺴﺘﺎن و‬
‫اﻋﺮاب ﺷﻮﺷـﺘﺮ و اﺣﺸـﺎم آن ﺑﻮم و ﺑﺮ »‪ «8‬را ﺟﻤـﻊ آورده در ﮐﻬﮑﯿﻠﻮﯾﻪ »‪ «9‬و ﺑﻬﺒﻬﺎن »‪ «10‬ﺑﻪﺳـﺮ ﻣﯽﺑﺮد و در ﻗﺼﺒﻪ ﮐﺎزران از ﺳﻄﻮت‬
‫ﺷﻤﺸﯿﺮ ﺣﺴﯿﻦ ﻗﻠﯽ ﺧﺎن‪ «11» ،‬ﺑﺮادر ﭘﺎدﺷﺎه ﺟﻢ ﺑﺎرﮔﺎه‪ «12» ،‬رﻫﻨﻮرد وادي ﻓﺮار و ﺳﺎﻟﮏ دﯾﺎر ادﺑﺎر »‪ «13‬ﮔﺮدﯾﺪه‪ ،‬وﻟﻮﻟﻪ و آﺷﻮﺑﯽ در‬
‫ﻣﻌﻤﻮره اﺻـﻔﻬﺎن و ﺑﻌﻀـﯽ از وﻻﯾـﺎت ﻗﻠﻤﺮو اﻧـﺪاﺧﺘﻪ ﺑﻮد‪ ،‬ﭼﻮن ﯾﻮرش آذرﺑﺎﯾﺠـﺎن و دﻓﻊ ﻓﺘﻨﻪ ﺻـﺎدق ﺧـﺎن ﺷـﻘﺎﻗﯽ و ﺟﻌﻔﺮ ﻗﻠﯽ ﺧـﺎن‬
‫ﺧـﻮﯾﯽ‪ ،‬در ﻧﻈﺮ اﻧﻮر ﺧﺎﻗـﺎﻧﯽ اﻫّﻢ اوﻟﯽ ﻣﯽﻧﻤﻮد‪ ،‬ﻟﻬـﺬا وﻗﻌﯽ ﺑﺮ آن ﻧﻨﻬـﺎده‪ ،‬ﻣﺤّﻤـ ﺪ وﻟﯽ ﺧـﺎن را ﺑﻪ ﻣﻨﺼﺐ واﻻـي ﺳـﺮداري ﻋﺮاق »‪«14‬‬
‫ﻣﻨﺴﻮب و ﺑـﺎ ﻣﻌﺎدل ﻫﻔﺖ ﻫﺸﺖ ﻫﺰار ﮐﺲ از ﺟﻨﻮد ﻣﺴـﻌﻮد ﻣﺄﻣﻮر ﺑﻪ ﻣﺤﺎﻓﻈﺖ »‪ «15‬ﻗﻠﻤﺮو ﻋﻠﯿﺸـﮑﺮ و اﻃﻔﺎي ﻧﺎﯾﺮه اﻧﻘﻼب آن ﻣﺨﺬول‬
‫ﺑﺪاﺧﺘﺮ ﻓﺮﻣﻮده ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺤّﻤـ ﺪ وﻟﯽ ﺧﺎن ﺑﻌﺪ از وﺻﻮل ﺑﻪ آن ﺣﺪود ﺧﺪﻣﺎﺗﯽ ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﺷﺎﯾﺴـﺘﻪ ﺑﻮد ﺑﻪ ﻋﻤﻞ آورده‪ ،‬ﻣﺤّﻤﺪ ﺧﺎن را از ﺳـﺮﺣﺪ ﻣﻤﻠﮑﺖ راﻧﺪه‪ ،‬در‬
‫اﺳﺘﯿﺼﺎل او ﺳﻌﯽ ﻣﻮﻓﻮر ﺑﻪ ﻣﻨّﺼﻪ ﻇﻬﻮر رﺳﺎﻧﯿﺪه رﯾﺸﻪ ﻫﺴﺘﯽ »‪ «16‬اﻋﻮان و اﻧﺼﺎر او را ﺑﺎﻟﻤّﺮه ﻗﻄﻊ ﺳﺎﺧﺖ »‪ «17‬و از ﻧﻬﺎﯾﺖ ﻏﺮور ﻟﻮاي‬
‫ﺗﮑّﺒﺮ و ﺗﺠّﺒﺮ‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪ :‬اﯾﻨﮑﻪ‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪» :‬ﻣﻬﺎم« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪ :‬ﻗﻠﻊ و ﻗﻤﻊ و دﻓﻊ و رﻓﻊ ﻣﻔﺴﺪان‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪ :‬در‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪ :‬ﺳﻌﯿﺪ ﺷﻬﯿﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﻠﮏ‪» :‬ﺑﻪ ﻋﺰم« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺘﻦ‪ :‬ارازل‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺞ‪ :‬اﺣﺸﺎم ﻣﻤﺴﻨﯽ را‪.‬‬
‫)‪ .(9‬ﻣﺞ‪ :‬ﮐﻮﻫﮑﯿﻠﻮﯾﻪ؛ ﻣﻠﮏ‪ :‬ﮐﻮه ﮐﯿﻠﻮﯾﻪ‪.‬‬
‫)‪ .(10‬ﻣﺘﻦ‪ :‬ﺑﻬﺒﺎﻫﺎن‪) .‬ﻫﻤﻪﺟﺎ(‬
‫)‪ .(11‬ﻣﺞ‪ :‬ﺣﺴﯿﻦ ﻗﻠﯽ ﺧﺎن ﻗﺎﺟﺎر‪.‬‬
‫)‪ .(12‬ﻣﺞ‪ :‬ﺟﻢ اﻗﺘﺪار‪.‬‬
‫)‪ .(13‬ﻣﺞ‪ :‬ﻃﺮﯾﻖ ادﺑﺎر‪.‬‬
‫)‪ .(14‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﻤﻠﮑﺖ ﻋﺮاق‪.‬‬
‫)‪ .(15‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﺤﺎﻓﻈﺖ و ﻣﺤﺎرﺳﺖ‪.‬‬
‫)‪ .(16‬ﻣﺞ‪» :‬ﻫﺴﺘﯽ« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(17‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﺮاﻧﺪاﺧﺖ‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪230 :‬‬
‫اﻓﺮاﺧﺘﻨـﺪ و ﺑﻨﯿﺎن ﻋﺘﻮ و ﻋﺼـﯿﺎن اﻧﺪاﺧﺖ‪ «1» ،‬ﺑـﺎ ﺣﺴـﯿﻦ ﻗﻠﯽ ﺧـﺎن ﮐﻪ در آن اوان واﻟﯽ وﻻـﯾﺖ ﻓـﺎرس و از ﻫّﻤﺖ اﻋﻠﯽ ﻧﻬﻤﺖ ﺧﺎﻗـﺎن‬
‫ﮐﺸﻮرﮔﯿﺮ ﺻـﺎﺣﺐ دﺑـﺪﺑﻪ و اﺳﺎس ﺑﻮد‪ .‬ﺿـﻤﻨﺎ ﺑﺎ واﻟﯽ ﻓﺎرس ﺑﻪ ﻣﺮاوده و ﭘﯿﻐﺎم »‪ «2‬راﺑﻄﻪ و اﺳﺘﯿﻨﺎﺳـﯽ ﺑﻪ ﻣﯿﺎن آورده‪ «3» ،‬ﺑﻪ وﺳﻮﺳﻪ و‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 241‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫ﺗﻠﺒﯿﺲ آن ﺷـﻬﺰاده ﺟﺎﻫﻞ ﻧﺎدان را ﻓﺮﯾﻔﺘﻪ‪ ،‬از دوﻟﺖ ﺧﺪاداد روﮔﺮدان ﺷﺪه‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﺑﺎ ﺳـﭙﺎﻫﯽ ﭼﻮن ﻗﻄﺮات اﻣﻄﺎر و ﻓﺰون از اوراق اﺷﺠﺎر‬
‫روي ﺑﻪ ﻋﺮاق آورده‪ ،‬ﭘﺸﺖ ﭘـﺎﯾﯽ ﺑﻪ دوﻟﺖ و ﺟـﻮاﻧﯽ ﺧـﻮد زده‪ ،‬از ﺟﻮاﻧﯽ »‪ «4‬ﺧﯿﺮي ﻧﺪﯾﺪ‪ «5» .‬اﻟﻐﺮض »‪ «6‬از ﻓﺎرس وارد اﺻـﻔﻬﺎن و‬
‫ﻣﻌﻤﻮرهاي آن »‪ «7‬ﭼﻨـﺎن را از ﺟﻮر و ﻋـﺪوان وﯾﺮان ﻧﻤﻮده‪ ،‬اﺣـﺪي از ﺑﺄس او ﻓﺎرغ ﻧﻤﺎﻧـﺪ »‪ «8‬و از آﻧﺠـﺎ ﺑﻪ ﻋﺰم ﻣﻼﻗﺎت ﺳـﺮدار ﻋﺮاق‬
‫ﻋـﺎزم ﻗﻠﻤﺮو و در ﻗﻠﻌﻪاي در دوﻫـﻖ »‪ «9‬ﺗﻼﻗﯽ واﻗﻊ »‪ «10‬و ﺳـﺮدار ﺑﻪ ﺗﻘﺒﯿـﻞ رﮐﺎب ﺷﺎﻫﺰاده و »‪ «11‬ﺑﺎﻻﺗّﻔـﺎق ﺑﻪ ﻋﺰم رزم ﺧﺎﻗﺎن »‪«12‬‬
‫ﻣﻤﺎﻟﮏﺳـﺘﺎن از ﻧـﺎداﻧﯽ و ﺟﻬـﺎﻟﺖ »‪ «13‬روان ﺷﺪﻧـﺪ‪ .‬ﺑﻌـﺪ از آﻧﮑـﻪ در ﺻـﺤﺮاي ﮐﻤﺮه ﻓﯽ ﻣـﺎﺑﯿﻦ ﭘﺎدﺷـﺎه ﻓﻠﮏﺑﺎرﮔـﺎه »‪ «14‬و ﺷـﻬﺰاده‬
‫ﺳﻌﺎدت ﻫﻤﺮاه ﻣﻼﻗﺎت اﺗﻔﺎق اﻓﺘﺎد‪ «15» ،‬ﻣﻌﻠﻮم ﺷﺪ »‪ «16‬ﮐﻪ ﺳﺮدار ﻃّﺮار )‪ 87‬اﻟﻒ( در ﻧﻬﺎﻧﯽ ﺑﺎ »‪ «17‬ﺳﻠﯿﻤﺎن ﺧﺎن ﻗﺎﺟﺎر )‪ (123‬ﮐﻪ او‬
‫ﻧﯿﺰ از اﻗﺎرب و ﻣﻨﺴﻮﺑﯿﻦ ﭘﺎدﺷﺎه ﺟﻢ ﺑﺎرﮔﺎه و از اﯾﻞ ﺟﻠﯿﻞ اﺷﺎﻗﻪﺑﺎش ﻣﯽﺑﻮد‪ ،‬ﺳﺎزش ﮐﺮده‪ «18» ،‬ﻏﺮض اﺻﻠﯽ او »‪ «19‬اﻧﻬﺪام اﯾﻦ دوﻟﺖ‬
‫ﻗﻮﯾﻢ اﻻرﮐﺎن »‪ «20‬و اﻓﻨﺎ و اﻋﺪام ﺷﻮﮐﺖ ﻗﻮيﺑﻨﯿﺎن ﺑﻮد‪«21» .‬‬
‫درﯾﻦ اﺛﻨﺎ ﺣﺴـﯿﻦ ﻗﻠﯽ ﺧﺎن ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻧﻤﻮد »‪ «22‬ﮐﻪ دو درﯾﺎي ﺑﻼ در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﯾﮑـﺪﯾﮕﺮ »‪ «23‬ﺻﻒآرا ﮔﺸـﺘﻨﺪ‪ .‬از ﺧﻮاب ﻏﻔﻠﺖ ﺑﯿﺪار و از‬
‫ﺑﯽﺧﻮدي ﺷﺮاب ﻧﺨﻮت »‪ «24‬ﻫﻮﺷﯿﺎر ﺷﺪه‪ ،‬ﻫﻤﺎن ﺳﺎﻋﺖ‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪ :‬از ﻧﻬﺎﯾﺖ ﺗﮑﺒﺮ و ﺗﺠﺒﺮ ﻟﻮاي ﻋﺼﯿﺎن و ﻃﻐﯿﺎن ﺑﺮاﻓﺮوﺧﺘﻪ‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪ :‬ﭘﻨﻬﺎﻧﯽ ﺑﻪ ﻣﺮاوده و ﭘﯿﻐﺎم ﺑﺎ واﻟﯽ ﻓﺎرس‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪ :‬ﭘﯿﺪا ﮐﺮده‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪ :‬ﺟﻮاﻧﯽ و روزﮔﺎر‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪ :‬ﻧﺪﯾﺪه‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪» :‬اﻟﻐﺮض« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪» :‬آن« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺞ‪ :‬از ﻧﺎﻃﻖ ﭼﯿﺰي ﺑﺎﻗﯽ ﻧﮕﺬاﺷﺖ‪.‬‬
‫)‪ .(9‬ﻣﻠﮏ‪ :‬ﺑﻪ ﺟﺎي اﯾﻦ ﮐﻠﻤﻪ ﺟﺎي ﺧﺎﻟﯽ اﺳﺖ‪.‬‬
‫)‪ .(10‬ﻣﺞ‪ :‬ﺗﻼﻗﯽ اﺗﻔﺎق اﻓﺘﺎده‪.‬‬
‫)‪ .(11‬ﻣﺞ‪ :‬ﺷﻬﺰاده ﺳﺮاﻓﺮاز‪.‬‬
‫)‪ .(12‬ﻣﺞ‪ :‬ﺧﺎﻗﺎن ﺟﻬﺎﻧﮕﯿﺮ‪.‬‬
‫)‪ .(13‬ﻣﺞ‪ :‬و دونﻫﻤﺘﯽ‪.‬‬
‫)‪ .(14‬ﻣﺞ‪ :‬ﻓﻠﮏ دﺳﺘﮕﺎه‪.‬‬
‫)‪ .(15‬ﻣﺞ‪ :‬اﻓﺘﺎده‪.‬‬
‫)‪ .(16‬ﻣﺞ‪ :‬ﮔﺮدﯾﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(17‬ﻣﺞ‪ :‬ﭘﻨﻬﺎﻧﯽ‪.‬‬
‫)‪ .(18‬ﻣﺞ‪ :‬از اﻗﺎرب اﯾﻞ ﺟﻠﯿﻞ اﺷﺎﻗﻪﺑﺎش و ﻣﻨﺴﻮب ﭘﺎدﺷﺎه ﺟﻢ اﻗﺘﺪار ﺑﻮد‪ ،‬ﺳﺎزﺷﯽ ﻧﻤﻮده‪.‬‬
‫)‪ .(19‬ﻣﺞ‪ :‬از‪.‬‬
‫)‪ .(20‬ﻣﺞ‪ :‬ﻗﺪﯾﻢ اﻻرﮐﺎن‪.‬‬
‫)‪ .(21‬ﻣﺞ‪ :‬راﺷﺤﻪ اﻟﺒﻨﯿﺎن اﺳﺖ‪.‬‬
‫)‪ .(22‬ﻣﺞ‪ :‬ﻧﻮاب ﺣﺴﯿﻦ ﻗﻠﯽ ﺧﺎن درﯾﻦ اﺛﻨﺎ ﮐﻪ‪.‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 242‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫)‪ .(23‬ﻣﺞ‪ :‬ﻫﻢ‪.‬‬
‫)‪ .(24‬ﻣﺞ‪ :‬ﺷﺮاب ﻏﺮور‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪231 :‬‬
‫ﺳﺮدار را دﺳﺖ و ﮔﺮدن ﺑﺴﺘﻪ ﺑﺮداﺷﺘﻪ‪ ،‬در ﻣﯿﺎن دو ﻟﺸﮑﺮ ﺑﻪ ﭘﺎيﺑﻮس ﭘﺎدﺷﺎه ﻫﻔﺖ ﮐﺸﻮر ﺑﺮده‪ ،‬ﮔﺮﻓﺘﺎري او را وﺳﯿﻠﻪ ﺧﻼﺻﯽ و ﻧﺠﺎت‬
‫»‪ «1‬ﺧـﻮد داﻧﺴـﺘﻪ‪ ،‬از آﻧﭽـﻪ ﮐﺮده ﺑـﻮد‪ «2» ،‬ﺣﻤـﻞ ﺑﺮ ﺟﻬـﻞ و ﻧـﺎداﻧﯽ ﺧـﻮد ﮐﺮده‪ ،‬ﻋــﺬرﺧﻮاه ﮔﻨـﺎه و زﻻـت »‪ «3‬ﺧﻮد ﮔﺮدﯾـﺪ‪ .‬ﭘﺎدﺷﺎه‬
‫ﺧﻄﺎﺑﺨﺶ ﭘﻮزشﭘﺬﯾﺮ ﺑﻪ ﻫﻤﺎن ﺧﺪﻣﺖ و ﺻﺪاﻗﺖ از ﻫﻔﻮات و زﻟّﺎت »‪ «4‬او ﮔﺬﺷﺘﻪ‪ ،‬رﻗﻢ ﻧﺴﺦ و ﺧﻂ ﺑﻄﻼن ﺑﺮ ﻣﻌﺎﺻﯽ او ﮐﺸﯿﺪه‪ ،‬او را‬
‫از ﻧﻌـﺎﯾﻢ ﻏﯿﺮﻣﺤﺼﻮر ﻓـﺎرس ﻣﺤﺮوم و اﻟﮑـﺎي ﺳـﻤﻨﺎن را ﺑﻪ ﺟﺎﯾﮕﯿﺮ او ﻣﻘّﺮر داﺷـﺘﻨﺪ و ﺳـﺮدار را ﻓﯽ اﻟﺠﻤﻠﻪ ﺧّﻔﺘﯽ داده‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﯿﺮزا ﻣﺤّﻤﺪ‬
‫ﺧـﺎن ﻗﺎﺟـﺎر ﯾﻮﺧﺎريﺑـﺎش ﮐﻪ از ﺟﻤﻠﻪ اﺟّﻠﻪ ﺧـﺪﻣﺘﮕﺰاران و اﺧﻼـصورزان »‪ «5‬اﯾﻦ دوﻟﺖ ﻗﻮيﺑﻨﯿـﺎن ﺑـﻮد‪ ،‬ﺳﭙﺮدﻧـﺪ و درﯾﻦ ﻣـّﺪت ﺑﻪ‬
‫ﻧﺎﮐﺎﻣﯽ در ﻃﻬﺮان ﺑﻪ ﺳـﺮ ﻣﯽﺑﺮدﻧـﺪ‪ ،‬ﺗﺎ اﯾﻨﮑﻪ در ﻋﺮوﺳـﯽ ﻧﺎﯾﺐ اﻟّﺴـ ﻠﻄﻨﻪ ﮐﻪ ﻣﻮﻗﻊ ﮔﺬﺷﺖ و ﻋﻔﻮ و ﺑﺨﺸـﺶ ﺑﻮد‪ ،‬او را ﺑﻪ ﺧﻠﻌﺖ ﻋﻔﻮ و‬
‫اﻣﺎن ﻣﻌّﺰز ﻓﺮﻣﻮدﻧـﺪ‪ .‬ﺑﻌﺪ از آن »‪ «6‬ﺑﻪ ﻓﺮاﻏﺖ روزﮔﺎر ﻣﯽﮔﺬراﻧﯿـﺪ از ﻣﻘّﺪرات آﺳـﻤﺎﻧﯽ و ﺣﺎدﺛﺎت ﭼﺮخ ﻧﯿﻠﻮﻓﺮي ﭼﻨﺪي ﻧﮕﺬﺷﺖ ﮐﻪ‬
‫اوراق ﮔﻞﻫـﺎي زﻧـﺪﮔﺎﻧﯿﺶ را ﺑـﺎد ﺧﺰان اﺟﻞ ﺑﻪ ﺻـﺤﺮاي ﻋـﺪم ﺑﺮده‪ ،‬ﺳـﺮاداري اﯾﻦ ﺟﻬﺎن را ﺑﻪ اﻣﺎرت ﺟﺎوداﻧﯽ ﺑـﺪل ﺳﺎﺧﺖ و ﻟﻮاي‬
‫ﺟﻬـﺎنداري را در ﻋﺮﺻـﻪ آن ﺟﻬـﺎن اﻓﺮاﺧﺖ‪ «7» .‬ﭼﻮن در اّﯾـﺎم ﺧﺎﻗﺎن ﺷـﻬﯿﺪ ﺳـﻌﯿﺪ »‪ -«8‬اﻧـﺎر اﻟّﻠﻪ ﺑﺮﻫﺎﻧﻪ‪ -‬ﭼﻨـﺪي ﺳـﺮدار ﺧﺮاﺳﺎن و‬
‫ﻓﺮﻣﺎﻧﻔﺮﻣـﺎي ارض ﻣﯿﻨﻮﻧﺸﺎن ﺑﻮد‪ ،‬از ﻣﺂلاﻧﺪﯾﺸـﯽ در ﻗﺮب روﺿﻪ ﻣﺘﺒﺮﮐﻪ ﮐﻪ ﺑﻪ »دار اﻟﺴـﯿﺎدة« ﻣﺸـﻬﻮر اﺳﺖ »‪ «9‬ﻣﻘـﺒﺮه ]اي[ ﺟﻬﺖ ﺧﻮد‬
‫ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺑﻮد‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮ وﺻـﯿﺖ‪ ،‬ﻧﻌﺶ او را ﺑﻪ ﻣﺸﻬﺪ ﻣﻘﺪس آوردﻧﺪ‪ «10» .‬ﺷﻬﺰاده ﻧﯿﮏﺑﺨﺖ اﻣﺮ ﻓﺮﻣﻮد »‪ «11‬ﮐﻪ ﺟﻤﯿﻊ اﺷﺮاف و اﻋﯿﺎن )‪87‬‬
‫ب( ﺑﺎ ﺷّﺪه و ﻋﻤﺎري و ﺣﻔﺎظ و ﻣﺆذﻧﺎن ﺑﻪ اﺳﺘﻘﺒﺎل ﻧﻌﺶ او ﺷﺘﺎﻓﺘﻪ‪ ،‬در ﮐﻤﺎل اﻋﺰاز »‪ «12‬و اﺣﺘﺮام در آن ﻣﮑﺎن »‪ «13‬ﻣﺪﻓﻮن ﺑﻪ رﺣﻤﺖ‬
‫ﺣّﯽ ﻻﯾﻤﻮت ﺳﭙﺮدﻧﺪ و ﺣﺎﻓﻆ و ﻗﺎري ﺑﺮ ﺳﺮ ﻗﺒﺮ او ﺗﻌﯿﯿﻦ و ﻣﺴﺎﮐﯿﻦ و ﻓﻘﺮا و ﻣﻠﻬﻮﻓﯿﻦ را اﻃﻌﺎم ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪«14» .‬‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪ :‬ﺧﻼﺻﯽ ﺧﻮد و ﺑﺎﻋﺚ ﻧﺠﺎت‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪ :‬ﮐﺮد‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪» :‬و زﻻت« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪ :‬زﻻت و ﻫﻔﻮات‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪ :‬اﺟﻠﻪ اﺧﻼصﮐﯿﺸﺎن‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪ :‬ﻧﺎﯾﺐ اﻟّﺴﻠﻄﻨﻪ او را ﺧﻠﻌﺖ ﻋﻔﻮ و اﻣﺎن ﭘﻮﺷﯿﺪه‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪ :‬ﭼﻨﺪي ﻧﮕﺬﺷﺖ ﮐﻪ ﺗﺮك ﺳﺮداري روي زﻣﯿﻦ ﻧﻤﻮده‪ ،‬ﺑﺎ ﻃﺒﻞ و ﻋﻠﻢ ﺑﻪ ﺗﺴﺨﯿﺮ ﻣﻄﻤﻮره ﻋﺪم رﻓﺖ ﺗﺎ ﻣﻠﮏ آن ﺟﻬﺎن ﮔﯿﺮد‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺞ‪ :‬ﺳﻌﯿﺪ ﺷﻬﯿﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(9‬ﻣﺞ‪ :‬در روﺿﻪ ﻣﻨﻮره ﺳﻤﺖ ﻏﺮﺑﯽ ﭼﻬﻞﭼﺮاغ ﮐﻪ ﺑﻪ دار اﻟﺴﯿﺎده اﺷﺘﻬﺎر دارد‪.‬‬
‫)‪ .(10‬ﻣـﺞ‪ :‬ﺟﻬﺖ ﺧﻮد ﺑﻨـﺎ ﻧﻬﺎده‪ ،‬ﺑﻨﺎﺑﺮ وﺻـﯿﺖ ﻋﺰﯾﻤﺖ ﻣﮑﺎن اﺻـﻠﯽ ﺧﻮد ﻧﻤﻮده‪ ،‬ﺣﺴﺐ اﻻﻣﺮ ﭘﺎدﺷﺎه ﻧﻌﺶ او را ﺑﻪ روﺿﻪ رﺿﻮﯾﻪ ﻋﻠﯿﻪ‬
‫آﻻف اﻟﺘﺤﯿﻪ آوردهاﻧﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(11‬ﻣﺞ‪ :‬ﻓﺮﻣﻮده‪.‬‬
‫)‪ .(12‬ﻣﺞ‪ :‬ﻋﺰت‪.‬‬
‫)‪ .(13‬ﻣﺞ‪ :‬اﺣﺘﺮام ﻧﻌﺶ او را آورده‪ ،‬ﺑﻪ ﺟﺎي ﻣﻌﯿﻦ‪.‬‬
‫)‪ .(14‬ﻣﺞ‪ :‬ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻓﺮﻣﻮده‪ ،‬اﻃﻌﺎم ﺑﺴﯿﺎر ﺑﻪ ﻣﺴﺎﮐﯿﻦ ﺻﻐﺎر و ﮐﺒﺎر دادﻧﺪ‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪ 232 :‬ﮔﺮت ﻋﻤﺮ ﺻﺪ ﺳﺎل ﺷﺪ ﯾﺎ دوﯾﺴﺖ »‪«1‬ﻣﻨﻪ ﺑﺮ ﺟﻬﺎن دل ﮐﻪ ﺟﺎي ﺗﻮ ﻧﯿﺴﺖ دﯾﮕﺮ‪ ،‬وﻗﻮع ﺳﺎﻧﺤﻪ ﺳﻠﯿﻤﺎن‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 243‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫ﺧﺎن ﻗﺎﺟﺎر اﺳﺖ و ﺳـﻠﯿﻤﺎن ﺧﺎن ﺑﻪ ﮐﺜﺮت ﺧﺪم و ﻋّﺪت ﺣﺸﻢ »‪ «2‬و ﻣﺰﯾﺪ ﺗﻘّﺮب و ﺣﯿﺜﯿﺖ اﻋﺘﺒﺎر از ﺟﻤﯿﻊ اﻣﺮاي ﻧﺎﻓﺬ اﻻﻣﺮ ﻗﺎﺟﺎر ﻣﻤﺘﺎز‬
‫»‪ «3‬و در ﺧـﺪﻣﺖ ﺧﺎﻗـﺎن ﻣﻐﻔـﻮر‪ -‬اﻧـﺎر اﻟّﻠﻪ ﺑﺮﻫـﺎﻧﻪ‪ -‬و ﭘﺎدﺷـﺎه ﻣﺆّﯾـﺪ ﻣﻨﺼـﻮر ﻫﻤﯿﺸﻪ ﺑﻪ اﺣـﺘﺮام و اﻋﺰاز »‪ «4‬ﻣﯽزﯾﺴـﺖ‪ .‬ﻣﺮدي ﻋـّﯿ ﺎش و‬
‫ﺷﺎﻋﺮﭘﯿﺸﻪ ﻇﺮﯾﻒ و ﺑﻪ ﺗﺠّﺮع و ﺷـﺮب اﻗـﺪاح راح روﺣﺎﻧﯽ »‪ «5‬و ﺻـﺤﺒﺖ ﺳﺎﻗﯿﺎن ﺳﯿﻢاﻧﺪام و ﻣﻐّﻨﯿﺎن ﺧﻮشﻟﻬﺠﻪ »‪ «6‬ﻣﺎهﭘﯿﮑﺮ و ﻣﻄﺮﺑﺎن‬
‫ﻣﻪﺳﯿﻤﺎي »‪ «7‬ﺳﯿﻤﯿﻦ ﺑﺮ زﻧﺪﮔﺎﻧﯽ را ﻣﺼﺮوف داﺷﺖ و در ﻋﻬﺪ ﺧﺎﻗﺎن ﻣﻐﻔﻮر ﻣﺮﺣﻤﺖ آﯾﺎت ﺑﯿﺸﺘﺮ اوﻗﺎت ﺑﻪ ﺣﮑﻮﻣﺖ رﺷﺖ و ﺳﺮداري‬
‫ﮔﯿﻼﻧـﺎت ﻣﺄﻣﻮر ﻣﯽﺑﻮد و در اوﻗﺎت ﺳـﻠﻄﻨﺖ ﺧﺎﻗﺎن »‪ «8‬ﻫﻔﺖ ﮐﺸﻮر ﻧﯿﺰ ﺑﻪ ﻫﻤـﺎن ﺿـﺎﺑﻄﻪ و ﻗـﺎﻧﻮن ﻣﻌﺎشﮔـﺬار و ﺑﯿﺶﺗﺮ از ﭘﯿﺶﺗﺮ در‬
‫اﻋﺘﺒﺎر و اﻗﺘﺪار او ﻣﺒﺎﻟﻐﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﻮد‪ «9» .‬در آن اوان »‪ «10‬ﮐﻪ ﺷﺎﻫﺰاده ﺣﺴﯿﻦ ﻗﻠﯽ ﺧﺎن ﺑﻨﺎﺑﺮ اﻏﻮا و ﺗﻠﺒﯿﺲ ﺑﻌﻀﯽ از اراذل »‪ «11‬و اوﺑﺎش‬
‫و وﺳﻮﺳﻪ ﻣﺤّﻤـ ﺪ وﻟﯽ ﺧﺎن‪ ،‬ﺳـﺮدار ﻋﺮاق‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﮔﺬﺷﺖ‪ ،‬از ﺟﺎده ﺻﻮاب ﻋﺪول ﻧﻤﻮده ﻣﺮﺣﻠﻪﭘﯿﻤﺎي وادي ﻋﺼـﯿﺎن و ﻃﻐﯿﺎن ﮔﺮدﯾﺪ‪.‬‬
‫ﭘﺮﺗﻮ اﯾﻦ ﺧﺒﺮ در دار اﻟﻤﻠـﮏ ﺗﺒﺮﯾﺰ ﺳـﺎﻣﻌﻪاﻓﺮوز ﭘﺎدﺷـﺎه ﺑﺎ ﻋـﺪل و ﺗﻤﯿﺰ ﮔﺸـﺘﻪ‪ ،‬ﭼﻮن ﻫﻨﻮز اّول ﺟﻠﻮس ﻫﻤﺎﯾﻮن و ﻣﺰاج ﻣﻤﻠﮑﺖ ﭼﻨـﺪان‬
‫اﺳﺘﻘﺎﻣﺘﯽ ﻧﺪاﺷﺖ‪ ،‬اﮐﺜﺮي »‪ «12‬اﻣﺮاي ﻗﺰﻟﺒﺎﺷﯿﻪ‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﺷﯿﻮه دوﻫﻮاﯾﯽ و ﻫﻨﮕﺎﻣﻪﻃﻠﺒﯽ ﻋﺎدت دﯾﺮﯾﻨﻪ اﯾﺸﺎن اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻌﻀﯽ ﺑﺎﻟّﻄﺒﻊ و ﺑﺮﺧﯽ‬
‫ﺑﺎﻟّﺘﺒﻊ »‪ «13‬ﺧﻮاﻫﺸـﻤﻨﺪ ﺷـﻬﺰاده ﺣﺴﯿﻦ ﻗﻠﯽ ﺧﺎن ﺑﻮد‪ .‬اﯾﻦ »‪ «14‬ﻣﻌﻨﯽ ﺑﻪ ﮐﻨـﺎﯾﻪ و ﺗﺼـﺮﯾﺢ ﺑﻪ وﺳﺎﻃﺖ ﺑﻌﻀـﯽ از دوﻟﺖﺧﻮاﻫﺎن ﻣﻌﺮوض‬
‫راي ﺷﺎﻫﻨﺸـﺎه ﺑﺤﺮوﺑﺮ ﮔﺮدﯾـﺪ »‪ «15‬و ﻟﯿﮑـﻦ از ﻏـﺎﯾﺖ ﺗﻤﮑﯿﻦ و وﻗـﺎر ﺑﻪ روي ﻫﯿـﭻﮐﺲ ﻧﯿـﺎورده‪ ،‬ﺳـﻠﯿﻤﺎن ﺧـﺎن را ﺑـﺎ اﮐـﺜﺮ ﻏﺎزﯾـﺎن و‬
‫ﺗﻔﻨﮕﭽﯿﺎن‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪ :‬ﮔﺮت ﺻﺪ ﺷﻮد ﺳﺎل و ﻋﻤﺮت دوﯾﺴﺖ‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﻠﮏ‪ :‬و ﺣﺸﻢ‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪ :‬ﻗﺎﺟﺎرﯾﻪ اﻣﺘﯿﺎز‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪ :‬ﻫﻤﯿﺸﻪ ﻣﻌﺰز و ﻣﺤﺘﺮم‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﺮد ﻋﯿﺎش ﺷﺎﻋﺮﭘﯿﺸﻪ ﻇﺮﯾﻒ ﺧﻮشﻣﺸﺮب و ﺑﻪ ادﻣﺎن ﺷﺮب ﻣﺒﺘﻼ ﺑﻮد‪ .‬ﻫﻤﻮاره اوﻗﺎت و ﺧﺎﺻﻪ زﻧﺪﮔﺎﻧﯿﺶ ﺑﻪ ﺷﺮب ﻣﺪام‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪» :‬ﺧﻮشﻟﻬﺠﻪ« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪ :‬ﺧﻮشﺳﯿﻤﺎي‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺞ‪ :‬ﺳـﯿﻤﻦ ﺑﺮ ﻣﺼـﺮوف ﺑﻮد و در ﻋﻬﺪ ﺧﺎﻗﺎن ﻣﺮﺣﻤﺖ ﺳـﺮﺷﺖ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺑﻪ ﺳﺮداري ﮔﯿﻼﻧﺎت و ﺣﮑﻮﻣﺖ رﺷﺖ ﻣﺄﻣﻮر ﺑﻮده‪ ،‬در اﯾﺎم‬
‫ﻓﺮﻣﺎﻧﻔﺮﻣﺎﯾﯽ ﭘﺎدﺷﺎه‪.‬‬
‫)‪ .(9‬ﻣﺞ‪ :‬ﻓﺮﻣﻮدهاﻧﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(10‬ﻣﺞ‪ :‬زﻣﺎن‪.‬‬
‫)‪ .(11‬ﻣﺞ‪ :‬ارزال‪.‬‬
‫)‪ .(12‬ﻣﺞ‪ :‬اﮐﺜﺮ‪.‬‬
‫)‪ .(13‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﺮﺧﯽ ﺑﻪ ﻃﺒﯿﻌﺖ دﯾﮕﺮان‪.‬‬
‫)‪ .(14‬ﻣﺞ‪ :‬و اﯾﻦ‪.‬‬
‫)‪ .(15‬ﻣﺞ‪ :‬راي اﻧﻮر ﭘﺎدﺷﺎه ﻫﻔﺖ ﮐﺸﻮر ﺷﺪه‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪233 :‬‬
‫اﯾﻼت و وﻻﯾﺘﯽ ﺑﻪ ﺟﻬﺖ دﻓﻊ ﻓﺘﻨﻪ ﺳـﺮﮐﺸﺎن آذرﺑﺎﯾﺠﺎن در آﻧﺠﺎ ﮔﺬاﺷﺘﻪ‪ ،‬ﺧﻮد ﺑﺎ ﻓﻮﺟﯽ از دﻻوران ﻋﺮﺻﻪ »‪ «1‬ﮐﺎرزار ﮐﻪ ﻏﺒﺎر ﻣﻌﺮﮐﻪ‬
‫را ﺳﺮﻣﻪ »‪ «2‬دﯾﺪه‪ ،‬آرزو ﻣﯽداﻧﺴـﺘﻨﺪ »‪ ،«3‬ﻋﺰﯾﻤﺖ ﺑﻪ ﺻـﻮب »‪ «4‬ﻋﺮاق ﻧﻤﻮده‪ 88) ،‬اﻟﻒ( وﺟﻬﻪ ﻫّﻤﺖ ﺑﺮ اﻓﻨﺎء و اﻋـﺪام دﺷـﻤﻦ ﺧﺎﻧﮕﯽ‬
‫ﮔﻤﺎﺷﺘﻪ‪ «5» ،‬ﺑﻪ ﻃﺮﯾﻘﯽ ﮐﻪ اﯾﻤﺎﺋﯽ ﺑﺮ آن ﺷﺪ از ﻣﺴﺎﻋﺪت ﺑﺨﺖ ﺑﻠﻨﺪ آن ﻗﻀـّﯿﻪ ﺷـﮕﺮف ﺑﻪ اﺳﻬﻞ وﺟﻮه »‪ «6‬ﺻﻮرت ﺗﯿﺴﺮ ﯾﺎﻓﺘﻪ‪ «7» ،‬در‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 244‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫آن اﺛﻨﺎ ﺳـﻠﯿﻤﺎن ﺧﺎن را ﺳﻮداي ﻓﺎﺳـﺪ ﺧﻮدﺳـﺮي »‪ «8‬ﺑﻪ ﮐـﺎخ دﻣـﺎغ راه ﯾﺎﻓﺘﻪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﻮس ﺳـﺮوري و ﻓﺮﻣﺎﻧـﺪﻫﯽ و ﺑﻪ اﺳـﺘﻈﻬﺎر ﯾﮕﺎﻧﮕﯽ و‬
‫ﻣﻮاﺣﺪت »‪ «9‬ﺳـﺮدار ﻋﺮاق و ﻣﻮاﻓﻘﺖ »‪ «10‬ﺷـﻬﺰاده ﺣﺴـﯿﻦ ﻗﻠﯽ ﺧﺎن ﻋﻠﻢ اﺳﺘﺒﺪاد اﻓﺮاﺷﺘﻪ‪ «11» ،‬ﺑﻪ اﻇﻬﺎر ﻋﺘﻮ و ﻋﺼـﯿﺎن »‪ «12‬ﻣﺒﺎدرت‬
‫ﻧﻤﻮده ﺑﺎ ﺧﻮاﻧﯿﻦ و اﯾﻼت و ﺗﻤﺎﻣﯽ ﺳﺮﮐﺮدﮔﺎن »‪ «13‬ﮐﻪ ﻫﻤﯿﺸﻪ ﻃﺎﻟﺐ آﺷﻮب و اﻧﻘﻼب ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﻫﻢﻋﻬﺪ »‪ «14‬ﺷﺪه‪ ،‬ﺑﻌﺪ ﺑﻪ دلﺟﻮﯾﯽ‬
‫ﺳﺮﮐﺮدﮔﺎن و ﺧﻮاﻧﯿﻦ وﻻﯾﺘﯽ ﭘﺮداﺧﺖ‪ .‬ﺧﻮاﻧﯿﻦ وﻻﯾﺘﯽ ﻇﺎﻫﺮا ﺑﻨﺎﺑﺮ ﻣﻘﺘﻀﺎي وﻗﺖ ﺑﺎ او ﻣﻤﻬـﺪ ﺷـﺪه‪ ،‬ﺑﺎﻃﻨﺎ ﻫّﻤﺖ ﺑﺮ ﻣﺤﺎﻓﻈﺖ او ﮔﻤﺎﺷـﺘﻪ‬
‫ﺷﺒـﺎﻧﻪروز از ﭘﺎس او ﻏﺎﻓﻞ ﻧﺒﻮدﻧـﺪ‪ ،‬ﮐﯿﻔّﯿﺖ اﻣﻮر و راي »‪ «15‬ﻓﺎﺳﺪ ﺳـﻠﯿﻤﺎن ﺧﺎن در ﺣﻮاﻟﯽ در ﺟﺰﯾﻦ »‪ «16‬ﻣﻌﺮوض راي اﺷﺮف ﮔﺸﺘﻪ‬
‫ﺣﮑﻢ ﻗﻀـﺎ ﻧﻔﺎذ »‪ «17‬ﺑﻪ ﺳـﺮاﻓﺮازي ﮐﻞ ﺧﻮاﻧﯿﻦ و ﺳـﺮﮐﺮدﮔﺎن ﺷـﺮف ﺻﺪور »‪ «18‬ﯾـﺎﻓﺖ ﮐﻪ ﻣﻘﯿـﺪ ﺑﻪ »‪ «19‬ﺣﺮﮐﺖ ﺳـﺮدار آذرﺑﺎﯾﺠﺎن‬
‫ﻧﺸﺪه‪ ،‬ﻫﺮﮐﺪام ﺑﻪ اﻧﻔﺮاده‪ ،‬دﺳﺘﻪﺟﺎت ﺧﻮد را ﺑﺮداﺷﺘﻪ‪ ،‬ﺑﻪ رﮐﺎب ﻧﺼﺮت اﻧﺘﺴﺎب اﺷﺮف واﻻ »‪ «20‬ﺳﺮاﻓﺮاز ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺳﻮاره اﯾﻼت ﺑﻪ ﻣﺤﺾ وﺻﻮل ﻓﺮﻣﺎن ﻗﻀﺎ ﺟﺮﯾﺎن ﭘﺎدﺷﺎﻫﯽ‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﻋﺎدت اﯾﺸﺎن اﺳﺖ‪ ،‬ﻋﻬﺪ ﺳـﺮدار »‪ «21‬را ﮐﻪ ﻣﺜﺎﺑﻪ ِإﱠن َأْوَﻫَﻦ اﻟ ْﺒُﯿُﻮِت‬
‫ﻟََﺒﯿُْﺖ اﻟ َْﻌﻨَْﮑﺒُﻮِت )‪ (124‬ﺑﻮد ﺷﮑﺴﺘﻪ‪ ،‬ﺑﻪ درﺑﺎر ﭘﺎدﺷﺎﻫﯽ‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪ :‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻪ‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪ :‬ﺗﻮﺗﯿﺎي‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﯽﭘﻨﺪاﺷﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪ :‬ﻋﻄﻒ ﻋﻨﺎن ﺑﻪ ﺳﻤﺖ‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪ :‬ﮔﻤﺎﺷﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪ :‬وﺟﻬﯽ‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪ :‬ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﻪ‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺞ‪» :‬ﺧﻮدﺳﺮي« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(9‬ﻣﺞ‪» :‬ﻣﻮاﺣﺪت« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(10‬ﻣﺞ‪] :‬ا[ ﺗﻔﺎق‪.‬‬
‫)‪ .(11‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﺮاﻓﺮاﺷﺘﻪ‪.‬‬
‫)‪ .(12‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﻪ اﻇﻬﺎر ﮐﻠﻤﻪ ﻋﺼﯿﺎن‪.‬‬
‫)‪ .(13‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﺎ ﺧﻮاﻧﯿﻦ و ﺳﺮﮐﺮدﮔﺎن اﯾﻼت‪.‬‬
‫)‪ .(14‬ﻣﺞ‪ :‬ﻫﻢﻗﺴﻢ‪.‬‬
‫)‪ .(15‬ﻣﺞ‪ :‬ﭼﻮن راي‪.‬‬
‫)‪ .(16‬ﻣﻠﮏ‪ :‬ﺑﻪ ﺟﺎي اﯾﻦ ﮐﻠﻤﻪ ﺟﺎي ﺧﺎﻟﯽ اﺳﺖ‪.‬‬
‫)‪ .(17‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﻔﺎد‪.‬‬
‫)‪ .(18‬ﻣﺞ‪ :‬ﻧﻔﺎذ‪.‬‬
‫)‪ .(19‬ﻣﻠﮏ‪ :‬ﺑﻪ ﻗﯿﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(20‬ﻣﺞ‪ :‬اﺷﺮف ﻫﻤﺎﯾﻮن‪.‬‬
‫)‪ .(21‬ﻣﻠﮏ‪ :‬ﺳﺮدر‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪234 :‬‬
‫ﺷﺘﺎﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬و ﻟﯿﮑﻦ ﭘﯿﺎدﮔﺎن رﮐﺎﺑﯽ »‪ «1‬وﻻﯾﺘﯽ ﺑﻪ ﺗﻮّﻫﻢ آﻧﮑﻪ »‪ «2‬ﻣﺒﺎدا ﺳﺮدار ﺑﻨﺎﺑﺮ ﺧﻮﻓﯽ ﮐﻪ ﺑﺮ ﺿﻤﯿﺮ »‪ «3‬او اﺳﺘﯿﻼ ﯾﺎﻓﺘﻪ‪ ،‬ﻓﺮار ﺑﺮ ﻗﺮار »‪«4‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 245‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫اﺧﺘﯿﺎر و ﺑﻪ ﻣﻌﺎﻧﺪﯾﻦ و اﺷـﺮار آذرﺑﺎﯾﺠﺎن ﭘﯿﻮﺳﺘﻪ‪ ،‬از ﻧﻮ ﻓﺘﻨﻪ ﺣﺎدث ﺷﻮد‪ ،‬دﺳﺖ از ﻣﺤﺎﻓﻈﺖ او ﺑﺮﻧﺪاﺷﺘﻪ‪ ،‬ﺧﻮاﻫﯽ ﻧﺨﻮاﻫﯽ ﺑﯽاﺧﺘﯿﺎر او را‬
‫ﺑﻪ درﺑﺎر ﺟﻢ اﻗﺘﺪار رﺳﺎﻧﯿﺪﻧﺪ و ﺳﺮدار از ﮔﺮد راه آﻣﺪه‪ ،‬ﺑﻪ اﺻﻄﺒﻞ ﺧﺎّﺻﻪ ﭘﻨﺎه ﺑﺮده‪ ،‬در ﺳﺮ ﮐﻤﻨﺪ ﺑﻪ ﻃﺮﯾﻖ ﻋﺎﺻﯿﺎن ﻧﺸﺴﺖ‪ .‬از آﻧﺠﺎ ﮐﻪ‬
‫ﻋﻔﻮ ﺧﻄـﺎﭘﻮش ﭘﺎدﺷﺎه ﻫﻔﺖ ﮐﺸﻮر ﺷﺎﻣﻞ ﺣﺎل ﮔﻨﻪﮐﺎران »‪ «5‬و ﻋﺎﺻـﯿﺎن ﺑﻮد‪ ،‬از ﺳﺮ ﺟﺮاﯾﻢ و زﻟّﺎت »‪ «6‬او ﮔﺬﺷـﺘﻪ‪ ،‬ﮐﺮده او را ﻧﺎﮐﺮده‬
‫اﻧﮕﺎﺷـﺘﻪ‪ ،‬ﺧﻠﻌﺖ ﻋﻔـﻮ و اﺣﺴـﺎن ﺑﺮ او »‪ «7‬ﭘﻮﺷـﯿﺪه‪ ،‬ﺑـﺎﻟﻤّﺮه از ﺣﺮﮐـﺎت ﻧﺎﻣﻼـﯾﻢ او اﻏﻤـﺎض ﻋﯿﻦ ﻓﺮﻣﻮده‪ ،‬درﯾﻦ »‪ «8‬ﻣــّﺪت ﻧﯿﺰ در ﻋﯿﻦ‬
‫ﮐﺎﻣﺮاﻧﯽ روزﮔﺎر ﻣﯽﮔﺬراﻧﯿﺪ‪ 88) «9» .‬ب( ﺗﺎ اﯾﻨﮑﻪ در ﻫﻤﯿﻦ ﺳﺎل ﺑﺪرود اﯾﻦ ﺟﻬﺎن ﻓﺎﻧﯽ ﮐﺮده‪ ،‬ودﯾﻌﺖ ﺣﯿﺎت ﺑﻪ ﻣﻘﺘﻀﺎي اﺟﻞ ﺳﭙﺮد‪:‬‬
‫اﮔﺮ ﺻـﺪ ﺑﻤـﺎﻧﯽ و ﮔﺮ ﺻـﺪ ﻫﺰارﮐﻪ ﻣﺮگ اﺳﺖ آﺧﺮ ﺳـﺮاﻧﺠﺎم ﮐـﺎر ﻟﻬـﺬا ﺑﻪ ﻣﻘﺘﻀﺎي اواﻣﺮ ﻋﻠﯿﻪ ﻧﻌﺶ او را ﺑﻪ ﻧﺠﻒ اﺷـﺮف ﻧﻘﻞ و در‬
‫ﺟﻮار روﺿﻪ ﻓﺎﯾﺾ اﻻﻧﻮار اﺳـﺪ اﻟّﻠﻪ اﻟﻐﺎﻟﺐ ﻏﺎﻟﺐ ﮐﻞ ﻏﺎﻟﺐ و ﻣﻄﻠﻮب ﮐﻞ ﻃﺎﻟﺐ‪ -‬ﻋﻠﯽ ﺑﻦ اﺑﯽ ﻃﺎﻟﺐ‪ -‬ﻋﻠﯿﻪ اﻟﺼـﻠﻮة و اﻟﺴـﻼم‪ -‬ﻣﺪﻓﻮن‬
‫ﺳﺎﺧﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫وﻗﺎﯾﻊ ﺳﺎل ﻫﻤﺎﯾﻮنﻓﺎل اودﺋﯿﻞ و اﺳﺘﯿﺼﺎل و اﺿﻤﺤﻼل ﻃﻮاﯾﻒ »‪ «10‬ﺗّﮑﻪ ﻃﮋن ﺑﻪ ﻣﻌﺎوﻧﺖ و ﯾﺎري رّب ﺟﻠﯿﻞ »‪«11‬‬
‫ﻧﻮروز ﻓﯿﺮوز اﯾﻦ ﺳـﺎل ﻓﺮﺧﻨـﺪه ﻓﺎل در ﻫﯿﺠـﺪﻫﻢ ﺷـﻬﺮ ذي ﺣﺠـﮥ اﻟﺤﺮام اودﺋﯿﻞ »‪ «12‬ﺗﺮﮐﯿﻪ‪ ،‬ﻣﻄـﺎﺑﻖ ﺳـﻨﻪ ﯾﮏﻫﺰار و دوﯾﺴﺖ و ﺑﯿﺴـﺖ‬
‫ﻫﺠﺮي »‪ ،«13‬آﻓﺘـﺎب ﻋﺎﻟﻢﺗـﺎب ﺑﻪ ﺑﯿﺖ اﻟّﺸـ ﺮف ﺣﻤـﻞ ﺧﺮاﻣﯿـﺪه‪ ،‬ﺟﻬﺎﻧﯿﺎن را ﺻـﻼي ﻋﯿﺶ و ﮐﺎﻣﺮاﻧﯽ درداد‪ ،‬ﺷﺎﻫﺰاده ﻧﺼـﺮتﮐﯿﺶ ﺑﻪ‬
‫دﺳﺘﻮر ﺳﺎل ﭘﯿﺶ‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪» :‬رﮐﺎﺑﯽ« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪ :‬اﯾﻨﮑﻪ‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪ :‬ﺿﻤﺎﯾﺮ‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪ :‬ﻗﺮار ﺑﺮ ﻓﺮار‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪ :‬ﻋﺎﻣﻪ ﮔﻨﻬﮑﺎران‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪» :‬زﻻت« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﺮو‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺞ‪ :‬و درﯾﻦ‪.‬‬
‫)‪ .(9‬ﻣﺞ‪ :‬زﻧﺪﮔﺎﻧﯽ ﻣﯽﮐﺮد‪.‬‬
‫)‪» .(10‬ﻃﻮاﯾﻒ« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(11‬ﻣﺞ‪ :‬از »ﺑﻪ ﻣﻌﺎوﻧﺖ ‪ «...‬ﺗﺎ اﯾﻨﺠﺎ را ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(12‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﻄﺎﺑﻖ اودﺋﯿﻞ‪.‬‬
‫)‪ .(13‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﻮاﻓﻖ ﺳﻨﻪ ‪ 1219‬ﺳﻨﻪ ﻋﺸﺮﯾﻦ و ﻣﺎﺗﺎن ﺑﻌﺪ اﻻﻟﻒ ﻣﻦ ﻫﺠﺮت اﻟﻨﺒﻮّﯾﻪ‪) .‬ﺑﻌﺪا ﺑﻪ آن ﺗﺴﻌﻪ اﺿﺎﻓﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪(.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪235 :‬‬
‫ﺟﺸﻦ ﻣﻠﻮﮐﺎﻧﻪ ﻃﺮح اﻧﺪاﺧﺘﻪ‪ ،‬ﺻﻐﯿﺮ و ﮐﺒﯿﺮ را ﺑﻪ ﻣﻮاﯾﺪ ﻓﻮاﺿﻞ و اﺣﺴﺎن ﻋﻤﯿﻢ »‪ «1‬ﺑﻬﺮهور و وﺿﯿﻊ و ﺷﺮﯾﻒ را ﺑﻪ ﻫّﻤﺖ »‪ «2‬ﺑﺎذل و ﻃﺒﻊ‬
‫ﺟﻮاد ﺗﻮاﻧﮕﺮ ﺳـﺎﺧﺖ و ﺟﻤﯿﻊ اﻣﺮا و ﺧﻮاﻧﯿﻦ و ﻓﻀـﻼ و ارﺑﺎب ﻋﻤﺎﯾﻢ را ﺑﻪ ﺧﻠﻌﺖ ﻓﺎﺧﺮ ﺳـﺮاﻓﺮاز و ﺑﺮ و دوش ﻣﺴـﺘﻌﺪﯾﻦ را ﺑﻪ ﺗﺸـﺮﯾﻔﺎت‬
‫ﮔﺮاﻧﻤـﺎﯾﻪ آراﺳـﺘﻪ‪ ،‬ﺑﯿﻦ اﻻﮐﻔﺎ ﺷـﺮف اﻣﺘﯿﺎز ﺑﺨﺸـﯿﺪهاﻧﺪ و از ﺟﺎﻧﺐ ﭘﺎدﺷﺎه ﻫﻔﺖ ﮐﺸﻮر ﻧﯿﺰ ﺑﻪ ﻃﺮﯾﻖ ﻣﻌﻬﻮد ﺧﻠﻌﺖ ﺳـﻨﮕﯿﻦرﻧﮕﯿﻦ و ﭘﻨﺞ‬
‫ﻫﺰار ﺗﻮﻣـﺎن ﻋﺮاﻗﯽ »‪ «3‬زر ﻣﺴـﮑﻮك ﺑﻪ اﻧﻌـﺎم ﺷـﺎﻫﺰاده واﻻﺟـﺎه ﻣﻘّﺮر و ﺑﻪ ﺟﻬﺖ اﻣﺮا و ﺧﻮاﻧﯿﻦ ﺧﺮاﺳﺎﻧﯽ و رﮐﺎﺑﯽ ﻧﯿﺰ ﺑﻪ دﺳـﺘﻮر ﺧﻼع‬
‫ﻓﺎﺧﺮه ﻣﺮﺣﻤﺖ و ﺑﻪ ﻣﺼـﺤﻮب ﺣﺴـﯿﻦ ﺧﺎن ﺳﺮدار ﮐﻪ ﺑﻌﺪ از ﻣﺮاﺟﻌﺖ از اﻧﺘﻈﺎم اﻣﺮ »‪ «4‬ﻏﻮرﯾﺎن‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ رﻗﻢ زد ﮐﻠﮏ اﻇﻬﺎر ﮔﺮدﯾـﺪ‪،‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 246‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫ﻣﺄﻣﻮر ﺑﻪ درﺑﺎر ﭘﺎدﺷﺎﻫﯽ »‪ «5‬ﺷـﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ارﺳﺎل ﯾﺎﻓﺘﻪ‪ ،‬ﺳﺘﺮ ﻋﻈﻤﯽ‪ ،‬واﻟـﺪه ﺣﺴﻦ ﻋﻠﯽ ﻣﯿﺮزاي واﻟﯽ ﻣﻤﺎﻟﮏ ﻓﺎرس ﻧﯿﺰ ﺣﺴﺐ اﻻﻣﺮ اﻻﻋﻠﯽ‬
‫ﺑﻪ ﻋﺰم زﯾﺎرت ﺳﻠﻄﺎن ﮐﺸﻮر ارﺗﻀﺎ »‪ «6‬و اﺣﺘﺒﺎ‪ ،‬ﻋﻠﯽ ﺑﻦ ﻣﻮﺳﯽ اﻟﺮﺿﺎ‪ -‬ﻋﻠﯿﻪ اﻟﺴﻼم‪ «7» -‬و ﺷﻮق ﻣﻼﻗﺎت ﻗﺮة اﻟﻌﯿﻦ ﺳﻠﻄﻨﺖ ﮐﺒﺮي‪«8» ،‬‬
‫اﺑﻮ اﻟﻨﺼـﺮ ﻣﺤّﻤﺪ وﻟﯽ ﻣﯿﺮزا‪ ،‬از ﻃﻬﺮان ﺑﻪ اﺗﻔﺎق ﺳﺮدار ﻋﺰﯾﻤﺖ ارض ﻓﯿﺾ ﺑﻨﯿﺎن ﻧﻤﻮده‪ ،‬در ﺑﯿﺴﺖ و ﺷﺸﻢ ﺷﻬﺮ ﻣﺤﺮم اﻟﺤﺮام رﺑﺎط ﻃﺮق‬
‫را ﮐﻪ ﺑﻪ ﺧﻠﻌﺖﭘﻮﺷﺎن اﺷﺘﻬﺎر ﯾﺎﻓﺘﻪ »‪ ،«9‬اﻗﺎﻣﺖ ﻧﻤﻮد‪.‬‬
‫ﺣﺴﯿﻦ ﺧﺎن )‪ 89‬اﻟﻒ( ﺳـﺮدار از ﮔﺮد راه ﻋﺰﯾﻤﺖ ﺗﻘﺒﯿﻞ رﮐﺎب ﻇﻔﺮ ﻫﻤﺮاه ﻧﻤﻮده‪ ،‬ﺑﻪ ﺳـﻌﺎدت ﺣﻀﻮر ﺳﺎﻃﻊ اﻟﻨﻮر ﺑﻬﺮهﻣﻨـﺪ و ﺑﻪ ﻣﮑﺎرم‬
‫ﺧﺴﺮواﻧﻪ ﻋﻨﺎﯾﺖ ﭘﯿﻮﻧﺪ ﮔﺮدﯾﺪ‪ «10» .‬ﭼﻮن ﺳﺎﻋﺖ ورود دو ﺛﻠﺚ از ﺷﺐ ﮔﺬﺷـﺘﻪ ﺗﻌﯿﯿﻦ ﺷﺪه ﺑﻮد »‪ «11‬اﻣﺮ واﻻﺷﺮف ﻧﻔﺎذ ﯾﺎﻓﺖ ﮐﻪ ﺳﺘﺮ‬
‫ﻋﻈﻤﯽ در ﺳﺎﻋﺖ ﻣﺰﺑﻮر »‪ «12‬داﺧﻞ ﺷﻬﺮ ﮔﺮدﻧﺪ »‪ «13‬و از اﯾﻨﺠﺎ ﺧﻮاﺟﻪﺳﺮاﯾﺎن و ﻫﻮدج »‪ «14‬و ﻣﺤﻤﻞ روان ﺳﺎﺧﺘﻪ‪ ،‬در ﻣﻮﻋﺪ ﻣﻘّﺮره‪،‬‬
‫ﭘﺮدﮔﯿﺎن »‪ «15‬ﺳﺮادق »‪ «16‬اﺟﻼل را از آﻧﺠﺎ ﺳﻮار و در ﮐﻤﺎل ﻋّﺰت و اﻋﺘﺒﺎر داﺧﻞ ﺣﺮم‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪» :‬ﻋﻤﯿﻢ« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪ :‬ﻫّﻤﻢ‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﻠﮏ‪ :‬ﻋﺮاق‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪» :‬اﻣﺮ« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﻠﮏ‪ :‬ﺷﺎﻫﯽ‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﻠﮏ‪ :‬ارﺗﻀﯽ‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﻠﮏ‪» :‬ﻋﻠﯿﻪ اﻟﺴﻼم« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺞ‪» :‬ﮐﺒﺮي« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(9‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﺤﺮم اﻟﺤﺮام ‪ 1220‬رﺑﺎط ﺧﻠﻌﺖﭘﻮﺷﺎن را ﮐﻪ ﺑﻪ ﻃﺮق اﺷﺘﻬﺎر دارد‪ ،‬ﻣﻘﯿﻢ‪.‬‬
‫)‪ .(10‬ﻣﺞ‪ :‬و ﺑﻪ ﻣﮑﺎرم ﺗﻔﻘﺪات ﺧﺪﯾﻮاﻧﻪ و ﻋﻨﺎﯾﺎت ﺧﺴﺮواﻧﻪ ]ﻧﺎﺧﻮاﻧﺎ[ ﮔﺮدﯾﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(11‬ﻣﺞ‪ :‬در دو ﺛﻠﺚ ﮔﺬﺷﺘﻪ ﻧﯿﮏ ﺑﻮد‪.‬‬
‫)‪ .(12‬ﻣﺞ‪ :‬ﺳﺘﺮ ﻋﻈﻤﯽ از آﻧﺠﺎ ﮐﻮﭼﯿﺪه‪.‬‬
‫)‪ .(13‬ﻣﺞ‪ :‬ﮔﺮدد‪.‬‬
‫)‪ .(14‬ﻣﻠﮏ‪» :‬و ﻫﻮدج« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(15‬ﻣﺞ‪» :‬ﭘﺮدﮔﯿﺎن« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(16‬ﻣﺞ‪ :‬ﺳﺮادﻗﺎت‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪236 :‬‬
‫ﻣﺤﺘﺮم ﮔﺮداﻧﯿﺪﻧﺪ »‪ «1‬و »‪ «2‬ازﯾﻦ ﻃﺮف ﻧﯿﺰ ﻣﻬـﺪ ﻋﻠﯿـﺎ و ﺳـﺘﺮ ﮐﺒﺮي‪ «3» ،‬واﻟﺪه ﻣﻌﻈﻤﻪ ﺷـﻬﺰاده ﻧﺼـﺮت اﻧﺘﻤﺎ‪ ،‬و ﺳﺎﯾﺮ ﺣﺠﻠﻪﻧﺸـﯿﻨﺎن ﺗﺘﻖ‬
‫ﻋﺼـﻤﺖ ﺑﻪ ﻋﺰم زﯾـﺎرت و ﻣﻼﻗـﺎت ﺳﺘﺮ ﻋﻈﻤﯽ »‪ «4‬رواﻧﻪ روﺿﻪ ﻣﺘـﺒﺮﮐﻪ ﺳـﺪره »‪ «5‬ﻣﺮﺗﺒﻪ ﺧﻠـﺪآﺳﺎ ﺷـﺪه‪ ،‬ﭼﺸﻢ ﺟﻬﺎنﺑﯿﻦ را ﺑﻪ دﯾـﺪار‬
‫ﯾﮑﺪﮔﺮ روﺷﻦ و ﺑﻌﺪ از ﺗﻠﺜﯿﻢ ﻋﺘﺒﻪ ﻋﻠﯿﻪ و ﻟﻮازم زﯾﺎرت »‪ «6‬ﺑﻪ دوﻟﺖﺧﺎﻧﻪ ﻣﺒﺎرﮐﻪ ﺧﺮاﻣﯿﺪه‪ ،‬دﯾﺪه آرزو را ﺑﻪ ﻃﻠﻌﺖ »‪ «7‬ﻧﻮردﯾﺪه ﺧﻼﻓﺖ‬
‫ﻣﻨّﻮر ﺳﺎﺧﺖ و از اﯾﻦﺟﺎﻧﺐ ﺑﻪ ﻋﻮاﻃﻒ ﺑﯽﮐﺮان ﺷﺎﻫﺰاده ﺑﺎ ﻋّﺰ و ﺷﺄن »‪ «8‬اﺧﺘﺼﺎص ﯾﺎﻓﺘﻪ‪ ،‬از رﻧﺞ راه ﺑﺮآﺳﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺻﺒﺎح آنروز »‪ «9‬ﺷﺎﻫﺰاده ﺑﻠﻨﺪاﺧﺘﺮ ﺑﻪ آﯾﯿﻦ ﺷﺎﯾﺴـﺘﻪ و ﻃﺮﯾﻖ ﺳﺎل ﮔﺬﺷـﺘﻪ ﺑﺎ ﮐﻮﮐﺒﻪ ﺳـﻠﻄﺎﻧﯽ ﻧﺰول اﺟﻼل »‪ «10‬ﺑﻪ اﺳﺘﻘﺒﺎل ﺧﻠﻌﺖ ﻣﻬﺮ‬
‫ﻃﻠﻌﺖ ﭘﺎدﺷـﺎﻫﯽ ﺑﻪ ﺧﻠﻌﺖﭘﻮﺷﺎن ارزاﻧﯽ و در آﻧﺠﺎ ﺑﻪ روش ﻋﯿـﺪ ﻧﻮروز ﺷـﯿﺮﯾﻨﯽ و ﺷـﯿﻼن ﮐﺸـﯿﺪه‪ ،‬ﺑﻌـﺪ از آن ﺧﻠﻌﺖ آﻓﺘﺎبﻃﻠﻌﺖ را‬
‫ﭘﻮﺷـﯿﺪه‪ ،‬ﻋﺎزم ﺷـﻬﺮ ﮔﺮدﯾﺪﻧـﺪ و درﯾﻦ ﻣﺮﺗﺒﻪ از ﺷـﻬﺮ اﻟﯽ ﺧﻠﻌﺖﭘﻮﺷﺎن ﮐﻪ ﻗﺮﯾﺐ ﺳﻪ ﻓﺮﺳﺦ اﺳﺖ‪ ،‬ﮐﺜﺮت و ازدﺣﺎﻣﯽ دﺳﺖ داد ﮐﻪ راه‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 247‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫ﻋﺒﻮر ﺳﻮاره و ﭘﯿﺎده ﻣﺴﺪود ﺑﻮد و ﻫﺮدﯾﺪه ﮐﻪ آن ﮐﺜﺮت و ﺟﻤﻌّﯿﺖ را دﯾﺪه‪ ،‬ﺗﻌﺠﺐ ﻣﯽﻧﻤﻮد‪ «11» .‬ﺧﻼع ﻓﺎﺧﺮه و اﺳﺒﺎن ﯾﺮاقﻣﯿﻨﺎ ﮐﻪ ﺑﻪ‬
‫ﺟﻬﺖ اﻣﺮا و ﺧﻮاﻧﯿﻦ ﻣﺮﺣﻤﺖ ﺷـﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﺗﻤـﺎﻣﯽ را ﺑﻪ ﻧﻈﺮ اﻣﻌﺎن »‪ «12‬درآورده‪ ،‬ﺑﻪ ﻓﺮاﺧﻮر ﺣـﺎل ﻫﺮﯾﮏ ﭼﯿﺰي ﮔﺮاﻧﺒﻬﺎ ﺑﺮ آﻧﻬﺎ اﻓﺰوده‪،‬‬
‫ﻋﻨﺎﯾﺖ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ »‪ «13‬و از آﻧﺠﺎ ﺷﮑﺎرﮐﻨﺎن ﻋﻄﻒ ﻋﻨﺎن ﺑﻪ ﻣﺴﺘﻘﺮ ﻋّﺰ و ﺷﺄن ﻓﺮﻣﻮده‪ ،‬ﺑﻪ ﺳﺎن ﻟﺸﮑﺮ و ﯾﺮاقﮔﯿﺮي ﻋﺴﺎﮐﺮ ﭘﺮداﺧﺘﻪ‪ ،‬وﺟﻬﻪ‬
‫ﻫّﻤﺖ »‪ «14‬ﺑﺮ اﺳﺘﯿﺼﺎل و اﺿـﻤﺤﻼل ﻓﺮﻗﻪ ﺿـﻼﻟﺖ ﻣﺂل ﺗّﮑﻪ ﺷﻮﻣﯿﻪ ﻣﺼـﺮوف داﺷـﺘﻨﺪ و ﺑﻪ ﺟﻬﺖ اﯾﻨﮑﻪ از ﺧﺎرج ﺧﺒﺮ ﺑﻪ آن ﮔﺮوه )‪89‬‬
‫ب( ﺿﻼﻟﺖﺳـﯿﺮ ﻧﺮﺳـﺪ و ﺑﯽﺧـﺒﺮ آﻧﭽﻪ ﻣﻄﻤـﺢ ﻧﻈﺮ ﺧﯿﺮ اﺛﺮ و ﻣﮑﻨﻮن ﺧـﺎﻃﺮ »‪ «15‬اﻧـﻮر اﺳﺖ‪ ،‬از ﻣﮑﻤﻦ ﻏﯿﺐ ﺑﻪ ﻋﺮﺻﻪ ﻇﻬـﻮر رﺳـﯿﺪه‪،‬‬
‫ﺑﺎﻟﻤّﺮه آن ﻓﺌﻪ ﻃﺎﻏﯿﻪ را ﭘﺎﯾﻤﺎل ﺳﻢ ﺳﺘﻮر ﻋﺴﺎﮐﺮ ﻣﻨﺼﻮر ﻧﻤﻮده ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬در‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪ :‬ﮔﺮداﻧﻨﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪» :‬و« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪ :‬ﺧﺪر ﻣﻌﻠﯽ‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﻠﮏ‪ :‬ﮐﺒﺮي‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪ :‬ﺳﺪر‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪ :‬ﺗﻠﺜﯿﻢ ﻗﻮاﻋﺪ زﯾﺎرت‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪ :‬ﻃﻠﻌﺖ ﻫﻤﺎﯾﻮن‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺞ‪» :‬ﺷﺎﻫﺰاده ﺑﺎ ﻋّﺰ و ﺷﺄن« ﻧﺪارد‪) .‬ﺟﺎي ﺧﺎﻟﯽ(‬
‫)‪ .(9‬ﻣﺞ‪» :‬روز« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(10‬ﻣﺞ‪ :‬اﺟﻼل را‪.‬‬
‫)‪ .(11‬ﻣﺞ‪ :‬ﻧﻤﻮد‪.‬‬
‫)‪ .(12‬ﻣﺞ‪ :‬اﻣﻌﺎن و اﯾﻘﺎن‪.‬‬
‫)‪ .(13‬ﻣﺞ‪ :‬ﻓﺮﻣﻮدهاﻧﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(14‬ﻣﺞ‪ :‬ﻫﻤﺖ را‪.‬‬
‫)‪ .(15‬ﻣﺞ‪ :‬ﺿﻤﯿﺮ‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪237 :‬‬
‫ﻇﺎﻫﺮ آوازه »‪ «1‬ﯾﻮرش ﺗﺮﺷـﯿﺰ را ﮔﻮشزد ﺧﺎص و ﻋﺎم ﻧﻤﻮده‪ ،‬ﮔﺮوهﮔﺮوه از ﻋﺴﺎﮐﺮ ﻧﺼـﺮتﭘﮋوه ﮐﻪ ﺑﻪﺳﺎن ﻣﻬﺮﺳﺎن ﻣﯽﮔﺬﺷـﺘﻨﺪ‪ ،‬اﻣﺮ‬
‫ﻣﯽﺷﺪ »‪ «2‬ﮐﻪ در دﻫﻨﻪ ﮐﻮه ﻃﺮق ﺟﻤﻊ ﺷـﺪه‪ ،‬آﻧﺠﺎ را ﻣﻌﺴـﮑﺮ ﻫﻤﺎﯾﻮن ﺳﺎزﻧـﺪ و ﻓﻮجﻓﻮج در آﻧﺠﺎ ﻣﺠﺘﻤﻊ ﺷﺪه‪ ،‬ﺑﻌﺪ آﻧﭽﻪ ﻧﺼﺐ اﻟﻌﯿﻦ‬
‫ﺧﺎﻃﺮ ﻋﺎﻃﺮ اﺳﺖ ﺑﻪ ﻇﻬﻮر رﺳﯿﺪه ﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺳﮑﻨﺪر ﮐﻪ ﺑﺎ ﺷﺮﻗﯿﺎن ﺣﺮب »‪ «3‬داﺷﺖدر ﺧﯿﻤﻪ ﮔﻮﯾﻨﺪ ﺑﺮ ﻏﺮب »‪ «4‬داﺷﺖ‬
‫ﭼﻮ »‪ «5‬ﺑﻬﻤﻦ ﺑﻪ زاﺑﻞ ﻫﻤﯽ ﺧﻮاﺳﺖ ﺷـﺪﭼﭗ آوازه اﻓﮑﻨـﺪ و از راﺳﺖ ﺷﺪ و ﻟﯿﮑﻦ ﺑﻪ ﻣﻀـﻤﻮن »‪» «6‬ﮐـﻞ ﺧﺎﺋﻦ ﺧﺎﺋﻒ« ﻃﺎﯾﻔﻪ ﺗّﮑﻪ ﮐﻪ‬
‫ﺳﺎﺑﻘـﺎ ﻣﻨﺸـﺄ ﺟﺴـﺎرﺗﯽ ﺷـﺪه ﺑﻮدﻧـﺪ‪ ،‬ﺷﺐ و روز از اﻋﻤﺎل ﺧﻮد ﻧﺎدم و ﻣﺘﻮّﻫﻢ »‪ «7‬ﺑﻮده‪ ،‬ﻣﯽداﻧﺴـﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﻋﻨﻘﺮﯾﺐ ﺟﺰاي اﻋﻤـﺎل اﯾﺸﺎن را‬
‫روزﮔﺎر در ﮐﻨﺎرﺷﺎن ﺧﻮاﻫﺪ ﻧﻬﺎد‪ «8» ،‬ﻟﺤﻈﻪاي آﺳﻮده ﻧﺒﻮدﻧﺪ و دﻣﯽ آرام ﻧﺪاﺷـﺘﻨﺪ‪ ،‬داﯾﻢ از ﺑﯿﻢ ﺗﯿﻎ اﻧﺘﻘﺎم ﺷﻬﺰاده ﻇﻔﺮ ﻓﺮﺟﺎم ﻫﺮاﺳﺎن‬
‫و ﺻﻮرت ﻣﺮگ »‪ «9‬را ﻫﻤﻮاره در آﯾﯿﻨﻪ ﺧﯿﺎل ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﯽﻧﻤﻮدﻧﺪ‪ .‬درﯾﻦ اﺛﻨﺎ ﮐﻪ ﺧﺒﺮ اﺟﺘﻤﺎع ﻋﺴﺎﮐﺮ ﻧﺼـﺮتﭘﯿﺮا ﺑﻪ ﻣﺴﺎﻣﻊ اﯾﺸﺎن رﺳﯿﺪ‪،‬‬
‫ﺑﺮ ﺧﻮد ﯾﻘﯿﻦ ﻧﻤﻮدﻧﺪ »‪ «10‬ﮐﻪ اﯾﻦ ﺗﻬﯿﻪ ﺑﻪ ﺟﻬﺖ ﯾﻮرش دﺷﺖ ﺧﻮاﻫـﺪ ﺑﻮد‪ .‬ﻗّﻮت واﻫﻤﻪ ﺑﺮ اﯾﺸﺎن ﻣﺴـﺘﻮﻟﯽ ﺷﺪه‪ ،‬ﺧﻮدﺑﻪﺧﻮد ﺷﮑﺴـﺘﻪ و‬
‫ﭘﺮﯾﺸـﺎن ﺑﻪ ﻣﯿﺎن »‪ «11‬ﻗـﻢ و اﻗﺼـﺎي دﺷـﺖ ﮐـﻪ ﺳﺮاﺳـﺮ رﯾـﮓ روان اﺳـﺖ‪ ،‬روان ﺷﺪﻧـﺪ‪ .‬ﭼـﻮن ﮐﯿﻔّﯿﺖ ﺣﺮﮐﺖ آن ﮔﺮوه ﺑﺮ راي اﻧـﻮر‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 248‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫ﻣﻨﮑﺸﻒ ﺷـﺪ‪ ،‬آن اراده را در ﻋﻘﺪه ﺗﺄﺧﯿﺮ اﻧﺪاﺧﺘﻪ‪ ،‬اﻣﺮ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ ﮐﻪ اﻓﻮاج ﻇﻔﺮ ﻣﻮرود از ﻃﺮق ﺣﺮﮐﺖ و رواﻧﻪ »‪ «12‬ﻧﯿﺸﺎﺑﻮر ﺷﻮﻧﺪ »‪«13‬‬
‫ﺗﺎ آن ﮔﺮوه ﺑﺎﻟﻤّﺮه ﺧﺎﻃﺮ ازﯾﻦ رﻫﮕـﺬر ﺟﻤﻊ ﻧﻤﻮده‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﮑﺎن و ﯾﻮرت اﺻـﻠﯽ ﺧﻮد ﻣﻌﺎودت ﻧﻤﺎﯾﻨـﺪ »‪ «14‬و ﻣـﺪت ﯾﮏ ﻣﺎه ازﯾﻦ ﻣﻘﺪﻣﻪ‬
‫ﮔﺬﺷﺘﻪ‪ ،‬ﺗﺮﮐﻤﺎﻧﯿﻪ ﺗّﮑﻪ را ﻓﯽ اﻟﺠﻤﻠﻪ اﻃﻤﯿﻨﺎﻧﯽ ﺣﺎﺻﻞ ﻧﻤﻮده‪ ،‬ﺑﻪ ﮐﻨﺎر‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﻠﮏ‪» :‬آوازه« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪ :‬اﻣﺮ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﺎ ﻣﺼﺮﯾﺎن ﺟﻨﮓ‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪ :‬ﮐﻪ در‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪ :‬ﭼﻪ‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪ :‬ﻧﻈﺮ ﺑﻪ ﻣﺪﻟﻮل‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪ :‬ﺧﺎﺋﻒ‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺞ‪ :‬اﻋﻤﺎل اﯾﺸﺎن ﻋﺎﯾﺪ روزﮔﺎر اﯾﺸﺎن ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(9‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﺮگ ﺧﻮد‪.‬‬
‫)‪ .(10‬ﻣﺞ‪ :‬ﮐﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(11‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﻪ ﺳﻤﺖ‪.‬‬
‫)‪ .(12‬ﻣﺞ‪ :‬ﻋﺎزم‪.‬‬
‫)‪ .(13‬ﻣﺞ‪ :‬ﺷﺪه‪.‬‬
‫)‪ .(14‬ﻣﺞ‪ :‬ﻋﻮد ﺑﻪ ﻣﮑﺎن اﺻﻠﯽ و ﯾﻮرت ﻗﺪﯾﻤﯽ ﺧﻮد ﮐﻪ ﻟﺐ رود ﻃﮋن اﺳﺖ ﻧﻤﻮده ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪238 :‬‬
‫رود ﻃﮋن ﮐﻪ ﯾﻮرت ﻗـﺪﯾﻤﯽ آﻧﻬـﺎ ﺑﻮد ﻣﺴـﮑﻦ ﺳﺎﺧﺘﻪ‪ ،‬اّﻣﺎ »‪ «1‬ﻟﺤﻈﻪاي از ﺧﻮد ﻏﺎﻓـﻞ و از اﺧﺒـﺎرات اﯾﻦ ﺣـﺪود ذاﻫﻞ ﻧﻤﯽﺑﻮدﻧـﺪ و »‪«2‬‬
‫ﻓﻮﺟﯽ از ﭘﺮدﻻن ﺗّﮑﻪ ﻣﻌﺒﺮ ﭼﻬﭽﻪ »‪ «3‬را ﻗﺮاوﻟﮕـﺎه ﺳﺎﺧﺘﻪ‪ ،‬ﻫﻤﻮاره در ﺗﯿﻘﻆ و اﻧﺘﺒﺎه ازﯾﻦ ﻃﺮف آﮔﺎه )‪ 90‬اﻟﻒ( ﺑﻮدﻧﺪ و ﺳﮑﻨﻪ آﺧﺎل و‬
‫دوﺷﺎخ )‪ (125‬و ﺳﺎﯾﺮ ﺻﺤﺮاﻧﺸـﯿﻨﺎن را ﺑﻪ ﻣﻌﺎوﻧﺖ و ﻣﻈﺎﻫﺮت ﺧﻮد ﺧﻮاﻧﺪه‪ ،‬ﺑﻨﺎﺑﺮ ﻏﯿﺮت »‪ «4‬و ﻋﺼﺒّﯿﺖ اﺟﺘﻤـﺎع ﻣﻌﻘﻮﻟﯽ ﺑﻪ ﺟﻬﺖ اﯾﺸﺎن‬
‫دﺳﺖ داده‪ ،‬اﯾﻦ دﻓﻌﻪ ﺑﺮ ﺧﻮد ﻗﺮار دادﻧﺪ ﮐﻪ اﮔﺮ اﻣﺮي ﺣﺎدث ﺷﻮد‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﯿﺌﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ در ﻣﻘﺎم دﻓﻊ آن ﺑﺮآﯾﻨﺪ‪«5» .‬‬
‫ﻣﻨﻬﯿﺎن ﺧﺒﺮ اﺟﺘﻤﺎع و اﺗّﻔﺎق »‪ «6‬اﯾﺸﺎن را ﺑﻪ ﻋﺮض ﺷﺎﻫﺰاده ﮐﺎﻣﮑﺎر رﺳﺎﻧﯿﺪه‪ ،‬از ﺟﺎﻧﺐ ﻋﺮاق ﻧﯿﺰ اﺧﺒﺎرات ﻃﺎﯾﻔﻪ ﮐﻔﺮه روﺳﯿﻪ و ﺣﺮﮐﺖ‬
‫آﻧﻬﺎ »‪ «7‬از ﺗﻔﻠﯿﺲ و ﮔﻨﺠﻪ ﺑﻪ ﺟﺎﻧﺐ »‪ «8‬اﯾﺮوان و ﻣﺄﻣﻮر ﺷﺪن ﻧﺎﯾﺐ اﻟّﺴﻠﻄﻨﻪ ﻋﺒﺎس ﻣﯿﺮزا ﺑﻪ ﻋﺰم رزم و دﻓﻊ اﯾﺸﺎن و ﺗﺤﺮﯾﮏ ﻟﻮاي ﻇﻔﺮ‬
‫اﻟﺘﻮا »‪ «9‬ﺑﻪ ﻧّﯿﺖ ﻣـﺪاﻓﻌﻪ آن ﻓﺮﻗﻪ ﺿـﻼﻟﺖ ﭘﯿﺮا »‪ «10‬ﺑﻪ ﺳـﻤﺖ آذرﺑﺎﯾﺠﺎن ﻣﻌﺮوض راي ﺷـﻬﺰاده ﻧﺼـﺮت ﺑﻨﯿﺎن »‪ «11‬ﺷـﺪه‪ ،‬ﻟﻬﺬا‪ ،‬اّوﻻ ﺑﻪ‬
‫ﺟﻬﺖ اﻃﻤﯿﻨـﺎن ﺧﺎﻃﺮ ﺗّﮑﻪ و ﺛﺎﻧﯽ ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ﺗـﺪارك راه و رواﻧﻪ ﮐﺮدن ﺳﺘﺮ ﻋﻈﻤﯽ ﭼﻨـﺪ روزي ﺗﻐﺎﻓﻞ »‪ «12‬ﻓﺮﻣﻮده‪ ،‬ﻣﻬﺪ ﻋﻠﯿﺎ »‪ «13‬را در‬
‫دوﯾﻢ ﺷﻬﺮ رﺑﯿﻊ اﻻوﻟﯽ »‪ «14‬ﺑﺎ ﺗﻨﺴﻮﻗﺎت ﻻﯾﻖ و ﺗﺪارﮐﺎت واﻓﺮ رواﻧﻪ‪ ،‬و ﻫﺮﯾﮏ از »‪ «15‬ﺧﺪم و ﺣﺸﻢ ﺳﺘﺮ ﻣﻌﻈﻢ را »‪ «16‬ﺟﺪاﮔﺎﻧﻪ »‪«17‬‬
‫ﺑﻪ اﻧﻌﺎﻣﺎت ﺷﺎﯾﺴـﺘﻪ ﻣﻐّﺰز و ﮐﺎﻣﯿﺎب ﻓﺮﻣﻮده »‪ ،«18‬ﻣﺮﺧﺺ ﺳﺎﺧﺘﻨﺪ‪ .‬وﻗﺎﯾﻊ »‪ «19‬ﺧﺮاﺳﺎن و »‪ «20‬اراده ﺧﺎﻃﺮ اﺷﺮف را ﮐﻤﺎﮐﺎن ﻣﻌﺮوض‬
‫راي ﺷﺎﻫﻨﺸﺎه ﺟﻬﺎﻧﯿﺎن و ﻋﺮﯾﻀﻪ را ﻣﺼﺤﻮب ﭼﺎﭘﺎران ﻗﻤﺮ ﺳﯿﺮ اﻧﻔﺎذ درﺑﺎر ﺳﭙﻬﺮ‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪ :‬ﺣﯿﺺ و ﺑﯿﺺ ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺗّﮑﻪ ﻓﯽ اﻟﺠﻤﻠﻪ اﻃﻤﯿﻨﺎﻧﯽ ﺑﻪ ﻫﻢ رﺳﺎﻧﯿﺪه ﻣﺮاﺟﻌﺖ ﺑﻪ ﯾﻮرت ﻗﺪﯾﻢ ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪ ،‬و ﻟﯿﮑﻦ‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪ :‬ﻧﺒﻮده‪.‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 249‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫)‪ .(3‬ﻣﻠﮏ‪» :‬ﻣﻌﺒﺮ ﭼﻬﭽﻪ« ﻧﺪارد‪ .‬ﺑﻪ ﺟﺎي آن ﺟﺎي ﺧﺎﻟﯽ ﻫﺴﺖ‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪» :‬ﻏﯿﺮت و« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪ :‬آن ﻫﺎﯾﻠﻪ ﺑﺮآﻣﺪه ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪ :‬اﺳﺘﻘﺮار‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪ :‬اﯾﺸﺎن‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﻪ ﺳﻤﺖ‪.‬‬
‫)‪ .(9‬ﻣﺞ‪ :‬دﻓﻊ اﯾﺸﺎن از ﻣﮑﻤﻦ ﻋّﺰ و ﺷﺄن و ﺗﺤﺮﯾﮏ ﻣﺎﻫﭽﻪ ﻃﻮق ﻇﻔﺮﭘﯿﮑﺮ‪.‬‬
‫)‪ .(10‬ﻣﺞ‪ :‬ﺳﯿﺮ‪.‬‬
‫)‪ .(11‬ﻣﺞ‪ :‬ﺷﻬﺰاده ﻇﻔﺮ اﻧﺘﻤﺎ‪.‬‬
‫)‪ .(12‬ﻣﺞ‪ :‬ﺗﺠﺎﻫﻞ‪.‬‬
‫)‪ .(13‬ﻣﺞ‪ :‬ﺳﺘﺮ ﻋﻈﻤﯽ‪.‬‬
‫)‪ .(14‬ﻣﺞ‪ :‬رﺑﯿﻊ اﻻوﻟﯽ ‪.1220‬‬
‫)‪ .(15‬ﻣﺞ‪» :‬ﻫﺮﯾﮏ از« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(16‬ﻣﺞ‪» :‬را« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(17‬ﻣﺞ‪ :‬ﺟﺪاﮔﺎﻧﻪ ﺑﻪ ﻓﺮاﺧﻮر ﺣﺎل‪.‬‬
‫)‪ .(18‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﻐﺰز و ﻣﮑﺮم‪.‬‬
‫)‪ .(19‬ﻣﺞ‪ :‬و وﻗﺎﯾﻊ‪.‬‬
‫)‪ .(20‬ﻣﺞ‪ :‬و ﺣﻘﯿﻘﺖ اراده‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪239 :‬‬
‫اﻗﺘﺪار ﺳﺎﺧﺘﻪ »‪ ،«1‬در دوازدﻫﻢ ﺷـﻬﺮ رﺑﯿﻊ اﻻوﻟﯽ »‪ «2‬ﺣﮑﻢ اﺷـﺮف واﻻ ﺑﻪ ﺳـﺮﻓﺮازي ﺣﺴﯿﻦ ﺧﺎن ﺳﺮدار ﮐﻪ در آن اوﻗﺎت ﺣﺴﺐ اﻻﻣﺮ‬
‫»‪ «3‬ﻗﻀﺎ ﺷـﻌﺎر در ﻣﯿﺎﻧﻪ دﯾﺰآﺑﺎد »‪ «4‬و ﻗﺪﻣﮕﺎه )‪ (126‬ﻧﺸﺴـﺘﻪ‪ ،‬ﻣﻨﺘﻈﺮ وﺻﻮل ﺣﮑﻢ ﻣﺤﮑﻢ ﻗﺪر آﺛﺎر »‪ «5‬ﺑﻮد‪ ،‬ﺻﺎدر ﮔﺮدﯾـﺪ ﮐﻪ از آﻧﺠﺎ‬
‫ﺣﺮﮐﺖ و ﺷـﺒﺎﻧﻪ آﻣﺪه در ﺷﺮﯾﻒآﺑﺎد اﺳﺐ »‪ «6‬ﺟﻮ داده‪ ،‬ﺳﻮار ﺷﺪه از »‪ «7‬ﺑﯿﺎﺑﺎن ﻏﯿﺮ ﻣﻌﺒﺮ »‪ «8‬ﻋﺎزم درﺑﻨﺪ ﻣﺰدوران ﺷﻮد »‪ «9‬ﮐﻪ ازﯾﻦ‬
‫ﻃﺮف ﻧﯿﺰ اﻋﻼـم آﺳـﻤﺎن ﺧﺮام ﺑﻪ ﻋﺰم ﮔﻮﺷـﻤﺎل ﺗّﮑﻪ ﺗﯿﺮه ﺳـﺮاﻧﺠﺎم از ﻣﻘﺮ »‪ «10‬ﺟﻼﻟﺖ ﺑﻪ ﺣﺮﮐﺖ آﻣـﺪه‪ ،‬در درﺑﻨﺪ ﻣﺰدوران ﺷـﺮﻓﯿﺎب‬
‫رﮐﺎب ﻧﺼﺮتﻧﺸﺎن »‪ «11‬و ﻣﻠﺤﻖ ﺑﻪ ﻣﻌﺴﮑﺮ ﻓﯿﺮوزي اﻧﺘﺴﺎب ﮐﺮد و »‪ «12‬ﺳﺮدار ﺣﺴﺐ اﻻﻣﺮ ﺷﻬﺰاده ﻧﺎﻣﺪار ﻣﻌﻤﻮل و از راه ﺑﯿﺎﺑﺎن رواﻧﻪ‬
‫ﻣﺰدوران و در آﻧﺠـﺎ ﺑﺎ ﺟﻤﯿﻊ ﺳـﺮان و ﺳـﺮﮐﺮدﮔﺎن ﺑﻪ ﻗﻮاﯾﻢ ﺳـﺮﯾﺮ اﺷـﺮف ﺳـﺮاﻓﺮاز )‪ 90‬ب( ﺷﺪﻧـﺪ »‪ ،«13‬و در ﭼﻬـﺎردﻫﻢ ﺷـﻬﺮ ﻣﺰﺑﻮر‬
‫ﺷﺎﻫﺰاده »‪ «14‬ﻣﻈﻔﺮ ﻣﻨﺼـﻮر »‪ «15‬ﺑـﺎ ﻓﻮﺟﯽ از ﺑﻬـﺎدران ﻧـﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﻫﺮﯾـﮏ روز ﻣﺼـﺎف را ﺑﻬـﺘﺮ از ﺷﺐ زﻓـﺎف ﻣﯽداﻧﺴـﺘﻨﺪ ﺑﻪ ﻋﺰم رزم‬
‫ﻣﺨﺎﻟﻔﯿﻦ »‪ «16‬دﯾﻦ ﻣﺒﯿﻦ ﻋﺎزم ﻫﻨﮕﺎﻣﻪ آراﯾﯽ »‪ «17‬ﻧﺒﺮد و ﮐﯿﻦ ﺷﺪه‪ ،‬ﺑﻪﺟﻬﺖ ﻋﺒﻮر از درﺑﻨﺪ‪ ،‬ﻏﺎزﯾﺎن را ﻓﻮجﻓﻮج ﺑﻪ ﺳﺮﮐﺮدﮔﯽ ﺧﻮاﻧﯿﻦ‬
‫ﺻﺎﺣﺐ ﺗﻤﮑﯿﻦ »‪ «18‬از ﻗﺒﯿـﻞ ﻣﺤّﻤـ ﺪ ﺧـﺎن ﻗﺎﺟﺎر‪ ،‬ﻧﺎﯾﺐ اﻻﯾﺎﻟﻪ ﺧﺮاﺳﺎن‪ «19» ،‬و ﻣﺤّﻤـ ﺪ ﺣﺴـﯿﻦ ﺧﺎن ﺳـﺮدار و اﻣﯿﺮ ﮔﻮﻧﻪ ﺧﺎن اﯾﻠﺨﺎﻧﯽ‬
‫زﻋﻔﺮاﻧﻠﻮ و ﻣﺤّﻤـ ﺪ ﺧـﺎن ﺑﯿﮕﻠﺮ ﺑﯿﮕﯽ ﻫﺰاره و اﻣﯿﺮ ﻗﻠﯿـﭻ ﺧـﺎن ﺗﯿﻤﻮري اوﯾﻤـﺎق ﺑﯿﮕﯽ و ﻣﺤﺴﻦ ﺧـﺎن ﻗﺮاﯾﯽ و ﻟﻄﻒ ﻋﻠﯽ ﺧﺎن دّره ﺟﺰي‬
‫»‪ «20‬و ﺳـﻌﺎدت ﻗﻠﯽ ﺧﺎن ﺑﻐﺎﯾﺮي و ﺑﯿﺮام ﻋﻠﯽ ﺧﺎن ﮐﯿﻮاﻧﻠﻮ و ﻋﺒﺎس ﺧﺎن ﻗﻮﻟﻠﺮ آﻗﺎﺳـﯽ و اﺣﻤﺪ ﺧﺎن اﯾﺸﯿﮏ آﻗﺎﺳﯽ »‪ «21‬رواﻧﻪ و ﺿﺒﻂ‬
‫ﺻﻔﻮف ﻟﺸﮑﺮ‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪ :‬ﮐﻤﺎﮐﺎن ﺑﻪ درﺑﺎر ﺳﭙﻬﺮ ﻣﺪار اﻋﻠﯽ ﺧﺎﻗﺎﻧﯽ ﻋﺮﺿﻪ داﺷﺖ و ﺑﻪ ﻣﺼﺤﻮب ﭼﺎﭘﺎر ﻗﻤﺮ ﺳﯿﺮ ﻣﺄﻣﻮر ﺑﻪ ﺳﺪه ﻋﺮش ﺳﺮﯾﺮ اﻋﻠﯽ ﻧﻤﻮده‪.‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 250‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫)‪ .(2‬رﺑﯿﻊ اﻻوﻟﯽ ‪.1220‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪ :‬اوان ﺣﺴﺐ اﻟﺤﮑﻢ‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺘﻦ‪ :‬دﯾﺰﺑﺎد‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪ :‬ﻗﺪر ﮐﺮدار‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪» :‬اﺳﺐ« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪ :‬از راه‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺞ‪ :‬و ﻏﯿﺮ ﻣﻌﺒﺮ‪.‬‬
‫)‪ .(9‬ﻣﺞ‪ :‬در ﺑﻨﺪ ﻣﺬدوران ﮔﺮدﯾﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(10‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﮑﻤﻦ‪.‬‬
‫)‪ .(11‬ﻣﻠﮏ‪» :‬ﻧﺼﺮتﻧﺸﺎن« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(12‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﻌﺴﮑﺮ ﻫﻤﯿﻮن ﮔﺮدد‪.‬‬
‫)‪ .(13‬ﻣﻠﮏ‪» :‬ﺷﺪﻧﺪ« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(14‬ﻣﺞ‪ :‬ﺷﻬﺰاده‪.‬‬
‫)‪ .(15‬ﻣﺞ‪ :‬و ﻣﻨﺼﻮر‪.‬‬
‫)‪ .(16‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن‪.‬‬
‫)‪ .(17‬ﻣﺞ‪ :‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻪ‪.‬‬
‫)‪ .(18‬ﻣﺞ‪ :‬ﺻﺎﺣﺐ وﺟﻮد‪.‬‬
‫)‪ .(19‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﻤﻠﮑﺖ ﺧﺮاﺳﺎن‪.‬‬
‫)‪ .(20‬ﻣﺞ‪ :‬درﺟﺰي‪.‬‬
‫)‪ .(21‬ﻣﺞ‪ :‬آﻗﺎﺳﯽﺑﺎﺷﯽ‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪240 :‬‬
‫ﺑﻪ ﻋﻬﺪه »‪ «1‬اﻫﺘﻤﺎم ﻣﺤّﻤﺪ رﺑﯿﻊ ﺧﺎن ﻗﻮر ﯾﺴﺎول ﺑﺎﺷـﯽ و ﻣﺤّﻤﺪ ﺧﺎن ﻧﺴﻘﭽﯽﺑﺎﺷـﯽ و ﯾﺴﺎوﻻن و ﻧﺴﻘﭽﯿﺎن ﻣﻘّﺮر ﮔﺮدﯾﺪ »‪ «2‬ﮐﻪ ﻫﺮﯾﮏ‬
‫ﺑﻪ آﯾﯿﻦ ﺷﺎﯾﺴـﺘﻪ در ﮐﻤﺎل آراﺳﺘﮕﯽ از ﻣﻌﺒﺮ درﺑﻨﺪ ﺑﻪ »‪ «3‬ﻧﻬﺎﯾﺖ ﺣﺰم ﻋﺒﻮر و در ﻓﻀﺎي درﺑﻨﺪ ﭼﻬﭽﻪ ﻟﺸـﮑﺮ ﺑﺮاﻧﻐﺎر و ﺟﻮاﻧﻐﺎر ﻫﺮﮐﺪام‬
‫در ﻣﺤﻞ ﺧﻮد ﻗﺮار و اﺳﺘﻘﺮار ﯾﺎﻓﺘﻪ‪ ،‬ﻫﯿﭻ آﻓﺮﯾﺪه را ﻗﺪرت آن ﻧﺒﻮد ﮐﻪ از ﺻﻒ ﺧﻮد ﺧﺎرج و ﺑﻪ ﺻﻒ دﯾﮕﺮ داﺧﻞ ﺷﻮد‪«4» .‬‬
‫اﺑﺮاﻫﯿﻢ ﺧﺎن »‪ «5‬ﻗﺮاﺗﮑﻨﯽ ﺑــﺎ دو ﻧﻔﺮ »‪ «6‬ﺳـﺎﻟﻮر و ﺳﺎروق »‪ «7‬ﮐﻪ راهﻧﻤﺎي ﺳـﭙﺎه ﻣﻨﺼﻮر ﺑﻮدﻧـﺪ »‪ «8‬ﺑـﻪ ﻫﻤﺮاﻫﯽ ﻗﺮاوﻻـن از ﭘﯿﺶ رﻓﺘﻪ‪،‬‬
‫ﻫﻤﯿﻦﮐﻪ ﻗﺮﯾﺐ ﺑﻪ درﺑﻨﺪ ﭼﻬﭽﻪ رﺳـﯿﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺳـﯿﺎﻫﯽ ﻗﺮاول ﺗﺮﮐﻤﺎﻧﯿﻪ ﻃﮋن »‪ «9‬از دور ﻧﻤﻮدار ﺷـﺪه‪ ،‬ﻗﺮاوﻻن ﭼﻮن ﻣﺄﻣﻮر ﺑﻪ ﺟـﺪال ﻧﺒﻮدﻧﺪ‪،‬‬
‫ﺟﻠﻮ ﮐﺸﯿﺪه‪ ،‬ﺷﻬﺰاده ﺑﻠﻨﺪاﻗﺒﺎل را از وﺟﻮد ﻗﺮاول دﺷﻤﻦ ﺧﺒﺮ »‪ «10‬ﮐﺮدﻧﺪ و ﻣﻌﺮوض داﺷﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻗﺪر ﺳﯿﺼﺪ ﭼﻬﺎر ﺻﺪ ﺳﻮار ﻧﺎﻣﺪار و‬
‫ﺑﻬـﺎدران ﮐﺎري ﺗّﮑﻪ ﻗﺮار و »‪ «11‬ﺑﻪ ﻗـﺪر ده دوازده ﻫﺰار ﮔﻮﺳـﻔﻨﺪ اﯾﺸـﺎن در ﭼﺮاﮔﺎه داﻣﻦ ﮐﻮه »‪ «12‬و ﻋﻠﻔﺰار ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺧﺴـﺮو دﺷﻤﻦ‬
‫ﺷﮑﺮ ﺑﻌﺪ از اﺳـﺘﻤﺎع اﯾﻦ ﺧﺒﺮ ﺑﺎ ﻓﻮﺟﯽ از ﻣﺒﺎرزان ﮐﻪ ﺣﺎﺿـﺮرﮐﺎب ﻧﺼـﺮت اﻧﺘﺴﺎب ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺟﻠﻮرﯾﺰ ﺑﻪ ﺳـﺮوﻗﺖ آن ﺑﺮﮔﺸـﺘﻪﺑﺨﺘﺎن »‪«13‬‬
‫رﺳﯿﺪه‪ ،‬ﺑﻪ ﺳﺘﯿﺰ و آوﯾﺰ ﻣﺸﻐﻮل ﮔﺸﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺳﻮاران ﺗّﮑﻪ ﺑﻪ ﻗـﺪر ﻣﻘـﺪور ﭘـﺎي ﺛﺒـﺎت اﻓﺸـﺮده‪ ،‬ﻗـﺪم ﺟﺴـﺎرت ﭘﯿﺶ ﻧﻬﺎده‪ ،‬ﮐﻪ از ﭼﻬﺎر ﺟﺎﻧﺐ »‪ «14‬درﯾـﺎي ﺑﻼ ﻣﻮاج و دﻟﯿﺮان ﻟﺸـﮑﺮ‬
‫ﻓﯿﺮوزي اﺛﺮ ﺗﯿﻎ اﻧﺘﻘـﺎم از ﻧﯿﺎم ﮐﺸـﯿﺪه »‪ 91) ،«15‬اﻟـﻒ( ﺑﻪ ﻃﺮﻓـﮥ اﻟﻌﯿﻨﯽ ﺟﻤﯿﻊ آن ﻣﺨـﺬوﻻن ﻏﺮﯾﻖ ﻟّﺠﻪ ﻓﻨـﺎ و ﻣﺤﺼﻮر ﻟﺸـﮑﺮ ﻇﻔﺮ اﻧﺘﻤﺎ‬
‫ﮔﺮدﯾﺪﻧﺪ‪ «16» .‬ﭼﻮن‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 251‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﻪ ﻋﻬﺪه و‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﻘﺮر ﺷﺪه و اﻣﺮ ﮔﺮدﯾﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪ :‬در‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪ :‬ﻫﯿﭻ آﻓﺮﯾﺪهاي از ﺻﻒ ﺧﻮد ﺧﺎرج و داﺧﻞ ﺑﻪ ﺻﻒ دﯾﮕﺮ ﻧﺸﻮد‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪ :‬اﺑﺮاﻫﯿﻢ ﻧﺎم‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪ :‬دو ﻧﻔﺮ از‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪ :‬ﺳﺎرق‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﻮدهاﻧﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(9‬ﻣﺞ‪ :‬ﻗﺮاول ﺗّﮑﻪ ﻃﮋن‪.‬‬
‫)‪ .(10‬ﻣﺞ‪ :‬ﺧﺒﺮدار‪.‬‬
‫)‪ .(11‬ﻣﺞ‪ :‬ﺗّﮑﻪ در داﻣﻦ ﮐﻮه ﭼﻬﭽﻪ ﻗﺮار‪) .‬ﺳﭙﺲ ﺑﻪ اﻧﺪازه ﯾﮏ ﮐﻠﻤﻪ ﺟﺎي ﺧﺎﻟﯽ ﻫﺴﺖ(‬
‫)‪ .(12‬ﻣﺞ‪» :‬داﻣﻦ ﮐﻮه« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(13‬ﻣﻠﮏ‪» :‬ﺑﺨﺘﺎن« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(14‬ﻣﻠﮏ‪ :‬ﺟﻮاﻧﺐ‪.‬‬
‫)‪ .(15‬ﻣﺞ‪ :‬درﯾﺎي ﺑﻼ ﻣﺘﻮﺟﻪ آن ﺗﯿﺮهروزان ﺷﺪه دﻟﯿﺮان ﻟﺸﮑﺮ ﺗﯿﻎ اﻧﺘﻘﺎم از ﻧﯿﺎم ﺑﯿﺮون آورده‪.‬‬
‫)‪ .(16‬ﻣﺞ‪ :‬ﻓﻨﺎ و ﻗﺒﻞ ﺻﺤﺮاي ﻋﻨﺎ ﮔﺮدﯾﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪241 :‬‬
‫ﺑﯽاﻋﺘﺪاﻟﯽ »‪ «1‬ﺳﺎﺑﻘـﺎ از آن ﮔﺮوه ﻧﺴــﺒﺖ ﺑـﻪ ﻋﺴـﺎﮐﺮ ﻧﺼــﺮتﭘﮋوه ﻋﻠﯽ اﻟﻐﻔﻠـﻪ رو داده ﺑـﻮد‪ ،‬ﺗﻤـﺎﻣﯽ از ﮐﯿﻨـﻪ دﯾﺮﯾﻨـﻪ ﻧﻔﺜـﻪ ﺟﮕﺮ و در‬
‫ﺧﺼﻢاﻓﮑﻨﯽ از ﺷـﯿﺮ ژﯾـﺎن دﻟﯿﺮﺗﺮ ﺑﻮدﻧـﺪ‪ ،‬ﯾﮑﯽ از آن ﺟﻤﺎﻋﺖ را ﻣﺠﺎل دم زدن ﻧـﺪاده‪ ،‬اﺣـﺪي از آن ورﻃﻪ ﺟﺎن ﺑﻪ ﺳـﻼﻣﺖ ﻧﺒﺮده‪«2» ،‬‬
‫آﻧﭽﻪ در اﺻـﻞ ﻣﻌﺮﮐﻪ ﺑﻪ ﻗﺘـﻞ رﺳـﯿﺪه و آﻧﭽﻪ ﮔﺮﻓﺘﺎر ﺷـﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﻏﺎزﯾﺎن ﺷﯿﺮﺷـﮑﺎر ﺑﯽاﺧﺘﯿﺎر ﺑﻪ ﺿـﺮب ﻧﯿﺰه و ﺧﻨﺠﺮ رﻫﻨﻮرد ﺳـﻔﺮ ﺳـﻘﺮ‬
‫ﮐﺮدﻧﺪ »‪ ،«3‬ﻣﺘﻨﻔﺴـﯽ ﺑﺎﻗﯽ ﻧﻤﺎﻧـﺪ و در آنروز ﭼﻮن ﺳﻮاره ﺳﺎﻟﻮر و ﺳﺎروق ﻧﯿﺰ داﺧﻞ ﻟﺸـﮑﺮ ﻇﻔﺮ اﺛﺮ ﺑﻮدﻧﺪ »‪ ،«4‬ﻫﻤﯿﻦﮐﻪ ﮐﺎر را ﺑﺪﯾﻦ‬
‫ﻣﻨﻮال دﯾﺪﻧﺪ ﺑﻪ ﯾﻘﯿﻦ داﻧﺴـﺘﻨﺪ ﮐﻪ دّﯾﺎري از آن ﻓﺮﻗﻪ ﺿـﻼﻟﺖ ﺷﻌﺎر از دم ﺗﯿﻎ دﻟﯿﺮان ﻗﺰﻟﺒﺎش ﺟﺎن ﺑﻪ در »‪ «5‬ﻧﺨﻮاﻫﻨﺪ ﺑﺮد‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮ ﻋﺼﺒّﯿﺖ‬
‫رو ﺑﻪ ﺿـﻼﻟﺖ و ﮔﻤﺮاﻫﯽ آورده‪ ،‬ﺑـﺎ اﯾﻨﮑﻪ از آﻧﺠـﺎ ﺗﺎ ﯾﻮرت ﺗّﮑﻪ ﻃﮋن ﺑﻪ ﻓﺎﺻـﻠﻪ ﭼﻬﺎر ﻓﺮﺳـﻨﮓ ﺑﯿﺶ ﻧﺒﻮد ﻫﻤﺎن »‪ «6‬روز ﺗﺨﻤﯿﻨﺎ ﯾﮏ‬
‫ﺳﺎﻋﺖ از ﻇﻬﺮ ﮔﺬﺷﺘﻪ‪ ،‬ﮐﺎر اﯾﻦ ﻃﺎﯾﻔﻪ »‪ «7‬ﺗﺒﻪ روزﮔﺎر ﺑﻪ ﻣﻘﻄﻊ ﻣﯽرﺳﯿﺪ‪ .‬ﺑﻠﺪﻫﺎ »‪ «8‬راه را ﮐﺞ ﮐﺮده‪ ،‬ﻗﺮﯾﺐ ﺑﻪ ﺷﺶ ﻓﺮﺳﻨﮓ ﺑﻪ ﻃﺮف‬
‫ﺳﺮﺧﺲ و »‪ «9‬ﺳـﻤﺖ ﺑﺎﻻي رود ﻃﮋن ﺑﻬﺎدران ﺷﯿﺮاﻓﮑﻦ را دور ﻧﻤﻮده‪ ،‬ﻧﺰدﯾﮏ ﺑﻪ ﻏﺮوب آﻓﺘﺎب ﻣﻌﻠﻮم رأي ﺑﯿﻀﺎ اﻧﺘﺴﺎب »‪ «10‬ﮔﺮدﯾﺪ‬
‫ﮐـﻪ آن دو ﻧﻔﺮ »‪ «11‬ﻋﻤـﺪا ﻣﻮﮐﺐ ﺟﻬﺎﻧﮕﺸﺎ را از ﻣﻘﺼﺪ »‪ «12‬دور اﻧﺪاﺧﺘﻪاﻧﺪ‪ «13» .‬ﻧـﺎﯾﺮه ﻗﻬﺮ ﺟﻬﺎﻧﺴﻮز ﺷـﻬﺰاده ﻓﯿﺮوز روز ﺑﻪ اﻟﺘﻬﺎب‬
‫آﻣﺪه »‪ ،«14‬ﻫﺮدو ﺧﻮن ﮔﺮﻓﺘﻪ را ﺑﻪ راه راﺳﺖ ﺟﻬﻨﻢ ﻓﺮﺳـﺘﺎد‪ ،‬ﭼﻮن وﻗﺖ رﻓﺘﻦ ﺑﻪ ﻫﯿـﭻ ﻃﺮف ﻧﺒﻮد‪ ،‬اﻣﺮ ﻗﻀـﺎ اﻣﻀﺎ ﺻﺎدر ﺷـﺪ ﮐﻪ رﺣﯿﻢ‬
‫ﺧﺎن ﺟﺎرﭼﯽﺑﺎﺷﯽ ﺟﺎر ﺑﻪ ﻟﺸﮑﺮ رﺳﺎﻧﯿﺪه‪ ،‬ﮐﻪ »‪ «15‬ﺗﻤﺎﻣﯽ »‪ «16‬در ﻫﻤﺎنﺟﺎ ﮐﻨﺎر »‪ «17‬رود ﻃﮋن »‪ «18‬آﻣﺪه‪ ،‬آن ﺷﺐ ﮐﻮﮐﺒﻪ ﺧﺴﺮوي‬
‫ﺗﻮﻗﻒ »‪ «19‬و ﻣﻌﻠﻮم راي اﻧﻮر ﺷﺪ »‪ «20‬ﮐﻪ ﯾﻮرت ﺗّﮑﻪ ﻃﮋن درﭘﯽ ﻫﻤﯿﻦ رود اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺳﺤﺮ از ﮐﻮه ﺧﺎور ﺗﯿﻎ اﺳﮑﻨﺪر ﭼﻮ »‪ «21‬ﺷﺪ ﭘﯿﺪاﻋﯿﺎن ﺷﺪ رﺷﺤﻪ ﺧﻮن از ﺷﮑﺎف ﺟﻮﺷﻦ دارا‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﯽاﻧﺪاﻣﯽ ﮐﻪ‪.‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 252‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﯿﺮون ﻧﺒﺮده‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪ :‬ﮔﺮدﯾﺪه‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﺎﻗﯽ ﻧﻤﺎﻧﺪ ]ﺟﺎي ﺧﺎﻟﯽ[ از آﻧﻬﺎ ﻣﻌﻠﻮم ﺷﻮد ﻋﺠﺮﭼﯽ ﻟﺸﮑﺮ ﻗﯿﺎﻣﺖ اﺛﺮ ﻧﯿﺰ ﭼﻮن ﺳﺎﻟﻮر و ﺳﺎروق ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪ :‬از ﺗﯿﻎ اﻧﺘﻘﺎم دﻟﯿﺮان ﻗﺰﻟﺒﺎش ﺟﺎن ﺑﯿﺮون‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪ :‬و ﻫﻤﺎن روز‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪ :‬آن ﻓﺮﻗﻪ‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺞ‪ :‬ﻋﻤﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(9‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﻪ‪.‬‬
‫)‪ .(10‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﯿﻀﺎ اﺷﺮاق‪.‬‬
‫)‪ .(11‬ﻣﺞ‪ :‬ﮐﻪ ﻋﺠﺮﭼﯿﺎن‪.‬‬
‫)‪ .(12‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﻄﻠﺐ‪.‬‬
‫)‪ .(13‬ﻣﺞ‪ :‬اﻧﺪاﺧﺘﻪ‪.‬‬
‫)‪ .(14‬ﻣﺞ‪ ... :‬روز زﺑﺎﻧﻪ زدن ﮔﺮﻓﺘﻪ آن‪.‬‬
‫)‪ .(15‬ﻣﺞ‪» :‬ﮐﻪ« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(16‬ﻣﺞ‪ :‬ﺗﻤﺎﻣﯽ را‪.‬‬
‫)‪ .(17‬ﻣﺞ‪ :‬ﻟﺐ‪.‬‬
‫)‪ .(18‬ﻣﺞ‪ :‬ﻓﺮود آورده‪.‬‬
‫)‪ .(19‬ﻣﺞ‪ :‬در آﻧﺠﺎ ﺗﻮﻗﻒ‪.‬‬
‫)‪ .(20‬ﻣﺞ‪ :‬ﮔﺮدﯾﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(21‬ﻣﺞ‪ :‬ﭼﻪ‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪242 :‬‬
‫ﺷﻬﺰاده ﻓﯿﺮوزﺑﺨﺖ ﺑﻪ ﻓّﺮ ﻓﺮﯾﺪوﻧﯽ و ﺷﮑﻮه ﮐﯿﺨﺴﺮوي »‪ «1‬ﭘﺎي ﺳﻌﺎدت در رﮐﺎب رﺧﺶ دوﻟﺖ آورده‪ ،‬اﻟﻮﯾﻪ ﺟﻬﺎناﻓﺮوز ﺑﻪ ﻋﺰم اﻧﺘﻘﺎم‬
‫آن ﮔﺮوه )‪ 91‬ب( ﺗﯿﺮهروز ﺑﻪ ﺣﺮﮐﺖ آﻣﺪه‪ ،‬ﻟﺸـﮑﺮ ﺑﺮاﻧﻐﺎر ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣﺤّﻤﺪ ﺧﺎن ﻗﺎﺟﺎر و ﺟﻮاﻧﻐﺎر‪ ،‬ﺑﻪ اﻫﺘﻤﺎم ﺣﺴﯿﻦ ﺧﺎن ﺳﺮدار ﻣﻔّﻮض‬
‫ﺷﺪه »‪ «2‬و ﻗـﻮل ﺑﻪ ﻃﻠﻌﺖ »‪ «3‬ﺷـﻬﺰاده ﺳـﻌﺎدت ﯾﺎر زﯾﻨﺖﭘﺬﯾﺮ ﮔﺸـﺘﻪ‪ ،‬اﻣﯿﺮ ﮔﻮﻧﻪ ﺧﺎن اﯾﻠﺨﺎﻧﯽ و ﻟﻄﻔﻌﻠﯽ ﺧﺎن ﭼﭙﺸﻠﻮ ﺑﻪ ﻗﺮاوﻟﯽ ﺗﻌﯿﯿﻦ و‬
‫اﻣﺮ ﮔﺮدﯾـﺪ ﮐﻪ ﻫﻤﻪﺟـﺎ ﺑﻪ ﻓﺎﺻـﻠﻪ ﯾـﮏ ﻓﺮﺳـﻨﮓ در ﺟﻠﻮ ﻋﺴﺎﮐﺮ ﻓﯿﺮوز ﺟﻨﮓ ﺑﻮدﻧـﺪ‪ «4» .‬ﻫﺮاوﻗﺎت ﮐﻪ ﺳـﯿﺎﻫﯽ ﻟﺸـﮑﺮ دﺷـﻤﻦ و ﯾﻮرت‬
‫ﺗﺮﮐﻤﺎﻧﯿﻪ ﻃﮋن ﻧﻤﻮدار ﺷﻮد‪ ،‬ﺧﺴﺮو ﻟﺸﮑﺮﺷﮑﻦ را آﮔﺎه ﺳﺎزﻧﺪ‪ «5» .‬ﺗّﮑﻪ ﻃﮋن در ﻫﻤﺎن وﻗﺘﯽ ﮐﻪ ﺑﻬﺎدران ﻟﺸﮑﺮ ﻓﯿﺮوزي اﺛﺮ در درﺑﻨﺪ ﺑﻪ‬
‫ﺳﺮوﻗﺖ آن ﺑﺮﮔﺸﺘﻪ روزﮔﺎران رﺳﯿﺪﻧﺪ‪ «6» ،‬در ﺣﯿﻦ ﺗﻘﺎرب ﻓﺌﺘﯿﻦ ﭼﻮن زﻧﺒﻮرك در ﺟﻠﻮ ﺑﻮد‪ ،‬ﺷﻠﯿﮏ ﺷﺪ‪ ،‬ﺻﺪاي رﻋﺪآواي زﻧﺒﻮرك‬
‫در وﺳـﻌﺘﮑﺪه دﺷﺖ ﭘﯿﭽﯿـﺪه‪ ،‬آوازه ﻣﺮگ و ﻗﺘﻞ آن ﻣﺨـﺬوﻻن را ﺑﻪ ﮔﻮش اﯾﺸﺎن رﺳﺎﻧﯿـﺪه‪ ،‬ﻣﻌﻠﻮم ﻧﻤﻮدﻧﺪ »‪ «7‬ﮐﻪ ﻣﻮﮐﺐ ﺟﻬﺎﻧﮕﺸﺎي‬
‫ﺷﺎﻫﺰاده ﻣﻈﻔﺮﻟﻮا ﺑﻪ ﻋﺰم اﻧﺘﻘﺎم آن ﮔﺮوه ﺑﯽﭘﺮوا ﺑﻪ ﺣﺮﮐﺖ آﻣﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻃﺎﯾﻔﻪ ﺗّﮑﻪ در ورﻃﻪ »‪ «8‬اﺿﻄﺮاب اﻓﺘﺎده‪ ،‬ﻫﺮﮐﺲ ﺑﻪ ﻗﺪري ﮐﻪ دﺳﺖ ﻣﮑﻨﺘﺶ ﻣﯽرﺳﯿﺪ‪ ،‬ﭼﺸﻢ از ﻣﺎل و اﺳﺒﺎب »‪ «9‬ﭘﻮﺷﯿﺪه‪ ،‬دﺳﺖ زن و‬
‫ﻓﺮزﻧﺪ ﺧﻮد را ﮔﺮﻓﺘﻪ‪ ،‬از ﻣﻌﺒﺮ ﻃﮋن ﮔﺬﺷـﺘﻪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺳـﻤﺖ ﻗﻢ )‪ (127‬ﮐﻪ ﺑﯿﺎﺑـﺎﻧﯽ اﺳﺖ ﭘﺮآﻓﺖ »‪ «10‬و ﻣﺤـّﻞ ﻣﺨﺎﻓﺖ ﮐﻪ ﺳﺎﻟﮑﺎن آن ﺑﻮادي‬
‫ﻫﻤﯿﺸﻪ از ﺑﯽآﺑﯽ ﮐﺒﺎب و ﺗﺸﻨﮕﺎن »‪ «11‬آن ﻓﯿﺎﻓﯽ »‪ «12‬ﻫﻤﻮاره ﺑﻪ ﻧﻈﺎره ﺳﺮاب ﺳﯿﺮاب ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﺳّﮑﺎن آن ﺳﺮزﻣﯿﻦ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺳﺨﺖﺟﺎﻧﯽ‬
‫و ﺑﺪﮔـﺬراﻧﯽ ﻣﻌﺘﺎدﻧـﺪ‪ ،‬در ﻫﺮﻓﺮﺳـﻨﮕﯽ ﯾـﺎ ﺑﯿﺸـﺘﺮ ﭼـﺎﻫﯽ ﺣﻔﺮ ﻧﻤﻮده‪ ،‬آب ﺷﻮري از آﻧﺠـﺎ ﺣﺎﺻـﻞ ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ﺗﺸـﻨﮕﺎن را ﺟﺰ ﺗﺸـﻨﮕﯽ‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 253‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫ﻧﻤﯽاﻓﺰاﯾﺪ‪ .‬ﺑﻪ »‪ «13‬وﻗﺖ ﺿـﺮورت از آن آﺷﺎﻣﯿﺪه‪ ،‬ﺑﺎز ﺳـﺮ آن را ﺑﻪ ﺧﺎر و ﺧﺎﺷﺎك ﭘﻮﺷـﯿﺪه »‪ ،«14‬ﺑﺎ زﻣﯿﻦ ﻫﻤﻮار ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﻨـﺪ ﮐﻪ ﻫﯿﭻ‬
‫آﻓﺮﯾﺪهاي ﭘﯽ ﺑﻪ آن ﻧﺒﺮد »‪ ،«15‬روان ﺷﺪﻧﺪ و ﻓﻮﺟﯽ از ﺳﻮاران اﯾﺴﺘﺎدﮔﯽ ﮐﺮده‪ ،‬ﭘﺎي ﺛﺒﺎت اﻓﺸﺮده ﮐﻪ ﺿﻌﻔﺎي آن ﻗﻮم‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪ :‬ﺷﻬﺰاده ﺳﮑﻨﺪرﻓﺮ ﺑﻪ ﻓﺮ ﮐﯿﺨﺴﺮوي و ﺷﮑﻮه ﻓﺮﯾﺪوﻧﯽ‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪ :‬ﺳﺮدار ﺟﻬﺖ اﺳﺘﺤﮑﺎم ﯾﺎﻓﺘﻪ‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪ :‬ﻃﻠﻌﺖﺧﺠﺴﺘﻪ‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﻮده‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪ :‬از آن ﻣﻘﺪﻣﻪ آﮔﺎه ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﺮﮔﺸﺘﻪﺑﺨﺘﺎن رﺳﯿﺪه‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪ :‬ﻧﻤﻮدهاﻧﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺞ‪ :‬ﺷﺒﮑﻪ‪.‬‬
‫)‪ .(9‬ﻣﺞ‪» :‬و اﺳﺒﺎب« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(10‬ﻣﺞ‪ :‬ﭘﺮآﻓﺖ و ﺻﺤﺮاﯾﯽ اﺳﺖ ﺑﯽآب‪.‬‬
‫)‪ .(11‬ﻣﻠﮏ‪ :‬ﺗﺸﻨﻪﮔﺎن‪) .‬ﻫﻤﻪﺟﺎ(‬
‫)‪ .(12‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﺎدﯾﻪ‪.‬‬
‫)‪ .(13‬ﻣﺞ‪» :‬ﺑﻪ« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(14‬ﻣﺞ‪ :‬اﻧﺒﺎﺷﺘﻪ‪.‬‬
‫)‪ .(15‬ﻣﺞ‪ :‬ﭘﯽ ﺑﻪ ﻣﻘﺼﻮد ﻧﻤﯽﺑﺮد‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪243 :‬‬
‫ﻧﯿﺰ ﺣﺮﮐﺖ ﮐﺮده و از ﺣﻘﯿﻘﺖ ورود ﺟﻨﻮد ﻇﻔﺮ ﻣﻮرود ﻧﯿﺰ آﮔـﺎﻫﯽ ﺣﺎﺻـﻞ ﻧﻤﺎﯾﻨـﺪ »‪ «1‬ﺗـﺎ ﻏﺮوب آﻓﺘﺎب ﮐﻪ ﻃﻠﯿﻌﻪ ﻟﺸـﮑﺮ اﻗﺒﺎل از ﻣﻄﻠﻊ‬
‫ﭼﻬﭽﻪ ﻃـﺎﻟﻊ ﻧﺸـﺪه ﺑـﻮد‪ ،‬ﺑﻬـﺎدران ﺗّﮑﻪ ﻓﯽ اﻟﺠﻤﻠﻪ آراﻣﯽ ﯾـﺎﻓﺘﻪ‪ ،‬ﻫﺰﯾﻤﺘﯿـﺎن را ﻧﯿﺰ ﺧـﺒﺮ ﻧﻤﻮده‪ ،‬ﺑﻪ ﻗـﺪري ﺟﻤﻌّﯿﺖ ﮐﺮده »‪ «2‬ﻣﻬّﯿﺎي ﮐﯿﻦ‬
‫ﺷﺪﻧـﺪ‪ .‬درﯾﻦ اﺛﻨﺎ دو ﺳﻪ ﺳﻮار )‪ 92‬اﻟﻒ( ﮐﻪ از ﻃﻮﻓﺎن ﺷـﺮرﺧﯿﺰ ﭼﻬﭽﻪ ﺑﺮﮐﻨﺎر ﺑﻮدﻧﺪ رﺳـﯿﺪه رؤﺳﺎي ﺗّﮑﻪ را آﻧﭽﻪ ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺑﻮد‪ ،‬آﮔﺎﻫﯽ‬
‫دادﻧﺪ‪ .‬ﺧﻼﺻﻪ از ﮔﻤﺮاﻫﯽ ﺑﻠﺪ ﭘﻠﯿﺪ و دور اﻓﺘﺎدن ﻣﻮﮐﺐ ﻇﻔﺮ »‪ «3‬ﻧﻮﯾﺪ ﭘﺮدﻻن ﺗّﮑﻪ ﻓﺮﺻﺖ ﻧﻤﻮده‪ ،‬ﺳﻮاران ﮐﺎري ﺧﻮد را ﻣﻬّﯿﺎ و آﻣﺎده‬
‫ﮐﺮده‪ «4» ،‬در ﻫﻨﮕـﺎم ﻃﻠـﻮع ﻓﺠﺮ آن ﮔﺮوه ﻣﮑﺮوه‪ ،‬ﻗﺮﯾﺐ ﺑﻪ دوازده ﺳـﯿﺰده ﻫﺰار ﺳـﻮار ﺟّﺮار‪ ،‬ﻓﻮجﻓـﻮج و ﮔﺮوهﮔﺮوه ﺷـﺪه‪ ،‬ﺟﻤﻌﯽ در‬
‫ﻣﻌﺒﺮ ﻃﮋن و ﺑﻌﻀـﯽ در ﺻﺤﺮا و ﺑﺮﺧﯽ ﺑﻪ اﺳﺘﻘﺒﺎل ﻟﺸﮑﺮ اﻗﺒﺎل ﺷﺘﺎﻓﺘﻪ‪ ،‬و »‪ «5‬در ﻫﺮﮔﺬر آﻣﺎده ﮐﯿﻦ و ﻣﺴﺘﻌﺪ ﭘﯿﮑﺎر »‪ «6‬ﮔﺸﺘﻪ‪ ،‬در ﮐﻤﯿﻦ‬
‫اﯾﺴـﺘﺎدﻧﺪ و آﻧﭽﻪ دّواب »‪ «7‬از ﻗﺒﯿﻞ ﮔﺎو و ﮔﻮﺳـﻔﻨﺪ و ﺷﺘﺮ »‪ «8‬داﺷـﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺗﻤﺎﻣﯽ در ﺻـﺤﺮا ﭘﺮاﮐﻨﺪه ﻣﯽﮔﺸﺘﻨﺪ‪ .‬ﻫﻤﯿﻦﮐﻪ اﺛﺮ ورود ﺟﻨﻮد‬
‫ﻧﺼﺮت آﻣﻮد »‪ «9‬در ﻇـﺎﻫﺮ ﯾﻮرت ﻃﮋن ﻫﻮﯾـﺪا ﺷـﺪه و ﻣـﺎل ﻣﺘﻔّﺮق ﺑﯽﺻﺎﺣﺐ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ دﻟﯿﺮان ﻟﺸـﮑﺮ »‪ «10‬درآﻣـﺪ‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﻋﺎدت ﮐﻬﻨﻪ‬
‫ﺳﭙﺎﻫﯿـﺎن اﺳﺖ‪ ،‬رگ ﻃﻤﻊ آﻧﻬﺎ »‪ «11‬ﺑﻪ ﺣﺮﮐﺖ آﻣـﺪه‪ ،‬ﺑﯽاﺧﺘﯿﺎر ﺑﻪ اوﻟﺠﺎي و ﻏﻨﯿﻤﺖ ﻣﺸـﻐﻮل ﺷﺪﻧـﺪ و از ﻫﻤﻪ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﻃﺎﯾﻔﻪ ﺟﻠﯿﻠﻮﻧـﺪ و‬
‫ﺧﺪاﺑﻨﺪﻟﻮ ﺳﻌﯽ و اﻫﺘﻤﺎم در ﺟﻤﻊآوري اﻧﻌﺎم و »‪ «12‬اﻏﻨﺎم ﻧﻤﻮده‪ ،‬از ﺗﯿﭗ ﻗﺮاول ﺟﺪا ﺷﺪه‪ ،‬در آن ﺻﺤﺮا ﻣﺘﻔّﺮق ﮔﺮدﯾﺪﻧﺪ‪ .‬ﻫﺮﭼﻨﺪ اﻣﯿﺮ‬
‫ﮔﻮﻧﻪ ﺧﺎن و ﻟﻄﻔﻌﻠﯽ ﺧﺎن در ﻣﻘﺎم ﻣﻨﻊ ﺑﺮآﻣﺪﻧـﺪ‪ ،‬ﻓﺎﯾﺪهﭘـﺬﯾﺮ ﻧﺸﺪه »‪ ،«13‬ﺳـﺮ ﺳﻮار اوﻟﺠﺎيﭼﯽ »‪ «14‬ﺑﻪ ﯾﻮرت ﻃﮋن و اﻻـﭼﻖ ﺗﺮﮐﻤﺎﻧﯿﻪ‬
‫رﺳـﯿﺪه‪ ،‬ﭼﻮن ﺗﻔﺮﻗﻪ ﺗﯿﭗ ﻗﺮاول ﺑﻪ ﻋﺮض ﺷﺎﻫﺰاده درﯾﺎدل رﺳـﯿﺪ‪ ،‬ﻣﺤّﻤـ ﺪ ﺧﺎن ﻗﺎﺟﺎر را ﺑﺎ ﻓﻮﺟﯽ از ﺑﻬﺎدران ﻧﺎﻣﯽ ﺑﻪ ﺿـﺒﻂ ﺳﻮار ﻗﺮاول‬
‫ﻣﺄﻣﻮر و ﻣﻮاﮐﺐ ﮔﺮدون ﻣﺮاﮐﺐ ﻧﯿﺰ از ﻋﻘﺐ ﺑﻪ ﺗﻌﺠﯿﻞ راﻧﺪﻧـﺪ »‪ «15‬ﮐﻪ ﻣﺒـﺎدا ﭼﺸﻢزﺧﻤﯽ از ﺳﻮار ﮐﻤﯿﻦ ﺑﻪ اوﻟﺠﺎﭼﯿﺎن »‪ «16‬ﺳﭙﺎه ﻇﻔﺮ‬
‫»‪ «17‬ﻗﺮﯾﻦ ﺑﺮﺳﺪ‪.‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 254‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪ :‬ﻧﻤﻮده ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪ :‬ﻧﻤﻮده‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪ :‬ﻧﺼﺮت‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪ :‬ﻧﻤﻮده‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪» :‬و« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪ :‬رزم و ﭘﯿﮑﺎر‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﺎل‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺞ‪ :‬ﮔﻮﺳﻔﻨﺪ و ﺷﺘﺮ و ﮔﺎو‪.‬‬
‫)‪ .(9‬ﻣﺞ‪ :‬ﺳﺮ ﺳﻮار ﺟﻨﻮد ﻧﺼﺮتﺷﻌﺎر‪.‬‬
‫)‪ .(10‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﺳﭙﺎﻫﯿﺎن‪.‬‬
‫)‪ .(11‬ﻣﺞ‪ :‬اﯾﺸﺎن‪.‬‬
‫)‪ .(12‬ﻣﺞ‪ » :‬ﻧا ﻌﺎم و« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(13‬ﻣﺞ‪ :‬درآﻣﺪهاﻧﺪ ﻓﺎﯾﺪه ﺑﺮ آن ﻣﺘﺮﺗﺐ ﻧﺸﺪه‪.‬‬
‫)‪ .(14‬ﻣﺞ‪ :‬اوﻟﺠﺎي‪.‬‬
‫)‪ .(15‬ﻣﺞ‪ :‬راﮐﺐ ﻧﯿﺰ ﺗﻌﺠﯿﻞ راﻧﺪه‪.‬‬
‫)‪ .(16‬ﻣﺞ‪ :‬اوﻟﺠﺎﺋﯿﺎن‪) .‬ﻫﻤﻪﺟﺎ(‬
‫)‪ .(17‬ﻣﺞ‪ :‬ﻧﺼﺮت‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪244 :‬‬
‫ﭼـﻮن ﺳـﻮاران ﺗّﮑـ ﻪ ﺗﻔﺮﻗﮕﯽ ﺗﯿﭗ ﻗﺮاول را ﻣﺸﺎﻫـﺪه ﻧﻤﻮدﻧـﺪ‪ «1» ،‬ﻓﻮﺟﯽ ﺳﻮار از ﻣﯿـﺎن ﮔﺰﺳـﺘﺎن ﺑﯿﺮون ﺗـﺎﺧﺘﻪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺳـﺮوﻗﺖ اوﻟﺠﺎﭼﯿـﺎن‬
‫ﭘﺮداﺧﺘﻨـﺪ و ﺑﻪ ﻗﺪر ده دوازده ﻫﺰار ﻧﻔﺮ »‪ «2‬ﺳﻮاران ﻧﺎﻣﯽ ﻣﺸﻬﻮر »‪ «3‬اﯾﻼـت را ﺑﻪ ﺧﺎك ﻫﻼك اﻧﺪاﺧﺘﻨـﺪ‪ .‬ﺑﻘﯿﻪ ﺳﻮار دﺳﺖ از اوﻟﺠﺎي‬
‫ﮐﺸﯿﺪه‪ «4» ،‬ده ﺳـﻮار و ﺑﯿﺴﺖ ﺳﻮار ﺑﻪ ﯾﮑـﺪﯾﮕﺮ ﻣﻠﺤﻖ و »‪ «5‬ﻣﺸـﻐﻮل ﮐﺎرزار ﺷﺪﻧﺪ و از ﺣﺸـﺮ ﺗﺮﮐﻤﺎﻧﯿﻪ ﻧﯿﺰ ﮔﺮوهﮔﺮوه از ﻣﮑﻤﻦ ﮐﯿﻦ‬
‫ﺗﺎﺧﺘﻪ‪ ،‬ﺑﺎ ﺷﻤﺸـﯿﺮﻫﺎي آﺧﺘﻪ ﺑﻪ ﻣـﺪدﮐﺎري »‪ «6‬ﻣﺒـﺎرزان ﻣﯽآﻣﺪﻧـﺪ و ازﯾﻦ ﺟـﺎﻧﺐ ﻧﯿﺰ ﺳﻮار )‪ 92‬ب( ﻗﺮاول و ﺗﯿﭗ ﻣﺤّﻤـ ﺪ ﺧﺎن رﺳـﯿﺪه‪،‬‬
‫ﻫﻨﮕـﺎﻣﻪ ﮐﺎرزار ﮔﺮم و ﻣﻌﺮﮐﻪ ﮔﯿﺮودار ﺗﻨﮓ ﺷـﺪه »‪ ،«7‬ﺳـﺮﻫﺎي ﺳﻮاران ﭼﻮن ﮔﻮي در ﻣﯿـﺪان ﮔﺮدان و ﺗﻦﻫـﺎي دﻻوران در ﺧﺎك و‬
‫ﺧﻮن ﻋﺮﺻﻪ ﻧﺒﺮد »‪ «8‬ﻏﻠﺘﺎن ﮔﺮدﯾـﺪ‪ .‬اﮔﺮﭼﻪ اول وﻫﻠﻪ اوﻟﺠﺎﭼﯿﺎن را »‪ «9‬ﮐﻪ ﻣﺘﻔّﺮق ﺑﻮدﻧـﺪ وﻫﻨﯽ رو داده‪ ،‬ﺑﻪ ﻗﺪر ﻧﯿﻢ ﻓﺮﺳـﻨﮓ ﺑﻪ ﻋﻘﺐ‬
‫آﻣﺪﻧﺪ‪ «10» ،‬و ﻟﯿﮑﻦ در آﺧﺮ ﻣﺘﻬﻮران ﻟﺸـﮑﺮ ﺟﻼـدت اﺛﺮ از ورود ﻣﺤّﻤـ ﺪ ﺧـﺎن ﻗﺎﺟـﺎر و اﻣـﺪاد او »‪ «11‬ﻣﺴـﺘﻈﻬﺮ ﺷﺪه‪ ،‬ﺗﺮﮐﻤﺎﻧﯿﻪ را ﺗﺎ‬
‫اوﺑﺎي »‪ «12‬دواﻧـﺪه‪ ،‬ﻣﺮاﺟﻌﺖ ﻧﻤﻮدﻧـﺪ و ﺳـﻮاران ﺗّﮑﻪ درﯾﻦ دﻓﻌﻪ ﺑﺎﻟّﺘﻤـﺎم ﺑﻪ ﻧّﯿﺖ ﻣﺤـﺎرﺑﻪ و ﻋﺰﯾﻤﺖ »‪ «13‬ﻣﺠـﺎدﻟﻪ از ﻣﯿـﺎن رود ﻃﮋن و‬
‫ﮔﺰﺳـﺘﺎن ﺑﯿﺮون آﻣﺪه‪ ،‬در ﺑﺮاﺑﺮ اﻓﻮاج ﻗﺎﻫﺮه ﺻﻒآرا ﮔﺸﺘﻨﺪ‪ .‬درﯾﻦ اﺛﻨﺎ ﻗﻮل ﻫﻤﺎﯾﻮن ﻧﺰدﯾﮏ ﮔﺮدﯾﺪه »‪ ،«14‬ﺻﺪاي ﻧﻘﺎره و آواز و ﮐﺮﻧﺎ‬
‫و ﻧﻔﯿﺮ ﮐﻮس ﻏﻠﻐﻠﻪ در ﮔﻨﺒـﺪ آﺑﻨﻮس اﻓﮑﻨـﺪه‪ ،‬از ﺧﺮوش دﻟﯿﺮان و ﺻـﻬﯿﻞ ﻣﺮﮐﺒـﺎن‪ ،‬ﮔﻮش ﺳـﮑﺎن »‪ «15‬زﻣﯿﻦ و زﻣـﺎن »‪ «16‬ﮐﺮ ﮔﺸﺖ‪.‬‬
‫ﺻﺤﺮاﯾﯿﺎن دﺷﺖ ﮐﻪ ﮐﺎر را ﺑﺪﯾﻦ ﻣﻨﻮال دﯾﺪﻧﺪ‪ ،‬دﺳﺖ از ﺟﺎن ﺷﺴـﺘﻪ‪ ،‬از ﺧﯿﺮهﺳـﺮي و ﺗﯿﺮهراﯾﯽ ﭘﺎ را ﺑﻪ ﻣﻌﺮﮐﻪ اﻓﺸﺮده‪ ،‬داد ﻣﺮداﻧﮕﯽ را‬
‫دادﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺷﻬﺰاده ﻇﻔﺮ ﻣﻮﺻﻮف‪ ،‬ﺑﻌﺪ از اﻧﻀـﺒﺎط ﺻـﻔﻮف و ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻣﮑﺎن اﻣﺮاي ﻣﺸـﻬﻮر و ﻣﻌﺮوف‪ ،‬از روي ﻧﯿﺎز و اﺳـﺘﻌﺎﻧﺖ »‪ ،«17‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﻋﺎدت‬
‫آن ﺑﻠﻨﺪاﺧﺘﺮ ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻪ رﺳﻢ ﻣﻌﺘﺎد و آﯾﯿﻦ ﻣﻌﻬﻮد »‪ «18‬ﭘﯿﺎده ﺷﺪه‪ ،‬روي ﺿﺮاﻋﺖ و اﺑﺘﻬﺎل ﺑﻪ درﮔﺎه ﻗﺎدر ذواﻟﺠﻼل‪ -‬ﻋﻈﻢ ﺳﻠﻄﺎﻧﻪ‪ -‬آورده‪،‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 255‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫از ﺣﻀﺮت‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪ :‬ﻧﻤﻮده ﺑﻮدﻧﺪ‪،‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪ :‬ده دوازده ﻧﻔﺮ از‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪ :‬ﻧﺎﻣﯽ و ﻣﺘﻬﻮران ﺑﯽﺑﺎك‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﺮداﺷﺘﻪ‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﻠﺤﻖ ﺷﺪه‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﻪ ﻣﺪد‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪ :‬ﭘﺮ از ﺻﻤﻢ ﺷﺪه‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺞ‪ :‬ﺧﺎك و ﺧﻮن ﻣﻌﺮﮐﻪ‪.‬‬
‫)‪ .(9‬ﻣﻠﮏ‪» :‬را« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(10‬ﻣﺞ‪ :‬دواﻧﺪهاﻧﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(11‬ﻣﺞ‪ :‬و ﻣﺪد‪.‬‬
‫)‪ .(12‬ﻣﺞ‪ :‬اوﺑﻪ‪) .‬ﻫﻤﻪﺟﺎ(‬
‫)‪ .(13‬ﻣﺞ‪ :‬ﻋﺰم‪.‬‬
‫)‪ .(14‬ﻣﺞ‪ :‬ﺷﺪه‪.‬‬
‫)‪ .(15‬ﻣﺞ‪» :‬ﺳﮑﺎن« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(16‬ﻣﺞ‪ :‬آﺳﻤﺎن‪.‬‬
‫)‪ .(17‬ﻣﺞ‪» :‬از روي ﻧﯿﺎز و اﺳﺘﻌﺎﻧﺖ« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(18‬ﻣﺞ‪ :‬ﭘﯿﺸﺘﺮ‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪245 :‬‬
‫ﻣﺎﻟﮏ اﻟﻤﻠﮏ ﺑﺎﻻﺳﺘﺤﻘﺎق اﺳﺘﯿﻼ و ﻏﻠﺒﻪ را ﺑﺮ اﻫﻞ ﺷﻘﺎق ﻣﺴﺄﻟﺖ »‪ «1‬ﻧﻤﻮده‪ ،‬ﭼﻮن ﭼﻬﺮه ﺷﺎﻫﺪ ﻣﺮاد در ﻣﺮآت ﺗﻤّﻨﺎي آن ﺑﺮﮔﺰﯾﺪه داور‬
‫ﯾﮑﺘﺎ ﺟﻠﻮهﮔﺮ آﻣﺪ و روي آرزو و ﮔﻠﮕﻮﻧﻪ »‪ «2‬ﻣّﺪﻋﺎ ﺑﯽﻧﻘﺎب ارﺗﯿﺎب ﺑﻪ دﯾﺪه دورﺑﯿﻦ و ﭼﺸﻢ ﺣﻖﮔﺰﯾﻦ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻓﺮﻣﻮد‪ ،‬رﮐﺎب ﺳﻌﺎدت‬
‫»‪ «3‬اﻧﺘﺴﺎب را ﺑﻪ ﭘﺎي ﻧﺼﺮت اﻧﺘﻤﺎ »‪ «4‬ﻣﺸﺮف ﺳﺎﺧﺘﻪ‪ ،‬ﺳﻮار اﺷﻬﺐ ﻫﺎﻣﻮنﻧﻮرد ﺷﺪه‪ ،‬ﺗﻮّﮐﻞ ﺑﺮ ﺧﺎﻟﻖ ﺟﺰو و ﮐﻞ ﻧﻤﻮده‪ ،‬ﻣﺘﻮﺟﻪ ﻣﺼﺎﻓﮕﺎه‬
‫ﮔﺸﺖ و ﻓﺮﻣـﺎن داد ﮐﻪ ﻧﺨﺴﺖ ﻣﺤّﻤـ ﺪ ﺧـﺎن ﻗﺎﺟـﺎر و اﻣﯿﺮ ﮔـﻮﻧﻪ ﺧـﺎن اﯾﻠﺨـﺎﻧﯽ و ﻟﻄﻒ ﻋﻠﯽ ﺧـﺎن ﭼﭙﺸـﻠﻮ و ﺑﯿﺮام ﻋﻠﯽ ﺧـﺎن ﮐﯿﻮاﻧﻠﻮ و‬
‫ﺳﻌﺎدتﻗﻠﯽ ﺧﺎن ﺑﻐﺎﯾﺮي و »‪ «5‬و ﻗﺮﺑﺎن ﻗﻠﯽ ﺧﺎن ﺣﻤﺰه ﮐﺎﻧﻠﻮ و آﻗﺎﺳﯽ ﺧﺎن زﻋﻔﺮاﻧﻠﻮ و ﺑﺎﻗﺮ ﺧﺎن ﻣﺎﻓﯽ و ﺷﮑﺮ اﻟﻠّﻪ ﺧﺎن ﺟﻠﯿﻠﻮﻧﺪ و ﺑﻬﺎدر‬
‫ﺧﺎن )‪ 92‬اﻟﻒ( ﺟﻠﯿﻠﻮﻧـﺪ و ﻧـﺎدر ﺧﺎن ﺑﺎﺟﻼن و ﮐﻠﺐ رﺿﺎ ﺧﺎن ﺟﻠﯿﻠﻮﻧـﺪ و ﺷـﺮف ﺧﺎن و ﻣﺤﺐ ﻋﻠﯽ ﺧﺎن ﺧﺪاﺑﻨـﺪﻟﻮ و ﺳﺎﯾﺮ ﺑﻬﺎدران و‬
‫ﻣﺒﺎرزان »‪ «6‬دﺳﺖ راﺳﺖ ﻧﻬـﺎل وﺟﻮد اﻫﻞ ﻋﻨﺎد و ﺧﻼف »‪ «7‬را ﺑﻪ ﺗﯿﺸﻪ ﻗﻬﺮ از ﭘـﺎ درآورده‪ ،‬رﯾﺸﻪ آن را ﺑـﺎ اّره »‪ «8‬اﻧﺘﻘﺎم از اﺻﻞ »‪«9‬‬
‫ﺣﯿﺎت ﻣﻨﻘﻄﻊ »‪ «10‬ﺳﺎزﻧﺪ و ﺑﻪ ﺑﺮق »‪ «11‬ﺷﻤﺸﯿﺮ آﺗﺶﻓﺸﺎن ﺧﺮﻣﻦ ﻋﺠﺐ و ﻏﺮور آن ﻃﺎﯾﻔﻪ ﻣﻐﺮور را درﻫﻢ ﺳﻮزﻧﺪ‪.‬‬
‫ﭘﺮدﻻن ﻗﺰﻟﺒﺎش و ﯾﮑﻪﺗﺎزان ﻣﻌﺮﮐﻪ ﻫﯿﺠﺎ و ﭘﺮﺧﺎش ﺗﯿﻎﻫﺎ ﮐﺸـﯿﺪه و ﺑﺎزوﻫﺎ ﮔﺸﺎدﻧﺪ و ﺑﺮ ﻗﻠﺐ دﺷـﻤﻦ »‪ «12‬ﺗﺎﺧﺘﻨﺪ‪ .‬ﻣﺒﺎرزان ﺗّﮑﻪ ﻧﯿﺰ ﭘﺎي‬
‫ﺟﻼدت در ﻣﯿﺪان ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﻧﻬﺎده ﺳﯿﻨﻪﻫﺎ »‪ «13‬ﺳﭙﺮ ﺳﺎﺧﺘﻨﺪ‪ .‬ﻣﺘﻬّﻮران دو ﻟﺸﮑﺮ ﻧﯿﺮان ﻣﺤﺎرﺑﻪ را ﺑﻪ ﻣﺮﺗﺒﻪاي اﻓﺮوﺧﺘﻨﺪ ﮐﻪ از آﺗﺶ ﺷﻤﺸﯿﺮ‬
‫ﺻـﺎﻋﻘﻪﮐﺮدار ﺟﻬـﺎﻧﯽ را ﺳﻮﺧﺘﻨـﺪ‪ .‬از آب ﺗﯿـﻎ و ﺳـﻨﺎن دﻻـوران رود ﻃﮋن ﻣﺎﻧﻨـﺪ ﺟﻮي ﺧﻮن ﺑﻠﮑﻪ از ﻫﺮﻃﺮف ﺟﯿﺤﻮﻧﯽ »‪ «14‬در ﻣﯿﺎن‬
‫ﻣﻌﺮﮐﻪ روان و رﺋﻮس ﻗﺘﯿﻼن در آن ﮔﺮداب ﺑﻼ و ﻟﺠﻪ ﻃﻮﻓﺎنزاي ﻣﺎﻧﻨـﺪ ﮐﺸﺘﯽ ﺳـﺮﮔﺮدان ﻣﯿﺎﻧﺠﯽ ﺷﻤﺸـﯿﺮ و ﺧﻨﺠﺮ ﻣﯿﺎن ارواح و اﺑﺪان‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 256‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫»‪ «15‬ﻣﺒﺎرزان ﺑﻪ‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪ :‬از درﮔﺎه ﻣﺎﻟﮏ اﻟﻤﻠﮏ ﺑﺎﻻﺳﺘﺤﻘﺎق اﺳﺘﯿﻼ ﺑﺮ ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن و اﺳﺘﻌﻼ ﺑﺮ اﻫﻞ ﺷﻘﺎق را ﻣﺴﺌﻠﺖ‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪ :‬ﺻﻮرت‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪ :‬ﻧﺼﺮت‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪ :‬ﺳﻌﺎدتﻣﺂب‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪ :‬و ﻓﺘﺤﻌﻠﯽ ﺧﺎن ﺷﺎدﻟﻮ‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﺒﺎرزان و ﺑﻬﺎدران‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪ :‬ﺧﻼف و ﻋﻨﺎد‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﺎره‪.‬‬
‫)‪ .(9‬ﻣﺞ‪ :‬ﺣﺼﻦ‪.‬‬
‫)‪ .(10‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﻨﻘﻠﻊ‪.‬‬
‫)‪ .(11‬ﻣﺞ‪» :‬ﺑﺮق« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(12‬ﻣﺞ‪ :‬ﮔﺸﺎده ﺑﺮ دﺷﻤﻦ‪.‬‬
‫)‪ .(13‬ﻣﺞ‪ :‬ﺳﯿﻨﻬﺎ‪) .‬ﻫﻤﻪﺟﺎ(‬
‫)‪ .(14‬ﻣﺞ‪ :‬از آب ﺷﻤﺸﯿﺮ ﭘﺮدﻻن رود ﻃﮋن ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺟﯿﺤﻮن‪.‬‬
‫)‪ .(15‬ﻣﺞ‪ :‬اﺑﺪان و ارواح‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪246 :‬‬
‫ﻧﻮﻋﯽ ﺗﻔﺮﯾﻖ اﻓﮑﻨـﺪ ﮐﻪ ﺗـﺎ ﻗﯿـﺎم ﺳـﺎﻋﺖ و ﺳﺎﻋﺖ ﻗﯿﺎم اﻣﮑﺎن ﻣﻮاﺻـﻠﺖ ﻧﻤﺎﻧـﺪ و دﻻوري ﻧﺒﻮد ﮐﻪ زﺑﺎن ﻧﯿﺰه در ﮔﻮش او آﯾﻪ »‪» «1‬اﻗﺘﻠﻮا«‬
‫)‪ (128‬ﻧﺨﻮاﻧﺪ‪.‬‬
‫ز ﭼﺎﮐﺎﭼﺎك ﺧﻨﺠﺮ ﺳﯿﻨﻪﻫﺎ ﭼﺎكﺷﺪه دﻟﻬﺎ ﺑﻪ ﻣﺮگ از ﮐﯿﻨﻪﻫﺎ »‪ «2‬ﭘﺎك‬
‫ز ﻫﺮﺳﻮ رﺷﺘﻪﻫﺎي »‪ «3‬ﻋﻤﺮ ﺷﯿﺮانﺑﺮﯾﺪه ﺗﯿﻎ ﺑّﺮان دﻟﯿﺮان‬
‫ﮐﺸـﯿﺪه ﺟﻨﮕﺠﻮﯾﺎن ﺳـﭙﻪدارﺑﻪ روي آﺷﺘﯽ از ﺗﯿﻎ دﯾﻮار و اﻣﺮ ﮔﺮدﯾﺪ ﮐﻪ ﺣﺴـﯿﻦ ﺧﺎن ﺳـﺮدار و ﻣﺤّﻤﺪ ﺧﺎن ﺑﯿﮕﻠﺮﺑﯿﮕﯽ و اﻣﯿﺮ ﻗﻠﯿﭻ ﺧﺎن‬
‫اوﯾﻤﺎق ﺑﯿﮕﯽ و آزاد ﺧﺎن ﻫﺰاره و اﺑﺮاﻫﯿﻢ ﺧﺎن ﺗﯿﻤﻮري و ﻣﺤﺴﻦ ﺧﺎن ﻗﺮاﯾﯽ و ﻣﻬـﺪي ﺧﺎن ﻣﺎﻓﯽ و ﻃﻬﻤﺎﺳﺐ ﺧﺎن و ﺳـﯿﻒ اﻟّﻠﻪ ﺧﺎن و‬
‫ﻋﻠﯽ ﺧـﺎن ﻣﺎﻓﯽ و ﺣﺴﻦ ﺧﺎن ﺑﺎﺟﻼن و ﺗﯿﻤﻮر ﺧﺎن ﭘﺎﯾﺮوﻧـﺪ »‪ «4‬و ﻓﺘـﺢ ﻋﻠﯽ ﺧﺎن ﮐﻠﻬﺮ و رﺿﺎ ﺧﺎن و رﺷـﯿﺪ ﺧﺎن ﺑﻬﺘﻮﯾﯽ و ﮐﺎﻇﻢ ﺧﺎن‬
‫ﻗﻠﯿﭽﯽ و اﺳـﻤﺎﻋﯿﻞ ﺧﺎن و ذو اﻟﻔﻘﺎر ﺧﺎن و ﮔﻠﺸﯿﺮ ﺧﺎن اﻓﻐﺎن و ﺳﺎﯾﺮ اﻣﺮا و ﺧﻮاﻧﯿﻦ دﺳﺖ ﭼﭗ ﺑﯽﻣﺤﺎﺑﺎ ﺑﺮ آن ﻓﺮﻗﻪ ﺿﻼﻟﺖ اﻧﺘﻤﺎ ﺗﺎﺧﺘﻪ‪،‬‬
‫ﺑﻨﯿﺎن ﻗﺼﺮ ﻫﺴﺘﯽ اﯾﺸﺎن را ﻣﺎﻧﻨﺪ دل ﺳﯿﻪﮐﺎران ﺧﺮاب و وﯾﺮان ﺳﺎزﻧﺪ‪.‬‬
‫اﻣﺮاي ﻣﺰﺑﻮر و ﭘﯿﺶﺗﺎزان )‪ 93‬ب( ﺳﭙﺎه ﻣﻨﺼﻮر ﺑﻪ ﻣﺤﺾ آﮔﺎﻫﯽ اواﻣﺮ ﻋﻠﯿﻪ ﺑﻪ ﻫﯿﺌﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﺑﺎ ﺳﯿﻮف دﺷﻤﻦ ﺷﮑﺮ و اﺳﻨﻪ اژدﻫﺎﭘﯿﮑﺮ‬
‫ﺑﺮ آن ﮔﺮوه ﻣﮑﺮوه ﺗـﺎﺧﺘﻪ و ﺳـﺮﻫﺎي ﻣﺨﺎﻟﻔـﺎن را ﻣﺎﻧﻨـﺪ ﮔﻮي در ﻣﯿـﺪان ﮔﺮدان ﺳـﺎﺧﺘﻪ‪ ،‬راه ﮔﺮﯾﺰ در ﻋﺮﺻﻪ ﺳﺘﯿﺰ ﺑﺮ ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن ﺑﺴـﺘﻨﺪ و‬
‫دﺳﺖ راﺳﺖ ﻣﻌﺎﻧﺪﯾﻦ را ﭼﻮن دل اﯾﺸﺎن ﺑﻪ ﺣﻤﻼت ﻣﺘﻮاﺗﺮه درﻫﻢ ﺷﮑﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ز ﻫﺮﺳﻮ ﮔﺸﺘﻪ ﺧﻨﺠﺮﻫﺎي ﺧﻮنرﯾﺰﺑﻪ ﺧﻮن ﻏﻤﺰه »‪ «5‬ﮐﺎﻓﺮدﻻن ﺗﯿﺰ‬
‫ﺧﺪﻧﮓ ﺷﯿﺮﻣﺮدان ﺳﯿﻨﻪ ﺧﺴﺘﻪز ﻗﺘﻞ ﺳﺮﮐﺸﺎن در ﺧﻮن ﻧﺸﺴﺘﻪ‬
‫روان ﭘﯿـﮏ اﺟـﻞ ﻫﺮﺳﻮي ﭼﻮن ﺗﯿﺮﮐﻪ ﮐﺮده ﺧﻨـﮓ ﮔﺮدان را ﻋﻨـﺎنﮔﯿﺮ ﻧﺎﯾﺮه »‪ «6‬ﻗﺘـﺎل ﺑﻪﻧﻮﻋﯽ اﺷـﺘﻌﺎل ﯾـﺎﻓﺖ ﮐﻪ دل ﺑﻬﺮام ﺧﻮنآﺷﺎم‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 257‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫درﯾﻦ رواق ﻓﯿﺮوزهﻓﺎم ﺑﺮﮐﺸـﺘﮕﺎن »‪ «7‬ﻣﻌﺮﮐﻪ ﮐـﺎرزار ﺑﺴﻮﺧﺖ و آﺗﺶ ﺟـﺪال ﺑﻪ ﻣﺮﺗﺒﻪاي ﺷـﻌﻠﻪور ﺷـﺪ ﮐﻪ از ﺷـّﺪت ﺣﺮارت دﺷﺖ و‬
‫ﺻﺤﺮاي آن ﻣﺮزوﺑﻮم ﻣﺎﻧﻨﺪ ﮐﺮه ﻧﺎر ﺑﺮاﻓﺮوﺧﺖ‪ .‬رؤﺳﺎي ﺗّﮑﻪ ﺟﻤﻌﯽ ﮐﺜﯿﺮ ﺑﺎ‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪» :‬آﯾﻪ« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪ :‬ﮐﯿﻨﻬﺎ‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪ :‬رﺷﺘﻬﺎي‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪ :‬ﭘﺎﯾﺮه و ﻧﻪ‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﻠﮏ‪» :‬ﻏﻤﺰه« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪ :‬و ﻧﯿﺮان‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﻠﮏ‪ :‬ﮐﺸﺘﻪﮔﺎن‪) .‬ﻫﻤﻪﺟﺎ(‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪247 :‬‬
‫ﻧﯿﺎزﮔﻠﺪي ﺧﺎن »‪ «1‬و ﺑﻪ ﮔﻨـﺞ ﺧـﺎن و دوﻟﺖ ﻣﺤّﻤـ ﺪ و اﻣﺎن »‪ «2‬ﮔﻠـﺪي و ﻗﻮرت ﮔﻠﺪي و اﻣﺎن ﺑﺮدي و ﻣﺪك ﺳـﺮﮐﺎن و ﻣﺤﮏ ﺷـﯿﺦ‬
‫ﺑﻬـﺎدر و ﻏﺎرﻟﯽ ﻧﯿﺎز و ﻣﭙﻖ ﺳـﺮدار و ﭼﻬﺎر ﯾﺎرﻗﻮل ﺑﻬﺎدر و ﻣﻨﮕﻠﯽ ﺑﻬﺎدر و ﺳﺎﯾﺮ »‪ «3‬اون ﺑﯿﮕﯿﺎن ﮐﻪ در ﮐﻤﯿﻦ ﮐﯿﻦ اﯾﺴـﺘﺎده ﺑﻮدﻧﺪ و »‪«4‬‬
‫ﻣﻨﺘﻬﺰ ﻓﺮﺻﺖ ﻣﯽﺑﻮدﻧـﺪ‪ «5» .‬درﯾﻦ اﺛﻨـﺎ ﮐﻪ دو درﯾـﺎي ﺑﻼـ را ﻣّﻮاج و ﺑﻪ ﯾﮑـﺪﯾﮕﺮ اﻓﺘﺎده دﯾﺪﻧـﺪ و »‪ «6‬در رﮐﺎب اﺷـﺮف واﻻ »‪ «7‬ﺳﻮاي‬
‫دوﯾﺴﺖ ﻧﻔﺮ از ﻏﻼﻣـﺎن ﺧﺎّﺻﻪ ﮐﻪ ﻫﻤﯿﺸﻪ اوﻗﺎت »‪ «8‬ﺳﺎﯾﻪآﺳﺎ ﻣﻠﺘﺰم رﮐﺎب ﻫﻤﺎﯾﻮن ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬دﯾﮕﺮ ﮐﺴـﯽ ﻧﻤﺎﻧﺪه‪ ،‬ﻫﻤﮕﯽ ﻣﺸﻐﻮل ﮐﺎرزار‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫درﯾﻦ ﺣﺎل ﺗﺮﮐﻤﺎﻧﯿﻪ ﻓﺮﺻﺖ ﺟﺴﺘﻪ »‪ ،«9‬ﺑﺎ ﻣﻌﺎدل دو ﻫﺰار ﺳﻮار ﺟّﺮار ﻧﯿﺰهﮔﺬار ﮐﻪ »‪ «10‬ﺗﻤﺎﻣﯽ آﻧﻬﺎ »‪ «11‬از ﺳﺮ ﺗﺎ ﭘﺎ ﻏﺮق آﻫﻦ ﻣﺴﻠّﺢ و‬
‫ﻣﮑّﻤﻞ از ﭘﻬﻠﻮي ﻗﻮل ﻣﺒﺎرك از ﺳـﻤﺖ رود ﻃﮋن از ﻣﯿﺎن ﮔﺰﺳـﺘﺎن ﺑﯿﺮون آﻣـﺪه‪ ،‬ﺑﯽﻣﺤﺎﺑﺎ ﺑﻪ اﻣﯿﺪ آﻧﮑﻪ ﺷﺎﯾﺪ ﮐﺎري دﯾﺪه‪ ،‬آﺑﯽ ﺑﻪ روي‬
‫ﮐـﺎر ﺑﯿﺎورﻧـﺪ‪ ،‬ﺑﺮ ﻗﻮل ﻫﻤـﺎﯾﻮن ﺗﺎﺧﺘﻨـﺪ‪ .‬ﺷـﻬﺰاده ﺷـﺠﺎﻋﺖ اﺛﺮ ﺑﻪ آن ﻣـﺎﯾﻪﺳﻮار ﮐﻪ در رﮐـﺎب ﻇﻔﺮﭘﺮور ﺑﻮدﻧـﺪ‪ ،‬اﺻـﻼ از ﮐﺜﺮت ﺧﺼـﻢ‬
‫ﻧﯿﻨﺪﯾﺸـﯿﺪه‪ ،‬ﭘـﺎي ﺟﻼدت در ﻣﯿـﺪان ﻣﺮداﻧﮕﯽ اﻓﺸـﺮده‪ ،‬در ﻧﻬﺎﯾﺖ دﻻوري »‪ «12‬ﺑـﻪ ﻧـﻮﻋﯽ ﺑﺮ آن ﮔﺮوه ﺗـﺎﺧﺘﻦ آورد )‪ 94‬اﻟـﻒ( ﮐﻪ از‬
‫ﮔﻤﺮاﻫﯽ راه ﮔﺮﯾﺰ را ﮔــﻢ ﮐﺮده »‪ «13‬و »‪ «14‬ﺳﺮ را »‪ «15‬از ﭘﺎ ﻧﺸـﻨﺎﺧﺘﻨﺪ و ﺑﻪ ﺿـﺮب ﮔﻠﻮﻟﻪﻫﺎي »‪ «16‬آﺗﺶﺑﺎر ﺳـﯿﻨﻪﻫﺎي اﻫﻞ ﮐﯿﻨﻪ را‬
‫ﭼﻮن ﺧﺎﻧﻪ زﻧﺒﻮر ﻣﺸـّﺒﮏ ﺳﺎﺧﺘﻨﺪ‪ .‬ﻏﻼﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ در رﮐﺎب ﺳـﻌﺎدت اﻧﺘﺴﺎب ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻓﺪاﯾﯽوار ﺑﺮ آن ﻓﺮﻗﻪ ﺿـﻼﻟﺖ آﺛﺎر ﺣﻤﻠﻪ آورده‪ ،‬در‬
‫ﺣﻤﻠﻪ اّول ﺑﻪ ﻗـﺪر ﺳـﯽ ﭼﻬـﻞ ﻧﻔﺮ از ﻣﺒﺎرزان ﻧﺎﻣﯽ ﺗّﮑﻪ در ﻣﯿـﺪان ﺑﻪ ﺧﺎك ﻫﻼك اﻓﺘﺎده‪ ،‬ﺷـﻬﺰاده ﻓﯿﺮوزﻣﻨـﺪ در آنروز ﺑﻪ ﻧﻔﺲ ﻧﻔﯿﺲ‬
‫ﻣﺒﺎرك ﻣﺒﺎﺷـﺮ ﺣﺮب و ﭘﯿﮑﺎر ﮔﺸﺘﻪ‪ ،‬ﺑﻪ زور ﺑﺎزوي ﻣﺮدي و ﻣﺮداﻧﮕﯽ »‪ «17‬ﮐﺎرزاري ﮐﺮدﻧﺪ ﮐﻪ داﺳـﺘﺎن رﺳﺘﻢ و اﺳﻔﻨﺪﯾﺎر را ﺑﺮ ﻃﺎﻗﭽﻪ‬
‫ﻧﺴﯿﺎن ﻧﻬﺎده‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪» :‬ﻧﯿﺎز ﮔﻠﺪي ﺧﺎن« ﻧﺪارد‪) .‬ﺟﺎي ﺧﺎﻟﯽ(‬
‫)‪ .(2‬ﻣـﺞ‪» :‬اﻣﺎن« ﻧـﺪارد‪) .‬ﺟﺎي ﺧﺎﻟﯽ( اﺷـﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ ﻣﺘﻦ ‪ 247‬وﻗـﺎﯾﻊ ﺳـﺎل ﻫﻤﺎﯾﻮنﻓﺎل اودﺋﯿﻞ و اﺳﺘﯿﺼﺎل و اﺿـﻤﺤﻼل ﻃﻮاﯾﻒ ﺗﮑﻪ‬
‫ﻃﮋن ﺑﻪ ﻣﻌﺎوﻧﺖ و ﯾﺎري رب ﺟﻠﯿﻞ‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪ :‬ﻏﯿﺮه‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪» :‬ﺑﻮدﻧﺪ و« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﻼ را ﻣﺘﻮﺟﻪ ﮐﺎر ﻫﻢ دﯾﺪﻧﺪ و درﯾﻦ وﻗﺖ‪.‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 258‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪ :‬اﺷﺮف ﻫﻤﺎﯾﻮن‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺞ‪» :‬اوﻗﺎت« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(9‬ﻣﺞ‪ :‬در ﭼﻨﯿﻦ ﺣﺎل ﻓﺮﺻﺖ ﻏﻨﯿﻤﺖ داﻧﺴﺘﻪ‪.‬‬
‫)‪ .(10‬ﻣﺞ‪» :‬ﮐﻪ« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(11‬ﻣﺞ‪» :‬آﻧﻬﺎ« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(12‬ﻣﺞ‪ :‬در ﮐﻤﺎل ﺗﺠﻠﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(13‬ﻣﻠﮏ‪» :‬ﮐﺮده« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(14‬ﻣﺞ‪» :‬و« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(15‬ﻣﺞ‪» :‬را« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(16‬ﻣﺞ‪ :‬ﮔﻠﻮﻟﻪ‪.‬‬
‫)‪ .(17‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﺮداﻓﮑﻨﯽ‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪248 :‬‬
‫و ﺧﺎك وﺟﻮد )‪ 94‬ب( ﺑﺴﯿﺎري »‪ «1‬از ﭘﺮدﻻن را ﺑﻪ ﺿﺮب ﺻﺮﺻﺮ ﺧﻮنرﯾﺰ ﺑﻪ ﺑﺎد داده‪ ،‬ﻣﺴّﻮد اوراق ﻧﯿﺰ ﻣﻠﺘﺰم رﮐﺎب ﻇﻔﺮ اﻧﺘﺴﺎب ﺑﻮد‪.‬‬
‫»‪ «2‬ﺧﺼﻮﺻﺎ در آنوﻗﺖ ﻗﺮﯾﺐ ﺑﻪ ﺣﻀـﺮت ﺷﻬﺰاده ﻧﺼﺮت ﺷﻌﺎر ﺑﻮده و آﻧﭽﻪ آﺛﺎر ﺟﻼدت »‪ «3‬و ﻣﺮداﻧﮕﯽ ﮐﻪ از آن ﺣﻀﺮت ﻣﺸﺎﻫﺪه‬
‫ﻣﯽﻧﻤﻮد‪ ،‬آن را ﺣﻤﻞ ﺑﺮ ﻋﻨﺎﯾﺎت اﻟﻬﯽ »‪ «4‬و ﻣﮑﺎرم ﻧﺎﻣﺘﻨﺎﻫﯽ »‪ «5‬ﺳﺒﺤﺎﻧﯽ‪ -‬ﻋﻈﻢ ﺷﺄﻧﻪ‪ -‬ﻣﯽﮐﺮد‪ «6» ،‬و اﻟّﺎ اﯾﻦ ﺟﻼدت و ﺻﻒﺷﮑﻨﯽ و‬
‫ﺷﺠﺎﻋﺖ »‪ «7‬و ﭘﺮدﻟﯽ در »‪ «8‬ﻗـﻮه ﻫﯿـﭻﯾﮏ از ﻣﺒـﺎرزان ﺟﻬـﺎن ﻣﺸﺎﻫـﺪه ﻧﺸـﺪه‪ .‬ﺧﻼـﺻﻪ ﻫﻨﮕـﺎﻣﻪ ﺣﺮب و ﺿـﺮب ﺑﻪ ﻧﻮﻋﯽ ﺷـﺮرﺑﺎر و‬
‫ﺷﻮراﻧﮕﯿﺰ ﺑﻮد »‪ «9‬ﮐﻪ ﺷـﯿﺮ ﻓﻠـﮏ از ﻫﯿﺒﺖ آن در ﮐﻨـﺎم ﮔﻤﻨـﺎﻣﯽ ﮔﺮﯾﺨﺖ‪ .‬داﻣﻦ دﺷﺖ از ﺧﻮن ﻗﺘﯿﻼن ﮐﻨﺎر ﺟﯿﺤﻮن و ﮐﻨﺎر ﻃﮋن ﻣﺎﻧﻨﺪ‬
‫داﻣﻦ ﻋّﺸﺎق ﮔﻠﮕﻮن و ﺳﺮﻫﺎي ﻣﺒﺎرزان در آن ﻣﻌﺮﮐﻪ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﮔﻮي ﻏﻠﺘﺎن و رود دﯾﮕﺮ ﻫﻤﭽﻮن ﻃﮋن از ﺧﻮن ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن »‪ «10‬روان ﮔﺮدﯾﺪ‪.‬‬
‫ﺳﻮاران و ﺑﻬـﺎدران از روي ﻏﯿﺮت ﭼﻨـﺎن درﻫﻢ آﻣﯿﺨﺘﻨـﺪ ﮐﻪ ﺗﺸـﺨﯿﺺ و ﺗﻤﯿﺰ ﻣﺆاﻟﻒ و ﻣﺨـﺎﻟﻒ »‪ «11‬داده ﻧﻤﯽﺷـﺪ و ﺑﯽﻣﺤﺎﺑـﺎ ﮔﺮز و‬
‫ﺧﻨﺠﺮ ﺑﺮ ﺳﺮ و روي ﯾﮑﺪﮔﺮ زده‪ «12» ،‬ﮐﺎر از ﺗﯿﺮ و ﮐﻤﺎن ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺑﻮد‪.‬‬
‫اﻟﺤﻖ‪ ،‬ﺷـﻬﺰاده ﺷـﯿﺮدل در آن داوري ﮐﺎري ﮐﺮدﻧـﺪ ﮐﻪ ﺷـﺠﺎﻋﺖ ﺳﺎم و ﻧﺮﯾﻤﺎن را از ﺣﻮاﺷـﯽ اوراق ﮐﻬﻦ »‪ «13‬ﺳﺘﺮدﻧـﺪ و ﺑﻪ دﺳﺖ و‬
‫ﺑﺎزوي ﻣﺮداﻓﮑﻨﯽ و ﺳـﺘﺒﺮ وي ﻧﻤﻮدﻧـﺪ ﮐﻪ داﺳـﺘﺎن ﮐﯿﺨﺴـﺮو و اﻓﺮاﺳـﯿﺎب از ﻧﻈﺮ اﯾﻦ و آن ﺑﺮدﻧﺪ‪ «14» .‬روي ﻃﮋن از ﺑﺮق ﺗﯿﻎ آﺑـﺪارش‬
‫آﺗﺸـﺒﺎر و ﭘﺸـﺖ زﻣﯿﻦ از ﺗـﺎﺑﺶ ﺳـﻨﺎن و ﺧﻨﺠﺮ زرﻧﮕـﺎرش آﺳـﻤﺎنﮐﺮدار و ﭼـﻮن ﺷـﯿﺮ ﺧﺸـﻤﻨﺎك ﺑﻪ ﻫﺮﻃﺮف ﮐﻪ رو ﻣﯽآورد‪ ،‬ﺧﺼـﻢ‬
‫روﺑﻪﺻـﻔﺖ ﺑﻪﺟﺰ ﻓﺮار راه ﭼﺎره را ﻣﺴـﺪود ﻣﯽدﯾﺪ و آن ﻧﺎﻣﻮر ﻓﺮار آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ ﻏﯿﺮ دار اﻟﺒﻮار ﺑﺮ ﺧﻮد ﻧﻤﯽﭘﺴـﻨﺪﯾﺪ »‪ ،«15‬ﺑﺎﻻﺧﺮه ﻧﻬﻨﮕﺎن‬
‫ﻃﮋن ﭼﻮن دﺳﺖ ﻫﺰﺑﺮان ﺷﯿﺮاﻓﮑﻦ را در‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﻌﻀﯽ‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪ :‬ﻧﯿﺰ در آنروز‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪ :‬ﺗﺠﻠﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪ :‬ﻋﻨﺎﯾﺎت ﮐﺎﻣﻠﻪ ﯾﺰداﻧﯽ‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﮑﺎرم ﺷﺎﻣﻠﻪ‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﯽﻧﻤﻮد‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪ :‬ﺗﻤﮑﯿﻦ‪.‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 259‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺞ‪ :‬را در‪.‬‬
‫)‪ .(9‬ﻣﺞ‪ :‬ﻫﯿﭻﯾﮏ از ﮐﻬﻨﻪ ﻣﺒﺎرزان ﻧﺎﻣﯽ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻧﻨﻤﻮده‪ ،‬ﺧﻼﺻﻪ آﺗﺶ ﻣﺤﺎرﺑﻪ ﺑﻪ ﻧﻮﻋﯽ اﺷﺘﻌﺎل ﭘﺬﯾﺮﻓﺖ ﮐﻪ‪.‬‬
‫)‪ .(10‬ﻣﺞ‪ :‬ﻗﺘﯿﻼن ﺟﯿﺤﻮن و رود ﻃﮋن از دم ﮐﺸﺘﮕﺎن ﮔﻠﮕﻮن اﺟﺴﺎد ﻣﺒﺎرزان ﻣﺎﻧﻨﺪ ﮔﻮي ﻏﻠﻄﺎن و ﻃﮋن دﯾﮕﺮ در ﻣﻌﺮﮐﻪ ﻧﺒﺮد‪.‬‬
‫)‪ .(11‬ﻣﺞ‪ :‬ﺗﻤﯿﺰ دو ﮔﺮوه و ﻣﺠﺎﻫﺪان ﻧﺼﺮتﭘﮋوه‪.‬‬
‫)‪ .(12‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﻪ روي ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ زده‪.‬‬
‫)‪ .(13‬ﻣﺞ‪ :‬ﺣﻮاﺷﯽ ﺧﺎﻃﺮهﻫﺎ‪] .‬ﻣﺘﻦ‪ :‬ﺧﺎﻃﺮﻫﺎ[‬
‫)‪ .(14‬ﻣﺞ‪ :‬را از ﻧﻈﺮ ﻗﻮه ﺣﺎﻓﻈﻪ ﺑﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(15‬ﻣـﺞ‪ :‬ﺗﯿﻎ آﺑـﺪار آﺗﺸـﺒﺎر و ﺷـﻌﺎع ﺟﺒﻪ زرﻧﮕﺎرش ﻣﺎﻧﻨـﺪ آﻓﺘﺎب ﺟﻬﺎﻧﺘﺎب ﻣﯽدرﺧﺸـﯿﺪ و ﭼﻮن ﺷـﯿﺮ ﺧﺸـﻤﻨﺎك ﺑﻪ ﻫﺮﺟﺎﻧﺒﯽ ﮐﻪ رو‬
‫ﻣﯽﮐﺮد ﺳﻠﮏ ﺟﻤﻌّﯿﺖ ﺧﺼﻢ ﭼﻮن ﺻﻮرت ﻣﻘﻮا در روي آب از ﻫﻢ ﻣﯽﭘﺎﺷﯿﺪ‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪249 :‬‬
‫ﺻﯿﺪاﻧـﺪازي ﭼﯿﺮه و روز اﻗﺒﺎل ﺧﻮد را ﻣﺎﻧﻨـﺪ ﺷﺎم ﻧﮑﺎل ﺗﯿﺮه دﯾﺪﻧﺪ‪ ،‬ﭘﺎي ﺛﺒﺎت و ﻗﺮارﺷﺎن ﻣﺘﺰﻟﺰل و در آن وادي ﺟﺎنﻓﺮﺳﺎي دل ﮔﺴـﻞ‬
‫دﺳﺖ از ﺳﺘﯿﺰه ﮐﺸـﯿﺪه رو ﺑﻪ ﮔﺮﯾﺰ ﻧﻬﺎدﻧـﺪ »‪ «1‬و از ﮐﻤﺎل وﺣﺸﺖ و ﺳﺮاﺳـﯿﻤﮕﯽ اﺳﺐ در آب اﻧـﺪاﺧﺘﻪ‪ ،‬آﻧﭽﻪ از آب ﺷﻤﺸـﯿﺮ ﻗﺰﻟﺒﺎش‬
‫ﻧﭽﺸﯿﺪه ﺑﻮدﻧﺪ »‪ 95) «2‬اﻟﻒ( ﻏﺮﯾﻖ ﻣﻮﺟﻪ ﻓﻨﺎ و ﺣﺮﯾﻖ آﺗﺶ آبﻧﻤﺎ ﮔﺮدﯾﺪﻧﺪ‪ «3» .‬ﺟﻼدت ﺷﻌﺎران »‪ «4‬رﮐﺎب ﻇﻔﺮ »‪ «5‬اﻧﺘﺴﺎب ﺑﻪ اﻣﺮ و‬
‫اﺷﺎره ﺷﺎﻫﺰاده »‪ «6‬ﮐﺎﻣﯿﺎب ﺑﯽﺗﺤﺎﺷـﯽ اﺳﺐ در آب اﻧﺪاﺧﺘﻪ‪ ،‬ﺑﻪ اﻗﺒﺎل ﺷـﻬﺰاده دﺷـﻤﻦ ﺷـﮑﺮ از آن رود ﻗﻠﺰم اﺛﺮ ﺻـﺤﯿﺢ و ﺳﺎﻟﻢ ﺑﯿﺮون‬
‫راﻧﺪه‪ ،‬در ﻗﻔﺎي ﻫﺰﯾﻤﺘﯿﺎن ﺗﺎﺧﺘﻨﺪ و ﺑﻪ ﻫﺮﮐﺲ ﻣﯽرﺳـﯿﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﯾﮏ ﺿﺮب ﺗﯿﻎ آﺗﺸﺒﺎر ﮐﺎرش ﻣﯽﺳﺎﺧﺘﻨﺪ‪ .‬ﭼﻮن ﺟﻨﻮد ﻧﺎﻣﺴﻌﻮد ﺗّﮑﻪ ﺗﯿﭗ‬
‫ﺑﺴﻘﻮﮔﺎه »‪ «7‬ﺧﻮد را ﮐﻪ ﺑﻪ وﺟﻮد ﺑﻬﺎدران ﻧﺎﻣﯽ و رؤﺳﺎي ﻣﻌﺘﺒﺮ اﯾﺸﺎن آراﺳـﺘﮕﯽ داﺷﺖ و ﻣﺤﻞ اﺳﺘﻈﻬﺎر اﯾﺸﺎن ﺑﻮد‪ ،‬ﺷﮑﺴﺘﻪ و ﭘﺮﯾﺸﺎن‬
‫»‪ «8‬و ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻗﻠﺐ ﺧﻮﯾﺶ ﻣﻨﻘﻠﺐ و وﯾﺮان »‪ «9‬دﯾﺪﻧﺪ و اﮐﺜﺮ آﻧﻬﺎ را ﮐﺸﺘﻪ و ﺧﺴﺘﻪ در دﺷﺖ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﭘﺎي ﻗﺮارﺷﺎن از ﺟﺎ دررﻓﺘﻪ‪،‬‬
‫ﭼﻮن روﺑﺎه از ﻧﻬﯿﺐ ﺷﯿﺮ ﺷﺮزه »‪ «10‬ﮔﺮﯾﺰان و ﺑﺎ ﻫﺰاران ﺣﺴـﺮت و اﻓﺴﻮس‪ ،‬وداع ﻣﺎل و ﻧﺎﻣﻮس ﮐﺮده‪ ،‬ﺑﺎ ﺟﮕﺮ ﭼﺎك و دل اﻧﺪوﻫﻨﺎك‬
‫»‪ «11‬ﺑﻪ ﺳـﻤﺖ دﺷﺖ ﺳﺮاﺳـﺮ ﺧﻄﺮ ﻗﺒﭽـﺎق روان ﺷﺪﻧـﺪ‪ .‬ﺑﻬـﺎدران ﻟﺸـﮑﺮ ﻣﻨﺼـﻮر در ﺗﮑﺎﻣﯿﺸـﯽ ﺧﺼﻢ ﻣﻘﻬﻮر دﺳﺖ و ﺑـﺎزو ﮔﺸـﺎده‪ ،‬ﺑﻪ‬
‫ﻫﺮﮐﺲ ﻣﯽرﺳـﯿﺪﻧﺪ ﺑﻪ ﻃﺮﻓﮥ اﻟﻌﯿﻨﯽ اﻣﺎن ﻧﺪاده‪ ،‬در ﻗﻔﺎي ﻣﺴﺎﻓﺮﯾﻦ ﺑﻪ اﺳـﻔﻞ ﺳﺎﻓﻠﯿﻦ ﻣﯽﻓﺮﺳـﺘﺎدﻧﺪ‪ .‬آنﻗﺪر ﮐﺸﺘﻪ در آن ﺻﺤﺮا اﻓﺘﺎده ﺑﻮد‬
‫ﮐﻪ ﻣﺤﺎﺳﺐ وﻫﻢ از اﺣﺼﺎي آن ﻋﺎﺟﺰ ﺑﻮدﻧـﺪ‪ «12» .‬ﺳـﺮداران و اﻣﺮا ﻧﯿﺰ ﺑﻪ ﻣﻮاﻓﻘﺖ ﻟﺸﮑﺮ از ﻃﮋن ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺑﻪ ﻗﺪر ﭼﻬﺎر ﭘﻨﺞ ﻓﺮﺳﻨﮓ در‬
‫ﺻﺤﺮا ﺗﻌﺎﻗﺐ ﻫﺰﯾﻤﺘﯿﺎن ﻧﻤﻮده‪ ،‬از ﮐﺸـﺘﻦ و ﺑﺴـﺘﻦ و اﻧﺪاﺧﺘﻦ ﺗﻘﺼـﯿﺮي ﻧﮑﺮده‪ ،‬ﺟﻤﻌﯽ ﮐﺜﯿﺮ در آن ﺑﯿﺎﺑﺎن ﻫﻮﻟﻨﺎك ﻋﺮﺿﻪ ﺷﻤﺸﯿﺮ و اﺳﯿﺮ‬
‫ﻏﺎزﯾﺎن‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪ :‬آوردﻧﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪ :‬ﺷﻤﺸﯿﺮ ﭘﺮدﻻن ﻗﺰﻟﺒﺎش ﺟﺎن از آن ورﻃﻪ ﻫﻮﻟﻨﺎك ﺑﯿﺮون ﺑﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪ :‬ﮔﺸﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪ :‬ﺟﻼدتﻣﻨﺸﺎن‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪ :‬ﻧﺼﺮت‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪ :‬ﺷﻬﺰاده‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﻠﮏ‪» :‬ﺑﺴﻘﻮﮔﺎه« ﻧﺪارد؛ )ﺟﺎي ﺧﺎﻟﯽ( ﻣﺞ‪ :‬ﺑﺼﻮﮔﺎه‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺞ‪ :‬وﯾﺮان‪.‬‬
‫)‪ .(9‬ﻣﺞ‪ :‬ﭘﺮﯾﺸﺎن‪.‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 260‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫)‪ .(10‬ﻣﺞ‪ :‬ﻧﻬﯿﺐ ﺷﺮزه ﺷﯿﺮان ﻋﺮﺻﻪ دﻏﺎ و ﭘﻠﻨﮕﺎن ﻣﻌﺮﮐﻪ ﻫﯿﺠﺎ‪.‬‬
‫)‪ .(11‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﺎ ﺟﮕﺮ ﺧﺴﺘﻪ و دل ﺑﺮﯾﺎن ﻣﺠﺮوح و ﻧﺎﻻن‪.‬‬
‫)‪ .(12‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﺤﺎﺳﺐ وﻫﻢ دو اﺳﺒﻪ ﺑﻪ ﺳﺮﺣﺪ ﻋﺪد اﯾﺸﺎن ﻧﻤﯽرﺳﯿﺪ‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪250 :‬‬
‫ﺷﯿﺮﮔﯿﺮ ﮔﺮدﯾﺪه »‪ ،«1‬در ﻫﺮﻗـﺪﻣﯽ ﮐﺸـﺘﻪ و در ﭘﻨﺎه ﻫﺮﮔﯿﺎﻫﯽ »‪ «2‬ﺧﺴـﺘﻪ اﻓﺘﺎده ﺑﻮد و ﺑﻘّﯿﮥ اﻟـّﺴ ﯿﻒ ﺑﻪ ﻫﺰار ﻣﺸـّﻘﺖ و اﻧﻮاع ﻣﺤﻨﺖ »‪ «3‬و‬
‫زﺣﻤﺖ رﺧﺖ ﺣﯿﺎت ﺑﻪ ﺳﺎﺣﻞ ﻧﺠﺎت ﮐﺸـﯿﺪه‪ ،‬ﭘﺪر را ﭘﺮواي ﭘﺴـﺮ و ﭘﺴـﺮ را ﯾﺎراي ﯾﺎري ﭘﺪر »‪ «4‬ﻧﺒﻮده‪ ،‬ﻧﯿﻢ ﺟﺎن را ﻏﻨﯿﻤﺖ داﻧﺴـﺘﻪ‪ ،‬ﺑﻪ‬
‫ﻃﺮف ﺑﯿﺎﺑﺎن ﻗﻢ ﺑﻪ ﺟﻬﻨﻢ ﺷﺘﺎﻓﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻏﺎزﯾﺎن ﻧﺼﺮت ﻫﻢﻋﻨﺎن »‪ «5‬ﻗﺮﯾﻦ ﻓﺘﺢ و ﻇﻔﺮ ﺳـﺮﭘﻨﺠﻪ از ﺧﻮن ﺷﮑﺎرﯾﺎن دﺷﺖ ﮔﻠﮕﻮن ﮐﺮده‪ ،‬ﺑﺎ ﻏﻨﺎﯾﻢ ﻧﺎﻣﺤﺼﻮر و اﺳﯿﺮ ﻣﻮﻓﻮر )‪ 95‬ب(‬
‫از ﺗﻌـﺎﻗﺐ ﻫﺰﯾﻤﺘﯿـﺎن ﺑﺎزﮔﺸـﺘﻪ‪ ،‬دﯾﮕﺮﺑﺎره ﺑﻪ اوﻟﺠﺎي و ﮐﺴﺐ »‪ «6‬ﻣﺸـﻐﻮل ﺷﺪﻧـﺪ‪ .‬ﭼﻨﺪان ﻏﻨﯿﻤﺖ از اﺳﺐ و ﮔﻮﺳـﻔﻨﺪ و ﺷﺘﺮ »‪ «7‬ﻧﺼﯿﺐ‬
‫ﻏﺎزﯾﺎن ﺷـﺪه ﺑﻮد ﮐﻪ ﻣﺤﺎﺳﺐ وﻫﻢ از ﺗﺨﻤﯿﻦ و ﻗﯿﺎس آن ﺑﻪ ﻋﺠﺰ و ﻗﺼﻮر »‪ «8‬ﻣﻌﺘﺮف اﺳﺖ‪ «9» .‬ﺟﻤﯿﻊ اوﺑﺎ و »‪ «10‬آﻻﭼﻖ »‪ «11‬ﺗّﮑﻪ را‬
‫ﮐﻪ ﺑﻪ ﭘﻨـﺞ ﻫﺰار ﺧـﺎﻧﻪ ﻣﯽرﺳـﯿﺪ و ﻣﻤﻠﻮ از اﺛـﺎث اﻟﺒﯿﺖ و اﺳـﺒﺎب ﻣﺎﯾﺤﺘـﺎج زﻧـﺪﮔﺎﻧﯽ از ﻗﺒﯿـﻞ ﻓﺮش و ﻣﺲ و ﻣﺘـﺎع ﻣﺄﮐﻮل ﺑﻮد ﮐﻪ ﻓﻮق‬
‫اﺣﻤﺎل ﺑﻬﺎدران ﻓﯿﺮوزي ﻣﺂل ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﺮ آﺗﺶ زده‪ ،‬ﯾﮏﺳـﺮ ﺳﻮﺧﺘﻨﺪ و »‪ «12‬و ﻣﯿﺮزا ﺷـﻤﺲ اﻟﺪﯾﻦ ﻣﺤّﻤﺪ ﮐﻪ از وﮐﻼي »‪ «13‬ﻣﻌﺘﺒﺮ ﻣﺤّﻤﺪ‬
‫اﺳـﺤﺎق ﺧـﺎن ﺳـﺮدار ﻗﺮاﯾﯽ ﺑـﻮد و ﺑﻪ ﺣﺴﺐ اﺻـﺎﻟﺖ و ﻧﺠـﺎﺑﺖ و ﺳـﯿﺎدت از ﻫﻤﮕﻨـﺎن رﺗﺒﻪ ﺑﺮﺗﺮي داﺷﺖ‪ ،‬ﭼﻨـﺪﯾﻦ ﺧـﺎﻧﻪ را ﺑﻪ ﻧّﯿﺖ اﺟﺮ‬
‫اﺧﺮوي ﺑﻪ دﺳﺖ ﺧﻮد آﺗﺶ زده‪ ،‬ﭘﺎك ﺳﻮﺧﺖ‪.‬‬
‫ﻧﺎﯾﺮه ﻏﻀﺐ ﺷﻬﺰاده واﻻ ﺣﺴﺐ ﭼﻨﺎن ﺷﻌﻠﻪ اﻓﺮوﺧﺖ »‪ «14‬ﮐﻪ ﺑﯽﺷﺒﻬﻪ زﺑﺎﻧﻪ »‪ «15‬آن ﺑﻪ ﮐﺮه اﺛﯿﺮ رﺳﯿﺪ‪ .‬ﺳﺮداران »‪ «16‬و اﻣﺮاي ﺑﺎ ﻋّﺰ و‬
‫ﺷﺄن و ﻣﺸﺎﻫﯿﺮ ﺳـﺮﮐﺮدﮔﺎن ﻫﺮﮐـﺪام ﺑﻪ ﺗﻬﻨﯿﺖ اﯾﻦ ﻓﺘﺢ ﻧﻤﺎﯾﺎن »‪ «17‬ﺷـﺮﻓﯿﺎب رﮐﺎب ﺷﻬﺰاده ﻇﻔﺮ ﻫﻢﻋﻨﺎن »‪ «18‬ﺷﺪه‪ ،‬ﺷﺮاﯾﻂ ﺑﻨﺪﮔﯽ را‬
‫»‪ «19‬ﺑﻪﺟﺎيآورده‪،‬‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪ :‬ﮔﺮدﯾﺪﻧﺪ اﻟﺤﺎﺻﻞ‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪ :‬در ﭘﻨﺎه ﺑﻮﺗﻪاي‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﺤﻦ‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﺮادر‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪ :‬ﻧﺼﺮتﻧﺸﺎن‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪ :‬ﮐﺴﯿﺐ‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪ :‬ﭼﻨﺪان ﮔﻮﺳﻔﻨﺪ و ﺷﺘﺮ و اﺳﺐ‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺞ‪» :‬و ﻗﺼﻮر« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(9‬ﻣﺞ‪» :‬ﺷﺪه« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(10‬ﻣﺞ‪» :‬اوﺑﺎ و« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(11‬ﻣﻠﮏ‪ :‬اﻻﭼﯿﻖ‪.‬‬
‫)‪ .(12‬ﻣﺞ‪ :‬از اﺛﺎﺛﻪ زﻧﺪﮔﯽ و ﻣﺎﯾﺤﺘﺎج از ﻗﺒﯿﻞ روﻏﻦ و ﭘﺸﻢ و ﻧﻤﺪ و ﮔﻠﯿﻤﻬﺎي رﻧﮕﺎرﻧﮓ ﺑﻮد ﯾﮑﺴﺮ آﺗﺶ زده ﺑﺎ ﺧﺎك ﯾﮑﺴﺎن ﺳﺎﺧﺘﻨﺪ‬
‫از آن ﺟﻤﻠﻪ‪.‬‬
‫)‪ .(13‬ﻣﺘﻦ‪ :‬وﮐﻼء‪.‬‬
‫)‪ .(14‬ﻣـﺞ‪ :‬ﺑﻪ ﻧﯿﺖ اﺣﺮاز ﻣﺜﻮﺑـﺎت اﺧﺮوي ﺑﻪ دﺳﺖ ﺧﻮد آﺗﺶ اﻓﺮوﺧﺘﻪ و ﭘـﺎك ﺳﻮﺧﺘﻪ‪ ،‬آﺗﺶ در اﻻـﭼﻖ آن ﮔﺮوه ﻧﺎﺣﻖ ﭼﻨﺎن ﻣﺸـﺘﻌﻞ‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 261‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫ﮔﺮدﯾﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(15‬ﻣﺞ‪ :‬ﺷﻌﻠﻪ‪.‬‬
‫)‪ .(16‬ﻣﺞ‪ :‬و ﺳﺮداران‪.‬‬
‫)‪ .(17‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﺒﯿﻦ‪.‬‬
‫)‪ .(18‬ﻣﺞ‪ :‬ﺷﻬﺰاده ﻧﺼﺮت ﻗﺮﯾﻦ ﺷﺪه‪.‬‬
‫)‪ .(19‬ﻣﺞ‪ :‬ﺗﻬﻨﯿﺖ‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪251 :‬‬
‫ﻣﻮرد ﻧﻮازﺷﺎت ﺑﯽاﻧﺪازه »‪ «1‬ﮔﺮدﯾﺪﻧﺪ و اﯾﻦ ﻓﺘﺢ ﺷﺎﯾﺎن »‪ «2‬ﮐﻪ ﻃﺮاز ﻓﺘﻮﺣﺎت آﺳﻤﺎﻧﯽ و ﻧﺎﺳﺦ داﺳﺘﺎن ﺑﺎﺳﺘﺎﻧﯽ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻮد‪ ،‬در ﻫﯿﺠﺪﻫﻢ‬
‫ﺷﻬﺮ ﻣﺰﺑﻮر روي داده‪ ،‬ﺳﺎﮐﻨﺎن »‪ «3‬ﻋﺎﻟﻢ ﺑﺎﻻ زﺑﺎن ﺑﻪ ﻣﺒﺎرك ﺑﺎدي »‪ «4‬ﮔﺸﺎده‪ ،‬از ﺑﺎﻃﻦ ﻗﺪﺳﯽ ﻣﻮاﻃﻦ ﺳﻠﻄﺎن ﮐﺸﻮر ارﺗﻀﺎ و اﺟﺘﺒﺎ‪ ،‬اﻣﺎم‬
‫ﻫﻤـﺎم ﻋﻠﯽ ﺑﻦ ﻣﻮﺳـﯽ اﻟﺮﺿـﺎ‪ -‬ﻋﻠﯿﻪ اﻟﺘﺤﯿﻪ و اﻟﺜﻨﺎ‪ «5» -‬اﯾـﻦ دﻓﻌـﻪ ﻧﯿﺰ ﻓﺘﺤﯽ »‪ «6‬ﭼﻨﯿﻦ ﺷﺎﻣـﻞ ﺣـﺎل ﺷـﻬﺰاده ﺑﺎ داد و دﯾﻦ ﺷـﺪه‪ ،‬در ﻣﯿﺎن‬
‫ﻫﻤﮕﻨﺎن ﻟﻮاي ﺑﺮﺗﺮي ﺑﺮاﻓﺮاﺧﺖ و از ﻇﻬﻮر اﯾﻦ دﺳﺘﺒﺮد ﻧﻤﺎﯾﺎن ﺧﻮد را ﻣﺤﺴﻮد اﻣﺜﺎل و اﻗﺮان ﺑﻞ ﻏﯿﺮتاﻓﺰاي ﺳﻼﻃﯿﻦ ﺟﻬﺎن ﺳﺎﺧﺖ‪«7» .‬‬
‫ﺗﺨّﻀﻊ و ﺗﺨّﺸﻊ ﻧﻤﻮدن ﺷﻬﺰاده ﻓﻠﮏ ﺷﺎدروان »‪ «8‬ﺑﻪ ﺷﮑﺮاﻧﻪ اﯾﻦ ﻓﺘﺢ ﻧﻤﺎﯾﺎن ﺑﻪ درﮔﺎه ﺧﺎﻟﻖ اﻧﺲ و ﺟﺎن »‪«9‬‬
‫ﺑﻌـﺪ از ﻇﻬﻮر اﯾﻦ ﻓﺘـﺢ ﻧﻤﺎﯾـﺎن‪ ،‬ﺷـﻬﺰاده ﻓﻠـﮏ ﺷﺄن ﺟﺒﯿﻦ ﺿـﺮاﻋﺖ ﺑﻪ ﺧﺎك ﻧﯿﺎز ﻧﻬﺎده‪ ،‬ﺳﺎﻏﺮ دﻫﺎن را ﻟﺒﺮﯾﺰ ﻣﺤّﻤـ ﺪت و ﺛﻨﺎي ﺣﻀـﺮت‬
‫ﺑﺎري‪ -‬ﻋّﺰ اﺳﻤﻪ‪ -‬ﺳﺎﺧﺖ و ﺗﺎ ﭼﻨﺪ روز ﮐﻪ ﺑﻪ ﻗﻠﻊ و ﻗﻤﻊ آن ﮔﺮوه ﺧﺬﻻن ﺷﻌﺎر ﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ‪ 96) ،‬اﻟﻒ( ﭘﺮﭼﻢ ﻋﻠﻢ ﻧﺼﺮتﭘﯿﮑﺮ ﺑﻪ ﻋﺰﯾﻤﺖ‬
‫ﻣﺴـﺘﻘﺮ ﺟﻼﻟﺖ ﺷـﻘﻪﮔﺸﺎ ﮔﺮدﯾﺪه‪ ،‬ﻏﺎزﯾﺎن ﻓﯿﺮوزي ﻫﻢﻋﻨﺎن اﺳـﯿﺮ و اﺧﺘﺮﻣﻪ را »‪ «10‬ﺑـﺎ ﻣﻌﺎدل ﯾﮏ ﻫﺰار ﻧﯿﺰه‪ ،‬ﺳـﺮ از رﺋﻮس ﻣﻨﺤﻮس آن‬
‫ﻓﺮﻗﻪ ﺑﯽﻧـﺎﻣﻮس ﺑﺮداﺷـﺘﻪ‪ ،‬در رﮐﺎب ﻧﺼـﺮت اﻧﺘﺴﺎب ﻋﺎزم ارض ﻓﯿﺾ آﯾﺎت ﮔﺸـﺘﻨﺪ و ﺳﺎﯾﺮ ﻗﺘﯿﻼن را ﺑﺎ اﺑـﺪاﻧﺸﺎن در ﻣﻌﺮﮐﻪ ﺑﺮاي »‪«11‬‬
‫ﻃﻌﻤﻪ ذﺑﺎب و ﮐﻼب ﮔﺬاﺷﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﭼﻮن ﻗﺮنﻫـﺎي ﺑﯽﺷـﻤﺎر ﺑﻮد ﮐﻪ ﮐﺴـﯽ ﺑﺮ ﺟﻤﺎﻋﺖ ﺗّﮑﻪ ﺗﺴـﻠﻂ ﻧﯿﺎﻓﺘﻪ ﺑﻮد‪ ،‬ذﺧﯿﺮه و اﺳـﺒﺎب ﺑﺴـﯿﺎري از ﺣﺒﻮﺑﺎت و اﺛﺎث اﻟﺒﯿﺖ و ﻣﻮاﺷـﯽ‬
‫»‪ «12‬و دّواب داﺷـﺘﻨﺪ و ﻋﻤﺮي ﺑﻪ ﻓﺮاﻏﺖ ﮔﺬراﻧﯿـﺪه ﺑﻮدﻧـﺪ و ﻟﺸـﮑﺮﯾﺎن ﻫﺮﯾﮏ ﺗﻮان ﮔﻔﺖ ﮐﻪ ﻣﺆﻧﺚ ﭼﻨـﺪﯾﻦ ﺳﺎﻟﻪ را در دﻣﯽ ﺣﺎﺻـﻞ‬
‫ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪ «13» .‬ﭼﻮن آوازه‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪» :‬ﺑﯽاﻧﺪازه« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪ :‬ﻧﺎﻣﺪار‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪ :‬ﮐﺮوﺑﯿﺎن‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﺒﺎرﮐﺒﺎدي اﯾﻦ ﻓﺘﺢ ﺷﮕﺮف‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﺒﺎرﮐﺒﺎدي اﯾﻦ ﻓﺘﺢ ﺷﮕﺮف‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪ :‬ﻓﺘﺢ‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪ :‬دﺳﺘﺒﺮد ﻧﻤﺎﯾﺎن ﺧﻮد را ورد زﺑﺎن ﺧﺎص و ﻋﺎم ﺳﺎﺧﺖ‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺞ‪ :‬ﻓﻠﮏ ﺷﺎن‪.‬‬
‫)‪ .(9‬ﻣﺞ‪ :‬از »اﯾﻦ ﻓﺘﺢ ‪ «...‬ﺗﺎ اﯾﻨﺠﺎ را ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(10‬ﻣﺞ‪ :‬اﺳﯿﺮ و ﮐﺴﯿﺐ‪.‬‬
‫)‪ .(11‬ﻣﺞ‪ :‬ﻋﻮض‪.‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 262‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫)‪ .(12‬ﻣﺘﻦ‪ :‬ﻣﻮاش‪.‬‬
‫)‪ .(13‬ﻣـﺞ‪ :‬ﭼﻮن ﺟﻤـﺎﻋﺖ ﺗّﮑﻪ ﻗﺮﻧﻬﺎي ﺑﯽﺷـﻤﺎر ﺑﻮد ﮐﻪ ﮐﺴـﯽ ﺑﺮ آﻧﻬﺎ ﺗﺴـﻠﻂ ﻧﯿﺎﻓﺘﻪ‪ ،‬ذﺧﯿﺮه ﺑﺴـﯿﺎر و ﻣﺰارع و ﻣﻮاﺷـﯽ و اﻣﻮال زﯾﺎده از‬
‫اﺣﺼـﺎ ﺟﻤﻊ ﻧﻤﻮده‪ ،‬ﺑﻪ ﻓﺮاﻏﺖ روزﮔﺎر ﻣﯽﮔﺬراﻧﯿﺪﻧـﺪ‪ .‬اﯾﻦﻗـﺪر ﮔﻮﺳـﻔﻨﺪ و ﺷﺘﺮ و ذﺧﯿﺮه ﮐﺴـﯿﺐ ﻏﺎزﯾﺎن ﻧﺼـﺮت ﻧﺼـﯿﺐ ﺷـﺪه ﺑﻮد ﮐﻪ‬
‫ﻣﺤﺎﺳﺐ وﻫﻢ از ﺗﺨﻤﯿﻦ آن ﻋﺎﺟﺰ آﻣﺪه‪ ،‬ﻟﺸﮑﺮﯾﺎن ﺗﻤﺎﻣﯽ ﮐﺎن ﯾﺴﺎر و ﺑﺤﺮ اﺳﺘﻈﻬﺎر ﮔﺸﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪252 :‬‬
‫وﺻﻮل »‪ «1‬ﻣﻮاﮐﺐ ﻧﺼـﺮت ﺷﻤﻮل ﺑﻪ ﻗﺮب ارض اﻗﺪس ﺷﺪ‪ «2» ،‬ﺗﻤﺎﻣﯽ اﺷـﺮاف و اﻋﯿﺎن و اﺟّﻠﻪ و اﻋﺎﻇﻢ و ﺳﺎﯾﺮ اﻣﻢ از ﺻـﻐﯿﺮ و ﮐﺒﯿﺮ و‬
‫ﺑﺮﻧﺎ و ﭘﯿﺮ ﺑﻪ اﺳـﺘﻘﺒﺎل ﺷـﺘﺎﻓﺘﻪ‪ ،‬ﺑﻪ رﮐﺎب ﺑﻮﺳـﯽ ﺳـﺮاﻓﺮاز ﺷﺪﻧﺪ‪ «3» .‬ازﯾـﻦ ﭼﻨﯿﻦ ﻟﻄﯿﻔﻪ ﻏﯿـﺒﯽ و ﻋﻨـﺎﯾﺖ ﻻـرﯾﺒﯽ ﮐﻪ در ﻣﺨﻠﯿﻪ »‪ «4‬اﺣﺪي‬
‫ﻧﻤﯽﮔﺬﺷﺖ‪ ،‬ﮐﻼه ﻣﺒﺎﻫﺎت ﺑﻪ آﺳﻤﺎن اﻧﺪاﺧﺘﻪ‪ ،‬ﺷﺎديﻫﺎ ﮐﺮدﻧﺪ و ﻏﺒﺎر ﺳﻢ ﺳﻤﻨﺪ ﻓﯿﺮوزﻣﻨﺪ اﺷﺮف را ﺗﻮﺗﯿﺎآﺳﺎ ﺑﻪ دﯾﺪه ﻣﯽﮐﺸﯿﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺷﻬﺰاده ﻇﻔﺮ ﭘﯿﻮﻧـﺪ از ﮔﺮد راه ﺑـﻪ روﺿـﻪ رﺿـﻮان ﻣﺎﻧﻨـﺪ ﺷــﺮفاﻧﺪوز و ﺑـﻪ ﺷــﺮاﯾﻂ زﯾـﺎرت ﮐﻤـﺎﯾﻨﺒﻐﯽ و ﯾﻠﯿـﻖ »‪ «5‬ﺑﻪﻋﻤــﻞ آورده‪ ،‬ﺑﻪ‬
‫دوﻟﺖﺧـﺎﻧﻪ ﻣﺒﺎرﮐﻪ ﻧﺰول اﺟﻼل »‪ «6‬ارزاﻧﯽ و ﭘﺮدهﻧﺸـﯿﻨﺎن ﺗﺘﻖ ﻋﺼـﻤﺖ دﯾـﺪه ﺑﻪ دﯾﺪار آن ﺑﺮﮔﺰﯾﺪه اﻟﻬﯽ روﺷﻦ ﺳﺎﺧﺘﻨﺪ‪ .‬روز دﯾﮕﺮ ﺑﻪ‬
‫دﯾﻮانﺧﺎﻧﻪ ﻣﺒﺎرﮐﻪ ﺗﺸـﺮﯾﻒ آورده‪ ،‬ﺑﻪ ﺑﺎزرﺳﯽ ﺳﺮ و اﺧﺘﺮﻣﻪ ﭘﺮداﺧﺘﻪ‪ ،‬اﻣﺮ ﻗﻀﺎ اﻣﻀﺎ ﺑﻪ ﺷﺮف ﻧﻔﺎذ ﻣﻘﺮون ﺷﺪ ﮐﻪ اﺳﯿﺮ و ﺳﺮﻫﺎ را ﺑﻪ ﻧﻈﺮ‬
‫اﻧﻮر رﺳﺎﻧﯿـﺪه‪ ،‬ﺑﻪ اﻧﻌﺎم و اﮐﺮام و ﺟﻠـﺪ و ﺟﺎﯾﺰه ﻣﻔﺘﺨﺮ و ﻣﺒﺎﻫﯽ ﮔﺮدﯾﺪه ﺑﺎﺷـﻨﺪ‪ .‬اﻣﺘﺜﺎﻻ ﻻﻣﺮه »‪ ،«7‬ﻏﺎزﯾﺎن ﻓﯿﺮوزﻣﻨﺪ ﺳـﺮ و اﺳﯿﺮ را ﺑﻪ ﻧﻈﺮ‬
‫ﺧﺠﺴـﺘﻪاﺛﺮ ﺷﺎﻫﺰاده ﺳﻌﺎدﺗﻤﻨﺪ رﺳﺎﻧﯿﺪه‪ ،‬ﻫﺮﮐﺪام‪ -‬ﻋﻠﯽ ﻗﺪر ﻣﺮاﺗﺒﻬﻢ‪ «8» -‬ﺑﻪ اﻧﻌﺎﻣﺎت ﺷﺎﯾﺴـﺘﻪ ﻣﻔﺘﺨﺮ و ﺑﻪ ﺻﻼت »‪ «9‬و ﺟﻠﺪوي ﻣﻮﻓﻮر‬
‫ﺑﻬﺮهﻣﻨﺪ »‪ «10‬ﮔﺮدﯾﺪه‪ ،‬ﻣﺴﺎوي »‪ «11‬ﭼﻬﺎرﺻﺪ ﻧﻔﺮ اﺳﯿﺮ و ﻫﺸﺘﺼﺪ ﻧﯿﺰه ﺳﺮ ﻣﻠﺤﻮظ ﻧﻈﺮ »‪ «12‬ﻋﻨﺎﯾﺖﮔﺴﺘﺮ ﺷﺪه‪ ،‬از ﻣﺼﺪر ﺣﮑﻤﺮاﻧﯽ اﻣﺮ‬
‫ﮔﺮدﯾﺪ ﮐﻪ ﻟﺸﮑﺮﻧﻮﯾﺴﺎن ﻋﻈﺎم )‪ 96‬ب( ﻫﺮ اﺳـﯿﺮي را ﺑﻪ ﻣﺒﻠﻎ ده ﺗﻮﻣﺎن ﻋﺮاﻗﯽ و ﻫﺮﺳـﺮي را ﺑﻪ ﭘﻨـﺞ ﺗﻮﻣﺎن »‪ «13‬اﻧﻌﺎم ﺑﺮات »‪ «14‬ﺻﺎدر‬
‫ﺷﺪ »‪ «15‬ﮐﻪ از ﺧﺰاﻧﻪ ﻋﺎﻣﺮه ﮐﺎرﺳﺎزي ﻧﻤﻮده ﺑﺎﺷﻨﺪ و آﻧﭽﻪ ﺳﺮ و زﻧﺪه ﮐﻪ ﺧﻮاﻧﯿﻦ و ﺳﺮﮐﺮدﮔﺎن ﺑﻪﺳﺎن ﻣﻬﺮﺳﺎن‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪ :‬ﻗﺮب وﺻﻮل‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﻪ ارض اﻗﺪس رﺳﯿﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪ :‬ﺗﻤﺎﻣﯽ اﺷﺮاف و اﻋﯿﺎن و ﺻﺪور و ﻣﻮاﻟﯽ ﺑﻞ ﮐﺎﻓﻪ اﻣﻢ و ﻃﺒﻘﺎت ﺣﺸﻢ از ذﮐﻮر و اﺛﺎث ﺑﻪ اﺳﺘﻘﺒﺎل ﻣﻮﮐﺐ ﻓﻠﮏ اﺳﺎس ﺷﺘﺎﻓﺘﻪ‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﺨﯿﻠﻪ ﺧﯿﺎل‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﺎﻧﻨﺪ رﺳﯿﺪه ﺷﺮاﯾﻂ زﯾﺎرت را ﮐﻤﺎ ﯾﺤﺐ و ﯾﺮﺿﯽ‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪ :‬اﺟﻼل را‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﻠﮏ‪ :‬اﻣﺘﺜﺎﻻ ﻣﺮه‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﺮاﺗﺒﻬﻢ و ﺗﺒﺎﯾﻦ درﺟﺎﺗﻬﻢ‪.‬‬
‫)‪ .(9‬ﻣﺞ‪ :‬ﺻﻠﻪ‪.‬‬
‫)‪ .(10‬ﻣﺞ‪ :‬ﺟﻠﺪوي ﮐﺮاﻣﻨﺪ ﺑﻬﺮهور‪.‬‬
‫)‪ .(11‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﻌﺎدل‪.‬‬
‫)‪ .(12‬ﻣﺞ‪» :‬ﻧﻈﺮ« ﺗﮑﺮار ﺷﺪه‪.‬‬
‫)‪ .(13‬ﻣﺞ‪ :‬ﺗﻮﻣﺎن ﺻﺤﺮا‪.‬‬
‫)‪ .(14‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﺮاة‪) .‬ﻫﻤﻪﺟﺎ(‬
‫)‪ .(15‬ﻣﺞ‪» :‬ﺷﺪ« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪253 :‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 263‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫ﮔﺬراﻧﯿﺪه‪ ،‬درﺑﺎره آﻧﻬﺎ ﺑﻪ اﺿﻌﺎف ﻣﻌﻤﻮل داﺷﺘﻨﺪ »‪ «1‬و اﻣﺮاي واﻻﺷﺄن را ﺑﻪ ﻧﻮازش »‪ «2‬ﺧﺎص ﺧﺴﺮواﻧﻪ‪ ،‬اﺧﺘﺼﺎص داده‪ ،‬ﻫﺮﮐﺪام را ﺑﻪ‬
‫ﺧﻠﻌﺖ ﻣﻮزون و ﺗـﺎج و ﮐﻤﺮ و ﺑـﺬل ﻋﻨﺎﯾﺎت اﻓﺰون ﻧﻮاﺧﺘﻪ‪ ،‬ﻫﻤﮕﯽ را ﺑﻪ ﺷـﮑﺮاﻧﻪ اﯾﻦ ﻋﻄّﯿﻪ ﻋﻈﻤﯽ ﻣﻔﺘﺨﺮ »‪ «3‬و ﻣﺴﺮور ﺳﺎﺧﺘﻨﺪ و وﻗﺎﯾﻊ‬
‫ﻓﺘﺢ ﺗّﮑﻪ ﺷﻮﻣﯿﻪ را ﻋﺮﺿﻪ داﺷﺖ ﭘﺎﯾﻪ ﺳـﺮﯾﺮ ﻋﺪاﻟﺖ ﻣﺼﯿﺮ ﭘﺎدﺷﺎه ﻫﻔﺖ ﮐﺸﻮر داﺷﺘﻪ‪ «4» ،‬ﺑﺎ رﺋﻮس ﻣﻨﺤﻮس آﻧﻬﺎ ﻣﺼﺤﻮب »‪ «5‬ﻓﺘﺢ ﻋﻠﯽ‬
‫ﺧـﺎن ﮐﻠﻬﺮ ﻧا ﻔـﺎذ درﮔﺎه »‪ «6‬ﺟﻬﺎنﭘﻨﺎﻫﯽ ﻓﺮﻣﻮدﻧـﺪ و ﻓﺘـﺢﻧﺎﻣﻪﻫﺎ »‪ «7‬ﺑﻪ اﻃﺮاف و اﮐﻨـﺎف ﻣﻤﺎﻟـﮏ ﺧﺮاﺳـﺎن و ﻋﺮاق و ﻓـﺎرس و ﮐﺮﻣـﺎن‬
‫ﻣﺮﺳﻮل داﺷـﺘﻨﺪ‪ .‬از ﻇﻬﻮر اﯾﻦ ﻇﻔﺮ و اﺳـﺘﻤﺎع اﯾﻦ ﺧﺒﺮ ﺟﻤﯿﻊ ﺑﻼد و اﻣﺼﺎر »‪ «8‬ﻧﻘﺎرهﻫﺎي ﺷﺎدﯾﺎﻧﻪ را ﺑﻪ ﻧﻮازش درآورده‪ ،‬ﺷـﻬﺮ و ﺑﺎزار را‬
‫ﭼﺮاﻏﺎن ﻧﻤﻮده‪ «9» ،‬ﺑﻪ ﻋﯿﺶ و ﮐﺎﻣﺮاﻧﯽ ﻧﺸﺴـﺘﻨﺪ و از ﺟﺎﻧﺐ ﺷﺎﻫﺰادﮔﺎن اﻓﺎﻏﻨﻪ و ﺳـﻼﻃﯿﻦ ﺗﺮﮐﺴـﺘﺎن ﺗﺤﻒ و ﻫـﺪاﯾﺎي ﺑﺴـﯿﺎر ﺑﺎ اﯾﻠﭽﯿﺎن‬
‫ﺳﺨﻨـﺪان ﺑﻪ ﺗﻬﻨﯿﺖ اﯾﻦ ﻓﺘـﺢ ﻧﻤﺎﯾﺎن ﺑﻪ درﮔﺎه واﻻ ﺷـﺘﺎﻓﺘﻪ‪ ،‬ﺗﻨﺴﻮﻗﺎت را ﮔﺬراﻧﯿـﺪه‪ ،‬ﺷـﺮاﯾﻂ ﺗﻬﻨﯿﺖ را ﺑﻪ ﺗﻘﺪﯾﻢ رﺳﺎﻧﯿﺪه‪ ،‬ﻣﻮرد ﻧﻮازﺷﺎت‬
‫ﺑﻼﻧﻬﺎﯾﺎت ﮔﺮدﯾﺪﻧـﺪ‪ .‬ﺑﻌﺪ از ﻓﺮاﻏﺖ از ﻟﻮازم ﻧﻮازش و دلﺟﻮﯾﯽ و ﻣﺮاﺳﻢ داد و دﻫﺶ ﺑﻪ ﺳﺎﮐﻨﯿﻦ ارضﻧﺸـﯿﻦ‪ «10» ،‬ﺣﺴﯿﻦ ﺧﺎن ﺳﺮدار‬
‫را ﺑﻪ اﺧﺘﺘﺎم اﻣﺮ ﺗﺮﺷـﯿﺰ و ﻣﺤّﻤـ ﺪ ﺧﺎن ﻗﺎﺟﺎر را ﺑﻪ اﻧﺘﻈﺎم ﻣﻌﺎﺑﺮ درﺑﻨـﺪ ﺑﻪ »‪ «11‬زاوﻧـﺪﻗﺎن و ﻣﺰدوران و آق درﺑﻨﺪ اﻟﯽ زورآﺑﺎد‪ ،‬از رﮐﺎب‬
‫ﺳﻌـﺎدت دﺳـﺘﻮر ﻣـﺄﻣﻮر ﻓﺮﻣﻮده‪ ،‬ﺧﻮد در ﮐﻤـﺎل ﻓﺮاﻏﺖ و آﺳﻮدﮔﯽ ﺑﻪ ﮐﺎﻣﺮاﻧﯽ و دادرﺳـﯽ ﻋﺠﺰه و ﻣﺴﺎﮐﯿﻦ و اﻧﺘﻈﺎم و اﻧﺘﺴﺎق وﻻﯾﺎت‬
‫ﻣﺸﻐﻮل ﮔﺮدﯾﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺤّﻤﺪ ﺧﺎن ﻗﺎﺟﺎر از ﺳـﺮﺣّﺪ ﮐﻼت اﻟﯽ زورآﺑﺎد ﻣﻀـﺒﻮط و ﻣﺴﺘﺤﮑﻢ »‪ «12‬ﮐﺮده‪ ،‬ﺑﺮوج ﻣﺘﯿﻦ ﺑﺴـﯿﺎر و دﯾﻮارﺑﺴﺖ رزﯾﻦ اﺳﺘﻮار ﺳﺎﺧﺘﻪ‪،‬‬
‫ﻫﻤﻪﺟﺎ ﺳﺎﺧﻠﻮ و ﻣﺴﺘﺤﻔﻆ ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻧﻤﻮده‪ ،‬ﻋﻮد ﺑﻪ‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪ :‬ﮔﺬراﻧﯿﺪه ﺑﻪ اﺿﻌﺎف آن ﻣﻌﻤﻮل داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪ :‬ﻧﻮازﺷﺎت‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪ :‬ﺧﻠﻌﺖ ﺧﺎص و ﺗﺎج و ﮐﻤﺮ ﻧﻮاﺧﺘﻪ از ﻋﻨﺎﯾﺖ ﺧﺪﯾﻮاﻧﻪ ﻫﻤﮕﯽ را از ﻇﻬﻮر ﻣﻮاﻫﺐ ﻋﻈﻤﯽ ﻣﺒﺘﻬﺞ‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪ :‬ﻧﻤﻮده‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪ :‬ﻧﺤﻮﺳﺸﺎن ﺑﻪ ﺻﺤﺎﺑﺖ‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﻠﮏ‪ :‬درﮔﺎ‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪ :‬ﻓﺘﺤﻨﺎﻣﻬﺎ‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺞ‪ :‬و ﮐﺮﻣﺎن ﺗﺮﺗﯿﺐ ارﺳﺎل ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﻪ از وﻗﻮع اﯾﻦ ﻋﻄﯿﻪ ﻋﻈﻤﯽ ﺟﻤﯿﻊ ﺑﻼد‪.‬‬
‫)‪ .(9‬ﻣﺞ‪ :‬ﻧﻤﻮده ﺑﻪ ﺷﮑﺮاﻧﻪ اﯾﻦ ﻓﺘﺢ ﻣﺴﺮتاﻓﺰا‪.‬‬
‫)‪ .(10‬ﻣﺞ‪ :‬از ﻧﻮازش و دﻟﺠﻮﯾﯽ ﻋﺎﻣﻪ ﻟﺸﮑﺮ و ﺑﺨﺸﻨﺪﮔﯽ و داددﻫﯽ ﺳﺎﮐﻨﯿﻦ ارض ﻣﯿﻨﻮاﺛﺮ‪.‬‬
‫)‪ .(11‬ﻣﺞ‪ :‬درﺑﻨﺪﻫﺎي‪.‬‬
‫)‪ .(12‬ﻣﺞ‪ :‬زورآﺑﺎد را ﻣﻨﻀﺒﻂ و ﻣﺤﮑﻢ‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪254 :‬‬
‫رﮐﺎب ﻇﻔﺮﻗﺮﯾﻦ و ﺑﻪ اﻧﻮاع اﺻـﻄﻨﺎﻋﺎت »‪ «1‬ﻣﻠﻮﮐﺎﻧﻪ و آﻓﺮﯾﻦ و ﺗﺤﺴـﯿﻦ »‪ «2‬ﺳـﺮاﻓﺮاز ﮔﺸﺖ و ﺣﺴـﯿﻦ ﺧﺎن ﺑﺎ ﺟﻨﻮد ﻇﻔﺮﻧﺸﺎن وارد )‪97‬‬
‫اﻟﻒ( ﺗﺮﺷـﯿﺰ ]ﺷـﺪ[ و ﻫﻨﮕﺎﻣﻪ ﺳﺘﯿﺰ و آوﯾﺰ را ﮔﺮم ﻧﻤﻮده‪ ،‬ﻣﻘـﺪﻣﻪ ﻓﺘﺢ ﺧﻠﯿﻞآﺑﺎد ﮐﻪ در ﻣﺘﺎﻧﺖ و رزاﻧﺖ دﻋﻮي ﻫﻤﺴـﺮي ﺑﺎ ﻓﻠﮏ اﻟﺒﺮوج‬
‫ﻣﯽﮐﺮد‪ ،‬ﺑـﻪ ﻗﻬﺮ و ﻏﻠﺒـﻪ »‪ «3‬ﻣﺴـّﺨﺮ و ﻣﮑّﺮر از ﺟﺎﻧﺐ ﺷـﻬﺮ ﺳـﻠﻄﺎﻧﯿﻪ ﺣﺮﮐﺖ ﻣـﺬﺑﻮﺣﯽ ﺳـﺮزده‪ ،‬ﺻـﺮﻓﻪ ﻧﺪﯾﺪه‪ ،‬از ﺿـﺮب ﺷﻤﺸـﯿﺮ اﻓﻮاج‬
‫ﻧﺼـﺮتاﺛﺮ ﺗﺎ دﯾﻮار ﺷـﻬﺮﺑﻨﺪ در ﻫﯿـﭻﺟﺎ ﻗﺮار ﻧﺘﻮاﻧﺴـﺘﻨﺪ ﮔﺮﻓﺖ و در ﻫﻤﺎن ﮔﺮﻣﯽ ﯾﮑﯽ از ﻗﺮي »‪ «4‬ﮐﻪ در ﻣﺘﺎﻧﺖ ﺛﺎﻧﯽ ﻧـﺪاﺷﺖ و ﺳـﺮ ﺑﻪ‬
‫ﮐﻨﮕﺮه ﭼﺮخ اﻋﻈـﻢ »‪ «5‬ﻣﯽاﻓﺮاﺷﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﺼـﺮف ﻏﺎزﯾﺎن ﻣﻨﺼﻮر درآﻣـﺪه‪ ،‬اﻣﺮ ﺷـﻬﺮﯾﺎن ﺑﻪ اﺿـﻄﺮار رﺳـﯿﺪ‪ .‬ﻧﺎﭼﺎر ﻣﺼـﻄﻔﯽ ﻗﻠﯽ ﺧﺎن وﻟﺪ‬
‫ﺑﺰرگ »‪ «6‬ﺧﻮد‪ ،‬ﻣﺤّﻤـ ﺪ ﻗﻠﯽ ﺑﯿـﮏ‪ ،‬را ﮐﻪ در ﻧﺰد واﻟـﺪ ﺧﻮد ﺑﻪ ﻋّﺰت ﻣﯽزﯾﺴﺖ »‪ «7‬ﺑﻪ ﻋﺰم ﮔﺮوﮔـﺎن رواﻧﻪ‪ ،‬ﻧﺰد ﺣﺴـﯿﻦ ﺧﺎن و از در‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 264‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫ﺗﻀـّﺮع و ﺗﺨّﺸﻊ درآﻣﺪه‪ ،‬او را در ﺧﺪﻣﺖ اﺷـﺮف ﺷـﻔﯿﻊ ﺧﻮد ﺳﺎﺧﺖ ﮐﻪ ﺣﺎل از ﺳـﺮ ﺟﺮاﯾﻢ او ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺟﺎنﺑﺨﺸﯽ ﻓﺮﻣﻮده‪ ،‬ﻟﺸﮑﺮ را از‬
‫ﻇﺎﻫﺮ ﺳـﻠﻄﺎﻧﯿﻪ و ﻣﺤﺎﺻﺮه آن دﯾﺎر اﺣﻀﺎر و آﻧﮕﻪ ﮐﻪ ﺧﺎﻃﺮﺟﻤﻌﯽ از ﻋﻔﻮ زﻟّﺎت ﺧﻮد در ﺣﻀﺮت اﺷﺮف ﺣﺎﺻﻞ ﻧﻤﺎﯾﺪ »‪ «8‬ﺑﻪ ﺳﺪه ﺳﻨﯿﻪ‬
‫واﻻ »‪ «9‬ﺷـﺘﺎﺑﺪ‪ .‬ﺳـﺮدار وﻟـﺪ او را ﺑـﺎ ﻓﻀﺎﯾـﻞ و ﻣﻌﺎرف ﭘﻨﺎﻫﺎن ﺣﺎﺟﯽ آﻗﺎ »‪ «10‬ﯾﺤﯿﯽ و ﺣـﺎﺟﯽ ﻣﯿﺮاﺳـﺤﺎق ﮐﻪ ﺑﻪ وﻓﻮر ﻓﻀـﻞ و ﮐﻤـﺎل‬
‫ﺳﺮآﻣـﺪ روزﮔﺎر ﺑﻮدﻧـﺪ‪ ،‬رواﻧﻪ درﺑﺎر ﺟﻬﺎنﻣـﺪار واﻻ ﻧﻤﻮده‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﻮّﺳﻂ »‪ «11‬اﻣﻨـﺎي دوﻟﺖ ﺑﻪ ﺷـﺮف ﺑﺴﺎﻃﺒﻮﺳـﯽ ﺣﺎﺻﻞ و ﻣﻮرد ﻧﻮازش‬
‫ﺑﯽﻣﻨﺘﻬﺎ »‪ «12‬ﮔﺮدﯾﺪه‪ ،‬ﻣﺘﻤّﻨﯽ ﻋﻔﻮ ﺗﻘﺼـﯿﺮات و زﻟّﺎت ﻣﺼـﻄﻔﯽ ﻗﻠﯽ ﺧﺎن ﺷﺪه‪ ،‬ﻣﺴـﺘﺪﻋﯽ ﮔﺮدﯾﺪﻧﺪ ﮐﻪ ﺷـﻬﺰاده ﮐﺎﻣﮑﺎر از ﻋﯿﻦ ﻋﻨﺎﯾﺖ‬
‫ﺳﺮدار را اﺣﻀﺎر ﮐﺮد ﺗﺎ اﯾﻨﮑﻪ ﻣﺼـﻄﻔﯽ ﻗﻠﯽ ﺧﺎن اﺳﺘﻤﺎﻟﺖ ﯾﺎﻓﺘﻪ‪ ،‬ﺑﻪ ادراك ﺗﻘﺒﯿﻞ ﻋﺘﺒﻪ »‪ «13‬ﺳﺪره ﻣﺮﺗﺒﻪ »‪ «14‬ﺳﺮاﻓﺮازي ﺣﺎﺻﻞ ﺳﺎزد‪.‬‬
‫»‪ «15‬ﺷﻬﺰاده ﺑﯽﻫﻤﺎل ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ ﮐﻪ‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﻠﮏ‪ :‬اﺻﻄﻨﺎع‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪» :‬و ﺗﺤﺴﯿﻦ« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪ :‬ﻏﻠﺒﻪ و ﻗﻬﺮ‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪ :‬ﻗﺮا‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪ :‬ﺳﺮ ﺑﻪ ﻗﻠﻌﻪ ﻋﯿﻮق‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪» :‬ﺑﺰرگ« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪ :‬ﮐﻪ ارﺷﺪ اوﻻد و در ﺧﺪﻣﺖ واﻟﺪ ﺧﻮﯾﺶ ﺑﺴﯿﺎر ﻣﻌﺰز و ﮔﺮاﻣﯽ ﻣﯽزﯾﺴﺖ‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺞ‪ :‬ﻟﺸﮑﺮ از ﻇﺎﻫﺮ ﺳﻠﻄﺎﻧﯿﻪ ﺑﺮﺧﯿﺰﻧﺪ ﻣﺎداﻣﯽ ﮐﻪ ﺧﻮد ﺧﺎﻃﺮﺟﻤﻊ ﺷﺪه‪.‬‬
‫)‪ .(9‬ﻣﺞ‪ :‬اﻗﺒﺎل‪.‬‬
‫)‪ .(10‬ﻣﺞ‪» :‬آﻗﺎ« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(11‬ﻣﺞ‪ :‬آﻧﻬﺎ ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪ‪.‬‬
‫)‪ .(12‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﻮرد ﻧﻮازﺷﺎت‪.‬‬
‫)‪ .(13‬ﻣﺞ‪ :‬آﺳﺘﺎن‪.‬‬
‫)‪ .(14‬ﻣﺞ‪ :‬ﺳﺪرهﻧﺸﺎن‪.‬‬
‫)‪ .(15‬ﻣﺞ‪ :‬ﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪255 :‬‬
‫ﻫﺮﭼﻨﺪ ﺗﮑﯿﻪ ﺑﺮ ﻋﻬﺪ وي و ﺑﺎد ﺻﺒﺎ ﻧﺘﻮان ﮐﺮد‪ ،‬و ﻟﯿﮑﻦ اﯾﻦ دﻓﻌﻪ ﻫﻢ ﺑﻨﺎ ﺑﻪ رﻋﺎﯾﺖ »‪ «1‬ﺧﺎﻃﺮ ﺷﻤﺎ ﺳﺮدار را اﺣﻀﺎر ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﯿﻢ‪ .‬اّﻣﺎ او در‬
‫ﮐﻔﺮ ﺧﻮد ﻣﺼّﺮ اﺳﺖ »‪ «2‬و ﺑﻪ ﻫﯿﭻوﺟﻪ ﺳﺎﻟﮏ ﻃﺮﯾﻖ رﺷﺎد و ﺗﺎرك ﻣﻨﻬﺞ ﺧﻼف و ﻋﻨﺎد ﻧﻤﯽﮔﺮدد و ﺑﺎﻻﺧﺮه ﺑﻪ ﺟﺰاي اﻋﻤﺎل ﻧﺎﺻﻮاب‬
‫ﺧﻮد ﮔﺮﻓﺘﺎر ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ »‪ «3‬و ﺣﺴﺐ اﻟﺘﻤّﻨﺎي ﺧﯿﺮﺧﻮاﻫﺎن ﺳﺮدار را ﺑﻪ رﮐﺎب ﻧﺼﺮتﺷﻌﺎر اﺣﻀﺎر »‪ «4‬و اﻣﺮ ﮔﺮدﯾﺪ ﮐﻪ ﺳﺒﺤﺎنﻗﻠﯽ ﺑﯿﮏ‬
‫)‪ 97‬ب( ﺑﻪ ﻃﺮﯾﻖ ﺳـﺎل ﻗﺒﻞ ﻣﺘﻮﺟﻪ ﻗﻼع ﻣﻔﺘﻮﺣﻪ ﻣﺘﺼـّﺮﻓﯽ »‪ «5‬ﺗﺮﺷـﯿﺰ ﺑﻮده‪ ،‬ﺑﻪ ﺳـﺮﭘﺮﺳﺘﯽ رﻋﺎﯾﺎ ﻣﺸﻐﻮل و از ﺣﺎل ﻣﺼﻄﻔﯽ ﻗﻠﯽ ﺧﺎن ﻧﯿﺰ‬
‫ﺧﺒﺮدار ﺑﺎﺷﺪ و ﺳـﺮدار ﺣﺴﺐ اﻻﻣﺮ ﻗﺪر آﺛﺎر »‪ «6‬در ﭼﻬﺎردﻫﻢ ﺷـﻬﺮ رﺟﺐ ﺷـﺮﻓﯿﺎب رﮐﺎب اﺷﺮف ﺷﺪه و ﺑﻪ ﻋﻮاﻃﻒ ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﺷﺮف‬
‫اﺧﺘﺼﺎص ﯾﺎﻓﺖ‪.‬‬
‫ﻣﺄﻣﻮر ﺷﺪن ﻧﺎﯾﺐ اﻟّﺴﻠﻄﻨﻪ و اﻟﺨﻼﻓﻪ »‪ «7‬ﺑﻪ اﻧﺘﻈﺎم اﻣﻮر آذرﺑﺎﯾﺠﺎن و ﻧﻬﻀﺖ ﻟﻮاي ﻓﻠﮏﻓﺮﺳﺎ »‪ «8‬از ﻣﻘّﺮ ﺳﻠﻄﻨﺖ ﻋﻈﻤﯽ ﻧﻮﺑﺖ ﺛﺎﻧﯽ‬
‫ﺑﻪ ﺟﺎﻧﺐ اﯾﺮوان »‪.«9‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 265‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫ﭼﻮن در ﺳـﺎل ﻗﺒـﻞ ﺑﻨـﺎﺑﺮ اﯾﻨﮑﻪ ﺗﻬﯿﻪ ﯾﻮرش ﮐﻔﺮه روس ﭼﻨـﺎﻧﭽﻪ ﺧﺎﻃﺮﺧﻮاه اﺳﺖ دﯾـﺪه ﻧﺸـﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﺟﻨﮓ »‪ «10‬روﺑﻪرو ﺑﺪون اﺳـﺒﺎب و‬
‫آﻻـت ﺣﺮب ﻣﻨﺎﺳﺐ دوﻟﺖ ﻧﻤﯽﻧﻤﻮد‪ ،‬ﻟﻬـﺬا ﭼﻨـﺪان اﻫﺘﻤﺎﻣﯽ در اﺧﺘﺘﺎم ﮐﺎر آن ﺗﺒﻪ روزﮔﺎران ﻧﺸـﺪه‪ ،‬ﺑﻌـﺪ از ﻣﺮاﺟﻌﺖ از ﺳـﻔﺮ اﯾﺮوان‪،‬‬
‫ﺑﻌﻀـﯽ در اﯾﺮوان و »‪ «11‬در ﮔﻨﺠﻪ و اﯾﺸـﭙﺨﺪر ﺧﻮد در ﺗﻔﻠﯿﺲ ﻗﺸـﻼق ﻧﻤﻮده‪ ،‬در اّول ﺣﻤﻞ ﻣﺠـّﺪدا ﺑﺎﻧﯽ ﺷﻮرش و ﺟﺪال »‪ «12‬ﺷﺪه‪،‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮ اﯾﻨﮑﻪ اﺳـﺘﻌﺪاد ﺷﺎﯾﺎن و ﺗﺪارك ﻓﺮاوان از ﺟﺎﻧﺐ ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواي »‪ «13‬روس ﺑﻪ ﺟﻬﺖ او رﺳـﯿﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻪ رﺳﯿﺪن ﮐﻤﮏ »‪ «14‬و ﺗﺪارك‬
‫ﻣﺴـﺘﻈﻬﺮ ﺷـﺪه‪ ،‬ﺑﻪ ﻗـﺪر ﭘﻨـﺞ ﺷـﺶ ﻫﺰار ﻧﻔﺮ از ﻣﺘﻬّﻮران و ﺑﯽﺑﺎﮐـﺎن ﮐﻔﺮه روس را ﺑﻪ ﻋﺰم ﺗﺴـﺨﯿﺮ و اﻧﻘﻼب دار اﻟﻤﺮز و ﮔﯿﻼﻧﺎت ﺑﺎ ده‬
‫دوازده‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﻪ رﻋﺎﯾﺖ ﺟﺎﻧﺐ‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪ :‬ﻧﻬﺎﯾﺖ او در ﮐﻔﺮ ﺧﻮد اﺻﺮار دارد‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪ :‬ﺧﻮاﻫﺪ ﮔﺮدﯾﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪» :‬اﺣﻀﺎر« ﻗﺒﻞ از »ﺑﻪ رﮐﺎب« آﻣﺪه‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪» :‬ﻣﺘﺼﺮﻓﯽ« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪ :‬ﻗﺪر ﮐﺮدار‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪ :‬و اﻟﺨﻼﻓﻪ ﺷﺎﻫﺰاده ﻋﺒﺎس ﻣﯿﺮزا‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺞ‪ :‬ﻓﻠﮏﻓﺮﺳﺎي‪.‬‬
‫)‪ .(9‬ﻣﺞ‪ :‬از »اﻟﻮاي ‪ «...‬ﺗﺎ اﯾﻨﺠﺎ در ﺣﺎﺷﯿﻪ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪه‪.‬‬
‫)‪ .(10‬ﻣﺞ‪» :‬و ﺟﻨﮓ«‪.‬‬
‫)‪ .(11‬ﻣﺞ‪» :‬در اﯾﺮوان و« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(12‬ﻣﺞ‪ :‬ﺟﺪل‪.‬‬
‫)‪ .(13‬ﻣﺞ‪ :‬ﻓﺮﻣﺎﻧﻔﺮﻣﺎي‪.‬‬
‫)‪ .(14‬ﻣﺘﻦ‪ :‬ﮐﻮﻣﮏ‪) .‬ﻫﻤﻪﺟﺎ(‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪256 :‬‬
‫ﻓﺮوﻧـﺪ ﮐﺸﺘﯽ ﻣﺸـﺤﻮن ﺑﻪ ﻣﺮدان ﮐـﺎري و آﻻت رزم و ﭘﯿﮑﺎر از راه درﯾﺎ »‪ «1‬ﻣﺄﻣﻮر و ﺧﻮد ﺑﺎ ﺣﺸـﺮي زﯾﺎده از اوراق اﺷـﺠﺎر از ﺗﻔﻠﯿﺲ‬
‫ﺣﺮﮐﺖ و ﺑﻪ ﺗـﺎزﮔﯽ ﺷﻮرش و رﺳـﺘﺨﯿﺰ در ﻣﻤﻠﮑﺖ آذرﺑﺎﯾﺠـﺎن اﻧـﺪاﺧﺘﻪ‪ ،‬وﺣﺸﯽﺻـﻔﺘﺎن »‪ «2‬ﺗﻨـﮓﭼﺸﻢ ﺑﯿﺎﺑﺎﻧﯽ ﺑﻪ ﻫﺮﺟﺎ ﮐﻪ رﺳـﯿﺪﻧﺪ‪،‬‬
‫آﺑﺎداﻧﯽ ﻧﮕﺬاﺷﺘﻪ‪ ،‬ﺑﺮ »‪ «3‬ﺻﺎﻣﺖ و ﻧﺎﻃﻖ آن ﺳﺮزﻣﯿﻦ اﺑﻘﺎء ﻧﻨﻤﻮدﻧﺪ‪ «4» .‬ﭼﻮن اﺧﺒﺎرات ﺣﺮﮐﺎت ﻧﺎﻫﻨﺠﺎر و ﺑﯽاﻋﺘﺪاﻟﯽ آن ﻓﺮﻗﻪ ﺿﻼﻟﺖ‬
‫ﺷﻌﺎر »‪ «5‬ﺑﻪ ﻣﺴﺎﻣﻊ ﺟﻼل ﺧﺪﯾﻮ ﺑﯽﻫﻤﺎل رﺳـﯿﺪ‪ ،‬درﯾﻦ ﺳﺎل ﻧﯿﺰ ﺑﻪ دﺳـﺘﻮر »‪ «6‬ﺳﺎل ﻗﺒﻞ‪ ،‬ﻧﺎﯾﺐ اﻟـّﺴ ﻠﻄﻨﻪ را ﺑﺎ ﻓﻮﺟﯽ از ﺑﻬﺎدران ﻧﺎﻣﯽ ﮐﻪ‬
‫ﻫﻨﮕـﺎﻣﻪ رزم را ﺑﻪ ﻣﺤﻔـﻞ ﺑﺰم »‪ «7‬راﺟـﺢ ﻣﯽداﻧﺴـﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻨﻘﻼي ﻟﺸـﮑﺮ ﻣﻨﺼﻮر ﮔﺮداﻧﯿـﺪه‪ ،‬ﺑﺎ اﻣﺮاي ذو اﻻﻗﺘـﺪار ﻗﺎﺟﺎرﯾﻪ از ﭘﯿﺶ ﻣﺄﻣﻮر و‬
‫ﻣﺎﻫﭽﻪ ﻋﻠﻢ ﻇﻔﺮ ﺗﻮأم »‪ «8‬در اواﺧﺮ )‪ 98‬اﻟﻒ( ﺷﻬﺮ ﺻﻔﺮ ‪ «9» 1220‬از ﻣﻘّﺮ ﺳـﻠﻄﻨﺖ ﻋﻈﻤﯽ ﺷﻘﻪﮔﺸﺎ ﮔﺮدﯾﺪه‪ ،‬ﻣﻨﺰل ﺑﻪ ﻣﻨﺰل و ﮐﻮچ ﺑﺮ‬
‫ﮐﻮچ ﺑﺪون ﻟﺒﺚ و درﻧﮓ ﺳﺎﯾﻪ وﺻﻮل و ﻧﺰول ﺑﺮ ﺳﺮ »‪ «10‬اﻫﺎﻟﯽ آذرﺑﺎﯾﺠﺎن اﻧﺪاﺧﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﭼﻮن ﺣـﺪود ﻣﯿﺎﻧﺞ و ﺳـﺮاب ﻣﺨّﯿﻢ »‪ «11‬ﻋﺴـﺎﮐﺮ ﻧﺼـﺮت اﻧﺘﺴـﺎب ﮔﺮدﯾـﺪ‪ ،‬ﻣﻌﺮوض ﭘﺎدﺷﺎه ﮐﺎﻣﯿﺎب ﺷـﺪ ﮐﻪ اﺑﺮاﻫﯿﻢ ﺧﻠﯿﻞ ﺧﺎن ﺣﺎﮐﻢ‬
‫ﺷﻮﺷـﯽ‪ ،‬ﮐﻪ وﻟﺪش اﺑﻮ اﻟﻔﺘﺢ ﺧﺎن از ﻋﻈﻤﺎي ﻣﻘّﺮب »‪ «12‬رﮐﺎب اﺷـﺮف ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﺤﺾ آوازه وﺻﻮل ﻣﻮاﮐﺐ ﻇﻔﺮ ﺷﻤﻮل ﻣﺘﻮّﻫﻢ ﺷﺪه‪،‬‬
‫ﮐﺲ ﻧﺰد اﯾﺸـﭙﺨﺪر‪ ،‬ﺳـﺮدار روس‪ ،‬ﻓﺮﺳـﺘﺎده‪ ،‬ﺧﻮاﻫﺸـﻤﻨﺪ ﮔﺮدﯾـﺪ ﮐﻪ ﻓﻮﺟﯽ از روﺳـﯿﻪ را ﺑﻪ ﻣﺤﺎﻓﻈﺖ ﺷﻮﺷـﯽ ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻧﻤﺎﯾـﺪ ﮐﻪ از »‪«13‬‬
‫دﺳﺘﺒﺮد ﻋﺴﺎﮐﺮ ﻣﻨﺼﻮره »‪ «14‬ﻣﺤﻔﻮظ ﻣﺎﻧﺪ »‪ «15‬و ﺣﺎل اﯾﻨﮑﻪ او از اﻋﯿﺎن ﺣّﮑﺎم ﻣﻤﺎﻟﮏ ﻣﺤﺮوﺳﻪ ﻣﺤﺴﻮب ﻣﯽﮔﺮدﯾﺪ و ﻧﻈﺮ ﺑﻪ ﺧﺪﻣﺖ‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 266‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫ﺷﺎﯾﺴـﺘﻪ او ﻣﻨﻈﻮر ﻧﻈﺮ اﺷﺮف ﭘﺎدﺷﺎﻫﯽ آن »‪ «16‬ﺑﻮد ﮐﻪ او را ﺑﻪ ﻋﻮارف ﺷﺎﻫـﺎﻧﻪ »‪ «17‬اﺧﺘﺼﺎص داده‪ ،‬ﻫﯿـﭻﮔﻮﻧﻪ ﺗﮑﻠﯿﻔﯽ ﺑﺮ او ﻧﺮود و‬
‫ﺧﺪﻣﺖ او را ﺑﻪ‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪ :‬درﯾﺎﺑﺎر‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪ :‬آن وﺣﺸﯽﺻﻔﺘﺎن‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪» :‬ﺑﺮ« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪ :‬ﺳﺮزﻣﯿﻦ را ﺑﻪ ﺟﺎروب ﻏﺎرت روﻓﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪ :‬ﺣﺮﮐﺖ و ﺑﯽاﻧﺪاﻣﯽ آن ﻓﺮﻗﻪ ﺿﻼل‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﻪ ﺗﺒﻊ‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪ :‬ﻋﺮﺻﻪ رزم را ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎﻣﻪ ﺑﺰم‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﺎﻫﭽﻪ ﻃﻮق ﻇﻔﺮﭘﯿﮑﺮ‪.‬‬
‫)‪ .(9‬ﻣﻠﮏ‪ «1220» :‬ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(10‬ﻣﺞ‪ :‬وﺻﻮل را ﺑﺮ ﺳﺮ‪.‬‬
‫)‪ .(11‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﺨﯿﻢ ﺧﯿﺎم‪.‬‬
‫)‪ .(12‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﻘﺮﺑﺎن‪.‬‬
‫)‪ .(13‬ﻣﺞ‪ :‬ﺗﺎ از‪.‬‬
‫)‪ .(14‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﻨﺼﻮر‪.‬‬
‫)‪ .(15‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﻤﺎﻧﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(16‬ﻣﺞ‪ :‬اﯾﻦ‪.‬‬
‫)‪ .(17‬ﻣﺞ‪ :‬ﭘﺎدﺷﺎﻫﺎﻧﻪ‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪257 :‬‬
‫ﻫﻤـﺎن ﺟﺎنﻓﺸﺎﻧﯽﻫـﺎﯾﯽ ﮐـﻪ ﮐﺮده ﺑـﻮد و در ﻫﻨﮕـﺎم ﻧﻘـﻞ ﻧﻌﺶ ﭘﺎدﺷـﺎه ﻏﻔﺮانﭘﻨـﺎه »‪ «1‬رﺿﻮان ﺟﺎﯾﮕـﺎه‪ -‬ﻃـﺎب ﺛﺮاه‪ -‬ﺷـﺮاﯾﻂ اﺧﻼـق و‬
‫ﻧﯿﮑﻮﺧﺪﻣﺘﯽ »‪ «2‬را ﺑﻪﺟﺎ آورده و ﯾﮑﯽ از ﺻـﺒﺎﯾﺎي ﺧﻮد را ﺑﺎ وﻟـﺪ ﺧﻮد‪ ،‬اﺑﻮ اﻟﻔﺘـﺢ ﺧﺎن‪ ،‬رواﻧﻪ رﮐﺎب اﺷـﺮف ﮐﺮده و ﻫﺮدو در ﺳـﻠﮏ‬
‫ﻣﺤﺮﻣﺎن و ﻣﻘّﺮﺑﺎن ﺣﺮﯾﻢ ﻋّﺰت و »‪ «3‬ﺑﺎرﮔﺎه ﺷﻮﮐﺖ ﻣﻨﺴـﻠﮏ ﮔﺮدﯾﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻨﻈﻮر ﻓﺮﻣﻮده ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬آن ﭘﯿﺮ ﺟﺎﻫﻞ از راه و رﺳﻢ آدﻣّﯿﺖ‬
‫ﻏﺎﻓﻞ ﺷﺪه‪ ،‬اﯾﻦﭼﻨﯿﻦ ﻓﺘﻨﻪاي ﺣﺎدث ﻧﻤﻮد‪ .‬اﯾﺸـﭙﺨﺪر ﮐﻪ ﻫﺮﮔﺰ ﺧﯿﺎل اﯾﻦ ﻣﻄﻠﺐ در ﻣﺨّﯿﻠﻪاش ﺧﻄﻮر ﻧﻤﯽﮐﺮد‪ «4» ،‬ﺑﻪ ﻣﺤﺾ ﺧﻮاﻫﺶ او‬
‫ﻣﻌﺎدل ﯾﮏ ﻫﺰار ﻧﻔﺮ از ﺳﺎﻟـﺪات )‪ (129‬روﺳـﯿﻪ ﮐﻪ زﺑﺮدﺳﺖ ﺑﻮدﻧﺪ‪ «5» ،‬ﻣـﺄﻣﻮر ﺑﻪ ﺷﻮﺷـﯽ و از اﺑﺮاﻫﯿﻢ ﺧﻠﯿﻞ ﺧﺎن ﮔﺮوﮔﺎن ﮔﺮﻓﺘﻪ‪ ،‬در‬
‫ﮐﻤﺎل ﺟﺮأت و ﺧﺎﻃﺮﺟﻤﻌﯽ »‪ «6‬داﺧﻞ ﻣﻌﻤﻮره آذرﺑﺎﯾﺠﺎن ﮔﺮدﯾﺪه‪ ،‬ﺷﻮرش آﻏﺎز ﻧﻬﺎدﻧﺪ »‪ «7‬و از اﯾﻞ ﺷﻘﺎﻗﯽ ﻧﯿﺰ وﻟﺪ ﺻﺎدق ﺧﺎن ازﯾﻦ‬
‫دوﻟﺖ روﮔﺮدان »‪ «8‬ﺷـﺪه‪ ،‬ﺳﺎﻟﮏ ﻃﺮﯾﻖ ﻋﺼـﯿﺎن و ﺑﻪ اﻏﻮا و رﻫﻨﻤﻮﻧﯽ ﺟﻌﻔﺮﻗﻠﯽ ﺧﺎن ﺧﻮﺑﯽ ﺑﻪ ﮐﻔﺮه روس ﭘﯿﻮﺳﺖ‪ .‬ﺧﻼف اﻫﻞ ﻋﻨﺎد‪،‬‬
‫ﻣﻮﺟﺐ ﺟﺴﺎرت و دﻟﯿﺮي آن ﺑﺪﻧﻬﺎد ﮔﺮدﯾﺪه‪ «9» ،‬ﺑﻪ اﻣﯿﺪﻫﺎي دورودراز اﻓﺘﺎد‪ .‬ﺧﺎﻗﺎن ﮐﺸﻮرﮔﯿﺮ اﺑﻮ اﻟﻔﺘﺢ ﺧﺎن )‪ 98‬ب( را ﺑﺎ ﻓﻮﺟﯽ از‬
‫ﻏﺎزﯾﺎن دﻟﯿﺮ ﺑﻪ ﻣﺠﺎدﻟﻪ و ﻣﺪاﻓﻌﻪ روﺳـﯿﻪ ﺷـﺮﯾﺮ و ﭘﺪر ﺳـﺴﺖراي ﺑﯽﻋﻘﻞ و ﺗﺪﺑﯿﺮش ﻣﺄﻣﻮر و ﻣﯿﺎﻧﻪ ﭘﺪر و ﭘﺴـﺮ و ﺑﺮادران »‪ «10‬ﺑﺪاﺧﺘﺮش‬
‫ﻣﺮة ﺑﻌﺪ اﺧﺮي ﻣﻨﺎزﻋﺎت و ﻣﺸﺎﺟﺮات »‪ «11‬ﻓﺎﺣﺶ دﺳﺖ داده‪ ،‬اﮐﺜﺮ اوﻗﺎت ﻏﺎﻟﺐ و ﮔﺎﻫﯽ »‪ «12‬ﻣﻐﻠﻮب ﻣﯽﮔﺮدﯾﺪﻧﺪ‪«13» .‬‬
‫ﺑﻌﺪ از »‪ «14‬اﻧﻬﺰام اﯾﺸـﭙﺨﺪر و ﮐﺴـﺮ ﻟﻮاي ﺗﮑّﺒﺮ و ﺗﺒﺨﺘﺮ »‪ «15‬آن ﺧﯿﺮهﺳـﺮ و ﻣﺮاﺟﻌﺖ او ﺑﻪ ﺗﻔﻠﯿﺲ‪ ،‬ﭘﺎدﺷﺎه ﺟﻢ اﻗﺘـﺪار ﻓﻮﺟﯽ از اﺑﻄﺎل‬
‫رﺟﺎل »‪ «16‬ﮐﻪ ﻫﺮﯾـﮏ در روز ﻫﯿﺠﺎ رﺳـﺘﻢ و اﺳـﻔﻨﺪﯾﺎر را ﺛﺎﻧﯽ و ﻫﻤﺎل ﺧﻮد ﻧﻤﯽداﻧﺴـﺘﻨﺪ ﺑﻪ ﺳـﺮﮐﺮدﮔﯽ ﻣﺤّﻤـ ﺪ ﻋﻠﯽ ﺧﺎن ﺷﺎم ﺑﯿﺎﺗﯽ‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 267‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫ﻗﺎﺟﺎر ﻣﺄﻣﻮر ﺑﻪ آن دﯾﺎر ﮐﺮد و ﺑﻪ ﺿﺮب ﺗﯿﻎ آﺗﺶﺑﺎر دﻣﺎر از روزﮔﺎر آن ﻓﺮﻗﻪ ﺿﻼﻟﺖ ﺷﻌﺎر ﺑﺮآورده‪ ،‬ﺟﻤﻌﯽ ﮐﺜﯿﺮ‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪ :‬ﮐﺮده در ﺣﯿﻦ ﻧﻘﻞ ﻧﻌﺶ ﻏﻔﺮان ﻣﺂل ﭘﺎدﺷﺎه‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪ :‬ﺷﺮاﯾﻂ ﻧﯿﮑﻮﺑﻨﺪﮔﯽ‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﺤﺮﻣﺎن ﺣﺮﯾﻢ ﻋﺰت و ﻣﻘﺮﺑﺎن‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪ :‬ﻧﻤﯽﻧﻤﻮد‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪ :‬ﺳﺎﻟﺪات زﺑﺮدﺳﺖ روﺳﯿﻪ را‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪ :‬ﺧﺎﻃﺮ ﺧﻮد را ﺟﻤﻊ ﻧﻤﻮده در ﮐﻤﺎل ﺟﺮأت‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪ :‬ﻧﻬﺎد‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺞ‪ :‬ﺧﺎﻃﺮ ﺧﻮد را ﺟﻤﻊ ﻧﻤﻮده در ﮐﻤﺎل ﺟﺮأت‪.‬‬
‫)‪ .(9‬ﻣﺞ‪ :‬ﺷﺪه‪.‬‬
‫)‪ .(10‬ﻣﺞ‪ :‬اﺧﻮان‪.‬‬
‫)‪ .(11‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﻨﺎﻗﺸﺎت‪.‬‬
‫)‪ .(12‬ﻣﺞ‪ :‬اﺣﯿﺎﻧﺎ‪.‬‬
‫)‪ .(13‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﯽﮔﺮدﯾﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(14‬ﻣﺞ‪ :‬ﺗﺎ اﯾﻨﮑﻪ ﺑﻌﺪ از‪.‬‬
‫)‪ .(15‬ﻣﺞ‪ :‬ﺗﺠﺒﺮ و ﺗﮑﺒﺮ‪.‬‬
‫)‪ .(16‬ﻣﺞ‪ :‬رﺟﺎل را‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪258 :‬‬
‫و ﺟّﻤﯽ ﻏﻔﯿﺮ ﻋﺮﺿﻪ ﺷﻤﺸـﯿﺮ ﺗﯿﺰ و ﺑﻘﯿﮥ اﻟـّﺴ ﯿﻒ ﻣﺮﺣﻠﻪﭘﯿﻤﺎي وادي ﮔﺮﯾﺰ ﮔﺮدﯾﺪه‪ ،‬ﺣﺼﺎر اﺳﺘﻮار ﺧﺪا آﻓﺮﯾﻦ ﺷﻮﺷﯽ را ﻣﺄﻣﻦ »‪ «1‬ﻧﻤﻮده‪،‬‬
‫از ﺑﯿﻢ ﺟﺎن ﺳﺮ ﺑﯿﺮون ﻧﻤﯽآوردﻧﺪ‪.‬‬
‫اﻟﺤﺎﺻـﻞ ﭘﺎدﺷﺎه ﻓﻠﮏ ﺷـﮑﻮه ﺳـﭙﻬﺮ وﻗﺎر در ﮐﻤﺎل ﻋﻈﻤﺖ و اﻗﺘـﺪار ﯾﮑﺮان ﻋﺰﯾﻤﺖ را ﺑﻪ ﺣـﺪود اﯾﺮوان ﮔﺮم ﻋﻨﺎن و ﭼﻮن ﻣﺤّﻤـ ﺪ ﺧﺎن‬
‫اﯾﺮواﻧﯽ ﻧﯿﺰ از راه ﺿـﻼﻟﺖ و ﻧﺎداﻧﯽ ﻣﺘﺎﺑﻌﺖ »‪ «2‬اﺑﺮاﻫﯿﻢ ﺧﻠﯿـﻞ ﺧـﺎن ﮐﺮده ﺑﻪ اﯾﺸـﭙﺨﺪر زﺑﺎن داده ﺑﻮد ﮐﻪ ﻗﻠﻌﻪ اﯾﺮوان را ﺑﻪ او ﺳﭙﺮده‪ ،‬از‬
‫ﺟﺎده ﻣﻄﺎوﻋﺖ »‪ «3‬ﭘﺎدﺷﺎﻫﯽ ﻣﻨﺤﺮف و ﺳﺎﻟﮏ ﺑﯿـﺪاي »‪ «4‬ﮔﻤﺮاﻫﯽ ﮔﺮدﯾـﺪه‪ ،‬در زﻣﺮه ﮐﻔﺮه روس ﻣﻨﺨﺮط ﮐﺮد و ﭼـﻮن ﺣﻘﯿﻘـﺖ اﯾﻦ‬
‫ﺧﺒﺮ ﺑﺮ ﻣﺮآت ﺿـﻤﯿﺮ ﻣﻨﯿﺮ اﻧﻮرش ﮐﻪ ﺟﺎم ﺟﻬﺎنﻧﻤﺎي ﺣﻘﺎﻧﯿﺖﻧﮕﺮي و ﺣﻖﮔﺰﯾﻨﯽ اﺳﺖ ﻇﺎﻫﺮ ﮔﺮدﯾﺪ »‪ ،«5‬ﺑﻪ ﻟﻄﺎﯾﻒ اﻟﺤﯿﻞ آن ﺳﺎدهدل‬
‫»‪ «6‬را از ﻗﻠﻌﻪ ﺑﯿﺮون آورده‪ ،‬در رﮐﺎب ﻧﺼـﺮت اﻧﺘﺴﺎب ﻧﮕﻪ داﺷـﺘﻪ‪ ،‬دﯾﮕﺮ رﺧﺼﺖ ﺑﻪ دﺧﻮل ﻗﻠﻌﻪ و اﯾﻔﺎي ﺑﻪ ﺣﺼﻮل وﻋﺪه ﻧﯿﺎﻓﺖ و ﻗﺒﻞ‬
‫از ﻧﺰول ﻣﻮاﮐﺐ ﺟﻬﺎﻧﮕﺸﺎ ﺑﻪ اﯾﺮوان ﭼﻨﺪ ﻣﺮﺗﺒﻪ ﻓﯽ ﻣﺎﺑﯿﻦ ﻧﺎﯾﺐ اﻟّﺴـ ﻠﻄﻨﻪ و اﯾﺸﭙﺨﺪر ﺟﻨﮓﻫﺎي ﻧﻤﺎﯾﺎن اﺗﻔﺎق اﻓﺘﺎده‪ ،‬در ﻫﺮﺑﺎري »‪ «7‬ﻗﻮي‬
‫دﺳـﺘﯽ و ﻏﻠﺒﻪ و ﺑﺮﺗﺮي »‪ «8‬از ﺟـﺎﻧﺐ ﻧﻮاب ﻧﺎﯾﺐ اﻟّﺴـ ﻠﻄﻨﻪ ﺑﻮده‪ ،‬در ﺑﻌﻀـﯽ از ﻣﻌﺎرك اﻣﯿﺮ ﺧﺎن ﮐﺮد ﻗﻮﻟﻠﺮ آﻗﺎﺳـﯽ ﺟﺎن ﺧﻮد را در راه‬
‫اﺧﻼص اﯾﻦ دوﻟﺖ ﺟﻬﺎﻧﯿﺎن ﻣﻨﺎص ﻓﺪا ﺳﺎﺧﺘﻪ‪ ،‬درﺟﻪ »‪ «9‬ﺷﻬﺎدت ﯾﺎﻓﺖ‪.‬‬
‫درﯾﻦ اوﻗﺎت ﮐﻪ )‪ 99‬اﻟﻒ( ﻇﺎﻫﺮ اوچ ﮐﻠﯿﺴﺎي »‪ «10‬ﺣﻮاﻟﯽ اﯾﺮوان ﻣﺤﻞ ﻧﺰول راﯾﺎت ﻓﯿﺮوزي ﻧﺸﺎن ﺑﻮد‪ ،‬ﻓﺘﺢ ﻋﻠﯽ ﺧﺎن ﮐﻠﻬﺮ ﺑﺎ ﻋﺮﯾﻀـﻪ‬
‫ﻓﺘـﺢ ﺗّﮑﻪ ﺷﻮﻣﯿﻪ و ﭼﻨـﺪ ﻗﻄﺎر ﺷﺘﺮ ﺳـﺮ از ﺧﺮاﺳﺎن ﺷـﺮﻓﯿﺎب ﺳﺪه ﺳﺪره ﻧﺸﺎن ﮔﺮدﯾﺪه‪ ،‬ﺑﻌﺪ از ﺣﺼﻮل اﻃﻼع از ﻣﻀـﻤﻮن ﻋﺮﯾﻀﻪ و »‪«11‬‬
‫وﻗـﺎﯾﻊ ﺧﺮاﺳـﺎن و ﻇﻬﻮر ﺟﻼـدت و ﺟﺴـﺎرت ﭘﺎدﺷـﺎهزاده ﻋﻈﯿﻢ اﻟﺸﺄن و وﻗﻮع اﯾﻦﮔﻮﻧﻪ ﻓﺘـﺢ ﻧﻤﺎﯾﺎن و اﺳﺘﯿﺼﺎل ﺗﺮﮐﻤﺎﻧﯿﻪ ﺧـﺬﻻن ﻧﺸﺎن‬
‫ﻣﻮرد ﻧﻮازﺷﺎت ﺑﯽﭘﺎﯾﺎن ﮔﺮدﯾـﺪ‪ .‬آﺛﺎر ﺗﺠّﻠـﺪ و دﻟﯿﺮي و ﻋﻼﻣﺎت »‪ «12‬ﺷـﻬﺎﻣﺖ و ﺟﻬﺎﻧﮕﯿﺮي ﺷﻬﺰاده ﻓﯿﺮوزﻣﻨﺪ ﻣﻄﺒﻮع ﻃﺒﻊ ﻣﺸﮑﻞﭘﺴﻨﺪ‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 268‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫ﭘﺎدﺷﺎه ﻇﻔﺮ‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﺄﻣﻦ و ﭘﻨﺎه‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﻪ ﺗﺒﻊ‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﺘﺎﺑﻌﺖ‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪» :‬ﺑﯿﺪاي« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪ :‬ﺣﻖﺑﯿﻨﯽ و ﺣﻘﯿﻘﺖﮔﺰﯾﻨﯽ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻨﮑﺸﻒ ﮔﺮدﯾﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﻠﮏ‪» :‬آن ﺳﺎدهدل« ﺗﮑﺮار ﺷﺪه‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪ :‬ﻫﺮﺑﺎر‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﺮﺗﺮي و ﻏﻠﺒﻪ‪.‬‬
‫)‪ .(9‬ﻣﺞ‪ :‬از »ﺟﺎن ‪ «...‬ﺗﺎ اﯾﻨﺠﺎ را ﻧﺪارد و ﺟﺎي آن ﺧﺎﻟﯽ اﺳﺖ‪.‬‬
‫)‪ .(10‬ﻣﺞ‪ :‬اوج ﮐﻠﯿﺴﺎ‪.‬‬
‫)‪ .(11‬ﻣﺞ‪» :‬ﻋﺮﯾﻀﻪ و« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(12‬ﻣﺞ‪ :‬اﻃﻮار‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪259 :‬‬
‫ﭘﯿﻮﻧـﺪ اﻓﺘـﺎده‪ ،‬زﺑـﺎن ﻣﺒـﺎرك ﺑﻪ ﺗﺤﺴـﯿﻦ و آﻓﺮﯾﻦ ﺷـﻬﺰاده ﺳـﻌﺎدت ﻗﺮﯾﻦ ﮔﺸﻮده و در ﺳـﻼم ﻋﺎم ﻋﺮﯾﻀﻪ ﻓﺘـﺢﻧﺎﻣﻪ را ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻋﺎﻃﻔﺖ اﺛﺮ‬
‫رﺳﺎﻧﯿـﺪه‪ ،‬ﺳـﺮﻫﺎ را در ﻣﯿـﺪان رﯾﺨﺘﻪ‪ ،‬ﺧﻼـﯾﻖ ﻓﻮجﻓـﻮج آﻣـﺪه‪ ،‬ﺗﻤﺎﺷـﺎي رﺋﻮس ﻣﻨﺤﻮس ﺗﺮﮐﻤـﺎﻧﯿﻪ ﻧﻤﻮده‪ «1» ،‬از زﺑﺮدﺳـﺘﯽ و ﺷـﺠﺎﻋﺖ‬
‫ﺷـﺎﻫﺰاده ﺗﻌّﺠﺐﻫـﺎ ﻣﯽﻧﻤﻮدﻧـﺪ و ﻇﻬﻮر اﯾﻦ اﻣﺮ ﻋﺠﯿﺐ را از ﻋﻨﺎﯾﺖ »‪ «2‬ﮐﺎﻣﻠﻪ ﺳﺒﺤﺎﻧﯽ »‪ «3‬ﺣﻤـﻞ ﻧﻤﻮده‪ ،‬آن را ﻧﯿﺰ ﺑﻪ دﺳـﺘﻮر ﺳﺎل ﻗﺒﻞ‬
‫ﻣﻘﺪﻣﻪ ﻓﺘﺢ و ﻇﻔﺮ داﻧﺴﺘﻪ ﻫّﻤﺖ ﺑﻪ »‪ «4‬اﺳﺘﯿﺼﺎل آن ﮔﺮوه ﺷﻘﺎوت ﻣﺂل ﮔﻤﺎﺷﺘﻪ‪ «5» ،‬ﺑﻪ ﻋﺰم درﺳﺖ و ﻧّﯿﺘﯽ »‪ «6‬راﺳﺦ ﮐﻤﺮ ﺑﻪ ﻣﺠﺎدﻟﻪ و‬
‫ﻣﻨﺎزﻋﻪ آن ﻗﻮم ﻇﻠﻮم و ﺟﻬﻮل ﺑﺴـﺘﻨﺪ و ﻓﺘﺢ ﻋﻠﯽ ﺧﺎن ﻣﻮرد ﻧﻮازش »‪ «7‬ﺧﺴﺮواﻧﻪ ﮔﺮدﯾﺪه‪ ،‬رﺧﺼﺖ اﻧﺼﺮاف ﺣﺎﺻﻞ و ﺟﻠﺪوي اﯾﻦ ﻓﺘﺢ‬
‫ﻧﻤﺎﯾﺎن‪ ،‬ﭼﻬﺎر ﻫﺰار ﺗﻮﻣﺎن ﻋﺮاﻗﯽ و وﻻﯾﺎت اﺳـﻔﺮاﯾﻦ و ﺷﻘﺎن و ﺳﻤﻠﻘﺎن )‪ (130‬و ﭼﻬﺎرده ﺳﻨﺨﻮاﺳﺖ ﺑﻪ ﺳﯿﻮرﻏﺎل »‪ «8‬ﺷﻬﺰاده ﺑﻠﻨﺪﻣﮑﺎن‬
‫از درﺑﺎر ﭘﺎدﺷﺎه واﻓﺮ اﺣﺴﺎن ﻣﻘّﺮر ﮔﺮدﯾـﺪ و ﻣّﺪتﻫﺎي ﻣﻤﺘﺪ آن »‪ «9‬دو درﯾﺎي ﻟﺸـﮑﺮ در ﺑﺮاﺑﺮ ﻫﻢ ﻧﺸﺴﺘﻪ‪ ،‬ﮐﻔﺮه روس ﻋّﺮادهﻫﺎي ﺗﻮپ‬
‫را ﺑﺮ ﺧﻮد ﻣﺤﯿـﻂ ﮐﺮده‪ ،‬ﺷﺐ و روز از ﺳـﻄﻮت ﻗﻬﺮﻣﺎن ﻗﻬﺮ ﺳـﻠﻄﺎﻧﯽ از ﺧﻮد ﻏﺎﻓﻞ ﻧﺸـﺪه‪ ،‬ﻗـﺪم از ﻣﺤﺎط »‪ «10‬ﺗﻮﭘﺨﺎﻧﻪ ﺑﯿﺮون ﻧﻨﻬﺎدﻧﺪ‪،‬‬
‫ﻣﮑّﺮر »‪ «11‬از ﺟﺎﻧﺐ ﻏﺎزﯾﺎن ﻇﻔﺮﻧﺸﺎن ﺟﻼدتﻫﺎ ﺑﻪ ﻇﻬﻮر رﺳـﯿﺪه‪ ،‬ﺑﺎ ﺷﻤﺸـﯿﺮﻫﺎي آﺧﺘﻪ ﻓﺪاﯾﯽوار ﺑﺮ ﺳﺮ ﺗﻮﭘﺨﺎﻧﻪ ﺗﺎﺧﺘﻪ‪ ،‬ﺟﻤﻌﯽ ﮐﺜﯿﺮ از‬
‫ﺳﺎﻟﺪات روﺳﯿﻪ را ﻋﺮﺻﻪ ﺗﯿﻎ آﺗﺸﺒﺎر ﻧﻤﻮده‪ ،‬ﻣﺮاﺟﻌﺖ ﻣﯽﻧﻤﻮدﻧﺪ و آن ﺳﯿﻪدروﻧﺎن )‪ 99‬ب( از ﻣﻮرﺟﻞ و ﻣﻄﺮﯾﺲ ﺧﻮد »‪ «12‬ﻗﺪم ﺑﯿﺮون‬
‫ﻧﻨﻬﺎده‪ ،‬در ﺑﺮاﺑﺮ ﻟﺸـﮑﺮ اﻗﺒﺎل ﻧﻤﯽاﯾﺴﺘﺎدﻧﺪ و ﭼﻨﺪﯾﻦ دﻓﻌﻪ ﻋّﺮادهﻫﺎي آذوق و »‪ «13‬و ﺗﺪارك ﮐﻪ از ﺗﻔﻠﯿﺲ ﺑﻪ ﺟﻬﺖ اﯾﺸﺎن ﮔﺴـﯿﻞ ﺷﺪه‬
‫ﺑـﻮد‪ ،‬در ﻋﺮض راه ﺟﻨـﻮد ﻇﻔﺮ ﻫﻤﺮاه ازﯾـﻦ »‪ «14‬ﻣﻌﻨﯽ ﺧﺒﺮ ﯾـﺎﻓﺘﻪ‪ ،‬ﻣﺠﻤﻮع ﺳﺎﻟـﺪات را ﻣﻘﺘﻮل و ﺗـﺪارك آﻧﻬـﺎ »‪ «15‬را ﻧﻬﺐ و ﻏـﺎرت‬
‫ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪ :‬ﮐﺮده‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪ :‬از ﭘﺮده ﻏﯿﺐ از ﻋﻨﺎﯾﺎت‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪ :‬ﺳﺒﺤﺎﻧﯽ ﻋّﺰ اﺳﻤﻪ‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﺮ‪.‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 269‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪ :‬ﮔﺬاﺷﺘﻪ‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪ :‬ﺧﺎﻃﺮ‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪ :‬ﻧﻮازﺷﺎت‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺞ‪ :‬ﺳﯿﻮرﻏﺎل ﺧﺎﺻﻪ‪.‬‬
‫)‪ .(9‬ﻣﺞ‪ :‬اﯾﻦ‪.‬‬
‫)‪ .(10‬ﻣﺞ‪ :‬داﯾﺮه‪.‬‬
‫)‪ .(11‬ﻣﻠﮏ‪ :‬ﻣﮑﺮ‪.‬‬
‫)‪ .(12‬ﻣﺞ‪ :‬ﺧﻮﯾﺶ‪.‬‬
‫)‪ .(13‬ﻣﺞ‪» :‬آذوق و« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(14‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﺮ اﯾﻦ‪.‬‬
‫)‪ .(15‬ﻣﺞ‪ :‬اﯾﺸﺎن‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪260 :‬‬
‫و ﺳـﺒﺐ ﺗﻮّﻗﻒ و ﺗﻤّﮑﻦ »‪ «1‬اﯾﺸـﭙﺨﺪر آن ﺑﻮد ﮐﻪ از »‪ «2‬ﺳﺎﻟـﺪات ﻣﺄﻣﻮرﯾﻦ درﯾﺎ ﺧﺒﺮي ﺑﻪ او ﺑﺮﺳـﺪ ﮐﻪ ﺷﺎﯾـﺪ آﻧﻬﺎ از روي درﯾﺎ ﮐﺎري‬
‫دﯾـﺪه‪ ،‬ﻣﻮاﮐﺐ ﺟﻬﺎﻧﮕﺸـﺎ ﺑﻪ ﻋﺰﯾﻤﺖ اﻃﻔـﺎي ﻧﺎﯾﺮه »‪ «3‬ﻓﺘﻨﻪ دار اﻟﻤﺮز و ﮔﯿﻼـن ﻋﻄـﻒ ﻋﻨـﺎن ﻧﻤﻮده‪ ،‬او ﺑﯽﻣﻨـﺎزﻋﺖ و ﻣﺠـﺎدﻟﺖ ﻗـﺪم در‬
‫ﺻﻔﺤﻪ آذرﺑﺎﯾﺠﺎن ﮔـﺬارد و ﺑﺎﻻﺧﺮه اﺧﺒﺎرات ﻣﻮﺣﺶ آﻧﺠﺎ ﻣﺴـﻤﻮع ﺳـﺮدار روﺳـﯿﻪ ﺷـﺪه‪ ،‬از آﻧﺠﺎ اﺳـﺘﻈﻬﺎري ﮐﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﻧﻈﺮ ﺷـﻘﺎوت‬
‫اﺛﺮش ﺣﺎﺻﻞ ﻧﺸﺪه »‪ ،«4‬ﺑﺮ ﺳﺒﯿﻞ اﺿـﻄﺮار از آن ﻣﻬﻠﮑﻪ راهﻧﻮرد وادي »‪ «5‬ﻓﺮار و ﺳﺎﻟﮏ ﻃﺮﯾﻖ ﻫﺰﯾﻤﺖ و ادﺑﺎر ﮔﺮدﯾـﺪ‪ ،‬ﺗﺒﯿﯿﻦ اﯾﻦ ﻣﻘﺎل‬
‫آ ﻧﮑﻪ ‪:‬‬
‫اﺳﺘﯿﻼي ﮐﻔﺮه روس ﺑﻪ وﻻﯾﺖ ﮔﯿﻼﻧﺎت و ﻣﺤﺎرﺑﻪ اﻫﺎﻟﯽ دار اﻟﻤﺮز ﺑﺎ آن ﮔﺮوه ﺷﻘﺎوت آﯾﺎت و اﻧﻬﺰام روﺳﯿﻪ ﺿﻼﻟﺖ ﺳﻤﺎت »‪«6‬‬
‫ﭼﻮن ﮐﺸﺘﯽﻫﺎي ﺟﻨﻮد ﺿﻼﻟﺖ آﻣﻮد روﺳﯿﻪ در ﻣﺤﺎذي اﻧﺰﻟﺞ ﮐﻪ از ﺟﺰﯾﺮهﻫﺎي ﻣﺤﮑﻢ ﮔﯿﻼن اﺳﺖ و در ﻣﯿﺎن درﯾﺎ ﺳﻪ ﻓﺮﺳﺨﯽ »‪ «7‬ﭘﯿﺮ‬
‫ﺑـﺎزار رﺷﺖ واﻗﻊ اﺳﺖ‪ ،‬ﻟﻨﮕﺮ اﻧـﺪاﺧﺘﻪ‪ ،‬ﻣﻨﺘﻬﺰ ﻓﺮﺻﺖ ﺑﻮدﻧـﺪ‪ ،‬ﮔﯿﻼﻧﯿـﺎن را ﺑﻪ ﺗﺼّﻮر اﯾﻨﮑﻪ ﮐﺸﺘﯽ ﺗّﺠﺎر و ﻣﻌﺎﺑﺮﯾﻦ درﯾﺎﺳﺖ‪ «8» ،‬در ﻣﻘﺎم‬
‫ﺧﺒﺮﮔﯿﺮي درﻧﯿﺎﻣﺪه‪ ،‬از ﺷـﯿﻮه اﺣﺘﯿﺎط ﻏﺎﻓﻞ و از راه و رﺳﻢ ﺣﺰم ﻋﺎﻃﻞ »‪ «9‬ﺑﻪ اﺳﺘﺨﺒﺎر و اﺳﺘﻌﻼم »‪ «10‬ﺣﺎل »‪ «11‬اﻫﻞ ﮐﺸﺘﯽ ﻧﭙﺮداﺧﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﮐﻔﺮه روس ﮐـﻪ ﻣﻨﺘﻈﺮ وﻗﺖ ﺑﻮدﻧـﺪ‪ «12» ،‬اﻧﺰﻟـﺞ را از وﺟﻮد ﻣﺴـﺘﺤﻔﻆ و ﻣﺮدان ﮐـﺎري »‪ «13‬ﺧـﺎﻟﯽ دﯾﺪﻧـﺪ‪ ،‬ﺑﺮ ﺣﺼﺎر ﻣﺰﺑﻮر »‪ «14‬ﺗﻮپ‬
‫ﺑﺴﺘﻪ‪ ،‬ﻣﻌﺪودي ﮐﻪ در آﻧﺠﺎ ﺑﻪ ﻣﺤﺎﻓﻈﺖ آﻧﺠﺎ »‪ «15‬ﻣﻮﺳﻮم و از رﺳﻮم ﻣﺤﺎﻓﻈﺖ و ﭘﺎﺳﺒﺎﻧﯽ ﮐﺎﻟﻤﻌﺪوم ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺟﺎن ﺧﻮد »‪ «16‬را ﻏﻨﯿﻤﺖ‬
‫داﺷـﺘﻪ‪ ،‬ﻣﺤﮑﻤﻪ را ﺧـﺎﻟﯽ و در ﻻـﮐﻤﻪ ﻧﺸﺴـﺘﻪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﺮف ﭘﯿﺮ ﺑـﺎزار ﺷـﺘﺎﻓﺘﻨﺪ‪ .‬ﮐﻔﺮه روس ﺑﯽدردﺳـﺮ ﺳـﻔﺮاي ﺗﯿﻎ و ﺗﯿﺮ و ﺗﻮﺳـﻂ ﺧﻨﺠﺮ و‬
‫ﺷﻤﺸﯿﺮ آﻣﺪه »‪ ،«17‬اﻧﺰﻟﺞ را ﻣﺘﺼّﺮف و از آن‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪ :‬ﺗﻮﻗﯿﻒ و ﺗﻤﮑﯿﻦ‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪» :‬از« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪ :‬آﺗﺶ‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪ :‬اﺛﺮش ﺑﻮد ﻣﺄﯾﻮس و‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪» :‬وادي« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪ :‬از »دار اﻟﻤﺮز ‪ «...‬ﺗﺎ اﯾﻨﺠﺎ در ﺣﺎﺷﯿﻪ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 270‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﻪ ﻓﺎﺻﻠﻪ ﺳﻪ ﻓﺮﺳﺨﯽ‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﺴﺎﻓﺮﯾﻦ درﯾﺎ اﺳﺖ‪.‬‬
‫)‪ .(9‬ﻣﺞ‪ :‬ﺣﺰم در ﭼﻨﯿﻦ وﻗﺘﯽ ﻋﺎﻃﻞ ﻣﺎﻧﺪه‪.‬‬
‫)‪ .(10‬ﻣﺞ‪ :‬اﺳﺘﺤﻀﺎر‪.‬‬
‫)‪ .(11‬ﻣﺞ‪» :‬ﺣﺎل« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(12‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﻨﺘﻬﺰ ﻓﺮﺻﺖ ﺑﻮده و‪.‬‬
‫)‪ .(13‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﺴﺘﺤﻔﻈﯿﻦ ﮐﺎري‪.‬‬
‫)‪ .(14‬ﻣﺞ‪» :‬ﺑﺮ ﺣﺼﺎر ﻣﺰﺑﻮر« ﻧﺪارد‪ .‬ﭘﺲ از ﺟﺎي ﺧﺎﻟﯽ‪» :‬ﻏﺎﻓﻞ ﺗﻮپ ‪«...‬‬
‫)‪ .(15‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﻪ ﻣﺴﺘﺤﻔﻈﯽ‪.‬‬
‫)‪ .(16‬ﻣﺞ‪» :‬ﺧﻮد« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(17‬ﻣﺞ‪ :‬ﺳﻔﺮاي ﺗﯿﺮ و ﻣﺸﻘﺖ ﺷﻤﺸﯿﺮ و ﻧﯿﺰه آﻣﺪه‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪261 :‬‬
‫ﻣﺘﻘﺎﻋﺪ ﻧﺸﺪه‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﯿﺌﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ آﻣﺪه‪ ،‬ﭘﯿﺮ ﺑﺎزار را ﻣﺘﺼـّﺮف )‪ 100‬اﻟﻒ( و ﻗﻠﯿﻠﯽ »‪ «1‬اﺳـﺮ و ﻧﻬﺐ رو داده‪ ،‬ﭼﻮن ﻏﺎﻓﻞ روي داده ﺑﻮد‪،‬‬
‫»‪ «2‬ﮔﯿﻠﮑﺎن ﺟﺎ و ﻣﮑﺎن ﺧﻮد را ﮔﺬاﺷﺘﻪ‪ ،‬در ﻣﯿﺎن ﻣﺮداب و ﺟﻨﮕﻞ و ﻣﺤﮑﻤﻪﻫﺎي ﺳﺨﺖ ﭘﺮدرﺧﺖ ﻣﺘﻮاري ﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫ﭼـﻮن ﺗﻄـﺎول ﮐﻔﺮه روس ﺑﻪ ﺣـّﺪ »‪ «3‬اﻓﺮاط رﺳـﯿﺪ‪ ،‬ﮔﯿﻼﻧﯿـﺎن اﻣـﻮال و ﻋﯿـﺎل ﺧـﻮد را در ﻣﺮداب و ﺑﯿﺸـﻪ ﻣﻀـﺒﻮط ﻧﻤـﻮده‪ ،‬ﻓﻮجﻓـﻮج و‬
‫دﺳﺘﻪﺑﻪدﺳﺘﻪ ﺳﺮ راه »‪ «4‬ﺑﺮ آن ﮔﺮوه ﮐﻪ در اﺻﻞ ﭘﯿﺮ ﺑﺎزار ﺳـﯿﻞ »‪ «5‬ﺑﺴـﺘﻪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﺮف رﺷﺖ ﻣﯽرﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬ﮔﺮﻓﺘﻪ و ﻓﯽ ﻣﺎﺑﯿﻦ ﻓﺮﯾﻘﯿﻦ »‪ «6‬ﮐﻔﺮ‬
‫و دﯾﻦ ﺟﻨﮕﯽ ﺻـﻌﺐ اﺗﻔﺎق اﻓﺘﺎده‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﺎﻟﻊ ﻓﯿﺮوزي ﻣﻄﺎﻟﻊ ﭘﺎدﺷﺎﻫﯽ ﮔﯿﻼﻧﯿﺎن ﺑﯽﻣﺤﺎﺑﺎ ﺑﺮ آن ﮔﺮوه ﻣﮑﺮوه ﺗﺎﺧﺘﻪ‪ ،‬ﭘﯿﺸـﺘﺎزان آن ﻃﺎﯾﻔﻪ را‬
‫ﺑﻌﻀـﯽ ﻣﻘﺘﻮل و ﺑﺮﺧﯽ را در ﻣﺮداب اﻧـﺪاﺧﺘﻪ‪ ،‬دﺳـﺘﺒﺮدي ﻧﻤﺎﯾﺎن ﮐﺮدﻧـﺪ‪ ،‬ﭼﻮن آن ﮔﺮوه ﺟﻨﮓ ﻗﺰﻟﺒﺎش را اﻓﻮاﻫﺎ ﭼﯿﺰي ﺷـﻨﯿﺪه ﺑﻮدﻧﺪ و‬
‫»‪ «7‬ﺑﺴـﯿﺎر ﺳـﻬﻞ و آﺳﺎن ﺷـﻤﺮده‪ ،‬ﺧﯿﺮﮔﯽ ﻣﯽﮐﺮدﻧـﺪ‪ ،‬ﮔﯿﻼﻧﯿﺎن ﻧﯿﺰ ﭼﻮن ﻣﺸﺎﻫﺪه ﺟﻼدت ﮐﻔﺮه روﺳـﯿﻪ را ﻧﻤﻮده »‪ «8‬ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬از ﺟﻨﮓ‬
‫روﺑﻪرو ﺑﻪﺳـﺘﻮه آﻣـﺪه ﺑﻮدﻧـﺪ ﻓﻮجﻓـﻮج ﺷـﺪه‪ ،‬اﻃﺮاف و ﺟﻮاﻧﺐ راه را ﮔﺮﻓﺘﻪ‪ ،‬ﺑﻌﻀـﯽ ﺗﯿﺮاﻧـﺪازان در ﺑﺎﻻـي درﺧﺘﻬـﺎ »‪ «9‬ﺻـﻌﻮد ﮐﺮده‪،‬‬
‫ﺗﯿﺮﺑـﺎران آﻏـﺎز ﮐﺮدﻧـﺪ و ﺟﻤﻌﯽ از ﺟﻮاﻧـﺎن ﮐـﺎرآزﻣﻮده‪ ،‬از ﭘﯿﺶ روي آﻧﻬـﺎ زور آورده »‪ ،«10‬ﭼـﻮن راه ﺗﻨـﮓ و »‪ «11‬ﺑﺎرﯾـﮏ ﺑﻮد‪ ،‬و‬
‫اﻃﺮاف آنﻫﻤﻪ »‪ «12‬ﻣﺮداب ﺑﺤﯿﺮه ﻣﺎﻧﻨـﺪ ﺑـﻮد‪ ،‬از ﻓـﻮق و ﺗﺤﺖ و ﯾﻤﯿﻦ و ﯾﺴـﺎر ﺑﺮ آﻧﻬـﺎ ﺑﻪ ﻣﺜـﺎﺑﻪ ﺗﮕﺮگ ﮔﻠﻮﻟﻪ رﯾﺨﺘﻪ »‪ ،«13‬آن ﺧﻮن‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻪﻫﺎ در ﮐﺎر ﺧﻮد ﻣﻀـﻄﺮ ﺷـﺪه‪ ،‬ﭼﻮن روﮔﺮداﻧﯿـﺪن از »‪ «14‬رزم ﻗﺎﻋـﺪه و رﺳﻢ »‪ «15‬آن ﮔﺮوه دون ﻧـّﯿ ﺖ‪ ،‬ﺑـﺪﯾﻦ ﺟﻬﺖ ﺧﯿﺮﮔﯽ و‬
‫اﯾﺴﺘﺎدﮔﯽ ﻧﻤﻮده‪ ،‬ﻗﺮﯾﺐ ﻫﻔﺘﺼﺪ ﻫﺸﺘﺼﺪ ﻧﻔﺮ از ﺳﺎﻟﺪات »‪ «16‬ﻣﻘﺘﻮل و ﺑﻪ اﺳﻔﻞ اﻟﺴﺎﻓﻠﯿﻦ ﺷﺘﺎﻓﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﻘﯿﻪ آﻧﻬﺎ »‪ «17‬ﮐﻪ از ﭘﯿﺶ رو و ﭘﻬﻠﻮ‬
‫و ﺑﺎﻻي ﺳﺮ ﻣﺮگ را ﻣﻌﺎﯾﻨﻪ ﻣﺸﺎﻫﺪه‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪ :‬ﻗﻠﯿﻞ‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪ :‬ﻋﻠﯽ اﻟﻐﻔﻠﻪ رو داده‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪ :‬ﺳﺮﺣﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪ :‬ﺳﺮ راه را‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﻪ ﺳﯿﻞ‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪» :‬ﻓﺮﯾﻘﯿﻦ« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪» :‬ﺑﻮدﻧﺪ و« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 271‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺞ‪ :‬ﮐﺮده‪.‬‬
‫)‪ .(9‬ﻣﺞ‪ :‬درﺧﺖ‪.‬‬
‫)‪ .(10‬ﻣﺞ‪ :‬ﺟﻤﻌﯽ از ﯾﮑﻪ ﺟﻮاﻧﺎن روﺑﺮوي آﻧﻬﺎ زور آورده‪.‬‬
‫)‪ .(11‬ﻣﺞ‪» :‬و« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(12‬ﻣﺞ‪ :‬ﻫﻤﮕﯽ‪.‬‬
‫)‪ .(13‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﻮده و از ﻫﻤﻪ ﻃﺮف ﺑﺮ آﻧﻬﺎ ﻣﺜﻞ ﺗﮕﺮگ ﮔﻠﻮﻟﻪ ﻣﯽﺑﺎرﯾﺪ ﭼﻪ از روﺑﺮو و ﭼﻪ از ﭘﻬﻠﻮ و ﭼﻪ از ﺑﺎﻻي ﺳﺮ‪.‬‬
‫)‪ .(14‬ﻣﺞ‪ :‬در روز‪.‬‬
‫)‪ .(15‬ﻣﺞ‪ :‬ﻗﺎﻧﻮن‪.‬‬
‫)‪ .(16‬ﻣﺞ‪ :‬ﺳﺎﻟﺪات روﺳﯿﻪ‪.‬‬
‫)‪ .(17‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﻘﯿﮥ اﻟﺴﯿﻒ‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪262 :‬‬
‫و رﻣّﯿﻪ ﻣﻦ ﻏﯿﺮ رام ﺑﻪ ﻧﻈﺮ اﯾﺸـﺎن ﻣﯽرﺳـﯿﺪ‪ ،‬آن را ﻣﺤﻤـﻮل »‪ «1‬ﺑﺮ ﺑﻼي آﺳـﻤﺎﻧﯽ ﮐﺮده‪ «2» ،‬از ﻣﻌﺮﮐﻪ روﮔﺮدان و آﻻـت و ادوات »‪«3‬‬
‫رزم و ﭘﯿﮑﺎر را ﮔﺬاﺷـﺘﻪ ﮔﺮﯾﺰان ﮔﺮدﯾﺪﻧـﺪ‪ .‬ﮔﯿﻼﻧﯿﺎن ﮐﻪ ﻫﺮﮔﺰ اﯾﻦ ﭼﻨﯿﻦ روزي را ﺑﻪ ﺧﻮاب ﻧﻤﯽدﯾﺪﻧـﺪ‪ ،‬آن را از ﻋﻨﺎﯾﺎت ﺳـﺒﺤﺎﻧﯽ و‬
‫ﻧﯿﺮوي اﻗﺒﺎل ﺳـﻠﻄﺎﻧﯽ داﻧﺴـﺘﻪ‪ ،‬در ﺗﮑﺎﻣﯿﺸﯽ ﻫﺰﯾﻤﺘﯿﺎن ﮐﻮﺗﺎﻫﯽ )‪ 100‬ب( ﻧﮑﺮده‪ ،‬ﺗـﺎ ﮐﻨـﺎر درﯾﺎ ﺑﻠﮑﻪ ﻗﺮﯾﺐ ﺑﻪ اﻧﺰﻟـﺞ ﺑﺎ ﮐﻤﯽ وﻻﮐﻤﻪ در‬
‫ﻣﻘﺎم ﺑﺴﺘﻦ و اﻧﺪاﺧﺘﻦ آن ﮔﺮوه درآﻣﺪه‪ ،‬اﺳﯿﺮ ﺑﺴﯿﺎر و ﻏﻨﯿﻤﺖ ﺑﯽﺷﻤﺎر ﻧﺼﯿﺐ ﮔﯿﻼﻧﯿﺎن ﮔﺸﺘﻪ‪ ،‬ﻣﻈﻔﺮ و ﻣﻨﺼﻮر ﻣﺮاﺟﻌﺖ ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻣﯿﺮزا ﻣﻮﺳـﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﻨﺼﺐ ﻣﻨﺠﻢﺑﺎﺷﯽﮔﺮي ﺳﺮاﻓﺮاز و در ﻣﺮﺗﺒﻪ و »‪ «4‬ﺗﻘّﺮب و دوﻟﺖﺧﻮاﻫﯽ از ﻫﻤﮕﻨﺎن اﻣﺘﯿﺎز دارد‪ ،‬در »‪ «5‬آن ﺳﻔﺮ از‬
‫رﮐـﺎب ﻇﻔﺮ اﺛﺮ ﻣﺮﺧﺺ ﺑﻪ رﻓﺘﻦ ﺧﺎﻧﻪ ﺧﻮد ﺑﻮد »‪ ،«6‬از آﻧﺠﺎ »‪ «7‬ﮐﯿﻔّﯿﺖ ﻓﺘـﺢ روس را ﻣﻌﺮوض »‪ «8‬و رﺋﻮس ﻣﻨﺤﻮس روﺳـﯿﻪ را ﮔﺴﯿﻞ‬
‫درﺑﺎر ﻓﻠﮏﻣـﺪار ﭘﺎدﺷﺎﻫﯽ ﻧﻤﻮده‪ ،‬ﺧﺎﻗﺎن ﮐﺸﻮرﮔﯿﺮ ازﯾﻦ ﻓﺘﺢ ﻧﻤﺎﯾﺎن ﻣﺴﺘﺒﺸـﺮ و ﺷﺎدﻣﺎن ﮔﺮدﯾﺪه‪ «9» ،‬آن را از ﻟﻄﯿﻔﻪ ﻏﯿﺒﯽ داﻧﺴـﺘﻪ‪ ،‬در‬
‫ازاء اﯾﻦ ﺧﺪﻣﺖ ﺷﺎﯾﺎن »‪ «10‬ﺧﺮاج دو ﺳﺎﻟﻪ ﮔﯿﻼن را ﺑﻪ ﺗﺨﻔﯿﻒ ﻣﻘّﺮر و در ﻋﻮض ﺟﻠﺪوي ﮔﯿﻼﻧﯿﺎن ﻣﻔّﻮض داﺷـﺘﻨﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﻣﻌﻨﯽ ﺳﺮﻣﺎﯾﻪ‬
‫اﻣﯿـﺪواري و ﺷـﻌﻒ آﻧﻬﺎ ﮔﺮدﯾﺪه »‪ ،«11‬اﻣﺮ ﻗﻀـﺎ اﻣﻀﺎ ﺑﻪ ﺷـﺮف »‪ «12‬ﻧﻔـﺎذ ﭘﯿـﻮﺳﺖ ﮐﻪ رﺋﻮس ﻣﻨﺤﻮس ﮐﻔﺮه روس را ﺑﯿﻦ اﻟﻌﺴـﮑﺮﯾﻦ‬
‫رﯾﺨﺘﻪ‪ ،‬ﺗـﺎ ﺑﺎﻋﺚ ﯾﺄس و ﭘﺮﯾﺸﺎﻧﯽ ﺧﺎﻃﺮ ﺳـﺮدار ﺧﺴﺮانﺷـﻌﺎر »‪ «13‬روس ﮔﺮدﯾـﺪه ﺑﺎﺷـﺪ‪ .‬ﺑﻌـﺪ از اﯾﻨﮑﻪ ﺳـﺮدار ﻣﺰﺑﻮر از اﻧﻬﺰام ﻟﺸـﮑﺮ و‬
‫ﺗﻔﺮﻗﮕﯽ ﺟﻨـﻮد ﻧﮑﺒﺖ »‪ «14‬اﺛﺮ ﺧﻮﯾﺶ آﮔـﺎه »‪ «15‬و ﺑﺎﺧﺒﺮ ﮔﺮدﯾـﺪه‪ «16» ،‬ﺳـﭙﺎه ﻏﻢ و اﻓـﻮاج اﻟﻢ ﺑﻪ ﻧﻮﻋﯽ »‪ «17‬ﺑﺮ ﮐﺸﻮر دﻟﺶ اﺳـﺘﯿﻼ‬
‫ﯾﺎﻓﺖ ﮐﻪ ﺳﺎﻋﺘﯽ آرام و ﻗﺮار ﻧﺪاﺷﺖ و آﻧﭽﻪ ﻣﻨﻈﻮر‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﺸﺎﻫﺪه و ﺿﺎرب را ﻧﻤﯽدﯾﺪﻧﺪ‪ ،‬آن را ﻣﺤﻮل‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪ :‬ﻧﻤﻮده‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪ :‬اﺛﺎﺛﻪ و آﻻت‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪» :‬و« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪ :‬ﺷﺮف اﻣﺘﯿﺎز‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﺮﺧﺺ ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪ ﺑﻮد‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪» :‬از آﻧﺠﺎ« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺞ‪» :‬روس را ﻣﻌﺮوض« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(9‬ﻣﺞ‪ :‬ﻓﺘﺢ ﺑﯽﻧﻈﯿﺮ ﻣﺘﺘﺒﺢ و ﻣﺴﺘﺒﺸﺮ ﺷﺪه‪.‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 272‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫)‪ .(10‬ﻣﺞ‪ :‬ﻧﻤﺎﯾﺎن‪.‬‬
‫)‪ .(11‬ﻣﺞ‪ :‬ﮔﯿﻼن را رﻗﻢ ﺗﺨﻔﯿﻒ ﮐﺸﯿﺪه ﺑﻪ ﺟﻠﺪوي ﮔﯿﻼﻧﯿﺎن ﻣﻘﺮر داﺷﺘﻨﺪ و اﯾﻦ ﻣﻌﻨﯽ ﻣﻮﺟﺐ ﺳﺮور ﻏﯿﺮﻣﺤﺼﻮر و اﻣﯿﺪواري ﮔﯿﻼﻧﯿﺎن‬
‫ﮔﺮدﯾﺪ و‪.‬‬
‫)‪ .(12‬ﻣﺞ‪» :‬ﺷﺮف« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(13‬ﻣﺞ‪ :‬ﺗﺎ ﻣﻮﺟﺐ ﺗﻮزع ﺧﺎﻃﺮ و ﭘﺮﯾﺸﺎﻧﯽ اﺣﻮال ﺧﺴﺮان ﻣﺂل ﺳﺮدار‪.‬‬
‫)‪ .(14‬ﻣﺞ‪ :‬اﻧﻬﺰام و ﺗﻔﺮﻗﮕﯽ ﻟﺸﮑﺮ ﺷﻘﺎوت‪.‬‬
‫)‪ .(15‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﺴﺘﺤﻀﺮ‪.‬‬
‫)‪ .(16‬ﻣﺞ‪ :‬ﮔﺮدﯾﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(17‬ﻣﺞ‪» :‬ﺑﻪ ﻧﻮﻋﯽ« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪263 :‬‬
‫و ﻣﺘﻮّﻗﻊ »‪ «1‬ﺿﻤﯿﺮ ﺷﻘﺎوت ﺗﺨﻤﯿﺮش ﺑﻮد »‪ «2‬ﻧﺘﯿﺠﻪ ﺑﻪ ﻋﮑﺲ »‪ «3‬ﺑﺨﺸـﯿﺪه‪ ،‬ﺑﺎﻟﻤّﺮه ﻣﺄﯾﻮس و در ﻓﮑﺮ ﭼﺎرهﺟﻮﯾﯽ ﺑﻪ ﺳﻤﺖ »‪ «4‬ﺗﻔﻠﯿﺲ و‬
‫ﺳﺮﺣﺪ »‪ «5‬روس درآﻣـﺪه‪ ،‬ﺳـﺤﺮﮔﺎﻫﺎن ﻃﺒﻞ رﺣﯿﻞ ﮐﻮﻓﺘﻪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﻤﺎن راﻫﯽ ﮐﻪ آﻣـﺪه ﺑﻮد ﺧﺎﯾﺐ و ﺧﺎﺳـﺮ ﺑﺮﮔﺸﺖ‪ ،‬و ﻟﯿﮑﻦ ﺑﻪ ﻗﺎﻋـﺪه و‬
‫ﻗﺎﻧﻮن ﺧﻮد ﺳﺎﻟﺪات ﺑﻪ ﺳﯿﻞ ﺑﺴﺘﻪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﻈﺎﻣﯽ درﺳﺖ و آرام ﺗﻤﺎم »‪ «6‬راه ﻣﯽﭘﯿﻤﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫اﻓﻮاج ﻣﻨﺼﻮر و ﻣﺘﻬّﻮران ﻟﺸـﮑﺮ ﺳﻌﺎدت دﺳﺘﻮر‪ ،‬از ﻫﺰﯾﻤﺖ ﺧﺼﻢ ﻣﻘﻬﻮر آﮔﺎه ﮔﺸﺘﻪ ﺑﻪ ﻋﺰم ﺗﮑﺎﻣﯿﺸﯽ ﺳﻮار و اﻃﺮاف و ﺟﻮاﻧﺐ آن ﻓﺌﻪ‬
‫ﺗﺒـﻪ روزﮔـﺎر را ﻓﺮاﮔﺮﻓﺘﻪ‪ «7» ،‬ﺑﻪ ﻫﻨﮕـﺎم ﻓﺮﺻﺖ دﺳـﺘﺒﺮدﻫﺎي ﻧﻤﺎﯾـﺎن ﻣﯽﻧﻤﻮدﻧـﺪ »‪ «8‬و ﭼﻨـﺪﯾﻦ دﻓﻌﻪ ﺑﯽﺑﺎﮐـﺎن ﻗﺰﻟﺒـﺎش ﺟﻠﻮرﯾﺰ ﺑﺮ ﺳـﺮ‬
‫ﺗﻮﭘﺨﺎﻧﻪ رﯾﺨﺘﻪ »‪ ،«9‬ﺟﻤﻌﯽ ﮐﺜﯿﺮ را ﺑﻪ ﻗﺘـﻞ آورده‪ ،‬ﭼﻮن درع ﺣﻤﺎﯾﺖ ﺧـﺪاﭘﻨﺎه »‪ «10‬اﯾﺸﺎن ﺑﻮد‪ «11» ،‬در ﻣﯿﺎن آﺗﺶ »‪ 101) «12‬اﻟﻒ(‬
‫ﺗﻮﭘﺨﺎﻧﻪ ﺳﺎﻟﻢ ﺑﺮآﻣﺪه‪ «13» ،‬ﭼﺸﻢزﺧﻢ و ﮔﺰﻧﺪ »‪ «14‬ﺑﻪ اﺣﺪي ﻧﺮﺳﯿﺪه‪ «15» ،‬ﺳﺮ و اﺳﯿﺮ ﺑﺴﯿﺎر در آنروز ﻧﺼﯿﺐ ﻏﺎزﯾﺎن ﻇﻔﺮ »‪ «16‬ﺷﻌﺎر‬
‫ﺷﺪه‪ ،‬ﺟﺴﺎرت و ﺗﻬّﻮر را از ﺣّﺪ ﮔﺬراﻧﯿﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺳﺮدار روس ﭼﻮن ﺣﺎل ﺑـﺪﯾﻦ ﻣﻨﻮال دﯾـﺪ‪ ،‬در ﻫﻤﺎنﺟﺎ ﻓﺮود آﻣﺪه‪ ،‬ﺧﯿﻤﻪ و ﺑﺎرﮔﺎه »‪ «17‬ﺑﺮ ﭘﺎي »‪ «18‬ﮐﺮده‪ ،‬ﭘﺎ »‪ «19‬ﺑﻪ ﻣﺪاﻓﻌﻪ ﺑﯿﻔﺸﺮد‪.‬‬
‫در آنروز ﺑﻪ ﻗﺪر ﯾﮏ ﻓﺮﺳﺦ ﺑﯿﺸﺘﺮ رﻓﺘﻦ اﻣﮑﺎن ﻧﯿﺎﻓﺖ‪.«20» .‬‬
‫در آن »‪ «21‬ﺷﺐ ﻧﯿﺰ ﺑﻪ دﺳـﺘﻮر ﻣﻌﻬﻮد در ﻣﯿﺎن ﻗﯿﺘﻮل و ﻣﻮرﭼﻞ ﺑﻪﺳـﺮ ﺑﺮده‪ ،‬ﺻـﺒﺎح آنروز ﻧﯿﺰ ﺑﻪ آﯾﯿﻦ روز ﮔﺬﺷﺘﻪ‪ ،‬ﻋﺰﯾﻤﺖ راه ﻧﻤﻮده‬
‫»‪ «22‬و ﻟﺸﮑﺮ ﻣﻨﺼﻮر ﺣﺴﺐ اﻻﻣﺮ ﭘﺎدﺷﺎه دﯾﻦﭘﻨﺎه ﺑﻪ‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﺘﻮﻗﻊ و ﻣﻨﻈﻮر‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﻠﮏ‪» :‬ﺑﻮد« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﺮﻋﮑﺲ ﻧﺘﯿﺠﻪ‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﺮاﺟﻌﺖ ﺑﻪ ﺳﻤﺖ‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪» :‬ﺳﺮﺣﺪ« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣـﺞ‪ :‬ﺑﻪ ﻗﺎﻋﺪه و ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ ﮐﻪ ﻋﺮادهﻫﺎي ]ﻋﺮادﻫﺎي[ ﺗﻮپ را ﺑﺮ ﺧﻮد ﻣﺤﯿﻂ ﮐﺮده و ﺟﻤﯿﻊ ﺳﺎﻟﺪات ﺑﻪ ﺳـﯿﻞ ﺑﺴـﺘﻪ ﺑﻪ آرام ﺗﻤﺎم و ﺗﺄﻧﯽ‬
‫ﻣﺎﻻ ﮐﻼم راه ﻣﯽﭘﯿﻤﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪ :‬ﻓﺮوﮔﺮﻓﺘﻪ‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(9‬ﻣﺞ‪ :‬ﺗﻮﭘﺨﺎﻧﻪﻫﺎ ]ﺗﻮﭘﺨﺎﻧﻬﺎ[ ﺗﺎﺧﺘﻪ‪.‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 273‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫)‪ .(10‬ﻣﺞ‪ :‬ﺣﻤﺎﯾﺖ اﯾﺰدي ﺷﺎﻣﻞ اﺣﻮال‪.‬‬
‫)‪ .(11‬ﻣﻠﮏ‪» :‬اﯾﺸﺎن ﺑﻮد« ﺗﮑﺮار ﺷﺪه‪.‬‬
‫)‪ .(12‬ﻣﺞ‪ :‬ﻃﻮﻓﺎن آﺗﺶ‪.‬‬
‫)‪ .(13‬ﻣﺞ‪ :‬درآﻣﺪه‪.‬‬
‫)‪ .(14‬ﻣﺞ‪» :‬ﮔﺰﻧﺪ« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(15‬ﻣﺞ‪ :‬ﻧﺮﺳﯿﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(16‬ﻣﺞ‪ :‬ﻧﺼﺮت‪.‬‬
‫)‪ .(17‬ﻣﺞ‪ :‬ﺧﺮﮔﺎه‪.‬‬
‫)‪ .(18‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﺮﭘﺎ‪.‬‬
‫)‪ .(19‬ﻣﺞ‪ :‬ﭘﺎي‪.‬‬
‫)‪ .(20‬ﻣﺞ‪ :‬اﻣﮑﻦ رﻓﺘﻦ ﻧﺸﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(21‬ﻣﺞ‪ :‬و آن‪.‬‬
‫)‪ .(22‬ﻣﺞ‪ :‬ﻧﻤﻮد‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪264 :‬‬
‫ﺳﺮﮐﺮدﮔﯽ ﭘﯿﺮﻗﻠﯽ ﺧـﺎن ﻗﺎﺟـﺎر و ﺳﺎﯾﺮ ﺳـﺮﮐﺮدﮔﺎن ﻗﺎﺟﺎر »‪ «1‬ﺑﻪ ﺗﮑﺎﻣﯿﺸـﯽ آﻧﻬـﺎ ﻣـﺄﻣﻮر ﮔﺮدﯾـﺪه‪ ،‬ﮐﻪ در ﻫﻤﻪﺟﺎ ﺗﻌﺎﻗﺐ آن ﺗﯿﺮه راﯾﺎن‬
‫ﻧﻤﻮده‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎم ﻓﺮﺻﺖ دﺳـﺘﺒﺮدي زده ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬و ﻟﯿﮑﻦ ﺑﻪ ﻗﺎﻋﺪه و ﺿﺎﺑﻄﻪاي »‪ «2‬ﮐﻪ راه ﻣﯽﭘﯿﻤﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺠﺎل ﻓﺮﺻﺖ از ﺑﺮاي ﻏﺎزﯾﺎن »‪«3‬‬
‫ﻧﺸﺪه‪ ،‬آﻧﭽﻪ »‪ «4‬ﺧﺎﻃﺮﺧﻮاه اﯾﺸﺎن ﺑﻮد‪ «5» ،‬از ﻗّﻮه ﺑﻪ ﻓﻌـﻞ ﻧﯿﺎﻣـﺪه‪ ،‬ﻫﻤﯿﺸﻪ در ﮐﻤﺎل ﺣﺰم و اﺣﺘﯿﺎط »‪ «6‬راه ﻣﯽﭘﯿﻤﻮدﻧﺪ‪ .‬ﻣﻊ ﻫﺬا ﻋﺴﺎﮐﺮ‬
‫ﻧﺼـﺮتﭘﯿﺮا از وﻓﻮر دﻟﯿﺮي و ﻇﻬﻮر ﺗﻬّﻮر »‪ «7‬ﻋﺮﺻﻪ را ﺑﺮ آن ﻣﺨـﺬوﻻن ﺗﻨـﮓ و ﻫﻤﻪﺟـﺎ ﺑﯽﻣﺤﺎﺑﺎ آﻣﺎده رزم و ﺟﻨﮓ ﺑﻮده‪ ،‬ﻣﺘﻬّﻮراﻧﻪ ﺑﺮ‬
‫آن ﮔﺮوه ﻣﯽﺗﺎﺧﺘﻨـﺪ و ﺑﻪ ﻗﺪر وﺳﻊ ﻫﻨﮕﺎﻣﻪ ﺧﻮدﻧﻤﺎﯾﯽ ﮔﺮم »‪ «8‬ﻣﯽﺳﺎﺧﺘﻨﺪ و ﺳـﺮدار روس ﺑﻪ آﻫﺴﺘﮕﯽ ﺟﻨﮓ و »‪ «9‬ﮔﺮﯾﺰي داﺷﺖ و‬
‫ﻫﻤﯿﺸﻪ ﺧـﺎﻃﺮ ﺑﺮ ﻣﺤﺎرﺳﺖ و ﻣﺤﺎﻓﻈﺖ ﺗﺎﺑﻌﯿﻦ ﺧﻮد »‪ «10‬ﻣﯽﮔﻤﺎﺷﺖ‪ .‬ﻫﺮوﻗﺖ ﮐﻪ ﻏﺎزﯾﺎن ﻣﻨﺼﻮر در اﻃﺮاف و ﺟﻮاﻧﺐ ﺣﻤﻠﻪور ﮔﺸـﺘﻪ‪،‬‬
‫زور ﻣﯽآوردﻧﺪ‪ ،‬در ﻫﻤﺎنﺟﺎ رﺣﻞ اﻗﺎﻣﺖ را ﮔﺸﻮده‪ ،‬ﻣﻌﺴﮑﺮ ﺧﻮﯾﺶ ﻣﯽﺳﺎﺧﺖ و در ﻣﻘﺎم ﻣﺪاﻓﻌﻪ ﺑﺮآﻣﺪه‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﺠﺎدﻟﻪ »‪ «11‬ﻣﯽﭘﺮداﺧﺖ‬
‫و ﺑﺪﯾﻦ وﺗﯿﺮه »‪ «12‬راه ﻣﯽﺳﭙﺮﯾﺪ ﺗﺎ در زﻣﺎﻧﯽ ﻣﻤﺘﺪ »‪ «13‬ﺑﻪ ﮔﻨﺠﻪ رﺳﯿﺪه‪ ،‬ﺧﻮد را ﺑﻪ ﻗﻠﻌﻪ آﻧﺠﺎ ﮐﻪ در ﺗﺼّﺮﻓﺶ ﺑﻮد ﮐﺸﯿﺪ و ﭼﻨﺪ روزي‬
‫در آﻧﺠﺎ از زﺣﻤﺖ راه آﺳﻮده و اﺳـﺒﺎب و ﺗـﺪارك ﻗﻠﻌﮕﯿﺎن را ﺑﻪﻗـﺪر ﻣﯿﺴﻮر ﻣﺮﺗّﺐ و ﻣﻬّﯿﺎ داﺷـﺘﻪ »‪ ،«14‬از راه وﺧـﺎﻣﺖ و ﺗﻠﺒﯿﺲ ﻋﺎزم‬
‫ﺗﻔﻠﯿﺲ ﺷﺪ »‪ «15‬و ﺑﻪ ﻫﻤﺎن ﻗﺎﻋـﺪه و روش ﻣﺘﻬّﻮران ﻧﺼـﯿﺮيﻣﻨﺶ در ﻗﺘﻞ و اﺳـﺮ آن ﻃﺎﯾﻔﻪ ﻣﺨـﺬوﻟﻪ »‪ «16‬ﺗﻘﺼـﯿﺮ ﻧﮑﺮده‪ ،‬اﮔﺮﭼﻪ )‪101‬‬
‫ب( ﺑﻌﻀـﯽ از ﺟﻮاﻧﺎن ﻧﺎﻣﯽ ﻗﺰﻟﺒﺎش درﯾﻦ ﺳﻔﺮ از ﺷﻌﻠﻪ ﺗﻮپ ﺟﺎنﻓﺮﺳﺎ ﻣﺤﺘﺮق و اﺟﺰاي ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ اﯾﺸﺎن ﺑﻪ ﺿﺮب ﮔﻠﻮﻟﻪ ﻣﺘﻔﺮق ﮔﺮدﯾﺪ‪،‬‬
‫ﻧﻬﺎﯾﺖ ﻗﺮﯾﺐ ﺑﻪ ده دوازده »‪ «17‬ﻧﺎﻣﺮد از آن ﺟﻤﺎﻋﺖ ﺷﻘﺎوتﭘﺮورد ﺑﻪ‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪ :‬و ﺳﺎﯾﺮ ﺳﺮداران ﺷﺠﺎﻋﺖ آﺛﺎر اﯾﻞ ﺟﻠﯿﻞ ﻗﺎﺟﺎر‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﻪ ﺿﺎﺑﻄﻪ و ﻗﺎﻋﺪهاي‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪ :‬ﻏﺎزﯾﺎن ﻇﻔﺮﻧﺸﺎن‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪ :‬ﮐﻪ آﻧﭽﻪ‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪ :‬اﺳﺖ‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﻪ ﻓﻌﻞ آورده ﺑﺎﺷﻨﺪ ﻫﻤﯿﺸﻪ ﺑﻪ آﯾﯿﻦ ﺷﺎﯾﺴﺘﻪ ﻃﺮﯾﻖ ﺣﺰم ﻣﺮﻋﯽ داﺷﺘﻪ‪.‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 274‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪ :‬ﺗﻬﻮر و ﻇﻬﻮر دﻟﯿﺮي‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﻪ ﻗﺪر وﺳﻊ ﮐﺎر اﯾﺸﺎن را‪.‬‬
‫)‪ .(9‬ﻣﻠﮏ‪» :‬و« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(10‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﺤﺎﻓﻈﺖ و ﻣﺤﺎرﺳﺖ ﮐﻔﺮه روس‪.‬‬
‫)‪ .(11‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ و ﻣﺪاﻓﻌﻪ‪.‬‬
‫)‪ .(12‬ﻣﺘﻦ‪ :‬وﻃﯿﺮه‪.‬‬
‫)‪ .(13‬ﻣﺞ‪ :‬ﺗﺎ زﻣﺎن ﻣﻤﺘﺪي‪.‬‬
‫)‪ .(14‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﺮﺗﺐ ﻧﻤﻮده‪.‬‬
‫)‪ .(15‬ﻣﺞ‪ :‬ﮔﺮدﯾﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(16‬ﻣﺞ‪ :‬آن ﮔﺮوه ﻣﮑﺮوه‪.‬‬
‫)‪ .(17‬ﻣﺞ‪ :‬ده دوازده ﻫﺰار‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪265 :‬‬
‫رﻫﻨﻤﺎﯾﯽ »‪ «1‬ﺷﻤﺸـﯿﺮ ﺻﺎﻋﻘﻪﺑﺎر دﻟﯿﺮان ﻇﻔﺮ ﺷـﻌﺎر ﺳﺎﻟﮏ ﻃﺮﯾﻖ ﻫﻮان و ﺑﻮار و ﻣﻌﺎدل ﻫﺰار ﻧﻔﺮ از آن ﻃﺎﯾﻔﻪ »‪ «2‬ﻏّﺪار ﻣﻘّﯿﺪ ﺑﻪ ﻗﯿﺪ اﺳﺎر‬
‫ﮔ ﺸﺘﻨ ﺪ ‪.‬‬
‫اﻓﻮاج ﺑﺤﺮ اﻣﻮاج »‪ «3‬از ﺗﮑﺎﻣﯿﺸﯽ ﮔﺮوه ﻋﻨﺎد و ﻟﺠﺎج ﻗﺮﯾﻦ ﻧﺼﺮت »‪ «4‬و ﻇﻔﺮ ﺑﻪ اﺳﺮ و اﺳﯿﺮ ﺑﯽﺣّﺪ و ﻣّﺮ ﺷﺮﻓﯿﺎب رﮐﺎب ﭘﺎدﺷﺎه ﺑﺤﺮ و ﺑﺮ‬
‫ﮔﺮدﯾـﺪه‪ ،‬ﺗﻤﺎﻣﯽ را ﺑﻪﺳﺎن ﺧﻮرﺷـﯿﺪ ﺷﺄن و ﻧﻈﺮ ﻣﻬﺮ اﺛﺮ ﺧﺎﻗﺎن ﻓﺮﯾـﺪونﻓﺮ رﺳﺎﻧﯿـﺪه‪ ،‬ﻫﺮﮐـﺪام ﻋﻠﯽ ﻗﺪر ﻣﺮاﺗﺒﻬﻢ ﻣﻮرد ﻧﻮازش ﺑﯽﻣﻨﺘﻬﺎي‬
‫»‪ «5‬ﺧﺴـﺮواﻧﻪ ﮔﺮدﯾﺪﻧﺪ‪ .‬درﯾﻦ »‪ «6‬ﺳـﺎل ﺧﺎﻗﺎن »‪ «7‬و ﺧـﺪﯾﻮ ﺑﯽﻫﻤـﺎل ﺑﻨـﺎﺑﺮ اﻃﻔﺎي ﻧﺎﯾﺮه ﮐﻔﺮه روس و دﻓﻊ ﺷـﺮاره ﺷـﺮر »‪ «8‬آن ﮔﺮوه‬
‫ﻣﻨﺤﻮس ﻧـﺎﯾﺐ اﻟـّﺴ ﻠﻄﻨﻪ را ﺑـﺎ اﮐﺜﺮي از اﻣﺮاي ﻗﺎﺟـﺎر و ﺳـﺎﯾﺮﯾﻦ ﮐﻪ اﺑﻮاب ﺟﻤﻊ ﻧّﻮاب ﻣﻌﻈﻢ اﻟﯿﻪ »‪ «9‬در ﺗﺒﺮﯾﺰ ﮔﺬاﺷـﺘﻪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﺤـﺎﻓﻈﺖ‬
‫ﺳﺮﺣّﺪات ﻗﯿﺎم ﻧﻤﻮده‪ ،‬اﺣﯿﺎﻧﺎ اﮔﺮ ﺿـﺮورﺗﯽ ﺣﺎدث ﺷﻮد‪ ،‬در دﻓﻊ آن ﭘﺮداﺧﺘﻪ ﺑﺎﺷـﻨﺪ و ﻣﻨﺠﻮق راﯾﺖ ﻇﻔﺮ دراﯾﺖ و »‪ «10‬در اواﺳﻂ ﺷﻬﺮ‬
‫ﺟﻤﺎدي اﻟﺜﺎﻧﯽ ‪ «11» 1220‬از اﯾﺮوان ﺑﻪ ﺳـﻤﺖ دار اﻟﺨﻼﻓﻪ ﺣﺮﮐﺖ و ﺳـﺮﯾﺮ ﺳﻠﻄﻨﺖ را ﺑﻪ اﻧﻮار ﻣﻘﺪم ﺳﻌﺎدت ﺗﻮأم ﻏﯿﺮت ﺗﺨﺘﮕﺎه روﺿﻪ‬
‫ارم ﺳـﺎﺧﺘﻪ‪ ،‬در ﮐﻤـﺎل اﻧﺒﺴـﺎط و ﻓﺮاﻏﺖ »‪ «12‬ﺑﻪ اﻗـﺪاح راح رﯾﺤـﺎﻧﯽ و ﺗﺠّﺮع ﺑـﺎده ارﻏﻮاﻧﯽ و ﺻـﺤﺒﺖ ﻻﻟﻪروﯾـﺎن ﻣﺎهﭘﯿﮑﺮ و ﻣﻌﺎﺷـﺮت‬
‫ﺳﺮوﻗﺪان ﻧﺴﺮﯾﻦ ﺑﺮ ﮐﺎم دل ﺣﺎﺻﻞ ﻣﯽﻧﻤﻮدﻧﺪ‪«13» .‬‬
‫ﭼﻮن دال و ﻧﻮن ﻫﻤﻪ ﻗﺪ اﻟﻒ ﻗﺪان ﺷﺪه ﺧﻢز ﺑﺲ ﮐﻪ رﻓﺖ اﻟﻒ در ﺷـﮑﺎف ﺧﺎﻧﻪ ﮐﺎف و اﺳـﺮاﯾﯽ ﮐﻪ از روﺳـﯿﻪ »‪ «14‬آورده ﺑﻮدﻧﺪ ﺑﻪ‬
‫ﺳﺎﯾﺮ روﺳﯿﻪ ﺳﺎل ﻗﺒﻞ ﻣﻠﺤﻖ و ﺑﻪ دﺳﺖ ارس ﺧﺎن ﺳﭙﺮده ﮐﻪ ﺑﻪ ﻗﺎﻋﺪه و آداب روﺳﯿﻪ ﺑﻪ ﺳﻼم ﻋﺎم ﺣﺎﺿﺮ ﺷﺪه ﺑﺎﺷﻨﺪ و ارس ﺧﺎن دﯾﮕﺮ‬
‫ﺗ ﻌﯿﯿ ﻦ‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﻪ راﻫﻨﻤﺎﯾﯽ‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪ :‬ﮔﺮوه‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﻮاج‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪ :‬ﻓﺘﺢ‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﻮرد ﻧﻮازﺷﺎت‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪ :‬و درﯾﻦ‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪ :‬ﺧﺎﻗﺎن درﯾﺎ ﻧﻮال‪.‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 275‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺞ‪ :‬دﻓﻊ ﺷﺮ‪.‬‬
‫)‪ .(9‬ﻣﺞ‪ :‬و ﻏﯿﺮه اﺑﻮابﺟﻤﻌﯽ او را‪.‬‬
‫)‪ .(10‬ﻣﺞ‪ :‬راﯾﺎت ﻇﻔﺮ ﻣﺒﺎﻧﯽ‪.‬‬
‫)‪ .(11‬ﻣﻠﮏ‪ :‬ﺟﻤﯿﺪي اﻟﺜﺎﻧﯽ »‪ «1220‬ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(12‬ﻣﺞ‪ :‬از اﯾﺮوان ﺣﺮﮐﺖ و ﻋﺎزم ﻣﺴـﺘﻘﺮ ﺳـﺮﯾﺮ ﺳـﻠﻄﻨﺖ ﮔﺮدﯾﺪه ﺧﻄﻪ ري از ﻏﺒﺎر ﻣﻮاﮐﺐ ﻧﺼﺮتﭘﯽ رﺷﮏ روﺿﻪ رﺿﻮان و ﻏﯿﺮت‬
‫ﺑﺎغ ﺟﻨﺎن ﮔﺮدﯾﺪ و در ﮐﻤﺎل ﻓﺮاﻏﺖ و ﻧﺸﺎط و ﻧﻬﺎﯾﺖ ﺷﮑﻔﺘﮕﯽ و اﻧﺒﺴﺎط‪.‬‬
‫)‪ .(13‬ﻣﺞ‪ :‬ﻧﺴﺮﯾﻦ ﺑﺮ ﻗﯿﺎم ﻧﻤﻮده و ﮐﺎم دل از روزﮔﺎر ﺣﺎﺻﻞ ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(14‬ﻣﺞ‪ :‬ارس‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪266 :‬‬
‫و ﻣﻮازي »‪ «1‬ﺑﯿﺴﺖ ﻧﻔﺮ از ﯾﮑﻪ ﺟﻮاﻧـﺎن ﮐﺮﯾﻪﻣﻨﻈﺮ ارس را اﺑﻮاب ﺟﻤﻊ او ﻧﻤﻮده‪ ،‬ﻣﺄﻣﻮر ﺑﻪ ﺧـﺪﻣﺖ ﺷـﻬﺰاده واﻻﺟﺎه و از آﻧﺠﺎ رواﻧﻪ دار‬
‫اﻟﻤﻠﮏ ﺧﺮاﺳﺎن ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ »‪ «2‬ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﺮاﺳﻢ ﺧﺪﻣﺘﮕﺰاري ﻗﯿﺎم و اﻗﺪام ﻧﻤﻮده ﺑﺎﺷﻨﺪ و اﯾﻦ ﻣﻌﻨﯽ ﻧﯿﺰ »‪ «3‬آﺛﺎر ﻣﺮاﺣﻢ )‪ 102‬اﻟﻒ( ﭘﺎدﺷﺎﻫﯽ‬
‫و ﻣﮑﺎرم ﺑﯽﻣﻨﺘﻬﺎي ﺷﺎﻫﻨﺸﺎﻫﯽ درﺑﺎره ﺷﺎﻫﺰاده ﻧﺼـﺮتﭘﻨﺎه »‪ «4‬ﺑﻮد ﮐﻪ از ﺟﺎﻧﺐ ﻣﺮﺣﻤﺖ ﺟﻮاﻧﺐ اﻋﻠﯽﺣﻀـﺮت ﻇﻞ اﻟﻠﻬﯽ ﺑﻪ ﻋﻤﻞ آﻣﺪ‬
‫ﮐﻪ ﺑﺮاي »‪ «5‬ﻫﯿـﭻﯾﮏ از ﺷﺎﻫﺰادﮔـﺎن ﻋﻈـﺎم اﯾﻦ ﻣﻌﻨﯽ ﺳـﻤﺖ ﻇﻬﻮر ﻧﯿﺎﻓﺖ و اﻣﺮ ﮔﺮدﯾـﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻫﻤﺎن ﻗﺎﻋـﺪه و ﻗﺎﻧﻮن روﺳـﯿﻪ ﺑﺎ دﻫﻞ و‬
‫ﻧﻈﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﻣﻌﺮوف آﻧﻬﺎﺳﺖ »‪ «6‬ﺑﻪ ﺳﻼم اﺷﺮف ﺷﺮﻓﯿﺎب ﻣﯽﺷﺪه ﺑﺎﺷﻨﺪ و ﻗﻮاﻋﺪ آن ﻃﺎﯾﻔﻪ ﺿﺎﻟّﻪ ﺑﻪ ﻧﻮﻋﯽ ﻣﻀﺒﻮط »‪ «7‬و ﻣﺴﺘﺤﮑﻢ اﺳﺖ‬
‫و در ﺷـﯿﻮه ﺟﻼدت و ﺳﭙﺎﻫﯿﮕﺮي »‪ «8‬ﺛﺎﺑﺖﻗﺪم ﻣﯽﺑﺎﺷـﻨﺪ ﮐﻪ اﮔﺮ ده ﻧﻔﺮ آﻧﻬﺎ را ﻣﺄﻣﻮر ﺑﻪ ﻣﺤﺎرﺑﻪ ﻟﺸـﮑﺮي ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ »‪ ،«9‬اﺻﻼ ﺧﻢ ﺑﺮ اﺑﺮو‬
‫ﻧﯿﺎورده‪ ،‬ﯾﮏ ﺳﺮ »‪ «10‬ﻣﻮ آﺛﺎر ﮐﺮاﻫﺖ در ﺑﺸـﺮه اﯾﺸﺎن ﻇﺎﻫﺮ ﻧﻤﯽﺷﻮد‪ «11» .‬اﺣﯿﺎﻧﺎ اﮔﺮ »‪ «12‬ﻧﻪ ﻧﻔﺮ از اﯾﺸﺎن ﺑﻪ ﻗﺘﻞ ﺑﺮﺳـﺪ و »‪ «13‬ﯾﮏ‬
‫ﻧﻔﺮ ﺑﺎﻗﯽ ﺑﻤﺎﻧـﺪ‪ ،‬روﮔﺮداﻧﯿـﺪن را در ﻣـﺬﻫﺐ ﺧﻮد ﮐﻔﺮ ﻣﯽداﻧﻨـﺪ و ﺗﺎ ﺣﯿﺎت دارﻧـﺪ ﺑﻪ ﻫﻤﺎن ﺧﺪﻣﺘﯽ ﮐﻪ ﻣﺄﻣﻮرﻧﺪ ﺑﺎﯾﺪ ﺛﺒﺎت ورزﻧﺪ ﯾﺎ ﺑﻪ‬
‫اﻧﺠﺎم رﺳﻨﺪ »‪ «14‬ﯾﺎ »‪ «15‬ﮐﺸﺘﻪ ﺷﻮﻧﺪ و ﻣﺪد و ﮐﻤﮏ ﻫﻤﺪﯾﮕﺮ ﺑﻪ ﺟﻬﺖ آﻧﻬﺎ ﻧﻤﯽرﺳﺪ‪ .‬ﺑﺮاي ﻫﺮﻣﻬّﻤﯽ آﻧﭽﻪ در اول ﺗﻌﯿﯿﻦ ﺷﺪه‪ ،‬ﻫﻤﺎن‬
‫اﺳﺖ ﺗـﺎ ﺑﻪ ﻫﺮﺟـﺎ ﻣﻨﺘﻬﯽ ﺷﻮد و ﺟﻤﯿﻊ آﻧﻬـﺎ »‪ «16‬در راه رﻓﺘﻦ و ﺗﻔﻨـﮓ ﭘﺮ ﮐﺮدن و اﻧـﺪاﺧﺘﻦ ﻣﻮاﻓﻘﺖ ﯾﮑـﺪﮔﺮ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﻨـﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﻮﻋﯽ ﮐﻪ‬
‫ﺗﻔﻨﮓ اﻧﺪازي آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﻃﺮﯾﻖ ﺷﻠﯿﮏ اﺳﺖ و ﻗﻄﻊ ﻧﻤﯽﺷﻮد‪ .‬ﻣﺎداﻣﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺣﺮب ﻣﺸﻐﻮﻟﻨﺪ‪ .‬ﭘﯽدرﭘﯽ‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪ :‬و ﺑﻪ ﻗﺪر‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪ :‬واﻻﺟﺎه و ﮔﺴﯿﻞ درﮔﺎه ﮐﯿﻮان دﺳﺘﮕﺎه ﻓﺮﻣﻮدهاﻧﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪ :‬ﻧﯿﺰ از‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪ :‬ﻧﺼﺮتﭘﻨﺎﻫﯽ‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪ :‬ﮐﻪ ﺑﻪ ﺟﻬﺖ‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪» :‬و ﻧﻈﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﻣﻌﺮوف آﻧﻬﺎﺳﺖ« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﻠﮏ‪ :‬ﻣﻀﻮط‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﻠﮏ‪ :‬ﺳﭙﺎﻫﯿﮕﺮي‪.‬‬
‫)‪ .(9‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﻪ ﺳـﻼم اﺷـﺮف ﻣﺒﺎدرت ﻧﻤﻮده ﺑﺎﺷﻨﺪ از ﺟﻤﻠﻪ ﻗﺎﻋﺪه و ﻗﺎﻧﻮن و اﻧﻀﺒﺎط ﮐﺎر آن ﮔﺮوه زﺑﻮن ﺑﻪ ﻧﻮﻋﯽ ﻣﻀﺒﻮط و ﻣﺮﺑﻮط اﺳﺖ‬
‫ﮐﻪ اﮔﺮ ده ﻧﻔﺮ اﯾﺸﺎن ﻣﺄﻣﻮر ﺑﻪ ﺟﺪال ﻓﻮﺟﯽ ﺑﺸﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(10‬ﻣﺞ‪» :‬ﺳﺮ« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(11‬ﻣﺞ‪ :‬ﻇﺎﻫﺮ ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 276‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫)‪ .(12‬ﻣﺞ‪ :‬اﺣﯿﺎﻧﺎ ﮐﻪ‪.‬‬
‫)‪ .(13‬ﻣﺞ‪ :‬رﺳﯿﺪه‪.‬‬
‫)‪ .(14‬ﻣﺞ‪ :‬رﺳﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(15‬ﻣﺞ‪ :‬روﮔﺮداﻧﯿﺪن در ﻣﺬﻫﺐ اﯾﺸﺎن ﮐﻔﺮ اﺳﺖ و ﺑﻪ ﻫﻤﺎن ﺧﺪﻣﺘﯽ ﮐﻪ ﻣﺄﻣﻮرﻧﺪ ﺑﺎﻟﻀﺮوره ﺑﺎﯾﺪ ﺑﻪ آن اﻗﺪام ﻧﻤﻮده ﺑﺎﺷﻨﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ اﻧﺠﺎم‬
‫رﺳﺎﻧﻨﺪ و ﯾﺎ اﯾﻨﮑﻪ‪.‬‬
‫)‪ .(16‬ﻣﺞ‪ :‬و ﻣﺪد و ﻣﻌﺎون دﯾﮕﺮ ﺑﻪ ﺟﻬﺖ اﯾﺸﺎن ﻣﺎﻣﻮر ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺷﺪ و ﺟﻤﯿﻊ اﯾﺸﺎن‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪267 :‬‬
‫آواز ﺗﻔﻨﮓ ﻣﯽآﯾـﺪ و ﻫﺮﭼﻨـﺪ دﻋﻮاي ﺷﺪﯾـﺪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬آراﻣﯽ دارﻧﺪ ﮐﻪ اﺻـﻼ و ﻗﻄﻌﺎ آواز آﻧﻬﺎ را ﻧﻤﯽﺷـﻨﻮد و در ﻫﺮﺣﺎل ﺟﻤﯿﻊ اﻃﻮار و‬
‫اﻓﻌﺎل و ﺗﻔﻬﯿﻢ و ﺗﻔﻬﻢ آﻧﻬﺎ »‪ «1‬اﯾﻤﺎ و اﺷﺎره اﺳﺖ‪.‬‬
‫از ﺷـﺨﺺ ﺛﻘﻪ اﺳﺘﻤﺎع ﺷﺪ ﮐﻪ در ﺣﯿﻦ ﻧﺰول آن ﺧﯿﻮل ﺷﻘﺎوت ﺷﻤﻮل ﺑﻪ اﯾﺮوان‪ ،‬ﺧﺎﻗﺎن ﺳﻠﯿﻤﺎنﺷﺄن‪ ،‬ﻣﺤّﻤﺪ ﺣﺴﯿﻦ ﺧﺎن ﻗﺎﺟﺎر و ﺣﺴﻦ‬
‫ﺧﺎن ﻗﻮﻟﻠﺮ آﻗﺎﺳـﯽ و اﺳـﻤﺎﻋﯿﻞ ﺑﯿﮏ داﻣﻐﺎﻧﯽ را ﺑﺎ ﻓﻮﺟﯽ از ﺳﻮاره و ﺗﻔﻨﮕﭽﯽ ﻣﺄﻣﻮر ﺑﻪ اﺳﺘﻘﺒﺎل آن ﮔﺮوه ﺿﻼل ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ ﮐﻪ در ﻫﻨﮕﺎم‬
‫ﻧﺰول و ارﺗﺤﺎل آن ﻗﻮم ﺑﺪﺳﮕﺎل ﻫﺮﺟﺎ ﻓﺮﺻﺖ ﺣﺎﺻﻞ ﺳﺎزﻧﺪ‪ «2» ،‬دﺳﺘﺒﺮدي ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﻧﻤﻮده »‪ «3‬ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻣـﺄﻣﻮرﯾﻦ اﻣﺘﺜﺎﻻـ ﻻﻣﺮ اﻻﻋﻠﯽ از رﮐﺎب ﻧﺼـﺮت ﻗﺮﯾﻦ ﻣﺄﻣﻮر ﺑﻪ اﻧﺠﺎم اواﻣﺮ ﻋﻠﯿﻪ ﺷـﺪه‪ ،‬ﻗﺮﯾﺐ ﺑﻪ ﻣﻌﺴـﮑﺮ ﺷـﻘﺎوت اﺛﺮ آن ﻓﺮﻗﻪ )‪ 102‬ب(‬
‫ﺿﻼﻟﺖ ﺳـﯿﺮ ﮐﻤﯿﻦ ﮐﺮده‪ ،‬ﺗﺎ ﻓﻠﮏ از ﭘﺲ ﭘﺮده ﭼﻪ آرد ﺑﯿﺮون‪ .‬ﺑﻪ ﻗﺪري ﮐﻪ ﻣﺄﻣﻮرﯾﻦ در ﮐﻤﯿﻦ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﯾﮏ ﻧﻔﺮ از ﻣﻌﺴـﮑﺮ ﺧﻮد ﺑﯿﺮون‬
‫ﻧﯿﺎﻣﺪ »‪ «4‬و از ﻫﯿﭻ ﮐﺲ آوازي »‪ «5‬ﺑﻠﻨـﺪ ﻧﺸﺪ‪ ،‬ﺗﺎ دو ﺳﻪ روز ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﺿﺎﺑﻄﻪ روز را ﺑﻪ ﺷﺐ و ﺷﺐ را ﺑﻪ روز آورده‪ ،‬ﯾﮏ ﻧﻔﺮ ﺑﻪ ﮐﺎم‬
‫دل »‪ «6‬ﺑﻪ دام اﯾﺸـﺎن ﻧﯿﻔﺘﺎد‪ .‬ﺑﺎﻻﺧﺮه ﭼﻮن ﻋﺒﻮر آن ﮔﺮوه ﭘﺮ ﺷـﺮوﺷﻮر در ﮔﺮﯾﻮه ﺑﺴـﯿﺎر ﺗﻨﮓ و ﻣﮑﺎن ﺻـﻌﺒﯽ ﺑﻮد‪ ،‬اﻓﻮاج ﻣﻨﺼﻮره را ﺑﻪ‬
‫ﮔﻤﺎن اﯾﻨﮑﻪ ﺷﺎﯾـﺪ در ﮔـﺬرﻫﺎي آن ﮔﺮﯾﻮه ﮐﻤﯿﻦ ﮐﺮده‪ ،‬آﻧﭽﻪ ﻣﻄﻤـﺢ ﻧﻈﺮ اﯾﺸﺎن اﺳﺖ از ﺟﻠﺒﺎب ﺧﻔﺎ ﺑﻪ ﻋﺮﺻﻪ ﻇﻬﻮر ﺧﺮاﻣـﺪ و ﺗﻤّﻨﺎي‬
‫اﯾﺸﺎن ﺑﻪ ﻋﻤﻞ آﻣﺪ‪ «7» ،‬ﺑﻪ اﯾﻦ اﻣﯿﺪ در آﺧﺮ ﮔﺮﯾﻮه ﺟﺎي ﮐﻤﯿﻦ را ﺗﻌﯿﯿﻦ ﮐﺮده‪ ،‬از ﺳـﺮ ﺷﺐ ﺗﺎ ﺳـﺤﺮ ﻣﻨﺘﻈﺮ ﮐﯿﻦ اﯾﺴـﺘﺎدﻧﺪ‪ «8» .‬اﺛﺮي از‬
‫ورود آن ﻃـﺎﯾﻔﻪ ﻇﺎﻫﺮ ﻧﺸـﺪ‪ .‬آﺧﺮ اﻻﻣﺮ ﯾﮑﯽ از ﻣﺘﻬّﻮران ﺑﻪ ﺳـﺮ ﻣﻌﺒﺮ آن ﻃﺎﯾﻔﻪ ﺷـﻘﺎوت اﺛﺮ آﻣـﺪه‪ ،‬ﻧﯿﮏ ﻣﻼﺣﻈﻪ ﮐﺮده‪ ،‬دﯾـﺪ ﮐﻪ درﯾﻦ‬
‫ﺷﺐ اﮐﺜﺮ روﺳـﯿﻪ ﮔﺬﺷـﺘﻪ ﻣﺎﺑﻘﯽ »‪ «9‬در ﮐـﺎر رﻓﺘﻦ ﻣﯽﺑﺎﺷـﻨﺪ و از ﻫﯿـﭻﯾﮏ ﻧﻔﺴـﯽ ﺑﺮﻧﻤﯽآﯾـﺪ ﻣﮕﺮ ﺻـﺪاي ﻋّﺮادهﻫـﺎي ﺗﻮپ ﮐﻪ »‪«10‬‬
‫ﻣﯽﮐﺸﯿﺪﻧﺪ‪ .‬ﺑﻌﺪ از آﻧﮑﻪ ﮐﯿﻔّﯿﺖ را ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻧﻤﻮد‪ ،‬ﺑﻪ ﮐﻤﯿﻨﮕﺎه ﻣﺮاﺟﻌﺖ و ﻫﻤﺮاﻫﺎن »‪ «11‬ﺧﻮد را از‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﻨﺪ ﮐﻪ ﻫﻤﯿﺸﻪ ﻧﺰاع اﯾﺸﺎن ﺑﻪ روش ﺷـﻠﯿﮏ اﺳﺖ و اﺻـﻼ و ﻗﻄﻌﺎ در ﺟﻨﮓ و ﺟﺪال و ﻫﻨﮕﺎم ﻧﺰول و ارﺗﺤﺎل ﻣﺘﻨﻔﺴﯽ از‬
‫اﯾﺸﺎن ﺻﺪا ﺑﻠﻨﺪ ﻧﻤﯽﮐﻨﻨﺪ ﮔﻮﯾﺎ ﺟﻤﯿﻊ اﻗﻮال و اﻃﻮار و اﻓﻌﺎل آن ﮔﺮوه ﺑﻪ‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪ :‬ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪ :‬زده‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪ :‬ﻧﯿﺎﻣﺪه‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪ :‬ﺻﺪاﯾﯽ‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﻪ ﮐﺎم دل ﯾﮏ ﻧﻔﺮ در‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﯿﺎﻣﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺞ‪ :‬اﯾﺴﺘﺎده ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(9‬ﻣﺞ‪ :‬اﮐﺜﺮ از روﺳﯿﻪ آﻣﺪه ﮔﺬﺷﺘﻪ و‪.‬‬
‫)‪ .(10‬ﻣﺞ‪ :‬ﻋﺮاده ﮐﻪ ﺗﻮپ‪.‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 277‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫)‪ .(11‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﻌﺪ از اﯾﻨﮑﻪ اﯾﻦ اﻣﺮ ﻏﺮﯾﺐ ﻣﺸﺎﻫﺪه او ﮔﺸﺖ ﻣﺮاﺟﻌﺖ ﺑﻪ ﮐﻤﯿﻦﮔﺎه ﮐﺮده ﻫﻤﺮاﻫﯿﺎن‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪268 :‬‬
‫ﻗﻀّﯿﻪ »‪ «1‬آﮔـﺎه ﺳﺎﺧﺖ‪ .‬اﻫﻞ ﮐﻤﯿﻦ ﺑﻪ ﯾﮑﺒﺎرﮔﯽ ﺑﻪ ﻋﺰم دﺳـﺘﺒﺮد ﺣﺮﮐﺖ و در ﭘﻬﻠﻮي اﯾﺸﺎن ﺑﺎﻻي ﻣﺮزي »‪ «2‬ﺻﻒ ﮐﺸﯿﺪه‪ ،‬در دّره ﮐﻪ‬
‫ﻣﻌﺒﺮ آﻧﻬﺎ »‪ «3‬ﺑﻮد ﺷـﺮوع ﺑﻪ ﺗﯿﺮ اﻧﺪاﺧﺘﻦ ﻧﻤﻮده‪ ،‬ﺑﻨﺎ را ﺑﻪ ﻫﺎيﻫﻮي و ﺷﻮرش ﮔﺬاﺷﺘﻨﺪ‪ «4» .‬ﯾﮑﯽ از آن ﻃﺎﯾﻔﻪ ﺳـﺮ را ﺑﺎﻻ ﻧﻨﻤﻮده »‪ ،«5‬ﺑﻪ‬
‫ﻣﺪاﻓﻌﻪ اﻗﺒﺎل ﻧﮑﺮدﻧﺪ و »‪ «6‬ﺑﻪ ﻫﻤﺎن روﺷﯽ ﮐﻪ در ﮐﺎر ﺑﻮدﻧﺪ ﻣﯽرﻓﺘﻨﺪ‪«7» .‬‬
‫ﺑﻌـﺪ از آﻧﮑﻪ »‪ «8‬ﺷـﻠﯿﮏ ﺑﺴـﯿﺎري ﮐﺮدﻧﺪ و ﻣﻈّﻨﻪ ﻏﺎﻟﺐ »‪ «9‬داﺷـﺘﻨﺪ ﮐﻪ اردوي روﺳـﯿﻪ را ﺑﺮﻫﻢ زده »‪ «10‬ﺳـﻠﮏ ﺟﻤﻌّﯿﺖ آﻧﻬﺎ »‪ «11‬را‬
‫ﻣﺘﻔّﺮق ﻧﻤﻮده‪ ،‬از ﻫﻢ ﻣﺘﻼﺷـﯽ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪ ،‬در آن اﺛﻨﺎ ﺻﺪاﯾﯽ »‪ «12‬ﺑﻠﻨـﺪ ﺷﺪه‪ ،‬ﺑﻪ ﻗﺪر ﺑﯿﺴﺖ ﻧﻔﺮ از ﻣﯿﺎن ﺧﯿﻞ روس ﺳﻮار ﺷﺪه‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﺪاﻓﻌﻪ و‬
‫ﻣﻘـﺎﺗﻠﻪ ﻗـﺪم ﺟﺴﺎرت ﭘﯿﺶ ﻧﻬﺎده‪ ،‬از ﺧﯿﻮل ﺧﻮد ﺧﺎرج و رو ﺑﻪ ﺳﻮار ﮐﻤﯿﻦ آوردﻧـﺪ و از ﺑﺎﻻ ﻫﺮﭼﻪ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﺗﯿﺮﺑﺎران »‪ «13‬ﺷﺪ‪ ،‬ﯾﮑﯽ از‬
‫آﻧﻬـﺎ ﻗـﺪ ﺧﻢ ﻧﮑﺮده‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﺮﯾﻖ درﻧﺎ ردﯾﻒ ﮐﺸـﯿﺪه‪ «14» ،‬ﻋـﺎزم ﻫﻨﮕـﺎﻣﻪ وﻏﺎ ﺷﺪﻧـﺪ‪ .‬ﺳﻮاران ﺟﻼدت ﻧﺸﺎن ﮐﻪ ﻣﺸﺎﻫـﺪه ﺑﯽﺑﺎﮐﯽ )‪103‬‬
‫اﻟﻒ( آن ﮔﺮوه ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪ «15» ،‬ﺻﺮﻓﻪ را »‪ «16‬در دﻋﻮا »‪ «17‬ﻧﺪﯾﺪه‪ ،‬از ﮐﻤﯿﻦ ﮐﯿﻦ ﺑﺮﺧﺎﺳـﺘﻪ‪ «18» ،‬ﻋﺎزم اردوي ﻧﺼﺮتﻗﺮﯾﻦ ﺷﺪﻧﺪ و ﺑﻪ‬
‫ﮐّﺮات و ﻣّﺮات ﻓﯽ ﻣﺎﺑﯿﻦ آن »‪ «19‬ﻗﻮم و اﯾﻼت ﻗﺰﻟﺒﺎﺷﯿﻪ ﺟﺪال و ﻗﺘﺎل ﻓﺎﺣﺶ دﺳﺖ داده‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﻮﻋﯽ ﺗﻮپ ﻣﯽاﻧﺪاﺧﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺗﻔﻨﮕﭽﯽ ﻣﺎﻫﺮ‬
‫ﭼﺎﺑـﮏدﺳﺖ از اﻧـﺪاﺧﺘﻦ ﺗﻔﻨﮓ ﺑﻪ آن ﭼﺎﺑﮑﯽ »‪ «20‬ﺑﻪ ﻋﺠﺰ ﺧﻮد ﻣﻌـﺘﺮف و ﻗﺎﯾـﻞ »‪ «21‬ﺑﻮد و ﻋّﺮادهﻫـﺎي ﭼﻨـﺪ ﺗﻌﺒﯿﻪ ﮐﺮده ﺑﻮدﻧـﺪ ﮐﻪ‬
‫ﺗﻮپﻫـﺎي ﺑﺰرگ را ﯾـﮏ ﯾﺎﺑﻮ ﻣﯽﮐﺸـﯿﺪ و ﺑﻪ ﻫﻤﺎن ﺗﻮپ در دﻋﻮي »‪ «22‬و اﻃﻮار آن ﻃـﺎﯾﻔﻪ ذﮐﺮ ﺷﻮد‪ .‬اﮔﺮ ﺧﻮاﻫـﺪ ﻣﻔـّﺼ ﻞ و ﻣﺒﺴﻮط‬
‫آﯾﯿﻦ و ﻗﻮاﻧﯿﻦ آن ﮔﺮوه را »‪ «23‬ﻧﮕﺎرش دﻫﺪ‪ ،‬اﯾﻦ ﻣﺨﺘﺼﺮ ﮔﻨﺠﺎﯾﺶ ﺗﺤﺮﯾﺮ آن »‪ «24‬ﻧﺪارد‪ .‬ﻟﻬﺬا ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦﻗﺪر اﺧﺘﺼﺎر ﯾﺎﻓﺖ‪.‬‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﻠﮏ‪ :‬ﻗﺼﻪ‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﺎﻻي ﺑﻠﻨﺪي‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪ :‬اﯾﺸﺎن‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪ :‬ﮔﺬاﺷﺘﻪاﻧﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪ :‬ﯾﮑﻨﻔﺮ از ﻣﯿﺎن آن ﮔﺮوه ﺳﺮ ﺑﺎﻻ ﻧﮑﺮده و‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪ :‬ﻧﮑﺮده‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﯽرﻓﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺞ‪ :‬اﯾﻨﮑﻪ‪.‬‬
‫)‪ .(9‬ﻣﺞ‪ :‬ﮐﻠﯽ‪.‬‬
‫)‪ .(10‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﻪﻫﻢ زده‪.‬‬
‫)‪ .(11‬ﻣﺞ‪ :‬اﯾﺸﺎن‪.‬‬
‫)‪ .(12‬ﻣﺞ‪ :‬ﯾﮏ ﺻﺪاﯾﯽ‪.‬‬
‫)‪ .(13‬ﻣﻠﮏ‪ :‬ﻫﺮﭼﻪ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﻫﺮﭼﻪ ﺗﯿﺮﺑﺎران‪.‬‬
‫)‪ .(14‬ﻣﺞ‪» :‬ردﯾﻒ ﮐﺸﯿﺪه« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(15‬ﻣﺞ‪ :‬را ﻧﻤﻮده ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(16‬ﻣﺞ‪» :‬را« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(17‬ﻣﻠﮏ‪ :‬دﻋﻮي‪.‬‬
‫)‪ .(18‬ﻣﺘﻦ‪ :‬ﺑﺮﺧﻮاﺳﺘﻪ‪.‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 278‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫)‪ .(19‬ﻣﺞ‪ :‬اﯾﻦ‪.‬‬
‫)‪ .(20‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﻪ آن ﺣﺎل‪.‬‬
‫)‪ .(21‬ﻣﺞ‪ :‬ﻗﺎﺋﻞ و ﻣﻌﺘﺮف‪.‬‬
‫)‪ .(22‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﻪ ﻫﻤﺎن ﻋﺮاده ﺗﻮپ را‪.‬‬
‫)‪ .(23‬ﻣﺞ‪ :‬ﻏﺮض ﺷﻤﻪاي ازﯾﻦ ذﮐﺮ ﺷﺪه اﮔﺮ ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﻣﺒﺴﻮط ﻗﻮاﻧﯿﻦ و آﯾﯿﻦ آن ﮔﺮوه ﺿﻼﻟﺖ ﻗﺮﯾﻦ را رﻗﻢ‪.‬‬
‫)‪ .(24‬ﻣﺞ‪ :‬ﺗﺤﺮﯾﺮ را‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪269 :‬‬
‫ذﮐﺮ ﺷﺮﻓﯿﺎب ﺷﺪن اﯾﺶ ﻣﺤّﻤﺪ ﺧﺎن اوزﺑﮏ ﺑﻪ درﺑﺎر ﻧﺼﺮت ﯾﺰك و ﺗﻤّﻨﺎ ﮐﺮدن »‪ «1‬ﻣﺪد و ﮐﻤﮏ‬
‫ﺳﺎﺑﻘـﺎ رﻗﻢ زد ﮐﻠﮏ ﺑﯿﺎن ﺷـﺪه ﺑﻮد ﮐﻪ ﺑﻌـﺪ از ﺧﺮاﺑﯽ ﻣﺮو »‪ «2‬و اﺧﺘﻼل اﺣﻮال ﺳـﮑﻨﻪ‪ ،‬داﯾﻤﺎ اﻣﯿﺮ ﻧﺎﺻـﺮ اﻟـّﺪﯾﻦ ﻣﺘﻤّﻨﯽ ﺑﻮد ﮐﻪ از ﺟﺎﻧﺐ‬
‫ﺷﺎﻫﺰاده ﻧﺼﺮتﺳﯿﺮ »‪ «3‬ﻣﺪد و ﻟﺸﮑﺮ ﺑﻪ ﺟﻬﺖ ﺳّﺪ ﺑﻨﺪ ﻣﺮو »‪ «4‬ﻣﺄﻣﻮر و اﻣﺮ آﻧﺠﺎ را ﺣﺴﺐ اﻟﻮاﻗﻊ ﻣﻀﺒﻮط ﻧﻤﻮده ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﭼﻮن ﺑﻪ ﺟﻬﺎت‬
‫ﻣﺨﺘﻠﻔﻪ و ﻣﻮاﻧﻊ ﻣﺘﻌـﺪده ﺣﺼﻮل آن در ﻋﻘـﺪه ﺗﻌﻮﯾﻖ و ﺗﺄﺧﯿﺮ اﻓﺘﺎده‪ ،‬اﯾﺶ ﻣﺤّﻤـ ﺪ ﺧﺎن ﮐﻪ ﻣﻤﻠﮑﺖ ﻣـﺪار و در ﻫﺮاﻣﺮي از اﻣﻮر ﻣﺸـﯿﺮ و‬
‫ﻣﺸﺎر ﻧﺎﺻـﺮ اﻟـّﺪﯾﻦ ﻣﯿﺮزا »‪ «5‬ﺑـﻮد‪ ،‬ﺻـﻼح در آن داﻧﺴﺖ ﮐﻪ ﺧﻮد ﺑﻪ ﮐﺮﯾـﺎس ﻓﻠﮏاﺳـﺎس ﺟﺒﻬﻪﺳـﺎي ﻣﺮاد ﮔﺮدﯾـﺪه ﻣﺴـﺘﺪﻋﯽ ﺣﺼﻮل‬
‫ﻣﺪﻋﺎي اﻣﯿﺮ ﻣﻌﺰي »‪ «6‬اﻟﯿﻪ ﮔﺮدﯾﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اﻣﯿﺮ ﻧﺎﺻﺮ اﻟّﺪﯾﻦ اراده اﯾﺶ ﻣﺤّﻤﺪ ﺧﺎن را ﻓﻮز ﻋﻈﯿﻢ داﻧﺴﺘﻪ‪ ،‬ﻣﺮاﺳﻠﻪ دوﺳﺘﺎﻧﻪ ﻣﺸﻌﺮ ﺑﺮ ﻣﺪﻋﺎي‬
‫ﻣﺰﺑﻮر ﺑﺎ ﺧﺎن ﻣـﺬﮐﻮر »‪ «7‬رواﻧﻪ ﺣﻀﻮر ﻣﻌـﺪﻟﺖ »‪ «8‬دﺳـﺘﻮر ﻧﻤﻮده‪ ،‬اﯾﺶ ﻣﺤّﻤـ ﺪ ﺧـﺎن ﺑـﺎ ﻣﻌﺎدل دوﯾﺴﺖ ﻧﻔﺮ از رؤﺳﺎي اوزﺑﮏ و اون‬
‫ﺑﯿﮕﯿﺎن ﺗﺮﮐﻤﺎن در ﺑﯿﺴـﺘﻢ ﺷـﻬﺮ رﺟﺐ اﻟﻤﺮﺟﺐ »‪ «9‬ﺑﻪ ﻗﻮاﯾﻢ ﺳـﺮﯾﺮ »‪ «10‬ﺳﺪره ﻧﺸﺎن ﺳـﺮاﻓﺮازي ﺣﺎﺻﻞ ﻧﻤﻮده‪ ،‬ﺑﻪ واﺳـﻄﻪ اﻣﻨﺎي دوﻟﺖ‬
‫ﺷﺮف ﮐﻮرﻧﺶ )‪ 103‬ب( ﺣﺎﺻﻞ و روي »‪ «11‬ﺗﻀـّﺮع ﺑﻪ ﺧﺎك ﻣﺮاد ﺳﻮده‪ ،‬ﻣﻄﺎﻟﺐ ﺧﻮد را در ﮐﻤﺎل اﻧﮑﺴﺎر »‪ «12‬و اﺑﺘﻬﺎل ﻋﺮض و ﺑﻪ‬
‫اﻧﺠﺎح ﺗﻤﺎﻣﯽ »‪ «13‬اﻣﯿـﺪوار ﮔﺮدﯾﺪ و ﻣﺪت ﭼﻬﻞ روز در رﮐﺎب اﺷـﺮف ﺗﻮّﻗﻒ ﻧﻤﻮده‪ ،‬ﻫﺮروز ﺑﻪ ﻧﻮازش ﺟﺪﯾﺪ‪ «14» ،‬از ﻗﺒﯿﻞ ﺧﻨﺠﺮ و‬
‫ﺷﻤﺸـﯿﺮ ﻣﺮّﺻﻊ و ﻣﯿﻨـﺎ و ﻗﺒﺎ »‪ «15‬و ﺑﺎﻻـﭘﻮش‪ ،‬زرﺗـﺎري آﻓﺘﺎب ﺟﻼ »‪ «16‬و ﺷـﺎل ﺳـﺮ و ﮐﻤﺮ و اﺳـﺐ ﯾﺮاق‪ «17» ،‬اﺧﺘﺼـﺎص ﻣﯽﯾﺎﻓﺖ و‬
‫ﻫﻤﺮاﻫﺎن »‪ «18‬او را ﻧﯿﺰ ﻣﻮرد ﻧﻮازشﻫﺎي »‪ «19‬ﺧﺴﺮواﻧﻪ ﻓﺮﻣﻮده‪ ،‬ﻟﻮازم ﻣﺤﺒﺖ و ﻣﺮﺣﻤﺖ را ﻣﺒﺬول داﺷﺘﻪ‪ ،‬از ﺟﺎﻧﺐ‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﻤﺘﻨﯽ ﺷﺪن‪ .‬از ﺷﺪن‪ ،‬ﺗﺎ ﭘﺎﯾﺎن ﻋﻨﻮان در ﺣﺎﺷﯿﻪ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﻨﺪ ﻣﺮو‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﻨﺪ ﻣﺮو‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﻨﺪ ﻣﺰﺑﻮر‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪ :‬اﻣﯿﺮ ﻧﺎﺻﺮ اﻟّﺪﯾﻦ‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪ :‬اﻣﯿﺮ ﻣﺰﺑﻮر‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﺸﻌﺮ ﺑﺮ ﺣﺼﻮل ﻣﺪﻋﺎي ﺧﻮد ﺑﺎ ﺧﺎن ﻣﺰﺑﻮر‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺞ‪ :‬ﻋﺪاﻟﺖ‪.‬‬
‫)‪ .(9‬ﻣﺞ‪ :‬رﺟﺐ ‪.1220‬‬
‫)‪ .(10‬ﻣﺞ‪ :‬ﺳﺮﯾﺮ ﺳﺪه‪.‬‬
‫)‪ .(11‬ﻣﺞ‪ :‬ﭘﯿﺸﺎﻧﯽ‪.‬‬
‫)‪ .(12‬ﻣﺞ‪ :‬در ﮐﻤﺎل ﺿﺮاﻋﺖ‪.‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 279‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫)‪ .(13‬ﻣﺞ‪ :‬اﻧﺠﺎح آن‪.‬‬
‫)‪ .(14‬ﻣﺞ‪ :‬ﺟﺪﯾﺪه‪.‬‬
‫)‪ .(15‬ﻣﺞ‪ :‬ﻗﺒﺎي زري‪.‬‬
‫)‪ .(16‬ﻣﺞ‪» :‬آﻓﺘﺎب ﺟﻼ« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(17‬ﻣﺞ‪ :‬ﯾﺮاق ﻃﻼ‪.‬‬
‫)‪ .(18‬ﻣﺞ‪ :‬ﻫﻤﺮاﻫﯿﺎن‪) .‬ﻫﻤﻪﺟﺎ(‬
‫)‪ .(19‬ﻣﺞ‪ :‬ﻧﻮازﺷﺎت‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪270 :‬‬
‫ﻣﺤّﻤـ ﺪ ﺧـﺎن ﻗﺎﺟـﺎر و ﺣﺴـﯿﻦ ﺧﺎن ﺳـﺮدار ﻧﯿﺰ ﮐﻤﺎل ﺗﻌﺎرف و ﻣﺮدي »‪ «1‬و ﺷـﺮاﯾﻂ آدﻣّﯿﺖ و ﻣﻬﻤـﺎنﻧﻮازي ﺑﻪ ﻋﻤﻞ آﻣـﺪه‪ ،‬ﻫﺮﮐـﺪام ﺑﻪ‬
‫ﻓﺮاﺧﻮر ﺣﺎل ﻣﻮرد اﺣﺴﺎن ﺑﯽﭘﺎﯾﺎن ﮔﺮدﯾﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫ﭼﻮن ﭼﻨـﺪ روز از رﻓﺘﻦ و وﺻﻮل اﯾﺶ ﻣﺤّﻤـ ﺪ ﺧﺎن ﺑﻪ ﻣﻘﺼﺪ ﮔﺬﺷﺖ »‪ ،«2‬اﻣﯿﺮ ﻧﺎﺻﺮ اﻟّﺪﯾﻦ »‪ «3‬ﻣﯿﺮزا ﺣﮑﯿﻢ »‪ «4‬وزﯾﺮ ﺧﻮد را ﺑﺎ ﭘﻨﺠﺎه‬
‫»‪ «5‬ﺷـﺼﺖ ﻧﻔﺮ از ﺳـﺮان ﺗﺮﮐﻤـﺎﻧﯿﻪ و ﮐﺪﺧـﺪاﯾﺎن ﻣﺮو رواﻧﻪ درﮔـﺎه ﺧﻮاﻗﯿﻦ اﻣﯿـﺪﮔﺎه ﺳﺎﺧﺘﻪ‪ ،‬از ﺣﺼﻮل ﻣﻄﻠﺐ ﺧﻮد »‪ «6‬و ﺗﺄﮐﯿـﺪ ﻣﺒﺎﻧﯽ‬
‫وداد »‪ «7‬ﻣﺒـﺎﻟﻐﻪ ﺑﯿﺶازﭘﯿﺶ ﻧﻤﻮد‪ .‬ﻣﯿﺮزا ﺣﮑﯿﻢ وزﯾﺮ و ﻣﺄﻣﻮرﯾﻦ ﺑﻪ ﻃﺮﯾﻖ ﺳﺎﯾﺮﯾﻦ ﺑﻪ ﻋّﺰ ﺑﺴﺎﻃﺒﻮﺳـﯽ ﻣﺴﺘﺴـﻌﺪ و ﺑﻪ ﻣﮑﺎرم ﺑﯽﺣـّﺪ و ﻋّﺪ‬
‫ﻣﺒﺘﻬﺞ و ﻣﺴﺘﺒﺸﺮ »‪ «8‬ﮔﺸـﺘﻪ‪ ،‬از ﺟﺎﻧﺐ اﺷﺮف اﻣﺮ ﮔﺮدﯾﺪ ﮐﻪ ﺣﺴﯿﻦ ﺧﺎن ﺳﺮدار ﺑﺎ ﻣﻮازي دوازده ﻫﺰار ﻧﻔﺮ »‪ «9‬از اﺑﻄﺎل رﺟﺎل رﮐﺎﺑﯽ و‬
‫ﺧﺮاﺳـﺎﻧﯽ ﻣﻨﺘﺨﺐ و ﻣﻮازي »‪ «10‬دو ﻫﺰار ﻧﻔﺮ ﻋﻤﻠﻪ ﺑﯿﻠـﺪار ﻣـﺄﻣﻮر ﺑﻪ ﻣﺮو ﮔﺮدﯾـﺪه‪ ،‬اﻣﺮ آﻧﺠـﺎ ﺣﺴﺐ اﻟﻮاﻗﻊ ﺻﻮرت اﻧﺘﻈﺎم »‪ «11‬ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﻪ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ رؤﺳﺎي اوزﺑﮑﯿﻪ و ﺗﺮﮐﻤﺎﻧﯿﻪ ﭼﻮن ﻋﺰﯾﻤﺖ ﺳـﭙﺎه ﻣﻨﺼﻮر را ﺑﻪ ﺳـﻤﺖ ﻣﺮو ﺟﺰم دﯾﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻨﺎﺑﺮ ﻣﺂل اﻧﺪﯾﺸـﯽ ﯾﺎ از ﺧّﺴﺖ و ﻟﺌﺎﻣﺖ ﻃﺒﻊ‬
‫»‪ «12‬ﺑﻪ ﻓﮑﺮﻫﺎي دورودراز »‪ «13‬اﻓﺘﺎده‪ ،‬در ﺳـﻼم ﻋﺎم ﻗﺪم ﺟﺴﺎرت ﭘﯿﺶ ﻧﻬﺎده‪ ،‬زاﻧﻮ زده‪ ،‬ﻣّﺘﻔﻖ اﻟﻠﻔﻆ ﻣﻌﺮوض رأي اﻧﻮر داﺷﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﻣﺎ‬
‫ﻣﺮدﻣـﺎن اﺣﺸﺎم ﺑﯽاوﺿﺎع و »‪ «14‬ﺻﺤﺮاﻧﺸـﯿﻦ را ﭼﻨﺎن ﺗـﺪارﮐﯽ ﻣﻘـﺪور ﻧﻤﯽﺷﻮد ﮐﻪ از ﻋﻬﺪه ﺳﺎﻣﺎن ﻟﺸـﮑﺮ ﭘﺎدﺷﺎﻫﯽ ﺑﺮآﯾﯿﻢ‪ .‬ﺑﺮ ﻋﻼوه‬
‫»‪ «15‬ﭼﻮن ﻣﻮﺳﻢ زﻣﺴـﺘﺎن و ﻓﺼـﻞ ﺑﺮودت ﻫﻮا و زﻣـﺎن ﮐﻤﯽ ﻋﻠﻒ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺒـﺎدا زﺣﻤﺘﯽ ﻋﺎﯾـﺪ روزﮔـﺎر ﻋﺴﺎﮐﺮ ﻣﻨﺼﻮره ﺷـﺪه‪ ،‬ﻣﻮﺟﺐ‬
‫ﺧّﻔﺖ و ﺧﺠﺎﻟﺖ ﻣﺎ ﺑﻨﺪﮔﺎن ﮔﺮدﯾﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫)‪ 104‬اﻟﻒ( ﻣﻠﺘﻤﺲ آﻧﮑﻪ »‪ «16‬از وﻓﻮر ﻣﺮاﺣﻢ ﺧﺴـﺮواﻧﻪ‪ ،‬ﺷﯿﻮه رﻋﯿﺖﭘﺮوري را ﻣﻨﻈﻮر و ﺣﺎل ﻓﺴﺦ اراده ﻓﺮﻣﻮده‪ ،‬ان ﺷﺎء اﻟﻠّﻪ ﺗﻌﺎﻟﯽ در‬
‫اواﯾـﻞ ﺛـﻮر ﮐـﻪ ﻫﻨﮕـﺎم وﻓـﻮر آب و ﻋﻠـﻒ و ﺣﺼـﻮل ﻏﻠّـﺎت و ﺣﺒﻮﺑـﺎت اﺳـﺖ‪ ،‬آﻧﭽـﻪ ﻣﮑﻨـﻮن اﺳﺖ در ﺿـﻤﯿﺮ اﻧـﻮر ﻣﻌﻤـﻮل و ﻫﻤﮕﯽ‬
‫اﺧﻼصﮐﯿﺸﺎن ﺗﺮﮐﻤﺎﻧﯿﻪ‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﺮدﻣﯽ‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪ :‬وﻋﺪه رﻓﺘﻦ اﯾﺶ ﻣﺤّﻤﺪ ﺧﺎن ﻣﻨﻘﻀﯽ ﺷﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪ :‬اﻣﯿﺮ ﻧﺎﺻﺮ اﻟﺪﯾﻦ ﻣﻀﻄﺮب ﺷﺪه‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﻠﮏ‪ :‬ﻣﯿﺮزا ﮐﻠﯿﻢ‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﻠﮏ‪ :‬ﭘﻨﺠﺎه ﻧﻔﺮ‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﻄﻠﺐ ﺧﻮﯾﺶ‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪ :‬ووداد‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﺴﺘﺸﻌﺮ‪.‬‬
‫)‪ .(9‬ﻣﺞ‪» :‬ﻧﻔﺮ« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 280‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫)‪ .(10‬ﻣﺞ‪ :‬و ﭼﯿﺪه و ﻣﺴﺎوي‪.‬‬
‫)‪ .(11‬ﻣﺞ‪ :‬ﺻﻮرت اﻧﺠﺎم‪.‬‬
‫)‪ .(12‬ﻣﺞ‪ :‬از ﺧﺴﺎﺳﺖ ﻃﺒﻊ‪.‬‬
‫)‪ .(13‬ﻣﻠﮏ‪ :‬ﺑﻪ ﻓﮑﺮ دور‪.‬‬
‫)‪ .(14‬ﻣﺞ‪ :‬اﯾﻨﮑﻪ‪.‬‬
‫)‪ .(15‬ﻣﺞ‪ :‬ﻟﺸﮑﺮ ﻣﺄﻣﻮره درآﻣﺪه و ﺑﺮ ﻋﻼوه‪.‬‬
‫)‪ .(16‬ﻣﺞ‪ :‬اﯾﻨﮑﻪ‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪271 :‬‬
‫را از اﻧﺠـﺎح اﯾﻦ ﻣـﺄﻣﻮل اﻣﻨﺎي »‪ «1‬دوﻟﺖ ﺑﻬّﯿﻪ اﻣﯿـﺪوار و ﺑﻪ اﻓﺘﺨـﺎر ﻣﻮﺻـﻮل ﻓﺮﻣﻮده ﺑﺎﺷـﻨﺪ‪ «2» .‬ﺷـﺎﻫﺰاده ﺑﯽﻫﻤﺎل در ﺟﻮاب ﻋﺎرﺿـﯿﻦ‬
‫ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ ﮐﻪ ﻏﺮض ﺷـﻤﺎ از اﯾﻦ ﺗﻤّﻨﺎ ﻋﺪم ﺗﺪارك و ﺗﻬﯿﻪ ﻣﺎﯾﺤﺘﺎج ﻟﺸـﮑﺮ ﻇﻔﺮﭘﺮور اﺳﺖ‪ «3» .‬ﻣﺎ آن را از ﺧﺰاﻧﻪ ﻋﺎﻣﺮه ﺷـﻔﻘﺖ و ﻋﻨﺎﯾﺖ‬
‫ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﯿﻢ »‪ «4‬ﮐﻪ ﺑﻪ ﻫﯿﭻوﺟﻪ ﻣﻦ اﻟﻮﺟﻮه اﺣﺘﯿﺎج ﺑﻪ ﺗﺪارك ﺷـﻤﺎ ﻧﺒﺎﺷﺪ »‪ «5‬و وﺟﻬﻪ ﻫّﻤﺖ »‪ «6‬ﻣﺎ آن »‪ «7‬اﺳﺖ ﮐﻪ ﺧﻮاﻫﺶ اﻣﯿﺮزاده‪،‬‬
‫»‪ «8‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﺧﺎﻃﺮﺧﻮاه اوﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﻤﻞ آﻣﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪ «9» .‬ﻣﺠـﺪدا رؤﺳﺎ و اون ﺑﯿﮕﯿﺎن زﺑﺎن ﺑﻪ دﻋﺎ و ﺛﻨﺎي ﺷﺎﻫﺰاده واﻻﺷﺄن ﮔﺸﻮده‪ ،‬ﺟﺒﯿﻦ‬
‫ﺿﺮاﻋﺖ »‪ «10‬ﺑﻪ ﺧـﺎك ﻧﯿـﺎز ﺳﻮده‪ ،‬ﻋﺮﺿﻪ داﺷـﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﺎ وﺟﻮد ﺗﺮّﺣﻢ ﺷﺎﻫﺰاده ﻋﺎﻟﻤﯿﺎن درﺑﺎره رﻋﺎﯾﺎ و ﻋﻨﺎﯾﺖ ﺟﻤﯿﻊ ﻣﺎﯾﺤﺘﺎج ﻟﺸـﮑﺮ از‬
‫ﺧﺰاﻧﻪ ﻋﺎﻣﺮه ﺑﺎز در ﻟﺸـﮑﺮ ﻇﻔﺮ اﺛﺮ ﺑﻪﻗﺪر ﺳـﯽ ﭼﻬﻞ ﻫﺰار اﺳﺐ و ﺳﺎﯾﺮ دّواب ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد و اﻗﻼ دو ﻣﺎه در ﻣﺮو ﺗﻮّﻗﻒ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ و ﮐﺎه‬
‫ﮐﻪ ﺟﺰﺋﯽﺗﺮﯾﻦ ﻣﺼـﺎرف اﺳﺖ ﺑﻪﻗـﺪر ﺻـﺮف ﭘﻨـﺞروزه ﮐﻔﺎﯾﺖ ﻧﻤﯽﮐﻨـﺪ و ﻣﻄﻠﺐ دﯾﮕﺮ آﻧﮑﻪ در زﻣﺴـﺘﺎن ﺑﻨـﺪ ﻣﺮو ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﺑﺎﯾـﺪ ﺑﺴـﺘﻪ‬
‫ﻧﻤﯽﺷﻮد و زﺣﻤﺘﯽ ﺑﯽﻓﺎﯾﺪه ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﮐﺸﯿﺪ‪ .‬ﻫﺮﭼﻨﺪ ﻋﺮاﯾﺾ آﻧﻬﺎ درﯾﻦ ﻣﻄﻠﺐ ﭘﺴﻨﺪﯾﺪه و ﺑﻪ ﺻﻮاب اﻗﺮب ﺑﻮد »‪ ،«11‬و ﻟﯿﮑﻦ ﺷﺎﻫﺰاده ﺑﺎ‬
‫داد و دﯾﻦ ﺑﻨﺎﺑﺮ ﭘﺎس ﺧﺎﻃﺮ اﻣﯿﺮ ﻧﺎﺻﺮ اﻟّﺪﯾﻦ از درج دﻫﺎن ﮔﻬﺮرﯾﺰ ﺷﺪه‪ ،‬ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ ﮐﻪ اﯾﻦ ﻣﻄﻠﺐ »‪ «12‬در ﺻﻮرﺗﯽ ﺑﻪ ﺣﺼﻮل ﻣﯽﭘﯿﻮﻧﺪد‬
‫ﮐﻪ ﮐﯿﻔّﯿﺖ را ﺑﻪ اﻣﯿﺮزاده ﻣﺮﻗﻮم و ﺣﻘﯿﻘﺖ را ﺑﺮ او ﻣﻌﻠﻮم ﺳﺎزﯾﺪ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ در اﯾﻦ ﺑﺎب ﺑﺎ ﺷـﻤﺎ ﻣﻮاﻓﻘﺖ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﻌﺮوض ﻣﺰﺑﻮر ﺑﻪ ﻋّﺰ‬
‫»‪ «13‬اﻧﺠﺎح ﻣﻘﺮون ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪.‬‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣـﺞ‪ :‬ﻫﻨﮕـﺎم ﻧﻤﻮ ﻋﻠﻒ و ﺑﻪ دﺳﺖ آﻣـﺪن ﻏﻼـت اﺳﺖ آﻧﭽﻪ ﻣﮑﻨﻮن ﺿـﻤﯿﺮ اﻧﻮر اﺳﺖ ﻣﻌﻤﻮل و از ﺣﺼﻮل ﻣـﺄﻣﻮل ﺑﻨـﺪﮔﺎن ﺗﻤﺎﻣﯽ‬
‫ﺗﺮﮐﻤﺎﻧﯿﻪ را ازﯾﻦ‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪ :‬اﻣﯿﺪوار و ﻣﻤﻨﻮن ﻣﯽﻓﺮﻣﻮده ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪ :‬ﻏﺮض ﺷﻤﺎ ﻋﺪم ﺗﻬﯿﻪ و ﺗﺪارك اﺳﺖ‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪ :‬آن را ﻣﺎ از ﺧﺰاﻧﻪ ﻋﺎﻣﺮه ﺑﻪ ﺟﻤﯿﻊ ﻟﺸﮑﺮ ﻣﺮﺣﻤﺖ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﺋﯿﻢ‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪ :‬ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﻄﻤﺢ ﻧﻈﺮ ﻣﺎ‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪ :‬اﯾﻦ‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺞ‪ :‬اﻣﯿﺮزاده را‪.‬‬
‫)‪ .(9‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﻪ ﻋﻤﻞ آورده ﺑﺎﺷﯿﻢ‪.‬‬
‫)‪ .(10‬ﻣﺞ‪ :‬ﺗﻀﺮع‪.‬‬
‫)‪ .(11‬ﻣـﺞ‪ :‬ﻋﺮﺿﻪ داﺷـﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﺮ ﻓﺮض اﯾﻨﮑﻪ ﺷـﺎﻫﺰاده ﻋﺎﻟﻤﯿـﺎن ﺗﺮﺣﻢ ﺑﻪ ﺣـﺎل ﻓﻘﯿﺮان ﻓﺮﻣﻮده ﺟﻤﯿﻊ ﻣﺎﯾﺤﺘﺎج و ﺿـﺮورﯾﺎت ﻟﺸـﮑﺮ را از‬
‫ﺧﺰاﻧﻪ ﻋﺎﻣﺮه ﻣﺮﺣﻤﺖ ﻓﺮﻣﻮده ﺑﺎﺷـﻨﺪ‪ ،‬ﻋﻠﺖ آن اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻗﺪر ﺳﯽ ﭼﻬﻞ ﻫﺰار رأس اﺳﺖ و دواب درﯾﻦ ﻟﺸﮑﺮ ﻫﺴﺖ ﻻﻣﺤﺎﻟﻪ دو ﻣﺎﻫﻪ‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 281‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫ﻋﺠﺎﻟـﮥ ﺑﻪ ﺗﻮﻗﻒ ﻟﺸـﮑﺮ در ﻣﺮو واﻗﻊ ﻣﯽﺷﺪ و از ﻫﺮﮐﺎه ﮐﻪ ﺟﺰﺋﯽﺗﺮﯾﻦ اﺳـﺒﺎب اﺳﺖ در ﻣﺮو ﻗﺪر ﺑﺎﻋﺚ ﻧﻤﯽﺷﻮد ﮐﻪ ﭘﻨﺞ روز ﻟﺸـﮑﺮ را‬
‫ﻧﻤﻮده و ﻋﻤـﺪه ﻣﻄﻠﺐ اﯾﻨﮑﻪ اﺻﻞ ﭼﻠﻪ زﻣﺴـﺘﺎن ﺳـّﺪ ‪ ...‬ﺻـﺤﻮﺑﺖ ﺧﺎﻃﺮ ﺧﻮاه اﺳﺖ از ﭘﯿﺶ ﻧﻤﯽرود و رﻧـﺞ ﻫﻤﮕﯽ ﺿﺎﯾﻊ ﺧﻮاﻫـﺪ ﺷـﺪ‬
‫ﻫﺮﭼﻨﺪ اﯾﻦ رأي اﯾﺸﺎن اﻗﺮب ﺑﻪ ﺻﻮاب و ﺧﺎﻟﯽ از ﺷﺎﯾﺒﻪ ﻏﺮض و ارﺗﯿﺎب ﺑﻮد‪.‬‬
‫)‪ .(12‬ﻣﺞ‪ :‬اﯾﻦ ﻣﻌﻨﯽ‪.‬‬
‫)‪ .(13‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﻪ اﻣﯿﺮزاده اﻟﻘﺎ و ﺧﺎﻃﺮﻧﺸﺎن ﻧﻤﻮده ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ او ﺑﺎ ﺷﻤﺎ درﯾﻦ ﻗﻮل ﻫﻤﺪاﺳﺘﺎن ﺷﻮد ﻣﻄﻠﺐ ﺷﻤﺎ ﺑﻪ ﺷﺮف‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪272 :‬‬
‫رؤﺳـﺎ و اون ﺑﯿﮕﯿـﺎن ﺗﺮﮐﻤﺎﻧﯿﻪ ﺣﻘﯿﻘﺖ اﺣﻮال »‪ «1‬را‪ -‬ﮐﻤـﺎ ﻫﻮ ﺣﻘﻪ‪ «2» -‬ﺑﻪ درﺑـﺎر ﺗﻮره ﺟﺎن »‪ «3‬ﻋﺮض و اﻣﯿﺮ ﻣﺰﺑـﻮر ﻧﯿﺰ ﻗﻮل آﻧﻬـﺎ را‬
‫ﭘﺴﻨﺪﯾﺪه »‪ «4‬ﻣﺘﻤّﻨﯽ ﮔﺮدﯾﺪ ﮐﻪ ﺷﺎﻫﺰاده ﻇﻔﺮ ﺷﻌﺎر اﯾﻦ ﻋﺰﯾﻤﺖ »‪ «5‬را )‪ 104‬ب( ﺑﻪ ﻓﺼﻞ ﺑﻬﺎر اﻧﺪاﺧﺘﻪ‪ ،‬اﯾﺶ ﻣﺤّﻤﺪ ﺧﺎن و ﻫﻤﺮاﻫﺎن او‬
‫را رﺧﺼﺖ ﻧا ﺼـﺮاف و اذن اﻧﻌﻄـﺎف ارزاﻧﯽ ﻓﺮﻣﺎﯾﻨـﺪ‪ .‬اﯾﺠﺎﺑﺎ ﻟﻤﺴـﺌﻮﻟﻪ‪ ،‬اﯾﺶ ﻣﺤّﻤـ ﺪ ﺧﺎن و ﻫﻤﺮاﻫﺎن او را‪ ،‬ﮐﻠﻬﻢ اﺟﻤﻌﯿﻦ‪ ،‬ﻣﻮرد اﻧﻌﺎم و‬
‫اﺣﺴﺎن ﺑﯿﮑﺮان و ﺑﻪ ﺧﻼع ﻓﺎﺧﺮه و ﻣﻨﺎﺻﺐ ﻋﻠﯿﻪ ﺳـﺮاﻓﺮاز و ﻣﻌﺎدل دو ﻫﺰار ﺗﻮﻣﺎن ﻋﺮاﻗﯽ ﻧﻘـﺪ و ﯾﮏ ﺳـﺮ اﺳﺐ ﯾﺮاق ﻣﺮّﺻﻊ و دو دﺳـﺖ‬
‫ﺧﻠﻌﺖ آﻓﺘﺎب ﻃﻠﻌﺖ از ﺧﻼع ﺧﺎّﺻﻪ ﻣﺒﺎرﮐﻪ ﺑﻪ ﺟﻬﺖ اﻣﯿﺮ ﺗﻮره ﻣﺮﺣﻤﺖ و در دوﯾﻢ ﺷـﻬﺮ رﻣﻀﺎن اﻟﻤﺒﺎرك از رﮐﺎب اﺷﺮف ﻣﺮﺧﺺ و‬
‫ﻣﻘﻀـﯽ اﻟﻮﻃﺮ ﻋﺎزم ﻣﺮو ﮔﺮدﯾﺪﻧﺪ و »‪ «6‬در زﻣـﺎن ﻏﯿﺒﺖ اﯾﺶ ﻣﺤّﻤـ ﺪ ﺧـﺎن‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ رﺳﻢ و آﯾﯿﻦ اﺑﻨﺎي زﻣﺎن اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻌﻀـﯽ از ﺣّﺴﺎد و‬
‫ﮐﻮﺗﻪاﻧﺪﯾﺸﺎن ﺟﺎهﻃﻠﺐ‪ ،‬از ﻗﺒﯿﻞ ﯾﺨﺸﯽ ﻣﺤّﻤﺪ ﺧﺎن »‪ «7‬و اوداق ﺧﺎن و ﻏﯿﺮه‪ ،‬در ﺧﺪﻣﺖ اﻣﯿﺮ ﺗﻮره زﺑﺎن ﺑﻪ ﺳﻌﺎﯾﺖ او ﮔﺸﺎده‪ ،‬ﺑﻪ ﺑﻌﻀﯽ‬
‫ﮐﻠﻤﺎت واﻫﯽ ﻻﻃﺎﯾﻞ و ﻣﺰﺧﺮﻓﺎت ﺑﯿﻬﻮده ﺑﺎﻃﻞ ﺧﺎﻃﺮ اﻣﯿﺮ ﺗﻮره را از اﯾﺶ ﻣﺤّﻤﺪ ﺧﺎن ﻏﺒﺎرآﻟﻮد و ﻣﮑّﺪر »‪ «8‬ﺳﺎﺧﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻌﺪ از ورود اﯾﺶ ﻣﺤّﻤﺪ ﺧﺎن ﻧﻈﺮ ﺑﻪ ﺧﺪﻣﺎت ﺷﺎﯾﺴـﺘﻪ ﮐﻪ از او »‪ «9‬در ﺧﺪﻣﺖ اﺷـﺮف ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اﻣﯿﺮ ﺗﻮره ﺑﻪ ﻇﻬﻮر رﺳﯿﺪ و ﭼﺸﻢداﺷﺖ‬
‫ﺗﺤﺴﯿﻦ و آﻓﺮﯾﻦ ﺑﻮد‪ ،‬ﻗﻀﯿﻪ »‪ «10‬ﻧﺘﯿﺠﻪ ﺑﺮﻋﮑﺲ ﺑﺨﺸﯿﺪه و »‪ «11‬ﺑﻌﻀﯽ اﺳﻨﺎدﻫﺎي دروغ ﺑﻪ او داده‪ ،‬ﺣﺴﺐ اﻟﻤﺮام اﻫﻞ ﻏﺮض »‪ «12‬او را‬
‫از ﻧﻈﺮ اﻋﺘﺒﺎر اﻧﺪاﺧﺘﻪ‪ ،‬ﮔﻮﺷﻪﻧﺸـﯿﻦ ﺳﺎﺧﺘﻨﺪ و ﯾﺨﺸـﯽ ﻣﺤّﻤﺪ ﺧﺎن »‪ «13‬و اوداق ﺧﺎن ﺑﻪ ﻣﺸﻮرت و ﻣﺼـﻠﺤﺖ »‪ «14‬ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﺑﻪ ﮐﺎم دل‬
‫ﺷﺎﻫﺪ ﺣﮑﻤﺮاﻧﯽ را در ﺑﺮﮔﺮﻓﺘﻪ »‪ ،«15‬اﻣﺮ ﻣﯽﮔﺬراﻧﯿﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪ :‬ﺣﺎل‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪ :‬ﮐﻤﺎﮐﺎن‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﻠﮏ‪» :‬ﺟﺎن« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪ :‬اﻣﯿﺮ ﻧﺎﺻﺮ اﻟّﺪﯾﻦ ﺗﻮره ﺗﺼﺪﯾﻖ ﻗﻮل اﯾﺸﺎن ﻧﻤﻮده‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪ :‬ﻇﻔﺮ ﺷﻌﺎر ﺣﺼﻮل ﻣﻄﻠﺐ اﯾﺸﺎن‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪» :‬و« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﻠﮏ‪ :‬ﯾﺨﺸﯽ ﺧﺎن‪) .‬در ﻣﺞ »ﻣﺤّﻤﺪ« در زﯾﺮ اﺳﻢ اﺿﺎﻓﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ(‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺞ‪» :‬و ﻣﮑﺪر« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(9‬ﻣﺘﻦ‪ :‬ازو‪.‬‬
‫)‪ .(10‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﻄﻠﺐ‪.‬‬
‫)‪ .(11‬ﻣﺞ‪» :‬و« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(12‬ﻣﺞ‪» :‬اﻫﻞ ﻏﺮض« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(13‬ﻣﻠﮏ‪ :‬ﯾﺨﺸﯽ ﺧﺎن‪) .‬در ﻣﺞ »ﻣﺤّﻤﺪ« در زﯾﺮ اﺳﻢ اﺿﺎﻓﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ(‪.‬‬
‫)‪ .(14‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﻪ ﺷﻮر و ﺻﻼح‪.‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 282‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫)‪ .(15‬ﻣﺞ‪ :‬در ﮐﻨﺎر ﮔﺮﻓﺘﻪ‪.‬‬
‫اﺷـﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪ 273 :‬ﺧﻮش ﮔﺮﻓﺘﻨـﺪ ﺣﺮﯾﻔـﺎن ﺳـﺮ زﻟﻒ ﺳﺎﻗﯽﮔﺮ ﻓﻠﮑﺸﺎن ﺑﮕـﺬارد ﮐﻪ ﻗﺮاري ﮔﯿﺮﻧـﺪ از آن ﺟﻤﻠﻪ راي اﻣﯿﺮ‬
‫ﺗﻮره را ﺑﻪ ﺑﻌﻀـﯽ از دﻻﯾـﻞ ﻧﺎﻣﻌﻘﻮل و ﻣﺒﺎﯾﻨﺖ و ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ »‪ «1‬دﯾﻦ و ﻣـﺬﻫﺐ ازﯾﻦ دوﻟﺖ ﮐﻪ ﺗﻮّﺳـ ﻞ ﺑﻪ آن »‪ «2‬ﺳﺮﻣﺎﯾﻪ دﯾﻦ و دوﻟﺖ او‬
‫ﺑـﻮد‪ ،‬ﻣﻨﺤﺮف و در دوﺳــﺘﯽ »‪ «3‬اﯾﻠﺘـﺬر ﺧﺎن )‪ ،(131‬واﻟﯽ اورﮔﻨــﺞ‪ ،‬ﮐــﻪ در آن اوان »‪ «4‬ﻣـﻦ ﺣﯿﺚ اﻻﺳـﺘﻘﻼل ﺑﺮ ﻣﺴـﻨﺪ ﺳـﺮوري و‬
‫ﻓﺮﻣﺎﻧﺪﻫﯽ وﻻﯾﺖ »‪ «5‬اورﮔﻨﺞ »‪ (132) «6‬و ﺧﯿـﻮه )‪ (133‬و اﻟﻮس ﺗﺮﮐﻤـﺎﻧﯿﻪ دﺷﺖ ﻧﺸﺴـﺘﻪ و ﺑﺮ ﻣّﺘﮑـﺎي ﺳـﻠﻄﻨﺖ و ﺟﻬﺎﻧﺒﺎﻧﯽ ﺗﮑﯿﻪ زده‬
‫دﻋﻮي اﻧـﺎ و ﻻﻏﯿﺮي ﻣﯽﮐﺮد و ﻫﻤﻮاره دﺳﺖ )‪ 105‬اﻟﻒ( ﺗﻌﺪي و ﺳـﺘﻢ ﺣﻮاﺷﯽ ﻣﻤﻠﮑﺖ ﺑﺨﺎرا دراز ﮐﺮده ﺗﺨﻢ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﺣﯿﺪر ﺗﻮره را‬
‫در ﻣﺰرع ﺧﺎﻃﺮ ﻣﯽﮐﺎﺷﺖ و ﺑﻪ ﻫﻮاي ﺳﻠﻄﻨﺖ ﻣﺎوراء اﻟﻨﻬﺮ و ﺑﻼد ﺗﺮﮐﺴﺘﺎن ﭘﯿﻮﺳﺘﻪ‪ ،‬ﺧﯿﺎل اﺳﺘﺒﺪاد و اﺳﺘﻘﻼل در ﺳﺮ داﺷﺖ‪ ،‬ﻣﺤّﺮك و ﺑﻪ‬
‫وﺳﻮﺳﻪ و ﺗﻠﺒﯿﺲ آن اﺑﻠﯿﺲﺻـﻔﺘﺎن ﺿﺎّل و ﻣﻀﻞ اﻣﯿﺮزاده ﺳﺎدهدل را ﺑﻪ دوﺳﺘﯽ و ﻣﺘﺎﺑﻌﺖ آن ﻣﻐﺮور ﺟﺎﻫﻞ راﻏﺐ و ﻣﺎﯾﻞ ﺳﺎﺧﺘﻨـﺪ و ﺑﻪ‬
‫ﺟﻬﺖ اﺳﺘﺤﮑﺎم »‪ «7‬ﺑﻨﯿﺎن دوﺳﺘﯽ و ﻣﻀﺎﻓﺎت ﺑﯿﮏ ﻧﻈﺮ ﺑﯿﮏ اﻧﺸﺎﺑﺎﺷـﯽ ﺧﻮد را ﺑﺎ ﻧﺎﻣﻪ ]اي[ دوﺳﺘﺎﻧﻪ و دو ﺳﺮ اﺳﺐ ﺑﻪ اورﮔﻨﺞ ﻓﺮﺳﺘﺎده‪،‬‬
‫ﺧﻮاﻫﺸـﻤﻨﺪ ﻣـﺪد و ﮐﻤﮏ ﮔﺮدﯾﺪ ﮐﻪ ﺑﻨﺪ را ﺳﺪ ﻧﻤﻮده‪ ،‬آب ﺑﻪ ﺷـﻬﺮ ﺟﺎري ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ و ﺧﻮد ﺑﻪﻗﺪر ﻣﯿﺴﻮر از اﻫﺎﻟﯽ ﻣﺮو و ﺗﺮﮐﻤﺎﻧﯿﻪ‬
‫آن »‪ «8‬ﺣـﺪود و ﺛﻐﻮر ﺟﻤﻌّﯿﺘﯽ ﻓﺮاﻫﻢ ﻧﻤﻮده رواﻧﻪ ﺳـﺮﺑﻨﺪ ﮔﺮدﯾـﺪ و ﺑﻪﻗـﺪر اﻣﮑﺎن دﺳﺖ و ﭘﺎﯾﯽ ﻣﯽﮐﺮد‪ .‬ﺑﻌـﺪ از ﻣـّﺪﺗﯽ ﮐﻪ در ﺳـﺮﺑﻨﺪ‬
‫ﺳﺮﮔﺮدان و ﻣﻌﻄﻞ »‪ «9‬ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﯿﮏ ﻧﻈﺮ ﺑﯿﮏ ﺑﺎ دو ﻧﻔﺮ از ﻣﻌﺘﻤﺪان اﯾﻠﺘﺬر ﺧﺎن وارد و ﺑﻌﻀﯽ از اﺧﺒﺎرات و ﭘﯿﻐﺎمﻫﺎي »‪ «10‬ﺷﺎﻗﻪ ﻣﺤﺎلﻧﻤﺎ‬
‫»‪ «11‬آورده ﺑـﻮد »‪ «12‬ﮐﻪ ﻃﺒﻊ اﻣﯿﺮ ﺗﻮره از آن ﻧﻔﻮر و از ﻃﺮﯾﻘﻪ اﺗّﺤـﺎد اﯾﻠﺘـﺬر ﺧـﺎن دور اﻓﺘـﺎده‪ ،‬ﻣﺠـّﺪدا ﺑـﺎﻧﯽ اﺧﻼـص و ﺳﺎﻟﮏ ﻃﺮﯾﻖ‬
‫ﯾـﮏﺟﻬﺘﯽ اﯾﻦ ﺷﻮﮐﺖ ﺟﻬﺎﻧﯿﺎن ﻣﻨﺎص ﮔﺮدﯾـﺪ و »‪ «13‬ﻋـﺎﻟﻢ ﺑﯿﮏ اﻣﯿﺮ آﺧﻮر ﺧﻮد را ﺑﺎ ﻧﺎﻣﻪ ﻣﺨﻠﺼﺎﻧﻪ و ﻋـﺬر ﺗﻘﺼـﯿﺮات ﺳـﻠﻒ رواﻧﻪ‬
‫درﺑﺎر ﻓﯿﺾ اﺧﺘﺼﺎص ﻧﻤﻮده‪ ،‬از ﺟﺎﻧﺐ اﺷﺮف ﺑﻪ ﻣﻀﻤﻮن اﯾﻨﮑﻪ‪،‬‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪ :‬ﺗﺒﺎﯾﻦ و ﺗﺨﺎﻟﻒ‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪» :‬ﺗﻮﺳﻞ ﺑﻪ آن« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪ :‬دوﺳﺘﯽ و ﻣﺤﺒﺖ‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺘﻦ‪ :‬زﻣﺎن‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪ :‬وﻻﯾﺎت‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﻠﮏ‪ :‬ارﮔﻨﺞ‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﻪ ﺟﻬﺖ ﻃﺮح‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺞ‪ :‬ﺳﮑﻨﻪ آن‪.‬‬
‫)‪ .(9‬ﻣﺞ‪ :‬ﺳﺮﮔﺮدان و ﺣﯿﺮان‪.‬‬
‫)‪ .(10‬ﻣﺞ‪ :‬ﭘﯿﻐﺎﻣﺎت‪.‬‬
‫)‪ .(11‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﺤﺎل‪.‬‬
‫)‪ .(12‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(13‬ﻣﺞ‪ :‬ﮔﺮدﯾﺪه‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪274 :‬‬
‫ﺷﻌﺮ‬
‫اﯾﻦ درﮔﻪ ﻣﺎ درﮔﻪ ﻧﻮﻣﯿﺪي ﻧﯿﺴﺖﺻﺪ ﺑﺎر اﮔﺮ ﺗﻮﺑﻪ ﺷﮑﺴﺘﯽ ﺑﺎزآي )‪ (134‬ﻋﻔﻮ ﺧﻄﺎﭘﻮش ﭘﻮزشﭘﺬﯾﺮ ﻣﻠﻮﮐﺎﻧﻪ ﺷﺎﻣﻞ ﺣﺎل او ﺷﺪه‪ ،‬اﺻﻼ‬
‫ﺑﻪ روي ﻋـﺎﻟﻢ ﺑﯿـﮏ ﻧﯿﺎورده‪ ،‬او »‪ «1‬را ﺑﻪ ﺷـﻤﻮل ﻋﻮاﻃﻒ ﺧﺴـﺮواﻧﻪ »‪ «2‬ﺳـﺮاﻓﺮاز ﺳـﺎﺧﺘﻪ‪ ،‬ﻣﺮﺧﺺ و اﻣﯿﺮزاده را ﻣﺠـّﺪدا از ﻣﻈـﺎﻫﺮت و‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 283‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫ﻣﻌﺎوﻧﺖ »‪ «3‬اﯾﻦ دوﻟﺖ ﻋﻈﻤﯽ اﻣﯿﺪوار ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺳﺒﺐ ﺗﻨّﻔﺮ اﻣﯿﺮزاده از اﯾﻠﺘـﺬر ﺧﺎن آن ﺑﻮد ﮐﻪ ﺑﻌـﺪ از ورود ﺑﯿﮏ ﻧﻈﺮ آن ﻣﻐﺮور ﺳـﻔﯿﻪ »‪ «4‬از ﺧﻮد ﺑﯽﺧﺒﺮ ﺗـﺎ ﻣـّﺪت ﺑﯿﺴﺖ روز او را ﺑﻪ‬
‫ﻧﻈﺮ ﻧﯿـﺎورده‪ ،‬از ﻏﺎﯾﺖ ﺗﮑّﺒﺮ )‪ 105‬ب( و ﺗﺒﺨﺘﺮ ﺑﻪ ﺳـﺮوﻗﺖ او ﻧﭙﺮداﺧﺘﻪ‪ «5» ،‬ﺑﻌﺪ از ﺑﯿﺴﺖ روز او را اﺣﻀﺎر و ﺷـﺮوع در ﺑﻌﻀـﯽ ﺳﺨﻨﺎن‬
‫ﻻﻃﺎﯾﻞ »‪ «6‬ﮐﺮده‪ ،‬ﺣﮑﻢ در ﺟﻮاب اﻣﯿﺮزاده »‪ «7‬ﻣﺮﻗﻮم و ﻣﻬﺮ ﻣﯿﺸﻮم ﺧﻮد را در روي آن زده و ﻣﺸﺎراﻟﯿﻪ را رواﻧﻪ و ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺑﻮد ﮐﻪ ﺷﺎﻫﺪ‬
‫ﯾﺎري و ﻣﻈﺎﻫﺮت ﻣﺎ »‪ «8‬ﻧﺴـﺒﺖ ﺑﻪ ﺗﻮ در ﺻﻮرﺗﯽ ﭼﻬﺮه ﺧﻮاﻫﺪ ﻧﻤﻮد »‪ «9‬ﮐﻪ ﺟﻤﯿﻊ ﺧﺎﻧﻮاري ﻣﺮو را ﮐﻮﭼﺎﻧﯿـﺪه‪ ،‬رواﻧﻪ اورﮔﻨﺞ و ﻣﺮو را‬
‫ﺑﻪ ﺗﺼـّﺮف ﮐﺴﺎن ﻣﻦ واﮔﺬار »‪ «10‬ﺗـﺎ ﺑﻪ ﺳـﺮوﻗﺖ ﺗﻮ ﭘﺮداﺧﺘﻪ ﺑﺎﺷـﯿﻢ‪ .‬اﻣﯿﺮ ﺗﻮره ازﯾﻦ ﺧﻮاﻫﺶ و ﺣﮑﻢ او ﻣﺘﻐﯿﺮ و ﻣﺘـﺄﺛﺮ ﮔﺮدﯾـﺪه »‪،«11‬‬
‫ﻓﺮﺳـﺘﺎده او را ﺑﯽﻧﯿﻞ ﻣﻘﺼﻮد ﺑﺮﮔﺮداﻧﯿﺪه‪ ،‬در ﺟﻮاب ﮔﻔﺖ »‪ «12‬ﮐﻪ ﻣﺮا ﺑﻪ ﻣـﺪد و ﻣﻌﺎوﻧﺖ ﺗﻮ اﺣﺘﯿﺎﺟﯽ ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬از ﺻـﺪور اﯾﻦ ﻣﻌﻨﯽ ﻓﯽ‬
‫اﻟﺠﻤﻠﻪ ﻣﺘﻨّﺒﻪ و ﻧﺎدم ﺷﺪه‪ ،‬داﻧﺴﺖ ﮐﻪ از راه ﺻﻮاب ﻣﻨﺤﺮف ﮔﺮدﯾﺪه‪ ،‬ﻓﯽ اﻟﺤﺎل اﯾﺶ ﻣﺤّﻤﺪ ﺧﺎن را اﺣﻀﺎر و زﻣﺎم اﺧﺘﯿﺎر ﻣﻤﻠﮑﺖ را ﺑﻪ‬
‫ﯾــﺪ اﻗﺘـﺪار او داده‪ ،‬ﻣﺸـﺎراﻟﯿﻪ را »‪ «13‬در ﻗﺒﺾوﺑﺴــﻂ ﻣﻬﻤـﺎت ﻣﻠﮑﯽ »‪ «14‬ﻣﺒﺴﻮط اﻟﯿـﺪ ﮔﺮداﻧﯿـﺪه‪ ،‬ﺑﻪ راﻫﻨﻤـﺎﯾﯽ او در ﻣﻘـﺎم ﻣﻌـﺬرت‬
‫درآﻣﺪه‪ ،‬ﺑﺎ ﻣﻨﺘﺴﺒﺎن اﯾﻦ دوﻟﺖ ﻣﺠﺪدا اﺑﻮاب اﯾﺘﻼف و ﺧﺼﻮﺻﯿﺖ را ﻣﻔﺘﻮح ﻧﻤﻮد و اﻵن ﮐﻪ‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﻪ روي او ﻧﯿﺎورده ﻋﺎﻟﻢ ﺑﯿﮏ‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪ :‬ﻋﻮارف ﺧﺪﯾﻮاﻧﻪ‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪ :‬از ﻣﻌﺎوﻧﺖ و ﻣﻮاﻟﻔﺖ‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪» :‬ﺳﻔﯿﻪ« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪ :‬ﻧﭙﺮداﺧﺖ‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪ :‬ﺣﺮﻓﻬﺎي ﭘﺎ در ﻫﻮا‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪ :‬ﺟﻮاب ﻧﺎﻣﻪ اﻣﯿﺮ ﺗﻮره‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺞ‪ :‬ﺧﻮد را در رو زده او را رواﻧﻪ ﺑﻪ اﻣﯿﺮ ﺗﻮره ﻣﺮﻗﻮم داﺷﺖ ﮐﻪ ﺷﺎﻫﺪ ﻣﻌﺎوﻧﺖ ﻣﻦ‪.‬‬
‫)‪ .(9‬ﻣﺞ‪ :‬در ﺻﻮرﺗﯽ ﺻﻮرت ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(10‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﻪ ﺗﺼﺮف ﻣﻨﺴﻮﺑﺎن ﻣﻦ داده‪.‬‬
‫)‪ .(11‬ﻣﺞ‪ :‬او درﻫﻢ و ﻣﺘﻐﯿﺮ ﺷﺪه‪.‬‬
‫)‪ .(12‬ﻣﺞ‪ :‬در ﺟﻮاب او ﻧﻮﺷﺖ‪.‬‬
‫)‪ .(13‬ﻣﺞ‪» :‬ﻣﺸﺎراﻟﯿﻪ را« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(14‬ﻣﺞ‪ :‬در ﺑﺴﻂ وﻻﯾﺖ‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪275 :‬‬
‫ﺑﯿﺴﺖ و ﻫﺸـﺘﻢ ﺷﻬﺮ ذي اﻟﻘﻌﺪة اﻟﺤﺮام ﺳﻨﻪ »‪ 1220 «1‬ﻫﺠﺮي اﺳﺖ در ﻃﺮﯾﻖ ارادت »‪ «2‬ﺛﺎﺑﺖﻗـﺪم و در ﺷﺎﻫﺮاه اﺧﻼص و ﻋﻘﯿﺪت اﯾﻦ‬
‫دوﻟﺖ دوران ﻋّﺪت »‪ «3‬راﺳﺦ دم ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻇﻬﻮر آﺛﺎر ﺧﻼف و ﻧﻔﺎق از ﻧﺎﺻـﯿﻪ اﺣﻮال واﻟﯽ ﻫﺮات و اﺣﺘﺮاق ﺧﺎﺷﺎك ﻧﻔﻮس و دﻣﺎء و اﻣﻮال اﻫﺎﻟﯽ آن ﺻـﻔﺤﺎت از ﺷﺮر ﺳﺨﻂ و‬
‫ﻏﻀﺐ ﺷﺎﻫﺰاده آﻓﺎق و آﻣﺪن اﯾﻠﭽﯿﺎن ﺑﻪ ﭘﺎﯾﻪ ﺳﺮﯾﺮ ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواﯾﯽ ﺑﺎﻻﺳﺘﺤﻘﺎق »‪«4‬‬
‫ﻣﮑّﺮر ﺳﻤﺖ ﺗﺴﻄﯿﺮ ﭘﺬﯾﺮﻓﺖ ﮐﻪ از ﺷﻌﺸﻌﻪاﻧﮕﯿﺰي ﺑﻮارق ﺳﯿﻒ و ﺳﻨﺎن ﺷﺎﻫﺰاده واﻻﺷﺄن »‪ «5‬ﺧﺎﺷﺎك وﺟﻮد ﻃﻮاﯾﻒ اوزﺑﮑﯿﻪ و اوﯾﻤﺎﻗﯿﻪ‬
‫)‪ (135‬و ﺗﺮﮐﻤـﺎن »‪ «6‬ﮐﻪ ﻫﻤﻮاره دﺳﺖ ﺗﺴـّﻠﻂ ﺑﺮ ﺳـﺮ اﻫـﺎﻟﯽ ﺧﺮاﺳـﺎن دراز و اﺑﻮاب ﺟﻮر و اﻋﺘﺴـﺎف را ﺑﺮ روي اﻫـﺎﻟﯽ »‪ «7‬آن ﺳﺎﻣﺎن‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 284‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫ﺑﺎزداﺷﺘﻪ‪ ،‬داﯾﻢ ﺑﻪ ﻧﻬﺐ و اﺳﺮ و ﻏﺎرت ﻣﺸﻐﻮﻟﯽ ﻣﯽداﺷﺘﻨﺪ »‪ «8‬و از ﺷﯿﻤﻪ ذﻣﯿﻤﻪ آزار »‪ «9‬و اﺿﺮار ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻧﮑﺘﻪاي را ﻣﻬﻤﻞ ﻧﮕﺬاﺷﺘﻪ‪،‬‬
‫»‪ 106) «10‬ﻟا ﻒ( درﯾﻦ ﻫﻨﮕـﺎم ﺧﻔـﺎشوار ﺑﻪ زاوﯾﻪ ﺧﻤﻮل و ﮔﻤﻨـﺎﻣﯽ ﺧﺰﯾـﺪه‪ ،‬از اﯾﺸـﺎن اﺛﺮي و از ﺗﻄـﺎول و دﺳﺖ اﻧـﺪازﯾﺸﺎن ﺧـﺒﺮي‬
‫ﻧﻤﺎﻧـﺪه‪ ،‬از ﺑﯿﻢ ﻗﻬﺮﻣـﺎن ﻗﻬﺮ ﺷـﺎﻫﺰاده ﻧﺼـﺮت ﺑﻬﺮ دﺳﺖ ﺗﺴـّﻠﻄﺸﺎن از ﺣﻮاﺷـﯽ ﻣﻤﻠﮑﺖ ﮐﻮﺗﺎه و از ﺻـﻼﺑﺖ رﻣﺎح و ﺳـﻨﺎن »‪ «11‬دﻟﯿﺮان‬
‫ﻇﻔﺮﻣﻨﺪ ﻣﻮرد اﻧﺘﺒﺎه ﮔﺮدﯾﺪه‪ ،‬ﭘﺎ و ﭘﯽ آن ﮔﺮوه ﺷﻘﺎوتﭘﮋوه از ﺳﺎﺣﺖ ﻣﻤﺎﻟﮏ ﺧﺮاﺳﺎن ﻣﻨﺪﻓﻊ »‪ «12‬و اﺷﺠﺎر آﻣﺎل آن ﻓﺌﻪ ﯾﺎﻏﯿﻪ از ﺗﯿﺸﻪ‬
‫ﻋـﺪاﻟﺖ و اﻧﺘﻘﺎم ﻣﻨﻘﻄﻊ »‪ «13‬ﮔﺮدﯾـﺪ و ﺑﻪ ﮐّﺮات و ﻣّﺮات ﺑﺨﺖآزﻣـﺎﯾﯽ ﮐﺮده‪ ،‬ﭘﯿﻮﺳـﺘﻪ ﻣﻐﻠﻮب و ﻣﻨﮑﻮب ﻏﺎزﯾﺎن ﻇﻔﺮ ﻣﻨﺴﻮب ﻣﯽﺑﻮدﻧﺪ‬
‫»‪ «14‬و از اﯾﺸﺎن ﺑﻪ‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺳﻨﻪ‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪ :‬اﺧﻼص‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪ :‬و در ﺟﺎده ارادت اﯾﻦ دوﻟﺖ ﺳﻌﺎدت اﺧﺘﺼﺎص‪.‬‬
‫)‪ .(4‬از »و اﻣﻮال ‪ «...‬ﺗﺎ اﯾﻨﺠﺎ در ﺣﺎﺷـﯿﻪ ﻧﻮﺷـﺘﻪ ﺷـﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﺷـﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ ﻣﺘﻦ ‪ 275‬ﻇﻬﻮر آﺛـﺎر ﺧﻼف و ﻧﻔﺎق از ﻧﺎﺻـﯿﻪ اﺣﻮال واﻟﯽ‬
‫ﻫﺮات و اﺣﺘﺮاق ﺧﺎﺷﺎك ﻧﻔﻮس و دﻣﺎء و اﻣﻮال اﻫﺎﻟﯽ آن ﺻﻔﺤﺎت از ﺷﺮر ﺳﺨﻂ و ﻏﻀﺐ ﺷﺎﻫﺰاده آﻓﺎق و آﻣﺪن اﯾﻠﭽﯿﺎن ﺑﻪ ﭘﺎﯾﻪ ﺳﺮﯾﺮ‬
‫ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواﯾﯽ ﺑﺎﻻﺳﺘﺤﻘﺎق‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪ :‬ﺳﯿﻮف ﺳﻄﻮت ﺷﺎﻫﺰاده واﻓﺮ ﻣﻬﺎﺑﺖ‪.‬‬
‫)‪ .(6‬وﺟﻮد ]ﺟﺎي ﺧﺎﻟﯽ[ ﺗﺮﮐﻤﺎن و اوزﺑﮏ و اوﯾﻤﺎﻗﯿﻪ‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪ :‬روزﮔﺎر اﻫﺎﻟﯽ‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺞ‪ :‬داﺷﺘﻪ‪.‬‬
‫)‪ .(9‬ﻣﺞ‪ :‬و آواز‪.‬‬
‫)‪ .(10‬ﻣﺞ‪ :‬ﻧﻤﯽﮔﺬاﺷﺘﻪ‪.‬‬
‫)‪ .(11‬ﻣﺞ‪» :‬و ﺳﻨﺎن« ﻧﺪارد‪) .‬ﺟﺎي ﺧﺎﻟﯽ(‬
‫)‪ .(12‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﻨﻘﻄﻊ‪.‬‬
‫)‪ .(13‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﻨﻘﻠﻊ‪.‬‬
‫)‪ .(14‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﻐﻠﻮب ﻏﺎزﯾﺎن ﻧﺼﺮتﻣﻨﺴﻮب و ﻣﻨﮑﻮب ﺑﻬﺎدران ﻇﻔﺮ اﺳﻠﻮب ﻣﯽﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪276 :‬‬
‫ﻫﯿـﭻوﺟﻪ ﻧﺎم و ﻧﺸﺎﻧﯽ ﻧﺒﻮد‪ ،‬ﺗﺎ اﯾﻨﮑﻪ در اواﯾﻞ اﯾﻦ »‪ «1‬ﺳﺎل ﺟﻤﻌﯽ از ﻃﺎﯾﻔﻪ اوﯾﻤﺎق ﺳﺮاﺳﺮ ﻧﻔﺎق ﺟﻤﺸﯿﺪي )‪ (136‬ﮐﻪ در ﻫﻔﺖ ﻓﺮﺳﺨﯽ‬
‫ﻫﺮات ﯾﻮرت و ﻣﺴـﮑﻦ دارﻧـﺪ‪ ،‬ﻋﻠﯽ اﻟﻐﻔﻠﻪ ﻧﻮاﺣﯽ ﻗﺎﯾﻦ را ﺗﺎﺧﺘﻪ‪ ،‬ﭼﻨـﺪ ﻧﻔﺮ از دﻫﺎﻗﯿﻦ و ﺑﺮزﮔﺮ را اﺳـﯿﺮ ﻧﻤﻮده ﺑﻮدﻧـﺪ‪ .‬ﺑﻌﺪ از ﺗﺤﻘﯿﻖ اﯾﻦ‬
‫ﺧﺒﺮ اﻣﯿﺮ ﻋﻠﻢ ﺧـﺎن‪ ،‬ﺣﺎﮐﻢ ﻗﺎﯾﻨﺎت‪ ،‬ﮐﯿﻔّﯿﺖ ﺑﯽاﻋﺘـﺪاﻟﯽ »‪ «2‬اﯾﻞ ﺟﻤﺸـﯿﺪي را ﻣﻌﺮوض رأي ﺷﺎﻫﺰاده واﻻ ﺻـﻔﺎت داﺷـﺘﻪ »‪ ،«3‬ﭼﻮن اﯾﻞ‬
‫ﻣﺰﺑـﻮر ﻣﻄﯿﻊ اواﻣﺮ و ﻧﻮاﻫﯽ ﺷـﺎﻫﺰاده ﻓﯿﺮوز‪ ،‬واﻟﯽ ﻫﺮات‪ ،‬و ﻋﻠﯽ اﻟﻈـﺎﻫﺮ »‪ «4‬ﺑـﺎ او در ﻣﻘـﺎم ﻣﺘﺎﺑﻌﺖ و اﻧﻘﯿﺎد »‪ «5‬ﺑﻮدﻧﺪ و ﺳﻠﺴـﻠﻪ اﺗﺤﺎد و‬
‫ﯾﮕﺎﻧﮕﯽ ﻓﯽ ﻣﺎﺑﯿﻦ دوﻟﺘﯿﻦ ﻋﻠّﯿﺘﯿﻦ اﺳﺘﻮار و رﺷﺘﻪ اﯾﺘﻼف و ﯾﮏﺟﻬﺘﯽ »‪ «6‬ﺑﯿﻦ اﻟﺤﻀﺮﺗﯿﻦ ﺑﺮﻗﺮار و ﻓﯽ اﻟﺠﻤﻠﻪ »‪ «7‬اﺳﺘﻘﻼل واﻟﯽ ﻫﺮات و‬
‫ﻓﺮﻣـﺎﻧﺮواﯾﯽ او در آن ﺻـﻔﺤﺎت ﻓﯽ اﻟﺤﻘﯿﻘﻪ ﺑﻨﺎﺑﺮ ﻣﻈﺎﻫﺮت و اﻟﺘﻔﺎت اﯾﻦ دوﻟﺖ »‪ «8‬ﺟﺎوﯾﺪ ﺳـﻤﺎت و ﯾﮕﺎﻧﮕﯽ و ﻣﺨﺎﻟﺼﺖ او »‪ «9‬ﺑﺎ اﯾﻦ‬
‫دوﻟﺖ ﻗﻮيﺑﻨﯿﺎد ﺑﻮد‪ ،‬ﺣﺮﮐﺖ اﯾﻞ ﺟﻤﺸـﯿﺪي دال ﺑﺮ ﻋﺪم ﻣﺨﺎﻟﺼﺖ و ﯾﺎ ﺑﺮ ﺿﻌﻒ ﺣﺎل ﺷﺎﻫﺰاده ﻣﺰﺑﻮر ﻣﯽﻧﻤﻮد‪ .‬ﻋﻠﯽ ﻫﺬا »‪ «10‬ﺷﺎﻫﺰاده‬
‫ﺑﻠﻨـﺪﻫّﻤﺖ ﺑﻨـﺎﺑﺮ اﻣﺘﺤﺎن ﯾﺎ از راه »‪ «11‬ﻧﺼـﯿﺤﺖ ﻧﺎﻣﻪ دوﺳـﺘﺎﻧﻪ ﺑﻪ واﻟﯽ ﻣﺰﺑﻮر ﻣﺮﻗﻮم و ﻣﻨـﺪرج ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ »‪ «12‬ﮐﻪ ﻃﺎﯾﻔﻪ ﺟﻤﺸـﯿﺪي ﺑﺎ آن‬
‫ﺑﺮادر در ﻣﻘﺎم ﻣﺘﺎﺑﻌﺖ و ﻣﻄﺎوﻋﺖ ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ و در ﺟﻮار او ﺳﮑﻨﯽ دارﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 285‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ آﻧﻬﺎ ﺧﻮدﺳـﺮ و ﯾﺎ ﺑﻪ اﺧﺘﯿﺎر آن ﺑﺮادر ﻣﺼـﺪر اﯾﻦ ﺣﺮﮐﺖ ﺷﺪهاﻧـﺪ‪ ،‬در ﻫﺮﺻﻮرت »‪ «13‬اﯾﻦ ﻣﻌﻨﯽ ﺧﻼـف ﻃﺮﯾﻘﻪ ﻣﺆاﻟﻔﺖ )‪106‬‬
‫ب( و ﻣﻨﺎﻓﯽ ﺷـﯿﻮه ﺧﺼﻮﺻـﯿﺖ و دﻟﯿﻞ ﮐّﻠﯽ ﺑﺮ ﺿﻌﻒ ﺣﺎل آن ﺻﺎﺣﺐ اﻗﺒﺎل اﺳﺖ‪ .‬ﻣﯽﺑﺎﯾﺪ ﺳﺮ »‪ «14‬آﻧﻬﺎ را اﺣﻀﺎر و در ﻣﻘﺎم ﺳﯿﺎﺳﺖ‬
‫آن ﻃـﺎﯾﻔﻪ اﺷـﺮار درآﻣـﺪه‪ ،‬رؤﺳـﺎي آن ﮔﺮوه را ﻋﺒﺮت اوﻟﻮ اﻻﺑﺼﺎر »‪ «15‬و اﺳـﺮار اﻃﻼق و ﺷـﯿﻮه ﺳـﺘﻮده وﻓﺎ و وﻓﺎق را ﻣﻨﻈﻮر داﺷـﺘﻪ‪،‬‬
‫ﻗﺪﻏﻦ دارﻧﺪ ﮐﻪ ﻣﻦ ﺑﻌﺪ ﭘﯿﺮاﻣﻮن »‪ «16‬اﯾﻦﮔﻮﻧﻪ ﺣﺮﮐﺎت »‪ «17‬ﻧﮕﺮدﯾﺪه‪ ،‬ﺑﺮﻫﻢ زن ﻫﻨﮕﺎﻣﻪ‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪ :‬ﻫﻤﯿﻦ‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﯽاﻧﺪاﻣﯽ‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪ :‬ﻧﻤﻮده‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪ :‬ﻇﺎﻫﺮا‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﻘﺎم اﻧﻘﯿﺎد‪) .‬ﺑﻌﺪ از آن ﺟﺎي ﺧﺎﻟﯽ اﺳﺖ‪(.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪ :‬و ﻋﻬﻮد ﻗﺪﯾﻢ‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪ :‬ﻓﯽ اﻟﺤﻘﯿﻘﻪ‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺞ‪ :‬در آن ﺻﻔﺤﺎت ﺑﻨﺎﺑﺮ اﻟﺘﻔﺎت اﯾﻦ ﺷﻮﮐﺖ‪.‬‬
‫)‪ .(9‬ﻣﺞ‪» :‬او« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(10‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﻨﺎﺑﺮﯾﻦ‪.‬‬
‫)‪ .(11‬ﻣﺞ‪ :‬و ﯾﺎ در ﻣﻘﺎم‪.‬‬
‫)‪ .(12‬ﻣﺞ‪ :‬ﻓﺮﻣﻮدهاﻧﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(13‬ﻣﺞ‪ :‬در ﻫﺮدو ﺣﺎل‪.‬‬
‫)‪ .(14‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﯽﺑﺎﯾﺪ ﮐﻪ ﺳﺮان‪.‬‬
‫)‪ .(15‬ﻣﻠﮏ‪ :‬أﻟﻮ اﻻﺑﺼﺎر‪.‬‬
‫)‪ .(16‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﻪ ﭘﯿﺮاﻣﻮن‪.‬‬
‫)‪ .(17‬ﻣﺞ‪ :‬ﺣﺮﮐﺎت ﻧﺎﻫﻨﺠﺎر‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪277 :‬‬
‫ﯾﮕﺎﻧﮕﯽ و ﻣﻮاﻻت »‪ «1‬ﻧﮕﺮدﻧﺪ‪ ،‬و اﻟّﺎ ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﻣﻨﺘﺴﺒﺎن دوﻟﺖ ﻋﻠّﯿﻪ در ﻣﻘﺎم ﮔﻮﺷﻤﺎل و ﺗﻼﻓﯽ آن ﺣﺮﮐﺖ »‪ «2‬آن ﻓﺮﻗﻪ ﺿﻼل ﺑﺮﻧﯿﺎﯾﻨﺪ »‪«3‬‬
‫و اﺣﯿﺎﻧﺎ از ﻋﺒﻮر دﻟﯿﺮان ﻧﺼـﺮت ﻣﺂل ﺿﺮري ﺣﺎدث ﻣﺤﺎل و ﻣﺘﻌّﻠﻘﺎت »‪ «4‬آن ﺻـﺎﺣﺐ اﻗﺒﺎل ﮔﺮدد‪ ،‬و ﺣﻤﻞ ﺑﺮ اﻓﻌﺎل »‪ «5‬ﺧﻮد ﻧﻤﻮده‪ ،‬از‬
‫ﮐـﺎرﭘﺮدازان ﺷﻮﮐﺖ ﺑﻬّﯿﻪ آزردهﺧـﺎﻃﺮ ﻧﮕﺮدﻧـﺪ و ﺑﻪ ﺟﻬﺖ اﻃﻼـق اﺳـﺮا و ﺗﺒﻠﯿﻎﻧـﺎﻣﻪ اﺳـﻤﺎﻋﯿﻞ ﺑﯿـﮏ ﻏﻼـم ﺑﯿـﺎت ﻧﯿﺸـﺎﺑﻮري از رﮐـﺎب‬
‫ﻇﻔﺮاﻧﺘﺴﺎب ﻣﺄﻣﻮر »‪ «6‬ﮔﺮدﯾﺪ‪.‬‬
‫واﻟﯽ ﻫﺮات ﻇـﺎﻫﺮا اﻫﺘﻤـﺎم ﺗﻤﺎم در اﻃﻼق اﺳـﺮا ﻧﻤﻮده‪ ،‬ﭼﻮن ﮐﺎري از ﭘﯿﺶ ﻧﺮﻓﺖ و ﯾﺎ اﯾﻨﮑﻪ رﻧﺠﺶ »‪ «7‬ﺧـﺎﻃﺮي ﮐﻪ ﺑﻪ ﺟﻬﺖ ﻏﻮرﯾﺎن‬
‫داﺷﺖ‪ ،‬ﺗﻬﺎون و ﺗﺴﺎﻣـﺢ ورزﯾـﺪه‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻌﺎذﯾﺮ ﻏﯿﺮ ﻣﺴـﻤﻮﻋﻪ ﻣﺘﻤّﺴﮏ و دو ﻣﺎﻫﻪ ﻣﻬﻠﺖ ﺧﻮاﺳـﺘﻨﺪ »‪ «8‬ﮐﻪ اﻣﺘﺜـﺎل ﻣﺜﺎل »‪ «9‬واﺟﺐ اﻻذﻋﺎن‬
‫»‪ «10‬ﻧﻤﻮده ﺑﺎﺷـﺪ و درﯾﻦ ﺧﺼﻮص ﻣﺮاﺳـﻠﻪ ]اي[ دوﺳـﺘﺎﻧﻪ »‪ «11‬ﺑﻪ درﺑـﺎر ﺷـﺎﻫﺰاده ﯾﮕﺎﻧﻪ اﻧﻔﺎذ »‪ «12‬و در اﺳـﺘﺤﮑﺎم ﻣﺒﺎﻧﯽ ﻋﻬﻮد ﻗـﺪﯾﻢ‬
‫ﻣﺒﺎﻟﻐﻪ ﺗﺎم و ﺗﻤﺎم ﻧﻤﻮد‪ .‬ازﯾﻦ ﺟﺎﻧﺐ ﺑﻨﺎﺑﺮ ﻋﻬﻮد واﻟﯽ ﻫﺮات ﻣﺘﺮﺻﺪ زﻣﺎن ﻣﻮﻋﻮد ﺑﻮدﻧﺪ ﺗﺎ اﯾﻨﮑﻪ ﻣﺪﺗﯽ از وﻋﺪه ﻣﻨﻘﻀﯽ ﺷﺪه‪ ،‬اﺛﺮي ﻇﺎﻫﺮ‬
‫ﻧﮕﺮدﯾـﺪ‪ .‬ﻣﻘـﺎرن اﯾﻦ ﺣـﺎل ﺻﺎﺣﺒـﺎن اﺳـﯿﺮ از ﻗﺎﯾﻨﺎت ﺑﻪ رﺳﻢ دادﺧﻮاﻫﯽ ﺑﻪ ﭘﺎﯾﻪ ﺳـﺮﯾﺮ واﻻ ﻣﺠﺘﻤﻊ ﺷـﺪه‪ ،‬داﻣﻦزن آﺗﺶ ﻏﯿﺮت ﺷﺎﻫﺰاده‬
‫واﻻﺻـﻔﺖ ﮔﺮدﯾﺪﻧـﺪ‪ .‬ﻏﯿﺮت ﺳـﻠﻄﻨﺖ و ﻧـﺎﻣﻮس ﺷـﻬﺎﻣﺖ ﺗﻘﺎﺿـﺎي آن ﮐﺮد ﮐﻪ در ﻣﻘﺎم دادﺧﻮاﻫﯽ درآﻣـﺪه‪ ،‬واﻟﯽ ﻫﺮات را اﻧـﺪﮐﯽ از‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 286‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫ﺧﻮاب ﻏﻔﻠﺖ ﺑﯿـﺪار و از ﺑﺎده ﻧﺨﻮت ﻫﺸـﯿﺎر ﺳﺎزﻧـﺪ‪ .‬ﻟﻬـﺬا ﻓﻮﺟﯽ از ﺳﻮاران ﻫﺰارهﺟﺎت و ﺗﯿﻤﻮري ﮐﻪ در ﺣﺪود ﺧﻮاف و ﺑﺎﺧﺮز و ﺟﺎم‬
‫ﺟﺎيﮔﯿﺮ و ﯾﻮرت داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺄﻣﻮر )‪ 107‬اﻟﻒ( ﺑﻪ ﺗﺎﺧﺖ ﻧﻮاﺣﯽ ﻫﺮات ﻓﺮﻣﻮده‪ ،‬ﮐﻪ ﺑﻪ ﻗـﺪر اﻣﮑﺎن در ﻧﻬﺐ و ﻏﺎرت اﯾﻞ و اﻟﻮس اﻓﺎﻏﻨﻪ و‬
‫اوﯾﻤﺎﻗﺎت ﺳﮑﻨﻪ ﻫﺮات ﭘﺮداﺧﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﻣﺄﻣﻮرﯾﻦ ﺣﺴﺐ اﻟﺤﮑﻢ ﻗﻀﺎ ﺗﻤﮑﯿﻦ ﺑﻪ ﻗﺪر ﯾﮏ ﻫﺰار ﺳﻮار ﺟّﺮار ﮐﻪ ﻫﺮﯾﮏ »‪ «13‬ﻏﺒﺎر ﻣﻌﺮﮐﻪ را‬
‫ﺗﻮﺗﯿﺎي دﯾﺪه آرزو ﻣﯽﭘﻨﺪاﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬در اواﺧﺮ ﺷﻬﺮ »‪ «14‬ﺷﻮال‪ ،‬ﭼﻮن ﻗﻀﺎي ﻧﺎﮔﻬﺎﻧﯽ »‪ «15‬و اﺟﻞ ﻋﺎﺟﻞ ﺑﻪ ﺳﺮوﻗﺖ ﻫﺮوﯾﺎن رﺳﯿﺪه‪ ،‬ﺗﺎ‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﻮاﻻت و ﯾﮕﺎﻧﮕﯽ‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪» :‬آن ﺣﺮﮐﺖ« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪» :‬ﺑﺮﻧﯿﺎﯾﻨﺪ« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪ :‬ﺿﺮري ﻻﺣﻖ ﻣﺤﺎل‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﻮاﻻت و ﯾﮕﺎﻧﮕﯽ‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﺄﻣﻮر ﺑﻪ ﻫﺮات‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﻨﺎﺑﺮ ﺳﺒﺐ رﻧﺠﺶ‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺞ‪ :‬ﺧﻮاﺳﺘﻪ‪.‬‬
‫)‪ .(9‬ﻣﺞ‪ :‬اﻣﺘﺜﺎل اﻣﺮ‪.‬‬
‫)‪ .(10‬ﻣﺞ‪ :‬واﺟﺐ اﻻذﻋﺎن را‪.‬‬
‫)‪ .(11‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﺨﻠﺼﺎﻧﻪ‪.‬‬
‫)‪ .(12‬ﻣﺞ‪ :‬ﻗﻠﻤﯽ‪.‬‬
‫)‪ .(13‬ﻣﺞ‪ :‬ﻫﺮﯾﮏ از آن‪.‬‬
‫)‪ .(14‬ﻣﺞ‪» :‬ﺷﻬﺮ« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(15‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﺒﺮم‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪278 :‬‬
‫دروازه »‪ «1‬ﻫﺮات از ﻗﺘـﻞ و ﻧﻬﺐ و ﻏـﺎرت ﻓﺮوﮔـﺬاﺷﺖ ﻧﻨﻤﻮده‪ ،‬ﺑـﺎ ﻏﻨﯿﻤﺖ ﺑﺴـﯿﺎر و ﮐﺴـﯿﺐ ﺑﯽﺷـﻤﺎر در ﺿـﻤﺎن ﺣﺮاﺳﺖ »‪ «2‬ﺣﻀﺮت‬
‫ﭘﺮوردﮔﺎر ﺑﻪ ﻣﺴﺎﻋـﺪت »‪ «3‬اﻗﺒـﺎل ﺷـﺎﻫﺰاده ﺑﯽﻫﻤﺎل ﻋﻮد ﺑﻪ رﮐﺎب اﺷـﺮف ﻧﻤﻮده‪ ،‬ﻣﻮرد ﺗﺤﺴـﯿﻦ و ﺳـﺰاوار آﻓﺮﯾﻦ ﮔﺸـﺘﻨﺪ‪ .‬ﮐﺮم ﺟﺒﻠﯽ‬
‫ﺷـﺎﻫﺰاده واﻓﺮ اﺣﺴﺎن اﻗﺘﻀﺎي آن ﮐﺮد ﮐﻪ آن ﻏﻨﺎﯾﻢ ﻧﺎﻣﺤﺼﻮر را ﺳﻮاي اﺳـﺮا ﮐﻪ ﺑﻪ ﺿـﺒﻂ ﺳـﺮﮐﺎر ﻣﻘّﺮر ﮔﺮدﯾـﺪ‪ ،‬ﺳﺎﯾﺮ را »‪ «4‬ﺑﻪ اﯾﺸﺎن‬
‫ﺑﺬل و ﻋﻄﺎ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ و ﺣﺴﺐ اﻻﻣﺮ اﻻﺷﺮف آن اﻣﻮال ﺑﯽﻗﯿﺎس و ﺷﻤﺎر را »‪ «5‬در ﻣﯿﺎن ﻏﺎزﯾﺎن ﻣﻮاﻓﻖ ﺿﺎﺑﻄﻪ ﺳﻤﺖ اﻧﻘﺴﺎم ﭘﺬﯾﺮﻓﺖ‪.‬‬
‫ﺷﺎﻫﺰاده ﻓﯿﺮوز ﺑﻌﺪ از ﺳـﻨﻮح »‪ «6‬اﯾـﻦ اﻣﺮ ﻋﺠﯿﺐ و ﻇﻬـﻮر اﯾﻦ واﻗﻌﻪ ﻏﺮﯾﺐ در ﺑﺤﺮ اﺿـﻄﺮار و ﻟﺠﻪ اﺿـﻄﺮاب ﻏـﻮﻃﻪور و »‪ «7‬در ﺷﺒﮑﻪ‬
‫ﺗﺤّﯿﺮ و ﺗﺤـّﺴ ﺮ اﻓﺘﺎد‪ .‬ﺧﯿﺮاﻧﺪﯾﺸﺎن و رﯾﺶﺳـﻔﯿﺪان اﻓﺎﻏﻨﻪ ﺻﻼح در آن دﯾﺪﻧﺪ ﮐﻪ ﮐﺲ ﺳﺨﻨﺪاﻧﯽ رواﻧﻪ درﺑﺎر ﺷﺎﻫﺰاده ﺟﻢ اﻗﺘﺪار ﺳﺎﺧﺘﻪ‬
‫ﮐﻪ ﺑﻪ ﺗـﺪارك و ﺗﻼﻓﯽ ﻣﺎﻓﺎت ﭘﺮداﺧﺘﻪ‪ ،‬ﺑﻨﯿﺎن ﻣﺤّﺒﺖ را ﻣﺤﮑﻢ و ﻣﺒﺎﻧﯽ ﺧﺼﻮﺻـﯿﺖ را ﻣﺴـﺘﺤﮑﻢ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺑﺎﺷـﺪ‪ ،‬ﻟﻬﺬا ﺻـﻤﺪ ﺧﺎن دّراﻧﯽ‬
‫ﻋﻠﯽ ﮐﻮزاﯾﯽ )‪ (137‬را ﺑﻼﻓﺎﺻـﻠﻪ ﺑـﺎ ﻣﺮاﺳـﻠﻪ ]اي[ ﻣﺨﻠﺼﺎﻧﻪ و اﻇﻬﺎر ﯾﮕﺎﻧﮕﯽ ﮔﺴـﯿﻞ »‪ «8‬درﺑـﺎر ﺧﻼـﻓﺖ ﻣﺒﺎﻧﯽ ﻧﻤﻮده‪ ،‬اﯾﻠﭽﯽ ﻣﺰﺑﻮر ﺑﻪ‬
‫واﺳـﻄﻪ اﻣﻨـﺎي دوﻟﺖ ﺑﻬّﯿﻪ ﺷـﺮﻓﯿﺎب ﺣﻀﻮر ﮔﺮدﯾـﺪه‪ ،‬ﻧﺎﻣﻪ و ﭘﯿﻐﺎﻣﯽ ﮐﻪ داﺷﺖ‪ ،‬ﺑﻌـﺪ از ﺗﺮﺧﯿﺺ از ﺟﺎﻧﺐ اﺷـﺮف‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﺒﻠﯿﻎ آن ﭘﺮداﺧﺘﻪ‪،‬‬
‫ﺷﺮاﯾﻂ ﺳﻔﺎرت و ﻟﻮازم رﺳﺎﻟﺖ را ﺑﻪ ﺟﺎي »‪ «9‬آورده‪ ،‬در اﺳﺘﺤﮑﺎم ﻗﻮاﻋﺪ ﻣﻮاﻻت ﻣﺒﺎﻟﻐﻪﻫﺎ »‪ «10‬ﻧﻤﻮد‪ «11» .‬ﺣﺎﺟﯽ ﻓﯿﺮوز ﺑﻨﺎﺑﺮ ﺗﻮّﻫﻤﯽ‬
‫ﮐﻪ داﺷﺖ ﻗّﻮت واﻫﻤﻪ او را )‪ 107‬ب( ﺑﺮ آن ﮔﻤﺎﺷـﺘﻪ ﮐﻪ از ﻓﺮﺳﺘﺎدن ﺻﻤﺪ ﺧﺎن ﻣﺘﻘﺎﻋﺪ ﻧﺸﺪه‪ ،‬ﻣﺘﻌﺎﻗﺐ آن‪ ،‬ﺣﺴﯿﻦ ﻋﻠﯽ ﺧﺎن اوﯾﻤﺎق‪،‬‬
‫ﮐﻪ ﻣﺮد ﮐﻬﻦﺳﺎل ﻣﺠّﺮب و از ﻧﯿﮏ و ﺑﺪ روزﮔﺎر »‪ «12‬ﻣﻬّﺬب و از »‪ «13‬رﯾﺶﺳﻔﯿﺪان اوﯾﻤﺎﻗﯿﻪ ﻣﻤﺘﺎز »‪ «14‬و ﺑﺰرگ اﯾﻞ درزي )‪(138‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 287‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫و ﻓﯿﺮوزﮐﻮﻫﯽ اﻻﺻﻞ ﺑﻮد‪ ،‬رواﻧﻪ رﮐﺎب ﻧﺼﺮت اﻧﺘﺴﺎب ﺷﺎﻫﺰاده‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪ :‬در دروازه‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪ :‬ﺳﻼﻣﺖ‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪ :‬ﺣﻀﺮت آﻓﺮﯾﺪﮔﺎر ﺑﻪ ﻧﯿﺮوي‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪ :‬ﮔﺮدﯾﺪ ﺑﺎﻟﺘﻤﺎم‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪» :‬و ﺷﻤﺎر را« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪ :‬ﺻﺪور‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪ :‬ﻏﻮﻃﻪ ﺧﻮرده‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺞ‪ :‬رواﻧﻪ‪.‬‬
‫)‪ .(9‬ﻣﺞ‪ :‬ﺟﺎ‪.‬‬
‫)‪ .(10‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﺒﺎﻟﻐﻬﺎ‪.‬‬
‫)‪ .(11‬ﻣﺞ‪ :‬ﻧﻤﻮد و‪.‬‬
‫)‪ .(12‬ﻣﺞ‪ :‬از روزﮔﺎر و ﺳﻮاﻧﺢ اﯾﺎم‪.‬‬
‫)‪ .(13‬ﻣﺞ‪ :‬از ﺟﻤﯿﻊ‪.‬‬
‫)‪ .(14‬ﻣﺞ‪» :‬ﻣﻤﺘﺎز« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪279 :‬‬
‫ﮐﺎﻣﯿﺎب ﻧﻤﻮده‪ ،‬ﻣﺘﻤّﻨﯽ ﮔﺮدﯾﺪ ﮐﻪ در ﺗﺸـﯿﯿﺪ ﻣﺒﺎﻧﯽ دوﻟﺘﯿﻦ ﻋﻠّﯿﺘﯿﻦ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺣﺴﺐ ﻣﻌﻨﻮﯾﺖ ﻣّﺘﺤﺪ و ﯾﮑﯽ ﺷﻤﺮده ﻣﯽﺷﻮد »‪ ،«1‬ﻧﻬﺎﯾﺖ ﻣﺒﺎﻟﻐﻪ‬
‫را ﺑﻪ ﺟﺎي »‪ «2‬آورده‪ ،‬ﻣﺴـﺘﺪﻋﯽ ﮔﺮدﯾـﺪ ﮐﻪ ﺷﺎﻫﺰاده واﻻﺻـﻔﺎت واﻟﯽ ﻫﺮات را ﻣﻦ ﺟﻤﻠﻪ ﺧﻮد و ﯾﮑﯽ از ﺣّﮑﺎم وﻻﯾﺎت »‪ «3‬ﭘﺎدﺷﺎﻫﯽ‬
‫داﻧﺴﺘﻪ‪ ،‬از آﻧﭽﻪ ﮔﺬﺷﺘﻪ »‪ «4‬ﺑﮕﺬرﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺣﺴـﯿﻦ ﻋﻠﯽ ﺧﺎن ﻣﺰﺑﻮر در ﺑﯿﺴﺖ و دوﯾﻢ ﺷﻬﺮ ذي ﻗﻌﺪه ‪ «5» 1219‬ﺷﺮﻓﯿﺎب ﺣﻀﻮر و آﻧﭽﻪ ﻣﺄﻣﻮر ﺑﻮد ﺑﻪ ﻋﺮض رﺳﺎﻧﯿﺪ »‪ «6‬و از ﺟﺎﻧﺐ‬
‫اﺷﺮف واﻻ »‪ «7‬ﺑﻪ ﻧﻮازﺷﻬﺎي »‪ «8‬ﺧﺴـﺮواﻧﻪ ﻣﺴـﺘﻈﻬﺮ و ﺑﻪ ﻧﻮﯾﺪات ﺳﺮاﺳﺮ اﻣﯿﺪ ﻣﺴﺘﺒﺸﺮ ﮔﺮدﯾﺪه‪ ،‬ﺑﺎ ﺧﻠﻌﺖ و اﻧﻌﺎم »‪ «9‬و اﺣﺴﺎن ﻻ ﮐﻼم‬
‫»‪ «10‬ﻏﺮﯾﻖ ﺑﺤﺮ اﻣﺘﻨﺎن ﺷﺪه‪ ،‬رﺧﺼﺖ اﻧﺼـﺮاف ﺣﺎﺻﻞ ﻧﻤﻮدﻧﺪ و ﺟﻮاب ﻣﺮاﺳـﻠﻪ واﻟﯽ ﻫﺮات ﻣﺮﻗﻮم رﻗﻢ »‪ «11‬ﻣﻨﺸﯿﺎن ﺑﺎ ﻋّﺰ و ﺷﺄن »‪«12‬‬
‫ﻋﻄـﺎرد ﻧﺸـﺎن ﮔﺮدﯾـﺪه‪ ،‬او را ﻧﯿﺰ ﺑﻪ ﻣﺮاﺣﻢ ﭘﺎدﺷـﺎﻫﯽ و ﻣﮑﺎرم ﻧﺎﻣﺘﻨﺎﻫﯽ و ﺷـﺮف اﺧّﻮت و ﯾﮕﺎﻧﮕﯽ اﯾﻦ دوﻟﺖ ﺟﺎوﯾـﺪ ﻣﺒﺎﻫﯽ ﻣﻄﻤﺌﻦ و‬
‫اﻣﯿـﺪوار ﺳـﺎﺧﺘﻪ‪ ،‬از ﺟـﺎﻧﺐ اﺷـﺮف ﻓﺘﺤﻌﻠﯽ ﺧـﺎن ﮐﻠﻬﺮ ﮐﻪ ﻣﺮدي ﮐﺎردان و از ﻫﻤﻪ ﭼﯿﺰ »‪ «13‬آﮔـﺎه ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻪ ﺳـﻔﺎرت ﻫﺮات ﻣﺄﻣﻮر و ﺑﻪ‬
‫ﻣﺮاﻓﻘﺖ اﯾﻠﭽﯿﺎن ﻫﺮات »‪ «14‬ﺑﻪ ﻣﻘﺼﺪ ﺷـﺘﺎﻓﺘﻪ‪ ،‬ﺣﺎﺟﯽ ﻓﯿﺮوز را ﻣﺠﺪدا ﻗﺮﯾﻦ اﺳﺘﺒﺸﺎر ﺳﺎﺧﺘﻪ‪ «15» ،‬ﻗﺒﻞ از اﺳﺘﺮﺧﺎص و اﻧﺼﺮاف اﯾﻠﭽﯿﺎن‬
‫واﻟﯽ ﻫﺮات‪ ،‬رﺣﻤﮥ اﻟّﻠﻪ ﺧﺎن اﻓﻐﺎن‪ ،‬ﮐﻪ از ﻣﻌﺘﻤﺪان دوﻟﺖ ﺷﺎﻫﺰاده ﻗﯿﺼﺮ ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﺎ ﻣﺮاﺳﻠﻪ ]اي[ دوﺳﺘﺎﻧﻪ »‪ «16‬ﺷﺮﻓﯿﺎب رﮐﺎب و وﻗﺎﯾﻌﯽ ﮐﻪ‬
‫ﻓﯽ ﻣﺎﺑﯿﻦ او و ﻣﯿﺮزا ﮐﺎﻣﺮان در ﻗﻨﺪﻫﺎر روي داده ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﯿﺎن ﻧﻤﻮده ﻣﻌﺮوض داﺷﺖ و در ﻣﻌﻨﯽ ﻧﺼﺮﺗﯽ ﮐﻪ ﺑﻌﺪ از ﻫﺰﯾﻤﺖ ﻻﺣﻖ روزﮔﺎر‬
‫او ﺷـﺪه ﺑﻮد »‪ ،«17‬از ﻣﻌـﺎوﻧﺖ ﺑﺨﺖ ﺑﯿـﺪار اﯾﻦ ﺷﻮﮐﺖ اﺑـﺪ ﻣـﺪار داﻧﺴـﺘﻪ‪ ،‬ﻣﺤﻤﻮل ﺑﺮ اﺧﻼـص ﺧﻮد »‪ «18‬ﺑﻪ اﯾﻦ ﺧﺎﻧـﺪان )‪ 108‬اﻟﻒ(‬
‫ﺧﻼﻓﺖﻧﺸﺎن ﻧﻤﻮده‪ ،‬در ﻃﺮﯾﻘﻪ‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﻌﻨﻮي ﯾﮑﯽ اﺳﺖ‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪ :‬ﺟﺎ‪.‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 288‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪» :‬وﻻﯾﺎت« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪ :‬از ﮔﺬﺷﺘﻪﻫﺎ‪] .‬ﻣﺘﻦ‪ :‬ﮔﺬﺷﺘﻬﺎ[‬
‫)‪ .(5‬ﻣﻠﮏ‪ «1219» :‬ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﻌﺮوض داﺷﺖ‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪» :‬واﻻ« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺞ‪ :‬ﻧﻮازﺷﺎت‪.‬‬
‫)‪ .(9‬ﻣﺞ‪ :‬اﻧﻌﺎم و ﻧﻮازش‪.‬‬
‫)‪ .(10‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﺎﻻ ﮐﻼم‪.‬‬
‫)‪ .(11‬ﻣﺞ‪ :‬ﻗﻠﻢ‪.‬‬
‫)‪ .(12‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﺎ »ﻋّﺰ و ﺷﺄن« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(13‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﺮد ﮐﺎردان ﻫﻤﻪ ﺟﺎ‪.‬‬
‫)‪ .(14‬ﻣﺞ‪ :‬واﻟﯽ ﻫﺮات‪.‬‬
‫)‪ .(15‬ﻣﺞ‪ :‬اﺳﺘﻈﻬﺎر ﺳﺎﺧﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(16‬ﻣﺞ‪ :‬ﯾﮑﺠﻬﺎﻧﻪ‪.‬‬
‫)‪ .(17‬ﻣﺞ‪ :‬ﮔﺮدﯾﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(18‬ﻣﺞ‪» :‬ﺧﻮد« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪280 :‬‬
‫ﻣﺼﺎدﻗﺖ و وﻻ ﺧﻮد را ﺛﺎﺑﺖﻗﺪم و راﺳﺦ دم ﺷﻤﺮده‪ ،‬ﻣﺘﻤّﻨﯽ ﺗﺸﯿﯿﺪ ﻣﺒﺎﻧﯽ ﻣﻮاﻻت »‪ «1‬ﮔﺮدﯾﺪ‪.‬‬
‫اﯾﻠﭽﯽ ﻣﺰﺑﻮر ﺑﻪ واﺳﻄﻪ اﻣﻨﺎي دوﻟﺖ ﺑﻬّﯿﻪ ﮐﺎﻣﯿﺎب ﺣﻀﻮر ﮔﺮدﯾﺪه‪ ،‬ﻣﺮاﺳﻠﻪ و ﭘﯿﻐﺎمﻫﺎي »‪ «2‬ﻣﺨﻠﺼﺎﻧﻪ را ﮔﺬراﻧﯿﺪه‪ ،‬ﻣﻮرد ﻧﻮازشﻫﺎي »‪«3‬‬
‫ﻻﯾﺘﻨﺎﻫﯽ و اﺻﻄﻨﺎﻋﺎت ﺷﺎﻫﺰاده ﻧﺼﺮت ﻣﺒﺎﻫﯽ ﮔﺮدﯾﺪه‪ ،‬ﮐﺎﻣﯿﺎب و ﻣﻘﻀﯽ اﻟﻤﺮام رﺧﺼﺖ اﻧﺼﺮاف ﺣﺎﺻﻞ ﻧﻤﻮد‪.‬‬
‫ﻣﺄﻣﻮر ﺷﺪن ﻣﺤّﻤﺪ ﺧﺎن ﻗﺎﺟﺎر ﻧﺎﯾﺐ اﻻﯾﺎﻟﻪ از رﮐﺎبﻇﻔﺮ ﻫﻢﻋﻨﺎن ﺑﻪ درﺑﺎر ﮐﯿﻮانﻣﺪار ﭘﺎدﺷﺎه ﺻﺎﺣﺒﻘﺮان‬
‫ﭼﻮن در ﻫﻔﺘﻢ ﺷﻮال ﺳﻨﻪ ﻣﺎﺿّﯿﻪ ‪ «4» ،1219‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﮔﺬﺷﺖ‪ ،‬ﺣﺴـﯿﻦ ﺧﺎن ﺳﺮدار از ﺟﺎﻧﺐ ﺷﺎﻫﺰاده ﮐﺎﻣﮑﺎر ﻣﺄﻣﻮر ﺑﻪ درﺑﺎر ﺳﭙﻬﺮ اﻗﺘﺪار‬
‫»‪ «5‬ﭘﺎدﺷﺎه ﺟﻢ اﻓﺘﺨﺎر »‪ «6‬ﮔﺮدﯾﺪه ﺑﻮد ﮐﻪ اﻣﻮر وﻻﯾﺖ و ﻗﺮار و ﻣﺪار ﻟﺸﮑﺮي و رﻋﯿﺖ را ﻣﻀﺒﻮط ﻧﻤﻮده‪ ،‬ﻣﺮاﺟﻌﺖ ﺑﻪ رﮐﺎب ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬در‬
‫ﻫﯿﺠﺪﻫﻢ ﺷﻮال »‪ «7‬ﻫﻤﯿﻦ ﺳﺎل ﺷﺎﻫﺰاده ﺑﯽﻫﻤﺎل ﻣﺤّﻤـ ﺪ ﺧﺎن ﻧﺎﯾﺐ را ﺑﻪ اﻧﺠﺎم ﺑﻌﻀـﯽ ﺧـﺪﻣﺎت رواﻧﻪ درﮔﺎه ﺟﻬﺎنﭘﻨﺎه ﭘﺎدﺷﺎﻫﯽ ﻧﻤﻮده‬
‫ﮐﻪ ﺑﺪاﻧﭽﻪ از ﺟﺎﻧﺐ اﺷﺮف ﻣﺄﻣﻮر اﺳﺖ ﺑﻪ ﺗﻘﺪﯾﻢ رﺳﺎﻧﯿﺪه‪ ،‬ﻣﺮاﺟﻌﺖ ﺑﻪ رﮐﺎبﻇﻔﺮ اﻧﺘﺴﺎب ﻧﻤﻮده ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺤّﻤـ ﺪ ﺧﺎن ﺣﺴﺐ اﻻﻣﺮ واﺟﺐ اﻻذﻋﺎن در اﺻﻞ زﻣﺴـﺘﺎن ﺻـﻌﻮﺑﺖ ﺳـﻔﺮ را ﺑﺮ راﺣﺖ ﺣﻀـﺮ ﻣﺮّﺟﺢ داﻧﺴـﺘﻪ‪ ،‬در ﻣﻮﻋﺪ ﻣﺰﺑﻮر از رﮐﺎب‬
‫ﻣﻨﺼﻮر ﻣﺮﺧﺺ و ﻣﺄﻣﻮر ﺑﻪ اﻧﺠﺎم ﺧـﺪﻣﺎت ﻣﻘّﺮره ﮔﺮدﯾﺪه‪ «8» ،‬ﭼﻮن اﻣﺮ آذرﺑﺎﯾﺠﺎن ﺑﻪ ﻋﻠﺖ وﺟﻮد ﮐﻔﺮه روس درﯾﻦ زﻣﺴـﺘﺎن اﺧﺘﻼﻟﯽ‬
‫»‪ «9‬ﭘـﺬﯾﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد‪ ،‬راي ﺟﻬﺎنآراي »‪ «10‬ﭘﺎدﺷﺎه ﺟﻢ ﺑﺎرﮔﺎه »‪ «11‬ﺑﺮ آن ﻣﺘﻌﻠّﻖ ﮔﺸﺖ ﮐﻪ ﻣﺤّﻤـ ﺪ ﺧﺎن را ﻣﺄﻣﻮر ﺑﻪ ﺧﺪﻣﺖ ﻧﺎﯾﺐ اﻟـّﺴ ﻠﻄﻨﻪ‬
‫ﻧﻤﻮده ﺑﺎﺷـﻨﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﻣﻌﻨﯽ از ﺧﺎرج اﻓﻮاﻫﺎ ﺑﻪ »‪ «12‬ﺳـﻤﻊ ﻫﻤﺎﯾﻮن ﺷﺎﻫﺰاده ﻇﻔﺮ »‪ «13‬رﻫﻨﻤﻮن رﺳﯿﺪه »‪ ،«14‬از ﻓﻘـﺪان ﭼﻨﯿﻦ ﻧﻮﮐﺮ ﮐﺎرآﻣﺪ‬
‫ﺧﯿﺮﺧﻮاه ﻣﺘﺄّﺳﻒ و ﻣﺘﺄﺛﺮ »‪ «15‬ﺷﺪه‪ ،‬در ﺟﺰو ﻋﺮﯾﻀﻪ ]اي[ ﺑﻪ‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﺘﻤﻨﯽ ﻣﺒﺎﻧﯽ ﻣﺤﺒﺖ‪.‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 289‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪ :‬ﭘﯿﻐﺎم‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪ :‬ﻧﻮازﺷﺎت‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﻠﮏ‪ «1219» :‬ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﺪار‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪ :‬اﻗﺘﺪار‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﺎﻻي »ﺷﻮال« ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪه‪.1220 :‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺞ‪ :‬ﮔﺮدﯾﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(9‬ﻣﺞ‪ :‬ﻓﯽ اﻟﺠﻤﻠﻪ اﺧﺘﻼﻟﯽ‪.‬‬
‫)‪ .(10‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﻬﺮآراي‪.‬‬
‫)‪ .(11‬ﻣﺞ‪ :‬ﺟﻤﺠﺎه ﻓﻠﮏﺑﺎرﮔﺎه‪.‬‬
‫)‪ .(12‬ﻣﺞ‪ :‬اﻓﻮاﻫﺎ ﻗﺮع ﺳﻤﻊ‪.‬‬
‫)‪ .(13‬ﻣﺞ‪ :‬ﻧﺼﺮت‪.‬‬
‫)‪ .(14‬ﻣﺞ‪ :‬ﮔﺸﺘﻪ‪.‬‬
‫)‪ .(15‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﺘﻠﻬﻒ‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪281 :‬‬
‫ﺧـﻂ ﻣﺒـﺎرك ﺧﻮد ﺑﻪ ﭘﺎدﺷﺎه ﻋﺎﻟﻤﯿﺎن ﭘﻨﺎه ﻧﻮﺷـﺘﻪ‪ ،‬ﻣﺘﻤّﻨﯽ اﻧﺼـﺮاف آن اراده ﮐﻪ در ﺧﺎﻃﺮ »‪ «1‬ﭘﺎدﺷـﺎﻫﯽ رﺳﻮخ ﺗﺎم و ﺗﻤﺎم ﭘـﺬﯾﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد‬
‫ﮔﺮدﯾﺪه‪ ،‬ﺣﻀﺮت »‪ «2‬ﻇّﻞ اﻟﻠﻬﯽ ﺑﻨﺎﺑﺮ رﺿﺎﺟﻮﯾﯽ ﺧﺎﻃﺮ ﻓﺮزﻧـﺪان ارﺷﺪ »‪ «3‬ﺧﻮد‪ ،‬آن راي را از ﺧـﺎﻃﺮ ﻣﺒﺎرك ﻣﺘﺮوك »‪ «4‬و ﯾﮏ ﻫﺰار‬
‫ﻧﻔﺮ از ﻏﺎزﯾﺎن رﮐﺎﺑﯽ دﺳـﺘﻪ ﻗﺮاﭼﻮرﻟﻮ ﻋﻼوه ﺑﺮ ﻋﺴﺎﮐﺮ ﻣﺄﻣﻮرﯾﻦ ﺧﺮاﺳﺎن اﺑﻮاب ﺟﻤﻊ و در ﺑﯿﺴﺖ و ﻫﻔﺘﻢ ﺷـﻬﺮ ﻣﺤﺮم اﻟﺤﺮام ﺳـﻨﻪ ‪1220‬‬
‫ﺑﺎرس ﺋﯿﻞ »‪ «5‬ﺗﺮﮐﯽ ﺣﺮﮐﺖ اﯾﺸﺎن ﻣﺴﻤﻮع و ﻣﺬﮐﻮر ﮔﺮدﯾﺪ‪«6» .‬‬
‫ﺗﻄﺎول اﯾﺸﭙﺨﺪر ﺳﺮدار روس ﺑﻪ وﻻﯾﺖ ﺑﺎﮐﻮ و ﺷﯿﺮوان و ﻣﻘﺘﻮل ﺷﺪن آن ﻣﺨﺬول ﺑﻪ ﺗﯿﻎ اﻧﺘﻘﺎم ﻏﺎزﯾﺎن ﺟﻼدتﻧﺸﺎن‪«7» .‬‬
‫اﯾﺸﭙﺨﺪر‪ ،‬ﺳﺮدار روس‪ ،‬در اﺻﻞ »‪ «8‬زﻣﺴـﺘﺎن ﺑﺎر اﻗﺎﻣﺖ ﻣﻨﺤﻮس ﺧﻮد را در ﮔﻨﺠﻪ ﮐﻪ ﻣﺄﻣﻦ آن ﺑـﺪاﺧﺘﺮ ﺑﻮد ﮔﺸﻮده ﺑﻪ اﻫﺘﻤﺎم ﺗﻤﺎم در‬
‫ﺗﺴﺨﯿﺮ ﺷﯿﺮو ﻧا ﺎت »‪ «9‬و ﻗﺒﻪ و درﺑﻨـﺪ و ﺑﺎدﮐﻮﺑﻪ »‪ «10‬ﭘﺮداﺧﺘﻪ‪ ،‬دﻣﯽ از ﻫﻮاي ﺗﺴـﺨﯿﺮ آن وﻻﯾـﺎت ﻧﻤﯽآﺳﻮد و ﺑﻪ ﺑﺴـﺘﺮ اﺳﺘﺮاﺣﺖ ﻟﺤﻈﻪ‬
‫ا]ي[ »‪ «11‬ﻧﻤﯽﻏﻨﻮد‪ .‬ﺗﺎ اﯾﻨﮑﻪ ﻣﺼـﻄﻔﯽ ﻗﻠﯽ ﺧﺎن‪ ،‬ﺣﺎﮐﻢ ﺷـﯿﺮوان‪ «12» ،‬از ﺗﻄﺎول آن ﺧـﺬﻻنﻧﺸﺎن در ﺗﻀـﯿﯿﻖ ﻣﺤﺎﺻـﺮه اﻓﺘﺎده‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﺰار‬
‫ﻣﺸّﻘﺖ از آﻧﺠﺎ ﺧﻮد را ﺑﻪ ﺳﻘﻨﺎق ﮐﺸﯿﺪه »‪ ،«13‬ﺗﻤﺎﻣﯽ ﺷﺮواﻧﺎت ﻣﺴّﺨﺮ آن ﺷﻘﺎوت ﺳﯿﺮ ﮔﺮدﯾﺪه‪ ،‬ﭼﻮن از ﺷّﺪت زﻣﺴﺘﺎن و ﮐﺜﺮت ﺑﺮف‬
‫و ﺑـﺎران راه ﭼـﺎره »‪ «14‬از ﭼﻬـﺎر ﻃﺮف ﻣﺴـﺪود ﺑﻮد‪ ،‬ﻣـﺄﯾﻮس ﮔﺮدﯾـﺪه‪ ،‬از در ﺻـﻠﺢ »‪ «15‬و اﺳﺘﯿﻤﺎن درآﻣـﺪه‪ ،‬ﺧﻮاﻫﺸـﻤﻨﺪ ﮔﺮدﯾﺪ ﮐﻪ‬
‫اﯾﺸﭙﺨﺪر ﺧﻮد رﻓﺘﻪ‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﺰاج‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪ :‬ﺣﻀﺮت اﻋﻠﯽ ﺷﺎﻫﯽ‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪ :‬ﻓﺮزﻧﺪ رﺷﯿﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﺘﺤﺮف‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺘﻦ‪ :‬ﺑﺎرس اﯾﻞ‪.‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 290‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪ :‬در ﺑﯿﺴﺖ و ﻫﻔﺘﻢ ﺷﻬﺮ ﻣﺤﺮم اﻟﺤﺮام ‪ 1220‬از درﮔﺎه ﻓﻠﮏ اﺣﺘﺸﺎم ﻣﺄﻣﻮر ﺑﻪ رﮐﺎب ﻇﻔﺮﻓﺮﺟﺎم ﺷﺎﻫﺰاده ﻧﺼـﺮت اﻧﺠﺎم ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‬
‫و اﻟﯽ ﺣﺎل ﮐﻪ ﺳﯿﺰدﻫﻢ ﺷﻬﺮ ﺻﻔﺮ اﻟﻤﻈﻔﺮ ﺳﻨﻪ ‪ 1220‬ﺑﺎرس ﺋﯿﻞ ﺗﺮﮐﯽ اﺳﺖ ﺑﻪ ﺗﻮاﺗﺮ ﺧﺒﺮ ﺣﺮﮐﺖ اﯾﺸﺎن ﻣﺴﻤﻮع و ﻣﺬﮐﻮر ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪ :‬از »ﺑﻪ ﺗﯿﻎ ‪ «...‬ﺗﺎ اﯾﻨﺠﺎ را ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﯿﺎن‪.‬‬
‫)‪ .(9‬ﻣﺞ‪ :‬ﺷﺮواﻧﺎت‪.‬‬
‫)‪ .(10‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﺎﮐﻮﺑﻪ‪) .‬ﻫﻤﻪﺟﺎ(‬
‫)‪ .(11‬ﻣﺞ‪» :‬ﻟﺤﻈﻪ« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(12‬ﻣﺞ‪ :‬ﺷﺮوان‪.‬‬
‫)‪ .(13‬ﻣﺞ‪ :‬اﻧﺪاﺧﺘﻪ‪.‬‬
‫)‪ .(14‬ﻣﺞ‪ :‬ﭼﻮن در ﭼﻠﻪ زﻣﺴﺘﺎن و ﺷﺪت ﺑﺮودت و ﮐﺜﺮت ﺑﺮف راه ﭼﺎرهﭘﮋوﻫﯽ‪.‬‬
‫)‪ .(15‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﺴﺪود ﺑﻮد و ﻣﺄﯾﻮس ﮔﺮدﯾﺪه ﺑﻮد از در اﻣﺎن‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪282 :‬‬
‫در ﺳـﻘﻨﺎق او را ﺧﺎﻃﺮﺟﻤﻊ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ .‬آن ﻣﻐﺮور ﻣﺴﺖ ﺑﺎده ﻧﺨﻮت »‪ «1‬از راه ﻏﺮور ﭘﺮوا ﻧﮑﺮده‪ ،‬ﺗﻤّﻨﺎي او را ﺑﻪ ﻗـﺪم اﺟﺎﺑﺖ ﺗﻠﻘﯽ ﻧﻤﻮده‪ ،‬ﺑﺎ‬
‫ﭼﻨـﺪ ﻧﻔﺮ از ﺧﻮاص رﻓﺘﻪ‪ ،‬ﻣﺼـﻄﻔﯽ ﻗﻠﯽ ﺧـﺎن را ﻣﻄﻤﺌﻦ و آن ﺑﯽﻏﯿﺮت ﻓﺮﺻﺖ ﭼﻨﯿﻨﯽ را از دﺳﺖ داده‪ ،‬ﻋـﺎر و ﻧﻨـﮓ »‪ «2‬را ﺑﻪ ﯾﮏﺳﻮ‬
‫ﻧﻬﺎد و »‪ «3‬ﺑﺎ آن ﮐﺎﻓﺮ ﺗﯿﺮهﺑﺨﺖ ﺑﯿﺮون آﻣﺪه‪ ،‬ﺗﻤﺎﻣﯽ ﺷﺮواﻧﺎت از دﺳﺖ ﺑﺪاد‪«4» .‬‬
‫اﯾﺸـﭙﺨﺪر ﺑﻌـﺪ از اﻧﺠـﺎم آن اﻣﺮ ﺷـﮕﺮف ﮐـﻪ ﻫﺮﮔﺰ در ﻣﺨّﯿﻠﻪ او ﺧﻄـﻮر ﻧﮑﺮده ﺑـﻮد »‪ ،«5‬ﻟﻮاي ﺗﮑـّﺒﺮ و ﺗﺠّﺒﺮ ﺑﺮاﻓﺮاﺧﺘﻪ‪ ،‬ﺑﻪ اﻣﯿـﺪ ﺗﺴـﺨﯿﺮ‬
‫ﺑﺎدﮐﻮﺑﻪ راﯾﺖاﻓﺮاز ﺷـﺪ‪ .‬ﭼﻮن ﭘﯿﺶ ازﯾﻦ »‪ ،«6‬ﺣﺴﺐ اﻻﺳـﺘﺪﻋﺎي ﺣﺴﯿﻦ ﻗﻠﯽ ﺧﺎن ﺑﺎدﮐﻮﺑﻪ »‪ «7‬ﮐﻪ ﺣﺎﮐﻢ ﺑﺎﻻﺳـﺘﻘﻼل آﻧﺠﺎ ﺑﻮد‪ ،‬ﭘﺎدﺷﺎه‬
‫»‪ «8‬ﻓﻠﮏﺑﺎرﮔﺎه ﻋﺴﮑﺮ ﺧﺎن اﻓﺸﺎر را ﺑﺎ ﻫﺰار ﺳﻮار »‪ «9‬ﺟّﺮار رﮐﺎﺑﯽ ﻣﺄﻣﻮر ﺑﻪ ﻣﺤﺎﻓﻈﺖ ﺑﺎدﮐﻮﺑﻪ و ﻣﻌﺎوﻧﺖ ﺣﺴﯿﻦ ﻗﻠﯽ »‪ «10‬ﺧﺎن ﻓﺮﻣﻮده‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻋﺴـﮑﺮ ﺧﺎن در ﺑﺎدﮐﻮﺑﻪ ﺑﺎ ﺣﺎﮐﻢ آﻧﺠﺎ ﻣّﺘﻔﻖ و در اﺳﺎس ﻗﻠﻌﻪداري ﻟﻮازم اﻫﺘﻤﺎم )‪ 109‬اﻟﻒ( ﺑﻪﺟﺎي آورده‪ «11» ،‬دﺳﺖ ﺗﻌّﺮض‬
‫اﯾﺸﭙﺨﺪر از داﻣﻦ ﻣﻄﻠﺐ ﮐﻮﺗﺎه ﻣﺎﻧﺪه‪ ،‬ﻣّﺪتﻫﺎي ﻣﺪﯾﺪ »‪ «12‬در ﻋﯿﻦ زﻣﺴﺘﺎن در ﺗﻀﯿﯿﻖ ﻣﺤﺼﻮرﯾﻦ ﮐﻮﺷﯿﺪه‪ ،‬ﺣﺴﯿﻦ ﻗﻠﯽ ﺧﺎن و ﻋﺴﮑﺮ‬
‫ﺧـﺎن ﻣﺮاﺗﺐ اﻫﺘﻤـﺎم ﻣﺤﺎﺻـﺮه ﮐﻔﺮه روس را ﺑﻪ ﻃﺮﯾﻖ واﻗﻊ »‪ «13‬ﻣﻌﺮوض رأي ﻧﺎﯾﺐ اﻟّﺴـ ﻠﻄﻨﻪ ﻋﺒﺎس ﻣﯿﺮزا داﺷـﺘﻪ‪ ،‬ﻃﺎﻟﺐ ﻣـﺪد و ﮐﻤﮏ‬
‫ﮔﺮدﯾﺪﻧﺪ‪«14» .‬‬
‫ﻧـﺎﯾﺐ اﻟـّﺴ ﻠﻄﻨﻪ ﺑﻪ ﺗﻮّﻫﻢ اﯾﻨﮑﻪ ﻣﺒﺎدا ﺑﺎدﮐﻮﺑﻪ »‪ «15‬از دﺳﺖ ﺑﺮود و ﺳـﺮﺣّﺪ دﺷﺖ و ﮔﺮﺟﺴـﺘﺎن از ﺗﺼـّﺮف ﻣﻨﺴﻮﺑﺎن ﺷﻮﮐﺖ ﺟﺎوﯾـﺪ ﺑﻨﯿﺎن‬
‫ﺑﯿﺮون رود‪ ،‬در ﻋﯿﻦ ﺑﺮودت ﻫـﻮا ﮐﻪ ﺧﻮن »‪ «16‬در ﻋﺮوق ﻣﺮد ﻣﻨﺠﻤـﺪ ﻣﯽﮔﺸﺖ و از ﮐﺜﺮت ﺑﺮف ﮐﻮه و دﺷﺖ ﯾﮑﺴـﺎن ﻣﯽﻧﻤﻮد‪«17» ،‬‬
‫ﻓﻮﺟﯽ از ﻏﺎزﯾﺎن را ﮐﻪ ﻫﺮﯾﮏ از دم ﺷﻤﺸﯿﺮﺷﺎن ﺧﻮن ﺧﺼﻢ روان »‪ «18‬و از ﺑﯿﻢ ﺻﻤﺼﺎم ﺧﻮن آﺷﺎﻣﺸﺎن ﻧﻬﻨﮓ در ﻗﻌﺮ‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﻐﺮور ﺑﺪﻣﺴﺖ‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪ :‬ﻧﻨﮓ و ﻋﺎر‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪ :‬ﻧﻬﺎده‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪ :‬داده‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪ :‬ﻧﻤﯽﮐﺮد‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪ :‬ﭼﻮن ﻗﺒﻠﺰﯾﻦ‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﻠﮏ‪ :‬ﺣﺴﻨﻘﻠﯿﺨﺎن‪ .‬ﻣﺞ‪ :‬ﺣﺴﻨﻘﻠﯽ ﺧﺎن ﺑﺎﮐﻮﺑﻪ‪.‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 291‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫)‪ .(8‬ﻣﻠﮏ‪ :‬ﭘﺎدﺷﺎ‪.‬‬
‫)‪ .(9‬ﻣﻠﮏ‪ :‬ﭘﯿﺎده‪.‬‬
‫)‪ .(10‬ﻣﺞ‪ :‬ﺣﺴﻨﻘﻠﯽ ﺧﺎن‪.‬‬
‫)‪ .(11‬ﻣﺞ‪ :‬اﻫﺘﻤﺎم را ﺑﻪﺟﺎ آورﻧﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(12‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﻤﺘﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(13‬ﻣﺞ‪ :‬ﺷﺘﯽ‪.‬‬
‫)‪ .(14‬ﻣﺞ‪ :‬ﮔﺮدﯾﺪهاﻧﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(15‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﺎﮐﻮﺑﻪ‪ .‬ﺑﻌﺪ از آن ﺟﺎي ﺧﺎﻟﯽ ﻫﺴﺖ‪.‬‬
‫)‪ .(16‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﻨﯿﺎن ﺧﺎﻟﯽ ﺑﻤﺎﻧﺪ در ﻋﯿﻦ ﭼﻠﻪ ﮐﻪ ﺑﺮودت ﻫﻮا ﺧﻮن‪.‬‬
‫)‪ .(17‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﻮد‪.‬‬
‫)‪ .(18‬ﻣﺞ‪ :‬ﭼﮑﺎن‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪283 :‬‬
‫ﺑﺤﺮ ﻟﺮزان ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻪ ﺳـﺮداري ﺣﺴـﯿﻦ ﻗﻠﯽ ﺧـﺎن و ﭘﯿﺮ ﻗﻠﯽ ﺧﺎن ﻗﺎﺟﺎر‪ (139) ،‬ﻣـﺄﻣﻮر ﺑﻪ ﺑﺎدﮐﻮﺑﻪ و ﻣﻌﺎوﻧﺖ ﻣﺤﺼﻮرﯾﻦ آن دﯾﺎر و ﻣـﺪاﻓﻌﻪ‬
‫روﺳــﯿﻪ ﺧـﺬﻻن ﺷــﻌﺎر ﻧﻤﻮدﻧـﺪ‪ .‬از ﻧـﻮادر اﺗّﻔﺎﻗـﺎت‪ ،‬ﺳــﺮدار روس از ﺗﺴـﺨﯿﺮ ﺑـﺎدﮐﻮﺑﻪ ﻣـﺄﯾﻮس و ﮐـﺎم و ﻧﺎﮐـﺎم از دور ﻗﻠﻌـﻪ ﺑﺮﺧﺎﺳـﺘﻪ‪،‬‬
‫ﻣﺮﺣﻠﻪﭘﯿﻤـﺎي ﻃﺮﯾﻖ »‪ «1‬ادﺑـﺎر ﺑﻮد ﮐﻪ ﺑﯽﺧـﺒﺮ در آنﻃﺮف ﻣﻐـﺎن »‪ «2‬ﻟﺸـﮑﺮ اﺳـﻼم ﺑﺎ ﻋﺴﺎﮐﺮ »‪ «3‬ﻇﻼـم ﻣﺼـﺎدف و ﻧﺎﯾﺮه ﻗﺘﺎل و ﺟـﺪال‬
‫اﺷـﺘﻌﺎل ﯾﺎﻓﺘﻪ‪ ،‬ﺑﺎ اﯾﻨﮑﻪ ﻫﺮدو ﻟﺸـﮑﺮ از آﯾﯿﻦ ﺣﺰم دور اﻓﺘﺎده‪ ،‬ﺑﯽﻗﺎﻋﺪه راه ﻣﯽﭘﯿﻤﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻨﺎﺑﺮ ﺗﺒﺎﯾﻦ دﯾﻦ و ﻣﺬﻫﺐ و اﺧﺘﻼف ﻃﺮﯾﻘﻪ و »‪«4‬‬
‫ﻣﻠّﺖ ﭼﻨﺎن ﺣﺮب ﺻـﻌﺒﯽ اﺗﻔﺎق اﻓﺘﺎد ﮐﻪ ﻣﻌﺮﮐﻪآراي ﺳـﭙﻬﺮ ﺑـﺪان ﮔﻮﻧﻪ رزﻣﯽ ﻧﺪﯾـﺪه و ﺳـﭙﻬﺪار ﭼﺮخ اﺧﻀـﺮ ﭼﻨﺎن ﮔﯿﺮوداري ﻣﺸﺎﻫﺪه‬
‫ﻧﻨﻤﻮده‪ .‬ﺳـﺮﻫﺎي ﻣﺒـﺎرزان ﭼﻮن ﮔﻮي در ﻣﯿـﺪان ﮔﺮدان و ﺗﻦﻫـﺎي ﺑﻬـﺎدران در ﺧـﺎك و ﺧﻮن ﻏﻠﺘـﺎن‪ ،‬ﺗﻨﻮر ﺣﺮب ﭼﻨـﺎن ﺑﺮاﻓﺮوﺧﺖ ﮐﻪ‬
‫ﺧﺎروﺧﺎﺷـﺎك وﺟﻮد ﺑﻬـﺎدران ﯾﮑﺴـﺮ ﺑﺴﻮﺧﺖ‪ .‬درﯾـﺎي ﺧﻮن در ﻫﯿﺠﺎن و رود ارس دﯾﮕﺮ در ﻣﯿﺎن روان ﮔﺮدﯾـﺪ‪ .‬ﭼﻮن ﻫﻤﯿﺸﻪ ﻇﻔﺮ دو‬
‫اﺳـﺒﻪ ﭘﯿﺸﺮو ﺟﻨﻮد اﻗﺒﺎل و ﺧﺼﻢ ﺗﯿﺮهروز ﺑﺪاﺧﺘﺮ ﻗﺮﯾﻦ ﻧﮑﺎل و وﺑﺎل ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ‪ «5» ،‬از ﻗّﻮت اﺳﻼم و از ﻧﯿﺮوي »‪ «6‬ﭘﺎدﺷﺎه ﺳﮑﻨﺪر ﻏﻼم و‬
‫اﻣﺪاد ﺑﻮاﻃﻦ ﻗﺪﺳـﯽ‪ ،‬ﻣﻮاﻃﻦ اﺋﻤﻪ اﺛﻨﺎ ﻋﺸـﺮ‪ -‬ﻋﻠﯿﻬﻢ اﻟﺴﻼم‪ -‬ﺳﭙﺎه اﺳﻼم )‪ 109‬ب( ﺑﺮ ﻃﻐﺎت »‪ «7‬ﻇﻼـم ﻏﻠﺒﻪ ﻧﻤﻮده‪ ،‬ﺗﯿﻎ در اﯾﺸﺎن ﻧﻬﺎده‪،‬‬
‫ﺟﻤﻌﯽ ﮐﺜﯿﺮ و ﺟﻤﻌﯽ ﻏﻔﯿﺮ از آن ﮔﺮوه ﺷﺮﯾﺮ ﻃﻌﻤﻪ ﺷﻤﺸﯿﺮ ﻏﺎزﯾﺎن ﺷﯿﺮﮔﯿﺮ و اﺳﯿﺮ »‪ «8‬ﺳﺮﭘﻨﺠﻪ ﺗﻘﺪﯾﺮ ﺷﺪه‪ ،‬ﻟﻮاي ﺑﺨﺖ اﯾﺸﭙﺨﺪر )‪(140‬‬
‫ﻧﮕﻮﻧﺴـﺎر و در آن ﮔﯿﺮودار ﺑﻪ دﺳﺖ ﯾﮑﯽ از ﻣﺒﺎرزان ﺳـﭙﺎه ﻇﻔﺮ ﺷـﻌﺎر ﻋﻠﻒ ﺷﻤﺸـﯿﺮ آﺗﺸـﺒﺎر ﺷـﺪ‪ «9» .‬ﻋﻠﻢ اﻗﺒـﺎل ﮐﻔﺮه روس ﻧﮕـﻮن و‬
‫ﺳﺮدار آن ﮔﺮوه ﻏّﺪار ﺑﺎ ﺑﻌﻀـﯽ از ﻣﺸﺎﻫﯿﺮ اﯾﺸﺎن ﻏﺮﯾﻖ ﻟّﺠﻪ ﺧﻮن و ﺑﻘﯿﮥ اﻟّﺴـ ﯿﻒ ﻣﺠﺮوح و ﻣﺤﺰون ﺧﻮد را ﺑﻪ ﺗﻮﭘﺨﺎﻧﻪ ﮐﺸـﯿﺪه‪ ،‬آﻧﺠﺎ را‬
‫ﻣﺄﻣﻦ و ﺑﻪ ﻣﺪاﻓﻌﻪ ﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ و ﺟﻨﮓ ﮔﺮﯾﺰ ﺧﻮد را ﺑﻪ درﯾﺎ رﺳﺎﻧﯿﺪه‪ ،‬ﮐﺸﺘﯽﻧﺸـﯿﻦ ﺑﺤﺮ ادﺑﺎر و رﻫﻨﻮرد ﺳﺎﺣﻞ ﻓﺮار )‪ 110‬اﻟﻒ( ﮔﺮدﯾﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫اﺟﻨﺎد ﻇﻔﺮﻗﺮﯾﻦ ﺑﻪ ﺟﻤﻊآوري ﺳﺮ و اﺧﺘﺮﻣﻪ آن ﮔﺮوه ﺑﺪآﯾﯿﻦ‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪ :‬وادي‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﻐﺎن ﻗﺮﯾﺐ‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪ :‬ﻋﺴﮑﺮ‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪ :‬اﺧﺘﻼف ﻗﻮاﻋﺪ و ﻗﻮاﻧﯿﻦ‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪ :‬ﻧﯿﺮوي اﻗﺒﺎل‪.‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 292‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪ :‬ﻃﻐﺎة‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺞ‪ :‬اﺳﺮ‪.‬‬
‫)‪ .(9‬ﻣﺞ‪» :‬ﺷﺪ« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪284 :‬‬
‫ﭘﺮداﺧﺘﻪ‪ «1» ،‬ﺗﻤـﺎﻣﯽ آﻻـت و ادوات »‪ «2‬ﺣﺮب و ﺗﻮﭘﺨـﺎﻧﻪ اﯾﺸﺎن ﻧﺼـﯿﺐ »‪ «3‬ﻏﺎزﯾﺎن ﻧﺼـﺮت ﮐﺴﯿﺐ »‪ «4‬و ﻧﻌﺶ اﯾﺸــﭙﺨﺪر را از زﯾﺮ‬
‫ﭼﻨﺪﯾﻦ ﮐﺸﺘﻪﻫﺎ »‪ «5‬ﺑﯿﺮون آورده‪ ،‬ﺳﺮ آن ﺑﺪاﺧﺘﺮ »‪ «6‬و ﺧﺎﻣﺖ ﺳﯿﺮ را ﮐﻪ ﻫﻮاي »‪ «7‬ﺳﺮوري و ﺧﻮدﺳﺮي داﺷﺖ از ﭼﻨﺒﺮ ﮔﺮدﻧﯽ ﺑﻪ ﭼﻨﺒﺮ‬
‫ﻓﻠﮏ درﻧﻤﯽآﻣﺪ‪ ،‬ﺑﺮﯾﺪه و دﺳﺘﯽ ﮐﻪ در ﻣﻘﺎم درازدﺳﺘﯽ ﭼﺮخ ﺑﺮﯾﻦ را ﺑﻪ زﯾﺮدﺳﺘﯽ ﻣﯽﺧﻮاﻧﺪ اﻣﯿﺪﻫﺎي دراز را ﺑﻪ زﯾﺮ ﭘﺎ ﻧﻬﺎده‪ ،‬از ﻣﻠﮏ‬
‫ﺑﺪن ﮐﻪ در ﺣﻮزه اﺧﺘﯿﺎرش ﺑﻮد ﮐﻮﺗﺎه آﻣﺪ و ﺑﻪ ﺳﺰاي اﻋﻤﺎل ﺧﻮد ﺑﺮﺳﯿﺪ‪«8» .‬‬
‫اﻟﻘﺼﻪ‪ «9» ،‬ﺳـﺮ و دﺳﺖ ﭘﺮﺷـّﺮ و ﺷﻮر آن ﺑـﺪﻣﺴﺖ ﻣﻐﺮور را ﮔﺴـﯿﻞ درﮔـﺎه ﺟﻬﺎنﭘﻨﺎه و ﭘﺎدﺷﺎه ﻇّﻞ اﻟﻠّﻪ‪ «10» .‬دﺳﺖ آن ﺑـﺪﺑﺨﺖ را ﺑﻪ‬
‫ﺻﺤـﺎﺑﺖ ﻣﺮاد ﺣﺎﺻﻞ ﺑﯿﮏ ﻏﻼم اﻓﺸﺎر رواﻧﻪ ﻧﺰد ﺷﺎﻫﺰاده ﻧﺎﻣـﺪار ﻓﺮﻣﻮده‪ ،‬ﺣﺴﺐ اﻻﻣﺮ ﻗـﺪر ﻗـﺪر »‪ «11‬ﺷﺎﻫﺰاده واﻓﺮﺣﺸـﻤﺖ دﺳﺖ آن‬
‫ﺑﺪاﺧﺘﺮ را »‪ «12‬آوﯾﺰه دار ﻋﺒﺮت ﮐﺮدﻧﺪ »‪ «13‬ﺗﺎ ﺑﺮ ﻋﺎﻟﻤﯿﺎن ﻇﺎﻫﺮ و واﺿﺢ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﻫﺮﮐﺲ ﺑﻪ ﺣﻮاﺷـﯽ ﻣﻤﺎﻟﮏ اﺳﻼم ﺑﻨﺎي درازدﺳﺘﯽ‬
‫ﮔﺬارد »‪ ،«14‬ﺳـّﯿﺎّﻓﺎن ﺷﻮﮐﺖ ﻋﻠّﯿﻪ ﺳـﺰاﯾﺶ را اﯾﻦﭼﻨﯿﻦ در ﮐﻨﺎرش ﺧﻮاﻫﻨـﺪ ﻧﻬﺎد و ﺷـﺤﻨﻪ ﻗﻬﺮ ﮐﺎرﭘﺮدازان ﺳـﻠﻄﻨﺖ ﺑﻬّﯿﻪ داد ﻋﻤﻠﺶ را‬
‫ﭼﻨﯿﻦ ﺧﻮاﻫﻨﺪ داد‪ .‬ﻋﺰﯾﺰي درﯾﻦ ﺧﺼﻮص ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ‪«15» :‬‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬در ﺣﺎﺷﯿﻪ ﺳﻤﺖ ﭼﭗ ﺑﺮگ ‪ 172‬ﻧﺴﺨﻪ ﻣﺠﻠﺲ ﻣﻄﻠﺐ زﯾﺮ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫»ﻫﻮ اﻟّﻠﻪ ﺗﻌﺎﻟﯽ« ﮔﺰارش ﻗﺘﻞ اﯾﺸـﭙﺨﺪر ﭼﻨﯿﻦ ﻧﮕﺎرش ﯾﺎﻓﺖ ﮐﻪ آن ﻣﻐﺮور ﺑﺪﻣﺴﺖ در ﺣﺎﻟﺖ ﻣﺤﺎﺻـﺮه ﺑﺎدﮐﻮﺑﻪ ﺧﻮاﻫﺶ ﮐﺮد ﮐﻪ ﺣﺴﯿﻦ‬
‫ﻗﻠﯽ ﺧﺎن را ﭼﻮن ﺣﺎﮐﻢ ﻣﻼﻗﺎت ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ .‬ﺣﺴـﯿﻨﻘﻠﯽ ﺧﺎن ﺑﺎ ﭼﻨﺪ ﻧﻔﺮ از ﻣﺘﻬّﻮران ﻣﻮاﺿـﻌﻪ ﮐﺮده‪ ،‬ﮐﻤﺮ ﻗﺘﻞ آن ﺑﺪاﺧﺘﺮ را ﺑﺮ ﮐﻤﺮ ﺑﺴﺖ و ﺑﺎ‬
‫ارﺑـﺎب ﻣﻮاﺿـﻌﻪ ﺑﺮ ﺑـﺎزﮔﯿﺮ ﺟﻼـدت ﻧﺸﺴـﺘﻪ آن ﻣﺮدود ﻧﯿﺰ ﺑـﺎ ﻣﻮرودي از ﺧﻮاص ﺳـﺎﺧﺘﻪ و ﭘﺮداﺧﺘﻪ ﺑـﺎ ﮐﻤـﺎل ﺑﻄﺶ و ﻏﺮور ﺑﻪ ﻣﻼﻗﺎت‬
‫ﺣـﺎﮐﻢ ﺑﺎدﮐﻮﺑﻪ ﻓﺎﯾﺰ ﺷـﺪ‪ .‬رﺳـﯿﺪن ﻫﻤﺎن ﺑﻮد و ﺗﯿﺮ ﺟﺎنﻓﺮﺳﺎ ﺑﺮ ﺟﮕﺮ ﺧﻮردن ﻫﻤﺎن‪ .‬ﺑﻬﺎدري ]ﮐﻪ[ ﺑﻪ ﻗﺘﻞ آن ﺑـﺪﻣﺴﺖ ﻣﺒﺎدرت ﻧﻤﻮده ﺑﺎ‬
‫ﺷﻤﺸـﯿﺮ ﺧﻮﻧﺮﯾﺰ ﭘﺲ از زﺧﻢ ﮔﻠﻮﻟﻪ ﭘﯿﮑﺮ آن ﺷـﺮﯾﺮ را رﯾﺰرﯾﺰ ﻧﻤﻮده‪ ،‬ﺳـﺮ و دﺳﺖ و اﻋﻀﺎي آن ﺑﺪﻣﺴﺖ را ﺑﻪ درﺑﺎر ﭘﺎدﺷﺎﻫﯽ ﻓﺮﺳﺘﺎد و‬
‫ﺑﻘﯿﻪ روﺳـﯿﻪ ﻣﻨﻬﺰم در ﻋﺮض راه ﺑﻪ ﺳـﭙﺎه ﮐﯿﻨﻪ ﺧﻮاه ﭘﺎدﺷﺎﻫﯽ ﻣﺼﺎدف ﺷـﺪه ﻣﺼﺎف ﺣﺎد ﺷـﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﺗﺎرﯾـﺦ ﺷـﻬﺮ ذي ﺣﺠـﮥ اﻟﺤﺮام ‪1230‬‬
‫ﺗﺤﺮﯾﺮ ﺷﺪ‪ .‬راﻗﻤﻪ ﻣﺆﻟﻔﻪ‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪ :‬ﺗﻤﺎﻣﯽ اﺳﺒﺎب و آﻻت‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪ :‬ﮐﺴﯿﺐ‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪ :‬ﻧﺼﯿﺐ‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪ :‬ﻧﻌﺶﻫﺎ‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﺪاﺧﺘﺮ آن‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪ :‬ادﻋﺎي‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣـﺞ‪ :‬در ﻣﻘﺎم درازدﺳﺘﯽ ﻣﻤﺎﻟﮏ اﺳـﻼم ﯾـﺪ ﻃﻮﻻ داﺷﺖ از ﻣﻠﮏ ﺑـﺪﻧﺶ ﺟـﺪا ﻧﻤﻮده از زﺑﺮدﺳﺘﯽ زﯾﺮ ﭘﺎ ﮔﺬاﺷـﺘﻪ اﻣﯿﺪﻫﺎي دور و‬
‫دراز او را ﮐﻮﺗﺎه و از ﻣﺨﻤﺼﻪ آﺷﻮبﻃﻠﺒﯽ و از وﻟﻮﻟﻪ ﺟﻬﺎﻧﮕﯿﺮي ﻣﻮرد اﻧﺘﺒﺎه ﺳﺎﺧﺘﻨﺪ و‪.‬‬
‫)‪ .(9‬ﻣﺞ‪» :‬اﻟﻘﺼﻪ« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(10‬ﻣﺞ‪ :‬ﻇﻞ اﻟﻪ‪.‬‬
‫)‪ .(11‬ﻣﺞ‪» :‬ﻗﺪر ﻗﺪر« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 293‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫)‪ .(12‬ﻣﺞ‪» :‬را« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(13‬ﻣﺞ‪ :‬ﮔﺮدﯾﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(14‬ﻣﺞ‪ :‬ﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(15‬ﻣﺞ‪» :‬اﺳﺖ« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪ 285 :‬اي آﻧﮑﻪ ﺑﻪ ﺧﯿﻞ روﺳﯿﺎن ﻣﯿﺮ ﺷﺪيوز روس ﺑﻪ اﯾﺮان ﭘﯽ ﺗﺴﺨﯿﺮ ﺷﺪي‬
‫اﻋﻀﺎي ﺗﻮ ﺳﺮﺑﻪﺳﺮ ﺟﻬﺎن را ﺑﮕﺮﻓﺖﺣﻘﺎ ﮐﻪ ﭘﺲ از ﻣﺮگ ﺟﻬﺎﻧﮕﯿﺮ ﺷﺪي ﺑﻘّﯿﻪ روﺳﯿﻪ ﮐﻪ در ﮔﻨﺠﻪ و ﺗﻔﻠﯿﺲ ﺑﻪﺳﺮ ﻣﯽﺑﺮدﻧﺪ در ﺗﻨﮕﻨﺎي‬
‫ﻗﻼع »‪ «1‬و زواﯾﺎي ﻣﺄﻣﻦ ﺧﻮد ﺧﺰﯾـﺪه‪ ،‬ﮐﯿﻔّﯿﺖ ﻗﺘﻞ اﯾﺸـﭙﺨﺪر را ﺑﻪ ﭘﺎدﺷﺎه روس اﻋﻼم ﻧﻤﻮدﻧـﺪ »‪ «2‬و ﺳﺎﺣﺖ ﺷﯿﺮواﻧﺎت »‪ «3‬و درﺑﻨﺪ و‬
‫ﺑﺎدﮐﻮﺑﻪ از وﺟﻮد ﺿـﻼﻟﺖ آﻣﻮد آن ﮔﺮوه ﺧﺒﯿﺚ ﻣﺼـّﻔﺎ ﮔﺮدﯾﺪ و اﻵن ﮐﻪ ﺳـﯿﺰدﻫﻢ ﺷـﻬﺮ ﺻﻔﺮ اﻟﻤﻈﻔﺮ اﺳﺖ‪ ،‬اﻋﻼم آﺳﻤﺎن ﺧﺮام ﻧﺎﯾﺐ‬
‫اﻟّﺴﻠﻄﻨﻪ ﺑﻪ اﻧﺘﻈﺎم ﻣﻬﻤﺎت ﮔﺮﺟﺴﺘﺎن و ﻣﺮاﻗﺒﺖ ﺳﺎﮐﻨﯿﻦ و ﻗﺎﻃﻨﯿﻦ آن ﺳﺎﻣﺎن ﺳﺎﯾﻪاﻓﮑﻦ اﺳﺖ‪«4» .‬‬
‫ﮔﺴﯿﻞ اﺳﺒﺎن ﻧﺎدره ﻧﺎﻣﯽ از ﺟﺎﻧﺐ ﺷﺎﻫﺰاده ﮔﺮاﻣﯽ ﺑﻪ درﮔﺎه ﺟﻬﺎنﭘﻨﺎه اﻋﻠﯽﺣﻀﺮت ﺷﺎﻫﻨﺸﺎﻫﯽ‬
‫)‪ 110‬ب( ﭼﻮن ﻫﺮﺳـﺎل ﺷﺎﻫﺰاده ﺑﯽﻫﻤﺎل ﺑﻪ ﻗﺎﻋـﺪه و ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺴـﺘّﻤﺮه و دﺳـﺘﻮر و آﯾﯿﻦ ﻣﻌﻬﻮده‪ ،‬اﻓﺮاس ﺧﻮب و اﺟﯿﺎد ﻣﻤﺘﺎز »‪ «5‬ﮔﺮاﻣﯽ‬
‫ﭼﻪ از ﻧﻮع »‪ «6‬ﺧﺎﻧﻪزاد ﺑﺎ رﻋﻮﻧﺖ ﺧﻮشاﻧـﺪام »‪ «7‬ﻫـﺎﻣﻮنﻧﻮرد و ﭼﻪ از ﺟﻨﺲ ﺗﺮﮐﻤﺎﻧﯿﻪ ﻗﻮيﻫﯿﮑﻞ »‪ «8‬ﺗﻮاﻧﺎي ﺻﺤﺮاﭘﺮورد‪ ،‬از ﻫﺮﺟﺎ و‬
‫ﻫﺮاوﺑـﺎ ﮐﻪ ﻓﺮد ﮐﺎﻣﻞ آن را »‪ «9‬ﮔﻤﺎن ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ «10» ،‬ﺗﺤﺼـﯿﻞ و ﺑﻪ ﺟﻬﺖ ﭘﯿﺸﮑﺸﯽ ﻧﻮروز ﺑﻪ »‪ «11‬درﮔﺎه ﺟﻬﺎنﭘﻨﺎه ﭘﺎدﺷﺎﻫﯽ ﮔﺴﯿﻞ‬
‫»‪ «12‬ﻣﯽﻧﻤﻮدﻧـﺪ‪ .‬درﯾﻦ ﺳـﺎل دو ﺳـﺮ اﺳﺐ ﻧـﺎدر اﻟﻤﺜـﻞ ﮐﻪ ﻣﯽﺗـﻮان ﮔﻔﺖ ﻧﻈﯿﺮ آن در ﺟﻤﯿﻊ ﺟﻬـﺎن ﺻﻮرت اﻣﮑـﺎن ﻧﭙـﺬﯾﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد و از‬
‫ﺧﺎﻧﻪزادﻫـﺎي ﻣﺤّﻤـ ﺪ ﺧـﺎن ﻫﺰاره ﺑﻮد‪ ،‬ﭼﻮن ﺑﻪ ﻫﻤﻪ ﺟﻬﺖ اﻣﺘﯿﺎز داﺷﺖ »‪ ،«13‬ﻣﺤّﻤـ ﺪ ﺧـﺎن ﺑﯿﮕﻠﺮﺑﯿﮕﯽ از ﺣﺴﻦ ارادت و اﺻﺎﺑﺖ رأي‪،‬‬
‫»‪ «14‬اﺳﺒﺎن ﻣﺰﺑﻮر را‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪ :‬ﻗﻠﻌﻪ‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪ :‬ﻧﻤﻮدهاﻧﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪ :‬ﺷﺮواﻧﺎت‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪ :‬ﮔﺮﺟﺴﺘﺎن ﻣﻌﻄﻮف و ﻫﻤﮕﯽ ﻫﻤﺖ واﻻ ﻧﻬﻤﺘﺶ ﺑﻪ ﺗﺮﻓﯿﻪ ﺣﺎل ﺳﺎﮐﻨﯿﻦ و ﻗﺎﻃﻨﯿﻦ آن ﺳﺮﺣﺪات ﻣﺼﺮوف اﺳﺖ‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪ :‬و ﻗﺎﻧﻮن ﺳﻨﻮات ﭘﯿﺶ و ﺗﻮره و آﺋﯿﻦ ﺧﻮﯾﺶ اﺳﺐﻫﺎي ﺧﻮب ﻧﺎﻣﯽ و اﻓﺮاس دﻟﺒﻨﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪» :‬ﻧﻮع« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪ :‬ﺧﻮشاﻧﺪام ﺷﮑﯿﻞ‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺞ‪ :‬از ﺗﺮﮐﻤﺎﻧﯽ ﻗﻮياﻧﺪام‪.‬‬
‫)‪ .(9‬ﻣﺞ‪» :‬ﻓﺮد ﮐﺎﻣﻞ آن را« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(10‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﯽﺑﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(11‬ﻣﺞ‪ :‬ﻧﻮروزي اﻧﻔﺎذ‪.‬‬
‫)‪ .(12‬ﻣﺞ‪» :‬ﮔﺴﯿﻞ« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(13‬ﻣـﺞ‪ :‬ﻧﺎدرهاي ﮐﻪ در ﮐﻞ آﻓﺎق ﺑﻪ ﻫﻢ ﻧﻤﯽرﺳـﺪ از ﺧﺎﻧﻪزادﻫﺎي ]ﻣﺘﻦ‪ :‬ﺧﺎﻧﺰادﻫﺎي[ ﻣﺤّﻤـ ﺪ ﺧﺎن ﺑﯿﮕﻠﺮ ﺑﯿﮕﯽ ﻫﺰاره ﺑﻪ ﻋﻤﻞ آﻣـﺪه‬
‫ﭼﻮن در ﻫﯿﭻ ﻗﺮن ﻣﺜﻞ اﯾﻦ دو اﺳﺐ ﭼﺸﻢ روزﮔﺎر ﻧﺪﯾﺪه ﺑﻮد‪.‬‬
‫)‪ .(14‬از اﺻﺎﺑﺖ راي و ﺣﺴﻦ اﺧﻼص‪.‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 294‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪286 :‬‬
‫ﺑﻪ رﺳﻢ »‪ «1‬ﭘﯿﺸﮑﺶ اﻧﻔﺎذ درﺑﺎر ﻓﻠﮏﻣﺪار ﺷﺎﻫﺰاده ﺟﻢ ﻣﻘﺪار »‪ «2‬ﻧﻤﻮده‪ ،‬ﻣﻮرد ﺗﺤﺴﯿﻦ و ﺳﺰاوار آﻓﺮﯾﻦ ﮔﺸﺘﻪ‪ ،‬ﺑﻪ اﻧﻌﺎم دو ﻫﺰار ﺗﻮﻣﺎن‬
‫ﻋﺮاﻗﯽ و دو دﺳـﺖ ﺧﻠﻌﺖ آﻓﺘـﺎب ﻃﻠﻌﺖ »‪ «3‬ﺳـﺮاﻓﺮازي ﯾـﺎﻓﺖ‪ .‬در اواﻧﯽ ﮐﻪ ﻣﻮاﮐﺐ ﻇﻔﺮ ﻣﺄﻧﻮس از ﻓﺘـﺢ ﮐﻔﺮه روس ﻧﻬﻀﺖ ﺑﻪ ﻣﺴـﺘﻘﺮ‬
‫ﺧﻼﻓﺖ »‪ «4‬ﻓﺮﻣﻮده ﺑﻮدﻧـﺪ‪ ،‬ﯾﮑﯽ از آن دو اﺳﺐ را »‪ «5‬ﮐﻪ ﻫﺮدو ﺳـﺮ ﺧﻨﮓ ﻗﻮيﻫﯿﮑﻞ ﺧﻮشرﻧﮓ ﺻﺒﺎ رﻓﺘﺎر ﺛﻌﺒﺎن آﻫﻨﮓ ﺑﻮدﻧﺪ ﮐﻪ‬
‫ﻓﯽ اﻟﺤﻘﯿﻘﻪ ﺛـﺎﻟﺚ آﻧﻬﺎ‪ ،‬اﮔﺮ ﻓﺮﺿﺎ وﺟﻮد داﺷـﺘﻪ‪ ،‬از ﻗﺒﯿﻞ وﺟﻮد ﻋﻨﻘﺎ ﺧﻮاﻫـﺪ ﺑﻮد‪ ،‬ﻣﺼـﺤﻮب ﻣﺤّﻤـ ﺪ ﺧﺎن ﻧﺴﻘﭽﯽﺑﺎﺷـﯽ »‪ «6‬اﻧﻔﺎذ درﺑﺎر‬
‫ﺷﺎﻫﻨﺸﺎﻫﯽ ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪ «7» .‬ﻣﻦ ﺟﻤﯿﻊ اﻟﺠﻬﺎت ﻣﻄﺒﻮع ﻃﺒﻊ ﻣﺸﮑﻞﭘﺴـﻨﺪ ﭘﺎدﺷﺎﻫﯽ آﻣـﺪ »‪ «8‬و ﻣﺤّﻤـ ﺪ ﺧـﺎن ﺑﻪ ﻣﮑﺎرم ﭘﺎدﺷﺎﻫﯽ ﺟﻢ ﺟﺎه »‪«9‬‬
‫اﺧﺘﺼﺎص ﯾﺎﻓﺘﻪ‪ ،‬ﺑﺎ ﺣﺼﻮل ﮐﺎم و ﻧﯿﻞ ﻣﺮام ﻣﺮاﺟﻌﺖ ﺑﻪ رﮐﺎب ﻧﺼـﺮت ﻓﺮﺟﺎم ﺷﺎﻫﺰاده ﻓﻠﮏ اﺣﺘﺸﺎم ﻧﻤﻮده‪ ،‬در ﺑﯿﺴﺖ و ﭼﻬﺎرم ﺷﻬﺮ ذي‬
‫ﻗﻌـﺪه ﺟﺒﻬﻪ ﻣﺮاد ﺑﻪ ﺧـﺎك آﺳـﺘﺎن ﻣﺮّوتﻧﺸﺎن اﺷـﺮف ﺳﻮده‪ ،‬ﮐﯿﻔّﯿﺖ ﺧﻮﺷـﻨﻮدي و رﺿﺎﻣﻨـﺪي ﭘﺎدﺷﺎه ﻋﺎﻟﻢ »‪ «10‬ﭘﻨﺎه را از ﭘﺴـﻨﺪ اﺳﺐ‬
‫ﻣﺰﺑﻮر و ﻣﻘﺒﻮﻟﯽ ﻃﺒﻊ ﻣﺒـﺎرك ﻣﻌﺮوض داﺷـﺘﻪ »‪ ،«11‬ﻣﻮرد ﻧﻮازش »‪ «12‬ﮔﺮدﯾـﺪ و ﺑﻪ ﺟﻬﺖ اﺑﻼغ ﭘﯿﺸﮑﺸـﯽ »‪ «13‬اﯾﻦ ﺳﺎل ﻣﺤّﻤـ ﺪ رﺑﯿﻊ‬
‫ﺧﺎن ﻗﻮر ﯾﺴﺎولﺑﺎﺷـﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻗـﺪﻣﺖ ﺧـﺪﻣﺖ از ﻫﻤﮕﻨﺎن رﺗﺒﻪ ﺑﺮﺗﺮي داﺷﺖ‪ ،‬ﻣﺄﻣﻮر ﺷﺪه‪ 111) ،‬اﻟﻒ( ﺑﺎ »‪ «14‬ده ﺳـﺮ اﺳﺐ راﻫﻮار ﺻﺒﺎ‬
‫رﻓﺘـﺎر ﮐﻪ ﻫﺮﮐـﺪام ﺑﻪ ﺧﻮﺑﯽ ﺑﯽﻧﻈﯿﺮ »‪ «15‬و ﻣﺸـﻬﻮر ﻋﺎﻟﻢ ﺑﻮدﻧـﺪ‪ ،‬در دوّﯾﻢ ﺷـﻬﺮ ذي ﺣﺠـﮥ اﻟﺤﺮام ‪ «16» 1220‬ﻣـﺄﻣﻮر ﺑﻪ درﺑﺎر ﭘﺎدﺷﺎه‬
‫ﮔﺮدون ﻏﻼم ﮔﺮدﯾﺪ‪«17» .‬‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﺮ ﺳﺒﯿﻞ‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪ :‬درﺑﺎر ﻣﮑﺮﻣﺖ اﺧﺘﺼﺎص ﺷﺎﻫﺰاده ﻓﻠﮏﻣﻘﺪار‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪ :‬ﺧﻠﻌﺖ ﻓﺎﺧﺮ‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪ :‬ﺳﻠﻄﻨﺖ‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪» :‬را« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣـﺞ‪ :‬ﺳـﺮﺧﻨﮓ ﺧﻮشرﻧﮓ ﻗﻮيﻫﯿﮑﻞ ﻧﺎزكاﻧﺪام ﺧﻮشﺳـﯿﻤﺎي ﺑﺎ رﻋﻮﻧﺖ و ﻃﻨﺎزي ﺑﻮدﻧﺪ ﮐﻪ ﺛﺎﻟﺚ ﻧﺪاﺷـﺘﻨﺪ ﺑﻪ ﺻـﺤﺎﺑﺖ ﻣﺤّﻤﺪ‬
‫ﺧﺎن ﻧﺴﻘﭽﯽﺑﺎﺷﯽ ﺑﻪ رﺳﻢ ﭘﯿﺸﮑﺶ‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪ :‬ﻧﻤﻮده ﮐﻪ‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺞ‪ :‬ﺷﺎﻫﻨﺸﺎﻫﯽ ﺷﺪه‪ ،‬آن اﺳﺐ ﻧﺎدره ﺑﯽﻧﻈﯿﺮ در ﻋﺮاق ﺿﺮب اﻟﻤﺜﻞ و ﻣﻘﺒﻮل ﺑﺮﻧﺎ و ﭘﯿﺮ ﮐﺮده‪.‬‬
‫)‪ .(9‬ﻣﺞ‪» :‬ﺟﻢ ﺟﺎه« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(10‬ﻣﺞ‪ :‬ﻋﺎﻟﻤﯿﺎن‪.‬‬
‫)‪ .(11‬ﻣﺞ‪ :‬از ﮔﺴﯿﻞ اﺳﺐ ﻧﺎدره ﻋﺮض ﻧﻤﻮده‪.‬‬
‫)‪ .(12‬ﻣﺞ‪ :‬ﻧﻮازﺷﺎت‪.‬‬
‫)‪ .(13‬ﻣﺞ‪ :‬ﭘﯿﺸﮑﺶ ﻧﻮروزي‪.‬‬
‫)‪ .(14‬ﻣﺞ‪» :‬ﺑﺎ« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(15‬ﻣﺞ‪ :‬ﻧﻈﯿﺮ ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(16‬ﻣﺞ‪ :‬ذﯾﺤﺠﻪ اﻟﺤﺮام ‪.1220‬‬
‫)‪ .(17‬ﻣﺞ‪ :‬ﮔﺮدﯾﺪه‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪287 :‬‬
‫از ﻧﻮادر اﺗّﻔﺎﻗـﺎت‪ ،‬ﺷﺐ ﭘﻨﺞﺷـﻨﺒﻪ ﻏﺮه ﺷـﻬﺮ ﻣﺰﺑﻮر ﮐﻪ ﺳﻪ ﭼﻬـﺎر روز ﺑﻌـﺪ از اﻧﻘﻀـﺎي ﭼﻠﻪ ﮐﻮﭼﮏ زﻣﺴـﺘﺎن ﺑﻮد و روزش ﻫﻮا اﻋﺘـﺪاﻟﯽ‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 295‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫داﺷﺖ »‪ «1‬اﯾﻦﻗﺪر ﺑﺮف آﻣﺪ ﮐﻪ ﮐﻮه و ﺻـﺤﺮا ﺳـﻤﺖ ﺗﺴﺎوي ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﻪ‪ ،‬روي زﻣﯿﻦ ﺳـﯿﻤﺎبﮔﻮن ﮔﺮدﯾﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﺟﻬﺖ ﻣﻮاﻧﻊ ﮐﺜﺮت ﺑﺮف و‬
‫ﺑﺮودت ﻫﻮا دو ﺳﻪ روزي رﻓﺘﻦ او در ﻋﻘﺪه ﺗﻌﻮﯾﻖ و ﺗﺄﺧﯿﺮ اﻓﺘﺎده‪ ،‬ﺑﺎﻻﺧﺮه ﺑﻪ ﻣﻈّﻨﻪ اﯾﻨﮑﻪ ﻣﺒﺎدا در اّﯾﺎم ﻋﯿﺪ ﺳـﻌﯿﺪ از ﮔﺬراﻧﯿﺪن ﭘﯿﺸـﮑﺶ‬
‫ﺑﻪ ﻣﻮﻗﻊ و ﻣﺤﻞ ﺷـﺮفاﻧﺪوز ﺑﺴﺎط ﻋﺎﻃﻔﺖ ﺳـﻠﻄﺎﻧﯽ ﻧﺸﻮد‪ ،‬ﻟﻬﺬا از ﻣﺼﺪر ﺣﮑﻤﺮاﻧﯽ اﻣﺮ ﻗﻀﺎ ﻣﺒﺎﻧﯽ ﺻﺎدر ﮔﺮدﯾﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻗﺪر ﯾﮏ ﺻـﺪ‬
‫ﻧﻔﺮ ﭘﯿﺎده ﻗﻄﻊ ﻣﻔﺎوز و ﻣﺴﺎﻟﮏ ﻧﻤﻮده‪ ،‬راه را ﻣﯿﺴﻮر اﻟﻌﺒﻮر ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ »‪ «2‬و اﻣﺘﺜﺎﻻ ﻻﻣﺮه اﻻﻋﻠﯽ‪ ،‬روز دوﯾﻢ را ﺗﻮّﻗﻒ و روز ﺷﻨﺒﻪ‪ ،‬ﻧﻬﻢ ﺷﻬﺮ‬
‫ﻣﺰﺑﻮر‪ ،‬ﻣﺘﻮﮐﻼـ ﻋﻠﯽ اﻟﻠّﻪ‪ ،‬ﻋـﺎزم درﺑـﺎر ﭘﺎدﺷﺎه »‪ «3‬ﻣﻨﺼﻮر ﺷـﺪه‪ ،‬از ارض اﻗـﺪس ﻋﺎزم ﻣﻘﺼـﺪ »‪ «4‬ﮔﺮدﯾﺪﻧـﺪ و از ﻧﺘﺎﯾـﺞ اﻗﺒﺎل ﺷﺎﻫﺰاده‬
‫ﺑﯽﻫﻤﺎل ﻣﺰاج ﻫﻮا ﭼﻮن ﺳﯿﻤﺎي ﻣﻬﻮﺷﺎن »‪ «5‬ﺷـﮑﻔﺘﻪ و ﺧﻨـﺪان و ﻋﺎرض آﻓﺘﺎب ﺟﻬﺎﻧﺘﺎب ﮐﻪ در ﻧﻘﺎب اﺑﺮ ﻣﺨﺘﻔﯽ و ﭘﻨﻬﺎن ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﯽﭘﺮده‬
‫ﭼﻬﺮهﻧﻤﺎي ﺟﻬﺎﻧﯿﺎن ﮔﺮدﯾﺪ »‪.«6‬‬
‫و ﻫﻢ درﯾﻦ ﺳـﺎل در اواﺧﺮ ﺛﻮر »‪ «7‬ﮐﻪ ﻣـﺎﻫﭽﻪ راﯾﺖ اژدﻫﺎﭘﯿﮑﺮ ﮐﻪ »‪ «8‬ﺑﻪ ﻋﺰم ﮔﻮﺷـﻤﺎل ﺗّﮑﻪ ﺿـﻼﻟﺖ ﺳﯿﺮ از ﻣﺴﺘﻘّﺮ ﺟﻼﻟﺖ ﺑﻪ ﺳﻤﺖ‬
‫دﺷﺖ ﺷـﻘﻪﮔﺸﺎ ﮔﺮدﯾﺪ‪ ،‬ﺣﺮارت ﻫﻮا ﺑﻪ ﻧﻮﻋﯽ ﺑﻮد ﮐﻪ ﺷـﯿﺮ ﻓﻠﮏ »‪ «9‬ﭼﻮن ﻣﺎﻫﯽ در ﺗﺎﺑﻪ اﺿـﻄﺮاب ﻣﯽﺗﭙﯿﺪ »‪ «10‬و ﮔـﺎو زﻣﯿﻦ از ﺗﺎﺑﺶ‬
‫آﻓﺘﺎب ﻣﺎﻫﯽآﺳﺎ در درﯾﺎي ﻋﺮق ﻏﺮق »‪ «11‬ﻣﯽﮔﺮدﯾﺪ‪ .‬ﻫﺮﺳﺤﺮ ﮐﻪ ﻣﺸﻌﻞ ﻣﻬﺮ از ﺗﻨﻮر ﻣﺸﺮق ﭼﻬﺮه ﻣﯽاﻓﺮوﺧﺖ‪ ،‬ﮐﻮه و ﺻﺤﺮا را ﯾﮑﺴﺮ‬
‫از ﺷﻌﻠﻪ ﺑﺮقآﺳﺎ »‪ «12‬ﻣﯽﺳﻮﺧﺖ و ﻫﺮﮐﻪ را اﯾﻦ اﺣﻮال ﻣﺸﺎﻫـﺪه ﻣﯽﮔﺮدﯾﺪ »‪ ،«13‬ﮐﺒﻮﺗﺮوار در دام اﺿـﻄﺮاب ﺑﻮد ﮐﻪ ﺑﺎ ﭼﻨﯿﻦ ﺣﺮارت‬
‫ﻫﻮا و ﺗﺎﺑﺶ ﺧﻮرﺷﯿﺪ »‪ «14‬ﮐﺎر ﻟﺸﮑﺮ ﺑﻪ ﮐﺠﺎ‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪ :‬ﮐﻮﭼﮏ و روزش ﻫﻮاي ﻣﻼﯾﻢ ﮔﺮم ﺑﺴﯿﺎر ﺧﻮب ﺑﻮد‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪ :‬راه را ﻃﯽ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪ :‬ﭘﺎدﺷﺎه ﻣﻮﯾﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪ :‬راه‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪ :‬دﻟﺒﺮان‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﻮد ﻇﺎﻫﺮ و ﻧﻤﺎﯾﺎن ﮔﺮدﯾﺪ‪ ،‬ﭼﻬﺮه ﻫﻮا ﺑﺮاﻓﺮوﺧﺘﻪ زﻣﯿﻦ ﺧﺮم ﮔﺸﺖ‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﻠﮏ‪» :‬ﺛﻮر« ﻧﺪارد‪ .‬ﺟﺎي آن ﺧﺎﻟﯽ اﺳﺖ‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺞ‪» :‬ﮐﻪ« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(9‬ﻣﺞ‪ :‬از ﺣﺪت ﮔﺮﻣﯽ‪.‬‬
‫)‪ .(10‬ﻣﺘﻦ‪ :‬ﻣﯽﻃﭙﯿﺪ‪) .‬ﻫﻤﻪﺟﺎ(‬
‫)‪ .(11‬ﻣﺞ‪ :‬آﻓﺘﺎب ﻏﺮق ﻋﺮق‪.‬‬
‫)‪ .(12‬ﻣﺞ‪ :‬ﺻﺤﺮا ﯾﮑﺴﺮه از ﺗﺄﺛﯿﺮ ﺣﺮارت آن‪.‬‬
‫)‪ .(13‬ﻣﺞ‪ :‬ﻫﺮﮐﺲ ﻣﺸﺎﻫﺪه اﯾﻦ اﺣﻮال ﻣﯽﻧﻤﻮد‪.‬‬
‫)‪ .(14‬ﻣﺞ‪ :‬ﭼﻨﯿﻦ ﮔﺮﻣﯽ ﻫﻮا و ﺣﺪت ﺧﻮرﺷﯿﺪ ﺟﻬﺎنآرا‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪288 :‬‬
‫ﺧﻮاﻫﺪ رﺳـﯿﺪ‪ «1» .‬از ﻧﺘﺎﯾـﺞ ﺑﺨـﺖ ﺑﻠﻨـﺪ و آﺛـﺎر اﻗﺒـﺎل ﺳـﻌﺎدتﭘﯿﻮﻧﺪ ﺷـﺎﻫﺰاده ﻇﻔﺮﻣﻨـﺪ‪ «2» ،‬در ﻫﻤـــﺎن روز )‪ 111‬ب( از »‪ «3‬ارض‬
‫ﺳﻌﺎدتاﻧﺪوز راﯾﺖ ﻧﺼـﺮت ﭘﯿﺮا »‪ «4‬ﺑﻪ ﻋﺰم دﺷﺖ ﭘﺮﭼﻢﮔﺸﺎ ﮐﺮدﻧـﺪ‪ «5» .‬ﻣﺰاج ﻫﻮا ﻣﺎﻧﻨـﺪ دل اﻋﺪا »‪ «6‬ﺑﻪ ﻧﻮﻋﯽ ﻓﺴـﺮده ﮔﺸﺖ ﮐﻪ در‬
‫ﻣﻨﺰل اول ﺳﺤﺮﮔﺎﻫﺎن آب در ﻣﻄﺎرﻫﺎ ﯾﺦ ﺑﺴﺖ »‪ «7‬و ﺑﻪ ﻧﻬﺠﯽ »‪ «8‬ﺳﺮﻣﺎ دﺳﺖ ﺗﻄﺎول ﮔﺸﻮد ﮐﻪ ﻣﺘﺎع ﺧﻮف و اﺿﻄﺮاب »‪ «9‬ﮔﺮﻣﺎ را از‬
‫دﻟﻬﺎ رﺑﻮد‪.‬‬
‫در ﭼﻤﻦ ﺳﻨﮓ ﺑﺴﺖ ﮐﻪ اول ﻣﻨﺰل ﺟﻨﻮد ﻇﻔﺮ ﭘﯿﻮﺳﺖ ﺑﻮد‪ ،‬آﺛﺎر ﻓﺘﺢ و ﻋﻼﻣﺎت ﻓﯿﺮوزي »‪ «10‬از ﻧﺎﺻﯿﻪ اﺣﻮال روزﮔﺎر ﻻﯾﺢ و ﻧﻤﻮدار و‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 296‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫ﻧﺸﺎﻧﻪ ﻧﺼﺮت و اﻣﺎرات ﺑﻬﺮوزي از ﺑﺸﺮه اﻓﻌﺎل ﺛﻮاﺑﺖ و »‪ «11‬ﺳّﯿﺎر واﺿﺢ و آﺷﮑﺎر ﮔﺮدﯾﺪ‪ «12» .‬ﻋﺎرﻓﺎن ﻋﺎﻗﻞ و ﻋﺎﻗﻼن ﺑﯿﺪاردل آن را‬
‫ﻣﻘّﺪﻣﻪ ﻧﺼﺮت »‪ «13‬و ﻇﻔﺮ داﻧﺴـﺘﻪ‪ ،‬ﺣﻤـﻞ ﺑﺮ ﻧﯿﺮوي اﻗﺒـﺎل و ﻗّﻮت ﮐـﺎر ﻧﻤﻮدﻧـﺪ‪ .‬ﺷﺎﻫﺰاده ﮐﺎﻣﮑﺎر ﺑﻪ اراده ﺟﺰم و رأي »‪ «14‬درﺳﺖ در‬
‫ﻓﮑﺮ ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﮐﺎر اﻓﺘﺎدﻧﺪ‪ .‬از ﺣﺴﻦ اﺗّﻔﺎﻗﺎت‪ ،‬در آن ﺳﻔﺮ از دمﺳﺮدي و ﺑﺮودت ﻫﻮا ﭼﻬﺮه ﻣﻄﻠﻮب آﻓﺘﺎب ﻣﺮﻏﻮبﺗﺮ از ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻪروﯾﺎن‬
‫ﺧﻮرﺷـﯿﺪ اﺣﺘﺠـﺎب ﺑﻮد و اﺣـﺪي در ﻣـّﺪت ﻣﺴـﺎﻓﺮت از ﮔﺮﻣﯽ ﻣﻬﺮ ﻣﺘﻨﻔﺮ ﻧﺸـﺪ و آﻓﺮﯾـﺪه را ﻣﺠـﺎورت ﺧﻮرﺷـﯿﺪ در آن ﻋﺮض ﻋﺮﯾﺾ‬
‫ﻣﺘﻀّﺮر ﻧﺴﺎﺧﺖ »‪ «15‬ﺗﺎ ﺑﻪ ﺳـﻌﺎدت و اﻗﺒﺎل در ﮐﻨﻒ ﺣﻤﺎﯾﺖ اﯾﺰد ذو اﻟﺠﻼل و ﻇّﻞ ﻋﺎﻃﻔﺖ ﺷﺎﻫﺰاده ﺑﻠﻨـﺪاﻗﺒﺎل ﺳﺎﺣﺖ ارض ﺧﻠـﺪ ﻣﺜﺎل‬
‫ﻣﺤﻞ اﻗﺎﻣﺖ ﻋﺴﺎﮐﺮ ﻇﻔﺮ ﻣﺂل ﮔﺮدﯾﺪ و آن ﺳﻔﺮ ﺑﻪ ﺧﯿﺮ و ﻋﺎﻓﯿﺖ »‪ «16‬ﺑﻪ ﺳﺮ رﺳﯿﺪ‪.‬‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﻨﺠﺮ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪ :‬ﻇﻔﺮﭘﯿﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪ :‬ﮐﻪ از‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪ :‬راﯾﺖ ﻇﻔﺮ ﭘﯿﺮا‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪ :‬ﮔﺸﺖ‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪ :‬ﭼﻮن دل ﺗّﮑﻪ‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﻄﺎره ﻣﻨﺠﻤﺪ ﺷﺪه‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﻪ ﻧﻮﻋﯽ‪.‬‬
‫)‪ .(9‬ﻣﺞ‪ :‬ﺧﻮف و دﻫﺸﺖ‪.‬‬
‫)‪ .(10‬ﻣﺞ‪ :‬ﻇﻔﺮ‪.‬‬
‫)‪ .(11‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﺸﺮه اﺣﻮال ﮐﻮاﮐﺐ‪.‬‬
‫)‪ .(12‬ﻣﺞ‪ :‬ﮔﺮدﯾﺪه‪.‬‬
‫)‪ .(13‬ﻣﺞ‪ :‬ﻓﺘﺢ‪.‬‬
‫)‪ .(14‬ﻣﺞ‪ :‬ﻗﻮت ﮐﺎر ﺷﺎﻫﺰاده ﺑﯽﻫﻤﺎل ﻧﻤﻮده ﺑﻪ اﻣﻞ ﻓﺼﯿﺢ و ﻋﺰم‪.‬‬
‫)‪ .(15‬ﻣﺞ‪ :‬در آن ﺳـﻔﺮ از ﺑﺮودت ﻫﻮا و ﺳـﺮدي آن ﻫﻤﯿﺸﻪ ﭼﻬﺮه آﻓﺘﺎب ﻣﻄﻠﻮب و دﯾﺪن ﺧﻮرﺷـﯿﺪ و ﻣﺼﺎﺣﺒﺖ او ﻣﻨﺘﻬﺎي ﻣﻘﺼﻮد ﺑﻮده‬
‫اﺣﺪي از ﺣﺪت آن ﻣﺘﻀﺮر و ﻣﺘﻨﻔﺮ ﻧﮕﺸﺖ و ﻃﺒﻊ ﻫﯿﭻ آﻓﺮﯾﺪه ازو ﻣﻨﺰﺟﺮ ﻧﺸﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(16‬ﻣﺞ‪ :‬ﻋﺎﻗﺒﺖ آن ﺳﻔﺮ ﺧﺠﺴﺘﻪاﺛﺮ ﺑﻪ ﺧﯿﺮ و ﺧﻮﺷﯽ‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪289 :‬‬
‫ﻣﻘّﺮر ﺷﺪن ﺣﮑﻮﻣﺖ ارض ﻓﯿﺾﻧﺸﺎن و ﻣﺤﺎل »‪ «1‬ﺳﺮ وﻻﯾﺖ و ﭼﻨﺎران ﺑﻪ ﻣﺤّﻤﺪ ﺻﺎدق ﺧﺎن‬
‫ﭼﻮن ﻫﻤﯿﺸﻪ اوﻗﺎت »‪ «2‬ﺣﻘﻮق ﺧﺪﻣﺘﮕﺰاري ﺟﺎنﻧﺜﺎران ﻗﺪﯾﻢ و ﭼﺎﮐﺮان ﺑﺮ »‪ «3‬ﺟﺎده ﻋﺒﻮدﯾﺖ ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ ﻣﻨﻈﻮر ﻧﻈﺮ اﻧﻮر »‪ «4‬واﻻ و ﻣﮑﻨﻮن‬
‫ﺿﻤﯿﺮ ﻣﻨﯿﺮ ﻣﻌﻠّﯽ ﻣﯽﺑﺎﺷـﺪ و ﺧﺪﻣﺖ ﻫﯿﭻ ﻓﺮدي از اﻓﺮاد »‪ «5‬را ﺿﺎﯾﻊ »‪ «6‬ﻧﻤﯽﮔﺬارﻧﺪ‪ .‬ﺻﺎدق ﺧﺎن ﺑﻪ »‪ «7‬ﺑﻌﻀﯽ ﺟﻬﺎت ﺑﻌﺪ از ﺗﺴﺨﯿﺮ‬
‫ارض ﻓﯿﺾ ﺳـﻤﺎت »‪ «8‬و ﺑﻪ ﻣﻘﺘﻀـﺎي ﮐﻤـﺎل داﻧﺶ و ﺑﯿﻨﺶ و ﺑﺰرﮔﯽ و ﺑﺰرگﻣﻨﺸـﯽ ﺷـﺎﻫﺰاده واﻻ ﺻـﻔﺎت از ﺧـﺪﻣﺖ ﻟﻠﮕﯽ ﻣﻌﺎف و‬
‫ازﯾﻦ ﻧﻌﻤﺖ ﻋﻈﻤﯽ ﻣﻬﺠﻮر و ﻣﺤﺮوم ﻣﺎﻧﺪه‪ ،‬در ﻏﺮه ﺷـﻬﺮ ﺟﻤﺎدي اﻻوﻟﯽ ‪ «9» ،1220‬ﺣﺴﺐ اﻻﺳﺘﺪﻋﺎ و درﺧﻮاﺳﺖ ﺣﺴﯿﻦ ﺧﺎن ﺳﺮدار‪،‬‬
‫)‪ 112‬اﻟﻒ( ﺑﻠﮑﻪ ﺑﺮاي ﺧﻮﯾﺶ »‪ «10‬ﻟﻄﻒ ﻋﺎﻟﻢ ﺷـﻤﻮل را ﺷﺎﻣﻞ ﺣﺎل او ﻓﺮﻣﻮده‪ ،‬او را ﺑﻪ ﺣﮑﻮﻣﺖ ارض اﻗﺪس ﺳﺮاﻓﺮاز و ﻣﺤّﻤﺪ ﮐﺎﻇﻢ‬
‫ﺑﯿـﮏ‪ ،‬ﺑﺮادر ﮐﻮﭼﮏﺗﺮ او را ﺑﻪ ﻧﯿﺎﺑﺖ ﭼﻨﺎران و ﺳـﺮ وﻻﯾﺖ )‪ (141‬ﮐﻪ ﺑﻬﺘﺮﯾﻦ ﻣﻮاﺿﻊ ﮐـﻞ ﻣﻤﻠﮑﺖ ﺧﺮاﺳﺎن اﺳﺖ‪ ،‬ﻋّﺰ اﻣﺘﯿﺎز ﺑﺨﺸـﯿﺪه‪،‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 297‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫ﭘﺎﯾﻪ ﻗﺪر و ﻣﻨﺰﻟﺖ او را ﺑﻪ اﻋﻠﯽ ﻣﺪارج ﮐﯿﻮان ﺑﺮاﻓﺮاﺷﺖ و ﻧﻘﺪ و ﺟﻨﺲ و ﻣﺪاﺧﻞ و ﻣﻨﺎﻓﻊ اﺧﻼﻣﺪ و ﻓﺮﯾﺰي )‪ (142‬ﮐﻪ از ﻣﻀﺎﻓﺎت ارض‬
‫اﻗﺪس اﺳﺖ ﺑﻪ ﺟﻬﺖ ﻣﺪد ﺧﺮج او از دﯾﻮان اﻋﻠﯽ ﻣﻤﻀـﯽ داﺷـﺘﻨﺪ و اﻟﯽ ﺣﺎل ﮐﻪ ﻫﻔﺘﻢ ﺷﻬﺮ ذي ﺣﺠﮥ اﻟﺤﺮام اﺳﺖ ﻣﻦ ﺣﯿﺚ اﻻﺳﺘﻘﻼل‬
‫ﺑﺮ وﺳـﺎده ﺣﮑـﻮﻣﺖ ﺗﮑﯿـﻪ داده‪ «11» ،‬از ﻣﺴــﺘﻨﺪات ﺣﮑﻤﺮاﻧﯽ ﻣﺤﻈـﻮظ و از ﻋﻨـﺎﯾﺖ اﺷـﺮف در ﻣﻌﺎﻧـﺪت »‪ «12‬ارﺑـﺎب ﻋﺮض ﻣﺤﻔﻮظ‬
‫ﻣ ﯽ ﺑ ﺎﺷ ﺪ ‪.‬‬
‫ﻫﻢ »‪ «13‬درﯾﻦ ﺳﺎل ﺑﻘﻌﻪ ﺧﻮاﺟﻪ رﺑﯿﻊ ﮐﻪ ﻣﺪتﻫﺎي ﻣﺪﯾﺪ ﺑﻪ ﺳـﺒﺐ ﻧﺎاﻣﻨﯽ ارض اﻗﺪس و ﻧﺰول ﻟﺸﮑﺮ و اﻗﺎﻣﺖ ﻣﺘﺮّددﯾﻦ‪ «14» ،‬ﺧﺮاب و‬
‫ﺑﺎﯾﺮ و ﺣﺼﺎر و ﺟﺪار آن ﺑﺎﻟﻤّﺮه »‪ «15‬از ﺣﻠﯿﻪ آﺑﺎدي ﻋﺎﻃﻞ ﻣﺎﻧـﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﻣﻌﻤﺎر ﻫﻤﺖ ﻣﻬﺪ ﻣﻌّﻈﻢ و ﺳﺘﺮ ﻣﮑّﺮم ﮐﻪ ﻫﻤﯿﺸﻪ ﻣﻘﺼﻮر ﺑﻪ ﺑﻨﺎي‬
‫ﺧﯿﺮات و ﺣﺴﻨﺎت‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪ :‬وﻻﯾﺖ‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪» :‬اوﻗﺎت« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪ :‬در‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪» :‬اﻧﻮر« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪ :‬اﻓﺮاد اﻧﺴﺎﻧﯽ‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪ :‬ﺿﺎﯾﻊ و ﻧﺎﺑﻮد‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪ :‬ﮐﻪ ﺑﻪ‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﯿﻨﺎت‪.‬‬
‫)‪ .(9‬ﻣﻠﮏ‪ «1220» :‬ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(10‬ﻣﻠﮏ‪ :‬ﻣﺒﺎرك ﺧﻮﯾﺶ‪.‬‬
‫)‪ .(11‬ﻣﺞ‪ :‬زده‪.‬‬
‫)‪ .(12‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﺤﻈﻮظ و از وﺻﻤﺖ‪.‬‬
‫)‪ .(13‬ﻣﺞ‪ :‬وﻫﻢ‪.‬‬
‫)‪ .(14‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﺘﺮددﯾﻦ‪.‬‬
‫)‪ .(15‬ﻣﺞ‪ :‬آن وﯾﺮان و ﺑﺎﻃﻞ و‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪290 :‬‬
‫ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ »‪ ،«1‬اﻗﺒﺎل ﺑﻪ ﻣﺮّﻣﺖ و آﺑﺎداﻧﯽ آن ﻧﻤﻮده‪ ،‬ﻣﺒﻠﻎﻫﺎي ﺧﻄﯿﺮ از ﻣﻤّﺮ ﺣﻼل ﺻـﺮف و ﺧﺮج آن ﮔﺮدﯾـﺪه و ﺣﺴﺐ اﻟﻤﻘّﺮر در ﺑﺎﻏﭽﻪ‬
‫ﺑﻘﻌﻪ ﻣﺰﺑﻮره ﻧﻬﺎل اﻧﻮاع ﻣﯿﻮه و ﻓﻮاﮐﻪ ﺑﺴـﯿﺎر ﻏﺮس ﻓﺮﻣﻮده‪ ،‬ﺑﺎﻏﺒﺎن و ﻣﺘﻮﻟّﯽ و ﺧّﺪام ﺑﻪ ﺟﻬﺖ آن ﺑﻘﻌﻪ ﺷـﺮﯾﻔﻪ ﻣﻬّﯿﺎ و »‪ «2‬ﻣﻨﺎﻓﻊ آن »‪ «3‬را‬
‫ﺑﻪ ﺗـﺎزﮔﯽ وﻗﻒ ﻓﺮﻣﻮده‪ ،‬در ﺗﺤﺼـﯿﻞ ذﺧﯿﺮه و ﻣﺜﻮﺑﺎت اﺧﺮوي و ﺧﯿﺮات »‪َ «4‬ﯾْﻮَم ﻻـ َﯾﻨَْﻔُﻊ ﻣﺎٌل َو ﻻ ﺑَﻨُﻮَن ِإﻟ ﱠﺎ َﻣْﻦ َأَﺗﯽ اﻟﻠﱠَﻪ ﺑ َِﻘﻠٍْﺐ َﺳـ ﻠِﯿٍﻢ »‪«5‬‬
‫)‪ (143‬ﻣﺴﺎﻋﯽ ﺟﻤﯿﻠﻪ را ﻣﺮﻋﯽ »‪ «6‬و ﻧﺎم ﻧﯿﮏ ﺗﺎ اﻧﻘﺮاض ﻋﺎﻟﻢ ﺑﻪ ﺟﻬﺖ ﺧﻮد ﮔﺬاﺷﺘﻪ‪ ،‬ﻫﻤﻮاره اﯾﻦ ﺷﯿﻮه رﺿّﯿﻪ ﻣﺴﺘﺪام ﺑﺎد‪«7» .‬‬
‫آﻣﺪن اﯾﻠﭽﯿﺎن از وﻻﯾﺖ ﺗﺮﮐﺴﺘﺎن ﺑﻪ درﮔﺎه ﻣﻌّﻠﯽ ﺑﻨﯿﺎن و ﺑﻪ دﺳﺖ آﻣﺪن اﻓﺎﻏﻨﻪ ﺧﺒﯿﺚ »‪ «8‬ﺑﻪ ﯾﺎري اﯾﺰد ﻣّﻨﺎن‬
‫و ﻫﻢ درﯾﻦ ﺳـﺎل اﯾﻠﭽﯿـﺎن ﻧﯿﺎز ﻋﻠﯽ ﭘﯽ واﻟﯽ ﺷـﻬﺮ ﺳﺒﺰ )‪ (144‬و اﻣﯿﺮ ﻋﻠﯽ »‪ «9‬ﭘﯽ واﻟﯽ ﻗﻮﻗﺎن و ﯾﻮﻟـﺪوز ﺧﺎن‪ ،‬ﺣﺎﮐﻢ اﻧـﺪﺧﻮد‪(145) ،‬‬
‫ﻣﮑﺮرا ﺑﺎ ﻋﺮاﯾﺾ ﺿـﺮاﻋﺖآﻣﯿﺰ ﺷـﺮﻓﯿﺎب رﮐﺎب ﻧﺼـﺮت اﻧﺘﺴﺎب ﺷـﺪه‪ ،‬اﻇﻬﺎر )‪ 112‬ب( ﺑﻨـﺪﮔﯽ و اﺧﻼـص و اﻟﺘﻤـﺎس ﻧﻬﻀﺖ ﻣﻮاﮐﺐ‬
‫ﻓﻠﮏاﺳﺎس ﺑﻪ ﺟﺎﻧﺐ ﺗﺮﮐﺴـﺘﺎن ﻧﻤﻮدﻧـﺪ »‪ «10‬و اﯾﻠﭽﯿـﺎن ﻣﻮرد ﻧﻮازشﻫـﺎ »‪ «11‬ﺧﺴـﺮواﻧﻪ و ﻗﺮﯾﻦ اﺻـﻄﻨﺎﻋﺎت ﺧـﺪﯾﻮاﻧﻪ ﮔﺮدﯾﺪه‪ ،‬ﻓﺮاﻣﯿﻦ‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 298‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫ﻗﻀـﺎآﯾﯿﻦ ﺑﻪ ﺳـﺮاﻓﺮازي وﻻـت و ﺣّﮑـ ﺎم ﻣﻤﺎﻟـﮏ ﺗﺮﮐﺴـﺘﺎن ﻋّﺰ اﺻـﺪار ﭘـﺬﯾﺮﻓﺘﻪ‪ ،‬آﻧﻬـﺎ را ﺑﻪ ﻣﮑـﺎرم ﭘﺎدﺷﺎﻫـﺎﻧﻪ اﻣﯿـﺪوار و ﺑﻪ ﻣﻌﺎوﻧﺖ و‬
‫ﻣﻌﺎﺿﺪت دوﻟﺖ اﺑﺪ ﻣﺪار ﻗﺮﯾﻦ اﺳﺘﻈﻬﺎر ﺳﺎﺧﺘﻪ‪ ،‬ﺑﺎ ﺧﻼع آﻓﺘﺎب ﺷﻌﺎع »‪ «12‬از درﺑﺎر ﺳﭙﻬﺮ اﻗﺘﺪار »‪ «13‬رﺧﺼﺖ اﻧﺼﺮاف ﺣﺎﺻﻞ ﻧﻤﻮده‪،‬‬
‫ﻣﻘﻀﯽ اﻟﻮﻃﺮ ﻣﻌﺎودت ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪«14» .‬‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪ :‬ﻫﻤﯿﺸﻪ ﻣﻔﻄﻮر ﺑﻪ ﺑﻨﺎي ﺧﯿﺮ ﺑﻮد‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣـﺞ‪ :‬ﺧﺮج آن ﺗﻌﯿﯿﻦ ﺷـﺪه در ﻣﺮﺗﺒﻪ ﺑﯿﺴﺖ و ﭘﻨـﺞ ﻫﺰار اﺻـﻠﻪ ﻧﻬﺎل ﻣﯿﻮه و اﻗﺴﺎم ﻓﻮاﮐﻪ در آﻧﺠﺎ ﻏﺮس ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ و ﺑﺎﻏﺒﺎن و ﻣﺘﻮﻟﯽ و‬
‫ﺧﺪﻣﻪ در آن ﺑﻘﻌﻪ ﺷﺮﯾﻔﻪ ﻣﻘّﺮر ﺷﺪه‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪ :‬آﻧﺠﺎ‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪ :‬ﺗﺤﺼﯿﻞ ﻣﺜﻮﺑﺎت اﺧﺮوي و ذﺧﯿﺮه‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﻠﮏ‪ :‬ﯾﻮم ﻻ ﯾﻨﻔﻊ ﻣﺎل و ﻻ ﺑﻨﻮن ﻣﺤﻀﺎ ﻟّﻠﻪ‪.‬‬
‫)‪ .(6‬را ﺑﻪ ﻇﻬﻮر رﺳﺎﻧﯿﺪهاﻧﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪ :‬ﮔﺬاﺷﺘﻪاﻧﺪ‪) .‬ﺟﻤﻠﻪ دﻋﺎﯾﯽ ﺑﻌﺪي را ﻧﺪارد‪(.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺘﻦ‪ :‬ﺧﺒﯿﺺ‪) .‬ﻫﻤﻪﺟﺎ(‬
‫)‪ .(9‬ﻣﺞ‪ :‬اﻣﯿﺮ ﻋﺎﻟﻢ‪.‬‬
‫)‪ .(10‬ﻣﺞ‪ :‬ﻧﻤﻮدهاﻧﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(11‬ﻣﺞ‪ :‬ﻧﻮازﺷﺎت‪.‬‬
‫)‪ .(12‬ﻣﺞ‪ :‬ﻃﻠﻌﺖ‪.‬‬
‫)‪ .(13‬ﻣﺞ‪ :‬ﺳﭙﻬﺮ آﯾﺖ‪.‬‬
‫)‪ .(14‬ﻣﺞ‪ :‬ﻧﻤﻮدهاﻧﺪ‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪291 :‬‬
‫و ﻫﻢ درﯾﻦ ﺳـﺎل اﻓـﺎﻏﻨﻪ ﺧﺒﯿﺚ از ﺳﻮء »‪ «1‬ﺳـﯿﺮت و ﺧﺒﺚ ﺑـﺎﻃﻦ از درﮔﺎه ﺧﻮاﻗﯿﻦ »‪ «2‬ﺳـﺠﺪهﮔﺎه ﭘﺎدﺷﺎﻫﯽ و از دوﻟﺖ دوران ﻋـّﺪت‬
‫ﺷﺎﻫﻨﺸﺎﻫﯽ روﮔﺮدان و ﺳﺎﻟﮏ ﻃﺮﯾﻖ ﻋﺼﯿﺎن ﮔﺮدﯾﺪه‪ ،‬ﻗﻠﻌﻪ ﺑﻢ ﮐﻪ در ﺗﺼﺮف اوﻟﯿﺎي ﻗﺎﻫﺮه »‪ «3‬ﺑﻮد‪ ،‬از راه ﺿﻼﻟﺖ و ﮔﻤﺮاﻫﯽ ﻣﺤﺎﺻﺮه‬
‫و دﺳﺖ ﺗﻄﺎول ﺑﻪ ﺣﻮاﻟﯽ و ﺣﻮاﺷـﯽ وﻻﯾﺖ ﮐﺮﻣﺎن ﮐﻪ ﻣﻘّﺮ ﺟﻼﻟﺖ اﺑﺮاﻫﯿﻢ ﺧﺎن‪ ،‬ﻋﻢزاده ﺷﺎﻫﻨﺸﺎه ﺟﻢﺟﺎه »‪ «4‬و ﺑﻪ »‪ «5‬ﺟﺎﯾﮕﯿﺮ او ﻣﻘّﺮر‬
‫ﺑﻮد دراز ﮐﺮده‪ ،‬ﺑﯽاﻋﺘﺪاﻟﯽﻫﺎ ﺑﺴﯿﺎر ﮐﺮدﻧﺪ‪«6» .‬‬
‫ﭼﻮن اﺑﺮاﻫﯿﻢ ﺧـﺎن دﻓﻊ و رﻓﻊ آن ﮔﺮوه ﺑﯽﺷـﻤﺎر را در ﺣﻮزه ﻗـﺪرت ﺧﻮد ﻧﺪﯾـﺪ »‪ ،«7‬ﮐﯿﻔّﯿﺖ را ﺑﻪ درﺑـﺎر ﭘﺎدﺷـﺎﻫﯽ ﻋﺮﺿﻪ »‪ «8‬داﺷﺖ‬
‫ﻧﻤﻮده‪ ،‬ﻧﻮروز ﺧﺎن ﻗﺎﺟﺎر اﯾﺸﮏ آﻗﺎﺳـﯽ »‪ «9‬را از درﮔـﺎه ﺟﻬﺎنﭘﻨﺎه »‪ «10‬ﺑـﺎ ﻓﻮﺟﯽ از دﻟﯿﺮان ﻋﺮﺻﻪ ﮐـﺎر و ﻣﺒﺎرزان ﻫﻨﮕﺎﻣﻪ ﮐﺎرزار ﮐﻪ‬
‫ﻫﺮﯾﮏ در دﻻوري ﺳﺎم ﺳﻮار را ﻣﺮد ﻣﯿﺪان »‪ «11‬ﻧﻤﯽداﻧﺴـﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺄﻣﻮر ﺑﻪ اﺳﺘﯿﺼﺎل آن ﮔﺮوه ﺿﻼﻟﺖ ﺷﻌﺎر ﺷﺪه‪ ،‬در ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﻋﺮﺻﻪ‬
‫ﺑﺮ ﻣﺤﺼﻮرﯾﻦ ﺗﻨﮓ و از ﻓﻘـﺪان ﻣﺄﮐﻮﻻت در ﻗﻠﻌﻪ ﺑﻢ ﺑﻪ ﮔﻮﺷﺖ ﺳﮓ و ﮔﺮﺑﻪ و اﺳﺐ ﮔﺬراﻧﯿـﺪه‪ ،‬آن ﻫﻢ ﻧﺎﯾﺎب ﺑﻮد‪ ،‬ﭼﻮن ﻗﻀﺎي ﻣﺒﺮم‬
‫ﺑﻪ ﺳـﺮوﻗﺖ اﯾﺸـﺎن رﺳـﯿﺪه‪ ،‬ﻓﯽ ﻣﺎﺑﯿﻦ ﻣﺠﺎدﻟﻪ ﺻـﻌﺐ اﺗﻔﺎق اﻓﺘﺎده‪ ،‬از ﻧﯿﺮوي اﻗﺒﺎل ﺑﯽزوال ﭘﺎدﺷﺎﻫﯽ ﻣﻌﺎدل ﭼﻬﺎرﺻـﺪ ﭘﺎﻧﺼـﺪ ﻧﻔﺮ از آن‬
‫ﮔﺮوه ﺷـﺮﯾﺮ ﻣﻌﺮوض ﺷﻤﺸـﯿﺮ و دوﯾﺴﺖ ﺳـﯿﺼﺪ ﻧﻔﺮ زﻧﺪه اﺳﯿﺮ و »‪ «12‬دﺳـﺘﮕﯿﺮ ﮔﺮدﯾﺪه‪ ،‬ﺑﻘﯿﮥ اﻟّﺴﯿﻒ )‪ 113‬اﻟﻒ( ﻣﻨﻬﺰم ﺷـﺪه‪ ،‬ﺑﺎ ﺑﺨﺖ‬
‫ﻧﮕﻮن و ﻃﺎﻟﻊ دون ﺑﻪ ﺳـﻤﺖ ﺑﻠﻮﭼﺴـﺘﺎن »‪ «13‬رﻫﻨﻮرد وادي ﻓﺮار و ﺳﺎﻟـﮏ ﻃﺮﯾﻖ ادﺑـﺎر ﮔﺮدﯾـﺪه ﺑﻮدﻧـﺪ‪ .‬ﭼﻬﺎر ﺻـﺪ ﺧﺎﻧﻮار آﻧﻬﺎ از راه‬
‫ﻃﺒﺲ و ﺑﯿﺎﺑﺎن ﻋﺎزم ﻫﺮات ﺑﻮدﻧﺪ ﮐﻪ ﺣﻘﯿﻘﺖ اﯾﻦ ﺧﺒﺮ ﻣﻌﺮوض راي اﻧﻮر ﺷﺎﻫﺰاده ﮐﯿﺨﺴـﺮو »‪ «14‬ﻓﺮ ﮔﺮدﯾﺪه‪ ،‬ﻓﻮﺟﯽ از ﺑﻬﺎدران ﻧﺎﻣﯽ را‬
‫ﺑﻪ ﺳـﺮﮐﺮدﮔﯽ ﻋﺒﺪ اﻟﻌﻠﯽ ﺧﺎن اﻓﻐﺎن ﮐﻪ در ﺳﻠﮏ ﻏﻼﻣﺎن ﺧﺎّﺻﻪ اﻧﺴﻼك داﺷﺘﻪ و ﻣﺬﻫﺐ ﺗﺸﯿﻊ داﺷﺖ »‪ «15‬ﻣﺄﻣﻮر ﺑﻪ ﺟﻠﻮ آﻧﻬﺎ ﻧﻤﻮده‪،‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 299‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫ﮐﻪ در ﻫﺮﺟﺎ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﺑﺮﺧﻮرﻧﺪ‪ ،‬اّوﻻ ﺑﻪ ﻣﺮاﺣﻢ‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪ :‬ﺳﻮيء‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪ :‬ﻗﻮاﻗﯿﻦ‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪ :‬ﺷﻮﮐﺖ ﻗﺎﻫﺮه‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪ :‬ﭘﺎدﺷﺎه ﺳﮑﻨﺪرﺷﺄن‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪» :‬ﺑﻪ« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﯽاﻧﺪاﻣﯽﻫﺎي ﺑﺴﯿﺎر ﮐﺮدهاﻧﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﯿﺮون دﯾﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺞ‪ :‬ﻋﺮض‪.‬‬
‫)‪ .(9‬ﻣﺞ‪ :‬اﯾﺸﮏ آﻗﺎﺳﯽ ﻗﺎﺟﺎر‪.‬‬
‫)‪ .(10‬ﻣﺞ‪ :‬ﺟﻬﺎﻧﻤﺪار‪.‬‬
‫)‪ .(11‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﯿﺪان ﺧﻮد‪.‬‬
‫)‪ .(12‬ﻣﻠﮏ‪» :‬و« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(13‬ﻣﺘﻦ‪ :‬ﺑﻠﻮﺟﺴﺘﺎن‪.‬‬
‫)‪ .(14‬ﻣﺞ‪ :‬ﮐﯿﺨﺴﺮو ﺳﯿﺮ‪.‬‬
‫)‪ .(15‬ﻣﺞ‪ :‬ﺷﯿﻌﻪ ﻣﻮﺣﺪ ﺑﻮد‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪292 :‬‬
‫ﺧﺪﯾﻮاﻧﻪ آﻧﻬﺎ را ﻣﺴـﺘﻤﺎل ﺳﺎﺧﺘﻪ‪ ،‬ﺑﻪ ارض اﻗﺪس ﺑﯿﺎورﻧﺪ و اﻟّﺎ ﺑﯽاﺧﺘﯿﺎر ﻣﺠﻤﻮع آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ درﺑﺎر ﺳـﭙﻬﺮﻣﺪار رﺳﺎﻧﯿﺪه ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬از ﻣﺴﺎﻋﺪت‬
‫ﺑﺨﺖ ﺑﻠﻨـﺪ ﺷﺎﻫﺰاده ﻓﯿﺮوزﻣﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺄﻣﻮرﯾﻦ در ﺑﯿﺎﺑﺎن ﻃﺒﺲ ﺑﻪ آن ﮔﺮوه ﺑﺮﺧﻮردﻧﺪ‪ «1» .‬اّوﻻ در ﻣﻘﺎم اﺳـﺘﻤﺎﻟﺖ درآﻣﺪه ﮐﻪ ﺷﺎﯾﺪ ﺑﻪ رﺿﺎي‬
‫ﺧـﺎﻃﺮ ﺷـﺮﻓﯿﺎب رﮐﺎب ﻧﺼـﺮت ﻣﺂﺛﺮ ﮔﺮدﯾـﺪه ﺑﺎﺷـﻨﺪ‪ .‬ﻓﺎﯾـﺪهاي ﺑﺮ آن ﻣﺘﺮﺗﺐ ﻧﺸـﺪه‪ ،‬ﺑﻨﺎﺑﺮ اﺧﺘﻼف ﻣـﺬﻫﺐ و اﻋﻤﺎل ﻧﺎﺻﻮاب ﺧﻮﯾﺶ ﺑﻪ‬
‫ﻫﯿـﭻوﺟﻪ ﻗﺪم ﺑﻪ وادي اﻃﺎﻋﺖ ﻧﻤﯽﻧﻬﺎدﻧﺪ‪ .‬ﺑﺎﻻﺧﺮه ﮐﺎر ﺑﻪ ﺟﺎﯾﯽ ﻣﻨﺘﻬﯽ ﺷﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺿـﺮب ﺷﻤﺸـﯿﺮ ﻣﺮدي و ﻣﺮداﻧﮕﯽ رؤﺳﺎي آن ﻗﻮم را‬
‫ﮐﻪ اﺳـﺪ اﻟّﻠﻪ ﺧـﺎن و ﺧـﺪاداد ﺧـﺎن و ﻣﺮاد ﺧﺎن »‪ «2‬و وﻫـﺎب ﺧـﺎن ﻏﻠﺠﻪ ﺑﻮدﻧـﺪ‪ ،‬دﺳﺖ و ﮔﺮدن ﺑﺴـﺘﻪ ﺑﺎ ﺳﺎﯾﺮﯾﻦ »‪ «3‬اﺳـﯿﺮوار ﺑﻪ درﺑﺎر‬
‫ﺟﻬﺎنﻣﺪار اﺷـﺮف آوردﻧﺪ‪ .‬ﺷـﻬﺰاده ﻓﯿﺮوزﺑﺨﺖ در ﻣﻘﺎم دﻟﺠﻮﯾﯽ آﻧﻬﺎ ﺑﺮآﻣﺪه‪ «4» ،‬ﻫﻤﮕﯽ را ﺑﻪ ﻧﻮازش ﺧـﺎص اﺧﺘﺼﺎص داده‪ ،‬ﻣﻌﺎدل‬
‫ﯾـﮏ ﺻـﺪ و ﭘﻨﺠـﺎه ﻧﻔﺮ ﺟﻮاﻧـﺎن ﮐﺎرآﻣـﺪ را اﺳﻢﻧـﻮﯾﺲ و ﻣﻮاﺟﺐﺧـﻮار دﯾـﻮان اﻋﻠﯽ ﻓﺮﻣﻮده‪ ،‬ﺳـﻨﮕﺮ ﺑﯿﺮون دروازه ﺳـﺮاب ﮐﻪ در ﺣﯿﻦ‬
‫ﻣﺤﺎﺻـﺮه ارض اﻗﺪس ﺟﺎﻫﺎي ﺧﻮب ﺑﻨﺎ ﺷﺪه »‪ «5‬ﺑﻮد‪ ،‬ﻋﻮض ﯾﻮرت ﺑﻪ آن ﻃﺎﯾﻔﻪ ﻣﻘّﺮر ﮔﺮدﯾـﺪه »‪ ،«6‬ﻧﻬﺎﯾﺖ اﻃﻤﯿﻨﺎن و اﻣﯿـﺪواري را ﺑﻪ‬
‫ﻫﻢ رﺳﺎﻧﯿﺪه‪ ،‬اﻵن در زﻣﺮه ﺟﺎنﻧﺜﺎران )‪ 113‬ب( ﻣﻨﺨﺮط و در ﺳـﻠﮏ ﻋﺒﯿﺪ و ﺧﺪم اﯾﻦ دوﻟﺖ ﺟﺎوﯾﺪ ارﮐﺎن ﻣﻨﺴﻠﮏ ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ و ﭘﺎدﺷﺎه‬
‫ﺟﻬﺎنﭘﻨﺎه »‪ «7‬اﯾﻦ ﻣﻌﻨﯽ را ﭘﺴﻨﺪﯾﺪه‪ ،‬ﺷﻬﺰاده واﻻﺟﺎه را اﻣﺘﺤﺎن ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ و ﻣﺤّﻤﺪ ﺧﺎن ﻏﻠﺠﻪ »‪ «8‬ﮐﻪ رأس رﺋﯿﺲ »‪ «9‬اﻓﺎﻏﻨﻪ ﺧﺒﯿﺚ ﺑﻮد ﺑﺎ‬
‫ﻣﻌـﺪودي از آن ﻣﻬﻠﮑﻪ ﺟـﺎن ﺑﯿﺮون ﺑﺮده‪ ،‬ﺑﻪ وﻻـﯾﺖ ﺳﯿﺴـﺘﺎن اﻓﺘـﺎد و ﻣﯿـﺎﻧﻪ او و ﻣﺤّﻤـ ﺪ ﺧـﺎن ﺣـﺎﮐﻢ ﻧﻬﺒﻨـﺪان ﻣﻨـﺎﻗﺸﻪ اﺗﻔـﺎق اﻓﺘـﺎده‪ ،‬از‬
‫ﺑﺨﺖﺑﺮﮔﺸـﺘﮕﯽ ﭼﻨـﺪ ﻧﻔﺮ از او ﻣﻘﺘﻮل و ﻧﺎﮐﺎم در وادي »‪ «10‬ﺣﯿﺮت و ﺗﯿﻪ ﺿـﻼﻟﺖ ﺳـﺮﮔﺮدان اﺳﺖ و ﻣﺠﺪدا ﻋﺒﺪ اﻟﻌﻠﯽ ﺧﺎن ﻣﺰﺑﻮر از‬
‫ﭘﯿﺸﮕﺎه ﺣﻀﻮر ﻣﻌﺪﻟﺖ دﺳﺘﻮر ﺑﻪ اﺳﺘﻤﺎﻟﺖ او ﻣﺄﻣﻮر ﮔﺮدﯾﺪه‪ ،‬ﺑﺎ رﻗﻢ اﻟﻄﺎف ﺷّﯿﻢ »‪ «11‬ﻋﺎزم ﺳﯿﺴﺘﺎن ﺷﺪه‪ «12» ،‬اﻟﯽ ﺣﺎل ﮐﻪ روز‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﺮﺧﻮرده‪.‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 300‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫)‪ .(2‬ﻣﻠﮏ‪» :‬ﻣﺮاد ﺧﺎن« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﻘﺎﯾﺎي آﻧﻬﺎ را‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪ :‬آن ﮔﺮوه ﺑﺮﮔﺸﺘﻪ ﺑﺨﺖ درآﻣﺪه‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪ :‬ﻧﻬﺎده‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﻪ آن ﻃﺎﯾﻔﻪ ﻣﺮﺣﻤﺖ و ﺗﯿﻮﻻت ﺧﻮب ﻣﺮﻏﻮب در ﻋﻮض ﺟﯿﺮه اﯾﺸﺎن ﻣﻘﺮر ﮔﺮدﯾﺪه‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪ :‬ﺟﻬﺎﻧﯿﺎن ﭘﻨﺎه‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺞ‪ :‬ﻏﻠﺠﻪ اﻓﻐﺎن‪.‬‬
‫)‪ .(9‬ﻣﺞ‪ :‬و رﺋﯿﺲ‪.‬‬
‫)‪ .(10‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﻮادي‪.‬‬
‫)‪ .(11‬ﻣﺞ‪ :‬رﻗﻢ اﺳﺘﻤﺎﻟﺖ‪.‬‬
‫)‪ .(12‬ﻣﺞ‪ :‬ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪293 :‬‬
‫ﭘﻨﺞﺷـﻨﺒﻪ ﻫﺸـﺘﻢ ﺷﻬﺮ ذي ﺣﺠﮥ اﻟﺤﺮام »‪ «2» 1220 « 1‬اﺳﺖ ﺧﺒﺮي از او ﻧﺮﺳـﯿﺪه و ﻣﻌﻠﻮم ﻣﺎ ﻧﮕﺮدﯾـﺪه اﺳﺖ اﺳـﺘﻤﺎﻟﺖﭘﺬﯾﺮ ﺷـﺪه‪ «3» ،‬ﯾﺎ‬
‫اﯾﻨﮑﻪ ﻫﻨﻮز ﺑﺮ ﮐﻔﺮ »‪ «4‬اﺻﺮار دارد »‪ «5‬و ﻣﻘّﺪر ﻧﺸﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ از آن ﻧﺎﮐﺎﻣﯽﻫﺎ ﺑﯿﺮون آﻣﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ان ﺷﺎء اﻟّﻠﻪ ﺗﻌﺎﻟﯽ اﻣﯿﺪوار اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻋﻨﺎﯾﺖ »‪ «6‬اﻟﻬﯽ و ﻧﯿﺮوي اﻗﺒﺎل ﺷﺎﻫﺰاده ﻧﺼﺮتﭘﻨﺎﻫﯽ ﺑﻪ ﺗﻮﻓﯿﻖ ﻧﮕﺎرش »‪ «7‬ﻣﺘﻤﻢ اﺣﻮال او و اﺗﻤﺎم‬
‫ﮐﺘﺎب ﻫﻤﺎﯾﻮن اﻧﺘﺴﺎب اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ ﻣﻮﻓﻖ ﺷﻮد و ﺑﺪاﻧﭽﻪ ﺧﺎﻃﺮﺧﻮاه اﺳﺖ ﺑﻪ رﺷﺘﻪ ﺑﯿﺎن درآورد‪.‬‬
‫ﮔﺰارش ﻃﻮي ﻣﺒﺎرك ﺷﺎﻫﺰاده ﺣﺴﻦ ﻋﻠﯽ ﻣﯿﺮزا و ﻣﺄﻣﻮر ﺷﺪن ﻓﻀﻼي ارض اﻗﺪس ﺑﻪ ﭘﺎﯾﻪ ﺳﺮﯾﺮ اﻋﻠﯽ‬
‫در ﻫﻤﯿﻦ ﺳـﺎل ﺑﻌـﺪ از ﻣﺮاﺟﻌﺖ ﻣﻮاﮐﺐ ﺟـﺎه و ﺟﻼل »‪ «8‬ﺧـﺪﯾﻮ ﺑﯽﻫﻤﺎل ﭘﺲ »‪ «9‬از اﻧﻬﺰام روﺳـﯿﻪ ﺧﺴـﺮان ﻣﺂل و ﻧﺰول اﺟﻼل ﺑﻪ دار‬
‫اﻟﻤﻠﮏ اﻗﺒﺎل در ﺗﻬّﯿﻪ ﺟﺸﻦ ﻋﺮوﺳﯽ و ﻃﻮي ﺷﺎﻫﺰاده ﻧﯿﮑﻮ ﺧﺼﺎل ﺳﻌﺎدت ﭘﯿﺮا ﺣﺴﻦ ﻋﻠﯽ ﻣﯿﺮزا ﻓﺮﻣﺎن داده‪ ،‬ﮐﺎرﭘﺮدازان ﺷﻮﮐﺖ ﺑﻬّﯿﻪ ﺑﻪ‬
‫ﻣـﺪﻟﻮل اواﻣﺮ ﻋﻠـّﯿ ﻪ در ﺗـﺪارك و ﺗﻬـّﯿ ﻪ اﺳـﺒﺎب »‪ «10‬ﻋﺮوﺳـﯽ اﻓﺘـﺎده‪ ،‬ﺑﺰﻣﯽ ﻣﻠﻮﮐـﺎﻧﻪ و ﺟﺸـﻨﯽ ﺧﺴـﺮواﻧﻪ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﯾـﺎﻓﺘﻪ‪ ،‬ﺗﻤـﺎﻣﯽ ﺣّﮑﺎم و‬
‫ﺑﯿﮕﻠﺮﺑﯿﮕﯿﺎن ﻣﻤﺎﻟﮏ ﻣﺤﺮوﺳﻪ و ﻗّﻀﺎت و ارﺑﺎب ﻋﻤﺎﯾﻢ »‪ «11‬ﺑﺎ ﺗﺪارك و ﺑﯿﻼﮐﺎت )‪ 114‬اﻟﻒ( ﺑﯽﺷﻤﺎر ﺑﻪ ﺗﻘﺒﯿﻞ ﻋﺘﺒﻪ ﻋﻠّﯿﻪ و ﺳﺪه ﺳﻨّﯿﻪ‬
‫ﻣﺘﺴﻌﺪ »‪ «12‬و ﺳـﺮاﻓﺮاز ﮔﺮدﯾﺪﻧﺪ و از ﻣﺼﺪر ﺧﻼﻓﺖ ﮐﺒﺮي ﻓﺮاﻣﯿﻦ ﻗﻀﺎ اﻣﻀﺎ ﺑﻪ ﺳﺮاﻓﺮازي ﺷﺎﻫﺰاده ﻇﻔﺮ ﻟﻮا »‪ «13‬ﺻﺎدر ﮔﺮدﯾﺪه‪«14» ،‬‬
‫ﮐﻪ ﺟﻨﺎب ﻓﻀﯿﻠﺖﻣﺂب اﻓﺎدت اﻧﺘﺴﺎب اﻓﻀﻞ اﻟﻤﺠﺘﻬﺪﯾﻦ »‪ ،«15‬ﻣﯿﺮزا ﻫﺪاﯾﺖ اﻟﻠّﻪ اﻟﺤﺴﯿﻨﯽ‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪ :‬و ﻫﺸﺘﻢ ذي ﺣﺠﮥ اﻟﺤﺮام‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﻠﮏ‪ «1220» :‬ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪ :‬ﻧﮕﺮدﯾﺪ ﮐﻪ او را اﺳﺘﻤﺎﻟﺖ داده اﺳﺖ و‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪ :‬ﮐﻔﺮ ﺧﻮد‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪» :‬دارد« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪ :‬ﻋﻨﺎﯾﺖ ﮐﺎﻣﻠﻪ‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪» :‬ﻧﮕﺎرش« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺞ‪ :‬ﻧﺼﺮت ﻣﺂل‪.‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 301‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫)‪ .(9‬ﻣﺞ‪» :‬ﭘﺲ« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(10‬ﻣﺞ‪» :‬اﺳﺒﺎب« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(11‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﯿﮕﻠﺮﺑﯿﮕﯿﺎن ﺑﻼد و اﻣﺼﺎر و ارﺑﺎب ﻋﻤﺎﯾﻢ و ﻗﻀﺎة دﯾﺎﻧﺖ آﺛﺎر‪.‬‬
‫)‪ .(12‬ﻣﻠﮏ‪ :‬ﻣﺴﺘﻌﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(13‬ﻣﺞ‪ :‬ﻇﻔﺮ اﻧﺘﻤﺎ‪.‬‬
‫)‪ .(14‬ﻣﺞ‪ :‬ﮔﺮدﯾﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(15‬ﻣﺞ‪ :‬ﻓﺤﻮل اﻟﻤﺠﺘﻬﺪﯾﻦ‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪294 :‬‬
‫و ﻋﺎﻟﯽﺟﻨﺎب ﺣﻘﺎﯾﻖ و دﻗﺎﯾﻖ اﮐﺘﺴﺎب ﻣﻮﻻﻧﺎ اﺑﻮ ﻣﺤّﻤﺪ اﻟﺸﺮﯾﻒ و ﻋﺎﻟﯽ ﺟﺎﻫﺎن »‪ «1‬ﺗﻮﻟﯿﺖ و ﻧﻈﺎرت دﺳﺘﮕﺎﻫﺎن ﻣﯿﺮزا ﻣﺤّﻤﺪ ﻋﻠﯽ ﻣﺘﻮﻟّﯽ‬
‫ﺟﻠﯿﻞ اﻟﺸﺄن و ﻣﯿﺮزا ﻣﺤّﻤﺪ اﺑﺮاﻫﯿﻢ رﺿﻮي »‪ «2‬ﻧﺎﻇﺮ آﺳﺘﺎن ﻣﻼﺋﮏ ﭘﺎﺳﺒﺎن را رواﻧﻪ درﮔﺎه ﻣﻌّﻠﯽ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫اﻣﺘﺜﺎﻻـ ﻻـﻣﺮه اﻻﻋﻠﯽ‪ ،‬ﺷـﻬﺰاده ﻣﻈﻔﺮﻟﻮا ﺑﻪ ﺟﻬﺖ ﻫﺮﯾﮏ ازﯾﻦ ﻓﻀـﻼ‪ ،‬ﺗـﺪارك راه ﺳـﺮاﻧﺠﺎم و ﺑﻪ اﻋﺰاز و اﮐﺮام اﺗﻤﺎم در دوازدﻫﻢ ﺷـﻬﺮ‬
‫رﺟﺐ ‪ 1220‬رواﻧﻪ درﺑـﺎر درﺑﺎر ﺳـﭙﻬﺮ اﺣﺘﺸﺎم ﭘﺎدﺷﺎه ﮔﺮدونﻏﻼم ﺳﺎﺧﺘﻨـﺪ و از ﺟﺎﻧﺐ »‪ «3‬اﻋﻠﯽ ﺧﺎﻗﺎﻧﯽ ﻣﻮرد ﻧﻮازﺷﺎت و اﺻـﻄﻨﺎﻋﺎت‬
‫ﻻﯾﺘﻨﺎﻫﯽ ﺷـﺪه‪ ،‬در ﺗﻌﻈﯿﻢ و ﺗﺒﺠﯿﻞ ﻓﻀـﻼي واﻻﻣﻘﺎم ﻣﺒﺎﻟﻐﻪ ﺗﻤﺎم ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﻌﺪ »‪ «4‬از اﻧﻘﻀﺎي ﺟﺸﻦ ﻣﺒﺎرﮐﻪ ﻫﺮ ﮐـﺪام را ﺟﺪاﮔﺎﻧﻪ ﻗﺮﯾﻦ‬
‫اﺣﺴﺎن و ﻏﺮﯾﻖ ﺑﺤﺮ اﻧﻌﺎم ﻣﺮﺧﺺ و ﺟﻨﺎب ﻣﺠﺘﻬﺪ اﻟﺰﻣﺎﻧﯽ »‪ «5‬و ﻣﻮﻻﻧﺎ اﺑﻮ ﻣﺤّﻤﺪ ﺑﻪ ﺷﻮق زﯾﺎرت ﺧﺎﻣﺲ آل ﻋﺒﺎ و ﺳﻠﯿﻞ ﺧﻤﺴﮥ اﻟﻨﺠﺒﺎ‪،‬‬
‫»‪ «6‬اﺑﺎ ﻋﺒﺪ اﻟّﻠﻪ اﻟﺤﺴـﯿﻦ اﻟﺸـﻬﯿﺪ‪ -‬ﻋﻠﯿﻪ اﻟﺼﻠﻮات و ﻋﻠﯿﻪ‪ «7» -‬در ﻋﯿﻦ زﻣﺴـﺘﺎن ﮐﻪ از ﺷّﺪت ﺑﺮودت ﻫﻮا ﺳـﺨﻦ در دﻫﻦ و ﺧﻮن در ﺑﺪن‬
‫ﯾﺦ ﻣﯽﺑﺴﺖ‪ ،‬رواﻧﻪ ﮐﺮﺑﻼي ﻣﻌّﻠﯽ ﺷﺪﻧﺪ و ﻣﺎه ﻣﺒﺎرك رﻣﻀﺎن را در ﻋﺘﺒﺎت ﻋﺎﻟﯿﺎت ﻋﺮش درﺟﺎت ﺷـﻔﻌﺎء »‪ «8‬روز ﻋﺮﺻﺎت ﺑﻪﺳﺮ ﺑﺮده‪،‬‬
‫ﺑﻪ ﺟﻬﺖ ادراك ﻣﺜﻮﺑـﺎت زﯾـﺎرات ﻣﺨﺼـﻮﺻﻪ ﺷـﻬﻮر ﺣﺮام »‪ «9‬در ﻧﺠﻒ اﺷـﺮف و ﮐﺮﺑﻼـي ﻣﻌﻠّﯽ و ﮐـﺎﻇﻤﯿﻦ‪ -‬ﻋﻠﯿﻬﻤـﺎ اﻟﺴـﻼم‪«10» -‬‬
‫ﻣﻌﺘﮑﻒ ﺷـﺪه‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﺸـﺮ ﻋﻠﻮم دﯾﻨﯿﻪ و اﻓـﺎده ﻣﺮاﺗﺐ »‪ «11‬ﯾﻘﯿﻨﯿﻪ اﺷﺘﻐﺎل »‪ «12‬و اﻟﯽ ﺣـﺎل ﮐﻪ دوازدﻫﻢ ﺷـﻬﺮ ذي ﺣﺠﻪ »‪ «13‬اﺳﺖ در آن‬
‫اﻣـﺎﮐﻦ ﻓﺮدوس ﻣﺜﺎل ﺗﻮّﻗﻒ »‪ «14‬دارﻧـﺪ و ﻣﯿﺮزا ﻣﺤّﻤـ ﺪ ﻋﻠﯽ ﻣﺘﻮﻟّﯽ و ﻣﯿﺮزا ﻣﺤّﻤـ ﺪ اﺑﺮاﻫﯿﻢ ﻧـﺎﻇﺮ ﺳـﺮﮐﺎر ﻓﯿﺾ آﺛـﺎر ﻣﺮاﺟﻌﺖ ﺑﻪ ارض‬
‫اﻗﺪس )‪ 114‬ب( و ﺷﺮﻓﯿﺎب ﺣﻀﻮر ﻣﻘّﺪس ﺷﺎﻫﺰاده ﮔﺮدون ﻗﺒﺎب ﺷﺪه‪ «15» ،‬ﺑﻪ ﻋﻮارف ﺷﺎﯾﺎن ﻣﻔﺘﺨﺮ و ﻣﺒﺎﻫﯽ ﮔﺮدﯾﺪه‪«16» .‬‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪ :‬ﻓﻀﺎﯾﻞ ﭘﻨﺎﻫﺎن‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪ :‬ﻓﻀﺎﯾﻞ ﭘﻨﺎﻫﺎن‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪ :‬از ﺟﺎﻧﺐ ﻣﺮﺣﻤﺖ ﺟﻮاﻧﺐ‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪ :‬و ﺑﻌﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪ :‬ﺟﻨﺎب ﻣﺠﺘﻬﺪي‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪ :‬اﻟﺘﺠﺎ‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪ :‬ﻋﻠﯿﻪ اﻟﺼﻠﻮة و ﻋﻠﯿﻪ اﻟﺴﻠﻢ‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺞ‪» :‬ﺷﻔﻌﺎ« ﻧﺪارد‪) .‬ﺟﺎي ﺧﺎﻟﯽ اﺳﺖ‪(.‬‬
‫)‪ .(9‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﺜﻮﺑﺎت ﺷﻬﻮر ﻣﺘﺒﺮﮐﻪ ذﯾﺤﺠﻪ اﻟﺤﺮام و ﻣﺤﺮم اﻟﺤﺮام‪.‬‬
‫)‪ .(10‬ﻣﺞ‪ :‬ﻋﻠﯿﻪ اﻟﺴﻼم‪.‬‬
‫)‪ .(11‬ﻣﺞ‪ :‬و ﺗﺮوﯾﺞ ﻣﺴﺎﺋﻞ‪.‬‬
‫)‪ .(12‬ﻣﻠﮏ‪ :‬اﺷﻐﺎل‪.‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 302‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫)‪ .(13‬ﻣﺞ‪ :‬ذﯾﺤﺠﻪ ‪.1220‬‬
‫)‪ .(14‬ﻣﺞ‪ :‬ﺗﻤﮑﻦ‪.‬‬
‫)‪ .(15‬ﻣﺞ‪ :‬ﺷﺎﻫﺰاده ﺑﻠﻨﺪاﻗﺒﺎل ﻧﻤﻮده‪.‬‬
‫)‪ .(16‬ﻣﺞ‪ :‬ﮔﺮدﯾﺪﻧﺪ و‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪295 :‬‬
‫در ﻫﻤﯿﻦ ﺳـﺎل ﺑﻪ ﺟﻬﺖ ﻧﺸـﯿﻤﻦ ﺧـﺎّﺻﻪ و ﻋﯿﺶﮔـﺎه در ارگ ﻣﻠـﮏ ﮐﻪ ﻣـﺪتﻫﺎ ﺧﺮاب و وﯾﺮان ﺑﻮد‪ ،‬ﺷﺎﻫﺰاده ﻧﺼـﺮت ﻣﺒﺎﻧﯽ ﻫّﻤﺖ ﺑﺮ‬
‫آﺑـﺎداﻧﯽ آن ﮔﻤﺎﺷـﺘﻪ‪ ،‬ﻗﺼـﺮﻫﺎي رﻓﯿﻊ دﻟﮑﺶ و ﻋﻤﺎرات ﻣﻨﯿﻊ ﺧﻮش ﺑﻨﺎ ﻧﻬﺎده‪ ،‬ﺣﻤﺎمﻫﺎي »‪ «1‬ﺑﺎ ﺻـﻔﺎي ﻣﺘﻌـﺪده راﺣﺖ اﻧﺠﺎم و ﺑﯿﻮﺗﺎت‬
‫ﻓﺮاوان ﻃﺮح اﻧـﺪاﺧﺘﻪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻌﻤﺎري ﻣﻬﻨﺪﺳﺎن ﭼﺎﺑﮏدﺳﺖ ﺑﻪ اﻧﺪكزﻣﺎﻧﯽ ﻣﻌﻤﻮر و آﺑﺎدان ﺳﺎﺧﺘﻨﺪ‪ .‬اﮐﺜﺮي از ﻟﺸـﮑﺮﯾﺎن و ﻣﺘﺠّﻨﺪه ﮐﻪ در‬
‫ﺷﻬﺮ ﺧﺎﻧﻪ ﻧﺰوﻟﯽ داﺷـﺘﻨﺪ ﺑﻪ ﺟﻬﺖ رﻓﺎﻫﯿﺖ ﺧﻠﻖ اﻟﻠّﻪ ﮐﻮﭼﺎﻧﯿﺪه‪ ،‬در ارگ ﺳـﮑﻨﯽ دادﻧﺪ‪ .‬ﯾﮑﻪ ﺑﺮج ارگ ﻣﺸﻬﻮر ﺑﻪ »‪ «2‬ﻗﺼﺮ را »‪ «3‬ﻣﺎﻧﻨﺪ‬
‫ﻫﺮﻣﺎن اﺳﺎس ﻃﺮح اﻓﮑﻨﺪه‪ ،‬ﻣﺸـﺘﻤﻞ ﺑﺮ ﺳﻪ ﻣﺮﺗﺒﻪ ﮐﻪ در »‪ «4‬ﻫﺮﻣﺮﺗﺒﻪ »‪ «5‬ﭼﻨﺪﯾﻦ ﺑﯿﻮﺗﺎت و ﻏﺮﻓﻪ و ﻣﻨﻈﺮﻫﺎي ﻧﻐﺰ و ارﺳـﯽﻫﺎي دﻟﮑﺶ ﺑﻪ‬
‫اﻧﻀﻤﺎم ﻧﻤﺎزﺧﺎﻧﻪ و ﺧﻠﻮتﻫﺎي و ﻫﺮﯾﮏ ﺗﺎﺑﺴﺘﺎﻧﯽ و زﻣﺴﺘﺎﻧﯽ‪ ،‬ﻋﻠﯽﺣﺪه ﺗﺮﺗﯿﺐ ﯾﺎﻓﺖ ﮐﻪ ﻫﺮ ﮐﺪام از ﻏﺎﯾﺖ ﻧﺰﻫﺖ و ﺧﻮﺑﯽ دم ﻣﺴﺎوات‬
‫ﺑﺮ ﺧﻠـﺪ ﺑﺮﯾـﻦ و روﺿﻪ ﺣـﻮر اﻟﻌﯿﻦ ﻣﯽزد »‪ ،«6‬دور آن ﭼﻬـﻞ ذرع و ارﺗﻔـﺎﻋﺶ »‪ «7‬ﻫﺸـﺘﺎد ذرع ﺷـﺎﻫﯽ ﺑﻮد و ﺗﻤﺎم ارﺳـﯽﻫﺎي »‪ «8‬آن‬
‫آﯾﯿﻨﻪﮐﺎر و دﯾﻮارﻫﺎي »‪ «9‬آن ﻣﻨّﻘﺶ و ﻣﺼّﻮر ﺑﻪ ﺻﻮرتﻫﺎي »‪ «10‬ﺻـﻨﺎﯾﻊ آﺛﺎر ﺑﺪاﯾﻊﻧﮕﺎر زﯾﺐﭘﺬﯾﺮ ﮔﺸﺖ و در ﻫﻨﮕﺎم ﺑﻨﺎي آن ﭼﻬﺎر‬
‫ذرع زﻣﯿﻦ را ﺣﻔﺮ ﮐﺮده‪ ،‬ﺑﻨﯿﺎد آن را از ﺳـﻨﮓ و آﻫﮏ ﺑﺎﻻ آورده‪ ،‬ﺟﻤﯿﻊ اﺳﺎس آن را از آﺟﺮ ﭼﯿﺪﻧﺪ‪ .‬در ﻫﺮدوري ﭘﻨﺠﺎه ﻫﺰار ﺧﺸـﺖ‬
‫ﻣﻮاﻓﻖ ﺷﻤﺎره ﮐﺎر ﻣﯽﺷﺪ و ﻋﺮض دﯾﻮار آن ﭘﻨﺞ ذرع ﺑﻪ ﻧﻈﺮ آﻣﺪ »‪ «11‬و اﯾﻦﭼﻨﯿﻦ ﻗﺼﺮ ﻏﺮﯾﺐ ﺑﺪﯾﻊ در »‪ «12‬اﻧﺪك روزﮔﺎري ﺑﻪ ﺳﻌﯽ‬
‫و اﻫﺘﻤـﺎم ﮐـﺎرﭘﺮدازان دوﻟﺖ ﻋﻠّﯿﻪ »‪ «13‬ﺑﻪ اﻧﺘﻬﺎ رﺳـﯿﺪه »‪ «14‬و ﺣّﻤـ ﺎﻣﯽ ﺧﺎص ﻣّﺘﺼﻞ »‪ «15‬ﺑـﻪ ارگ »‪ «16‬ﺑﻪ ﻗﺼـﺮ ﻓﻠﮏ ﻣﻤﺎس ﺗﺮﺗﯿﺐ‬
‫ﯾﺎﻓﺘﻪ‪ ،‬در ﻋﺮض ده روز داﯾﺮ ﮔﺸﺖ‪.‬‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪ :‬ﺣﻤﺎﻣﺎت‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪» :‬ارگ ﻣﺸﻬﻮر ﺑﻪ« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪» :‬را« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪» :‬در« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﺮﺗﺒﻪاي ﻣﺸﺘﻤﻞ ﺑﺮ‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣـﺞ‪ :‬ﻏﺮﻓـﻪ و اروﺳـﯽﻫﺎي ﻧﻐﺰ دﻟﮑﺶ و ﻧﻤﺎزﺧـﺎﻧﻪ و ﻣﻨﻈﺮﻫـﺎي ﺗﺎﺑﺴـﺘﺎﻧﯽ و زﻣﺴـﺘﺎﻧﯽ و ﺧﻠـﻮت ﮐﻪ ﻫﺮﯾﮑﯽ از ﺧـﻮﺑﯽ و ﻧﺰاﻫﺖ دم‬
‫ﻣﺴﺎوات و ﺑﻬﺘﺮي ﺑﺮ ﺧﻠﺪ ﺑﺮﯾﻦ ﻣﯽزد‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪ :‬ارﺗﻔﺎع آن‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺞ‪ :‬اروﺳﯿﻬﺎي‪.‬‬
‫)‪ .(9‬ﻣﺞ‪ :‬دﯾﻮار‪.‬‬
‫)‪ .(10‬ﻣﺞ‪ :‬ﺻﻮرﻫﺎي‪.‬‬
‫)‪ .(11‬ﻣﺞ‪ :‬و دﯾﻮار آن ﻣﻨﻘﺶ و ﻣﺼﻮر ﺑﻪ ﺻﻮرﻫﺎي ﺻﻨﺎﯾﻊ آﺛﺎر ﺑﺪاﯾﻊﻧﮕﺎر زﯾﺐ و زﯾﻨﺖ ﯾﺎﻓﺘﻪ ﭼﻬﺎر ذرع زﻣﯿﻦ را ﺧﺎﻟﯽ و ﺑﻨﯿﺎد آن را از‬
‫ﺳﻨﮓ و آﻫﮏ و ﺟﻤﯿﻊ دﯾﻮار را از آﺟﺮ ﭘﺨﺘﻪ ﮐﺎر ﮐﺮدهاﻧﺪ ﮐﻪ ﻫﺮدوري ﻣﻮاﻓﻖ ﺷـﻤﺎره ﭘﻨﺞﻫﺰار ﻋﺪد آﺟﺮ ﺑﻪ ﻣﺼـﺮف ﻣﯽرﺳﺪ و ﭘﻬﻨﺎي‬
‫آن ﭘﻨﺞ زرع ﺷﺎﻫﯽ ﺑﺮآورده ﺷﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(12‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﻪ‪.‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 303‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫)‪ .(13‬ﻣﺞ‪ :‬ﻋﻠﯿﻪ ﻗﺮﯾﺐ‪.‬‬
‫)‪ .(14‬ﻣﺞ‪ :‬رﺳﯿﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫)‪ .(15‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﺴﺘﻐﻞ‪.‬‬
‫)‪ .(16‬ﻣﺞ‪» :‬ﺑﻪ ارك« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪296 :‬‬
‫و در ﻫﻤﯿﻦ ﺳﺎل ﺣﮑﻢ ﻗﻀﺎ ﻣﺜﺎل ﺑﻪ ﺗﺨﺮﯾﺐ ﻣﻘﺒﺮه ﻧﺎدري )‪ (146‬و وﻟﺪش‪ ،‬رﺿﺎﻗﻠﯽ ﻣﯿﺮزا‪ ،‬ﮐﻪ در ﺟﻨﺐ ﭼﻬﺎرﺑﺎغ واﻗﻊ ﺑﻮد‪ ،‬ﺗﻤﺎﻣﯽ دﯾﻮار‬
‫آن را از »‪ «1‬ﺳـﻨﮓ و آﺟﺮ و ﺳﺮب )‪ 115‬اﻟﻒ( ﺑﺮآورده ﺑﻮدﻧـﺪ‪ ،‬ﺷـﺮف ﻧﻔﺎذ ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﻪ‪ ،‬ﺑﻪ اﻧﺪكزﻣﺎﻧﯽ »‪ «2‬ﻋﺎﻟﯿﻬﺎ ﺳﺎﻓﻞﻫﺎ ﺷﺪه‪ ،‬ﺗﻤﺎﻣﯽ‬
‫»‪ «3‬ﻣﺼﺎﻟﺢ و اﺳﺒﺎب »‪ «4‬آن را ﺑﻪ اﻫﺎﻟﯽ ﺷـﻬﺮ ﺗﻔﻮﯾﺾ ﮐﺮدﻧﺪ‪ «5» .‬ﺑﻪ ﻋّﻠﺖ آﻧﮑﻪ ﺑﻨﺎﻫﺎي ﻣﺰﺑﻮر ﺑﻪ ﺟﺒﺮ و ﺗﻌـّﺪي ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷـﺪه ﺑﻮد »‪ «6‬و‬
‫اﻫﻞ ﺷـﻬﺮ ﻫﻤﮕﯽ »‪ «7‬در آن ﺳـﻬﯿﻢ و ﺷـﺮﯾﮏ ﺑﻮدﻧـﺪ‪ «8» ،‬ﻫﺮﮐﺲ ﺣـّﺼ ﻪ ]اي[ از آﻧﻬــﺎ ﺑﺮده‪ ،‬در ﺗﻌﻤﯿﺮ ﻣﻨــﺎزل و ﺧﺎﻧﻪﻫـﺎي »‪ «9‬ﺧﻮد‬
‫ﻣﺼﺮوف داﺷﺘﻨﺪ »‪ «10‬و ﭼﻮن آن دو ﮔﻨﺒـﺪ در ﻣﺤﺎذي ﮔﻨﺒﺪ ﻣﺒﺎرك واﻗﻊ ﺑﻮد »‪ ،«11‬ﺷﺎﻫﺰاده واﻻ ﻧﺴﺐ ﻋﻼﻣﺖ آﻧﻬﺎ »‪ «12‬را در ﻣﻘﺎﺑﻞ‬
‫ﮔﻨﺒﺪ ﻣﻄﻬﺮ ﺳﻮء ادب داﻧﺴـﺘﻪ‪ ،‬آن را ﺑﺎ زﻣﯿﻦ ﻫﻤﻮار و ﺑﻪ ﺟﺎي آن ﺑﺴﺎﺗﯿﻦ ﺟّﻨﺖ آﺛﺎر ﻃﺮح اﻧﺪاﺧﺘﻪ‪ «13» ،‬ﺑﺎﻏﺒﺎنﻫﺎي ﺑﺎ وﻗﻮف ﺑﻪ ﻣﺮّﻣﺖ‬
‫آن ﺗﻌﯿﯿﻦ ﺷﺪ »‪ «14‬و در ﻫﻤﯿﻦ ﺳﺎل دّﮐﺎﮐﯿﻦ ﺑﺴﯿﺎر ﺑﻨﺎ ﮔﺬاﺷﺘﻪ‪ ،‬ﺑﻪ اﻫﻞ ﺣﺮﻓﻪ و ﺳﻮق ﻗﺴﻤﺖ ﺷﺪ‪ «15» .‬ﺧﻼﺻﻪ روزﺑﻪروز آﺑﺎدي ﻣﺸﻬﺪ‬
‫ﻣﻘـّﺪس از ﺣﺴﻦ اﻫﺘﻤـﺎم و ﻣﺴﺎﻋﯽ »‪ «16‬ﺷـﺎﻫﺰاده ﻓﺮﺧﻨـﺪه ﻓﺮﺟـﺎم ﻣﯽاﻓﺰود و ﺧﺮاﺑﻪ ﭼﻨـﺪﯾﻦ ﺳﺎﻟﻪ را ﻫّﻤﺖ ورزﯾـﺪه‪ ،‬آﺑﺎد ﻣﯽﻓﺮﻣﻮدﻧـﺪ‪.‬‬
‫ﺧﺎّﺻﻪ دلﻫﺎي وﯾﺮان را »‪ «17‬و ﻣﺮدم ﻧﯿﺰ از ﻫﺮﻃﺮف دﺳﺖ ﺑﻪ آب و ﮔﻞ اﻧـﺪاﺧﺘﻪ‪ ،‬ﮐﺎرﻫﺎي ﺑﺎ ﻧﺎم ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ و اﻵن اﻣﺮ ﻣﺸـﻬﺪ و آﺑﺎدي‬
‫آن از ﻣﻘـﺪم ﻫﻤﺎﯾﻮن اﺷـﺮف روﻧﻖ ﺗﺎم و ﺗﻤﺎم دارد‪ .‬اﻣﯿﺪ ﮐﻪ »‪ «18‬ﺧﺪاوﻧـﺪ ﻋﺎﻟﻤﯿﺎن اﯾﻦ ﺑﻠﺪه ﺑﻬﺸﺖﻧﺸﺎن »‪ «19‬را از اﺻﺎﺑﻪ ﻋﯿﻦ اﻟﮑﻤﺎل‬
‫ﻣﺤﻔﻮظ دارد‪«20» .‬‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪» :‬از« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪ :‬ﻓﺮﺻﺘﯽ‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪ :‬ﻫﻤﮕﯽ‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪» :‬و اﺳﺒﺎب« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪ :‬ﺗﻔﻮﯾﺾ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ ﮐﻪ ﭼﻮن ﺑﻨﺎﻫﺎي‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪» :‬ﺑﻮد« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪» :‬ﻫﻤﮕﯽ« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(9‬ﻣﺘﻦ‪ :‬ﺧﺎﻧﻬﺎي‪) .‬ﻫﻤﻪﺟﺎ(‬
‫)‪ .(10‬ﻣﺞ‪ :‬ﻫﺮﮐﺲ ﺑﻪ ﻗﺪر ﺣﺼﻪ ]اي[ ﻣﺘﺼﺮف ﺷﺪه‪ ،‬در ﺗﻌﻤﯿﺮ ﺧﺎﻧﻪﻫﺎ ]ﺧﺎﻧﻬﺎ[ و آﺑﺎداﻧﯽ ﻣﺴﺎﮐﻦ و ﻣﻨﺎزل ﺧﻮﯾﺶ ﻣﺼﺮوف ﺳﺎزﻧﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(11‬ﻣﺞ‪ :‬واﻗﻊ و دم از ﻣﺴﺎوات ﻣﯽزدﻧﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(12‬ﻣﺞ‪ :‬ﻋﻼﻣﺖ آن دو ﮔﻨﺒﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(13‬ﻣﺞ‪ :‬ﻧﻤﻮده‪.‬‬
‫)‪ .(14‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﺎﻏﺒﺎﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﻣﺤﺎﻓﻈﺖ آن ﺗﻌﯿﯿﻦ ﯾﺎﻓﺖ‪.‬‬
‫)‪ .(15‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﺴﯿﺎر ﻃﺮح اﻧﺪاﺧﺘﻪ ﻓﯿﻤﺎﺑﯿﻦ ﮐﺴﺒﻪ ﺳﻮﯾﺖ ﺷﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(16‬ﻣﺞ‪ :‬ﺳﻌﯽ و اﻫﺘﻤﺎم‪.‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 304‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫)‪ .(17‬ﻣﺞ‪» :‬ﺧﺎﺻﻪ دﻟﻬﺎي وﯾﺮان را« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(18‬ﻣﺞ‪ :‬ان ﺷﺎء اﻟّﻠﻪ ﺗﻌﺎﻟﯽ‪.‬‬
‫)‪ .(19‬ﻣﺞ‪ :‬ﻧﺰﻫﺖﻧﺸﺎن‪.‬‬
‫)‪ .(20‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﺪارد‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪297 :‬‬
‫ﺳﺮزدن ﻫﻮاي ﺻﯿﺪ و ﺷﮑﺎر از ﺧﺎﻃﺮ ﺷﻬﺰاده ﻧﺎﻣﺪار و ﺗﺤﺮﯾﮏ ﻣﻮاﮐﺐ ﻇﻔﺮﻧﺸﺎن ﺑﻪ ﻃﺮف ﭼﺸﻤﻪ ﮔﻠﺸﻦ »‪«1‬‬
‫روز ﺷـﻨﺒﻪ ﺑﯿﺴﺖ و ﭼﻬﺎرم ﺷـﻬﺮ ﺟﻤﺎدي اﻟﺜﺎﻧﯽ ﺳﻨﻪ ‪ «2» 1220‬ﻫﻮاي ﺳـﯿﺮ و ﺷﮑﺎر و ﮔﺸﺖ »‪ «3‬ﺻـﺤﺮا و ﻣﺮﻏﺰار در »‪ «4‬ﺧﺎﻃﺮ ﺷﺎﻫﺰاده‬
‫ﺳﻌﺎدت ﯾﺎر رﺳﻮخ ﯾﺎﻓﺘﻪ »‪ ،«5‬اﻣﺮ ﻓﺮﻣﻮد ﮐﻪ ﺧﯿﻤﻪ و ﭘﯿﺸﮕﺎه را ﺑﻪ ﻃﺮف ﺻﺤﺮاي رادﮐﺎن در اﻟﻨﮓ ﭼﺸﻤﻪ ﮔﻠﺸﻦ )‪ (147‬ﮐﻪ در »‪ «6‬ﻣﯿﺎﻧﻪ‬
‫رادﮐـﺎن و ﭼﻨﺎران واﻗﻊ اﺳﺖ‪ «7» ،‬ﭘﯿﺸـﮑﺎران ﺑﺮده »‪ «8‬ﺑﺎﺷـﻨﺪ‪ .‬ﭼﺸـﻤﻪ ﮔﻠﺸﻦ ﻣﺮﻏﺰاري ﺧﻮشﻫﻮا و ﺟـﺎﯾﯽ ﻧﺰه و دﻟﮕﺸﺎ »‪ «9‬و از ﺟﻤﻠﻪ‬
‫ﺳﯿﺮﮔﺎه ﺑﺎ ﻧﺎم آﻧﺠﺎ و ﻣﻘﺎم اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﻗﺪر ﺑﯿﺴﺖ ﺳـﻨﮓ ﮐﻤﺎﺑﯿﺶ آب زﻻل ﺧﻮﺷـﮕﻮار در ﭘﻬﻠﻮي ﮐﻮه از زﻣﯿﻦ ﺑﻪﺳﺎن ﻓﻮاره ﻣﯽﺟﻮﺷﺪ و‬
‫ﺳﯿﻼن ﻣﯽﻧﻤﺎﯾـﺪ و از ﺗﻨﺪي آب ﺗﺨﻤﯿﻨﺎ زﻣﯿﻦ را ﭼﻬﻞ ذرع در ﭼﻬﻞ ذرع ﺷـﮑﺎﻓﺘﻪ و ﺗﻘﺮﯾﺒﺎ »‪ «10‬ﺑﯿﺴﺖ ذرع ﻋﻤﻖ آن اﺳﺖ ﮐﻪ آب آن‬
‫)‪ 115‬ب( ﻣﺎﻧﻨـﺪ اﺷﮏ ﭼﺸﻢ ﻋﺎﺷـﻘﺎن و ﻋﺎرض ﺳـﯿﻢﺑﺮان ﺻﺎف و روﺷﻦ اﺳﺖ »‪ «11‬ﮐﻪ ﺗﻤﺎﻣﯽ ﺳـﻨﮓرﯾﺰهﻫﺎي آن »‪ «12‬ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﺑﯿﻨﻨﺪه‬
‫ﺑﻪﺳﺎن زﻣﺮد و ﻣﺮﺟﺎن و ﻣﺮوارﯾﺪ اﻟﻮان اﺳﺖ و اﻧﻮاع ﻣﺎﻫﯽ در آن وﺟﻮد دارد ﮐﻪ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﮐﻮاﮐﺐ در آن ﭼﻬﺮه آﺳﻤﺎنﮔﻮن در ﺣﺮﮐﺖ و‬
‫ﺳﮑﻮن ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ‪ «13» .‬ﻓّﺮاﺷﺎن ﺑﺎ ﻓّﺮ و ﺷﺄن ﺣﺴﺐ اﻟﺤﮑﻢ ﺷـﻬﺰاده ﺳـﮑﻨﺪرﻧﺸﺎن ﺧﯿﻤﻪ و ﺧﺮﮔﺎه را از ﺷـﻬﺮ ﺣﻤﻞوﻧﻘﻞ آن ﻣﮑﺎن ﻧﻤﻮده‪،‬‬
‫در ﺳـﺎﻋﺖ ﻗﺒﺎب ﺳـﺮادﻗﺎت ﺟﻼل را »‪ «14‬ﺳـﺮ ﺑﻪ ﻗﺒﻪ اﻓﻼك رﺳـﯿﺪ‪ «15» .‬ﺧﯿﻤﻪ ﺧـﺎص ﻫﻤﯿـﻮن را ﺑﺮ ﻟﺐ ﭼﺸـﻤﻪ ﺑﺮ ﺳـﺮﭘﺎ »‪ «16‬ﻧﻤﻮده‪،‬‬
‫ﻋﮑﺲ آن ﻣﺎﻧﻨﺪ »‪ «17‬آﺳﻤﺎن در آﯾﯿﻨﻪ »‪ «18‬آب ﻋﯿﺎن ﮔﺮدﯾﺪ‪.‬‬
‫ﮐﻮﮐﺒﻪ اﻗﺒﺎل ﺷﻬﺰاده ﺑﯽﻫﻤﺎل در روز ﻣﺰﺑﻮر از ﻣﺴﺘﻘﺮ ﺟﻼﻟﺖ ﺣﺮﮐﺖ و ﻫﻤﻪﺟﺎ ﺳﯿﺮﮐﻨﺎن‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪ :‬ﻋﻨﻮان را ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﻠﮏ‪) 1222 :‬ﮐﻪ ﻧﺎدرﺳﺖ اﺳﺖ(‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪» :‬و ﮔﺸﺖ« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪ :‬از‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪ :‬ﻧﺼﺮت ﻣﺒﺎﻧﯽ ﺳﺮزده‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪» :‬در« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪ :‬ﭼﻨﺎران در ﺳﻤﺖ ﺷﻤﺎل ﺟﻨﺎﺑﺪ داﻣﻦ ﮐﻮه‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﺮون ﺑﺮده‪.‬‬
‫)‪ .(9‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﺮﻏﺰار ﺧﻮش و ﺟﺎي ﻧﺰه و دﻟﮑﺶ‪.‬‬
‫)‪ .(10‬ﻣﺞ‪ :‬ﭼﻬﻞ زرع در ﭼﻬﻞ زرع زﻣﯿﻦ را ﺷﮑﺎﻓﺘﻪ ﺑﻪ ﻗﺮار‪.‬‬
‫)‪ .(11‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫)‪ .(12‬ﻣﻠﮏ‪» :‬آن« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(13‬ﻣﺞ‪ :‬اﻧﻮاع ﻣﺎﻫﯽ در ﻣﯿﺎن آب ﺑﻪ ﻫﻢ ﻣﯽرﺳﺪ ﮐﻪ داﯾﻢ در رﻗﺺ و ﺑﺎزي ﻣﺸﻐﻮل ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(14‬ﻣﺞ‪ :‬ﺳﺮادﻗﺎت اﺟﻼل‪.‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 305‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫)‪ .(15‬ﻣﺞ‪ :‬اﻓﺮاﺷﺘﻪ و‪.‬‬
‫)‪ .(16‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﺮﭘﺎ‪.‬‬
‫)‪ .(17‬ﻣﺞ‪ :‬ﭼﻮن‪.‬‬
‫)‪ .(18‬ﻣﺞ‪ :‬در ﻣﯿﺎن‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪298 :‬‬
‫و ﺻـﯿﺪاﻓﮑﻨﺎن ﻧﺰول اﺟﻼـل »‪ «1‬ﺑﻪ ﺳﺮﭼﺸـﻤﻪ ﻓﺮﻣـﻮده »‪ «2‬و ﺳـﺎﺣﺖ آن ﺳـﺮزﻣﯿﻦ را رﺷـﮏ ﺧﻠـﺪ »‪ «3‬ﺑﺮﯾـﻦ و ﻏﯿﺮت ﺑﻬﺸﺖ ﺟـﺎوداﻧﯽ‬
‫ﺳﺎﺧﺘﻨـﺪ‪ .‬در آن ﺷـﮑﺎرﮔﺎه دو ﻫﺰار و ﺳـﯿﺼﺪ ﺳﻮار از اﻣﺮا و ﺧﻮاﻧﯿﻦ و ﻣﺘﺠّﻨـﺪه ﻟﺸـﮑﺮ ﻓﯿﺮوزي اﺛﺮ و ﻏﻼم و ﻗﻮرﭼﯽ و ﻣﯿﺮﺷـﮑﺎر »‪ «4‬و‬
‫ﺷﮑﺎرﯾﺎن و ﻗﻮﺷـﭽﯽ و ﺗﺎزيدار و ﻏﯿﺮه ﺑﻪ ﻗﻠﻢ آﻣـﺪه‪ ،‬اﻣﺮ ﻗـﺪر ﻗـﺪر واﻻ ﺑﻪ ﻧﻔﺎذ ﭘﯿﻮﺳﺖ ﮐﻪ اﺣـﺪي از آﺣﺎد اﻟﻨﺎس ﺗﺪارك اﺳﺐ و آدم‬
‫ﺑﺮﻧﺪاﺷـﺘﻪ‪ ،‬ﺟﻤﯿﻊ ﺷـﮑﺎرﯾﺎن را از اﻣﯿﺮ و وزﯾﺮ و ﺑﺮﻧﺎ و ﭘﯿﺮ و آﺷـﻨﺎ و ﺑﯿﮕﺎﻧﻪ از وﺿـﯿﻊ و ﺷـﺮﯾﻒ را در ﻣﻄﺒﺦ ﺧﺎص ﻃﻌﺎم ﭘﺨﺘﻪ و اﻃﻌﻤﻪ و‬
‫اﺷـﺮﺑﻪ ﮔﻮﻧـﺎﮔﻮن ﺑﻪ رﺳﻢ ﻣﻬﻤﺎﻧﺎن ﺑﺮده »‪ «5‬و ﻋﻠﯿﻖ اﻟـّﺪواب و ﺳـﺎﯾﺮ ﺿـﺮورﯾﺎت آﻧﭽﻪ ﻣﺤﺘﺎج ﻋﻠﯿﻪ ﺑﻮد‪ «6» ،‬ﺗﻤﺎﻣﯽ را از ﺳـﺮﮐﺎر ﻣﻬّﯿﺎ و‬
‫آﻣﺎده داﺷﺘﻪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﺮدم ﻣﯽرﺳﺎﻧﯿﺪﻧﺪ‪ «7» .‬ﺗﺎ ﻣّﺪت ده روز ﮐﻪ روزﻫﺎ ﺑﻪ ﻋﺰم ﺷـﮑﺎر در ﮐﻮه و ﺻـﺤﺮا ﻣﯽﺗﺎﺧﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻫﻤﻪروزه در ﻫﻨﮕﺎم »‪«8‬‬
‫ﭼﺎﺷﺖ ﻣﺠﻤﻮع ﻣﻠﺘﺰﻣﯿﻦ رﮐﺎب از اﻧﻮاع اﻃﻌﻤﻪ و اﺷﺮﺑﻪ »‪ «9‬ﺑﻬﺮهﻣﻨﺪ و ﮐﺎﻣﯿﺎب ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻌﺪ از آﻧﮑﻪ »‪ «10‬از ﺳﻮاري و ﺻﺤﺮا ﻃﺒﻊ اﺷﺮف را ﻣﻼﻟﯽ روي ﻣﯽﻧﻤﻮد‪ ،‬ﻋﻄﻒ ﻋﻨﺎن ﺑﻪ ﺳﺮﭼﺸﻤﻪ ﻓﺮﻣﻮده‪ ،‬ﻃﺮف ﻋﺼﺮ ﻃﺒﻖﻃﺒﻖ ﺧﺮﺑﺰه‬
‫و اﻧـﺎر و اﻧﮕـﻮر ﮐﻪ در آنوﻗﺖ ﻣﻄﻠـﻮب ﺑﻮد ﺑﻪ ﺟﻬﺖ ﻫﺮﯾـﮏ از اﻣﺮا و ﺧﻮاﻧﯿﻦ و اﻋﯿـﺎن و ﻣﻌﺮوﻓﯿﻦ »‪ «11‬و دﺳﺘﻪدﺳـﺘﻪ و ﮔﺮوهﮔﺮوه از‬
‫ﺳﺎﯾﺮﯾﻦ »‪ «12‬ﻣﺮﺣﻤﺖ ﻣﯽﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ و )‪ 116‬اﻟﻒ( ﺧﻮد ﺑﻪ ﻧﻔﺲ ﻧﻔﯿﺲ ﻣﺘﻮّﺟﻪ »‪ «13‬ﺻـﯿﺪ ﻣﺎﻫﯽ ﺷﺪه‪ ،‬ﺑﺎ ﻗّﻠﺎب و ﭼﻨﮕﮏ ﻣﺎﻫﯽ ﺑﯽﺷﻤﺎر‬
‫ﺻﯿـﺪ و از آن ﻣﺸـﻐﻮﻟﯽ ﻏﺒـﺎر ﻣﻼـل و ﮐﻼل از آﯾﯿﻨﻪ ﺧﺎﻃﺮ زدوده‪ ،‬از اﯾﻦ »‪ «14‬رﻫﮕـﺬر ﻓﺮح و ﺳـﺮور ﺣﺎﺻﻞ و ﮔﺮه از دل ﻣﯽﮔﺸﻮده‬
‫»‪ ،«15‬و ﭼﻮن وﻟﻮع ﺗﻤﺎم »‪ «16‬ﺑﻪ ﺻﯿﺪ ﻣﺎﻫﯽ داﺷﺘﻨﺪ و ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﺧﺎﻃﺮﺧﻮاه ﻣﺒﺎرك اﯾﺸﺎن »‪ «17‬ﺻﯿﺪ ﻣﺎﻫﯿﺎن ﺑﻪ ﻗﻠّﺎب ﻣﯿّﺴﺮ »‪ «18‬ﻧﺒﻮد‪ ،‬ﺑﻪ‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪ :‬اﺟﻼل را‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﻪ ﺳﺮﭼﺸﻤﻪ ارزاﻧﯽ‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪» :‬ﺧﻠﺪ« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﯿﺮﺷﮑﺎران‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪ :‬ﮐﺎرﺳﺎزي ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﺮﺳﺎﻧﻨﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺞ‪ :‬در ﺣﯿﻦ‪.‬‬
‫)‪ .(9‬ﻣﺞ‪ :‬ﺷﺮاب‪.‬‬
‫)‪ .(10‬ﻣﺞ‪ :‬اﯾﻨﮑﻪ‪.‬‬
‫)‪ .(11‬ﻣﺞ‪ :‬ﺧﻮاﻧﯿﻦ و ﻣﺸﺎﻫﯿﺮ‪.‬‬
‫)‪ .(12‬ﻣﺞ‪» :‬از ﺳﺎﯾﺮﯾﻦ« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(13‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﺒﺎﺷﺮ‪.‬‬
‫)‪ .(14‬ﻣﺞ‪ :‬آن‪.‬‬
‫)‪ .(15‬ﻣﺞ‪ :‬ﮔﺮه از رﺷﺘﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﻣﺒﺎرك ﻣﯽﮔﺸﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 306‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫)‪ .(16‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﺴﯿﺎر‪.‬‬
‫)‪ .(17‬ﻣﺞ‪ :‬اﯾﺸﺎن ﺑﻮد ﺑﺎﻟﮑﻠﯿﻪ‪.‬‬
‫)‪ .(18‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﻤﮑﻦ و ﻣﯿﺴﺮ‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪299 :‬‬
‫اﺳﺘﺪﻋﺎي راﻗﻢ »‪ «1‬اوراق اﻣﺮ ﻓﺮﻣﻮدﻧـﺪ ﮐﻪ ﻣﺮگ ﻣـﺎﻫﯽ را ﺑﺎ آرد ﺟﻮ ﻣﻤﺰوج و ﻣﺨّﻤﺮ ﺳﺎﺧﺘﻪ‪ «2» ،‬در آن ﭼﺸﻤﻪ ﻋﻤﯿﻖ رﯾﺨﺘﻪ‪ ،‬در ﯾﮏ‬
‫ﺳﺎﻋﺖ ﻗﺮﯾﺐ »‪ «3‬دو ﻫﺰار ﻗﻄﻌﻪ ﻣﺎﻫﯽ ﺑﺰرگ ﺑﻪ وزن »‪ «4‬از ﺳﯽ اﺳﺘﺎر )‪ (148‬ﺗﺎ ﭘﻨﺞ اﺳﺘﺎر ﺻﯿﺪ ﺷﺪه‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﻮﻋﯽ ﺣﺮص ﺻﯿﺪ ﻣﺎﻫﯽ ﻏﻠﺒﻪ‬
‫ﮐﺮده »‪ ،«5‬ﮐﻪ راﻗﻢ ﺣﺮوف ﻧﯿﺰ ﺑـﺎ ﭘـﺎي ﺑﺮﻫﻨﻪ ﺑﻪ ﻣﯿﺎن آب رﻓﺘﻪ‪ ،‬ﻣﺎﻫﯿﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﻣﺴﺖ و ﻣـﺪﻫﻮش ﺑﻪ روي آب ﻣﯽاﻓﺘﺎدﻧـﺪ‪ ،‬ﺻـﯿﺪ ﻣﯽﻧﻤﻮد‪.‬‬
‫ازﯾﻦ ﺻﯿﺪ ﺑﻪ ﺗﻤﺎﻣﯽ اﻣﺮا و ﺧﻮاﻧﯿﻦ ﻧﯿﺰ ﺑﻬﺮه و ﻧﺼﯿﺒﯽ ﻋﻨﺎﯾﺖ ﺷﺪه »‪ ،«6‬روز دﯾﮕﺮ ﻃﺮح ﺷﮑﺎر ﺟﺮﮔﻪ اﻧﺪاﺧﺘﻨﺪ‪«7» .‬‬
‫ﺑﻪ ﻗﺪري »‪ «8‬ﺷـﮑﺎر از ﮐﻮه و دﺷﺖ در ﺻﺤﺮاي »‪ «9‬ﺟﻨﺎﺑـﺪ ﺟﻤﻊ ﺷﺪ ﮐﻪ ﻋﻘﻞ از ﻣﺸﺎﻫﺪه آن »‪ «10‬ﺣﯿﺮان و دﯾﺪه از ﻧّﻈﺎره ﺧﯿﺮه ﮔﺸﺘﻪ‬
‫ﺑﻮد‪ .‬ﻧﺨﺴﺖ »‪ «11‬ﺷﻬﺰاده ﻣﻨﺼﻮر ﻣﺎﻧﻨﺪ »‪ «12‬ﺑﻬﺮامﮔﻮر دﺳﺖ ﺻﯿﺪاﻓﮑﻨﯽ از آﺳﺘﯿﻦ ﻣﺮداﻧﮕﯽ ﺟﻼدت »‪ «13‬ﺑﯿﺮون ﮐﺮده‪ «14» ،‬ﺑﯽﻣﺤﺎﺑﺎ‬
‫ﺑﺮ ﺷـﮑﺎر ﺗﺎﺧﺘﻪ‪ ،‬آﻧﻘﺪر »‪ «15‬ﺷـﮑﺎر اﻧﺪاﺧﺖ ﮐﻪ ﺧﺮد ﺧﺮدهﺑﯿﻦ »‪ «16‬از اﺣﺼﺎي »‪ «17‬آن ﻋـﺎﺟﺰ ﻣﺎﻧـﺪ و در ﺛﺎﻧﯽ اﻣﺮاي ﻋﻈﺎم و ﻣﻘّﺮﺑﺎن‬
‫واﻻﻣﻘﺎم ﺷﻮﮐﺖ ﺑﻬّﯿﻪ رﺧﺼﺖ ﺷـﮑﺎراﻧﺪازي ﯾﺎﻓﺘﻪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺻـﯿﺪﮔﺎه درآﻣﺪﻧﺪ و آﻧﭽﻪ ﻣﻘﺼﻮدﺷﺎن ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﻤﻞ آوردﻧﺪ‪ .‬و ﺑﻌﺪ از ﻫﺮﮔﻮﺷـﻪ‬
‫ﺳﻮاران »‪ «18‬ﺑﻪ ﻋﺰم ﺻـﯿﺪ ﺑﺎ ﺳـﯿﻮف آﺧﺘﻪ از ﺟﺮﮔﻪ ﺑﯿﺮون ﺗﺎﺧﺘﻪ‪ ،‬دﺳﺖ ﺑﻪ ﺷـﮑﺎر ﮔﺸﻮدﻧﺪ »‪ «19‬و ﺳﺮﭘﻨﺠﻪﻫﺎ »‪ «20‬را ﺑﻪ ﺧـﻮن آﻫﻮ و‬
‫ﮔﻮر »‪ «21‬ﻣﯽآﻟﻮدﻧﺪ و از ﺑﺴﯿﺎري ﺻﯿﺪﻫﺎي اﻓﺘﺎده »‪ ،«22‬داﻣﻦ ﮐﻮه و ﺻﺤﺮا ﺳﻤﺖ ﺗﺴﺎوي ﭘﺬﯾﺮﻓﺖ و از ﭘﺸﺘﻪ ﭘﺸﺖ آﻫﻮان از‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﺴّﻮد‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﺮگ ﻣﺎﻫﯽ از ﺷﻬﺮ آورده ﺑﺎ آرد ﺟﻮ ﺧﻤﯿﺮ و‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﻪ ﻗﺮار‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪» :‬از« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﻪ ﻧﻮﻋﯽ در ﻣﺎﻫﯽ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﺣﺮﯾﺺ ﺷﺪه‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﺴﺖ و ﻻﯾﻌﻘﻞ از ﺗﻪ آب ﺑﻪ ﺑﺎﻻ اﻓﺘﺎده و از وﺳﻂ آب ﺷـﻨﺎور ﺑﻪ ﮐﻨﺎر ﻣﯽآﻣﺪﻧﺪ ﺻﯿﺪ ﻣﯽﻧﻤﻮد‪ .‬از آن ﻣﺎﻫﯿﺎن ﻧﯿﺰ ﺑﻪ ﮐّﻞ اﻣﺮا و‬
‫ﺧﻮاﻧﯿﻦ ﺣﺼﻪ و ﻧﺼﯿﺒﯽ ﻣﺮﺣﻤﺖ ﮔﺮدﯾﺪ و‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪ :‬اﻧﺪاﺧﺘﻪ‪.‬‬
‫)‪ .(8‬اﯾﻦﻗﺪر‪.‬‬
‫)‪ .(9‬ﻣﺞ‪ :‬و ﺻﺤﺮا در دﺷﺖ‪.‬‬
‫)‪ .(10‬ﻣﺞ‪ :‬آﻧﻬﺎ‪.‬‬
‫)‪ .(11‬ﻣﺞ‪ :‬از ﻧﻈﺎره آن وﺣﺸﯿﺎن ﺧﯿﺮه ﻣﺎﻧﺪ اول‪.‬‬
‫)‪ .(12‬ﻣﺞ‪ :‬ﭼﻮن‪.‬‬
‫)‪ .(13‬ﻣﺞ‪» :‬ﺟﻼدت« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(14‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﯿﺮون آورده‪.‬‬
‫)‪ .(15‬ﻣﺞ‪ :‬اﯾﻦﻗﺪر‪.‬‬
‫)‪ .(16‬ﻣﻠﮏ‪ :‬ﺧﻮردهﺑﯿﻦ؛ ﻣﺞ‪ :‬ﺧﺮدﺑﯿﻦ‪.‬‬
‫)‪ .(17‬ﻣﺞ‪ :‬از ﺗﺨﻤﯿﻦ‪.‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 307‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫)‪ .(18‬ﻣﺞ‪ :‬ﺳﻮاري‪.‬‬
‫)‪ .(19‬ﻣﺞ‪ :‬ﮔﺸﻮده‪.‬‬
‫)‪ .(20‬ﻣﺞ‪ :‬ﺳﺮﭘﻨﺠﻪ‪.‬‬
‫)‪ .(21‬ﻣﺞ‪ :‬ﮔﻮر و آﻫﻮ‪.‬‬
‫)‪ .(22‬ﻣﺞ‪ :‬و از ﺑﺲ ﮐﻪ ﺻﯿﺪ اﻧﺪاﺧﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪300 :‬‬
‫وزﯾﺪن ﻧﺴـﯿﻢ ﺗﯿﺮ و ﺳـﻨﺎن ﻻﻟﻪ و ارﻏﻮان ﺷﮑﻔﺖ‪ «1» .‬ﻫﯿﻮﻧـﺎن ﮐﻮهﭘﯿﮑﺮ و ﻗﺎﻃﺮان ﺑﺎرور از ﺣﻤﻞ ﺻـﯿﺪ ﺑﻪ ﺳـﺘﻮه آﻣـﺪه‪ ،‬اﮐﺜﺮي را در آن‬
‫وادي ﺑﻪ ﺟﻬﺖ ﺻﺤﺮاﻧﺸﯿﻨﺎن ﺑﻮادي زﻟّﻪ ﮐﺮده‪ ،‬ﻋﺰﯾﻤﺖ ﺑﻪ ﻣﻌﺴﮑﺮ ﻫﻤﺎﯾﻮن ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫اﻟﺤﻖ‪ ،‬در آن ﺷـﮑﺎرﮔﺎه ﺑﺮ ﺟﻤﯿﻊ ﻣﺮدم ﻋﯿﺶ و ﺳـﺮور ﺑﻪ ﻏﺎﯾﺖ رﺳـﯿﺪه‪ 116) ،‬ب( در ﻧﻬﺎﯾﺖ ﺧﻮﺷـﯽ و ﺧّﺮﻣﯽ ﮔـﺬﺷﺖ و »‪ «2‬در ﺳﻠﺦ‬
‫ﺷﻬﺮ ﻣﺰﺑﻮر ﻣﻮاﮐﺐ ﻣﻨﺼﻮر ﻧﻬﻀﺖ ﺑﻪ ارض اﻗﺪس ﭘﺮﻓﯿﺾ و ﻧﻮر ﻧﻤﻮده‪ ،‬در ﭼﺸﻤﻪ ﮔﻠﺸﻦ ﺑﻪ ﻋﺰم ﺻﯿﺪ ﻗﺮﻗﺎول ﺑﻪ ﻃﺮف رودﺧﺎﻧﻪ ﻋﻄﻒ‬
‫ﻋﻨﺎن و ﻫﻤﻪﺟﺎ ﺷـﮑﺎرﮐﻨﺎن ﻗﺮﯾﺐ ﺑﻪ ﺷﻬﺮ ﻃﻮس رﺳﯿﺪه‪ .‬از اﺗّﻔﺎﻗﺎت‪ ،‬در ﻋﯿﻦ ﺷﮑﺎر و ﭘﺮاﻧﺪن ﭼﺮغ و ﺑﺎز‪ ،‬ﮔﺮاز ﻣﻬﯿﺒﯽ از ﻧﯿﺴﺘﺎن »‪ «3‬ﮐﻨﺎر‬
‫رودﺧﺎﻧﻪ ﺑﯿﺮون آﻣـﺪه‪ ،‬ﺳﻮاران از اﻃﺮاف ﻫﺠﻮم آورده‪ ،‬ﭼﻨـﺪ ﺗﯿﺮ و ﺗﻔﻨﮕﯽ در آﻧﺠﺎ »‪ «4‬ﮔﺮاز ﻏﻠﻄﺎﻧﺪازي ﮐﺮده‪ ،‬آن ﺟﺎﻧﻮر وﺣﺸـﯽ »‪«5‬‬
‫از ﻏﻮﻏـﺎي ﺳـﻮار و ﻇﻬـﻮر آن ﮔﯿﺮودار »‪ «6‬ﻣﺘـﻮﻫﻢ ﺷـﺪه‪ ،‬ﺑـﻪ ﻧﯿﺰاري از آن ﻣﺤﮑﻢﺗﺮ ﺧﺰﯾـﺪه‪ ،‬ﻣﺨﺘﻔﯽ ﮔﺮدﯾـﺪ‪ «7» ،‬ﺑﻪ ﻧـﻮﻋﯽ ﮐﻪ ﻧﻔﺲ‬
‫ﻧﻤﯽﮐﺸـﯿﺪ‪ .‬ﻫﺮﭼﻨـﺪ ﺳـﻮاره و ﭘﯿـﺎده از اﻃﺮاف و ﺟـﻮاﻧﺐ زور آورده‪ ،‬ﻫـﺎيﻫﻮ ﮐﺮدﻧـﺪ‪ «8» ،‬از ﺟـﺎي ﻧﻤﯽﺟﻨﺒﯿـﺪ‪ .‬ﺳﻮاري از اﮐﺮاد ﺑﻨـﺎﺑﺮ‬
‫ﻋـﺪاوت ﻫﻢﭼﺸـﻤﯽ ﺑﺎ ﮔﺮاز ﭘﯿﺎده ﺷـﺪه‪ ،‬ﺷﻤﺸـﯿﺮ ﮐﺸـﯿﺪه‪ ،‬داﺧﻞ ﻧﯿﺰار ﺷـﺪ‪ .‬ﻫﻤﯿﻦﮐﻪ ﭼﺸﻢ او »‪ «9‬ﺑﻪ ﮔﺮاز اﻓﺘـﺎد »‪ ،«10‬ﻏﯿﺮت و ﻋـﺎر را‬
‫ﯾﮏﺳﻮ ﻧﻬﺎده »‪ «11‬ﺑﮕﺮﯾﺨﺖ‪ «12» .‬ﺗﻘﯽ ﺧﺎن آﻗﺎ وﻟـﺪ ﻣﯿﺮزا ﻣﺤّﻤﺪ ﺧﺎن ﻗﺎﺟﺎر‪ ،‬ﺣﺎﮐﻢ ﺳﺒﺰوار‪ ،‬ﮐﻪ ﺟﻮان ﻣﺴـﺘﻌﺪ ﻫﻨﺮور ﺟﻼدت آﺛﺎر و‬
‫ﻣﺘﻬﻮري ﺷﺠﺎﻋﺖ ﺷﻌﺎر ﺑﻮد‪ «13» ،‬از آن ﺣﺮﮐﺖ ﺑﯽﻏﯿﺮﺗﺎﻧﻪ ﮐﺮد درﻫﻢ »‪ «14‬و ﻣﺘﻐﯿﺮ ﺷـﺪه‪ ،‬ﭼﻮن ﻗﺎﻋﺪه ﻣﺮد ﻧﺎﻣﺠﻮ آن اﺳﺖ ﮐﻪ در ﻧﻈﺮ‬
‫وﻟﯽﻧﻌﻤﺖ ﺧﻮد »‪ «15‬ﻟﻮازم ﺟﻼدت و ﺗﻬّﻮر را ﺑﻪ ﻇﻬﻮر‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪ :‬و در ﭼﻤﻦ اﺑﺪان آﻫﻮان از ﻻﻟﻪﮐﺎري ﺧﻨﺠﺮ و ﺳﻨﺎن ﮔﻞ ﮔﻞ ﺷﮑﻔﺖ‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪ :‬ﻋﯿﺶ و ﺳﻮر ﺑﻮده ﺑﻪ ﻏﺎﯾﺖ ﺧﻮش و ﺧﺮم ﮔﺬﺷﺖ‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪ :‬ﻧﯽزار‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪» :‬در آﻧﺠﺎ« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﻬﯿﺐ‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪ :‬آن اﻣﺮ ﻋﺠﯿﺐ‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪ :‬ﮔﺮدﯾﺪه‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺞ‪ :‬ﮐﺮدهاﻧﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(9‬ﻣﺞ‪ :‬ﭼﺸﻤﺶ‪.‬‬
‫)‪ .(10‬ﻣﻠﮏ‪ :‬اﻓﺘﺎ‪.‬‬
‫)‪ .(11‬ﻣﻠﮏ‪» :‬ﻧﻬﺎده« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(12‬ﻣﺞ‪ :‬ﯾﮑﺴﻮ ﻧﻬﺎده از ﭘﯿﺶ آن ﺟﺎﻧﻮر ﺑﻪ ﻫﺰﯾﻤﺖ رﻓﺖ‪.‬‬
‫)‪ .(13‬ﻣﻠﮏ‪» :‬ﺑﻮد« ﻧﺪارد؛ ﻣﺞ‪ :‬ﻫﻨﺮور ﺑﻪ ﮐﺎر و ﻣﺘﻬﻮر ﺑﯽﺑﺎك ﺟﻼدت ﺷﻌﺎر ﺑﻮد‪.‬‬
‫)‪ .(14‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﻬﺰوم درﻫﻢ‪.‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 308‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫)‪ .(15‬ﻣﺞ‪ :‬ﺧﻮﯾﺶ‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪301 :‬‬
‫رﺳﺎﻧﯿﺪه »‪ ،«1‬ﺗﺤﺼـﯿﻞ ﻧﻨﮓ و ﻧﺎم »‪ «2‬ﻧﻤﻮده ﺑﺎﺷﺪ ﺗﺎ ﻣﻮرد ﺗﺮﺑﯿﺖ ﺧﺴـﺮواﻧﻪ »‪ «3‬ﮔﺮدﯾﺪه‪ ،‬اﺳـﻤﯽ ﺑﯿﺮون ﮐﻨﺪ‪ «4» ،‬ﻧﻈﺮ ﺑﻪ »‪ «5‬آن ﺑﺎ ﮐﺮد‬
‫ﻣﺰﺑﻮر »‪ «6‬آﻏﺎز ﺧﺸﻮﻧﺖ ﮐﺮده‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﻨﻒ او را ﺑﻪ ﺟﻠﻮ اﻧﺪاﺧﺘﻪ‪ ،‬ﺑﺎ ﺗﻔﻨﮓ اژدﻫﺎوش ﻗﺼﺪ آن ﻋﻔﺮﯾﺖ ﻧﻤﻮد‪ .‬ﺑﺎ آﻧﮑﻪ ﺟﺎي ﻣﻀـﯿﻖ ﻧﺎﻫﻤﻮار‬
‫و ﻟﺐ »‪ «7‬رودﺧﺎﻧﻪ ﻧﯿﺰ ﺗﻨﮓ و ﻋﻤﯿﻖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻗـﺪر ﯾﮏ ﻧﯽ آب داﺷﺖ‪ ،‬اﺳﺐ راﻧـﺪه در ﺻـﺪد »‪ «8‬ﻧﺎمآوري و دﻟﯿﺮي ﺑﺮآﻣـﺪ‪ «9» ،‬ﻫﺮﭼﻨﺪ‬
‫ﺷﻬﺰاده اﻗﺒﺎﻟﻤﻨـﺪ او را ازﯾﻦ ﺣﺮﮐﺖ ﻧﺎﭘﺴـﻨﺪ ﻣﻨﻊ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ «10» ،‬از راه ﻏﺮور در ﻣﻘﺎم اﺳـﺘﺪﻋﺎي ﻣﺮﺧﺼـﯽ ﺑﺮآﻣﺪه »‪ ،«11‬از وﺧﺎﻣﺖ آن‬
‫ﻋﻤﻞ را »‪ «12‬ﻏﻮر ﻧﻨﻤﻮده‪ ،‬ﺑـﺎ دد درﻧـﺪه ﭼﻨﺎن در ﻣﻘﺎم ﻫﻮﻟﻨﺎﮐﯽ ﭼﻨﯿﻦ »‪ «13‬دﺳﺖ در ﮐﻤﺮ ﺷـﺪه‪ ،‬ﻗﺪم ﺟﺴﺎرت ﭘﯿﺶ ﻧﻬﺎد‪ ،‬ﮐﺮد ﺑﯿﭽﺎره‬
‫ﻣﻀﻄﺮب )‪ 117‬اﻟﻒ( و ﺳﺮاﺳـﯿﻤﻪ ﺷـﺪه‪ ،‬از دور ﺑﻪ اﻧﮕﺸﺖ اﺷـﺎره ﻧﻤﻮده‪ «14» ،‬ﺑﺮﮔﺸﺖ و در ﭘﻬﻠـﻮي ﺳﻮار اﯾﺴـﺘﺎده‪ «15» ،‬ﻫﻤﯿﻦﮐﻪ در‬
‫ﻣﯿﺎن ﻧﯿﺰار ﺳﯿﺎﻫﯽ ﮔﺮاز را دﯾﺪ ﺑﯽﺗﺤﺎﺷﯽ ﺗﻔﻨﮓ را ﺧﺎﻟﯽ ﮐﺮد‪ .‬ﺧﺎﻟﯽ ﮐﺮدن ﺗﻔﻨﮓ »‪ «16‬ﻫﻤﺎن ﺑﻮد و ﻧﻌﺮه ﮐﺸﯿﺪن و ﺑﯿﺮون آﻣﺪن ﮔﺮاز‬
‫از ﺑﯿﺸﻪ ﻫﻤﺎن‪ .‬ﺳﻮار ﭼﻮن راه ﮔﺮﯾﺰ ﻧـﺪاﺷﺖ‪ ،‬ﻫﻤﺎنﻗـﺪر ﮐﺎر ﮐﺮد ﮐﻪ ﺟﻠﻮ اﺳﺐ را ﺑﺮﮔﺮداﻧﯿﺪ »‪ «17‬ﮐﻪ آن ﺟﺎﻧﻮر ﺑﻪ او رﺳـﯿﺪه‪ ،‬ﻧﯿﺸﯽ ﺑﻪ‬
‫ﺳﺮﯾﻦ »‪ «18‬اﺳـﺐ او ﻓﺮوﺑﺮده‪ ،‬اﺳﺐ و ﺳـﻮار و ﭘﯿـﺎده ﻫﺮﺳﻪ را ﺑﺮداﺷـﺘﻪ ﺑﻪ آن رود »‪ «19‬ﻋﻤﯿﻖ اﻧـﺪاﺧﺘﻪ‪ ،‬ﺑﻪ ﯾﮏﭼﺸﻢ زدن »‪ «20‬ﺗﺎ ﯾﮏ‬
‫ﺗﯿﺮرس اﺳﺐ و ﺳﻮار در ﻣﯿﺎن آب رﻓﺘﻪ‪ «21» ،‬اﺳﺐ از ﺷّﺪت زﺧﻢ »‪ «22‬از ﮐﺎر ﻣﺎﻧﺪ‪ ،‬و ﻟﯿﮑﻦ ﻧﻈﺮ ﺑﻪ ﺗﺠّﻠﺪ و ﭼﺎﺑﮑﯽ ﺳﻮار آﺳﯿﺒﯽ »‪«23‬‬
‫ﺑﻪ او ﻧﺮﺳﯿﺪه‪ .‬از ﻗﻀﺎ ﻣﺴّﻮد اوراق ﺑﺎ ﯾﮏ ﻧﻔﺮ از ﻣﻘّﺮﺑﺎن ﺧﺎص درﯾﻦ ﻃﺮف رودﺧﺎﻧﻪ ﻣﻨﺎﺳﺐ اﯾﺴﺘﺎده ﺑﻮدﯾﻢ ﮐﻪ ﺗﺎ ﻓﻠﮏ از ﭘﺮده ﭼﻪ آرد‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﻪﺟﺎ آورده‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪ :‬ﻧﺎم و ﻧﻨﮓ‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪» :‬ﺧﺴﺮواﻧﻪ« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﯿﺮون ﮐﺮده ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﺮ‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪» :‬ﻣﺰﺑﻮر« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪ :‬و ﻟﺐ رودﺧﺎﻧﻪ ﻣﻤﻠﻮ از ﻧﯽ و ﺧﺎر ﻣﯽﺑﻮد و‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺘﻦ‪ :‬ﺳﺪد‪.‬‬
‫)‪ .(9‬ﻣﺞ‪ :‬درآﻣﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(10‬ﻣﺞ‪ :‬ﻓﺮﻣﻮد‪.‬‬
‫)‪ .(11‬ﻣﺘﻦ‪ :‬اﺳﺘﺪﻋﺎي اﻣﻀﺎي آن ﺧﺪﻣﺖ درآﻣﺪه‪.‬‬
‫)‪ .(12‬ﻣﺞ‪» :‬را« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(13‬ﻣﺞ‪ :‬ﻫﻮﻟﻨﺎك ﭼﻨﯿﻨﯽ‪.‬‬
‫)‪ .(14‬ﻣﺞ‪ :‬اﺷﺎرت ﮐﺮده‪.‬‬
‫)‪ .(15‬ﻣﺞ‪ :‬اﯾﺴﺘﺎد‪.‬‬
‫)‪ .(16‬ﻣﺞ‪ :‬ﺗﻔﻨﮓ ﺧﺎﻟﯽ ﮐﺮدن‪.‬‬
‫)‪ .(17‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﺮﮔﺮداﻧﯿﺪه‪.‬‬
‫)‪ .(18‬ﻣﺞ‪ :‬ﺳﺮون‪.‬‬
‫)‪ .(19‬ﻣﺞ‪ :‬رودﺧﺎﻧﻪ‪.‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 309‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫)‪ .(20‬ﻣﺞ‪ :‬ﭼﺸﻢ ﺑﺮﻫﻢ زدن‪.‬‬
‫)‪ .(21‬ﻣﺞ‪ :‬اﺳﺐ و ﺳﻮار را در ﻣﯿﺎن آب راﻧﺪه‪.‬‬
‫)‪ .(22‬ﻣﺞ‪ :‬اﺳﺐ ﻣﺠﺮوح ﺷﺪه‪.‬‬
‫)‪ .(23‬ﻣﺞ‪ :‬اذﯾﺘﯽ‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪302 :‬‬
‫ﺑﯿﺮون‪ .‬ﺑﻪ ﻣﺤﺾ اراده ﮔﺮاز از ﻧﯿﺰار‪ ،‬ﻣﺤّﻤـ ﺪ ﻋﻠﯽ ﺑﯿـﮏ ﮐﻪ ﮐﻤـﺎل ﻣﺤﺮﻣّﯿﺖ در ﺧـﺪﻣﺖ اﺷـﺮف داﺷﺖ و ﺑﻪ ﺷـﺮف ﻣﻨﺎدﻣﺖ ﺳـﺮاﻓﺮاز و‬
‫ﻋﻨﻔﻮان ﺟﻮاﻧﯽ و رﯾﻌـﺎن ﺷـﺒﺎب و وﻗﺖ ﺧﻮدﻧﻤﺎﯾﯽ او ﺑﻮد ﺑﻼ ﺗﺄﻣﻞ ﺟﻠﻮ ﮔﺮداﻧﯿـﺪه‪ «1» ،‬اﺣﺘﯿﺎﻃـﺎ ﺑﻪ ﻗـﺪري ﮐﻨﺎره ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﭼﻮن در ﻣﻘﺎﺑﻞ‬
‫ﻧﻈﺮ ﻣﺒﺎرك ﺑﻮد‪ «2» ،‬آن ﺣﻀﺮت ﻧﯿﮏ ﻣﺸﺎﻫﺪه »‪ «3‬ﻓﺮﻣﻮده‪ ،‬از »‪ «4‬ﺣﺎل ﻫﺮﮐﺴـﯽ از راه ﻫﻮﺷﯿﺎري ﺑﺎﺧﺒﺮ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﻣﻌﻨﯽ ﻣﻮاﻓﻖ ﻣﺰاج‬
‫آن ﺣﻀﺮت »‪ «5‬ﻧﺒﻮده‪ ،‬در ﻣﻘﺎم ﻧﮑﻮﻫﺶ او ﺑﺮآﻣﺪﻧﺪ »‪ «6‬و ﻟﯿﮑﻦ ﭼﻮن ﮔﺮاز از ﮔﻮﺷﻪ ]اي[ ﺑﯿﺮون آﻣﺪه‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﺮف ﺻﺤﺮا اﻓﺘﺎد و ﺷﻬﺰاده‬
‫ﻇﻔﺮﻟﻮا »‪ «7‬ﺟﻠﻮرﯾﺰ از ﻋﻘﺐ ﮔﺮاز ﺗﺎﺧﺘﻨـﺪ‪ ،‬ﺗﻨﺒﯿﻪ او را ﺑﻪ ﻣﻘﺘﻀﺎي وﻗﺖ ﺑﻪ زﻣﺎن »‪ «8‬دﯾﮕﺮ ﻣﺤّﻮل ﺳﺎﺧﺘﻨﺪ و ﺑﻪ ﺿـﺮب دﺳﺖ زورآزﻣﺎﯾﯽ‬
‫در ﺳﺮ ﺳﻮاري ﺑﻪ ﯾﮏ ﺗﯿﺮﮐﺎر ﮔﺮاز را ﺑﯿﮋنآﺳﺎ ﺑﻪ ﻣﻘﻄﻊ رﺳﺎﻧﯿﺪه‪ ،‬ﺑﻪ ﺳﺮوﻗﺖ ﺗﻘﯽ ﺧﺎن آﻗﺎ ﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ و او را ازﯾﻦ ﺗﻬّﻮر ﺗﺤﺴﯿﻦ و آﻓﺮﯾﻦ‬
‫ﻓﺮﻣﻮده‪ .‬ﭼﻮن اﺳﺐ او از ﺿـﺮب ﻧﯿﺶ ﮔﺮاز ﺿﺎﯾﻊ ﺷﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﺟﻨﯿﺒﺖ ﺧﺎّﺻﻪ ﺧﻮد را ﺑﻪ او ﻣﺮﺣﻤﺖ و ﭘﺎﯾﻪ ﻗﺪر و ﻣﻨﺰﻟﺖ او را از ﻇﻬﻮر اﯾﻦ‬
‫ﻣﺮاﺣﻢ ﻋﻈﻤﯽ ﺑﻪ اوج ﮐﯿﻮان رﺳﺎﻧﯿﺪه‪ ،‬در دم ﭘﻞ ﺷﻬﺮ ﻃﻮس ﭘﯿﺎده ﺷﺪه‪ ،‬ﺑﻪ ﺻﺤﺒﺖ ﻣﺸﻐﻮل و ﺧﻮان ﮐﺸﯿﺪه ﺑﻪ آﯾﯿﻦ )‪ 117‬ب( اّﯾﺎم ﭘﯿﺶ‬
‫ﭼﺎﺷﺖ ﺗﻨﺎول ﻓﺮﻣﻮده‪ ،‬ﻣﻠﺘﺰﻣﯿﻦ رﮐﺎب ﻇﻔﺮ اﻧﺘﺴﺎب را از آن ﻣﺎﺋـﺪه ﭘﺮﻓﺎﯾـﺪه ﻣﺤﻈﻮظ ﻓﺮﻣﻮدﻧـﺪ و رﻓﺘﻪرﻓﺘﻪ ﺳـﺨﻦ ﺑﻪ ﺗﻬّﻮر و ﺗﻌﻘﻞ ﺷـﺪه‪،‬‬
‫ﻣﺤّﻤﺪ ﻋﻠﯽ ﺑﯿﮏ را از ﮐﻤﺎل ﺣﺰم و دوراﻧﺪﯾﺸـﯽ ﺑﯽﮔﺎه ﻣﻮرد اﻧﺘﺒﺎه ﺳﺎﺧﺘﻪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﺴّﻮد اوراق ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ »‪ «9‬ﮐﻪ ﻣﺎﻧﻨﺪ آن را ﻣﻨﻈﻮم ﺳﺎﺧﺘﻪ‪،‬‬
‫ﻣﻌﺮوض دارد‪ .‬اﻣﺘﺜﺎﻻ ﻻﻣﺮه اﻻﻋﻠﯽ‪ ،‬اﯾﻦ ﭼﻨﺪ اﺷﻌﺎر ﮐﻪ ﻣﺸﻌﺮ ﺑﺮ ﺣﻘﯿﻘﺖ ﺣﺎل اﺳﺖ ﺑﻪ رﺷﺘﻪ ﻧﻈﻢ ﮐﺸﯿﺪه ﻣﻌﺮوض ﮔﺮدﯾﺪ‪«10» .‬‬
‫ﻣﺜﻨﻮي ﻟﻤﺆﻟﻔﻪ‪«11» :‬‬
‫ﺳﺮو ﺳﺮاﻓﺮاز رﯾﺎض ﺟﻼلﻏﻨﭽﻪ ﮔﻠﺰار ﺑﻬﺎر ﮐﻤﺎل‬
‫ﺗﺎزه ﮔﻞ ﮔﻠﺒﻦ ﺷﺎﻫﻨﺸﻬﯽﺻﺎﺣﺐ دﯾﻬﯿﻢ و ﮐﻼه ﻣﻬﯽ‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﻼﺗﺎﻣﻞ از ﻇﻬﻮر اﯾﻦ اﻣﺮ ﻋﺠﯿﺐ ﺟﻠﻮ ﺑﺮﮔﺮداﻧﯿﺪه‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪ :‬ﭼﻮن روﺑﺮوي ﺣﻀﺮت ﺷﺎﻫﺰادﮔﯽ ﺑﻮد‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪ :‬ﺗﺄﻣﻞ‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﻪ‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪ :‬ﺣﻀﺮت ﺷﺎﻫﺰادﮔﯽ‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪ :‬درآﻣﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪ :‬ﻇﻔﺮﺑﻨﯿﺎد‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﻠﮏ‪ :‬ﻣﺤﻮل ﺑﻪ زﻣﺎن دﯾﮕﺮ‪.‬‬
‫)‪ .(9‬ﻣﺞ‪ :‬اﻣﺮ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(10‬ﻣﺞ‪ ... :‬اﻻﻋﻠﯽ ﺑﺪﯾﻦ ﻗﻄﻌﻪ ﮐﻪ ﻣﻄﺎﺑﻖ واﻗﻊ اﺳﺖ ﺑﻪ ﻧﻈﻢ درآﻣﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(11‬ﻣﺞ‪ :‬ﻧﺪارد‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪ 303 :‬ﻓﺎرس ﺧﺎور ﻣﻠﮏ ﺑﺎﺧﺘﺮوارث ﻃﻮق و ﮐﻤﺮ و ﺗﺎج زر‬
‫ﻣﻌﺮﮐﻪآراي ﺻﻒ ﭘﺮدﻟﯽﯾﻌﻨﯽ اﺑﻮ اﻟﻨﺼﺮ ﻣﺤّﻤﺪ وﻟﯽ‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 310‬از ‪537‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪ :‬ﻃﻐﺰل‪ .‬اﺷـﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ ﻣﺘﻦ ‪ 303‬ﺳـﺮزدن ﻫﻮاي ﺻـﯿﺪ و ﺷﮑﺎر از ﺧﺎﻃﺮ ﺷﻬﺰاده ﻧﺎﻣﺪار و ﺗﺤﺮﯾﮏ ﻣﻮاﮐﺐ ﻇﻔﺮﻧﺸﺎن ﺑﻪ ﻃﺮف‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪ 304 :‬ﻧﯿﺴﺖ درﯾﻦ ﺟﻤﻊ ﯾﻼن ﻫﯿﭻﮐﺲﮔﺮ ﺑﻮد اﯾﻦ ﺗﺎزهﺟﻮان اﺳﺖ و ﺑﺲ‬
‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫ﭘﻮرﺷﻪ آن ﺧﺴﺮو ﺟﻢ اﻗﺘﺪارﺑﺮ ﺳﺮش اﻓﺘﺎد ﻫﻮاي ﺷﮑﺎر‬
‫ﻣﻮﺳﻢ ﺑﻬﻤﻦ ﺷﻪ ﺑﻬﺮام ﺳﻮرﺗﺎﺧﺖ ﺑﻪ ﺻﺤﺮا ز ﭘﯽ ﺻﯿﺪ ﮔﻮر‬
‫ﻓﻮج ﻏﻼﻣﺎن »‪ «1‬ﺑﻪ رﮐﺎﺑﺶ دوانﺧﯿﻞ وﺷﺎﻗﺎن ﺑﻪ ﻣﻠﮏ ﻫﻢﻋﻨﺎن‬
‫ﺟﻤﻠﻪ ﺑﻪ ﮐﻒ ﻃﻐﺮل »‪ «2‬و ﺷﻨﻘﺎر و ﺑﺎزﺻﯿﺪ ﻓﮑﻨﺪﻧﺪ در آن ﺗﺮﮐﺘﺎز‬
‫ﮐﺒﮏ و ﺗﺬروان و ﻏﺰاﻻن ﻣﺴﺖﻫﯿﭻﯾﮏ از ﭼﻨﮓ ﺳﻮاران ﻧﺮﺳﺖ‬
‫ﻣﻮﮐﺐ ﺷﻬﺰاده در آن ﭘﻬﻦدﺷﺖﺑﺮ ﺳﺮ وﯾﺮاﻧﻪ ﺷﻬﺮي ﮔﺬﺷﺖ‬
‫ﺷﻬﺮ ﻧﻪ وﯾﺮاﻧﻪ ﺑﯽﺑﺎم و درﮐﺮده دد و دام در آﻧﺠﺎ ﻣﻘﺮ‬
‫ﺳﺮ زده از ﻫﺮﺳﺮ ﺧﺎرش ﻓﺴﻮسﻧﺎم ﻧﻬﺎده ﻓﻠﮑﺶ ﺷﻬﺮ ﻃﻮس‬
‫رود ﻋﻤﯿﻘﯽ ﻧﯽ ﺑﺴﯿﺎر از اوﻗﻠﺐ ﻋﺰﯾﺰان ﻫﻤﻪ ﭘﺮﺧﺎر از او‬
‫ﺑﻮد در آن ﻧﺎﺣﯿﻪ ﺷﻪ در ﺷﮑﺎرﺻﯿﺪﮐﻨﺎن در ﻃﺮف ﺟﻮﯾﺒﺎر‬
‫آﻣﺪه ﻧﺎﮔﺎه از آن ﻧﯿﺴﺘﺎنﻃﺮﻓﻪ ﮔﺮازي ﻧﻪ‪ ،‬ﭼﻮ »‪ «3‬ﺷﯿﺮ ژﯾﺎن‬
‫ﺑﻮد دو دﻧﺪاﻧﺶ ﭼﻮ »‪ «4‬ﺗﯿﻎ آﺑﮕﻮنﻗﺼﺪ ﮔﺮﯾﺰ آﻣﺪه ز آﻧﺠﺎ ﺑﺮون‬
‫رو ﺑﻪ ﺳﻮي ﺧﯿﻞ ﺳﻮاران ﻧﻤﻮددل ز ﺑﺮ ﺟﻤﻠﻪ و ﺷﺎﻗﺎن رﺑﻮد‬
‫ﺗﺎزه ﺟﻮاﻧﯽ ز ﻧﺪﯾﻤﺎن ﺷﺎهراﺳﺖ ﺑﻪ زﯾﻦ ﮐﺞ ﺑﺸﮑﺴﺘﻪ ﮐﻼه‬
‫)‪ 118‬اﻟﻒ( زﻟﻒ ﺧﻢ اﻧﺪر ﺧﻤﺶ اﻓﺸﺎن ﺑﻪ دوشﺑﺮده ز ﮐﺎﻣﻞ ﻫﻨﺮان ﻋﻘﻞ و ﻫﻮش‬
‫ﺧﻨﺠﺮ ﻋﺎﺷﻖﮐﺸﯽ اﻧﺪر ﮐﻤﺮﮐﺮده ﯾﻼن را ﻫﻤﻪ ﺧﻮن در ﺟﮕﺮ‬
‫ﻻف ﺳﻮاري و دﻟﯿﺮي زديﻃﻨﻄﻨﻪ ﺑﺒﺮي و ﺷﯿﺮي زدي‬
‫ﮐﻮس دﻟﯿﺮاﻧﻪ ﭼﻮ ﺑﻨﻮاﺧﺘﯽﮔﻮش ﯾﻼن را ﻫﻤﻪ ﮐﺮ ﺳﺎﺧﺘﯽ‬
‫ﺳﺨﺖ ﺷﮑﺴﺘﻪ ﮐﻤﺮ آﺳﺘﯿﻦﺗﻨﺪ ﻧﺸﺴﺘﻪ ﭼﻮ ﺳﻮاران ﺑﻪ زﯾﻦ‬
‫زﻋﻢ ﻣﻦ و ﭼﻮن ﻣﻦ از آن داروﮔﯿﺮﺑﻮد ﮐﻪ اﯾﻦ ﻣﺮد ﺑﻮد ﺷﯿﺮﮔﯿﺮ‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﻠﮏ‪ :‬ﻏﻼن‪.‬‬
‫ﭼﺸﻤﻪ ﮔﻠﺸﻦ‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪ :‬ﭼﻪ‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪ :‬ﭼﻪ‪.‬‬
‫ﻣﺎﻧﺪه ﺑﯿﺮون ز ﻧﯿﺴﺘﺎن ﮔﺮازﮔﺸﺖ ﻫﻤﺎن ﺗﺎزهﺟﻮان اﺳﺐﺗﺎز‬
‫ﻧﯿﺰه ﻓﮑﻨﺪ و ﺳﭙﺮ اﻧﺪاﺧﺖ رﻓﺖﻧﻨﮓ ﻫﻤﻪ ﺟﺎي ﺑﭙﺮداﺧﺖ رﻓﺖ‬
‫رﻓﺖ و ﭼﻨﺎن رﻓﺖ ﮐﻪ ﮔﺮدش ﻧﻤﺎﻧﺪﻏﯿﺮت و ﭘﺮواي ﻧﺒﺮدش ﻧﻤﺎﻧﺪ‬
‫ﺑﻮد ﺑﻪ وﯾﺮاﻧﻪ ﺣﺼﺎري ﺷﺪه »‪«1‬از ﺳﺮ ﻣﺮداﻧﮕﯽ ﻋﺎري ﺷﺪه‬
‫اﺳﺐ رﻫﺎ ﮐﺮد و ﺑﻪ ﺟﺎﯾﯽ ﺧﺰﯾﺪدﯾﺪه ﺑﺴﯽ ُﺟﺴﺖ و ﻧﺸﺎﻧﺶ ﻧﺪﯾﺪ‬
‫ﮐﺮد ﭼﻮ »‪ «2‬ﺷﻬﺰاده ﺑﻪ ﯾﮏ ﭼﻮﺑﻪ ﺗﯿﺮﺧﻮك روان ﺟﺎﻧﺐ ﺑﺌﺲ اﻟﻤﺼﯿﺮ‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 311‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫ﮐﺲ ﺑﻪ ﻃﻠﺒﮑﺎري آن ﻣﺮد ﺟﻨﮓﮐﺮد روان ﺟﺎﻧﺐ آن ﺟﺎي ﺗﻨﮓ‬
‫ﮔﻔﺖ ﮐﻪ ﺷﺪ ﮐﺸﺘﻪ ﮔﺮاز از ﺳﻬﺎمواﻫﻤﻪ ﯾﮏﺳﻮ ﻧﻪ و ﺑﯿﺮون ﺧﺮام‬
‫داد ﺟﻮاﺑﺶ ﮐﻪ ﻧﯿﺎﯾﻢ ﺑﺮونﺗﺎ ﮐﻪ ﻧﺒﯿﻨﻢ ﺳِﺮ َدد ﻏﺮق ﺧﻮن‬
‫ﭼﻨﺪ ﻓﺮﯾﺒﻢ دﻫﯽ اي ﺷﻬﺮﯾﺎرﺑﻨﺪه ﮐﺠﺎ »‪ «3‬و روش ﮐﺎرزار‬
‫ﻣﻦ ﺑﻪ ﻣﺜﻞ رﺳﺘﻢ و ﺑﯿﮋن ﻧﯿﻢﮔﯿﻮ و ﻓﺮاﻣﺮز و ﺗﻬﻤﺘﻦ ﻧﯿﻢ‬
‫ﺗﺎ ﺑﻪ دد و دام ﮐﻤﯿﻦ آورمﺧﺎﺗﻢ ﻣﺮدي ﺑﻪ ﻧﮕﯿﻦ آورم‬
‫ﻣﻦ ﯾﮑﯽ از ﺧﯿﻞ و ﺷﺎق ﺗﻮامﺣﺎﻣﻞ آﻻت »‪ «4‬و ﯾﺮاق ﺗﻮام‬
‫راﺿﯽ اﮔﺮ ﻧﯿﺴﺘﯽ اي ﺗﺎﺟﺪاررو ﺗﻮ ﺑﻪ وﯾﺮاﻧﻪ »‪ «5‬ﻣﺮا واﮔﺬار‬
‫ﺷﺎه ﭼﻮ اﯾﻦ ﻋﺬر ﻣﻮﺟﻪ ﺷﻨﯿﺪﺧﻨﺪهزﻧﺎن ﻏﻨﭽﻪ ﺻﻔﺖ ﺑﺸﮑﻔﯿﺪ‬
‫ﮐﻠﻪ او »‪ «6‬را ﺑﻪ ﺳﻮي آن ﺟﻮانﮐﺮد روان ﺗﺎ ﮐﻪ ﺑﯿﺎﯾﺪ روان‬
‫ﺑ ُﺮد ﻓﺮﺳﺘﺎده و آورد ﭘﯿﺶﺗﺎزهﺟﻮان ﻣﻨﻔﻌﻞ از ﻓﻌﻞ ﺧﻮﯾﺶ‬
‫ﺷﺎه ﺑﻪ دﻟﺪاري آن ﯾّﮑﻪ ﻣﺮدُﻣﻬﺮ ﺳﺮﺗﻨﮓ ﺷﮑﺮ ﺑﺎز ﮐﺮد‬
‫ﮔﻔﺖ ﺣﯿﺎت از ﺗﻮ ﻏﻨﯿﻤﺖ ﺑﻮد )‪ 118‬ب(ﮔﻪ ﻇﻔﺮ و ﮔﺎه ﻫﺰﯾﻤﺖ ﺑﻮد‬
‫ﻟﯿﮏ ﻧﺼﯿﺤﺖ ﺑﻪ ﺗﻮ اي ﻧﯿﮏ دمﺑﺎش ﺑﻪ ﻫﺮﻣﺮﺣﻠﻪ ﺛﺎﺑﺖﻗﺪم‬
‫______________________________‬
‫)‪.(1‬‬
‫ﺑﻮد ﺑﻪ وﯾﺮاﻧﻪ ﺣﺼﺎري ﺑﻠﻨﺪﮐﺶ ﻧﺮﺳﯿﺪي ﺑﻪ ﺳﺮش ﺻﺪ ﮐﻤﻨﺪ‬
‫رﻓﺖ و در آن ﻗﺼﺮ ﺣﺼﺎري ﺷﺪه‪...‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪ :‬ﭼﻪ‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪ :‬ﮐﺠﺎه‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪» :‬و« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪ :‬واﯾﺮاﻧﻪ‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪ :‬دد‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪305 :‬‬
‫ﺑﻌــﺪ از اﯾﻨﮑـﻪ ﻗﻄﻌـﻪ ﻣﻨﻈـﻮﻣﻪ ﻣﻌﺮوض راي اﻧـﻮر ﮔﺮدﯾــﺪ‪ ،‬ﻣﺨـﺎﻃﺐ‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ ﻣﻤـﺪوح‪ ،‬در ﻣﻘﺎﺑـﻞ ﻋـﺬر ﻟﻨﮕﯽ آورد و ﻟﯿﮑـﻦ ﻣﻘﺒـﻮل ﻃﺒﻊ‬
‫ﻣﺸﮑﻞﭘﺴﻨﺪ اﺷﺮف ﻧﺸﺪ‪.‬‬
‫ﺧﻼـﺻﻪ درﯾﻦ ﺳـﺎل ﻧﯿﺰ ﺑﻪ آﯾﯿﻦ و ﻗﺎﻋـﺪه ﻣﻠﻮﮐـﺎﻧﻪ ﮔـﺎﻫﯽ در ﺷـﮑﺎر و ﮔﺎﻫﯽ ﺑﻪ اﻧﺘﻈﺎم اﺣﻮال اﻫﻞ ﻫﺮﺷـﻬﺮ ]و[ »‪ «1‬دﯾﺎر ﻣﯽﭘﺮداﺧﺘﻨـﺪ و‬
‫ﺧﺮاﺑﯽ اوﺿﺎع رﻋﺎﯾﺎ ﮐﻪ ﻣﻬﯿﻦ وداﯾﻊ ﺣﻀﺮت ﺧﺎﻟﻖ اﻟﺒﺮاﯾﺎ ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻌﻤﺎري »‪ «2‬ﻫّﻤﺖ ﺧﺴﺮواﻧﻪ ﻣﻌﻤﻮر و آﺑﺎدان ﻣﯽﺳﺎﺧﺘﻨﺪ‪ .‬و دﯾﮕﺮ‬
‫از ﻗﺮاﻧـﺎت اﻋﻈﻤﯽ ﮐﻪ ﻻـﺣﻖ ذات ﻣﺒـﺎرك ﺷﺎﻫﺰاده واﻻﺻـﻔﺎت و »‪ «3‬ﺣﺮز ﺟﻮاد ﻣﺮاﺣﻢ ﮐـﺎﻣﻠﻪ اﻟﻬﯽ و درع ﺣﻤـﺎﯾﺖ ﻋﻨـﺎﯾﺖ ﻧﺎﻣﺘﻨـﺎﻫﯽ‬
‫اﯾﺰدي ﺷﺎﻣﻞ ﺣﺎل ﻋﺪﯾﻢ اﻟﻤﺜﺎﻟﺶ ﮔﺮدﯾﺪ‪ ،‬از ﺟﻤﻠﻪ‪ ،‬ﺷﮑﺎر ده روز ﺟﻮﻟﮑﺎي ﻗﻮزﻏﺎن و ﻧﻈﺮﯾﻪ و ﻟﻨﮕﺮ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺳﻤﺖ ﺷﺮﻗﯽ ارض اﻗﺪس‬
‫و در ﺷﺶ ﻓﺮﺳﺨﯽ ﻣﺸﻬﺪ ﻣﻘﺪس »‪ «4‬واﻗﻊ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺻﺤﺮاي ﻓﺴﯿﺢ و ﻋﺮﯾﺾ و رودﺧﺎﻧﻪ ﮐﺸﻒ رود در ﻣﯿﺎن آن ﺻﺤﺮا ﺟﺮﯾﺎن ﻣﯽﯾﺎﺑﺪ‬
‫و از درﺑﻨﺪ ﮔﺬﺷـﺘﻪ در ﭘﻞ ﺧﺎﺗﻮن ﺑﻪ آب ﻫﺮات ﻣﻠﺤﻖ ﻣﯽﺷﻮد »‪ «5‬و ﺑﻪ دﺷﺖ ﻃﮋن و ﻗﺒﭽﺎق ﻣﯽرﺳـﺪ‪ «6» .‬ﺷﮑﺎر آن ﺻﺤﺮا »‪ «7‬آﻫﻮي‬
‫دﺷﺘﯽ و ﮐﻮﻫﯽ و ﮐﺒﮏ و ﺗﯿﻬﻮ و ﻗﺮﻗﺎول ﺑﺴﯿﺎر اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 312‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫ﻣﺠﻤﻠﯽ از ﻣﻔّﺼﻞ آن ﺑﻪ ﻧﻮﻋﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻌﺪ از ﺷـﺮاﯾﻂ و ﻗﻮاﻋﺪ ﻋﯿﺪﯾﻦ »‪ «8‬اﺿﺤﯽ و ﻏﺪﯾﺮ ﻣﻮاﮐﺐ اﺣﺘﺸﺎم ﺷﺎﻫﺰاده ﻓﻠﮏ ﺳﺮﯾﺮ در روز‬
‫دوﺷـﻨﺒﻪ ﺷـﻬﺮ ذي ﺣﺠﮥ اﻟﺤﺮام »‪ «9‬ﺑـﺎ اﻋﯿـﺎن دوﻟﺖ و ارﮐـﺎن ﺷﻮﮐﺖ اﺑـﺪﻓﺮﺟﺎم از ﻣﻘﺮ ﻋّﺰ و ﺷـﺮف ﺑـﺎ ﮐﻮﮐﺒﻪ اﻗﺒـﺎل و ﺟـﺎه »‪ «10‬ﻋﺎزم‬
‫ﺷﮑﺎرﮔﺎه ﻣﻌﻬﻮد ﮔﺮدﯾـﺪ و ﺑﻪ ﻗﺎﻧﻮن ﺳﺎﺑﻖ ﺗﻤﺎﻣﯽ ﺗـﺪارﮐﺎت اﻣﺮا و ﺧﻮاﻧﯿﻦ را و ﺳـﭙﺎﻫﯿﺎن ﮐﻪ ﮐﻤﺎﺑﯿﺶ ﻣﻮازي »‪ «11‬ﺳﻪ ﻫﺰار ﻧﻔﺮ ﺑﻮدﻧﺪ‪،‬‬
‫اﺧﺮاﺟـﺎت آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﺗﻤﺎم و ﮐﻤﺎل »‪ «12‬از ﮐﺎرﺧﺎﻧﻪ ﺳـﺮﮐﺎر ﻣﻘّﺮر و روزﺑﻪروز ﻟﻮازم ﺗﻔّﻘﺪات و اﻧﻮاع اﺻـﻄﻨﺎﻋﺎت از ﺟﺎﻧﺐ اﺷـﺮف درﺑﺎره‬
‫وﺿﯿﻊ و ﺷﺮﯾﻒ )‪ 119‬اﻟﻒ( ﺑﻪ ﻋﻤﻞ‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪ :‬اﺣﻮال ﺳﮑﺎن آن‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﻌﻤﺎر‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪ :‬ﺷﺪه و‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﻠﮏ‪» :‬ﻣﺸﻬﺪ ﻣﻘﺪس« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪» :‬ﻣﯽﺷﻮد« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﻪ دﺷﺖ ﻃﮋن ﻣﻨﺘﻬﯽ و در وﺳﻂ اﺗﮏ و ﺻﺤﺮاي ﻗﺒﭽﺎق ﻣﯽرﯾﺰد‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﯿﺎﺑﺎن‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺞ‪ :‬اﻋﯿﺎد‪.‬‬
‫)‪ .(9‬ﻣﺞ‪ :‬ذﯾﺤﺠﻪ اﻟﺤﺮام ‪.1220‬‬
‫)‪ .(10‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﺎ ﮐﻮﮐﺒﻪ ﺗﻤﺎم‪.‬‬
‫)‪ .(11‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﻌﺎدل‪.‬‬
‫)‪ .(12‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﺎﻟﺘﻤﺎم‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪306 :‬‬
‫ﻣﯽآﻣﺪ و ﻫﺮروزه ﺑﻪ ﺳـﯿﺮ و ﺳﻮاري ﻣﺸـﻐﻮﻟﯽ داﺷـﺘﻨﺪ‪ .‬ﭼﻮن ﺷﺎﻫﺰاده ﺑﻠﻨﺪاﻗﺒﺎل در »‪ «1‬ﺟﻤﯿﻊ ﻋﻠﻮم ﺑﻪ ﺗﺨﺼـﯿﺺ در رﯾﺎﺿﯽ »‪ «2‬و ﻧﺠﻮم‬
‫ﻣﻬﺎرت ﺗﻤﺎم داﺷـﺘﻨﺪ و در آن ﻋﻠﻢ ﺷـﺮﯾﻒ »‪ «3‬ﺳـﺮآﻣﺪ روزﮔﺎر ﺑﻮدﻧـﺪ‪ ،‬ﮔﺎﻫﯽ در ﺗﻌﯿﯿﻦ ﺳﺎﻋﺖ ﺑﻪ ﺟﻬﺖ ﺑﻌﻀـﯽ ﻣﻬّﻤﺎت »‪ «4‬رﺟﻮع ﺑﻪ‬
‫ﺗﻘـﻮﯾﻢ ﻧﻤﻮده‪ ،‬از روي ﺣّﺠﺖ ﻧﻪ از »‪ «5‬ﺣـﺎﺟﺖ ﺑـﺎ ارﺑﺎب اﯾﻦ ﻓﻦ ﻣﺒﺎﺣﺜﺎت ﺑﻪ دﻻﯾﻞ و ﺑﺮاﻫﯿﻦ ﻣﯽﻓﺮﻣﻮدﻧـﺪ‪ ،‬و ﻟﯿﮑﻦ ﻫﻤﯿﺸﻪ ﺑﺎ وﻓﻮر ﻋﻠﻢ‬
‫ﻋﻤﻠﺶ ﺑﺮ ﺗﻮّﮐﻞ ﺑﻮده‪ ،‬اﺻﻼ ﻣﻘﯿﺪ ﺑﻪ ﺳﺎﻋﺖ وﻗﺖ »‪ «6‬ﻧﺒﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫از ﻧـﻮادر اﺗّﻔﺎﻗــﺎت‪ ،‬روز دوﺷــﻨﺒﻪ ﮐـﻪ روز ﺣﺮﮐـﺖ و ﻗﻤﺮ در »‪ «7‬ﻋﻘﺮب ﺑـﻮد‪ ،‬ﺑـﻪ دﻻﯾـﻞ ﻧﺠـﻮﻣﯽ اﻧـﻮاع ﻧﺎﺧﻮﺷـﯽﻫﺎ داﺷﺖ‪ ،‬ﻣﻨّﺠﻤﯿﻦ و‬
‫ﻫﻮاﺧﻮاﻫﺎن ﻫﺮﭼﻨﺪ ﺑﻪ ﮐﻨﺎﯾﻪ و ﺗﺼﺮﯾﺢ »‪ «8‬ﻣﻌﺮوض داﺷـﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺷﺎﯾﺪ ﺷﺎﻫﺰاده ﻧﺼﺮتاﻧﺪوز ﺣﺮﮐﺖ ﭼﻨﯿﻦ روزي را ﻣﻮﻗﻮف ﻓﺮﻣﻮده »‪«9‬‬
‫ﺑﺎﺷـﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﯿﭻوﺟﻪ اﯾﻦﮔﻮﻧﻪ ﻣﻌﺎذﯾﺮ ﻣﻮاﻓﻖ ﻣﺰاج اﺷـﺮف ﻧﯿﻔﺘﺎده‪ ،‬ﺣﺎل اﯾﻨﮑﻪ در روز ﻗﺒﻞ ﻣﺴّﻮد اوراق ﺷـﺮﻓﯿﺎب ﺣﻀﻮر ﺑﻮد ﮐﻪ ﺣﻀـﺮت‬
‫ﺷـﺎﻫﺰادﮔﯽ در ﺣﻮزه درس ﻣﻼـ ﺑﺎﻗﺮ ﻣﻼﺑﺎﺷـﯽ‪ ،‬ﮐﻪ ﺑﻪ وﻓﻮر ﻓﻀـﯿﻠﺖ و ﮐﻤﺎﻻت ﺑﺎ ﺑﺴـﯿﺎري ]از[ »‪ «10‬اﺑﻨـﺎي زﻣﺎن رﺗﺒﻪ اﻣﺘﯿﺎز داﺷﺖ‪ ،‬از‬
‫روي ﻋﻠﻢ »‪ «11‬ﻧﺠﻮم ﺣﮑﻢ ﻧﻤﻮده ﺑﻮدﻧﺪ ﮐﻪ روز دوﺷﻨﺒﻪ ﻫﺮﮐﺲ ﺳﻮاري ﮐﻨﺪ »‪ ،«12‬از اﺳﺐ ﺧﻮاﻫﺪ اﻓﺘﺎد‪ «13» .‬ﻣﻊ ﻫﺬا ﺑﻪ ﺟﻬﺖ اﯾﻨﮑﻪ‬
‫ﻣﺮدم در ﺟﺰو ﻧﮕﻮﯾﻨـﺪ ﮐﻪ ﺟﻨﺎب ﺷﺎﻫﺰادﮔﯽ ﺑﻨﺎﺑﺮ ﻋﻠﻢ ﻧﺠﻮم ﭘﯿﺮوي ﻣﻨﺠﻤﯿﻦ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻋﻤﺪا ﺗﺠﺎﻫﻞ ورزﯾﺪه‪ ،‬ﺑﻪ دوﻟﺖ ﺳﻮار ﺷﺪﻧﺪ »‪«14‬‬
‫و ﻓﯽ اﻟﺤﻘﯿﻘﻪ در ﻣـﺪت ﺗﻮﻗﻒ ﺻـﺤﺮاي ﻗﻮزﻏﺎن و اّﯾﺎم ﺷـﮑﺎر ﺳﺎﻋﺘﯽ ﭼﻬﺮه آﺳـﻤﺎن از ﻏﺒﺎر ﻏﻤﺎم ﺷﺴـﺘﻪ ﻧﺸﺪه‪ ،‬ﺷﺎﻫﺪ آﻓﺘﺎب ﻣﺴـﺘﻮري‬
‫ﻧﻤﻮده »‪ ،«15‬رﺧﺴﺎره ﺑﻪ ﮐﺴﯽ ﻧﻨﻤﻮد و ﻫﻤﻮاره ﻗﻄﺮات ﺑﺮف و ﺑﺎران از ﻫﻮا ﻣﺘﻘﺎﻃﺮ و ﺗﺤﺮﯾﮏ ﺑﺎد و ﺻﺎﻋﻘﻪ‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪ :‬از‪.‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 313‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪ :‬در ﻋﻠﻢ رﯾﺎﺿﯽ‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪» :‬ﺷﺮﯾﻒ« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪ :‬ﮔﺎﻫﯽ در ﺳﺎﻋﺖ و ﺑﻌﻀﯽ ﻣﻄﺎﻟﺐ‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﺮ‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪ :‬وﻗﺖ و زﻣﺎن‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪ :‬در روز ﺣﺮﮐﺖ ﭼﻮن روز دوﺷﻨﺒﻪ و ﻗﻤﺮ در ﺑﺮج‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺞ‪ :‬ﺻﺮﯾﺢ‪.‬‬
‫)‪ .(9‬ﻣﻠﮏ‪ :‬ﻓﺮﻣﻮده‪.‬‬
‫)‪ .(10‬ﻣﺘﻦ‪ :‬ﺑﺎ‪.‬‬
‫)‪ .(11‬ﻣﺞ‪ :‬ﻋﻠﻢ ﻣﻮاﻓﻖ‪.‬‬
‫)‪ .(12‬ﻣﺞ‪ :‬ﺳﻮار ﺑﺸﻮد ﻻﻣﺤﺎﻟﻪ‪.‬‬
‫)‪ .(13‬ﻣﺞ‪ ... :‬ﺧﺼﻮﺻﺎ ﮐﻪ ﺑﻌﻀﯽ ﻧﺎﺧﻮﺷﯿﻬﺎي دﯾﮕﺮ ﻣﺰﯾﺪ ﺑﺮ آن ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(14‬ﻣﺞ‪ :‬ﺷﺪه‪.‬‬
‫)‪ .(15‬ﻣﺞ‪ :‬آﻏﺎز ﻧﻤﻮده‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪307 :‬‬
‫ﻣﺘﻮاﺗﺮ ﺑﻮد‪ .‬ﻣﺰاج ﻫﻮا از ﺟﺎّده اﻋﺘـﺪال ﻣﻨﺤﺮف و ﺑﻪ ﺑﺮودت ﻣﺎﯾﻞ ﮔﺸـﺘﻪ‪ ،‬ﮐﺮه زﻣﻬﺮﯾﺮ »‪ «1‬ﻣﺤﯿﻂ ﻣﺮﮐﺰ ﺧﺎك ﮔﺮدﯾﺪ »‪ ،«2‬ﻗﺮص آﻓﺘﺎب‬
‫در ﭼﺎه ﻣﻐﺮب از ﮐﻤﺎل اﻓﺴـﺮدﮔﯽ ﻣﻨﺠﻤﺪ و ﮐﺮه ﻧﺎر از ﻧﻬﺎﯾﺖ دمﺳﺮدي ﺻﻮرت ﺳﻮرت و ﻣﻌﻨﯽ »‪ «3‬ﺧﺎﺻﯿﺖ از دﺳﺖ داده‪ 119) ،‬ب(‬
‫ﺑﺮودت ﻣﯽاﻓﺰود »‪ .«4‬ﺑـﺎ وﺟﻮد ﺷـّﺪت ﺳـﺮﻣﺎ و وزﯾـﺪن ﺑﺎدﻫﺎي ﻋﻨﯿﻒ روزي ﻧﺒﻮد ﮐﻪ ﺳﻮاري و ﺷـﮑﺎر ﺷﺎﻫﺰاده در ﻋﻘـﺪه ﺗﺄﺧﯿﺮ و ﺣّﯿﺰ‬
‫ﺗﻌﻮﯾﻖ اﻓﺘﺪ »‪ «5‬و آﻧـﺎ ّﻓﺂﻧـﺎ ﻧﺤﻮﺳﺖ وﻗﺖ ﺑﻪ ﯾﮑﯽ از آﺣﺎد اﻟﻨﺎس ﺗﺄﺛﯿﺮ ﻣﯽﮐﺮد »‪ ،«6‬ﺑﻪ ﻧﻮﻋﯽ ﮐﻪ در آن ﺻـﺤﺮاي وﺳﯿﻊ ﻫﻤﻪروزه ﺑﺪون‬
‫ﺳﺒﺐ و ﻋّﻠﺘﯽ »‪ «7‬اﺳﺐ و ﺳﻮار در رودﺧﺎﻧﻪ ﻣﯽﻏﻠﺘﯿـﺪ و ﺑﺎ وﻓﻮر آب و ﻃﻐﯿﺎن رودﺧﺎﻧﻪ و ﻋﻤﻖ آن ﺑﯿﺮون آﻣـﺪن اﺳﺐ و ﺳﻮار ﺑﻪ آﺳﺎﻧﯽ‬
‫»‪ «8‬ﻣﻤﺘﻨﻊ و ﻗﺮﯾﺐ ﺑﻪ ﻫﻼﮐﺖ ﻣﯽرﺳﯿﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫از ﻧﻮادر اﺗّﻔﺎﻗﺎت‪ ،‬ﯾﮏ ﻧﻔﺮ ﯾﺴﺎول ﺳـﺮﮐﺎر »‪ «9‬ﺳـﺮ در ﻋﻘﺐ ﺷـﮑﺎري ﮔﺬاﺷﺘﻪ‪ ،‬ﭼﻮن ﻧﺰدﯾﮏ رﺳﯿﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﻤﻊ ﮔﺮﻓﺘﻦ »‪ «10‬از اﺳﺐ ﭘﯿﺎده‬
‫ﺷـﺪه از ﻗﻀﺎ ﻗﺒﻀﻪ ﺷﻤﺸـﯿﺮ او ﺑﺮ دم اﺳﺐ ﭘﯿﭽﯿﺪه »‪ ،«11‬ﺗﯿﻎ از ﻏﻼف درآﻣـﺪ »‪ «12‬و ﺑﻪ ﭘﺎي اﺳﺐ رﺳـﯿﺪه‪ ،‬رم ﮐﺮد و ﻫﺮﭼﻪ ﺷﻤﺸـﯿﺮ ﺑﻪ‬
‫ﭘﺎي اﺳﺐ ﻣﯽﺧﻮرد‪ ،‬ﺑﯿﺸﺘﺮ رم ﻣﯽﮐﺮد »‪ ،«13‬و ﻟﮕـﺪ ﻣﯽاﻧﺪاﺧﺖ و ﭘﺎ و ﭘﯽ اﺳﺐ ﺑﺮﯾﺪه ﻣﯽﺷﺪ‪ .‬ﺗﺎ اﯾﻨﮑﻪ در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺷﺎﻫﺰاده رﺳـﯿﺪ »‪،«14‬‬
‫اﺳﺐ ﻟﮕﺪي ﭘﺮاﻧﺪ و ﺷﻤﺸـﯿﺮ ﭼﻨﺎن ﺑﻪ ﭘﺎي اﺳﺐ آﻣﺪه ﮐﻪ ﻣﺠﺮد ﻗﻠﻢ ﺳﺎﺧﺖ و اﺳﺐ ﺑﻪ ﺳـﺮ ﻏﻠﺘﯿﺪ‪ .‬ازﯾﻦ ﻗﺒﯿﻞ ﺳﻮاﻧﺢ ﻋﺒﺮت اﻓﺰا ﺑﺴـﯿﺎر رو‬
‫داد و اﺳﺐ ﺑﺴﯿﺎر در آب و ﮐﻮه ﺳﻘﻂ ﮔﺮدﯾﺪ و ﻟﯿﮑﻦ اذّﯾﺘﯽ ﺑﻪ ﻧﻔﻮس ﻣﺮدم ﻧﺮﺳﯿﺪه‪ «15» ،‬اﯾﻦ از ﻣﺴﺎﻋﺪت اﻗﺒﺎل ﺷﺎﻫﺰاده ﺑﯽﻫﻤﺎل ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﭼﻮن ﺗﻄﺎول ﺳﺮﻣﺎ و ﻟﺸﮑﺮ دي از ﺣﺪ ﮔﺬﺷﺖ و در ﻣﻤﻠﮑﺖ ﻃﺒﺎﯾﻊ »‪ «16‬ﭘﺮاﺳﺘﯿﻼ ﯾﺎﻓﺘﻨﺪ‪،‬‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﻠﮏ‪ :‬زﻣﻬﺮ‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﺤﯿﻂ ﺑﺴﯿﻂ ﺧﺎك ﮔﺸﺘﻪ‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪» :‬و ﻣﻌﻨﯽ« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﺒﺮد ﮔﺮدﯾﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪ :‬ﺷﺎﻫﺰاده ﮐﺎﻣﮑﺎر در ﺣّﯿﺰ ﺗﺄﺧﯿﺮ و ﻋﻘﺪه ﺗﻌﻮﯾﻖ اﻓﺘﺎده ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 314‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪ :‬وﻗﺖ ﺷﺎﻣﻞ ﺣﺎل ﯾﮑﯽ از آﺣﺎد اﻟﻨﺎس ﻣﯽﮔﺮدﯾﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﺪون ﺳﺒﺒﯽ و ﻣﻮاﻧﻌﯽ‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﻪ ﺳﻬﻮﻟﺖ‪.‬‬
‫)‪ .(9‬ﻣﻠﮏ‪» :‬ﺳﺮ« ﻧﺪارد‪) .‬ﺑﻪ ﺟﺎي آن‪ ،‬ﺟﺎي ﺧﺎﻟﯽ وﺟﻮد دارد(‬
‫)‪ .(10‬ﻣﺞ‪ :‬ﭼﻮن ﻧﺰدﯾﮏ ﺑﻪ ﺷﮑﺎر رﺳﯿﺪ ﺑﻪ ﻃﻤﻊ دﺳﺖ آوردن‪.‬‬
‫)‪ .(11‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﻨﺪ ﺷﺪه‪.‬‬
‫)‪ .(12‬ﻣﺞ‪ :‬درآﻣﺪه‪.‬‬
‫)‪ .(13‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﯽرﺳﯿﺪ اﺳﺐ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﻣﯽرﻣﯿﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(14‬ﻣﺞ‪ :‬رﺳﯿﺪه‪.‬‬
‫)‪ .(15‬ﻣﺞ‪ :‬ﻧﺮﺳﯿﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(16‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﺰاج‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪308 :‬‬
‫ﺣﺴﺐ اﻟّﺘﻤﻨﺎي اﻣﺮا در روز ﺟﻤﻌﻪ‪ ،‬ﺑﯿﺴﺖ و ﺳـﯿﻢ ﺷـﻬﺮ ﻣﺰﺑﻮر‪ ،‬از ﺻـﺤﺮاي ﻗﻮزﻏﺎن ﺷـﮑﺎرﮐﻨﺎن ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﺴﺘﻘﺮ ﺧﻼﻓﺖ ﺑﺎ »‪ «1‬ﻋّﺰ و ﺷﺄن‬
‫ﻓﺮﻣﻮده‪ ،‬در ﻋﺮض راه ﻋﻠﯽ ﻣﺤّﻤـ ﺪ ﺑﯿﮏ ﻏﻼم زﻧﮕﻨﻪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﭼﺎﭘﺎري ﻣﺄﻣﻮر ﺑﻪ درﺑﺎر ﺳـﭙﻬﺮ ﻣﺪار ﺷـﻬﺮﯾﺎري ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﻘﺒﯿﻞ رﮐﺎب ﻫﻤﺎﯾﻮن‬
‫ﺳﺮاﻓﺮاز ﮔﺸـﺘﻪ‪ ،‬ﻓﺮاﻣﯿﻦ ﭘﺎدﺷـﺎﻫﯽ و ﻋﺮاﯾﺾ اﻣﻨـﺎي ﺷﻮﮐﺖ ﺟﺎوﯾـﺪ ﻣﺒﺎﻫﯽ را ﺑﻪ ﻧﻈﺮ اﻧﻮر رﺳﺎﻧﯿـﺪه‪ ،‬ﭼﻮن ﺑﻪ ﺳـﺒﺐ ﺿـﯿﻖ ﻣﻌﯿﺸﺖ و ﻗّﻠﺖ‬
‫ﻣﺮﺳﻮﻣﺎت »‪ «2‬و ﻋﻠـﻮﻓﻪ ﻟﺸـﮑﺮﯾﺎن ﺷـﺎﻫﺰاده ﺑﻠﻨـﺪﻫّﻤﺖ ﺑﻌﻀـﯽ از ﯾﺮاق و )‪ 120‬اﻟﻒ( اﺳـﺒﺎب »‪ «3‬و ﻇﺮوﻓـﺎت ﺑﯿﻮﺗـﺎت ﺧﺎّﺻﻪ ﺷـﺮﯾﻔﻪ را‬
‫ﺷﮑﺴﺘﻪ‪ ،‬ﻣﺴﮑﻮك و ﺻﺮف اﺧﺮاﺟﺎت »‪ «4‬ﻏﺎزﯾﺎن ﻧﻤﻮده ﺑﻮدﻧـﺪ‪ ،‬ﺣﻘﯿﻘﺖ اﯾﻦ ﺣﺎل ﻣﻌﺮوض ﻋﺘﺒﻪ ﺟﻼل ﺷﺎﻫﻨﺸﺎه درﯾﺎ ﻧﻮال ﮔﺮدﯾﺪه‪ ،‬از‬
‫ﻋﯿﻦ ﻋﻨـﺎﯾﺖ ﺷﺎﻫﺎﻧﻪ در ﻋﻮض ﺧﻨﺠﺮي ﻣﮑّﻠﻞ ﺑﻪ اﻟﻤﺎس و ﺑﺎزوﺑﻨـﺪي ﻣﺮّﺻﻊ ﺑﻪ اﻧﻮاع »‪ «5‬درر و ﯾﻮاﻗﯿﺖ ﮔﺮاﻧﺒﻬـﺎ ﮐﻪ ﻣﺨﺼﻮص ﭘﺎدﺷﺎﻫﺎن‬
‫»‪ «6‬اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﻼوه ﻣﺮّﺻﻊ آﻻت ﺑﺴـﯿﺎر و ﺟﻮاﻫﺮ ﺑﯽﺷـﻤﺎر و ﭼﻬﺎرده ﻫﺰار ﺗﻮﻣﺎن ﻋﺮاﻗﯽ ﻧﻘـﺪ‪ ،‬ﻣﺼـﺤﻮب ﮐﻠﺐ ﻋﻠﯽ ﺧﺎن ﻗﺎﺟﺎر ﺑﺎ ﺧﻼع‬
‫آﻓﺘﺎب ﺷﻌﺎع ﻣﺨﺼﻮص »‪ «7‬ﺳـﺮﮐﺎر اﺷﺮف و اﻣﺮا »‪ «8‬و ﺧﻮاﻧﯿﻦ از ﺧﺰاﻧﻪ ﻋـﺎﻣﺮه و ﻗﯿﭽﺎﺟﯽ ﺧﺎﻧﻪ )‪ (149‬ﻣﺒﺎرﮐﻪ ﻣﺮﺣﻤﺖ ﺷﺪه ﺑﻮد‪ .‬اﯾﻦ‬
‫ﻣﻌﻨﯽ ﻣﻮرث اﻧﺒﺴـﺎط ﺧﺎﻃﺮﻫﺎ ﮔﺮدﯾـﺪ‪ .‬ﻣﻘﺎرن اﯾﻦ ﺣﺎل »‪ «9‬ﻓﺮﺳـﺘﺎدﮔﺎن ﻧﺎﺻـﺮ اﻟّﺪﯾﻦ ﺗﻮره ﻧﯿﺰ از ﻣﺮو ﺷـﺮﻓﯿﺎب رﮐﺎب ﻧﺼﺮت اﻧﺘﺴﺎب و‬
‫ﻋﺰﯾﻤﺖ ﻧﻮر ﻣﺤّﻤـ ﺪ ﺧـﺎن وﻟـﺪ اﯾﺶ ﻣﺤّﻤـ ﺪ ﺧـﺎن اوزﺑـﮏ و ﻣﯿﺮزا ﺣﮑﯿﻢ وزﯾﺮ دوﻟﺖ ﺗﻮره ﺟـﺎن را ﺑـﺎ ﭘﯿﺸـﮑﺶ ﺑﻪ درﮔـﺎه ﺟﻬﺎنﭘﻨﺎﻫﯽ‬
‫ﻣﻌﺮوض داﺷـﺘﻨﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﻣﻌﻨﯽ ﻣـﻮﺟﺐ ازدﯾـﺎد اﻧﺒﺴـﺎط »‪ «10‬ﺧـﺎﻃﺮ ﻣﻌـﺪﻟﺖ ارﺗﺒـﺎط ﮔﺮدﯾـﺪه‪ ،‬ﺑﻌـﺪ از اﺳـﺘﮑﺸﺎف اﺧﺒﺎرات و ﺗﺤﻘﯿﻖ »‪«11‬‬
‫واﻗﻌﺎت ﻫّﻤﺖ ﺑﺮ ﺷـﮑﺎر ﮔﻤﺎﺷﺘﻪ‪ ،‬از داﻣﻦ ﮐﻮه »‪ «12‬ﺷـﮑﺎرﮐﻨﺎن ﻋﺎزم ﺷﻬﺮ ﮔﺸﺘﻨﺪ‪ .‬ﻃﺮف ﻋﺼﺮي ﮐﻪ دﺳﺖ از ﺷﮑﺎر ﮐﺸﯿﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬در‬
‫ﺑﯿﻦ راه ﻣﯿﺪان ﻫﻤﻮار ﻣﺴﻄﺤﯽ را ﺑﻪ ﻧﻈﺮ درآورده‪ ،‬راي ﻣﺒﺎرك ﺑﻪ ﺑﺎزي و ﻗﯿﻘﺎج اﻧﺪازي ﻗﺮار‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪» :‬ﺧﻼﻓﺖ ﺑﺎ« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﺮﺳﻮم‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪ :‬ﯾﺮاقآﻻت و‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪» :‬اﺧﺮاﺟﺎت« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪ :‬در ﻋﻮض آن ﺧﻨﺠﺮ ﻣﺮّﺻﻊ دﺳﺘﻪ اﻟﻤﺎﺳﯽ و ﺑﺎزوﺑﻨﺪ ﻣﮑﻠﻞ ﺑﻪ‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﻪ ﭘﺎدﺷﺎﻫﺎن‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﻪ ﺟﻬﺖ ﺧﺎﺻﻪ‪.‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 315‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺞ‪ :‬و ﺑﺎﻗﯽ اﻣﺮا‪.‬‬
‫)‪ .(9‬ﻣـﺞ‪ :‬ﻣﺮﺣﻤﺖ ﺷـﺪه اﯾﻦ اﺧﺒـﺎرات را اﻣﻨﺎي دوﻟﺖ در ﻋﺮاﯾﺾ ﻋﺮض ﻧﻤﻮده ﺑﻮدﻧـﺪ ﻣﻮﺟﺐ ﻓﺮح و ﻧﺸﺎط ﺧﺎﻃﺮﻫﺎ ﮔﺮدﯾـﺪ در ﻫﻤﯿﻦ‬
‫ا ﺛﻨ ﺎ ‪.‬‬
‫)‪ .(10‬ﻣﺞ‪ :‬اﯾﻦ ﻣﻌﻨﯽ ﻣﺰﯾﺪ اﻧﺒﺴﺎط و ﺷﮑﻔﺘﮕﯽ‪.‬‬
‫)‪ .(11‬ﻣﺞ‪ :‬روﯾﺪاد‪.‬‬
‫)‪ .(12‬ﻣﺞ‪ :‬ﮐﻮه ﺳﻠﻄﺎن ﻣﺸﺮق‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪309 :‬‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻪ‪ ،‬ﺳﻮاران ﺟﻠﻮ ﮐﺸـﯿﺪه‪ ،‬ﺷـﺎﻫﺰاده ﻧﺎﻣـﺪار ﭼﻨـﺪ ﻣﯿـﺪاﻧﯽ ﺑﻨـﺎ را ﺑﻪ ﻟﻌﺐ و ﻫﻨﺮﻧﻤـﺎﯾﯽ ﮔﺬاﺷـﺘﻪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﻮﻋﯽ آﺛـﺎر ﺟﻼـدت »‪ «1‬را ﻇـﺎﻫﺮ‬
‫ﻣﯽﺳﺎﺧﺘﻨـﺪ‪ ،‬ﮐﻪ ﻧﻈﺎرﮔﯿﺎن آﺳـﻤﺎن و زﻣﯿﻦ زﺑﺎن را »‪ «2‬ﺑﻪ ﺗﺤﺴـﯿﻦ و آﻓﺮﯾﻦ ﻣﯽﮔﺸﻮدﻧـﺪ و دوﺳﺖ و دﺷـﻤﻦ ﺑﺮ آن ﭼﺎﻻﮐﯽ و ﺗﺮدﺳﺘﯽ‬
‫اﺣﺴﻦ ﻣﯽﮔﻔﺘﻨﺪ‪ «3» .‬ﻧﺎﮔﺎه از اﺛﺮ ﭼﺸﻢزﺧﻤﯽ ﮐﻪ در ﻫﯿـﭻ ﺣﺎل ارﺑﺎب ﻫﻨﺮ را از آن ﮔﺮﯾﺰي ﻧﯿﺴﺖ ﺑﺮ ذات ﻣﺒﺎرﮐﺶ ﻣﺆﺛﺮ ﺷﺪه‪ ،‬دﺳـﺖ‬
‫اﺳﺐ ﭘﻬﻠﻮان ﮐﻪ ﻧﺎدره ﻋﺼـﺮ ﺑﻮد ﺑﺮ ﺳﻮراخ ﻣﻮﺷـﯽ ﻓﺮورﻓﺘﻪ‪ ،‬ﻣﻌﺎﯾﻨﻪ ﺑﻪ ﻫﻤﺎن روش ﺳﺎل ﮔﺬﺷـﺘﻪ ﺑﻪ ﺳﺮ ﻏﻠﺘﯿﺪ و ﺑﻨﺎﺑﺮ ﻋﺎدت دﯾﺮﯾﻨﻪ )‪120‬‬
‫ب( آﯾﯿﻦ ﺷﺎهاﻧـﺪازي را ﺗـﺎزه ﻧﻤـﻮده‪ ،‬آن آﺳـﻤﺎن ﺗﻤﮑﯿﻦ را ﺑﺮ زﻣﯿﻦ زد‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﻮﻋﯽ ﮐﻪ ﺑـﺎز ﻧﺼﻒ ﺻﻮرت ﻣﺒـﺎرك و ﯾـﮏ ﻃﺮف اﻧـﺪام‬
‫ﻫﻤﺎﯾﻮﻧﺶ ﺑﺎ »‪ «4‬ﺳﺎﻋﺪ ﻣﺴﺎﻋﺪش ﺑﻪ رﯾﮓ ﻓﺮورﻓﺘﻪ‪ ،‬ﺧﺮوش از ﻣﺮدم ﺑﻠﻨﺪ ﺷﺪه‪ ،‬ﺑﻪ ﯾﮑﺒﺎر ﺑﺮ ﺳـﺮش ﻫﺠﻮم آوردﻧﺪ و ﻟﯿﮑﻦ ﻫﻨﻮز ﮐﺴﯽ ﺑﻪ‬
‫ﺳﺮوﻗﺘﺶ ﻧﺮﺳـﯿﺪه‪ ،‬آن ﺣﻀـﺮت ﺧـﻮد ﺑـﺪون ﻟﺒﺚ و درﻧـﮓ از زﻣﯿﻦ ﺑﺮﺧﺎﺳـﺘﻪ‪ ،‬راﺳﺖ اﯾﺴـﺘﺎده‪ ،‬ﮔﺮد و ﺧـﺎك از ﺻـﻮرت ﻣﺒـﺎرك »‪«5‬‬
‫اﻓﺸﺎﻧﺪه‪ ،‬ﻣﺮدم را ﺗﺴـﻠﯽ داده‪ ،‬ﺧﺎﻃﺮ ﺟﻤﻊ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ «6» .‬ﻣﺮدم اﻧﺪﮐﯽ ﺳﺎﮐﺖ ﺷﺪه‪ ،‬از دور اﯾﺴـﺘﺎدﻧﺪ و ﺑﻌﺪ آن ﺣﻀـﺮت ﻧﺸﺴﺘﻪ‪ ،‬ﻣﻘّﺮﺑﺎن‬
‫ﺣﻀﻮر ﺳـﻨﮓرﯾﺰه و رﯾﮓﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺑﺮ ﺳـﺮ و روي ﻣﺒﺎرﮐﺶ ﻓﺮورﻓﺘﻪ ﺑﻮد ﺑﺮﻣﯽآوردﻧـﺪ و ﻧﻈﺮ ﺑﻪ ﺷّﺪت ﺿـﺮب »‪ «7‬اﻓﺘﺎدن ﺧﻮن ﺟﺎري‬
‫ﺷﺪه‪ ،‬در »‪ «8‬ﺻﻮرت ﻫﻤﺎﯾﻮﻧﺶ ﻧﯿﺰ اﺛﺮ زﺧﻢ ﻧﻤﺎﯾﺎن ﮔﺮدﯾﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮ ﺧﺎﻃﺮﺟﻮﯾﯽ »‪ «9‬ﻣﺮدم و ﺣﻔﻆ ﻧﺎم و ﻧﻨﮓ و ﭘﺎس ﻏﯿﺮت ﺑﺎ آنﻫﻤﻪ ﮐﻮﻓﺘﮕﯽ و ﺷـّﺪت وﺟﻊ و ﺟﺮاﺣﺖ ﺧﻮد را ﻧﮕﻪ داﺷـﺘﻪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﻮﻋﯽ‬
‫ﮐﻪ ﻫﺮﮐﺲ ﻣﯽدﯾﺪ‪ ،‬ﮔﻤﺎن ﻧﺎﺧﻮﺷـﯽ ﺑﻪ آن ﺣﻀﺮت ﻧﻤﯽﺑﺮد‪ .‬در »‪ «10‬ﻫﻤﺎن ﺳﺎﻋﺖ آب ﻃﻠﺒﯿـﺪه‪ ،‬ﺧﻮن رﺧﺴﺎره و داﻣﻦ »‪ «11‬را ﺷﺴﺘﻪ‪،‬‬
‫اﺳﺐ دﯾﮕﺮ ﮐﺸـﯿﺪه‪ ،‬ﺳﻮار و ﺣﺴـﯿﻦ ﺧـﺎن ﺳـﺮدار را اﺣﻀﺎر ﻧﻤﻮده‪ ،‬در راه ﻫﻤﻪﺟﺎ اﺧﺘﻼﻃﮑﻨﺎن‪ ،‬داﺧﻞ دوﻟﺖﺧﺎﻧﻪ ﻣﺒﺎرﮐﻪ »‪ «12‬و ﻓّﺼﺎد‬
‫ﻃﻠﺒﯿﺪه »‪ ،«13‬ﭘﻨﺠﺎه ﻣﺜﻘﺎل ﺧﻮن از رگ ﮔﺸﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﻌﺪ از آن در ﻣﻘﺎم اﺳﺘﻔﺴﺎر‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪ :‬ﻫﻨﺮ و ﺟﻼدت‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪» :‬را« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﯽﻧﻤﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪ :‬ﻫﻤﯿﻮن و‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﺒﺎرك ﺑﺎد‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪ ... :‬ﮐﻪ ﻗﺎﻋﺪه ﺳﻮاري و اﺳﺐﺗﺎزي اﯾﻦ اﺳﺖ ﺗﺸﻮﯾﺶ ﻧﮑﻨﯿﺪ ﮐﻪ ﺑﺤﻤﺪ اﻟّﻠﻪ ﺑﻪ ﻣﻦ اذﯾﺘﯽ ﻧﺮﺳﯿﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣـﺞ‪ :‬ﻣﻘﺮﺑـﺎن ﺑﺴـﺎط ﺣﻀـﺮﺗﺶ ﺳـﻨﮓ و رﯾﮕﯽ ﮐﻪ ﺑﺮ ﺳـﺮ و ﺻﻮرت ﻣﺒـﺎرﮐﺶ ﻓﺮورﻓﺘﻪ ﺑﻮد ﺑﯿﺮون ﻣﯽآوردﻧـﺪ و از ﮔﻮش و دﻫﺎن‬
‫ﻣﺒﺎرﮐﺶ ﻧﻈﺮ ﺑﻪ ﺷﺪت‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺞ‪ :‬از‪.‬‬
‫)‪ .(9‬ﻣﺞ‪ :‬و ﺑﻨﺎﺑﺮ رﻋﺎﯾﺖ ﺧﺎﻃﺮ‪.‬‬
‫)‪ .(10‬ﻣﺞ‪ :‬ﻧﻤﯽداد و‪.‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 316‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫)‪ .(11‬ﻣﺞ‪ :‬دﻫﻦ‪.‬‬
‫)‪ .(12‬ﻣﺞ‪ :‬دوﻟﺘﺨﺎﻧﻪ ﻫﻤﺎﯾﻮن ]ﻣﺘﻦ‪ :‬ﻫﻤﯿﻮن[‪.‬‬
‫)‪ .(13‬ﻣﺞ‪ ... :‬ﻓﺼﺪ ﮐﺮده‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪310 :‬‬
‫ﺑﺮآﻣﺪﻧﺪ »‪ «1‬ﮐﻪ ﺑﺮ ﻣﻦ ﭼﻪ ﮔﺬﺷـﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬واﻗﻔـﺎن اﻧﺠﻤﻦ ﺣﻀﻮر ﮐﯿﻔّﯿﺖ را ﮐﻤﺎﮐـﺎن ﺑﻪ ﻋﺮض رﺳﺎﻧﯿـﺪه »‪ ،«2‬آﻧﺠﺎ اﺳـﺘﻨﺒﺎط ﮐﺮدﻧﺪ ﮐﻪ‬
‫درﯾﻦ ﻣّﺪت آن ﺣﻀﺮت از اﺛﺮ ﮐﻮﻓﺘﮕﯽ و اﻟﻢ ﻣﺪﻫﻮش ﺑﻮده‪ ،‬ﺧﻮدداري ﻣﯽﮐﺮدهاﻧﺪ‪«3» .‬‬
‫اﻟﺤﺎﺻـﻞ درﯾﻦ ﺳـﺎل ﻧﯿﺰ از ﻣﺴﺎﻋـﺪت ﺑﺨﺖﻓﯿﺮوز ﭼﻨﯿﻦ ﻗﺮن ﻋﺎﻓﯿﺖﺳﻮز را از ﻋﻨﺎﯾﺎت ﮐﺎﻣﻠﻪ رﺑﺎﻧﯽ و ﺗﻮﺟﻬﺎت ﺷﺎﻣﻠﻪ ﯾﺰداﻧﯽ ﮔﺬراﻧﯿـﺪه‪،‬‬
‫آﺳـﯿﺒﯽ ﺑﻪ ﺑﺪن ﺑﯽﺑﺪﯾﻞ و ﻣﺰاج ﺑﺎ اﺑﺘﻬﺎج آن ﺣﻀـﺮت ﻧﺮﺳـﯿﺪه‪ ،‬ﺑﻪ ﺟﻬﺖ وﻗﺎﯾﻪ ﻧﻔﺲ ﻣﻘّﺪﺳـﺶ ﺗﺼّﺪﻗﺎت ﺑﺴـﯿﺎر و ﻧﺬورات ﺑﯽﺷﻤﺎر »‪«4‬‬
‫)‪ 121‬اﻟﻒ( ﺑﻪ ارﺑـﺎب اﺳـﺘﺤﻘﺎق اﻧﻔـﺎق ﺷـﺪه‪ ،‬ﺑﻪ ﺷـﮑﺮاﻧﻪ ﺳـﻼﻣﺘﯽ ذات ﻣﺒﺎرﮐﺶ ﺟﻬﺎﻧﯿﺎن ﺻـﻼي ﺧﯿﺮ درداده‪ ،‬اﺑﻮاب اﺣﺴﺎن را ﺑﻪ »‪«5‬‬
‫روي ﻋﺎﻟﻤﯿﺎن ﮔﺸﻮدﻧﺪ و از ﺻـّﺤﺖ وﺟﻮد ﺑﺎ ﻓّﺮ و ﺟﻮدش »‪ «6‬ﮐﻪ ﺗﺮﻓﯿﻪ ﮐﺎﻓﻪ اﻣﻢ و ﻓﺮاﻏﺖ ﻋﺎﻟﻢ و آدم در آن ﻣﻀـﻤﺮ و ﻣﻨﻮي »‪ «7‬ﺑﻮد‪،‬‬
‫ﺷﮑﺮﻫﺎ ﻧﻤﻮدﻧـﺪ‪ .‬اﻣﯿـﺪ ﮐﻪ ﺟﻨﺎب »‪ «8‬ﺑـﺎري از اﻟﻄـﺎف ﭘﺮوردﮔـﺎري ﺧﻮد آن ﺷﺎﻫﺰاده ﻋـﺪﯾﻢ اﻟﻤﺜﺎل »‪ «9‬را از ﻋﻤﺮ و دوﻟـﺖ ﮐﺎﻣﮑـﺎر و‬
‫ﺑﺮﺧﻮردار ﺑﺪاراد‪«10» .‬‬
‫در ﺑﯿﺴﺖ و ﻫﻔﺘﻢ ﻫﻤﯿﻦ ﻣـﺎه‪ ،‬ﮐﻠﺐ ﻋﻠﯽ ﺧـﺎن ﻗﺎﺟﺎر از درﮔﺎه آﺳـﻤﺎن ﺟﺎه ﺑﺎ ﺧﺰاﻧﻪ و ﺧﻼع ﻓﺎﺧﺮه وارد ﻃﺮق و ﺻـﺒﺎح آنروز ﺷﺎﻫﺰاده‬
‫ﻓﯿﺮوز »‪ «11‬ﺑﻪ ﻗﺎﻋـﺪه و ﻗـﺎﻧﻮن ﺳـﻨﻮات ﻣﺎﺿـّﯿﻪ ﺑﻪ آﯾﯿﻦ ﺷﺎﯾﺴـﺘﻪ ﺑـﺎ ﺗﻤﺎﻣﯽ ارﮐﺎن دوﻟﺖ و اﻋﯿﺎن ﺣﻀـﺮت ﺑﻪ اﺳـﺘﻘﺒﺎل ﺧﻠﻌﺖ ﻣﻬﺮ ﻃﻠﻌﺖ‬
‫ﭘﺎدﺷﺎﻫﯽ ﺷـﺘﺎﻓﺘﻪ‪ ،‬ﺻـﺤﺮاي ﻃﺮق از ﻓّﺮ ﻗﺪوم ﻣﯿﻤﻨﺖ ﻟﺰوم آن ﺣﻀـﺮت ﺳﺮ ﺑﻪ اﻓﻖ ﮐﺸﯿﺪه‪ ،‬ﺑﻪ دﺳﺘﻮر ﺳﺎل ﭘﯿﺶ ﺷﯿﺮﯾﻨﯽ و ﺷﯿﻼن ﺑﻪ ﻋﻤﻞ‬
‫آﻣﺪه‪ ،‬ﻧﻘﺒﺎ و ﺧﻄﺒﺎ ﺑﻌﺪ از ﺗﺤﻤﯿﺪ و ﺗﻤﺠﯿﺪ ﺑﺎري ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻓﺎﺗﺤﻪ را ﺑﻪ ﺑﻘﺎي دوﻟﺖ روز اﻓﺰا ﺧﺘﻢ ﮐﺮده‪ ،‬ﺷﺎﻫﺰاده واﻓﺮ ﺣﺸـﻤﺖ ﺳﺮ و ﺑﺮ را ﺑﻪ‬
‫ﺧﻠﻌﺖ آﻓﺘﺎب ﻃﻠﻌﺖ آراﺳﺘﻪ‪ ،‬ﺧﻨﺠﺮ اﻟﻤﺎس و ﺑﺎزوﺑﻨﺪ ﻣﺮّﺻﻊ ﮐﻪ از ﺗﻸﻟﻮي »‪ «12‬آن ﭼﺸﻢ ﺑﯿﻨﻨﺪه ﺧﯿﺮه ﻣﯽﮔﺮدﯾﺪ‪ ،‬دﯾﺪه »‪«13‬‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪ :‬درآﻣﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﻌﺮوض و از‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪ :‬ﺧﻮد را ﺑﻪ ﻣﺮدي و ﻣﺮداﻧﮕﯽ ﻧﮕﺎه ﻣﯽداﺷﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﻠﮏ‪» :‬ﺑﯽﺷﻤﺎر« ﺗﮑﺮار ﺷﺪه‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﺮ‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪ :‬از ﺻﺤﺖ ذات ﺑﺎ ﺑﺮﮐﺎﺗﺶ‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﻨﻮي و ﻣﺤﺘﻮي‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺞ‪ :‬ان ﺷﺎء اﻟﻠّﻪ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﺟﻨﺎب ﺣﻀﺮت‪.‬‬
‫)‪ .(9‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﯽﻫﻤﺎل ﻋﺪﯾﻢ اﻟﻤﺜﺎل‪.‬‬
‫)‪ .(10‬ﻣﺞ‪ :‬دوﻟﺖ ]ﺟﺎي ﺧﺎﻟﯽ[ و ﮐﺎﻣﺮان ﺑﺪاراد‪.‬‬
‫)‪ .(11‬ﻣﺞ‪ :‬ﻓﯿﺮوز روز‪.‬‬
‫)‪ .(12‬ﻣﻠﮏ‪ :‬ﺗﻠﺆﻟﺆ‪.‬‬
‫)‪ .(13‬ﻣﺞ‪ :‬و دﯾﺪه‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪311 :‬‬
‫روزﮔﺎر ﻣﺜﻞ او ﻧﺪﯾﺪه و ﮔﻮش اﻋﺼﺎر ﺷﺒﯿﻪ آن را ﻧﺸﻨﯿﺪه‪ ،‬ﮐﻪ »‪ «1‬ﻣﻘّﻮﻣﯿﻦ از ﺗﻘﻮﯾﻢ آن ﻋﺎﺟﺰ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬در ﺑﺎزوي ﻣﺒﺎرك و ﮐﻤﺮ ﻫﻤﺎﯾﻮن‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 317‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫ﻧﺼﺐ ﻓﺮﻣﻮده‪ ،‬ﺧﻼع اﻣﺮا و ﺧﻮاﻧﯿﻦ را در ﻫﻤﺎنﺟﺎ ﻋﻨﺎﯾﺖ ﻓﺮﻣﻮده‪ ،‬ﺳﻮار اﻗﺒﺎل و ﻧﺰول اﺟﻼل را ﺑﻪ ﺷـﻬﺮ ارزاﻧﯽ و ﺟﺎي ﻣﻨﺎﺳﺒﯽ ﺑﻪ ﺟﻬﺖ‬
‫ﺳﮑﻨﺎي »‪ «2‬ﮐﻠﺐ ﻋﻠﯽ ﺧﺎن ﺗﻌﯿﯿﻦ ﺷﺪه‪ ،‬ﻣﺸﻤﻮل ﻋﻮاﻃﻒ ﺷﺪ‪«3» .‬‬
‫وﻗﺎﯾﻊ ﺳﺎل ﻫﻤﺎﯾﻮنﻓﺎل ﺑﺎرس ﺋﯿﻞ ﻣﺴﺮت ﺗﺤﻮﯾﻞ در ﺳﺎل ﭼﻬﺎرم از ﺗﺎرﯾﺦ ﺣﮑﻤﺮاﻧﯽ ﺷﻬﺰاده »‪ «4‬ﻇﻔﺮ ﻣﺒﺎﻧﯽ‬
‫ﺗﺠﺪﯾﺪ ﺳﺎل ﻓﺮﺧﻨﺪه ﻓﺎل ﻣﯿﻤﻨﺖ ﺗﻮأم از ﻗﺪوم ﺑﻬﺠﺖ ﻟﺰوم ﺑﻬﺎر ﻣﺴـﯿﺤﺎ دم و رﺳـﯿﺪن ﺟﺮم ﻧّﯿﺮ اﻋﻈﻢ و ﻋﻄّﯿﻪﺑﺨﺶ ﺳﺎﺣﺖ ﻋﺎﻟﻢ‪ ،‬ﺧﺴـﺮو‬
‫ﺟﻨﻮد ﻧﺎﻣﻌـﺪود اﺧﺘﺮ و اﻧﺠﻢ‪ ،‬ﺳـﻠﻄﺎن ﻧﺎﻓـﺬ اﻟﻔﺮﻣﺎن )‪ 121‬ب( ﺳـﺮﯾﺮ ﻓﻠـﮏ ﭼﻬـﺎرم‪ ،‬ﻧﮑﻬﺖاﻓﺰاي ﻋﺮﺻﻪ ﺧـﺎك و ﭘﺎدﺷﺎه ﺑﺎرﮔﺎه اﻓﻼك‪،‬‬
‫اﻋﻨﯽ آﻓﺘﺎب ﻋﺎﻟﻢﺗﺎب‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﺤﺎذات ﻧﻘﻄﻪ اﻋﺘﺪال رﺑﯿﻌﯽ ﮐﻪ اول ﺧﺎﻧﻪ »‪ «5‬ﺷﺮف و ﺣﺴﻦ ﺣﺎل و ﻣﺤﻞ وﺻﻮل »‪ «6‬ﺑﻬﺎر ﺧّﺮﻣﯽ آﺛﺎر و اوان‬
‫اﺳﺘﻮاي ﻟﯿﻞ و ﻧﻬﺎر اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﺣﮑﻢ ﻧﺎﻓﺬ ﻣﻠﮏ ﻟﻢ ﯾﺰل و ﻻﯾﺰال و اﻣﺮ ﻣﺤﮑﻢ ﻗﺎدر ذو اﻟﺠﻼل‪ ،‬ﺑﻌﺪ از اﻧﻘﻀﺎي ﻣﺪت ﭼﻬﺎر ﺳﺎﻋﺖ و ﺑﯿﺴﺖ‬
‫و ﯾﮏ دﻗﯿﻘﻪ از روز ﺟﻤﻌﻪ‪ ،‬ﺳـﻠﺦ ﺷﻬﺮ ذي ﺣﺠﮥ اﻟﺤﺮام ﺳﻨﻪ ‪ ،1220‬ﻣﻄﺎﺑﻖ »‪ «7‬ﺑﺎرس ﺋﯿﻞ ﺗﺮﮐﯽ‪ ،‬اﺗﻔﺎق اﻓﺘﺎده‪ ،‬ﭼﻮن ﺻـﺒﺎح آن روز »‪«8‬‬
‫ﻏّﺮه ﻣﺤﺮم ‪ «9» 1221‬و اﺣﺘﺮام آن وﺟﻬﻪ ﻫّﻤﺖ ﺷﺎﻫﺰاده اﻋﻈﻢ ﺑﻮد‪ ،‬ﻟﻬـﺬا در ﻫﻤﺎن روز ﺟﺸﻦ ﻧﻮروزي را ﺑﻪ ﺿﻮاﺑﻂ و ﻗﻮاﻋـﺪ ﭘﺴـﻨﺪﯾﺪه‬
‫آراﺳﺘﻪ و ﺑﻪ ﻃﺮﯾﻖ ﺷﺎﯾﺴﺘﻪ و آﯾﯿﻦ ﺧﺠﺴﺘﻪ »‪ «10‬ﻣﺤﻔﻞ ﺳﻮر و ﺳﺮور ﺣﺴﺐ اﻟﺤﮑﻢ ﻗﻀﺎ دﺳﺘﻮر زﯾﺐ و زﯾﻨﺖ ﯾﺎﻓﺘﻪ‪ ،‬ﺑﻪ روش ﺳﺎﺑﻖ دﺳﺖ‬
‫اﺣﺴــﺎن از آﺳـﺘﯿﻦ ﮐﺮم ﺑﯿﺮون آورده‪ ،‬ﻣﺨـﺎﻟﻒ و ﻣﺆاﻟـﻒ »‪ «11‬از ﻓﻮاﯾـﺪ ﻣﻮاﯾـﺪش ﻣﺤﻈـﻮظ و ﺑﻬﺮه ]ﻣﻨـﺪ[ »‪ «12‬ﮔﺮدﯾـﺪه‪ ،‬ﻗﺮﯾﺐ »‪«13‬‬
‫ﯾﮏﺻﺪ دﺳﺖ ﺧﻼع آﻓﺘﺎب ﺷﻌﺎع زرﺗﺎري و ﭘﺸﻤﯿﻨﻪ‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪ :‬و‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪» :‬ﺳﮑﻨﺎي« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪ :‬ﻋﻮاﻃﻒ ﺑﯽﮐﺮان ﮔﺮدﯾﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪ :‬ﺷﺎﻫﺰاده‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﺮج‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪ :‬ﺣﺎل و ﻫﻨﮕﺎم ﻗﺪوم‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ذﯾﺤﺠﻪ اﻟﺤﺮام ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺳﻨﻪ ‪ 1221‬ﻫﺠﺮي‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺞ‪» :‬روز« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(9‬ﻣﺞ‪ 1221 :‬ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(10‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﺎﯾﺴﺘﻪ‪.‬‬
‫)‪ .(11‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﻮاﻓﻖ‪.‬‬
‫)‪ .(12‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﺤﻈﯽ و ﻣﻮﯾﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(13‬ﻣﺞ‪ :‬ﻗﺮب‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪312 :‬‬
‫ﮐﺸـﻤﯿﺮي و ﯾﮏ ﻫﺰار ﺗﻮﻣﺎن ﻋﺮاﻗﯽ ﺷﺎﻫﯽ و اﺷـﺮﻓﯽ »‪ «1‬ﺑﻪ اﻣﺮا و ﺧﻮاﻧﯿﻦ و ﺑﺎﺷـﯿﺎن و ارﺑـﺎب ﻋﻤـﺎﯾﻢ و ﺳﺎﯾﺮ آﺣﺎد اﻟﻨﺎس ﮐﻪ در ﺳـﻼم‬
‫ﺷﺮﻓﯿﺎب »‪ «2‬ﺑﻮدﻧﺪ ﺑﺬل ﺷﺪه‪ ،‬ﺷﯿﺮﯾﻨﯽ و ﺷﯿﻼن ﻧﯿﺰ ﺑﻪ ﻗﺎﻧﻮن ﺑﯿﺶ از اﻧﺪازه ﺣﺴﺎب ﭘﯿﺶ ﮐﺸﯿﺪه‪ ،‬ﻋﻤﻮم ﻣﺮدم از آن ﻣﺤﻈﻮظ و ﺑﻬﺮهﯾﺎب‬
‫ﮔﺮدﯾﺪه »‪.«3‬‬
‫از ﻏﺮاﯾﺐ آﻧﮑﻪ »‪ «4‬ﺧﻄﺒﻪ ]اي[ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺟﻬﺖ ﻣﺠﻠﺲ ﻋﯿﺪ ﺳـﻌﯿﺪ ﺳـﻠﻄﺎﻧﯽ ﺣﺴﺐ اﻻﻣﺮ ﺷﺎﻫﺰاده »‪ «5‬در ﺷﺐ ﮔﺬﺷـﺘﻪ ﻣﺴّﻮد اوراق اﻧﺸﺎ و‬
‫در ﻫﻤـﺎنﺷﺐ ﺑﻪ ﺧﻄﯿﺐ اﻟﻘـﺎ و در ﺗﻌﻠﯿﻢ آن ﺗـﺎ ﺻـﺒﺎح آنروز زﺣﻤﺖ ﺑﯽﻣﻨﺘﻬـﺎ ﮐﺸـﯿﺪه ﺑـﻮد‪ ،‬در ﺣﯿﻦ اﺟﺘﻤـﺎع ﻣﺮدم ﺑﻪ ﺳـﻼم و اﻧﻌﻘـﺎد‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 318‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫ﺻﻔﻮف در ﻫﺮﺟﺎ و ﻣﻘﺎم ﺷـﮑﻮه ﺷﻬﺰاده »‪ «6‬ﻇﻔﺮﭘﮋوه ﮐﻪ ﻓﯽ اﻟﺤﻘﯿﻘﻪ زﻫﺮه ﺷـﯿﺮ ﻓﻠـﮏ از ﻫﯿﺒﺖ آب و دل ﺑﻬﺮام ﭼﺮخ از ﺻـﻮﻟﺘﺶ »‪«7‬‬
‫ﺑﯽﺗﺎب ﻣﯽﮔﺮدﯾـﺪ‪ .‬ﭼﻨﺎن در دل ﺧﻄﯿﺐ ﺗﺄﺛﯿﺮ ﮐﺮد ﮐﻪ ﭘﻨـﺪاﺷﺘﯽ ﮔﻨﮓ ﻣﺎدرزاد و ﯾﺎ اّﻣﯽ ﺑﯽﺳﻮاد اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻌﺪ از ﻫﻦ و ﻫﻮن ﺑﺴـﯿﺎر )‪122‬‬
‫اﻟﻒ( ﮔﺮﯾﺒﺎن رﺣﯿﻢ ﺧﺎن ﺟﺎرﭼﯽﺑﺎﺷﯽ را ﮔﺮﻓﺘﻪ‪ ،‬ﻏﻮاﻣﺾ ﻣﺸﮑﻼت ﺧﻮد را از آن ﺗﺮك ﻗﻮرت ﮐﻪ اﺳﻼف او ﺗﺎ ﺑﻮ اﻟﺒﺸﺮ »‪ «8‬ﻗﺪﻣﯽ در‬
‫راه دﺑﺴﺘﺎن ﺑا ﺠﺪﺧﻮاﻧﯽ ﻧﻨﻬﺎده »‪ ،«9‬ﺑﻠﮑﻪ از اﻟﻒ و ﺑﺎ اﺳـﻤﯽ ﻧﺸﻨﯿﺪه و از اوان ﺻﺒﯽ اﻟﯽ ﯾﻮﻣﻨﺎ ﻫﺬا »‪ «10‬ﮐﻪ ﮐﺎروان ﻋﻤﺮ ﺷﺮﯾﻔﺶ ﻗﺮﯾﺐ‬
‫ﺑﻪ ﻫﻔﺘﺎد »‪ «11‬ﻣﺮﺣﻠﻪ از ﻣﺮاﺣـﻞ زﻧـﺪﮔﺎﻧﯽ را ﻃﯽ ﮐﺮده‪ ،‬زﺑـﺎﻧﺶ ﺳﻮاي دورﯾﻨـﮓ و ﮐﭽﯿﻨـﮏ و دﺳـﺘﺶ ﺑﻪﺟﺰ دﺳـﺘﻪ دﮔﻨﮏ و ﺗﺒﺮزﯾﻦ‬
‫ﻋﺎدت ﻧﮑﺮده و ﻧﺪﯾﺪه‪ ،‬ﻣﯽﺧﻮاﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻫﺮﭼﻨـﺪ ﺗﺮك ﺳـﺎدهدل ﻣﯽﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﯿﻠﻤﯿﺮم ﻧﻪ دﯾﺮﻻـر! ﺧﻄﯿﺐ را ﺗﺼـﻮر اﯾﻨﮑﻪ او ﮐﺸـﻒ ﻣﻬّﻤـ ﺎت او ﻣﯽﻧﻤﺎﯾـﺪ‪ .‬ﺧﻼـﺻﻪ در آنروز »‪«12‬‬
‫ﻋﯿﺶ ﺳـﻌﺎدتاﻧﺪوز ﺑﺪﯾﻦ وﺗﯿﺮه ﻣﻨﻘﻀﯽ و ﺟﻤﯿﻊ ﺧﻼﯾﻖ از ﺧﻄﯿﺐ ﻣﺘﺄذي »‪ «13‬ﺷﺪه‪ ،‬ﺷﺎﻫﺰاده ﭘﺴﻨﺪﯾﺪهاﺧﻼق »‪ «14‬از ﮐﻤﺎل و ﻣﻨﺘﻬﺎي‬
‫ﻣﺮّوت و ﮐﺮم »‪ «15‬اﺻﻼ ﺑﻪ روي او ﻧﯿﺎورده‪ ،‬ﺑﺎ ﻋﻠﻤﺎ و ﻓﻀﻼ ﮐﻪ در ﻣﺠﻠﺲ ﺧﺎص ﺷﺮف ﺟﻠﻮس داﺷﺘﻨﺪ ﺑﻪ ﺻﺤﺒﺖ ﻣﺸﻐﻮل ﮔﺮدﯾﺪﻧﺪ و‬
‫ﺑﻌﺪ از اﻧﻘﻀﺎي ﺳﻼم ﻣﺒﺎرك ﻓﺮﺟﺎم ﺑﻪ راﻗﻢ ﺣﺮوف اﻣﺮ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ ﮐﻪ ﺧﻄﯿﺐ را از »‪«16‬‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪ :‬اﺷﺮﻓﯽ و ﺷﺎﻫﯽ‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪ :‬ﺷﺮف ﺳﻌﺎدت ﺣﺎﺻﻞ ﻧﻤﻮده‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﻬﺮهور ﮔﺮدﯾﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪ :‬از ﻏﺮاﯾﺐ اﺗﻔﺎﻗﺎت‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪ :‬ﺷﺎﻫﺰاده ﻧﺼﺮتﻣﺒﺎﻧﯽ‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪ :‬ﺷﺎﻫﺰاده‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪ :‬ﺻﻮﻟﺖ آن‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﻪ اﺑﻮ اﻟﺒﺸﺮ‪.‬‬
‫)‪ .(9‬ﻣﺞ‪ :‬ﻧﺰده‪.‬‬
‫)‪ .(10‬ﻣﺞ‪» :‬ﻫﺬا« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(11‬ﻣﺞ‪ :‬ﭘﻨﺠﺎه ﺷﺼﺖ‪.‬‬
‫)‪ .(12‬ﻣﺞ‪ :‬روز ﻓﯿﺮوز‪.‬‬
‫)‪ .(13‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﺘﺎذﺗﯽ‪.‬‬
‫)‪ .(14‬ﻣﺞ‪ :‬ﺻﺎﺣﺐ اﺧﻼق؛ ﻣﻠﮏ‪ :‬ﭘﺴﻨﺪﯾﺪه اﺧﻼق را‪.‬‬
‫)‪ .(15‬ﻣﺞ‪ :‬ﮐﻤﺎل ﮐﺮم و ﻣﻨﺘﻬﺎي ﻣﺮوت‪.‬‬
‫)‪ .(16‬ﻣﺞ‪ :‬اﻧﺪﮐﯽ از‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪313 :‬‬
‫راه و رﺳﻢ ﺷـﻌﻮر و داﻧﺶ اﻧـﺪﮐﯽ »‪ «1‬آﮔـﺎه و ﻓﯽ اﻟﺠﻤﻠﻪ از ﺷـﯿﻮه ﺧﻄـﺎﺑﺖ ﮐﻪ در ﻋﯿﻦ ﺗﯿّﻘـﻆ ﺑﻮد »‪ «2‬ﻣﻮرد اﻧﺘﺒـﺎه ﺳﺎزد‪ .‬اﻣﺘﺜﺎﻻ ﻻﻣﺮه‬
‫ﺧﻄﯿﺐ را ﺣﺴﺐ اﻟﻮاﻗﻊ ﻣﺆّدب و ﺧﻄﺐ رﻃﺐ ﺟﻬﺎﻟﺘﺶ ﺑﺮ ﺟﻤﺎر داﻧﺸﻤﻨﺪي ﻣﺮﺗﺐ ﮔﺮدﯾﺪ‪.‬‬
‫ﺧﻄﺒﻪ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺪون زﯾﺎده و ﻧﻘﺼﺎن ﺻﻮرت ﺗﺤﺮﯾﺮ ﻣﯽﯾﺎﺑﺪ‪:‬‬
‫ﺑ ِْﺴِﻢ اﻟﻠﱠِﻪ اﻟﱠﺮْﺣﻤِﻦ اﻟﱠﺮِﺣﯿِﻢ‬
‫ﻧﻀﺎرت ﺳﺮاﺑﺴـﺘﺎن ﺧّﺮﻣﯽ و ﻧﻮروزي و ﻃﺮاوت ﺑﻬﺎرﺳـﺘﺎن ﻓّﺮﺧﯽ و ﻓﯿﺮوزي در ﺳـﭙﺎس و ﺳـﺘﺎﯾﺶ ﺑﻬﺎرآراﯾﯽ ﺳـﺰاﺳﺖ ﮐﻪ ﭼﻨﺪﯾﻦ ازاﻫﯿﺮ‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 319‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫ﺧﻠﻘﺖ و رﯾـﺎﺣﯿﻦ ﻓﻄﺮت از دوﺣﻪ ﻏﯿﺐ و ﺣـﺪﯾﻘﻪ ﻻرﯾﺐ ﺑﻪ ﻧﺰﻫﺘﮕﺎه ﺷـﻬﻮد و ﺻـﺤﺮاي وﺟﻮد »‪ «3‬درآورده و ﻃﺮاز ﻗﺎﻣﺖ اﺷـﺠﺎر را ﺑﻪ‬
‫ﺧﻠﻌﺖ واﻻـي زﻣّﺮدﮔﻮن اوراق ﻣﺘﻨﻮﻋﻪ ﻣﻄﺮز و ﺳـﺮ و ﺑﺮ اﻏﺼـﺎن را ﺑﻪ زﯾﻮر ﺷـﮑﻮﻓﻪ و ازﻫﺎر ﻣﻄّﺮز »‪ «4‬ﺳـﺎﺣﺖ و ﻫﺮذّره از ذّرات )‪122‬‬
‫ب( ﮐﻮن و ﻣﮑﺎن را ﻣﻈﻬﺮي ﺧﺎص ﻓﺮﻣﻮده »‪ ،«5‬ﺑﺮاﻫﯿﻦ وﺣﺪت و دﻻﯾﻞ ﯾﮕﺎﻧﮕﯽ اﯾﻦ ﺷﯿﻮه ﻣﺨﺘﻠﻔﻪ ﺑﺮ ﺳﺎﺣﺖ دلآﮔﺎﻫﺎن داﻧﺶﭘﮋوه و‬
‫داﻧﺸـﻤﻨﺪان آﮔـﺎﻫﯽ ﺷـﮑﻮه ﺑﻪ ﻣﯿـﺎﻣﻦ ﻣﺸـّﯿﺖ ازﻟﯽ ﭘﺮﺗﻮاﻓﮑﻦ ﺷـﺪه‪ ،‬ﮔﻠﺸﻦ اﻋﺘﻘﺎد ﮔﻠﭽﯿﻨﺎن اﯾﻦ ﺑﻮﺳـﺘﺎن را از ﺧﺎر ﺧﺎر دﻫﺸﺖ ﺧﺰان و‬
‫ﺗﺸﻮﯾﺶ دﺳﺘﺒﺮد وي »‪ «6‬ﻣﺤﻔﻮظ ﮔﺮداﻧﯿﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺮگ درﺧﺘﺎن ﺳﺒﺰ ﻧﺰد ﺧﺪاوﻧـﺪ ﻫﻮشﻫﺮورﻗﯽ دﻓﺘﺮي اﺳﺖ ﻣﻌﺮﻓﺖ ﮐﺮدﮔﺎر ﭼﻮن ﻓﮑﺮ دورﺑﯿﻦ و ﺧﺮد ﺣﻘﯿﻘﺖ ﮔﺰﯾﻦ از اوﺻﺎف ﮐﻤﺎل‬
‫ﺟﻼﻟﺶ ﻗﺎﺻﺮ و از ﻧﻌﻮت ذات ﺑﯽﻫﻤﺘﺎﯾﺶ »‪ «7‬ﻋﺎﺟﺰ اﺳﺖ‪ ،‬ﭘﺲ ﻫﻤﺎن ﺑﻬﺘﺮ ﮐﻪ زﺑﺎن در ﮐﺎم ﺧﺎﻣﻮﺷﯽ »‪ «8‬ﮐﺸﯿﺪه ﺑﻪ ﻋﺠﺰ ﺧﻮد ﻣﻌﺘﺮف‬
‫و از ﺗﮑﺎﭘﻮي ﺻﻔﺎت اﺣﺪّﯾﺘﺶ درﯾﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻣﻨﺼﺮف ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﻋﻘﻞ ﻧﺎزي ﺣﮑﯿﻢ ﺗﺎ ﮐﯽﺑﻪ ﻓﮑﺮت اﯾﻦ ره ﻧﻤﯽﺷﻮد ﻃﯽ‬
‫ﺑﻪ ُﮐﻨﻪ ذاﺗﺶ ﺧﺮد ﺑﺮد ﭘﯽاﮔﺮ رﺳـﺪ َﺧﺲ ﺑﻪ ﻗﻌﺮ درﯾﺎ ﭼﻮن اداي ﺳـﺘﺎﯾﺶ ﻣﻌﺒﻮد ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﺷﺎﯾﺴـﺘﻪ و ﻻﯾﻖ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻮد ﻣﻘﺪور ﺧﺎكﻧﺸـﯿﻨﺎن‬
‫ﻋﺎﻟﻢ ﻗﺼﻮر و ﻣﻬﺠﻮران ﺑﻮادي ﺣﻀﻮر ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻬﺘﺮ آﻧﮑﻪ ﺑﻪ ﺣﮑﻢ »اﻟﻌﺠﺰ ﻋﻦ درك اﻻدراك« ﻗﺎﺋﻞ ﺑﻪ‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪» :‬اﻧﺪﮐﯽ« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪ :‬ﻧﺒﻮد‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪ :‬ﻇﻬﻮر‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪ :‬ﺷﮑﻮﻓﻪ و اﺛﻤﺎر ﻣﺤﻠﯽ و ﻣﻌﺰز‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪ :‬ﮔﺮداﻧﯿﺪه‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪ :‬ﺳﭙﺎه دي‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﯽﻣﺜﺎﻟﺶ‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺘﻦ‪ :‬ﺧﻮاﻣﻮﺷﯽ‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪314 :‬‬
‫ﻋﺠﺰ و ﻗﺼﻮر ﮔﺸﺘﻪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻨﻘﺒﺖ ﺟﻨﺎب ﻣﻘّﺪس ﻣﺮﺗﺒﻪ‪ ،‬ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﻈﻬﺮ ﮐﻞ ﺧﺎﺗﻢ اﻻﻧﺒﯿﺎء و اﻟﺮﺳﻞ و ﺳّﯿﺪ اﻟﮑّﻞ ﻓﯽ اﻟﮑّﻞ‪ ،‬ﮔﻨﺠﯿﻨﻪ ﺳّﺮ ﻋﺎﻟﻤﯿﻦ‪،‬‬
‫ﺻﺎﺣﺐ ﻓﻀﻞ ﻋﻤﯿﻢ‪ ،‬ﻣﺼﺪوﻗﻪ ﮐﺮﯾﻤﻪ »و اﻧّﮏ ﻟﻌﻠﯽ ﺧﻠﻖ ﻋﻈﯿﻢ«‪،‬‬
‫وﺻﻒ ُﺧﻠﻖ ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﻗﺮآن اﺳﺖَﺧﻠﻖ را وﺻﻒ او ﭼﻪ اﻣﮑﺎن اﺳﺖ‬
‫ﻻﺟﺮم ﻣﻌﺘﺮف ﺑﻪ ﻋﺠﺰ و ﻗﺼﻮرﻣﯽﻓﺮﺳـﺘﻢ ﺗﺤّﯿﺘﯽ از دور ﺻـﻠﯽ اﻟّﻠﻪ ﻋﻠﯿﻪ و آﻟﻪ و ﺳـﻠﻢ‪ ،‬و ﺑﺮ آل ﻃﯿﺒﯿﻦ و ﻋﺘﺮت ﻃﺎﻫﺮﯾﻦ آن ﺣﻀـﺮت ﮐﻪ‬
‫ﻣﺮاﺋﯽ ﺗﺠﻠـّﯿ ﺎت ﻣﺮﺣﻤﺖ ﺣﻖ و ﻣﻈـﺎﻫﺮ ﺟﻤـﺎل ﻣﻄﻠﻘﻨـﺪ‪ .‬ﺧﺼﻮﺻﺎ ﺣﻀـﺮات اﺋﻤﻪ ﻣﻌﺼﻮﻣﯿﻦ‪ -‬ﺻـﻠﻮات اﻟﻠّﻪ ﻋﻠﯿﻬﻢ اﺟﻤﻌﯿﻦ‪ -‬ﮐﻪ ﻫﺮﯾﮏ از‬
‫اﯾﺸـﺎن ﻣﻘﺘـﺪاي ارﺑـﺎب ﺗﻮﺣﯿـﺪ و ﭘﯿﺸﻮاي اﺻـﺤﺎب ﺗﻔﺮﯾﺪﻧـﺪ‪ ،‬ﺗﻮّﺳﻞ ﻧﻤﻮده‪ ،‬از ﻣﯿﺎﻣﻦ اﺳﺎﻣﯽ ﺳﺎﻣﯿﻪ و اذﮐﺎر ﻣﻨﺎﻗﺐ ﻧﺎﻣﯿﻪ اﯾﺸﺎن ﮐﻪ زﯾﺐ‬
‫دﯾﺒﺎﭼﻪ ﻫﺮﮐﺘﺎب و زﯾﻨﺖ ﺧﺎﺗﻤﻪ ﻫﺮﺧﻄﺎب اﺳﺖ‪،‬‬
‫ﺳﺮ ﻫﺮﺧﻄﺒﻪ را رواج ﻓﺰايﻧﺎﻣﺸﺎن اﺳﺖ ﺑﻌﺪ ﻧﺎم ﺧﺪاي‬
‫ﺧﺘﻢ ﻫﺮﻧﻈﻢ و ﻧﺜﺮ را اﻟﺤﻖﺑﺎﺷـﺪ از ﯾﻤﻦ ﻧﺎﻣﺸـﺎن روﻧﻖ )‪ 123‬اﻟﻒ( و ﺑﻌﺪ ﺑﻪ ﻣﺤﺎﻣﺪات واﻻ ﺻـﻔﺎت اﻋﻠﯽ ﺣﻀـﺮت ﻗﺪر ﻗﺪرت ﺧﻮرﺷﯿﺪ‬
‫راﯾﺖ ﻗﻀﺎ ﺗﻮان‪ ،‬ﭘﺎدﺷﺎه ﻓﻠﮏﺑﺎرﮔﺎه ﮐﯿﻮان دﺳـﺘﮕﺎه‪ ،‬ﺳـﺘﺎره ﺳـﭙﺎه‪ ،‬ﺧﺎﻗﺎن آﺳﻤﺎن ﺟﺎه‪ ،‬ﻣﺼﺪوﻗﻪ اﻟﺴﻠﻄﺎن اﻟﻌﺎدل‪ ،‬ﻇﻞ اﻟّﻠﻪ و اﻟﺸﻔﻘﻪ ﻋﻠﯽ‬
‫ﺧﻠﻖ اﻟّﻠﻪ‪ ،‬ﺷـﻬﻨﺸﺎﻫﯽ ﮐﻪ از اﺷـﻌﻪ ﻋﺪاﻟﺘﺶ ﺟﻬﺎن و ﺟﻬﺎﻧﯿﺎن آﺳﻮده و ﻓﺎرغ اﻟﺒﺎل‪ ،‬ﺧﺴﺮو ﻋﺎﻟﯽﺗﺒﺎري ﮐﻪ از ﭘﺮﺗﻮ اﻟﺘﻔﺎﺗﺶ ﻋﺎﻟﻢ و ﻋﺎﻟﻤﯿﺎن‬
‫ﻣﺮﻓﻪ اﻟﺤﺎل‪.‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 320‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫ﺳﺮ ﺳﺮﻓﺮازان و ﺗﺎج ﻣﻬﺎنﺑﻪ دوران ﻋﺪﻟﺶ ﺑﻨﺎز اي ﺟﻬﺎن‬
‫ﮔﺮ از ﻓﺘﻨﻪ آﯾﺪ ﮐﺴـﯽ در ﭘﻨﺎهﻧﺪارد ﺟﺰ اﯾﻦ ﮐﺸﻮر آراﻣﮕﺎه ﭘﺎدﺷﺎﻫﯽ ﮐﻪ ﺳـﻼﻃﯿﻦ روزﮔﺎر ﺑﺮ درﮔﺎه ﻋّﺰﺗﺶ روي ﻋﺠﺰ و اﻧﮑﺴﺎر »‪ «1‬ﺑﺮ‬
‫ﺧﺎك ﻧﻬﺎده و ﺧﻮاﻗﯿﻦ ﻋﺎﻟﯽﻣﻘﺪار ﺑﺮ آﺳﺘﺎن ﺷﻮﮐﺘﺶ از روي اﺧﻼص ﺑﻪ ﺧﺪﻣﺖ اﯾﺴﺘﺎدهاﻧﺪ‪«2» .‬‬
‫ﭘﻨﺎه ﺳﻼﻃﯿﻦ روي زﻣﯿﻦﺑﻪ ارﺷﺶ ﻫﻤﻪ ﻣﻠﮏ ﺗﻮران و ﭼﯿﻦ‬
‫دو ﻋﺎﻟﻢ ﺑﻤﯿﺰان ﻗﺪرش ﺟﻮي اﺳﺖز ﻧﻮر ﺿﻤﯿﺮش ﺧﺮد ﭘﺮﺗﻮي اﺳﺖ‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪ :‬اﻓﺘﻘﺎر‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪ :‬اﯾﺴﺘﺎده‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪315 :‬‬
‫ﻋﺘﺒﻪ ﺑﺎرﮔﺎه رﻓﯿﻌﺶ از آن ﻋﺎﻟﯽﺗﺮ ﮐﻪ اﻧـﺪﯾﺸﻪ و ﻓﮑﺮ دورﺑﯿﻦ ﭘﯿﺮاﻣﻦ ﺷﺎدروان ﻋﻈﻤﺖ آن ﺗﻮاﻧﺪ ﮔﺮدﯾﺪ‪ ،‬و آﺳـﺘﺎن درﮔﺎه ﻣﻨﯿﻌﺶ از آن‬
‫ﻣﺘﻌﺎﻟﯽﺗﺮ ﮐﻪ ﺑﻪ ﯾﮏ ﭼﺎﺑﮏ ﺧﯿﺎل ﺑﻪ ﺣﻮاﻟﯽ آن »‪ «1‬ﺗﻮاﻧﺪ رﺳﯿﺪ‪.‬‬
‫ز ﻗﺼﺮ ﺟﻼﻟﺶ ﻓﻠﮏ ﭘﺎﯾﻪايز ﺧﯿﻠﺶ ﻓﺮﯾﺪون ﻓﺮوﻣﺎﯾﻪاي »‪ «2‬ﺻﺪﻣﻪ ﻗﻬﺮش ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﻪاي ﮐﻪ ﺷﯿﺮ ژﯾﺎن از ﺻﻼﺑﺖ آن ﻟﺮزان »‪ «3‬و اژدﻫﺎي‬
‫دﻣﺎن از ﺧﻮف و ﺑﯿﻢ آن ﻫﺮاﺳﺎن و ﻧﺎﺗﻮان‪.‬‬
‫ﮔﺮ ﺷﯿﺮ در زﻣﺎن ﺑﻬﺎر ﻋﺪاﻟﺘﺶﺑﯿﻨﺪ رخ ﻏﺰاﻟﻪ ﮐﻪ از ﻻﻟﻪ اﺣﻤﺮ اﺳﺖ‬
‫از ﺧﻮف ﺗﺐ ﮐﻨـﺪ ﮐﻪ ﻣﺒـﺎدا ﮔﻤـﺎن ﮐﻨﻨـﺪ »‪«4‬ﮐﯿﻦ ﺳـﺮﺧﯽ »‪ «5‬از ﺗﭙـﺎﻧﭽﻪ ﻇﻠﻢ ﻏﻀـﻨﻔﺮ اﺳﺖ ﭘﺎدﺷـﺎه ﺳـﻠﯿﻤﺎن ﻣﮑﺎن‪ ،‬داور ﺳـﮑﻨﺪرﺷﺄن‪،‬‬
‫ﺳﻠﯿﻤﺎن ﻣﮑﺎن و ﻣﻨﻮﭼﻬﺮ ﭼﻬﺮ‪ ،‬ﺑﻪ دﯾﺪار ﻣﻬﺮ و ﺑﻪ رﺗﺒﺖ ﺳـﭙﻬﺮ‪ ،‬ﮐﯿﻘﺒﺎد ﻓﺮﯾﺪون ﺷﻮﮐﺖ‪ ،‬ﮐﯿﺨﺴـﺮو ﺑﻬﺮام ﺻﻮﻟﺖ‪ «6» ،‬داراي ﺟﻤﺸﯿﺪ اﺛﺮ‪،‬‬
‫ﻧﻮﺷﯿﺮوان ﻋﺪاﻟﺖ ﺳﯿﺮ‪.‬‬
‫ﭼﻨﺎن ﺳﺎﯾﻪ ﮔﺴﺘﺮده »‪ «7‬ﺑﺮ ﻋﺎﻟﻤﯽﮐﻪ زاﻟﯽ ﻧﯿﻨﺪﯾﺸﺪ از رﺳﺘﻤﯽ‬
‫در اّﯾﺎم ﻋﺪل ﺗﻮ اي ﺷﻬﺮﯾﺎرﻧﺪارد ﺷﮑﺎﯾﺖ ﮐﺲ از روزﮔﺎر ﻣﻼذ »‪ «8‬ﺳﻼﻃﯿﻦ )‪ 123‬ب( ﺟﻢ اﻗﺘﺪار‪ ،‬ﻣﻠﺠﺄ ﺧﻮاﻗﯿﻦ »‪ «9‬ﻓﻠﮏ وﻗﺎر‪ ،‬ﺟﺎﻟﺲ‬
‫ﭼﺎرﺑـﺎﻟﺶ ﻋّﺰ و ﺗﻤﮑﯿﻦ‪ ،‬آﻓﺘـﺎب درﺧﺸـﺎن آﺳـﻤﺎن و زﻣﯿﻦ‪ ،‬ﻗﻀﺎ ﺗﻮان و ﻗﺪرﻗـﺪرت و ﺳـﺘﺎره ﺣﺸﻢ‪ ،‬زﻣﯿﻦ وﻗﺎر و زﻣﺎن ﺳـﺮﻋﺖ و ﻓﻠﮏ‬
‫ﺗﻤﮑﯿﻦ‪ ،‬ﻣﺆﯾـﺪ ﮐﺸﻮرﺳـﺘﺎن ﻧﺎﻣـﺪار‪ ،‬ﻣﻮﻓﻖ ﺟﻬـﺎﻧﮕﯿﺮ ﮐﺎﻣﮑـﺎر‪ ،‬ﻣﻨﻈﻮر اﻧﻈﺎر ﻋﻨﺎﯾﺎت ﺣﻀـﺮت آﻓﺮﯾـﺪﮔﺎر‪ ،‬ﻣﺮّوج دﯾﻦ ﻣﺒﯿﻦ اﺣﻤـﺪ ﻣﺨﺘﺎر‪،‬‬
‫ﻣﻘّﻮي آﯾﯿﻦ ﻣﺘﯿﻦ ﺣﯿﺪر ﮐّﺮار‪ -‬ﺻﻠﻮات اﻟﻠّﻪ ﻋﻠﯿﻬﻢ ﻣﻦ اﻟﻤﻠﮏ اﻟﺠّﺒﺎر‪ -‬ﻧﺎﺻﺐ راﯾﺎت اﻟﻌﺪل و اﻻﺣﺴﺎن‪ ،‬ﺑﺎﺳﻂ ﺑﺴﺎط اﻻﻣﻦ و اﻻﻣﺎن‪ ،‬ﻇﻞ‬
‫اﻟّﻠﻪ ﻓﯽ اﻻرﺿﯿﻦ‪ ،‬ﻗﻬﺮﻣﺎن اﻟﻤﺂء و اﻟّﻄﯿﻦ‪ ،‬اﻟﻤﺆﯾﺪ ﻣﻦ ﻋﻨﺪ اﻟّﻠﻪ اﻟﻔﺎﯾﺰ ﻧﺒﯿﻞ اﻟﻤﺮاد ﻣﻦ اﻵﻟﻪ‪ ،‬اﻟﺴﻠﻄﺎن اﺑﻦ اﻟﺴﻠﻄﺎن اﺑﻦ اﻟﺴﻠﻄﺎن و اﻟﺨﺎﻗﺎن اﺑﻦ‬
‫اﻟﺨﺎﻗﺎن اﺑﻦ »‪ «10‬اﻟﺨﺎﻗﺎن اﺑﻮ اﻟﺴﯿﻒ ﻓﺘﺤﻌﻠﯽ‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪ :‬ﺳﺎﺣﺖ آن‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪ :‬ﻓﺮﯾﺪون ز ﺧﯿﻠﺶ ﻓﺮوﻣﺎﯾﻪاي‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪ :‬ﺗﺮﺳﺎن و ﻟﺮزان‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﺮﻧﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪ :‬ﮐﺎن ﺳﺮﺧﯽ‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪» :‬ﮐﯿﺨﺴﺮو ‪ «...‬ﻗﺒﻞ از »ﮐﯿﻘﺒﺎد ‪ «...‬آﻣﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﻠﮏ‪ :‬ﮔﺴﺘﺮ‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺞ‪ :‬ﺧﺪاوﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 321‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫)‪ .(9‬ﻣﺞ‪ :‬اﺳﺎﻃﯿﻦ‪.‬‬
‫)‪ .(10‬ﻣﺞ‪ :‬ﻫﻤﻪ »اﺑﻦ« ﻫﺎ ﺑﺼﻮرت »ﺑﻦ« آﻣﺪهاﻧﺪ‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪316 :‬‬
‫ﺷﺎه ﻗﺎﺟﺎر‪ -‬ﺧّﻠﺪ اﻟّﻠﻪ ﻣﻠﮑﻪ اﻟﯽ ﯾﻮم اﻟﻘﺮار‪ -‬و ﺑﻪ ﺟﻬﺖ »‪ «1‬ارﺗﻘﺎي ﺟﺎه و ﺟﻼل و ارﺗﻔﺎع ﻟﻮاي ﻋﻈﻤﺖ و اﺳﺘﻘﻼل ﻧّﻮاب ﮐﺎﻣﯿﺎب‪ ،‬ﻣﺎﻟﮏ‬
‫رﻗﺎب ﻋﺪاﻟﺖ اﻧﺘﺴﺎب‪ ،‬دّره ﻋﻤﺎن ﺧﻼﻓﺖ ﻋﻈﻤﯽ و دري آﺳﻤﺎن ﺳﻠﻄﻨﺖ »‪ «2‬ﮐﺒﺮي‪ ،‬ﺧﺴﺮو واﻻاﻓﺴﺮ ﺳﻠﯿﻤﺎنﻧﺸﺎن‪ ،‬داور دادآور ﺟﻤﺸﯿﺪ‬
‫ﺷـﺄن واﻻـ ﺷـﮑﻮه ﻓﺮﯾـﺪونﻓﺮ‪ ،‬ﮐﺴـﺮي ﺣﺸـﻤﺖ ﺳـﮑﻨﺪر ﻇﻔﺮ‪ ،‬ﻣﻤﻬـﺪ ﻗﻮاﻋـﺪ ﺟﻼـﻟﺖ و ﺑﺨﺘﯿـﺎري‪ ،‬ﻣﺆﺳـﺲ ﻗـﻮاﻧﯿﻦ اﺑّﻬﺖ و ﮐﺎﻣﮑـﺎري‪،‬‬
‫ﺧـﺪﯾﻮزاده اﻋﻈﻢ ﻧﺎﻣﺪار‪ ،‬ﻣﻈﻬﺮ آﺛﺎر ﯾﺨﻠﻖ ﻣﺎ ﯾﺸﺎء و ﯾﺨﺘﺎر‪ ،‬ﺣﺎﻓﻆ ﺑﻼد اﻟّﻠﻪ‪ ،‬ﻧﺎﺻـﺮ ﻋﺒﺎد اﻟّﻠﻪ‪ ،‬ﻧﺎﺻﺐ اﻋﻼم اﻟﻔﺘﺢ اﻟﻤﺒﯿﻦ‪ ،‬راﻓﻊ »‪ «3‬راﯾﺎت‬
‫اﻟﻌّﺰ و اﻟﺘﻤﮑﯿﻦ‪،‬‬
‫ﺷﻪ ﮐﺎﻣﺮان ﺧﺴﺮو ﺷﯿﺮﮔﯿﺮﺑﻪ دوﻟﺖ ﺟﻮان و ﺑﻪ ﺗﺪﺑﯿﺮ ﭘﯿﺮ‬
‫ز ﺗﺪﺑﯿﺮ ﺻﺎﯾﺐ ﺟﻬﺎﻧﺶ ﺑﻪ ﮐﺎمﺑﻪ ﻧﯿﺮوي دوﻟﺖ ﺳﭙﻬﺮش ﻏﻼم‬
‫ﺷﻬﯽ ﮐﺎﺳﻤﺎﻧﺶ ﺑﻪ درﮔﺎه ﺑﺎرز ﭘﺮوﯾﻦ و ﺟﻮزا ﻓﺸﺎﻧﺪ ﻧﺜﺎر‬
‫ﺻﻔﺎﺗﺶ در ﻧا ـﺪﯾﺸﻪ ﺑﯿﺶ از ﮐﻤﺎلﻧﻮاﻟﺶ ﺑﻪ اﻧﺪازه ﺑﯿﺶ از ﺧﯿﺎل ذي ﺷﻮﮐﺘﯽ ﮐﻪ ﺳـﻌﺖ ﻣﮑﻨﺘﺶ ﭼﻮن ﻋﺮﺻﻪ ﻣﻠﮏ اﻣﮑﺎن از ﺣّﯿﺰ اﻓﻬﺎم‬
‫ﺑﯿﺮون و وﺳـﻌﺖ ﻫﻤﺖ واﻻ »‪ «4‬ﭼﻮن ﺳـﺎﺣﺖ ﻻﻣﮑﺎن از اﺣﺎﻃﻪ ﻋﻘﻞ و اﻧـﺪﯾﺸﻪ وﻫﻢ »‪ «5‬اﻓﺰون‪ ،‬اﺷـﺠﺎر ﺟﻮﯾﺒﺎر ﻣﻌﺪﻟﺖ از ﺑﺎران اﺣﺴﺎن‬
‫ﺑﯿﮑﺮاﻧﺶ ﺳﺮﺳﺒﺰ و ﺳﯿﺮاب و ﮔﻠﺰار ﭼﻤﻦ اﻧﺼﺎف از ﻗﻄﺮات اﻣﻄﺎر ﻋﺎﻃﻔﺘﺶ ﺷﺎداب‪«6» .‬‬
‫)‪ 124‬اﻟﻒ( ﺷﻬﺰاده ﺑﻪ ﻧﺼﺮت اﻟﻬﯽﺑﻨﺸﺴﺘﻪ ﻓﺮاز ﺗﺨﺖ ﺷﺎﻫﯽ‬
‫دوﻟﺖ ﺧﺒﺮي ز داﺳﺘﺎﻧﺶﮔﺮدونﺻﻔﺘﯽ ز آﺳﺘﺎﻧﺶ »‪«7‬‬
‫از ﺳﺎﯾﻪ ﻟﻄﻒ ﺣﻖ ﻧﺸﺎﻧﯽآﺳﻮده ﺑﻪ ﺳﺎﯾﻪاش ﺟﻬﺎﻧﯽ‬
‫ﻧُﻪ ﻃﺎرم ﭼﺮخ ﺗﮑﯿﻪﮔﺎﻫﺶآﺳﺎﯾﺶ ﺧﻠﻖ در ﭘﻨﺎﻫﺶ ﺑﺮﺟﯿﺲ ﺑﺮج ﺳـﻠﻄﻨﺖ و ﺷﻬﺮﯾﺎري‪ ،‬آﻓﺘﺎب اوج ﻋﻈﻤﺖ و ﺗﺎﺟﺪاري‪ ،‬درة اﻟّﺘﺎج اﮐﻠﯿﻞ‬
‫ﺟﻬﺎﻧﺒﺎﻧﯽ‪ ،‬ﺷـﻤﺴﻪ وّﻫﺎج اﯾﻮان ﮐﺸﻮرﺳـﺘﺎﻧﯽ‪ ،‬ﺧﻼﺻﻪ ﺧﺎﻧﺪان ﭘﺎدﺷﺎﻫﯽ‪ ،‬ﻧﻘﺎوه دودﻣﺎن ﺷﺎﻫﻨﺸﺎﻫﯽ‪ ،‬ﻓﺮازﻧﺪه راﯾﺖ ﺳـﺮوري‪ ،‬ﻓﺮوزﻧﺪه ﺑﺰم‬
‫اﺳﮑﻨﺪري‪ ،‬ﺑﺮازﻧﺪه ﻓﺮ و دﯾﻬﯿﻢ و ﮔﺎه‪ ،‬ﭘﺪر ﺑﺮ‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺘﻦ‪ :‬ﺟﻬﮥ‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪ :‬ﺧﻼﻓﺖ‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪ :‬ﻧﺎﺻﺮ‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪ :‬واﻻ ﻧﻬﻤﺘﺶ‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪» :‬وﻫﻢ« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﺎ ﻃﺮاوت و ﺷﺎداب‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﻠﮏ‪ :‬ز داﺳﺘﺎﻧﺶ‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪317 :‬‬
‫ﭘﺪر ﺧﺴـﺮو و ﭘﺎدﺷﺎه‪ ،‬ﺑﺮ آﻓﺎق ﮔﺴﺘﺮده ﻇّﻞ ﻫﻤﺎي‪ ،‬و زان ﺳﺎﯾﻪ آﺳﻮده ﺧﻠﻖ ﺧﺪاي‪ ،‬ﺳـﻠﯿﻞ ﺳﻠﺴـﻠﻪ ﺳـﻼﻃﯿﻦ ﻧﺎﻓﺬ اﻟﻔﺮﻣﺎن‪ ،‬اﺻﯿﻞ اﺻﻼب‬
‫ﺧﻮاﻗﯿﻦ واﻻـ ﻣﮑـﺎن‪ ،‬ﻓﺮﻣﺎﻧﻔﺮﻣﺎي اﻫﻞ زﻣﺎن »‪ ،«1‬ﺻـﺎﺣﺐ اﺧﺘﯿـﺎر ﻣﻤﺎﻟﮏ ﺧﺮاﺳﺎن‪ ،‬ﭘﺎدﺷﺎهزاده ﻓﻠﮏ ﺷـﮑﻮه ﺟﻬﺎنآرا‪ -‬اﻟﻤﺆﯾـﺪ ﻣﻦ ﻋﻨﺪ‬
‫اﻟّﻠﻪ‪ -‬اﺑﻮ اﻟﻨﺼﺮ ﻣﺤّﻤﺪ وﻟﯽ ﻣﯿﺮزا‪ -،‬ﻻ زاﻟﺖ اﯾﺎم دوﻟﺘﻪ اﻟﯽ ﯾﻮم اﻟﺒﻘﺎ‪.‬‬
‫ﺧﻼـﺻﻪ‪ ،‬آن ﻋﯿﺶ ﺑﻪ ﺧّﺮﻣﯽ و ﻣﺒـﺎرﮐﯽ ﻣﻨﻘﻀـﯽ ﺷـﺪه‪ ،‬ﺗﻤﺎم ﻣﺮدم از ﺧﻮان اﺣﺴﺎﻧﺶ ﺑﻬﺮهور ﮔﺸـﺘﻨﺪ و در اّﯾﺎم ﻋﯿـﺪ ﺳـﻌﯿﺪ »‪ «2‬ﺷﻌﺮاي‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 322‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫زﺑﺎنآور ﻋﺮاﻗﯽ و ﺧﺮاﺳﺎﻧﯽ در ﻣـﺪح و ﻣﻨﻘﺒﺖ ﺷـﻬﺰاده آﺳـﻤﺎن ﻣﺮﺗﺒﺖ »‪ «3‬داد ﺳـﺨﻨﻮري و ﻣـﺪﺣﺖﮔﺴﺘﺮي را داده‪ ،‬اﺷـﻌﺎر ﻏّﺮا »‪ «4‬از‬
‫ﻗﺼﺎﯾﺪ و ﻏﯿﺮه »‪ «5‬ﺑﻪ ﻧﺎم ﻧﺎﻣﯽ آن داراﺷـﮑﻮه اﻧﺸﺎء و ﺑﻪ وﺳﺎﻃﺖ ﭘﯿﺸـﮑﺎران درﮔﺎه ﺑﺎ ﻋّﺰ و ﺟﺎه »‪ «6‬ﺑﻪ ﻧﻈﺮ اﻧﻮر ﮔﺬراﻧﯿﺪه‪ ،‬ﺑﻪ ﺻـﻼت و‬
‫ﺟﻮاﺋﺰ ﻧﺎﻣﺘﻨﺎﻫﯽ ﻣﻔﺘﺨﺮ و ﻣﺒﺎﻫﯽ ﮔﺮدﯾﺪﻧﺪ‪ «7» .‬از ﺟﻤﻠﻪ »‪ «8‬ﺑﻪ ﺟﻬﺖ ﻣﻨﺎﺳﺒﺖ »‪ «9‬ﻣﻘﺎم‪ ،‬ﭼﻨﺪ ﻗﺼﯿﺪه ﮐﻪ ﺷﻌﺮا ﻋﻠﯽرﻏﻢ »‪ «10‬ﯾﮑﺪﮔﺮ در‬
‫رﺷﺘﻪ ﻧﻈﻢ ﻣﻨﻌﻘﺪ و ﺑﻪ ﻧﺎم ﻓﺮﺧﻨﺪه آن ﺑﺮﮔﺰﯾﺪه ﺧﺎﻟﻖ ﻋّﻠﺎم ﻣﺰّﯾﻦ ﺳﺎﺧﺘﻪاﻧﺪ‪ «11» ،‬درﯾﻦﺟﺎ ﻣﺬﮐﻮر ﻣﯽﺳﺎزد‪:‬‬
‫اﺣﻤـﺪ ﺑﯿﮏ اﺧﺘﺮ ﺗﺨﻠﺺ ﮐﻪ ﺳـﻤﺎي ﻧﻈﻢ را ﻗﻄﺐ »‪ «12‬و ﻣﺤﻮر ﻓﻠـﮏ ﻧﺜﺮ ﺑﻮده‪ ،‬ﻓﻠـﮏ دّوار از رﺷﮏ ﻋﻠّﻮ )‪ 124‬ب( ﺳـﺨﻦ او ﺑﻪ دّوار‬
‫ﻣﺒﺘﻼ و ﻣﻘﯿﻢ »‪ «13‬ﺑﻮدي و ادوار ﺳﻌﻮد ﺳﭙﻬﺮ از زادن ﻣﺜﻞ اوﯾﯽ ﻋﻘﯿﻢ ﻣﺎﻧﺪي‪ ،‬ﻧﻈﻢ او از ﻧﻈﺎم اّﯾﺎم ﺟﻮاﻧﯽ ﺧﻮشﺗﺮ و ﻧﺜﺮش از ﻃﺮاوت ﺑﺎد‬
‫ﺑﻬﺎر دﻟﮑﺶﺗﺮ‪ ،‬ﺟﻮﻫﺮي ﺿـﻤﯿﺮش ﻫﺮﺟﻮاﻫﺮي ﮐﻪ در ﺳﻠﮏ ﮐﻠﮏ ﮐﺸﯿﺪي ﻏﯿﺮت ﻟﺆﻟﺆ ﻻﻻ ﮔﺸﺘﯽ »‪ «14‬و ﻫﺮﻣﻌﻨﯽ ﺑﮑﺮ ﮐﻪ ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻧﺒﺎت‬
‫ﻓﮑﺮ او را ﺑﻮدي اﻧﮕﺸﺖ اﻗﺘﺼﺎر در دﯾﺪه اﺑﮑﺎر ﻫﻤﮕﻨﺎن زدي‪ .‬اﯾﻦﮐﻪ ﻣﺮﻗﻮم ﻣﯽﺷﻮد »‪ «15‬ورﻗﯽ از آن ﮐّﻞ و ﻗﻄﺮهاي از آن ﻣﻞ اﺳﺖ‪.‬‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪ :‬ﻓﺮﻣﺎﻧﻔﺮﻣﺎي ﻣﻌﻤﻮره زﻣﺎن‪) .‬اﯾﻦ ﺗﻮﺻﯿﻒ ﺑﻌﺪ از »ﺻﺎﺣﺐاﺧﺘﯿﺎر ‪ «...‬آﻣﺪه اﺳﺖ(‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪ :‬ﺳﻌﯿﺪ ﺳﻠﻄﺎﻧﯽ‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪ :‬ﺷﺎﻫﺰاده ﺑﻠﻨﺪ ﻣﻨﻘﺒﺖ‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﻠﮏ‪ :‬اﺷﻌﺎر ﺷﻌﺮ اﺷﻌﺎر ﻏّﺮا‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪ :‬داده‪ ،‬ﻗﺼﺎﯾﺪ ﻋّﺰا‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪ :‬درﮔﺎه ﺳﻠﻄﻨﺖ‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪ :‬ﮔﺮدﯾﺪهاﻧﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺞ‪ :‬از آن ﺟﻤﻠﻪ‪.‬‬
‫)‪ .(9‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﻨﺎﺳﺐ‪.‬‬
‫)‪ .(10‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﻪ ﻋﻠﯽرﻏﻢ‪.‬‬
‫)‪ .(11‬ﻣﺞ‪ :‬اﻧﻌﻘﺎد داده ﺑﻪ ﻧﺎم ﻓﺮﺧﻨﺪهاﻧﺠﺎم آن ﻓﻠﮏ اﺣﺘﺸﺎم ﻣﻮﺷﺢ ﺳﺎﺧﺘﻪاﻧﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(12‬ﻣﺞ‪ :‬ﺳﻤﺎي ﻧﻈﻢ ﻋﺎﻟﻢ‪.‬‬
‫)‪ .(13‬ﻣﺞ‪» :‬و ﻣﻘﯿﻢ« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(14‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﻮدي‪.‬‬
‫)‪ .(15‬ﻣﺞ‪ :‬اﯾﻦ ﻗﺼﯿﺪه ﮐﻪ ﻗﻠﻤﯽ ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪318 :‬‬
‫ﻗﺼﯿﺪه‪«1» :‬‬
‫اي آﻫﻮي ﺻﯿﺪاﻓﮑﻨﺖ آﺷﻮب ﺟﺎن ﻣﺮد و زنﻣﻔﺘﻮن ﭼﺸﻢ ﭘﺮ ﻓﻨﺖ ﻫﺮﺟﺎ ﻏﺰاﻟﯽ در ﺧﺘﻦ‬
‫ﺳﺮو ﻗﺪت روح روان‪ ،‬زﻟﻒ ﮐﺠﺖ آرام ﺟﺎنﻧﺎزك ﺗﻦ و ﻻﻏﺮ ﻣﯿﺎن‪ ،‬ﺷﯿﺮﯾﻦ ﻟﺐ و ﻧﻮﺷﯿﻦ دﻫﻦ »‪«2‬‬
‫ﻣﻪ ﺑﺎﯾﺪت ﻫﺎروت ﺑﯿﻦ ﮔﯿﺴﻮﻧﮕﺮ ﻣﺎروت »‪ «3‬ﺑﯿﻦآن ﺣﻘﻪ ﯾﺎﻗﻮت ﺑﯿﻦ ﮔﻨﺠﯿﻨﻪ ُدّر ﻋﺪن‬
‫ﺑﻮﺳﺪ ﻣﺴﯿﺤﺎ ﻏﻨﭽﻪات‪ ،‬ﮔﺮدد ﭼﻮ ﮔﻮﯾﺎ ﻏﻨﭽﻪاتﭼﻮن ﮔﻞ ﻗﻀﺎ ﺑﺎ ﻏﻨﭽﻪات ﭘﺮورده در ﯾﮏ ﭘﯿﺮﻫﻦ‬
‫آن ﯾﻮﺳﻒ ﺧﻮﺑﯽ اﮔﺮ ﮔﺮدد ﭼﻮ ﯾﻮﺳﻒ ﺟﻠﻮهﮔﺮﻫﺮﮔﻮﺷﻪ ﯾﻌﻘﻮب دﮔﺮ ﺑﯿﻨﯽ درﯾﻦ ﺑﯿﺖ اﻟﺤﺰن‬
‫در ﻫﯿﭻ ﻋﻬﺪي ﭼﻮن ﺗﻮﯾﯽ ﻧﺸﻨﯿﺪه ﮐﺲ ﺗﺎ ﻧﺸﻨﻮيﭼﻪ ﺗﻮان ﮐﻪ ﺑﺎ اﯾﻦ ﻧﯿﮑﻮﯾﯽ ﺑﺪﻋﻬﺪي و ﭘﯿﻤﺎنﺷﮑﻦ‬
‫از ﺷﯿﻮه ﺳﺤﺮ ﺑﯿﺎن ﺑﺮ ﺳﺎﻣﺮي ﺑﺴﺘﻪ زﺑﺎنﻧﺎﺷﺴﺘﻪ از ﻃﻔﻠﯽ ﻫﻤﺎن ﺷﯿﺮﯾﻦﻟﺒﺎن را از ﻟﺒﻦ‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 323‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫ﻧﻮﺷﯿﻦ ﻟﺐ آن ﺧﻮش ﭘﺴﺮ ﺷﯿﺮﯾﻦﺗﺮ از ﺷﻬﺪ ﺷﮑﺮﺳﯿﻤﯿﻦ ﺑﺮ آن ﺳﯿﻤﺒﺮ ﻧﺎزكﺗﺮ از ﺑﺮگ ﺳﻤﻦ‬
‫ﺑﯽروي آن ﭘﯿﻤﺎنﮔﺴﻞ ﺷﺐ ﺗﺎ ﺳﺤﺮﮔﻪ ﻣﺘﺼﻞﻣﺎﻧﻨﺪ ﺷﻤﻊ از ﺳﻮز دل ﮔﺮﯾﻢ ﻫﻤﯽ ﺑﺮ ﺧﻮﯾﺸﺘﻦ‬
‫از ﻫﯿﭻ ﺣﺮف و ﮔﻔﺘﮕﻮ ﺳﻮﯾﻢ ﻣﮕﺮداﻧﯿﺪ روﺧﻮاﻧﻢ ﻣﮕﺮ زﯾﻦ ﭘﺲ ﺑﺮ او »‪ «4‬ﻣﺪح ﺧﺪاوﻧﺪ زﻣﻦ‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪ :‬ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪ :‬ﻧﻮﺷﯿﻦﻟﺐ و ﺷﯿﺮﯾﻦدﻫﻦ‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪ :‬ﻫﺎروت‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﺮو‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪ 319 :‬ﮐﯿﺨﺴﺮو آرش ﮐﻤﺎن‪ ،‬ﻃﻬﻤﻮرث رﺳﺘﻢ ﺳﻨﺎناﺳﮑﻨﺪر ﮔﯿﺘﯽﺳﺘﺎن‪ ،‬ﺟﻤﺸﯿﺪ اﻫﺮﯾﻤﻦ ﻓﮑﻦ‬
‫ﺷﻬﺰاده اﻋﻈﻢ وﻟﯽ ﺷﺎه ﺟﻬﺎﻧﺒﺎن را وﻟﯽﺑﺎ ﺷﻮﮐﺖ ﺷﺎﻫﯽ وﻟﯽ ﻣﺴﮑﯿﻦ ﻧﻮازيﻫﺎش ﻓﻦ‬
‫ﻣﻐﻔﻮر ﭼﯿﻨﯽ ﭼﺎﮐﺮش‪ ،‬ﻗﯿﺼﺮ ﻏﻼﻣﯽ ﺑﺮ درشاز ﭼﺎوﺷﺎن ﻟﺸﮑﺮش ﺷﺎه ﺧﻄﺎ ﺧﺎن ﺧﺘﻦ )‪ 125‬اﻟﻒ(‬
‫ﮔﺮ ﺑﻮد ﺟﻢ ﺷﺎه ﻣﻬﯿﻦور داﺷﺖ ﮐﯽ روي زﻣﯿﻦﻧﺘﻮان ﺑﻪ ﻋﻬﺪي اﯾﻦﭼﻨﯿﻦ زان ﺧﺴﺮوان راﻧﺪن ﺳﺨﻦ‬
‫ﮐﯽ داﺷﺖ ﮐﯽ از ﺧﻮر ﻋﻠﻢ ﮐﯽ داﺷﺖ ﺟﻢ ز اﻧﺠﻢ ﺣﺸﻢدﯾﺪﯾﻢ ﺗﺎرﯾﺦ ﻋﺠﻢ ﺧﻮاﻧﺪﯾﻢ اوراق ﮐﻬﻦ‬
‫از ﺷﻬﺮﯾﺎران ﻫﺮﯾﮑﯽ ﺳﻮده ﺑﻪ راﻫﺶ ﺗﺎرﮐﯽﭼﻮﺑﯿﻦ ﺑﻪ ﺧﺪﻣﺖ ﭼﻮﺑﮑﯽ ﺳﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﻧﻮﺑﺖ ﺳﻨﺞزن‬
‫ﺷﻬﺰاده ﻓﺮخ ﺷﯿﻢ ﺑﺮ ﮐﯿﻦ ﭼﻮ اﻓﺮازد »‪ «1‬ﻋﻠﻢﭼﻮن ﭘﺸﻪ ﮔﺮدد ﭘﯿﻠﺴﻢ )‪ (150‬ﻣﺎﻧﻨﺪ زاﻟﯽ ﺗﻬﻤﺘﻦ‬
‫ﺧﺼﻤﯽ ﮐﻪ ﺷﺪ ﺑﺮ وي ﻗﺮﯾﻦ از ﮔﺮز و ﺗﯿﺮش زور ﮐﯿﻦﺳﺘﺨﻮان ﺑﻪ ﺟﺴﻤﺶ ﺧﺎك ﺑﯿﻦ ﺧﻔﺘﺎن ﺑﻪ دوﺷﺶ ﻏﺮوزن‬
‫ﮔﺎه ﻧﻮال و ﻣﺎﺋﺪه ﺑﺎ ﺟﻮد او ﺑﯽﻓﺎﯾﺪهاﻧﻌﺎم ﻣﻌﻦ زاﯾﺪه اﺣﺴﺎن ﺳﯿﻒ ذو اﻟﯿﺰن‬
‫ﭼﺸﻢ ﺟﻬﺎن ز اﻣﺜﺎل او ﺑﺎ ﺣﺸﻤﺖ و اﺟﻼل اوﮐﻢ دﯾﺪه ﭼﻮن اﻗﺒﺎل او ﺻﺎﺣﺐ ﻓﻨﯽ در ﻫﯿﭻ ﻓﻦ‬
‫ﺑﺤﺮي اﺳﺖ ﻃﺒﻌﺶ ﺑﯽﮐﻨﺎر ﮐﻪ اﺧﺘﺮ ﮐﻨﺪ ﺑﯽاﺧﺘﯿﺎرﺑﺮ ﻧﺜﺮ او ﻧﺜﺮه ﻧﺜﺎر ﺑﺮ ﻧﻈﻢ او ﻧﻈﻢ ﭘﺮن‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﻔﺮازد‪.‬‬
‫اﺷـﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪ 320 :‬اي ﺑﺮ ﺗﻮ ﻧـﺎزان ﻣﻬﺮ و ﻣﻪ‪ ،‬وي ﻣـﺎه و ﻣﻬﺮت ﺧـﺎك ره »‪«1‬ﺟﻤﺸﯿﺪي اﻧﺪر ﺑﺎرﮔﻪ‪ «2» ،‬ﺧﻮرﺷﯿﺪي اﻧﺪر‬
‫اﻧﺠﻤﻦ‬
‫ﮔﺮ ﺧﺴﺮوي از ﺧﺴﺮوان از ﺧﺪﻣﺘﺖ ﭘﯿﭽﺪ ﻋﻨﺎنآرﻧﺪ ﺑﺮ درﮔﻪ ﮐﺸﺎن ﺳﮕﺴﺎﻧﺶ ﺑﺮ ﮔﺮدن َرَﺳﻦ‬
‫ﮔﺎه ﻋﺪاﻟﺖﮔﺴﺘﺮي ﻧﻮﺷﯿﺮوان دﯾﮕﺮيدر ﻣﻌﺮض ﻧﺎمآوري ﮔﺮﺷﺎﺳﺒﯽ روﯾﯿﻨﻪ ﺗﻦ‬
‫ﭼﻮن ﺗﻮ ﺷﻬﯽ ﺑﺎ ﺟﺎه و ﻓّﺮ ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواي دادﮔﺮﻧﺎزاده »‪ «3‬ﻧﺎزاﯾﺪ دﮔﺮ زان ﻫﻔﺖ ﻣﺮد زﯾﻦ ﭼﺎر زن‬
‫ﺑﺮ ﭼﺸﻤﻪ ﺗﯿﻐﺖ ﻋﯿﺎن ﺷﺪ آب و آﺗﺶ را ﻗﺮاناﺑﺮي اﺳﺖ ﮔﻮﯾﯽ ﺧﻮنﭼﮑﺎن ﯾﺎ ﺑﺤﺮي از ﺧﻮن ﻣﻮجزن‬
‫ﻧﺨﻠﯽ ﮐﻪ ﺑﺎرش ﺳﺮ ﺑﻮد آن ُرﻣﺢ ﭼﻮن ﻣﺤﻮر ﺑﻮدزو ﭼﺮخ در ﭼﻨﺒﺮ ﺑﻮد ﭼﻮﻧﺎن ﮐﻪ ﻣﺮغ از ﺑﺎﺑﺰن‬
‫ﻣﺮﻏﯽ اﺳﺖ ﺗﯿﺮت ﭘﺮﻓﺸﺎن دارد دو ﺳﺮ اﻣﺎ ﭼﻪﺳﺎنﯾﮑﺴﺮ دﻫﺎﻧﯽ ﺑﯽزﺑﺎن‪ ،‬ﯾﮑﺴﺮ زﺑﺎﻧﯽ ﺑﯽدﻫﻦ‬
‫ﮔﺮ دﺷﻤﻨﺖ ﺑﻬﻤﻦ ﺑﻮد ﯾﺎ ﺑﺎ ﺳﮕﺖ دﺷﻤﻦ ﺑﻮدﻫﻢ ﮔﻠﺸﻨﺶ ﮔﻠﺨﻦ ﺑﻮد‪ ،‬ﻫﻢ ﻣﺮﻏﺰارش ﻣﺮﻏﺰن‬
‫ﯾﺎزي ﭼﻮ ﺗﯿﻎ آﺑﮕﻮن ﺑﺮ ﮐﻮﻫﺴﺎران ز آزﻣﻮنﺧﻮن از ﻣﺴﺎم ُﮐﻪ ﺑﺮون ﺟﻮﺷﺪ ﭼﻮ ﭼﺸﻤﻪ از ﭼﻤﻦ‬
‫)‪ 125‬ب( ﺟﺰ ﻧﺎﻣﯽ از ﺷﺎﻫﻨﺸﻬﺎن دﯾﮕﺮ ﭼﻪ ﻣﺎﻧﺪ در ﺟﻬﺎنوان ﻧﺎم ﻫﻢ ﻫﺸﺪار ﻫﺎن ﻧﺰدﯾﮕﺮ از ﺻﺎﺣﺐﺳﺨﻦ‬
‫زﯾﺒﺪ ﮔﺮت ز اﻗﺒﺎل و ﻓﺮ از آﺳﻤﺎن ﺑﮕﺬﺷﺘﻪ ﺳﺮﺑﺎﺑﺖ ﺧﺪﯾﻮ ﺗﺎﺟﻮر ﯾﺎرت ﺧﺪاي ذو اﻟﻤﻨﻦ‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 324‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪ :‬ﺧﺎك راه‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﺎرﮔﺎه‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪ :‬ﻧﺎزاد و‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪ 321 :‬ﻧﺎم ﺗﻮ ﺟﻤﺸﯿﺪ ﮔﺰﯾﻦ ﮔﺮ درﻧﻮﺷﺘﯽ در ﻧﮕﯿﻦﮐﯽ ﻣﯽرﺑﻮد اﻧﮕﺸﺘﺮﯾﻦ از وي ﺑﻪ ﺣﯿﻠﺖ اﻫﺮﻣﻦ »‪«1‬‬
‫اي ﻫﻤﭽﻮ ﻣﻦ ﭼﺎﮐﺮ ﺗﺮا ﻧُﻪ ﭼﺮخ و ﻫﻔﺖ اﺧﺘﺮ ﺗﻮ ر اﺧﺘﺮ ﺛﻨﺎﮔﺴﺘﺮ ﺗﺮا ﭼﻨﺪاﻧﮑﻪ ﺑﺮﺑﺖ ﺑﺮﻫﻤﻦ‬
‫ﻧﺎم ﺑﺰرﮔﺎن ﻋﺠﻢ زﻧﺪه اﺳﺖ و ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد ﻫﻢاز ﭼﻮن ﻣﻦ ﻣﺸﮑﯿﻦ رﻗﻢ‪ ،‬ﻧﻪ »‪ «2‬از ﯾﻼن ﺗﯿﻎزن‬
‫اﻧﺼﺎف اﮔﺮ داري ﻧﮕﻪ »‪ «3‬ﮐﻢ ﺑﻮده ﮐﻢ از دﯾﺮﮔﻪﻣﺪﺣﺖ ﺳﺰاﯾﯽ ﭼﻮن ﺗﻮﺷﻪ ﻣﺪﺣﺖﺳﺮاﯾﯽ ﻫﻤﭽﻮ ﻣﻦ »‪«4‬‬
‫ﮔﺮ رﯾﺶ ﮔﺎوي از ﺧﺮي ﺑﺎ ﻋﯿﺴﯽ آرد ﺳﺎﺣﺮيداﺋﻢ ﺷﻨﺎﺳﺪ ﺟﻮﻫﺮي ﺧﺮﻣﻬﺮه ﺑﺎز از ﺑﻬﺮ ﻣﻦ‬
‫ﻻف ﻫﻨﺮﻣﻨﺪي ﺑﺴﯽ ﻧﻨﻮﺷﺘﻨﺪ از ﻫﺮﺧﺴﯽﮔﻮ ﻣﺪﻋﯽ را ﮔﺮ ﮐﺴﯽ ﻫﯿﻦ ﮔﻮي ﭼﻮﮔﺎﻧﯽ ﺑﺰن‬
‫اي آﻓﺘﺎب ﻣﮑﺮﻣﺖ از ﻫﺮﭼﻪات اﻓﺰون ﻣﺮﺗﺒﺖﺳﻮﯾﻢ ﻧﻈﺮ از ﻣﺮﺣﻤﺖ اﻓﮑﻨﺪهاي ﺑﻬﺘﺮ ﻓﮑﻦ‬
‫ﺑﺮﺗﺮ ز ﻫﻔﺖ اﯾﻮان درت ﻣﺮﯾﺦ و ﮐﯿﻮان ﭼﺎﮐﺮتدر ﺷﻬﺮﯾﺎري ﯾﺎورت ﺷﺎه ﺧﺮاﺳﺎن ﺑﻮ اﻟﺤﺴﻦ‬
‫ﺗﯿﻐﺖ ﺑﺮ اﻋﺪا ﮐﺎرﮔﺮ‪ ،‬ﮐﺎرت ﻫﻤﻪ ﻓﺘﺢ و ﻇﻔﺮﭼﻨﺪاﻧﮑﻪ اﯾﻦ زرﯾﻦ ﺳﭙﺮ ﮔﺮدد ز ﻣﺸـﺮق ﺗﯿﻎزن آﻗﺎ اﺳﻤﻌﯿﻞ ﻣﺸﻬﺪي‪ ،‬ﻣﻈﻬﺮ ﺗﺨﻠﺺ‪ ،‬ﮐﻪ در‬
‫ﻟﻄـﻒ ﻃﺒﻊ ﯾﮕـﺎﻧﻪ و در وﻓﻮر ذﮐـﺎ »‪ «5‬ﻧـﺎدره زﻣـﺎﻧﻪ ﺑﻮده ﮐﻪ ﻫﻤﮕﻨـﺎن ﺑﻪ ﻟﻄﻒ ﻃﺒﻊ او اﻋـﺘﺮاف و در ﻟّﺠﻪ ﺻـﺤﺒﺘﺶ اﻏـﺘﺮاف ﻣﯽﻧﻤـﺎﯾﻨﺪ‬
‫ﺷﺎﻋﺮي ﺑﺎ ﻓﻄﺎﻧﺖ و ﺷﻌﻮر اﺳﺖ »‪ «6‬و ﭼﻤﻦ ﺧﺎﻃﺮش از ﺧﺎر و ﺧﺎﺷﺎك ﻋﯿﺐ و ﻗﺼﻮر دور و اﯾﻦ ﻗﺼﯿﺪه را‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪ :‬اﯾﻦ ﺑﯿﺖ ﻗﺒﻞ از ﺑﯿﺖ ﺑﺎﻻ آﻣﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪ :‬ﻧﯽ‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪ :‬ﻧﮕﺮ‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﺪﺣﺖ ﺳﺰاي ‪ ...‬ﻣﺪﺣﺖ ﺳﺮاي‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪ :‬ﻫﻨﺮ‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪ :‬ﺷﺎﻋﺮي اﺳﺖ ﺑﺎ ﻓﻄﻨﺖ و ﺷﻌﻮر‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪322 :‬‬
‫در ﺗﺘّﺒﻊ ﻗﺼﯿﺪه اﺧﺘﺮ ﺑﻪ ﺳﻠﮏ ﻧﻈﻢ ﮐﺸﯿﺪه و ﺑﻪ ﻧﻈﺮ اﺷﺮف ﮔﺬراﻧﯿﺪه و ﭘﯿﺮاﯾﻪ ﻗﺒﻮل ﯾﺎﻓﺘﻪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺻﻼت واﻓﺮ ﻣﻘّﺮر ﺷﺪ‪«1» .‬‬
‫ﻗﺼﯿﺪه‪«2» :‬‬
‫از ﻧﺎر ﺗﺎ اﻓﮑﻨﺪهاي ﺑﺮ ﭼﻬﺮه زﻟﻒ ﭘﺮﺷﮑﻦداري ﺑﻪ ﮔﺮدن ﻫﺮزﻣﺎن ﺧﻮن دو ﺻﺪ ﺑﯿﺪل ﭼﻮ ﻣﻦ‬
‫)‪ 126‬اﻟﻒ( ﺑﺮ ﻃﺮف ﻋﺎرض ﻣﻮي ﺗﻮ در »‪ «3‬ﺣﻠﻘﻪ ﻣﻮ روي ﺗﻮﻫﻢرﻧﮓ ﺑﺎ ﻧﯿﻠﻮﻓﺮ آن ﻫﻤﮕﻮﻧﻪ اﯾﻦ ﺑﺎ ﻧﺴﺘﺮن‬
‫از ﺧﺎل و زﻟﻔﺖ ﮔﺮ ﺻﺒﺎ ﺑﻮﯾﯽ ﺑﻪ ﭼﯿﻦ ﺑﺮدي ﮐﺠﺎﻣﯽﭘﺮورﯾﺪي ﻧﺎﻓﻪ را در ﻧﺎف آﻫﻮي ﺧﺘﻦ‬
‫ﺳﺮ و ﻗﺪ دﻟﺠﻮي ﺗﻮ‪ ،‬وان ﻧﺮﮔﺲ ﺟﺎدوي ﺗﻮﻧﺨﻠﯽ اﺳﺖ آﺳﯿﺒﺶ ﺛﻤﺮ‪ ،‬ﺗﺮﮐﯽ اﺳﺖ ﺧﻮﻧﺮﯾﺰﯾﺶ ﻓﻦ‬
‫ﯾﮑﺴﺮ ﮔﺬﺷﺖ اي ﺑﯽوﻓﺎ ﻋﻤﺮم ﺑﻪ ﺗﻠﺨﯽ و ﻣﺮاﯾﮏ ﺑﻮﺳﻪاي ﻗﺴﻤﺖ ﻧﺸﺪ از ﻟﻌﻞ ﺗﻮ ﺷﯿﺮﯾﻦ دﻫﻦ‬
‫ﺑﺮ ﯾﺎد آن ﻟﻌﻞ و ز ﻧﺦ اﻧﮕﺸﺖ ﺣﺴﺮت ﻣﯽﻣﮑﻢﻓﺮﯾﺎد از آن ﺗﻨﮓ ﺷﮑﺮ‪ ،‬اﻓﻐﺎن از آن ﺳﯿﺐ ذﻗﻦ‬
‫اي ﻣﺎه ﻧﻮ اﺑﺮوي ﺗﻮ ﺧﻮرﺷﯿﺪ ﻣﺤﻮ روي ﺗﻮاز ﻫﺮﻃﺮف در ﮐﻮي ﺗﻮ اﻓﺘﺎده ﺻﺪ ﺧﻮﻧﯿﻦﮐﻔﻦ‬
‫ﻣﺜﻞ ﺗﻮ اي ﺟﺎن ﺟﻬﺎن در ﺧﯿﻞ زﯾﺒﺎ ﻣﻨﻈﺮانﺷﻮﺧﯽ ﻧﺪﯾﺪم ﺳﻨﮕﺪل‪ ،‬ﯾﺎري ﻧﺪﯾﺪم ﺳﯿﻤﺘﻦ‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 325‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫در ﺳﺮ ﻫﻮاي ﻗﺘﻞ ﻣﺎ داري اﮔﺮ اي ﺑﯽوﻓﺎآن ﺗﯿﻎ و اﯾﻨﮏ ﺟﺎن ﺑﯿﺎ واﻧﮕﻪ ﺑﺒﯿﻦ ﺟﺎن ﺑﺎﺧﺘﻦ‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﻪ ﺻﻠﻪ واﻓﺮ ﺑﻬﺮهور ﮔﺮدﯾﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪ :‬ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪ :‬وز‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪ 323 :‬ﯾﺎ ﻣﯽﮐﺸﯽ ﯾﺎ ﻣﯽدﻫﯽ ﮐﺎم ﻣﻦ اي ﺳﺮو ﺳﻬﯽورﻧﻪ ﺷﮑﺎﯾﺖ ﻣﯽﺑﺮم در ﻧﺰد داراي زﻣﻦ‬
‫ﺧﺼﻢاﻓﮑﻨﯽ ﮐﺰ ﺻﻮﻟﺘﺶ ﻗﺎﻟﺐ ﺗﻬﯽ ﺳﺎزد اﺟﻞﺷﻬﺰادهاي ﮐﺰ ﻫﯿﺒﺘﺶ ﻟﺮزد روان ﺗﻬﻤﺘﻦ‬
‫ﺗﻤﺜﺎل ﺗﯿﻐﺶ را اﮔﺮ در دﺧﻤﻪ رﺳﺘﻢ ﮐﺸﻨﺪاز ﺑﯿﻢ ﻧﺎرد ﺳﺮ ﺑﺮون روز ﻗﯿﺎﻣﺖ از ﮐﻔﻦ‬
‫آنﮐﺲ ﮐﻪ ﺧﺼﻢ از ﺗﯿﻎ آن ﮔﺮ ﺑﮕﺴﻠﺪ ﭘﯿﻮﻧﺪ ﺟﺎن »‪«1‬در ﻣﺤﺸﺮ از ﺑﯿﻤﺶ روان دﯾﮕﺮ ﻧﭙﯿﻮﻧﺪد ﺑﻪ ﺗﻦ‬
‫آن وارث ﺗﺎج و ﻧﮕﯿﻦ ﮐﺎﻓﮑﻨﺪه از ﺷﻤﺸﯿﺮ ﮐﯿﻦآوازه در اﻗﺼﺎي ﭼﯿﻦ ﺗﺐ ﻟﺮزه در ﻣﻠﮏ ﺧﺘﻦ‬
‫داراي ﺟﻢ درﺑﺎن وﻟﯽ در ﮐﺸﻮر اﯾﺮان وﻟﯽﺑﺎ ﯾﮏ ﺟﻬﺎن ﺗﻤﮑﯿﻦ وﻟﯽ در رزم ﺧﻮن رﯾﺰﯾﺶ ﻓﻦ‬
‫آن ﻓﺨﺮ ﺷﺎﻫﺎن ﺳﻠﻒ‪ ،‬ﻫﺮﮐﻪ ﮐﻪ ُرﻣﺢ آرد ﺑﻪ ﮐﻒﺑﻬﺮام ﭘﺴﺮ ﻫﻤﭽﻮن َﮐَﺸﻒ دزدد »‪ «2‬ﺑﻪ ﺟﯿﺐ ﺧﻮﯾﺸﺘﻦ‬
‫از ﻫﻢ ﺑﺮﯾﺰد ﺑﻮﺳﺘﺎن ﭘﮋﻣﺮده ﮔﺮدد ﮔﻠﺴﺘﺎنﺑﺎد ار وزد ﺑﯽراي آن ﯾﮏ ﺑﺎر در ﻃﺮف ﭼﻤﻦ‬
‫در ﻋﺮﺻﻪ ﺧﺼﻢاﻓﮑﻨﯽ ﭼﻮن او ﻧﯿﺎﻣﺪ ﺧﺼﻢﮐﺶﺑﺮ ﻣﺴﻨﺪ ﻓﺮﻣﺎندﻫﯽ ﭼﻮن او ﻧﺒﺎﺷﺪ ﺗﮑﯿﻪزن‬
‫)‪ 126‬ب( در روز ﭘﯿﮑﺎر از ﻗﻀﺎ ﻫﺮﯾﮏ ﻏﻼﻣﺎﻧﺶ ﺟﺪااژدر درو رزمآزﻣﺎ ﺧﺼﻢاﻓﮑﻦ و ﻟﺸﮑﺮﺷﮑﻦ‬
‫از ﮐﺎﺳﻪ ُﺳﻢ ﻫﺮزﻣﺎن ﺳﺎزد ﻣﮕﺮ ﺑﺪري ﻋﯿﺎنﺧﻨﮓ ﺟﻬﺎنﭘﯿﻤﺎي ﻫﺮﮔﻪ ﮐﻪ ﮔﺮدد ﮔﺎم زن‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﻠﮏ‪ :‬ان‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪ :‬دزد‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪ 324 :‬در ﭘﯿﺶ آن ﻓﻮﻻد ﺳﻢ در ﻧﺰد آن ﻏﮋﻏﺎو »‪ «1‬دمﭼﻮن ﻧﻘﻄﻪ ﻣﻮﻫﻮم ﮔﻢ آﺛﺎر اﯾﻦ دﯾﺮ ﮐﻬﻦ‬
‫در ﻫﺮدو دﺳﺖ او ﺻﺒﺎ ﻣﻀﻤﺮ ﭼﻮ در ﺟﻮﻫﺮ ﻋﺮضو اﻧﺪر دو ﭘﺎي او ﻫﻮا ﻣﺪﻏﻢ ﭼﻮ ﺟﺎن اﻧﺪر ﺑﺪن‬
‫ﺻﺮﺻﺮ ﺗﮑﯽ ﮐﺰ ﻣﺎه ﻧﻮ ﻫﻨﮕﺎم ﮐﯿﻦ »‪ «2‬ﮔﯿﺮد ﮔﺮووز ﺗﻨﺪي آن ﺑﺮق رو ﻣﻀﻤﻮن ﺑﺒﻨﺪد »‪ «3‬در ﺳﺨﻦ‬
‫در روز ﮐﯿﻦ ﭼﻮن ﯾﺎل ﺧﻮد اﻓﺸﺎﻧﺪ و دﻧﺒﺎل ﺧﻮددر ﻗﺎﻟﺐ ﺗﻤﺜﺎل ﺧﻮد ﺧﺼﻢ ﺗﻮ ﻣﯽﮔﯿﺮد وﻃﻦ‬
‫آﻣﻮﺧﺖ ُرﻣﺤﺖ ﺷﯿﺮ را وان ﻏﺎﻓﻞ آﻫﻮﮔﯿﺮ راﺗﺎ ﺑﭽﻪ ﻧﺨﺠﯿﺮ را ﺑﻨﻬﺎده ﭘﺴﺘﺎن در دﻫﻦ‬
‫اﻓﺘﺪ ﺳﭙﺮﻫﺎ واژﮔﻮن ﭼﻮن ﮐﺸﺘﯽ اﻧﺪر ﺑﺤﺮ ﺧﻮنﻫﻨﮕﺎم ﮐﯿﻦﺧﻮاﻫﯽ ﺗﻮ ﭼﻮن ﺑﺎ ﺧﺼﻢ ﮔﺮدي ﻣﻘﺘﺮن‬
‫ﺗﯿﻐﺖ ﻏﺰا از ﺧﻮن ﮐﻨﺪ‪ُ ،‬رﻣﺤﺖ زﺑﺎن ﺑﯿﺮون ﮐﻨﺪﺧﺼﻤﺖ از آن ﮔﻠﮕﻮن ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺳﺮﭘﻨﺠﻪ ﻫﻤﭽﻮن ﺧﺎرﮐﻦ‬
‫ﺑﺮ ﻓﺮق ﻫﺮﺟﻨﮓ آزﻣﺎ ﺗﺎ ﺑﺮق ﺗﯿﻐﺖ ﮐﺮده ﺟﺎزان ﺑﺮق آﺗﺶ ﭘﺎرهﻫﺎ »‪ «4‬اﻓﺘﺎده ﺑﺮ ﺧﺎك ﺧﺸﻦ‬
‫ﮔﺮدﯾﺪه اﺳﺐ و ﻧﯿﺰهور ﺑﺎ ﯾﮑﺪﮔﺮ زﯾﺮوزﺑﺮزﯾﻦ دﺷﺖ ﭘﺮﺧﻮف و ﺧﻄﺮ ﺟﺎ ﮐﺮده در آن اﻧﺠﻤﻦ‬
‫از ﺣﻠﻘﻪ ﺟﻮﺷﻦ ﻋﯿﺎن ﺟﻮﺷﺪ ﻫﻤﯽ ﺧﻮن ﯾﻼنﭼﻮن رﻧﮓ رﺧﺴﺎر ﺑﺘﺎن از ﭼﯿﻦ زﻟﻒ ﭘﺮﺷﮑﻦ‬
‫ﺧﻮن ﺑﺲ ﮐﻪ در ﻣﻮج زره ﭼﻮن ﺷﺎخ ﻣﺮﺟﺎن ﺷﺪ ﮔﺮهﺧﺼﻢ از ﮐﻤﺎن ﺑﺮﮐﻨﺪ زه‪ ،‬ﺷﺪ ﻣﻠﮏ ﺧﺎﻟﯽ از ﻓﺘﻦ‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪ :‬ﻏﮋﻏﺎر‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪ :‬ﻫﻨﮕﺎم دو‪.‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 326‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﻪ ﺑﻨﺪد‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺘﻦ‪ :‬آﺗﺶﭘﺎرﻫﺎ‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪ 325 :‬در دﺳﺖ ﺗﻮ ﭘﯿﺪا اﻣﻞ‪ ،‬در ﺗﯿﻎ ﺗﻮ ﭘﻨﻬﺎن اﺟﻞﻣﻠﮏ ﺗﻮ ﺧﺎﻟﯽ از ﺧﻠﻞ‪ ،‬ﺧﺼﻢ ﺗﻮ در ﺧﻮن ﻏﻮﻃﻪ زن‬
‫ﺑﺮﺧﺎﺳﺖ در ﻋﻬﺪت اﮔﺮ ﺻﺪ ﻧﺎﻟﻪ از ﻫﺮرﻫﮕﺬرﺟﺰ ﻧﺎﻟﻪ ﻣﻄﺮب دﮔﺮ ﻧﺎﯾﺪ »‪ «1‬ﺑﻪ ﮔﻮش ﻣﺮد و زن‬
‫در ﻋﻬﺪ و ﻋﺼﺮي اﯾﻨﭽﻨﯿﻦ ﮔﺮ ﻣﺎه و ﺧﻮر دارد زﻣﯿﻦﻫﺮﮔﻮﺷﻪ ﻧﻬﺮي »‪ «2‬ز اﻧﮕﺒﯿﻦ ﺟﺎري و ﺟﻮﯾﯽ از ﻟﺒﻦ‬
‫ﭼﯿﺰي ﻧﻤﯽﭘﺎﺷﺪ ﻓﻠﮏ ﺑﺮ زﺧﻢ رﯾﺸﻢ ﺟﺰ ﻧﻤﮏﺑﺮ ﺗﺎﺑﻪام ﻫﻤﭽﻮن ﺳﻤﮏ دارد ﺳﭙﻬﺮ ﺣﯿﻠﻪ ﻓﻦ‬
‫)‪ 127‬اﻟﻒ( ﻏﯿﺮ از ﺗﻮ اي ﻓﺨﺮ ﺟﻬﺎن ﺟﺎﯾﯽ ﻧﺪارم ﮐﺲ ﮔﻤﺎنﺗﺎ ﺷﮑﻮه آرم ﭘﯿﺶ آن از ﺟﻮر اﯾﻦ ﭼﺮخ ﮐﻬﻦ‬
‫اﺧﺘﺮ ﮐﻪ ﮐﺮد اﻓﺴﻮﻧﮕﺮي ﻫﻨﮕﺎم ﻣﻀﻤﻮنﭘﺮوريﮔﻔﺖ ار ﻧﻪاي زﯾﻦ ﻓﻦ ﺑﺮي ﻫﯿﻦ ﮔﻮي ﭼﻮﮔﺎﻧﯽ ﺑﺰن‬
‫در ﮔﻮش ﻣﻌﻨﯽﭘﺮوران ﮔﺮ ﻧﺎﯾﺪ اﯾﻦ ﻣﻌﻨﯽ ﮔﺮانﮔﻮي ﺳﺨﻦ را ﻣﯽﺗﻮان ﻫﻢ زد ﺑﻪ ﭼﻮﮔﺎن ﺳﺨﻦ‬
‫ﺑﺎ اﯾﻨﮑﻪ از رﻧﺞ و ﺗﻌﺐ در ﺳﺎل و ﻣﺎه و روز و ﺷﺐﻟﺐ ﺑﺮﻧﻤﯽدارم ز ﻟﺐ اﻣﺮوز ﮐﻮ اﺧﺘﺮ ﮐﻪ ﻣﻦ‬
‫ﺗﯿﻎ زﺑﺎن را ﺑﺮﮐﺸﻢ وز ﻓﺮق ﺧﻮر ﻣﻐﻔﺮ ﮐﺸﻢدر ﮔﻮش ﻫﻔﺖ اﺧﺘﺮ ﮐﺸﻢ درﻫﺎي ﻧﻈﻢ ﺧﻮﯾﺸﺘﻦ‬
‫دارد ز ﺣﺎﻟﻢ آﮔﻬﯽ آنﮐﺲ ﮐﻪ دارد ﭼﻮن رﻫﯽدل ﺧﻮن و دﺳﺖ از زر ﺗﻬﯽ‪ ،‬ﻟﺐ ﺧﺸﮏ و ﻣﻀﻤﻮن در دﻫﻦ‬
‫ﭼﻨﺪم ز ﺟﻮر آﺳﻤﺎن ﺑﺮ دل ﺑﻮد ﺑﺎري ﮔﺮانﻣﺴﮑﯿﻦ ﻧﻮازا ﭼﺸﻢ آن دارم ﮐﻪ داراي زﻣﻦ‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪ :‬ﻧﺎﻣﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﻠﮏ‪» :‬ﻧﻬﺮي« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪ 326 :‬آن دم ﮐﻪ ﻣﺴﺘﻮﻓﯽ ﺳﺒﻖ ﮔﯿﺮد ﭘﯽ ﺿﺒﻂ و ﻧﺴﻖزان ﺟﻤﻠﻪ دارد ﯾﮏ ورق ﻣﺠﺮي »‪ «1‬ﺑﻪ اﺧﺮاﺟﺎت ﻣﻦ‬
‫اي ﺧﺴﺮو روي زﻣﯿﻦ وي ﻗﻮت ﺑﺎزوي دﯾﻦﻣﭙﺴﻨﺪ ﺧﻮارم »‪ «2‬ﺑﯿﺶ ازﯾﻦ در ﻧﺰد ﯾﺎران وﻃﻦ‬
‫ﺗﺎ ﻣﺴﮑﻦ ﻋﻨﺒﺮ ﮐﻨﺪ ﻫﺮﻻﻟﻪزاري را ﺻﺒﺎﺗﺎ ﺑﺎد ﻧﻮروزي وزد ﻫﺮﺳﺎﻟﻪ ﺑﺮ ﻃﺮف ﭼﻤﻦ‬
‫ﺑﺎﺷـﺪ ز آب زﻧـﺪﮔﯽ ﺳـﯿﺮاب ﻧﺨـﻞ ﻋﻤﺮ ﺗﻮﮔﺮدد ز ﺳـﯿﻼب ﻓﻨـﺎ ﻧﺨـﻞ ﺣﺴﻮدت ﺑﯿـﺦ ﮐﻦ ﻣﯿﺮزا ﻋﺒـﺪ اﻟﺮﺳﻮل ﮔﯿﻼﻧﯽ ﻣﺘﺨﻠﺺ ﺑﻪ ﺣﯿﺮان‬
‫ﻋﻄـﺎرد ﻓﻠـﮏ ﻓﻀـﻞ و ﻣﺸـﺘﺮي ﺳـﭙﻬﺮ ﻋﻠﻢ ﺑﻮده ﺑـﺎ وﻓﻮر ﮐﻤـﺎل ﻫﻤﯿﺸﻪ رﯾـﺎض ﻓﺼـﺎﺣﺖ را ﺑﻪ زﻻـل ﻗﺮﯾﺤﺖ ﮐﻮﺛﺮ ﻣﺜـﺎل ﺧﻮد ﻧﻀـﺎرت‬
‫ﻣﯽﺑﺨﺸﯿﺪ »‪ «3‬و ﺑﻪ ﺣـّﺪت »‪ «4‬ﻃﺒﻊ و ﺟﻮدت ذﻫﻦ ]و[ وﺳـﻌﺖ ﻣﺸـﺮب ﺑﺮ ﺗﻤـﺎﻣﯽ ﺷـﻌﺮاي ﻫﻨﺮﭘﺮور و ﻇﺮﻓـﺎي ﻫﺮ ﮐﺸﻮر ﻓـﺎﯾﻖ ﺑﻮده‪ ،‬در‬
‫ﻣﯿﺪان ﺑﻼﻏﺖ ﺑﻪ ﻓﺮط ﻓﺼﺎﺣﺖ و ﻟﻄﻒ ﻋﺒﺎرت ﻗﺼﺐ اﻟّﺴﺒﻖ از ﺑﺴﯿﺎري رﺑﻮده‪ ،‬ﻣﻌﻨﯽ روﺷﻦ وي و اﻟﻔﺎظ ﻋﺬب او آن ﮐﺮده ﺑﺎ ﺳﺨﻦ ﮐﻪ‬
‫ﺑﻪ ﺳـﻨﮓ آﻓﺘﺎب ﮐﺮد‪ .‬در ﻋﻨﻔﻮان ﺟﻮاﻧﯽ ﺧﺎﻃﺮش را ﺑﻪ ﺣﺮﮐﺖ اﻧﺘﻌﺎﺷﯽ ﭘﺪﯾﺪ آﻣﺪ‪ .‬ﺑﻌﺪ از آﻧﮑﻪ »‪ «5‬ﭼﻮن ﺻﺒﺎ ﺑﺴﯽ ﻣﻨﺎزل ﭘﯿﻤﻮد )‪127‬‬
‫ب( ﭘﺎاﻓﺮاز ﻏﺮﺑﺖ در ﻣﺸـﻬﺪ ﻣﻘّﺪس رﺿﻮي ﮔﺸﻮده‪ ،‬در دوﻟﺖ ﻧّﻮاب اﺷـﺮف آﺳﺎﯾﺶﻫﺎ ﯾﺎﻓﺖ و اﯾﻦ ﻗﺼﯿﺪه ﮐﻪ ﻗﻠﻤﯽ ﻣﯽﺷﻮد ﺟﺰوي از‬
‫آن ﮐﺘﺎب و ﻗﻄﺮهاي از آن ﺳﺤﺎب اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻗﺼﯿﺪه‪«6» :‬‬
‫ﭼﻮ ﭘﻮﺷﺪ ﻓﺼﻞ ﻧﻮروز از ﺷﮑﻮﻓﻪ ﺑﻮﺳﺘﺎن ﺧﻠﻌﺖﻧﭙﻮﺷﺪ ﺟﺰ ﻗﺒﺎي ارﻏﻮاﻧﯽ ارﻏﻮان ﺧﻠﻌﺖ‬
‫ﮔﺮ از ﺟﻮر ﺧﺰان ﮔﺮدﯾﺪ ﻏﻤﮕﯿﻦ ﺑﺎغ ﻏﻢ ﻧﺒﻮدﮐﻨﺪ ز اﺑﺮ ﺑﻬﺎري ﺑﺎز در ﺑﺮ ﮔﻠﺴﺘﺎن ﺧﻠﻌﺖ‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﺠﺮا‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺘﻦ‪ :‬ﺧﺎرم‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﯽﺑﺨﺸﺪ‪.‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 327‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪ :‬وﻓﻮر‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪ :‬اﯾﻨﮑﻪ‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪ :‬ﻧﺪارد‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪ 327 :‬ﺑﺮون آﻣﺪ ﺑﻪ ﯾﮏ ﻧﻈﺎره ﺑﻠﺒﻞ از ﻫﺰاران ﻏﻢﭼﻮ دﯾﺪ اﻧﺪر ﭼﻤﻦ ﭘﻮﺷﯿﺪه ﮔﻠﺒﻦ ﺷﺎدﻣﺎن ﺧﻠﻌﺖ‬
‫ﻫﻤﺎﻧﺎ ﺧﺴﺮو ﮔﻞ ﺗﮑﯿﻪ ﺑﺮ اورﻧﮓ ﮔﻠﺸﻦ زدﮐﻪ ﭘﻮﺷﯿﺪﻧﺪ ﺷﻤﺸﺎد و ﺻﻨﻮﺑﺮ ﮐﺎﻣﺮان ﺧﻠﻌﺖ‬
‫ﻧﺴﯿﻢ آورد ﺑﻬﺮ ﺳﺒﺰه از ﻻﻟﻪ دﮔﺮ اﻓﺴﺮ »‪«1‬ﺻﺒﺎ آورد از ﮔﻞ ﺑﻬﺮ ﮔﻠﺒﻦ ارﻣﻐﺎن ﺧﻠﻌﺖ‬
‫ﭼﻤﻦ را ﺑﺴﺘﻪ آذﯾﻦ »‪ «2‬آنﭼﻨﺎن از ﮔﻞ ﮐﻪ ﻣﯽزﯾﺒﺪاﮔﺮ ﭼﻮن ﺑﺎغ ﭘﻮﺷﺪ ﭘﺎي ﺗﺎ ﺳﺮ ﺑﺎﻏﺒﺎن ﺧﻠﻌﺖ‬
‫دﻫﯽ اﻣﺮوز اﮔﺮ از ﺑﺎده ﻧﻮﺷﯿﻦ »‪ «3‬ﻣﺮا ﺟﺎﻣﯽدﻫﺪ ﺳﺎﻗﯽ ﺗﻮ را روز ﺟﺰا ﭘﯿﺮ ﻣﻐﺎن ﺧﻠﻌﺖ‬
‫ﻧﮑﻮ ﺑﺮ ﺧﻠﻌﺖ واﻻي ﺧﻮﯾﺶ اي ﺳﺮو ﻣﯽﺑﺎﻟﯽﻣﮕﺮ داده ﺗﻮ را ﺷﻬﺰاده واﻻ ﻣﮑﺎن ﺧﻠﻌﺖ‬
‫ﺳﮑﻨﺪر ﭘﺎﺳﺒﺎن ﯾﻌﻨﯽ وﻟﯽ ﻣﯿﺮزا ﮐﻪ از اﺣﺴﺎنﺑﻪ دارا ﻣﯽدﻫﺪ در آﺳﺘﺎﻧﺶ ﭘﺎﺳﺒﺎن ﺧﻠﻌﺖ‬
‫ﺑﻪ درﯾﺎ ﮔﺮ ﮐﻨﻢ ﻧﺎم ﺧﻮﺷﺶ »‪ «4‬ﭘﺮ ُدر ﺷﻮد درﯾﺎﺑﻪ ﮐﺎن ﮔﺮ ﻧﺴﺒﺖ دﺳﺘﺶ ﮐﻨﻢ ﺑﺨﺸﻢ ﺑﻪ ﮐﺎن ﺧﻠﻌﺖ‬
‫ﻓﺰونﺗﺮ از ﻗﺮان ﺛﺎﺑﺖ و ﺳﯿﺎر »‪ «5‬ﺑﺮ ﮔﺮدونﺑﻪ ﻫﺮﮐﺲ داده آن ﺷﻬﺰاده ﺻﺎﺣﺒﻘﺮان ﺧﻠﻌﺖ‬
‫اﻻ اي ﺳﺮور دوران ﮐﻪ ﻣﯽﭘﻮﺷﻨﺪ از ﻟﻄﻔﺖز درع و ﺟﻮﺷﻦ اﻧﺪر روز ﻫﯿﺠﺎ ﭘﺮدﻻن ﺧﻠﻌﺖ‬
‫ﺑﻪ ﻗﺪ ﺧﺼﻢ ﺗﻮ از ﺗﯿﻎ دوران ﻣﯽﺑﺮد ﺟﻮﺷﻦﺑﺮاي دﺷﻤﻨﺖ از ﺗﯿﺮ ﻣﯽدوزد ﮐﻤﺎن ﺧﻠﻌﺖ‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪ :‬ﻧﺴﯿﻢ آور ﺑﻬﺮ ﻻﻟﻪ از ﺳﺒﺰه دﮔﺮ اﻓﺴﺮ‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪ :‬آﯾﯿﻦ؛ ﻣﻠﮏ‪ :‬آزﯾﻦ‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪ :‬دوﺷﯿﻦ‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪ :‬وﯾﺶ‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪ :‬ﺳّﯿﺎره‪.‬‬
‫اﺷـﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪ 328 :‬ﻋﺠﺐ ﻧﺒﻮد ﺷﻮﻧـﺪ از اﻧﺲ و ﺟـﺎن ﻣﺤﮑﻮم ﺣﮑﻢ ﺗﻮﺗﻮ را روز ازل داده اﺳﺖ ﺷـﺎه اﻧﺲ و ﺟـﺎن ﺧﻠﻌﺖ‬
‫)‪ 128‬اﻟﻒ(‬
‫ﺑﻪ ﺧﻮد ز اﻧﺴﺎن ﮐﻪ از اﺑﺮ ﺑﻬﺎري ﺳﺮو ﻣﯽﺑﺎﻟﺪﺑﻪ ﺧﻮﯾﺶ از ﺷﻮق ﺑﺎﻻي ﺗﻮ ﻣﯽﺑﺎﻟﺪ ﭼﻨﺎن ﺧﻠﻌﺖ‬
‫ﮐﻨﻨﺪ از ﭼﺎﮐﺮّﯾﺖ ﻣﺎﻧﺪ از آن ﻓﺨﺮ در ﻋﺎﻟﻢﺑﺮﻧﺪ از ﺑﻨﺪﮔّﯿﺖ ﺳﺮﻓﺮازان ﺟﻬﺎن ﺧﻠﻌﺖ‬
‫ﻓﻠﮏ از ﺑﻨﺪﮔّﯿﺖ ﭘﻮﺷﺪ ار ﺧﻠﻌﺖ ﻋﺠﺐ ﻧﺒﻮددﻫﻨﺪ ار ﻣﮑﺮﻣﺖ داﯾﻢ ﻏﻼﻣﺎن را ﺷﻬﺎن ﺧﻠﻌﺖ‬
‫ﻫﻤﺎي ﻫﻤﺘﺖ ﺗﺎ ﺳﺎﯾﻪﮔﺴﺘﺮ ﮔﺸﺖ در ﻣﺸﻬﺪﺑﻪ ﻣﺸﻬﺪ داده ﺣﻖﮔﻮﯾﯽ ز ﻟﻄﻔﺖ ﺑﯿﮑﺮان ﺧﻠﻌﺖ‬
‫اﮔﺮ از ﻋﺪل اّﯾﺎم ﺗﻮ ﺑﻮدي روزﮔﺎر آﮔﻪﻧﮑﺮدي از ﻋﺪاﻟﺖ در ﺑﺮ ﻧﻮﺷﯿﺮوان ﺧﻠﻌﺖ‬
‫ز ﺣﯿﺮت در زﻣﺎن اﻓﺘﺪ ﻗﻠﻢ از ﮐﻒ ﻋﻄﺎرد راز ﻣﺪﺣﺖ ﭼﻮن دﻫﺪ ﺣﯿﺮان ﺑﻪ ﮐﻠﮏ درﻓﺸﺎن ﺧﻠﻌﺖ »‪«1‬‬
‫ﺗﻮ ﭼﻮن ﺷﺎﯾﺴﺘﻪاي ﻣﺪﺣﯽ ﮐﻨﻢ ﻣﺪﺣﺖ ﻧﻪ ﺑﻬﺮ آنﮐﻪ در ﺷﻌﺮ از ﺗﻮ ﺧﻮاﻫﻢ ﺟﺎﯾﺰه ﭼﻮن دﯾﮕﺮان ﺧﻠﻌﺖ‬
‫وﻟﯽ ﺧﻮاﻫﻢ ﺑﺮون آري ﻣﺮا از ﺗﻨﮕﻨﺎي ﻏﻢز اﻧﻌﺎﻣﻢ ﺑﭙﻮﺷﺎﻧﯽ ز دﺳﺖ زرﻓﺸﺎن ﺧﻠﻌﺖ‬
‫ﺑﻮد ﺗﺎ ﺧﻠﻌﺖ اﺑﺮ ﺑﻬﺎري در ﺗﻦ ﮔﻠﺸﻦﺑﻮد ﺗﺎ ﺷﺎد ﺟﺎن ﺑﻠﺒﻞ ﺷﯿﺪا از آن ﺧﻠﻌﺖ‬
‫ﺑﻮد ﺟﺎن ﻣﺤّﺒﺎن ﺣﺮم از ﺑﺎﻻي ﭼﻮن ﺳﺮوتﺑﻮد ﺑﺮ ﻗﺪ ﭼﻮن ﺳﺮو ﺗﻮ زﯾﺒﺎ ﺟﺎودان ﺧﻠﻌﺖ‬
‫______________________________‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 328‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫)‪ .(1‬ﻣﻠﮏ‪» :‬ﺧﻠﻌﺖ« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪329 :‬‬
‫اﮔﺮﭼﻪ ﺷـﻌﺮا ﻫﺮﮐﺪام ﺑﻪ ﻓﺮاﺧﻮر ﻗﺎﺑﻠﯿﺖ و اﺳـﺘﻌﺪاد در درﯾﺎي ﻣّﺪاﺣﯽ ﻏﻮصﻫﺎ ﮐﺮده‪ ،‬ﮔﻬﺮﻫﺎي ﺷﺎﻫﻮار ﻣﻌﺎﻧﯽ ﺑﻪ دﺳﺖ آورده‪ ،‬ﻣﺸﻤﻮل‬
‫ﻋﻮاﻃﻒ ﺑﯽﻣﻨﺘﻬﺎ ﺷﺪهاﻧـﺪ و ﻗﺼﺎﯾـﺪ آن ﺑﺎﻟّﺘﻤﺎم در ﮐﺘﺎب ﻋﻠﯽﺣﺪه ﻣﺴـﻄﻮر ﮔﺮدﯾﺪ‪ ،‬ﭼﻮن در وﻗﺎﯾﻊ اﻟﺘﺰام ذﮐﺮ ﻗﺼﺎﯾﺪ و اﺷـﻌﺎر ﻧﮕﺮدﯾﺪ‪،‬‬
‫ﻟﻬﺬا از اﻃﺎﻟﺖ آن اﻧﺪﯾﺸـﯿﺪه ﺑﻪ اﯾﺮاد ﻫﻤﮕﯽ آن ﻧﭙﺮداﺧﺖ و ﺟﻮاد ﺧﺎﻣﻪ ﺧﻮشﺧﺮام از ﺗﮑﺎﭘﻮي آن ﺑﺎز اﯾﺴـﺘﺎده ﺑﻪ ذﮐﺮ ﻣﺠﻤﻠﯽ از وﻗﺎﯾﻊ‬
‫اﯾﻦ ﺳﺎل ﻓﺮﺧﻨﺪه ﻓﺎل ﻣﯽﭘﺮدازد ﮐﻪ »‪ «1‬ﻃﺎﻟﺒﺎن ﻧﺎم و ﻧﻨﮓ و ﺻﺎﺣﺒﺎن ﺑﺼﯿﺮت و ﻓﺮﻫﻨﮓ از ﮐﻤﺎﻫﯽ آن ﻣّﻄﻠﻊ و ﻣﺴﺘﺤﻀﺮ ﮔﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺷﺮﻓﯿﺎب ﺷﺪن اﯾﻠﭽﯿﺎن از ﺟﺎﻧﺐ دوﻟﺖ ﺗﻮرهﺟﺎن ﺑﻪ درﺑﺎر ﺳﭙﻬﺮ اﻗﺘﺪار ﻣﻌﺪﻟﺖ ﺟﻨﺎن »‪«2‬‬
‫اﻣﯿﺮ ﻧﺎﺻـﺮ اﻟّﺪﯾﻦ واﻟﯽ ﻣﺮو ﺷﺎﻫﯿﺠﺎن )‪ 128) (151‬ب( ﮐﻪ ﺑﻪ ﺳـﻤﺖ وﻻي اﯾﻦ ﺧﺎﻧﺪان ﺧﻼﻓﺖﻧﺸﺎن ﻣﺸـﻬﻮر و ﻫﻮاﺧﻮاﻫﯽ او در اﻟﺴﻨﻪ و‬
‫اﻓﻮاه ﻣـﺬﮐﻮر اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﻮر ﻣﺤّﻤـ ﺪ ﺑﯿﮏ وﻟـﺪ اﯾﺶ ﻣﺤّﻤـ ﺪ ﺧﺎن اوزﺑﮏ و ﻣﯿﺮزا ﺣﮑﯿﻢ وزﯾﺮ ﺧﻮﯾﺶ را ﺑﻪ ﺟﻬﺖ اﺳـﺘﺤﮑﺎم ﻣﺒﺎﻧﯽ ﻣﺤّﺒﺖ و‬
‫ارﺗﺒﺎط رﺷـﺘﻪ ﺧﺼﻮﺻـﯿﺖ و اﻇﻬﺎر اﺧﻼص و ارادت ﺑﺎ ده ﺳـﺮ اﺳﺐ ﺗﺎزيﻧﮋاد ﺗﺮﮐﻤﺎﻧﯽ ﺑﺎ ﺑﻌﻀـﯽ از ﺗﺤﻒ و ﺗﻨﺴﻮﻗﺎت »‪ «3‬و ﻋﺮاﯾﺾ و‬
‫ﻣﺮاﺳﻼت دوﺳﺘﺎﻧﻪ و »‪ «4‬ﻣﺨﻠﺼـﺎﻧﻪ رواﻧﻪ ارض ﻓﯿﺾ ﻣﺒﺎﻧﯽ و درﺑﺎر ﭘﺎدﺷﺎﻫﺎﻧﻪ ﻧﻤﻮده‪ ،‬اﯾﻠﭽﯿﺎن ﻣﺰﺑﻮر در ﭘﻨﺠﻢ ﺷـﻬﺮ ﻣﺤﺮم اﻟﺤﺮام ‪1221‬‬
‫»‪ «5‬ﺷـﺮﻓﯿﺎب ﺣﻀﻮر ﺳـﻌﺎدت دﺳـﺘﻮر ﮔﺮدﯾـﺪه‪ ،‬ﺑﻪ ﺷـﺮف ﮐﻮرﻧﺶ و ﺳـﻌﺎدت ﺗﻘﺒﯿﻞ آﺳـﺘﺎن ﻋﺪاﻟﺖ ﻣﻨﺶ ﻋّﺰ اﺧﺘﺼﺎص ﯾﺎﻓﺘﻪ‪ ،‬ﻣﺸـﻤﻮل‬
‫ﻣﺮاﺣﻢ ﺑﯿﮑﺮان و ﻣﻨﻈﻮر ﻧﻈﺮ ﺷـﺎﻫﺰاده واﻓﺮ اﺣﺴـﺎن ﺷـﺪه‪ .‬ﻣﯿﺮزا ﺣﮑﯿﻢ وزﯾﺮ ﺣﺴﺐ اﻻـﻣﺮ ﻧّﻮاب اﺷـﺮف ﺑﻪ ﻫﻤﺮاﻫﯽ آﻗـﺎ ﺑﺎﺑـﺎ آﻗﺎي ﻗﺎﺟﺎر‬
‫ﻣـﺄﻣﻮر ﺑﻪ درﺑﺎر ﻋﺎﻟﻤﯿﺎن »‪ «6‬ﺷـﻬﻨﺸﺎه ﺟﻢ اﻗﺘـﺪار و ﻧﻮر ﻣﺤّﻤـ ﺪ ﺑﯿـﮏ از ﻣﻮﻗﻒ ﺟﻼـﻟﺖ و ﺣﮑﻤﺮاﻧﯽ ﻣـﺄﻣﻮر ﺑﻪ ﺗﻮّﻗﻒ رﮐﺎب ﻇﻔﺮ ﻣﺒﺎﻧﯽ‬
‫ﮔﺮدﯾﺪه‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻨﺼﺐ ﻏﻼم ﭘﯿﺸﺨﺪﻣﺘﯽ ﺳﺮﮐﺎر اﺷﺮف ﺳﺮاﻓﺮاز و در ﺳﻠﮏ ﺧﻠﻮﺗﯿﺎن اﻧﺠﻤﻦ‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺘﻦ‪ :‬ﮐﻪ ﺗﺎ‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪ :‬درﺑﺎر ﻣﻌﺪﻟﺖ ﺑﻨﯿﺎن‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪ :‬ﺗﻨﺴﻮﻗﺎت و ﺗﺤﻒ ﺗﺮﮐﺴﺘﺎﻧﯽ‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪» :‬دوﺳﺘﺎﻧﻪ و« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﻠﮏ‪ «1221» :‬ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪ :‬ﻋﺎﻟﻤﯿﺎن ﻣﺬار‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪330 :‬‬
‫ﺣﻀـﻮر ﻣﻨﺨﺮط و ﻣﻤﺘــﺎز و روزﺑـﻪروز ﭘـﺎﯾﻪ ﻗــﺪرش اﻓﺰوده و ﺑﺮﺧﻼـف آﻧﭽـﻪ ﻣﺘﻮﻗّـﻊ او »‪ «1‬ﺑــﻮد ﺑﺮ ﻓّﺮاش ﻋّﺰت و اﻋﺘﺒــﺎر ﻏﻨـﻮده‪ ،‬ﺑﻪ‬
‫اﻧـﺪكزﻣﺎﻧﯽ ﺑﻪ ﻣﻨﺼﺐ واﻻـي ﺧﺎﻧﯽ ﺑﯿﻦ اﻻﮐﻔﺎء ﭘﺎﯾﻪ ﺑﺮﺗﺮي ﯾﺎﻓﺖ و ﺟﻤﯿﻊ اﺧﺮاﺟﺎت و ﺿـﺮورﯾﺎت او آﻧﭽﻪ ﻣﺤﺘﺎج ﻋﻠّﯿﻪ ﺑﻮد از ﺳـﺮﮐﺎر‬
‫اﺷـﺮف ﻣﻘّﺮر و ﺑﻪ ﻃﺮﯾﻖ ﺳﺎﯾﺮ ﻏﻼﻣﺎن از راﺗﺒﻪﺧﻮاران ﻣﺴـﺘﻤّﺮي ﮔﺮدﯾﺪ‪ ،‬و در ﭼﻬﺎردﻫﻢ ﺷﻬﺮ ﻣﺰﺑﻮر ﺣﺎﺟﯽ آﻗﺎ ﺧﺎن وزﯾﺮ ﺷﺎﻫﺰاده ﻓﯿﺮوز‬
‫و ﺻـﻤﺪ ﺧﺎن اﻓﻐﺎن ﻣﺠﺪدا ﺑﻪ ﺟﻬﺖ ﺗﺄﮐﯿﺪ ﻣﺒﺎﻧﯽ ﻋﻬﺪ و اﺳـﺘﺤﮑﺎم ﺑﻨﯿﺎن ﻣﺼﺎﻟﺤﻪ و ﺗﺠﺪﯾﺪ رﺳﻮم ﻣﺤّﺒﺖ از ﺟﺎﻧﺐ واﻟﯽ ﻫﺮات ﻣﺄﻣﻮر ﺑﻪ‬
‫ارض ﻓﯿﺾ ﺳـﻤﺎت و ﺷـﺮﻓﯿﺎب رﮐﺎب ﻧﺼـﺮت اﻧﺘﺴﺎب ﮔﺮدﯾـﺪه‪ ،‬ﺗﻨﺴﻮﻗﺎت و ﻫـﺪاﯾﺎي ﻫﻨﺪوﺳـﺘﺎﻧﯽ ﮐﻪ »‪ «2‬آورده ﺑﻮدﻧـﺪ ﺑﻪ ﺗﻮّﺳـ ﻂ »‪«3‬‬
‫اوﻟﯿـﺎي ﺷﻮﮐﺖ ﺑﻬّﯿﻪ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ اﺷـﺮف رﺳﺎﻧﯿـﺪه‪ ،‬ﻣﻮﻗﻊ ﻗﺒﻮل ﯾـﺎﻓﺘﻪ اﯾﻠﭽﯿـﺎن ﻣﺰﺑﻮر ﻣﻮرد ﻧﻮازش و اﺣﺴـﺎن ﮔﺮدﯾﺪﻧـﺪ‪ 129) .‬اﻟـﻒ( ﭼﻮن در‬
‫ﺿﻤﻦ آن ﻣﺘﻤّﻨﯽ ﺗﻔﻮﯾﺾ وﻻـﯾﺖ ﻏﻮرﯾﺎن ﮐﻪ در ﺗﺼـّﺮف ﻣﻨﺘﺴـﺒﺎن اﯾﻦ دوﻟﺖ ﺟﺎوﯾـﺪ ارﮐﺎن ﺑﻮد ﮔﺮدﯾـﺪه ﺑﻮدﻧـﺪ و راي ﻣﺒﺎرك ﺟﻨﺎب‬
‫ﺷـﺎﻫﺰادﮔﯽ ﺑﻪ آن ﻣﺘﻌﻠـﻖ ﻧﺒﻮد‪ ،‬ﻟﻬـﺬا آن را »‪ «4‬ﻣﻮﻗـﻮف ﺑﻪ اﺟﺮاي ﺣﮑﻢ ﭘﺎدﺷـﺎﻫﯽ ﻧﻤﻮده‪ ،‬ﻓﺘـﺢ ﻋﻠﯽ ﺧـﺎن ﮐﻠﻬﺮ را »‪ «5‬ﮐﻪ از ﺳـﺎﺑﻖ ﺑﻪ‬
‫ﻫﻤﺮاﻫﯽ ﺻـﻤﺪ ﺧـﺎن ﻣـﺄﻣﻮر ﺑﻪ ﻫﺮات و ﺣـﺎل ﺑﻪ ﻣﺮاﻓﻘﺖ اﯾﻠﭽﯿـﺎن ﻣﺰﺑﻮر ﻣﺮاﺟﻌﺖ ﺑﻪ »‪ «6‬رﮐـﺎب ﻇﻔﺮ دﺳـﺘﻮر ﻧﻤﻮده ﺑﻮد ﻧﯿﺰ ﺑﻪ ﻫﻤﺮاﻫﯽ‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 329‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫ﺻﻤﺪ ﺧﺎن و »‪ «7‬ﮐﻠﺒﻌﻠﯽ ﺧﺎن ﻗﺎﺟﺎر ﮐﻪ ﺧﻼع آﻓﺘﺎب ﺷـﻌﺎع ﻧﻮروزي و ﺧﺰاﻧﻪ آورده ﺑﻮد ﻣﺄﻣﻮر ﺑﻪ درﺑﺎر ﺳـﭙﻬﺮﻣﺪار ﭘﺎدﺷﺎﻫﯽ ﮔﺮدﯾﺪه‪،‬‬
‫اﻣﺮ ﮐﺮدﻧﺪ ﮐﻪ ﺣﺎﺟﯽ آﻗﺎ ﺧﺎن از ﻣﻘﯿﻤﺎن و ﻣﻌﺘﮑﻔﺎن آﺳـﺘﺎن رﻓﻊ اﻟﺸﺄن اﺷﺮف ﺑﻮده ﮐﻪ ﺑﺪاﻧﭽﻪ »‪ «8‬از ﻣﺼﺪر ﺧﻼﻓﺖ ﻋﻈﻤﯽ اﻣﺮ و ﻣﻘّﺮر‬
‫ﮔﺮدد »‪ «9‬از آن ﻗﺮار ﻣﻌﻤﻮل دارﻧـﺪ‪ «10» .‬ﻟﻬﺬا اﯾﻠﭽﯿﺎن در ﺳـﯿﻢ ﺷـﻬﺮ ﺻـﻔﺮ اﻟﻤﻈﻔﺮ از رﮐﺎب ﻧﺼﺮتاﺛﺮ ﻣﺮﺧﺺ و رواﻧﻪ درﮔﺎه آﺳﻤﺎن‬
‫ﺟﺎه ﭘﺎدﺷﺎه ﺑﺤﺮوﺑﺮ ﮔﺮدﯾﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪» :‬او« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪ :‬ﮐﻪ ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﻪواﺳﻄﻪ‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﻠﮏ‪» :‬آن را« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪» :‬را« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪» :‬ﺑﻪ« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪ :‬ﻧﻤﻮده ﺑﻮد اﻣﺮ ﮔﺮدﯾﺪ ﮐﻪ ﺣﺎﺟﯽ آﻗﺎ ﺧﺎن از ﻣﻘﯿﻤﺎن و ﻣﻌﺘﮑﻔﺎن آﺳـﺘﺎن رﻓﯿﻊ اﻟﺸﺄن اﺷـﺮف ﺑﻮده و ﺻـﻤﺪ ﺧﺎن ﺑﺎ ﻓﺘﺤﻌﻠﯽ ﺧﺎن‬
‫ﮐﻠﻬﺮ ﺑﻪ ﻫﻤﺮاﻫﯽ ‪....‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺞ‪ :‬از »ﮔﺮدﯾﺪه ‪ «...‬ﺗﺎ اﯾﻨﺠﺎ را ﻧﺪارد و آﻧﭽﻪ‪.‬‬
‫)‪ .(9‬ﻣﺞ‪ :‬ﺷﻮد و‪.‬‬
‫)‪ .(10‬ﻣﺞ‪ :‬ﺷﻮد‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪331 :‬‬
‫ذﮐﺮ ﻣﺮاﺟﻌﺖ ﻧﻤﻮدن ﻣﺤّﻤﺪ ﺧﺎن ﻗﺎﺟﺎر از درﺑﺎر ﺳﭙﻬﺮ ﻣﺪار ﺑﻪ درﮔﺎه ﺟﻬﺎنﭘﻨﺎه ﺷﺎﻫﺰاده ﮐﺎﻣﮑﺎر‬
‫ﺳﺎﺑﻘﺎ ﺳﻤﺖ ﻧﮕﺎرش ﯾﺎﻓﺖ ﮐﻪ ﻧّﻮاب ﺷﺎﻫﺰادﮔﯽ ﺑﻨﺎﺑﺮ ﺧﺪﻣﺎت ﭘﺴﻨﺪﯾﺪه ﻣﺤّﻤﺪ ﺧﺎن ﻗﺎﺟﺎر )‪ (152‬و ﺷﺎﯾﺴﺘﮕﯽ و آدﻣﯽ وﺷﯽ و ﮐﺎرداﻧﯽ‬
‫او از درﺑـﺎر ﺷﺎﻫﯽ ﻣﺘﻤّﻨﯽ ﺣﻀﻮر او ﮔﺮدﯾـﺪه‪ ،‬ﺷـﻬﺮﯾﺎر ﻋﺎﻟﻢ ﻧﻈﺮ ﺑﻪ رﺿﺎي ﺧﺎﻃﺮ ﻗﺮة اﻟﻌﯿﻦ ﺳـﻠﻄﻨﺖ او را ﻣﺮﺧﺺ و ﺑﻪ ﻋﻼوه ﯾﮏ ﻫﺰار‬
‫ﻧﻔﺮ از ﻏﺎزﯾﺎن دﺳﺘﻪ اﮐﺮاد ﻗﻮاﭼﻮرﻟﻮ )‪ (153‬ﻣﺄﻣﻮر ﺑﻪ رﮐﺎب اﺷـﺮف و ﺑﻨﺪ ﺷﻤﺸﯿﺮي ﻣﺮّﺻﻊ ﺑﻪ »‪ «1‬اﻟﻤﺎس و ﯾﮏ ﻫﺰار ﺗﻮﻣﺎن ﻋﺮاﻗﯽ ﻧﻘﺪ‬
‫ﺑﻪ اﻧﻀﻤﺎم »‪ «2‬ﺗﺸﺮﯾﻒ ﮔﺮاﻧﻤﺎﯾﻪ ﺧﺎّﺻﻪ ﻣﺨﺼﻮص »‪ «3‬اﻧﻌﺎم ﺷﺎﻫﺰاده »‪ «4‬ﻧﯿﮑﻮ ﻓﺮﺟﺎم ﻣﺠّﺪدا از ﺟﺎﻧﺐ ﭘﺎدﺷﺎه ﺳﮑﻨﺪر ﻏﻼم زﯾﺐ ارﺳﺎل‬
‫ﯾﺎﻓﺘﻪ‪ ،‬ﺣﺴـﯿﻦ ﺧﺎن ﺳـﺮدار را اﺣﻀﺎر ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ .‬در دوﯾﻢ ﺷـﻬﺮ ﺻـﻔﺮ »‪ «5‬ﻣﺤّﻤـ ﺪ ﺧـﺎن ﺑﺎ ﻏﺎزﯾﺎن اﺑﻮابﺟﻤﻌﯽ »‪ «6‬از درﮔﺎه ﻣﻌـﺪﻟﺖﭘﺮور‬
‫ﻋﺎزم ارض ﻓﯿﺾ اﺛﺮ و در ﺑﯿﺴﺖ و ﺷﺸﻢ ﺷﻬﺮ ﻣﺰﺑﻮر )‪ 129‬ب( ﺳﻌﺎدتاﻧﺪوز ﺣﻀﻮر ﺑﺎﻫﺮ اﻟﻨﻮر اﺷﺮف و ﻣﻮرد اﻧﻮاع ﻧﻮازﺷﺎت و ﻣﮑﺎرم‬
‫اﺻﻄﻨﺎﻋﺎت ﺷﻬﺰاده واﻻ ﺻﻔﺎت ﮔﺮدﯾﺪ‪.‬‬
‫ﺣﺴـﯿﻦ ﺧﺎن ﺑﻌﺪ از ورود ﻣﺤّﻤﺪ ﺧﺎن از رﮐﺎب اﺷـﺮف ﻣﺮﺧﺺ و در دوﯾﻢ ﺷﻬﺮ رﺑﯿﻊ اﻻوﻟﯽ »‪ «7‬ﻋﺎزم درﮔﺎه ﻓﻠﮏ اﺷﺘﺒﺎه ﺳﻠﻄﺎﻧﯽ ﺷﺪ‪.‬‬
‫اﻟﮑﺎي ﻧﯿﺸﺎﺑﻮر ﮐﻪ ﺑﻪ ﺟﺎيﮔﯿﺮ ﺣﺴﯿﻦ ﺧﺎن ﻣﻘّﺮر ﺑﻮد »‪ «8‬ﺣﺴﺐ اﻟﺤﮑﻢ ﻣﺤﮑﻢ ﭘﺎدﺷﺎﻫﯽ ﺑﻪ اﻗﻄﺎع ﻣﺤّﻤﺪ ﺧﺎن ﻗﺎﺟﺎر ﻣﻘّﺮر ﮔﺮدﯾﺪ‪ .‬ﭼﻮن‬
‫ﺑﻪ ﺳـﺒﺐ ورود اﯾﻠﭽﯿﺎن و ﻣﺨﺎرج اﺗّﻔﺎﻗﯿﻪ ﮐﻪ ﻣﺘﻮاﺗﺮ رو داده ﺑﻮد‪ ،‬ﺧﺰاﻧﻪ ﺗﻬﯽ و ﺗﻌـّﺴ ﺮ ﺗﻤﺎم ﺑﻪ ﺣﺎل ﮐﺎرﭘﺮدازان ﺷﻮﮐﺖ ﻋﻠّﯿﻪ راه ﯾﺎﻓﺘﻪ و از‬
‫وﻻﯾﺖ ﻧﯿﺰ ﻧﻈﺮ ﺑﻪ رﻋﯿﺖﭘﺮوري و ﺗﺮﻓﯿﻪ ﺣﺎل ﻋﺒﺎد اﻟّﻠﻪ راي رﻋﯿﺖﭘﺮور ﺷـﻬﺰاده ﻣﻌﺪﻟﺖ ﮔﺴﺘﺮ ﺗﺠﻮﯾﺰ ﺣﻮاﻟﻪ و اﻃﻼق زﯾﺎدﺗﯽ ﻧﻔﺮﻣﻮد‪«9» ،‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﻓﺘﻮر ﺗﻤﺎم ﺑﻪ ﺣﺎل ﻧﻮﮐﺮ راه ﯾﺎﻓﺘﻪ ﻣﻮاﺟﺐ و رﺳﻮم ﺷـﺶ ﻣﺎﻫﻪ ﺑﻪ »‪ «10‬ﻋﻘﺪه ﺗﺄﺧﯿﺮ اﻓﺘﺎده‪ ،‬ﭼﻪ ﺳﻄﻮت ﺷﺎﻫﺰاده و دورﺑﺎش ﺳﺨﻂ‬
‫او ﮐﺴﯽ را ﯾﺎراي دم زدن ﻧﺒﻮد‪ .‬و ﻟﯿﮑﻦ ﻧﻈﺮ ﺑﻪ روّﯾﻪ ﭼﺎﮐﺮﻧﻮازي ﻧﻔﺲ اﻻﻣﺮ‬
‫______________________________‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 330‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪» :‬ﺑﻪ« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪» :‬ﺑﻪ اﻧﻀﻤﺎم« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﻪ ﺟﻬﺖ‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪ :‬ﺷﻬﺰاده‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪ :‬ﺻﻔﺮ ‪.1221‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪ :‬اواﺑﺠﻤﻌﯽ‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪ :‬رﺑﯿﻊ اﻻول ‪.1221‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺞ‪ :‬ﮐﻪ ﻣﺤﻞ ﺟﺎﯾﮕﯿﺮ ﺣﺴﯿﻦ ﺧﺎن ﺳﺮدار ﺑﻮد‪.‬‬
‫)‪ .(9‬ﻣﺞ‪ :‬ﻧﮑﺮده‪.‬‬
‫)‪ .(10‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﻮاﺟﺐ و ﻣﺮﺳﻮم ﺷﺸﻤﺎﻫﻪ اﯾﺸﺎن در‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪332 :‬‬
‫ﺧﻮد ﻣﺘﺤّﻤﻞ ﻧﺸﺪه‪ ،‬ﺷﺎه ﻣﺤّﻤﺪ ﺑﯿﮏ ﻗﻮﻟﻠﺮ آﻗﺎﺳﯽ را ﺑﻪ ﺟﻬﺖ اﻇﻬﺎر ﻣﻄﻠﺐ و اﻗﺘﻀﺎي ﺣﺎﺟﺖ رواﻧﻪ درﮔﺎه ﺟﻬﺎنﭘﻨﺎﻫﯽ ﺳﺎﺧﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺎ اﯾﻨﮑﻪ ﻣﺠﻤﻮع اﻣﻨﺎي دوﻟﺖ و اﻋﯿﺎن ﺣﻀـﺮت ﺑﻨﺎﺑﺮ ﻣﺮاﺣﻤﯽ ﮐﻪ درﯾﻦ ﺳﺎل ﭘﯽدرﭘﯽ از ﺟﻨﺎب ﺳﻌﺎدت »‪ «1‬ﺟﻮاﻧﺐ ﺷﺎﻫﻨﺸﺎﻫﯽ ﺑﻪ ﻇﻬﻮر‬
‫»‪ «2‬ﭘﯿﻮﺳﺖ راﺿـﯽ ﺑﻪ رﻓﺘﻦ ﺷﺎه ﻣﺤّﻤـ ﺪ ﺑﯿﮏ و اﻇﻬﺎر ﻣﻄﻠﺐ ﻣﺰﺑﻮره ﻧﺒﻮدﻧﺪ و ﻟﯿﮑﻦ ﺷﺎﻫﺰاده ﺑﻠﻨﺪ ﻫّﻤﺖ ﺑﻨﺎﺑﺮ اﻟﻬﺎم ﻏﯿﺒﯽ و ارﺷﺎد ﻻرﯾﺒﯽ‬
‫ﺑﻪ ﻫﯿـﭻوﺟﻪ اﻟﺘﻔـﺎت ﺑﻪ ﻋﺮاﯾﺾ آﻧﻬـﺎ ﻧﻔﺮﻣﻮده‪ ،‬ﻓﺴـﺦ ﻋﺰﯾﻤﺖ ﻧﻨﻤﻮدﻧـﺪ‪ ،‬دو ﺳﻪ ﯾﻮم ﻗﺒـﻞ از ورود ﻣﺤّﻤـ ﺪ ﺧـﺎن‪ ،‬ﺷـﺎه ﻣﺤّﻤـ ﺪ ﺑﯿـﮏ را ﺑﺎ‬
‫ﻋﺮﯾﻀﻪاي ﻣﺸﻌﺮ »‪ «3‬ﺑﺮ ﮔﺰارش ﺣـﺎل رواﻧﻪ درﺑﺎر ﺧـﺪﯾﻮ ﺑﯽﻫﻤﺎل »‪ «4‬ﻧﻤﻮده‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﺤﺾ ورود‪ ،‬ﺑﯽﻣّﻨﺖ و ﻣﻌـﺎوﻧﺖ اﺣـﺪي‪ ،‬ﭘﺎدﺷﺎه واﻓﺮ‬
‫اﺣﺴﺎن ﻣﻌﺎدل ﭘﻨـﺞ ﻫﺰار ﺗﻮﻣﺎن ﻋﺮاﻗﯽ از ﺧﺰاﻧﻪ ﻋﺎﻣﺮه وﺟﻪ ﻧﻘﺪ ﺑﻪ رﺳﻢ ﻣﺪد ﺧﺮج ﻓﺮزﻧﺪ ارﺟﻤﻨﺪ ﻋﻨﺎﯾﺖ »‪ «5‬و از ﺣﺼﻮل ﻣﻄﻠﺐ ﻣﻨﻈﻮره‬
‫)‪ 130‬اﻟﻒ( ﻣﺰاج وّﻫﺎج »‪ «6‬اﺷـﺮف را ﻧﻬﺎﯾﺖ ﺷـﮑﻔﺘﮕﯽ و ﺳﺮور ﻏﯿﺮﻣﺤﺼﻮر روي داده‪ ،‬ﻣﺸﺎراﻟﯿﻪ ﺑﺎ ﺣﺼﻮل ﮐﺎم و ﻧﯿﻞ ﻣﺮام ﺑﻪ ﻣﺮاﻓﻘﺖ‬
‫ﺻﻤﺪ ﺧﺎن اﻓﻐﺎن و ﻣﯿﺮزا ﺟﻮاد ﺧﺎن اﻓﺸﺎر ﮐﻪ از ﺟﺎﻧﺐ ﭘﺎدﺷﺎﻫﯽ ﺑﻪ ﺳﻔﺎرت ﻫﺮات ﻣﺄﻣﻮر ﮔﺮدﯾﺪه ﺑﻮد ﻣﺮاﺟﻌﺖ ﻧﻤﻮد‪.‬‬
‫ذﮐﺮ اﻏﺘﺸﺎش وﻻﯾﺖ »‪ «7‬ﺗﺮﺷﯿﺰ و ﮔﻮﺷﻤﺎل ﻣﺘﻤّﺮدﯾﻦ و »‪ «8‬ﻣﺼﻄﻔﯽ ﻗﻠﯽ ﺧﺎن ﻓﺴﺎداﻧﮕﯿﺰ‬
‫ﭼﻮن ﺗﺮﺷـﯿﺰ درﯾﻦ ﻣـّﺪت ﻣﺤـﺎط ﻟﺸـﮑﺮ ﻣﻨﺼﻮر و ﺳـﺒﺤﺎن ﻗﻠﯽ ﺑﯿـﮏ‪ ،‬ﺧﻮﯾﺶ ﺣﺴـﯿﻦ ﺧﺎن ﺳـﺮدار‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﺤﺎﺻـﺮه آﻧﺠﺎ ﻣﺄﻣﻮر ﺑﻮد‪ ،‬درﯾﻦ‬
‫اوﻗﺎت ﮐﻪ ﺣﺴﯿﻦ ﺧﺎن و ﺳﺎﯾﺮ ﻏﻼﻣﺎن ﺷﺎﻫﯽ ﻣﺮﺧﺺ و ﻣﺄﻣﻮر ﺑﻪ درﺑﺎر ﺷﺎﻫﻨﺸﺎﻫﯽ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻧّﻮاب اﺷﺮف‪ ،‬ﺣﺴﺐ اﻻﺳﺘﺪﻋﺎي ﺣﺴﯿﻦ ﺧﺎن‪،‬‬
‫ﺳﺒﺤﺎن ﻗﻠﯽ ﺑﯿﮏ را ﻧﯿﺰ ﻣﺮﺧﺺ و آﻗﺎ ﺧﺎن آﻗﺎي ﻗﺎﺟﺎر‪ ،‬ﺑﺮادر ﻣﯿﺮزا ﻣﺤّﻤـ ﺪ ﺧﺎن ﺣﺎﮐﻢ ﺳﺒﺰوار‪ ،‬از آﻧﺠﺎ وارد رﮐﺎب ﻇﻔﺮ اﻧﺘﺴﺎب ﻗﻠﻨﺪر‬
‫ﺑﯿﮏ ﻏﻼم ﭘﯿﺸﺨﺪﻣﺖ و ﻣﯿﺮزا رﺑﯿﻊ ﻣﺴﺘﻮﻓﯽ و ﻓﻮﺟﯽ از‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﺮﺣﻤﺖ‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﻪ ﺻﺪور‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﺒﻨﯽ‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﯽﻫﻤﺎل و ﺧﺎﻗﺎن درﯾﺎ ﻧﻮال‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪ :‬ارﺟﻤﻨﺪ ﺧﻮﯾﺶ ﮐﺮاﻣﺖ‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﺎ اﺑﺘﻬﺎج‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪ :‬اﻣﺮ‪.‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 331‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﺘﻤﺮدان‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪333 :‬‬
‫ﺳﻮاره دﺳـﺘﻪﺟﺎت ﮐﻠﻬﺮ و ﺑﺎﺟﻼن و ﺑﻬﺘﻮﯾﯽ و ﺳﯿﺼﺪ »‪ «1‬ﭘﯿﺎده دﺳـﺘﻪ ﻋﺠﻢ و ﻏﯿﺮه ﻣﺄﻣﻮر ﺑﻪ ﻣﺤﺎﻓﻈﺖ ﻗﻠﻌﻪ ﺳﻠﻄﺎﻧﯿﻪ و ﻣﻤﯿﺰي وﻻﯾﺖ »‪«2‬‬
‫ﺗﺮﺷﯿﺰ ﮔﺮدﯾﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺳﺒﺤﺎن ﻗﻠﯽ ﺑﯿﮏ و ﻣﺄﻣﻮرﯾﻦ ﺳﺎﺑﻖ ﺣﺴﺐ اﻻﻣﺮ ﻗﻀﺎ ﻻﺣﻖ ﻣﺮﮐﺰ آن ﺣﻔﺎظ را ﺧﺎﻟﯽ و ﻗﺒﻞ از اﯾﻨﮑﻪ ﻣﺄﻣﻮرﯾﻦ ﺟﺎﺑﻪﺟﺎ ﺷﺪه‪ ،‬اﺳـﺘﺤﻀﺎري‬
‫در اﻣﺮ ﭘﯿـﺪا ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ ﻋﺎزم ﻧﯿﺸﺎﺑﻮر و از آﻧﺠﺎ ﺑﻪ ﺳـﺮدار ﻣﻠﺤﻖ ﺷﺪه‪ ،‬رواﻧﻪ ﻋﺮاق ﮔﺮدﯾﺪﻧﺪ‪ .‬ﻣﺄﻣﻮرﯾﻦ ﺑﻌﻀـﯽ ﺑﻪ ﻋﻠﺖ »‪ «3‬ﮐﻢﮐﺎري و ﻋﺪم‬
‫وﻗﻮف ﺑﺮ ﺿـﻤﺎﯾﺮ اﻣﻮر و ﻗﻠﺐ اﺳـﺘﻘﻼل و ﺑﺮﺧﯽ از راه »‪ «4‬ﺧﻮدﻧﻤـﺎﯾﯽ و ﺧﻮدآراﯾﯽ و ﺧﻮدﮐﺎﻣﯽ »‪ «5‬ﺷـﺮوع در ﺑﻌﻀﯽ اﻣﻮرات دور از‬
‫ﺻﺮﻓﻪ ﮐﺎر ﻧﻤﻮده‪ ،‬ﻫﺮﮐـﺪام ﺑﻪ رأﺳﻪ ﺳﻮداي ﻣﺤﺎﻟﯽ در ﮐﺎخ و ﺑﺎغ ﺟﺎ داده‪ ،‬ﺑﻪ ﻓﺮده ﻓﮑﺮي ﻣﯽﻧﻤﻮدﻧﺪ »‪ «6‬و ﻣﺼﻠﺤﺘﯽ ﻣﯽدﯾﺪﻧﺪ و ﺑﻨﺎ را‬
‫ﺑﻪ ﺧﻮدﺳـﺮي ﮔﺬاﺷـﺘﻪ‪ ،‬ﺳﺨﻦ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ را وﻗﻌﯽ ﻧﻤﯽﻧﻬﺎدﻧﺪ »‪ «7‬و از راه و رﺳـﻢ ﮐـﺎرداﻧﯽ ﻏﺎﻓـﻞ و از روﯾﻪ و »‪ «8‬ﻃﺮﯾﻘﻪ ﺳﭙﺎﻫﯿﮕﺮي »‪«9‬‬
‫ذاﻫﻞ ﻣﺎﻧﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺼـﻄﻔﯽ ﻗﻠﯽ ﺧـﺎن ﮐﻪ از ﮐﻬﻨﻪ ﻓﻌﻞﻫﺎي روزﮔﺎر و از رﻧـﺞ و راﺣﺖ و ﻋﺴـﺮ و ﯾﺴـﺮ »‪ «10‬اﯾـﺎم ﻣﻬـّﺬب و ﺗﺠﺮﺑﻪ ﮐﺎر ﺑﻮد‪ ،‬ﭼﻮن آﻧﻬﺎ را‬
‫)‪ 130‬ب( از ﺷـﯿﻮه ﺗﯿﻘـﻆ و اﻧﺘﺒﺎه دور و از رﺳﻮم و آداب ﺳـﭙﺎﻫﯿﮕﺮي »‪ «11‬و ﮐﺎرداﻧﯽ ﻣﻬﺠﻮر دﯾـﺪ‪ ،‬ﺟﻤﻌﯽ از ﻫﻨﮕﺎﻣﻪﻃﻠﺒﺎن ﺗﺮﺷـﯿﺰ ﮐﻪ‬
‫درﯾﻦ ﻣـّﺪت از ﺳﺘﯿﺰ و آوﯾﺰ ﻋﺎﺟﺰ ﻣﺎﻧـﺪه از آﻧﺠﺎ ﻓﺮار و در ﻣﯿﺎن ﻋﺴﺎﮐﺮ ﻧﺼﺮتﺷـﻌﺎر ﺑﻪ ﮐﺎم و ﻧﺎﮐﺎم ﺑﻪ ﺳـﺮ ﻣﯽﺑﺮدﻧـﺪ‪ ،‬آﻧﻬﺎ را ﻓﺮﯾﻔﺘﻪ ﺑﺎ‬
‫ﺧﻮد ﯾﺎر ]ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ[ و ﭼﻨﺪي از ﻗﻠﻌﻪداران ﻣﺘﺼﻞ ﺑﻪ ﺳـﻠﻄﺎﻧﯿﻪ را ﺑﻪ ﺑﺎده ﻣﻮاﻋﯿﺪ ﮐﺎذﺑﻪ ﻫﻮشرﺑﺎي ﻧﺸﺎء ﺑﯽﺧﺒﺮي و »‪ «12‬ﺧﻤﺎر و در اﻣﺮ‬
‫ﻣﻮاﺿـﻌﻪ ﺧﺒﺮدار و ﺑﺎ ﺧﻮﯾﺶ ﻣﻤﻬﺪ و ﻣّﺘﻔﻖ ﺳﺎﺧﺘﻪ‪ ،‬ﺷـﺒﺎﻫﻨﮕﺎم »‪ «13‬ﺑـﺎ اﻣﯿـﺪﻫﺎي دور و دراز اﺑﻮاب آﻣـﺎل و آرزو را از ﻫﺮﺑﺎب ﺑﺎز و ﺑﻪ‬
‫ﻋﺰم ﺗﺴـﺨﯿﺮ ﻗﻠﻌﻪﺟﺎت ﻣﻮاﺿـﻌﻪ از ﺳﻠﻄﺎﻧﯿﻪ ﺑﯿﺮون آﻣﺪه‪ ،‬اﻫﻞ ﻣﻮاﺿﻌﻪ از ﻣﻌﺴﮑﺮ ﻏﺎزﯾﺎن ﻧﺼﺮتاﺛﺮ »‪ «14‬ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ورزﯾـﺪه ﺑﻪ او ﻣﻠﺤﻖ و‬
‫ﻗﻠﻌﻪداراﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ او زﺑﺎن داده ﺑﻮدﻧﺪ اﯾﻔﺎي وﻋﺪه ﻧﻤﻮده ﻫﻤﺎنﺷﺐ ﭘﻨﺞ ﺷـﺶ ﻗﻠﻌﻪ را ﺑﻪ ﺗﺼـّﺮف ﻣﺼـﻄﻔﯽ ﻗﻠﯽ ﺧﺎن داده ﺻﺒﺎح آنروز‬
‫اﯾﻦ ﺧﺒﺮ در ﻣﯿﺎن‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪ :‬ﺳﯿﺼﺪ ﻧﻔﺮ‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪» :‬وﻻﯾﺖ« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪ :‬و ﻣﺄﻣﻮرﯾﻦ ﺟﺪﯾﺪ ﺑﻌﻀﯽ از راي‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪ :‬راي‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪ :‬ﺧﻮدﮐﺎﻫﯽ ]؟[‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﻪ ﻓﺮادا ﻓﮑﺮي ﻣﯽاﻧﺪﯾﺸﯿﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪ :‬ﻧﻨﻬﺎده‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﻠﮏ‪» :‬و« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(9‬ﻣﺞ‪ :‬ﺳﭙﺎﻫﯿﮕﺮي؛ ﻣﻠﮏ‪ :‬ﺳﭙﺎﻫﯿﮕﺮي‪.‬‬
‫)‪ .(10‬ﻣﺞ‪ :‬راﺣﺖ زﻣﺎﻧﻪ و ﺳﺨﺘﯽ و ﺗﻌﺐ‪.‬‬
‫)‪ .(11‬ﻣﺞ‪ :‬ﺳﭙﺎﻫﯿﮕﺮي؛ ﻣﻠﮏ‪ :‬ﺳﭙﺎﻫﮕﺮي‪.‬‬
‫)‪ .(12‬ﻣﺞ‪» :‬ﺑﯽﺧﺒﺮي و« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(13‬ﻣﺞ‪ :‬ﺷﺒﻬﻨﮕﺎم‪.‬‬
‫)‪ .(14‬ﻣﺞ‪ :‬ﻧﺼﺮتﻧﺸﺎن‪.‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 332‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪334 :‬‬
‫ﻣـﺄﻣﻮرﯾﻦ ﻣﻨﺘﺸـﺮ ]ﺷـﺪ[ و ﺗﺰﻟﺰل ﺗﻤـﺎم در ارﮐﺎن ﺛﺒﺎت و ﻗﺮار آﻧﻬﺎ »‪ «1‬راه ﯾـﺎﻓﺘﻪ‪ ،‬ﭼﻮن ﮐﺎر از ﻣـﺪارا و ﻣـﺪاﻓﻌﻪ ﮔﺬﺷـﺘﻪ ﺑﻮد‪ ،‬ﻣﺤﺼﻮرﯾﻦ‬
‫ﻣﺄﻣﻮرﯾﻦ را ﻣﺤﺎﺻـﺮه و در اﺗﻤﺎم ﮐﺎر ﺳﺎﯾﺮ ﻗﻼع ﺟـّﺪ و ﺟﻬـﺪ ﺗﻤﺎم را ﺑﻪ ﻋﻤﻞ آوردﻧـﺪ و اﯾﻦ ﻗﺎﻋﺪه ﻗﻠﻌﻪ دادن در وﻻﯾﺖ ﺗﺮﺷـﯿﺰ ﻣﺴـﺘﻤﺮ‬
‫ﺷـﺪه در ﻋﺮض ﺳﻪ ﭼﻬـﺎر روز ﺑﻪ ﻗـﺪر ده دوازده ﻗﻠﻌﻪ ﻣﻌﺘﺒﺮ ﺑﻪ ﺗﺼـﺮف ﻣﺼـﻄﻔﯽ ﻗﻠﯽ ﺧـﺎن درآﻣـﺪ و آن ﺳـﻔﯿﻪ ﻧـﺎدان از ﻋﺎﻗﺒﺖ ﮐﺎر و‬
‫وﺧـﺎﻣﺖ آن ﻧﯿﻨﺪﯾﺸـﯿﺪه‪ ،‬اﮐﺜﺮ ﻏﻠّﺎت و ﺣﺎﺻﻞ ﺗﺮﺷـﯿﺰ را ﺟﻤﻊ ﮐﺮده‪ ،‬ﺑﻌﻀـﯽ را ﺑﻪ ﺳـﻠﻄﺎﻧﯿﻪ و ﺑﺮﺧﯽ را ﺑﻪ ﻗﻼع ﻣﺘﺼـّﺮﻓﻪ ﻣﯽﺑﺮد‪ .‬ﻏﺎﻓﻞ از‬
‫اﯾﻨﮑﻪ ﻗﻀﺎ و ﻗـﺪر ﮐﻪ ﻃﺮازﻧـﺪﮔﺎن ﺻﻮر آﻣﺎل و ﻧﻘﺸـﺒﻨﺪان ﺑـﺪاﯾﻊ اﺣﻮالاﻧـﺪ در »‪ «2‬ﻣـﻮاﻓﻘﺖ اﯾﻦ دوﻟﺖ ﺧـﺪاداد ﻋﺰاﯾﻢ آن ﮐﺞاﻧـﺪﯾﺶ‬
‫ﻣﺤﺎلﻃﻠﺐ را ﺑﺮ وﻓﻖ ﻣـﺪﻋﺎ ﺑﺎزﻣﯽدارد ﺗﺎ ﻧﻘﺶ ﻫﺮﻣﺄﻣﻮل ﮐﻪ ﺑﻪ ﮐﻠﮏ ﺑﺪاﻧﺪﯾﺸـﯽ ﺑﺮ ﻟﻮح ﺗـﺪﺑﯿﺮ ﮐﺸـﻨﺪ ﺑﻪ اﻗﺘﻀﺎي ﺗﻘـﺪﯾﺮ ﮐـﺞ ﻧﺸـﯿﻨﺪ و‬
‫ﺻﻮرت ﻫﺮﻣﻄﻠﻮب ﮐﻪ ﺑﻪ ﭼﺸﻢ )‪ 131‬اﻟﻒ( ﺑﺪﺧﻮاﻫﯽ در ﻣﺮآت اﻧﺪﯾﺸﻪ ﺑﯿﻨﺪ‪ ،‬ﻋﮑﺲ آن در آﯾﯿﻨﻪ وﻗﻮع ﺟﻠﻮه ﻇﻬﻮر ﮔﺰﯾﻨﺪ‪.‬‬
‫ﮐﺴﯽ را ﮐﻪ ﻟﻄﻒ ازل ﯾﺎور اﺳﺖﻫﻤﯿﺸﻪ ز ﺑﺨﺘﺶ ﺑﻪ ﺳﺮ اﻓﺴﺮ اﺳﺖ‬
‫ﭼﻮ اﻗﺒﺎﻟﺶ آﻣﺪ ﺑﻪ ﺧﺼﻢاﻓﮑﻨﯽﮐﻨﺪ دﺷﻤﻨﺶ را ﻓﻠﮏ دﺷﻤﻨﯽ‬
‫ﮔﺸﺎﯾﺪ ﻋﺪوﯾﺶ ﭼﻮ »‪ «3‬ﺑﺎزوي ﮐﯿﻦزﻧﺪ آﺳـﻤﺎﻧﺶ ﺳـﺒﮏ ﺑﺮ زﻣﯿﻦ ﭼﻮن ﭘﺮﺗﻮ اﯾﻦ ﺧﺒﺮ ﺳﺎﻣﻌﻪاﻓﺮوز ﭘﺎدﺷﺎهزاده ﺑﺎ داد و ﻓﺮ ﮔﺮدﯾﺪ‪ ،‬ﻧﺎﯾﺮه‬
‫ﻏﻀـﺒﺶ ﺑﻪ ﻓﻠـﮏ اﺛﯿﺮ زﺑـﺎﻧﻪ زدن ﮔﺮﻓﺘﻪ‪ ،‬ﻣﺤّﻤـ ﺪ ﺧـﺎن ﻗﺎﺟـﺎر ﮐﻪ ﻣﻨﺼﺐ ﺳـﺮداري را ﺑﺎ ﺧـﺪﻣﺖ ﻧﯿﺎﺑﺖ ﻣﻤﻠﮑﺖ ﺟﻤﻊ ﻧﻤﻮده‪ ،‬ﺑﻪ اﯾﻦ دو‬
‫ﻣﻨﺼﺐ ﺟﻠﯿﻞ اﻟﻘﺪر رﺗﺒﻪ واﻻي ﺑﺮﺗﺮي داﺷـﺘﻪ ﺑﻮد‪ ،‬او را ﺑﻪ اﺳـﺤﺎق ﺧﺎن ﺳـﺮدار ﻗﺮاﯾﯽ ﮐﻪ ﺣﺎﺿﺮرﮐﺎب ﻇﻔﺮﻣّﺘﺼﻒ و از ﻋﻤﺪه ﻣﻌﺘﻤﺪان‬
‫درﮔﺎه اﺷﺮف ﺑﻮد ﺑﺎ ﻓﻮﺟﯽ از ﻏﺎزﯾﺎن ﻧﺼﯿﺮي ﻣﻨﺶ ﮐﻪ ﻏﺒﺎر ﻣﻌﺮﮐﻪ را ﺗﻮﺗﯿﺎي دﯾﺪه ﻣﺮاد »‪ «4‬و آرزو ﻣﯽﭘﻨﺪاﺷﺘﻨﺪ و روز ﻣﺼﺎف را ﺷﺐ‬
‫زﻓﺎف ﻣﯽاﻧﮕﺎﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬در ﺑﯿﺴﺖ و دوﯾﻢ ﺷﻬﺮ رﺑﯿﻊ اﻻوﻟﯽ ‪ «5» ،1221‬ﻣﺄﻣﻮر ﺑﻪ ﺗﺮﺷﯿﺰ و اﺣﮑﺎم ﻗﻀﺎ ﻧﻈﺎم »‪ «6‬ﺑﻪ اﺟﺘﻤﺎع ﻋﺴﺎﮐﺮ ﻣﻨﺼﻮره از‬
‫ﻣﺼﺪر ﺣﮑﻤﺮاﻧﯽ ﺻﺎدر ﮔﺮدﯾﺪ ﮐﻪ ﺣّﮑﺎم وﻻﯾﺎت ﺗﺪارك ﻏﺎزﯾﺎن را دﯾﺪه‪ ،‬رواﻧﻪ ﺗﺮﺷﯿﺰ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪«7» .‬‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪ :‬اﯾﺸﺎن‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪ :‬از‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪ :‬ﭼﻪ‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﻠﮏ‪» :‬ﻣﺮاد و« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﻠﮏ‪ :‬ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪ :‬ﻧﻀﺎم‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪ :‬ﻧﻤﻮده ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪335 :‬‬
‫اﻣﺘﺜﺎﻻ ﻻﻣﺮه‪ ،‬ﺗﻔﻨﮕﭽﯿﺎن اﻋﺮاب ﻃﺒﺲ و ﻗﺎﯾﻨﺎت »‪ «1‬ﺑﻪ ﺳﺮﮐﺮدﮔﯽ اﻣﯿﺮ ﻋﻠﻢ ﺧﺎن و ﭘﯿﺎدﮔﺎن ﻫﺰاره ﺑﻪ ﺳﺮﮐﺮدﮔﯽ اﺑﺮاﻫﯿﻢ ﺧﺎن و ﺗﯿﻤﻮري‬
‫ﺑﻪ ﺳـﺮﮐﺮدﮔﯽ »‪ «2‬ﻃﻬﻤـﺎﺳﺐ ﺧـﺎن و »‪ «3‬ﺑﺮادران ﻣﺤّﻤـ ﺪ ﺧـﺎن ﺑﯿﮕﻠﺮ ﺑﯿﮕﯽ و اﻣﯿﺮ ﻗﻠﯿـﭻ ﺧـﺎن اوﯾﻤـﺎق ﺑﯿﮕﯽ ﻣـﺄﻣﻮر ﺑﻪ ﻣﻌﺎوﻧﺖ ﺳـﺮدار‬
‫ﮔﺮدﯾـﺪه‪ ،‬در اﻧـﺪك ﻓﺮﺻﺘﯽ از ﺑﻠﻮﮐﺎت ارض اﻗﺪس و ﻧﯿﺸﺎﺑﻮر و ﺳﺒﺰوار و ﻏﯿﺮه ﻣﻌﺎدل ده ﻫﺰار ﺳﻮار و ﭘﯿﺎده در ﺗﺮﺷـﯿﺰ ﺟﻤﻊ ﺷﺪه روز‬
‫روﺷﻦ را ﺑﺮ آن ﻣﺨﺬول وﺧﯿﻢ اﻟﻌﺎﻗﺒﻪ ﺗﯿﺮهوﺗﺎر ﮔﺮداﻧﯿﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫در ﻣﻨﺰل ﻃﺮق ﺣﺴﺐ اﻻﻣﺮ اﺷـﺮف ﺣﯿﺪر ﻋﻠﯽ ﺧﺎن و ﺷـﮑﺮ اﻟﻠّﻪ ﺧﺎن ﺟﻠﯿﻠﻮﻧﺪ ﮐﻪ ﻫﺮدوي آﻧﻬﺎ »‪ «4‬ﻣﺮد ﮐﺎردﯾﺪه رزم آزﻣﻮده و ﺟﻮاﻧﺎن‬
‫ﻣﺴـﺘﻌﺪ دﻟﯿﺮ ﮐﺎرآﻣﺪ ﺑﻮدﻧﺪ »‪ «5‬ﺑﺎ ﻣﻌﺎدل )‪ 131‬ب( ﭼﻬﺎر ﺻـﺪ ﺳﻮار ﺑﻪ اﯾﻠﻐﺎر ﺗﺮﺷـﯿﺰ ﻣﺄﻣﻮر ﮔﺮدﯾﺪه ﺑﻮدﻧﺪ ﮐﻪ ﭼﻮن ﻣﺼـﻄﻔﯽ ﻗﻠﯽ ﺧﺎن‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮ ﻏﺮوري ﮐﻪ داﺷﺖ »‪ «6‬ﺳﺮﮔﺮم ﻗﻠﻌﻪﮔﯿﺮي و ﺟﻤﻊآوري ﻏّﻠﺎت ﺑﻮد و از ﺣﺮﮐﺖ اﻓﻮاج ﻗﺎﻫﺮه »‪ «7‬ﻏﺎﻓﻞ اﺳﺖ‪ ،‬ﺷﺎﯾﺪ از ﺗﺎﺧﺖ ﻋﺴﺎﮐﺮ‬
‫ﻣﻨﺼﻮره ﭼﺸﻢزﺧﻢ و ﮔﻮﺷﻤﺎﻟﯽ »‪ «8‬ﺑﻪ او رﺳﯿﺪه‪ ،‬اﻧﺪﮐﯽ از راه و رﺳﻢ آدﻣّﯿﺖ آﮔﺎه ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺧﻮاﻧﯿﻦ ﻣﺰﺑﻮر ﺣﺴﺐ اﻻﻣﺮ ﻗﻀﺎ دﺳﺘﻮر‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 333‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫ﺑﺎ اﻓﻮاج ﻣﻨﺼﻮره »‪ «9‬اﯾﻠﻐﺎرﮐﻨﺎن ﺻـﺒﺢ روز ﺳـﯿﻢ ﺑﻪ ﻇﺎﻫﺮ ﺳﻠﻄﺎﻧﯿﻪ رﺳﯿﺪه »‪ «10‬از ﮔﺮد راه ﭼﭙﺎول اﻧﺪاﺧﺘﻪ‪ ،‬ﻏﻨﯿﻤﺖ ﺑﺴـﯿﺎر ﻧﺼـﯿﺐ اﻓﻮاج‬
‫ﻇﻔﺮ ﺷـﻌﺎر ﮔﺮدﯾﺪ‪ .‬ﻣﺼـﻄﻔﯽ ﻗﻠﯽ ﺧﺎن ﮐﻪ ﺧﻮد ﺑﺎ ﺟﻬﺎن ﻣﯿﺮزا ﺑﻪ ﻣﺤﺎﺻـﺮه ﻣﺤّﻤﺪآﺑﺎد ﻗﯿﺎم داﺷﺖ از ورود اﻓﻮاج ﻇﻔﺮ ﭘﯿﺮا و ﻧﺰول ﺗﺮاﮐﻢ‬
‫ﺑﻼ آﮔﺎه و ﺧﻮد را ﻗﺮﯾﻦ ﻧـﺪاﻣﺖ و ﺧﺴـﺮان در ورﻃﻪ ﻋﻨﺎ دﯾﺪه ﺛﺒﺎت »‪ «11‬و ﻗﺮارش ﻣﺘﺰﻟﺰل و ﭘﺎي ﺳـﮑﻮن و وﻗﺎرش از ﺟﺎ رﻓﺘﻪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻓﮑﺮ‬
‫ﭼﺎرهﺟﻮﯾﯽ اﻓﺘﺎده‪ ،‬دﺳﺖ از ﻣﺤﺎﺻﺮه ﮐﺸﯿﺪه‪ ،‬ﻋﺎزم ﺳﻠﻄﺎﻧﯿﻪ ﮔﺮدﯾﺪ‪.‬‬
‫درﯾﻦ اﺛﻨﺎ ﻏﺎزﯾﺎن رﮐﺎب ﻧﺼـﺮت آﺛﺎر ﺑﻪ او دﭼﺎر ﺷﺪه‪ ،‬آﺗﺶ رزم و ﭘﯿﮑﺎر ﺑﺎﻻ ﮔﺮﻓﺘﻪ‪ ،‬ﻗﺘﺎل ﻓﺎﺣﺶ اﺗﻔﺎق اﻓﺘﺎده‪ ،‬ﺑﻬﺎدران ﻟﺸـﮑﺮ ﻇﻔﺮ اﺛﺮ‬
‫ﺑﯽﻣﺤﺎﺑـﺎ ﺑﺮ آن ﮔﺮوه ﮐﻪ ﺣﮑﻢ ﭘﺸﻪ در ﮔـﺬرﮔﺎه ﺑـﺎد داﺷﺖ ﺑﺎ ﺷﻤﺸـﯿﺮﻫﺎي آﺧﺘﻪ ﺗﺎﺧﺘﻪ‪ ،‬ﺟﻤﻌﯽ را ﻗﺘﯿﻞ و ﺑﺮﺧﯽ را ﻣﺠﺮوح و اﺳـﯿﺮ در‬
‫ﻣﻌﺮﮐﻪ اﻧﺪاﺧﺘﻪ‪ ،‬ﺑﻪ اﻧﺪكزﻣﺎﻧﯽ ﺟﻤﻌّﯿﺖ آن ﺗﯿﺮهروز را ﭼﻮن ﺑﺨﺘﺶ »‪ «12‬ﭘﺮﯾﺸﺎن و درﻫﻢ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺗﺎ دﯾﻮار‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪ :‬ﻗﺎﯾﻨﺎت و ﻃﺒﺲ‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪ :‬ﻗﺎﯾﻨﺎت و ﻃﺒﺲ‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪» :‬و« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪ :‬اﯾﺸﺎن‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪ :‬ﮐﺎرﻃﻠﺐ ﺑﻮدهاﻧﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪ :‬دارد‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﻨﺼﻮره‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺞ‪ :‬ﭼﺸﻢزﺧﻢ ﻣﻌﻘﻮﻟﯽ‪.‬‬
‫)‪ .(9‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﻨﺼﻮر‪.‬‬
‫)‪ .(10‬ﻣﻠﮏ‪» :‬رﺳﯿﺪه« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(11‬ﻣﺞ‪ :‬ارﮐﺎن ﺛﺒﺎت‪.‬‬
‫)‪ .(12‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﺨﺖ او‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪336 :‬‬
‫ﺑﺴﺖ ﺳـﻠﻄﺎﻧﯿﻪ ﻏﻨﯿﻢ را راﻧـﺪه از ﻗﺘـﻞ و ﻧﻬﺐ و اﺳـﺮ دﻗﯿﻘﻪاي را ﻧﺎﻣﺮﻋﯽ ﻧﮕﺬاﺷـﺘﻨﺪ و در ﻫﻤﺎن ﮔﺮﻣﯽ ﻫﻨﮕﺎﻣﻪ دو ﻗﻠﻌﻪ ﻣﻌﺘﺒﺮ را ﺑﻪ ﯾﻮرش‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻪ‪ ،‬از ﻧﻬﺐ و ﻏﺎرت ﮐﻮﺗﺎﻫﯽ ﻧﮑﺮدﻧـﺪ‪ ،‬وﺑﺎل و »‪ «1‬ﻧﮑـﺎل آﻧﻬﺎ ﻫﻤﻪ در ﮔﺮدن آن »‪ «2‬ﻣﯿﺸﻮم ﻣﺎﻧـﺪ‪ .‬آﻗﺎ ﺧﺎن آﻗﺎ و ﻗﻠﻨﺪر ﺑﯿﮏ ﮐﻪ ﺗﺎ‬
‫آن زﻣـﺎن ﻣﺤﺼﻮر ﺑﻮدﻧـﺪ از ﺗﻨﮕﻨﺎي ﻣﺤﺎﺻـﺮه ﻣﺴـﺘﺨﻠﺺ ﺷـﺪه ﺑﻪ ﻋﺴﺎﮐﺮ ﻣﻨﺼﻮر ﻣﻠﺤﻖ و در ﻣﻘﺎم ﺟﺒﺮ اﺣﻮال رﻋﯿﺖ ﭘﺮداﺧﺘﻨـﺪ‪ .‬ﻣﺤّﻤﺪ‬
‫ﺧﺎن ﺳـﺮدار ﺑﺎ اﻓﻮاج ﻧﺼﺮتﺷﻌﺎر و اﺛﺎﺛﻪ ﻗﻠﻌﻪﮔﯿﺮي و ادوات رزم و ﭘﯿﮑﺎر ﻣﺘﻌﺎﻗﺐ رﺳﯿﺪه در ﻋﺮض ده دوازده ﯾﻮم ﻣﺠﻤﻮع )‪ 132‬اﻟﻒ(‬
‫ﻗﻠﻌﻪﺟﺎت ﻣﺘﻔّﺮﻗﻪ را ﮐﻪ ﻣﺼﻄﻔﯽ ﻗﻠﯽ ﺧﺎن ﺑﻪ زﻋﻢ ﻧﺎﻗﺺ ﺧﻮد ﻣﺸﺤﻮن ﺑﻪ ﻣﺮدان ﮐﺎر و ﺗﺪارك ﺑﯽﺷﻤﺎر ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺑﻮد ﺑﻪ ﻏﻠﺒﻪ و ﻗﻬﺮ ﻣﺴّﺨﺮ‬
‫و ﺑﻪ ﺿﺮب ﺗﻮپ ﻗﻠﻌﻪ ﮐﻮب ﺑﻨﯿﺎن ﻫﺴﺘﯽ ﺑﺴﯽ از ﻣﺒﺎرزان ﻧﺎﻣﯽ »‪ «3‬ﮐﻪ در ﻗﻠﻌﻪﺟﺎت ﻣﺴﺘﺤﻔﻆ ﺑﻮدﻧﺪ ﺑﻪ ﺑﺎد ﻓﻨﺎ داده‪ ،‬ﻧﻬﺎل وﺟﻮد ﺑﺴﯿﺎري‬
‫از ﻣﺮدم از ﺗﯿﺸﻪ ﺳـﯿﺎﺳﺖ ﻣﻨﻘﻄﻊ و ﻣﻨﻘﻠﻊ ﮔﺮدﯾﺪ و ﺑﻌﺪ از ﺗﺴـﺨﯿﺮ ﻗﻠﻌﻪﺟﺎت و اﻧﻀـﺒﺎط اﻣﻮر آن ﺻـﻔﺤﺎت ﻇﺎﻫﺮ ﺳﻠﻄﺎﻧﯿﻪ را ﻣﻬﺒﻂ ﻋﺴﺎﮐﺮ‬
‫ﻓﯿﺮوزي ﻣـﺂﺛﺮ ﺳﺎﺧﺘﻪ‪ ،‬اﻵن ﮐﻪ ﭼﻬﺎرم ﺷـﻬﺮ ﺟﻤﺎدي اﻻوﻟﯽ ‪ «4» 1221‬اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﯿﺮزا ﻣﺤّﻤـ ﺪ ﺧﺎن ﻗﺎﺟﺎر ﺣﺎﮐﻢ ﺳﺒﺰوار ﮐﻪ ﺑﻌـﺪ از ﻋﺰﯾﻤﺖ‬
‫ﻣﺤّﻤـ ﺪ ﺧـﺎن ﺳـﺮدار ﺑﻪ ﺗﻮﻗّﻒ رﮐـﺎب اﺷـﺮف ﻣﺄﻣﻮر ﺑﻮد ﺣﺴﺐ اﻟﺤﮑﻢ ﻗﻀﺎ ﺷـﻌﺎر ﻣﺄﻣﻮر »‪ «5‬ﺗﺮﺷـﯿﺰ و اﻣﺮ ﮔﺮدﯾـﺪ ﮐﻪ ﻣﺤّﻤـ ﺪ ﺧﺎن اﻣﺮ‬
‫ﻣﺤﺎﺻـﺮه را ﻣﻀﺒﻮط و ﺑﻪ ﻗﺪري ﮐﻪ ﺳﻮاره و ﭘﯿﺎده ﺑﻪ ﺟﻬﺖ ﻣﺤﺎﺻﺮه ﺿﺮور و در ﮐﺎر اﺳﺖ ﺗﺪارك آﻧﻬﺎ را دﯾﺪه‪ ،‬آن ﺧﺪﻣﺖ را »‪ «6‬ﺑﻪ‬
‫ﻋﻬﺪه ﻣﯿﺮزا ﻣﺤّﻤﺪ ﺧﺎن ﻧﻤﻮده ﺧﻮد ﺑﺎ زﯾﺎدﺗﯽ ﻟﺸﮑﺮ ﻣﺮاﺟﻌﺖ ﺑﻪ رﮐﺎب ﻇﻔﺮﭘﺮور ﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫ذﮐﺮ ﯾﻮرش ﻣﻮاﮐﺐ ﻇﻔﺮ ﺳﺮﺷﺖ ﺑﺮ ﺳﺮ ﺗّﮑﻪ »‪ «7‬زﺷﺖ و ﮔﺰارش ﻓﺘﻮﺣﺎﺗﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻇﻬﻮر رﺳﯿﺪه »‪«8‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 334‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫ذﮐﺮ ﯾﻮرش ﻣﻮاﮐﺐ ﻇﻔﺮ ﺳﺮﺷﺖ ﺑﺮ ﺳﺮ ﺗّﮑﻪ »‪ «7‬زﺷﺖ و ﮔﺰارش ﻓﺘﻮﺣﺎﺗﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻇﻬﻮر رﺳﯿﺪه »‪«8‬‬
‫ﭼﻮن ﻫﻤﯿﺸﻪ ﺗـﺎﺧﺖ ﺗﺮﮐﻤـﺎﻧﯿﻪ ﺷﻮﻣﯿﻪ ﮐﻪ در دﺷﺖ ﻧﺸـﯿﻤﻦ داﺷـﺘﻨﺪ وﺟﻬﻪ ﻫّﻤﺖ ارﮐـﺎن ﺷﻮﮐﺖ ﺑﻬّﯿﻪ ﺑﻮد ﮐﻪ در ﺣﯿﻦ ﻓﺮﺻﺖ ﻗﻠﻊ و ﻗﻤﻊ‬
‫ﮐﺎﻣﻞ درﺑﺎره آن ﺳﯿﻪدروﻧﺎن ﺗﯿﺮهدل ﺑﻪ ﻋﻤﻞ آﻣﺪه‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﻠﮏ‪» :‬و« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪ :‬آن ﺑﺪﻣﺂل‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪ :‬ﻧﺎﻣﯽ ﺳﻠﻄﺎﻧﯿﻪ‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﻠﮏ‪ :‬ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﺄﻣﻮر ﺑﻪ‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪ :‬ﺧﺪﻣﺖ آن را‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪ :‬ﺗﺮﮐﻤﺎﻧﯿﻪ ﺗّﮑﻪ‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺞ‪ :‬ﮐﻪ روي داده‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪337 :‬‬
‫ﺑﺎﺷـﺪ و ﻫﺮﺳﺎﻟﻪ در ﻓﺼﻞ ﺑﻬﺎر اﯾﻦ ﻗﺎﻋـﺪه ﺳـﺘﻮده ﻣﺴـﺘﻤﺮه ﺑﺮﻗﺮار ﺑﻮده‪ ،‬آﺳﺎﯾﺶ و آراﻣﺶ ﺑﺮ آن ﮔﺮوه ﺑﺪﮐﻨﺶ ﺣﺮام و ﭘﯿﻮﺳـﺘﻪ در ﻣﯿﺎن‬
‫ﺧﻮف و رﺟﺎ و ﺑﯿﻢ و اﻣﯿـﺪ زﻧﺪﮔﺎﻧﯽ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪ «1» .‬ﻫﺮﭼﻨـﺪ اﯾﻦ اراده در ﺧـﺎﻃﺮ اﺷـﺮف رﺳﻮخ ﺗﺎّم و ﺗﻤﺎم ﯾﺎﻓﺘﻪ ﻫﻤﻮاره ﻣﻨﺘﻬﺰ ﻓﺮﺻﺖ و‬
‫ﻣﺘﺮّﺻﺪ وﻗﺖ ﻣﯽﺑﻮدﻧﺪ »‪ «2‬ﮐﻪ ﺑﻪ ﻃﺮﯾﻖ اﺳـﺘﻤﺮار و ﻗﺎﻋﺪه دﯾﺮﯾﻨﻪ ﺧﻮد ﺑﻪ دوﻟﺖ ﺑﻪ ﺳـﺮوﻗﺖ آﻧﻬﺎ رﺳﯿﺪه ﺑﺎﺷﺪ و ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﻋﺰﯾﻤﺖ ﻏﺎزﯾﺎن‬
‫وﻻﯾﺘﯽ را اﺣﻀﺎر ﻓﺮﻣﻮده ﺑﻮدﻧﺪ ﮐﻪ ﻣﻘّﺪﻣﺎت ﺗﺮﺷﯿﺰ ﺑﺎﻋﺚ ﻓﺴﺦ )‪ 132‬ب( ﻋﺰﯾﻤﺖ ﺷﺪه‪ ،‬آن اراده در ﻋﻘﺪه ﺗﺄﺧﯿﺮ اﻓﺘﺎد‪«3» .‬‬
‫در ﺣﯿﻦ ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻋﺴﺎﮐﺮ ﻇﻔﺮﻗﺮﯾﻦ ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﺗﺮﺷﯿﺰ‪ ،‬ﺗﺮﮐﻤﺎﻧﯿﻪ ﺿﻼﻟﺖ آﯾﯿﻦ ﺑﻨﺎﺑﺮ ﺧﻮف و ﻫﺮاﺳﯽ ﮐﻪ از اﺳﺘﻤﺎع »‪ «4‬اراده اﺷﺮف در ﺿﻤﺎﯾﺮ‬
‫ﺷﻘـﺎوت ﻣـﺂﺛﺮ اﯾﺸﺎن اﺳﺘﯿﻼ ﯾﺎﻓﺘﻪ ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﻮّﻫﻢ اﯾﻨﮑﻪ »‪ «5‬ﺑﻪ ﻣـﺪﻟﻮل »اﻟﺤﺮب ﺧﺪﻋـﮥ« ﻋﻤـﻞ ﻧﻤﻮده ﺑﺎز ﺑﻪ ﻃﺮﯾﻖ ﺳﺎﺑﻖ ﻋﻠﯽ اﻟﻐﻔﻠـﮥ ﺑﺮ آﻧﻬﺎ‬
‫دﺳـﺘﺒﺮدي ﺷﻮد‪ ،‬ﻣﺠﻤﻮع ﺗﺮﮐﻤـﺎﻧﯿﻪ دﺷﺖ از ﻃﮋن اﻟﯽ آﺧـﺎل و ﮐﻮﮐﻼـن ﻣﺮﮐﺰ اﺳـﺘﮑﺎﻧﺖ را ﺧﺎﻟﯽ و ﺳـﺮ ﺑﻪ زواﯾﺎي ﮔﻤﻨﺎﻣﯽ ﻓﺮوﺑﺮده از‬
‫ﻫﺮﮔﺮوه رؤﺳﺎ و ﺻﻨﺎدﯾﺪ اﯾﺸﺎن اﺣﺮام ﺑﻨﺪآﺳﺘﺎن رﻓﯿﻊ اﻟﺒﯿﺎن »‪ «6‬اﺷﺮف ﺷﺪه ﺑﻪ ﺟﻬﺖ ﺗﺤﺼﯿﻞ ﭘﺮواﻧﭽﻪ اﻣﺎن ﭘﻮزشﻫﺎ ﻧﻤﻮده »‪ «7‬ﻣﻄﻤﺌﻦ‬
‫ﺧﺎﻃﺮ »‪ «8‬ﻣﺮاﺟﻌﺖ ﻧﻤﻮدﻧـﺪ‪ .‬ﻣﮕﺮ ﻓﺮﯾﺐ ﭼﻬﺎر ﺻﺪ ﭘﺎﻧﺼﺪ ﺧﺎﻧﻮار از ﺑﻬﺎدران ﺗّﮑﻪ در ﯾﻮرت ﻋﺸﻖآﺑﺎد ﻣﺠﺘﻤﻊ و ﺑﺎ اﻫﻞ ﻗﻠﻌﻪ »‪ «9‬ﮐﻪ آﻧﻬﺎ‬
‫ﻧﯿﺰ ﺗﻘﺮﯾﺒﺎ »‪ «10‬ﭘﺎﻧﺼـﺪ ﺧﺎﻧﻮار ﺑﻮدﻧﺪ »‪ «11‬ﺳـﺎزش ﻣﻌﻘﻮﻟﯽ ﻧﻤﻮده‪ ،‬در ﺑﯿﺮون ﻗﻠﻌﻪ ﻧﺸـﯿﻤﻦ ﺳـﺎﺧﺘﻪ‪ ،‬ﻧﻈﺮ ﺑﻪ ﻣﺘـﺎﻧﺖ ﻗﻠﻌﻪ و وﻓﻮر ﺟﻤﻌّﯿﺖ و‬
‫اﺳـﺘﻌﺪاد و ﻏﺮور ﺳﻮاران ﮐﺎري ﺧﻮﯾﺶ و ﺗﺼـﺮﯾﺢ ﻋﺰﯾﻤﺖ اﻓﻮاج ﻗﺎﻫﺮه ﺑﻪ ﺳـﻤﺖ ﺗﺮﺷﯿﺰ ﺧﺎﻃﺮﺟﻤﻊ و ﻣﻐﺮور ﺷﺪه‪ ،‬در ﻋﯿﻦ اﺳﺘﺮاﺣﺖ ﺑﻪ‬
‫ﺳﺮ ﻣﯽﺑﺮدﻧـﺪ و در ﻫﻤﯿﻦ اوﻗـﺎت ﺑﺮ ﺳﺒﯿﻞ ﺳـﺮﻗﺖ ﺑﻪ ﺣﻮاﻟﯽ ﻗﻮﺷـﺨﺎﻧﻪ ﮐﻪ اﻗﺼﺎي وﻻﯾﺖ ﺧﺒﻮﺷﺎن و ﻧﺰدﯾﮏ »‪ «12‬ﺑﻪ دﺷﺖ اﺳﺖ ﺗﺎﺧﺘﻦ‬
‫آورده‪ ،‬ﭼﻨـﺪ ﻧﻔﺮي از دﻫـﺎﻗﯿﻦ آﻧﺠﺎ را اﺳـﯿﺮ و دﺳـﺘﮕﯿﺮ ﻧﻤﻮده‪ ،‬ﺑﺮدهاﻧـﺪ و اﯾﻦ ﺧﺒﺮ ﻣﻌﺮوض ﭘﯿﺸـﮕﺎه ﺧﺎﻃﺮ اﺷـﺮف ﺷـﺪه‪ ،‬ﺑﺎﻋﺚ اﻟﺘﻬﺎب‬
‫ﺷﺮاره ﻏﻀﺐ‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪ :‬ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﻮدهاﻧﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪» :‬ﺑﺎﻋﺚ ‪ «...‬ﺗﺎ اﯾﻨﺠﺎ در ﺣﺎﺷﯿﻪ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪه‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪ :‬از ﺑﯿﻢ‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪ :‬اﯾﻨﮑﻪ ﻣﺒﺎدا‪.‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 335‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪ :‬رﻓﯿﻊ اﻟﺸﺄن‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﻠﮏ‪» :‬ﻧﻤﻮده« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺞ‪ ... :‬ﺧﺎﻃﺮ ﺷﺪه‪.‬‬
‫)‪ .(9‬ﻣﺞ‪ :‬ﻗﻠﻌﻪ ﻋﺸﻖآﺑﺎد‪.‬‬
‫)‪ .(10‬ﻣﺞ‪ :‬ﻗﺮﯾﺐ ﺑﻪ‪.‬‬
‫)‪ .(11‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﯽرﺳﯿﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(12‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﺘﺼﻞ‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪338 :‬‬
‫ﺷﺎﻫﺰاده ﮐﺎﻣﻞ ﻧﺴﺐ ﮔﺮدﯾﺪ‪ «1» .‬ﻋﺰم ﯾﻮرش و اﺳﺘﯿﺼﺎل آن ﮔﺮوه ﺧﺬﻻن اﺛﺮ »‪ «2‬را ﺑﺮ ﺧﺎﻃﺮ ﻣﺒﺎرك ﺟﺰم ﻓﺮﻣﻮده در ﺟﺰو »‪ «3‬ﺑﻪ ﻟﻄﻒ‬
‫ﻋﻠﯽ ﺧـﺎن‪ ،‬ﺣـﺎﮐﻢ دره ﺟﺰ‪ ،‬اﻣﺮ ﺷـﺪ »‪ «4‬ﮐﻪ ﻗﺎﺻـﺪي ﻓﺮﺳـﺘﺎده‪ ،‬از ﺑـﻮد و ﻧﺒـﻮد و ﻇـﺎﻫﺮ و ﺑـﺎﻃﻦ اﺣﻮال اﯾﺸـﺎن ﺗﺤﻘﯿﻖ ﻧﻤﻮده ﻣﺮاﺟﻌﺖ و‬
‫ﮐﯿﻔّﯿﺖ را ﺑﺪون ﮐﻢ و زﯾﺎد ﻣﻌﺮوض رأي اﺷـﺮف ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ .‬ﻓﺮﺳﺘﺎده ﻣﺰﺑﻮر از ﻗﺮار ﺣﮑﻢ ﻗﻀﺎ دﺳﺘﻮر ﻣﻌﻤﻮل و ﻣﺮاﺟﻌﺖ ﻧﻤﻮده )‪ 133‬اﻟﻒ(‬
‫ﻣﻌﺮوض رأي اﻧﻮر »‪ «5‬داﺷﺖ ﮐﻪ ﺗﺮﮐﻤﺎﻧﯿﻪ ﻋﺸﻖآﺑﺎد و »‪ «6‬آﺧﺎل در ﮐﻤﺎل آﺳﻮدﮔﯽ و ﻓﺮاغﺑﺎﻟﯽ ﺑﻪ ﻋﯿﺶ و ﺧّﺮﻣﯽ اﺷﺘﻐﺎل و ﻣﻄﻠﻘﺎ اﯾﻦ‬
‫اراده ﺑﻪ ﭘﯿﺮاﻣﻮن ﺧـﺎﻃﺮ ﺷـﻘﺎوت ﻣـﺂل اﯾﺸـﺎن ﻧﻤﯽﮔﺮدد و ﺷﺎﻫﺰاده ﻓﺮﯾـﺪونﻓﺮ ﺑﻌـﺪ از اﺳـﺘﻤﺎع اﯾﻦ ﺧﺒﺮ ﺑﻪ اﺟﺘﻤﺎع ﻋﺴﺎﮐﺮ ﻧﺼـﺮتاﺛﺮ ﮐﻪ‬
‫اﮐـﺜﺮي از آﻧﻬـﺎ در ﺟﻮﻟﮑـﺎي ﻗﻮزﻏـﺎن )‪ (154‬و ﻗﺮاﺑﻮﻏــﺎ )‪ (155‬و ﭼﻬﺎرﮔﻨﺒــﺪ )‪ (156‬اﻟﯽ ﻣﺰدوران ﺑــﻪ ﻋﺰم ﺳــﺎﺧﻠﻮ و اﺳـﺐﭼﺮاﻧﯽ ﺑﻪ‬
‫ﺳﺮﮐﺮدﮔﯽ »‪ «7‬ﻣﯿﺮزا ﻋﻠﯽ ﺧـﺎن ﻗﺎﺟـﺎر ﻣـﺄﻣﻮر ﺑﻮدﻧـﺪ ﻓﺮﻣـﺎن داده اﻣﺮ ﻗﻀﺎ اﻣﻀﺎ ﺑﻪ ﻧﻔﺎذ ﭘﯿﻮﺳﺖ ﮐﻪ ﺑـﺪر ﺧﺎن ﺟﻠﯿﻠﻮﻧـﺪ ﺑﺎ دوﯾﺴﺖ ﺳﻮار‬
‫اﺑﻮابﺟﻤﻌﯽ ﺧﻮد و ﯾـﮏ ﺻـﺪ ﻧﻔﺮ ﺗﻔﻨﮕﭽﯽ ﭼﻮﻟﻪ در ﻣﺰدوران ﺗﻮّﻗﻒ و دﺳـﺘﻪﺟﺎت ﻣﻬـﺪي ﺧـﺎن ﺑﺎﯾﺮوﻧـﺪ ﻣﺎﻓﯽ و ﮐﺎﻇﻢ ﺧﺎن ﻗﻠﯿﭽﯽ و‬
‫ﮔﻠﺸـﯿﺮ ﺧـﺎن اﻓﻐﺎن و ﻣﻮﻻ وﯾﺮدي ﺧﺎن ﻗﻠﯿﭽﯽ و ﻣﺮﺗﻀـﯽ ﻗﻠﯽ ﺧﺎن ﺣﺎﺟﯿﻠﺮ ﮐﻪ ﯾﮏ ﻫﺰار ﻧﻔﺮ ﺳﻮاره زﺑـﺪه »‪ «8‬ﺧﻮب داﺷﺘﻨﺪ از ﻗﻮزﻏﺎن‬
‫اﻟﯽ ﭼﻬـﺎر ﮔﻨﺒـﺪ ﻣﻨﺰل ﻧﻤﻮده از اﻣﺮ و ﻧﻬﯽ ﻣﯿﺮزا ﻋﻠﯽ ﺧﺎن ﺑﯿﺮون ﻧﺮوﻧـﺪ و ﺳﺎﯾﺮ دﺳـﺘﻪﺟﺎت رﮐﺎﺑﯽ و ﺧﺮاﺳﺎﻧﯽ را ﺑﻪ اﯾﻦ ﻃﺮﯾﻖ از دﺳـﺘﻪ‬
‫ﻣﺤّﻤـ ﺪ ﻧﻈﺮ ﺧـﺎن ﻣـﺎﻓﯽ و رﺣﯿﻢ ﺧـﺎن ﻗﺮاﭼﻮرﻟﻮ و ﻣﺤّﻤـ ﺪ رﺣﯿﻢ ﺧـﺎن ﺷﺎدﻟﻮ و ﻏﻼم ﻋﻠﯽ ﺧﺎن ﺧﺪاﺑﻨـﺪﻟﻮ و ﻟﻄﻒ ﻋﻠﯽ ﺧﺎن درهﺟﺰي و‬
‫ﺑﯿﺮاﻣﻌﻠﯽ ﺧﺎن ﮐﯿﻮاﻧﻠﻮ و آﻗﺎﺳﯽ ﺧﺎن زﻋﻔﺮاﻧﻠﻮ و ﻗﺮﺑﺎن ﻗﻠﯽ ﺧﺎن ﺣﻤﺰه ﮐﺎﻧﻠﻮ را ﺑﻪ ﻋﻼوه ﯾﮏ ﺻﺪ ﻧﻔﺮ از ﻏﻼﻣﺎن ﺧﺎّﺻﻪ ﺷﺮﯾﻔﻪ در ﺗﺤﺖ‬
‫اﺣﻤﺪ ﺧﺎن اﯾﺸﯿﮏ »‪ «9‬آﻗﺎﺳﯽ ﻧﻤﻮده‪ «10» ،‬ﮐﻞ اﯾﻨﻬﺎ را اﺑﻮاب ﺟﻤﻊ اﻣﯿﺮ ﮔﻮﻧﻪ ﺧﺎن اﯾﻠﺨﺎﻧﯽ و ﻟﻄﻒ ﻋﻠﯽ ﺧﺎن ﭼﭙﺸـﻠﻮ و ﺿـﺒﻂ ﺗﯿﭗ را‬
‫ﺑﻪ ﻋﻬﺪه اﻫﺘﻤﺎم اﺣﻤﺪ ﺧﺎن اﯾﺸﯿﮏ آﻗﺎﺳﯽ ﻧﻤﻮده‪ ،‬در‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪ :‬ﺷﺪ ﺑﻪ‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪ :‬ﺧﺬﻻن ﻣﺂل‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪ :‬ﺟﺰء‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪ :‬ﺷﺪه ﺑﻮد‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪» :‬رأي اﻧﻮر« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪» :‬و« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪ :‬ﺳﺮﮐﺮدهﮔﯽ‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺞ‪ :‬زﺑﺪه ﭼﯿﺪه‪.‬‬
‫)‪ .(9‬ﻣﺞ‪ :‬اﯾﻨﮏ‪.‬‬
‫)‪ .(10‬ﻣﺞ‪» :‬ﻧﻤﻮده« ﻧﺪارد و ﮐﻞ ‪...‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 336‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪339 :‬‬
‫ﺷﺐ دوﺷـﻨﺒﻪ دوازدﻫﻢ ﺷﻬﺮ رﺑﯿﻊ اﻟﺜﺎﻧﯽ ‪ «1» 1221‬ﭼﻬـﺎر ﺳـﺎﻋﺖ و ﻧﯿﻢ از ﺷﺐ ﮔﺬﺷـﺘﻪ ﺗﻤﺎﻣﯽ از رﮐﺎب ﻇﻔﺮ ﻣﺒﺎﻧﯽ ﻣﺄﻣﻮر ﺑﻪ ﺗﺎﺧﺖ ﻓﺌﻪ‬
‫ﺣﻖﻧﺎﺷـﻨﺎﺧﺖ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ .‬ﻣﺄﻣﻮرﯾﻦ ﺣﺴﺐ اﻻﻣﺮ ﻗﻀﺎآﯾﯿﻦ ﺑﺎ »‪ «2‬اﻣﻠﯽ ﻓﺴـﯿﺢ و ﺧﺎﻃﺮ ﻗﻮي ﺑﻪ ﻋﺰم دﺷﻤﻦﮐﺸﯽ از رﮐﺎب اﺷﺮف ﻣﺮﺧﺺ و‬
‫داﻣﻦ )‪ 133‬ب( ﺧﺪﻣﺘﮕﺰاري و ﺟﺎنﻧﺜﺎري را ﺑﺮ ﻣﯿﺎن زده »‪ «3‬ﺷﺒﺎﺷﺐ ﻋﺎزم ﻣﻘﺼﻮد ﮔﺮدﯾﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫ﭼـﻮن ﺗﺮﮐﻤـﺎﻧﯿﻪ ﻧﻈﺮ ﺑﻪ ﯾﻮرشﻫـﺎي ﻣﺘﻮاﺗﺮه ﺳـﭙﺎﻫﺎﻧﻪ ﮐﻪ درﯾﻦ ﺳـﻨﻮات ﻣﺴـﺘﻤّﺮا از ﺟـﺎﻧﺐ اﺷـﺮف ﺑﻪ ﻇﻬﻮر رﺳـﯿﺪه ﺑﻮد ﻫﻤﯿﺸﻪ ﺧـﺎﯾﻒ و‬
‫ﻫﺮاﺳـﺎن و ﺑـﺎ ﺑﻌﻀـﯽ از ﺟّﻬﺎل ﮐﯿﮑﺎﻧﻠﻮ ﮐﻪ ﺑﺎ اﯾﺸﺎن ﻣﺨﺘﻠﻂ و در ﺟﺰو آﻣﯿﺰﺷـﯽ داﺷـﺘﻨﺪ ﻣﻤّﻬـ ﺪ ﺷـﺪه آﻧﻬﺎ را ﺗﻄﻤﯿﻊ ﻧﻤﻮده ﮐﻪ ﻫﺮﮔﺎه از‬
‫ﺟﺎﻧﺐ اﺷﺮف ﯾﻮرﺷﯽ درﺑﺎره اﯾﺸﺎن »‪ «4‬اﻧﺪﯾﺸﯿﺪه ﺷﻮد‪ ،‬آﻧﻬﺎ »‪ «5‬را از آن ﻗﻀّﯿﻪ آﮔﺎه ﺳﺎزﻧﺪ‪ .‬از ﺟﻤﻠﻪ »‪ «6‬ﭘﯿﺎﻟﻪ ﻧﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﺟﺎم ﻏﯿﺮﺗﺶ از‬
‫ﺷﺮاب ﺣﻤﯿﺖ ﺧـﺎﻟﯽ و از ﺷـﯿﻮه اﻧﺴﺎﻧّﯿﺖ و ﻣﺮداﻧﮕﯽ »‪ «7‬ﻋﺎري »‪ «8‬و ﻓﯽ اﻟﺤﻘﯿﻘﻪ ﻣﺮد ﺧـﺎﻧﻪ ﺑﺮ دوش ﻻاﺑـﺎﻟﯽ ﺑﻮد‪ ،‬آن اﺷـﺮار را از اراده‬
‫ﺳﭙﺎه ﻧﺼـﺮت ﺷـﻌﺎر ﻗﺮﯾﻦ آﮔﺎﻫﯽ و اﺳـﺘﺤﻀﺎر ﺳﺎﺧﺘﻪ‪ ،‬ﻏﻮﻻن دﺷﺖ از ﺣﺪوث اﯾﻦ اﻣﺮ ﻣﻀـﻄﺮب اﻟﺤﺎل و ﻣﺘﻮّزع اﻟﺨﺎﻃﺮ ﺷﺪه‪ ،‬در ﺷـﺐ‬
‫ﭘﻨﺠﺸـﻨﺒﻪ ﭘـﺎﻧﺰدﻫﻢ ﺷـﻬﺮ ﻣﺰﺑﻮر رﻫﻨﻮرد وادي ﻓﺮار و ﻣﺮﺣﻠﻪﭘﯿﻤـﺎي ﺑﻮادي ادﺑﺎر ﺷﺪﻧـﺪ و ﺣﻘﯿﻘﺖ آﮔﺎﻫﯽ ﺗﺮﮐﻤﺎﻧﯿﻪ در ﻇﻠﻢآﺑﺎد و »‪ «9‬ﺳﺮ‬
‫وﻻﯾﺖ ﺑﻪ ﺳـﻤﻊ اﻣﺮا رﺳﯿﺪه از آﻧﺠﺎ ﺗﯿﺰ ﻋﻨﺎﻧﯽ ﮐﺮده ﺑﻪ اﯾﻠﻐﺎر ﺗﻤﺎم ﺑﺮ ﺳﺮ ﻏﻨﯿﻢ راﻧﺪﻧﺪ‪ .‬ﭼﻮن وﻋﺪه ﺗﻼﻗﯽ ﺻﺒﺢ ﯾﻮم ﺟﻤﻌﻪ ﺷﺎﻧﺰدﻫﻢ ﺑﻮد‪،‬‬
‫ﻟﻬﺬا ﺑﻨﺎﺑﺮ آﮔﺎﻫﯽ ﺧﺼﻢ از ﻇﻠﻢآﺑﺎد اﻟﯽ ﻋﺸﻖآﺑﺎد ﮐﻪ ﻗﺮﯾﺐ ﺑﻪ ﺑﯿﺴﺖ ﻓﺮﺳﺦ اﺳﺖ در ﯾﮏ ﺷـﺒﺎﻧﻪروز اﯾﻠﻐﺎر ﺷﺒﯽ ﮐﻪ آﻧﻬﺎ »‪ «10‬ﮐﻮﭼﯿﺪه‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ »‪ «11‬ﺻـﺒﺢ آن ﻏﺎزﯾـﺎن ﺑﻪ ﯾﻮرت اﯾﺸﺎن رﺳـﯿﺪه‪ ،‬ﻣﺠﻤﻮع اﻻﭼﻖ و ﺑﻨﮕﺎه »‪ «12‬اﯾﺸﺎن »‪ «13‬را ﻣﻤﻠﻮ از اﺛـﺎث اﻟﺒﯿﺖ و ذﺧﯿﺮه ﯾـﺎﻓﺘﻪ‪،‬‬
‫اﺻـﻼ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ اﻟﺘﻔﺎت ﻧﻨﻤﻮده »‪ «14‬از ﻋﻘﺐ ﺧﺼﻢ ﻣﻨﻬﺰم رﺧﺶ ﺟﻼـدت را ﺑﻪ ﺟﻮﻻـن درآوردﻧـﺪ‪ .‬ﻗﺮﯾﺐ ﺑﻪ ﻫﺸﺖ ﻓﺮﺳـﺦ از ﺑﯿﺎﺑـﺎن ﻗﻮم‬
‫ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺑﻪ ﭼﻨﺪاول ﺗﺮﮐﻤﺎﻧﯿﻪ ﮐﻪ ﮐﻮچ و ﺑﻨﻪ ﺧﻮد را ﭘﯿﺶ اﻧﺪاﺧﺘﻪ ﺳﻮاران ﺑﻪ ﻫﯿﺌﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ در‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﻠﮏ‪ :‬ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﻪ‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪» :‬زده« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪ :‬درﺑﺎره اﯾﺸﺎن ﻗﺼﺪي‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪ :‬اﯾﺸﺎن‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪ :‬از آن ﺟﻤﻠﻪ‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﺮدي‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﻠﮏ‪» :‬ﻋﺎري« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(9‬ﻣﺞ‪» :‬و« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(10‬ﻣﺞ‪ :‬ﮐﻪ ﻏﻨﯿﻢ‪.‬‬
‫)‪ .(11‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﻮد‪.‬‬
‫)‪ .(12‬ﻣﻠﮏ‪ :‬ﺑﻨﻪﮔﺎه‪.‬‬
‫)‪ .(13‬ﻣﺞ‪ :‬آﻧﻬﺎ‪.‬‬
‫)‪ .(14‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﻪ آن ﻣﻠﺘﻔﺖ ﻧﺸﺪه؛ ﻣﻠﮏ‪ :‬ﻧﻪ ﻧﻤﻮده‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪340 :‬‬
‫ﻋﻘﺐ ﺑﻪ ﻣﺤﺎﻓﻈﺖ آﻧﻬﺎ ﻗﯿﺎم و اﻗﺪام داﺷـﺘﻪ‪ «1» ،‬ﻧﺨﺴﺖ ﻟﻄﻒ ﻋﻠﯽ ﺧﺎن ﭼﭙﺸـﻠﻮ ﮐﻪ ﻗﺮاول ﺳـﭙﺎه ﻣﻨﺼﻮر و ﻣﻘﺪﻣﮥ اﻟﺠﯿﺶ ﻋﺴﺎﮐﺮ ﻧﺼﺮت‬
‫دﺳﺘﻮر ﺑﻮد )‪ 134‬اﻟﻒ( ﺑﺮ آن ﮔﺮوه ﺑﯽﻣﺤﺎﺑﺎ ﺣﻤﻠﻪ آورد‪ ،‬ﻃﺮﻓﯿﻦ دﺳﺖ ﺑﻪ ﻗﺎﺋﻤﻪ ﺗﯿﻎ و ﻗﺒﻀﻪ ﺧﻨﺠﺮ ﺑﺮده ﺑﻪ روي ﯾﮑـﺪﯾﮕﺮ دوﯾﺪﻧـﺪ‪ .‬ﺗﯿﻎ‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 337‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫ﯾﻤﺎﻧﯽ آﻏﺎز ﺳـﺮاﻓﺸﺎﻧﯽ ﻧﻤﻮده‪ ،‬ﮔﻠﮕﻮﻧﻪ ﻣﺒﺎرزان ﺟﺎنﭘﺴﯿﻦ از ﻏﺎﯾﺖ ﻋﺒﺮت ﺑﺮاﻓﺮوﺧﺘﻪ ﺑﻪ ﺷﺮاره ﺗﯿﻎ آﺑﺪار ﺟﻬﺎﻧﯽ را ﻣﯽﺳﻮﺧﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﻬﺎدران‬
‫ﺗّﮑﻪ ﺑﻨﺎﺑﺮ ﻣﺪاﻓﻌﻪ و ﺣﻔﻆ ﻧﺎﻣﻮس ﻣﺮداﻧﻪ ﮐﻮﺷـﯿﺪه ﺧﯿﺮﮔﯽ را از ﺣّﺪ ﮔﺬراﻧﯿﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬اﮔﺮﭼﻪ ﻟﻄﻒ ﻋﻠﯽ ﺧﺎن ﺑﻨﺎﺑﺮ ﻣﻬﺎرت ﻓﻨﻮن ﺣﺮب و‬
‫ﭘﯿﮑﺎر ﺗﺮﮐﻤﺎﻧﯿﻪ ﻣﺮداﻧﻪوار ﺛﺒﺎتﻗـﺪم ورزﯾـﺪه از ﻃﺮﯾﻘﻪ ﮐﺸـﺶ و ﮐﻮﺷـﺶ دﻗﯿﻘﻪاي را ﻧﺎﻣﺮﻋﯽ ﻧﮕﺬاﺷـﺘﻪ‪ «2» ،‬ﻫﻤﮕﯽ ﻫّﻤـ ﺖ را ﺑﺮ اﻓﻨـﺎ و‬
‫اﻋﺪام ﺧﺼﻢ ﺗﯿﺮهروز ﮔﻤﺎﺷﺖ و ﻟﯿﮑﻦ ﭼﻮن ﻏﺎزﯾﺎن ﻣﻨﺼﻮر ﺑﻪ اﯾﻠﻐﺎر ﺗﻤﺎم آﻣﺪه‪ ،‬در وﺳﻂ روز ﮐﻪ ﻋﯿﻦ ﺣّﺪت ﮔﺮﻣﺎ ﺑﻮد و اﺳﺐ و ﺳﻮار‬
‫ﻓﯽ اﻟﺤﻘﯿﻘﻪ از ﮐﺎر ﻣﺎﻧـﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻧﺰدﯾﮏ رﺳـﯿﺪ »‪ «3‬ﮐﻪ وﻫﻨﯽ ﺑﻪ ﺣﺎل ﻟﺸـﮑﺮ راه ﯾﺎﺑـﺪ ﮐﻪ درﯾﻦ اﺛﻨﺎ ﺻـﻔﻮف آراﺳـﺘﻪ اﻣﯿﺮ ﮔﻮﻧﻪ ﺧﺎن و‬
‫ﻣﺤّﻤـ ﺪ ﻧﻈﺮ ﺧـﺎن و اﺣﻤـﺪ ﺧـﺎن ﮐـﻪ ﺑﻪ آﯾﯿﻦ ﺷﺎﯾﺴـﺘﻪ در ﮐﻤـﺎل ﺗـﻮزوك ﻣﯽآﻣﺪﻧـﺪ‪ ،‬از ﮔﺮد راه ﺑـﺎزوي ﺧﺼﻢاﻓﮑﻨﯽ و ﺑﺮقاﻓﺮوزي ﺑﻪ‬
‫ﮐﻮﺷـﺶ ﮔﺸﺎدﻧﺪ و ﺑﻪ ﭼﺎﻻﮐﯽ و ﺗﺮدﺳﺘﯽ دﺷـﻤﻨﺎن ﺗﯿﺮهﺑﺨﺖ را ﻓﺮﺻﺖ دﯾﺪه ﮔﺸﻮدن ﻧﻤﯽدادﻧﺪ و ﺑﻪ ﺗﻼش ﺟﺮأت و دﻟﯿﺮي و ﺳﻄﻮت‬
‫ﺷﺠـﺎﻋﺖ و ﻣﺮداﻧﮕﯽ داﺧـﻞ اﻓﻮاج ﺧﺼﻢ ﺷـﺪه‪ ،‬ﺗﯿﻎ ﺧﻮنآﺷـﺎم ﺑﻪ ﻗﺼـﺪ دﺷـﻤﻨﺎن ﺑـﺪﻓﺮﺟﺎم از ﻧﯿﺎم ﻗﻬﺮ و اﻧﺘﻘﺎم ﮐﺸـﯿﺪه »‪ «4‬و ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن‬
‫ﺗﯿﺮهروزﮔﺎر ﻧﯿﺰ ﭘﺎي ﺗﺠﻠّـﺪ اﺳـﺘﻮار داﺷـﺘﻪ ﺑﻪﻗﺪر ﻃﺎﻗﺖ و ﺗﻮاﻧﺎﯾﯽ ﻣﯽﮐﻮﺷـﯿﺪﻧﺪ و »‪ «5‬از ﺧﺮوش ﻫـﺎيوﻫﻮي دﻻـوران و ﻧﻬﯿﺐ ﮔﯿﺮودار‬
‫ﺑﻬﺎدران ﻧﻐﻤﻪ ﺟﺎنﺧﺮاش ﻓﻨﺎ ﺑﻪ ﮔﻮش اﻋـﺪا رﺳـﯿﺪ و از ﮐﺮوﻓّﺮ ﯾﻼن و زدوﺧﻮرد ﭘﺮدﻻن ﺷـﯿﺮ ﺳﻮار ﻣﯿﺪان ﺳـﭙﻬﺮ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺷـﯿﺮ ﻋﻠﻢ ﺑﺮ ﺧﻮد‬
‫ﻟﺮزﯾﺪ‪.‬‬
‫ﭼﻨﺎن ﺗﯿﻎ را ﺑﻮد ﺷﻮق ﻣﺼﺎفﮐﻪ ﭼﻮن ﺑﺮق ﺟﺴﺘﯽ ز اﺑﺮ ﻏﻼف‬
‫ﻏﻀﺐ آﻧﭽﻨﺎن ﮐﺮد در ﻣﺮد ﮐﺎرﮐﻪ رگ ﺷﺪ ﺑﻪ ﺗﻦ اﻓﻌﯽ زﺧﻤﺪار‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪ :‬داﺷﺘﻨﺪ ﺑﺮﺧﻮرده‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪ :‬ﻧﮕﺬاﺷﺖ و‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﻮد‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪ :‬ﮐﺸﯿﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪» :‬و« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪ 134) 341 :‬ب( ﭼﻮ »‪ «1‬ﺳﺮﭘﻨﺠﻪ از دﺳﺖ ﻣﯽﺷﺪ رﻫﺎز ﮐﯿﻦ ﻣﺸﺖ ﮔﺸﺘﯽ ﺑﻪ روي ﻫﻮا‬
‫ﺑﻼرك ﺑﻪ دوﺷـﯽ ﻧﭙﯿﻮﺳﺘﻪ ﺑﻮدﮐﻪ ﺑﺮﻗﺶ ز زﯾﺮ ﺑﻐﻞ ﺟﺴﺘﻪ ﺑﻮد از ﻧﻬﯿﺐ دﻻوران ﻋﺮﺻﻪ ﮐﺎرزار و ﺻﻮﻟﺖ ﺑﻬﺎدران ﺷﯿﺮ ﺷﮑﺎر ﭘﺎي ﺛﺒﺎت و‬
‫ﻓﺮار ﻣﺒﺎرزان اﺗﺮاك ﻣﺘﺰﻟﺰل ﺷـﺪه‪ ،‬دﺳﺖ از ﺳﺘﯿﺰ ﺑﺮداﺷـﺘﻪ آﻫﻨﮓ ﮔﺮﯾﺰ ﮐﺮدﻧﺪ و ﺗﯿﻎ ﯾﻤﺎﻧﯽ دﻟﯿﺮان ﻧﺼـﺮت ﻣﺒﺎﻧﯽ در آن وادي ﻫﻮﻟﻨﺎك‬
‫ﮐﻪ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻓﺰع اﮐـﺒﺮ و ﺑﻪ »‪ «2‬ﻣﺜﺎﺑﻪ ﺻـﺤﺮاي ﻣﺤﺸـﺮ ﺑﻮد آﻏﺎز ﺳﺮاﻓﺸﺎﻧﯽ ﻧﻤﻮده‪ ،‬اﻓﻮاج ﻧﺎﻣﺴﻌﻮد ﺗّﮑﻪ را ﺑﻪ ﻋﻨﺎﯾﺖ اﻟﻬﯽ و ﻣﯿﻤﻨﺖ »‪ «3‬ﻃﺎﻟﻊ‬
‫ﭘﺎدﺷـﺎﻫﯽ درﻫﻢ ﺷﮑﺴـﺘﻪ‪ ،‬راﯾﺖ ﺷـﻘﺎوت آﯾﺖ آن ﮔﺮوه ﻣﮑﺮوه ﻣﻨﮑﻮس و ﻧﮕﻮﻧﺴـﺎر و ﺑﺎ ﭼﻬﺮهﻫﺎي »‪ «4‬ﭼﻮن ﺳـﻨﺪروس ﻗﺘﯿﻼن و اﮐﺜﺮ‬
‫اﻃﻔﺎل و ﻧﺴﻮان ﺧﻮد را وداع ﮐﺮده‪ ،‬ﻣﺠﺮوح و ﭘﺮﯾﺸﺎن ﻣﺮﺣﻠﻪﭘﯿﻤﺎي ﺻـﺤﺮاي ﺧﺬﻻن و ادﺑﺎر »‪ «5‬ﮔﺮدﯾﺪﻧﺪ‪ .‬دﻟﯿﺮان ﻟﺸﮑﺮ ﺗﯿﻎ ﺑﺮ آن ﻓﺮﻗﻪ‬
‫ﺿﻼﻟﺖ ﺳـﯿﺮ ﻧﻬﺎده‪ ،‬ﻣﺠﺎﻫﺪاﻧﻪ ﺑﻪ ﺗﮑﺎﻣﯿﺸـﯽ ﻫﺰﯾﻤﺘﯿﺎن درآﻣﺪه‪ ،‬داد ﻣﺮدي و ﻣﺮداﻧﮕﯽ را دادﻧﺪ و دﺳﺖ ﺑﻪ اﺳـﺮ و ﻏﺎرت ﮔﺸﺎدﻧﺪ‪ .‬اﺟﻨﺎد‬
‫ﻣﻨﺼﻮر ﺑﻌﺪ از اﻧﻬﺰام ﺧﺼﻢ ﻣﻘﻬﻮر‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﺷﯿﻮه ﺳﭙﺎﻫﯿﺎن اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﻓﮑﺮ ﻏﻨﯿﻤﺖ اﻓﺘﺎده‪ ،‬از ﻏﺪر و ﻣﮑﺮ دﺷﻤﻦ ﻏﺎﻓﻞ و از راه و رﺳﻢ ﺣﺰم‬
‫و اﺣﺘﯿﺎط ﮐﻪ در ﭼﻨﯿﻦ ﻫﻨﮕﺎم و ﻫﺮﻫﻨﮕﺎﻣﻪ از ﻟﻮازم اﺳﺖ‪ ،‬ﻋﺎﻃﻞ ﻣﺎﻧﺪﻧﺪ‪ .‬ﭼﻮن ﺳـﮑﻨﻪ ﯾﻮرت ﻗﺮﯾﺒﻪ از ﺗﺎﺧﺘﻦ ﻋﺴﺎﮐﺮ ﻧﺼﺮت ﻣﺂﺛﺮ آﮔﺎه و‬
‫ﺣﺎل ﺗﺮﮐﻤﺎﻧﯿﻪ ﻋﺸﻖآﺑﺎد را ﺗﺒﺎه دﯾﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻨﺎﺑﺮ ﻗﺮب ﺟﻮار و رﻋﺎﯾﺖ ﻫﻢﮐﯿﺸـﯽ ﺑﺎ آن ﻓﺮﻗﻪ ﺿﻼﻟﺖﺷـﻌﺎر‪ ،‬ﻗﺮﯾﺐ ﺑﻪ ﭼﻬﺎر ﺻﺪ ﭘﺎﻧﺼﺪ ﻧﻔﺮ ﺑﺮ‬
‫اﺷﻬﺐ ﮐﯿﻨﻪﺧﻮاﻫﯽ و ﻣﺨﺎﺻﻤﺖ ﺳﻮار ﺷﺪه‪ ،‬در ﺣﺎﻟﺘﯽ ﮐﻪ ﻗﻮچﺻﻔﺘﺎن ﺗّﮑﻪ از ﭼﻨﮓ ﺷﯿﺮان ﻋﺮﺻﻪ ﮐﺎرزار روﺑﺎهوار ﻓﺮار و ﻏﺰال ﻧﺎﻣﻮس‬
‫و ﻋﺼﻤﺖ »‪ «6‬ﺧﻮد را در دم ﭘﻠﻨﮕﺎن ﻣﻌﺮﮐﻪ وﻏﺎ ﮔﺬاﺷـﺘﻪ‪ ،‬ﺧﺎل ﻋﺎر ﻓﺮار ﺑﻪ ﭼﻬﺮه روزﮔﺎر ﺧﻮد ﮐﺸﯿﺪه‪ ،‬ﮐﺎم و ﻧﺎﮐﺎم‪ ،‬اﯾﻦ اﻟﻤﻔﺮﮔﻮﯾﺎن‪،‬‬
‫راه ﻣﯽﭘﯿﻤﻮدﻧﺪ )‪ 135‬اﻟﻒ( ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣـﺪد ﭼﻨﯿﻨﯽ ﺑﺮﺧﻮرده از وﺻﻮل اﻣـﺪاد ﺑﻪ وﻗﺖ ﻗﻮيدل و ﻣﺴـﺘﻈﻬﺮ ﺷﺪه ﺑﻪ ﻫﯿﺌﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ در ﮐﻤﺎل‬
‫ﻏﯿﺮت ﺑﺮﮔﺸﺘﻨﺪ و ﺑﻪ ﺳﺮﻋﺖ ﺑﺮق و ﺑﺎد‪ ،‬ﮐﺎﻟﺒﺮق اﻟﺨﺎﻃﻒ‪ ،‬ﺑﻪ ﺳﺮوﻗﺖ ﺳﭙﺎه ﻣﻨﺼﻮر رﺳﯿﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 338‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪ :‬ﭼﻪ‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪» :‬ﺑﻪ« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪ :‬ﺣﻤﺎﯾﺖ‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺘﻦ‪ :‬ﭼﻬﺮﻫﺎي‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪ :‬ﻧﮑﺒﺖ و ﺧﺬﻻن‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪ :‬ﻋﺼﻤﺖ و ﻧﺎﻣﻮس‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪342 :‬‬
‫ﭼﻮن در آن وادي ﺑﯽآب آﻓﺘـﺎب ﺟﻬﺎنﺗﺎب ﺑﻪ داﯾﺮه »‪ «1‬ﻧﺼﻒ اﻟﻨﻬﺎر رﺳﯿﺪه‪ ،‬از ﺷﺪت »‪ «2‬ﺣﺮارت ﺧﻮرﺷﯿﺪ رﯾﮓ »‪ «3‬ﭼﻮن ﺳﭙﻨﺪ ﺑﺮ‬
‫روي آﺗﺶ ﺑﯽﺗـﺎب و ﻣـﺎﻫﯽ از ﺷـﺮاره اﻟﺘﻬـﺎب آن در ﺑﻮﺗﻪ اﺿـﻄﺮاب و اﯾﻠﻐﺎر ﭼﻨﺎن و ﺗﻼش ﭼﻨﯿﻦ ﻋﻠﯽ اﻟﻐﻔﻠﻪ ﺑﻪ ﺟﻬﺖ ﻋﺴﺎﮐﺮ ﻣﻨﺼﻮره‬
‫اﺗّﻔﺎق اﻓﺘﺎده و ﻧﯿﺰ در ﻋﯿﻦ ﻏﻨﯿﻤﺖ ﺳﭙﻬﺪار از ﻃﺮﯾﻘﻪ ﺳﭙﺎﻫﺪاري »‪ «4‬و ﺳﭙﺎه از آﯾﯿﻦ ﺳﭙﺎﻫﯿﮕﺮي »‪ «5‬دور ﻣﺎﻧﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ «6» ،‬اﺧﺘﻼل ﺗﻤﺎم ﺑﻪ‬
‫ﺣﺎل ﺳﺮﮐﺮدﮔﺎن و ﺳﭙﺎﻫﯿﺎن راه ﯾﺎﻓﺘﻪ ﻧﺎﭼﺎر دﺳﺖ از ﻏﺎرت ﮐﺸﯿﺪه ﭘﺎ ﺑﻪ ﻣﺠﺎدﻟﻪ و ﻣﻨﺎزﻋﻪ اﻓﺸﺮدﻧﺪ و ﺑﻪ ﻧﻮك ﻧﯿﺰه و ﺳﻮﻓﺎر ﭘﯿﮑﺎن ﮐﻠﻒ‬
‫از روي ﻣﺎه ﻣﯽﺳﺘﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻣﺠﺪدا آﺗﺶ ﮐﺎرزار ﭼﻨﺎن ﻣﺸﺘﻌﻞ ﮐﺮدﻧﺪ »‪ «7‬ﮐﻪ ﺷﻌﻠﻪ ﺷﻤﺸﯿﺮ ﻣﺒﺎرزان ﺷﯿﺮﮔﯿﺮ ﺑﻪ ﻓﻠﮏ اﺛﯿﺮ رﺳﯿﺪ‪ .‬ﺧﻮرﺷﯿﺪ از‬
‫ﺗﺎﺑﺶ ﺑﺮق ﺗﯿﻎ دﻟﯿﺮان دل ﮐﺒﺎب و ﺷﯿﺮ ﻓﻠﮏ را از ﺷﺮاراﻧﮕﯿﺰي ﺻﻤﺼﺎم ﺑﻬﺎدران زﻫﺮه آب ﺷﺪ‪.‬‬
‫داﻣﻦ دﺷﺖ درﯾﺎي ﺧﻮن و ﻃﺮف ﺑﻮادي ﺳﻤﺖ رود ﺟﯿﺤﻮن ﭘﺬﯾﺮﻓﺖ‪ .‬ﻫﺮدو ﻟﺸﮑﺮ‪،‬‬
‫ﭼﻨـﺎن ﺑـﻪ ﺣﺮب ﺣﺮﯾﺺ »‪ «8‬اﻧـﺪرون ﮐﻪ ﮔـﻮﯾﯽ ﺣﺮبﻋﺰﯾﺰ ﺑﻮد ﺑﺮاﯾﺸـﺎن و ﺟـﺎن ﻣﺮدم »‪ «9‬ﺧﻮار ﭼﻨـﺪان ﮐﺸـﺘﻪ در آن ﺻـﺤﺮا اﻓﺘﺎد ﮐﻪ‬
‫ﻣﺤﺎﺳﺐ وﻫﻢ از ﺣﺴﺎب آن ﺑﻪ ﻋﺠﺰ ﻣﻌﺘﺮف و ﻣﻬﺮ اﻧﻮر و زﺣﻞ ﮐﯿﻨﻪ ﮔﺴﺘﺮ در ﭘﺮده ﺣﺠﺎب ﻣﺘﻮاري و ﻣﻨﮑﺸﻒ ﮔﺸﺖ‪ .‬ﺑﻬﺮام ﺧﻮنآﺷﺎم‬
‫در ﻓﻠﮏ ﭘﻨﺠﻢ اﻧﮕﺸﺖ ﺣﯿﺮت ﺑﻪ دﻧـﺪان ﮔﺰﯾﺪ و ﭼﺸﻢ ﭼﺮخ ﭘﯿﺮ ﺑﺪانﮔﻮﻧﻪ ﻣﺼﺎف »‪ «10‬ﻧﺪﯾﺪ‪ .‬ﺧﺎك ﺗﻮران را رزم ﺧﻮارزم ﻓﺮاﻣﻮش و‬
‫روان اﻓﺮاﺳﯿﺎب ازﯾﻦ ﻣﻘﺪﻣﻪ ﺟﺎنﻓﺮﺳﺎ ﺑﯽﺗﺎبوﺗﻮش ﺳﺮﮐﺸﺎن ﺗّﮑﻪ را ﺑﻪ ﺗﺎزﮔﯽ ﺷﮑﺴﺖ ﻓﺎﺣﺸﯽ رو داده از ﭘﯿﺶ دﻻوران ﻟﺸﮑﺮ ﻣﻨﺼﻮر‬
‫و ﭘﻠﻨﮕـﺎن ﺿـﺮﻏﺎموش ﺛﻌﺒﺎن »‪ «11‬و ﺳـﺘﻮر ﭼـﻮن )‪ 135‬ب( ﮔـﻮر رﺳـﯿﺪﻧﺪ‪ ،‬اﻓﻮاج ﻗـﺎﻫﺮه ﻣﺘﻌـﺎﻗﺐ ﻫﺰﯾﻤﺘﯿـﺎن ﻣﺴـﺎﻋﯽ ﺟﻤﯿﻠﻪ را ﺑﻪ ﻇﻬﻮر‬
‫رﺳﺎﻧﯿﺪه ﺑﻪ ﺗﻼﻓﯽ و ﺗﺪارك ﻣﺎﻓﺎت ﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ و در آن ﺻﺤﺮاي ﺟﺎنﻓﺮﺳﺎ ﺑﻪ ﺗﮑﺎﻣﯿﺸﯽ‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪» :‬داﯾﺮه« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪ :‬از ﺣﺪت و‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪ :‬رﯾﮓ ﻫﺎﻣﻮن‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪ :‬ﺳﭙﻬﺪاري‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪ :‬ﺳﭙﺎﻫﯿﮕﺮي؛ ﻣﻠﮏ‪ :‬ﺳﭙﺎﻫﮕﺮي‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪» :‬ﺑﻮدﻧﺪ« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪ :‬ﮔﺮدﯾﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺞ‪ :‬ﭼﻨﺎن ﺣﺮﯾﺺ ﺑﻪ ﺣﺮب‪.‬‬
‫)‪ .(9‬ﻣﺞ‪ :‬ﺷﯿﺮﯾﻦ‪.‬‬
‫)‪ .(10‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﺼﺎف در روي زﻣﯿﻦ‪.‬‬
‫)‪ .(11‬ﻣﺞ‪ :‬ﺿﺮﻏﺎم ﺳﯿﺮت و ذﺑﺎب‪.‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 339‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪343 :‬‬
‫ﺗـﺎﺧﺘﻪ و در ﻫﺮﻗـﺪﻣﯽ از ﮐﺸـﺘﻪ ﭘﺸـﺘﻪ ﻣﯽﺳﺎﺧﺘﻨـﺪ‪ .‬رﯾﮓ آن وادي از ارﻗﺎء دﻣﺎء اﻋﺎدي ﻣﯿﺸﻮم رﻧﮕﯿﻦ و ﺧﺎك آن ﺳـﺮزﻣﯿﻦ را از ﺧﻮن‬
‫اﺑﺪان ﺧﺒﯿﺚ ﺧﺼﻮم ﻋﺠﯿﻦ و ﺑﺎ ﻏﻨﺎﯾﻢ ﻧﺎﻣﺤﺼﻮر و اﺳـﯿﺮ ﻣﻮﻓﻮر ﻣﻈﻔﺮ و ﻣﻨﺼﻮر ﺑﻪ ﺑﻨﮕﺎه آن ﮔﺮوه ﻣﻘﻬﻮر ﻣﻌﺎودت ﻧﻤﻮده اﻻﭼﻖ و ﯾﻮرت‬
‫»‪ «1‬آن ﻃﺎﯾﻔﻪ را ﺑﻪ دﺳﺘﻮر ﺳﺎل ﭘﯿﺶ ﺑﺎ اﻧﺪوﺧﺘﻪ ﭼﻨﺪﯾﻦ ﺳﺎﻟﻪ ﺑﻪ آﺗﺶ ﻗﻬﺮ ﺳﻮﺧﺘﻪ ﺧﺎﮐﺴﺘﺮ آن را )‪ 136‬اﻟﻒ( ﺑﻪ ﺑﺎد داد‪ .‬آب ﻗﻨﻮات آن‬
‫ﻓﺌﻪ ﻃﻐﺎت را ﻣﺒّﺪل ﺑﻪ ﺧﺎك و ﺗﻤﺎﻣﯽ آﺑﺎدي آﻧﻬﺎ را ﺧﺮاب و اﻣﻮال و اﺳـﺮاي اﯾﺸﺎن را راﻧﺪه‪ ،‬ﻋﺎزم رﮐﺎب ﺷﺎﻫﺰاده ﻣﺎﻟﮏ رﻗﺎب ﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫»‪ «2‬ﺷـﻬﺰاده ﺑﻠﻨـﺪاﺧﺘﺮ ﺑﻌـﺪ از اﺳـﺘﻤﺎع وﻗﻮع ﻓﺘـﺢ و ﻇﻔﺮ و رﺟﻮع ﺑﻬﺎدران ﻧﺼـﺮتاﺛﺮ ﺑﺎ ﻏﻨﺎﯾﻢ ﻧﺎﻣﺤﺼﻮر و اﺳـﺮاي ﺑﯽﺣﺪ و ﻣّﺮ ﺑﻪ رﺳﻢ و‬
‫آﯾﯿﻦ ﭘﯿﺸﺘﺮ روي ﺿـﺮاﻋﺖ و اﺑﺘﻬـﺎل ﺑﻪ درﮔـﺎه ﺣﻀـﺮت داور آورده ﺑﻪ ﺷـﮑﺮﮔﺬاري اﯾﻦ ﻋﺎرﻓﻪ ﮐﺒﺮي و ﺳـﭙﺎسداري اﯾﻦ ﻧﻌﻤﺖ ﻋﻈﻤﯽ‬
‫ﺟﺒﯿﻦ اﻣﯿـﺪواري را ﺑﻪ ﺧﺎك ﻧﯿﺎز ﺳﻮده‪ ،‬ﻇﻬﻮر ﻓﺘـﺢ ﭼﻨﯿﻨﯽ را از ﻣﺆﯾـﺪات داور دادآور داﻧﺴـﺘﻪ‪ ،‬ﺳﺎﻏﺮ دﻫﺎن را ﻟﺒﺮﯾﺰ ﺑﺎده ﺷـﮑﺮ »‪ «3‬اﯾﺰد‬
‫ﻣّﻨﺎن ﺳﺎﺧﺖ و ﺳـﺮان و ﺳـﺮﮐﺮدﮔﺎن و ﻃﺒﻘﺎت ﻟﺸـﮑﺮ را ﻫﺮﮐﺪام ﻋﻠﯽ ﻗﺪر ﻣﺮاﺗﺒﻬﻢ ﺑﻪ ﺟﻮاﯾﺰ ﺟﺪاﮔﺎﻧﻪ ﻧﻮاﺧﺖ و ﮐﻮاﯾﻒ ﻓﺘﻮﺣﺎت ﺳّﮑﺎن‬
‫دﺷﺖ ﻗﺒﭽﺎق و ﺗﺴـﺨﯿﺮ ﻗﻠﻌﻪﺟﺎت ﺗﺮﺷـﯿﺰ را ﻣﺒﺴﻮﻃﺎ ﻋﺮﺿﻪ داﺷﺖ ﭘﺎﯾﻪ ﺳﺮﯾﺮ »‪ «4‬اﻋﻠﯽ ﺧﺎﻗﺎن ﺻﺎﺣﺒﻘﺮان »‪ «5‬ﻣﺼﺤﻮب ﻣﺤّﻤﺪ ﻋﻠﯽ ﺑﯿﮏ‬
‫ﻏﻼـم ﮐﺰازي اﻧﻔـﺎذ درﺑـﺎر ﺳـﭙﻬﺮ ﻣﺒـﺎﻧﯽ داﺷـﺘﻨﺪ و ﻋﺮﯾﻀﻪ ﻣﺰﺑﻮر ﻣﺴـﻔﻮر »‪ «6‬در ﭼﻤﻦ ﺳـﻠﻄﺎﻧﯿﻪ ﮐﻪ ﺟﺸـﻨﮕﺎه ﺧﺎﻗـﺎن ﻣﺆﯾـﺪ ﻣﻨﺼـﻮر ﺑﻮد‬
‫ﺷﺮفاﻧﺪوز ﻧﻈﺮ اﺷـﺮف و ﺑﻬﺮهﯾﺎب ﺣﻀﻮر اﻧﻮر »‪ «7‬ﭘﺎدﺷﺎه ﺑﺤﺮ و ﺑﺮ ﮔﺮدﯾـﺪه »‪ «8‬از ﻇﻬﻮر ﻓﺘﻮﺣﺎت ﻣﺠـّﺪده ﻣﺘﻨّﻮﻋﻪ »‪ «9‬ﺑﺴﺎط ﻋﯿﺶ و‬
‫ﻧﺸﺎط را ﮔﺴﺘﺮده »‪ «10‬و ﺷﺎﻫﺰاده ﻣﻈﻔﺮﻟﻮا را ﺑﻪ ﻣﮑﺎرم ﺧﺪﯾﻮاﻧﻪ و ﻣﺮاﺣﻢ ﺧﺴﺮواﻧﻪ ﺑﻪ ﻋّﺰ اﻓﺘﺨﺎر و اﺧﺘﺼﺎص ﻣﻘﺮون ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪«11» .‬‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪» :‬و ﯾﻮرت« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﻤﺎﻟﮏ رﻗﺎب ﮔﺮدﯾﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪ :‬ﻟﺒﺮﯾﺰ ﺷﮑﺮ و ﺛﻨﺎي‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪ :‬ﺳﺮﯾﺮ ﻋﺮش ﻧﻈﯿﺮ‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪ :‬ﺻﺎﺣﺒﻘﺮاﻧﯽ‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪» :‬ﻣﺴﻔﻮر« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪ :‬ﺷﺮفاﻧﺪوز ﻣﻼﺣﻈﻪ اﻧﻮر و ﺑﻬﺮهﯾﺎب ﻧﻈﺮ اﺷﺮف‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﻠﮏ‪» :‬ﮔﺮدﯾﺪه« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(9‬ﻣﺞ‪» :‬ﻣﺘﻨﻮﻋﻪ« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(10‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﻤﻬﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(11‬ﻣﺞ‪ :‬ﺧﺴﺮواﻧﻪ ﻋّﺰ اﺧﺘﺼﺎص دادﻧﺪ‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪344 :‬‬
‫ذﮐﺮ ﻣﺮاﺟﻌﺖ اﯾﻠﭽﯿﺎن دوﻟﺖ ﺗﺮﮐﺴـﺘﺎن از درﺑﺎر ﺧﺎﻗﺎن ﮔﯿﺘﯽﺳﺘﺎن و آﻣﺪن اﯾﻠﭽﯿﺎن اﻓﻐﺎن ﺑﻪ رﮐﺎب ﻇﻔﺮ ﻫﻤﻌﻨﺎن »‪ «1‬ﺷﻬﺰاده »‪«2‬‬
‫ﮐﺎﻣﺮان‬
‫ﻣﯿﺮزا ﺣﮑﯿﻢ وزﯾﺮ دوﻟﺖ ﺗﻮره ﺟـﺎن ﺑـﺎ ﭼﻨـﺪ ﻧﻔﺮ از ﻋﻈﻤـﺎي اوزﺑﮏ ﮐﻪ ﺳﺎﺑﻘﺎ ﺷـﺮﻓﯿﺎب رﮐﺎب اﺷـﺮف و ﺑﻪ ﻫﻤﺮاﻫﯽ آﻗﺎ ﺑﺎﺑﺎ آﻗﺎي ﻗﺎﺟﺎر‬
‫ﻣﺄﻣﻮر ﺑﻪ درﺑﺎر ﮔﯿﺘﯽﻣـﺪار ﺷـﻬﺮﯾﺎر ﮔﺮدون اﻗﺘﺪار ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬در ﻫﻤﯿﻦ روزﻫﺎ ﺑﺎ ﻧﯿﻞ ﻣﺮام وارد ﺣﻀﻮر ﺳـﻌﺎدت ﻓﺮﺟﺎم ]ﺷﺪﻧﺪ[ و ﭼﻮن‬
‫ﭘﺎدﺷﺎه ﺳﮑﻨﺪر ﻏﻼم )‪ 136‬ب( ﺑﻪ ﻧﻮازش ﯾﮏ ﺳـﺮ اﺳﺐ ﯾﺮاق ﻣﺮﺻﻊ و ﯾﮏ دﺳﺖ ﺧﻠﻌﺖ آﻓﺘﺎب ﻣﻠّﻤﻊ »‪ «3‬و ﯾﮏ ﻫﺰار ﺗﻮﻣﺎن وﺟﻪ ﻧﻘﺪ‬
‫و ﻧﺎﻣﻪ ﻣﺸـﻔﻘﺎﻧﻪ ﻧﺎﺻـﺮ اﻟـّﺪﯾﻦ ﺗﻮره را ﻧﻮاﺧﺘﻪ و از ﮐﻤﺎل ﻋﺎﻃﻔﺖ ﺧﺴـﺮوي او را ﺑﻪ ﺧﻄﺎب ﻓﺮزﻧﺪي ﺳـﺮاﻓﺮاز ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ «4» ،‬از ﺟﺎﻧﺐ‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 340‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫اﺷـﺮف ﻧﯿﺰ آﻗﺎﺑﺎﺑﺎ آﻗﺎ ﺑﺎ ﺑﻌﻀﯽ از ﺗﻨﺴﻮﻗﺎت ﻻﯾﻖ و ﻣﺮاﺳﻠﻪ ﻣﺤّﺒﺖآﻣﯿﺰ ﻣﺄﻣﻮر ﺑﻪ ﻣﺮو ﺷﺪه‪ ،‬اﺷﯿﺎي ﻣﺮﺳﻮﻟﻪ را رﺳﺎﻧﯿﺪه‪ ،‬ﻣﺮاﺟﻌﺖ ﺑﻪ رﮐﺎب‬
‫ﻧﺼـﺮت اﻧﺘﺴـﺎب ﻧﻤﻮد و ﻣﺘﻌـﺎﻗﺐ آن ﺻـﻤﺪ ﺧﺎن اﻓﻐﺎن ﮐﻪ ﻗﺒﻞ ازﯾﻦ »‪ «5‬اﯾﻤـﺎﺋﯽ ﺑﻪ آن ﺷـﺪه ﮐﻪ از ﺟﺎﻧﺐ ﺷﺎﻫﺰاده ﻓﯿﺮوز ﺳـﻌﺎدتاﻧﺪوز‬
‫رﮐـﺎب ﺷـﻬﺰاده ﻓﯿﺮوز روز و ازﯾﻦﺟﺎ ﻣﺄﻣﻮر ﺑﻪ درﮔﺎه »‪ «6‬ﭘﺎدﺷـﺎﻫﯽ ﺷـﺪه ﺑﻮد و رﺧﺼﺖ اﻧﺼـﺮاف ﺣﺎﺻﻞ و اﻧﺠﺎم اﻣﻮر ﺷﺎﻫﺰاده ﻣﺰﺑﻮر‬
‫ﺣﺴﺐ اﻟﺤﮑﻢ ﻗﻀـﺎ دﺳـﺘﻮر ﻣﺤّﻮل ﺑﻪ راي دورﺑﯿﻦ و ﺧﺮد ﻋـﺎﻓﯿﺖ »‪ «7‬ﮔﺰﯾﻦ ﺷﻬﺰاده »‪ «8‬ﺑـﺎ داد و دﯾﻦ ﺷـﺪه‪ ،‬ﻣﯿﺮزا ﺟﻮاد ﺧـﺎن اﻓﺸﺎر ﺑﻪ‬
‫ﻫﻤﺮاﻫﯽ ﺻـﻤﺪ ﺧﺎن ﻣﺰﺑﻮر ﻣﺄﻣﻮر ﺑﻪ ﺳـﻔﺎرت ﻫﺮات و ﺑﻪ ﺗﺒﻠﯿﻎ آﻧﭽﻪ ﻣﺄﻣﻮر ﺑﻮد ﮐﻮﺷـﺶ ﻧﻤﻮده »‪ ،«9‬ﻋﻮد ﺑﻪ درﮔـﺎه ﺟﻬﺎنﭘﻨﺎﻫﯽ ﻧﻤﻮد و‬
‫ﻣﻄﺎﻟﺐ ﺻﻤﺪ ﺧﺎن ﻣﻮﻗﻮف »‪ «10‬ﺑﻪ زﻣﺎن دﯾﮕﺮ ﺷﺪه درﯾﻦ ﺳﻔﺮ ﺷﺎﻫﺪ ﺗﻤّﻨﺎي واﻟﯽ ﻫﺮات ﭘﯿﺮاﯾﻪ ﻗﺒﻮل ﻧﯿﺎﻓﺖ‪.‬‬
‫ﺑﻌﺪ از ذﻫﺎب و اﯾﺎب »‪ «11‬ﺳـﻔﺮاي دوﻟﺖ ﺗﻮره ﺟﺎن و اﻓﻐﺎن‪ ،‬ﻣﺤّﻤﺪ ﺧﺎن ﻗﺎﺟﺎر اﻣﺮ ﺗﺮﺷﯿﺰ را ﻣﻀﺒﻮط و ﺣﺴﺐ اﻟﺤﮑﻢ واﻻ ﻣﯿﺮزا ﻣﺤّﻤﺪ‬
‫ﺧـﺎن ﻗﺎﺟـﺎر ﺣﺎﮐﻢ ﺳﺒﺰوار را ﺑﻪ ﻣﺤﺎﺻـﺮه آﻧﺠﺎ ﮔﺬاﺷـﺘﻨﺪ و ﺧﻮد ﺑﺎ ﻏﺎزﯾﺎن رﮐﺎﺑﯽ و ﺧﺮاﺳﺎﻧﯽ ﺷـﺮﻓﯿﺎب رﮐﺎب ﻇﻔﺮ ﻣﺒﺎﻧﯽ ﮔﺮدﯾـﺪه‪ ،‬ﺑﻪ‬
‫اﻧﻮاع‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﻠﮏ‪ :‬ﺻﻔﺘﺎن‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪ :‬ﺷﺎﻫﺰاده‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﺸﻌﺸﻊ‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﻮد‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪ :‬ﻗﺒﻠﺰﯾﻦ‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪ :‬درﺑﺎر‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪ :‬ﻋﺎﻗﺒﺖ‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺞ‪ :‬ﺷﺎﻫﺰاده‪.‬‬
‫)‪ .(9‬ﻣﺞ‪ :‬ﻫﺮات و آﻧﭽﻪ ﻣﺄﻣﻮرﯾﻪ ﺑﻮد ﺑﻪ اﻣﻀﺎ رﺳﺎﻧﯿﺪه‪.‬‬
‫)‪ .(10‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﺤﻮل‪.‬‬
‫)‪ .(11‬ﻣﺞ‪ :‬ﻋﺒﻮر و ﻣﺮور‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪345 :‬‬
‫اﺻﻄﻨﺎﻋﺎت ﻧﺎﻣﺘﻨﺎﻫﯽ ﻋّﺰ ﻣﺒﺎﻫﯽ »‪ «1‬ﯾﺎﻓﺖ و ﺑﻼﻓﺎﺻﻠﻪ ﺣﺎﺟﯽ آﻗﺎ ﺧﺎن ﻣﺠﺪدا از ﺟﺎﻧﺐ واﻟﯽ ﻫﺮات ﺑﺎ ﻧﺎﻣﻪ ﺿﺮاﻋﺖآﻣﯿﺰ ﺑﻪ ﺟﻬﺖ ﺗﻔﻮﯾﺾ‬
‫ﻏﻮرﯾﺎن و ﺗﺸـﯿﯿﺪ ﻣﺒﺎﻧﯽ ﻋﻬـﺪ و ﭘﯿﻤﺎن ﺷـﺮﻓﯿﺎب ﺣﻀﻮر ﻋـﺪاﻟﺖ ارﮐﺎن و ﻣـّﺪتﻫﺎي ﻣﻤﺘﺪ درﮔﺎه ﺳـﭙﻬﺮ ﺑﻨﯿﺎن ﺑﻪ ﻃﻠﺐ »‪ «2‬ﻣﺘﻤﻨّﯿﺎت ﺧﻮد‬
‫ﺟﻮﯾﺎن و ﭘﻮﯾﺎن ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﻫﯿﭻوﺟﻪ »‪ «3‬ﺗﯿﺮ ﺗﺪﺑﯿﺮ او ﺑﻪ ﻫﺪف ﻣﺮاد ﻧﯿﺎﻣﺪه‪ «4» ،‬ﺷﻬﺰاده اﻋﻈﻢ او را ﺑﻪ ﻧﻮﻋﯽ ﺧﻮﺷﺪل و ﺧّﺮم ﺧﺎﻃﺮ ﺳﺎﺧﺘﻪ »‪ ،«5‬ﻗﺮﯾﻦ اﻣﯿﺪواري و‬
‫اﺳﺘﻈﻬﺎر ﻣﺮﺧﺺ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ 137) .‬اﻟﻒ(‬
‫ذﮐﺮ ﺷﺮﻓﯿﺎب ﺷﺪن ﻣّﻠﺎ ﻋﻠﯽ اﺻﻐﺮ ﻣّﻠﺎﺑﺎﺷﯽ از ﺟﺎﻧﺐ ﭘﺎدﺷﺎه ﻫﻔﺖ ﮐﺸﻮر ﺑﻪ ارض ﻣﯿﻨﻮ ﻣﺂﺛﺮ و رﮐﺎب ﻇﻔﺮﭘﺮور ﺷﺎﻫﺰاده ﺳﻌﺎدت اﻓﺴﺮ‬
‫درﯾﻦ ﺳﺎل ﻧﯿﺰ ﻣﻼ ﻋﻠﯽ اﺻﻐﺮ ﻫﺰار ﺟﺮﯾﺒﯽ )‪ (157‬ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﻨﺼﺐ ﻣّﻠﺎﺑﺎﺷﯿﮕﺮي ﺳﺮاﻓﺮاز و از ﻗﺪﯾﻤﯽ ﺧﺪﻣﺘﺎن اﯾﻦ دوﻟﺖ ﺟﺎوﯾﺪ ﻃﺮاز ﺷﺮف‬
‫اﻣﺘﯿﺎز داﺷﺖ و ﺳﺎل ﭘﯿﺶ »‪ «6‬ﺑﺎ ﻣﻮازي ﭘﻨﺞ ﻋﺪد ﻗﻨﺎدﯾﻞ »‪ «7‬ﻃﻼي ﭼﻬﺎر ﮔﻞ ﻣﯿﻨﺎ »‪ «8‬و ﺳﻪ ﻫﺰار ﺗﻮﻣﺎن ﻋﺮاﻗﯽ ﻧﻘﺪ »‪ «9‬ﻣﺄﻣﻮر ﺑﻪ ارض‬
‫ﻓﯿﺾ اﻧﺘﻤﺎ ﮔﺮدﯾﺪه‪ ،‬ﻗﻨﺎدﯾﻞ را در ﺑﺎﻻي ﺿـﺮﯾﺢ ﻣﻘّﺪس ﻧﺼﺐ و وﺟﻪ ﻧﻘﺪ را در ﻣﯿﺎن ﺧّﺪام واﻻﻣﻘﺎم و ﻃﻠﺒﻪ و ﻓﻘﻬﺎ و ﺳﺎدات ﻋﻈﺎم اﻧﻔﺎق‬
‫ﻧﻤﻮده ﺑﻮد‪ ،‬در ﻫﻤﯿﻦ ﺳﺎل ﻧﯿﺰ از ﺟﺎﻧﺐ اﻋﻠﯽﺣﻀـﺮت ﺷﺎﻫﻨﺸﺎﻫﯽ ﺑﺎ ﻣﻌﺎدل ﭘﻨـﺞ ﻫﺰار ﺗﻮﻣﺎن ﻋﺮاﻗﯽ ﻣﺄﻣﻮر ﺑﻪ ارض اﻗﺪس و ﺗﻤﺎﻣﺖ »‪«10‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 341‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫وﺟﻪ را ﺑﻪ ارﺑﺎب اﺳـﺘﺤﻘﺎق اﻧﻔﺎق و ﺑﻪ ﺷـﺮاﯾﻒ ﺗﺤﺎﯾﻒ ﻧﻌﻤﺎي اﺣﺴﺎن ﺷﺎﻫﺰاده آﻓﺎق ﻣﺤﻈﻮظ و ﺑﻬﺮهور ﮔﺮدﯾﺪه‪ ،‬ﻋﻮد ﺑﻪ ﻋﺮاق ﻧﻤﻮد‪ ،‬از‬
‫ﺟﻤﻠﻪ آداﺑﯽ ﮐﻪ از ﻃﺮف زاﻫﺮ اﻟﺸﺮف »‪ «11‬ﭘﺎدﺷﺎه واﻓﺮ اﺣﺴﺎن ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ روﺿﻪ ﻣﻄﻬﺮه اﻣﺎم اﻻﻧﺲ و اﻟﺠﺎن ﻣﺘﻮاﺗﺮ ﺑﻪ ﻋﻤﻞ آﻣﺪ‪ ،‬ﺟﯿﻘﺎي‬
‫اﻟﻤﺎس اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻋﻼوه ﻗﻨﺎدﯾﻞ ﻣﻬﺮ ﻋـﺪﯾﻞ ﻃﻼ در ﭘﯿﺶ روي ﺿـﺮﯾﺢ ﻣﻘﺪس ﻧﺼﺐ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﻘّﻮﻣﯿﻦ ﮐﺎﻣﻞ »‪ «12‬وﻗﻮف ﻗﯿﻤﺖ آن را‬
‫از ﺧﺮاج ﮐﻞ ﻣﻤﺎﻟﮏ اﯾﺮان ارمﺑﻨﯿﺎن زﯾﺎده »‪ «13‬ﻣﯽداﻧﻨﺪ و ﭼﻮن درﯾﻦ ﭼﻨﺪﺳﺎل ﻣﻮاﮐﺐ ﺟﻬﺎﻧﮕﺸﺎ ﺑﻪ اﻧﺘﻈﺎم اﻣﻮر‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪ :‬ﻏﯿﺮﻣﺘﻨﺎﻫﯽ ﺷﺮف ﻣﺒﺎﻫﯽ‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﻪ ﻃﻠﺐ ﺣﺼﻮل‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪ :‬و ﺑﻪ ﻫﯿﭻوﺟﻪ‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪ :‬ﻧﯿﺎﻣﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪ :‬ﺧﺮم ﻧﻤﻮده‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﺎﻻي آن ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪه‪.1220 :‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪ :‬ﻗﻨﺎدﯾﻞ آﻓﺘﺎب ﻋﺪﯾﻞ‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﯿﻨﺎي‪.‬‬
‫)‪ .(9‬ﻣﺞ‪ :‬وﺟﻪ ﻣﺴﮑﻮك‪.‬‬
‫)‪ .(10‬ﻣﺞ‪ :‬ﺗﻤﺎم‪.‬‬
‫)‪ .(11‬ﻣﺞ‪ :‬ﻗﺮﯾﻦ اﻟﺸﺮف‪.‬‬
‫)‪ .(12‬ﻣﺞ‪ :‬ﺻﺎﺣﺐ‪.‬‬
‫)‪ .(13‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﺴﺎوي و ﺑﺮاﺑﺮ‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪346 :‬‬
‫روم و روس ﻣﺸـﻐﻮﻟﯽ داﺷـﺘﻨﺪ و ﺑﻪ ﺟﻬﺖ ﺷـﻐﻞ ﺧﻄﯿﺮ ﺳـﻠﻄﻨﺖ ﻧﻌﻤﺖ زﯾﺎرت روزي ﻧﺸﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﭘﺎدﺷﺎه دﯾﻨﺪار ﭘﺎكاﻋﺘﻘﺎد ﻧﻈﺮ ﺑﻪ ﺗﻮﻟّﺎي‬
‫ﺧﺎﻧﺪان ﻃﯿﺒﯿﻦ ﻃﺎﻫﺮﯾﻦ و ﺷﻮق زﯾﺎرت اﻣﺎم ﻫﺸـﺘﻢ و ﻗﺒﻠﻪ ﻫﻔﺘﻤﯿﻦ و ارادت ﺑﻪ اﺋﻤﻪ اﺛﻨﺎﻋﺸـﺮ‪ -‬ﺻﻠﻮات اﻟﻠّﻪ ﻋﻠﯿﻬﻢ و ﻋﻠﯿﻬﻢ اﺟﻤﻌﯿﻦ‪ -‬ﺗﻤﺜﺎل‬
‫ﺧﻮرﺷـﯿﺪ ﻣﺜﺎل اﺷـﺮف را ﺑﺎ ﻗﻄﻌﻪ ]اي[ ﻣﺸﺘﺎﻗﺎﻧﻪ ﮐﻪ در ﻧﻬﺎﯾﺖ ﻓﺼﺎﺣﺖ اﻧﺸﺎد و از زادﮔﺎن ﻃﺒﻊ وﻗّﺎد ﺑﻼﻏﺖ ﻧﻬﺎد ﺧﺎﻗﺎن ﻧﯿﮏ اﻋﺘﻘﺎد »‪«1‬‬
‫در ﺣﻮاﺷﯽ ﭘﺮده ﺗﺼﻮﯾﺮ آﻓﺘﺎب ﻧﻈﯿﺮ ﺑﻪ ﺧﻂ ﺟﻠﯽ ﻣﻨﻘﻮش و ارﺳﺎل داﺷﺘﻪاﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺷﻬﺰاده واﻓﺮ ﺗﻤﮑﯿـﻦ ﭘﺮده )‪ 137‬ب( ﻣﻬﺮآﯾﯿﻦ و ﻗﻨﺎدﯾـﻞ آﻓﺘﺎب ﻗﺮﯾﻦ را ﺑﻪ آﯾﯿﻦ ﺷﺎﯾﺴـﺘﻪ ﺷـﯿﻼن و ﺷـﯿﺮﯾﻨﯽ در »‪ «2‬ﺣﺮم ﻣﺤـﺘﺮم ﻧﺼﺐ و‬
‫ﻧﺎﯾﺐ اﻟﺰﯾﺎره و ﭘﺮدهدار ﻣﺘﻌّﺪده ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ و در ﻣﺮﺗﺒﻪ دو ﻫﺰار و ﭘﺎﻧﺼﺪ ﺗﻮﻣﺎن ﻧﻘﺪ ﻋﺮاﻗﯽ »‪ «3‬در وﺟﻪ ﺳﺎدات و ﻋﻠﻤﺎ و ﻃﻼب ﻋﻠﻮم‬
‫دﯾﻨﯿﻪ ﺑﺮﻗﺮار ﻓﺮﻣﻮدﻧـﺪ ﮐﻪ ﻫﻤﻪﺳﺎﻟﻪ »‪ «4‬ﺑﺎزﯾـﺎﻓﺖ و ﺻـﺮف ﻣﻌﺎش و ﺳـﺮﻣﺎﯾﻪ اﻧﺘﻌﺎش ﺧﻮد ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺑﻪ ﺗﺤﺼـﯿﻞ ﻋﻠﻮم دﯾﻨﯽ و ﻣﻌﺎرف ﯾﻘﯿﻨﯽ‬
‫اﺷـﺘﻐﺎل ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﻨـﺪ‪ .‬آﺛﺎر ﺧﯿﺮ ﭘﺎدﺷﺎه واﻓﺮ اﺣﺴﺎن در ﺟﻤﯿﻊ ﺑﻼد اﯾﺮان ﺧﺼﻮﺻﺎ در ﺧﺮاﺳﺎن و ﻋﺘﺒﺎت ﻋﺎﻟﯿﺎت و ﻗﻢ »‪ «5‬ﺑﺴﯿﺎر اﺳﺖ‪ .‬ﭼﻮن‬
‫اﯾﻦ ﺻﺤﯿﻔﻪ ﮔﻨﺠﺎﯾﺶ آن ﻧﺪارد »‪ «6‬و ﺗﻔﺼﯿﻞ آن را دﻓﺘﺮي ﻋﻠﯽﺣﺪه ﻣﯽﺑﺎﯾﺴﺖ‪ «7» ،‬ﻣﺠﻤﻼ ذﮐﺮ ﺷﺪ‪.‬‬
‫ﯾﺎ رب اﯾﻦ ﺳﺎﯾﻪ اﻟﻬﯽ راآﻓﺘﺎب ﺳﭙﻬﺮ ﺷﺎﻫﯽ را‬
‫ﺑﺮ ﺳﺮﯾﺮ ﺑﻘﺎ ﻣﻤﮑﻦ دارﺑﺮ ﺳﭙﻬﺮ ﺧﻠﻮد ﻣﺴﮑﻦ »‪ «8‬دار‬
‫ذﮐﺮ ﺑﻌﻀـﯽ از آﺛﺎر ﺣﻤﯿﺪه ﭘﺎدﺷﺎﻫﺰاده ﺳـﮑﻨﺪر ﺧﺼﺎل و ﮔﺰارش اﻧﻀﺒﺎط ﺑﺮﺧﯽ از اﻣﻮرات ﺑﻪ اﻟﻬﺎﻣﺎت ﻏﯿﺒﯽ و ﻋﻨﺎﯾﺎت ﻻرﯾﺒﯽ اﯾﺰد‬
‫ﻣﺘﻌﺎل‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 342‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫ﺑﻌﺪ از ﮔﻮﺷـﻤﺎل ﻓﺮﻗﻪ ﺿـﻼل و ﭘﺲ از اﻧﺪﻣﺎر ﻓﺌﻪ ﺧﺴـﺮان ﻣﺂل و اﻧﻀﺒﺎط اﻣﺮ ﺳﻠﻄﺎنآﺑﺎد و اﺳﺘﺤﮑﺎم ﻣﺒﺎﻧﯽ ﻋﺪل و داد‪ ،‬آوازه ﺻﻮﻟﺖ و‬
‫ﺟﻬﺎﻧﮕﯿﺮي ﭘﺎدﺷﺎﻫﺰاده اﻋﻈﻢ ﺻﺎﻓﯽ ﺿﻤﯿﺮ‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪ :‬ﻓﺼﺎﺣﺖ و ﺑﻼﻏﺖ واﻗﻊ ﺷﺪه و از زاده ﻃﺒﻊ وﻗﺎد ﺧﺎﻗﺎن ﻧﯿﮏ اﻋﺘﻘﺎد و ﺷﻬﺮﯾﺎر ﻋﺪاﻟﺖ ﺑﻨﯿﺎد اﺳﺖ‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪ :‬ﮐﺸﯿﺪه در‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪ :‬ﻧﻘﺪ و دو ﻫﺰار و ﭘﺎﻧﺼﺪ ﺧﺮوار ﺟﻨﺲ ﻫﻤﻪﺳﺎﻟﻪ‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪ :‬ﺳﺎلﺑﻪﺳﺎل‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﻌﺼﻮﻣﻪ ﻗﻢ‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪ ... :‬و ﻧﯿﺰ اﻟﺘﺰام ‪] ...‬ﻧﺎﺧﻮاﻧﺎ[ ﺧﯿﺮات آن ﻧﺸﺪ ﻗﻠﻢ از ﺑﯿﺎن آن ﻗﺎﺻﺮ و اﻟﮑﻦ اﺳﺖ‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﯽﺑﺎﯾﺪ و اﯾﻦ ﺟﻤﻠﻪ ﺑﻪ ﺟﻬﺖ ﻣﻨﺎﺳﺐ ﻣﻘﺎم ذﮐﺮ ﺷﺪ‪ .‬ﻧﻈﻢ‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﻤﮑﻦ‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪347 :‬‬
‫و ﺧﺪﯾﻮزاده اﮐﺮم ﻣﻌﺪﻟﺖ ﺗﺨﻤﯿﺮ در ﺑﺴﯿﻂ زﻣﯿﻦ و زﻣﺎن ﻣﻨﺘﺸﺮ و ﺻﯿﺖ ﺳﻄﻮت و ﺳﯿﺎﺳﺖ آن ﺑﺮﮔﺰﯾﺪه ربّ ﻗﺪﯾﺮ در آﻓﺎق ﺟﻬﺎن ﻣﺸﺘﻬﺮ‬
‫ﮔﺮدﯾـﺪه‪ ،‬ﻋﻈﻤـﺎي دﺷﺖ ﻗﺒﭽـﺎق از ﺣـﺪود آﺧﺎل و ﻗﺰل »‪ «1‬آرواد )‪ (158‬اﻟﯽ ﺧﻮارزم و ﺑﺨـﺎرا و اﻗﺼـﯽ ﻣﻤﺎﻟـﮏ ﺗﺮﮐﺴـﺘﺎن و رؤﺳﺎي‬
‫اوﯾﻤﺎﻗﯿﻪ »‪ «2‬از ﺣﺪود ﻫﺮات و ﺑﺎدﻏﯿﺲ )‪ (159‬و اﻧﺪﺧﻮد و ﺷﺒﺮﻏﺎن )‪ (160‬و ﺑﻠﺦ اﻟﯽ ﺣﺼﺎر ﺷﺎدﻣﺎن و ﺧﺘﻼن )‪ (161‬و ﻗﻨﺪﻫﺎر و ﮐﺎﺑﻞ‬
‫اﯾﻠﭽﯿﺎن زﺑﺎندان ﺑﺎ ﻋﺮاﯾﺾ و ﻧﺎﻣﻪﻫﺎي ﻣﺨﻠﺼﺎﻧﻪ ﮔﺴـﯿﻞ درﺑﺎر ﺳـﭙﻬﺮ ﺑﻨﯿﺎن ﻧﻤﻮده‪ ،‬ﻣﺘﻤّﻨﯽ ﺗﺸﯿﯿﺪ ﻣﺒﺎﻧﯽ ﻋﻬﻮد ﻗﺪﯾﻢ و ﺗﺄﮐﯿﺪ رﺳﻮم ﻣﺤّﺒﺖ‬
‫ﻣﺴـﺘﻘﯿﻢ ﮔﺮدﯾﺪه‪ ،‬ﻫﻤﯿﺸﻪ ﺳﺮ ﺑﺮ آﺳﺘﺎن ﻋﺪاﻟﺖﻧﺸﺎن و ﺟﺒﯿﻦ ﺿﺮاﻋﺖ و اﺑﺘﻬﺎل )‪ 138‬اﻟﻒ( ﺑﺮ ﻋﺘﺒﻪ ﻋﻠّﯿﻪ ﺳـﺪرهﺑﻨﯿﺎن ﻣﯽﺑﻮدﻧﺪ و از ﺟﺎﻧﺐ‬
‫اﺷـﺮف ﻧﯿﺰ ﺑﻪ اﻧﻮاع ﻣﮑﺎرم ﺧﺴـﺮوي ﺧﺸﻨﻮد »‪ «3‬و ﺑﻪ اﻗﺴﺎم ﻋﻄﺎﯾﺎي ﺳـﻠﻄﺎﻧﯽ ﺑﻬﺮهور و ﻣﺤﻈﻮظ ﺷﺪه‪ ،‬ﻣﻘﻀـﯽ اﻟﻤﺮام رﺧﺼﺖ اﻧﺼـﺮاف‬
‫ﺣﺎﺻﻞ ﻣﯽﻧﻤﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺘﻤّﺮدﯾﻦ ﺗّﮑﻪ و ﻗﻄﺎع اﻟﻄﺮﯾﻖ ﮐﻮﮐﻼن و ﯾﻤﻮت ﺳﺮ در ﺧﺒﺎﯾﺎي ﮔﻤﻨﺎﻣﯽ و زواﯾﺎي ﺧﻤﻮل ﮐﺸﯿﺪه و »‪ «4‬از ﺑﯿﻢ ﺗﯿﻎ »‪ «5‬اﯾﻦ ﻧﻈﺮ ﮐﺮده اﯾﺰد‬
‫ﻋﻠّﺎم ﮐﺲ را ﯾﺎراي دم زدن و ﻣﺠﺎل ﺳﺮ ﺑﺮآوردن ﻧﺒﻮد‪.‬‬
‫ﺗﻤـﺎﻣﯽ ﻃﺮﯾﻖ ﺑﻼـد ﻣﻔﺘﻮح و زّوار و ﺗّﺠﺎر و ﻣﺴﺎﻓﺮﯾﻦ ﻫﺮدﯾﺎر ﺑﯽزﺣﻤﺖ ﺧﻮف راﻫﺰﻧﺎن و دﻫﺸﺖ دزدان ﺑﻪ ﻣﺴـﻘﻂ اﻟﺮأس ارض اﻗـﺪس‬
‫ﻣﯽﺷـﺘﺎﻓﺘﻨﺪ و ﻣﻨﺎﺳـﮏ زﯾـﺎرات ﻣﺨﺼـﻮﺻﻪ را ﺑﻪ اﻗﺼـﯽ اﻟﻐـﺎﯾﺖ ﺑﺮﺣﺴﺐ دﻟﺨـﻮاه درﻣﯽﯾﺎﻓﺘﻨـﺪ و در ﻫﺮاوان ﮐﻪ راي ﻫﺮﮐـﺪام ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ‬
‫اﻧﺼـﺮاف ﻣﻮﻃﻦ اﺻـﻠﯽ ﺑﻮد ﭘﯽ اﻧﺘﻈﺎر ﻗﺎﻓﻠﻪ و رﻓﯿﻖ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ اﻣﻨﯿﺖ ﻃﺮﯾﻖ ﺳﺎﻟﮏ ﻃﺮﯾﻖ ﻣﻘﺼﺪ ﻣﯽﺑﻮدﻧﺪ و در ﻫﺮﺳﺮزﻣﯿﻨﯽ ﺑﯽﻣّﻨﺖ ﭘﺎﺳﺒﺎن‬
‫و ﺗﺤﻘﯿﻖ ﻣﻌﺎﺑﺮ و ﮐﻤﯿﻦ ﺑﻪ آرام و آﺳﺎﯾﺶ ﺗﺎّم و ﺗﻤﺎم در ﻧﻬﺎﯾﺖ اﻃﻤﯿﻨﺎن ﻣﯽﻏﻨﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫از ﻧﻮادر اﺗّﻔﺎﻗـﺎت‪ ،‬زّواري ﯾﮏﺗﻨﻪ زاد و راﺣﻠﻪ ﺧﻮد را ﺑﻪ ﺧﺮي ﺑﺴـﺘﻪ ﺟﺮﯾـﺪه راه ﻣﯽﭘﯿﻤﻮد و ﺷﺐﻫﻨﮕﺎم ﺑﻪ دروازه ارض اﻗـﺪس رﺳـﯿﺪ‪،‬‬
‫ﭼﻮن ﻣﺠـﺎل دﺧﻮل ﻧﺒﻮد‪ ،‬ﺑﻪ ﻇﺎﻫﺮ ﺷـﻬﺮ در ﺧﺮاﺑﻪاي ﭼﻮن ﺑﺨﺖ ﺧﻮد ﻏﻨﻮد‪ .‬ﻧﺎﺟﻮاﻧﻤﺮدي او را ﺧﻔﺘﻪ و ﺧﺮ او را ﺑﺎ ﻣﺘﺎﻋﺶ ﺑﺴـﺘﻪ و آﻣﺎده‬
‫دﯾﺪ‪ .‬ﺑﺮ ﺣﺮﺻﺶ اﻓﺰوده او را ﮐﺸﺘﻪ و ﺧﺮ و ﺑﺎرش در رﺑﻮده‪ ،‬ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﺗﺒﺎدﮐﺎن )‪ (162‬ﮔﺮﯾﺨﺖ و ﭼﻮن‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﻠﮏ‪ :‬ﻏﺰل‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪ :‬اوﯾﻤﺎق‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺘﻦ‪ :‬ﺧﻮﺷﻨﻮد‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﻠﮏ‪ :‬ﺳﺮ در ﺧﺒﺎﯾﺎي ﮔﻤﻨﺎﻣﯽ ﮐﺸﯿﺪه در زواﯾﺎي ﻣﯽﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 343‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪ :‬ﺗﯿﻎ اﻟﻤﺎس دم زﻣّﺮدﻓﺎم ﺷﺎﻫﺰاده ﺑﻬﻤﻦ ﻏﻼم و از ﭘﺎس ﺳﻄﻮت و ﺻﻮﻟﺖ‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪348 :‬‬
‫دﯾﺪ ﮐﻪ ﺧﺎك ﻣﺬﻟّﺖ ﺑﺮ ﺳـﺮ ﻋﻤﺮ و زﻧﺪﮔﺎﻧﯽ ﺧﻮد ﺑﯿﺨﺖ‪ ،‬از ﺑﯿﻢ ﺳـﯿﺎﺳﺖ ﺳﻠﻄﺎﻧﯽ ﺧﺮ و ﺑﺎر را در آﻧﺠﺎ ﮔﺬاﺷﺘﻪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﺮف درﺑﻨﺪ ﭼﻬﭽﻪ‬
‫ﺑﻪ ﻣﯿﺎن ﺗﺮﮐﻤﺎﻧﯿﻪ ﺷﻮﻣﯿﻪ رﻓﺖ و ﺑﻪ ﺗﺼﻮر اﯾﻨﮑﻪ از ﭼﻨﮓ ﺷـﺤﻨﻪ ﺳـﯿﺎﺳﺖ و ﺳـّﯿﺎف ﻗﺼﺎص و اﻧﺘﻘﺎم ﺷﺎﻫﺰاده ﻋﺪاﻟﺖ ﻓﺮﺟﺎم ﺟﺎن ﺗﻮان ﺑﻪ‬
‫در ﺑﺮد‪ ،‬ﻋﻠﯽ اﻟﺼـﺒﺎح ﮐﻪ ﺧﺒﺮ ﻣﻨﺘﺸـﺮ و ﺣﺠـﺎب ﺑﺎرﮔـﺎه ﺧﺴـﺮوي ازﯾﻦ ﻣﻌﻨﯽ ﺑﺎﺧﺒﺮ و ﮐﯿﻔّﯿﺖ »‪ «1‬ﻗﺮع ﺳـﻤﻊ ﻫﻤﺎﯾﻮن ﺷﺎﻫﺰاده ﻓﺮﯾﺪونﻓﺮ‬
‫)‪ 138‬ب( ﮔﺮدﯾﺪه‪ ،‬ﺷـﺤﻨﻪ ﺳﯿﺎﺳـﺘﺶ در ﻣﻘﺎم ﺗﻔّﺤﺺ و ﺗﺠّﺴـ ﺲ آن ﮐﺎﻓﺮ از »‪ «2‬ﺧـﺪا ﺑﯽﺧﺒﺮ درآﻣﺪه‪ ،‬ﻣﻨﻬﯿﺎن ﺻﺪق ﻣّﺪﻋﺎ را ﻣﻌﺮوض‬
‫راي اﻧﻮر و از ﻣﺼـﺪر ﺷﻮﮐﺖ و ﺣﮑﻤﺮاﻧﯽ اﺣﮑـﺎم ﻗﻀـﺎ اﻣﻀـﺎ ﺑﻪ اﺧـﺬ و ﻗﯿـﺪ آن ﻣﻄﺮود اﺑﺘﺮ ﺻﺎدر و اﻣﺘﺜﺎﻻ ﻻﻣﺮه آن ﻣﺮدود را از ﻣﯿﺎن‬
‫ﺗﺮﮐﻤﺎﻧﯿﻪ ﺷﻮﻣﯿﻪ دﺳﺖﺑﺴـﺘﻪ ﺑﻪ ﺑﺎرﮔﺎه ﺳﯿﺎﺳﺖ ﺣﺎﺿﺮ ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻗﻬﺮﻣﺎن ﻗﻬﺮ ﺟﺎنﺳﻮز ﺑﻪ ﻣﺼﺪاق »َو ﻟَُﮑْﻢ ﻓِﯽ اﻟ ِْﻘﺼﺎِص َﺣﯿﺎٌة« »‪ (163) «3‬ﺑﻪ‬
‫ﻗﺼﺎص آن ﺧﻮن ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻓﺮﻣﺎن داده‪ ،‬ﺣﺴﺐ اﻟﺤﮑﻢ ﻣﺤﮑﻢ واﻻ ﺳّﯿﺎﻓﺎن ﺧﻮنرﯾﺰ آن ﺧﻮﻧﯽ ﻧﺎﺗﻤﯿﺰ را ﭼﻮن ﮔﻮﺳﻔﻨﺪ ﭼﻬﺎر ﺷﻘﻪ ﻧﻤﻮده در‬
‫ﭘـﺎي ﻗﭙﻖ ﺧﻮن ﻧﺠﺲ ﻧﺤﺲ او را رﯾﺨﺘﻪ و اﻋﻀﺎي او را ﺑﻪ ﭼﻬﺎر دروازه ﺷـﻬﺮ ﺑﻪ دار ﻋﺒﺮت آوﯾﺨﺘﻨـﺪ ﮐﻪ »‪ «4‬دﯾﮕﺮ ﮐﺴﯽ را ﺟﺮأت آن‬
‫ﻧﺒﺎﺷﺪ »‪ «5‬ﮐﻪ در ﺧﻮاب و ﺑﯿﺪاري در ﺟﺒﺎل و ﺻـﺤﺎري ﺗﻮاﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﭼﺸﻢ ﻃﻤﻊ ﺑﻪ ﻣﺎل ﻣﺮدم ﻧﮕﺮد و ﯾﺎ اﯾﻨﮑﻪ داﻧﻪ ﺧﺸﺨﺎﺷﯽ ﻣﺎل ﻓﻘﯿﺮ و‬
‫ﺿﻌﯿﻒ را ﺑﻪ ﻇﻠﻢ و ﺗﻌّﺪي ﺗﺼﺮف ﮐﻨﺪ‪«6» .‬‬
‫ﺑﻌﺪ از ﭼﻨﺪي »‪ «7‬ﭼﻨﯿﻦ روزﮔﺎر ﺑﻪ ﻋﺪل و داد ﻣﯽﮔﺬﺷﺖ و ﻣﺘﺮّددﯾﻦ و ﻗﻮاﻓﻞ ﺑﻪ ﻓﺮاﻏﺖ ﺧﺎﻃﺮ ﻃﺮﯾﻖ ﻋﺒﻮر و ﻣﺮور ﻣﻔﺘﻮح ﻣﯽداﺷـﺘﻨﺪ ﺗﺎ‬
‫اﯾﻨﮑﻪ ﺑﻌﺪ از ﭼﻨﺪي ﻣﻌﺪودي از ﺗّﺠﺎران ارض اﻗﺪس ﻋﺰﯾﻤﺖ ﯾﺰد ﻧﻤﻮده »‪ «8‬روان ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬از ﻗﻀﺎ‪ ،‬ﻗﺮﯾﺐ ﺑﻪ ﮐﺎﻓﺮ ﻗﻠﻌﻪ »‪ «9‬ﭼﻨﺪ ﻧﻔﺮ ﺳﻮار‬
‫ﻃّﺮار ﺑﻪ ﮐﺎروان دﭼﺎر و دﺳﺖ ﺑﯽاﻋﺘﺪاﻟﯽ ﺑﻪ ﻣﺎل اﯾﺸﺎن دراز ﻧﻤﻮده‪ ،‬در ﻣﺮﺗﺒﻪ ﯾﮏ ﻫﺰار ﺗﻮﻣﺎن ﮐﻪ ﺑﯿﺶﺗﺮ آن ﻧﻘﺪ ﺑﻮد ﺑﺮداﺷﺘﻪ ﺑﻪ ﻃﺮﻓﯽ‬
‫ﺑﯿﺮون رﻓﺘﻨـﺪ‪ .‬ﮐﺎرواﻧﯿﺎن در آن ﻧﯿﻢﺷﺐ ﻣﺘﺤّﯿﺮ و ﺳـﺮﮔﺮدان ﻣﺎﻧﺪه‪ ،‬ﺻـﺒﺢ آن روز ﺧﻮد را ﺑﻪ ﻣﺄﻣﻨﯽ ﮐﺸـﯿﺪه‪ ،‬ﭼﻨﺪ ﻧﻔﺮ از ﻣﺸﺎﻫﯿﺮ ﻗﺎﻓﻠﻪ ﺑﻪ‬
‫رﺳﻢ دادﺧﻮاﻫﺎن ﺑﻪ درﮔﺎه ﺳﻠﻄﻨﺖ‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪ :‬ﺣﻘﯿﻘﺖ‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪» :‬از« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﻪ ﻣﺼﺪاق اﻟﻘﺼﺎص ﺣﯿﺎت ﯾﺎ اوﻟﯽ اﻻﻟﺒﺎب‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪» :‬ﮐﻪ« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪ :‬ﻧﺒﻮد‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪ :‬ﺗﻌﺪي ﺑﺮد‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪ :‬و ﭼﻨﺪي‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺞ‪ :‬ﺗﺠﺎران ﺑﺎ ﺳﺮﻣﺎﯾﻪ از ارض اﻗﺪس ﻃﺒﻞ رﺣﯿﻞ ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﯾﺰد ﮐﻮﻓﺘﻪ‪.‬‬
‫)‪ .(9‬ﻣﺞ‪ :‬ﻧﺰدﯾﮏ ﭼﻨﺪ ﻧﻔﺮ‪) .‬دور ﻧﺰدﯾﮏ ﺧﻂ ﮐﺸﯿﺪه ﺷﺪه(‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪349 :‬‬
‫ﺣﺎﺿﺮ ﺷﺪه‪ ،‬ﻋﺮض ﺣﺎل ﺧﻮﯾﺶ را ﮐﻤﺎﮐﺎن ﻣﻌﺮوض ﺳّﺪه ﺳﺪره ﻣﺮﺗﺒﻪ »‪ «1‬داﺷﺘﻨﺪ‪ .‬اﮔﺮﭼﻪ رﺳﻤﺎ ﻟﻼﺣﺘﯿﺎط اﺣﮑﺎم ﻣﻄﺎﻋﻪ و ﻣﻨﺎﺷﯿﺮ ﻻزم‬
‫اﻻﻃﺎﻋﻪ ﻫﻤﺎن ﺳﺎﻋﺖ ﺑﻪ ﺣﮑﺎم اﻃﺮاف و زﻣﯿﻨـﺪاران وﻻﯾﺎت ﺻﺎدر ﺷـﺪه ﮐﻪ در ﻫﺮﺟﺎ ﺑﺎﺷـﻨﺪ ﺳﺎرﻗﯿﻦ را ﺑﺎ اﻣﻮال ﺗّﺠﺎر ﭘﯿﺪا ﻧﻤﻮده‪ ،‬رواﻧﻪ‬
‫درﺑﺎر ﮔﯿﺘﯽﻣﺪار )‪ 139‬اﻟﻒ( واﻻ ﻧﻤﺎﯾﻨـﺪ‪ ،‬و ﻟﯿﮑﻦ ﻣﺴّﻮد اوراق در ﻫﻤﺎنﺟﺎ ﺷـﺮف ﺣﻀﻮر داﺷﺖ ﮐﻪ ﺷﺎﻫﺰاده ﻓﺮاﺳﺖاﻧـﺪﯾﺶ ﻟﺤﻈﻪاي‬
‫ﺳﺮ در ﭘﯿﺶ داﺷـﺘﻪ‪ «2» ،‬ﺑﻌـﺪ ﺑﻪ زﺑـﺎن ﻣﺒـﺎرك ﻓﺮﻣﻮدﻧـﺪ ﮐﻪ ﻫﺮﭼﻨـﺪ ﻣﺎ ﺑﻪ ﺣﮑﺎم اﻃﺮاف و اﮐﻨﺎف ﺣﮑﻢ ﻓﺮﻣﻮدهاﯾﻢ و ﻟﯿﮑﻦ اﯾﻦ ﻋﻤﻞ را‬
‫ﺑﻌﻀـﯽ از ﺟّﻬﺎل اﯾﻼت ﻣﺮﺗﮑﺐ ﺷﺪهاﻧﺪ و ﻫﻤﺎن ﺳﺎﻋﺖ ﺳـﺮان و ﺳﺮﮐﺮدﮔﺎن »‪ «3‬ﮐﻞ دﺳـﺘﻪﺟﺎت را ﻃﻠﺒﯿﺪه در ﻣﻌﺮض ﯾﺮﻏﻮ ﺑﺎزداﺷﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 344‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫ﺣﺴﺐ اﻻﺳـﺘﺪﻋﺎي ﺑﻌﻀـﯽ از اﻋﯿﺎن دوﻟﺖ از ﺗﻨﺒﯿﻪ آﻧﻬﺎ ﮔﺬﺷـﺘﻪ ﺳﻪ روزه ﺣّﺠﺘﯽ ﺑﻪ ﻗﯿـﺪ اﻟﺘﺰام از ﺧﻮاﻧﯿﻦ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪ ﮐﻪ ﯾﺎ ﻣﺎل ﯾﺎ دزد را‬
‫ﺑﺪﻫﻨـﺪ ﯾﺎ اﯾﻨﮑﻪ ﭘﯽ ﺳﺎرﻗﯿﻦ را ﺧﻮد »‪ «4‬ﺑﯿﺮون ﻧﻤﻮده »‪ «5‬ﺑﻪ ﺟﺎﯾﯽ ﻣﻨﺘﻬﯽ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪ .‬ﭼﻮن در روز ﺳـﯿﻢ اﺛﺮي ﺑﻪ ﻇﻬﻮر ﻧﺮﺳـﯿﺪ‪ ،‬ﺷـﻌﻠﻪ ﻗﻬﺮ و‬
‫»‪ «6‬ﺳﯿﺎﺳـﺘﺶ ﻣﻠﺘﻬﺐ ﺷـﺪه‪ ،‬ﺣﮑﻢ ﺑﻪ اﺧﺬ و ﻗﯿﺪ ﺳـﺮﮐﺮدﮔﺎن »‪ «7‬و ﺧﻮاﻧﯿﻦ اﻋﻈﻢ اﯾﻼـت ﺷـﺪه‪ ،‬ﻣﺠﻤﻮع آﻧﻬﺎ را »‪ «8‬ﻗﺮا ﺑـﻪ ﻗﺮا ﺑﻪ ﮔﺮدن‬
‫ﮐﺮدﻧـﺪ‪ .‬ﭼﻮن دﯾﺪﻧـﺪ ﮐﻪ ﺣـﺪس ﺷﺎﻫﺰاده ﺑﺎﻓﺮﻫﻨﮓ از روي داﻧﺶ و ﺑﯿﻨﺶ ﺑﻠﮑﻪ »‪ «9‬از اﻟﻬﺎﻣـﺎت ﻏﯿﺒﯽ اﺳﺖ و راه ﻧﺠـﺎﺗﯽ از ﺑﺮاي آﻧﻬﺎ‬
‫ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﻧﺎﭼـﺎر از روي اﺿـﻄﺮار در ﻣﻘﺎم ﻋﺠﺰ و اﻧﮑﺴﺎر درآﻣـﺪه‪ ،‬واﺳـﻄﻪ و وﺳﺎﯾﻂ اﻧﮕﯿﺨﺘﻪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺿﺎﻣﻦ ﻣﻌﺘﺒﺮ و ﻣﻮﻋـﺪ ﻣﻘّﺮر از آن ورﻃﻪ‬
‫ﻣﺴـﺘﺨﻠﺺ و دﺳﺖ از ﭘﯽ ﺑﺮده‪ ،‬ﻫﻤﺎن ﺗﻔّﺮﺳـﯽ ﮐﻪ ﺷﺎﻫﺰاده داﻧﺸـﻤﻨﺪ ﮐﺮده ﺑﻮدﻧـﺪ‪ ،‬ﺳﺎرﻗﯿﻦ از ﻣﯿﺎن دﺳـﺘﻪﺟﺎت ﻣﺎﻓﯽ و ﺑﺎﯾﺮوﻧﺪ درآﻣﺪه‪،‬‬
‫ﭼﻮن ﯾﻘﯿﻦ ﮐﺎﻣـﻞ ﺑﻪ ﺻـﻠﺐ و ﻗﺘـﻞ اﯾﺸـﺎن ﻣﯽرﻓﺖ و در ﻣﺮﺗﺒﻪ ﭼﻬـﻞ ﭘﻨﺠﺎه ﻧﻔﺮ ﺟﻮاﻧﺎن ﮐﺎرآﻣـﺪ ﻫﯿﺌﺖ ﻧﺎﻣﯽ »‪ «10‬ﺑﻪ ﻗﺘﻞ ﺑﺮﺳـﻨﺪ‪ ،‬ﺟﻤﯿﻊ‬
‫ﺳﺮﮐﺮدﮔﺎن »‪ «11‬رﮐﺎﺑﯽ ﺑﻪ ﻫﯿﺌﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﺷﻤﺸﯿﺮ ﺑﻪ »‪ «12‬ﮔﺮدن در ﺳﻼم ﻋﺎم زاﻧﻮ زده ﻣﺴﺘﺪﻋﯽ ﻋﻔﻮ و اﻏﻤﺎض ﺗﻘﺼﯿﺮات و‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪ :‬ﺳﺪرهﻧﺸﺎن‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪ :‬داﺷﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪ :‬ﺳﺮﮐﺮدﮔﺎن و ﺧﻮاﻧﯿﻦ واﻻﺷﺄن‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪ :‬از ﻣﯿﺎن ﺧﻮد‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪ :‬ﮐﺮده‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣـﺞ‪» :‬و« ﻧـﺪارد‪ .‬اﺷـﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ ﻣﺘﻦ ‪ 349‬ذﮐﺮ ﺑﻌﻀـﯽ از آﺛـﺎر ﺣﻤﯿـﺪه ﭘﺎدﺷﺎﻫﺰاده ﺳـﮑﻨﺪر ﺧﺼﺎل و ﮔﺰارش اﻧﻀـﺒﺎط ﺑﺮﺧﯽ از‬
‫اﻣﻮرات ﺑﻪ اﻟﻬﺎﻣﺎت ﻏﯿﺒﯽ و ﻋﻨﺎﯾﺎت ﻻرﯾﺒﯽ اﯾﺰد ﻣﺘﻌﺎل‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪ :‬ﺳﺮﮐﺮدهﮔﺎن‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﺠﻤﻮع آﻧﻬﺎ را ﮐﻪ ﻫﺮﮔﺰ ﭼﻨﯿﻦ ﺳﯿﺎﺳﺘﯽ در ﻣﺨﯿﻠﻪ اﯾﺸﺎن ﻧﻤﯽﮔﺬﺷﺖ در زﻧﺪان ﺑﺮده‪.‬‬
‫)‪ .(9‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﻞ‪.‬‬
‫)‪ .(10‬ﻣﺞ‪ :‬ﺟﻮاﻧﺎن ﻣﺘﻬﻮر ﮐﺎري ﻣﯽﺑﺎﯾﺴﺖ‪.‬‬
‫)‪ .(11‬ﻣﺞ‪ :‬ﺳﺮﮐﺮدهﮔﺎن‪.‬‬
‫)‪ .(12‬ﻣﺞ‪ :‬در‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪350 :‬‬
‫زﻟّﺎت »‪ «1‬ﻣﻘﺼـﺮﯾﻦ ﺷﺪه در ﺟﺰو ﺳﺎدات و ﻣﻮاﻟﯽ و ارﺑﺎب ﻓﺘﺎوي را ﻧﯿﺰ ﺷﻔﯿﻊ ﮐﺮدهاﻧﺪ‪ .‬اﮔﺮﭼﻪ ﺷﺎﻫﺰاده اﻋﻈﻢ از ﺳﺮ ﻗﺘﻞ آﻧﻬﺎ ﮔﺬﺷﺘﻪ و‬
‫ﻣﺎل ﺗّﺠﺎر را ﻧﯿﺰ در روز اّول از ﺧﺰاﻧﻪ ﻋﺎﻣﺮه ﻣﺮﺣﻤﺖ ﻓﺮﻣﻮده ﺑﻮدﻧﺪ و ﻟﯿﮑﻦ ﺣﮑﻢ )‪ 139‬ب( ﺑﻪ اﺧﺮاج ﺳﺎرﻗﯿﻦ ﺷﺪه از ﻧﻮﮐﺮي ﻣﻌﺰول و‬
‫در ﻫﻤﺎن روز از ارض اﻗﺪس ﺑﯿﺮون و ﺑﻪ ﻃﺮف اوﻃﺎن ﺧﻮد روان ﺷﺪﻧﺪ و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﺟﻤﻌﯽ از ﺟّﻬﺎل اﯾﻼت در ﺟﺰو ﺑﻪ ﻣﯿﺎن ﺑﺎزار و ﺣﺮم‬
‫ﻣﺤﺘﺮم در ﺣﯿﻦ ﮐﺜﺮت و ازدﺣﺎم و ﻏﻠﺒﻪ ﻋﺎم ﺑﻪ ﻃﺮﯾﻖ ﻋﺎدت ذﻣﯿﻤﻪ دﯾﺮﯾﻨﻪ ﺑﻨﺎ را ﺑﻪ ﮐﯿﺴﻪﺑﺮي ﮔﺬاﺷـﺘﻪ اﺣـّﺪي ﺑﺮﯾﻦ ﺳـﺮ ﻣّﻄﻠﻊ ﻧﻤﯽﺷـﺪ و‬
‫ﮐﺴـﯽ ﻧﻤﯽداﻧﺴﺖ ﮐﻪ ﻣﺎل »‪ «2‬را ﮐـﻪ ﻣﯽﺑﺮد‪ .‬اﯾﻦ ﻣﺮاﺗﺐ ﻧﯿﺰ ﺑﻪ ﻋﺮض ﺷـﺎﻫﺰاده »‪ «3‬رﺳـﯿﺪه ﻣﻨﻬﯿﺎن در ﺟﺰو ﮔﺬاﺷـﺘﻪ ﭼﻨﺪ ﻧﻔﺮ را ﮔﺮﻓﺘﻪ‬
‫دﺳﺖ ﺑﺮﯾﺪﻧـﺪ و ﭼﻨـﺪ ﻧﻔﺮ دﯾﮕﺮ را ﺑﻪ ﺷـﮑﻨﺠﻪ ﮐﺸـﯿﺪه ﺗﺎ ﯾﺎران ﺧﻮد را ﻧﺸﺎن داده‪ ،‬ﺑﻌﻀـﯽ را ﻣﻘﻄﻮع اﻟﯿـﺪ و ﺑﻮاﻗﯽ اﺧﺮاج ﺑﻠـﺪ ﺷﺪﻧـﺪ و‬
‫اﻟﺤﻤﺪ ﻟﻠّﻪ و اﻟﻤّﻨﻪ از اواﯾﻞ ﻫﻤﯿﻦ ﺳﺎل اﻟﯽ ﺣﺎل ﮐﻪ ﺷﺎﻧﺰدﻫﻢ ﺷـﻬﺮ ﺷﻮال ﺳـﻨﻪ ‪ «4» 1221‬ﻫﺠﺮي اﺳﺖ‪ ،‬زﻣـﺎم ﻣﻤﻠﮑﺖ ﺧﺮاﺳﺎن ﻣﻦ ﺣﯿﺚ‬
‫اﻻﺳﺘﻘﻼل ﺑﯽﻣﺸﺎورت اﻣﯿﺮ و وزﯾﺮ در ﻗﺒﻀﻪ اﺧﺘﯿﺎر و اﻗﺘﺪار ﺷﺎﻫﺰاده ﻧﺎﻣﺪار اﺳﺖ ﮐﻪ اﺣّﺪي را ﯾﺎراي آن ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﺳﺮ ﺧﻮدﺳﺮي‬
‫ﺑﯿﺮون »‪ «5‬ﺑﯿﺎورد و ﺟﻤﻌﯽ اﻣﻮرش ﺑﺮ وﻓﻖ ﺧﻮاﻫﺶ و ﻫﻤﻪ ﺗﺪﺑﯿﺮش از ﻫّﻤﺖ ﺑﺨﺖ ﺑﻠﻨﺪ و ﻧﯿﺮوي ﻃﺎﻟﻊ ارﺟﻤﻨﺪ ﻣﻮاﻓﻖ ﺗﻘﺪﯾﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﻃﻨﻄﻨﻪ‬
‫ﺳﯿﺎﺳـﺘﺶ ﺑﻪ ﺣـّﺪي اﺳﺖ ﮐﻪ ﺟﺰ ﺟـﺎم ﺻـﻬﺒﺎ ﮐﻪ ﺳـﺮﻣﺎﯾﻪ ﻋﻘـﻞ و داﻧﺶ ﯾﻐﻤـﺎ ﮐﻨـﺪ‪ ،‬ذي ﻧﻔﺴـﯽ را ﯾﺎراي دﺳﺖاﻧـﺪازي ﻧﯿﺴﺖ و دﺑـﺪﺑﻪ‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 345‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫ﻋـﺪاﻟﺘﺶ ﺑـﻪ درﺟـﻪاي ﮐﻪ ﺑﻪ ﻏﯿﺮ از ﻧـﺎﻟﻪ ﭼﻨـﮓ و ﭼﻐـﺎﻧﻪ و ﻏﻤﺰه ﺧﻮﺑـﺎن زﻣـﺎﻧﻪ ﻫﯿـﭻﮐﺲ را ﻣﺠـﺎل راﻫﺰﻧﯽ »‪ «6‬و ﻏّﻤـ ﺎزي ﻧـﻪ‪ ،‬ﺑﻪ دور‬
‫ﺣﮑﻤﺮاﻧﯿﺶ ﻧـﺎﻟﻪ ﺟﺰ از ﺑﻠﺒـﻞ ﺑﯿـﺪل ﻧﯿﺎﯾـﺪ و ﺑﯿـﺪاد ﻏﯿﺮ از ﻏﻤﺰه ﻣﻌﺸـﻮق ﺑﻪ ﻋـﺎﺷﻖ ﻧﻨﻤﺎﯾـﺪ‪ .‬ﺑﻪﺟﺰ اﺑﺮوي ﭘﺮﯾﻮﺷـﺎن ﮐﻪ را ﻗّﻮت ﮐﻪ ﮐﻤـﺎن‬
‫ﮐﯿﻨﻪﮔﺬاري و ﻓﺘﻨﻪ ﺳـﮕﺎﻟﯽ را ﺑﻪ زه آورد و ﺑﻪ ﻏﯿﺮ از ﻣﮋﮔﺎن ﮔﻠﺮﺧﺎن ﮐﻪ را ﻗﺪرت ﮐﻪ ﺧﻨﺠﺮ ﻋﺪاوت ﮐﺸﯿﺪه دارد‪ .‬ﮔﺮﯾﺒﺎن ﭼﺎﮐﯽ ﻏﯿﺮ‬
‫از ﺻـﺒﺢ ﺑﻪ ﭼﺮاغ روز ﻧﺘﻮان ﺟﺴﺖ »‪ «7‬و ﻏﺮﻗﻪ در ﺧـﻮﻧﯽ ﻏﯿﺮ از »‪ «8‬ﺷـﻔﻖ ﺑﻪ ﻣﺸـﻌﻞ آﻓﺘﺎب ﻧﺘﻮان دﯾﺪ‪ .‬اﺷﮏ ﺧﻮﻧﯿﻦ ﺟﺰ در دﯾﺪه ﻣﯿﻨﺎ‬
‫ﻧﻨﻤﺎﯾﺪ و ﺳﺮﺷﮏ‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪ :‬ﻋﻔﻮ ﺗﻘﺼﯿﺮات و اﻏﻤﺎض زﻻت‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﺎل اﯾﺸﺎن را‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﻪ ﻋﺮض اﺷﺮف‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﻠﮏ‪ :‬ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﻠﮏ‪ :‬ﺑﺮآورد‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪ :‬رﻫﺰﻧﯽ‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪ :‬ﻃﻠﺒﯿﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺞ‪ :‬ﺳﻮاي‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪351 :‬‬
‫رﻧﮕﯿﻦ ﻏﯿﺮ از ﭼﺸﻢ »‪ «1‬ﺻﺮاﺣﯽ ﻧﯿﺎﯾﺪ‪ 140) .‬اﻟﻒ( آه ﺟﮕﺮﺳﻮز ﺟﺰ از ﭘﺮده ﻋﺸﺎق ﻧﺘﻮان ﺷﻨﯿﺪ و ﻧﺎﻟﻪ ﺟﺎﻧﮑﺎه ﺟﺰ از ﺳﯿﻨﻪ ﭼﻨﮓ ﻧﺨﻮاﻫﺪ‬
‫رﺳـﯿﺪ‪ .‬ﻓﺘﻨﻪ در ﮔﻮﺷﻪ ﭼﺸﻢ ﻣﻬﻮﺷﺎن ﭘﻨﻬﺎن و آﺷﻮب در ﺷـﮑﻨﺞ زﻟﻒ ﺳﯿﻢﺑﺮان ﮔﺮﯾﺰان‪ ،‬ﻫﺮﮐﺴﯽ ﺑﻪ ﮐﺎري و ﻫﺮدﻟﺸﺪه ﺑﻪ ﯾﺎري ﻣﺸﻐﻮل‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﻟﻬﯽ ﺗﻮ اﯾﻦ ﺷﺎه دروﯾﺶدوﺳﺖﮐﻪ آﺳﺎﯾﺶ ﺧﻠﻖ در ﻇﻞ اوﺳﺖ »‪«2‬‬
‫ﺑﺴﯽ ﺑﺮ ﺳﺮ ﺧﻠﻖ ﭘﺎﯾﻨﺪه دارﺑﻪ ﺗﻮﻓﯿﻖ ﻃﺎﻋﺖ دﻟﺶ زﻧﺪه دار‬
‫در ﺑﯿﺎن وﻻدت ﺑﺎ ﺳﻌﺎدت ﺷﺎﻫﺰاده ﺑﺎ ﻋّﺰ و ﻋﻼ »‪ «3‬اﺳﻤﺎﻋﯿﻞ ﻣﯿﺮزا )‪ (168‬از ﻣﺮاﺣﻢ ﮐﺎﻣﻠﻪ ﻗﺎدر ﯾﮑﺘﺎ‬
‫و درﯾﻦ ﺳـﺎل ﻓﺮﺧﻨـﺪهﻣﺂل ﮐﻪ در اواﯾـﻞ ﺟـﻮزا ﻣﺰاج ﻫﻮا از ﺣـّﺪ اﻋﺘـﺪال ﻣﻨﺤﺮف و ﺑﻪ ﺣﺮارت ﻣﺎﯾـﻞ ﮔﺸﺖ ﯾﯿﻼـق ﺗﺮﻏﺒﻪ )‪ (164‬ﮐﻪ از‬
‫ﺣﯿﺜﯿﺖ آب و ﻫﻮا و ﻟﻄـﺎﻓﺖ و ﻃﺮاوت ﺻـﺤﺮا و وﻓﻮر »‪ «4‬ﺑﺎﻏـﺎت ﺧﻮب دﻟﮑﺶ و ﺑﺴـﺎﺗﯿﻦ ﻣﺮﻏﻮب روحﺑﺨﺶ از روﺿﻪ ارم ﺑﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ‬
‫ﺟﻬﺖ ﯾﯿﻼق ﭘﺮدﮔﯿﺎن ﺳﺮادق ﻋﺼﻤﺖ و ﺣﺠﻠﻪﻧﺸﯿﻨﺎن ﺗﺘﻖ ﺧﺪارت ﻣﻌﯿﻦ ﺷﺪه‪ ،‬ﻣﻬﺪ ﻋﻠﯿﺎ و ﺳﺘﺮ ﻋﻈﻤﯽ ﺑﺎ ﺷﺎﻫﺰاده اﻟﻠّﻪ ﻗﻠﯽ ﻣﯿﺮزا و ﺑﻌﻀﯽ‬
‫از ﺧـﻮاﻧﯿﻦ ﺣﺮم ﻣﺤـﺘﺮم ﺑـﻪ ﯾﯿﻼــق ﻧﺰول اﺟﻼـل را ارزاﻧﯽ و در آن ﺑﺴـﺎﺗﯿﻦ ﻧﺰﻫـﺖ ﻣﺒـﺎﻧﯽ روزﮔـﺎر را ﺑـﻪ ﻋﯿﺶ و ﮐـﺎﻣﺮاﻧﯽ »‪ «5‬ﺑﻪ ﺳـﺮ‬
‫ﻣﯽﺑﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺟﻨﺎب »‪ «6‬ﺷـﺎﻫﺰاده ﻧﯿﺰ ﮔﺎﻫﯽ ﮐﻪ از اﻧﺘﻈﺎم ﻣﻬﺎم »‪ «7‬وﻻﯾﺖ و رﻋﯿﺖ ﻓﺮاﻏﺘﯽ ﺣﺎﺻﻞ ﻣﯽﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ ﺑﻪ ﻋﺰم ﺳـﯿﺮ و ﺷﮑﺎر ﻧﺰﻫﺖ‬
‫ﺑﺨﺸﺎي ﺳﺎﺣﺖ ﺗﺮﻏﺒﻪ ﺷـﺪه‪ ،‬دﯾـﺪه را ﺑﻪ دﯾـﺪار ﻗّﺮة اﻟﻌﯿﻦ ﺳـﻠﻄﻨﺖ ﻋﻈﻤﯽ و ﻧّﻮاب ﻣﻬﺪ ﻋﻠﯿﺎ روﺷﻦ و ﺧﺎرزار آن وادي را از ﻗﺪم ﻣﯿﻤﻨﺖ‬
‫ﺷّﯿﻢ ﺧﻮد رﺷﮏ »‪ «8‬ﮔﻠﺸﻦ ﻣﯽﺳﺎﺧﺘﻨﺪ و ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﻣﯽﺑﺎﯾﺴﺖ ﮔﺎﻫﯽ ﺑﻪ ﺷﮑﺎر ﮐﺒﮏ و ﻣﺎﻫﯽ ﻣﯽﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ و ﭼﻮن ﯾﮑﯽ از ﻣﺤﺘﺮﻣﺎن ﺣﺮم‬
‫ﻋّﺰت و ﺟﻼـل ﺑﻪ ﺣﻤﻞ دره ﻋّﻤﺎن ﺧﻼﻓﺖ و دري آﺳـﻤﺎن ﺳـﻠﻄﻨﺖ ﮔﺮاﻧﺒﺎر ﺑﻮد »‪ «9‬و زﻣﺎن ﺗﻮﻟّـﺪ آن ﺷﺎﻫﺰاده ﻫﻤﺎﯾﻮنﻓﺎل ﻗﺮﯾﺐ‪ ،‬ﻟﻬـﺬا‬
‫آﻧﭽﻪ ﺿﺮورﯾﺎت و ﻣﺤﺘﺎج اﻟﯿﻪ ﺑﻮد آﻣﺎده ﺷﺪه‪ ،‬ﺧﺎدﻣﺎن ﺣﺮم اﻗﺒﺎل روز‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪ :‬دﯾﺪه‪.‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 346‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪ :‬او اﺳﺖ‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪» :‬ﺑﺎ ﻋّﺰ و ﻋﻼ« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪ :‬ﻟﻄﺎﻓﺖ ﺳﺒﺰه و ﺻﺤﺮا و‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪ :‬ﺧﺮﻣﯽ‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪ :‬و ﺟﻨﺎب‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪ :‬اﻧﺘﻈﺎم ﺑﺨﺸﯽ اﻣﻮر‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﯿﻤﻨﺖ ﻟﺰوم ﺧﻮﯾﺶ‪.‬‬
‫)‪ .(9‬ﻣﺞ‪» :‬ﺑﻮد« در اﻧﺘﻬﺎي ﺟﻤﻠﻪ ﺑﻌﺪ از »ﻗﺮﯾﺐ« آﻣﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪352 :‬‬
‫ﺑﻪ روز ﻣﻨﺘﻈﺮ ﻗـﺪوم ﻣﯿﻤﻨﺖ ﻟﺰوم )‪ 140‬ب( آن ﺷﺎﻫﺰاده ﺧﺠﺴـﺘﻪ ﻣﺂل ﺑﻮدﻧﺪ ﺗﺎ اﯾﻨﮑﻪ ﺑﻌﺪ از اﻧﻘﻀﺎي ﻧﯿﻢ ﺳﺎﻋﺖ از ﻃﻠﻮع ﺻـﺒﺢ دوﺷﻨﺒﻪ‪،‬‬
‫ﺑﯿﺴﺖ و ﻫﺸﺘﻢ ﺷﻬﺮ رﺑﯿﻊ اﻟﺜﺎﻧﯽ »‪ ،«1‬آن ﻣﻮﻟﻮد ﻓﺮﺧﻨﺪه ﻣﻮرود ﻗﺪم وﻻدت ﺑﻪ ﻣﺒﺎرﮐﯽ ﺑﺮ ﺑﺴﺎط ﺳـﻌﺎدت و زﻧﺪﮔﺎﻧﯽ ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﻋﺎﻟﻢ را از‬
‫ﺷﻌﺸـﻌﻪ اﻧﻮار ﺧﻮﯾﺶ ﻣﻨّﻮر و ﺟﻬﺎﻧﯿـﺎن را از ﻣﮋده ﺣﻀﻮر ﺧﻮد ﻣﺴﺘﺒﺸـﺮ ﺳـﺎﺧﺘﻪ‪ ،‬ﻏﻨﭽﻪ ﻣﺮاد از ﮔﻠﺒﻦ ﺷﺎﻫﯽ ﺑﻪ ﺗﺎزﮔﯽ ﺷـﮑﻔﺘﻪ و آﺳـﻤﺎن‬
‫زﻣﯿﻦ را ﭼﺸﻢروﺷـﻨﯽ ﮔﻔﺘﻪ‪ ،‬ﻣﺒّﺸـ ﺮان اﻗﺒﺎل ﻣﺘﻮاﺗﺮ رﺳـﯿﺪه‪ ،‬ﺑﺸﺎرت آن ﻧﻮرﺳـﯿﺪه را آورده‪ ،‬ﻣﻮرد ﻧﻮازﺷﺎت ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن و ﺗﻔّﻘـ ﺪات از ﺣﺪ‬
‫اﻓﺰون ﮔﺮدﯾﺪﻧـﺪ‪ .‬ﺷـﻌﺮاي رﮐـﺎب و داﻧﺸﻮران ﮐﻤﺎﻻت اﻧﺘﺴﺎب ﻗﺼﺎﯾـﺪ ﻏّﺮا و ﻗﻄﻌﺎت ﻓﺼﺎﺣﺖ اﻧﺘﻤﺎ »‪ «2‬در ﺗﺎرﯾـﺦ ﺗﻮﻟّـﺪ آن ﺷﺎﻫﺰاده ﺑﺎ‬
‫ﻣﺠﺪ و ﺑﻬﺎ »‪ «3‬در ﺳﻠﮏ ﻧﻈﻢ ﮐﺸﯿﺪه ﺑﻪ ﺻﻼت واﻓﺮه و ﺟﻮاﯾﺰ ﻣﺘﮑﺎﺛﺮه ﺑﻬﺮهﯾﺎب ﺷﺪه‪ «4» .‬از آن ﺟﻤﻠﻪ ﻣﯿﺮزا ﻣﺤّﻤﺪ ﻋﻠﯽ ﺳﻤﻨﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ‬
‫ﺷﺮف ﻣﻨﺎدﻣﺖ ﺑﺰم ارم ﻧﻈﻢ واﻻ ﺳـﺮاﻓﺮاز ﺑﻮده‪ «5» ،‬ﺗﺎرﯾﺦ ﺗﻮﻟّﺪ را »ﭘﺪﯾﺪ از آﺳـﻤﺎن ﺷـﻬﺮﯾﺎري ﻧّﯿﺮي آﻣﺪ« ﯾﺎﻓﺘﻪ و ﺑﺴﯿﺎر ﺧﻮب و ﻣﻨﺎﺳﺐ‬
‫آﻣﺪه‪ «6» ،‬ﻓﯽ اﻟﺤﻘﯿﻘﻪ ﻣﺎده ﺗﺎرﯾﺨﺶ ﺧﺎﻟﯽ از اﺷـﮑﺎﻟﯽ ﻧﯿﺴﺖ و ﮐﻤﺎل ﻣﻨﺎﺳـﺒﺖ و ﻧﻬﺎﯾﺖ ﺣﻘﯿﻘﺖ را دارد و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﺣﺎﺟﯽ ﻋﺎﺑﺪ ﮐﻪ از‬
‫اﺳﺘﺎدان ﻣﺎﻫﺮ روزﮔﺎر و ﮐﻬﻨﻪ ﺷﺎﻋﺮان »‪ «7‬ﻓﺼﺎﺣﺖ آﺛﺎر اﺳﺖ ﻣﺎده ﺗﺎرﯾﺦ »ز ﺑﺴـﺘﺎن ﺷﺎﻫﯽ ﺑﺰد ﮔﻠﺒﻨﯽ ﺳﺮ« ﯾﺎﻓﺘﻪ و ﺑﻌﻀﯽ »ﮔﻠﯽ از ﮔﻠﺒﻦ‬
‫ﺷﺎﻫﯽ رﺳﺘﻪ« و ﺑﺮﺧﯽ »رﺳﺘﻪ ﮐﯿﻦ ﮔﻞ ز ﮔﻠﺒﻦ ﺷﺎﻫﯽ« ﯾﺎﻓﺘﻪاﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺴّﻮد »‪ «8‬اوراق ﺑﻌـﺪ از اﯾﻨﮑﻪ در درﯾـﺎي ﻓﮑﺮ ﺷـﻨﺎور و در ﺑﺤﺮ اﻧـﺪﯾﺸﻪ ﻏﻮﻃﻪﺧـﻮر ﮔﺮدﯾـﺪ‪ ،‬ﺑﻪ رﺳﻢ ﺗﻌﻤﯿﻪ اﯾﻦﮔﻮﻧﻪ ﮔﻮﻫﺮي ﺑﻪ دﺳـﺖ‬
‫آورده ﮐﻪ ﻗﺮه ﺑﺎﺻﺮه ﺳﻠﻄﺎﻧﯿﻪ »‪ «9‬ﺳﻠﻄﺎﻧﯽ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺧﻼﺻﻪ ﻫﺮﯾﮏ از ﺷﻌﺮا ﻋﻠﯽ ﻗﺪر ﻣﺮاﺗﺒﻬﻢ ﺑﻪ اﻧﻌﺎم و اﺣﺴﺎن ﺟﺪاﮔﺎﻧﻪ ﻣﺤﻈﻮظ ﺷﺪهاﻧﺪ و آن ﻧﺎزﭘﺮورد را در ﺣﺠﺮه ﺗﺮﺗﯿﺐ ﯾﮑﯽ از اﺳﺘﺎر‬
‫ﻣﺤﺘﺮﻣﻪ ﻣـﺄﻣﻮر ﻓﺮﻣﻮده‪ ،‬ﻧﺎم ﻧﺎﻣﯽ و اﺳﻢ ﮔﺮاﻣﯽ او را ﻣﻮﺳﻮم ﺑﻪ اﺳـﻤﺎﻋﯿﻞ ﻣﯿﺮزا )‪ 141) (165‬اﻟﻒ( ﺳﺎﺧﺘﻨﺪ و ﺑﻪ ﻟﻮازم ﻋﯿﺶ و ﺳـﺮور و‬
‫ﺗﺼـّﺪﻗﺎت ﻣﻮﻓـﻮر ﮐﻤـﺎ ﺗﺤـّﺐ و ﺗﺮﺿـﯽ‪ ،‬ﭘﺮداﺧﺘﻨـﺪ‪ .‬اﻣﯿـﺪ ﮐﻪ ﻗـﺪﻣﺶ ﺑﺮﯾﻦ دوﻟﺖ ﻋﻠّﯿﻪ و ﺷـﻮﮐﺖ ﺑﻬّﯿﻪ ﻣﺒـﺎرك و ﻣﯿﻤـﻮن و ﺑﻪ ﻓّﺮﺧﯽ و‬
‫ﻓﺮﺧﻨﺪﮔﯽ ﺻﺎﻋﺪ ﻣﺼﺎﻋﺪ و ﺳﺎده ﺳﺮوري و ﻋﺎرج ﻣﻌﺎرج ارﯾﮑﻪ ﺑﺰرﮔﯽ ﮔﺮدﯾﺪه‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪ :‬رﺑﯿﻊ اﻟﺜﺎﻧﯽ ‪.1221‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪» :‬و ﻗﻄﻌﺎت ﻓﺼﺎﺣﺖ اﻧﺘﻤﺎ« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪ :‬ﺷﺎﻫﺰاده ﺳﻌﺎدت اﻧﺘﻤﺎ‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪ :‬ﺷﺪهاﻧﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﻮد‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪ :‬ﯾﺎﻓﺘﻪ‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪ :‬ﺷﺎﻋﺮ‪.‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 347‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺞ‪ :‬و ﻣﺴّﻮد‪.‬‬
‫)‪ .(9‬ﻣﺞ‪» :‬ﺳﻠﻄﺎﻧﯿﻪ« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪353 :‬‬
‫ﭘﺪر ﻧﺎﻣﺪارش »‪ «1‬ﻣﺜﻤﺮ اﺛﻤﺎر ﻧﻬﺎلاﻗﺒﺎل و ﺑﻬﺮهاﻧـﺪوز اّﯾﺎم ﺧﺠﺴـﺘﻪ ﻓﺮﺟﺎم زﻧـﺪﮔﺎﻧﯽ و آﻣﺎل آن ﻣﻮﻟﻮد ﻓﺮﺧﻨـﺪهﻣﺂل ﮐﺮدﻧـﺪ و ﺟﻨﺎب »‪«2‬‬
‫اﺣﺪّﯾﺖ از ﻋﻄﺎﯾﺎي ﮐﺎﻣﻠﻪ زﺑﺎﻧﯿﺶ او را از اﺻﺎﺑﻪ ﻋﯿﻦ اﻟﮑﻤﺎل ﻣﺤﻔﻮظ و از ﻋﻨﺎﯾﺎت ﺷﺎﻣﻠﻪ ﯾﺰداﻧﯿﺶ آن ﻧﻮرﺳـﯿﺪه را از ﻟّﺬات ﺣﺼﻮل »‪«3‬‬
‫آﻣﺎل ﻣﺤﻈﻮظ ﺑﺪاراد و ﺑﻪ ﮐﺎم دل واﻟﺪ ﻣﺎﺟﺪ ﺑﺰرﮔﻮارش ﺑﻪ ﻣﻨﺘﻬﺎي »‪ «4‬ﻋﻤﺮ ﻃﺒﯿﻌﯽ ﺑﺮﺳﺎﻧﺎد‪.‬‬
‫ذﮐﺮ ﺑﻌﻀﯽ از وﻗﺎﯾﻊ ﺳﻤﺖ آذرﺑﺎﯾﺠﺎن و ﻣﺤﺎرﺑﺎﺗﯽ ﮐﻪ ﻓﯿﻤﺎﺑﯿﻦ روﺳﯿﻪ و ﻧﺎﯾﺐ اﻟّﺴﻠﻄﻨﻪ‪ ،‬واﻗﻊ ﺷﺪه از ﺗﻘﺪﯾﺮات ﻣﻠﮏ ﻣّﻨﺎن‬
‫ﺑﻌﺪ از ﻗﺘﻞ اﯾﺸـﭙﺨﺪر‪ «5» ،‬ﺳـﺮدار روس‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ اﺷﺎره ﺑﻪ آن ﺷـﺪه‪ ،‬ﺟﻨﺎب ﻧﺎﯾﺐ اﻟّﺴـ ﻠﻄﻨﻪ در ﺻـﻔﺤﺎت آذرﺑﺎﯾﺠﺎن در ﻣﻘﺎم ﺟﺒﺮ اوﺿﺎع‬
‫رﻋﺎﯾـﺎي ﺑﯽﺳﺎﻣـﺎن و دﻟﺠـﻮﯾﯽ اﻫـﺎﻟﯽ آن ﺳﺎﻣـﺎن ﺑﺮآﻣـﺪه‪ ،‬ﻗـﺪري در ﻣﺮّﻣﺖ ﺷﮑﺴـﺘﮕﯽ و اﻧﻀـﺒﺎط ﺑﺮﻫﻢﺧـﻮردﮔﯽ ﺳـﮑﻨﻪ آن ﻣﺮزوﺑﻮم‬
‫ﭘﺮداﺧﺘﻨـﺪ و ﮐـﺎر ﻫﺮ وﻻﯾﺘﯽ را ﺑﻪ ﻗـﺪر وﺳﻊ و اﻣﮑﺎن ﺳﺎﺧﺘﻨـﺪ و ﻟﺸـﮑﺮ روس در وﻻﯾﺖ ﮔﻨﺠﻪ و ﻗﺮاداغ و ﺗﻔﻠﯿﺲ ﺳـﺮ ﺑﻪ زاوﯾﻪ ﮔﻤﻨﺎﻣﯽ‬
‫ﮐﺸـﯿﺪه ﻣﺤﺼﻮر ﮔﻮﻧﻪ ﺑﻪ ﺳـﺮ ﻣﯽﺑﺮدﻧﺪ و اﺻﻼ در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻋﺴﺎﮐﺮ ﭘﺎدﺷﺎﻫﯽ‪ ،‬از ﻏﺎﯾﺖ رﻋﺐ و ﻫﺮاﺳﯽ ﮐﻪ ﺑﺮ ﺿﻤﯿﺮ آن ﮔﺮوه اﺳﺘﯿﻼ ﯾﺎﻓﺘﻪ‬
‫ﺑﻮد‪ ،‬راﯾﺖاﻓﺮاز ﻧﺸﺪﻧـﺪ‪ .‬ﺑﻮﻟﯿﻨﻮك »‪ (166) «6‬ﻧـﺎﻣﯽ ﮐﻪ از ﺟﻤﻠﻪ ﻧّﻮاب ﻋﻤـﺪه و ﻣﻬﯿﺎر اﻋﻈﻢ اﯾﺸـﭙﺨﺪر و ﻟﺸـﮑﺮش »‪ «7‬ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻌـﺪ از ﻗﺘﻞ‬
‫اﯾﺸـﭙﺨﺪر‪ ،‬راﯾﺖ ﺧﻮدداري ﺑﺮاﻓﺮاﺧﺘﻪ‪ ،‬ﻣﺘﺠّﻨـﺪه روس را ﺑﻪ آﻣـﺪن ﮐﻮﻣـﮏ و ﻣـﺪد از ﺟـﺎﻧﺐ ﭘﺎدﺷـﺎه روس و ﻣﻌـﺎوﻧﺖ اﮔﺎرﺟﻪ و اراﻣﻨﻪ‬
‫داﻏﺴـﺘﺎن و ﺗﻔﻠﯿﺲ ﺑﻪ دﻣـﺪﻣﻪ و ﺗﻠﺒﯿﺲ ﻣﺴـﺘﻈﻬﺮ ﺳـﺎﺧﺖ و ﮔﺰارش را ﺑﻼﻓﺎﺻـﻠﻪ ﻣﻌﺮوض »‪ «8‬ﭘﺎدﺷـﺎه ﺧﻮﯾﺶ ﻧﻤﻮده‪ ،‬در ﻣﻘﺎﺑـﻞ ﭘﺎدﺷﺎه‬
‫اﺳﻼم ﭘﺎي ﺛﺒﺎت ورزﯾﺪﻧﺪ‪ 141) «9» .‬ب( ﻧﺎﯾﺐ اﻟّﺴﻠﻄﻨﻪ ﭼﻮن ﻗﺮار و آرام ﻏﻮﻻن روس را ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻧﻤﻮد‪ ،‬اﺳﺘﯿﺼﺎل ﻣﻌﺪودي ﮐﻪ در ﻗﻠﻌﻪ‬
‫ﺷﻮﺷﯽ ﻧﺰد ﺑا ﺮاﻫﯿﻢ ﺧﻠﯿﻞ ﺧﺎن ﺑﻮدﻧﺪ وﺟﻬﻪ ﻫّﻤﺖ ﺳﺎﺧﺘﻪ‪ ،‬از‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪ :‬واﻟﺪ ﻧﺎﻣﺪارش ﮐﺎﻣﯿﺎب‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪» :‬و ﺟﻨﺎب« ﺗﮑﺮار ﺷﺪه‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪ :‬ﺗﻠﺬذات‪» .‬ﺣﺼﻮل« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﺮاﺣﻞ‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺘﻦ‪ :‬اﺷﺒﺨﺪر‪) .‬ﻫﻤﻪﺟﺎ در اﯾﻦ ﺻﻔﺤﻪ(‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪ :‬و ﺑﻮﻟﻨﯿﻮك‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪ :‬ﻟﺸﮑﺮ روس‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﻌﺮوض راي‪.‬‬
‫)‪ .(9‬ﻣﺞ‪ :‬ورزﯾﺪ‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪354 :‬‬
‫ﺗﺒﺮﯾﺰ اﺷـﻬﺐ ﺳـﺒﮏﺧﯿﺰ را ﺑﻪ ﺳـﻤﺖ ﺷﻮﺷـﯽ ﻋﻨﺎﻧﮕﺮاي و ﺑﻪ زﻻل ﻧﺼﺎﯾـﺢ دﻟﭙﺬﯾﺮ و ﻣﻮاﻋﯿﺪ ﻣﺸـﻔﻘﺎﻧﻪ آﺗﺶ ﺧﻮف اﺑﺮاﻫﯿﻢ ﺧﻠﯿﻞ ﺧﺎن را‬
‫ﺳﻤﺖ اﻧﻄﻔـﺎ داده‪ ،‬رأيﻫـﺎ ﺑﺮ آن ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ ﮐﻪ در ﺣﯿﻦ ورود ﻣﻮاﮐﺐ ﻧﺼـﺮت آﻣﻮد »‪ «1‬ﻧﺎﯾﺐ اﻟّﺴـ ﻠﻄﻨﻪ ﺑﻪ ﻇﺎﻫﺮ ﺷﻮﺷﯽ‪ ،‬ﻃﺎﯾﻔﻪ روﺳﯿﻪ‬
‫ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﺤﺎﻓﻈﺖ ﻗﻠﻌﻪ ﺷﻮﺷﯽ اﻗﺪام دارﻧﺪ آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ ﻋﺰم رزم ﺑﻪ »‪ «2‬ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻟﺸﮑﺮ اﺳﻼم ﻓﺮﺳﺘﺎده دروب و ﺑﺮوج ﻗﻠﻌﻪ را ﻣﺤﮑﻢ ﻧﻤﻮده‪ ،‬آن‬
‫ﻏﻮﻻن دﺷﺖ را ﺑﻪ ﻗﻠﻌﻪ راه ﻧﺪﻫﻨﺪ »‪ «3‬و ﻓﯽ اﻟﺠﻤﻠﻪ در ﻃﺎﯾﻔﻪ روﺳﯿﻪ ﺑﯽاﻧﺪاﻣﯽﻫﺎي ﺑﺴﯿﺎر دﯾﺪه در ﻣﻌﻨﯽ ﺑﯽاﺧﺘﯿﺎر ﻣﯽزﯾﺴﺖ‪ .‬اﺗﻔﺎﻗﺎ ﯾﮑﯽ‬
‫از اراﻣﻨﻪ از ﻣﻮاﺿـﻌﻪ و ﻃﻮﻃﯿﻪ ﺣـﺎل ﺷﻮﺷـﯽ ﺑـﺎﺧﺒﺮ و از ﺻﻮرت ﻣﻮاﺿـﻌﻪ روﺳـﯿﺎن را ﻣﺴﺘﺤﻀـﺮ ﻣﯽﺳـﺎزد‪ .‬آن ﺑـﺪﺑﺨﺘﺎن اوﻻ دﻓﻊ و رﻓﻊ‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 348‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫اﺑﺮاﻫﯿـﻢ ﺧﻠﯿـﻞ را اﻫّﻢ و اوﻟﯽ »‪ «4‬داﻧﺴـﺘﻪ از اراده ﺧﻮﯾﺶ ﻣﻨﺼـﺮف و ﻫﻤﺎن دم »‪ «5‬اﺑﺮاﻫﯿﻢ ﺧﻠﯿـﻞ را ﺑﻪ ﻧﺎر ﻧﻤﺮودي‪ ،‬اﻋﻨﯽ ﺷـﻌﻠﻪ ﺧﻨﺠﺮ‬
‫ﺑﯽرﺣﻤﯽ‪ ،‬ﻣﺤـﺘﺮق و اﻋﻀـﺎي او را ﺑـﻪ ﺿـﺮب ﮐـﺎرد و ﺷﻤﺸـﯿﺮ ﻣﺘﻔّﺮق ﺳـﺎﺧﺘﻪ‪ ،‬ﻣـﻦ ﺣﯿـﺚ اﻻﺳـﺘﻘﻼل ﺑـﻪ ﺿـﺒﻂ ﻗﻠﻌـﻪ ﺷﻮﺷـﯽ ﭘﺮداﺧﺘﻪ‪،‬‬
‫ﺑﻮﻟﯿﻨﻮك‪ ،‬ﺳﺮدار ﺧﻮﯾﺶ‪ ،‬را از اﯾﻦ ﻣﻌﻨﯽ آﮔﺎه ﺳﺎﺧﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﻮﻟﯿﻨﻮك ﻇﻬﻮر اﯾﻦ ﻟﻄﯿﻔﻪ ﻏﯿﺒﯽ را آﻣﺪ ﮐﺎر ﺧﻮد داﻧﺴﺘﻪ‪ ،‬ﺑﺎ ﻣﻌﺎدل دو ﺳﻪ ﻫﺰار‬
‫ﻧﻔﺮ از ﺳﺎﻟﺪات ﻧﺎﻣﯽ ﮐﺎرآﻣﺪ »‪ «6‬و ﭼﻨﺪ ﻋّﺮاده ﺗﻮپ و ﺗﺪارك ﺑﺴـﯿﺎر و ذﺧﯿﺮه ﺑﯽﺷﻤﺎر ﻋﺰﯾﻤﺖ ﺷﻮﺷﯽ ﻧﻤﻮده‪ .‬ﻧﺎﯾﺐ اﻟّﺴﻠﻄﻨﻪ از وﺻﻮل‬
‫ﺑﻮﻟﯿﻨﻮك ﺑﺎﺧﺒﺮ و ﻓﻮﺟﯽ از اﺟﻨﺎد ﻟﺸـﮑﺮ ﻇﻔﺮ اﺛﺮ را ﺑﻪ ﺳـﺮﮐﺮدﮔﯽ ﺳـﺮداران ﻗﺎﺟﺎر‪ ،‬از ﻗﺒﯿﻞ ﭘﯿﺮﻗﻠﯽ ﺧﺎن ﻗﺎﺟﺎر »‪ «7‬و ﻣﺤّﻤﺪ ﻋﻠﯽ ﺧﺎن و‬
‫ﭘﯿـﺎده ﻋﺮب ﮐﻪ از ﺧـﺪﻣﺖ ﺷـﺎﻫﺰاده ﮐﺎﻣـﻞ ﻧﺴﺐ داوﻃﻠﺐ ﺷـﺪه ﺑﻪ آذرﺑﺎﯾﺠـﺎن رﻓﺘﻨـﺪ ﺑﻪ ﺳـﺮﮐﺮدﮔﯽ ﻣﺤّﻤـ ﺪ ﺻﺎﻟـﺢ ﺧﺎن ﻋﺮب و ﺳﺎﯾﺮ‬
‫ﭘﯿﺎدﮔﺎن وﻻﯾﺘﯽ را ﻣﺄﻣﻮر ﺑﻪ اﺳﺘﯿﺼﺎل ﺑﻮﻟﯿﻨﻮك ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ »‪ «8‬ﮐﻪ اﮔﺮ ﻣﯿّﺴﺮ ﺷﻮد او را ﻣﺘﻔّﺮق‪ ،‬و اﻟّﺎ در ﻣﯿﺎﻧﻪ )‪ 142‬اﻟﻒ( ﺻﻒآرا و ﺣﺎﯾﻞ‬
‫ﺑﻮده ﻧﮕﺬارﻧـﺪ ﮐﻪ اﯾﻦ ذﺧﯿﺮه و ﺗﺪارك »‪ «9‬و ﺟﻤﻌّﯿﺖ ﺑﻪ ﻣﺤﺼـﻮرﯾﻦ »‪ «10‬ﺑﺮﺳﺪ‪ .‬ﻣﺄﻣﻮرﯾﻦ ﺣﺴﺐ اﻻﻣﺮ ﻧﺎﯾﺐ اﻟـّﺴ ﻠﻄﻨﻪ ﺳـﺮ راه »‪ «11‬ﺑﻪ‬
‫ﻋﺰم ﺟﻨﮓ ﺑﺮ آن ﮔﺮوه ﻣﮑﺮوه ﺗﻨﮓ ﮔﺮﻓﺘﻪ‪ ،‬از ﻃﺮﻓﯿﻦ ﻧﯿﺮان ﻗﺘﺎل اﺷﺘﻌﺎل‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪ :‬ﻧﺼﺮت ﻧﻤﻮد‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪ :‬در‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪ :‬ﻧﺪﻫﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪ :‬اوﻟﯽ و اﻫﻢ‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﻠﮏ‪» :‬و ﻫﻤﺎن دم« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪ :‬ﺧﻮب‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪» :‬ﻗﺎﺟﺎر« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺞ‪ :‬ﻓﺮﻣﻮدهاﻧﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(9‬ﻣﺞ‪ :‬ﺗﺪارك و ذﺧﯿﺮه‪.‬‬
‫)‪ .(10‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﺤﺼﻮرﯾﻦ ﺷﻮﺷﯽ‪.‬‬
‫)‪ .(11‬ﻣﺞ‪ :‬ﺳﺮ راه را‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪355 :‬‬
‫ﯾـﺎﻓﺘﻪ‪ ،‬ﺟﻤﻌﯽ ﮐﺜﯿﺮ و ﺟّﻤﯽ ﻏﻔﯿﺮ از ﻃﺮﻓﯿﻦ ﻋﻠﻒ ﺷﻤﺸـﯿﺮ و ﻫـﺪف ﻧﺎوك ﺗﯿﺮ ﮔﺮدﯾﺪﻧـﺪ‪ .‬در آن داوري ﭘﯿﺎدﮔﺎن ﻋﺮب از راه »‪ «1‬ﺣﻤّﯿﺖ‬
‫ﻣﺠﺎﻫـﺪاﻧﻪ ﮐﻮﺷـﯿﺪه ﻣﺮداﻧﮕﯽﻫـﺎ ﻧﻤﻮدﻧـﺪ و ﺣﻤﻼـت ﻣﺘـﻮاﺗﺮه ﺻـﻔﻮف روﺳـﯿﻪ را ﺑﻪ ﺿـﺮب ﮔﻠﻮﻟﻪ آﺗﺸـﺒﺎر ﻣﺘﻼﺷـﯽ ﺳﺎﺧﺘﻨـﺪ و ﻟﯿﮑﻦ از‬
‫ﺷﺮارهرﯾﺰي ﺗـﻮپ اژدردم »‪ «2‬ﮐـﺎري از ﭘﯿﺶ ﻧﺮﻓﺘﻪ ﭘﺲ آﻣﺪﻧـﺪ و ﺑﻮﻟﯿﻨﻮك ﻫﻤﻪروزه ﺟﻨﮓﮐﻨـﺎن و ﺗﻮپاﻓﮑﻨـﺎن ﻏﺎزﯾـﺎن ﻗﺰﻟﺒﺎش را از‬
‫ﭘﯿﺶ ﺑﺮداﺷـﺘﻪ‪ ،‬ﺧﻮد را ﺑﻪ ﻗﻠﻌﻪ ﺷﻮﺷـﯽ اﻓﮑﻨﺪه‪ ،‬ﻣﺤﺼﻮرﯾﻦ را از ﺗﻨﮕﻨﺎي ﻣﺤﺎﺻﺮه ﻧﺠﺎت داده‪ ،‬در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻧﺎﯾﺐ اﻟّﺴﻠﻄﻨﻪ ﻣﺘﺮﺻﺪ ﮐﺎرزار و‬
‫ﻣﺴﺘﺸـﻤﺮ رزم و ﭘﯿﮑﺎر ﮔﺸﺖ‪ (167) .‬در اواﻧﯽ ﮐﻪ ﻣﻮاﮐﺐ ﺟﻬﺎﻧﮕﺸﺎي ﭘﺎدﺷﺎﻫﯽ در ﭼﻤﻦ ﺳـﻠﻄﺎﻧﯿﻪ ﺑﻪ ﺳـﯿﺮ و ﺷـﮑﺎر ﻣﺸـﻐﻮﻟﯽ داﺷـﺘﻨﺪ‪،‬‬
‫ﮐﻮاﯾﻒ اﺧﺒﺎرات و ﺣﻘﺎﯾﻖ »‪ «3‬ﻣﺤﺎرﺑﺎت ﻗﺮع ﺳﻤﻊ ﻫﻤﺎﯾﻮن اﻋﻠﯽ ﺷﺪ‪ «4» .‬ﺧﺎﻗﺎن ﮐﺸﻮرﮔﯿﺮ و ﻗﺎآن آﺳﻤﺎن ﺳﺮﯾﺮ ﺣﺴﯿﻦ ﺧﺎن ﺳﺮدار ﮐﻪ‬
‫در آن روزﻫﺎ ﺑﻪ ﺗﺎزﮔﯽ از ﺧﺮاﺳﺎن ﺷـﺮفاﻧﺪوز رﮐﺎب ﺧﺴـﺮو ﮔﯿﺘﯽﺳـﺘﺎن ﺷﺪه ﺑﻮد‪ ،‬او ﺑﺎ ﺑﺮادرش ﺣﺴﻦ ﺧﺎن ﻗﻮﻟﻠﺮ آﻗﺎﺳـﯽ و اﺳـﻤﻌﯿﻞ‬
‫ﺑﯿـﮏ داﻣﻐـﺎﻧﯽ را ﺑـﺎ ﻣﻌـﺎدل ﻫﺸﺖ ده ﻫﺰار از اﺟﻨـﺎد ﻇﻔﺮ ﺑﻨﯿـﺎد ﺳﻮاره و ﭘﯿـﺎده رﮐﺎب را ﻣﺄﻣﻮر ﺑﻪ ﻣﻌﺎوﻧﺖ ﻧﺎﯾﺐ اﻟـّﺴ ﻠﻄﻨﻪ ﻓﺮﻣﻮدﻧـﺪ‪«5» .‬‬
‫ﻣﺄﻣﻮرﯾﻦ ﺣﺴﺐ اﻟﺤﮑﻢ ﻗﻀﺎ ﺗﻤﮑﯿﻦ ﺑﻪ ﻣﻮﮐﺐ ﻧﺎﯾﺐ اﻟـّﺴ ﻠﻄﻨﻪ ﭘﯿﻮﺳﺘﻪ ﻣﮑﺮرا ﺑﺎﻧﯽ ﻣﺒﺎﻧﯽ ﺷﻮرش و ﻧﺰاع ﮔﺮدﯾﺪه ﻋﺮﺻﻪ را ﺑﺮ روﺳﯿﻪ ﺗﻨﮓ‬
‫ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪ .‬ﭼﻮن ﺗﺴـﺨﯿﺮ ﺷﻮﺷـﯽ ﻣﺘﻌّﺴـ ﺮ و اﻧﻬﺰام روﺳـﯿﻪ ﻧﯿﺰ ﻣﺘﻌّﺬر ﺑﻮد‪ ،‬ﻟﻬﺬا ﻓﯿﻤﺎﺑﯿﻦ ﺣﺴﺐ اﻟّﺘﻤﻨﺎي ﺳـﺮدار روس ﺑﻨﺎ را ﺑﻪ اﻣﻬﺎل ﮔﺬاﺷﺘﻪ‪،‬‬
‫ﻣﺸﺮوط ﺑﺮ اﯾﻨﮑﻪ ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ از ﺟﺎﻧﺐ ﭘﺎدﺷﺎه روس ﺑﻌﺪ از ﭼﻬﺎر ﻣﺎه دﯾﮕﺮ »‪ «6‬ﻟﺸﮑﺮي ﻣﺄﻣﻮر ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬آنوﻗﺖ ﺗﺎﺑﻊ ﺣﮑﻢ ﺟﺪﯾﺪﯾﻢ‪ «7» ،‬و اﻟّﺎ‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 349‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫ﺑﻪ »‪ «8‬رﮐـﺎب ﭘﺎدﺷـﺎه اﺳـﻼم ﮐﻤﺮ ﺧـﺪﻣﺘﮕﺰاري را ﻣﯽﺑﻨـﺪﯾﻢ و ﯾـﺎ اﯾﻨﮑﻪ اﺟـﺎزت ﺣﺎﺻﻞ ﻧﻤﻮده )‪ 142‬ب( ﺑﯽﻣﻨـﺎزﻋﻪ ﺑﻪ ﻃﺮف ﻣﮑـﺎﯾﺪ‬
‫ﺧﻮاﻫﯿﻢ رﻓﺖ و ﺑﻪ اﯾﻦ ﻋﻬﻮد و ﺷﺮوط ﻗﺮار ﻣﻌﺎﻫﺪه ﺳﻤﺖ اﺳﺘﺤﮑﺎم ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﻪ‪ ،‬ﻣﻮﮐﺐ ﻧﺎﯾﺐ اﻟّﺴﻠﻄﻨﻪ ﻋﻄﻒ ﻋﻨﺎن ﺑﻪ وﻻﯾﺖ ﺗﺒﺮﯾﺰ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﭼﻮن ﻣﺼـﻄﻔﯽ ﺧـﺎن ﺷـﯿﺮواﻧﯽ ﺗﺎ آنزﻣﺎن ﺷـﺮﻓﯿﺎب رﮐﺎب ﻧﺸـﺪه‪ ،‬آﺷﺘﯽﮔﻮﻧﻪ ﺑﺎ ﻋﻈﻤﺎي دوﻟﺖ ﻧﺎﯾﺐ اﻟـّﺴ ﻠﻄﻨﻪ داﺷـﺘﻪ‪ ،‬ﺑﻪ ﭘﯿﺸـﮑﺶﻫﺎي‬
‫ﺟﺰﺋﯽ ﺳﺮ ارﮐﺎن دوﻟﺖ را ﺑﺴﺘﻪ‪ ،‬درآﻣﺪن ﺑﻪ رﮐﺎب ﺑﻪ‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﻨﺎﺑﺮ‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪ :‬اژدر دﻫﻦ‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪ :‬و وﻗﻮع‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪ :‬ﮔﺸﺖ‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪ :‬ﻓﺮﻣﻮدهاﻧﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪ :‬دﯾﮕﺮي‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪ :‬ﺟﺪﯾﺪهاﯾﻢ‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺞ‪ :‬ﯾﺎ ﺑﻪ‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪356 :‬‬
‫ﻣﻌﺎذﯾﺮ ﻣﻤّﻮﻫﻪ ﻣﺴﺘﻤﺴﮏ ﻣﯽﺟﺴﺖ‪ ،‬درﯾﻦ ﺳﺎل »‪ «1‬ﻧّﻮاب »‪ «2‬ﻧﺎﯾﺐ اﻟّﺴﻠﻄﻨﻪ ﭘﯿﺸﮑﺶﻫﺎي او را ﻗﺒﻮل ﻧﻔﺮﻣﻮده‪ ،‬ﺣﮑﻢ ﺑﻪ اﺣﻀﺎر او ﺻﺎدر‬
‫ﺷﺪ‪ .‬ﻣﺼﻄﻔﯽ ﺧﺎن از اﺻﺮار ارﮐﺎن »‪ «3‬دوﻟﺖ ﻣﺘﻮّﻫﻢ ﺷﺪه‪ ،‬ﺑﺎﻟﻤّﺮه ﭘﺎ را از داﯾﺮه ﻣﺘﺎﺑﻌﺖ و ﻣﻄﺎوﻋﺖ ﮐﺸـﯿﺪه‪ «4» ،‬اﻇﻬﺎر ﻋﺼﯿﺎن و ﻃﻐﯿﺎن‬
‫ﻧﻤﻮد‪ .‬ﭼﻮن ﺗﺨﻠّﻒ او ﺑﻪ وﺿﻮح رﺳـﯿﺪ‪ ،‬ﻧﺎﯾﺐ اﻟـّﺴ ﻠﻄﻨﻪ ﻓﻮﺟﯽ از ﺑﻬﺎدران را ﺑﻪ ﺳﺮﮐﺮدﮔﯽ اﺳﻤﻌﯿﻞ ﺑﯿﮏ »‪ «5‬و ﺣﺴﻦ ﺧﺎن )‪ (168‬ﻣﺄﻣﻮر‬
‫ﺑﻪ ﺗﺎﺧﺖ ﺷـﯿﺮواﻧﺎت »‪ «6‬ﻧﻤﻮد‪ .‬ﻋﺴﺎﮐﺮ ﻧﺼـﺮتﻧﺸﺎن اﻟﯽ ﮐﻬﻨﻪ ﺷـﻬﺮ ﺷﯿﺮوان »‪ «7‬ﺗﺎﺧﺘﻪ‪ ،‬اﺳـﯿﺮ و ﻏﻨﺎﯾﻢ ﺑﯽﺷـﻤﺎر ﻧﺼﯿﺐ ﻏﺎزﯾﺎن ﻇﻔﺮ ﺷﻌﺎر‬
‫ﺷﺪه‪ ،‬ﻣﺼﻄﻔﯽ ﺧﺎن ﺑﻪ ﻗﻠﻌﻪ ﻓﺚ )‪ (169‬ﮐﻪ ﺳﻘﻨﺎق ﻋﻤﺪه او ﺑﻮد ﻣﺘﺤﺼﻦ ﮔﺮدﯾﺪ و ﻋﺴﺎﮐﺮ ﻧﺼﺮت ﻣﺂﺛﺮ »‪ «8‬ﺑﺎ ﻏﻨﺎﯾﻢ ﻣﺘﮑﺎﺛﺮ »‪ «9‬ﻣﺮاﺟﻌﺖ‬
‫ﺑﻪ ﻣﻮﮐﺐ ﻧـﺎﯾﺐ اﻟـّﺴ ﻠﻄﻨﻪ ﻧﻤﻮدﻧـﺪ‪ ،‬و در آنوﻗﺖ »‪ «10‬اﻟﻮﯾﻪ ﻧﺼـﺮت »‪ «11‬اﻟﺘﻮاي ﻧـﺎﯾﺐ اﻟـّﺴ ﻠﻄﻨﻪ از ﺗـﺒﺮﯾﺰ ﺣﺮﮐﺖ و در ﮐﻨـﺎر رود ارس‬
‫ﺷﻘﻪﮔﺸـﺎ ﺑـﻮد ﮐﻪ ﺷـﯿﺦ ﻋﻠﯽ ﺧـﺎن ﻗّﺒﻪاي ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﺰﯾـﺪ ﺟـﺎه و ﮐـﺜﺮت ﺳـﭙﺎه از ﺟﻤﯿﻊ اﻣﺮاي آذرﺑﺎﯾﺠـﺎن اﻣﺘﯿـﺎز داﺷﺖ »‪ «12‬و ﻣﻄـﺎع ﮐﻞ‬
‫داﻏﺴـﺘﺎن و ﮔﺮﺟﺴـﺘﺎن و ﻧﺎﻓـﺬ اﻻﻣﺮ آن ﺣـﺪود و ﺳﺎﻣﺎن ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻨﺎﺑﺮ ﺗﻌّﺼﺐ دﯾﻦ و ﻣﺬﻫﺐ و ﻣﻠّﺖ ﺟﻌﻔﺮي و ﺷﻮق ﻣﻼزﻣﺖ ﺧﺪﻣﺖ ﻧﺎﯾﺐ‬
‫اﻟّﺴﻠﻄﻨﻪ ﺳﺘﻮده ﻧﺴﺐ ﺑﺎ ﻟﺸﮑﺮ آراﺳﺘﻪ و ﺟﻤﻌﯽ از ﻋﻈﻤﺎي آذرﺑﺎﯾﺠﺎن از ﻗﺒﯿﻞ ﺳﻠﯿﻢ ﺧﺎن ﺷﮑﯽ و ﺣﺴﯿﻦ ﻗﻠﯽ ﺧﺎن ﺑﺎدﮐﻮﺑﻪ »‪ «13‬و ﺑﻌﻀﯽ‬
‫از ﺳـﺮان ﻟﮕﺰﯾﻪ و رؤﺳﺎي اﮔﺎرﺟﻪ ﺑﻪ ﺗﻘﺒﯿﻞ ﺑﺴﺎط ﻋـﺪاﻟﺖ ﻗﻤﺎط »‪ «14‬ﻣﺴﺘﺴﻌﺪ »‪ «15‬ﮔﺮدﯾﺪه‪ ،‬ﻧّﻮاب ﻧﺎﯾﺐ اﻟّﺴـ ﻠﻄﻨﻪ او را ﻣﻮرد ﻧﻮازﺷﺎت‬
‫ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن »‪ «16‬ﺳـﻠﻄﺎﻧﯽ ﻧﻤﻮده ﺷﺮف اﻣﺠﺎد »‪ «17‬ارزاﻧﯽ داﺷﺖ‪ .‬ﺷـﯿﺦ ﻋﻠﯽ ﺧﺎن ﭘﯿﺸـﮑﺶﻫﺎي ﻻﯾﻖ ﮔﺬراﻧﯿﺪه‪ ،‬ﻣﺘﻘّﺒﻞ ﻣﺠﺎدﻟﻪ روﺳﯿﻪ و‬
‫رﻓﻊ و دﻓﻊ آن ﮔﺮوه ﺷﻮﻣﯿﻪ ﮔﺮدﯾـﺪه‪ 143) ،‬اﻟﻒ( روز ﺑﻪ روز آﺛﺎر ﻧﯿﮑﻮ ﺧـﺪﻣﺘﯽ را ﺑﻪ ﻣﻨّﺼﻪ ﻇﻬﻮر رﺳﺎﻧﯿـﺪه »‪ «18‬و ﺳﺎﻋﺖ ﺑﻪ ﺳﺎﻋﺖ‬
‫ﻣﻨﻈﻮر ﻧﻈﺮ ﻋﺎﻃﻔﺖ اﺛﺮ ﻧّﻮاب ﻧﺎﯾﺐ اﻟّﺴﻠﻄﻨﻪ ﻣﯽﮔﺮدﯾﺪ‪.‬‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪ :‬اوﻗﺎت‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪» :‬ﻧﻮاب« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﻠﮏ‪ :‬اﮐﺎن‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﯿﺮون ﮐﺸﯿﺪه‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﻠﮏ‪» :‬ﺑﯿﮏ« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 350‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪ :‬ﻧﻮاﺣﯽ ﺷﯿﺮواﻧﺎت‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪ :‬ﺷﯿﺮوان را‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺞ‪ :‬ﺷﯿﺮوان را‪.‬‬
‫)‪ .(9‬ﻣﺞ‪ :‬ﻧﺎﻣﺤﺼﻮر‪.‬‬
‫)‪ .(10‬ﻣﺞ‪ :‬اوﻗﺎت‪.‬‬
‫)‪ .(11‬ﻣﻠﮏ‪» :‬اﻟﻮﯾﻪ ﻧﺼﺮت« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(12‬ﻣﺞ‪» :‬داﺷﺖ« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(13‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﺎﮐﻮﺑﻪ‪.‬‬
‫)‪ .(14‬ﻣﺞ‪ :‬ﻗﻤﺎط ﻧﺎﯾﺐ اﻟّﺴﻠﻄﻨﻪ‪.‬‬
‫)‪ .(15‬ﻣﻠﮏ‪ :‬ﻣﺴﺘﻌﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(16‬ﻣﺞ‪» :‬ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(17‬ﻣﺞ‪ :‬اﺣﺠﺎد‪.‬‬
‫)‪ .(18‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﯽرﺳﺎﻧﯿﺪ‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪357 :‬‬
‫ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ورزﯾﺪن ﺷﯿﺦ ﻋﻠﯽ ﺧﺎن ﻗّﺒﻪاي از ﮐﻤﺎل ﺟﻬﻞ و ﻧﺎداﻧﯽ و روﮔﺮدان ﺷﺪن از ﻣﻮﮐﺐ ﻧﺎﯾﺐ اﻟّﺴﻠﻄﻨﻪ ﺑﻪ وادي ﺧﺬﻻن و ﮔﻤﻨﺎﻣﯽ‬
‫»‪«1‬‬
‫ﺑﻪ ﺗﻮاﺗﺮ از ﺟﻤﻌﯽ ﺛﻘـﺎت اﺳـﺘﻤﺎع اﻓﺘﺎد ﮐﻪ در ﻫﻨﮕﺎم ﺗﻮﻗﻒ »‪ «2‬ﺷـﯿﺦ ﻋﻠﯽ ﺧﺎن در »‪ «3‬رﮐﺎب ﺳـﻌﺎدتﻧﺸﺎن ﺟﻨﺎب ﻧﺎﯾﺐ اﻟﺴﻠﻄﻨﮥ اﻟﻌﻠّﯿﻪ‪،‬‬
‫ﻣﺸﺎراﻟﯿﻪ »‪ «4‬ﻗﺮﯾﺐ ﺑﻪ ﺳـﯽ ﭼﻬﻞ ﻧﻔﺮ از ﻏﻼﻣﺎن ﻏﯿﺮ ﻣﻠﺘﺠﯽ ﮔﺮﺟﯽ ﻧﺴﺐ داﺷﺖ ﮐﻪ ﻫﺮﮐﺪام ﺑﻪ رأﺳﻪ ﻋﺰﯾﺰ ﻣﺼـﺮ ﺧﻮﺑﯽ و زﻟﯿﺨﺎي ﻋﺼﺮ‬
‫ﻣﺤﺒﻮب اﻟﻘﻠﻮﺑﯽ »‪ «5‬ﺑﻮدﻧﺪ و از ﮐﻤﺎل ﺻـﺒﺎﺣﺖ و ﻣﻼﺣﺖ ﻃﻌﻨﻪ ﺑﺮ آﻓﺘﺎب ﺧﺎوري ﻣﯽزدﻧﺪ و در ﺷﯿﻮه دﻟﺒﺮي و ﻃﻨﺎزي ﺳﺮآﻣﺪ ﻣﻬﻮﺷﺎن‬
‫ﺟﻬـﺎن و از ﻗﺎﻋـﺪه رﻋﻨـﺎﯾﯽ و زﯾﺒـﺎﯾﯽ ﺿـﺮب اﻟﻤﺜﻞ ﺧﻮﺑﺎن زﻣﺎن‪ ،‬ﭼﺸﻢ روزﮔﺎر ﻣﺜﻠﺸﺎن در ﭼﺎﺑﮑﯽ و رﻋﻮﻧﺖ »‪ «6‬ﻧﺪﯾﺪه و ﺟﻬﺎنآﻓﺮﯾﻦ‬
‫ﻋـﺪﯾﻞ و ﻧﻈﯿﺮ اﯾﺸﺎن در ﻋﺎﻟﻢ ﮐﻮن و ﻓﺴﺎد ﻧﯿﺎﻓﺮﯾـﺪه‪ ،‬اﮔﺮ ﺷـﯿﺦ ﺻـﻨﻌﺎن ﺻﻮرت دﻻراي آﻧﻬﺎ »‪ «7‬دﯾـﺪي‪ ،‬ﻫﺮﮔﺰ ﺑﻪ ﮔﺮد ﮐﻮي »‪ «8‬ﻋﺸﻖ‬
‫دﺧﺘﺮ ﺗﺮﺳﺎ ﻧﮕﺮدﯾﺪي و اﮔﺮ ﻣﺠﻨﻮن ﭼﻬﺮه زﯾﺒﺎﺷﺎن »‪ «9‬ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻧﻤﻮدي‪ ،‬ﺑﺴﺎط ﻋﺸﻖ ﻟﯿﻠﯽ »‪ «10‬درﻧﻮردﯾﺪي‪:‬‬
‫ﻧﻈﻢ »‪«11‬‬
‫ﭘﺮيﭘﯿﮑﺮ ﺑﺘﺎن ﭼﻮن ﺳﺮو ﻫﻤﺪوشﻫﻤﻪ ﭼﻮن ﮔﻞ ﭘﺮﻧﺪ و ﭘﺮﻧﯿﺎن ﭘﻮش‬
‫ﻫﻤﻪ در ﺑﺎغ ﺟﺎن ﺛﺎره »‪ «12‬ﻧﻬﺎﻻنﻫﻤﻪ در راغ دل رﻋﻨﺎ ﻏﺰاﻻن‬
‫ﻫﻤﻪ ﺳﺤﺮآﻓﺮﯾﻦ در ﺧﻮشزﺑﺎﻧﯽ »‪«13‬ﻫﻤﻪ ﺟﺎدوزﺑﺎن در ﺧﻮشﺑﯿﺎﻧﯽ »‪«14‬‬
‫ﻫﻤﻪ آﮔﻪ ز ﻃﺮز آﺷﻨﺎﯾﯽ »‪«15‬ﻫﻤﻪ رﺳﻢ آﺷﻨﺎ در دﻟﺮﺑﺎﯾﯽ »‪«16‬‬
‫ﻫﻤﻪ از ﺗﺎب ﻣﯽاﻓﺮوﺧﺘﻪ ﮔﻞﺧﻤﺎري ﻧﺮﮔﺲ و آﺷﻔﺘﻪ ﺳﻨﺒﻞ‬
‫ﺳﻬﯽ ﺑﺎﻻ ﺟﻮاﻧﺎن ﺳﻤﻦ ﺑﺮﭼﻮ ﻏﻠﻤﺎن ﺑﻬﺸﺘﯽ روحﭘﺮور‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﻠﮏ‪» :‬ﻋﻨﻮان« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪ :‬ﺳﺒﺐ ﺗﺨﻠﻒ‪.‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 351‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪ :‬از‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪ :‬ﻧﺎﯾﺐ اﻟّﺴﻠﻄﻨﻪ آن ﺑﻮد ﮐﻪ ﺷﯿﺦ ﻋﻠﯽ ﺧﺎن‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﺤﺒﻮﺑﯽ‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪ :‬رﻋﻮﻧﺖ و ﭼﺎﺑﮑﯽ‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪ :‬دﻻراي ﺷﺎن‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺞ‪» :‬ﮐﻮي« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(9‬ﻣﺞ‪ :‬زﯾﺒﺎي ﺷﺎن‪.‬‬
‫)‪ .(10‬ﻣﺞ‪ :‬ﻟﯿﻼ‪.‬‬
‫)‪ .(11‬ﻣﻠﮏ‪ :‬ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(12‬ﻣﺞ‪ :‬ﻧﺎزك‪.‬‬
‫)‪ .(13‬ﻣﺞ‪ :‬ﺧﻮشﺑﯿﺎﻧﯽ‪.‬‬
‫)‪ .(14‬ﻣﺞ‪ :‬ﺧﻮشزﺑﺎﻧﯽ‪.‬‬
‫)‪ .(15‬ﻣﺞ‪ :‬دﻟﺮﺑﺎﯾﯽ‪.‬‬
‫)‪ .(16‬ﻣﺞ‪ :‬آﺷﻨﺎﯾﯽ‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪ 358 :‬ﻫﻤﻪ ﺑﺮ ﺗﺨﺖ ﺧﻮﺑﯽ ﺗﺎﺟﺪاراندر اﻗﻠﯿﻢ ﻧﮑﻮﯾﯽ ﺷﻬﺮﯾﺎران‬
‫ﻫﻤﻪ ﺳﺮﺧﻮش ز ﺟﺎم ارﻏﻮاﻧﯽﻫﻤﻪ ﺟﻮﯾﺎي ﻋﯿﺶ و ﮐﺎﻣﺮاﻧﯽ‬
‫ﻫﻤﻪ ﭼﻮن ﺷﺎخ ﮔﻞ ﭘﯿﻤﺎﻧﻪ در »‪ «1‬دﺳﺖﺗﻤﺎﺷﺎﯾﯽ ﺧﺮاب و ﺑﺎﻏﺒﺎن ﻣﺴﺖ و ﺑﺪﯾﻦ ﻟﻄﺎﻓﺖ و ﺧﻮﺑﯽ »‪ «2‬ﻏﻼﻣﺎن او در ﻣﯿﺎن اردو ﻣﯽﮔﺸﺘﻨﺪ‬
‫)‪ 143‬ب( و ﻫﺮزﻣـﺎن ﺑﻪ ﺷﻤﺸـﯿﺮ اﺑﺮو و ﺧﻨﺠﺮ ﻣﮋﮔـﺎن ﺧﻮنﮔﺮﻓﺘﻪاي را ﻣﯽﮐﺸـﺘﻨﺪ و ﺑﻪ آﯾﯿﻦ دﻟـﺒﺮي ﺑﻪ ﻏﻤﺰه ﻋﺎﺷﻖﮐﺸـﯽ دل ﻓﻘﯿﺮي را‬
‫ﻣﯽﺟﺴـﺘﻨﺪ و ﺑﻪ ﮐﻤﻨـﺪ ﮐﺎﮐـﻞ و دام زﻟﻒ دﺳﺖ دل دردﻣﻨـﺪي را ﻣﯽﺑﺴـﺘﻨﺪ‪ .‬ﺧﻠﻘﯽ »‪ «3‬اﺳـﯿﺮ ﺗﻤﺎﺷـﺎﯾﯽ اﯾﺸـﺎن و ﺟﻤﻌﯽ واﻟﻪ رﻓﺘﺎر آن‬
‫ﻧﺎزﻧﯿﻨﺎن و در ﻫﺮﺣﻠﻘﻪ ﮔﻔﺘﮕﻮي زﻟﻒ رﺳﺎي اﯾﺸﺎن و در ﻫﺮآﺳـﺘﺎن داﺳـﺘﺎن ﺟﻌﺪ ﻣﺸﮑﺴﺎي اﯾﺸﺎن ﻣﯽﺑﻮد‪ ،‬ﺗﺎ ﮐﻬﻨﻪ ﭼﺸﻢزﺧﻢ زﻣﺎﻧﻪ ﮐﺎر‬
‫ﺧﻮد »‪ «4‬ﮐﺮده‪ ،‬ﯾـﮏ دو ﺳﻪ ﻧﻔﺮ از آﻧﻬـﺎ در اردو ﻣﻔﻘﻮد اﻟﺨﺒﺮ و ﻣﻌـﺪوم اﻻﺛﺮ ﮔﺮدﯾـﺪه ﺑﻮدﻧـﺪ‪ «5» .‬ﺷـﯿﺦ ﻋﻠﯽ ﺧﺎن »‪ «6‬ﺑﻌﺪ از ﺗﻔّﺤﺺ‬
‫ﺑﺴـﯿﺎر ﺗﻈﻠّﻢ ﺑﻪ درﮔﺎه ﻧﺎﯾﺐ اﻟـّﺴ ﻠﻄﻨﻪ ﺑﺮده‪ ،‬ﮐﯿﻔّﯿﺖ را ﻣﻌﺮوض‪ .‬ﺟﻨﺎب ﻧﺎﯾﺐ اﻟّﺴﻠﻄﻨﻪ اﻣﺮ ﻓﺮﻣﻮد ﮐﻪ آﻧﻬﺎ در ﻫﺮﺟﺎ ﺑﺎﺷﻨﺪ و در ﻧﺰد ﻫﺮﮐﺲ‬
‫ﭘﯿﺪا ﺷﻮﻧﺪ »‪ «7‬ﺑﻪ او ﺑﺴـﭙﺎرﻧﺪ‪ .‬ﺑﺴﯿﺎر ﺳﻌﯽﻫﺎي ﺑﻠﯿﻎ ﻧﻤﻮدﻧﺪ و ﻧﺠﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﻌﻀﯽ »‪ «8‬ﻣﻼﻣﺖ ﻧﻤﻮده‪ ،‬در ﻣﻘﺎم ﻧﺼـﯿﺤﺖ او درآﻣﺪﻧﺪ و ﻟﯿﮑﻦ‬
‫دﻟﺪاده را ﻧﺼـﯿﺤﺖ ﮔﻔﺘﻦ ﭼﻪ ﺳﻮد دارد‪ .‬ﻣﯽﺑﺎﯾﺪ اﯾﻦ ﻧﺼـﯿﺤﺖ ﮐﺮدن ﺑﻪ دﻟﺴـﺘﺎﻧﺎن‪ .‬ازﯾﻦ ﻧﺼﺎﯾﺢ »‪ «9‬ﺑﯽﺣﺎﺻﻞ ﻫﯿﭻﻓﺎﯾـﺪه ﺑﺮ آن ﻣﺘﺮﺗّﺐ‬
‫ﻧﺸﺪه‪ ،‬ﺑﺎﻻﺧﺮه ﺷـﯿﺦ ﻋﻠﯽ ﺧﺎن اﺿﻄﺮارا »‪ «10‬از ﺳﻮداي آن درﮔـﺬﺷﺖ و ﻃﻮﻣﺎر اﻇﻬﺎر آن درﻧﻮﺷﺖ‪ .‬و ﺑﻌـﺪ از ﭼﻨـﺪ روز ﮐﻪ اﺧﺒﺎرات‬
‫ورود ﺟﻤﻌّﯿﺖ روﺳـﯿﻪ ﺑﻪ ﻣﻌﺎوﻧﺖ ﺑﻮﻟﯿﻨﻮك و ﻏﯿﺮه در اردو ﺷﺎﯾﻊ ﺷـﺪ ﮐﻪ ﯾﺮاﻧﺎل )‪ (170‬ﻧﺎﻣﯽ از ﺳـﺮداران ﻧﺎﻣﯽ ﭘﺎدﺷﺎه روس ﺑﺎ ﺟﻤﻌّﯿﺖ‬
‫ﻣﻨﺤﻮس ﺧﻮد از ﻣﻌﺒﺮ درﯾﺎ آﻣﺪه ﺑﺎدﮐﻮﺑﻪ را ﻣﺤﺎﺻـﺮه دارد‪ ،‬ﺷـﯿﺦ ﻋﻠﯽ ﺧﺎن ﻣﺘﻤّﻨﯽ اﯾﻦ ﻣﻄﺎﻟﺐ ﮔﺮدﯾﺪ ﮐﻪ ﻧّﻮاب ﻧﺎﯾﺐ اﻟّﺴﻠﻄﻨﻪ ﻓﻮﺟﯽ از‬
‫ﻏﺎزﯾـﺎن رﮐﺎﺑﯽ را ﺑﺎ ﯾﮏ ﻧﻔﺮ ﺳـﺮدار ﺻﺎﺣﺐ وﺟﻮد ﺑﻪ ﻫﻤﺮاﻫﯽ او رواﻧﻪ ﮐﻪ رﻓﺘﻪ دﻓﻊ ﺷـّﺮ ﯾﺮاﻧﺎل را از ﺳـﺮ ﺑﺎدﮐﻮﺑﻪ ﻧﻤﻮده ﺑﺎﺷـﺪ‪ .‬ﻧﻈﺮ ﺑﻪ‬
‫ﻣﻘﺘﻀﺎي‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﺮ‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪ :‬ﺧﻮﺑﯽ و ﻟﻄﺎﻓﺖ‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪ :‬و ﺧﻠﻘﯽ‪.‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 352‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪ :‬ﺧﻮد را‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﮔﺮدﯾﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﻠﮏ‪» :‬ﺷﯿﺦ ﻋﻠﯽ ﺧﺎن« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺘﻦ‪ :‬ﺷﻮد‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺞ‪ :‬از »ﮐﯿﻔﯿﺖ ‪ «...‬ﺗﺎ اﯾﻨﺠﺎ را ﻧﺪارد‪ .‬ﺑﻪ ﺟﺎي آن ﭼﻨﯿﻦ اﺳﺖ‪ :‬اﮔﺮﭼﻪ ﺷﯿﺦ ﻋﻠﯽ ﺧﺎن ‪] ...‬ﻧﺎﺧﻮاﻧﺎ[ و ﺣﺪس ﻧﺎﻗﺼﯽ زده ﺑﻮد و ﻟﯿﮑﻦ‬
‫ﻋﺎﻗﻼن داﻧﺸﻮر و ﻋﺎرﻓﺎن ﺻﺎﺣﺐﺧﺒﺮ او را از ﮔﻤﺎن ﺑﺪ ﺑﻪ ﻣﺼﺪاق ان ﺑﻌﺾ اﻟّﻈﻦ اﺛﻢ‪.‬‬
‫)‪ .(9‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﻮاﻋﻆ‪.‬‬
‫)‪ .(10‬ﻣﻠﮏ‪» :‬اﺿﻄﺮارا« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪359 :‬‬
‫وﻗﺖ ﻧّﻮاب ﻧﺎﯾﺐ اﻟـّﺴ ﻠﻄﻨﻪ ﺷﯿﺦ ﻋﻠﯽ ﺧﺎن را ﺑﺎ اﺳﺘﻌﺪادي ﮐﻪ داﺷﺖ ﻣﺮﺧﺺ و ﭘﯿﺮ ﻗﻠﯽ ﺧﺎن ﻗﺎﺟﺎر را ﺑﺎ اﻓﻮاج ﻗﺎﻫﺮه ﺑﻪ ﻫﻤﺮاﻫﯽ او ﻣﺄﻣﻮر‬
‫ﺑﻪ دﻓﻊ ﯾﺮاﻧﺎل و اﺳـﺘﺨﻼص ﻣﺤﺼﻮرﯾﻦ ﺑﺎدﮐﻮﺑﻪ ﻓﺮﻣﻮدﻧـﺪ‪ .‬در ﻣﻨﺰل ﺑﻪ ﺳـﺒﺐ ﺑﻌﻀـﯽ از اﺳـﺒﺎب ﮐﻪ ﻣﻮﺿﻮع و ﻣﺤﻤﻮل آن ﻣﻌﻠﻮم ﻧﯿﺴـﺖ‬
‫ﻓﯿﻤﺎﺑﯿﻦ ﺷـﯿﺦ ﻋﻠﯽ ﺧﺎن و ﭘﯿﺮﻗﻠﯽ ﺧﺎن ﻏﺒﺎر ﮐـﺪورت ﺑﺎﻻ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﻓﯽ اﻟﺠﻤﻠﻪ )‪ 144‬اﻟﻒ( ﮔﻔﺘﮕﻮﯾﯽ ﮐﺮدﻧﺪ و ﻓﯽ اﻟﺤﻘﯿﻘﻪ »‪«1‬‬
‫ﻃﺮح اﺻـﻼح ﺑﻪ ﻣﯿﺎن ﻏﺎزﯾﺎن ﻋﺮاﻗﯽ و درﺑﻨﺪي درﺳﺖ ﻧﻨﺸﺴﺖ و ﺑﯽﺟﻬﺖ از ﻫﻢ ﻣﻮﺣﺶ ﺷﺪه ﺟﺪاﯾﯽ اﺧﺘﯿﺎر ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺷﯿﺦ ﻋﻠﯽ ﺧﺎن ﺑﻪ‬
‫ﻃﺮف ﻗﺒﻪ و درﺑﻨـﺪ و ﭘﯿﺮ ﻗﻠﯽ ﺧـﺎن ﻣﺮاﺟﻌﺖ ﺑﻪ رﮐـﺎب »‪ «2‬ﻧﻤـﻮد و آﻧﭽﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﺑﻪ »‪ «3‬ﺑﻮد از ﻗﻀـﺎي ﻓﻠﮑﯽ »‪ «4‬و ﺗـﺄﺛﯿﺮ ﮐﻮاﮐﺐ »‪ «5‬ﺑﻪ‬
‫ﻋﻤﻞ ﻧﯿﺎﻣﺪ ﺗﺎ ﻓﻠﮏ از ﭘﺮده ﭼﻪ آرد ﺑﯿﺮون‪.‬‬
‫ذﮐﺮ اﻟﺘﻬﺎب ﻧﺎﯾﺮه اﻓﺴﺎد ﻋﻠﯽ ﭘﺎﺷﺎي واﻟﯽ ﺑﻐﺪاد و ﺣﺮﮐﺖ ﺳـﭙﺎه ﺑﯽﻗﯿﺎس روم ﺑﻪ ﺳﻤﺖ اﯾﺮان ارم ﺑﻨﯿﺎد و ﻣﻨﻄﻔﯽ ﺷﺪن آﺗﺶ ﻋﺪوان‬
‫آن ﮔﺮوه ﺗﯿﺮه راي از ﻣﺂب ﺷﻤﺸﯿﺮ ﺷﻬﺰاده ﻣﺤّﻤﺪ ﻋﻠﯽ ﻣﯿﺮزا »‪«6‬‬
‫ﭼﻮن ﺑﻌﺪ از وﻓﺎت ﺳـﻠﯿﻤﺎن ﭘﺎﺷﺎي واﻟﯽ »‪ «7‬دار اﻟـّﺴ ﻼم ﺑﻐﺪاد ﻣﻨﺼﺐ واﻟﯿﮕﺮي ﺑﻐﺪاد و ﺳـﺮﺣّﺪات روم از ﺟﺎﻧﺐ دوﻟﺖ ﻋﺜﻤﺎﻧﯽ ﺑﻪ ﻋﻠﯽ‬
‫ﭘﺎﺷﺎ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد‪ ،‬او ﻧﯿﺰ ﺑﻪ ﻗﺎﻋﺪه و ﺳـﻨﻮر ﻗﺪﯾﻢ و اﺻﺎﺑﺖ راي ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ »‪ «8‬در ﮐﻤﺎل اﺧﻼص ﺑﻪ ﻣﻨﺘﺴﺒﺎن ﺷﻮﮐﺖ اﺑﺪ اﺧﺘﺼﺎص رﻓﺘﺎر‬
‫و در ﻧﻬـﺎﯾﺖ ادب و ارادت زﻧـﺪﮔﺎﻧﯽ ﻣﯽﻧﻤﻮد و از ﺟـﺎﻧﺐ دوﻟﺖ ﻋﻠّﯿﻪ ﭘﺎدﺷﺎﻫﯽ ﻧﯿﺰ ﺑﻪ ﻏﺎﯾﺖ ﻣﺤﺘﺮم و ﻣﮑﺮم ﻣﯽزﯾﺴﺖ ﺗﺎ اﯾﻨﮑﻪ ﻓﯿﻤﺎﺑﯿﻦ‬
‫او و ﻋﺒـﺪ اﻟﺮﺣﻤﻦ ﭘﺎﺷﺎي ﺣﺎﮐﻢ ذﻫﺎب ﺑﻪ ﺳـﺒﺒﯽ از اﺳـﺒﺎب ﮐـﺪورﺗﯽ واﻗﻊ ﺷـﺪه‪ ،‬ﻏﺒﺎر ﻧﻔﺎق ﺑﻪ ﻫﯿﺠﺎن آﻣﺪه‪ «9» .‬ﭼﻮن ﺣـﺎﮐﻢ ذﻫﺎب ﺑﻪ‬
‫ﺳﺒﺐ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﺑﺎ ﭘﺎﺷﺎي ﺑﻐﺪاد در ﻇﺮف ﺣﻮﺻﻠﻪ او ﮔﻨﺠﺎﯾﺶ ﻧﺪاﺷﺖ ﮐﻪ در آن ﺳﺮﺣﺪ ﺗﻮﻗﻒ ﻧﻤﺎﯾﺪ و ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﺑﺎ ﭘﺎﺷﺎ را‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﻠﮏ‪» :‬ﮔﻔﺘﮕﻮﯾﯽ ‪ «...‬را ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪ :‬رﮐﺎب ﻇﻔﺮ ‪] ...‬ﻧﺎﺧﻮاﻧﺎ[‬
‫)‪ .(3‬ﻣﻠﮏ‪» :‬ﻣﻨﻈﻮر ﺑﻪ« ﻧﺪارد‪) .‬ﺟﺎي ﺧﺎﻟﯽ اﺳﺖ(‬
‫)‪ .(4‬ﻣﻠﮏ‪» :‬ﻓﻠﮑﯽ« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪ :‬ﮐﻮاﮐﺐ آﺳﻤﺎﻧﯽ‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﻠﮏ‪ :‬اﯾﻦ ﻋﻨﻮان را ﻧﺪارد‪ ،‬ﺑﻪ ﺟﺎي آن ﻋﻨﻮان ﻗﺒﻠﯽ »ﺑﻪ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ورزﯾﺪن ﺷﯿﺦ ﻋﻠﯽ ﺧﺎن ‪ «...‬را آورده اﺳﺖ‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﻠﮏ‪» :‬واﻟﯽ« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺞ‪ :‬و ﻣﺰاج ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ‪.‬‬
‫)‪ .(9‬ﻣﺞ‪ :‬ﻫﯿﺠﺎن ﮐﺮد‪.‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 353‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪360 :‬‬
‫ﻧﯿﺰ در ﻗـﻮه ﺧﻮد »‪ «1‬ﻧﺪﯾـﺪ‪ ،‬ﻟﻬﺬا ﻧﺎﭼﺎر از ﻣﺤﻞ اﺧﺘﯿﺎر »‪ «2‬ﺣﺮﮐﺖ و ﺑـﺎ ﻣﺴـﺎوي ﭼﻬﺎر ﭘﻨـﺞ ﻫﺰار ﺧﺎﻧﻮار اﯾﻞ ﺑﺒﻪ و ﻣﺘﻌﻠﻘﺎن ﺧﻮﯾﺶ ﻗﻄﻊ‬
‫ﺗﻌﻠﻖ از ﻣﻮﻃﻦ ﻣـﺄﻟﻮف ﻧﻤﻮده‪ ،‬داﺧﻞ وﻻﯾﺖ ﮐﺮﻣﺎﻧﺸﺎﻫﺎن و ﻣﺘﻮّﺳﻞ ﺑﻪ ﻣﻨﺴﻮﺑﺎن دوﻟﺖ ﻋﻠّﯿﻪ ﭘﺎدﺷﺎﻫﯽ ﺷـﺪ‪ «3» .‬اﻋﻠﯽﺣﻀﺮت ﺻﺎﺣﺒﻘﺮاﻧﯽ‬
‫اﯾﻞ و ﻣﻨﺴﻮب او را در ﺳـﺮﺣﺪات ﮐﺮﻣﺎﻧﺸﺎﻫﺎن ﺟﺎي داده‪ ،‬ﭘﺎﺷﺎ را اﺣﻀﺎر ﺑﻪ رﮐﺎب ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ .‬ﭼﻮن اﺧﻼص ﻋﻠﯽ ﭘﺎﺷﺎ ﺑﻪ درﺟﻪ ﮐﻤﺎل و‬
‫ﻓﯽ اﻟﺤﻘﯿﻘﻪ واﻟﯿﮕﺮي او در وﻻﯾﺖ دار اﻟـّﺴ ﻼم ﺑﻐﺪاد »‪ «4‬و ﭘﺎﺷـﺎﯾﯽ او از ﺟﺎﻧﺐ دوﻟﺖ ﻋﺜﻤﺎﻧﯽ ﺑﻪ ﺳـﺒﺐ اﺧﻼص اﯾﻦ ﺷﻮﮐﺖ ﺑﻬّﯿﻪ ﺑﻮد و‬
‫او ﻧﯿﺰ از ﺑﺮداﺷﺘﮕﺎن »‪ «5‬اﯾﻦ دوﻟﺖ ﻣﺤﺴﻮب ﻣﯽﺷﺪ‪.‬‬
‫اﻋﻠﯽﺣﻀـﺮت ﺻﺎﺣﺒﻘﺮاﻧﯽ در ﺑﺎب ﺗﻔﻮﯾﺾ ﻣﺤﻞ اﺧﺘﯿﺎر ﻋﺒـﺪ اﻟﺮﺣﻤﻦ ﭘﺎﺷﺎ ﺑﻪ واﻟﯽ ﺑﻐـﺪاد اﻇﻬﺎر ﺑﻠﮑﻪ ﺣﮑﻢ )‪ 144‬ب( ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ »‪ «6‬ﮐﻪ‬
‫ﭼـﻮن ﭘﺎﺷـﺎ ﻣﻠﺘﺠﯽ ﺑﻪ ﻇـّﻞ ﺷـﻮﮐﺖ ﻓﻠﮏﻓﺮﺳـﺎ ﺷـﺪه‪ ،‬ﻣﯽﺑﺎﯾـﺪ ﺣﮑﻤـﺎ ﭘﺎﺷـﺎي ﺑﻐـﺪاد از زﻟّـﺎت و ﻫﻔﻮات او ﮔﺬﺷـﺘﻪ‪ ،‬وﻻـﯾﺖ او را ﺑﻪ او‬
‫واﮔﺬاﺷﺘﻪ‪ ،‬ﻣﺰاﺣﻤﺖ ﺑﻪ ﺣﺎل ﭘﺎﺷﺎ ﻧﺮﺳﺎﻧﺪ‪ .‬ﻋﻠﯽ ﭘﺎﺷﺎ از راه ﺧّﻔﺖ ﻋﻘﻞ و دﻧﺎﺋﺖ در ﻣﻘﺎﺑﻞ اﺣﮑﺎم ﻗﻀﺎ ﻧﻈﺎم »‪ «7‬ﺑﻪ ﺑﻌﻀﯽ از ﻣﻌﺎذﯾﺮ واﻫﯽ‬
‫ﻻﻃﺎﯾﻞ ﺗﻤﺴﮏ »‪ «8‬ﺟﺴﺘﻪ‪ ،‬اﯾﺠﺎب آن را ﻣﺤّﻮل ﺑﻪ زﻣﺎن دﯾﮕﺮ ﻧﻤﻮد‪.‬‬
‫اﻣﻨـﺎي دوﻟﺖ ﻋﻠّﯿﻪ اﯾﻦ ﻣﻌﻨﯽ را ﯾﺎﻓﺘﻪ »‪ «9‬در ﺟﺰو ﻣﺤّﺮك ﻋﻠﯽ ﭘﺎﺷﺎ ﺷﺪﻧـﺪ »‪ «10‬ﮐﻪ از ﺧﻼـف ﺣﮑﻢ ﭘﺎدﺷـﺎﻫﯽ ﻣﺤﺘﺮز ﺑﻮده‪ ،‬اواﻣﺮ ﻋﻠﯿﻪ‬
‫ﺷﺎﻫﻨﺸـﺎﻫﯽ را در ﻋﻘـﺪه ﺗﻌﻮﯾﻖ ﻧﯿﻨـﺪازد‪ .‬ﭼﻮن وزﯾﺮ اﻋﻈﻢ دوﻟﺖ ﻋﺜﻤـﺎﻧﯽ از ﻋﺒـﺪ اﻟﺮﺣﻤﻦ ﭘﺎﺷـﺎ ﺑﻪ ﺟﻬﺎت ﭼﻨـﺪ ذﺧﯿﺮه ﺧﺎﻃﺮ داﺷﺖ‪ ،‬ﺑﻪ‬
‫ﻫﯿﭻوﺟﻪ اﯾﻦ ﻣﻌﻨﯽ ﻣﻮاﻓﻖ ﻣﺰاج او ﻧﻤﯽاﻓﺘﺎد و راﺿـﯽ ﺑﻪ ﺗﻔﻮﯾﺾ وﻻﯾﺎت او ﻧﻤﯽﮔﺮدﯾﺪ و ﺑﻪ اوﻟﯿﺎي دوﻟﺖ ﻗﺎﻫﺮه ﺻـﺮﯾﺤﺎ اﻇﻬﺎر ﮐﺮد ﮐﻪ‬
‫اﮔﺮ از ﺟـﺎﻧﺐ دوﻟﺖ ﭘﺎدﺷﺎﻫﯽ ﺣﺎﮐﻤﯽ ﺗﻌﯿﯿﻦ ﺷﻮد‪ ،‬ﺑﻬﺘﺮ از آن اﺳﺖ ﮐﻪ ﻋﺒـﺪ اﻟﺮﺣﻤﻦ ﭘﺎﺷﺎ آﻣـﺪه درﯾﻦ وﻻﯾﺖ ﺣﮑﻤﺮاﻧﯽ ﻧﻤﺎﯾـﺪ‪ .‬ﭼﻮن‬
‫ارﮐﺎن دوﻟﺖ ﺷﺎﻫﯽ داﻧﺴـﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﻋﻠﯽ ﭘﺎﺷﺎ ﺑﻪ ﻫﯿـﭻوﺟﻪ راﺿـﯽ ﺑﻪ ﺣﮑﻮﻣﺖ ﻋﺒـﺪ اﻟﺮﺣﻤﻦ ﭘﺎﺷﺎ ﻧﺨﻮاﻫـﺪ ﺷـﺪ‪ ،‬ﻟﻬـﺬا ﻣﺮاوده و ﻣﺮاﺳـﻠﻪ را‬
‫ﻣﻮﻗﻮف و اﻧﺠﺎم ﮐﺎر ﻋﺒﺪ اﻟﺮﺣﻤﻦ ﭘﺎﺷﺎ را ﻣﺮﻫﻮن ﺑﻪ وﻗﺘﺶ ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪ :‬ﻗﻮه اﻣﮑﺎن‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪ :‬از ﻣﺤﻞ اﺧﺘﯿﺎر ﺧﻮد ﺑﯽاﺧﺘﯿﺎر‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪ :‬ﮔﺮدﯾﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪» :‬ﺑﻐﺪاد« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﻠﮏ‪ :‬ﺑﺮداﺷﺘﻪﮔﺎن‪) .‬ﻫﻤﻪﺟﺎ(‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪ :‬ﻓﺮﻣﻮده‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪ :‬ﻧﻈﺎم ﭘﺎدﺷﺎﻫﯽ‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﺴﺘﻤﺴﮏ‪.‬‬
‫)‪ .(9‬ﻣﺞ‪ :‬درﯾﺎﻓﺘﻪ‪.‬‬
‫)‪ .(10‬ﻣﺞ‪ :‬ﺷﺪهاﻧﺪ‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪361 :‬‬
‫در ﻫﻨﮕـﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﭼﻤﻦ ﺳـﻠﻄﺎﻧﯿﻪ از اﻧﺘﺼـﺎب ﻗﺒﺎب ﺳـﺮادﻗﺎت ﺟﻼل رﺷﮏ ﺟّﻨﺎت ﺛﻤﺎﻧﯿﻪ ﺑﻮد راي ﻋﺎﻟﻢآراي ﭘﺎدﺷﺎﻫﯽ ﺑﻪ ﺗﻬّﯿﻪ و ﺗـﺪارك‬
‫ﻋﺒـﺪ اﻟﺮﺣﻤﻦ ﭘﺎﺷـﺎ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ‪ ،‬ﻓـﻮﺟﯽ از ﻏﺎزﯾـﺎن رﮐـﺎﺑﯽ را ﺑﻪ ﺳـﺮداري ﻓﺮج اﻟﻠّﻪ ﺧـﺎن اﻓﺸـﺎر ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﻨﺼﺐ ﻧﺴﻘﭽﯽﺑﺎﺷـﯽﮔﺮي دﯾﻮان‬
‫ﭘﺎدﺷﺎﻫﯽ ﺳﺮاﻓﺮازي داﺷﺖ ﺑﺎ اﻣﺎن اﻟّﻠﻪ ﺧﺎن‪ ،‬واﻟﯽ ﮐﺮدﺳﺘﺎن‪ ،‬ﻣﺄﻣﻮر ﺑﻪ اﻧﺘﺰاع ﻣﺤﻞ اﺧﺘﯿﺎر ﻋﺒﺪ اﻟﺮﺣﻤﻦ ﭘﺎﺷﺎ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻋﻠﯽ ﭘﺎﺷـﺎ ﮐﻪ از ورود ﻏﺎزﯾـﺎن رﮐـﺎﺑﯽ ﻣّﻄﻠﻊ ﻣﯽﺷﻮد ﮐﺤﯿـﺎي )‪ (171‬ﺑﻐـﺪاد ﮐﻪ ﻣﺮد ﻣﺘﺸـﺨﺺ ﺻﺎﺣﺐ وﺟﻮد و در ﺷـﯿﻮه ﺳـﭙﻬﺪاري و‬
‫ﺳﭙﺎﻫﯿﮕﺮي »‪ «1‬ﺳﺮآﻣﺪ اﻣﺮاي دوﻟﺖ ﻋﺜﻤﺎﻧﯽ ﺑﻮد ﺑﺎ ﻣﻌﺎدل ﺳﯽ ﭼﻬﻞ ﻫﺰار ﻧﻔﺮ از ﺳﻮار و ﭘﯿﺎده روﻣﯽ و ﯾﻨﮑﭽﺮي ﺑﺎ اﺛﺎﺛﻪ ﺗﻮﭘﺨﺎﻧﻪ و آﻻت‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 354‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫ﺣﺮب و ادوات ﭘﯿﮑﺎر ﻣﺄﻣﻮر ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ذﻫﺎب ﻧﻤﻮد و »‪ «2‬از ﻃﺮف )‪ 145‬اﻟﻒ( ﻗﺮﯾﻦ اﻟﺸﺮف اﻋﻠﯽﺣﻀﺮت ﺻﺎﺣﺒﻘﺮاﻧﯽ ﻧﯿﺰ ﻧّﻮاب ﺷﺎﻫﺰاده‬
‫ﻣﺤّﻤـ ﺪ ﻋﻠﯽ ﻣﯿﺮزا ﮐـﻪ اﺳـﻦ اوﻻـد ﺣﻀـﺮت ﺻـﺎﺣﺒﻘﺮان ﮔﯿﺘﯽﺳـﺘﺎن و ﺻﺎﺣﺐاﺧﺘﯿـﺎر وﻻـﯾﺖ ﻗﺰوﯾـﻦ و در آنوﻗﺖ از ﻣﻠـﺘﺰﻣﯿﻦ رﮐـﺎب‬
‫ﻧﺼـﺮتﻗﺮﯾﻦ ﭘﺎدﺷﺎﻫﯽ ﺑﻮد ﺑﺎ ﻓﻮﺟﯽ از دﻻوران ﮐﻪ ﺑﻪ ﻧﻮك ﺳـﻨﺎن ﮐﻠﻒ از روي ﻣﺎه ﻣﯽرﺑﻮدﻧـﺪ ﻣﺄﻣﻮر ﺑﻪ ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ و ﻣﻘﺎﺗﻠﻪ ﺳـﭙﺎه »‪ «3‬روم‬
‫ﮔﺮدﯾـﺪ‪ .‬اﻣﺎن اﻟّﻠﻪ ﺧﺎن واﻟﯽ و ﻓﺮج اﻟّﻠﻪ ﺧﺎن و ﻋﺒﺪ اﻟﺮﺣﻤﻦ ﭘﺎﺷﺎ ﮐﻪ از ورود ﻋﺴﺎﮐﺮ ﻗﯿﺎﻣﺖ اﺛﺮ روم آﮔﺎه ﮔﺮدﯾﺪﻧﺪ و در ﺳـﺮﺣّﺪ ذﻫﺎب‬
‫ﻧﯿﺰ ﻟﺸﮑﺮ »‪ «4‬ﺑﺴـﯿﺎري از ﺟﺎﻧﺐ ﭘﺎﺷﺎﯾﺎن ﺳـﺮﺣﺪات ﺟﻤﻊ ﺷـﺪه ﺑﻮدﻧـﺪ ﭘﯿﺶ رﻓﺘﻦ را ﻣﻨﺎﺳﺐ ﻧﺪاﻧﺴـﺘﻪ در ﺑﻌﻀـﯽ از ﻣﻨﺎزل ﻣﻨﺘﻈﺮ وﺻﻮل‬
‫ﻣﻮﮐﺐ ﺷﺎﻫﺰاده ﻣﺤّﻤﺪ ﻋﻠﯽ ﻣﯿﺮزا ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﭼﻮن اﻓﻮاج ﻗﺎﻫﺮه ﻗﺮﯾﺐ ﺑﻪ ﮐﺮﻣﺎﻧﺸﺎﻫﺎن رﺳـﯿﺪﻧﺪ‪ ،‬اﺣﮑﺎم ﻣﺆّﮐﺪه ﺑﻪ ﺣﺮﮐﺖ ﺳﺮداران ﻣﺄﻣﻮرﯾﻦ‬
‫ﺑﻪ ﺳـﻤﺖ ذﻫﺎب ﺻﺎدر ﺷـﺪه‪ ،‬ﺳـﺮداران ﺣﺴﺐ اﻟﺤﮑﻢ ﺷﺎﻫﺰادﮔﯽ ﻋﺎزم ﻣﻘﺼـﺪ و ﺟﻨﺎب ﺷﺎﻫﺰاده ﻧﯿﺰ ﺑﺎ ﺻﻮﻟﺖ ﺗﻤﺎم و اﺑّﻬﺖ ﻣﺎ ﻻ ﮐﻼم‬
‫»‪ «5‬ﻧﺰول اﺟﻼـل را ﺑﻪ ﺑﻠـﺪه ﮐﺮﻣﺎﻧﺸﺎﻫـﺎن ارزاﻧﯽ و از ﻗﺮار ﺗﻘﺮﯾﺮ ﻣـﺘﺮّددﯾﻦ ﺑﻪ ﮐﯿﻔّﯿﺖ و ﮐﻤّﯿﺖ ﻟﺸـﮑﺮ »‪ «6‬روم اﺳـﺘﺤﻀﺎر ﮐﺎﻣﻞ ﺣﺎﺻﻞ‬
‫ﮐﺮده ﮐﻪ ﮐﺤﯿﺎ ﺑﺎ ﺟﻤﻌّﯿﺖ ﺑﺴـﯿﺎر در ذﻫﺎب آرام و ﻗﺮار دارد و ﺑﻪ ﻗﺪر ﭼﻬﺎر ﭘﻨﺞ ﻫﺰار ﺳﻮار را ﺑﻪ ﻗﺮاوﻟﯽ ﻣﺄﻣﻮر »‪ «7‬ﻧﻤﻮده و ﺧﻮد »‪ «8‬ﺑﻪ‬
‫ﻓﺎﺻﻠﻪ ﭼﻬﺎر ﻓﺮﺳﺦ از ذﻫﺎب ﺑﻪ آنﻃﺮف اﻓﺘﺎده‪،‬‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪ :‬ﺳﭙﺎﻫﯿﮕﺮي‪ .‬ﻣﻠﮏ‪ :‬ﺳﭙﺎﻫﮕﺮي‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﻠﮏ‪» :‬و« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪ :‬ﺳﭙﺎه ﺑﯽﻗﯿﺎس‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﻪ ﮐﻤﯿﺖ و ﮐﯿﻔﯿﺖ و اراده ﻋﺴﮑﺮ‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﻠﮏ‪ :‬ﻻﮐﻼم‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪ :‬وارده ﻋﺴﮑﺮ‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﺄﻣﻮر ﺑﻪ ﻗﺮاوﻟﯽ‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺞ‪» :‬و ﺧﻮد« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪362 :‬‬
‫آﻣـﺎده ﮐـﺎرزار و ﻣﻬّﯿﺎي ﭘﯿﮑﺎر »‪ «1‬ﻣﯽﺑﺎﺷـﺪ‪ .‬ﺷـﺎﻫﺰاده ﻧﺎﻣـﺪار‪ ،‬ﭼﻨـﺎﻧﭽﻪ ﺟﺮأت و ﺟﻼـدت ﺟﺒﻠﯽ ذات و ﻓﻄﺮي ﺻـﻔﺎت ﺷﺎﻫﺰادﮔﺎن »‪«2‬‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬ﺧﻮد ﺑﻪ دوﻟﺖ ﺳﻮار اﺷﻬﺐ اﻗﺒﺎل ﺷﺪه‪ ،‬ﻣﺘﻮّﮐﻼ ﻋﻠﯽ اﻟﻠّﻪ‪ ،‬ﺑﺎ ﻏﺎزﯾﺎن ﺷﯿﺮ ﺻﻮﻟﺖ ذآب اﻧﺘﺴﺎب ﻋﺎزم ذﻫﺎب ﺷﺪﻧﺪ »‪ «3‬و اﯾﻠﻐﺎرﮐﻨﺎن‬
‫»‪ «4‬ﭼـﻮن ﺷـﺎﻫﯿﻦ اﺟـﻞ و ﻋﻘـﺎب ﻣﺮگ ﺑـﻪ ﺳـﺮوﻗﺖ ﮐﺮﮐﺲﺻـﻔﺘﺎن روﻣﯽ رﺳـﯿﺪه‪ ،‬ﭼﻨﮕـﺎل دﺷﻤﻦﮐﺸـﯽ و ﻣﺨﻠﺐ ﺧﺼﻢاﻓﮑﻨﯽ از ﻫﻢ‬
‫ﮔﺸﺎده‪ ،‬در ﺣﻤﻠﻪ اول زورق ﻋﻤﺮ ﺑﺴـﯽ از ﺧﻮنﮔﺮﻓﺘﻪﻫﺎي روﻣﯽ را ﺑﻪ ﮔﺮداب ﻓﻨﺎ اﻧـﺪاﺧﺘﻪ‪ «5» ،‬روﻣﯿﺎن وﻗﺘﯽ از ﺧﻮد ﺧﺒﺮدار ﺷﺪﻧﺪ ﮐﻪ‬
‫ﻃﻮﻓﺎن ﺑﻼ را ﺑﺮ ﺧﻮد ﻣﺤﯿﻂ دﯾـﺪه ﭼﻮن راه )‪ 145‬ب( ﻧﺠﺎت را »‪ «6‬ﻣﺴﺪود ﯾﺎﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻧﺎﭼﺎر ﺗﻦ ﺑﻪ ﻣﺮگ داده‪ ،‬ﻫﺮﮐﺲ ﺑﻪ ﻗﺪر ﺣﺎل دﺳـﺖ‬
‫و ﭘـﺎﯾﯽ ﻧﻤﻮده‪ ،‬ﺟـﺎن از آن ورﻃﻪ ﻫﻮﻟﻨـﺎك »‪ «7‬ﺑﯿﺮون ﮐﺸـﯿﺪه‪ ،‬ﮐﺤﯿـﺎ را از وﻗﻮع اﯾﻦ واﻗﻌﻪ ﺟـﺎﻧﮕﺰا و ﺳـﻨﻮح اﯾﻦ ﺳـﺎﻧﺤﻪ ﻏﻢﻓﺮﺳﺎ آﮔﺎه‬
‫ﺳﺎﺧﺘﻨﺪ‪ .‬ﮐﺤﯿﺎ ﻧﺎﭼﺎر ﺑﺎ ﻋﺴﺎﮐﺮ روم ﻣﺴﺘﻌﺪ رزم و ﭘﯿﮑﺎر ﮔﺸﺘﻪ از ﻏﺮوري ﮐﻪ داﺷﺖ ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﻏﺎزﯾﺎن ﻗﺰﻟﺒﺎش را ﺳﻬﻞ و آﺳﺎن ﭘﻨﺪاﺷﺘﻪ »‪،«8‬‬
‫ﻋﻠﻢ ﻣﻘـﺎﺑﻠﻪ و ﻣﻘـﺎﺗﻠﻪ در ﺑﺮاﺑﺮ راﯾﺖ ﻓﺘـﺢ آﯾﺖ ﺟﻨـﺎب ﺷﺎﻫﺰادﮔﯽ ﺑﺮاﻓﺮاﺷﺖ و اﻋﺘﻤﺎد ﺗﻤﺎم ﺑﻪ ﺗﻮﭘﺨﺎﻧﻪ ﮐﺮده ﻋﻠﻢ ﺗﺠّﺒﺮ و ﺗﮑّﺒﺮ ﺑﺮاﻓﺮاﺧﺘﻪ‪،‬‬
‫در ﻣﯿـﺪان ﻏﺮور و ﻧﺨـﻮت ﺻﻒآراي ﮔﺸﺖ‪ .‬دﻟﯿﺮان ﺻﻒﺷـﮑﻦ در ﻣﯿـﺪان ﺟﻼـدت و ﻫﻨﺮوري رﺧﺶ ﺗﻬّﻮر را ﺑﻪ ﺟﻮﻻـن درآورده ﺑﺎ‬
‫ﭼﺮﺧﭽﯿﺎن ﻋﺴﺎﮐﺮ روم ﻣﻘﺎﺑﻞ و آﻧﻬﺎ را از ﭘﯿﺶ ﺑﺮداﺷـﺘﻪ ﺗﺎ ﭘﺎي ﺑﯿﺮق »‪ «9‬ﮐﺤﯿﺎ راﻧﺪﻧـﺪ و ﺳﻪ ﭼﻬﺎر ﻧﻔﺮ از ﻣﺒﺎرزان ﻧﺎﻣﯽ روم را در ﭘﯿﺶ‬
‫روي ﮐﺤﯿـﺎ ﺑﻪ ﺧـﺎك ﻣـﺬﻟّﺖ و ﻫـﻮان اﻧﺪاﺧﺘﻨـﺪ‪ .‬ﮐﺤﯿـﺎ را ﻋﺮق ﺣﻤّﯿﺖ ﺑﻪ ﺟﻮش »‪ «10‬آﻣـﺪه‪ ،‬اﻣﺮ ﺑﻪ اﻧـﺪاﺧﺘﻦ ﺗﻮپ ﻧﻤﻮده‪ ،‬ﺗﻮﭘﭽﯿـﺎن ﺑﻪ‬
‫ﺷﺮارهرﯾﺰي ﺗﻮپ آﺗﺶ در ﺧﺮﻣﻦ ﺳﻮاران اﻧـﺪاﺧﺘﻪ‪ ،‬ﭼﻨـﺪ ﺳﻮار ﺧﻮب از ﮔﻠﻮﻟﻪ ﺗﻮپ ﺿﺎﯾﻊ ﺷﺪﻧـﺪ‪ .‬ﺷﺎﻫﺰاده ﻇﻔﺮﻗﺮﯾﻦ را از ﻣﺸﺎﻫﺪه اﯾﻦ‬
‫ﺟﺮأت و ﺟﻼـدت ﮐﺤﯿـﺎ آﺗﺶ ﻏﯿﺮت ﻣﻠﺘﻬـﺐ ﺷـﺪه‪ ،‬ﺣﮑﻢ ﺑﻪ ﯾـﻮرش ﻓﺮﻣﻮدﻧـﺪ‪ .‬ﺻـﻔﻮف ﻟﺸـﮑﺮ اﻗﺒـﺎل از اﺷـﺎره و اﻣﺮ ﺧـﺪﯾﻮزاده »‪«11‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 355‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫ﺑﯽﻫﻤﺎل ﺑﻪ ﯾﮑﺒﺎر ﺑﻪ ﻫﯿﺌﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﺟﻠﻮرﯾﺰ ﺑﻪ ﺳﺮوﻗﺖ روﻣﯿﺎن رﺳﯿﺪه ﮐﻤﺮ ﺑﻪ ﻗﺘﻞ ﻏﻨﯿﻢ‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪ :‬آﻣﺎده ﭘﯿﮑﺎر و ﻣﻬﯿﺎي ﮐﺎرزار‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪ :‬ﺷﺎﻫﺰادﮔﺎن ﮐﺎﻣﮑﺎر‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪ :‬ﮔﺮدﯾﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪ :‬اﯾﻠﻐﺎر ﻧﻤﻮده‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪ :‬داده‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﻠﮏ‪ :‬راه‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪» :‬ﻫﻮﻟﻨﺎك« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺞ‪ :‬اﻧﮕﺎﺷﺘﻪ‪.‬‬
‫)‪ .(9‬ﻣﻠﮏ‪ :‬ﺑﯿﺮ ‪] ...‬ﺟﺎي ﺧﺎﻟﯽ[‬
‫)‪ .(10‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﻪ ﺣﺮﮐﺖ‪.‬‬
‫)‪ .(11‬ﻣﻠﮏ‪» :‬زاده« ﺗﮑﺮار ﺷﺪه‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪363 :‬‬
‫ﺑﺴـﺘﻨﺪ و در ﺣﻤﻠﻪ اول ﻗﻠﺐ ﮐﺤﯿـﺎ را ﭼـﻮن دل ﭘﺎﺷـﺎ ﺷﮑﺴـﺘﻪ‪ «1» ،‬ﺑﯽﻏﯿﺮﺗـﺎن روم در ﻣﻘﺎﺑﻞ اﻟﺘﻬﺎب ﺷـﻌﻠﻪ ﺷﻤﺸـﯿﺮ و ﺳـﻨﺎن ﻏﺎزﯾﺎن ﻇﻔﺮ‬
‫رﻫﻨﻤﻮن ﭼﻮن ﻣﻮم ﮔﺪاﺧﺘﻨﺪ و در ﮐﻤﺎل ﺑﯽدﺳﺖ و ﭘﺎﯾﯽ از ﻏﺎﯾﺖ اﺿـﻄﺮار »‪ «2‬ﺳﯿﻨﻪﻫﺎ ﺳﭙﺮ ﻣﯽﺳﺎﺧﺘﻨﺪ »‪ «3‬و ﺑﻪ ﻗﺪر ﻣﻘﺪور ﮐّﺮ و ﻓﺮي‬
‫ﻧﻤﻮده‪ ،‬ﺑﻪ ﺟﺎﯾﯽ ﻧﺮﺳﯿﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺎﻻﺧﺮه ﻧﺴـﯿﻢ ﻓﺘﺢ و ﻇﻔﺮ ﺑﺮ ﭘﺮﭼﻢ ﻋﻠﻢ اژدﻫﺎﭘﯿﮑﺮ ﺷﺎﻫﺰاده ﻧﺼﺮتاﺛﺮ وزﯾﺪه‪ ،‬ﺷﮑﺴﺖ ﻓﺎﺣﺸﯽ ﺑﺮ ﻋﺴﺎﮐﺮ روم اﻓﺘﺎده‪ ،‬ﻧﯿﻞ ﻋﺎر ﻓﺮار »‪ «4‬ﺑﺮ‬
‫ﭼﻬﺮه روزﮔﺎر ﺧﻮد ﮐﺸﯿﺪ‪ «5» .‬روﺑﺎهﺻﻔﺖ »‪ «6‬از ﭼﻨﮓ ﺷﯿﺮ ﺷﮑﺎران ﻋﺮﺻﻪ ﻧﺎم و ﻧﻨﮓ »‪ «7‬ﻣﻨﻬﺰم و ﮔﺮﯾﺰان ﺷﺪه )‪ 146‬اﻟﻒ( اﻟﯽ ﻗﻠﻌﻪ‬
‫ذﻫـﺎب ﮐﻪ ﭘﺎﺷﺎﻧﺸـﯿﻦ دوﻟﺖ ﻋﺜﻤـﺎﻧﯽ اﺳﺖ ﺑﻪ ﻫﯿـﭻﺟﺎ ﻋﻨـﺎن ﺑﺎزﭘﺲ ﻧﮑﺸـﯿﺪه ﮐﺤﯿﺎ و ﺑﺴـﯿﺎري از ﺳﺮﻋﺴـﮑﺮان و ﯾﻨﮑﭽﺮﯾﺎن ﻋﺴـﮑﺮ روم‬
‫ﮔﺮﻓﺘﺎر و ﻣﻘّﯿﺪ ﺑﻪ ﻗﯿﺪ اﺳﺎر ﮔﺸـﺘﻨﺪ و ﺗﻤﺎﻣﯽ ﺗﻮﭘﺨﺎﻧﻪ و آﻻت ﺣﺮب و ادوات ﭘﯿﮑﺎر و ﺿﺮب »‪ «8‬روﻣﯿﺎن ﺑﻪ ﺗﺼﺮف ﻏﺎزﯾﺎن ﻇﻔﺮ ﻫﻢﻋﻨﺎن‬
‫درآﻣﺪه آﺗﺶ ﻧﻬﺐ و ﻏﺎرت ﺑﻪ ﺑﻨﮕﺎه روﻣﯽ ﺑﺪان ﺳﺎن ﺑﺮاﻓﺮوﺧﺘﻨﺪ ﮐﻪ زﺑﺎﻧﻪ آن ﺑﻪ زﺑﺎﻧﺎ )‪ (172‬و ﺷﺮارهاش ﺑﻪ ﺛﺮﯾﺎ رﺳﯿﺪ و ﺗﻤﺎم دﺷﺖ و‬
‫ﺻﺤﺮا از ﺧـﻮن ﻗﺘﯿﻼـن آﻧﻬـﺎ ﮔﻠﮕـﻮن و رود ﺧﻮن از ﻫﺮﻃﺮف ﺟـﺎري ﺑﻪ ﻣﺜـﺎﺑﻪ ﻓﺮات و ﺟﯿﺤﻮن ﺑﻮد و ﺑﻪ ﻣﻀـﻤﻮن ﺷـﻌﺮ ﻫـﺎﺗﻔﯽ ﺑﺮ زﺑـﺎن‬
‫ﻧّﻈﺎرهﮐﻨﺎن ﻣﯽﮔﺸﺖ ﮐﻪ‪:‬‬
‫ز ﺑﺲ ﺧﻮن ﮐﻪ ﺑﺮ ﺧﺎك ﭘﺎﺷﯿﺪهزﻣﯿﻦ ﻫﻤﭽﻮ روي ﺧﺮاﺷﯿﺪه ﺑﻮد‬
‫ﻓﺘﺎده در آن ﭘﻬﻦدﺷﺖ درﺷﺖﺳﺮ ﻧﺎﺗﺮاﺷﯿﺪه ﭼﻮن ﺧﺎرﭘﺸﺖ‬
‫ﺳﭙﺮﻫـﺎ ﻟﺒـﺎﻟﺐ ﺑﻪ ﻫﻢ ﻣّﺘﺼـﻞﭼﻮ داﻣـﺎن ﻋّﺸﺎق از ﺧﻮن دل ﻣﻠّﺨﺺ ﻣﻀـﻤﻮن اﯾﻨﮑﻪ ﻏﺎزﯾﺎن ﻇﻔﺮ ﺑﻨﯿﺎن در آن داوري رادﻣﺮدي و ﻣﺮداﻧﮕﯽ‬
‫داده ﮐﻮﺷﺸـﯽ ﺑﻠﯿﻎ و ﮐﺸﺸﯽ ﻓﺼﯿﺢ ﮐﺮده‪ ،‬آﻧﭽﻪ ﻻزﻣﻪ ﺟﻼدت و ﺧﺼﻢاﻓﮑﻨﯽ ﺑﻮد ﺑﻪ ﻇﻬﻮر رﺳﺎﻧﯿﺪه اوﻟﺠﺎي و اﺧﺘﺮﻣﻪ ﺑﺴﯿﺎر‪ «9» ،‬اﻣﻮال‬
‫و اﺳـﺒﺎب ﺑﯽﺷـﻤﺎر ﮐﺴـﯿﺐ و ﻧﺼﯿﺐ ﻋﺴﺎﮐﺮ ﻧﺼﺮت ﻗﺮﯾﺐ »‪ «10‬ﺷـﺪ و ﺑﻘّﯿﮥ اﻟﺴـﯿﻒ ﻟﺸـﮑﺮ روم در آن ﻣﺮزوﺑﻮم ﭘﺮاﮐﻨﺪه و ﭘﺮﯾﺸﺎنﺣﺎل‬
‫ﺑﺮﻫﻨﻪ و ﻋﺮﯾﺎن ﻣﯽﮔﺸﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫)‪ 146‬ب( و ﺟﻨﺎب ﺷﺎﻫﺰادﮔﯽ ﺑﻌﺪ از ﻓﺘﺢ ﭼﻨﯿﻨﯽ ﮐﻪ ﻃﺮاز ﻓﺘﻮﺣﺎت آﺳﻤﺎﻧﯽ و ﻧﺎﺳﺦ داﺳﺘﺎن‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪ :‬درﻫﻢ ﺷﮑﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 356‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪ :‬در ﻋﯿﻦ رﺿﺎ‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪ :‬ﺳﺎﺧﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪ :‬ﻧﯿﻞ ﻧﻨﮓ ﻓﺮار را‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪ :‬ﺟﺎي داده‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪» :‬روﺑﺎهﺻﻔﺖ« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪ :‬ﺷﯿﺮﺷﮑﺎران ﻣﻌﺮﮐﻪ دﻏﺎ ﭼﻮن روﺑﺎه ﻟﻨﮓ‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺞ‪ :‬ادوات رزم و ﭘﯿﮑﺎر‪.‬‬
‫)‪ .(9‬ﻣﺞ‪ :‬از »ﺑﻨﮕﺎه روﻣﯽ ‪ «...‬ﺗﺎ اﯾﻨﺠﺎ را ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(10‬ﻣﺞ‪ :‬ﮐﺴﯿﺐ ﻋﺴﺎﮐﺮ ﻧﺼﺮت ﻧﺼﯿﺐ‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪364 :‬‬
‫ﺑﺎﺳـﺘﺎﻧﯽ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻮد‪ ،‬ﭼﻨﯿﻦ ﺷﮑﺮﮔﺰاري »‪ «1‬اﯾﺰد ﺑـﺎري را ﺑﻪ ﺧـﺎك ﻧﯿـﺎز ﺳﻮده ﺑﻪ ﺣﻤـﺪ و ﺛﻨﺎي ﺧﺎﻟﻖ ﺗﻮاﻧﺎ ﻗﯿﺎم و اﻗـﺪام ﻧﻤﻮد و در ﻫﻤﺎن‬
‫ﮔﺮﻣﯽ ﻋﻨﺎﻧﮕﺮاي ﺳـﻤﺖ ذﻫﺎب ﺷﺪه‪ ،‬ﻟﺸﮑﺮﯾﺎن را ﺑﻪ ﻣﺤﺎﺻﺮه ذﻫﺎب اﻣﺮ ﻓﺮﻣﻮد‪ .‬ﮐﺤﯿﺎ »‪ «2‬را ﺑﺎ ﺟﻤﯿﻊ اﺳـﺮا ﮐﻪ ﻋﺪد اﯾﺸﺎن ﺑﻪ ﺳﯿﺼﺪ ﻧﻔﺮ‬
‫ﻣﯽرﺳـﯿﺪ ﺑﻪ ﻋﻼوه دوﯾﺴﺖ ﻧﯿﺰه ﺳـﺮ اﻧﻔﺎد درﮔﺎه ﺟﻬﺎنﭘﻨﺎه ﭘﺎدﺷﺎﻫﯽ ﻧﻤﻮده »‪ «3‬ﻫﻨﻮز راﯾﺖ اﻗﺒﺎل ﺧـﺪﯾﻮ ﺑﯽﻫﻤﺎل و ﺻﺎﺣﺒﻘﺮان درﯾﺎﻧﻮال‬
‫در ﭼﻤﻦ ﺳﻠﻄﺎﻧﯿﻪ ﺗﻮﻗﻒ داﺷﺖ »‪ «4‬ﮐﻪ ﮐﺤﯿﺎ و اﺳﺮاي روم ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﺧﻮرﺷﯿﺪ اﺛﺮ ﺧﺎﻗﺎن ﻫﻔﺖ ﮐﺸﻮر رﺳﯿﺪ در ازاي اﯾﻦ ﻓﺘﺢ ﻧﻤﺎﯾﺎن ﻏﻨﭽﻪ‬
‫ﺧـﺎﻃﺮ ﭘﺎدﺷـﺎﻫﯽ ﮔﻞﮔﻞ ﺷـﮑﻔﺖ و ﺟﻨﺎب ﺷﺎﻫﺰادﮔﯽ را ﻣﻮرد ﻧﻮازش ﺷﺎﻫﻨﺸﺎﻫﯽ ﻓﺮﻣﻮدﻧـﺪ‪ .‬از اﯾﻨﮑﻪ ﻓﯿﻤﺎﺑﯿﻦ دوﻟﺘﯿﻦ ﻋﻠّﯿﺘﯿﻦ ﺑﻬّﯿﻪ و آل‬
‫ﻋﺜﻤﺎﻧﯿﻪ ﻗﻮاﻋﺪ ﺻـﻠﺢ و ﺻـﻼح ﺑﻪ ﻗﺎﻧﻮن ﺳـﻼﻃﯿﻦ رﺿﻮان ﻣﮑّﯿﻦ ﺻـﻔﻮﯾﻪ »‪ «5‬ﺑﺮﻗﺮار و ﺳﻠﺴـﻠﻪ ﻋﻬﺪ »‪ «6‬و ﻣﯿﺜـﺎق ﺷﻮﮐﺘﯿﻦ »‪ «7‬ﺑﻪ ﺿﻮاﺑﻂ‬
‫ﺧﻮاﻗﯿﻦ اﺳـﻼف ﺑﻪ ﻏﺎﯾﺖ ﻣﺤﮑﻢ و اﺳﺘﻮار ﺑﻮده‪ ،‬درﯾﻦ ﻣﺪت ﺗﻄﺎوﻟﯽ از ﻃﺮﻓﯿﻦ ﺑﻪ ﻇﻬﻮر ﻧﺮﺳﯿﺪه »‪ «8‬و ﺳﺒﻘﺖ ﺑﯽاﻧﺪاﻣﯽ از ﺟﺎﻧﺐ دوﻟﺖ‬
‫ﻋﺜﻤﺎﻧﯽ ﺷﺪه و ﮔﻮﺷﻤﺎﻟﯽ ﺑﻪ ﺳﺰا ﯾﺎﻓﺘﻨﺪ‪ .‬ﻟﻬﺬا ﭘﯿﺸﮑﺎر ﻗﺎﻋﺪهداﻧﯽ و رﻣﻮزﯾﺎﺑﯽ ﺧﺎﻗﺎن ﮐﺸﻮرﺳﺘﺎن ﻇّﻞ اﻟﻠﻬﯽ ﺗﺠﻮﯾﺰ ﺑﻪ ﺧﻼف ﻋﻬﺪ ﻧﮑﺮده‪،‬‬
‫ﺗﺴـﺨﯿﺮ ذﻫـﺎب را ﺑﻨـﺎﺑﺮ ﺣﺴﻦ ﻋﻬـﺪ ﻣﺮﺧﺺ ﻧﻔﺮﻣﻮدﻧـﺪ و اﻣﺮ ﻧﺎﻓـﺬ اﻟﻔﺮﻣـﺎن ﺑﻪ ﺳـﺮاﻓﺮازي ﺷﺎﻫﺰاده واﻻﺷﺄن از ﻣﺼـﺪر ﺧﻼﻓﺖ ﮐﺒﺮي ﻋّﺰ‬
‫اﺻـﺪار ﭘـﺬﯾﺮﻓﺖ ﮐﻪ ﻋﺒـﺪ اﻟﺮﺣﻤﻦ ﭘﺎﺷﺎ را ﺑﻪ وﻻﯾﺖ او ﻣﺴـﺘﻘﻞ و ﻋﻄﻒ ﻋﻨﺎن ﺑﻪ ﮐﺮﻣﺎﻧﺸﺎﻫﺎن ﻧﻤﻮده در ﻫﻤﺎنﺟﺎ اﻗﺎﻣﺖ ورزﯾـﺪه وﻻﯾﺖ‬
‫ﮐﺮﻣﺎﻧﺸﺎﻫﺎن را در ازاي اﯾﻦ ﻓﺘﺢ ﻧﻤﺎﯾﺎن »‪ «9‬ﺑﻪ ﺟﻠﺪوي ﺧﻮد ﻣﻘّﺮر ﺑﺪاﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺷﺎﻫﺰاده ﻣﺤّﻤـ ﺪ ﻋﻠﯽ ﻣﯿﺮزا ﺑﻌﺪ از ﺳـﺮاﻓﺮازي ﺑﻪ ﺣﮑﻢ و »‪ «10‬اواﻣﺮ ﻋﻠّﯿﻪ ﻋﺒـﺪ اﻟﺮﺣﻤﻦ ﭘﺎﺷﺎ را در آن وﻻﯾﺖ ﻣﺒﺴﻮط اﻟﯿـﺪ و ﻣﺮاﺟﻌﺖ ﺑﻪ‬
‫ﮐﺮﻣﺎﻧﺸﺎﻫﺎن ﻧﻤﻮده »‪ ،«11‬ﻗﺒﻞ از ﺷﮑﺴﺖ ﮐﺤﯿﺎ‪ ،‬ﻋﻠﯽ ﭘﺎﺷﺎ ﮐﻪ از ﻃﻨﻄﻨﻪ راﯾﺎت ﻧﺼﺮت آﯾﺎت ﺷﺎﻫﺰاده واﻻﺟﺎه ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﻗﻠﻤﺮو ﻋﻠﯽ ﺷﮑﺮ‬
‫و ﺳﺮﺣّﺪات ﮐﺮﻣﺎﻧﺸﺎﻫﺎن آﮔﺎه ﮔﺮدﯾﺪ ﺧﻮد ﻧﯿﺰ »‪ «12‬ﺗﯿﺮ ﺟﻠﻮي ﮐﺮده ﺑﺎ ﺑﻘﯿﻪ ﻋﺴﺎﮐﺮ روم ﮐﻪ ﺣﺎﺿﺮ داﺷﺘﻪ »‪«13‬‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺘﻦ‪ :‬ﺷﮑﺮﮔﺬاري‪) .‬ﻫﻤﻪﺟﺎ(‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪ :‬و ﮐﺤﯿﺎ‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪ :‬ﻧﻤﻮد و‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪ :‬داﺷﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪ :‬ﺻﻔﻮي‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪ :‬ﻋﻬﻮد‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪ :‬ﺷﻮﮐﺘﯿﻦ ﺟﺎﻧﺒﯿﻦ‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺞ‪ :‬ﻧﺮﺳﯿﺪ‪.‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 357‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫)‪ .(9‬ﻣﺞ‪ :‬ﺷﮕﺮف‪.‬‬
‫)‪ .(10‬ﻣﺞ‪» :‬ﺑﻪ ﺣﮑﻢ و« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(11‬ﻣﺞ‪ :‬ﻓﺮﻣﻮده‪.‬‬
‫)‪ .(12‬ﻣﻠﮏ‪» :‬ﻧﯿﺰ« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(13‬ﻣﺞ‪ :‬داﺷﺖ‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪365 :‬‬
‫ﺑﺮداﺷﺘﻪ )‪ 147‬اﻟﻒ( ﺑﻪ ﺳـﻤﺖ ذﻫﺎب ﻋﻨﺎنﺗﺎب ﺷﺪ و در ﻋﺮض راه ﻗﺸﻮن ﺷﮑﺴـﺘﻪ روم ﺑﻪ او رﺳـﯿﺪه ﺑﻪ ﻧﻮﻋﯽ ﻣﻀﻄﺮب و ﺑﯽدﺳﺖ و ﭘﺎ‬
‫ﮔﺮدﯾـﺪ ﮐﻪ در ﻫﻤـﺎنﺷﺐ ﻣﻨﻬﺰم ﺷـﺪه ﺑﻪ ﺳـﻤﺖ ﺑﻐـﺪاد ﻣﺮاﺟﻌﺖ ﻧﻤﻮد‪ .‬ﻣﻨﺴﻮﺑـﺎن ﮐﺤﯿـﺎ او را از دﺧﻮل ﺑﻪ ﺷـﻬﺮ ﺑﻐـﺪاد ﻣﺎﻧﻊ ﺷـﺪه‪ ،‬ﭘﺎﺷـﺎ‬
‫ﻣﺪتﻫﺎي ﻣﻤﺘﺪ در ﮐﻬﻨﻪ ﺑﻐﺪاد و ﺣﻠّﻪ و ﮐﺮﺑﻼي ﻣﻌﻠّﯽ و ﻧﺠﻒ اﺷﺮف ﺳﺮﮔﺸﺘﻪ و ﭘﺮﯾﺸﺎن ﻣﯽﮔﺮدﯾﺪ و اﯾﻠﭽﯿﺎن زﺑﺎﻧﺪان ﺑﺎ ﭘﯿﺸﮑﺶ ﻻﯾﻖ‬
‫اﻧﻔﺎذ درﮔﺎه ﭘﺎدﺷﺎﻫﯽ ﻧﻤﻮده ﺑﻪ واﺳﻄﻪ ﻣﻘّﺮﺑﺎن ﺑﺰم ارم ﻧﻈﻢ ﺷﺎﻫﻨﺸﺎﻫﯽ ﻣﺴﺘﺪﻋﯽ و ﻣﺘﻤّﻨﯽ اﺳﺘﺨﻼص ﮐﺤﯿﺎ ﮔﺮدﯾﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﻣﻌﻨﯽ ﻣﻮﻗﻊ ﻗﺒﻮل‬
‫ﻧﯿﺎﻓﺖ‪ .‬ﭘﺎﺷﺎ ﺑﻌﺪ از ﻣﺄﯾﻮﺳﯽ از ﺟﻨﺎب ﻣﺠﺘﻬﺪ اﻟﺰﻣﺎﻧﯽ ﺷﯿﺦ ﺟﻌﻔﺮ ﻧﺠﻔﯽ )‪ (173‬ﮐﻪ ﻓﺎﺿﻞ ﻣﺘّﺒﺤﺮ و ﻓﻘﯿﻪ ﻣﺘﺸﺮع از ﻓﺤﻮل ﻋﻠﻤﺎ و ﻋﻤﺪه »‪«1‬‬
‫ﻓﻀـﻼ و ﺳـﺮآﻣﺪ ﻋﻬـﺪ و زﻣﺎن اﺳﺖ‪ ،‬ﺧﻮاﻫﺸـﻤﻨﺪ ﮔﺮدﯾـﺪ ﮐﻪ در ﺧـﺪﻣﺖ اﻋﻠﯽ ﺣﻀـﺮت ﺧﺎﻗﺎﻧﯽ اﻟﺘﻤﺎس اﻃﻼق ﮐﺤﯿﺎ و اﺳـﺮاي روم را‬
‫ﻧﻤﻮده‪ ،‬ﻫﺮﺳـﺎﻟﻪ ﻧﯿﺰ ﻣﺒﻠﻎ ﭘﻨﺠﺎه ﻫﺰار ﺗﻮﻣﺎن ﺗﺒﺮﯾﺰي ﭘﯿﺸـﮑﺶ ﻣﺘﻘّﺒﻞ ﺷـﺪه ﮐﻪ اﻧﻔﺎذ ﺧﺰاﻧﻪ ﻋﺎﻣﺮه ﻧﻤﺎﯾـﺪ‪ «2» .‬ﺷـﯿﺦ ﻣﻌّﺰي اﻟﯿﻪ »‪ «3‬ﺑﺮﺣﺴﺐ‬
‫ﺗﻤّﻨﺎي ﭘﺎﺷﺎ ﻋﺎزم ﻋﺮاق و در ﺧﺪﻣﺖ ﺧﺴﺮو آﻓﺎق ﺷﺮﻓﯿﺎب ﺷﺪه‪ ،‬ﻣﺴﺘﺪﻋﯽ اﻃﻼق ﮐﺤﯿﺎ و اﺳﺮا ﮔﺮدﯾﺪ‪.‬‬
‫ﭼﻮن ﻣﺠﺘﻬﺪ ﻣﺰﺑﻮر »‪ «4‬ﺳﺎل ﻗﺒﻞ ﺑﻪ ﻋﺰم زﯾﺎرت اﻣﺎم اﻻﻧﺲ و اﻟﺠﻦ‪ «5» ،‬ﻋﻠﯽ ﺑﻦ ﻣﻮﺳﯽ اﻟﺮﺿﺎ‪ -‬ﻋﻠﯿﻪ آﻻف اﻟﺘﺤﯿﻪ و اﻟﺜﻨﺎ‪ -‬وارد ﻋﺮاق و‬
‫ﺧﺮاﺳﺎن و از ﺟﺎﻧﺐ ﺧﯿﺮّﯾﺖ ﺟﻮاﻧﺐ ﭘﺎدﺷﺎﻫﯽ و ﺷﺎﻫﺰاده ﻧﺼـﺮت ﻣﺒﺎﻫﯽ آﺳﺎﯾﺶﻫﺎ دﯾﺪه ﺑﻪ اﻋﺰاز و اﮐﺮام ﻣﺮاﺟﻌﺖ ﻧﻤﻮد‪ ،‬ﺧﺎﻗﺎن ﻋﺪاﻟﺖ‬
‫ﭘﯿﺸﻪ ﻣﺮّوت ﺷّﯿﻢ آن »‪ «6‬ﻣﺠﺘﻬﺪ ﻣﮑّﺮم را ﺑﻪ ﻗﺪم اﺟﺎﺑﺖ ﺗﻠﻘﯽ ﻓﺮﻣﻮده‪ ،‬ﺑﻪ اﻃﻼق اﺳـﺮاي روم ﻓﺮﻣﺎن داد و ﺷـﯿﺦ را ﺑﻪ اﻋﺰاز و اﮐﺮام ﺗﻤﺎم‬
‫ﺑﺎزﮔﺮداﻧﯿﺪ‪ ،‬ﮐﺤﯿﺎ ﺧﻮد از رﻓﺘﻦ ﺑﻐﺪاد اﻣﺘﻨﺎع ورزﯾﺪه‪ ،‬در رﮐﺎب »‪ «7‬ﭘﺎدﺷﺎﻫﯽ ﻣﺘﻮّﻗﻒ ﮔﺮدﯾﺪ‪.‬‬
‫ﺷّﻤﻪاي از ﮔﺰارش اوﺿﺎع ﺳﻼﻃﯿﻦزادﮔﺎن اﻓﻐﺎن )‪ (174‬و ﺷﺮح آن »‪«8‬‬
‫از وﻗﺎﯾﻊ ﺷﺎﻫﺰادﮔﺎن اﻓﻐﺎن ﭼﯿﺰي ﮐﻪ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺤﺮﯾﺮ و ﻻﯾﻖ اﯾﺮاد در »‪ «9‬اﯾﻦ ﺷﮕﺮﻓﻨﺎﻣﻪ ﻣﯿﻤﻨﺖ اﺳﺘﻨﺎد ﺑﺎﺷﺪ واﻗﻊ ﻧﺸﺪه‪ .‬ﻫﻤﺎن اﺧﺘﻼل )‪147‬‬
‫ب( و اﺧﺘﻼﻓﯽ ﮐﻪ در ﻣﯿﺎن اﺧﻮان و ﺑﻨﯽ اﻋﻤﺎم‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪ :‬رﺟﺎل‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪ :‬ﻧﻤﻮده ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﺰﺑﻮر‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪ :‬ﺷﯿﺦ ﻣﺠﺘﻬﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪ :‬اﻟﺠﻦ و اﻻﻧﺲ‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪ :‬ﺗﻤﻨﺎي آن‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪ :‬در ﺧﺪﻣﺖ‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺞ‪» :‬و ﺷﺮح آن« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(9‬ﻣﺞ‪ :‬ﻗﺎﺑﻞ اﯾﺮاد و ﻻﯾﻖ ﺗﺤﺮﯾﺮ‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪366 :‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 358‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫ﻣﺴـﺘﻤﺮ و ﺑﺮﻗﺮار ﺑﻮده ﺑﻪ ﻫﻤﺎن ﺷﯿﻮه ذﻣﯿﻤﻪ ﻣﺸﻐﻮل و از ﻃﺮﯾﻘﻪ رﺿﯿﻪ »‪ «1‬اﺗّﻔﺎق و وﻓﺎق ﻧﮑﻮل »‪ «2‬دارﻧﺪ‪ .‬ﺧﻮاﻧﯿﻦ دّراﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ دوﻫﻮاﯾﯽ‬
‫ﻋﺎدت ﮐﺎﻣﻞ دارﻧﺪ ﮔﺎﻫﯽ ﺑﻪ ﻗﯿﺼﺮ ﻣﯿﺮزا )‪ (175‬ﻣﻮاﻓﻖ و او را ﺑﻪ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﻓﯿﺮوز ﻣﯿﺮزا ﺗﺤﺮﯾﮏ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﻨـﺪ و وﻗﺘﯽ »‪ «3‬از او روﮔﺮدان و‬
‫ﻫﻨﮕﺎﻣﻪآراي ﻣﻮاﻓﻘﺖ واﻟﯽ ﻫﺮات و ﺳﻠﺴـﻠﻪﺟﻨﺒﺎن ﺳـﻼﺳﻞ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﻗﯿﺼـﺮ ﻣﯿﺮزا ﻣﯽﺑﺎﺷـﻨﺪ‪ .‬از ﺟﻤﻠﻪ اﻣﻮر ﻏﺮﯾﺒﻪ »‪ «4‬ﮐـﻪ از آنﻃﺮف »‪«5‬‬
‫ﺻﺎدر ﺷﺪه آن اﺳﺖ ﮐﻪ ﻓﺘﺤﯽ ﺧﺎن دّراﻧﯽ )‪ (176‬ﮐﻪ رأس و رﺋﯿﺲ اﯾﻞ »‪ «6‬اﻓﻐﺎن و ﺳﺮآﻣﺪ اﻣﺮاي آن ﺳﺎﻣﺎن »‪ «7‬و ﺑﺎﻧﯽ ﻣﺒﺎﻧﯽ ﺷﺮارت‬
‫و ﻃﻐﯿﺎن اﺳﺖ درﯾﻦ ﺳﺎل ﻣﺠـﺪدا از ﻗﯿﺼـﺮ ﻣﯿﺮزا روﮔﺮدان و ﺳﺎﻟﮏ ﻣﺴﺎﻟﮏ ﻋﺼـﯿﺎن ﺷـﺪه ﺟﻤﯿﻊ اﻣﺮا و ﺧﻮاﻧﯿﻦ اﺑـﺪاﻟﯽ و ﻏﻠﺠﻪاي ﺑﺎ او‬
‫»‪ «8‬ﻣﻮاﻓﻘﺖ ﻧﻤﻮده‪ ،‬از دار اﻟﻤﻠـﮏ ﻗﻨـﺪﻫﺎر ﻓﺮار و ﻗﻠﻌﻪ ﮐﻮﺷﮏ »‪ «9‬ﮐﻪ ﻣﺤـﻞ ﺟﺎﯾﮕﯿﺮ و ﺳـﺮﺣّﺪ اﺧﺘﯿﺎر او ﺑﻮد ﻣﺄﻣﻦ ﺳﺎﺧﺘﻪ‪ ،‬ﻣﻬﯿـﺞ ﻣﺎده‬
‫ﻃﻤﻊ ﻓﯿﺮوز ﻣﯿﺮزا ﺷﺪه‪ ،‬او را ﺳﺮﮔﺮم ﺗﻤّﻨﺎي ﺗﺴﺨﯿﺮ وﻻﯾﺖ ﻗﻨﺪﻫﺎر ﺳﺎﺧﺖ‪.‬‬
‫ﻓﯿﺮوز ﻣﯿﺮزا ﺑـﻪ اﯾﻦ ﻃﻤـﻊ ﺧـﺎم ﺑﻪ ﺗﻬّﯿﻪ و ﺗـﺪارك اﺳـﺒﺎب »‪ «10‬ﯾـﻮرش ﻗﻨـﺪﻫﺎر ﭘﺮداﺧﺘﻪ از اﻓـﺎﻏﻨﻪ و اوﯾﻤـﺎﻗﯿﻪ ﻫﺮات و ﺣﻮلوﺣـﻮش آن‬
‫اﺳﺘﻤﺪاد ﻧﻤﻮده‪ ،‬ﺑﻪ ﻗﺪر اﻣﮑﺎن ﺟﻤﻌّﯿﺘﯽ ﻓﺮاﻫﻢ آورده ﺑﻪ ﻫﻤﺮاﻫﯽ وﻟﺪ ارﺷﺪ ﺧﻮد ﻣﻠﮏ ﻗﺎﺳﻢ ﻣﺄﻣﻮر ﻧﺰد ﺧﻮاﻧﯿﻦ ﻋﺎﺻﯽ ﺳﺎﺧﺘﻪ‪.‬‬
‫از ﻧﻮادر اﺗّﻔﺎﻗﺎت‪ ،‬ﺧﯿﻞ و ﺣﺸﻢ و ﻃﺒﻞ و ﻋﻠﻢ ﻣﻠﮏ ﻗﺎﺳﻢ ﺑﯿﺮون رﻓﺘﻪ‪ ،‬ﺳﺮاﭘﺮده و ﺧﺮﮔﺎه و ﭘﯿﺶ ﺑﺎﻏﭽﻪ و دﺳﺘﮕﺎه او را در ﻣﻌﺴﮑﺮ آورده‬
‫ﮐﻪ در ﻫﻨﮕـﺎم ﻣﻘّﺮر ﮐﻪ ﻣﻨّﺠﻤـﺎن ﺳـﺎﻋﺖ ﺣﺮﮐﺖ را ﻗﺮار داده ﺑﻮدﻧـﺪ ﺑﯿﺮون ﺑﺮود و ﻋﺎزم ﻣﻘﺼـﺪ ﺷﻮد‪ .‬از ﻗﻀﺎ ﻫﻤﺎنﺷﺐ ﺗﻤﺎﻣﯽ ﺧﯿﻤﻪ و‬
‫ﺧﺮﮔـﺎه و ﭘﯿﺶ ﺑـﺎﻏﭽﻪ و اﺛﺎﺛﻪ »‪ «11‬او را ﺷـﺒﺎﻧﻪ دﺳﺖ ﻗﻀـﺎ از ﻣﯿﺎن اردو ﺑﻪ ﻃﺮﯾﻘﯽ رﺑﻮد ﮐﻪ اﺣـﺪي از آن آﮔﺎه ﻧﺸـﺪ‪ .‬ﺻـﺒﺤﮕﺎﻫﺎن ﮐﻪ‬
‫ﭘﯿﺸـﺨﺎﻧﻪﮐﺶ ﻃﻠﻮع ﻓﺠﺮ اﺳـﺎس زﻧﮕﺎرﮔﻮن ﺷﺐ را ﺑﺮﭼﯿـﺪه »‪ «12‬و ﻃﻼـﯾﻪ ﻃﻠـﻮع ﺻـﺒﺢ اﻧﻮر از اﻓﻖ ﻣﺸـﺮﻗﯽ ﻧﻤﻮدار ﮔﺮدﯾـﺪه از اﻧﻬﺰام‬
‫ﻇﻠﻤﺖﻧﺸﯿﻨﺎن ﺷﺐ »‪ «13‬ﺧﻨﺪﯾﺪ‪ .‬اﻫﻞ اردو از آن واﻗﻌﻪ ﺷﮕﺮف و ﺣﺎدﺛﻪ ﻏﺮﯾﺐ ﻣﺘﻔّﮑﺮ و از ﻇﻬﻮر ﻧﯿﺮﻧﮓﺳﺎزي و ﺷﻌﺒﺪهﺑﺎزي آﺳﻤﺎن‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪» :‬رﺿﯿﻪ« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪ :‬ﻧﮑﻮل ﺗﺎم و ﺗﻤﺎم‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪ :‬و ﮔﺎﻫﯽ‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪ :‬از آن ﺟﻤﻠﻪ اﻣﺮ ﻏﺮﯾﺒﯽ‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪ :‬از وﻻﯾﺖ ﻫﺮات‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪ :‬اﻣﺮاي‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪» :‬و ﺳﺮآﻣﺪ اﻣﺮاي آن ﺳﺎﻣﺎن« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﻠﮏ‪ :‬اوا‪.‬‬
‫)‪ .(9‬ﻣﺞ‪ :‬ﮐﺮﺷﮏ‪.‬‬
‫)‪ .(10‬ﻣﺞ‪» :‬اﺳﺒﺎب« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(11‬ﻣﺞ‪ :‬اﺛﺎﺛﻪ راه‪.‬‬
‫)‪ .(12‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﺮﭼﯿﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(13‬ﻣﺞ‪ :‬ﻇﻠﻤﺖ ﻟﯿﻞ‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪367 :‬‬
‫و اﻫﻞ روزﮔﺎر ﻣﺘﺤّﯿﺮ ﺷـﺪه ﮐﯿﻔّﯿﺖ را )‪ 148‬اﻟﻒ( ﻣﻌﺮوض راي ﻓﯿﺮوز ﻣﯿﺮزا داﺷـﺘﻨﺪ و او ﺑﻨﺎﺑﺮ ﺳـﻨﻮح اﻣﺮ ﻋﺠﯿﺐ اﯾﻦ ﻣﻌﻨﯽ را ﺑﻪ ﻓﺎل ﺑﺪ‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻓﺴﺦ آن اراده ﻧﻤﻮد‪ .‬ﻣﺴﺘﻤﻌﺎن را از ﻇﻬﻮر اﯾﻦ اﻣﺮ ﺗﻌّﺠﺐ ﺑﺮ ﺗﻌّﺠﺐ اﻓﺰود‪.‬‬
‫در ﺑﯿﺎن ﺷﻮرش ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواﯾﺎن ﺗﺮﮐﺴﺘﺎن و وﻗﺎﯾﻊ ﻣﺘﻨﻮﻋﻪ آن »‪«1‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 359‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫ﺳﻮاﻧـﺢ ﻋﺒﺮتاﻓﺰاﯾﯽ ﮐﻪ در وﻻـﯾﺖ ﺗﺮﮐﺴـﺘﺎن رخ ﻧﻤﻮده آن اﺳﺖ ﮐﻪ ﭼﻮن ﻫﻤﯿﺸﻪ ﻏﺒﺎر ﻓﺘﻨﻪ و ﮔﺮد ﮐـﺪورت ﻓﯿﻤﺎﺑﯿﻦ ﺣﯿـﺪر ﺗﻮره واﻟﯽ‬
‫ﺑﺨﺎرا‪ ،‬و اﯾﻠﺘﺬر ﺧﺎن‪ (177) ،‬واﻟﯽ ﺧﻮارزم‪ ،‬در ﻫﯿﺠـﺎن و ﻫﻤﻮاره اﺷـﻬﺐ ﻣﻨﺎﻗﺸﻪ و ﻣﻨﺎزﻋﻪ در ﻃﺮﻓﯿﻦ ﮔﺮم ﺟﻮﻻن ﺑﻮد‪ ،‬درﯾﻦ ﺳﺎل ﻧﯿﺰ ﺑﻪ‬
‫ﻗﻮاﻧﯿﻦ ﺳـﻨﻮات ﻣﺎﺿـﯿﻪ ﻓﯿﻤـﺎﺑﯿﻦ ﺧﻮارزﻣﯿـﺎن و ﺑﺨﺎراﯾﯿـﺎن ﻣﻘـﺎﺗﻠﻪ ﺻـﻌﺒﯽ اﺗﻔﺎق اﻓﺘﺎد ﮐﻪ ﻣﺠﻤﻠﯽ از ﻣﻔّﺼﻞ آن ﺑﻪ »‪ «2‬ﻣﻨﺎﺳـﺒﺖ ﻣﻘﺎم ذﮐﺮ‬
‫ﻣﯽﺷﻮد و آن ﺑﻪ ﻃﺮﯾﻘﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ اﯾﻠﺘﺬر ﺧﺎن‪ ،‬ﺑﻨﺎﺑﺮ ﻏﺮوري ﮐﻪ داﺷﺖ‪ ،‬ﭘﯿﻮﺳﺘﻪ ﺻﻮرت ﺷﺎﻫﺪ ﻓﺘﺢ ﺑﺨﺎرا را در ﺻﻔﺤﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﻣﯽﻧﮕﺎﺷﺖ‬
‫و داﺋﻤـﺎ ﻫﻮس ﺗﺴـﺨﯿﺮ وﻻـﯾﺖ ﻣﺎوراء اﻟﻨﻬﺮ را در ﻧﻈﺮ داﺷﺖ »‪ ،«3‬ﺗـﺎ اﯾﻨﮑﻪ در ﺑﻬـﺎر ﻫﻤﯿﻦ ﺳﺎل ‪ «4» 1221‬ﺟﻤﻌﯽ »‪ «5‬واﻓﺮ از ﺗﺮﮐﻤـﺎﻧﯿﻪ‬
‫ﯾﻤـﻮت و ﻏﯿﺮه ﻓﺮاﻫﻢ آورده‪ ،‬ﺑـﺎ اﺳـﺘﻌﺪاد ﺗﻤـﺎم و اﺑّﻬﺖ ﻣـﺎ ﻻـ ﮐﻼـم از ﺧـﻮارزم ﺣﺮﮐﺖ و ﻋﺰم ﯾﻮرش ﺑﺨـﺎرا را ﺑﺮ ﺧﻮد ﺟﺰم ﻧﻤﻮده‪ ،‬از‬
‫آبآﻣﻮﯾﻪ ﻋﺒﻮر و رﺳـﺘﺨﯿﺰ در وﻻﯾﺖ ﺑﺨﺎرا اﻧـﺪاﺧﺘﻪ‪ ،‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻪ ﺗﺎﺧﺖوﺗﺎز را ﮔﺮم ﺳﺎﺧﺖ‪ .‬ﭼﻮن ﺣﯿﺪر ﺗﻮره از ﺑﺨﺎراﯾﯿﺎن ﺑﻨﺎﺑﺮ ﺧّﻔﺖ راي‬
‫و ﻗّﻠﺖ ﻋﻘﻞ ﮐﻪ ﺷﯿﻮه ﺑﯽاﻋﺘﺪاﻟﯽ را ﻣﺴﮑﻮك ﻣﯽداﺷﺖ اﻃﻤﯿﻨﺎن ﺧﺎﻃﺮي ﻧﺪاﺷﺖ ﻫﯿﭻﮐﺲ ﭘﺮواي ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ و ﻣﻘﺎﺗﻠﻪ اﯾﻠﺘﺬر ﺧﺎن ﻧﮑﺮده آن‬
‫ﻣﻐﺮور ﭘﺮ ﺷـﺮوﺷﻮر آﻧﭽﻪ ﺧﻮاﺳﺖ از ﻗﺘـﻞ و اﺳـﺮ و ﻧﻬﺐ و ﻏـﺎرت ﻧﮑﺘﻪ را ﻣﻬﻤﻞ ﻧﮕـﺬاﺷﺖ و ﺑﺴـﯿﺎري اﺳـﯿﺮ و ﻏﻨﯿﻤﺖ ﺑﯽﻣﻨﺎزﻋﺖ اﻏﯿﺎر‬
‫ﺑﺮداﺷﺘﻪ »‪ «6‬ﻋﻄﻒ ﻋﻨﺎن ﺑﻪ ﻣﺴﺘﻘﺮ ﺧﻮﯾﺶ ﻧﻤﻮد »‪ «7‬و اﺳﺮا و ﻏﻨﺎﯾﻢ را از آبآﻣﻮﯾﻪ ﮔﺬراﻧﯿﺪه ﺳﻮداي زﯾﺎدهﻃﻠﺒﯽ ﺑﺮ ﺑﺎﻃﻦ ﺧﺎﻃﺮ ﺷﻘﺎوت‬
‫ﻣﺂﺛﺮ ﭘﺮﺷﻮر و ﺷّﺮ آن ﺳﺮﻣﺴﺖ »‪ «8‬ﺑﺎده ﺟﻬﻞ و ﻏﺮور ﺳﺮ ﺑﺮزده ﺑﻪ ﻃﻤﻊ آﻧﮑﻪ »‪«9‬‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﻠﮏ‪» :‬ﻋﻨﻮان« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﻪ ﺟﻬﺖ ﻣﻨﺎﺳﺒﺖ‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﯽﮔﻤﺎﺷﺖ‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﻠﮏ‪ :‬ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪ :‬ﺟﻤﻌﯿﺘﯽ‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪ :‬ﻧﮕﺬاﺷﺖ و ﺑﯽﻣﻨﺎزﻋﺖ اﻏﯿﺎر اﺳﯿﺮ و ﻏﻨﯿﻤﺖ ﺑﺴﯿﺎر ﺑﺮداﺷﺘﻪ‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪ :‬ﻧﻤﻮده‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﻠﮏ‪» :‬ﺳﺮﻣﺴﺖ« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(9‬ﻣﺞ‪ :‬اﯾﻨﮑﻪ‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪368 :‬‬
‫ﻣﺠـﺪدا ﺑﺎﻧﯽ ﻣﺒﺎﻧﯽ ﺷـﺮارت و ﺳﺎﻟﮏ ﻣﺴﺎﻟﮏ ﺷـﻘﺎوت ﮔﺮدﯾـﺪه‪ ،‬ﻣﻘﺎﻟﯿـﺪ ﺑﺨﺎرا را ﺑﻪ دﺳﺖ ﻓﺘﺢ »‪ «1‬آورد‪ ،‬از ﻟﺐ آبآﻣﻮﯾﻪ ﻋﻨـﺎن ﺗﺎب‬
‫)‪ 148‬ب( و در ﻫﻤﻪ ﻣﻨـﺎزل آﺗﺶ ﺑﯽرﺣﻤﯽ اﻓﺮوﺧﺘﻪ‪ ،‬ﻣﻨـﺎزل »‪ «2‬و ﻋﻤـﺎرات و ﺑﺴـﺎﺗﯿﻦ وﻻﯾﺎت ﻣﺎوراء اﻟﻨﻬﺮ را ﺳﻮﺧﺖ‪ «3» .‬ﺑﺎ ﺟﻤﻌّﯿﺖ‬
‫ﻓﺰون از اﻗﻄـﺎر اﻣﻄـﺎر و اﺟﻨـﺎد زﯾﺎده از ﺣـّﺪ و ﺷـﻤﺎر ﺑﻠـﺪه ﻓﺎﺧﺮه ﺑﺨﺎرا را ﻣﺮﮐﺰوار در ﻣﯿﺎن ﮔﺮﻓﺖ و ﺑﻪ اﻣﺮ ﻣﺤﺎﺻـﺮه آﻧﺠﺎ ﭘﺮداﺧﺘﻪ‪ ،‬در‬
‫ﺧﺮاﺑﯽ اﻃﺮاف و اﮐﻨﺎف آن ﺑﻠﺪه ﺟّﻨﺖ اﺗّﺼﺎف ﻣﺒﺎﻟﻐﻪ را از ﺣﺪ ﮔﺬراﻧﯿﺪه‪ ،‬ﺑﻨﯿﺎد ﮐﺎخ و ﻋﻤﺎرات آن ﺻـﻔﺤﺎت را از ﮐﻤﺎل ﺑﯽاﻧﺼﺎﻓﯽ از‬
‫ﺑﯿﺦ و ﺑﻦ »‪ «4‬ﺑﺮاﻧﺪاﺧﺖ‪ .‬آري‪:‬‬
‫ﻟﻄﻒ ﺣﻖ ﺑﺎ ﺗﻮ ﻣـﺪاراﻫﺎ ﮐﻨﺪﭼﻮن ﮐﻪ از ﺣﺪ ﺑﮕﺬرد رﺳﻮا ﮐﻨﺪ اﻫﺎﻟﯽ ﺑﺨﺎرا و ﺣﯿﺪر ﺗﻮره اﺿـﻄﺮارا ﺑﺎﻫﻢ ﻣﻤﻬﺪ و در ﻣﺪاﻓﻌﻪ اﯾﻠﺘﺬر ﺧﺎن‬
‫از روي ﻏﯿﺮت و ﺣﻤّﯿﺖ ﻣﺴـﺘﻌﺪ ﺷﺪه ﺑﻪ ﻫﯿﺄت اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ از ﺷـﻬﺮ ﺑﯿﺮون آﻣﺪه ﺑﻨﺎ را ﺑﻪ ﻣﺪاﻓﻌﺖ ﮔﺬاﺷـﺘﻨﺪ و »‪ «5‬ﺧﺎﻃﺮ را ﺑﻪ اﻧﻬﺰام »‪ «6‬او‬
‫ﮔﻤﺎﺷـﺘﻨﺪ و ﺑﻪ ﯾﮏ ﺑﺎر ﺑﺮ ﺟﻨﻮد »‪ «7‬ﻧﺎﻣﺴـﻌﻮد ﺧﻮارزﻣﯿﺎن ﺣﻤﻠﻪآور ﺷـﺪه در ﻣﻌﺮﮐﻪ ﻗﺘﺎل ﭘﺎي ﺛﺒﺎت و ﻗﺮار »‪ «8‬اﻓﺸﺮده‪ ،‬اﯾﻠﺘﺬر ﺧﺎن ﮐﻪ‬
‫ﺳﺮرﺷـﺘﻪ ﺣﺰم را از دﺳﺖ داده از ﻃﺮﯾﻘﻪ اﺣﺘﯿﺎط ﻏﺎﻓﻞ و از ﺷـﯿﻮه ﺳﭙﺎﻫﯿﮕﺮي ﻏﺎﻓﻞ »‪ «9‬و ﻣﺘﺠّﻨﺪه ﺧﻮد را ﺑﻪ ﺳـﺒﺐ ﺗﺨﺮﯾﺐ وﻻﯾﺖ ﺑﺨﺎرا‬
‫ﻣﺘﻔّﺮق ﮐﺮده‪ ،‬در ﻧﻬﺎﯾﺖ آرام ﻧﺸﺴـﺘﻪ ﺑﻮد و اﺻﻼ ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ و ﻣﻘﺎﺗﻠﻪ ﺑﺨﺎراﯾﯿﺎن را در ﻧﻈﺮ ﻧﻤﯽآورد و ﻋﻼج آﻧﻬﺎ را ﺳﻬﻞ و آﺳﺎن ﻣﯽﺷﻤﺮد‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﯾﮑﺒﺎر ﺧﻮد را در ﻣﯿﺎن ﮔﺮداب ﺑﻼ و ﻃﻮﻓﺎن اﺑﺘﻼ دﯾـﺪه »‪ «10‬ﻧﺎﭼﺎر ﺑﺎ ﻣﻌﺪودي ﮐﻪ داﺷﺖ ﺑﻨﺎ را ﺑﻪ ﻣﻘﺎﺗﻠﻪ ﮔﺬاﺷﺖ‪ .‬ﻫﺮدو ﻟﺸـﮑﺮ ﭼﻮن‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 360‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫ﺑﺤﺮ ﻣّﻮاج ﺑﻪ ﺟﻮش آﻣﺪه درﻫﻢ ﻓﺘﺎدﻧﺪ و ﺑﻪ راﻫﻨﻤﺎﯾﯽ ﺑﻮارق ﺗﯿﻎ و ﺧﻨﺠﺮ ﻃﺮﯾﻖ ﻓﻨﺎ را ﺑﻪ روي ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﻣﯽﮔﺸﺎدﻧﺪ زﺑﺎن ﺳﻨﺎن در ﮔﻮش‬
‫ﻣﺒﺎرزان ﭘﯿﻐﺎم اﺟﻞ ﻣﯽرﺳﺎﻧﯿـﺪ و ﻣﯿﺎﻧﺠﯽ ﺷﻤﺸـﯿﺮ ﺑﻬﺎدران را از ﮐﺸـﻤﮑﺶ ﻣﻌﺮﮐﻪداري ﻣﯽرﻫﺎﻧﯿﺪ‪ .‬ﻫﺮﺧﺪﻧﮕﯽ ﮐﻪ از ﮐﻤﺎن ﮐﯿﻨﻪﮔﺰاري‬
‫ﻣﯽﮔﺬﺷﺖ ﻧﺎﻣﺪاري ﺑﻪ ﺳﯿﻨﻪ ﺟﺎ ﻣﯽداد و ﻫﺮﻧﺎوﮐﯽ ﮐﻪ از ﺷﺼﺖ ﺳﻮاري ﻣﯽﺟﺴﺖ دﻻوري ﺑﻪ دﯾﺪه ﻣﯽﻧﻬﺎد‪ .‬ﮔﺮز ﻣﻐﻔﺮﺷﮑﻦ‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪» :‬ﻓﺘﺢ« ﻗﺒﻞ از »ﺑﺨﺎرا« آﻣﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﺴﺎﮐﻦ و ﻣﻨﺎزل‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪ :‬ﺳﻮﺧﺘﻪ‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪» :‬و ﺑﻦ« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﺪاﻓﻌﻪ ﮔﺬاﺷﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪ :‬ﺧﺎﻃﺮ ﺑﺮ اﻧﻬﺰام‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﻠﮏ‪ :‬ﺑﯿﮑﺒﺎر ﺟﻨﻮد ﻧﺎﻣﺴﻌﻮد‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺞ‪» :‬و ﻗﺮار« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(9‬ﻣﺞ‪ :‬اﻫﻞ‪.‬‬
‫)‪ .(10‬ﻣﺞ‪ :‬و درﯾﺎي ﻃﻮﻓﺎن دﯾﺪه‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪369 :‬‬
‫ﺳﺮﮐﻮب دﻟﯿﺮان و ﻧﯿﺰه ﺟﺎنﺳـﺘﺎن ﻫﻢآﻏﻮش ﺑﻬﺎدران و »‪ «1‬ﺳـﺮﻫﺎي ﺳﺮوران ﻫﻤﻪ ﭼﻮن ﮔﻮي در ﻣﯿﺪان »‪ «2‬ﻏﻠﺘﺎن و از ﺧﻮن ﻣﺒﺎرزان از‬
‫»‪ «3‬در و دﺷﺖ ﺧﻮن روان ﺑﻮد‪ .‬ﺗﻦﻫﺎي ﺟﻨﮕﺎوران از ﺻﺪﻣﺎت ﺷﻤﺸـﯿﺮ ﺧﺴـﺘﻪ )‪ 149‬اﻟﻒ( و از ﺑﺴـﯿﺎري ﻗﺘﯿﻼن راه ﻋﺒﻮر و ﻣﺮور ﺑﺴـﺘﻪ‪.‬‬
‫اﻟﻘﺼـﻪ‪ ،‬ﺑـﺪاﻧﺴﺎن ﺣﺮب ﺻـﻌﺒﯽ دﺳـﺖ داد »‪ «4‬ﮐـﻪ ﻫﺮﮔﺰ در ﻣﻤﻠﮑـﺖ ﺗـﻮران اﺗﻔـﺎق ﻧﯿﻔﺘـﺎده ﺑـﻮد‪ «5» ،‬ﻣﺼـﺪاق »اﻟﻠﻬﻢ اﺷـﻐﻞ اﻟّﻈﺎﻟﻤﯿﻦ‬
‫ﺑﺎﻟّﻈﺎﻟﻤﯿﻦ« در آنروز ﻇﺎﻫﺮ ﮔﺮدﯾﺪ و از ﺻﺒﺢ اﻟﯽ ﻋﺼﺮ در ﻣﯿﺎن »‪ «6‬ﺧﻮارزﻣﯿﺎن و ﺑﺨﺎراﯾﯿﺎن ﺟﻨﮓ ﺑﻮده‪ ،‬ﺷﻌﻠﻪ ﺷﻤﺸﯿﺮﺷﺎن ﺑﻪ ﻓﻠﮏ اﺛﯿﺮ‬
‫ﻣﯽرﺳﯿﺪ و اﺟﺴﺎد ﮐﺸﺘﮕﺎن در ﻣﯿﺪان ﭼﻮن ﻣﺮغ ﻧﯿﻢ ﺑﺴﻤﻞ ﻣﯽﺗﭙﯿﺪ‪.‬‬
‫آﺧﺮ اﻻﻣﺮ ﻧﺴـﯿﻢ »‪ «7‬ﻧﺼـﺮت و ﻇﻔﺮ ﺑﺮ ﺷـّﻘﻪ ﻋﻠـﻢ اﻣﯿﺮ ﺣﯿـﺪر وزﯾـﺪه اﯾﻠﺘـﺬر ﺧـﺎن از ﻣﻌﺮﮐﻪ روﮔﺮدان و از ﭘﯿﺶ ﻣﺒـﺎرزان ﺑﺨـﺎراﯾﯽ »‪«8‬‬
‫ﮔﺮﯾﺰان ﺷﺪه »‪ «9‬ﺑﻘﯿﮥ اﻟّﺴﯿﻒ ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﺧﻮارزم روان ﮔﺮدﯾﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺨﺎراﯾﯿـﺎن ﮐﻪ ﻫﺮﮔﺰ اﯾﻦ ﻣﻌﻨﯽ را ﺑﻪ ﺧﻮاب ﻧﻤﯽدﯾﺪﻧـﺪ از اﻧﻬﺰام اﯾﻠﺘـﺬر ﺧـﺎن ﺟـﺎﻧﯽ ﺗﺎزه ﯾﺎﻓﺘﻪ‪ ،‬ﺗﯿﻎ در ﻫﺰﯾﻤﺘﯿﺎن ﻧﻬﺎده »‪ «10‬و در ﻗﻔﺎي‬
‫ﮔﺮﯾﺨﺘﮕﺎن ﻓﺘﺎده ﻣﺠﺎل دم زدن ﻧﻤﯽدادﻧﺪ و در ﻫﺮﻗﺪم از ﮐﺸﺘﻪ ﭘﺸﺘﻪ اﻧﺪاﺧﺘﻪ‪ ،‬رﯾﮓ ﻫﺎﻣﻮن را از ﺧﻮن ﮐﺸﺘﮕﺎن ﮔﻠﮕﻮن و داﻣﻦ دﺷﺖ‬
‫را ﻧﻤﻮﻧﻪ آﻣﻮﯾﻪ و ﺟﯿﺤﻮن ﺳﺎﺧﺘﻨﺪ و در ﻫﯿﭻﺟﺎ دﺳﺖ از ﻫﺰﯾﻤﺘﯿﺎن ﺑﺮﻧﺪاﺷـﺘﻪ ﺗﺎ ﮐﻨﺎر آﻣﻮﯾﻪ رﺳـﯿﺪﻧﺪ‪ .‬ﭼﻮن اﯾﻠﺘﺬر ﺧﺎن »‪ «11‬از ﭘﯿﺶ رو‬
‫درﯾﺎ و از ﻋﻘﺐ آﺗﺶ ﺑﻼ را »‪ «12‬دﯾﺪ ﻃﺎﻗﺖ ﺧﻮدداري و ﺗﺎب ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﻧﯿﺎورده‪ «13» ،‬ﻣﺠﺎل درﻧﮓ و ﻗﺪرت ﻣﺠﺎدﻟﻪ و ﺟﻨﮓ ﻧﺪاﺷﺖ‪.‬‬
‫ﮐﺸﺘﯽ ﺷﮑﺴـﺘﻪاي ﭼﻮن ﺑﺨﺖ ﺧﻮد ﺧﺮاب ﺑﻪ ﭼﻨﮓ آورده‪ ،‬ﺑﺎ دو ﺑﺮادر ﺧﻮﯾﺶ در ﮐﺸـﮑﻮل ﻣﻠﮏ اﻟﻤﻮت ﻧﺸﺴﺘﻪ‪ ،‬ﮔﻮﻫﺮ ﻋﻤﺮ ﮔﺮاﻧﻤﺎﯾﻪ‬
‫ﺧﻮد را در آب اﻧﺪاﺧﺘﻨـﺪ‪ .‬از ﻗﻀﺎ ﻫﺮﺳﻪ ﺑﺮادر در آن ﺑﺤﺮ ﻃﻮﻓﺎنزا و ﮔﺮداب ﺑﻼ ﻏﺮﯾﻖ ﻟﺠﻪ ﻓﻨﺎ و ﺣﺮﯾﻖ آﺗﺶ آبﻧﻤﺎ ﮔﺮدﯾﺪﻧـﺪ و ﺳﺎﯾﺮ‬
‫ﺧﻮارزﻣﯿـﺎن ﺑـﺎ او ﻣﻮاﻓﻘﺖ ﮐﺮده‪ ،‬اﺳﺐ اﺟـﻞ در آب راﻧـﺪه اﮐﺜﺮي از اﯾﺸـﺎن ﭼﻮن رﯾـﮓ در آب ﺗﯿﺮه ﻧﻬـﺎن ﺷـﺪه ﻗﻠﯿﻠﯽ ﺟﺎن ﺑﻪ ﺳﺎﺣﻞ‬
‫ﻧﺠﺎت ﮐﺸﯿﺪﻧﺪ و در آن داوري ﻣﻌﺎدل ده‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪» :‬و« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪» :‬در ﻣﯿﺪان« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 361‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪» :‬از« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﻠﮏ‪» :‬داد« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪» :‬ﺑﻮد« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪ :‬ﺗﻨﮓ در ﻣﯿﺎن‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪ :‬ﻧﺴﺎﯾﻢ‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﺨﺎرا‪.‬‬
‫)‪ .(9‬ﻣﺞ‪ :‬ﮔﺮﯾﺰان و ﺑﺎ‪.‬‬
‫)‪ .(10‬ﻣﺞ‪ :‬ﻧﻬﺎده‪.‬‬
‫)‪ .(11‬ﻣﺞ‪ :‬اﯾﻠﺘﺬر ﺧﺎن ﭼﻮن‪.‬‬
‫)‪ .(12‬ﻣﺞ‪» :‬را« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(13‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﺮ ﺧﻮد ﻧﺪﯾﺪه‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪370 :‬‬
‫ﻫﺰار و ﮐﺴﺮي از ﺟﻨﻮد ﺿﻼﻟﺖ »‪ «1‬ﻧﻤﻮد اوزﺑﮏ و ﺗﺮﮐﻤﺎن ﻋﻠﻒ ﺷﻤﺸﯿﺮ آﺑﺪار و ﻃﻌﻤﻪ ﺻﻤﺼﺎم ﺟﺎن ﺷﮑﺎر ﮔﺮدﯾﺪﻧﺪ‪ .‬آﺗﺸﯽ از ﻏﯿﺐ‬
‫اﻓﺮوﺧﺘﻪ ﺷﺪ ﮐﻪ وﺟﻮد ﺧﺎﺷﺎك ﻧﻤﻮد ﻃﺮﻓﯿﻦ را ﺑﺴﻮﺧﺖ‪ «2» .‬ﺣﯿﺪر ﺗﻮره ﺑﺪل ﻣﯿﺮزا و ﺗﻮﭘﭽﯽﺑﺎﺷﯽ را ﺑﺎ ﻓﻮﺟﯽ از اﺑﻄﺎل رﺟﺎل ﺑﻼﻓﺎﺻﻠﻪ‬
‫ﺑﻪ ﺗﻌﺎﻗﺐ )‪ 149‬ب( ﻫﺰﯾﻤﺘﯿﺎن ﻣﺄﻣﻮر و از آبآﻣﻮﯾﻪ ﻋﺒﻮر ﻧﻤﻮده‪ ،‬ﭼﻨـﺪ روزي ﺑﻠـﺪه اورﮔﻨﺞ »‪ «3‬را ﻣﺤﺼﻮر و ﭼﻮن ﺷﺎﻫـﺪ ﻓﺘﺢ در آﯾﯿﻨﻪ‬
‫ﻣﺮاد ﺻﻮرت ﻧﻨﻤﻮد ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﺑﺨﺎرا ﻋﻨﺎﻧﮕﺮاي ﺷﺪه‪«4» .‬‬
‫ﺑﻌﺪ از ﻗﺘﻞ اﯾﻠﺘﺬر ﺧﺎن ﺣﯿﺪر ﺗﻮره را ﻓﯽ اﻟﺠﻤﻠﻪ اﺳـﺘﻘﻼﻟﯽ دﺳﺖ داده ﺑﻪ ﻓﮑﺮ ﺗﺴﺨﯿﺮ ﺳﺎﯾﺮ ﺑﻼد و ﺗﺪﻣﯿﺮ ﺳﺮﮐﺸﺎن ﻣﺎوراء اﻟﻨﻬﺮ اﻓﺘﺎد‪«5» .‬‬
‫ﭼﻮن ﻧﯿﺎز ﻋﻠﯽ‪ ،‬واﻟﯽ ﺷﻬﺮ ﺳﺒﺰ‪ ،‬اﺳﺘﻘﻼل ﮐﺎﻣﻠﯽ داﺷﺖ و ﻣﮑّﺮر ﺑﺎ او ﻫﻨﮕﺎﻣﻪ و ﺟﺪال »‪ «6‬را ﮔﺮم ﮐﺮده‪ ،‬ﺻﺮﻓﻪ ]را در ﺟﻨﮓ[ ﻧﺪﯾﺪ‪ ،‬ﻟﻬﺬا‬
‫در آن ﮔﺮﻣﯽ ﻫﻨﮕـﺎﻣﻪ ﻣﻌﺮﮐﻪآراي ﻧﺒﺮد اﻣﯿﺮ ﻋـﺎﻟﻢ ﭘﯽ واﻟﯽ ﻗﻮﻗـﺎن ﮔﺮدﯾـﺪه‪ ،‬ﻣﺒﺎرزان »‪ «7‬ﻧﯿﺰ ﭘﺎي »‪ «8‬ﺑﻪ ﻣﺠﺎدﻟﻪ و ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ اﻓﺸـﺮده ﺟﻤﻊ‬
‫ﮐﺜﯿﺮي ﻣﻘﺘﻮل و ﻃﻌﻤﻪ ﺷﻤﺸـﯿﺮ ﻣﺴـﻠﻮل ﮔﺮدﯾﺪه‪ «9» ،‬در آن ﻣﻌـﺎرك ﭘـﺪر اﻣﯿﺮ ﻋـﺎﻟﻢ ﭘﯽ ﺑﻪ ﻗﺘﻞ رﺳـﯿﺪه ﺑﺮادرش ﻋﻠﻢ ﺑﺮﺗﺮي ﺑﺮاﻓﺮاﺷـﺘﻪ‪،‬‬
‫راﯾﺖ ﻣﺨﺎﺻﻤﺖ و ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ »‪ «10‬ﺑﺮاﻓﺮاﺷﺖ و از ﺑﺮادر ﺑﯿﺶﺗﺮ در ﻣﻘﺎم ﮐﯿﻨﻪﮔـﺬاري درآﻣﺪه‪ ،‬ﺑﻪ اﻧﺘﻘﺎم ﺧﻮن او ﻣﺒﺎﺷـﺮ ﻣﺤﺎرﺑﺎت ﻧﻤﺎﯾﺎن‬
‫ﮔﺮدﯾﺪ و ﭼﻮن اﻣﯿﺮ ﺣﯿﺪر ﺻﺮﻓﻪ را در ﺟﻨﮓ ﻧﺪﯾﺪه‪ «11» ،‬ﻧﺎﭼﺎر از ﻣﻌﺮﮐﻪ روﮔﺮدان و ﻋﻄﻒ ﻋﻨﺎن ﺑﻪ ﺑﺨﺎرا ﻧﻤﻮد‪.‬‬
‫در ﺑﯿﺎن ﺣﺮﮐﺖ اﯾﺶ ﻣﺤّﻤﺪ ﺧﺎن اوزﺑﮏ ﺑﻨﺎﺑﺮ ﺳﻮء ﺗﺪﺑﯿﺮ ﺑﻪ ﻃﺮف ﺑﺎدﻏﯿﺲ و اﻣﻼك آن‬
‫در اواﻧﯽ ﮐﻪ اﻣﯿﺮ ﺣﯿﺪر ﮔﺎﻫﯽ ﺑﻪ ﻣﻘﺎﺗﻠﻪ اﯾﻠﺘﺬر ﺧﺎن و ﮔﺎﻫﯽ ﺑﻪ ﻣﺠﺎدﻟﻪ واﻟﯽ ﻗﻮﻗﺎن ﻣﺸﻐﻮﻟﯽ داﺷﺖ‪ ،‬اﻣﯿﺮ ﻧﺎﺻﺮ اﻟّﺪﯾﻦ ﺗﻮره ﻓﺮﺻﺘﯽ ﮐﺮده‬
‫اﯾﺶ ﻣﺤّﻤﺪ ﺧﺎن را ﺑﺎ ﺷﺼﺖ ﻫﻔﺘﺎد ﻧﻔﺮ از‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪ :‬ﻃﻼﻟﺖ‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪ :‬اﻓﺮوﺧﺘﻪ ﺧﺎر و ﺧﺎﺷﺎك وﺟﻮد ﻃﺮﻓﯿﻦ را ﭘﺎك ﺑﺴﻮﺧﺖ‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﻠﮏ‪ :‬ارﮔﻨﺞ‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪ :‬ﺷﺪهاﻧﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪ :‬اﻓﺘﺎده‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪ :‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻪ ﻗﺘﺎل و ﺟﺪال‪.‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 362‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﺒﺎرزان ﻃﺮﻓﯿﻦ‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺞ‪ :‬ﭘﺎ‪.‬‬
‫)‪ .(9‬ﻣﺞ‪ :‬ﺷﺪه‪.‬‬
‫)‪ .(10‬ﻣﺞ‪ :‬ﺷﺪه‪.‬‬
‫)‪ .(11‬ﻣﺞ‪ :‬ﻧﺪﯾﺪ‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪371 :‬‬
‫اون ﺑﯿﮕﯿـﺎن و ﺑﯿﮏزادﮔـﺎن اوزﺑﮑﯿﻪ و ﺗﺮﮐﻤـﺎن ﺑﻪ ﺑﻬﺎﻧﻪ اﺧـﺬ زﮐﻮات ﺑﻪ ﻣﯿﺎن ﻃﺎﯾﻔﻪ ارﺳﺎي )‪ (178‬ﮐﻪ در ﺣـﺪود ﺑـﺎدﻏﯿﺲ و ﻣﯿﺎﻧﻪ اﯾﻞ‬
‫ﺟﻤﺸـﯿﺪي ﺳﺎﮐﻦ ﺑﻮدﻧﺪ ﻓﺮﺳﺘﺎده ﮐﻪ اﮔﺮ ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ ﻓﺮﺻﺖ ﻧﮕﺎه داﺷﺘﻪ ﺷﺎﯾﺪ ﻗﻠﻌﻪ ﺑﺎدﻏﯿﺲ ﮐﻪ در ﻣﺘﺎﻧﺖ و رزاﻧﺖ ﺗﺎﻟﯽ و ﺛﺎﻧﯽ ﻓﻠﮏ اﻟﺒﺮوج‬
‫اﺳﺖ ﺑﻪ ﭼﻨﮓ آورده آن را ﻣﺄﻣﻦ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺑﺎﺷـﻨﺪ‪ .‬اﯾﺶ ﻣﺤّﻤـ ﺪ ﺧﺎن ﺑﺎ ﺑﯿﮑﺰادﮔﺎن و ﻣﺄﻣﻮرﯾﻦ ﺑﻪ ﺳـﻤﺖ ﻣﻘﺼـﺪ روان و در ﻣﯿﺎن ارﺳﺎري‬
‫ﻧﺰول و از در ﻧﺮﻣﯽ و آﺷﺘﯽ درآﻣﺪه ﺑﻪ ﻣﻄﺎﻟﺒﻪ زﮐﻮات در ﺟﺰو اﻇﻬﺎر ﻣّﺪﻋﺎي ﺧﻮد ﻧﻤﻮده‪ .‬ﺟﻤﺎﻋﺖ »‪ «1‬ﻣﺰﺑﻮره »‪ «2‬اﮔﺮﭼﻪ ﻇﺎﻫﺮا ﻣﻄﻠﺐ‬
‫اﯾﺶ ﻣﺤّﻤـ ﺪ ﺧـﺎن را ﻗﺒﻮل و ﻟﯿﮑﻦ در ﺑـﺎﻃﻦ‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﺷـﯿﻮه »‪ «3‬آن ﮔﺮوه اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻨـﺎ را ﺑﻪ ﺧـﺪﻋﻪ و ﻣﮑﺮ ﮔﺬاﺷـﺘﻪ از ﭘﯿﻤـﺎن ﻧﮑـﻮل و ﺑﻪ‬
‫ﻣﺪﻟﻮل »ﮐﺎﯾﻦ ﮐﺎﺳﻪ »‪ «4‬ﺑﻪ آﺧﺮ ﺑﮑﺸﺪ ﻣﻬﻤﺎن را«‪ 150) .‬اﻟﻒ( ﺧﺒﺮ ﺑﻪ ﻣﺤّﻤﺪ ﺑﯿﮏ ﺑﺮادر ﭘﻠﻨﮕﺘﻮش ﺧﺎن ﺟﻤﺸـﯿﺪي ﮐﻪ در آن ﻧﺰدﯾﮑﯽ‬
‫ﺳﮑﻨﯽ داﺷﺖ رﺳﺎﻧﯿـﺪه او را ﺗﺮﻏﯿﺐ و ﺗﺤﺮﯾﺺ در ﮔﺮﻓﺘﻦ اﯾﺶ ﻣﺤّﻤﺪ ﺧﺎن ﻧﻤﻮدﻧﺪ و ﺑﻪ او اﻇﻬﺎر داﺷـﺘﻪاﻧﺪ »‪ «5‬ﮐﻪ اﯾﺶ ﻣﺤّﻤﺪ ﺧﺎن ﺑﻪ‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻦ ﺗﻮ و ﻗﻠﻌﻪ ﺑـﺎدﻏﯿﺲ ﯾـﮏدل و ﯾـﮏﺟﻬﺖ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺤّﻤـ ﺪ ﺑﯿـﮏ ازﯾﻦ »‪ «6‬ﻣﻌﻨﯽ ﺑﯽآرام ﺷـﺪه‪ ،‬ﺑﻨـﺎﺑﺮ رﻋـﺎﯾﺖ ﺣﺰم ﺟﻤﻌّﯿﺖ واﻓﺮي‬
‫ﺑﺮداﺷـﺘﻪ از ﻗﻠﻌـﻪ ﺑﯿﺮون آﻣـﺪ و آن ﺗﯿﺮهﺑﺨﺘـﺎن ﺑﻨـﺎ را ﺑﻪ ﻣﻬﻤﺎنﮐﺸـﯽ ﮔﺬاﺷـﺘﻨﺪ‪ «7» .‬ﺧﺒﺮ ﺑﻪ اﯾﺶ ﻣﺤّﻤـ ﺪ ﺧـﺎن رﺳﺎﻧﯿﺪﻧـﺪ »‪ «8‬ﮐـﻪ ﺑﺮادر‬
‫ﭘﻠﻨﮕﺘﻮش ﺧﺎن ﺑﺎ ﺟﻤﻌّﯿﺖ واﻓﺮ ﺑﻪ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﺗﻮ آﻣﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﯾﺶ ﻣﺤّﻤﺪ ﺧﺎن »‪ «9‬و ﺑﯿﮑﺰادﮔﺎن اوزﺑﮑﯿﻪ ﺳﺮاﺳـﯿﻤﻪ ﺷـﺪه‪ ،‬از ﻣﯿﺎن اﯾﻞ ارﺳﺎري ﺑﯿﺮون آﻣﺪه‪ ،‬ﻣﺤّﻤﺪ ﺑﯿﮏ ﺑﺎ ﺟﻤﻌّﯿﺖ ﭘﯿﺪا ﺷﺪ‪ .‬ﮔﻤﺎﻧﯽ‬
‫ﮐﻪ ﻃﺮﻓﯿﻦ ﮐﺮده ﺑﻮدﻧـﺪ‪ «10» ،‬ﺑﻪ ﯾﻘﯿﻦ اﻧﺠﺎﻣﯿـﺪ‪ ،‬ﭼﻮن ﺟﻤﻌّﯿﺖ ﻣﺤّﻤـ ﺪ ﺑﯿـﮏ ﺑﺴـﯿﺎر و در ﻣﯿﺎن وﻻﯾﺖ او ﺑﻮد ﮐﻤﺮ ﺑﻪ ﮔﺮﻓﺘﻦ اﯾﺶ ﻣﺤّﻤﺪ‬
‫ﺧﺎن ﺑﺴﺘﻪ‪ ،‬اﯾﺶ ﻣﺤّﻤﺪ ﺧﺎن ﺑﻨﺎﺑﺮ روﯾﻪ ﺳﭙﺎﻫﯿﮕﺮي ﺟﻨﮓﮔﺮﯾﺰي ﮐﺮده از ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ او ﺑﻪ ﻫﺰﯾﻤﺖ رﻓﺖ‪.‬‬
‫ﺳﻮاران ﺑﻨﺎ را ﺑﻪ ﮐﻤﺎﻧﺪاري ﮔﺬاﺷﺘﻪ از ﻗﻀﺎ ﺗﯿﺮي ﺑﻪ ﻣﻘﺘﻞ »‪ «11‬اﯾﺶ ﻣﺤّﻤﺪ ﺧﺎن آﻣﺪه‪ ،‬او و رﻓﻘﺎي او را ﺑﺎﻟّﺘﻤﺎم اﺳﯿﺮ و دﺳﺘﮕﯿﺮ ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺘﻦ‪ :‬ﺟﻤﺎﻋﻪ‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﺰﺑﻮر‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪ :‬ﺷﯿﻮه ذﻣﯿﻤﻪ‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪ :‬ﮐﯿﻦ ﺳﯿﻪﮐﺎﺳﻪ‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪ :‬داﺷﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﺮ اﯾﻦ‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪ :‬ﮔﺬاﺷﺘﻪ‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺞ‪ :‬رﺳﺎﻧﯿﺪه‪.‬‬
‫)‪ .(9‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﺎ‪.‬‬
‫)‪ .(10‬ﻣﺞ‪ :‬در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﭘﯿﺪا ﺷﺪه ﻣﻈﻨﻪ ﻃﺮﻓﯿﻦ‪.‬‬
‫)‪ .(11‬ﻣﻠﮏ‪» :‬ﺑﻪ ﻣﻘﺘﻞ« ﻧﺪارد‪) .‬ﺟﺎي ﺧﺎﻟﯽ(‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪372 :‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 363‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫ﺣﻘﯿﻘﺖ ﮔﺮﻓﺘﺎري اﯾﺶ ﻣﺤّﻤـ ﺪ ﺧﺎن ﻣﻌﺮوض راي اﺷـﺮف ﮔﺮدﯾﺪ‪ «1» ،‬از ﮐﻤـﺎل ﺗﻐّﯿﺮ ﺑﻨﺎﺑﺮ ﺟﺴﺎرﺗﯽ ﮐﻪ از ﭘﻠﻨﮕﺘﻮش ﺧﺎن ﺳـﺮزد در ﺑﻨﺪ‬
‫اﻇﻬﺎر و ﺗﺤﻘﯿﻖ ﺧﺒﺮ و ﺧﻮاﻫﺶ ﻧﺎﺻﺮ اﻟّﺪﯾﻦ ﺗﻮره ﻧﺸﺪه‪ ،‬ﻫﻤﺎن ﺳﺎﻋﺖ ﺳﻪ ﭼﻬﺎر ﻧﻔﺮ از ﻏﻼﻣﺎن ﺧﺎّﺻﻪ ﺷﺮﯾﻔﻪ را ﺑﺎ اﺣﮑﺎم ﻗﻀﺎ ﻧﻈﺎم ﻣﺄﻣﻮر‬
‫ﺑﻪ ﻧﺰد ﯾﻠﻨﮑﺘﻮش ﺧﺎن و اﻣﺮ ﺑﻪ اﻃﻼق اﯾﺶ ﻣﺤّﻤﺪ ﺧﺎن و ﺳﺎﯾﺮ اﺳﺮا ﻓﺮﻣﻮده ﺿﻤﻨﺎ ﺣﺎﮐﻢ ﺑﺎدﻏﯿﺲ را از اﯾﻦ ﺣﺮﮐﺎت ﻣﺤﺘﺮز ﻓﺮﻣﻮده ﻣﻮرد‬
‫ﻋﺘﺎب »‪ «2‬ﺳﺎﺧﺘﻨـﺪ و ﻣﺘﻌﺎﻗﺐ آن ﻧﺎﻣﻪ ﺿـﺮاﻋﺖآﻣﯿﺰ ﺑﺎ آدم زﺑﺎندان از ﺟﺎﻧﺐ ﻧﺎﺻـﺮ اﻟّﺪﯾﻦ ﺗﻮره رﺳـﯿﺪه ﺑﻪ اﻇﻬﺎر ﻣّﺪﻋﺎي ﺧﻮد ﭘﺮداﺧﺖ‪.‬‬
‫ﺣـﺎﮐﻢ ﺑﺎدﻏﯿﺲ ﭼﻮن از ﺣﻘﯿﻘﺖ ﺣﺎل »‪ «3‬ﮐﻪ ﻓﯽ اﻟﺤﻘﯿﻘﻪ از ﺑﺮادر او ﺑﯽاﺧﺘﯿـﺎر »‪ «4‬او ﺻﺎدر ﺷـﺪه دﺳﺖ اﻋﺘﺬار ﺑﻪ ذﯾﻞ اﻧﺎﺑﻪ و اﺳـﺘﻐﻔﺎر‬
‫زده‪ ،‬ﭼﻮن اﯾﺶ ﻣﺤّﻤـ ﺪ ﺧﺎن ﺑﻌـﺪ از ﺳﻪ روز دﯾﮕﺮ وداع ﻋﺎﻟﻢ ﻓﺎﻧﯽ ﻧﻤﻮده ﺟﺎ ﺑﻪ وادي ﺧﺎﻣﻮﺷﺎن »‪ «5‬ﮔﺰﯾﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﻫﻤﺮاﻫﯿﺎن او را ﺑﺎﻟّﺘﻤﺎم‬
‫ﻣﻌﺬرت ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﺑﺎ ﻋﺮﯾﻀﻪاي )‪ 150‬ب( در ﮐﻤﺎل ﺗﻀّﺮع و اﺑﺘﻬﺎل ﺑﻪ ﻫﻤﺮاﻫﯽ ﻏﻼﻣﺎن ﺳﺮﮐﺎر »‪ «6‬ﺧﺎّﺻﻪ ﺷﺮﯾﻔﻪ رواﻧﻪ درﮔﺎه ﺳﺪره ﻣﺜﺎل‬
‫ﺧـﺪﯾﻮزاده ﺑﯽﻫﻤﺎل ﻧﻤﻮد‪ .‬ﭼﻮن ﺣﻘﯿﻘﺖ ﻋﻤﻞ واﻟﯽ ﺑﺎدﻏﯿﺲ ﻧﺴـﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﻨﺴﻮﺑﺎن ﻧّﻮاب ﻧﺎﺻـﺮ اﻟـّﺪﯾﻦ ﻣﯿﺮزا »‪ «7‬از روي ﺳـﻬﻮ و ﺧﻄﺎ واﻗﻊ‬
‫ﺷـﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﻋﻔﻮ ﭘﻮزشﭘﺬﯾﺮ ﺷﺎﻫﺰاده ﺑﯽﻧﻈﯿﺮ زﻟّﺎت او را ﻣﻘﺮون ﺑﻪ اﻏﻤﺎض »‪ «8‬ﻓﺮﻣﻮده از ﺳﺮ ﺟﺮاﯾﻢ او درﮔﺬﺷﺖ و ﺑﯿﮑﺰادﮔﺎن اوزﺑﮑﯿﻪ‬
‫و ﺗﺮﮐﻤـﺎﻧﯿﻪ را »‪ «9‬ﻣﻮرد اﻧﻌـﺎم و اﺣﺴـﺎن ﻓﺮﻣﻮده‪ ،‬ﻣﻘـّﻀ ﯽ اﻟﻤﺮام ﻣﺮﺧﺺ و ﺑﻪ ﺗﺎزﮔﯽ اﻣﯿﺮ ﻧﺎﺻـﺮ اﻟـّﺪﯾﻦ را از ﻇﻬﻮر ﻣﺤّﺒﺖ ﭼﻨﯿﻨﯽ رﻫﯿﻦ‬
‫ﻣّﻨﺖ ﺳﺎﺧﺘﻨﺪ و ﭼﻮن ﺑﻨﺪ ﻣﺮو را ﻣﺠﺪدا آب ﻃﻐﯿﺎن ﮐﺮده از ﻫﻢ ﮐﻨﺪه »‪ «10‬ﺑﻮد‪ ،‬ﺣﺴﺐ اﻟّﺘﻤّﻨﺎي اﻣﯿﺮ ﺗﻮره ﺑﻪ ﻗﺪر ﯾﮏ ﻫﺰار ﺗﻮﻣﺎن ﻧﻘﺪ و‬
‫ﺟﻨﺲ و ﻧﻮازﺷﺎت دﯾﮕﺮ او را ﻧﻮاﺧﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻗﺪر ﻣﻘﺪور در ﻣﻘﺎم ﺧﻮدداري درآﻣﺪه در ﺳﺪﺑﻨﺪ و ﻣﺤﺎﻓﻈﺖ ﺷﯿﻌﯿﺎن ﻣﺮو ﻣﺮاﺳﻢ اﺟﺘﻬﺎد و‬
‫ﻟﻮازم »‪ «11‬اﻫﺘﻤﺎم را ﻣﺒﺬول دارد‪ «12» .‬و اﻟﯽ ﺣﺎل ﮐﻪ ﻫﯿﺠﺪﻫﻢ ﺷﻬﺮ ﺷﻮال »‪ «13‬اﺳﺖ ﻫﻤﻪروزه ﻧﺎﻣﻪ‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪ :‬ﺷﺪه‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﺎدﻏﯿﺲ را ﻣﺤﻞ اﺣﺘﺮاز و اﺟﺘﻨﺎب و ﻣﻮرد ﻋﺘﺎب و ﺧﻄﺎب‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪ :‬ﮐﺎر‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﯽاﺧﺘﯿﺎر از ﺑﺮادر او‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺘﻦ‪ :‬ﺧﻮاﻣﻮﺷﺎن‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪» :‬ﺳﺮﮐﺎر« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﻨﺴﻮﺑﺎن اﻣﯿﺮ ﻧﺎﺻﺮ اﻟّﺪﯾﻦ‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺞ‪ :‬ﻋﻔﻮ‪.‬‬
‫)‪ .(9‬ﻣﺞ‪» :‬را« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(10‬ﻣﺞ‪ :‬زده‪.‬‬
‫)‪ .(11‬ﻣﺞ‪» :‬ﻟﻮازم« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(12‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(13‬ﻣﺞ‪ :‬ﺷﻮال ‪.1221‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪373 :‬‬
‫و رﺳﻮل اﻣﯿﺮ ﺗﻮره ﻣﺘﻮاﺗﺮ ﺑﻪ درﺑـﺎر واﻻـ ﻣﯽرﺳـﺪ و ﺟﻤﯿﻊ ﻣﻠﺘﻤﺴﺎت و ﻣﺘﻤّﻨﯿﺎت او ﺑﻨﺎﺑﺮ ﻣﻮاﻓﻘﺖ و ﻣﺨﺎﻟﺼﺖ ﺑﺎ اﯾﻦ دوﻟﺖ ﺑﻬّﯿﻪ ﻣﺴـﺘﺠﺎب‬
‫»‪ «1‬و ﻣﻘﺒﻮل اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻗﺘﻞ و اﺳﺮ ﻃﺎﯾﻔﻪ ﻣﺨﺘﻮم ]ﺗﺮﮐﻤﺎن[ ﺑﻪ ﻋﻨﺎﯾﺖ اﯾﺰد ﻗّﯿﻮم‬
‫از ﺟﻤﻠﻪ ﺳﻮاﻧﺢ اﻗﺒﺎﻟﯽ ﮐﻪ درﯾﻦ ﺳﺎل ﺑﻐﺘﮥ ﻗﺮﯾﻦ ﺣﺎل ﺷـﻬﺰاده ﺑﯽﻫﻤﺎل ﮔﺮدﯾﺪ ﻗﺘﻞ و اﺳـﺮ ﻃﺎﯾﻔﻪ ﻗﺮاداﺷـﻠﻮ و ﺟﻤﺎﻋﺖ ﻣﺨﺘﻮم ﻣﯿﺸﻮم ﺳّﯿﺪ‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 364‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫ﺗﺮﮐﻤـﺎﻧﯿﻪ اﺳﺖ و ﻣﺠﻤﻠﯽ از ﻣﻔّﺼﻞ اﺣﻮال آن »‪ «2‬ﮔﺮوه ﺿـﻼل ﺑﻪ ﻧﻮﻋﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﭼﻮن ﺗﺮﮐﻤﺎﻧﯿﻪ ﮔﻤﺮاه ﺑﻨﺎﺑﺮ ﺿـﻼﻟﺖ و ﺗﺒﺎﻫﯽ ﮐﻪ در‬
‫اﺻـﻞ دارﻧـﺪ ﻃـﺎﯾﻔﻪ ﻣﺨﺘﻮم را در ﻣﯿـﺎن ﺧﻮد ﺳـّﯿﺪ ﻗﻮم و ﺻﻮﻓﯽ داﯾﻢ اﻟّﺼﻮم ﻗﺮار داده‪ ،‬ﺑـﺪان ﺳـﺎن در اﺣﺘﺮام آن ﮔﺮوه ﺑـﺪﻓﺮﺟﺎم ﻣﺒﺎﻟﻐﻪ‬
‫دارﻧﺪ ﮐﻪ اﻟّﺎﻧﯽ ﻧﮋادان )‪ (179‬ﺑﯽﻧﺎﻣﻮس روس اراﻣﻨﻪ را‪.‬‬
‫از ﻧﻮادر اﺗّﻔﺎﻗﺎت درﯾﻦ اوﻗﺎت ﺑﻨﺎﺑﺮ ﺑﺮودت ﻫﻮا و ﺷّﺪت »‪ «3‬ﺳﺮﻣﺎ و ﮐﺜﺮت ﮔﻠﻪ و رﻣﻪ و ﺗﺮاﮐﻢ ﺑﺎران و ﺗﺰاﺣﻢ ﺑﺮف و دﻣﻪ ﻣﻌﺎشﺷﺎن در‬
‫دﺷﺖ ﺗﻌـّﺴ ﺮ ﺑﻞ ﺗﻌـّﺬري داﺷﺖ‪ .‬در ﻣﺤﺎذي ﺑﺰﻧﺠﺮد )‪ (180‬ﻗﺮﯾﺐ ﺑﻪ داﻣـﺎن ﮐﻮه ﭼﻨـﺪر ﺑﻪ ﻃﺮف ﺻـﺤﺮا ﻣﺴـﮑﻦ و ﻣﺄوا ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻪ ﻓﺮاﻏﺖ‬
‫ﺧﺎﻃﺮ ﺑﺎر اﻗﺎﻣﺖ »‪ «4‬ﮔﺸﻮده‪ ،‬در ﭘﻨﺎه ﺗﻼل و ﺷـﮑﺎف ﺟﺒﺎل ﺑﻪ ﭘﺎﺳﺒﺎﻧﯽ )‪ 151‬اﻟﻒ( ﺧﯿﻞ ﺷـﺘﺎ و ﻣﺤﺎﻓﻈﺖ ﮔﺮوه دي ﻣﺎﻫﯽ ﻧﺴﺐ اﻻﭼﻮق‬
‫ﻣﻨﺤﻮس ﺧﻮﯾﺶ را ﺑﺮﭘـﺎ ﻧﻤﻮده از ﻣﮑﯿـﺪت دور زﻣـﺎن و اﺣﺘﯿﺎل ﺳـﭙﻬﺮ ﻣﺸـﻌﺒﺪ ﻏﺎﻓﻞ ﻧﺸﺴـﺘﻪ اﺑﻮاب ﺣﻔﻆ و ﺣﺮاﺳﺖ را ﺑﺮ ﭼﻬﺮه روزﮔﺎر‬
‫ﺧﻮد ﺑﺴﺘﻨﺪ و ﻧﺪاﻧﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ‪:‬‬
‫ﺷﻌﺮ‬
‫درﯾﻦ ﺻﺤﺮا ﻧﺸﺴﺘﻦ ﺳﺨﺖ »‪ «5‬ﮐﺎري اﺳﺖﺑﻪ ﺧﻮن ﻏﻠﺘﯿﺪهاش ﻫﺮﺳﻮ ﺷﮑﺎري اﺳﺖ‬
‫در آن ﻧﻪ ﻣﻨﺰﻟﯽ ﻧﻪ ﻣﺄﻣﻨﯽ ﻫﺴﺖﭘﺲ ﻫﺮﺳﻨﮓ ﭘﻨﻬﺎن رﻫﺰﻧﯽ ﻫﺴﺖ‬
‫ز ﻫﺮداﻣﻦ ﺑﻪ ﻫﺮﺧـﺎرﯾﺶ ﺑـﺎري اﺳﺖﺻـﺪ از ره ﻣﺎﻧـﺪهاش در ﻫﺮﮐﻨـﺎري اﺳﺖ ﻧﺠﻒ ﻋﻠﯽ ﺧﺎن ﺷﺎدﻟﻮ‪ ،‬ﺣﺎﮐﻢ ﺑﺰﻧﺠﺮد‪ ،‬ﮐﻪ ﻫﻤﻮاره ﻣﻨﺘﻬﺰ‬
‫ﻓﺮﺻﺖ و ﻣﺘﺮﺻﺪ دﺳﺘﺒﺮد ﭼﻨﯿﻦ روزي و در »‪ «6‬ﻗﺼﺪ آن ﮔﺮوه ﻗﻀﺎ و ﺗﯿﺰﻫﻮش ﺗﻌﯿﯿﻦ و ﺧﻮد ﻧﯿﺰ در ﺧﺒﺮﮔﯿﺮي آن ﻓﺮﻗﻪ در ﻣﮑﻤﻦ‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﺒﺬول‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪ :‬آن‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪ :‬ﺻﻌﻮﺑﺖ‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪ :‬اﻗﺎﻣﺖ را‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪ :‬ﺻﻌﺐ‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﻮد ﺑﺮ‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪374 :‬‬
‫ﮐﯿﻦ ﮐﻤﯿﻦ آورده‪ ،‬از ﮐﻤّﯿﺖ و ﮐﯿﻔّﯿﺖ اﯾﺸﺎن آﮔﺎه و اﻣﻨﺎي ﺷﻮﮐﺖ ﺷـﻬﺰاده ﺑﻠﻨـﺪاﺧﺘﺮ را از ﯾﺎﻓﺘﻦ ﭼﻨﯿﻦ ﺻـﯿﺪي »‪ «1‬ﻣﻮرد اﻧﺘﺒﺎه ﺳﺎﺧﺘﻪ‪،‬‬
‫ﻣﺘﻤّﻨﯽ ﮔﺮدﯾﺪ ﮐﻪ از ﺟﺎﻧﺐ اﺷـﺮف ﻓﻮﺟﯽ ﺑﻪ ﻣﻌﺎوﻧﺖ او ﻣﺄﻣﻮر ﮐﻪ ﺷﺎﯾﺪ ﺑﻪ دﺳﺘﯿﺎري ﻣﺄﻣﻮرﯾﻦ و ﻧﯿﺮوي ﻃﺎﻟﻊ ﻓﯿﺮوزي ﻗﺮﯾﻦ ﺗﺤﺼـﯿﻞ ﺟﺎه‬
‫و آﺑﯽ ﻧﻤﻮده ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺮﺣﺴﺐ اﺳﺘﺪﻋﺎ و اﺳﺘﯿﺬان ﺣﺎﮐﻢ ﺑﺰﻧﺠﺮد ﺷﻬﺰاده ﻇﻔﺮﭘﺮورد و ﻓﻮﺟﯽ از ﻏﻼﻣﺎن ﺑﻬﺮام ﻧﺒﺮد را ﺑﺎ ﺳﻌﺎدت ﻗﻠﯽ ﺧﺎن ﺑﻐﺎﯾﺮي‬
‫ﺷﻌﺮ »‪«2‬‬
‫دﻟﯿﺮان ﺷﺎﯾﺴـﺘﻪ ﮐﺎرزاردﻣﻨـﺪه ﻫﮋﺑﺮان ﻧﯿﺰهﮔﺬار ﻣﺄﻣﻮر ﺑﻪ ﻣﻌﺎوﻧﺖ او ﻓﺮﻣﻮد ﮐﻪ ﺑﺎﻻﺗّﻔﺎق ﺑﺮ ﺳـﺮ ارﺑﺎب ﻧﻔﺎق و ﺷـﻘﺎق ﺗﺎﺧﺘﻪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻗﺪر وﺳـﻊ‬
‫ﮐـﺎر آن ﮔﺮوه »‪ «3‬ﺑﺮﺣﺴﺐ ﻣﺮام ﺳـﺎﺧﺘﻪ ﺑﺎﺷـﻨﺪ‪ .‬اﻣﺘﺜﺎﻻـ ﻻـﻣﺮه ﺳـﻌﺎدت ﻗﻠﯽ ﺧﺎن و ﻏﻼﻣﺎن ﻣﺄﻣﻮرﯾﻦ ﻧﺠﻒ ﻋﻠﯽ ﺧﺎن ﭘﯿﻮﺳـﺘﻪ در اواﺧﺮ‬
‫ﺣـﻮت ﮐﻪ از ﺷـّﺪت ﺑﺮودت و ﺳـﺮﻣﺎ ﻣـﺎﻫﯽ را در درﯾـﺎ ﺑﻪ ﺳـﺒﺐ اﻧﺠﻤـﺎد آب ﻋﺒـﻮر و ﺷـﻨﺎ از »‪ «4‬ﻣﺤﺎﻻـت ﻣﯽﻧﻤﻮد‪ ،‬ﻣﻐﺎﻓﻀـﮥ »ﮐﺎﻟﺒﺮق‬
‫اﻟﺨﺎﻃﻒ و ﻟا ﺮﯾﺢ اﻟﻌﺎﺻﻒ« ﺑﻪ ﺳﺮوﻗﺖ آن ﺧﻮن ﮔﺮﻓﺘﻪﻫﺎ ﭘﺮداﺧﺘﻪ‪ ،‬در روز ﻋﯿﺪ ﻧﻮروز ﺑﻪ ﺑﻨﮕﺎه آن ﺗﯿﺮهروزان رﯾﺨﺘﻪ‪ ،‬روز ﻋﯿﺪ را ﺑﺮ آن‬
‫ﺳﯿﻪروزان ﺷﺐ ﻋﺰا ﺳﺎﺧﺘﻨـﺪ‪ .‬اﺑﻄﺎل آن ﻗﻮم ﻇﻠﻮم ﺑﻪ ﻗﺪم ﻣﺪاﻓﻌﺖ ﭘﯿﺶ آﻣﺪه ﺳﭙﺮ ﻣﮑﺎوﺣﺖ ﺑﺮ رو ﮐﺸـﯿﺪﻧﺪ و ﺑﻪ ﻗﺪر ﻣﯿﺴﻮر در ﻣﻘﺎﺑﻠﺖ‬
‫ﻓﻮج ﻣﻨﺼﻮر ﮐّﺮ و ﻓّﺮي ﻧﻤﻮدﻧﺪ و ﻟﯿﮑﻦ ﻣﻔﯿﺪ ﻓﺎﯾﺪه ﻧﺸﺪ‪ «5» .‬آري ﺳـﯿﻞ ﺑﻼ را ﺑﻪ ﺧﺎر و ﺧﺎﺷﺎك ﻧﺘﻮان ﺑﺴﺖ و ﺳﻨﮓ ﺣﺎدﺛﻪ را ﺑﺎ ﻣﺸﺖ‬
‫ﺗﺪﺑﯿﺮ ﻧﺘﻮان ﺷﮑﺴﺖ‪ .‬اﻓﻮاج )‪ 151‬ب( ﻗﺎﻫﺮه ﭼﻮن ﺳـﯿﻞ ﺑﻼ ﺑﻪ آن ﺟﺪ آﻣﺪه دﺳﺖ ﺑﻪ اﺳﺘﻌﻤﺎل ﺳﯿﻒ و ﺳﻨﺎن ﮔﺸﻮدﻧﺪ‪ .‬ﻣﺮدان »‪ «6‬اﯾﺸﺎن‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 365‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫را ﭼﻮن ﻋﻘـﺎب ﮐﻪ داﻧﻪ ﺑﺮﺑﺎﯾـﺪ در دﻣﯽ ﺑﻪ ﻣﻨﻘـﺎر ﻗﻬﺮ رﺑﻮدﻧـﺪ و زﻧـﺎن و اﻃﻔﺎل آن ﮔﺮوه ﻣﮑﺮوه را اﺳـﯿﺮ ﺳـﺮﭘﻨﺠﻪ ﺗﻘـﺪﯾﺮ ﻧﻤﻮده ﻣﻈّﻔﺮ و‬
‫ﻣﻨﺼﻮر ﺑﺎ اﺳـﯿﺮ ﻓﺮاوان و اﻣﻮال ﺑﯽﭘﺎﯾﺎن ﻋﻄﻒ ﻋﻨﺎن ﺑﻪ رﮐﺎب ﺳـﻌﺎدت دﺳﺘﻮر ﺷﻬﺰاده ﺑﯽﻫﻤﺎل و اﺳﺮا را ﺑﺎ ﺳﺮﻫﺎي ﻗﺘﯿﻼن ﺑﻪ ﻧﻈﺮ اﺷﺮف‬
‫رﺳﺎﻧﯿﺪه‪ ،‬ﺳﺎﻏﺮ آﻣﺎل ﻫﺮﯾﮏ از ﺑﻬﺎدران ﺟﻼدﺗﻤﻨﺪ ﻣﺎﻻﻣﺎل ﺻﻬﺒﺎي اﻗﺒﺎل آﻣﺪ‪.‬‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪ :‬از وﻗﻮع ﺻﯿﺪي ﭼﻨﯿﻦ‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﻠﮏ‪ :‬ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪ :‬ﮔﺮوه را‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪ :‬از ﺟﻤﻠﻪ‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪ :‬ﻧﮕﺸﺖ‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪ :‬و ﻣﺮدان‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪375 :‬‬
‫وﻗﺎﯾﻊ ﺳﺎل ﻫﻤﺎﯾﻮنﻓﺎل ﺗﻮﺷﻘﺎن ﺋﯿﻞ ﺧﯿﺮﯾﺖ دﻟﯿﻞ و اﻓﺘﺘﺎح ﻫﺮات و ﺷﺮح آن‬
‫در ﯾﺎزدﻫﻢ ﺷـﻬﺮ ﻣﺤﺮم اﻟﺤﺮام ﺳﻨﻪ ‪ 1222‬اﺛﻨﺎن و ﻋﺸـﺮﯾﻦ و ﻣﺄﺗﺎن ﺑﻌﺪ اﻻﻟﻒ »‪ «1‬ﺳـﻠﻄﺎن ﻧﺎﻓﺬ اﻟﻔﺮﻣﺎن ﺳّﯿﺎرﮔﺎن ﮐﻪ ﻓﯿﺾﺑﺨﺶ ﻋﺎﻟﻢ و‬
‫ﻋﺎﻟﻤﯿﺎن اﺳﺖ ﺑﺎ ﮐﻮﮐﺒﻪ ﺟﻼل و ﺷﮑﻮه اﻗﺒﺎل ﺑﻪ ﺗﺨﺘﮕﺎه ﺣﻤﻞ ﺧﺮاﻣﯿﺪه »‪ «2‬از ﺗﺄﺛﯿﺮ ﺗﯿﻎ ﻟﻌﻞﻓﺎم و ﺷﻌﺸﻌﻪ ﺷﻤﺸﯿﺮ زﻣّﺮد ﻧﯿﺎم ﻋﺎﻟﻢ را ﻣﺴّﺨﺮ‬
‫ﮔﺮداﻧﯿﺪ‪.‬‬
‫ﺷﻌﺮ »‪«3‬‬
‫ﻧﺸـﺴﺖ ﺧﺴـﺮو ﮔﺮدون ﺑﻪ ﺑﺎرﮔﺎه ﺣﻤﻞﺑﻪ ﻧﺎم ﻧﺎﻣﯿﻪ ﻣﻨﺸﻮر ﺳﺎﺧﺖ ﺑﻬﺮ ﻋﻤﻞ ﻧﺴـﯿﻢ ارديﺑﻬﺸﺘﯽ از ﺷـﻤﯿﻢ ﮔﻞﻫﺎي ﺑﻬﺎري ﻋﻄﺮ ﺳﺎﯾﯽ »‪«4‬‬
‫آﻏﺎز ﻧﻬﺎده‪ ،‬ﻣﺸﺎم روزﮔﺎر را ﻣﻌﻄﺮ ﺳﺎﺧﺖ‪ .‬ﺷﺎﻫﺪان ﺑﻬﺎر دﻟﮕﺸﺎ ﺑﺎ ﻫﺰاران زﯾﺐ و ﺑﻬﺎ از ﺣﺠﻠﻪ ﺷـﺘﺎ ﭼﻬﺮهﻧﻤﺎ ﮔﺸـﺘﻪ‪ ،‬ﺳـﺮور در دلﻫﺎي‬
‫ﻋﺎﻟﻤﯿﺎن اﻧﺪاﺧﺖ‪ .‬ﺷﻮخﭼﺸـﻤﺎن رﯾﺎﺣﯿﻦ ﮐﻪ از دﺳﺘﺒﺮد ﻟﺸﮑﺮ دي و ﻏﺎرﺗﮕﺮ ﺧﺰان »‪ «5‬در ﻧﻬﺎنﺧﺎﻧﻪ ﺧﺎك ﺳـﺮ ﺑﻪ ﺟﯿﺐ اﺧﺘﻔﺎ ﺑﺮده‪ ،‬ﭘﺎي‬
‫در داﻣﻦ ﺧﻤﻮل ﭘﯿﭽﯿـﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻗﺪ »‪ «6‬ﺑﻪ ﺟﻠﻮهﮔﺮي اﻓﺮاﺧﺘﻪ »‪ «7‬ﺷﻮﺧﯽ آﻏـﺎز ﻧﻬﺎدﻧـﺪ و ﺑﻨﻔﺸﻪ و ﺳﻮﺳﻦ دو زﺑﺎن در ﻟﺒﺎس ﯾﮑﺮﻧﮕﯽ ﺑﻪ‬
‫ژاژﺧـﺎﯾﯽ در اﻃﺮاف ﺑﺎغ و ﮐﻨﺎر »‪ «8‬اﻧﻬﺎر زﺑﺎن ﮔﺸﺎدﻧـﺪ‪ .‬ﺑﻠﺒﻞ ز »‪ «9‬ﺷـﺎخ ﮔـﻞ ﺑﻠﺒﻠﻪ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ را ﺳﺎز و ﻣﺮﻏﺎن ﭼﻤﻦ ﻫﺮ ﯾﮏ ﺑﺎ ﯾﺎري ﺑﻪ‬
‫ﺗﺮاﻧﻪ و ﻧﻐﻤﻪ دﻣﺴﺎز آﻣﺪﻧـﺪ‪ .‬رﯾﺎﺣﯿﻦ در ﺻـﺤﻦ ﭼﻤﻦ ﺑﻪ رﻋﻮﻧﺖ و ﻃّﻨﺎزي ﺟﻠﻮهﮔﺮي ﺑﻨﯿﺎد ﻧﻤﻮدﻧـﺪ »‪ «10‬و ﻧﻮرﺳﺘﮕﺎن »‪ «11‬ﺑﺴﺘﺎن را ﺑﻪ‬
‫ﻏﻤﺰه دﻟﻔﺮﯾﺐ و ﭼﺸﻤﮏزﻧﯽ ﻧﺮﮔﺲ و ﺷﮑﻮﻓﻪ ﻫﺮﻧﻔﺲ ﺧﻮن در ﺟﮕﺮ ﻣﯽﻧﻤﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺷﻌﺮ »‪«12‬‬
‫ﺑﺎز ﻧﻮروز ﮔﺸﺖ ﻣﻬﺮآﯾﯿﻦﮐﺮد ﺻﺤﻦ ﭼﻤﻦ ﭼﻮ ﺧﻠﺪ ﺑﺮﯾﻦ‬
‫ﺷﺪ ﻧﺴﯿﻢ ﺑﻬﺎر ﻋﻨﺒﺮ ﺑﯿﺰدر دﻣﺎغ ﺟﻬﺎن ﻧﺸﺎﻃﺎﻧﮕﯿﺰ‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪ 1221 :‬ﺳﻌﺎدت اﺧﺘﺘﺎم‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪ :‬ﺧﺮاﻣﯿﺪ و‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﻠﮏ‪ :‬ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪ :‬ﻋﻄﺮ ﺳﺎﺋﯿﯽ؛ ﻣﻠﮏ‪ :‬ﻋﻄﺮﺳﺎﻧﯽ‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪ :‬ﻟﺸﮑﺮ ﻏﺎرﺗﮕﺮدي‪.‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 366‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪ :‬ﺳﺮ‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﺮآورده‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺞ‪» :‬ﮐﻨﺎر« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(9‬ﻣﺞ‪ :‬در‪.‬‬
‫)‪ .(10‬ﻣﺞ‪ :‬ﮐﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(11‬ﻣﻠﮏ‪ :‬ﻧﻮرﺳﺘﻪﮔﺎن‪.‬‬
‫)‪ .(12‬ﻣﻠﮏ‪ :‬ﻧﺪارد‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪376 :‬‬
‫ﺑﻪ ﻣﻘﺘﻀـﺎي ﻓﺼـﻞ رﺑﯿﻊ و اﻗﺘﻀﺎي ﻣﻮﺳﻢ ارديﺑﻬﺸﺖ اﺣﺸﺎم اﺑﺮ ﺑﻬﺎري از ﻓﻠﮏ ﮐﻮﻫﺴﺎر و ﺳـﻄﺢ درﯾﺎﺑﺎر )‪ 152‬اﻟﻒ( ﺑﻪ ﺟﻨﺒﺶ آﻣﺪه‪،‬‬
‫ﻓﺘﻨﻪ ﺧﻮاﺑﯿﺪه ﺑﯿﺪار و ﺳـﯿﺎه و ﺳـﻔﯿﺪ ﻣﺨﺎﻟﻒ اﻓﺎﻏﻨﻪ و اوﯾﻤﺎق ﻟﯿﻞ و ﻧﻬﺎر از زواﯾﺎي ﺷﻌﺎب ﺗﻼل و ﺟﺒﺎل ﮐﺎﺑﻞ و ﻗﻨﺪﻫﺎر ﻋﺎﻟﻢ ﮐﻮن و ﻓﺴﺎد‬
‫ﺧﺒﺮدار و ﻧﻔﺎقﭘﯿﺸﮕﺎن »‪ «1‬ﭼﻤﻦ ﭼﻮن ﺧﻼفاﻧﺪﯾﺸﺎن اﻧﺠﻤﻦ ﺳـﺮ از ﻣﻄﻤﻮره ﺧﺎك ﺑﺮداﺷﺘﻨﺪ و ﺑﺮ روي ﺳﺮو آزاده از ﺑﺮگ ﺑﯿﺪ و ﺷﺎخ‬
‫زﻧﺒﻖ ﺷﻤﺸـﯿﺮ و ﺧﻨﺠﺮ اﻓﺮاﺷـﺘﻨﺪ‪ .‬ﭼﻨﺎر از ﮐﻨﺎر دﺳﺖ ﺑﺮآورد و آﺑﺮوي ﻣّﺪﻋﯿﺎن ﺑﺒﺮد‪ ،‬ﻣﺤﻔﻞ ﻓﺴﺎداﻧﺪﯾﺸﺎن ﺑﺸﮑﺴﺖ و اﺑﻮاب ﺧﺼﻮﻣﺖ ﺑﺮ‬
‫اﻃﻔﺎل ﺑﺎغ ﺑﺮﺑﺴﺖ‪.‬‬
‫ﻧﺮﮔﺲ از ﻫﺮزهﻧﮕﺮي و ﺧﯿﺮهﭼﺸـﻤﯽ ﺣـﺪﻗﻪ دﯾـﺪه ﺑﻪ ﻧﺸﺘﺮ ﺳـﯿﺎﺳﺖ ﺧﺴـﺮو رﺑﯿﻊ داد و ﻻﻟﻪ را داغ اﻧﺘﻘﺎم ﺑﺮ دل ﺻﺪ ﭼﺎك ﻧﻬﺎد‪ ،‬ﺷـﻘﺎﯾﻖ‬
‫ﺧﻮدروي را ﺑﻪ آﺗﺶ ﻗﻬﺮ آذرﮔﻮن ﺳﺎﺧﺖ و ﺑﺮگ و ﺑﺎر ارﻏﻮان را »‪ «2‬ﺷﺎﺧﻪ ﺑﻪ ﺷﺎﺧﻪ ﺑﻪ آذر ﻋﺪاﻟﺖ ﺑﺴﻮﺧﺖ‪ .‬ﺑﻨﻔﺸﻪ را ﺑﻨﺎﺑﺮ دو زﺑﺎﻧﯽ‬
‫ز ﺑ ﺎ ن ا ز ﻗ ﻔ ﺎ ﮐ ﺸﯿ ﺪ ‪.‬‬
‫ﮔﺮﯾﺒﺎن ﮔﻞ را ﭼﻮن ﺑﯽﺣﺠﺎب ﺑﻪ ﭼﻤﻦ ﺧﺮاﻣﯿـﺪ ﺑﻪ ﺳـﺮﭘﻨﺠﻪ ﺗﺄدﯾﺐ درﯾـﺪ‪ .‬ﻏﻨﭽﻪ را ﭼﻮن ﭘﺴـﺘﻪ ﻟﺐ و دورﻧﮓ آﻣﺪ ﺑﺎ ﺧﻨﺠﺮ ﺑّﺮﻧﺪه ﺧﺎر‬
‫دل ﭘﺮ از ﺧﻮن ﮐﺮد و ﺷـﮑﻮﻓﻪ را ﮐﻪ ﺧﻨـﺪه ﺑﯽﻣﻮﻗﻊ ﮐﺮده ﺑﻮد ﺑﻪ دﺳﺘﯿﺎري ﻧﺴـﯿﻢ ﺳـﺤﺮي از ﭼﻤﻦ ﺑﯿﺮون‪ ،‬ﺑﺎغ را ﻧﻈﺎﻣﯽ ﭘﺪﯾﺪ آﻣﺪ »‪ «3‬و‬
‫ﺑﻮﺳـﺘﺎن را از ﭘﯿﺮاﯾﺶ ﺳـﻠﻄﺎن ﺑﻬﺎر اﻧﺘﻈﺎﻣﯽ‪ .‬ﭘﺲ ﮐﺎرﮐﻨﺎن ﺑﺎرﮔﺎه ﻋﻠّﯿﻪ ﺟﺸﻦ ﻧﻮروزي را ﺑﻪ آﯾﯿﻦ ﭘﯿﺸـﯿﻨﻪ و ﻗﻮاﻧﯿﻦ دﯾﺮﯾﻨﻪ ﺑﻪ ﻫﺰار زﯾﺐ و‬
‫ﻓﺮ آراﺳـﺘﻪ و ﺣﻮاﺷـﯽ ﻣﺤﻔﻞ ﻣﯿﻨﻮ ﻣﻤﺎﺛﻞ را ﮐﻪ ﮔﻮاژه زن ﺑﺎغ ارم و ﮔﻠﺰار ﺟﻨﺖ ﻣﯽﺑﻮد ﺑﻪ اﻧﻮاع ﻻﻟﻪ و ﮔﻞ و رﯾﺎﺣﯿﻦ و ﺳﻨﺒﻞ »‪ «4‬ﻣﺰّﯾﺐ‬
‫و ﭘﯿﺮاﺳﺘﻪ داﺷﺘﻪاﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺷﻌﺮ‬
‫ﺑﻪ اﻗﺒﺎل ﺷﻬﺰاده ﻧﯿﮑﻨﺎمﻣﻬﯿﺎ ﺷﺪ اﺳﺒﺎب ﺷﺎدي و ﮐﺎم‬
‫ﺑﯿﺎراﺳﺖ ﺟﺸﻨﯽ ﮐﻪ ﺧﻮرﺷﯿﺪ و ﻣﺎهﻧﻈﺎرهﮔﺮ آﻣﺪ در آن ﺑﺎرﮔﺎه‬
‫ﻣﻬﯿﺎ و آﻣﺎده اﺳﺒﺎب ﻋﯿﺶﺑﻪ ﺟﻮي ﺳﻌﺎدت روان آب ﻋﯿﺶ‬
‫روان ﮐﺮده ﺳﺎﻗﯽ ﺳﯿﻤﯿﻦ ﻋﺬارﺑﻪ زرﯾﻦ ﻗﺪح ﺑﺎده ﺧﻮﺷﮕﻮار‬
‫ﻣﻐﻨﯽ ﺑﻪ ﭼﻨﮓ اﻧﺪر آورده ﺳﺎزﺳﺮودش ﻫﻤﯿﻦ ﻧﻐﻤﻪ دﻟﻨﻮاز‬
‫ﮐﻪ اﯾﻦ دوﻟﺖ و ﺷﻮﮐﺖ ﺑﺮ ﮐﻤﺎلﻣﺒﯿﻨﺎد ز آﺳﯿﺐ دوران زوال‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﻠﮏ‪ :‬ﻧﻔﺎقﭘﯿﺸﻪﮔﺎن‪) .‬ﻫﻤﻪﺟﺎ(‬
‫)‪ .(2‬ﻣﻠﮏ‪» :‬را« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﻠﮏ‪» :‬آﻣﺪ« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﻪ اﻧﻮاع رﯾﺎﺣﯿﻦ و ﮔﻞ و اﻗﺴﺎم ﻻﻟﻪ و ﺳﻨﺒﻞ‪.‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 367‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪377 :‬‬
‫ﭘﺲ از اﻧﻘﻀـﺎي ﺟﺸﻦ ﻧﻮروزي دﺳﺖ ﮔﻬﺮﺑـﺎر ﺷﺎﻫﺰاده واﻻﻫﻤﯿﻢ »‪ «1‬ﭼﻮن )‪ 152‬ب( اﺑﺮ ﺑﻬـﺎر ﻣﺘﻘﺎﻃﺮ ﻵﻟﯽ آﺑـﺪار و درر ﺷﺎﻫﻮار ﻣﺰرع‬
‫آﻣـﺎل اﻋـﺎﻟﯽ و اداﻧﯽ را از ﻫﺮﻓﺮق و اﻣﻢ ﻣﺨﻀـﺮ و رّﯾـﺎن و ﻣﻄﺎﯾـﺎي ﺗﻤّﻨـﺎي ﺳـﭙﺎﻫﯽ و رﻋﺎت را از ﻋﻄﺎﯾﺎي ﻣﻮاﻫﺐ ﻋﺎﻟﻢ ﺷـﻤﻮل ﮔﺮاﻧﺒﺎر‬
‫ﺳﺎﺧﺖ‪«2» .‬‬
‫ﺷﻌﺮ‬
‫آﻧﮑﻪ ﭼﻮن ﺑا ﺮ ﺧﻮاﻧﺪ دﺳﺖ ﺗﺮاﮐﺮد ﺑﯿﺪاد ﺑﺮ ﺧﺮدﻣﻨﺪي‬
‫او ﻫﻤﯽ ﮔﺮﯾﺪ و ﻫﻤﯽ ﺑﺎردﺗﻮ ﻫﻤﯽ ﺑﺨﺸـﯽ و ﻫﻤﯽ ﺧﻨﺪي ﺑﻌﺪ ﻣﺎ ﺑﻪ ﺗﺠﻬﯿﺰ ﻋﺴﺎﮐﺮ ﻣﻨﺼﻮر و ﺗﻬﯿﻪ دﻟﯿﺮان ﺟﺴﻮر ﭘﺮداﺧﺖ‪ .‬ﻣﺼـﻄﻔﯽ ﻗﻠﯽ‬
‫ﺧﺎن ﻋﺮب ﮐﻪ ﺑﻪ ﮐﺜﺮت ذﺧﺎﯾﺮ ﻣﺸـﻬﻮر و ﺑﻪ وﻓﻮر اﺳـﺘﻌﺪاد و ﻣﺮدان ﮐﺎر و اﺳﺘﺤﮑﺎم ﻗﻠﻌﻪ ﻣﺘﯿﻦ و ﻣﺆﻣﻞ زرﯾﻦ ﻣﺴﺖ ﺑﺎده ﻏﺮور و ﺳﺎلﻫﺎ‬
‫در ﺗﻨﮕﻨـﺎي ﺣﺼﻦ ﻫﺮﻣـﺎن اﺳﺎس ﺳـﻠﻄﺎنآﺑﺎد ﻣﺤﺼﻮر ﺑﻮد از ﻣﻮﻗﻒ ﺟﻼﻟﺖ و ﻣﮑﻤﻦ ﻧﺒﺎﻟﺖ ﺷـﻬﺰاده واﻓﺮ ﺑﺴﺎﻟﺖ ﻓﺮﻣﺎن آﻣـﺪ ﮐﻪ ﻣﺤّﻤﺪ‬
‫ﺧـﺎن ﻗﺎﺟـﺎر ﺑﻪ اﺧﺘﺘـﺎم ﮐـﺎر او ﭘﺮدازد و اﯾﻦ ﻧﻮﺑﺖ اﻣﺮ آﻧﺠـﺎ را ﺑﺮﺣﺴﺐ ﮐﺎم و ﻣﺮام ﺑﺴﺎزد‪ .‬اﻣﺘﺜﺎﻻ ﻻﻣﺮه ﻣﺤّﻤـ ﺪ ﺧﺎن ﺑﺎ ﻓﻮﺟﯽ از دﻟﯿﺮان‬
‫رزمآزﻣﺎي و ﺷﯿﺮان ﺑﯿﺸﻪ ﻫﯿﺠﺎي‪،‬‬
‫ﺷﻌﺮ‬
‫ﭼﻮ »‪ «3‬ﺷﯿﺮ ﭘﺮدل و در زﯾﺮ ﺑﺎرﻫﺎي ﭼﻮ ﭘﯿﻞﭼﻮ ﻣﻮر ﺑﯽﺣﺪ و در دﺳﺖ ﻧﯿﺰهﻫﺎي ﭼﻮ ﻣﺎر‬
‫ﭼﻮ ﺑﺎد ﺣﻤﻠﻪﺑﺮ و ﻫﻤﭽﻮ ﮐﻮه ﺣﻤﻠﻪﭘﺬﯾﺮﭼﻮ رﻋﺪ ﻧﻌﺮهزن و ﻫﻤﭽﻮ ﺑﺮق ﺗﯿﻎ ﮔﺰار ﻋﺰﯾﻤﺖ ﺗﺮﺷـﯿﺰ را دﺷـﮑﺮده »‪ «4‬آﻣﺪه و در ﻧﯿﺸﺎﺑﻮر ﮐﻪ‬
‫از ﺟﺎﻧﺐ اﺷـﺮف ﺑﻪ اﻗﻄﺎع و ﺟﺎﯾﮕﯿﺮ او ﻣﻘّﺮر ﺑﻮد ﺑﺮﺣﺴﺐ ﺣﮑﻢ ﻣﻄﺎع ﭼﻨﺪ روزي ﺗﻮﻗﻒ ﻧﻤﻮده ﺗﺎ از ﺗﺮﺑﺖ ﺣﯿﺪرﯾﻪ اﺳـﺤﺎق ﺧﺎن ﺳﺮدار‬
‫ﺑﺎ ﺳﭙﺎﻫﯽ آراﺳﺘﻪ ﻣﻠﺤﻖ ﺑﻪ ﻣﻌﺴﮑﺮ او ﮔﺸﺘﻪ ﺑﻪ ﻣﺮاﻓﻘﺖ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﻋﺰﯾﻤﺖ ﺗﺮﺷﯿﺰ را ﺟﺎزم و ﺑﺎ ﮐﻤﺎل وﻗﺎر ﺳﻤﺖ ﻣﻘﺼﺪ را ﻋﺎزم ﮔﺸﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪ :‬واﻻﻫﻤﻢ‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﻠﮏ‪ :‬ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪ :‬ﭼﻪ‪) .‬در ﻫﺮﭼﻬﺎر ﻣﺼﺮاع(‬
‫)‪ .(4‬ﻣﻠﮏ‪» :‬دﺷﮑﺮده« ﻧﺪارد‪) .‬ﺟﺎي ﺧﺎﻟﯽ(‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪378 :‬‬
‫ﻣﺄﻣﻮر آﻣﺪن ﻋﺴﺎﮐﺮ ﺑﻬﺮام »‪ «1‬ﺳﺘﯿﺰ ﺑﻪ اﺧﺘﺘﺎم ﮐﺎر ﺗﺮﺷﯿﺰ‬
‫ﭼﻮن ﺗّﻮﻗﻒ دو ﺳﺮدار در ﻧﯿﺸﺎﺑﻮر و آن دﯾﺎر ﻃﻮﻟﯽ ﮐﺸﯿﺪ و ﮐﺸﺘﻪ ﺗﺮﺷﯿﺰ را ﻧﯿﺰ وﻗﺖ ﺣﺼﺎدت رﺳﯿﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﻣﺼﻄﻔﯽ ﻗﻠﯽ ﺧﺎن ﻓﺮﺻﺖ را‬
‫ﻣﻐﺘﻨﻢ داﻧﺴﺘﻪ ﺑﺎ ﻓﻮﺟﯽ از ﺳﭙﺎه و رّﺟﺎﻟﻪ ﻋﻠﯽ اﻟﻌﺠﺎﻟﻪ از ﻗﻠﻌﻪ ﺑﯿﺮون ﺗﺎﺧﺘﻪ‪ ،‬ﺑﺮ ﻣﯿﺮزا ﻣﺤّﻤﺪ ﺧﺎن ﻗﺎﺟﺎر ﻗﺎﯾﺨﻠﻮ ﮐﻪ ﺣﺎﮐﻢ ﺳﺒﺰوار و ﺗﺮﺷﯿﺰ را‬
‫ﻣﺤﺎط و ﺳﭙﻬﺪار ﺑﻮد ﻋﺮﺻﻪ ﻣﺠﺎدﻟﺖ و ﻣﻨﺎزﻟﺖ را ﭼﻮن راي دﻗﯿﻘﺶ ﺗﻨﮓ و ﺗﺎر ﺳﺎﺧﺖ‪.‬‬
‫)‪ 153‬اﻟﻒ( اﺿﻄﺮارا ﻣﺤﮑﻤﻪ و ﺳﻨﮕﺮ را از دﺳﺖ داده »‪ «2‬ﭘﺎ ﺑﻪ ﻣﻌﺎﻗﻞ ﻣﻀﺎﻓﺎت »‪ «3‬ﮔﺬاﺷﺖ و ﺧﺎل ﺳﭙﺎﻫﯿﮕﺮي ﺑﺮ ﭼﻬﺮه روزﮔﺎر ﺧﻮد‬
‫ﻧﮕﺎﺷﺖ‪ «4» .‬ﻣﺼـﻄﻔﯽ ﻗﻠﯽ ﺧﺎن ﻋﻠﯽ اﻟـّﻀ ﺮوره ﺑﻪ ﻗﺪر ﻣﻘﺪور ﭼﻨﺪ ﺧﻮﺷﻪ ﺟﻮ و ﮔﻨﺪﻣﯽ از ﻣﺰارع ﻗﺮﯾﺒﻪ دﺳـﺘﻪ ﺑﺴﺘﻪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻗﻠﻌﻪ ﮐﺸﯿﺪه‪ ،‬آن‬
‫را ﻣﺎﯾﻪ ﺗﻮﮐﻞ ﺳﺎﺧﺘﻪ‪ ،‬ﺑﺎﻋﺚ اﻃﻤﯿﻨﺎن ﺧﺎﻃﺮ »‪ «5‬ﻋﻮام و روﻧﻖ ﮐﺎر ﺧﻮﯾﺶ ﭘﻨﺪاﺷﺖ‪ .‬ﭼﻮن ﺳـﻨﻮح اﯾﻦ ﻗﻀﯿﻪ ﻣﻨﮑﺮ و وﻗﻮع اﯾﻦ اﻣﺮ ﻣﺴﺘﻨﮑﺮ‬
‫ﻋﻠﯽ اﻟﻈـﺎﻫﺮ وﻫﻨﯽ ﺑﻮد ﮐﻪ ﺑﻨـﺎﺑﺮ ﻏﻔﻠﺖ ﺳـﭙﻬﺪاري »‪ «6‬ﺑـﻪ او روي داد‪ .‬ﻇﻬـﻮر »‪ «7‬اﯾﻦ ﺟﺴـﺎرت و ﺧﯿﺮﮔﯽ از ﺟﺎﻧﺐ ﺗﺮﺷـﯿﺰﯾﺎن ﺑﻪ ﺳـﺒﺐ‬
‫ﮐﺴـﺎﻟﺖ و ﺑﯽﭘﺮواﯾﯽ اﺳـﭙﻬﺒﺪان آن ﺳﺎﻣﺎن اﺗّﻔﺎق اﻓﺘﺎد‪ .‬ﻓﯽ اﻟﺠﻤﻠﻪ اﻧﻔﻌﺎﻟﯽ ﺑﻪ ﺟﻬﺖ »‪ «8‬اﯾﺸﺎن ﺣﺎﺻﻞ و ﻧﻈﺮ ﺑﻪ ﮐﻤﺎل ﺧﻮاب ﺧﺮﮔﻮﺷـﯽ‬
‫ﮐﻪ از ﺑﺮاي ﻋﺎﻗﻞ ﮐﺎرآزﻣﻮده ﻣﻨﺘﻬﺎي ﻏﻔﻠﺖ اﺳﺖ از روﺑﺎهﺑﺎزي ﺗﺮﺷـﯿﺰﯾﺎن و آﺛﺎر ﺧﺎرق ﻋﺎدت از اﯾﺸﺎن ﺑﻪ ﻗﺪري ﺧﺠﻠﺖزده ﮔﺸـﺘﻪ‪ ،‬ﺑﻪ‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 368‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫ﺑﺎد اﻓﺮاه اﯾﻦ ﻋﻤﻞ ﺳﭙﺎه و ﺳﭙﻬﺪار از ﺟﺎي ﺟﺴﺘﻨﺪ و ﺑﻪ ﺗﺪارك روز ﮔﺬﺷﺘﻪ و ﺗﻼﻓﯽ ﻣﺎﻓﺎت ﮐﻤﺮ ﺑﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺷﻌﺮ‬
‫ﻧﺒﺎﯾﺪ ﻏﻨﻮدن ﭼﻨﺎن ﺑﯽﺧﺒﺮﮐﻪ ﻧﺎﮔﺎه ﺳـﯿﻞ اﻧﺪر آﯾﺪ ﺑﻪ ﺳـﺮ ﻫﺮدو ﺳﺮدار ﻧﯿﺰ ﺑﻪ اﻧﺘﻘﺎم ﺗﺮﺷﯿﺰﯾﺎن و ﮔﻮﺷﻤﺎل اﯾﺸﺎن ﺑﺎ ﮔﺮوﻫﯽ اﻧﺒﻮه و ﻓﻮﺟﯽ‬
‫ﮐﻮه ﺷـﮑﻮه ﺑﻪ ﺟﺎﻧﺐ ﺳـﻠﻄﺎنآﺑﺎد ﻣﻨﺤﺪر ﺷﺪﻧﺪ و ﻣﯿﺮزا ﻣﺤّﻤﺪ ﺧﺎن ﭼﻮن از ورود ﺳـﺮداران وﻗﻮف ﯾﺎﻓﺖ در ﺟﻨﺎح اﺳـﺘﻌﺠﺎل ﺑﻪ ﻣﻌﺴﮑﺮ‬
‫اﯾﺸﺎن ﺷـﺘﺎﻓﺖ‪ .‬ﻣﺤّﻤـ ﺪ ﺧﺎن ﺑﻪ اﺻـﻼح ﺣﺎﻟﺶ ﺑﺮآﻣﺪه ﺑﻪ دﻟﺠﻮﯾﯿﺶ ﭘﺮداﺧﺖ و ﺑﻪ ﺟﺒﺮ ﺧﺮاﺑﯽ و ﺷﮑﺴـﺘﮕﯽ ﻣﺤﮑﻤﻪ ﺑﺮآﻣﺪه‪ ،‬ﻣﺮّﻣﺖ آن‬
‫وﯾﺮاﻧﯽ را وﺟﻬﻪ ﻫّﻤﺖ ﺧﻮد‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﻬﺮام اﻧﺘﻘﺎم‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﻠﮏ‪» :‬داده« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺘﻦ‪ :‬ﻣﺼﺎﻓﺎت‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﻠﮏ‪» :‬ﻧﮕﺎﺷﺖ« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪ :‬ﺗﻮﮐﻞ و اﻃﻤﯿﻨﺎن ﺧﺎﻃﺮ‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪ :‬ﺳﭙﻬﺪار‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪ :‬و ﻇﻬﻮر‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺞ‪ :‬از ﺑﺮاي‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪379 :‬‬
‫ﺳﺎﺧﺖ‪ .‬ﺣﺎﮐﻢ ﺗﺮﺷـﯿﺰ ﺑﻪ اﺳـﺘﻈﻬﺎر ﻣﯿﺮزا ﺧﻠﯿﻞ ﺧﺎن ﮐﻪ ﺑﻪ »ﺟﺎن ﻣﯿﺮزا« اﺷـﺘﻬﺎر داﺷﺖ او را ﭘﺸﺖ ﻟﺸـﮑﺮ و ﻣﻘﺪﻣﮥ اﻟﺠﯿﺶ ﻧﺼﺮت و ﻇﻔﺮ‬
‫ﺧـﻮد ﻣﯽداﻧﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﺮﯾـﻖ ﻣﻌﻬﻮد ﭼﻨـﺎﻧﭽﻪ ﭘﯿﺶﺗﺮ ﺑﻪ آن ﻣﻌﺘـﺎد ﺑﻮد از در ﺳـﺘﯿﺰ و آوﯾﺰ درآﻣـﺪه‪ ،‬در ﻣﺤـﻞ ﻓﺮﺻﺖ از ﭘﺲ دﯾﻮار ﻗﻠﻌﻪ و‬
‫ﺑﺎﻏــﺎت ﺣﺮﮐـﺖ ﻣــﺬﺑﻮﺣﯽ ﻣﯽﮐﺮد و اﻇﻬـﺎر ﺟﻼـدﺗﯽ ﻣﯽﻧﻤـﻮد ﺗـﺎ در ﺑﻌﻀــﯽ از روزﻫـﺎ اﻧﺘﻬـﺎز ﻓﺮﺻـﺘﯽ ﮐﺮده‪ ،‬ﺟﻤﻌﯽ از ﺗﯿﺮاﻧــﺪازان‬
‫ﭼﺎﺑـﮏدﺳﺖ درﺳﺖ ﻧﺸـﺎن را در ﮐﻤﯿﻦ ﮐﯿﻦ ﻧﺸﺎﻧـﺪه‪ ،‬ﭼﻨـﺪ ﺳﻮار را ﺑﻪ راﻧـﺪن دّواب ﻟﺸـﮑﺮﯾﺎن ﮐﻪ در ﻣﯿـﺎﻧﻪ ﺳـﻨﮕﺮ و ﻗﻠﻌﻪ داﻧﻪ دام ﺑﻼ‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ ﻣﺄﻣﻮر و ﺧﻮد ﻧﯿﺰ ﻣﺴـﺘﻌﺪ و آﻣﺎده از دور ﺳﯿﺎهﻣﺴﺖ »‪ «1‬ﺑﺎده ﻧﺨﻮت و ﻏﺮور اﯾﺴـﺘﺎده ﺑﻮد ﮐﻪ از ﻃﺮﻓﯽ ﺑﻬﺎدران ﻣﺎﻓﯽ ﮐﻪ در ﻣﯿﺪان‬
‫دﻻوري ﻫﺮ ﺗﻨﯽ ﻟﺸـﮑﺮي را )‪ 153‬ب( ﮐﺎﻓﯽ و در ﺣﻮﻣﻪ ﻣﺒﺎرزت ﺻـﻔﺪري واﻓﯽ ﺑﻮدﻧـﺪ ﺑﻪ اﺷﺎرت ﺑﺨﺖ ﺑﯿﺪار ﺷـﻬﺰاده ﮐﺎﻣﮑﺎر ﻗﺪم در‬
‫ﻣﯿـﺪان ﮐﺎرزار ﻧﻬﺎده‪ ،‬ﻗﺪم »‪ «2‬ﺑﻪ ﻣـﺪاﻓﻌﻪ و ﻣﺠﺎدﻟﻪ ﺑﺮآﻣﺪه‪ «3» ،‬ﺗﺮﺷـﯿﺰﯾﺎن را از راﻧـﺪن دّواب ﻣـﺎﻧﻊ و ﻗﻀﺎي ﻣﺒﺮم را داﻓﻊ آﻣﺪﻧـﺪ‪ .‬ﺟﺎن‬
‫ﻣﯿﺮزا ﺑﻨـﺎﺑﺮ ﺗﻬّﻮر ﺑﯽﺟﺎ ﺑﯽﻣﺤﺎﺑﺎ در ﺻﻒ ﻫﯿﺠﺎ راﻧـﺪه ﻋﺮﺻﻪ ﻣﮑﺎوﺣﺖ و ﻣﻄﺎردت »‪ «4‬ﺑﺴﻂ داد‪ .‬از ﻃﺮﻓﯿﻦ رﻓﺘﻪرﻓﺘﻪ ﺣﺸـﺮي اﻧﺒﻮه ﺟﻤﻊ‬
‫ﮔﺸﺘﻪ ﻗﺘﻠﯽ ﻓﻈﯿﻊ و ﮐﺸﺸﯽ ﻓﺠﯿﻊ رﻓﺖ و از ﺷﺴﺖ »‪ «5‬ﻗﻀﺎ ﺗﯿﺮي ﺟﺎنﻓﺮﺳﺎ ﮔﺸﺎد ﯾﺎﻓﺘﻪ ﺟﺎن ﺟﺎن ﻣﯿﺮزا ﮐﻪ ﺑﺴﺘﻪ ﺟﺎنﻫﺎي »‪ «6‬ﻋﺰﯾﺰ ﺑﻮد‪،‬‬
‫ﻫﺪف ﻧﺎوك ﺗﻘﺪﯾﺮ ﮔﺮدﯾﺪه‪ .‬از اﺳﺐ ﺣﯿﺎت ﭘﯿﺎده ﻣﺎﻧﺪه ﺑﺮ ﺑﺴﺘﺮ ﺧﺎك ﻏﻨﻮد و از ﮐﺸﻤﮑﺶ روزﮔﺎر و داروﮔﯿﺮ ﻋﺮﺻﻪ ﮐﺎرزار و رﻧﺞ و‬
‫اﻧﺪوه ﻧﻨﮓ و ﻋﺎر آﺳﻮد‪.‬‬
‫ﺗﺮﺷـﯿﺰﯾﺎن ﺷﮑﺴﺘﻪ و ﭘﺮﯾﺸﺎن ﺳﺮ ﺧﻮﯾﺶ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ و راه اﻧﻬﺰام در ﭘﯿﺶ‪ ،‬در ﺷﻬﺮ را ﭼﻮن ﺑﺨﺖ ﺧﻮد ﺑﺴﺘﻨﺪ و در زواﯾﺎي ﺧﻤﻮل و ﻧﺎﮐﺎﻣﯽ‬
‫ﻧﺸﺴﺘﻨﺪ و از ﻗﺘﻞ ﺟﺎن ﻣﯿﺮزا و ﻓﺘﺢ ﻧﺼﺮت اﻧﺘﻤﺎ ﮐﺴﺮي »‪ «7‬ﺗﻤﺎم ﺑﻪ ﺷﻮﮐﺖ ﺗﺮﺷﯿﺰﯾﺎن راه ﯾﺎﻓﺘﻪ‪ ،‬روزﺑﻪروز ﻟﺸﮑﺮﯾﺎن و اﻫﻞ ﺣﺮﻓﺖ »‪ «8‬از‬
‫ﻣﻤّﺮ آب و ﺑﺮوج ﺧﻮد را ﺑﯿﺮون اﻧﺪاﺧﺘﻪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺟﺎﻧﺐ ﻣﻌﺴﮑﺮ ﺳﺮدار ﻣﯽﺷﺘﺎﻓﺘﻨﺪ و از ﺟﺎﻧﺐ ﺳﺮدار ﮐﻪ ﺑﻪ ﺣﮑﻢ ﻻزم اﻻﺗﺒﺎع اﺷﺮف ﻣﺄﻣﻮر ﺑﻪ‬
‫دﻟﺠﻮﯾﯽ اﯾﺸﺎن ﺑﻮد »‪ «9‬ﺑﻪ اﻧﻌﺎم ﺑﺪره و اﺣﺴﺎن‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪ :‬ﺳﯿﻪﻣﺴﺖ‪.‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 369‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪» :‬ﻗﺪم« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪ :‬درآﻣﺪه‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﻄﺎردت را‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﻠﮏ‪ :‬ﺷﺼﺖ‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪ :‬ﭼﻨﺪﯾﻦ ﺟﺎنﻫﺎي‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪ :‬ﮐﺴﺮ‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺞ‪ :‬ﺣﺮف‪.‬‬
‫)‪ .(9‬ﻣﻠﮏ‪» :‬ﺑﻮد« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪380 :‬‬
‫دﯾﻨﺎر »‪ «1‬اﻣﯿـﺪواري ﻣﯽﯾﺎﻓﺘﻨﺪ و ازﯾﻦ ﻃﺮف در آن ﻣﻌﺮﮐﻪ ﺑﻪﺟﺰ ﺟﻌﻔﺮ ﺧﺎن »‪ «2‬ﻣـﺎﻓﯽ ﮐﻪ ﺟﻮاﻧﯽ دﻟﯿﺮ و ﺳﻮاري ﺑﯽﻧﻈﯿﺮ ﺑﻮد ﮐﺲ دﯾﮕﺮ‬
‫ﮐﻪ ﻧﺎﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ ﻧﺎوك ﺑﻼ را ﻧﺸﺎﻧﻪ ﻧﮕﺸﺖ و ﺷﻤﺸﯿﺮ اﺟﻞ را ﻧﯿﺎم ﻧﯿﺎﻣﺪ‪.‬‬
‫آﺛﺎر ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﯾﻮﺳﻒ ﻋﻠﯽ ﺧﺎن ﻗﺮاﯾﯽ و ﻣﺄﻣﻮر ﺷﺪن اﺳﺤﺎق ﺧﺎن ﺑﻪ ﻏﻮرﯾﺎن‬
‫ﺑﻌﺪ از ﺗﺴـﺨﯿﺮ ﻏﻮرﯾﺎن‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ در ﺻﺪر ﺳـﻤﺖ ﻧﮕﺎرش ﯾﺎﻓﺖ‪ ،‬ﻣﺤّﻤﺪ ﺧﺎن ﻗﺎﺟﺎر و ﺣﺴـﯿﻦ ﺧﺎن ﺳـﺮدار ﺑﻨﺎﺑﺮ ﺧﺎﻃﺮﺧﻮاﻫﯽ »‪ «3‬اﺳﺤﺎق‬
‫ﺧـﺎن ﺗﻔﻮﯾﺾ ﺣﮑﻮﻣﺖ آﻧﺠﺎ را ﺑﻪ ﻧﺎم ﯾﻮﺳﻒ ﻋﻠﯽ ﺧﺎن ﻗﺮاﯾﯽ از درﺑﺎر ﺟﻬﺎنﻣـﺪار اﺷـﺮف ﻣﺘﻤّﻨﯽ ﮔﺮدﯾﺪﻧـﺪ‪ .‬ﺑﺮﺣﺴﺐ اﺳـﺘﺪﻋﺎي اﻣﺮاي‬
‫ﻣﺰﺑﻮر رﻗﻢ ﺣﮑﻮﻣﺖ ﻏﻮرﯾـﺎن ﺑﺤـﺬاﻓﯿﺮﻫﺎ ﺑﻪ اﺳﻢ او ]از[ درﮔـﺎه ﺟﻬﺎنﭘﻨـﺎه ﺷﺎﻫﺰاده واﻻﺟﺎه »‪ «4‬ﺻـﺎدر و ﺑﺎ ﺧﻠﻌﺖ ﺧﺎص ﻣﺮﺣﻤﺖ آﻣـﺪ‪.‬‬
‫درﯾﻦ ﻣـّﺪت ﺣﺎﮐﻢ ﻏﻮرﯾﺎن ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ رﺳﻢ اﺳﺖ ﺑﻪ اﻣﺮ ﺧـﺪﻣﺘﮕﺰاري ﻣﺸـﻐﻮل و ﻣﻠﺰوﻣﺎت ﺧﺪﻣﺎت »‪ «5‬او ﮐﻤﺎﯾﻨﺒﻐﯽ در ﻧﻈﺮ ﺧﻮرﺷـﯿﺪ اﺛﺮ‬
‫ﺷﺎﻫﺰاده دادﮔﺴﺘﺮ ﺟﻠﻮه ﻇﻬﻮر »‪ «6‬ﻣﯽﯾﺎﻓﺖ و ﻫﻤﮕﯽ ﻫّﻤﺖ )‪ 154‬اﻟﻒ( واﻻ ﻧﻬﻤﺖ اﺷﺮف ﻣﺼﺮوف ﺑﻪ ﺗﺮﺑﯿﺖ او ﮔﺸﺘﻪ روزﺑﻪروز ﻣﻮرد‬
‫ﻧﻮازﺷﺎت ﺧﺴـﺮواﻧﻪ و اﺻـﻄﻨﺎﻋﺎت ﺧـﺪﯾﻮاﻧﻪ ﻣﯽآﻣـﺪ ﺗﺎ آﻧﮑﻪ از آﺛﺎر ﻣﺮاﺣﻢ ﺷﺎﻫﺰاده ﻧﺎﻣﺪار ﺻﺎﺣﺐ ﻋّﺰت و اﻋﺘﺒﺎر ﮔﺮدﯾﺪه‪ ،‬از ﻗﻌﺮ ﭼﺎه‬
‫ﻣﺬﻟّﺖ ﺑﻪ ﻗﺼﺮ ﺟﺎه و دوﻟﺖ رﺳﯿﺪه‪ ،‬ﻣﺮﺗﺒﻪ او از ﻫﻤﮕﻨﺎن درﮔﺬﺷﺖ و در ﺟﺰو ﻃﻮﻣﺎر ﺣﻘﻮق و اﺣﺴﺎن »‪ «7‬اﯾﻦ دوﻟﺖ راﺳﺨﮥ اﻻرﮐﺎن را‬
‫درﻧـﻮﺷﺖ و ﭼـﻮن ﺧﻮد را از ﺗﻨـﮓ ﻇﺮﻓﯽ و ﮐﻢﺣﻮﺻـﻠﮕﯽ ﻋﺰﯾﺰ ﻣﺼـﺮ اﯾـﺎﻟﺖ و ﯾﻮﺳﻒ ﮐﻨﻌـﺎن ﺣﮑﻮﻣﺖ ﻣﯽداﻧﺴﺖ‪ ،‬ﻃﺮﯾﻖ ﺗﻤّﺮد و »‪«8‬‬
‫ﻋﻘﻮق و ﻋﺼـﯿﺎن را ﺑﻪ ﻗـﺪم ﺟﻬـﻞ و ﻏﺮور ﭘﯿﻤﻮده ﯾﮑﺒﺎرﮔﯽ از ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻋﺒﻮدﯾﺖ و ﺑﻨـﺪﮔﯽ »‪ «9‬ﮐﻪ ﺳـﺒﺐ ﻋّﺰ و ﺟﺎه او ﺑﻮد دور ﮔﺸـﺘﻪ ﺑﻪ‬
‫ﻫﻮاﺟﺲ ﻧﻔﺴـﺎﻧﯽ و وﺳـﺎوس ﺷـﯿﻄﺎﻧﯽ و ﺗﺴﻮﯾﻼت ﻓﺮوﻣﺎﯾﮕﺎن ﻧـﺪاي »أﻟﯿﺲ ﻟﯽ ﻣﻠﮏ ﻣﺼـﺮ« را ﺑﻪ ﮔﻮش اداﻧﯽ و اﻗﺎﺻـﯽ رﺳﺎﻧﯿـﺪه‪ ،‬راه‬
‫آﻣﺪوﺷﺪ را ﺑﺎ ﻓﯿﺮوز ﻣﯿﺮزا ﺑﺎز و ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺨﺎﻟﻒ را در ﭘﺮده‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪ :‬دﯾﻨﺎر و اﺣﺴﺎن ﺑﯽﺷﻤﺎر‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﻠﮏ‪» :‬ﺟﻌﻔﺮ ﺧﺎن« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺘﻦ‪ :‬ﺧﻮاﻃﺮﺧﻮاﻫﯽ‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪ :‬از دﯾﻮان ﻗﺪر ﻧﺸﺎن ﺷﺎهزاده واﻻﺷﺄن‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪ :‬و ﺧﺪﻣﺎت و ﻣﻠﺰوﻣﺎت‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪ :‬ﻗﺒﻮل‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪ :‬ﺣﻘﻮق و اﺣﺴﺎن‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺞ‪» :‬و« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 370‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫)‪ .(9‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﻨﺪﮔﯽ و ﻋﺒﻮدﯾﺖ‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪381 :‬‬
‫ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ »‪ «1‬ﺳﺎز داد‪ .‬ﻓﯿﺮوز ﻣﯿﺮزا ﮐﻪ ﻫﻤﯿﺸﻪ در آرزوي ﻏﻮرﯾﺎن ﺧﻤﯿﺎزهﮐﺶ و ﺑﻪ ﺣﺴـﺮت ﻣﻠﮏ از دﺳﺖ رﻓﺘﻪ داﻧﻪ دﻟﺶ ﺳﭙﻨﺪوار »‪«2‬‬
‫در آﺗﺶ ﺑﻮد ﻣﯿﻼن ﺧﺎﻃﺮ او را ﺣﻤﻞ ﺑﺮ ﺑﯿﺪاري ﺑﺨﺖ ﻏﻨﻮده ﻧﻤﻮده‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺎوﯾﻪ ﺣﻘﻮﻗﺎت ﻗﺪﯾﻢ و راﺑﻄﻪ ﻗﺮب ﺟﻮار و ﺑﻪ اﻓﺴﻮن و اﻓﺴﺎﻧﻪاي‬
‫ﭼﻨـﺪ دل ﻫﻮﺳـﻨﺎﮐﺶ را رﺑـﻮده او را ﺑـﻪ ﻫﺮات ﻃﻠـﺐ داﺷﺖ‪ (181) .‬آن ﺳـﻔﯿﻪ ﺑﺮﮔﺸـﺘﻪ روز از آﻧﭽﻪ ﺑﻪ دﯾـﺪه ﺑﺎﻃﻞ ﻧﮕﺮدﯾـﺪه »‪ «3‬ﺑﻮد‪،‬‬
‫ﺗﺠﺮﺑﻪاﻧـﺪوز ﻧﮕﺸـﺘﻪ از ﮐﺮدار و رﻓﺘـﺎر ﺧﻮد ﺧﺎﺋﻒ و ﻫﺮاﺳﺎن ﮔﺮدﯾـﺪه »‪ «4‬راي ﻧﺎﻗﺼـﺶ از ﺷـﺎﻫﺮاه ﻣﻄﺎوﻋﺖ و ﻣﺘﺎﺑﻌﺖ »‪ «5‬اﯾﻦ دوﻟﺖ‬
‫ﺟﺎوﯾـﺪ ﻗﺮار ﻣﺨﺘﻠﻒ و از ﺑﯿﻢ ﺟﺎن و رﻫﻨﻤﻮﻧﯽ ﺑﺪاﻧـﺪﯾﺸﺎن در ﭘﻨﺎه دوﻟﺖ ﻧﺎﭘﺎﯾﺪار اﻓﻐﺎﻧﯿﻪ »‪ «6‬ﮔﺮﯾﺨﺖ و ﻋﻘـﺪ ﻣﺼﺎدﻗﺖ ﺑﺎ اﯾﻦ ﺷﻮﮐﺖ و‬
‫رﺷﺘﻪ ﻣﻮاﻓﻘﺖ را »‪ «7‬ﺑﺎ ﻋّﻢ ﺧﻮد از ﻗﯿﺎﻟﺖ ﻋﻘﻞ »‪ «8‬ﮔﺴﯿﺨﺘﻪ‪ ،‬ﺧﺎك ﻣﺬﻟّﺖ و ﻫﻮان از روي ﺟﻬﻞ و ﻧﺎداﻧﯽ ﺑﺮ ﺳﺮ روزﮔﺎر ﺧﻮد ﺑﯿﺨﺖ‪.‬‬
‫ﺷﻌﺮ »‪«9‬‬
‫ﮐﻤﺮ ﺑﺴﺘﻪ آز و ﺟﻮﯾﺎي ﮐﯿﻦﺑﻪ ﮔﯿﺘﯽ ز ﮐﺲ ﻧﺸﻨﻮد آﻓﺮﯾﻦ‬
‫ﮐﺴـﯽ را ﮐﻪ روز ﺑـﺪ آﯾـﺪ ﺑﻪ ﭘﯿﺶﺑﻪ ﺑﯽﺣﺪ ﺳـﺮ از راه ﺑﻬﺒﻮد ﺧﻮﯾﺶ ﻓﯿﺮوز ﻣﯿﺮزا ﻣﻘﺪم ﺷﻮﻣﺶ را ﺑﻪ اﻣﯿﺪ ﺗﺴـﺨﯿﺮ »‪ «10‬ﻏﻮرﯾﺎن ﮔﺮاﻣﯽ‬
‫ﺷﻤﺮده‪ ،‬ﯾﻮﺳـﻒ ﻓﺮﻋـﻮن ﺻـﻔﺖ را ﭼـﻮن ﻋﺰﯾﺰان ﺑﻨﻮاﺧﺖ و ﺑﺮادر او را ﺑﻪ رﺳﻢ ﮔﺮوﮔـﺎن ﻧﮕﻪ داﺷـﺘﻪ او را ﺑﻪ ﻏﻮرﯾـﺎن )‪ 154‬ب( رواﻧﻪ‬
‫ﺳـﺎﺧﺖ‪ .‬ﻣﻨﻬﯿـﺎن اﺧﺒـﺎر و واﻗﻔـﺎن اﺳـﺮار روزﻧـﺎﻣﭽﻪ اﺣﻮال و اﻓﻌـﺎل او را در ﻇـﺎﻫﺮ و ﭘﻨﻬـﺎن ﮐﻤﺎﮐـﺎن ﺷـﺮح و ﺑﺴـﻂ ﮐـﺬا ﻣﻌﺮوض راي‬
‫ﻣﻠـﮏآراي ﺷـﻬﺰاده ﻣﻈﻔﺮﻟﻮا داﺷـﺘﻨﺪ و وﻗﺎﯾﻌﯽ ﮐﻪ ﻓﯿﻤﺎﺑﯿﻦ او و ﻓﯿﺮوز ﻣﯿﺮزا ﮔﺬﺷـﺘﻪ ﺑﻮد‪ ،‬دﻗﺎﯾﻖ آن را از روي ﺣﻘﯿﻘﺖ ﺑﺎ ﻟﻮازم ﻋﻬﻮد و‬
‫ﺷﺮوط ﺑﺮ »‪ «11‬ﺻـﻔﺤﻪ ﻋﺮض ﻧﮕﺎﺷـﺘﻨﺪ‪ .‬ﺷـﻬﺰاده ﻧﺼـﺮت ﻣﺒﺎﻧﯽ از روي ﻟﻄﻒ و ﻣﻬﺮﺑﺎﻧﯽ و وﻓﻮر »‪ «12‬ﻗـﺪرداﻧﯽ ﻋﺒﺪ اﻟّﻠﻪ ﺧﺎن ﭼﻨﺎراﻧﯽ‬
‫»‪ «13‬را ﺑﺎ ﭘﺮواﻧﭽﻪ ﻣﺸﻌﺮ »‪ «14‬ﺑﺮ ﺑﯿﻢ و اﻣﯿﺪ ﻣﺄﻣﻮر ﺑﻪ ﻏﻮرﯾﺎن و از زﺑﺎن‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪ :‬در ﭘﺮده ﺑﻪ ﺷّﺪ ﺗﻤﺎم‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪ :‬ﺳﭙﻨﺪآﺳﺎ‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪ :‬ﻧﮕﺮوﯾﺪه‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪ :‬ﮔﺸﺘﻪ‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﺘﺎﺑﻌﺖ و ﻣﻄﺎوﻋﺖ‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪ :‬اﻓﻐﺎن‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪» :‬را« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺞ‪ :‬ﻋﻘﻞ ﺧﻮﯾﺶ‪.‬‬
‫)‪ .(9‬ﻣﺞ‪ :‬ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(10‬ﻣﺞ‪ :‬ﺗﺼﺮف‪.‬‬
‫)‪ .(11‬ﻣﺞ‪ :‬در‪.‬‬
‫)‪ .(12‬ﻣﺞ‪» :‬ﻣﻬﺮﺑﺎﻧﯽ و وﻓﻮر« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(13‬ﻣﺞ‪ :‬ﻏﻼم ﭼﻨﺎراﻧﯽ‪.‬‬
‫)‪ .(14‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﺸﻌﺮ و ﻣﺒﻨﯽ‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪382 :‬‬
‫اﻟﻬﺎم ﺑﯿﺎن ﻣﻌﻨﯽ ﯾﻮﺳﻒ اﻋﺮض ﻋﻦ ﻫـﺬا را ﺑﻪ او ﺧﺎﻃﺮﻧﺸﺎن ﻓﺮﻣﻮدﻧـﺪ ﮐﻪ ﺷﺎﯾﺪ از ﺧﻮاب ﻏﻔﻠﺖ ﺑﯿﺪار ﺷﺪه ﺑﯿﺶ از اﯾﻦ ﻃﺮﯾﻖ ﺑﺎﻃﻞ را ﺑﻪ‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 371‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫ﻗﺪم ﺿـﻼﻟﺖ ﻧﭙﯿﻤﺎﯾﺪ »‪ «1‬و ﻃﻮﻓـﺎن ﺑﻼـ را ﺑﺮ روي روزﮔـﺎر ﺧﻮد ﻧﮕﺸﺎﯾـﺪ‪ .‬ﯾﻮﺳﻒ ﻋﻠﯽ ﺧﺎن ﺑﻌـﺪ از ﺳـﺮاﻓﺮازي از ﻣﻀـﻤﻮن ﯾﺮﻟﯿﻎ ﻻزم‬
‫اﻻذﻋـﺎن ﺑﺮ اﻋﻤﺎل »‪ «2‬ﻧﺎﺷـﺎﯾﺴﺖ ﺧﻮد اﻋﺘﺮاض »‪ «3‬و در ﻣﻘﺎم ﻋـﺬرﺧﻮاﻫﯽ و ﻧـﺪاﻣﺖ ﺑﺮآﻣـﺪه‪ «4» ،‬ﺑﻪ رﻫﻨﻤﻮﻧﯽ ﺑﻌﻀـﯽ از ﺧﯿﺮﺧﻮاﻫـﺎن‬
‫ﻋﺮﯾﻀﻪ ﺿﺮاﻋﺖآﻣﯿﺰ ﻣﺸﺘﻤﻞ ﺑﺮ اﻇﻬﺎر ﺑﻨﺪﮔﯽ و ﻋﺒﻮدﯾﺖ آرزوي ﺗﺰوﯾﺮ ﺑﺎ ﯾﮑﯽ از اﻗﺎرب ﺧﻮﯾﺶ ﺑﻪ ﻫﻤﺮاﻫﯽ ﻋﺒﺪ اﻟّﻠﻪ ﺧﺎن اﻧﻔﺎذ درﺑﺎر ﺑﺎ‬
‫ﻋّﺰ و ﺷﺄن داﺷﺖ و اﯾﻦ ﻣﻀﺎﻣﯿﻦ را ﺑﻪ دﺳﺘﺎن در آن ﻋﺮﯾﻀﻪ ﻧﮕﺎﺷﺖ ﮐﻪ‪:‬‬
‫ﺷﻌﺮ »‪«5‬‬
‫ﮔﺮ ﻋﻔﻮ ﺧﺴﺮو ﺑﺒﺨﺸﺪ ﮔﻨﺎهدﮔﺮ روي ﻃﺎﻋﺖ ﻧﭙﯿﭽﻢ ز راه »‪«6‬‬
‫ﮐﻨﻢ در ﻣﻘﺎم ﺳﺮاﻓﮑﻨﺪﮔﯽﺑﻪ ﺟﺎن ﺑﻨﺪﮔﺎن ﺗﻮ را ﺑﻨﺪﮔﯽ‬
‫اﮔﺮﭼﻪ ﮔﻨﻬﮑﺎرم و ﺗﯿﺮهروزﺑﻪ ﻋﻔﻮ ﺗﻮ اﻣﯿﺪوارم ﻫﻨﻮز ﭼﻮن راﯾﺤﻪ ﺻﺪق و راﺳﺘﯽ از ﮔﻞﻫﺎي ﺗﻤّﻨﺎﯾﺶ ﺑﻪ ﻣﺸﺎم اﻗﺒﺎل ﻧﺮﺳـﯿﺪ و از ﺷﺎﻫﺮخ‬
‫»‪ «7‬ﻋﺬرش ﺧﺎرﻫﺎي ﻏﺪر و ﻣﮑﺮ ﻣﯽدﻣﯿﺪ‪ ،‬ﻣﻄﺎﻟﺐ ﺧﺪﻋﻪ آﻣﻮدش ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺳـﯿﻢ ﺳﺘﻮﻗﻪ »‪ «8‬ﻣﺮدود آﻣﺪه ﻣﻠﺘﻤﺴﺎت او ﺑﻪ ﻋّﺰ اﻧﺠﺎح و ﺷﺮف‬
‫اﺳﻌﺎف ﻣﻘﺮون ﻧﮕﺸﺖ‪ .‬اﻣﺮ اﺷﺮف ﻣﺠﺪدا ﺑﻪ ﺳﺮاﻓﺮازي آن ﻓﯿﻔﺎﻧﻮرد ﺗﯿﻪ ﺟﻬﺎﻟﺖ ﻋّﺰ اﺻﺪار ﯾﺎﻓﺖ ﮐﻪ ﻣﺘﺎﺑﻌﺖ و ﻗﺒﻮل ﺧﺪﻣﺖ در ﻣﺒﺎدرت‬
‫ﺑﻪ ﺳّﺪه ﺳﺪره ﻣﺮﺗﺒﺖ اﺳﺖ و اﯾﻦ ﻣﻌﺎذﯾﺮ زﻣﯿﻨﺪاراﻧﻪ ﭘﺬﯾﺮاي ﻗﺒﻮل ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﮔﺮدﯾﺪ و ﺑﻪ ﻓﺮﺳـﺘﺎده ﯾﻮﺳﻒ ﻋﻠﯽ ﺧﺎن ﺷـﻔﺎﻫﺎ ﻓﺮﻣﺎن آﻣﺪ ﮐﻪ‬
‫ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﺣﺎﮐﻢ ﻏﻮرﯾﺎن ﺑﯽدﻏـﺪﻏﻪ ﺑﻪ ﺻﻮب ﻋﺘﺒﻪ ﺟﻼل ﮔﺮاﯾـﺪ‪ ،‬زﺑﺎن ﻋﯿﺐﺟﻮﯾﺎن ﮐﻮﺗﺎه و ﻣّﺪت اﻟﻌﻤﺮ از آﺛﺎر ﺳـﺨﻂ و ﻏﻀﺐ ﻣﺎ ﻣﺄﻣﻮن‬
‫ﺑﻮده و ﻧﯿﺰ ﻏﻮرﯾـﺎن ﮐﻤﺎﮐـﺎن ﻋﻠﯽ اﻟﺮﻏﻢ اﺿـﺪاد )‪ 155‬اﻟﻒ( و اﻧـﺪاد ﺑﻪ ﺟـﺎﯾﮕﯿﺮ او ﻣﻘّﺮر ﺧﻮاﻫـﺪ ﮔﺸﺖ‪ ،‬و اﻟّـﺎ ﻫﯿـﭻﮔﻮﻧﻪ ﻋـﺬري از او‬
‫ﻧﺨﻮاﻫﯿﻢ ﭘـﺬﯾﺮﻓﺖ‪ ،‬و اﯾﻦ ﻋﺎرﻓﻪ ﮐﺒﺮي ﮐﻪ ﺑﯽﺳﺎﺑﻘﻪ ﺧﺪﻣﺘﯽ و ﻻﺣﻘﻪ ﻣﻌﺮﻓﺘﯽ در ﺣﻖ او ﺑﯽواﺳـﻄﻪ و ﺗﺬﮐﯿﺮ اﻏﯿﺎر »‪ «9‬ﻣﻤﻀﯽ داﺷﺘﯿﻢ در‬
‫ﻧﺰد ارﺑﺎب اﺧﻼص و اﺻﺤﺎب‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺘﻦ‪ :‬ﻧﻪﭘﯿﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪ :‬در اﻧﮑﺎر اﻋﻤﺎل‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪ :‬اﺻﺮار‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﻘﺎم اﻋﺘﺬار درآﻣﺪه‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﻠﮏ‪ :‬ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺘﻦ‪ :‬ﻧﻪ ﭘﯿﭽﻢ‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪ :‬از ﻫﺮﮔﻠﺒﻦ‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺞ‪ :‬ﺳﯿﻢ روياﻧﺪود‪.‬‬
‫)‪ .(9‬ﻣﺞ‪ :‬ﻏﯿﺮي‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪383 :‬‬
‫اﺧﺘﺼﺎص ﭼﻪ ﺟﻮاب ﺧﻮاﻫـﺪ ﮔﻔﺖ و اﮔﺮ ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﺣﺎﻟﺖ ﺑﻪ ﺑﺎدﯾﻪ ﺧـﺪﯾﻌﺖ ﺑﺎﻗﯽ ﺑﻤﺎﻧﺪ‪ ،‬رﺷـﺘﻪ ﺟﻬﻠﺶ آﺧﺮ اﻻﻣﺮ او را ﺑﻪ وادي دﻣﺎر و‬
‫ﻫﻼك ﮐﺸﺎﻧﺪ و دﺳﺖ ﺳﺎﻗﯽ ﻗﻬﺮ »‪ «1‬ﻋﻨﻘﺮﯾﺐ او را ﺟﺮﻋﻪ ﺑﻮار و ﺗﻨﮑﯿﻞ ﻣﯽﭼﺸﺎﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻫﺮﭼﻨﺪ ﺑﻌﺪ از وﺻﻮل ﻓﺮﻣﺎن اﺷـﺮف و ﺣﺼﻮل ﺣﺮز اﻣﺎن ﺧﻮاﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺻﻮابدﯾﺪ ﻋﻘﻞ ﻣﺂلاﻧﺪﯾﺶ ﮐﺸﺘﯽ ﺷﮑﺴـﺘﻪ ﻋﻤﻞ ﺑﺎﻃﻞ ﺧﻮد را‬
‫ﺑﻪ ﺟﻮدي ﻧﺠﺎت ﮐﺸﺪ‪ ،‬از ﺳﺎﻏﺮ اﻣﺎﻧﯽ ادراك درﮔﺎه ﺟﻬﺎنﭘﻨﺎه اﺷـﺮف ﺻﻬﺒﺎي ﻣﺮاد ﺑﻘﺎ ﭼﺸﺪ و ﻟﯿﮑﻦ ﭼﻮن ﻣﺸّﯿﺖ ازﻟﯽ ﺑﻪ ﻓﻨﺎي او ﺗﻌﻠّﻖ‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد ﻫﯿﭻ ﺗﺪﺑﯿﺮي ﺑﺎ ﺗﻘﺪﯾﺮ ﺑﺮﻧﯿﺎﻣﺪ »‪ «2‬و ﺑﻪ ﺳﻌﯽ ﺧﻮﯾﺶ اﺳﺒﺎب دﻣﺎر و ﺑﻮار ﺧﻮد را آﻣﺎده ﻣﯽﻧﻤﻮد‪.‬‬
‫اذا اراد اﻟّﻠﻪ ﺷـﯿﺌﺎ ﻫﯿﺎ اﺳﺒﺎﺑﻪ‪ .‬ﺧﻮف و ﻫﺮاس و ﺳﻄﻮت و ﺑﺄس ﺷﻬﺰاده »‪ «3‬آﺳﻤﺎن ﮐﺮﯾﺎس را »‪ «4‬ﺧﺎﻃﺮ ﻣﺸّﻮش و ﺿﻤﯿﺮ دﻏﺪﻏﻪﭘﺬﯾﺮ »‪«5‬‬
‫او ﻧﻪ ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﻪ اﺳﺘﯿﻼ ﯾﺎﻓﺖ ﮐﻪ ﺗﻮاﻧﺴـﺘﻪ ﺑﺎﺷـﺪ ﻋﻘﻞ رﻣﯿـﺪه را رام ﻧﻤﺎﯾﺪ و ﯾﺎ ﺑﻪ راﻫﻨﻤﺎﯾﯽ ﺑﺨﺖ ژوﻟﯿﺪه »‪ «6‬ﺧﻮﯾﺶ ﺑﻪ ﺟﺎﻧﺐ درﺑﺎر اﺟﻼل‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 372‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫ﮔﺮاﯾـﺪ‪ .‬ﭼﻮن در ﭼﻨﯿﻦ اوﻗـﺎت ﻫﻨﮕﺎﻣﻪﻃﻠﺒﺎن ﺑﯽﺳـﺮوﭘﺎ »‪ «7‬و ﻓﺘﻨﻪﺟﻮﯾـﺎن ﻫﺮزهدرا »‪ «8‬را در ﻣﺰاجﻫـﺎي ﻣﺸّﻮش ﻣـﺪﺧﻠّﯿﺘﯽ ﮐﺎﻣـﻞ و ﻣﺮاد‬
‫ﺧﻮشآﻣـﺪﮔﻮﯾﺎن در اﮐﺜﺮ ﻃﺒﺎع ﺣﺎﺻﻞ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﺑﻌﻀـﯽ ﻣﻔﺴـﺪﯾﻦ از روي ﻏﺮض اﻟ ﱠِﺬﯾَﻦ ﻓِﯽ ﻗُﻠُﻮﺑ ِِﻬْﻢ َﻣَﺮٌض* ﻣﺠﺪدا او را ﺑﻪ ﻃﺮف‬
‫ﻫﺮات دﻟﯿـﻞ آﻣﺪﻧـﺪ و اﺳـﺘﻤﺪاد از ﺟﺎﻧﺐ ﻓﯿﺮوز ﻣﯿﺮزا ﻧﻤﻮده‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻈﺎﻫﺮت »‪ «9‬او آن ﻧﺎدان از دوﻟﺖ اﺑـﺪي ﺗﻮأﻣﺎن روﮔﺮدان و ﺑﻪ ﺳـﻤﺖ‬
‫ﻫﺮات ﮐﻪ ﻣﺎﯾﻪ زﯾﺎن و ﺧﺴـﺮان او ﺑﻮد ﺷـﺘﺎﺑﺎن و ﻣﺜﻞ »اﻟﻐﺮﯾﻖ ﯾﺘﺸـﺒﺚ ﺑﮑّﻞ ﺣﺸـﯿﺶ« را ﮐﺎر ﺑﺴﺖ و در ﺧﺪﻣﺖ ﻓﯿﺮوز ﻣﯿﺮزا ﺑﻪ ﻧﮕﺎهداري‬
‫ﻏﻮرﯾـﺎن ﮐﻤﺮ ﺑﺴﺖ‪ .‬ﺑـﺎ آﻧﮑﻪ »‪ «10‬از روز ﻧﺨﺴـﺖ ﺑﺮداﺷـﺘﻪ اﯾـﻦ دوﻟﺖ و ﭘﺮورش ﯾـﺎﻓﺘﻪ اﯾﻦ ﺷـﻮﮐﺖ ﺑـﻮد و ﺗﻤّﮑﻦ او »‪ «11‬در ﻫﺮات و‬
‫ﺗﺴّﻠﻄﺶ »‪ «12‬در آن ﺻﻔﺤﺎت ﺑﻪ ﺳﺒﺐ اﻟﺘﻔﺎت ﺣﻀﺮت ﺻﺎﺣﺒﻘﺮان ﮐﺸﻮرﮔﺸﺎي و اﻋﺘﻀﺎد »‪ «13‬ﺷﻬﺰاده ﻧﺼﺮت اﻧﺘﻤﺎ و ﻣﻮاﻓﻘﺖ‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪ :‬ﻗﻬﺮ ﻣﺎ‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﺎ ﺗﻘﺪﯾﺮ ﻣﻮاﻓﻖ ﻧﯿﺎﻣﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪ :‬ﺷﺎﻫﺰاده‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﺮ‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪ :‬دﻏﺪﻏﻪ اﻧﺪود‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﮋوﻟﯿﺪه‪) .‬ﻫﻤﻪﺟﺎ(‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﯽﺳﺮاﭘﺎ‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺞ‪ :‬ﻫﺮزه دراي‪.‬‬
‫)‪ .(9‬ﻣﺞ‪ :‬ﻓﯿﺮوز ﻣﯿﺮزا را ﻓﻮزي ﺟﻤﯿﻞ‪.‬‬
‫)‪ .(10‬ﻣﺞ‪ :‬ﻏﻮرﯾﺎن و ﺧﻮﯾﺶ اﺳﺘﻌﺎﻧﺖ ﺟﺴﺖ و ﻓﯿﺮوز ﻣﯿﺮزا ﺑﺎ اﯾﻨﮑﻪ‪.‬‬
‫)‪ .(11‬ﻣﻠﮏ‪» :‬او« ﺗﮑﺮار ﺷﺪه‪.‬‬
‫)‪ .(12‬ﻣﺞ‪ :‬ﺗﺴﻠﻂ او‪.‬‬
‫)‪ .(13‬ﻣﺞ‪ :‬و اﺗﺤﺎد و اﻋﺘﻀﺎد‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪384 :‬‬
‫اﻣﻨـﺎي دوﻟﺖ ﺑﻬّﯿﻪ ﺑﻮد‪ «1» ،‬و اﻟّﺎ ﺑﺎ اﺳـﺘﻘﻼل و اﺳﺘﯿﻼي ﻣﻮﮐﺐ ﺷـﻬﺰاده ﻣﻈﻔﺮﻟﻮا و ﺧﻼف )‪ 155‬ب( و ﻧﻔـﺎق اﻓﺎﻏﻨﻪ ﺧﻮدرأي ﮐﺠﺎ او را‬
‫ﺗﻤﮑﯿـﻦ در ﻫﺮات ﺑـﺎ اﯾﻦ ﻗﺮب ﺟـﻮار ﻣﯿﺴـﺮ ﻣﯽﮔﺸﺖ و ﺑـﺎ اﯾﻦ دﺑـﺪﺑﻪ ﺟﻬـﺎﻧﮕﯿﺮي و ﻃﻨﻄﻨﻪ ﻣﻠـﮏ ﺳـﺘﺎﻧﯽ ﺷـﻬﺰاده ﻇﻔﺮ ﻣﺒـﺎﻧﯽ ﮐﻪ اﯾﻤﻦ‬
‫ﻣﯽﺗﻮاﻧﺴﺖ ﻧﺸﺴﺖ‪.‬‬
‫ﻣﻊﻫـﺬا از وﺧﺎﻣﺖ ﻣﺂل و ﻋﺎﻗﺒﺖ ﺳﻮء ﺣﺎل ﻧﯿﻨﺪﯾﺸـﯿﺪه‪ ،‬ورود ﯾﻮﺳﻒ ﻋﻠﯽ ﺧﺎن و وﺟﻮد ﮐﺎﻟﻤﻌﺪوم او را ﻏﻨﯿﻤﺖ »‪ «2‬داﻧﺴﺘﻪ‪ ،‬آن ﺑﯽﺧﺒﺮ‬
‫»‪ «3‬ﺑﯽﺧﺮد را در ﻫﺮﺑﺎب ﻣﺴﺘﻤﺎل ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺑﻪ ﺗﻬّﯿﻪ و ﺗﺪارك ﻗﻠﻌﻪ ﻏﻮرﯾﺎن ﭘﺮداﺧﺖ و ﺑﻪ اﺳﺘﺠﻤﺎع ﻟﺸﮑﺮ ﭘﺮاﮐﻨﺪه دﯾﺎر ﺑﻪ دﯾﺎر ﻓﺮﻣﺎن داد و‬
‫ﻗﻀﺎ ﺑﻪ ﺧﻨﺪه دﻫﺎن »‪ «4‬ﮔﺸﺎد ﮐﻪ‪،‬‬
‫ﺷﻌﺮ »‪«5‬‬
‫ﺗﻮ را اﯾﻦ ﮐﺎر ﺑﺮ ﻧﺎﯾﺪﺗﻮ ﺑﺎ اﯾﻦ ﮐﺎر ﺑﺮﻧﺎﯾﯽ ﭘﺲ از آﻧﮑﻪ از ﻗﺒﺎﯾﻞ اﻓﻐﺎن اﺳـﺘﻤﺪاد ﻧﻤﻮد و ﺣﺸـﺮي اﻧﺒﻮه ﺟﻤﻊ آورد‪ ،‬ﺑﻨﺎﺑﺮ ﺻﻮابدﯾﺪ اﻓﺎﻏﻨﻪ‬
‫و اﻋﯿﺎن ﺧﻮﯾﺶ »‪ «6‬ﻣﻼ اﺣﻤﺪ ﺧﺎن ﺑﺮدّراﻧﯽ را ﺑﺎ ﻣﻌﺎدل ﺳﻪ ﻫﺰار ﻧﻔﺮ ﭘﯿﺎده و ﺳﻮاره‪،‬‬
‫ﺷﻌﺮ‬
‫ﻫﻤﻪ ﺳـﺮ ﭘﺮ از ﺧﺸﻢ و دل ﭘﺮ ز ﮐﯿﻦدر اﺑﺮوي ﻣﺮدي دراﻓﮑﻨﺪه ﭼﯿﻦ ﺑﻪ ﻫﻤﺮاﻫﯽ ﯾﻮﺳﻒ ﻋﻠﯽ ﺧﺎن رواﻧﻪ ﻏﻮرﯾﺎن و آن ﻧﺎدان ﺑﻪ رﮐﺎﮐﺖ‬
‫ﻋﻘﻞ آنﭼﻨﺎن ﻗﻠﻌﻪ ﻣﺴـﺘﺤﮑﻢ »‪ «7‬ﻣﻌﺘﺒﺮ ﮐﻪ ﺑـﺎ ﻓﻠـﮏ اﻟﺒﺮوج دم ﻣﺴﺎوات و ﻫﻤﺴـﺮي ﻣﯽزد ﺑﺎ ذﺧﺎﯾﺮ از اﻧـﺪازه اوﻫﺎم و ﻋﻘﻮل ﺑﯿﺮون و ﺑﻪ‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 373‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫آﻻت و ادوات رزم و ﺗﺪارك و اﺳﺒﺎب ﺑﺰم و ﻣﺎل »‪ «8‬و رﺟﺎل ﮐﺎري »‪ «9‬ﻣﺸﺤﻮن ﺑﻮد »‪ «10‬ﺑﻪ ﺗﺼّﺮف اﻓﺎﻏﻨﻪ داده‪ ،‬ﺧﻮد ﺑﯽاﺧﺘﯿﺎر ﻣﺎﻧﺪ‬
‫و از ﮐﺮدار و رﻓﺘﺎر ﺧﻮد ﺣﯿﺮان و ﺳﺮﮔﺮدان ﺷﺪه‪ ،‬از روي ﺗﻌﺠﺐ ﻫﺮدم ﺑﻪ زﯾﺮ ﻟﺐ ﻻﺣﻮل ﻣﯽﺧﻮاﻧﺪ‪.‬‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪ :‬آﻣﺪه‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪ :‬ﻏﻨﯿﻤﺖ ﺷﮕﺮف‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪» :‬ﺑﯽﺧﺒﺮ« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪ :‬زﺑﺎن‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﺼﺮع‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪ :‬ﺻﻮابدﯾﺪ اﻋﯿﺎن اﻓﺎﻏﻨﻪ‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﺤﮑﻢ‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﻪ ﻣﺎل‪.‬‬
‫)‪ .(9‬ﻣﺞ‪ :‬ﮐﺎر‪.‬‬
‫)‪ .(10‬ﻣﺞ‪» :‬ﺑﻮد« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪385 :‬‬
‫ﻇﻬﻮر ﻧﻔﺎق ﻓﯿﺮوز ﻣﯿﺮزا و ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻋﺒﺎس ﺧﺎن و اﻓﻮاج ﻇﻔﺮﻧﺸﺎن ﺑﻪ ﺳﻤﺖ »‪ «1‬ﻏﻮرﯾﺎن‬
‫ﭼﻮن اﯾﻦ اﺧﺒﺎرات‪ ،‬ﻗﺮع ﺳـﻤﻊ ﻫﻤﺎﯾﻮن ﺷـﻬﺰاده ﻇﻔﺮ رﻫﻨﻤﻮن ﺷﺪ‪ «2» ،‬درﯾـﺎي ﻗﻬﺮ و ﻏﻀـﺒﺶ ﺗﻤـّﻮج ﻧﻤﻮده‪ ،‬از ﻏﻠﺒﻪ ﻗﻬﺮ و ﻏﻀﺐ ﭼﻬﺮه‬
‫ﻏﯿﺮت ﺑﺮاﻓﺮوﺧﺖ و از اﺳﺘﯿﻼي ﻏﯿﻆ و ﺧﺸﻢ ﺟﻬﺎﻧﯽ را ﺑﻪ ﺷـﻌﻠﻪ ﺳﺨﻂ ﺳﻮﺧﺘﻪ راي ﺟﻬﺎنآراﯾﺶ ﺑﻪ اﺣﺘﺸﺎد ﻟﺸﮑﺮ و ﺧﺮاﺑﯽ آن ﺑﻮم و ﺑﺮ‬
‫ﺗﻌﻠﻖ ﯾﺎﻓﺖ‪.‬‬
‫اﺳـﺤﺎق ﺧﺎن ﮐﻪ ﺑﻪ ﻫﻤﺮاﻫﯽ ﻣﺤّﻤـ ﺪ ﺧﺎن‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﺷـﺮح داده ﺷـﺪ‪ ،‬در ﺗﺮﺷـﯿﺰ ﺑﻪ ﺳﺘﯿﺰ و آوﯾﺰ ﻣﺨﺎﻟﻔﯿﻦ ﺳـﺮﮔﺮم ﺧﺪﻣﺘﮕﺰاري و ﻣﺸـﻐﻮل‬
‫ﺟﺎنﻧﺜـﺎري ﺑﻮد‪ ،‬از ﺣﺮﮐـﺎت ﯾﻮﺳﻒ ﻋﻠﯽ ﺧﺎن آزرده ﺧﺎﻃﺮ و از ﻇﻬﻮر ﻗﻬﺮ و ﻏﻀﺐ ﺷﺎﻫﺰاده ﺑﯽﻫﻤﺎل ﻣﺴﺘﺸـﻌﺮ ﺷـﺪه‪ ،‬از ﺷـﺮم و اﻧﻔﻌﺎل‬
‫ﭼﻮن ﻣﻮي ﺑﺮ آﺗﺶ ﭘﯿﭽﯿـﺪ و ﺧﻮد را در ﭘﻨﺎه راي و روش ﺧﻮﯾﺶ ﮐﺸـﯿﺪه‪ ،‬ﺑﻪ اﺳـﺘﺼﻮاب ﻣﺤّﻤﺪ ﺧﺎن ﻗﺎﺟﺎر و اﻣﻨﺎي دوﻟﺖ )‪ 156‬اﻟﻒ(‬
‫ﺟﺎوﯾﺪﻣﺪار ﻋﺮﺿﻪ داﺷﺖ ﮐﻪ اﯾﻦ ﮔﺮد »‪ «3‬اﻧﮕﯿﺨﺘﻪ اﯾﻦ ﺑﻨﺪه ﻓﺪوي و اﯾﻦ آب »‪ «4‬رﯾﺨﺘﻪ ﺳﻮء ﺗﺪﺑﯿﺮ اﯾﻦ ﭼﺎﮐﺮ ﻗﺪﯾﻤﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ در روز‬
‫ﻧﺨﺴﺖ‪ ،‬اﯾﻦ ﺳﺮﮔﺸﺘﻪ ﺑﯿﺎﺑﺎن ﻧﮑﺒﺖ ﺑﻪ اﻟﺘﻤﺎس اﯾﻦ ﺟﺎنﻧﺜﺎر در ﻏﻮرﯾﺎن ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻫﻤﺎﯾﻮن ﻣﺴﺖ ﺧﻠﯿﻊ اﻟﻌﺬار ﮔﺬاﺷﺘﻪ و ﺗﺨﻢ اﯾﻦ ﭼﻨﯿﻦ ﺣﺎدﺛﻪ‬
‫در ﺻﺤﺮاي ﺧﺎﻃﺮ ﻫﺮﺧﺎﻣﻞ و ﺟﺎﻫﻞ و اﻣﺜﺎل اﯾﻦﮔﻮﻧﻪ ﭘﺮورده اراﻣﻞ ﮐﺎﺷﺘﻪ آﻣﺪ‪.‬‬
‫ﺣﺎل اﺳﺘﺪﻋﺎ »‪ «5‬از درﮔـﺎه ﺟﻬﺎنﭘﻨـﺎه اﺷـﺮف ﭼﻨـﺎن اﺳﺖ ﮐﻪ اﯾﻦ ﻓـﺪوي را ﻣـﺄﻣﻮر ﺑﻪ اﻧﻄﻔـﺎي ﻧﺎﯾﺮه ﻓﺴﺎد او ﻓﺮﻣﺎﯾﻨـﺪ ﮐﻪ ﯾﺎ »‪ «6‬ﺑﻪ اﻗﺒﺎل‬
‫ﺷﺎﻫﺰاده »‪ «7‬ﺑﯽﻫﻤـﺎل‪ ،‬ﺧـّﺪام اﯾﻦ دوﻟﺖ ﯾﮑﺒـﺎرﮔﯽ ﺑﻪ اﻧﻘﻼـع ﻣﻮاد ﻓﺘﻨﻪ ﺧﻮﯾﺶ ﺑﺮآﯾﻨـﺪ و ﯾﺎ اﯾﻨﮑﻪ او را از وﻻﯾﺖ ﻏﻮرﯾﺎن ﺑﻪ ﻃﺮﯾﻖ روز‬
‫اول ﻣﻨﺰﻋﺞ ﺳﺎﺧﺘﻪ‪ ،‬او را ﻫﺎﻣﻮنﮔﺬار »‪ «8‬ﺗﯿﻪ درﺑﻪدري و آوارﮔﯽ ﻧﻤﻮده ﻣﺤﺼﻨﻪ ﻏﻮرﯾﺎن ﺑﻪ ﻣﻌﺘﻤﺪﯾﻦ اﯾﻦ ﺷﻮﮐﺖ ﺟﺎوﯾﺪ ﻗﺮﯾﻦ ﺳﭙﺎرﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺼﺮع »‪«9‬‬
‫اﯾﻦ ﮐﺎر ﻣﺮا ﻓﺘﺎد ﻣﻦ داﻧﻢ ﺳﺎﺧﺖ‬
‫ﭼﻮن ﺷﺎﻫﺰاده ﺑﯽﻫﻤﺎل ﺑﺮ »‪ «10‬ﻣﻀﻤﻮن ﻋﺮﯾﻀﻪ و ﺗﻤّﻨﺎي اﺳﺤﺎق ﺧﺎن ﺳﺮدار آﮔﺎﻫﯽ ﺣﺎﺻﻞ ﻧﻤﻮد و اﺳﺘﺪﻋﺎي آن ﺳﺮدار ﺻﺪاﻗﺖ ﺷﻌﺎر‬
‫»‪ «11‬را ﺑﻪ ﻣﯿﺰان ﺗﻌّﻘﻞ و ﺗﻔّﮑﺮ ﺳﻨﺠﯿﺪه ﺑﻮد داﻧﺴﺖ ﮐﻪ‪:‬‬
‫______________________________‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 374‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫)‪ .(1‬ﻣﻠﮏ‪» :‬ﺳﻤﺖ« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪ :‬ﮔﺸﺖ‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﻠﮏ‪» :‬ﮔﺮد« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﻠﮏ‪» :‬آب« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﻠﮏ‪» :‬اﺳﺘﺪﻋﺎ« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﻠﮏ‪» :‬ﯾﺎ« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪ :‬ﺷﻬﺰاده‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺞ‪ :‬ﻫﺎﻣﻮنﮔﺰار‪.‬‬
‫)‪ .(9‬ﻣﺘﻦ‪ :‬ع‪) .‬ﮐﻪ ﻧﺸﺎندﻫﻨﺪه ﻣﺼﺮاع اﺳﺖ(‬
‫)‪ .(10‬ﻣﺞ‪ :‬از‪.‬‬
‫)‪ .(11‬ﻣﺞ‪ :‬ﺻﺪاﻗﺖ ﺳﮕﺎل‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪386 :‬‬
‫ﻣﺼﺮع »‪«1‬‬
‫ﮐﺎر از ﻟﺐ ﺧﺸﮏ و دﯾﺪه ﺗﺮ ﺑﮕﺬﺷﺖ‬
‫و اﻣﯿﺪ ﺻـﻠﺢ و ﺻﻼح ﭼﻮن داﻣﻦ در ﭘﺎي اﻓﺘﺎد و ﺗﺪارك ﮐﺎر ﻣﺎﻧﻨﺪ آﺳﺘﯿﻦ از دﺳﺖ درﮔﺬﺷﺖ ﻟﻬﺬا ﺑﺮﺣﺴﺐ ﺗﻤّﻨﺎﯾﺶ اﻣﺮ ﻗﻀﺎ ﻧﺸﺎن ﺑﻪ‬
‫ﺷﺮف ﻧﻔﺎذ اﻗﺘﺮان ﯾﺎﻓﺖ ﮐﻪ اﺳـﺤﺎق ﺧﺎن ﺳـﺮدار ﺑﺎ ﺟﻤﻌّﯿﺖ »‪ «2‬ﻫﺰارهﺟـﺎت و ﺗﯿﻤﻮري و اﻋﺮاب زﻧﮕﻮﯾﯽ و ﺧﺰﯾﻤﻪ ﺑﻪ دﻓﻊ ﻣﺎده ﺷـﺮارت‬
‫»‪ «3‬ﯾﻮﺳﻒ ﻋﻠﯽ ﺧﺎن ﭘﺮدازﻧﺪ و آن ﻋﻘﻮق ﻋﺎﺻﯽ ﮐﺎﻓﺮ ﻧﻌﻤﺖ را در ﻫﺮﺟﺎ ﯾﺎﺑﻨﺪ اﺳﯿﺮ و دﺳﺘﮕﯿﺮ ﺳﺎزﻧﺪ‪ .‬اﺳﺤﺎق ﺧﺎن ﺳﺮدار ﮐﻪ ﺑﻪ اﻧﺠﺎم‬
‫و اﺧﺘﺘﺎم اﯾﻦ ﺧـﺪﻣﺖ ﺳـﺮاﻓﺮازي ﯾﺎﻓﺖ ﺑﻪ وادي ﮐﺎرﺳﺎزي و ﺗﻬّﯿﻪ اﺳـﺒﺎب ﺳـﻔﺮ ﻏﻮرﯾﺎن ﺷـﺘﺎﻓﺘﻪ‪ ،‬از ﺗﺮﺷـﯿﺰ ﺑﺎ ﻓﻮﺟﯽ از دﻟﯿﺮان ﭘﻠﻨﮓ ﺳﺘﯿﺰ‬
‫»‪،«4‬‬
‫ﺷﻌﺮ »‪«5‬‬
‫ﻫﻤﻪ ﮐﺎرﺷﺎن ﮐﻮﺷـﺶ و ﺗﺎﺧﺘﻦﻫﻤﻪ راﯾﺸﺎن راﯾﺖ اﻓﺮاﺧﺘﻦ »‪ «6‬ﺧﻮشدل و ﺧّﺮم ﻫّﻤﺖ ﺑﺮ اﺳـﺘﺨﻼص ﻏﻮرﯾﺎن ﮔﻤﺎﺷﺖ و ﻧﻘﺶ ﺗﻌﺮﯾﮏ‬
‫ﯾﻮﺳـﻒ ﻋﻠﯽ ﺧـﺎن را ﺑﻪ واﺟـﺒﯽ در ﺻـﻔﺤﻪ ﺧـﺎﻃﺮ ﻧﮕـﺎﺷﺖ‪ .‬ﭘﺲ از ورود ﺑﻪ ﺗﺮﺑﺖ ﺣﯿـﺪرﯾﻪ ﭼﻨـﺪ روزي ﺑﻪ ﺗـﺪارك اﺳـﺒﺎب ﯾـﻮرش و‬
‫ﻗﻠﻌﻪﮔﯿﺮي ﭘﺮداﺧﺘﻪ ﺑـﺎ ﺗﻬﯿﻪاي ﺷﺎﯾـﺎن راﯾﺖ اﻗﺘـﺪار ﺑﻼﺗﺄﻣـﻞ ﺑﻪ ﺗﯿﺮﭘـﻞ اﻓﺮاﺧﺘﻪ ﺑﻪ ﺟﻬﺖ رﺳـﯿﺪن ﺟﻤﻌّﯿﺖ ﻫﺰاره و ﺗﯿﻤﻮري و اوﯾﻤﺎﻗـﺎت و‬
‫اﻋﺮاب ﺳﺎﺣﺖ ﺗﯿﺮﭘﻞ را ﻟﺸﮑﺮﮔﺎه ﺳﺎﺧﺖ‪.‬‬
‫)‪ 156‬ب( درﯾﻦ ﻣﻨﺰل ﺧﺒﺮ ورود ﻣّﻠﺎ اﺣﻤﺪ ﺧﺎن ﺑﺮدّراﻧﯽ ﻋﺴﺎﮐﺮ و اﻓﺎﻏﻨﻪ ﺿـﻼﻟﺖ ﻣﺒﺎﻧﯽ و اﺳـﺘﺠﻨﺎد ﻓﯿﺮوز ﻣﯿﺮزا و ﻣﻮاﻓﻘﺖ اوﯾﻤﺎﻗﺎت »‪«7‬‬
‫ﻧﮑﻮدري و ﺻﻮﻓﯽ اﺳـﻼم )‪ (182‬ﺗﯿﺮهراي و ﺿـﺒﻂ ﻣﺤﮑﻤﻪ ﻏﻮرﯾﺎن و اﺳـﺘﺠﻤﺎع ﺣﺸـﺮي ﺑﯽﮐﺮان ﻣﺴـﻤﻮع ﺳﺮدار ﮔﺮدﯾﺪ‪ .‬در ﺣﺮﮐﺖ و‬
‫ﺳﮑﻮن ﺑﯽﺻـﻼح اﻣﻨﺎي دوﻟﺖ اﺑﺪ ﻣﻘﺮون ﻣﺘﺮّدد ﻣﺎﻧﺪه‪ ،‬ﮐﯿﻔّﯿﺖ ورود ﺟﻨﻮد ﺷـﻘﺎوت ﻧﻤﻮد اﻓﻐﺎن ﺑﻪ ﻏﻮرﯾﺎن و ﻧﺰول ﻓﯿﺮوز ﻣﯿﺮزا را »‪ «8‬ﺑﺎ‬
‫ﺻـﻮﻓﯽ اﺳــﻼم و ﺳــﺮان اوﯾﻤﺎﻗـﺎت در اﻟﻨـﮓ ﮐﻬﺪﺳــﺘﺎن ﻣﺒﺴﻮﻃـﺎ ﻣﻌﺮوض راي ﺧﺴـﺮواﻧﯽ داﺷـﺖ‪ .‬ﭼـﻮن ﻋﺮاﯾﺾ ﺳـﺮدار و اﺧﺒـﺎرات‬
‫ﺣﯿﺮتاﻓﺰاي آن دﯾﺎر و ﺟﺮأت و ﺟﻼدت اﻓﺎﻏﻨﻪ ﺧﺬﻻن ﺷـﻌﺎر و ﺟﺴﺎرت ﻓﯿﺮوز ﻣﯿﺮزا و ﺧﺮوج او از ﺷﻬﺮﺑﻨﺪ ﺑﻠﺪه ﻓﺎﺧﺮه ﻫﺮات ﺑﻪ ﺻﺤﺮا‬
‫ﻣﻌﺮوض راي ﺟﻬﺎنآراي ﺷﻬﺰاده ﻣﻈﻔﺮﻟﻮا اﻓﺘﺎد‪ ،‬داﻧﺴﺖ ﮐﻪ‪:‬‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺘﻦ‪ :‬ع‪) .‬ﮐﻪ ﻧﺸﺎندﻫﻨﺪه ﻣﺼﺮاع اﺳﺖ(‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﺎ ﺳﻮاران و ﭘﯿﺎدهﮔﺎن‪.‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 375‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪ :‬ﺷﺮ‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪ :‬ﭘﺮدﻻن ﭘﻠﻨﮓآوﯾﺰ‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﻠﮏ‪ :‬ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﻠﮏ‪» :‬راﯾﺖ اﻓﺮاﺧﺘﻦ« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﻠﮏ‪» :‬اوﯾﻤﺎﻗﺎت« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﯿﺮزا را‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪387 :‬‬
‫ﻣﺼﺮع »‪«1‬‬
‫اﯾﻦ رﺷﺘﻪ ﺳﺮ دراز دارد‬
‫ﺑﺎوﺟﻮد ﺗﺼـّﺮف و ﺗﺴـﻠﻂ ﻟﺸـﮑﺮ ﺑﯽﻗﯿﺎس ﭘﺎدﺷﺎه اﻓﻐﺎن در ﻏﻮرﯾﺎن و »‪ «2‬دﻓﻊ و رﻓﻊ ﺣﺸـﺮ ﺑﯽﭘﺎﯾﺎن آن ذﺋﺎبﺳـﯿﺮﺗﺎن ﻣﻮﻗﻮف ﺑﻪ ﺗﺠﺸﯿﻢ‬
‫رﮐﺎب آﺳـﻤﺎنﺳﺎ و ﻫﻼلآﺳﺎي ﺷﺎﻫﺰاده ﺧﻮرﺷـﯿﺪ اﻋﺘﻼﺳﺖ »‪ ،«3‬و ﯾﻮرش ﻋﺴـﺎﮐﺮ ﺑﻬﺮام اﻧﺘﻘﺎم رﮐﺎب ﻧﺼـﺮت ﻣﺂب »‪ «4‬اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺲ ﺑﻪ‬
‫ﻣﻔﺎد اﯾﻨﮑﻪ‪،‬‬
‫ﺷﻌﺮ »‪«5‬‬
‫ﺳﺮﭼﺸـﻤﻪ ﺷﺎﯾـﺪ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﺑﻪ ﭘﯿﻞﭼﻮ »‪ «6‬ﭘﺮ ﺷـﺪ ﻧﺸﺎﯾـﺪ ﮔﺬﺷـﺘﻦ ﺑﻪ ﭘﯿـﻞ ﻣﻌﺎﻟﺠﺖ آن ﮐﺎر را ﻣﻌﺎﻟﺠﺖ »‪ «7‬ﻧﻤﻮده‪ ،‬ﻋﺒـﺎس ﺧﺎن ﺑﯿﺎت ﻗﻮﻟﻠﺮ‬
‫آﻗﺎﺳﯽ را ﮐﻪ ﺟﻮان ﮐﺎردﯾﺪه ﺟﻨﮓآزﻣﻮده و در ﻫﺮﮐﺎري دﻟﯿﺮ و ﺗﻮاﻧﺎ ﺑﻮد ﺑﺎ ﻣﻌﺎدل دو ﻫﺰار ﺳﻮار از اﺑﻄﺎل رﺟﺎل‬
‫ﺷﻌﺮ »‪«8‬‬
‫ﻫﻤﻪ ﮐﻤﺎنﮐﺶ و رزمآزﻣﺎ و ﺗﯿﺮاﻧﺪازﻫﻤﻪ ﻣﺒﺎرز و ﺧﻨﺠﺮﮔﺬار و ﺟﻮﺷﻦ در‬
‫ﻫﻤﻪ ﻓﮑﻨـﺪه ﺗﻦ اﻧـﺪر ﻣﻐﺎكﻫـﺎي ﻫﻼـكﻫﻤﻪ ﻧﻬـﺎده دل اﻧـﺪر ﻧﺸﺎنﻫـﺎي ﺧﻄﺮ از اﺣﺸﺎم ﺑﺎ اﺣﺘﺸﺎم »‪ «9‬و اﯾﻼـت ﻧﺼـﺮت آﻻت ﻣﺎﻓﯽ و‬
‫ﺟﻠﯿﻠﻮﻧﺪ و ﺑﻬﺘﻮﯾﯽ و ﺑﺎﺟﻼن و ﮐﻠﻬﺮ ﮐﻪ در ﻫﻨﮕﺎم ﻣﻔﺎﺧﺮت ﺑﺎ اﻗﺮان »‪«10‬‬
‫ﻧﺨﻮاﻫﻢ ﺟﺰ اﯾﺰد ﻧﮕﻪدار ﮐﺲدل و ﺗﯿﻎ و ﺑـﺎزو ﻣﺮا ﯾﺎر ﺑﺲ »‪ «11‬ﺑﺮ وزن زﺧﻤﻪ ﮐﻮس ﻣﯽﺳـﺮاﯾﻨﺪ و در ﺣﻮﻣﻪ ﻗﺘﺎل و ﻣﻠﺤﻤﻪ ﻧﺰال ﺷﺮاب‬
‫ارﻏﻮاﻧﯽ از ﺷـﺮﯾﺎن اﻋﺎدي ﺑﻪ ﮐﺌﻮس رﺋﻮس ﻣﯽﭘﯿﻤﺎﯾﻨـﺪ‪ «12» .‬ﺑﻪ ﻣـﺪد ﺳـﺮدار ﻣﺄﻣﻮر آﻣﺪﻧـﺪ و ﻋﻠﯽ اﻟﺘﻌﺎﻗﺐ ﻧﯿﺰ ﺑﻪ ﻗـﺪر ﯾﮏ ﻫﺰار ﻧﻔﺮ از‬
‫ﯾﮑﻪﭼﯿﻨـﺎن و ﺑﻬﺎدران اﮐﺮاد »‪ «13‬زﻋﻔﺮاﻧﻠﻮ و ﮐﯿﻮاﻧﻠﻮ ﮐﻪ ﻫﺮﯾﮏ ﺷـﯿﺮ ﺷـﺮزه را ﺻـﯿﺪ زﺑﻮن ﺧﻮد ﻣﯽﭘﻨﺪارﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻌﺎوﻧﺖ ﻣﺄﻣﻮرﯾﻦ ﺗﻌﯿﯿﻦ‬
‫ﮔﺸﺘﻨﺪ و ﺑﻼﻓﺎﺻﻠﻪ )‪ 157‬اﻟﻒ( ﺑﻬﺎدران‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﻠﮏ‪ :‬ع‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﻠﮏ‪» :‬و« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪ :‬آﺳﻤﺎن دوران ﺷﺎﻫﺰاده ﺟﻬﺎنﺳﺘﺎن‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪ :‬ﻧﺼﺮت ﻫﻤﻌﻨﺎن‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﻠﮏ‪ :‬ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪ :‬ﭼﻪ‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﻌﺎﻟﺠﺖ‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﻠﮏ‪ :‬ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(9‬ﻣﻠﮏ‪» :‬از اﺣﺸﺎم ﺑﺎ اﺣﺘﺸﺎم« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 376‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫)‪ .(10‬ﻣﻠﮏ‪» :‬ﺑﺎ اﻗﺮان« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(11‬ﻣﺞ‪ :‬ﯾﺎر و ﺑﺲ‪.‬‬
‫)‪ .(12‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﻪ ﮐﻮس روس ﭘﯿﻤﺎﯾﻨﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(13‬ﻣﻠﮏ‪» :‬اﮐﺮاد« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪388 :‬‬
‫اوﺻﺎﻧﻠﻮ و ﺧﺪاﺑﻨـﺪﻟﻮ و ﻗﻠﯿﭽﯽ و اﻓﻐﺎن ﮐﻪ اﻓﺰون از ﯾﮏ ﻫﺰار و ﭘﺎﻧﺼـﺪ ﺳﻮار ﺟّﺮار ﻧﯿﺰهﮔـﺬار »‪ «1‬ﺑﻮدﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎﻗﺐ آن »‪ «2‬روان ﺷﺪﻧﺪ و‬
‫ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ در ﻋﺮض ﯾـﮏ ﻫﻔﺘﻪ ﻫﻤﻪروزه ﻋﺴﺎﮐﺮ ﻣﻨﺼﻮره ﭼﻪ از رﮐﺎﺑﯽ و ﭼﻪ از ﺧﺮاﺳﺎﻧﯽ ﻓﻮجﻓﻮج و دﺳﺘﻪدﺳـﺘﻪ ﻣﮑّﻤﻞ و ﻣﺴـّﻠﺢ از ﺳﺎن‬
‫ﻗﻬﺮﺳﺎن اﺷـﺮف ﮔﺬﺷـﺘﻪ در ﻋﻘﺐ ﯾﮑﺪﮔﺮ ﺷﺘﺎﻓﺘﻨﺪ‪ «3» .‬و ﭼﺎﭘـﺎر ﺻـﺒﺎ رﻓﺘﺎر ﺑﻪ اﻋﻼم اﯾﻦ ﻗﻀﺎﯾﺎ ﺑﻪ ﺗﺮﺷـﯿﺰ ﻧﺰد ﻣﺤّﻤـ ﺪ ﺧﺎن ﻗﺎﺟﺎر روان و‬
‫ﺣﮑﻢ ﻗﺪر »‪ «4‬ﻣﻔﺎد ﺷـﺮف ﻧﻔﺎذ ﯾﺎﻓﺖ ﮐﻪ اﻣﻮرات ﺳـﯿﺒﻪ و ﺳﻨﮕﺮ ﺳﻠﻄﺎنآﺑﺎد را ﺑﻪ ﻃﺮﯾﻖ ﺳﺎﺑﻖ ﻣﻨﺘﻈﻢ و ﻣﺴﺘﺤﮑﻢ ﻧﻤﻮده‪ ،‬ﺑﻪ ﻗﺪر ﺿﺮورت‬
‫ﺳﻮار و ﭘﯿﺎده در آﻧﺠﺎ ﮔﺬاﺷـﺘﻪ و ﻣﯿﺮزا ﻋﻠﯽ ﺧﺎن ﻗﺎﺟﺎر ﺑﻪ ﻣﺤﺎﻓﻈﺖ و ﻣﺤﺎرﺳﺖ ﺳـﯿﺒﻪ و ﺳـﻨﮕﺮ و اﻣﻮرات رﻋﯿﺘﯽ و ﻟﺸﮑﺮ ﻗﯿﺎم و ﺧﻮد ﺑﺎ‬
‫ﺑﻘﯿﻪ ﻋﺴﺎﮐﺮ ﻧﺼـﺮت ﺷـﻌﺎر ﻋﺰﯾﻤﺖ رﮐﺎب اﺷـﺮف ﻧﻤﺎﯾﺪ ﮐﻪ ﯾﻮرش ﺳـﻤﺖ ﻫﺮات در ﻣﺰاج ﺧﺴـﺮواﻧﻪ رﺳﻮخ ﺗﻤﺎم ﯾﺎﻓﺘﻪ و ﻓﺴﺦ آن اراده‬
‫ﻧﺎﻣﻤﮑﻦ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﭘﯿﻮﺳﺘﻦ ﻏﺎزﯾﺎن ﻗﺰﻟﺒﺎش ﺑﻪ اﺳﺤﺎق ﺧﺎن »‪ «5‬در ﺗﯿﺮﭘﻞ و اﺣﺘﺸﺎد ﻓﯿﺮوز ﭘﯿﻤﺎنﮔﺴﻞ‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ ﻣﺘﻦ ‪ 388‬ﭘﯿﻮﺳﺘﻦ ﻏﺎزﯾﺎن ﻗﺰﻟﺒﺎش ﺑﻪ اﺳﺤﺎق ﺧﺎن در ﺗﯿﺮﭘﻞ و اﺣﺘﺸﺎد ﻓﯿﺮوز ﭘﯿﻤﺎنﮔﺴﻞ‬
‫واج ﻗﺎﻫﺮه ﺑﺪان ﺳﺎن ﮐﻪ ﺗﻌﯿﯿﻦ ﯾﺎﻓﺖ‪ ،‬ﺻﻒ ﺻﻒ و ﮔﺮوهﮔﺮوه در ﻣﻨﺰل ﺗﯿﺮﭘﻞ‪ ،‬ﻫﺸﺖ ﻓﺮﺳـﺨﯽ ﻏﻮرﯾﺎن‪ ،‬ﺟﻮاﻧﺎن ﺗﯿﺮﻗﺪ ﺷﻤﺸﯿﺮ ﺑﻪ دﺳﺖ‬
‫ﺑﻪ آن ﭘﯿﺮ ﺻﺎﯾﺐﺗﺪﺑﯿﺮ ﻋﻘﻞ ﺟﻮان ﮐﻤﺎن ﻗﺎﻣﺖ‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ ﺳﺮدار اﺳﺤﺎق ﺧﺎن‪.‬‬
‫ﻣﺼﺮاع »‪«6‬‬
‫ﭼﻮن ﺗﯿﺮ و ﮐﻤﺎن ﺑﻪ ﯾﮑﺪﮔﺮ ﭘﯿﻮﺳﺘﻨﺪ‬
‫ﭘﺲ از آﻧﮑﻪ ﺧﺒﺮ اﺣﺘﺸﺎد اﺟﻨﺎد ﻓﯿﺮوزي ﺑﻨﯿﺎد ﺑﻪ ﻓﯿﺮوز ﻣﯿﺮزا رﺳﯿﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻗﺪر ﻫﺸﺖ ﻫﺰار ﺳﻮار از ﻋﻔﺎرﯾﺖ اﻓﻐﺎن و ﺷﯿﺎﻃﯿﻦ اوﯾﻤﺎق‪.‬‬
‫ﺷﻌﺮ »‪«7‬‬
‫ﺳﭙﺎﻫﯽ ﮐﻪ ﮐﯿﻨﻪ ﭼﻮن ﻣﻮر و ﻣﺎرﻫﻤﻪ ﭼﻮن ﻋﻔﺎرﯾﺖ ﻣﺮدم ﺷﮑﺎر‬
‫ﺑﻪ ﻫﯿﺠﺎ ﭼﻮ آﺷﻔﺘﻪ ﻏﻮﻻن ﻣﺴﺖﻫﻤﻪ ﻧﯿﺰه و ﮔﺮز و ﺧﻨﺠﺮ ﺑﻪ دﺳﺖ‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺘﻦ‪ :‬ﻧﯿﺰهﮔﺰار‪) .‬ﻫﻤﻪﺟﺎ(‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪» :‬آن« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪ :‬ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﺑﻪ ﺟﺎﻧﺐ ﻣﻘﺼﺪ ﻣﯽﺷﺘﺎﻓﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪ :‬ﻗﻀﺎ‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﻠﮏ‪» :‬ﺑﻪ اﺳﺤﻖ ﺧﺎن« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﻠﮏ‪ :‬ﺷﻌﺮ‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﯿﺖ‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪389 :‬‬
‫از ﺟﻤﺸـﯿﺪي و ﻧﮑﻮدري و ﺗﺎﯾﻤﻨﯽ )‪ (183‬و ﻓﯿﺮوزﮐﻮﻫﯽ )‪ (184‬و ﻏﻮري و ﻏﺮﺟﺴﺘﺎﻧﯽ )‪ (185‬و ﻏﯿﺮه را ﺑﻪ ﺳـﺮداري ﻣﺤّﻤﺪ ﺻﺎﻟﺢ ﺧﺎن‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 377‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫ﻋﻠﯿﺰاﯾﯽ و رﺣﻤﺪل ﺧﺎن اﺳـﺤﺎقزاﯾﯽ و ﺣﺴﻦ ﺧﺎن و ﺻـﻤﺪ ﺧﺎن ﻋﻠﯿﮕﻮزاﯾﯽ و ﺟﻤﻌﯽ از ﻣﺸﺎﻫﯿﺮ اﻓﻐﺎن ﺑﻪ اﺳﺘﻘﺒﺎل ﻋﺴﺎﮐﺮ اﻗﺒﺎل ﻣﺄﻣﻮر و‬
‫ﺧﻮد ﻧﯿﺰ در ﻣﻘﺎم اﺣﺘﺸﺎد و اﺟﺘﻤﺎع ﻟﺸـﮑﺮ درآﻣﺪه‪ ،‬ﻣﺘﺠﻨﺪه ﻓﺮاه و اﺳﻔﺰار و اوﺑﻪ و ﺷﺎﻗﻼن و ﺑﺎدﻏﯿﺲ و اﺣﺸﺎﻣﺎت و ﺻﺤﺮاﯾﯿﺎن و ﻏﻮﻻن‬
‫آن ﺣـﺪود را اﻟﯽ ﻗﻨﺪﻫﺎر از ﺗﺤﺮﯾﮏ اﻟﻮﯾﻪ ﻇﻔﺮ ﺷـﻌﺎر ﺑﻪ ﺻﻮب ﻏﻮرﯾﺎن و ﻫﺮات آﮔﺎﻫﯽ داد )‪ 157‬ب( و ﺻﻮﻓﯽ اﺳـﻼم ﮐﻪ ﺑﻪ ﺣﻀﺮت‬
‫اﯾﺸـﺎن ﻣﻠّﻘﺐ و در ﺻـﻮرت و ﺳـﯿﺮت ﺑـﻮﺑﮑﺮ ﺷـﯿﻢ و ﻋﻤﺮ ﺣﺴﺐ ﺑﻮد‪ «1» ،‬ﻣﺠﻬـﻮﻟﯽ ﺑﯽادب و ﻣﺤﺘـﺎﻟﯽ ﺧـﺎﻟﯽ از ﻃﺮﯾﻘﻪ ﺣﺴﺐ و ﻧﺴﺐ‪،‬‬
‫ﻣﺮدودي ﻣﺰّور‪ ،‬ﮐﻬﻦﺳـﺎﻟﯽ ﻣﻄﺮود‪ ،‬ﻣــﺪﺑّﺮي »‪ «2‬ﮐﯿﻨﻪﺳـﮕﺎل از ﺻﻮﻓﯿﻪ ﻧﺎﺻـﺎف ﺑـﺪﮐﯿﺶ‪ ،‬ﺧﺎﺳـﺮي ﺧﺴـﺮان ﻣﺂﻟﯽ ﺷـﺮاﻧﺪﯾﺶ‪ .‬ﻣﺮﺷـﺪ و‬
‫ﭘﯿﺸﻮاي ﺟﻤﯿﻊ اﻓـﺎﻏﻨﻪ و اوﯾﻤـﺎق و ﺗﺮﮐﻤﺎن‪ ،‬اﻣﺎم اﻋﻈﻢ و ﺑﻮ ﺣﻨﯿﻔﻪ ﺛﺎﻧﯽ‪ ،‬ﺳـﮑﻨﻪ آن ﺳـﺮﺣﺪ و »‪ «3‬ﺛﻐﻮر و ﺳﺎﻣﺎن و ﺻﺎﺣﺐ ﭼﻨـﺪﯾﻦ ﻫﺰار‬
‫ﻣﺮده ﻣﺮدوده از »‪ «4‬ﻣﻤﺎﻟﮏ اﻓﻐﺎن و ﺗﺮﮐﺴـﺘﺎن و آن ﻣﺰّور اﺑﻠﻪﻓﺮﯾﺐ در ﮐﺮخ ﻣﺴـﮑﻦ ﻧﻤﻮده‪ ،‬ﻇﺎﻫﺮ ﺣﺎل را ﺑﻪ ﺟﻬﺖ ﺟﺬب ﻗﻠﻮب ﻋﻮام‪،‬‬
‫ﺑﻠﮑﻪ ﻋﻤﻮم اﻓﻐﺎﻧﯿﻪ »‪ «5‬و اﺗﺮاك و اوﯾﻤﺎق‪ ،‬ﻣـﺬﻫﺐ ﭘﻮچ ﺑﻮ ﺣﻨﯿﻔﻪ را رﻋﺎﯾﺖ ﻣﯽﮐﺮد و ﻟﯿﮑﻦ در ﺑﺎﻃﻦ ﻣﻘّﻠـﺪ ﺑﻪ ﻫﯿـﭻ ﻣـﺬﻫﺐ »‪ «6‬ﻧﺒﻮده‪،‬‬
‫ﻗﺎﻃﺒﻪ اﻓﺎﻏﻨﻪ »‪ «7‬ﺧﺼﻮﺻـﺎ اوﯾﻤﺎﻗﺎت را »‪ «8‬اﻋﺘﻘـﺎد ﺑﻪ آن ﺿـﺎّل ﻣﻀـّﻞ ﭼﻨﯿﻦ اﺳﺖ و ارادت اﯾﻦﮐﻪ ﻫﺮﻋﺮوﺳـﯽ ﮐﻪ ﺷﺒﺴـﺘﺎن ﻓﺮوز ﺣﺠﻠﻪ‬
‫داﻣﺎد ﻣﯽآﻣـﺪ‪ ،‬ﻣﺎداﻣﯽ ﮐﻪ ﺷـﻤﻊ اﻧﺠﻤﻦ و ﭼﺮاغ ﻣﺤﻔﻞ ﺷـﺒﺎنروزي آن ﺷﺎﻫـﺪ ﺑﺎز ﻃّﺮار ﻧﻤﯽﺷـﺪ »‪ «9‬ﺑﺮ داﻣـﺎد ﺣﺮام و ﻋﯿﺶ داﻣـﺎدي و‬
‫ﻋﺸﺮت ﻋﺮوﺳﯽ ﻧﺎﻗﺺ و ﻧﺎﺗﻤﺎم ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﺑﻪ اﯾﻦﻃﻮر و روش ﻗﺮﯾﺐ ﺑﻪ ﺳﻪ ﻗﺮن ﮐﻪ ﻧﻮد ﺳـﺎل ﮐﺎﻣﻞ ﺑﺎﺷـﺪ‪ ،‬روزﮔﺎري ﻣﻬّﻨﺎ و اﺳـﺒﺎب ﻋﯿﺶ »‪ «10‬را ﺑﻪ ﺗﺰوﯾﺮ ﻣﻬّﯿﺎ ﮔﺮداﻧﯿـﺪه‪ ،‬ﻣﺮﺟﻊ‬
‫اﻧـﺎم و ﻣﻄـﺎع و ﺻﺎﺣﺐاﺧﺘﯿـﺎر ﺟﻤﯿﻊ اﻟﻮس و اﺣﺸﺎﻣـﺎت از ﺧﻮاص و ﻋﻮام ﮔﺸﺖ و ﺗﻤـﺎم ﻋﻤﺮ را ﺑﻪ ﻓﺮاﻏﺖ و ﺧﻮﺷـﺪﻟﯽ ﻣﯽﮔﺬراﻧﯿـﺪ و‬
‫د ﺳﺘ ﮕ ﺎ ﻫ ﯽ ﺷ ﺎ ﻫ ﺎ ﻧ ﻪ ﺑ ﻪ‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪» :‬ﺑﻮد« در ﭘﺎﯾﺎن ﺟﻤﻠﻪ ﺑﻌﺪ‪ ،‬ﭘﺲ از »ﺣﺴﺐ و ﻧﺴﺐ« آﻣﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪ :‬ﮐﻬﻦﺳﺎل ﻣﻄﺮودي ﻣﺪﺑﺮ‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪» :‬ﺳﺮﺣﺪ و« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪ :‬در‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪ :‬اﻓﻐﺎن‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﻘﻠﺪ ﻫﯿﭻ ﻣﺬﻫﺐ و ﻣﻌﺘﻘﺪ ﻫﯿﭻ ﻣﻠّﺘﯽ‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪ :‬اﻓﻐﺎن‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺞ‪ :‬ﻋﻤﻮﻣﺎ را‪.‬‬
‫)‪ .(9‬ﻣﺞ‪ :‬ﻧﻤﯽﮔﺮدﯾﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(10‬ﻣﺞ‪ :‬ﻋﺸﺮت‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪390 :‬‬
‫ﻣﺮور دﻫﻮر آﻣﺎده ﮔﺮداﻧﯿﺪ و از او ﻧﯿﺰ اﺳـﺘﻤﺪاد ﻧﻤﻮد‪ .‬آن ﺗﯿﺮه روزﮔﺎر ﮔﻤﺮاه ﺷﺎﻫﺮاه اﻣﻦ و ﺳـﻼﻣﺖ را ﺑﻪ ﻣﻔﺎد »اﻟّﺮاﺣﮥ ﻓﯽ اﻟﻮﺣﺪه« ﮐﻪ‬
‫ﻣـّﺪت اﻟﻌﻤﺮ ﻋﻤـﻞ ﻣﯽﮐﺮد ﮔـﻢ ﮐﺮده ﺑﻪ ﺻـﺤﺮاي ﻧﺎﭘﯿـﺪا ﮐﻨـﺎر ﺑﻠﮑﻪ در ﺑﺤﺮ زّﺧـ ﺎر »اﻟﺸـﻬﺮة آﻓـﮥ« »‪ «1‬اﻓﺘـﺎد‪ .‬ﺑﻪ زﻋﻢ ﻧـﺎﻗﺺ ﺑﺎﻃـﻞ ﺧﻮد‬
‫ﺗﺴﻮﯾﻼت رﯾﺸﺨﻨﺪآﻣﯿﺰ ﻓﯿﺮوز ﻣﯿﺮزا را ﺑﻪ رﯾﺶ ﺑﺮداﺷﺘﻪ از ﮐﻮن ﺧﺮي ﺧﻮد را رﯾﺶ ﻗﺎﺿﯽ ﭘﻨﺪاﺷﺘﻪ و ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﻋﺴﺎﮐﺮ اﺳﻼم را ﻏﺰوه ﺟﻬﺎد‬
‫داﻧﺴﺘﻪ‪ ،‬آن »‪ «2‬را ﺳـﻬﻞ و آﺳﺎن اﻧﮕﺎﺷﺖ و »‪ «3‬ﺑﺮوتﻫﺎي ﻧﺎﻣﺮﺑﻮط ﺧﻮد را ﭼﻮن اﺳـﺒﺎل ﮔﺮﺑﻪ ﺗﺎب داده‪ ،‬ﮐﻤﺮ ﺑﻪ ﻋـﺪاوت ﻗﺰﻟﺒﺎش ﺣﻖ‬
‫ﺗﻼش ﺑﺴﺘﻪ و ﺑﺮ ﺑﺎرﮔﯽ »‪ «4‬ﺿﻼﻟﺖ و ﺟﻬﺎﻟﺖ ﻧﺸﺴﺘﻪ‪ ،‬ﺑﺎ ﻣﻮازي ﯾﮏ ﻫﺰار ﻧﻔﺮ از ﺻﻮﻓﯿﻪ ﺗﯿﺮهراي و ﻗﻠﻨﺪران ﺑﯽﺳﺮ و ﭘﺎي و ﻫﺮزهﮔﺮدان‬
‫ﺑﺎدﯾﻪﭘﯿﻤـﺎي و ده ﻧﻔﺮ از ﺧﻠﻔﺎي ﻧﺎﭘﺎك )‪ 158‬اﻟﻒ( ﺷـﻘﺎوت اﻧﺘﻤﺎ و دو ﭘﺴـﺮ ﻧﺎﺧﻠﻒ ﺑﺪﮔﻬﺮ او ﮐﻪ در ﺳﻠﮏ اوﻻد زﻧﺎ‪ ،‬ﺻﺤﯿﺢ ﻟا ﻨﺴﺐ و‬
‫در ﺟﻬـﺎﻟﺖ و ﺣﻤـﺎﻗﺖ ﺛﺎﻧﯽ ﺑﻮ ﺟﻬﻞ »‪ «5‬و ﺑﻮ ﻟﻬﺐ ﺑﻮدﻧـﺪ رهﺳﭙﺮ ﺑﻠـﺪه ﻓﺎﺧﺮه ﻫﺮات و ﭘﯽﺳـﭙﺎر ﻃﺮﯾﻖ ﻗﻀﺎ »‪ «6‬و ﺟﻬﺎد ﮔﺮدﯾﺪﻧـﺪ »‪ «7‬و‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 378‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫روزﮔﺎر ﺑﻪ ﻃﻨﺰ ﺑﻪ »‪ «8‬آن اﺑﻠﻪ ﻧﺎدان ﻣﯽﮔﻔﺖ و ﻣﯽﺧﻨﺪﯾﺪ‪.‬‬
‫ﺷﻌﺮ‬
‫ﺗﻮ ﺑﺎ اﯾﻦ ﺟﻮش و ﺟﯿﺶ ﺑﯽﺳﺮ و دمﺷﻮي ﺗﺮﺳﻢ ﺑﻪ ﺻﺤﺮاي ﻋﺪم ُﮔﻢ‬
‫ﻣﺤﺎرﺑﻪ ﻋﺴﺎﮐﺮ ﻇﻔﺮﻧﺸﺎن ﺑﺎ ﮔﺮوه اﻓﻐﺎن در ﻏﻮرﯾﺎن و اﻧﻬﺰام اﯾﺸﺎن ﺑﻪ ﯾﺎري اﯾﺰد ﻣّﻨﺎن‬
‫ﭼـﻮن ﺳـﭙﺎه ﮔﻤﺮاه اﻓﻐـﺎن و ﺟﻨـﻮد ﻧﺎﻣﺴـﻌﻮد آن ﻓﺮﻗـﻪ ﺿـﻼﻟﺖﻧﺸﺎن ﺑﻪ ﻏﻮرﯾـﺎن رﺳـﯿﺪ‪ ،‬ﻣﻌﻠـﻮم اﯾﺸـﺎن ﮔﺮدﯾـﺪ ﮐﻪ اﺟﻨـﺎد ﺳـﻌﺎدت ﺑﻨﯿـﺎد‬
‫ﺷﺎﻫﻨﺸﺎﻫﯽ ﺑﺎ اﻣﺮاي ﻧﺼـﺮت ﻣﺒﺎﻫﯽ‪ ،‬اﺳـﺤﺎق ﺧﺎن ﺳـﺮدار ﻗﺮاﯾﯽ و اﻣﯿﺮ ﻗﻠﯿﭻ ﺗﯿﻤﻮري اوﯾﻤﺎق ﺑﯿﮕﯽ و اﺑﺮاﻫﯿﻢ ﺧﺎن ﻫﺰاره و اﻣﯿﺮ ﻋﻠﻢ ﺧﺎن‬
‫ﻋﺮب ﻗﺎﯾﻨﯽ‪ ،‬ﺑﺎ اﻋﺮاب ﺧﺰﯾﻤﻪ و ﻧﺨﻌﯽ و ﻻﻟﻮي ﮐﻪ در ﻫﻤﺎن روز ﺑﺮﺣﺴﺐ ﺣﮑﻢ ﺷﺎﻫﺰاده ﻧﺼﺮتاﻧﺪوز ﺑﺎ ﻫﺰار‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﻠﮏ‪ :‬آﻓﺘﻪ‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪ :‬و آن‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪ :‬اﻧﮕﺎﺷﺘﻪ‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﺎرﮔﯿﺮ‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪ :‬اﺑﻮ ﺟﻬﻞ‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪ :‬ﻏﺰا‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪ :‬ﮔﺮدﯾﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﺮ‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪391 :‬‬
‫ﻧﻔﺮ »‪ «1‬ﻗﺪراﻧﺪازان ﻗﻮيﺑﺎزو آﻣﺪه ﻣﻠﺤﻖ ﺑﻪ ﻣﻌﺴﮑﺮ ﻓﯿﺮوزي اﺛﺮ »‪ «2‬ﮔﺮدﯾﺪه در ﺗﯿﺮﭘﻞ ﻣﺤﺘﺸﺪ و آﻣﺎده ﻧﺸﺴﺘﻪ‪ ،‬رﻫﻨﻮرد ﻃﺮﯾﻖ ﻏﻮرﯾﺎن و‬
‫ﻣﺴـﺘﻌﺪ ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ و ﻣﻘﺎﺗﻠﻪ ﺳـﭙﺎه اﻓﻐﺎن ﻣﯽﺑﺎﺷـﻨﺪ‪ .‬ارﺑﺎب ﺷـﻘﺎق ﺑﻨﺎﺑﺮ اﻇﻬﺎر ﺟﻼدت ﺑﻪ ﻋﺰم ﺗﻼﻗﯽ ﺑﺎ ﻗﺰﻟﺒﺎﺷـﯿﻪ ﺧﺮاﺳﺎن و ﻋﺮاق و ﯾﺎ ﺑﻪ ﺟﻬﺖ‬
‫»‪ «3‬ﺗﺤﻘﯿﻖ و »‪ «4‬ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻟﺸﮑﺮ ﻇﻔﺮ »‪ «5‬ﯾﺴﺎق رﮐﺎﺑﯽ از ﺟﺎﻧﺐ ﺷﺎﻫﺰاده ﺑﺎﻻﺳـﺘﺤﻘﺎق ﯾﮏ ﻣﻨﺰل ﭘﯿﺶ آﻣﺪه در ﺻﺤﺮاي زﻧﮕﯽ ﺻﺒﺎ اﻋﻼم‬
‫ﻧﮑﺒﺖ را »‪ «6‬ﺑﺮاﻓﺮاﺷﺘﻨﺪ و ﻫّﻤﺖ ﺑﺮ ﻣﻨﺎزﻟﺖ و ﻣﻨﺎﺟﺰت ﺟﻨﻮد ﻧﺼﺮت ورود ﮔﻤﺎﺷﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻋﺴﺎﮐﺮ ﺑﻬﺮوزي ﺷﻌﺎر ﺟﺴﺎرت و اﺳﺘﻘﺒﺎل ﻣﻌﺎﻧﺪﯾﻦ ﺷﻮﮐﺖ ﻋﻠّﯿﻪ را ﭘﯿﺶآﻣﺪ ﮐﺎر ﺧﻮد داﻧﺴﺘﻪ از ﺗﯿﺮﭘﻞ ﺗﯿﺮ ﮐﻔﺎح را ﺑﻪ زه آورده ﺑﺎ رﻣﺎح‬
‫ﻣﺼﻘﻮل و ﺳّﻔﺎح ﻣﺴﻠﻮل ﻣﺎﻧﻨﺪ »‪ «7‬ﺳـﯿﻞ ﺑﻼ ﺑﻪ ﺟﺎﻧﺐ زﻧﮕﯽ ﺻﺒﺎ ﻣﻨﺤﺪر ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬در ﻫﻤﺎن روز ﺳﭙﺎه اﻓﻐﺎن ﺑﻌﺪ از ﺗﻮّﻗﻒ ﯾﮏ ﺷﺐ و ﭘﺲ‬
‫»‪ «8‬از ﺗﺤﻘﯿﻖ ﻣﻄﻠﺐ و ﺗﻌﯿﯿﻦ ﺷـﺪن ﺳـﭙﺎه از ﺟﺎﻧﺐ ﺷﺎﻫﺰاده ﮐﺎﻣﻞﻧﺴﺐ‪ ،‬رﻋﺐ و ﻫﺮاس ﻓﺰون از ﻗﯿﺎس ﺑﺮ ﺿـﻤﺎﯾﺮ آن ﮔﺮوه ﺣﻖﻧﺎﺷـﻨﺎس‬
‫راه ﯾـﺎﻓﺘﻪ‪ ،‬ﺑﻼﻓﺎﺻـﻠﻪ و درﻧـﮓ از ﻣﻘـﺎﺑﻠﻪ ﻏﺎزﯾـﺎن ﭘﻠﻨـﮓ ﭼﻨـﮓ رو ﺑﺮﺗـﺎﻓﺘﻪ ﻋﺰﯾﻤﺖ ﻗﻬﻘﺮا ﺑﻪ ﻏﻮرﯾﺎن ﻧﻤﻮده‪ ،‬ﻓﯿﺮوز ﻣﯿﺮزا را از ﮐﯿﻔّﯿﺖ و‬
‫ﮐﻤّﯿﺖ »‪ «9‬اﻣﺮ ﺳﭙﺎﻫﯽ و ﻟﺸﮑﺮ و ﻧﺰول و ورود )‪ 158‬ب( ﻋﺴﺎﮐﺮ ﻧﺼﺮتاﺛﺮ آﮔﺎﻫﯽ دادﻧﺪ و ﺳﯿﻼب ﻓﮑﺮ و اﻧﺪوه را ﺑﺮ ﺧﺎﻃﺮ ﻣﺸّﻮش او‬
‫ﮔﺸﺎدﻧـﺪ‪ .‬اﻣﺮاي ﻣﺄﻣﻮرﯾﻦ ﺑﻪ رﻫﻨﻤﻮﻧﯽ اﻗﺒﺎل ﺳـﻌﺎدت ﻗﺮﯾﻦ ﺧﺴـﺮو ﺑﯽﻫﻤﺎل و ﻣﺴﺎﻋﺪت ﺑﺨﺖ ﻓﯿﺮوزي آﯾﯿﻦ ﺷـﻬﺰاده ﺑﻠﻨﺪاﻗﺒﺎل ﺑﺎ اﺑّﻬﺖ و‬
‫ﻣﻨﺎﻋﺖ »‪ «10‬ﺗﻤـﺎم و اﻫﺒﺖ و ﺷﻮﮐﺖ ﻣﺎ ﻻ ﮐﻼم وارد ﺻـﺤﺮاي زﻧﮕﯽ ﺻـﺒﺎ و اﻋﻼم ﻇﻔﺮ ﻓﺮﺟﺎم »‪ «11‬در ﻣﺤﻞ اردوي ﺧـﺬﻻن اﺛﺮ اﻓﺎﻏﻨﻪ‬
‫ﺗﯿﺮهراي ﺑﺮﭘﺎ ﻧﻤﻮده‪ ،‬در اﻧﺪﯾﺸﻪ رزم ﺻﺒﺎح ﻫﺮﮐﺴﯽ ﻣﺸﻐﻮل ﺑﻪ ﮐﺎر و در ﺗﻬﯿﻪ اﺳﺒﺎب ﻣﮑﺎوﺣﺖ و ﭘﯿﮑﺎر ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪ :‬ﻧﻔﺮ از‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪ :‬ﻇﻔﺮ‪.‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 379‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﻨﺎﺑﺮ‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪» :‬و« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪ :‬ﻧﺼﺮت‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪» :‬را« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪ :‬ﭼﻮن‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﻌﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(9‬ﻣﺞ‪ :‬ﮐﻤّﯿﺖ و ﮐﯿﻔّﯿﺖ‪.‬‬
‫)‪ .(10‬ﻣﺞ‪ :‬روﻋﺖ‪.‬‬
‫)‪ .(11‬ﻣﺞ‪ :‬ﻓﺮﺟﺎم را‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪392 :‬‬
‫ﺷﻌﺮ‬
‫در اﻧﺪﯾﺸﻪ ﮔﺮدنﮐﺸﺎن ﯾﮏ ﺑﻪ ﯾﮏﮐﻪ ﻓﺮدا ﺑﻪ ﮐﺎم ﮐﻪ ﮔﺮدد ﻓﻠﮏ‬
‫دﮔﺮ روز ﭼﻮن ﺧﺴﺮو ﺧﺎوريﺑﺮآﻣﺪ ﺑﺮ اﯾﻦ »‪ «1‬ﮐﺎخ ﻧﯿﻠﻮﻓﺮي‬
‫ﻫﻮا ﺗﯿﺮه ﺑﻮد و ﺳـﺤﺎب »‪ «2‬اﺷﮏرﯾﺰﻗﻀـﺎ ﺧﻨﺠﺮ ﻓﺘﻨﻪ ﻣﯽﮐﺮد ﺗﯿﺰ ﭼﻮن زﻧﮕﯽ ﻣﺴﺎ از ﺳـﻄﻮت ﺳـﭙﻬﺴﺎﻻر ﺧﺴـﺮو ﻫﻔﺖ اورﻧﮓ در زاوﯾﻪ‬
‫ﺧﻤﻮل ﻣﺨﺘﻔﯽ و دﻻوران ﺻـﺒﺎ ﻧﻄﻊ ﭘﻠﻨﮓ رﻧﮓ از ﭘﺸﺖ ﺧﻨﮓ ﺳـﭙﻬﺮ ﮐﺸـﯿﺪﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺮا ﺑﺎ ﺻـﻔﻮف آراﺳﺘﻪ و آﯾﯿﻦ ﺷﺎﯾﺴﺘﻪ ﺗﻮّﮐﻞ ﺑﻪ ﻟﻄﻒ‬
‫ﺧﺪا و ﺗﮑﯿﻪ ﺑﻪ ﻧﯿﺮوي اﻗﺒﺎل ﺧﺎﻗﺎن ﮐﺸﻮرﮔﺸﺎ و ﺑﺨﺖ ﻓﯿﺮوزﻣﻨﺪ ﺷـﻬﺰاده ﻣﻈﻔﺮﻟﻮا ﻧﻤﻮده‪ ،‬ﻋﺎزم ﻏﻮرﯾﺎن ﮔﺸـﺘﻨﺪ‪ .‬در ﻫﻤﺎن روز ﮐﻪ ﺻـﺒﺢ‬
‫ﯾﻮم ﭼﻬﺎرﺷﻨﺒﻪ ﺑﯿﺴﺖ و ﺷﺸﻢ ﺷﻬﺮ رﺑﯿﻊ اﻻوﻟﯽ »‪ «3‬ﺳﻨﻪ ‪ «4» 1222‬ﺑﻮد‪ ،‬ﺟﻨﻮد ﻧﮑﺒﺖ آﻣﻮد »‪ «5‬اﻓﻐﺎن از دﯾﻮارﺑﻨﺪ ﻣﺤّﺼﻨﻪ ﻏﻮرﯾﺎن ﺑﻪ ﻋﺰم‬
‫ﻧﺎدر و ﺑﻬﺎدران ﻇﻔﺮ ﭘﺮورد و ﺳﻮاره ﺳﺮ راه را »‪ «6‬ﺑﺮ ﭘﻠﻨﮕﺎن ﻋﺮﺻﻪ ﭘﯿﮑﺎر ﺗﻨﮓ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﺎ ﻏﺮوري ﺗﻤﺎم ﻣﺘﺮّﺻﺪ ﮐﺎرزار و ﻣﺘﺸّﻤﺮ ﺟﻨﮓ و‬
‫ﭘﯿﮑﺎر ﺑﺎﯾﺴﺘﺎدﻧﺪ و دل ﺑﺮ ﻣﻘﺎﺗﻠﻪ و ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ »‪ «7‬ﻏﺎزﯾﺎن ﻧﺼـﺮتﻧﺸﺎن ﻧﻬﺎدﻧﺪ‪ .‬اﻣﺮاي ﻋﻈﺎم و دﻻوران ﺑﻬﺮام اﻧﺘﻘﺎم ﺻﻔﻮف رزم را ﺑﻪ ﻗﺎﻋﺪه و‬
‫ﻗﺎﻧﻮن ﺳـﭙﻬﺪاري آراﺳـﺘﻪ و ﮐﺘﺎﺋﺐ ﻧﺼﺮترﮐﺎﺋﺐ را ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣﺮدان ﮐﺎر ﻣﻨﺘﻈﻢ و از دﺳﺘﺒﺮد و »‪ «8‬اﺣﺘﯿﺎل ﺑﺪﺧﻮاه اﻃﺮاف و ﺟﻮاﻧﺐ آن‬
‫را »‪ «9‬ﭘﯿﺮاﺳـﺘﻪ ﻣﺘﻮّﮐﻼـ ﻋﻠﯽ اﻟﻠّﻪ ﺑﻪ اﺳـﺘﻈﻬﺎر ﻗّﻮت ﺑﺨﺖ ﺑﻠﻨـﺪ و ﻧﯿﺮوي ﻃﺎﻟﻊ ارﺟﻤﻨـﺪ ﺷـﻬﺰاده ﻋﺪوﺑﻨـﺪ ﺟﻤﻠﻪ ﺣﻤﻠﻪ ﺑﺮ آن ﮔﺮوه ﻣﮑﺮوه‬
‫آورده‪ ،‬ﻧﺨﺴﺖ ﺗﻔﻨﮕﭽﯿﺎن آﺗﺸـﺒﺎر ﺑﺮ آن ﻃﺎﯾﻔﻪ ﻏّﺪار از ﺷﺮارهرﯾﺰي ﮔﻠﻮﻟﻪ ﺟﺎنﺳﻮز ﺻﺎﻋﻘﻪﻓﺸﺎن و ﺳﻠﮏ اﻧﺘﻈﺎم »‪ «10‬ﭘﯿﺎدﮔﺎﻧﺸﺎن را از‬
‫ﺷﻠﯿـﮏ ﺗﻔﻨـﮓ ﻣﻨﺜﻠﻢ و وﯾﺮان و ﺳﻮاران ﺟﻼدتﻧﺸـﺎن »‪ «11‬رﮐـﺎﺑﯽ و ﺑﻬـﺎدران ﻓﯿﺮوزي ﻗﺮﯾﻦ ﺧﺮاﺳـﺎﻧﯽ ﻓـﺪاﯾﯽوار ﺑﺮ آن ﮔﺮوه ﻧﺎﺑﮑـﺎر‬
‫ﺣﻤﻠﻪآور ﺷـﺪه‪ ،‬ﺑﺎ ﺷﻤﺸـﯿﺮﻫﺎي آﺧﺘﻪ ﺗﺎ ﻗﻠﺐ ﻣﺨﺎﻟﻒ )‪ 159‬اﻟﻒ( ﺗﺎﺧﺘﻨـﺪ و از ﺿـﺮاب ﺑﻼرك ﻫﻨـﺪي ﻧﺴﺐ و ﻃﻌﺎن رﻣﺎح ﺧﻄﯽ ﻣﺤﺘﺪ‬
‫ﺑﻨﯿ ﺎ د ﻫ ﺴﺘ ﯽ‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﻪ اﯾﻦ‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﻠﮏ‪ :‬ﺻﺤﺎب‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪ :‬رﺑﯿﻊ اﻻوﻟﯽ‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﻠﮏ‪» :‬ﺳﻨﻪ ‪ «1222‬ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪ :‬ﻧﮑﺒﺖ ﻧﻤﻮد‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﻠﮏ‪» :‬را« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ و ﻣﻘﺎﺗﻠﻪ‪.‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 380‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺞ‪ :‬دﺳﺘﺒﺮد اﺣﺘﯿﺎل‪.‬‬
‫)‪ .(9‬ﻣﻠﮏ‪» :‬آن را« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(10‬ﻣﻠﮏ‪» :‬اﻧﺘﻈﺎم« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(11‬ﻣﺞ‪ :‬ﺟﻼدت آﯾﯿﻦ‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪393 :‬‬
‫ﺧﺼﻢ ﻏﺸﻮم را زﯾﺮوزﺑﺮ ﻣﯽﺳﺎﺧﺘﻨﺪ‪ .‬از دو روﯾﻪ ﻫﻮا ﭼﻮن اﺑﺮ ﺷﻤﺸﯿﺮ ﺑﺎر ﺷﺪ و زﻣﯿﻦ از ﭘﯿﮑﺎن ﻣﺎﻧﻨﺪ ﮔﻠﺒﻦ ﻏﻨﭽﻪ درﺑﺎر‪.‬‬
‫ﺷﻌﺮ‬
‫ﻫﻮا ﭼﻮ »‪ «1‬ﺑﯿﺸﻪ ﺷـﺪ از ﮔﺮز و ﻧﯿﺰه و زوﺑﯿﻦزﻣﯿﻦ ﭼﻮ ﭼﺮخ ﺷﺪ از ﺧﺸﺖ و ﺧﻨﺠﺮ و ﻧﺎﺧﺞ »‪ «2‬در آن ﺻﺤﺮاي ﻫﻮﻟﻨﺎك ارواح ﻣﺒﺎرزان‬
‫ﺑﯽﺑﺎك ﮐﺎروان در ﮐﺎروان ﺑﻪ آﺳﻤﺎن روان آﻣﺪ و اﺟﺴﺎد ﺑﻬﺎدران در آن وادي ﺑﻼﺧﯿﺰ و ﻋﺮﺻﻪ ﻫﻮلاﻧﮕﯿﺰ در ﻣﻮﺟﻪ ﺧﻮن ﭼﻮن ﮐﺸﺘﯽ‬
‫ﺑﻪ روي آب ﺷـﺘﺎﺑﺎن از ﺧﺮوش ﻣﺮدان ﺟﻨﮓ و ﻫﺰاﻫﺰ دﻟﯿﺮان ﭘﻮﻻد ﭼﻨﮓ ﮐﻮه ﭘﺮﺻﺪا و از ﺻـﻬﯿﻞ آﺳـﻤﺎن و ﺷـﯿﻬﻪ ﺑﺎدﭘﺎﯾﺎن زﻫﺮه ﺷـﯿﺮ‬
‫ﻓﻠﮏ آب »‪ «3‬و ﮔﻮش ﮔﺮدون ﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬
‫ﺷﻌﺮ‬
‫ز ﺑﺎﻧﮓ زﺧﻢ ﮔﺮدان ﭼﺸﻢ ﮐﻮدكﻫﻤﯽ اﺣﻮل ﺷﺪ اﻧﺪر ﻧﺎف ﻣﺎدر‬
‫ز ﺑﯿﻢ ﺟﺎن ﻫﻤﯽ ﺗﻦ ﮐﺮد ﭘﻨﻬﺎنﭼﻮ »‪ «4‬دّراج از ﭘﺲ ﺧﺲﻫﺎ ﻏﻀﻨﻔﺮ‬
‫زﻣﯿﻦ درﯾﺎي ﻣﻮجاﻓﮑﻦ ﺷـﺪ از ﺧﻮندر او »‪ «5‬ﮐﺸﺘﯽﺳﻮار و ﮐﺸـﺘﻪ ﻟﻨﮕﺮ از ﺳﻨﺎﺑﮏ ﺧﯿﻮل ﻣﻌﺮﮐﻪﭘﯿﻤﺎ ﮔﺮد و ﻏﺒﺎر ﻃﺒﻘﻪ ﻃﺒﻘﻪ از زﻣﯿﻦ ﺑﻪ‬
‫آﺳﻤﺎن ﺑﺮاﻧﮕﯿﺨﺖ و از ﻣﯿﺎن آن ﺳﺤﺎب ﻣﻈﻠﻢ ﺑﺮوق ﮔﻠﻮﻟﻪ و ﭘﯿﮑﺎن درﺧﺸﺎن ﺑﺮ ﻓﺮق و ﺗﺎرك دﻻوران ﻣﯽرﯾﺨﺖ‪.‬‬
‫ﺷﻌﺮ »‪«6‬‬
‫ز ﺑﺲ ﻧﯿﺰه و ﮔﺮز و ﺷﻤﺸﯿﺮ ﺗﯿﺰ »‪«7‬ﺑﺮآﻣﺪ ﺗﻮ ﮔﻔﺘﯽ ﻫﻤﺎن رﺳﺘﺨﯿﺰ‬
‫اﺟﻞ ﺑﺮﮔﺸﺎده ز ﻫﺮﺳﻮ ﮐﻤﯿﻦﭼﻮ درﯾﺎي ﺧﻮن ﺷﺪ ﺳﺮاﺳﺮ زﻣﯿﻦ‬
‫ز ﺑﺲ ﮐﺸـﺘﮕﺎن ﺷـﺪ زﻣﯿﻦ ﻧﺎﭘﺪﯾـﺪﭼﻨﺎن ﺷـﺪ ﮐﻪ ﮐﺲ روي ﮔﯿﺘﯽ ﻧﺪﯾﺪ ﺗﯿﻎ ﺧﻮرﺷـﯿﺪ در ﻏﻼف ﺗﻮارت ﺑﺎﻟﺤﺠﺎب زﻧﮓ ﺑﺴﺖ و ﺣﺴﺎم‬
‫ﺑﻬﺮام ﺧﻮنآﺷﺎم در ﻧﯿﺎم ﺷﮑﺴﺖ‪ .‬ﻧﺎﻫﯿﺪ از ﻫﻮل ﻧﻌﺮه ﺗﻔﻨﮓﻫﺎي رﻋﺪ ﺧﺮوش و ﻣﻬﺮهﻫﺎي »‪ «8‬ﺳﯿﺎرهرﺑﺎي ﻣﻐﺰ ﺟﻮش در‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪ :‬ﭼﻪ‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪ :‬ﺧﺸﺖ و ﻧﺎﺧﺞ و ﺧﻨﺠﺮ‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪» :‬آب« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪ :‬ﭼﻪ‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪ :‬درو‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﻠﮏ‪ :‬ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﻠﮏ‪ :‬ﺷﻤﺸﯿﺮ و ﺗﯿﺮ‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺘﻦ‪ :‬ﻣﻬﺮﻫﺎي‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪394 :‬‬
‫ﺷﺒﺴﺘﺎن ﺳﭙﻬﺮ ﺧﺰﯾﺪ و ﻣﺸﺘﺮي از ﻧﻬﯿﺐ رزمآزﻣﺎﯾﺎن و ﺑﺮوق ﺷﻤﺸﯿﺮ دﻻوران ﻋﺼﺎﺑﻪ ﭘﺮﻫﯿﺰ ﺑﺮ ﺳﺮ ﻣﯽﮐﺸﯿﺪ‪«1» .‬‬
‫ز آواز اﺳﺐ و ﺧﺮوش ﺳﻮارﻓﺸﺎﻓـﺎش ﭘﯿﮑـﺎن زﻫﺮ آﺑـﺪار ﺷـﯿﺮ ﺷـﺮزه در آﺟﺎم و ﭘﻠﻨﮓ دﻣﻨـﺪه »‪ «2‬در ﮐﻨـﺎم ﺑﺮ ﺧﻮد ﺑﻠﺮزﯾـﺪ و ﺛﻌﺒـﺎن در‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 381‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫ﺷﮑـﺎف ﮐﻮه و ﺗﻤﺴﺎح در ﻗﻌﺮ ﺑﺤﺮ ﻧﻬﺎن ﮔﺮدﯾـﺪ‪ .‬رزم ﻗﺰﻟﺒﺎش و اﻓﻐﺎن و ﭘﯿﮑﺎر دﻻوران اﯾﺮان و ﮐﺎﺑﻠﺴـﺘﺎن را ﺑﻪ ﻧﻮي داﺳـﺘﺎن ﭘﺮداﺧﺘﻦ و‬
‫ﻫﻨﮕﺎﻣﻪ ﮔﺮم ﺳﺎﺧﺘﻦ ﺿﺮور و در ﮐﺎر ﻧﯿﺴﺖ‪ 159) .‬ب(‬
‫ﺷﻌﺮ »‪«3‬‬
‫ﺑﺎ ﮐﺒﮏ ﺗﻮ داﻧﯽ ﭼﻪ ﮐﻨﺪ ﻣﺨﻠﺐ ﺷﺎﻫﯿﻦﺑﺎ ﮔﺮدن آﻫﻮ ﭼﻪ ﮐﻨﺪ ﭘﻨﺠﻪ ﺷـﯿﺮان ﻗّﻮادان ﻟﺸﮑﺮ و دﻻوران ﺻﻔﺪر ﭼﻮن ﺧﯿﺮﮔﯽ ﺧﺼﻢ ﺑﺪاﺧﺘﺮ‬
‫را »‪ «4‬ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﭘﺎ را ﺑﻪ ﻣﯿﺪان ﻣﺠﺎﻫﺪه اﻓﺸﺮده‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﯿﺌﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﺑﺎ ﺗﯿﻎ و ﺧﻨﺠﺮ رو ﺑﻪ دﺷﻤﻦ آورده‪ ،‬ﮐﺸﺶ و ﮐﻮﺷﺸﯽ ﻣﺮداﻧﻪ‬
‫ﮐﺮدﻧـﺪ‪ .‬ﭼﻮن ﻫﻤﻮاره ﻟﻄﻒ اﯾﺰدي ﻗﺎﯾـﺪ اﻓﻮاج ﻧﺼـﺮتﭘﮋوه و ﻓﺘﺢ و ﻇﻔﺮ از اﻗﺒﺎل ﭘﺎدﺷﺎه اﺳـﻼمﭘﻨﺎه ﻓﺮﯾﺪونﻓﺮ و ﺷـﻬﺰاده آزاده ﺑﻠﻨﺪاﺧﺘﺮ‬
‫ﻣﻘﺪﻣﻪ اﺟﻨﺎد ﮐﻮه ﺷـﮑﻮه ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻧﺴـﯿﻢ ﻧﺼﺮت و ﺑﻬﺮوزي ﺑﺮ ﭘﺮﭼﻢ ﻋﻠﻢ اژدﻫﺎﭘﯿﮑﺮ وزﯾﺪه‪ ،‬اﻋﻼم ﺛﺒﺎت و ﻗﺮار و اﻗﺪام ﺗﺸﺒﺚ و اﺻﻄﺒﺎر‬
‫ﺧﺼﻮم ﻣﯿﺸﻮم از ﺻـﺪﻣﺎت ﻣﺘﻮاﺗﺮه »‪ «5‬ﺟﻨﻮد ﻣﺴـﻌﻮد ﻣﺘﺰﻟﺰل و ﻧﮕﻮنﺳﺎر ]و[ ﺳـﺮان و ﺻـﻨﺎدﯾﺪ ﻓﺮاﻋﻨﻪ ﻧﺎﭼﺎر ﺑﺎ ﮐﻤﺎل اﺿـﻄﺮار ﺑﯽاﺧﺘﯿﺎر‬
‫ﻋﻨﺎﻧﮕﺮاي وادي ﻓﺮار )‪ 160‬اﻟﻒ( و رﻫﻨﻮرد دﯾﺎر ادﺑﺎر ﮔﺮدﯾﺪﻧﺪ‪ .‬ﻓﻮﺟﯽ از دﻟﯿﺮان ﻣﻌﺒﺮ ﻣﺄﻣﻦ ﻏﻮرﯾﺎن را ﮐﻪ ﻣﺤﻞ اﺳـﺘﻈﻬﺎر و ﻃﺮﯾﻖ ﻓﺮار‬
‫آن ﮔﺮوه ﻣﻬﺰوم ﺑﻮد ﺑﻪ ﺳـّﺪ آﺗﺸـﯿﻦ ﺗﯿﻎ و ﺗﻔﻨـﮓ ﻣﺴـﺪود و اﺑﻮاب ﻓﻼح و ﻧﺠﺎح آن ﻓﺮﻗﻪ ﺷﻮم را ﻣﺸـﺪود و ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ اﮐﺜﺮي از آﻧﻬﺎ در‬
‫ﺑﯿﺎﺑﺎن ﻃﻮﻓﺎنزاي اﻓﺘﺎده‪ ،‬ﺟﻤﻌﯽ ﮐﺜﯿﺮ ﻣﻘﺘﻮل »‪ «6‬و ﺟﻤﯽ ﻏﻔﯿﺮ اﺳﯿﺮ و دﺳﺘﮕﯿﺮ ﮔﺮدﯾﺪه‪ ،‬ﺑﻘﯿﮥ اﻟﺴﯿﻒ »‪ «7‬زﺧﻤﯽ و ﻣﺠﺮوح‪ ،‬ﺑﺎ »‪ «8‬اﻓﻐﺎن و‬
‫ﺧﺮوﺷـﺎن ﮔﺮﯾﺰان ﺑﻪ ﻫﺮات و ﺧﻮد را ﺑﻪ ﻫﺰار ﮔﻮﻧﻪ ﻣﺸـّﻘﺖ از آن درﯾـﺎي ﺑﻼـ ﺑﻪ ﺳﺎﺣﻞ ﻧﺠﺎت ﮐﺸـﯿﺪﻧﺪ‪ .‬ﻣﺘﺠّﻠـﺪان ﻟﺸـﮑﺮ ﺑﻪ ﺗﮑﺎﻣﯿﺸـﯽ‬
‫ﻫﺰﯾﻤﺘﯿﺎن ﭘﺮداﺧﺘﻪ ﺻﺤﺮا و ﻫﺎﻣﻮن را از اﺟﺴﺎد ﻗﺘﯿﻼن ﭘﺸﺘﻪ و ﺗﯿﻎ ﮔﻨﺪﻧﺎ ﭘﯿﮑﺮ را از ﺧﻮن ﮐﺸﺘﻪ ارﻏﻮاﻧﯽرﻧﮓ و ﻻﻟﻪﮔﻮن ﻣﯽﺳﺎﺧﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪ :‬ﮐﺸﯿﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﻠﮏ‪» :‬دﻣﻨﺪه« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﻠﮏ‪ :‬ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪» :‬را« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﺘﻮاﺗﺮ‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪ :‬ﻗﺘﯿﻞ‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﻘﯿﮥ اﻻﺳﯿﺎف‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺞ‪» :‬ﺑﺎ« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪395 :‬‬
‫ﻋﺴﺎﮐﺮ ﻣﻨﺼﻮره ﺗﺎ ﺳﻪ ﻓﺮﺳـﺨﯽ ﻫﺮات ﺑﻪ ﺗﻌﺎﻗﺐ ﻣﻨﻬﺰﻣﯿﻦ اﻓﻐﺎن ﻟﻮازم ﺗﺮﮐﺘﺎزيﻫﺎ »‪ «1‬را ﻣﻌﻤﻮل و ﺑﻪ ﻗﺪر ﭼﻬﺎرﺻﺪ ﻧﯿﺰه ﺳـﺮ و ﻣﻌﺎدل دو‬
‫ﻫﺰار ﻧﻔﺮ اﺳـﯿﺮ ﻣﻐﻠﻮل و ﺑﻪ ﻗﯿـﺪ اﺳﺎر رﺳـﯿﺪﻧﺪ »‪ «2‬و در ﻫﻤـﺎن روز ﯾﻮرش ﺑﻪ ﻣﺤّﻠـﺎت و ﮐﻮﭼﻪﻫـﺎي »‪ «3‬دﻫﺘﮑﺪه »‪ «4‬ﻏﻮرﯾـﺎن ﺑﺮده‪«5» ،‬‬
‫ﺗﻤﺎﻣﯽ ﺑﺎﻏﺎت و ﻣﺤﻼت را ﻣﺘﺼّﺮف و ﻗﺮاﺑﻪ ﭼﻬﺎر ﻫﺰار ﻧﻔﺲ از رﺟﺎل و ﻧﺴﻮان و ﺑﻨﯿﻦ و ﺑﻨﺎت‪.‬‬
‫ﻣﺼﺮاع »‪«6‬‬
‫ﻫﻤﻪ درﺧﻮر و ﻻﯾﻖ ﺑﻮس و ﻧﻮش‬
‫آﻫﻮﭼﺸﻤﺎن »‪ «7‬ﺗﺬروﺧﺮام و ﺳﻨﺒﻞ ﻣﻮﯾﺎن »‪ «8‬ﺳﯿﻤﯿﻦاﻧﺪام‪ ،‬اﺳﯿﺮ ﻏﺎزﯾﺎن ﺷﯿﺮﮔﯿﺮ آﻣﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫اﺳـﺤﺎق ﺧـﺎن ﭼﻮن ﺑﺮﺣﺴﺐ ﺣﮑﻢ ﻗﻀﺎ ﻧﻔﺎذ »‪ «9‬ﺷـﻬﺰاده ﺟﻼﻟﺖ ﻧﻬﺎد ﺑﺮﯾﻦ ﺳـﭙﺎه ﺳـﺮور و ﺑﺮ اﻣﯿﺮان ﻗﺒﺎﯾﻞ و ﺳـﺮﺧﯿﻼن ﻟﺸـﮑﺮ ﺳﺮ ﺑﻮد‪،‬‬
‫ﻫﻤﮕﯽ اﺳـﺮا را ﺑﻪ ﻟﻄﺎﯾﻒ اﻟﺤﯿﻞ ﺑﻨﺎﺑﺮ ﻣﻘﺘﻀﺎي وﻗﺖ و ﻃﺮﯾﻘﻪ دوﻟﺖﺧﻮاﻫﯽ و ﺗﻐّﻠﺐ ﺟﺬب ﻗﻠﻮب »‪ «10‬اﻫﺎﻟﯽ آن ﺻﻔﺤﺎت ﺑﻪ اﯾﻦ دوﻟﺖ‬
‫ﺟﺎوﯾـﺪ ﺳـﻤﺎت ﻏﺰاﻻن ﺷـﯿﻌﻪ و اﻓﻐﺎن را از ﭼﻨﮓ ﭘﻠﻨﮕﺎن ﻗﺰﻟﺒﺎش ﺛﯿﺒﺎ و اﺑﮑﺎرا »‪ «11‬ﮔﺮﻓﺘﻪ‪ ،‬ﻣﻄﻠﻖ اﻟﻌﻨـﺎن ﺳـﺎﺧﺖ و ﺑﻪ دلﺟﻮﯾﯽ اداﻧﯽ و‬
‫اﻋﺎﻟﯽ آن ﺳﺮزﻣﯿﻦ از ﺷﯿﻌﻪ و ﺳّﻨﯽ ﭘﺮداﺧﺖ‪.‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 382‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬

‫ﻋﺰﯾﻤﺖ ﻣﻮﮐﺐ ﺟﻬﺎن آﺷﻮب ﺧﺪﯾﻮ واﻻ ﺻﻔﺎت از ارض اﻗﺪس ﺑﻪ ﺟﺎﻧﺐ ﻫﺮات‬
‫اﻣﺮاي ﻋﻈﺎم ﺑﻌﺪ از اﻧﻬﺰام اﻓﺎﻏﻨﻪ ﺗﯿﺮه ﺳـﺮاﻧﺠﺎم ﻏﻮرﯾﺎن را ﻣﺤﺎﺻﺮه داده‪ ،‬ﮔﺰارش ﻓﺘﺢ را ﺑﻪ درﺑﺎر ﮔﯿﺘﯽﻣﺪار »‪ «12‬ﺷﺎﻫﺰاده ﻧﺎﻣﺪار ﻋﺮض‬
‫و ﻣﺘﻤّﻨﯽ ﺣﺮﮐـﺖ ﻣـﻮاﮐﺐ اﻧﺠﻢ ﮐﺘـﺎﺋﺐ ﺑﻪ ﺳـﻤﺖ ﻫﺮات ﮔﺮدﯾـﺪه‪ ،‬ﻋﺮﺿﻪ داﺷـﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﻌـﺪ از ﺷـﮑﺴﺖ اﺣﺰاب ﺷـﯿﻄﺎن اﻧﺘﺴـﺎب »‪ «13‬و‬
‫ﻣﺤﺎﺻـﺮه اﻫـﺎﻟﯽ ﻏﻮرﯾـﺎن ﻻﻣﺤﺎﻟﻪ ﻓﯿﺮوز ﻣﯿﺮزا ﺑﺎ ﺟﻨﻮد ﻧﺎﻣﺴـﻌﻮد )‪ 160‬ب( ﺧـﻮد ﺑﻪ ﺳـﺮ ﻏﻮرﯾـﺎن و ﺧﻼﺻـﯽ ﻣﺤﺼﻮرﯾﻦ ﺑﻨﻔﺴﻪ ﺣﺮﮐﺖ‬
‫ﺧﻮاﻫﺪ ﮐﺮد و ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺑﺎ ﻟﺸﮑﺮ ﺑﯽﺷﻤﺎر اﻓﻐﺎن‪ ،‬ﻓﮑﯿﻒ ﮐﻪ ﭘﺎدﺷﺎه اﯾﺸﺎن ﺣﻀﻮر‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪ :‬ﺗﺮﮐﺘﺎزي‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﻐﻠﻮل ﺑﻪ ﻗﯿﺪ اﺳﺎر ﮔﺸﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﻠﮏ‪ :‬ﮐﻮﭼﻬﺎي‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪ :‬و ﮐﻮﭼﻪ ﺑﻨﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪ :‬اﻧﺪاﺧﺘﻪ‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﻠﮏ‪ :‬ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪ :‬آﻫﻮﭼﺸﻤﺎﻧﯽ‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺞ‪ :‬ﺳﻨﺒﻞ ﻣﻮﯾﯽ‪.‬‬
‫)‪ .(9‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﻔﺎد‪.‬‬
‫)‪ .(10‬ﻣﺞ‪ :‬دوﻟﺘﺨﻮاﻫﯽ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﻣﯿﻼن ﺧﺎﻃﺮ‪.‬‬
‫)‪ .(11‬ﻣﺞ‪ :‬ﺛﯿﺒﺎ او اﺑﮑﺎر‪.‬‬
‫)‪ .(12‬ﻣﻠﮏ‪» :‬ﻣﺪار« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(13‬ﻣﺞ‪ » :‬ﻧا ﺘﺴﺎب« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪396 :‬‬
‫داﺷـﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬از ﺣﻮزه اﻗﺘﺪار ﻣﺎ ﺑﻨﺪﮔﺎن ﺧﺎرج اﺳﺖ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﻧﻬﻀﺖ ﻣﻮﮐﺐ ﻓﯿﺮوزي ﮐﻮﮐﺐ در اﻗﺮب زﻣﺎن اﺗﻔﺎق اﻓﺘﺪ ﺑﻪ ﺻﻮاب اﻗﺮب‬
‫ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬ﺷﺎﻫﺰاده ﺑﯽﻫﻤﺎل از ﻣﮋده اﯾﻦ ﻓﺘﺢ ﺷﮕﺮف‪ ،‬ﺟﺒﻬﻪ ﺷﮑﺮﮔﺰاري را ﺑﺮ زﻣﯿﻦ ﻧﯿﺎز ﻧﻬﺎده »‪ ،«1‬زﺑﺎن »‪ «2‬ﺑﻪ ﺣﻤﺪ واﻫﺐ ﺑﯽﻣّﻨﺖ و‬
‫ﺑﺨﺸـﻨﺪه ﺑﯽﺿـّﻨﺖ ﮔﺸﻮد و اﻣﺮ ﻗﻀﺎﺷـﻌﺎر ﺑﻪ ﺳـﺮاﻓﺮازي ﻣﺤّﻤـ ﺪ ﺧﺎن ﻗﺎﺟﺎر ﺻﺎدر ﮐﻪ ﺑﻪ ﻃﺮﯾﻖ ﻣﻘّﺮر ﻣﯿﺮزا ﻋﻠﯽ ﺧﺎن و ﻣﯿﺮزا ﻣﺤّﻤﺪ ﺧﺎن‬
‫ﻗﺎﺟﺎر را ﺑﺎ ﻓﻮﺟﯽ از ﭘﯿﺎده و ﺳﻮار در ﺗﺮﺷﯿﺰ ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﮐﻪ ﺑﻪ اﻣﺮ ﻣﺤﺎﺻﺮه ﻣﺤﺼﻮرﯾﻦ ﺳﻠﻄﺎنآﺑﺎد ﻗﯿﺎم ﻧﻤﻮده‪ ،‬ﺧﻮد ﺑﺎ ﺑﻘّﯿﻪ ﻟﺸﮑﺮ ﺳﺮﻋﺖ از‬
‫ﺻﺒﺎ اﺳﺘﻌﺎره ﻧﻤﻮده ﺷﺮﻓﯿﺎب رﮐﺎب ﻇﻔﺮﭘﺮور ﺷﻮد ﮐﻪ ﺗﺪارك و ﺗﻬﯿﻪ ﺳﻔﺮ ﻫﺮات را ﺳﺎﻣﺎن ﻧﻤﺎﯾﺪ و ازﯾﻦ ﻃﺮف ﮐﺎرﭘﺮدازان ﺷﻮﮐﺖ ﻋﻠّﯿﻪ‬
‫ﺣﺴﺐ اﻻـﻣﺮ در اﻧـﺪكزﻣﺎﻧﯽ و ﮐﻢﻣـﺎﯾﻪ ﻓﺮﺻﺘﯽ آﻧﭽﻪ ﻣﻠﺰوﻣﺎت و ﺿـﺮورﯾﺎت ﺑﻮد ﻣﻬﯿﺎ و آﻣﺎده ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺑﻪ ﺳﺎز و ﺳﺎﻣﺎن ﺣﺮﮐﺖ ﻣﻮﮐﺐ‬
‫ﻇﻔﺮﻗﺮﯾﻦ ﺑﻪ آﯾﯿﻦ ﺷﺎﯾﺴﺘﻪ ﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﭼﻮن اﻧﺼـﺮاف ﻣﺤّﻤـ ﺪ ﺧﺎن ﻗﺎﺟﺎر ﺑﻪ رﮐﺎب ﻧﺼـﺮت اﻧﺘﺴﺎب ﺧـﺪﯾﻮ ﮐﺎﻣﮑﺎر ﺑﻪ ﻃﻮل اﻧﺠﺎﻣﯿـﺪ و از ﺳـﻤﺖ ﻫﺮات ﺑﻪ ﺳـﺒﺐ اﺟﺘﻤﺎع ﻓﯿﺮوز‬
‫ﻣﯿﺮزا و ﺣﺮﮐﺖ او و ﺻﻮﻓﯽ اﺳﻼم ﺑﻪ اﻟﻨﮓ ﮐﻬﺪﺳﺘﺎن ﻫﻤﻪروزه اﺧﺒﺎرات ﻣﻮﺣﺶ ﻣﯽرﺳﯿﺪ و ﺗﻮﺟﻪ ﺳﺮدار ﺑﻪ رﮐﺎب اﺷﺮف ﻣﺴﺘﻌﺠﻼ ﺑﻪ‬
‫ﻋّﻠﺖ ﻧﺎﺗﻤﺎﻣﯽ ﺑﺮوج و ﺧﻨﺪق ﺳﻨﮕﺮ »‪ «3‬و ﻣﺮّﻣﺖ ﺧﺮاﺑﯽ و ﺟﺒﺮ ﺷﮑﺴﺘﮕﯽ ﻣﺼﻄﻔﯽ ﻗﻠﯽ ﺧﺎن در ﭼﻬﺎر ﺑﺮج ﺳﻨﮕﺮ و اﻃﺮاف ﺳﻠﻄﺎنآﺑﺎد و‬
‫ﺗﻤّﮑﻦ ﻣﯿﺮزا ﻋﻠﯽ ﺧـﺎن در آن ﺣـﺪود و ﻏﯿﺮه ﻣﻮاد از ﻃﺮﯾﻘﻪ ﺣﺰم و دورﺑﯿﻨﯽ ﺧـﺎرج ﺑﻮد و وﻗﺖ ﻧﯿﺰ ﻣﻘﺘﻀـﯽ ﺗﺄّﻣـﻞ و ﺗـﺄﻧّﯽ را ﻧﻤﯽﻧﻤﻮد‪.‬‬
‫ﻟﻬﺬا در روز ﯾﮑﺸﻨﺒﻪ ﻫﺸﺘﻢ ﺷﻬﺮ رﺑﯿﻊ اﻻﺧﺮي ‪ «4» 1222‬ﮐﻪ ﻣﻮﺳﻢ دوﻟﺖ ﺟﺎوﯾﺪﻣﺪار »‪ «5‬را رﺑﯿﻊ و ﻓﺼﻞ روزﮔﺎر دﺷﻤﻦ ﺗﺒﻪ روزﮔﺎر را‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 383‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫ﺧﺰاﻧﯽ ﺷﻨﯿﻊ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﻣﺼﺮاع »‪«6‬‬
‫ﺑﻪ ﺳﺎﻋﺘﯽ ﮐﻪ ﺗﻔﺎﺧﺮ ﮐﻨﺪ ﺑﺪان اﯾﺎم‬
‫ﻣﻮاﮐﺐ اﻗﺒﺎل ﻣﻨﺴﻮب و ﮐﺘﺎﺋﺐ ﺟﻬﺎن آﺷﻮب ﺷـﻬﺰاده ﺑﯽﻫﻤﺎل از درﮔﺎه ﺳﺪره ﻣﺜﺎل اﻣﺎم ﻫﻤﺎم ﻋﻠﯽ ﺑﻦ ﻣﻮﺳﯽ اﻟﺮﺿﺎ‪ -‬ﻋﻠﯿﻪ و ﻋﻠﯽ آﺑﺎﺋﻪ‬
‫و اوﻻده اﻟﺘﺤّﯿﮥ و اﻟﺜﻨﺎ »‪ -«7‬ﮐﻪ ﻣﻘﺘﺒﻞ ﺷﻔﺎه ﺳﻼﻃﯿﻦ‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪ :‬ﺳﻮده‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﻠﮏ‪» :‬زﺑﺎن« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪» :‬ﺳﻨﮕﺮ« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﻠﮏ‪ «1222» :‬را ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪ :‬ﺟﺎوﯾﺪ ﻗﺮار‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﻠﮏ‪ :‬ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪ :‬اﻟﺘﺤﯿﻪ و اﻟﻒ اﻟﻒ اﻟّﺴﻠﻢ‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪397 :‬‬
‫ﺟﻬﺎن و ﻣﻠﺜﻢ ﺟﺒﺎه ﺧﻮاﻗﯿﻦ ﻧﺎﻓـﺬ اﻟﻔﺮﻣﺎن اﺳﺖ ﻣﺮﺧﺺ و ﭘﺮﭼﻢ ﻋﻠﻢ اژدﻫﺎﭘﯿﮑﺮ و ﻃﺮه راﯾﺎت ﻧﺼـﺮتاﺛﺮ ﺑﺎ اﻓﻮاج ﺷـﯿﺮ ﻓﺮ و ﺑﻬﺎدران اژدر‬
‫د ر‪،‬‬
‫ﺷﻌﺮ )‪ 161‬اﻟﻒ(‬
‫ﻏﻀـﻨﻔﺮ ﺟﻮش و آﻫﻦﭘﻮش و ﮔﺮدون ﮐﻮش و ﻟﺸـﮑﺮﮐﺶﻣﺼﺎفاﻓﺮوز و ﻓﺘﺢاﻧـﺪوز و اﻋـﺪاﺳﻮز و ﺟﻨـﮓآور ﺑﻪ ﻋﺰم ﺗﻌﺮﯾﮏ و ﺗﺄدﯾﺐ‬
‫اﻓﺎﻏﻨﻪ ﺧﺬﻻن ﮐﯿﺶ و ﺗﻨﺒﯿﻪ و ﺗﺪﻣﯿﺮ اﺷـﺮار ﺑﺪاﻧﺪﯾﺶ ﺷـﻘﻪﮔﺸﺎ و رﻫﮕﺮاي آﻣﺪه‪ ،‬ﭼﻨﺪ روز در ﺻـﺤﺮاي ﻃﺮق ﺑﻪ ﺟﻬﺖ وﺻﻮل ﺳﺮدار و‬
‫اﺳـﺘﺠﻤﺎع ﻣﺘﺠّﻨﺪه اﺑﯿﻮرد و ﺧﺒﻮﺷﺎن و اﮐﺮاد و اﺗﺮاك و ﺟﻼﯾﺮ ﮐﻼت و ﺳﺎﯾﺮ ﻣﻠﺘﺰﻣﯿﻦ رﮐﺎب ﻇﻔﺮ ﺷـﻌﺎر و رﺳﯿﺪن ﺗﺮﮐﻤﺎﻧﯿﻪ ﺗّﮑﻪ ﻃﮋن و‬
‫ﺳـﺎﻟﻮر و ﺳـﺎرﯾﻎ ﺳـﮑﻨﻪ ﺳـﺮﺧﺲ و اﻻﻣﺎن دﺷﺖ و اﯾـﺪﻣﺎر در آن ﺻـﺤﺮا ﻗﺒﺎب ﺧﯿﺎم ﺳـﻌﺎدت ﻓﺮﺟﺎم ﺑﻪ اوج ﻣﻬﺮ و ﻣﺎه رﺳـﯿﺪه ﺗﻮﻗﻒ را‬
‫ﺑﻬـﺎﻧﻪﺟﻮ ﮔﺮدﯾـﺪ‪ .‬در ﻣـﺪت ﺳﻪ روز ﮐﻪ ﻣﻮاﮐﺐ اﻗﺒـﺎل در آن ﺻـﺤﺮاي ﻓﺮدوس ﻣﺜﺎل ﺗﻮﻗّﻒ اﻓﺘﺎد‪ ،‬ﻣﺤّﻤـ ﺪ ﺧﺎن ﻗﺎﺟﺎر و اﻣﯿﺮ ﮔﻮﻧﻪ ﺧﺎن‬
‫اﯾﻠﺨـﺎﻧﯽ زﻋﻔﺮاﻧﻠﻮ »‪ «1‬و ﻟﻄﻔﻌﻠﯽ ﺧـﺎن ﭼﭙﺸـﻠﻮ و ﻧﺠﻒ ﻋﻠﯽ ﺧـﺎن ﺷـﺎدﻟﻮ و ﺳـﻌﺎدت ﻗﻠﯽ ﺧـﺎن ﺑﻐﺎﯾﺮي و اﺳـﻤﺎﻋﯿﻞ ﺧﺎن ﺧﻮرده اوﯾﻤﺎق‬
‫ﻫﺮﮐﺪام ﺑﺎ ﺳـﭙﺎه آراﺳـﺘﻪ و ﺳﺎﻣﺎن ﺷﺎﯾﺴﺘﻪ‪ ،‬ﺷﺮفاﻧﺪوز ﺑﺰم ﺳﺎﻃﻊ آن ﺿﯿﺎي ﺧﺴﺮواﻧﯽ ﮔﺮدﯾﺪه‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﻮازش ﺧﺪﯾﻮاﻧﻪ ﻫﺮﯾﮏ ﺟﺪاﮔﺎﻧﻪ ﻋّﺰ‬
‫اﺧﺘﺼﺎص ﯾﺎﻓﺘﻪ‪ «2» ،‬ﺑﻪ وﻗﺘﯽ ﮐﻪ زاغ ﺷﺐ در آن ﺑﻮم ﺟﻨﺎح ﻇﻠﻤﺖ ﺑﮕﺴﺘﺮد و ﻋﺎﻟﻢ روﺷﻦ را ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺑﯿﻀﻪ ﺑﻪ زﯾﺮ ﭘﺮ آورد‪.‬‬
‫ﺷﻌﺮ‬
‫ﺑﻨـﺎت ﻧﻌﺶ ﺗﻮ ﮔﻮﯾﯽ ﮐﻪ ﺑﺎﺷـﮕﻮﻧﻪ ﻫﻤﯽﻧﻤﻮد ﺻﻮرت ﺻـﺎدي ز ﻫﻔﺖ داﻧﻪ ُدر ﺳﺎﮐﻨـﺎن ﻣﻸـ اﻋﻠﯽ و ﮐﺮوﺑـّﯿ ﺎن ﻋـﺎﻟﻢ ﺑﺎﻻـ ﺑﻪ ﮔﻮش اﻟﻬﺎم‬
‫ﻧﯿﻮش ﺷﺎﻫﺰاده آزاده ﻣﯽرﺳﺎﻧﯿﺪ ﮐﻪ‪،‬‬
‫ﻣﺼﺮع »‪«3‬‬
‫ﭼﻬﺎر ﺳﻮي ﺟﻬﺎن ُﻣﻠﮏ ﺗﺴﺖ رو ﺑﺴﺘﺎن‬
‫و ﻋﺎﻟﻤﯿﺎن ﺑﺪﯾﻦ ﻧﮑﺘﻪ دﻟﭙﺬﯾﺮ ﻣﻮﮐﺐ ﻣﻨﺼﻮر را درﯾﻦ ﻋﺰﯾﻤﺖ ﻣﺤّﺮك و ﻣﺤّﺮص ﮐﻪ‪:‬‬
‫ﺷﻌﺮ »‪«4‬‬
‫ﻋﺎﻟﻢ ﺑﻪ زﺧﻢ ﺗﯿﻎ ﻫﻤﯽ ﮔﯿﺮد آﻓﺘﺎبآري ﺟﻬﺎن ﺑﻪ ﺗﯿﻎ زدن ﻣﯽﺗﻮان ﮔﺮﻓﺖ‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 384‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﻠﮏ‪» :‬زﻋﻔﺮاﻧﻠﻮ« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪ :‬ﯾﺎﻓﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﻠﮏ‪ :‬ﻧﺪارد؛ ﻣﺞ‪ :‬ع‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﻠﮏ‪ :‬ﻧﺪارد‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪398 :‬‬
‫در آن ﺷﺐ ﮐﻪ ﻫﺰار ﻃﻌﻨﻪ ﺑﺮ ﻋﯿـﺪ روز ﻧـﻮروز ﻣﯽزد‪ ،‬اﻣﻮرات ﻣﻤﺎﻟـﮏ ﻣﺤﺮوﺳﻪ ﺧﺮاﺳـﺎن را ﺑـﺎﻟﮑّﻠﯿﻪ ﺑﻪ ﻧﯿـﻞ ﺷـﻬﺎب دوﻟﺖ ﻋﻠّﯿﻪ و وﯾﻞ‬
‫ﺳﺤـﺎب ﺷﻮﮐﺖ ﺟﻠّﯿﻪ اﻟّﻠﻪ ﻗﻠﯽ ﻣﯿﺮزا ﮐﻪ ﺛﻤﺮ ﭘﯿﺶرس ﺑـﺎغ ﺧﻼـﻓﺖ و ﻧﻮﺑـﺎوه ﺑﻮﺳـﺘﺎن ﺳـﻠﻄﻨﺖ و اﻧﺠﺐ ﻧﺒﺎﯾﺮ ﭘﺎدﺷﺎه ﺻﺎﺣﺒﻘﺮان و ارﺷـﺪ‬
‫ﻧﺘﺎﯾﺞ ﺷﺎﻫﻨﺸﺎه ﮔﯿﺘﯽﺳﺘﺎن و ﺑﺴﯽ ﻣﻮﻗﺮ و ﺟﻠﯿﻞ اﻟﻘﺪر و ﺷﺎﻫﺰاده ﺑﻠﻨﺪاﺧﺘﺮ و ﺳﻌﺎدتﺑﻬﺮ ﺑﻮد‪ ،‬ﻣﻔّﻮض و او را ﺑﺎ ﭼﻨﺪي از ﻋﻈﻤﺎي ﺻﺎﺣﺐ‬
‫اﻗﺒﺎل و ﮔﺮوﻫﯽ از اﺑﻄﺎل رﺟﺎل‪،‬‬
‫ﺷﻌﺮ‬
‫ﺑﻪ ﮔﺮز آﻫﻦ ﺳﺎو ﺑﻪ ﻧﯿﺰه ﺻـﺨﺮهﮔﺬارﺑﻪ ﺗﯿﺮ ﻣﻮيﺷـﮑﺎف و ﺑﻪ ﺗﯿﻎ ﺷـﯿﺮ اوژن )‪ 161‬ب( ﻣﺮﺧﺺ و ﮔـﻮش ﺣﻖﻧﯿﻮش »‪ «1‬آن ﺷﺎﻫﺰاده ﺑﺎ‬
‫ﻋﻘﻞ و ﻫﻮش را از درر ﻧﺼﺎﯾـﺢ و ﺟﻮاﻫﺮ ﻣﻮاﻋﻆ ﮐﻪ اﺳـﺮار ﻣﻠﮏداري و ﺳـﺮاﺋﺮ ﻣﺮزﺑﺎﻧﯽ اﺷﺎره ﺑﻪ آن اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻘّﺮط و ﻣﺸـّﻨﻒ ﺳﺎﺧﺘﻪ‪ ،‬از‬
‫رﮐﺎب ﻇﻔﺮ دﺳﺘﻮر ﺑﻪ ﻧﯿﺎﺑﺖ و داراﯾﯽ ﻣﻤﺎﻟﮏ ﻣﺤﺮوﺳﻪ »‪ «2‬ﻣﺄﻣﻮر ﻓﺮﻣﻮد‪ .‬ﺷﻬﺰاده ﺟﻮانﺑﺨﺖ ﺳﯿﺎوش رﺧﺖ ﺑﺎ ﺟﻤﺎل ﯾﻮﺳﻔﯽ و ﺷﻮﮐﺖ‬
‫ﺳﻠﯿﻤﺎﻧﯽ و ﻃﻠﯿﻌﻪ »‪ «3‬ﮐﯿﻘﺒﺎدي و ﻓّﺮ ﻓﺮﯾﺪوﻧﯽ‬
‫ﻋﺮﺑّﯿﻪ »‪«4‬‬
‫ﮐﺎّن ﻋّﺰﺗﻪ ﻣﻦ ﺗﺤﺖ ﻃّﺮﺗﻪﯾﻤﯿﻦ ﻣﻮﺳﯽ ﺑﺪت ﻣﻦ درع داود ﭘﺪر ﺳﻌﺎدت اﻓﺴﺮ را وداع و در ﻫﻤﺎنﺷﺐ روي ﺗﻮّﺟﻪ ﺑﻪ ارض اﻗﺪس آورد و‬
‫روزﮔﺎر ﺑﺎ ﻫﺰار ﮔﻮﻧﻪ اﻧﺒﺴﺎط و اﻓﺘﺨﺎر ﻣﯽﮔﻔﺖ ﮐﻪ‪،‬‬
‫ﺷﻌﺮ‬
‫ﭘﺴﺮ اﯾﻦﭼﻨﯿﻦ آﯾﺪ »‪ «5‬از آن ﭘﺪرﭘـﺪر را روان ﺷﺎد ﺑﺎد از ﭘﺴـﺮ ﺑﻌﺪ ﻣﺎ ﮐﻪ اﻣﻮر ﻣﻤﻠﮑﺖ را ﺑﺮﺣﺴﺐ ﻣﺮام ﻧﻈﺎﻣﯽ و ﺛﻐﻮر ﻣﻠﮏ را اﻧﺘﻈﺎﻣﯽ‬
‫ﺑﺮ وﻓﻖ ﻣﺮاد »‪ «6‬ﺑﺨﺸﯿﺪ‪ ،‬ﻫّﻤﺖ ﺑﺮ ﺗﺤﺮﯾﮏ اﻟﻮﯾﻪ ﻣﻨﺼﻮر ﺑﻪ ﺻﻮب ﻣﻘﺼﻮد ﻣﻘﺼﻮر ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪«7» .‬‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﻠﮏ‪» :‬ﻧﯿﻮش« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﺤﺮوس‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪ :‬ﻃﻠﻌﺖ‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﻠﮏ‪ :‬ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﺮ وﻓﻖ ﻣﺮاد اﻧﺘﻈﺎﻣﯽ‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪ :‬ﻓﺮﻣﻮد‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪399 :‬‬
‫ﺷﻌﺮ‬
‫ﺑﻪ روز ﭼﻬﺎرم ﮐﻪ ﺳﻠﻄﺎن ﻣﻬﺮﮐﻪ ﺗﺎﺟﺶ ز ﻧﻮر اﺳﺖ و ﺗﺨﺘﺶ ﺳﭙﻬﺮ‬
‫ﺑﻪ ﺗﺴﺨﯿﺮ اﯾﻦ ﻗﻠﻌﻪ ﺳﺒﺰﻓﺎمﺑﺮآورد ﺗﯿﻎ ﺷﻌﺎع از ﻧﯿﺎم ﺧﺴﺮو ﮐﺎﻣﮑﺎر و ﺷﻬﺰاده ﺟﻬﺎﻧﺪار ﺑﺎ ﻓﻮﺟﯽ ﭼﻮن ﺑﺤﺮ زّﺧﺎر‪.‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 385‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫ﺷﻌﺮ »‪«1‬‬
‫ز رﯾﮓ ﺑﯿﺎﺑﺎن ﻓﺰون از ﺷﻤﺎرﺑﻪ رزم اﻧﺪر و ﺷﯿﺮ دﺷﻤﻦﺷﮑﺎر‬
‫ﻫﻤﻪ ﺑﺎ دل ﺷﺎد و ﺑﺎ ﺳﺎز ﺟﻨﮓﻫﻤﻪ ﮔﯿﺘﯽاﻓﺮوز ﺑﺎ ﻧﺎم و ﻧﻨﮓ‬
‫ﻫﻤﻪ رزمﺟﻮﯾﺎن ﻧﯿﺰهﮔﺬارﻫﻤﻪ ﺟﻨﮕﺠﻮ از در ﮐﺎرزار‬
‫ﺑﻪ ﺟﻨﺒﺶ درآﻣﺪ ﺳﭙﺎﻫﯽ ﮐﻪ ﮐﻮهﮔﺪازان ﺷﺪ از ﻫﯿﺒﺖ »‪ «2‬آن ﮔﺮوه و اﺳﺒﺎن راﻫﻮار و ﻫﯿﻮﻧﺎن ﺻﺒﺎرﻓﺘﺎر‬
‫ز ﻧﻌﻞﻫﺎﺷﺎن ﺳﻄﺢ زﻣﯿﻦ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻫﻼلز ﮔﻮشﻫﺎﺷﺎن روي ﻫﻮا ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺳﻨﺎن از ﻣﻨﺰل ﻃﺮق ﺑﻪ ﻃﺮﯾﻖ اﯾﻠﻐﺎر ﺷﺒﮕﯿﺮ و اﯾﻮار ﻧﻤﻮد‪.‬‬
‫ﭼﻮن ﺑﺎد در ﺗﺤّﺮك ﭼﻮن ﺳﯿﻞ در ﺗﺤّﺬر‬
‫ﻋﻨﺎﻧﮕﺮاي وادي ﻣﻘﺼﻮد آﻣﺪه و ﻗﻮرﭼﯿﺎن ﺗﺮﮐﺶﺑﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺷﻌﺮ »‪«3‬‬
‫ﯾﮑﯽ ﺑﻪ ﺳﺎﻋﺪ ﺳﯿﻤﯿﻦ در آن اﻓﮑﻨﺪه ﮐﻤﺎنﯾﮑﯽ ﺑﻪ ﺳﻨﺒﻞ ﻣﺸﮑﯿﻦ درون ﮐﺸﯿﺪه ﺳﭙﺮ و وﺷﺎﻗﺎن ﻣﺸﮑﯿﻦ ﮐﻤﻨﺪ‪،‬‬
‫ﺷﻌﺮ‬
‫ﯾﮑﯽ ﺷـﮑﻮﻓﻪ و ﺳـﻮﺳﻦ ﮔﺮﻓﺖ در ﺟـﻮﺷﻦﯾﮑﯽ ﺑﻨﻔﺸﻪ و ﻧﺮﮔﺲ ﮔﺮﻓﺖ در ﻣﻐﻔﺮ ﭘﺲ ﻓﻮجﻓـﻮج و ﮔﺮوهﮔﺮوه از ﻣﻘـﺎم ﺧـﻮد در ﺣﺮﮐﺖ‬
‫آﻣﺪه‪ ،‬ﺳﺎﯾﻪآﺳﺎ در ﻣﻮﮐﺐ ﻣﺴـﻌﻮد و ﻧﺼـﺮتﺳﺎن ﺑﻪ ﮐﻮﮐﺒﻪ ﻇﻔﺮ ﻧﻤﻮد ﭘﯿﻮﺳـﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﺸﺎرت ﺗﺤﺮﯾﮏ اﻟﻮﯾﻪ ﻇﻔﺮ اﻟﺘﻮا را ﭼﺎﭘﺎر ﻗﻤﺮ ﻣﺴﯿﺮ ﺻﺒﺎ‬
‫»‪ «4‬ﺣﺮﮐﺎت ﻧﻤﻮﻧﻪ و ﯾُْﺮِﺳَﻞ اﻟﱢﺮﯾﺎَح ُﻣَﺒﱢﺸﺮاٍت ﺑﺎ ﭘﺮواﻧﭽﻪ ﻣﮋده ﻋﺰﯾﻤﺖ ﻣﻮﮐﺐ ﻇﻔﺮ ﺳـﻤﺎت ﺑﻪ ﺳـﻤﺖ ﻫﺮات روان و ﻋﻠﯽ اﻟﺘﻌﺎﻗﺐ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺑﻪ‬
‫ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺑﺪون ﺗﻠّﺒﺚ و ﻣﻤﺎﻃﻠﻪ راهﺳﭙﺎر‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﻠﮏ‪ :‬ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪ :‬ﮔﺮﻣﯽ‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﻠﮏ‪ :‬ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﻠﮏ‪ :‬ﺻﺒﺎر‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪400 :‬‬
‫)‪ 162‬اﻟﻒ( و زﻣﯿﻦ ﻫﺮوادي را از ﻓّﺮ ﻃﻠﻌﺖ آﻓﺘﺎب ﻧﻤﻮد رﺷﮏ روﺿﻪ دار اﻟﻘﺮار ﻣﯽﺳﺎﺧﺖ‪ ،‬ﺗﺎ در ﭼﻬﺎردﻫﻢ ﺷﻬﺮ ﻣﺰﺑﻮر ﺳﺎﯾﻪ وﺻﻮل و‬
‫ﻇـّﻞ ﻧﺰول ﺑﺮ ﻓﺮق ﻓﺮق ﻣﺘﺠّﻨـﺪه و اﻣﺮاي ﺻـﺪاﻗﺖ ﻣﻮﺻﻮل اﻧـﺪاﺧﺖ‪ .‬ﺻـﺤﺮاي ﻏﻮرﯾﺎن از ﺷـﻌﺎع اﻋﻼم زرﻧﮕﺎر و ﺗﺎﺑﺶ ﭼﺘﺮ آﻓﺘﺎب آﺛﺎر‬
‫ﻃﻌﻨﻪزن ﺳـﭙﻬﺮ آﯾﯿﻨﻪﮔﻮن و ﻏﯿﺮت ﻧﮕﺎرﺧـﺎﻧﻪ اﻧﮕﻠﯿﻮن آﻣـﺪ‪ .‬اﻣﺮاي ﻋﻈـﺎم و ﻋﻈﻤـﺎي ﻋﺴﺎﮐﺮ ﺑﻬﺮام اﻧﺘﻘﺎم ﺷـﺮاﯾﻂ اﺳـﺘﻘﺒﺎل را ﺑﻪ ﺟﺎي »‪«1‬‬
‫آورده‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﻘﺒﯿﻞ رﮐﺎب آﺳـﻤﺎنﺳﺎي ﻓﺮق اﻋﺘﺒﺎر از اوج »‪ «2‬ﻓﺮﻗﺪ ﮔﺬراﻧﯿﺪه‪ ،‬و ﻟﻮﻟﻪ ﺷﺎدﯾﺎﻧﻪ و ﻏﻠﻐﻠﻪ ﺳـﺮور ﺑﻪ ﮐﯿﻮان رﺳﺎﻧﯿﺪﻧﺪ و ﻫﺮﯾﮏ‬
‫از ﻣﺸﺎﻫﯿﺮ ﺳﺮان و ﺳﺮﮐﺮدﮔﺎن ﻋﻠﯽ ﻗﺪر ﻣﺮاﺗﺒﻬﻢ و ﺣﺪ »‪ «3‬درﺟﺎﺗﻬﻢ ﻣﻮرد ﻧﻮازش ﺷﺎﻫﺎﻧﻪ »‪ «4‬و اﺻﻄﻨﺎﻋﺎت ﺧﺴﺮواﻧﻪ ﮔﺮدﯾﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫آﮔﺎﻫﯽ ﻓﯿﺮوز ﻣﯿﺮزا از ﺗﺠّﺸﻢ رﮐﺎب ﻓﻠﮏﻓﺮﺳﺎ و در ﺑﺤﺮ ﺗﻔّﮑﺮ اﻓﺘﺎدن و ﻣﺠﻠﺲ ﻧﺸﺎط ﺑﺴﻂ دادن‬
‫ﻓﯿﺮوز ﻣﯿﺮزا ﺑﺎ ﺳـﭙﺎه ﺑﺴﯿﺎر و ﮔﺮوﻫﯽ زﯾﺎدت از اﻗﻄﺎر »‪ «5‬اﻣﻄﺎر از ﺣﺪود ﻫﺮات اﻟﯽ ﻗﻨﺪﻫﺎر و ﺳـﺮﺣّﺪات ﺑﻠﺦ و ﺑﺎدﻏﯿﺲ »‪ «6‬و اﺳﻔﺰار و‬
‫اﺣﺸﺎﻣﺎت ﺑﺎدﯾﻪﻧﺸﯿﻦ و اوﯾﻤﺎﻗﺎت ﭘﺮﮐﺒﺮ و ﮐﯿﻦ‪.‬‬
‫ﺷﻌﺮ »‪«7‬‬
‫ﺳﭙﺎﻫﯽ ﭼﻮ »‪ «8‬ﻣﻮر و ﻣﻠﺦ ﺑﯽﺷـﻤﺎرﺑﻪ ﻋّﺪت ﭼﻮ ﻣﻮر و ﺑﻪ ﺣّﺪت ﭼﻮ ﻣﺎر ﺟﻤﻊ آورده‪ ،‬اﻟﻨﮓ ﮐﻬﺪﺳﺘﺎن را ﻣﻌﺴﮑﺮ اﺟﻨﺎد ﻧﮑﺒﺖ اﺛﺮ ﺧﻮد‬
‫ﺳـﺎﺧﺖ و ﺑﻪ اﻧﺘﻈﺎر وﻟـﺪ ﺧﻮد‪ ،‬ﻣﻠﮏ ﻗﺎﺳﻢ‪ ،‬ﮐﻪ روي رزﻣﻪ ﭘﯿﮑﺎر و ﭘﺸﺘﯿﺒﺎن »‪ «9‬ﻟﺸـﮑﺮ ﺿﻼﻟﺖ ﺷﻌﺎر و اﺳﺘﻈﻬﺎر ﻣﺮدان ﮐﺎر وﺟﻮد او را‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 386‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫ﻣﯽداﻧﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﺳﺮ ﻣﯽﺑﺮد و او را »‪ «10‬ﻗﺒﻞ از ﻣﻘّﺪﻣﺎت ﺳﻮاﻧﺢ اﺗّﻔﺎﻗﯿﻪ ﻏﻮرﯾﺎن ﺑﻪ ﻣﻌﺎوﻧﺖ ﻣﯿﺮزا ﮐﺎﻣﺮان ﺑﺎ ﻓﻮﺟﯽ از ﺳﻮار ﺑﻪ ﺳﺮ ﻗﻨﺪﻫﺎر و‬
‫ارﻋﺎج ﻗﯿﺼﺮ ﻣﯿﺮزا ﻃﺮﯾﻖ ﺑﻄﻼن ﺳﭙﺮد‪ .‬و ﻓﯿﺮوز ﻣﯿﺮزا در آن ﺻﺤﺮا ﺑﺎر اﻗﺎﻣﺖ را ﮔﺸﻮده ﻣﻨﺼﻮﺑﻪ ﻗﺘﺎل و ﺟﺪال ﻋﺴﺎﮐﺮ اﻗﺒﺎل را رﻧﮓآﻣﯿﺰ‬
‫و ﺑﻪ ﻣﻬﻨﺪس ﺧﺎﻃﺮ »‪ «11‬ﺣﺴﺎبدان ﺧﻮد ﻣﯽﺳﭙﺮد ﮐﻪ ﺑﻪ ﯾﮏ ﻧﺎﮔﺎه ﻃﻨﻄﻨﻪ ﻧﺰول ﻣﻮاﮐﺐ ﻧﺼﺮت ﺷﯿﺮازه و دﺑﺪﺑﻪ‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪ :‬ﺟﺎ‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪ :‬از ﻓﺮق‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪ :‬و ﺗﺒﺎﯾﻦ‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪» :‬ﺷﺎﻫﺎﻧﻪ« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪ :‬ﻗﻄﺮات‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﺎدﻏﯿﺲ و ﻓﺮاه‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﻠﮏ‪ :‬ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺞ‪ :‬ﭼﻪ‪) .‬در ﻫﺮدو ﻣﺼﺮاع(‬
‫)‪ .(9‬ﻣﺞ‪ :‬ﭘﺸﺘﯿﻮان‪.‬‬
‫)‪ .(10‬ﻣﺞ‪ :‬او را در آن اوان‪.‬‬
‫)‪ .(11‬ﻣﺞ‪ :‬ﺧﻮاﻃﺮ‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪401 :‬‬
‫ﮐﻮس رﻋﺪآوا ﺑﻠﻨﺪآوازه و رﻋﺐ و ﻫﺮاس ﺑﺮ ﺿﻤﺎﯾﺮ ﻣﺨﺎﻟﻔﯿﻦ »‪ «1‬دوﻟﺖ ﻋﻠّﯿﻪ ﺑﻪ ﺗﺎزﮔﯽ ﺑﯽاﻧﺪازه ﮔﺮدﯾﺪ‪ «2» ،‬ﺑﺪان ﺳﺎن ﮐﻪ ﯾﺎراي ﺗﻠّﺒﺚ‬
‫و ﺗﺸـّﺒﺚ ﻧـﺪاﺷﺖ و ﻧﻘﺶ ﻣﻌـﺎودت ﺑﻪ ﻫﺮات ﺑﺮ ﺻـﻔﺤﻪ »‪ «3‬ﺧـﺎﻃﺮ ﻣﯽﻧﮕﺎﺷﺖ‪ .‬و ﻟﯿﮑﻦ ﭼﻮن ﺻﻮﻓﯽ اﺳـﻼم ﺑـﺪﻓﺮﺟﺎم را ﻗﻀﺎ رﺳـﯿﺪه و‬
‫دژﺧﯿﻢ ﻣﺮگ ﻃﻨﺎب ﻓﻨﺎ ﺑﻪ ﮔﺮدﻧﺶ »‪ «4‬اﻧﺪاﺧﺘﻪ ﺑﻪ ﺳﯿﺎﺳﺘﮕﺎه )‪ 162‬ب( دﻣﺎر ﻣﯽﮐﺸﯿﺪ‪ ،‬ﺑﻪ دﻣﺪﻣﻪ و ﺗﻠﺒﯿﺲ او را ازﯾﻦ اراده ﻣﺎﻧﻊ آﻣﺪه و‬
‫ﺟﻤﻌﯽ از ﺳﺮان اﻓﺎﻏﻨﻪ و ﻗﺮوم اوﯾﻤﺎﻗﯿﻪ را ﺑﺮﯾﻦ ﻣﻌﻨﯽ ﻫﻢداﺳﺘﺎن ﺳﺎﺧﺘﻪ »‪ «5‬ﺑﺮ اﻓﻨﺎي وﺟﻮد ﺿﻼﻟﺖآﻣﻮد ﺧﻮد ﯾﮏدل و ﯾﮏزﺑﺎن ﻧﻤﻮده‬
‫»‪ «6‬ﮔﻔﺖ »‪ «7‬ﻣﺎ اﮔﺮ از ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ و ﻣﻌﺎرﺿﻪ ﻗﺰﻟﺒﺎﺷـﯿﻪ روﺑﺮﺗﺎﺑﯿﻢ و ﻏﻮرﯾﺎن را ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﺑﻪ ﺷﻬﺮﺑﻨﺪ ﻫﺮات ﺑﺸﺘﺎﺑﯿﻢ ﻻﻣﺤﺎﻟﻪ ﺷﺎﻫﺰاده اﯾﺮان ﭘﺲ‬
‫از ﻓﺮاﻏﺖ ﮐـﺎر ﻏﻮرﯾـﺎن و ﺗﺴـﺨﯿﺮ آن ﻣﺤﮑﻤﻪ ﻫﺮﻣـﺎن ﺑﻨﯿـﺎن و ﻗﺘـﻞ ﺑﯽﮔﻨﺎﻫـﺎن ﺟﻤﻌﯽ از ﻣﺤﺼﻮرﯾﻦ اﻓﻐﺎن ﺑﻪ ﻃﺮف ﻫﺮات و ﺧﺮاﺑﯽ آن‬
‫ﺻﻔﺤـﺎت ﺧﻮاﻫـﺪ ﭘﺮداﺧﺖ و آﺑـﺎدي اﯾﻦ ﻣﺮزوﺑﻮم ﺑﻪ اﯾـﺎدي ﻏﻠﺒﻪ و ﻗﻬﺮ و ﺗﺴـّﻠﻂ اﺳﺘﯿﻼـ ﺳـﻤﺖ ﻗﺎﻋﺎ ﺻﻔﺼـﻔﺎ )‪ (186‬ﺧﻮاﻫـﺪ ﺳﺎﺧﺖ و‬
‫آنزﻣـﺎن ﭘﺸـﯿﻤﺎﻧﯽ ﺳﻮدي و ﻣﺮض ﻣﺰﻣﻦ اﯾﻦ ﻗﻀـّﯿﻪ »‪ «8‬روي ﺑﻬﺒﻮدي ﻧـﺪارد و ﮐـﺎر ﺑﻪ ﺟـﺎﯾﯽ ﻣﻨﺠﺮ ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ آﺷـﻨﺎ و ﺑﯿﮕـﺎﻧﻪ ﺑﺮ دون‬
‫ﻫّﻤﺘﯽ ﻣﺎ »‪ «9‬ﻣﺜﻞ زﻧﻨـﺪ و اﯾﻦ ﻋﻤﻞ در ﻫﺮﺟﺎي »‪ «10‬ﻋﺎﻟﻢ اﻓﺴﺎﻧﻪ ﻣﺎﻧﺪ »‪ «11‬ﺗـﺎ ﺗﯿﻎ در ﻣﺸﺖ و ﺳﭙﺮ در ﭘﺸﺖ و ﻋﻨﺎن »‪ «12‬در دﺳﺖ و ﻣﺎ‬
‫را در ﺧﺎﻧﻪ »‪ «13‬زﯾﻦ ﻗﺪرت ﻧﺸﺴﺖ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺷﻌﺮ‬
‫ﺑﮑﻮﺷﯿﻢ در ﺟﻨﮓ ﻣﺮداﻧﻪوارﭼﻪ اﻧﺪﯾﺸﻪ از ﻟﺸﮑﺮ ﺑﯽﺷﻤﺎر‬
‫دل و زور و زﻫﺮه ﺑﻪ ﮐﺎر آورﯾﻢﺟﻬﺎن ﺑﺮ ﻋﺪو ﺗﻨﮓ و ﺗﺎر آورﯾﻢ اﮔﺮ »‪ «14‬ﮐﺎر ﻧﻪ ﺑﺮ ﻣﺮاد و ﮐﺎرزار ﺑﺮ ﻣﺪﻋﺎ ﺑﺎﺷﺪ‬
‫ﺷﻌﺮ »‪«15‬‬
‫ز ﻣﺎدر ﻫﻤﻪ ﻣﺮگ را زادهاﯾﻢﭘﯽ ﮐﯿﻨﻪ ﭼﻮن ﻧﯿﺰه اﯾﺴﺘﺎدهاﯾﻢ‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن‪.‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 387‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪ :‬ﮔﺮدﯾﺪه‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪ :‬ﻫﺮات را ﺑﺮ ﻟﻮﺣﻪ ﺧﺎﻃﺮ‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪ :‬دژﺧﯿﻢ اﺟﻞ ﻃﻨﺎب ﻣﺮگ ﺑﻪ ﺣﻠﻘﺶ‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪» :‬ﺳﺎﺧﺘﻪ« ﻧﺪارد‪ .‬و ﺑﺮ ‪....‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪ :‬ﺳﺎﺧﺘﻪ‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪ :‬ﮔﻔﺖ ﮐﻪ‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺞ‪ :‬ﻗﻀﯿﻪ ﺑﻪ ﻫﯿﭻوﺟﻪ‪.‬‬
‫)‪ .(9‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﺎ در ﻫﺮﺟﺎ‪.‬‬
‫)‪ .(10‬ﻣﺞ‪» :‬ﻫﺮ ﺟﺎي« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(11‬ﻣﺞ‪ :‬آﯾﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(12‬ﻣﺞ‪ :‬اﺧﺘﯿﺎر‪.‬‬
‫)‪ .(13‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﺮ روي‪.‬‬
‫)‪ .(14‬ﻣﺞ‪ :‬و اﮔﺮ‪.‬‬
‫)‪ .(15‬ﻣﻠﮏ‪ :‬ﻧﺪارد‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪402 :‬‬
‫ﺑـﺪل ﺧﺎن اﻓﻐﺎن ﮐﻪ از اﻋﺎﻇﻢ اﻣﺮاي آن ﮔﺮوه و ﻣﺮد ﻣﺠّﺮب ﮐﺎردﯾﺪه و ﺣﻠﻮ و ﻣّﺮ ﺟﻬﺎن ﭼﺸـﯿﺪه ﺑﻮد اﯾﻦ رأي را ﻧﭙﺴـﻨﺪﯾﺪه »‪ «1‬از روي‬
‫ﻋﻘـﻞ و ﮐﺎرﺷﻨﺎﺳـﯽ ﺑﺮ ﺻﻮﻓﯽ اﺳـﻼم و ﺳـﺎﯾﺮ اﻋﯿـﺎن اﻋﺘﺮاض ﮐﺮد و ﮔﻔﺖ ﻣـﺎ را از ﺳـﺮ ﻏﻮرﯾـﺎن ﮔﺬﺷـﺘﻦ و ﺑـﺎ اﻣﺮا »‪ «2‬و اﻣﻨـﺎي دوﻟﺖ‬
‫ﺷﺎﻫﺰاده اﯾﺮان از در ﺻﻠﺢ »‪ «3‬درآﻣﺪن ﻣﻨﺎﺳﺐﺗﺮ اﺳﺖ »‪ «4‬ﮐﻪ ﺑﯿﻬﻮده ﭘﯿﺸﺎﻧﯽ ﺷﯿﺮ ﺷﺮزه ﺧﺎرﯾﺪن و ﮐﻮه ﮔﺮان را ﺑﺎ رﺷﺘﻪ ﺑﻪ ﺟﺎﻧﺐ ﺧﻮد‬
‫ﮐﺸـﯿﺪن‪ ،‬ﺑـﺎ ﻣﻨﺴﻮﺑـﺎن اﯾﻦ دوﻟﺖ ﺣﻠﻘﻪ ﭘﯿﮑـﺎر ﮐـﻮﻓﺘﻦ‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﺮزه روزﮔـﺎر ﺑﻪ ﺧﻮﯾﺶ آﺷﻮﻓﺘﻦ اﺳﺖ و ﻧﯿﺰ اول ﻃﻠﻮع ﻃﻠﯿﻌﻪ »‪ «5‬اﯾﻦ دوﻟﺖ‬
‫ﺟﻬـﺎن آﺷﻮب اﺳﺖ و ﮐﻮﮐﺐ اﻗﺒـﺎل اﻓﻐـﺎن را »‪ «6‬زﻣـﺎن ﻏﺮوب‪ .‬ﻣﻊ ﻫـﺬا ﻫﻤﮕﯽ ﻣﺎﻫﺎ اﻣﺎنﯾﺎﻓﺘﻪ اﯾﻦ ﺣﻀـﺮت و زﯾﻨﻬﺎر ﺧﻮاﺳـﺘﻪ »‪ «7‬اﯾﻦ‬
‫ﺷﻮﮐﺘﯿﻢ‪.‬‬
‫ﺧﻼف ﻋﻬﺪ و ﻧﻘﺾ ﻣﯿﺜﺎق در ﻫﯿﭻ ﻣﻠﺖ رواﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﺨﺼـﯿﺺ ﺑﺎ دوﻟﺘﻤﻨﺪي ﮐﻪ ﺷﯿﺮ ﮔﺮدون از ﺑﯿﻢ ﺷﻤﺸﯿﺮ ﺳﯿﺎﺳﺖ او ﺑﯽﻗﺮار و ﺑﻬﺮام‬
‫ﺷﺪﯾـﺪ اﻻﻧﺘﻘـﺎم ﻓﻠـﮏ از ﺧﻮف )‪ 163‬اﻟـﻒ( رﻣـﺢ ﺻـﻮﻟﺘﺶ ﭼـﻮن ﻣـﺎﻫﯽ در ﺷـﺒﮑﻪ اﺿـﻄﺮاب و اﺿـﻄﺮار اﺳـﺖ‪ ،‬ﭼـﺎﮐﺮاﻧﺶ را رزم و‬
‫ﺧﻮنرﯾﺰي ﭘﯿﺸﻪ اﺳﺖ و ﻗﻮرﭼﯿﺎﻧﺶ را ﺷﺮاب ﻧﺎب از »‪ «8‬ﺷﺮﯾﺎن اﻋﺎدي در ﺷﯿﺸﻪ‪) .‬ﺷﻌﺮ(‪:‬‬
‫ره و رﺳﻤﺸﺎن رزم و ﮐﯿﻦ ﺳﺎﺧﺘﻦدل از ﮐﯿﻨﻪ ﺧﺼﻢ ﭘﺮداﺧﺘﻦ‬
‫زره ﺟﺎﻣﻪﺷﺎن روز و ﺷﺐ ﺟﺎي زﯾﻦزﻣﯿﻦ ﭘﺸﺖ اﺳﺐ و ﻫﻮا ﮔﺮد ﮐﯿﻦ‬
‫ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﺑﺪﮐﯿﺶ »‪ «9‬ﻧﺒﻮد ﻧﮑﻮيﺑﻮد ﺑﺪﮐﻨﺶ را ﺟﻬﺎن ﮐﯿﻨﻪﺟﻮي ﺳـﺮان اﻓﺎﻏﻨﻪ ﻧﺼﯿﺤﺖ ﻧﺎﺻﺢ ﻣﺸﻔﻖ را ﺣﻤﻞ ﺑﺮ ﺟﺒﻦ و ﺑﺪدﻟﯽ او »‪«10‬‬
‫ﻧﻤﻮده در ﻣﻘﺎم ﻣﻌﺎرﺿﻪ »‪ «11‬ﮔﻔﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﻫﺮﮔﺰ اﯾﻦ ﺿﻌﻒ ﺑﺎ ﺣﯿﺎت اﻓﻐﺎن ﺟﻤﻊ ﻧﻤﯽﺷﻮد »‪ «12‬ﮐﻪ ﺑﺎ ﺗﺼّﺮف دوﻟﺖ ﺷﺼﺖ ﺳﺎﻟﻪ ﻏﻮرﯾﺎن‬
‫ﮐﻪ ﻣﻮروﺛﯽ و ﮔﻮرﺧﺎﻧﻪ اﺟـﺪادي ﻣﺎ اﺳﺖ ﺑـﺪون ﻣﺠﺎدﻟﻪ و ﻣﻘﺎﺗﻠﻪ ﺑﻪ ﻣﻨﺘﺴـﺒﺎن دوﻟﺖ »‪ «13‬ﻗﺎﺟﺎرﯾﻪ ﺑﺴـﭙﺎرﯾﻢ و ﺳﺮ ﺧﻮﯾﺶ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺣﯿﺎت‬
‫دوروزه را ﻏﻨﯿﻤﺖ ﺷﻤﺎرﯾﻢ‪.‬‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪ :‬ﻧﻪ ﭘﺴﻨﺪﯾﺪه‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪ :‬اﻣﺮاي‪.‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 388‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪ :‬ﺻﻠﺢ و ﺻﻔﺎ‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪» :‬اﺳﺖ« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪ :‬اول ﺗﺒﺎﺷﯿﺮ ﺻﺒﺢ‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪ :‬را از روي ﻧﺎداﻧﯽ‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪ :‬زﯾﻨﻬﺎري‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺞ‪ :‬از ﻣﯿﻨﺎي‪.‬‬
‫)‪ .(9‬ﻣﺞ‪ :‬ﻏﺪار‪.‬‬
‫)‪ .(10‬ﻣﺞ‪» :‬او« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(11‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﻌﺎرﺿﻪ ﻣﺘﻔﻖ اﻟﻠﻔﻆ‪.‬‬
‫)‪ .(12‬ﻣﺞ‪ :‬ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(13‬ﻣﺞ‪ :‬دوﻟﺖ ﺟﻠﯿﻪ‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪403 :‬‬
‫ﺷﻌﺮ »‪«1‬‬
‫ﺑﮑﻮﺷـﯿﻢ ﺗﺎ ﭼﺎره آن ﮐﻨﯿﻢﺧﺮد را ﺑﺪﯾﻦ ﮐﺎر درﻣﺎن ﮐﻨﯿﻢ رأي ﻫﻤﮕﯽ از »‪ «2‬ﻏﺎﯾﺖ ﺟﻬﻞ و ﻏﺮور ﺑﺎوﺟﻮد ﺷﻬﻮد »‪ «3‬ﺑﺮﮔﺸﺘﮕﯽ ﺑﺨﺖ ﺑﻪ‬
‫ﺑﺨﺖآزﻣﺎﯾﯽ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ و ﺧﺎﺗﻤﻪ ﮐﺎر را ﺑﻪ ﻣﺠﺎدﻟﻪ ﺧﺘﻢ ﻧﻤﻮده ﻓﺎﺗﺤﻪ داده ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻨﺪ »‪ «4‬و زﺑﺎن را ﺑﺪﯾﻦ ﮔﻔﺖ ﺑﯿﻬﻮده آراﺳﺘﻨﺪ‪«5» .‬‬
‫ﺷﻌﺮ »‪«6‬‬
‫ﺑﻪ ﺧﻨﺠﺮ زﻣﯿﻦ ﭼـﻮن ﻣﯿﺴـﺘﺎن ﮐﻨﯿﻢﺑﻪ ﻧﯿﺰه ﻫﻮا ﭼﻮن ﻧﯿﺴـﺘﺎن ﮐﻨﯿﻢ ﺧﺮد ﺧﺮدهﺑﯿﻦ و ﻋﻘـﻞ اﻧﺼـﺎفﮔﺰﯾﻦ از زﯾـﺎدهروي و ژاژﺧـﺎﯾﯽ آﻧـﺎن‬
‫اﻧﮕﺸﺖ در دﻫﺎن ﻣﯽﮔﻔﺖ‪:‬‬
‫ﺷﻌﺮ »‪«7‬‬
‫اي زﺑﺎن ﮔﻮش ﺑﺎش ﺗﺎ ﺳﺮ ﺧﻮﯾﺶﻧﮑﻨﯽ در ﺳﺮ ﺳﺨﻦراﻧﯽ ﻫﺮزه دراﯾﺎن اﻓﻐﺎن و ﺑﯿﻬﺪهﮔﻮﯾﺎن ﻫﺮي ﻏﺎﻓﻞ از اﯾﻨﮑﻪ »‪،«8‬‬
‫ﺷﻌﺮ »‪«9‬‬
‫ﻫﺮﮐﻪ ﺑﺎ دوﻟﺖ او ﻧﯿﺴﺖ ﭘﯿﮑﺎر ﮐﻨﺪﺗﯿﻎ ﺑﯽﭘﯿﮑﺮ او ﭘﯿﮑﺮ او ﺑﯿﺠﺎن ﮐﺮد روز دﯾﮕﺮ‪ :‬ﺑﯿﺖ »‪«10‬‬
‫ﻟﺸـﮑﺮﮐﺶ ﺧﻮرﺷـﯿﺪ ﮐﻪ ﻧﺎﻣﺶ ﺳـﺤﺮ آﻣﺪاﻋﻼم ﺻـﺒﺎ ﺑﺮ ﺳـﺮ اﯾﻦ ﺳﺒﺰﺧﯿﻢ زد ﻓﯿﺮوز ﻣﯿﺮزا از اﻟﻨﮓ ﮐﻬﺪﺳﺘﺎن ﺑﻪ ﺗﮑﻠﯿﻒ ﺻﻮﻓﯽ اﺳﻼم و‬
‫وﺳﻮﺳﻪ ﻫﻨﮕﺎﻣﻪﻃﻠﺒﺎن ﺑﺎ ﻣﺒﺎرزان اﻓﻐﺎن و ﺑﻬﺎدران اوﯾﻤﺎق و اﺣﺸﺎم‪،‬‬
‫ﻣﺼﺮاع »‪«11‬‬
‫ﺑﺎ ﻟﺸﮑﺮي زان ﻫﺮﺗﻨﯽ ﭼﻮن ﻟﺸﮑﺮي______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﻠﮏ‪ :‬ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﻨﺎﺑﺮ‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪» :‬ﺷﻬﻮد« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺘﻦ‪ :‬ﺑﺮﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪ :‬آراﺳﺘﻨﺪ ﮐﻪ ‪....‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﻠﮏ‪ :‬ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﻠﮏ‪ :‬ﻧﺪارد‪.‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 389‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺞ‪ :‬ﻏﺎﻓﻞ از اﯾﻦ ﻣﻌﻨﯽ ﮐﻪ‪.‬‬
‫)‪ .(9‬ﻣﻠﮏ‪ :‬ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(10‬ﻣﻠﮏ‪ :‬ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(11‬ﻣﻠﮏ‪ :‬ﻧﺪارد‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪404 :‬‬
‫ﮐﻪ ﻣﻼﺣﻢ را از وﻻﯾﻢ ﻣﻼﯾﻢﺗﺮ داﻧﻨﺪ و ﻫﺰاﻫﺰ دﻟﯿﺮان ﺟﻨﮕﯽ را ﻧﻐﻤﻪ دﻟﺒﺮان ﭼﻨﮕﯽ ﭘﻨﺪارﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎ آﺗﺶﺧﺎﻧﻪ ﺑﺴﯿﺎر و آﻻت و ادوات رزم و‬
‫ﭘﯿﮑﺎر و ﻣﺮدان ﮐﺎر و دﻟﯿﺮان ﮐﺎرزار و ﺗﻔﻨﮕﭽﯿﺎن آﺗﺸـﺒﺎر وارد ﺷﺎده و ﺷﮑﯿﺒﺎن )‪ (187‬و آن ﺻـﺤﺮاﯾﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ واﻗﻊ ﻣﯿﺎن دو ﻗﻠﻌﻪ ﻣﺘﯿﻦ‬
‫و دو ﻣﺤﮑﻤــﻪ »‪ «1‬زّرﯾـﻦ اﺳـﺖ )‪ 163‬ب( و آبﻫــﺎي روان و رودﺧﺎﻧﻪﻫــﺎي »‪ «2‬ﻗﻠﺰمﻧﺸـﺎن دارد‪ ،‬ﺑـﺎر اﻗـﺎﻣﺖ را ﮔﺸـﻮده‪ ،‬ﻋﻠﻢ ﻣﻘـﺎﺑﻠﻪ‬
‫ﺑﺮاﻓﺮاﺷﺖ و ﭼﺸﻢ و دل ﺑﺮ ﻣﮑﺎوﺣﺖ و ﻣﮑﺎﻓﺤﺖ ﭼﺸﻢ ﻣﻨﺼﻮر ﮔﻤﺎﺷﺖ‪ .‬و زرداد ﺧﺎن اﻓﻐﺎن ﮐﻪ ﻣﺮد ﻫﻮﺷـﯿﺎر زﺑﺎندان و از راه و رﺳـﻢ‬
‫ﺳﻔـﺎرت و رﺳـﺎﻟﺖ ﺧﺒﺮي داﺷﺖ ﻣـﺄﻣﻮر ﺑﻪ رﮐـﺎب ﺷﺎﻫﺰاده ﻧﺼـﺮت ﻫﻢﻋﻨﺎن آﻣـﺪ‪ «3» .‬ﺧﻼـﺻﻪ ﺳـﻔﺎرت اﯾﻨﮑﻪ اﮔﺮ اﯾﻦﻫﻤﻪ ﺷـﻮرش و‬
‫ﮐـﺎوش را ﺳـﺒﺐ ﻏﻮرﯾـﺎن اﺳﺖ‪ ،‬آن ﺧـﻮد اﻣﺮي اﺳﺖ ﻣﺤـﺎل و ﻣﻘﺼﻮدي اﺳﺖ دور از ﺧﯿـﺎل‪ ،‬ﻏﻮرﯾـﺎن ﻣﻠـﮏ ﻣﻮروث و ﮔﻮرﺧـﺎﻧﻪ اﯾﻦ‬
‫ﺧﺎﻧـﺪان اﺳﺖ‪ .‬اوﻟﯿﺎي دوﻟﺖ »‪ «4‬را ﭼـﻪ ﺣﻘﯽ درﯾـﻦ ﻃﻠـﺐ و ﭼﻪ ﺑﻬﺮه »‪ «5‬درﯾـﻦ ﻣﻄﻠﺐ اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮ ﭼﻨـﺪي ﺑﻪ ﻋّﻠﺖ ﺗﻘّﻠﺐ اﺑﺮاﻫﯿﻢ ﺧـﺎن‬
‫ﻣﻨﺴﻮﺑﺎن دوﻟﺖ ﭘﺎدﺷﺎﻫﯽ ﺑﻪ ﺗﻐﻠّﺐ ﺗﺼـﺮف ﮐﺮده ﺑﺎﺷـﻨﺪ‪ ،‬ﺣّﻖ اﯾﺸﺎن ﻧﺨﻮاﻫـﺪ ﺑﻮد و در ﮐﯿﺶ اﻧﺼﺎف اﯾﻦ ﺷـﯿﻤﻪ و ﺷـﯿﻮه را از ﭘﺎدﺷﺎﻫﺎن‬
‫ﻗﻮي دﺳـﺘﮕﺎه ﻧﺨﻮاﻫﻨﺪ ﺳﺘﻮد‪ .‬ﺗﺎ »‪ «6‬ﺳـﺮﻫﺎ در ﺳﺮ ﻏﻮرﯾﺎن ﻧﺮود »‪ «7‬دﺳﺖ ازﯾﻦ داوري ﺑﺮﻧﺨﻮاﻫﯿﻢ داﺷﺖ و ﺗـﺎ ﻧﻌﺶﻫـﺎ از ﭘﺸﺖ زﯾﻦ ﺑﺮ‬
‫روي زﻣﯿﻦ ﻧﻐﻠﺘـﺪ ﺳﺎﺣﺖ آﻧﺠﺎ را ﺑﻪ ﮐﺴـﯽ واﻧﺨﻮاﻫﯿﻢ »‪ «8‬ﮔﺬاﺷﺖ‪ .‬در ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﻣﻮاﮐﺐ ﺳـﭙﻬﺮ ﺷـﮑﻮه ﺑﻌﺪاز اﻧﻀﺒﺎط اﻣﺮ ﻏﻮرﯾﺎن و‬
‫ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻟﺸـﮑﺮ ﮔﺮان ﺑﻪ ﺟﻬﺖ ﻣﺤﺎﺻـﺮه ﻣﺤﺼﻮرﯾﻦ اﻓﻐـﺎن ﺑﻪ ﺗﺠّﺸﻢ رﮐﺎب ﻇﻔﺮ ﻧﻬﺎد »‪ «9‬ﺣﻮاﻟﯽ ﺑﺮﻧﺎﺑـﺎد ﻣﺨّﯿﻢ ﺧﯿﺎم ﻇﻔﺮ و ﻣﻀـﺮب اﻋﻼم‬
‫ﻋﻘـﺎبﭘﯿﮑﺮ ﺑﻮد‪ .‬زرداد ﺧﺎن ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﻣﺄﻣﻮر ﺑﻮد ﺑﻪ اداي رﺳﺎﻟﺖ ﭘﺮداﺧﺖ و ﺑﻪ واﺳـﻄﻪ اﻣﺮا و اﻣﻨﺎي دوﻟﺖ ﺟﺎوﯾـﺪ اﻧﺘﻤﺎ در ﻣﺤﻞ ﮐﻮرﻧﺶ‬
‫زﺑﺪه ﺳﻔﺎرت را ﺑﻪ ﺗﻠﺠﻠﺞ و ﺗﻠﻌﺜﻢ ﻣﻌﺮوض رأي ﮐﺎرﭘﺮدازان ﺷﻮﮐﺖ ﻋﻠّﯿﻪ ﺳﺎﺧﺖ و از ﺟﺎﻧﺐ اﺷﺮف ﺑﻪ ﺟﻮاب اﯾﻦ اﺣﮑﺎم و ﺧﻄﺎب اﯾﻦ‬
‫ﮐﻼم ﻣﺨﺎﻃﺒﺖ آﻣﺪ ﮐﻪ ﺳﺨﻦ از اﻧﺪازه ﮐﺎر ﻏﻮرﯾﺎن و ﻫﺮات ﮔﺬﺷﺖ و اﻟﺤﺎﻟﻪ ﻫﺬه ﮔﻔﺘﮕﻮ در ﮐﺎﺑﻞ و ﻗﻨﺪﻫﺎر اﺳﺖ‪.‬‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪ :‬ﺷﺎده و ﺻﺤﺮاي ﺷﮑﯿﺒﺎن ﮐﻪ ﻣﺤﮑﻤﻪ ﻣﺘﯿﻦ و ﻣﯿﺎن دو ﻗﻠﻌﻪ ﺣﺼﯿﻦ‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺘﻦ‪ :‬رودﺧﺎﻧﻬﺎي‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪» :‬آﻣﺪ« ﻧﺪارد‪ .‬و ﺧﻼﺻﻪ ‪....‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪ :‬آن دوﻟﺖ‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪ :‬ﭼﻪ ﺧﻮاﻫﺸﯽ‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪ :‬و ﺗﺎ‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﻠﮏ‪» :‬ﻧﺮود« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﻠﮏ‪ :‬ﻧﺨﻮاﻫﯿﻢ‪.‬‬
‫)‪ .(9‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﻔﺎد‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪405 :‬‬
‫از اﺑﺘﺪاي دوﻟﺖ ﻣﻠﻮك ﻋﺠﻢ اﻟﯽ ﻣﻨﺘﻬﺎي زﻣﺎن ﺳـﻠﻄﻨﺖ ﺳﻼﻃﯿﻦ رﺿﻮان ﻣﮑﯿﻦ ﺻﻔﻮي و ﺗﺎ ﺧﺮوج ﭘﺎدﺷﺎه ﻗّﻬﺎر‪ ،‬ﻧﺎدر ﺷﺎه اﻓﺸﺎر‪ ،‬ﻫﻤﯿﺸﻪ‬
‫ﺣّﮑﺎم ﮐﺎﺑﻞ و ﻗﻨﺪﻫﺎر ﭼﺎﮐﺮ »‪ «1‬و ﻣﻤﻠﻮك ﺑﺎﺟﮕﺰار »‪ «2‬ﺗﺎﺟﺪار اﯾﺮان »‪ «3‬ﺑﻮدهاﻧﺪ و ﺗﺎ ﺑﻮدﻧﺪ روي ﻃﺎﻋﺖ و ﺟﺒﻬﻪ ﻋﺒﻮدّﯾﺖ ﺑﺮ زﻣﯿﻦ ﻧﯿﺎز‬
‫اﯾﻦ درﮔﺎه ﻓﻠﮏ ﺑﺎرﮔﺎه ﻣﯽﺳﻮدﻧﺪ‪ .‬اﮔﺮ دو روزي ﮐﻪ ﺻـﻔﺤﻪ اﯾﺮان از وﺟﻮد ﺧﺪﯾﻮي »‪ «4‬ﻧﺎﻓـﺬ اﻟﻔﺮﻣﺎن ﺧﺎﻟﯽ ﻣﺎﻧﺪ و ﻃﺎﯾﻔﻪ اﻓﻐﺎن ﮐﻪ از‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 390‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫ﻗـﺪﯾﻢ اﻻﯾﺎم درﯾﻦ دوﻟﺖ ﻣﺮﺗﺒﻪ ﭼﺎﮐﺮي و ﻓﺮﻣﺎنﺑﺮي داﺷـﺘﻨﺪ و ﭼﻨﺪي ﺑﯽﻣﻨﺎزع و ﻣﻌﺎرض »‪ 164) «5‬اﻟﻒ( ﮐﺎﻣﺮاﻧﯽ ﮐﺮدﻧﺪ ﻓﯽ اﻟﺤﻘﯿﻘﻪ‬
‫وارث اﻓﺴـﺮ و ﺻﺎﺣﺐ ﮐﺸﻮر ﻧﺨﻮاﻫﻨﺪ ﺑﻮد و اﯾﻦ اّدﻋﺎ را ﻫﯿﭻ ذي ﺷﻮﮐﺖ »‪ «6‬از ﻣّﺪﻋﯽ ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺷﻨﻮد‪ .‬ﺻﻼح ﺣﺎل و ﻻﯾﻖ اﺣﻮال واﻟﯽ‬
‫ﻫﺮات در آن اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ رﺳﻢ اﺳـﻼف ﻃﻮﻣـﺎر ﺧﻼف را درﻧﻮردﯾـﺪه ﮐﻤﺮ ﺑﻪ ﭼﺎﮐﺮي اﯾﻦ دوﻟﺖ ﻋﻈﻤﯽ »‪ «7‬و ﺑﻪ روش اﺟﺪاد ﺧﻮﯾﺶ‬
‫در ﻃﺮﯾﻖ ﭼﺎﮐﺮي و ﻓﺮﻣﺎنﺑﺮداري دوري ﻧﺠﺴـﺘﻪ ﺗﺎ از آﺷﻮب ﺳﯿﻼب ﺑﻼ ﺑﺮ ﮐﻨﺎر و از ﻓﺘﻨﻪ اﯾﻦ ﻟﺸﮑﺮ ﻗﯿﺎﻣﺖ اﺛﺮ آﺳﻮده روزﮔﺎر ﻣﺎﻧﺪ‪ .‬ﺗﻮ‬
‫را ﺑﻪ ﻣﻌﺎرﺿﻪ و ﻣﺨﺎﻃﺒﻪ ﻏﻮرﯾﺎن ﭼﻪﮐﺎر‪ ،‬ان ﺷﺎء اﻟﻠّﻪ اﻟﺮﺣﻤﻦ‪.‬‬
‫ﺷﻌﺮ‬
‫دﮔﺮ روز ﭼﻮن ﭼﺸـﻤﻪ آﻓﺘﺎبﻓﺮوﺷﻮﯾـﺪ از ﭼﺸﻢﻫـﺎ ﮔﺮد ﺧﻮاب ﺷﺎﻫـﺪ ﻣﻼﻗـﺎت در ﻣﺮآت ﻣﺮاد ﺻﻮرتﻧﻤـﺎ و رﺷـﺘﻪ ﻻـف و ﮔﺰاف »‪«8‬‬
‫ﮐﺎﺑﻠﯿـﺎن و ﮐﺎوﻟﯽﺻـﻔﺘﺎن اﻓﻐـﺎن را ﺑﻪ ﻋﻨـﺎﯾﺖ ﮐـﺎﻣﻠﻪ اﯾﺰد ذو اﻟﺠﻼـل و ﻧﯿﺮوي ﻃـﺎﻟﻊ ﻓﯿﺮوزي ﻣﻄﺎﻟﻊ ﺧﺎﻗﺎن ﺳـﮑﻨﺪر ﺧﺼﺎل و ﺻﺎﺣﺒﻘﺮان‬
‫درﯾﺎﻧﻮال ﺑﻪ ﻣﯿﺎﻧﺠﯽ ﻧّﺺ ﻗﺎﻃﻊ ﯾﻌﻨﯽ ﺷﻤﺸﯿﺮ دو روي ﯾﮏ روي ﺧﻮاﻫﯿﻢ »‪ «9‬ﮐﺮد‪.‬‬
‫ﺷﻌﺮ »‪«10‬‬
‫ﺑﺮو از ﻣﻦ ﺑﮕﻮ ﺑﺎ ﺷﺎه اﻓﻐﺎنز ﺑﺎران ﻣﺮغ آﺑﯽ را ﻣﺘﺮﺳﺎن‬
‫دﻟﯿﺮان ﻣﺮا ﺟﻨﮓ اﺳﺖ ﭘﯿﺸﻪﮐﻪ ﺷﯿﺮاﻧﻨﺪ و دﺷﺖ رزم ﭘﯿﺸﻪ‬
‫ﻧﺘﺮﺳﺪ ﻣﺮد ﮐﺎر از ﭘﯿﺸﻪ ﺧﻮدﻧﻪ ﺷﯿﺮ ﺧﺸﻤﻨﺎك از ﺑﯿﺸﻪ ﺧﻮد‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪ :‬ﭼﺎﮐﺮ ﻓﺮﻣﺎﻧﺒﺮدار‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺘﻦ‪ :‬ﺑﺎجﮔﺬار‪) .‬ﻫﻤﻪﺟﺎ(‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﺎجﮔﺬار ﭘﺎدﺷﺎه ﻗﻮي دﺳﺘﮕﺎه اﯾﺮان‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪ :‬ﺧﺪﯾﻮ‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﯽﻣﻨﺎزع و ﻣﻮاﻧﻊ‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪ :‬ذي ﺷﻮﮐﺖ ﻣﻌﺪﻟﺖﮔﺴﺘﺮ‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪ :‬ﻋﻈﻤﯽ ﺑﺴﺘﻪ‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺞ‪ :‬ﮔﺰاف و دﻋﻮي دور از اﻧﺼﺎف‪.‬‬
‫)‪ .(9‬ﻣﺞ‪ :‬ﺧﻮاﻫﻢ‪.‬‬
‫)‪ .(10‬ﻣﻠﮏ‪ :‬ﻧﺪارد‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪406 :‬‬
‫و دﯾﮕﺮ ﺑﺎ ﭼﻮن ﻣﻨﯽ ﺑﻪ ﮐﯿﻦ ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻦ »‪ «1‬و ﺑﺴﺎط ﻣﻨﺎﺟﺰت و ﻣﻌﺎرﺿﺖ آراﺳﺘﻦ ﻫﻤﺎﻧﺎ ﺻﻼح ﭼﻮن ﺗﻮﯾﯽ ﻧﺒﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺷﻌﺮ »‪«2‬‬
‫ﻣﻨﻢ ﺳﺮو ﺗﺎزه ﺗﻮ ﺑﯿﺪ ﮐﻬﻦﮐﺠﺎ ﺳﺮﮐﺸﺪ ﺑﯿﺪ ﺑﺎ ﺳﺮو ﺑﻦ ﻟﻤﺆﻟﻔﻪ‬
‫ﮐﻪ ﺣﻔـﻆ اﻟﻬﯽ ﻧﮕﻬﺒـﺎن ﻣﺎﺳﺖﻫﻤﻪ ﻣﻠﮏ اﯾﺮان ﺑﻪ ﻓﺮﻣﺎن ﻣﺎﺳﺖ و اﮔﺮ ﺑﻪ اﺳـﺘﻈﻬﺎر ﺻﻮﻓﯽ ﻣﺰّور اﺑﻠﻪﻓﺮﯾﺐ و دﻣـﺪﻣﻪ اﻓﺴﻮن و اﮐﺎذﯾﺐ او‬
‫راﯾﺖ ﺟﻬﺎﻧﺪاري اﻓﺮاﺷﺘﯽ و ﺗﺨﻢ ﺗﻤّﻨﺎي ﺳـﻠﻄﻨﺖ و ﺳﺮوري در ﻣﺰرع »‪ «3‬ﺧﺎﻃﺮ ﺣﺮﯾﺺ ﺧﻮد »‪ «4‬ﮐﺎﺷﺘﯽ‪ ،‬ﺑﺎ اﯾﻦ ﻟﺸﮑﺮ ﻓﺮوﻣﺎﯾﻪ ﮐﻪ ﭼﻮن‬
‫ﺷﺎﻫـﺪ ﻫﺮﺟﺎﯾﯽ ﻫﺮروز اﻧﯿﺲ ﺑﺰم ﮐﺎمﺟﻮي و رﻓﯿﻖ ﺧﻮان ﻫﻮسﻃﻠﺒﯽ ﻣﯽﺑﺎﺷـﻨﺪ‪ ،‬اّدﻋﺎي ﺟﻬﺎﻧﺪاري ﻧﺘﻮان ﮐﺮد ﺗﺎ ﺑﻪ ﺟﻬﺎﻧﮕﯿﺮي ﭼﻪ رﺳﺪ‪،‬‬
‫و ﻋﺮض ﻋﺰﯾﺰ و ﺟﺎن ﺑﯽﺑﺪل ﮐﻪ ﻧﻔﯿﺲﺗﺮﯾﻦ ﻣﺘﺎع دﻧﯿﻮي و ﺑﺲ ﮔﻮﻫﺮي »‪ «5‬ﮔﺮاﻧﺒﻬﺎﺳﺖ ﺑﺮ ﺳﺮ اﻣﺮ ﻣﺤﺎل ﻧﻤﯽﺗﻮان ﻧﻬﺎد‪.‬‬
‫ﺷﻌﺮ‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 391‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫ﭼﺮا ﺣّﺪ ﺧﻮد را ﻧﺪاري ﻧﮕﺎهﻣﮑﻦ ﭼﻬﺮه ﺑﺨﺖ ﺧﻮد را ﺳﯿﺎه‬
‫ﻣﻨﻪ ﭘﺎ ز اﻧﺪازه ﺧﻮد ﺑﺮونﮐﻪ اﻓﺘﯽ ﺑﻪ ﭼﺎه ﺑﻼ ﺳﺮﻧﮕﻮن‬
‫ﻣﺠﻮ رزم ﭘﯿﻼن ﺑﻪ ﺑﺎزوي زورﺑﻼ ﺑﺮ ﺳﺮ ﺧﻮد ﻣﯿﺎور ز ﺷﻮر »‪«6‬‬
‫اﮔﺮ ﭘّﺸﻪ را ﺗﺎب ﻋﻨﻘﺎ ﺑﻮدﺳﺰد ﮔﺮ ﺗﻮ را ﮐﯿﻨﻪ ﺑﺮ ﻣﺎ ﺑﻮد‬
‫)‪ 164‬ب( ﮐﺠﺎ ﺻﻌﻮه را اﯾﻦ ﻣﯿّﺴﺮ ﺷﻮدﮐﻪ ﺑﺎ ﺑﺎز روزي ﺑﺮاﺑﺮ ﺷﻮد‬
‫ﮐﺒﻮﺗﺮ ﮐﻪ ﭘﻬﻠﻮ زﻧﺪ ﺑﺎ ﻋﻘﺎبﺑﻪ ﻗﺼﺪ ﺳﺮ ﺧﻮﯾﺶ دارد ﺷﺘﺎب‬
‫ﻣﻨﺖ آﻧﭽﻪ ﺑﺎﯾﺴﺖ »‪ «7‬دادم ﭘﯿﺎمﺗﻮ داﻧﯽ و ﺗـﺪﺑﯿﺮ ﺗﻮ و اﻟـّﺴ ﻠﻢ زرداد ﺧﺎن ﭼﻮن اﯾﻦ ﻣﻀﺎﻣﯿﻦ ﻧﻮشوﻧﯿﺶآﻟﻮد »‪ «8‬و ﺷﺮﺑﺖ ﺷﺮﻧﮓ اﻧﺪود‬
‫از زﺑﺎن اﻟﻬﺎم ﺗﺮﺟﻤﺎن اﺷﺮف ﺑﯽواﺳﻄﻪ ﺷﻨﯿﺪ‪ ،‬از ﺑﯿﻢ ﺟﺎن دم درﮐﺸﯿﺪ و ﻓﺰﻋﺎن و ﺗﺮﺳﺎن ﺑﺎ ﮔﻮﻧﻪ زرد و‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺘﻦ‪ :‬ﺑﺮﺧﻮاﺳﺘﻦ‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﻠﮏ‪ :‬ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪ :‬ﭼﻤﻦ‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪ :‬ﺧﻮﯾﺶ‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪ :‬ﮔﻮﻫﺮ‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﯿﺎور ﺑﻪ زور‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪ :‬ﺣﻖ اﺳﺖ‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺞ‪ :‬ﻧﯿﺶ و ﻧﻮشآﻟﻮد‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪407 :‬‬
‫ﺧﺎﻃﺮي ﻫﺮاﺳﺎن ﮐﺎم و ﻧﺎﮐﺎم رﺟﻌﺖ ﻧﻤﻮده »‪ «1‬ﺳﻼﻟﻪ ﺧﺎﻧﺪان ﺗﯿﻤﻮري را از ﻗﺼﺪ و اراده و اﻟﻮكﻫﺎي »‪ «2‬ﺧﺴﺮو ﻧﺼﺮت ورود آﮔﺎﻫﯽ‬
‫داد‪ .‬ﻓﯿﺮوز ﻣﯿﺮزا ﭼﻮن از ﺑـﺎده ﭘﻨـﺪار و ﺟﺎم »‪ «3‬ﻏﺮور ﻣﺴﺖ ﻃﺎﻓـﺢ ﺑﻮد از ﺧﻮاب ﻏﻔﻠﺖ ﺑﯿـﺪار و از ﻣﺴﺘﯽ ﺑـﺎده ﺳـﺨﻦﻫﺎي واﻫﯽ ﺻﻮﻓﯽ‬
‫اﺳﻼم ﻫﻮﺷﯿﺎر ﻧﺸﺪه ﺑﺎ ﻧﺨﻮﺗﯽ ﮐﻪ داﺷﺖ ﺑﺮ زﺑﺎن راﻧﺪ ﮐﻪ‪«4» :‬‬
‫ﺷﻌﺮ »‪«5‬‬
‫ﺑﺒﯿﻨﻢ »‪ «6‬ﺗﺎ دور ﮔﺮدان ﺳﭙﻬﺮﮐﻪ را ﺑﺮ ﺳﺮ آرد ز ﭘﺴﺘﯽ ﺑﻪ ﻣﻬﺮ‬
‫و ﯾﺎ ﮔﺮدش ﭼﺮخ ﻧﺎﭘﺎﯾﺪارﮐﻪ را ﮐﺮد ﺧﻮاﻫﺪ درﯾﻦ رزم ﺧﻮار ﺻﻮﻓﯽ اﺳـﻼم و ﺳﺮان اﻓﺎﻏﻨﻪ ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ و ﻣﺠﺎدﻟﻪ ﻏﺎزﯾﺎن ﻧﺼﺮتﻧﺸﺎن را ﺳﻬﻞ‬
‫و آﺳﺎن ﭘﻨﺪاﺷﺘﻪ در ﮐﻤﺎل ﺟﺮأت و ﺟﻼدت ازﯾﻦ اراده »‪ «7‬ﯾﮏدل و ﯾﮏزﺑﺎن ﮔﺸﺘﻨﺪ و »‪ «8‬ﮔﻔﺘﻨﺪ‪:‬‬
‫ﺷﻌﺮ »‪«9‬‬
‫ﺧﺮوﺷﯿﻢ در ﺟﻨﮓ ﭼﻮن ﻧﺮهﺷﯿﺮﻓﻠﮏ ﺗﺎ ﮐﻪ آرد ز ﺑﺎﻻ ﺑﻪ زﯾﺮ ﺑﺪال ﺧﺎن »‪ «10‬ﻣﺠﺪدا از روي دورﺑﯿﻨﯽ و ﻣﺂلاﻧﺪﯾﺸﯽ ﺑﺎﻧﯽ ﻣﺒﺎﻧﯽ ﺻﻠﺢ و‬
‫ﺻﻼح و ﺳﺎﻟﮏ ﻣﺴﺎﻟﮏ ﻓﻮز و ﻓﻼح ﮔﺮدﯾـﺪه‪ ،‬ﻫﺮﭼﻨﺪ در ﻣﻘﺎم ﺗﻤّﻨﻊ ﺑﺮآﻣﺪ‪ «11» ،‬ﺟّﻬﺎل و ﺑﯽﺧﺮدان اﻓﺎﻏﻨﻪ »‪ «12‬ﻣﻬّﯿﺞ ﻣﺎده »‪ «13‬ﻓﺴﺎد‬
‫و داﻣﻦ زن آﺗﺶ ﺑﻐﯽ و ﻋﻨﺎد ﮔﺸﺘﻪ ﺑﻪ ﺳﻮي ﻣﺮگ ﺷﺘﺎﺑﺎن و ﺑﻼ را ﺑﻪ آرزوي ﺗﻤﺎم ﺧﻮاﻫﺎن ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﺪال ﺧﺎن ﭼﻮن داﻧﺴﺖ ﮐﻪ‪:‬‬
‫ﺷﻌﺮ »‪«14‬‬
‫ﮔﻮزﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﺎﺷـﺪ اﺟﻞ رﻫﺒﺮشﺑﺮد ﺗﺎ ﮐﻤﯿﻨﮕﺎه ﺷـﯿﺮ ﻧﺮش دﺳﺖ از ﻧﺼﺎﯾﺢ ﺑﯽﺣﺎﺻﻞ ﺑﺮداﺷـﺘﻪ ﺑﻪ ﻣﺮاﻓﻘﺖ و ﻣﻮاﻓﻘﺖ ﯾﺎران ﻫّﻤﺖ ﺑﺮ ﺳـﻔﺮ‬
‫آﺧﺮت ﮔﻤﺎﺷﺘﻪ‪ ،‬آﻣﺎده ﻓﻨﺎ و ﻣﻨﺘﻈﺮ ﻧﺰول ﺑﻼ ﮔﺸﺖ‪.‬‬
‫______________________________‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 392‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪ :‬ﮔﺎم رﺟﻌﺖ ﺑﺮداﺷﺘﻪ‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪ :‬اﻟﻮﮐﻬﺎي ﺧﺸﻦ زﻫﺮآﻟﻮد‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﻠﮏ‪» :‬ﺟﺎم« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﻠﮏ‪» :‬ﮐﻪ« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﻠﮏ‪ :‬ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﻪﺑﯿﻨﻢ‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪ :‬و ﻋﺰﯾﻤﺖ‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺞ‪ :‬ﮔﺸﺘﻪ‪.‬‬
‫)‪ .(9‬ﻣﻠﮏ‪ :‬ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(10‬ﻣﻠﮏ‪ :‬ﺑﺪل ﺧﺎن‪.‬‬
‫)‪ .(11‬ﻣﺞ‪ :‬درآﻣﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(12‬ﻣﺞ‪ :‬اﻓﻐﺎن‪.‬‬
‫)‪ .(13‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﻮاد‪.‬‬
‫)‪ .(14‬ﻣﻠﮏ‪ :‬ﻧﺪارد‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪408 :‬‬
‫ﻧﺎﻣﻪ ﻧﻮﺷﺘﻦ ﺻﻮﻓﯽ اﺳﻼم ﺑﺪﻓﺮﺟﺎم ﺑﻪ ﻃﻮاﯾﻒ اوﯾﻤﺎق و ﺑﻪ ﻗﺘﻞ آﻣﺪن ﺧﻠﯿﻔﻪ او ﺑﻪ ﺗﯿﻎ ﻗﻬﺮ »‪ «1‬ﺷﻬﺰاده آﻓﺎق‬
‫ﺻﻮﻓﯽ اﺳـﻼم ﺑﻪ اﻣﯿﺪ ارادت ﻃﻮاﯾﻒ ﻫﺰاره و ﺗﯿﻤﻮري و ﻏﺮوري ﮐﻪ داﺷﺖ ﻧﺎﻣﻪ ﺑﻪ ﺳﺮان و ﺳﺮﮐﺮدﮔﺎن اوﯾﻤﺎق ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﻀﻤﻮن ﻧﮕﺎﺷﺖ‬
‫ﮐﻪ ﻣﻮاﻓﻘﺖ ﺷﻤﺎ ﺑﺎ ﮐﺎﻓﺮان ﻗﺰﻟﺒﺎش ﻗّﻠﺎش و ﻣﺘﺎﺑﻌﺖ ﺷﻤﺎ ﺑﺎ ﻣﺸﺮﮐﺎن ﺷﯿﻌﻪ ﻧﺎﺣﻖ »‪ «2‬ﺗﻼش ﺧﻼف ﺣﮑﻢ ﺧﺪا و ﻣﻨﺎﻓﯽ رﺿﺎي ﻣﺎﺳﺖ‪«3» .‬‬
‫اﯾﻦ ﻣﻌﻨﯽ ﻣﻌﻠـﻮم )‪ 165‬اﻟـﻒ( و اﯾﻦ »‪ «4‬ﻣﻔﻬﻮم ﻫﻤﮕﻨﺎن ﺑﺎﺷـﺪ ﮐﻪ در اﯾﻦ ﻣﺠﺎدﻟﻪ ﺑﺴﺎ ﺳـﺮ ﺑﯽﺗﻦ و ﺗﻦ ﺑﯽﺳـﺮ ﺧﻮاﻫـﺪ ﺷﺪ و ﺑﺴـﯿﺎر ﭘﺪر‬
‫ﺑﯽﭘﺴﺮ و ﭘﺴﺮ ﺑﯽﭘﺪر »‪ .«5‬و از ﺗﺄﺛﯿﺮ ﻧﻔﻮس اﺑﺪال و اوﺗﺎد و ﯾﻤﻦ ﻫّﻤﺖ ﻋّﺒﺎد و زّﻫﺎد و از آﺛﺎر ﻓﻠﮑﯽ و اوﺿﺎع ﮐﻮاﮐﺐ ﭼﻨﯿﻦ ﻣﻌﻠﻮﻣﻢ ﺷـﺪ‬
‫ﮐﻪ »‪ «6‬ﻓﺘـﺢ و ﻧﺼـﺮت ﻗﺮﯾﻦ ﺣـﺎل ﺣﻀـﺮت اﻋﻠﯽ ﻓﯿﺮوز ﻣﯿﺮزاﺳﺖ و او درﯾﻦ ﻣﻌﺮﮐﻪ ﺑﻪ ﺳـﺒﺐ وﺟﻮد ﻣﺮﺗﺎﺿـﺎن و اﺛﺮ دﻋﺎي ﮔﻮﺷﻪﮔﯿﺮان‬
‫ﭼـﻮن ﻧـﺎم ﺧﻮد ﻓﯿﺮوز و ﻣﺎﻧﻨـﺪ ﺑﺨﺖ ﺧﻮد »‪ «7‬ﺑﻬﺮوزي ﺧﻮاﻫـﺪ ﯾﺎﻓﺖ‪ .‬ﻧﯿﮏﺑﺨﺖ و ﺳـﻌﺎدﺗﻤﻨﺪ ﮐﺴـﯽ »‪ «8‬ﮐﻪ ﻧﺼـﯿﺤﺖ ﭘﯿﺮ ﻣﺸـﻔﻖ را ﺑﻪ‬
‫ﮔﻮش ﻫﻮش ﺟﺎ داده ﺑﻪ ﺟﺎﻧﺐ ﻣﺮﺷﺪ ﺧﻮد ﺷـﺘﺎﻓﺖ‪ .‬آﮔﺎه ﺑﺎﺷـﯿﺪ ﮐﻪ راﻓﻀﯿﺎن ﺑﯽاﯾﻤﺎن ﻣﻐﻠﻮب و درﯾﻦ ﻣﻨﺎزﻋﻪ »‪ «9‬ﻣﻨﮑﻮب ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﺗﻤﺎﻣﯽ اﻓﻐﺎن و اوﯾﻤﺎق از ﻫﺮﺟﺎ ﺑﻮدﻧﺪ ﺑﺎ ﺣﻀﺮت اﻋﻠﯽ و اﯾﻦﺟﺎﻧﺐ ﺑﯽﻧﻔﺎق اﺗﻔﺎق ﻧﻤﻮدهاﻧﺪ و ﺗﻤﺎﻣﯽ ﺣﺎﺿﺮ ﺷﺪهاﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻋﻠﯽ اﻟﺘﻌﺎﻗﺐ ﺷﺎﻫﺰاده ﮐﺎﻣﺮان و ﻣﻠﮏ ﻗﺎﺳﻢ ﻣﯿﺮزا »‪ «10‬ﺑﺎ ﻓﺘﺢ و ﻧﺼﺮت و ﮐﻤﺎل ﺟﻤﻌّﯿﺖ و ﮐﺜﺮت درﯾﻦ زودي ﺑﺎ ﺳﭙﺎه ﻗﻨﺪﻫﺎر‪.‬‬
‫ﺷﻌﺮ‬
‫ﻟﺸـﮑﺮ ﮐﯿﻦ ﮐﺶ ﺟﻼـدت ﮐﯿﺶﺑﻪﺷـﻤﺎر از ﮔﺮوه اﻧﺠﻢ »‪ «11‬ﺑﯿﺶ وارد ﻣﯽﺷﻮﻧـﺪ و از ﺣـﺪودات ﺑﻠـﺦ و ﺑﺎدﻏﯿﺲ و ﺑـﺪﺧﺸﺎن و ﺣﺼﺎر‬
‫ﺳﺮان و اﻋﯿﺎن ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﭘﻠﻨﮓ ﺗﻮش ﺧﺎن ﺟﻤﺸﯿﺪي و ﮔﺪا ﺧﺎن ﺗﺎﯾﻤﻨﯽ و ﺣﺴﯿﻨﻌﻠﯽ ﺧﺎن ﻓﯿﺮوزﮐﻮﻫﯽ و آﻗﺎﯾﯽ ﺧﺎن ﻗﺒﭽﺎﻗﯽ ﺑﺎ درﯾﺎ درﯾﺎ‬
‫ﻟﺸﮑﺮ‪.‬‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﻠﮏ‪» :‬ﻗﻬﺮ« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪ :‬ﺷﯿﻌﻪ ﺷﻨﯿﻌﻪ ﻧﺎﺣﻖ‪.‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 393‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﻦ اﺳﺖ‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪ :‬اﯾﻦ ﻧﮑﺘﻪ‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪ :‬ﺗﻦ ﺑﯽﺳﺮ و ﺑﺴﯿﺎر ﭘﺴﺮ ﺑﯽﭘﺪر و ﭘﺪر ﺑﯽﭘﺴﺮ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﻠﮏ‪» :‬ﮐﻪ« ﺗﮑﺮار ﺷﺪه‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪ :‬و ﭼﻮن ﺑﺨﺖ ﺧﻮﯾﺶ‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺞ‪ :‬ﮐﺴﯽ اﺳﺖ‪.‬‬
‫)‪ .(9‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﻨﺎزﻋﻪ ﺑﻼﺷﺒﻬﻪ‪.‬‬
‫)‪ .(10‬ﻣﻠﮏ‪» :‬ﻣﯿﺮزا« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(11‬ﻣﺞ‪ :‬از ﺳﭙﺎه دﺷﻤﻦ‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪409 :‬‬
‫ﺷﻌﺮ »‪«1‬‬
‫ﻫﻤﻪ ﺳﭙﺮ ﺗﻦ و ﺷﻤﺸﯿﺮ دﺳﺖ و ﺗﯿﺮ اﻧﮕﺸﺖﻫﻤﻪ ﺳﭙﻪ ﺷﮑﻦ و دﯾﻮﺑﻨﺪ و ﭘﯿﻞ ﺷﮑﺎر‬
‫ﺑﻪﺳﺎن درﯾﺎ ﻟﯿﮑﻦ ﺑﻪ ﺣﻤﻠﻪ ﺻﺎﻋﻘﻪ ﻓﻌﻞﮐﻪ دﯾـﺪ ﻫﺮﮔﺰ درﯾﺎي ﺻﺎﻋﻘﻪ ﮐﺮدار دﺷـﮑﺮده ﺣﺮب راﻓﻀـﯽ و ﮔﺮوه ﻗﺰﻟﺒﺎش ﻣﯽﺑﺎﺷـﻨﺪ و از اﺛﺮ‬
‫ﻧﻔﻮس ﻗﺪﺳـﯿﻪ اوﺗﺎد و اﺑﺪال »‪ «2‬و ﻣﺮﺗﺎﺿـﺎن و ﺻﻮﻓﯿﻪ ﭘﺎكاﻋﺘﻘﺎد و آﺛﺎري از آﻧﻬﺎ ﺑﺎﻗﯽ ﻧﺨﻮاﻫـﺪ ﻣﺎﻧـﺪ‪ .‬ﻫﺮﮐﺲ ﻣﯿﻞ ﻏﺰا و ﺟﻬﺎد و ﻃﻤﻊ‬
‫ﺛﻮاب دارد از ﻗﺰﻟﺒﺎﺷﯿﻪ ﮐﻨﺎرهﺟﻮﯾﯽ ﻧﻤﻮده ﺗﺎ درﯾﺎﻓﺖ اﺟﺮ اﺧﺮوي ﻧﻤﺎﯾﺪ ﯾﺎ داﺧﻞ ﻟﺸﮑﺮ اﺳﻼم ﺷﻮﻧﺪ و ﯾﺎ اﯾﻨﮑﻪ ﺑﻪ ﺟﻬﺖ ﻣﺤﺎﻓﻈﺖ ﺟﺎن و‬
‫ﻣﺎل و ﻋﺮض و ﻧﺎﻣﻮس‪ ،‬ﺧﻮد را ازﯾﻦ ﻏﺮﻗﺎب ﺑﻼ و ﻟّﺠﻪ ﺣﺎدﺛﻪزا »‪ «3‬ﺑﻪ ﮐﻨﺎر ﮐﺸﺪ ﺗﺎ ﺟﺎن و ﻋﺼﻤﺖ او ﻣﺤﻔﻮظ ﻣﺎﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺷﻌﺮ »‪«4‬‬
‫آن ﺑﻪ ﮐﻪ ﺧﺮدﻣﻨـﺪ ﮐﻨـﺎري ﮔﯿﺮدﺗـﺎ ﻋﺎﻟﻢ آﺷـﻔﺘﻪ ﻗﺮاري ﮔﯿﺮد و ﻧﺎﻣﻪ را ﺑﻪ اﯾﻦ ﺷـﺮح و ﺑﺴﻂ ﺑﻪ ﻣﺼـﺤﻮب ﯾﮑﯽ از ﺧﻠﻔﺎي ﻣﺮدود ﻣﻄﺮود‬
‫ﺧﻮد رواﻧﻪ اردوي ﮐﯿﻮانﺷـﮑﻮه ﻧﻤﻮد‪ .‬ﭼﻮن )‪ 165‬ب( اوﯾﻤـﺎق ﻫﺰاره و ﺗﯿﻤﻮري از ﻣﻀـﻤﻮن ﻧـﺎﻣﻪ و ﭘﯿﻐﺎم رﺳﻮل و ﻣﺮﺳﻞ آﮔﺎه ﺷﺪﻧـﺪ‪،‬‬
‫ﻫﺮجوﻣﺮج ﺗﻤﺎم ﺑﻪ ﺣﺎل آﻧﻬﺎ راه ﯾﺎﻓﺘﻪ‪ ،‬اﺧﺘﻼل ﮐﻠﯽ ﺑﻪ ﻋﻤﻮم ﻋﻮام ﺳـﺮاﯾﺖ ﮐﺮد‪ .‬ﻟﻬﺬا ﺑﻪ ﺣﮑﻢ ﻧﺎﻓﺬ ﺷﺎﻫﺰاده ﻇﻔﺮﻣﻨﺪ ﻧﺎﻣﺪار اﺑﺮاﻫﯿﻢ ﺧﺎن‬
‫ﻫﺰاره ارادت ﺑﺎﻃﻨﯽ ﺧﻮد را ﻇﺎﻫﺮ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺑﻪ ﻣﺤﺾ اﺷﺎره اﺷـﺮف از روي ﺷﻮق و ﺷﻌﻒ ﺑﻪ ﻗﺘﻞ ﺧﻠﯿﻔﻪ ﻧﺎﺣﻖ ﮐﻪ در ﻧﻈﺮﻫﺎ اﻣﺮي ﺑﻮد ﺑﺲ‬
‫ﺷﮕﺮف ﭘﺮداﺧﺖ و ﺳـﺮ او را ﺑﺎ ﺑﺪن ﻧﺤﺲ ﻧﺠﺲ ﭘﻠﯿﺪش آوﯾﺰهدار ﻋﺒﺮت ﺳﺎﺧﺖ‪ .‬ﺷﻮخ ﭼﺸـﻤﺎن ﻫﺰاره و ﺗﯿﻤﻮري و ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ادﻋﺎي‬
‫ارادت »‪ «5‬و ﺻﺪاﻗﺖ ﺑﻪ آن ﭘﯿﺮ ﻣﺰّور ﻣﺤﺘﺎل داﺷـﺘﻨﺪ ﺑﺪن ﺧﻠﯿﻔﻪ ﻣﻘﺘﻮل را ﻫﻤﺎن دم از ﻟﺒﺎس ﻋﺎري و ﺧﻮد ﭘﻮﺷـﯿﺪه در اردو ﻣﯽﮔﺸـﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺮدم رّﺟﺎﻟﻪ و ﺣﺸﺮ ﻋﻮام از ﻧﻈﺎره آن و ﺻﺪور اﯾﻦ اﻣﺮ ﮐﻪ در ﻧﻈﺮﻫﺎ ﺑﺲ ﻋﺠﯿﺐ و ﻏﺮﯾﺐ ﻣﯽﻧﻤﻮد ﻓﯽ اﻟﺠﻤﻠﻪ ﻗﺮار »‪ «6‬و آراﻣﯽ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‬
‫و آنﻫﻤﻪ ﺷﻮرش ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﻫﻤﯿﻦ ﺳﯿﺎﺳﺖ ﺑﻪ ﻣﻮﻗﻊ ﯾﮑﺒﺎرﮔﯽ ﻓﺮوﻧﺸﺴﺖ‪.‬‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﻠﮏ‪ :‬ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪ :‬اﺑﺪال و اوﺗﺎد‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪ :‬ﺣﺎدﺛﻪزاي‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﻠﮏ‪ :‬ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﺮﯾﺪي‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪ :‬ﻗﺮاري‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪410 :‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 394‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬

‫در اﻫﺘﺰاز آﻣﺪن ﭘﺮﭼﻢ ﻋﻠﻢ اژدﻫﺎﭘﯿﮑﺮ از ﻏﻮرﯾﺎن ﺑﻪ ﻗﺼﺪ ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ اﻓﺎﻏﻨﻪ ﺿﻼﻟﺖﻧﺸﺎن‬
‫]ﺷﻌﺮ[‬
‫دﮔﺮ روز ﮐﺎﯾﻦ »‪ «1‬ﺗﺮك ﺳﻠﻄﺎن ﺷﮑﻮهز درﯾﺎي ﭼﯿﻦ ﮐﻮﻫﻪ ﺑﺮ زد ز ﮐﻮه‬
‫ﮔﺮاﻧﯿﺪه ﺷﺪ ﻫﺮدو ﻟﺸﮑﺮ ﺑﻪ ﺧﻮنﻋﻠﻢ ﺑﺮﮐﺸﯿﺪﻧﺪ ﭼﻮن ﺑﯿﺴﺘﻮن‬
‫دم ﻧﺎي ﺑﺮﺧﺎﺳﺖ ﭼﻮن رﺳﺘﺨﯿﺰﺳﻨﺎن ﻣﺮگ آﺳﻮده را ﮔﻔﺖ ﺧﯿﺰ‬
‫ﻗﻀﺎ ﺑﺎ ﺳﺮﻧﯿﺰه اﻧﺒﺎز ﺷﺪﻧﻬﻨﮓ ﺑﻼ را دﻫﻦ ﺑﺎز ﺷﺪ ﺷﺎﻫﺰاده اﺳﻔﻨﺪﯾﺎر ﻫﻤﺎل ﺑﻪ ﻋﺰم ﻗﺘﺎل »‪ «2‬ﺑﺮﺧﺎﺳﺖ و ﺳﺮ و ﺑﺮ را ﺑﻪ درع ﺣﻤﺎﯾﺖ اﯾﺰدي‬
‫و ﺟﻮﺷﻦ اﻗﺒﺎل ﺳﺮﻣﺪي ﺑﯿﺎراﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺷﻌﺮ »‪«3‬‬
‫ﺑﭙﻮﺷﯿﺪ ﺷﻬﺰاده ﺧﻔﺘﺎن ﺟﻨﮓﺳﻮي رﻣﺢ رﺧﺸﻨﺪه ﯾﺎزﯾﺪ ﭼﻨﮓ‬
‫ﺑﻪ ﺟﻮﺷﻦ ﺑﯿﺎراﺳﺖ ﻓﺮخ ﺑﺮشﯾﮑﯽ ﻣﻐﻔﺮ ﺧﺴﺮوي ﺑﺮ ﺳﺮش و ﺑﺮ »‪ «4‬اﺳﺒﯽ ﺻﺒﺎ رﻓﺘﺎر و اﺷﻬﺒﯽ اﺑﺮﮐﺮدار‪،‬‬
‫ﺷﻌﺮ »‪«5‬‬
‫ﺑـﺎد ﮔﺮدش‪ ،‬ﺳـﯿﻞ ﻫﯿﺒﺖ‪ ،‬ﺑﺮق ﺳـﯿﻤﺎ‪ ،‬ﺑﺤﺮ ﺟﻮشﺻـﺎﻋﻘﻪ رخ‪ ،‬اﺑﺮدم‪ ،‬ﺑﺎران ﻋﺮق‪ ،‬ﺗﻨـﺪر ﻓﻐﺎن ﺳﻮار و ﺑﺎ ﺧﺒﺎﺋﺐ ﻫﻼل رﮐﺎب ﻣﺮﺻﻊ ﻟﮕﺎم‬
‫زرﯾﻦ ﺳﺘﺎم‪،‬‬
‫ﺷﻌﺮ »‪«6‬‬
‫ز اﻧﺪﯾﺸﻪ دل ﺳﺒﮏ ﭘﻮيﺗﺮز راي ﺧﺮدﻣﻨﺪ ره ﺟﻮيﺗﺮ‬
‫ﺷﺘﺎﺑﻨـﺪه از ﭘﯿﺶ و رﻫﺒﺮ ز ﭘﺲﺟﻬﻨـﺪه ﮔﺮﯾﺰ و رﻫﺎﻧﻨـﺪه رس آﻣـﺎده ﭘﯿﮑـﺎر ﮔﺸﺖ و اﻓﻮاج ﺑﺤﺮ اﻣﻮاج ﮐﻪ ﻫﺮﯾـﮏ از آن ﺑﻪ آﻫﻨﮓ رزم‬
‫ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن )‪ 166‬اﻟﻒ( از ﺳﺮ ﺗﺎ ﭘﺎ ﻏﺮق آﻫﻦ و در ﭘﻮﻻد ﻧﻬﺎن‪«7» .‬‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﻠﮏ‪ :‬ﮐﯿﻦ‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﻠﮏ‪ :‬ﻗﺘﺎ‪] .‬ﺟﺎي ﺧﺎﻟﯽ[ و ﺳﺮ و ﺑﺮ‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﻠﮏ‪ :‬ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﻠﮏ‪» :‬و ﺑﺮ« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﻠﮏ‪ :‬ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﻠﮏ‪ :‬ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪ :‬ﭘﻨﻬﺎن‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪411 :‬‬
‫ﺷﻌﺮ »‪«1‬‬
‫ﺳﯿﻨﻪ ﭼﻮن ﺗﻔﺘﻪ ﮐﻮره در ﺟﻮﺷﻦ »‪«2‬ﻣﻐﺰ ﭼﻮن ﮐﻔﺘﻪ ﻏﻨﭽﻪ در ﻣﻐﻔﺮ ﺑﻪ اﯾﻦ آراﯾﺶ و آﯾﯿﻦ ﺳﺎﺧﺘﻪ و ﭘﺮداﺧﺘﻪ ﺑﻪ ﺟﺎﻧﺐ ﻣﻌﺴﮑﺮ ﺧﺼﻢ ﺷﻮم‬
‫ﭼﻮن ﻣﻮج ﺳّﯿﺎل ﻣﻨﺤﺪر ﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺷﻌﺮ »‪«3‬‬
‫ﮔﺮدﻫﺎ ﮐﺮده ﭼﺸﻢ ﮔﯿﺘﯽ ﮐﻮرﮐﻮسﻫﺎ ﮐﺮده ﮔﻮش ﮔﺮدون ﮐﺮ در ﺣﺎﻟﺘﯽ ﮐﻪ راﯾﺎت ﻋﻘﺎبﭘﯿﮑﺮ ﻣﺨﻠﺐ دﺷﻤﻦ ﺷﮑﺮي را ﺑﺎز و ﺑﻪ ﻫﻮاي‬
‫ﺻﯿﺪاﻓﮑﻨﯽ در ﭘﺮواز ﺑﻮد‪ ،‬ﻣﺠﺪدا از ﺟﺎﻧﺐ ﻓﯿﺮوز ﻣﯿﺮزا ﺳـﻔﯿﺮ ﺳﺎﻓﺮ اﻟﺘﻘﺮﯾﺮي ﺑﻪ ﺗﻤّﻨﺎي ﺻـﻠﺢ ﺑﻪ رﮐﺎب ﺑﻮﺳـﯽ ﺷﻬﺰاده ﻣﻈﻔﺮﻟﻮا ﺳﺮاﻓﺮاز و‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 395‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫ﻣﻄﺎﻟﺐ ﺧﻮد را ﺑﻪ واﺳﻄﻪ ﺳﻌﺎدتاﻧﺪوزان رﮐﺎب اﺷﺮف ﻋﺮض و ﺷﺎﻫﺪ ﺗﻤّﻨﺎﺷﺎن ﺑﻪ ﺣﻠﯿﻪ ﻗﺒﻮل ﻣﺤﻠّﯽ ﻧﺸﺪه‪ ،‬ﺣﯿﺮان و ﺳﺮﮔﺮدان ﺑﻞ ﻗﺮﯾﻦ‬
‫ﻧﮑﺎل و ﺧﺴـﺮان ﻣﻌﺎودت ﻧﻤﻮدﻧﺪ و راﯾﺎت ﻧﺼـﺮت آﯾﺎت از ﮔﺮد راه ﺑﻪ ﻣﻌﺴﮑﺮ اﻓﺎﻏﻨﻪ راﯾﺖاﻓﺮاز ﺷﺪه ﺑﻪ ﻓﺎﺻﻠﻪ رﺑﻊ ﻓﺮﺳﻨﮓ ﻣﻬّﯿﺎي ﻗﺘﺎل‬
‫و ﺟﺪال ﮔﺸـﺘﻨﺪ‪ .‬از آنﻃﺮف ﻧﯿﺰ ﺳـﭙﺎه اﻓﻐﺎن ﺑﻨﺎﺑﺮ اﻇﻬﺎر ﺟﻼدت و ﻃﻐﯿﺎن ﺑﺎ ﺻـﻔﻮف آراﺳﺘﻪ از ﺳﻨﮕﺮﻫﺎ ﺑﯿﺮون آﻣﺪه ﻣﻬّﯿﺎي »‪ «4‬ﭘﯿﮑﺎر و‬
‫آﻣﺎده »‪ «5‬ﮐﺎرزار ﺑﺎﯾﺴﺘﺎدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺣﺴﺐ اﻟﺤﮑﻢ ﺷﺎﻫﺰاده ﻇﻔﺮ اﻧﺘﻤﺎ ﺑﻨﻪ و آﻏﺮوق در ﻣﺎوراي ﺻـﻨﻮف ﻓﺮود آﻣﺪه‪ ،‬ﻓّﺮاﺷﺎن ﭼﺎﺑﮏ دﺳﺖ ﺑﻪ اﻓﺮاﺷﺘﻦ ﺧﯿﺎم و اﻧﺘﺼﺎب ﺳﺮادق‬
‫ﺳﻌﺎدت ﻓﺮﺟﺎم ﻗﯿﺎم ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪ .‬در اﻧﺪكزﻣﺎﻧﯽ‪،‬‬
‫ﺷﻌﺮ »‪«6‬‬
‫ﻫﻤﯽ ﭘﺸﺖ زﻣﯿﻦ ﺷـﺪ روي دﯾﺒـﺎﻫﻤﻪ زﯾﺮ ﻓﻠـﮏ ﺑﺎﻻـي ﺧﯿﻤﻪ از ﺟﺮأت و ﺟﻼـدت و ﺗﻬـّﻮر و ﺟﺴـﺎرت ﺳـﭙﺎه ﻣﻨﺼـﻮر و اﺑّﻬﺖ و ﺷﻮﮐﺖ‬
‫ﺷﺎﻫﺰاده ﻇﻔﺮاﻧﺘﻤﺎ »‪ «7‬رﻋﺐ و ﻫﺮاس ﺑﯽﻗﯿﺎس ﺑﻪ ﺣﺎل اﻓﺎﻏﻨﻪ راه ﯾﺎﻓﺘﻪ‪ ،‬ﺑﻪ واﺳﻄﻪ ﺑﺪال و ﻣﺨﺘﺎر اﻟﺪوﻟﻪ و ﺗﺮّدد ﺣﺎﺟﯽ آﻗﺎ ﺧﺎن ﮐﻪ آنروز‬
‫را ﻃﺎﻟﺐ اﻣﺎن ﺷﺪه‪ ،‬ﭘﺲ از آﻣﺪوﺷﺪ ﺳﻔﺮاي ﻃﺮﻓﯿﻦ و ﻧﺮﻣﯽ و درﺷﺘﯽ‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﻠﮏ‪ :‬ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪ :‬ﺟﻮش‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﻠﮏ‪ :‬ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪ :‬آﻣﺎده‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﺘﺸﻤﺮ‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﻠﮏ‪ :‬ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪ :‬ﻇﻔﺮ دﺳﺘﻮر‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪412 :‬‬
‫و ﻣـﺪاﻫﻨﺖ و ﻣﻬـﺎوﻧﺖ ﺟﺎﻧﺒﯿﻦ راي ﺻﺎﯾﺐ و ﻋﺰم ﺛﺎﺑﺖ ﺧﺴـﺮو ﻇﻔﺮ ﻫﻤﺮاه ﺑﺮ آن ﻗﺮار ﯾﺎﻓﺖ ﮐﻪ ﻋﻠﯽ اﻟﺼـﺒﺎح ﮐﻪ »‪ «1‬ﺷﻬﺴﻮار »‪ «2‬ﮔﻨﺒﺪ‬
‫ﻓﯿﺮوزه ﯾﻌﻨﯽ آﻓﺘﺎب ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﯿﺪانداري ﻋﺎﻟﻢ اﻣﮑﺎن ﺗﯿﻎ از ﻗﺮاب ﺑﺮﮐﺸﺪ ﺑﻪ ﻣﯿﺎﻧﺠﯽ‪،‬‬
‫ﺷﻌﺮ »‪«3‬‬
‫ﻫﻤﺎن ﺳﻨﮕﺮ ﻧﮏ آﺗﺶ آب ﭼﻬﺮهﻧﻪ آب و ﻧﻪ آﺗﺶ‪ ،‬ﻫﻢ آب و ﻫﻢ آذر‬
‫روﻧﺪه اﺳﺖ و رﻓﺘﻨﺶ در ﻣﻐﺰ ﺷﯿﺮانﺧﻮرﻧﺪه اﺳﺖ و ﺧﻮردن ﻫﻤﻪ ﺟﺎن ﮐﺎﻓﺮ‬
‫ﻧﺮﺧﺸﺪ »‪ «4‬ﭼﻮ »‪ 166) «5‬ب( او رﺧﺸﺪ از ﮔﺮد ﻫﯿﺠﺎ »‪«6‬درﻓﺶ ﻣﺼّﻔﺎ از اﺑﺮ ﻣﮑّﺪر ﯾﻌﻨﯽ ﺑﻪ ﺷﻤﺸﯿﺮ ﮐﺎر ﯾﮑﺮو ﺷﻮد‪ ،‬آري‪:‬‬
‫ﻣﺼﺮاع »‪«7‬‬
‫ﺷﻤﺸﯿﺮ دوروﯾﻪ ﮐﺎر ﯾﮑﺮوﯾﻪ ﮐﻨﺪ‬
‫ﭘﺮﺧﺎﺷـﺠﻮﯾﺎن دو ﻟﺸـﮑﺮ و ﺑﻬـﺎدران ﭘﺮﺧﺎﺷـﺨﺮ ﺑـﺪﯾﻦ ﻧﻮﯾـﺪ آﺳـﺎﯾﺶ از ﭘﺸﺖ زﯾﻦ و ﺳﺎﯾﻪ ﺣﺴﺎم و رﻣﺎح از ﻣﯿـﺪان ﻣﻄﺎردت و ﮐﻔﺎح ﺑﻪ‬
‫ﻇﻼل ﺧﯿﺎم اﺳﺘﻈﻼل و اﺳﺘﺮواح ﺟﺴﺘﻨﺪ و آنروز را از ﺻﻌﻮﺑﺖ ﻣﯿﺪانداري و رﻧﺞ ﻣﺒﺎرزت آﺳﻮده ﻧﺸﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫رزم ﺷﺎﻫﺰاده ﻣﺠﺎﻫﺪ اﺳﻔﻨﺪﯾﺎر ﻫﻤﺎل ﺑﺎ ﻓﯿﺮوز ﻣﯿﺮزا و ﻇﻔﺮ ﯾﺎﻓﺘﻦ ﺑﺮ اﻓﺎﻏﻨﻪ ﺿﻼل ﺑﻪ ﻋﻨﺎﯾﺖ ﻣﻠﮏ ﻣﺘﻌﺎل‬
‫ﭼﻮن ﺳـﭙﻬﺪار زّرﯾﻦ ﻟﻮاي ﺧﺎور و ﯾﮑﻪﺗﺎز ﻣﯿﺪان ﺳـﭙﻬﺮ اﺧﻀـﺮ ﺑﻪ ﺳـﺮاﭘﺮده زﻧﮕﺎرﮔﻮن ﺑﺎﺧﺘﺮ ﺧﺮاﻣﯿﺪ و در ﺧﻠﻮت ﺳـﺮاي ﻣﻐﺮب آرﻣﯿﺪ‪،‬‬
‫ﮐﺮدان و اﺳـﭙﻬﺒﺪان از دوروﯾﻪ در ﻓﮑﺮ ﮐﺎرﺳـﺎزي ﺻـﺒﺎح ﻫّﻤﺖ ﺑﺮ ﻧـﺒﺮد و ﮐﻔـﺎح ﺑﺴـﺘﻪ ﻋﺎﺷـﻘﺎﻧﻪ دﺳﺖ در ﮔﺮدن و ﮐﻤﺮ رﻣـﺎح ﺧﻄﯽ و‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 396‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫ﺳّﻔﺎح ﻣﺼﺮي‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪» :‬ﮐﻪ« ﻧﺪارد‪) .‬ﺑﻪ ﺟﺎي آن ﺟﺎي ﺧﺎﻟﯽ اﺳﺖ(‬
‫)‪ .(2‬ﻣﻠﮏ‪ :‬ﺷﻬﻮار‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﻠﮏ‪ :‬ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪ :‬ﻧﻪ رﺧﺸﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪ :‬ﭼﻪ‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪ :‬ﻫﯿﺠﺎي‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪ :‬ع؛ ﻣﻠﮏ‪ :‬ﻧﺪارد‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪413 :‬‬
‫درآوردﻧـﺪ و درع و ﺟﻮﺷﻦ و ﺧﻔﺘـﺎن و ﻣﻐﻔﺮ را ﯾـﺎراﻧﻪ ﺗﻨـﮓ در ﺳـﺮ و ﺑﺮﮐﺸـﯿﺪﻧﺪ و ﻟﺤﻈﻪاي در ﺷـﯿﻮه ﻣﻌﺎﺷـﺮت ﺷﻮاﻫـﺪ اﻧﻮاع ﺳـﻼح‬
‫ﻧﯿﺎﺳﻮده‪ ،‬ﺻﻮرت ﻣﻄﻠﻮب ﺧﻮد را از روّﯾﻪ دﻟﯿﺮي در ﭼﻬﺎر آﯾﻨﻪ ﻣﻌﺎﯾﻨﻪ »‪ «1‬ﻣﯽدﯾﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺷﻌﺮ »‪«2‬‬
‫دﮔﺮ روز ﭼﻮن ﺧﺴﺮو ﺧﺎوريﺑﺮآﻣﺪ ﺑﺮ اﯾﻦ ﮐﺎخ ﻧﯿﻠﻮﻓﺮي‬
‫ﺑﺮآﻣﺪ ﺧﺮوﺷﯿﺪن ﮐﺮﻧﺎيزﻣﯿﻦ و زﻣﺎن اﻧﺪر آﻣﺪ ز ﺟﺎي‬
‫دو ﻟﺸﮑﺮ ﻧﮕﻮﯾﻢ دو درﯾﺎي ﺧﻮنﺑﻪ ﺑﺴﯿﺎري از رﯾﮓ ﺻﺤﺮا ﻓﺰون‬
‫ﺑﻪ ﺗﺪﺑﯿﺮ ﺧﻮن رﯾﺨﺘﻦ ﺗﺎﺧﺘﻨﺪﺑﻪ ﻫﻢ ﺗﯿﻎ و راﯾﺖ ﺑﺮاﻓﺮاﺧﺘﻨﺪ‬
‫ﺑﺮآﻣﺪ ﺧﺮوش ﺳﻮار از دو رويﺟﻬﺎن ﭘﺮ ﺷﺪ »‪ «3‬از ﻣﺮدم ﺟﻨﮕﺠﻮي‬
‫ز ﻫﺮﺳﻮي دﻟﯿﺮان و ﮐﻨﺪآورانﮐﺸـﯿﺪﻧﺪ ﺷﻤﺸـﯿﺮ ﮐﯿﻦ از ﻣﯿـﺎن ﺷـﺎﻫﺰاده داراﺷـﮑﻮه اﺷﺎرت راﻧـﺪ ﮐﻪ ﻃﺒﻞ ﺣﺮب و ﻧﺎي رزم را ﺑﻪ ﻧﻮازش‬
‫آورﻧﺪ »‪ «4‬و ﻫﺮﻓﻮﺟﯽ از ﺳـﭙﺎه ﻧﺼﺮت ﭘﻨﺎه را ﺑﻪ ﯾﮑﯽ از اﻣﺮاي ﺻﺎﺣﺐ وﺟﻮد ﺳﭙﺎرﻧﺪ‪ .‬از ﻏّﺮش ﮐﻮس و ﻧﺎﻟﻪ ﻧﺎي و ﻧﻔﯿﺮ ﮐﻮرﮐﺎي ﻏﻠﻐﻠﻪ‬
‫در ﮔﻨﺒﺪ آﺑﻨﻮﺳـﯽ ﭘﯿﭽﯿﺪه »‪ «5‬از ﺧﺮوش ﺳﻮاران و ﺻـﻬﯿﻞ ﺗـﺎزي اﺳـﺒﺎن ﻋﻼـﻣﺖ روز ﻣﺤﺸـﺮ آﺷـﮑﺎر ﮔﺸﺖ و دل از ﻫﻮل و ﺑﯿﻢ در ﺑﺮ‬
‫ﺷﺠﺎع و ﺟﺒﺎن ﺗﭙﯿﺪ و ﻣﺮﯾﺦ ﺧﻮنآﺷﺎم از ﻫﯿﺒﺖ آن در ﺳﭙﻬﺮ ﺑﺮ ﺧﻮد ﻟﺮزﯾﺪ‪.‬‬
‫ﺷﻌﺮ »‪«6‬‬
‫دم ﻧـﺎي روﯾﯿﻦ ﺗﻮ ﭼﻮن ﺑﺮآﻣﺪﺑﺪاﻧـﺪﯾﺶ را دم ﻓﺮوﺷـﺪ ﺑﻪ ﯾﮏ دم ﭘﺲ راﯾﺖ ﻓﺘـﺢ آﯾﺖ ﭼﻮن ﺧﻮرﺷـﯿﺪ ﺗﺎﺑﺎن ﻋﺎﻟﻢآراي )‪ 167‬اﻟﻒ( و‬
‫ﻫﻨﮕﺎﻣﻪاﻓﺮوز ﺷﺪ و ﺧﻮد ﺑﺎ ﻓّﺮ و اﻗﺒﺎل ﻣﺘّﺪرع ﺑﻪ درع ﺻﯿﺎﻧﺖ ﻗﺎدر ذو اﻟﺠﻼل و ﺑﺮاﺑﺮش ﺧﻮﺷﺨﺮام »‪،«7‬‬
‫ﺷﻌﺮ »‪«8‬‬
‫ﭼﺮخ ﮔﺮدش‪ ،‬زﻫﺮه راﻣﺶ‪ ،‬ﺗﯿﺮ داﻧﺶ‪ ،‬ﻣﺎه ﺳﯿﺮﻣﻬﺮ ﻓﺮ‪ ،‬ﮐﯿﻮان ﻣﻨﺶ‪ ،‬ﺑﻬﺮام ﮐﯿﻦ‪ ،‬ﺑﺮﺟﯿﺲ ﻓﺎل‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪ :‬ﺧﻮد را از ﻣﺨﯿﻠﻪ ﺧﯿﺎل ﻣﻌﺎﯾﻨﻪ در ﭼﻬﺎر آﯾﯿﻨﻪ‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﻠﮏ‪ :‬ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪ :‬ﺷﺪ ﭘﺮ‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪ :‬آرﻧﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪ :‬ﭘﯿﭽﯿﺪ و‪.‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 397‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫)‪ .(6‬ﻣﻠﮏ‪ :‬ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﻠﮏ‪ :‬ﺧﻮﺷﺨﺮام‪ ،‬ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﻠﮏ‪ :‬ﻧﺪارد‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪414 :‬‬
‫ﺑﺮآﻣﺪه ﺑﻪ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﺗﯿﭗ و ﺻـﻔﻮف ﭘﺮداﺧﺖ و ﮐﺘﺎﺋﺐ آﺳﻤﺎﻧﯽ »‪ «1‬رﮐﺎﺋﺐ را ﺑﻪ ﺿﺎﺑﻄﻪ و آﯾﯿﻦ ﺳـﭙﺎﻫﯿﮕﺮي ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﻪ ﻫﻔﺖ آﺳـﻤﺎن ﺻﻔﺖ‬
‫ﺳﺒﻊ ﺷّﺪاد ﻧﻤﻮد »‪ «2‬و ﻫﺮﺻﻨﻔﯽ را ﺑﻪ وﺟﻮد ﯾﮑﯽ از اﻣﺮاي ﻋﻈﺎم و ﺧﻮاﻧﯿﻦ ﻋﺎﻟﯽﻣﻘﺎم ﺳﻤﺖ اﺳﺘﺤﮑﺎم و ﺑﺪﯾﻦ ﻗﺎﻋﺪه اﻧﺘﻈﺎم داد‪ .‬از ﻃﺮف‬
‫ﻣﯿﻤﻨﻪ ﻣﺤّﻤـ ﺪ ﺧﺎن ﻗﺎﺟﺎر ﭼﻮن ﮐﻮه اﻟﺒﺮز ﭘﺎﯾﺪار ﺑﺎ ﺳﻪ ﺻﻒ از ﭘﯿﺎده و ﺳﻮار‪ ،‬اﻣﯿﺮﮔﻮﻧﻪ ﺧﺎن زﻋﻔﺮاﻧﻠﻮ و ﻟﻄﻒ ﻋﻠﯽ ﺧﺎن ﭼﭙﺸـﻠﻮ و اﮐﺮاد‬
‫ﻗﺮاﭼﻮرﻟﻮ و ﺧﻮرده اوﯾﻤـﺎق و ﮐﯿﻮاﻧﻠﻮ و اﻋﺮاب زﻧﮕﻮﯾﯽ و ﺧﺰﯾﻤﻪ و ﻻـﻟﻮي و ﻧﺨﻌﯽ‪ ،‬در ﺗﺤﺖ اﻣﯿﺮ ﻋﻠﻢ ﺧـﺎن در ﻣﻘﺎﺑـﻞ ﺧﺼﻢ ﻣﺘﺮﺻـﺪ‬
‫ﮐـﺎرزار ﺑﺎﯾﺴـﺘﺎد و از ﺟـﺎﻧﺐ ﻣﯿﺴـﺮه اﺳـﺤﺎق ﺧـﺎن ﺳـﺮدار ﻗﺮاﯾﯽ و اﻣﯿﺮ ﻗﻠﯿـﭻ ﺧـﺎن ﺗﯿﻤﻮري و اﺑﺮاﻫﯿﻢ ﺧـﺎن ﻫﺰاره ﺑـﺎ ﺳﻮاران و ﭘﯿﺎدﮔﺎن‬
‫ﺧﺮاﺳـﺎﻧﯽ و اوﯾﻤـﺎق ﭼﻮن ﮐﻮه آﺗﺶ در ﻣﻘﺎﺑـﻞ ﺧﺼﻢ ﺧﺎﮐﺴﺎر ﺻﻒ ﻗﺘﺎل ﺑﺴـﺘﻪ‪ ،‬ﺑﺎزوي ﻣﺮدي و ﻣﺮداﻧﮕﯽ ﮔﺸﺎدﻧـﺪ و ﻧﺠﻒ ﻋﻠﯽ ﺧﺎن‬
‫ﺷـﺎدﻟﻮ و ﺳـﻌﺎدت ﻗﻠﯽ ﺧﺎن ﺑﻐﺎﯾﺮي را ﻃﺮح ﮐﺮده ﺑﺎ ﺳﻮاره و ﭘﯿﺎده ﺑﺴـﯿﺎر در ﮐﻤﯿﻦﮔﺎه ﺑﺎزداﺷﺖ و ﭼﺮﺧﭽﯽ ﻋﺴﺎﮐﺮ ﻣﻨﺼﻮر ﻋﺒﺎس ﺧﺎن‬
‫ﻗﻮﻟﻠﺮ آﻗﺎﺳـﯽ و ﺑﺪر ﺧﺎن و ﺣﯿﺪر ﻋﻠﯽ ﺧﺎن و ﺷﮑﺮ اﻟّﻠﻪ ﺧﺎن »‪ «3‬ﺟﻠﯿﻠﻮﻧـﺪ ﺑﺎ ﻓﻮﺟﯽ از ﻏﻼﻣﺎن ﺟﻼدتﻧﺸﺎن را ﺑﻪ ﻣﯿﺪان ﮔﻤﺎﺷﺖ و ﻗﻠﺐ‬
‫ﺳﭙﺎه ﻧﺼـﺮت ﻫﻤﺮاه ﺑﻪ ﻓّﺮ ﻃﻠﻌﺖ ﺧﻮرﺷـﯿﺪ ﻣﺜﺎل ﺷﺎﻫﺰاده اﺳـﮑﻨﺪر »‪ «4‬ﻫﻤـﺎل زﯾﺐ و آراﯾﺶ ﯾـﺎﻓﺘﻪ‪ ،‬ﺳﻮاران ﻣـﺎﻓﯽ و ﺑﺎﺟﻼن و ﺑﻬﺘﻮﯾﯽ و‬
‫اوﺻﺎﻧﻠﻮ »‪ «5‬و ﻗﻠﯿﭽﯽ و اﻓﻐﺎن و ﺧﺪاﺑﻨـﺪهﻟﻮ و ﭘﯿﺎدﮔﺎن ﺗﻬﻤﺘﻦ ﺗﻮان ﻋﺠﻢ و اﺳﺘﺮآﺑﺎدي و ﻏﻼﻣﺎن و ﻗﻮرﭼﯿﺎن و اﻣﺮا و ﻋﻈﻤﺎ ﭘﺮواﻧﻪآﺳﺎ در‬
‫دو راﯾﺖ ﻓﺘﺢ آﯾﺖ ﻣﺠﺘﻤﻊ آﻣﺪه‪ ،‬ﭼﻮن درﯾﺎي ﻣّﻮاج ﺻﻒ ﻗﺘﺎل و ﺟﺪال ﺑﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺷﻌﺮ »‪«6‬‬
‫ﺷﺪ آراﺳﺘﻪ ﻟﺸﮑﺮي ﺑﯽﺣﺴﺎبﮐﻪ ﭘﻮﺷﯿﺪ ﮔﺮدش رخ آﻓﺘﺎب‬
‫ﻫﻤﻪ ﺷﯿﺮﻣﺮدان ﮐﺎرآزﻣﺎيدﻟﯿﺮ و ﻋﺪو ﺑﻨﺪ و ﮐﺸﻮرﮔﺸﺎي‬
‫ز ﺗﯿﻎ و ز ﮔﺮز و ز ﮐﻮس و ز ﮔﺮدزﻣﯿﻦ ﺷﺪ ﺳﯿﻪ آﺳﻤﺎن ﻻﺟﻮرد »‪ «7‬از آراﺳﺘﮕﯽ اﻓﻮاج ﺑﺤﺮ اﻣﻮاج ﻗﺎﻫﺮه و رزمآراي ﺷﻬﺰاده آزاده در‬
‫دﻓﻊ اﺻﺎﺑﺖ ﻋﯿﻦ اﻟﮑﻤﺎل و رﻓﻊ آﺳﯿﺐ )‪ 167‬ب( زوال‪.‬‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﻠﮏ‪ :‬آﺳﻤﺎن‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪ :‬ﺳﺎﺧﺖ‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﻠﮏ‪» :‬ﺧﺎن« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪ :‬اﺳﻔﻨﺪﯾﺎر‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪ :‬اﺻﺎﻟﻠﻮ‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﻠﮏ‪ :‬ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﻠﮏ‪» :‬آﺳﻤﺎن ﻻﺟﻮرد« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪415 :‬‬
‫ﺷﻌﺮ‬
‫ﻗـﺪر ﻣﺠﻤﺮ زرﯾﻦ آﻓﺘﺎب ﺑﺴﻮﺧﺖﺳـﺘﺎرهﻫﺎ ﭼﻮ »‪ «1‬ﺳـﭙﻨﺪ »و ان ﯾﮑـﺎد« دﻣﯿـﺪ از آنﻃﺮف ﻧﯿﺰ ﻓﯿﺮوز ﻣﯿﺮزا ﭼﻮن ﺳـﺎﺧﺘﮕﯽ و آراﺳـﺘﮕﯽ و‬
‫ﺻﻒآراﯾﯽ ﺟﻨﻮد ﻣﺴﻌﻮد را دﯾﺪ در ﺑﺮاﺑﺮ آن ﻧﻪ ﺻﻒ ﺑﻪ ﻣﺤﮑﻤﯽ ﻧﻪ ﻓﻠﮏ »‪ «2‬ﮐﺸﯿﺪ و ﺑﺎ ﮐﻤﺎل ﺳﺎز و ﻏﺎﯾﺖ اﺑّﻬﺖ و اﻫّﺒﺘﯽ ﮐﻪ زﻣﯿﻦ از‬
‫ﮐﺸـﯿﺪن ﺑﺎر ﻧﺨﻮت آن ﺑﻪ ﺳـﺘﻮه ﺑﻮد از ﺳـﻨﮕﺮ ﺑﺮآﻣﺪه ﺑﺎ ﺻـﻔﻮف آراﺳﺘﻪ از ﻗﻠﺐ و »‪ «3‬ﺟﻨـﺎح و ﺑﺮاﻧﻐـﺎر و ﺟﻮاﻧﻐﺎر رو ﺑﻪ ﺟﺎﻧﺐ ﻋﺴﺎﮐﺮ‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 398‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫اﻗﺒﺎل اﯾﺴـﺘﺎده‪ ،‬ﮐﻤﯿﻨﮕﺎه را ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣﺮدان ﮐﺎر و ﺑﻬﺎدران ﮐﺎرزاري اﺳـﺘﺤﮑﺎم داد‪ .‬ﭘﺲ از آﻧﮑﻪ اﻣﺮ ﻟﺸـﮑﺮ و ﺻـﻔﻮف ﻣﺘﻌّﺪده ﺑﺮﺣﺴﺐ‬
‫ﺧــﺎﻃﺮﺧﻮاه آراﯾﺶ ﯾــﺎﻓﺖ‪ ،‬ﺻــﻮﻓﯽ اﺳــﻼم ﺑﺮ ﻣﺤّﻔــ ﻪ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘـﻪ‪ ،‬ﮔﺮوﻫﯽ ﻣﺤّﻔـ ﻪ ﭘﻠﯿــﺪ او را ﺑﺮ دوش و ﻫﺰار ﻧﻔﺮ از ﻣﺮده ﻣﺮدودهاش‬
‫ﺷﻤﺸـﯿﺮﻫﺎي ﺑﺮﻫﻨﻪ در آﻏﻮش ﻧﻬﺎده‪ ،‬ﺑﺎ ﺧﻠﻔﺎ و اوﻻد زﻧﺎﯾﺶ در ﭘﺎي ﺑﯿﺮق و ﭘﯿﺶ روي ﺗﺎﺑﻮﺗﺶ ﻓﺪاﯾﯽ و از زﺑﺎن ﺑﻪ ذﮐﺮ ﻫﻮﻫﻮ ﮔﺸﺎدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﺻـﻒ زﻧﺒﻮرك ﻓﯿﺮوز ﻣﯿﺮزا اﺣﺘﺮاﻣـﺎ ﻟﺤﻀـﺮﺗﻪ در ﺟﻠـﺪش اﻓﺘـﺎده‪ ،‬ﺑـﺎ ﺟﻤﯿﻊ ﺻـﻔﻮف ﯾﻤﯿﻦ و ﯾﺴـﺎر ﺑﻪ ﻃﺮف ﻋﺴـﺎﮐﺮ ﻧﺼﺮتﺷـﻌﺎر در‬
‫ﺣﺮﮐﺖ آﻣﺪﻧﺪ‪ .‬ﮔﺮوﻫﯽ ﻫﻤﻪ دﯾﻮﺳﺎر و ﻗﻮﻣﯽ ﭼﻮن ﻏﻮﻻن ﻣﺮدمﺧﻮار‪.‬‬
‫ﺷﻌﺮ‬
‫ﻫﻨﺮﻧﻤﺎ و ﻧﺒﺮدآزﻣﺎ و ﻣﺮداﻓﮑﻦﻇﻔﺮﻓﺮا و وﻻﯾﺖﮔﺸﺎ و ﻗﻠﺐﺷﮑﻦ‬
‫ﻫﻤﻪ ﺑﻪﺳﺎن ﺳﭙﺮ ﺳـﯿﻨﻪ ﺑﺎز ﮐﺮده ﺑﻪ ﺗﯿﻎﻫﻤﻪ ﭼﻮ ﺟﻮﻫﺮ ﺷﻤﺸـﯿﺮ ﻏﺮق در آﻫﻦ در ﻣﺤﺎذي ﻟﺸﮑﺮ اﻗﺒﺎل ﻣﺘﺮﺻﺪ رزم و ﺟﺪال و ﻣﻬّﯿﺎي ﻧﺒﺮد و‬
‫ﻗﺘ ﺎ ل ﮔ ﺸﺘﻨ ﺪ ‪.‬‬
‫ﺷﻌﺮ »‪«4‬‬
‫ﻏﻮﻫﺎيﻫﻮي از دو ﻟﺸﮑﺮ ﺑﺨﺎﺳﺖﺟﻬﺎن ﭘﺮ دﻫﺎده ﺷﺪ از ﭼﭗ و راﺳﺖ‬
‫ﺧﺮوش ﯾﻼن و دم ﮐﺮﻧﺎيﭼﻨﺎن ﺷﺪ ﮐﻪ ﭼﺮخ اﻧﺪر آﻣﺪ ز ﭘﺎي‬
‫ﺑﺪان رﺳﺘﺨﯿﺰ و دم زﻣﻬﺮﯾﺮﺧﺮوش ﯾﻼن ﺑﻮد و »‪ «5‬ﺑﺎران ﺗﯿﺮ‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪ :‬ﭼﻪ‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪ :‬ﻧﻪ ﺳﭙﻬﺮ‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪» :‬و« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﻠﮏ‪ :‬ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﻠﮏ‪» :‬و« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪416 :‬‬
‫در آن وﻗﺖ ﻃـﺎﯾﺮ اﻣﻦ ﭼﻮن ﻋﻨﻘـﺎ در ﻗـﺎف اﺧﺘﻔـﺎ ﺧﺰﯾـﺪ و اﺟـﻞ از دو روﯾﻪ ﭼﻮن ﺷﻤﺸـﯿﺮ ﺑﻪ ﮔﺮدن اﻓﺘـﺎد‪ .‬دﻻـوران از دو ﺟﺎﻧﺐ رو ﺑﻪ‬
‫ﻣﻌﺮﮐﻪ ﻧـﺒﺮد آورده ﻣﺘﻬـّﻮراﻧﻪ ﺗﯿـﻎ ﺟﻼـدت آﺧﺘﻪ ﺑﯽﺑﺎﮐـﺎﻧﻪ ﺑﺮ روي »‪ «1‬ﯾﮑـﺪﯾﮕﺮ ﺗﺎﺧﺘﻨـﺪ و ﺧـﺎك ﻣﯿـﺪان را از ﺧﻮن ﻗﺘﯿﻼن ﺑﺎ ﺷﻤﺸـﯿﺮ‬
‫اﻟﻤﺎسﻓﺎم ﯾﺎﻗﻮتﮔﻮن ﻣﯽﺳﺎﺧﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺷﻌﺮ‬
‫ﺳﭙﻪ ﯾﮏ ﺑﻪ دﯾﮕﺮ درآوﯾﺨﺘﻨﺪﭼﻮ »‪ «2‬رود روان ﺧﻮن ﻫﻢ رﯾﺨﺘﻨﺪ‬
‫ﺑﮑﺮد اﻧﺪرون ﻫﻤﭽﻮ اﺑﺮي ﭘﺮآبﮐﻪ ﺷﻨﮕﺮف رﯾﺰد ﺑﺮ او آﻓﺘﺎب‬
‫درﺧﺸﯿﺪن ﺗﯿﻎ اﻟﻤﺎسﮔﻮن )‪ 168‬اﻟﻒ(ﺷﺪه ﻧﻌﻞ آﻫﺎر داده ﺑﻪ ﺧﻮن‬
‫ز ﺧﻮن دﻟﯿﺮان زﻣﯿﻦ ﻻﻟﻪزارز ﺗﯿﺮ ﺳﻮاران ﻫﻮا ژاﻟﻪﺑﺎر از ﺷﺮارهرﯾﺰي زﻧﺒﻮرك و ﺗﻔﻨﮓ و ﺑﺎرش ﻗﻄﺮهﻫﺎي ﭘﯿﮑﺎن از اﺑﺮ ﮐﻤﺎن رﻧﮓ ﺟﺎن‬
‫از رﺧﺴﺎر ﺳﻮاران ﭘﻮﻻد ﭼﻨﮓ ﻣﯽﺷﺴﺖ »‪ «3‬و ﺧﺪﻧﮓ زﻫﺮ آﺑﺪار ﭼﻮن ﻧﺼﯿﺤﺖ ﭘﯿﺮان ﺑﺮ ﺳﯿﻨﻪ ﺟﻮاﻧﺎن ﺑﺎ ﻓﺮﻫﻨﮓ »‪ «4‬ﻣﯽﻧﺸﺴﺖ‪ .‬اﻓﻌﯽ‬
‫ﮐﻤﻨـﺪ ﺑﺮ ﮔﺮدن ﯾﻼـن ﺿـّﺤﺎك ﻫﻤـﺎل ﭼﻮن زﻟﻒ دﻟﺒﺮان ﭘﺮي ﺗﻤﺜـﺎل ﻣﯽﭘﯿﭽﯿـﺪ و از ﻫﺮﮔﻮﺷﻪ ﺑﺴـﻤﻠﯽ از ﻧـﺎوك ﻣﺒـﺎرزان آرش ﮐﻤﺎن‬
‫ﻋﺎﺷﻘﺎﻧﻪ در ﺧﺎك و ﺧﻮن ﻣﯽﺗﭙﯿﺪ‪.‬‬
‫ﺗﯿﻎ از دﺳـﺘﺒﺮد ﯾﻼـن در ﻏﻼـف ﺗﻨـﮓ آﻣـﺪه‪ ،‬ﭼﻮن اﺑﺮوي ﺧﻮﺑﺎن ﺑﺮ ﺳـﺮآﻣﺪ ﺗﯿﺮ ﺑﻪ راﺳﺘﯽ ﭼﻮن ﺧـﺪﻧﮓ ﻏﻤﺰه ﻣﻌﺸﻮق ﭘّﺮان و ﺑﺮ ﺟﮕﺮ‬
‫رﺳـﯿﺪ‪ .‬ﮐﻤـﺎن از ﭘﯽ ﮐﯿﻨﻪاﻧـﺪوزي ﭼﻮن ﺟـﺎن ﻣﻬﺠﻮران در ﻧﺰع ﻗﺮﯾﻦ ﻧـﺎﻟﻪ و ﻧﻔﯿﺮ ﺷـﺪ‪ ،‬زه ﻣﺎﻧﻨـﺪ ﻋﺎﻗﻼـن در ﮐﺸﺎﮐﺶ ﻓﺘﻨﻪ ﮔﻮﺷﻪﮔﯿﺮي‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 399‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫آﻣﻮﺧﺖ و ﭘﯿﮑﺎن را دل از ﻣﻮﺷـﮑﺎﻓﯽ ﻻﻟﻪآﺳﺎ ﺑﺴﻮﺧﺖ‪ .‬ﮐﻮس از ﻣﻬﺎﺑﺖ ﮐﻮﺷﺶ ﯾﮑﻪﺗﺎزان ﻧﺎﻟﻪ ﺑﻪ آﺳﻤﺎن ﺑﺮداﺷﺖ و ﺷﯿﺮ ﻋﻠﻢ ﻣﺘﺤّﯿﺮاﻧﻪ‬
‫از ﺣﻤﻼت ﺷﯿﺮاﻧﻪ ﻫﺰﺑﺮان ﺑﯿﺸﻪ ﮐﺎرزار و ﺷﯿﺮان »‪ «5‬ﻋﺮﺻﻪ ﭘﯿﮑﺎر دﯾﺪه ﺑﻬﺮ ﺗﻤﺎﺷﺎ ﺑﺮﮔﻤﺎﺷﺖ‪ .‬ﻋﻠﻢ از ﻫﯿﺒﺖ آن ﺑﺮ ﺧﻮد ﺑﻠﺮزﯾﺪ و ﺟﺎن را‬
‫از »‪ «6‬ﺗﻦ ﺧﻮد روان دﯾﺪ‪ .‬ﻧﺎي روﯾﯿﻦ را ﭼﻮن ﮔﺮﻓﺘﺎران و ﻣﺠﺮوﺣﺎن اﻓﻐﺎن ﻓﻐﺎن »‪ «7‬ﺑﻪ آﺳﻤﺎن رﻓﺖ و ﮔﻮرﮐﺎي را از ﺑﯿﻢ ﻫﺰاﻫﺰ ﻣﺮدان‬
‫رزم دم ﻓﺮوﮔﺮﻓﺖ‪ .‬از ﻧﻬﯿﺐ ﭘﺮدﻻن ﺟﺎن ﺑﻪ ﻟﺐ ﺧﻨﺠﺮ رﺳﯿﺪ و از ﺳﻄﻮت ﻣﺒﺎرزان ﻋﺮق‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﺮوي‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪ :‬ﭼﻪ‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﯽﺷﮑﺴﺖ‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪ :‬ﻓﺮوﻫﻨﮓ‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪ :‬ﺣﻤﻼت ﺷﯿﺮاﻧﻪ ﺷﯿﺮان ﺑﯿﺸﻪ روزﮔﺎر و ﺟﺎنﺑﺎزي ﻫﺰﺑﺮان‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪ :‬در‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﻠﮏ‪ :‬اﻓﻐﺎن‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪417 :‬‬
‫ﻟﻌﻞﮔﻮن از ﺑﺪن ﺷﻤﺸـﯿﺮ زﻣّﺮدﻓﺎم ﻣﯽﭼﮑﯿﺪ‪ .‬ﺧﻮد ﺑﯽاﺧﺘﯿﺎر از ﺳﺮ ﺧﻮدداري ﺑﺮﺧﺎﺳﺖ و ﻧﯿﺰه را ﻗﺎﻣﺖ راﺳﺖ از ﺑﺎرﮔﺮان ﻏّﺼﻪ ﮐﺸﺘﮕﺎن‬
‫ﻣﻌﺮﮐﻪ ﺧﻢ ﮔﺸﺖ‪ .‬ﭘﯿﺸـﺎﻧﯽ ﺳﭙﺮ ﭼﻮن زﻟﻒ ﻣﺤﺒﻮﺑﺎن ﭼﯿﻦ ﮔﺮﻓﺖ و زره ﻫﻤﻪ ﺗﻦ ﭼﺸﻢ ﮔﺸﺖ و »‪ «1‬ﮔﺮد ﻧﺎوردﮔﺎه از ﺟﻮﻻن ﺑﺎدﭘﺎﯾﺎن و‬
‫دﻻوري ﺟﻼدتﭘﯿﺸﮕﺎن »‪ «2‬و ﮔﺮداﻧﮕﯿﺰي ﻣﺒﺎرزان از زﻣﯿﻦ ﺑﻪ ﻓﻠﮏ ﻧﺸﺴﺖ و زﻟﺰﻟﻪ از ﺳﻨﺎﺑﮏ ﻋﻨﺎﻧﻮران ﺑﻪ ﮔﻮش »‪ «3‬ﭘﯿﻮﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺷﻌﺮ »‪«4‬‬
‫ﺣّﺪت دﻧﺪان رﻣﺢ زﻫﺮه ﺟﻮﺷﻦ درﯾﺪﺻﺪﻣﻪ آﺳﯿﺐ ﮔﺮز ﺗﺎرك ﻣﻐﻔﺮ ﺷﮑﺴﺖ‬
‫ﺷﺴﺖ ﺑﻪ ﭘﯿﻐـﺎم ﺗﯿﺮ ﺧﻄﺒﻪ ﺟـﺎن ﻓﺴـﺦ ﮐﺮددﺳﺖ ﺑﻪ اﯾﻤﺎي ﺗﯿﻎ ﺗﺎرك ﻣﻨﺒﺮ ﺷـﮑﺴﺖ »‪ «5‬از ﺑﺴـﯿﺎري اﺟﺴﺎد و اﺑـﺪان ﻗﺘﯿﻼن راه ﺑﺮ ﻣﺮﮐﺒﺎن‬
‫ﮐﻮهﭘﯿﮑﺮ ﺑﺴﺘﻪ و از ﻣﻮج ﺧﻮن در آن ﺻﺤﺮا ﻣﺮد و ﻣﺮﮐﺐ ﺣﺒﺎبوار »‪ 168) «6‬ب( ﺑﺮ روي آب ﻧﺸﺴﺘﻪ ﻫﺰﺑﺮان ﭘﻠﻨﮓﺧﻮي رزمﺟﻮي ﺑﺎ‬
‫ﭼﻨﮓ و ﭼﻨﮕﺎل ﺟﮕﺮﮔﺎه ﻫﻢ ﻣﯽدرﯾﺪﻧﺪ و ﺷـﯿﺮان ﺿـﺮﻏﺎم ﺧﺼـﻠﺖ ﺑﻪ ﺳـﺮﭘﻨﺠﻪ دﻻوري رگ ﺟﺎن ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ را ﺑﻪ ﺗﯿﻎ ﻧﺎﺧﻦ ﻣﯽﺑﺮﯾﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫ﮔﺮز ﮔﺎو ﺳﺮ ﭘﯿﮑﺮ ﻣﺒﺎرزان ﻣﯽﺷﮑﺴﺖ ﮐﻤﻨﺪ اژدﻫﺎ ﺑﯿﺦ ﮔﺮدن ﮔﺮدﻧﺎن ﻣﯽﺑﺴﺖ‪.‬‬
‫ﺷﻌﺮ »‪«7‬‬
‫ﺑﻪ ﻧﯿﺰه ﮐﺮده ﺳﺮان ﭼﺸﻢ ﺑﺪﺳﮕﺎﻻن ﮐﻮرﺑﻪ ﻧﻌﺮه ﮐﺮده ﯾﻼن ﮔﻮش دﯾﻮﺳﺎران ﮐﺮ‬
‫ز ﺗﯿﻎ ﮔﺸـﺘﻪ ﻫﻮا ﻫﻤﭽﻮ ﻣﯿﻎ آﺗﺸـﺒﺎرز ﻧﯿﺰه ﮔﺸـﺘﻪ زﻣﯿﻦ ﻫﻤﭽﻮ ﺑﺎغ آﻫﻦﺑﺮ ﭼﻮن ﺧﯿﺮﮔﯽ ﺧﺼﻢ ﺑـﺪاﺧﺘﺮ و ﻣﯿـﺪانداري و ﻓﺮوﺳـﯿﺖ اﻓﺎﻏﻨﻪ‬
‫ﺑـﺪﮔﻬﺮ از ﺣـّﺪ ﮔﺬﺷﺖ و ﻋﺒﺎس ﺧﺎن ﻗﻮﻟﻠﺮ آﻗﺎﺳـﯽ و ﺳﻮاران ﺟﻠﯿﻠﻮﻧﺪ و ﻏﯿﺮه ﮐﻪ ﭼﺮﺧﭽﯽ و ﻣﻘﺪﻣﮥ اﻟﺠﯿﺶ )‪ 169‬اﻟﻒ( ﻧﺼﺮت و ﻇﻔﺮ‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ ﯾﮑﻪﺗﺎزان اﻓﻐﺎن را ﺑﻪ ﺣﻤﻼت ﻣﺘﻮاﺗﺮ و ﺻﺪﻣﺎت ﺟﺎن ﺷـﮑﺮ از ﺟﺎ ﺑﺮداﺷﺘﻪ ﻣﺘﺰﻟﺰل ﺳﺎﺧﺘﻨﺪ و ﺣﺴﻦ ﺧﺎن‪ ،‬ﺑﺮادر ﺷﮑﺮ اﻟّﻠﻪ ﺧﺎن‪ ،‬ﮐﻪ‬
‫ﺟﻮاﻧﯽ ﺑﺎ ﻧﯿﺮو و ﻣﺒﺎرزي ﻗﻮيﺑﺎزو ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﺎ ﭼﻨﺪ ﻧﻔﺮ از ﭘﯿﺸﺘﺎزان ﻋﺮﺻﻪ دﻻوري ﺑﻪ ﺷﻤﺸﯿﺮ ﻣﻼ ﺟّﺒﺎر ﺧﺎن و ﻃﻐﺎن ﺧﺎن و‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪» :‬و« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﻠﮏ‪ :‬ﺟﻼدت ﭘﯿﺸﻪﮔﺎن‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪ :‬ﮔﻮس ﺳﻤﮏ‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﻠﮏ‪ :‬ﻧﺪارد‪.‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 400‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪ :‬ﺗﯿﻎ ﻣﻨﺒﺮ ﭘﯿﮑﺮ ﺷﮏ اﺳﺖ‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪ :‬ﭼﻮن ﺣﺒﺎب‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﻠﮏ‪ :‬ﻧﺪارد‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪418 :‬‬
‫ﻏﯿﺮﻫﻢ ﻧﺒﺮدآزﻣﺎﯾﺎن »‪ «1‬در آن داوري ﮐﻪ ﺟﻼدت را »‪ «2‬ﭘﯿﺶ ﺗﺎﺧﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ از ﭘﺎ درآﻣﺪه‪ ،‬ﺟﺎم ﺷﻬﺎدت از دﺳﺖ ﺳﺎﻗﯽ اﺟﻞ ﻧﻮﺷﯿﺪﻧﺪ و‬
‫ﻟﺒﺎس ﻧﯿﮏﻧﺎﻣﯽ از ﻗﯿﭽﺎﺟﯽ ﺧﺎﻧﻪ ﺳـﻌﺎدت اﺑﺪي درﭘﻮﺷـﯿﺪﻧﺪ‪ «3» .‬ﻋﻠﯽ اﻟّﺘﻮاﻟﯽ ﺟﻤﻌﯽ دﯾﮕﺮ از ﻓـﺪوﯾﺎن ﭘﺮواﻧﻪآﺳـﺎ »‪ «4‬ﺧـﻮد را ﺑﺮ آﺗﺶ‬
‫زده از ﺳﺮ ﺗﺎ ﭘﺎ ﺣﺮﯾﻖ آﺗﺶ آبﻧﻤﺎ و ﻏﺮﯾﻖ ﻟّﺠﻪ ﻓﻨﺎ ﮔﺮدﯾﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫درﯾﻦ ﺣﺎل ﺑﻪ ﺣﮑﻢ ﻧﺎﻓﺬ ﺷﻬﺰاده دوﻟﺘﯿﺎر اﺳﻔﻨﺪﯾﺎر ﻫﻤﺎل ﺑﻬﺎدران ﻗﺮاﭼﻮرﻟﻮ و دﻻوران ﻣﺎﻓﯽ از ﻗﻠﺐ و ﻣﯿﻤﻨﻪ ﻣﺪد داده‪ ،‬ﺑﯽﺑﺎﮐﺎن اﻓﻐﺎن را‬
‫ﺷﮑﺎريوار در ﻣﯿﺎن ﮔﺮﻓﺘﻪ‪ ،‬ﻧﻬﺎل ﺣﯿﺎت ﺟّﺒﺎر ﺧﺎن و ﺑﺪال ﺧﺎن ﺳـﺮدار و اﮐﺜﺮي از اﻣﺮاي ﺟﻠﯿﻞ اﻟﺸﺄن آن ﻓﺮﻗﻪ ﺿﻼﻟﺖﻧﺸﺎن ﮐﻪ از روي‬
‫ﻏﯿﺮت و ﺣﺮص ﺑﻨﻔﺴﻪ ﻣﺒﺎﺷـﺮ ﺣﺮب و ﭘﯿﮑﺎر ﺷـﺪه ﺑﻮدﻧﺪ ﺑﻪ ﺗﯿﻎ اﻧﺘﻘﺎم دﻟﯿﺮان ﻓﺪوي ﻓﺮﺟﺎم از ﭘﺎ درآﻣﺪه ﺟﺎم ﺑﻮار و دﻣﺎر از دﺳﺖ ﺳﺎﻗﯽ‬
‫ﺷﻤﺸﯿﺮ زﻫﺮ آﺑﺪار ﻧﻮش و اّﯾﺎم ﺣﯿﺎت و زﻧﺪﮔﺎﻧﯽ را ﻓﺮاﻣﻮش ﮐﺮدﻧﺪ و ﺑﺮ اﺛﺮ آن‪،‬‬
‫ﺷﻌﺮ‬
‫ﺷﯿﺮ ﭘﻠﻨﮕﺎن ﺷﮑﺎر ﺻﻔﺪر ﺑﯿﮋن ﺧﺼﺎلﺧﺴﺮو ﺑﻬﻤﻦ وﻗﺎر رﺳﺘﻢ آﺧﺮ زﻣﺎن ﺷﻬﺰاده »‪ «5‬ﺗﻬﻤﺘﻦ ﺗﻮان از ﻗﻠﺐ ﺑﺎ ﻗﻠّﺖ ﺑﻬﺎدران‬
‫ﻣﺼﺮاع »‪«6‬‬
‫ﮐﻤﺎ ﺗﺤّﺮك ﺳﻄﺢ اﻟﺒﺤﺎر ﻣﻦ ﻋﺼﻒ‬
‫ﺑﺎ راﯾﺖ ﺧﺎص ﺑﻪ ﻗﻠﺐ »‪ «7‬دﺷﻤﻦ ﮐﯿﻨﻪ ﺷﻌﺎر »‪ «8‬ﺗﺎﺧﺖ و ﺑﻪ ﺑﺎد ﺣﻤﻠﻪ ﻣﺮدي و ﻣﺮداﻧﮕﯽ ﺻـﻔﻮف ﮐﻮه ﺷﮑﻮه اﻓﺎﻏﻨﻪ را ﻣﺘﺰﻟﺰل و ﻣﺘﻔّﺮق‬
‫ﺳﺎﺧﺖ‪ .‬در ﻋﺮﺻﻪ داوري ﺑﺎ ﮐﻤﺎل دﻻوري‬
‫]ﺷﻌﺮ[‬
‫اﮔﺮ دو آﻣـﺪ ﭘﯿﺸـﺶ ﺑﻪ ﻧﯿﺰه ﮐﺮد ﯾﮑﯽوﮔﺮ ﯾﮏ آﻣﺪ ﭘﯿﺸـﺶ ﺑﻪ ﺗﯿﻎ ﮐﺮد دو ﻧﯿﻢ از ﺗﺮاﮐﻢ ﺑﺎران ﮔﻠﻮﻟﻪ آﺗﺶ آﺛﺎر و ﺗﺼﺎﻋﺪ دود و ﺑﺨﺎر‬
‫زﻣﯿﻦ و زﻣﺎن ﺗﯿﺮهوﺗﺎر و از رﺷﺎش ﺧﻮن ﺑﺮ اﺷـﺨﺎص اﺳﺒﺎن ﮐﻮه ﺗﻮان‪ ،‬ﺑﺎدﭘﺎﯾﺎن ﺑﺮق رﻓﺘﺎر رﻋﺪآواي‪ ،‬ﺑﻮر ﻗﺰل و اﺑﺮش ﮔﻠﮕﻮن ﻧﻤﻮد‪ .‬او‬
‫ﻫﻢ ﺳﻤﻨﺪ و ﺧﻨﮓ ﺑﻪ ﭼﺮده اﺷﺘﺒﺎه رﻓﺖ‪ .‬ﺷﺎﻫﺰاده ﻣﺠﺎﻫﺪ ﻏﺎزي در دﺷﺖ ﻣﻌﺮﮐﻪ و در آن ورﻃﻪ ﻫﺎﯾﻠﻪ ﺑﺎ ﯾﮏ دﺷﺖ ﺷﯿﺮان ﯾﻠﻪ‪.‬‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪ :‬و ﻏﯿﺮه ﻫﻢﻧﺒﺮد آن‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪ :‬ﮐﻪ ﺑﻪ اﻇﻬﺎر ﺗﻬﻮر از‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪ :‬ﺳﻌﺎدت و ﺟﺎﻧﺒﺎزي ﭘﻮﺷﯿﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪ :‬ﭘﺮواﻧﻪ ﺳﺎن‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪ :‬ﺷﺎﻫﺰاده‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪ :‬ع؛ ﻣﻠﮏ‪ :‬ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﺮ‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺞ‪ :‬دﺷﻤﻦ ﺑﺪاﺧﻼص‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪419 :‬‬
‫ﺷﻌﺮ‬
‫ﺧﯿﻞ ﺑﺎﺷﻪ و ﮔﻠﻪ ﻋﺼﻔﻮر »‪ 169) «1‬ب(ﻧﺮه ﺷﯿﺮي و دﺷﺘﯽ از آﻫﻮ »‪ «2‬در آن ﻫﻨﮕﺎمآراﯾﯽ و دﺷﻤﻦرﺑﺎﯾﯽ آﺳﺘﯿﻦ ﻗﻬﺮ ﺑﺎﻻ ﺷﮑﺴﺘﻪ ﭼﻮن‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 401‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫اﺳﻔﻨﺪﯾﺎر ﯾﺎ آذر ﺑﺮزﯾﻦ ﺑﺮ زﯾﻦ ﺟﻼدت »‪ «3‬ﻧﺸﺴﺘﻪ ﺑﺮ ﺻﻔﻮف ﺧﺼﻢ ﺑﺎ ﺷﻤﺸﯿﺮ آﺧﺘﻪ ﻣﯽﺗﺎﺧﺖ و رو از ﻫﯿﭻ ﻣﺒﺎرزي ﻧﺘﺎﻓﺘﻪ‪.‬‬
‫ﺷﻌﻠﻪﺳﺎن ﺧﺎﺷﺎك وﺟﻮد ﻣﺨﺎﻟﻔﯿﻦ »‪ «4‬را ﺑﻪ آﺗﺶ ﺳﻮزﻧﺪه‪.‬‬
‫ﺑﯿﺖ »‪«5‬‬
‫آن ﮔﻨﺪﻧﺎي ﮔﻮن ﮐﻪ ﺑﭙﺎﺷﺪ زﻫﺮ ﮐﺪوياوراق ﻻﻟﻪ ﺑﯽﻣّﺮ و ﻣﺤﻠﻮل ارﻏﻮان‬
‫ﻫﻢ دﺳـﺘﮕﯿﺮ ﻣﺮد ﺑـﻮد روز ﻣﻌﺮﮐﻪﻫﻢ ﻗـﺎﻃﻊ ﺗﻦ آﻣـﺪ و ﻫﻢ ﻗـﺎﺑﺾ روان ﯾﻌﻨﯽ ﺷﻤﺸـﯿﺮ ﺑﯽزﯾﻨﻬـﺎر ﻣﺤـﺘﺮق ﻣﯽﺳـﺎﺧﺖ و ازﯾﻦ ﮔﺬﺷـﺘﻪ ﺑﻪ‬
‫دﯾﮕﺮي ﻣﯽﭘﺮداﺧﺖ‪ .‬آﺳـﻤﺎن ﻫﻤﻪ ﺗﻦ ﭼﺸﻢ ﺷـﺪه ﺗﻤﺎﺷـﺎي ﺷـﻬﺎﻣﺖ و ﻣﯿـﺪانداري و ﺻـﺮاﻣﺖ و ﺗﯿـﻎﮔﺰار ﺷـﻬﺰاده ﻣﯽﻧﻤـﻮد و از روي‬
‫ﺗﻌّﺠﺐ در ﻣﻘﺎم ﺗﺤﺴﯿﻦ و آﻓﺮﯾﻦ ﺧﺴﺮو ﭘﻠﻨﮓ ﮐﻤﯿﻦ ﭼﻨﯿﻦ »‪ «6‬ﻣﯽﻓﺮﻣﻮد ﮐﻪ‪،‬‬
‫ﺷﻌﺮ »‪«7‬‬
‫ﺑﺴـﻮﺧﺖ آﺗﺶ ﻗﻬﺮ ﺗـﻮ ﺟﻤﻠﻪ را ﺗﺮ و ﺧﺸـﮏﭼﻨﯿﻦ ﺑﻮد ﭼﻮ »‪ «8‬دراﻓﺘـﺪ ﺑﻪ ﻣﺮﻏﺰار آﺗﺶ ﺑـﺎ ﺷﻮﮐﺖ و ﺷﺄن ﺷﺎﻫﺰاده ﻧﺼـﺮت ﻫﻢﻋﻨﺎن ﮐﻪ‬
‫اﻗﺒﺎل ﺑﻠﻨﺪ و ﻃﺎﻟﻊ »‪ «9‬ﺧﺎﻗﺎن ﺟﻬﺎﻧﮕﯿﺮ و ﻗﺎآن ﻋﺮش ﺳـﺮﯾﺮ ﭘﺎدﺷﺎه اﻋﻈﻢ و ﺷـﻬﻨﺸﺎه ﻣﻌﻈﻢ در ﻣﻘﺎم ﻣﻌﺎوﻧﺖ و ﺗﺮﺑﯿﺘﺶ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺪﯾﻬﯽ اﺳﺖ‬
‫ﮐﻪ دﻓﻊ و رﻓﻊ اﯾﻦﮔﻮﻧﻪ دﺷـﻤﻨﺎن و ﺳﻠﺐ و ﻫﻠﮏ اﯾﻦ ﻧﻮع ﺧﺼﻤﺎن در ﺟﻨﺐ ﻧﯿﺮوي ﺑﺨﺖﺑﻠﻨﺪ ﺷﺎﻫﺎﻧﻪ و ﻣﺴﺎﻋﺪت اﺧﺘﺮ ارﺟﻤﻨﺪ ﺧﺪﯾﻮاﻧﻪ‬
‫ﺑﺲ ﺳﻬﻞ و آﺳﺎن اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺷﻌﺮ »‪«10‬‬
‫ﻋﻘﻞ داﻧﺪ ﮐﻪ ﭼﻮ »‪ «11‬ﻣﻬﺘﺎب زﻧﺪ دﺳﺖ ﺑﻪ ﺗﯿﻎرّد و ﻣﻨﻌﺶ ﻧﻪ ﺑﻪ اﻧﺪازه درع ﻗﺼﺐ »‪ «12‬اﺳﺖ‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﺎ ﺷﻪ ﺑﻮد و ﮔﻠﻪ ﻋﺼﻔﻮر‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪ :‬آﻫﻮي‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪ :‬ﺟﻼدت و ﻣﺮداﻧﮕﯽ‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﻠﮏ‪ :‬ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪ :‬اﯾﻦﭼﻨﯿﻦ ﻣﺨﺎﻃﺒﻪ‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﻠﮏ‪ :‬ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺞ‪ :‬ﭼﻪ‪.‬‬
‫)‪ .(9‬ﻣﺞ‪ :‬ﻃﺎﻟﻊ آﺳﻤﺎن ﭘﯿﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(10‬ﻣﻠﮏ‪ :‬ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(11‬ﻣﺞ‪ :‬ﭼﻪ‪.‬‬
‫)‪ .(12‬ﻣﺞ‪ :‬درع و ﻗﺼﺐ‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪420 :‬‬
‫ﻗﻠﺐ و ﺟﻨﺎﺣﯿﻦ ﺧﺼﻢ ﺗﺒﻪ روزﮔﺎر از ﺷﺮارهرﯾﺰي ﺟﺎنﺳﻮز »‪ «1‬زﻧﺒﻮرك ﺑﻪ ﻃﺮﻓﮥ اﻟﻌﯿﻨﯽ ﻣﻨﻘﻠﺐ و ﺳﺎﻗﻪ و ﺳﻮل دﺷﻤﻦ ﻧﺎﭘﺎﯾﺪار از ﺻﺪﻣﻪ‬
‫ﺑﻼرك و ﮔﺮز ﻣﻐﻔﺮﮐﻮب ﺧﺴﺮو ﻧﺼﺮت ﯾﺰك و ﻏﺎزﯾﺎن ﺟﺎﻧﺒﺎز ﭼﻮن ﻃﺮه ﺧﻮﺑﺎن ﻏّﻤﺎز ﭘﺮﯾﺸﺎن و ﺷﮑﺴﺘﻪ ﮔﺸﺖ‪.‬‬
‫ﺻﻒ ﺻﻮﻓﯿﺎن ﺑﺪﮔﻬﺮ ﮐﻪ ﭼﻮن ﮐﻮه ﭘﺎﺑﺮﺟﺎ ﺑﻮد ﺑﻪ ﺣﻤﻼت ﻣﺮداﻧﻪ ﻣﺤّﻤﺪ ﺧﺎن ﻗﺎﺟﺎر و اﻣﺮاي ﻣﯿﻤﻨﻪ ﻣﯿﻤﻨﺖ آﺛﺎر ﭼﻮن ﻗﻠﺐ ﺧﺼﻢ درﻫﻢ‬
‫و ﻣﻨﺜﻠﻢ اﺳﺎس ﮔﺮدﯾﺪ‪ .‬ﺣﻀـﺮت ﺻﻮﻓﯽ را ﺑﺎ ﯾﮏ ﭘﺴـﺮ و ﺟﻤﻌﯽ ﮐﺜﯿﺮ از ﻣﺮده ﺿﻼﻟﺖﺳﯿﺮ و ﺧﻠﻔﺎي ﻣﺮدود اﺑﺘﺮ و ﮐﻤﺎت ﻟﺸﮑﺮ و ﮐﻔﺎت‬
‫ﻋﺴﮑﺮ ﺑﻪ ﺗﯿﻎ ﻏﺰا ﺳﺰا داده‪ ،‬ﭘﺴﺮ دﯾﮕﺮش »‪ «2‬ﺑﺎ ﻫﻔﺖ ﻧﻔﺮ از ﺧﻠﻔﺎ دﺳﺖ ﺑﺮ ﭘﺸﺖ ﺑﺴـﺘﻨﺪ و ﭘﺸﺖ اﺳﺘﻈﻬﺎر ﻓﯿﺮوز ﻣﯿﺮزا را ﺑﻪ ﺿﺮب ﻋﻤﻮد‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 402‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫آﻫﻨﯿـﻦ ﭘﺸـﺖ ﺷﮑﺴــﺘﻨﺪ و ﺳـﺮ ﭘﺮﺷﻮروﺷـﺮ آن ﻣﺮدود را آوﯾﺰه ﺳـﻨﺎن اﻋﺘﺒـﺎر و ﺟﺴـﺪ ﭘﻠﯿـﺪش را »‪ «3‬ﺣﻄﺐ ﺷـﺮاره )‪ 170‬اﻟـﻒ( آﺗﺶ‬
‫دوزخﺷﺮار ﺳﺎﺧﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺳـﺎﯾﺮ ﺻـﻔﻮف اﻓـﺎﻏﻨﻪ و اوﯾﻤـﺎق و اﻓﻮاج ﻧﮑﺒﺖﭘﮋوه ارﺑـﺎب ﻧﻔـﺎق و ﺷـﻘﺎق ﺑﻪ ﺣﮑﻢ ﻧﺎﻓـﺬ و اﻣﺮ ﻻزم اﻻذﻋﺎن ﻓﺮﻣﺎﻧﻔﺮﻣﺎي آﻓﺎق ﺷـﻬﺰاده‬
‫ﺑﺎﻻﺳﺘﺤﻘﺎق »‪ «4‬از ﯾﻮرش و اﺟﺘﻬﺎد اﺳـﺤﺎق ﺧﺎن ﺳﺮدار و اﻣﯿﺮ ﻗﻠﯿﭻ ﺧﺎن و اﻣﯿﺮ ﮔﻮﻧﻪ ﺧﺎن و اﺑﺮاﻫﯿﻢ ﺧﺎن و ﻧﺠﻒ ﻋﻠﯽ ﺧﺎن و اﻣﯿﺮ ﻋﻠﻢ‬
‫ﺧـﺎن و ﻏﯿﺮﻫـﻢ از »‪ «5‬ﺧـﻮاﻧﯿﻦ ﺟﻼـدتآﯾﯿﻦ ﺧﺮاﺳـﺎن و ﻋﺮاق زﯾﺮوزﺑﺮ ﮔﺸـﺘﻪ‪ ،‬ﻫﺮﮐـﺪام ﺑﻪ اﻧﻔﺮاده آﺛـﺎر ﻣﺮداﻧﮕﯽ و ﺟﺎنﻓﺸـﺎﻧﯽ ﻇـﺎﻫﺮ‬
‫ﺳﺎﺧﺘﻨـﺪ و ﺣﻮﻣﻪ ﻣﺼـﺎف را ﺑﻪ ﺿـﺮب ﺗﯿﻎ آﺗﺸـﺒﺎر از ﺧﻮن اﻋـﺎدي ﻻﻟﻪزار و ﻣﯿـﺪان وﻗﺎف را ﺑﻪ ﻃﻌﻦ ﺳـﻨﺎن اژدﻫﺎ آﺛﺎر از وﺟﻮد ﻣﯿﺸﻮم‬
‫ارﺑﺎب ﻋﻨﺎد و ﺧﻼف ﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﭼﻮن از ﻋﻨﺎﯾﺖ »‪ «6‬اﯾﺰد ﺗﻮاﻧﺎ و ﻧﯿﺮوي ﻃﺎﻟﻊ ﻓﯿﺮوز ﺻﺎﺣﺒﻘﺮان ﺟﻬﺎﻧﮕﺸﺎ و ﻗّﻮت ﺣﺴﺎم ﻧﺼﺮت ﻧﯿﺎم ﺷﻬﺰاده ﻣﻈﻔﺮﻟﻮا ﻧﺴﯿﻢ ﻓﺘﺢ و ﻓﯿﺮوزي و‬
‫ﺻﺒـﺎي ﻧﺼـﺮت و ﺑﻬﺮوزي ﺑﺮ ﭘﺮﭼﻢ ﻋﻠﻢ آﻓﺘـﺎب ﭘﯿﮑﺮ ﺷﺎﻫﺰاده ﻇﻔﺮﭘﺮور ﺧﻮاﺳﺖ وزﯾـﺪ‪ ،‬ﭘﯿﮏ ﻧﻬﻀﺖ و رﮐﻀﺖ و ﺣﻤﻠﻪ ﺻﺮﺻﺮﺻـﻔﺖ‬
‫ﺻﻔﻮف آراﺳﺘﻪ و اﻓﻮاج ﺑﺤﺮ ﻣّﻮاج »‪ «7‬ﺧﺼﻢ ﻏﺸﻮم »‪ «8‬را‪.‬‬
‫ﺷﻌﺮ »‪«9‬‬
‫ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ ﺑﺎد ﺻﺒﺎ ﺟﯿﺐ ﻏﻨﭽﻪ ﺑﮕﺸﺎﯾﺪ______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪ :‬آﺗﺶ و ﺳﻮز‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪ :‬دﯾﮕﺮش را‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪» :‬را« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﺎﻻﺳﺘﺤﻘﺎق‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪ :‬ﻏﯿﺮه‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪ :‬ﻋﻨﺎﯾﺖ ﮐﺎﻣﻠﻪ‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﻠﮏ‪ :‬اﻣﻮاج‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺞ‪ :‬ﻏﺜﻮم‪.‬‬
‫)‪ .(9‬ﻣﺞ‪ :‬ﻧﺪارد‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪421 :‬‬
‫ﺑﻪ ﻣﺪد ﺑﺨﺖ روزاﻓﺰون و ﯾﺎري ﻃﺎﻟﻊ ﺳـﻌﺎدت رﻫﻨﻤﻮن ﻟﺸـﮑﺮي ﺑﻪ آن آراﯾﺶ و اﻧﺒﻮﻫﯽ و ﺣﺸﺮي ﭼﻨﺎن ﮐﻮه ﺷﮑﻮه را ﺑﻪ ﯾﮏ ﮔﺸﻮدن‬
‫دﺳﺖ و ﻓﺸﺮدن ﭘﺎي ﺑﺸﮑﺴﺖ‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ ﺑﺎز ﻧﺘﻮان ﭘﯿﻮﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺷﻌﺮ‬
‫آري ﭼﻮ ﺑﺎﻧﮓ ﺟﻠﺠﻞ ﺑﺎزآﯾﺪ »‪ «1‬از ﻫﻮاﮔﻨﺠﺸﮏ زود ﺑﺎز ﮔﺮﯾﺰد ﺑﻪ »‪ «2‬آﺷﯿﺎن از ﻣﯿﻤﻨﻪ‪ ،‬ﺟﻤﯿﻊ ﺳﭙﻪﺳﺎﻻران و ﺳﺮداران و ﻗّﻮادان اﻓﺎﻏﻨﻪ‬
‫و اوﯾﻤﺎق ﺳﺮاﺳـﺮ ﻧﻔﺎق ﻋﺮﺿﻪ ﺷﻤﺸـﯿﺮ دﻟﯿﺮان ﺷـﯿﺮﮔﯿﺮ و از ﻣﯿﺴﺮه‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﺷﺮح داده ﺷﺪ‪ ،‬ﺻﻮﻓﯽ اﺳﻼم ﺑﺎ ﺻﻨﺎدﯾﺪ اﻣﺮاي ﺑﺎ اﺣﺘﺸﺎم آن‬
‫ﻓﺮﻗﻪ ﺿـﻼﻟﺖ ﻓﺮﺟـﺎم ﺑﻪ راﻫﻨﻤـﺎﯾﯽ ﺷﻤﺸـﯿﺮ اﺟﺘﻬﺎد ﮐﺮوﻧﺎن و ﮔﺮدنﮐﺸﺎن »‪ «3‬و ﺳـﺮان و ﺳـﺮداران ﺑﻪ ﺟﺎﻧﺐ ﺑﺌﺲ اﻟﻤﺼـﯿﺮ ﺷـﺘﺎﻓﺘﻨﺪ و از‬
‫ﻗﺘﯿﻼن ﻣﺸـﻬﻮر ﺳﻮاي آﻧﭽﻪ »‪ «4‬ﮐﻪ ﻣﺴـﻄﻮر ﮔﺸﺖ ﻣﻼ اﺣﻤـﺪ ﺧﺎن و ﻋﺒﺪ اﻟﻮاﺣﺪ ﺧﺎن و رﺷـﯿﺪ ﺧﺎن ﮐﻪ از ﻗﺮوم ﺳـﺮداران اﻓﻐﺎن ﺑﻮدﻧﺪ‪،‬‬
‫»‪ «5‬ﺑﺎ دو ﺑﺮادرزاده ﻓﺘﺤﯽ ﺧﺎن ﺳﺮدار‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﻼوه ﭼﻬﻞ و ﭘﻨﺞ ﻧﻔﺮ از ﺳﺮﮐﺮدﮔﺎن ﻧﺎﻣﯽ آن ﻓﺮﻗﻪ ﮐﻪ ﻫﺮﯾﮏ ﺻﺎﺣﺐ ﺧﯿﻞ و ﺧﺪم و ﻃﺒﻞ و‬
‫ﻋﻠﻢ )‪ 170‬ب( ﺑﻮدﻧـﺪ در ﺣـﻮﻣﻪ ﻗﺘـﺎل ﻗﺘﯿـﻞ و ﺑﺮادر ﭘﻠﻨﮕﺘـﻮش ﺧـﺎن ﮐﻪ در ﻣﯿـﺎن ﻫﻤﻪ اوﯾﻤـﺎق ﺑﻪ ﺑﻬـﺎدري ﺿـﺮب اﻟﻤﺜـﻞ ﺑﻮد ﺑـﺎ اﺑﻨـﺎي‬
‫ﮐﺪﺧـﺪاﯾﺎن ﺗـﺎﯾﻤﻨﯽ و ﺳـﯽ و دو ﻧﻔﺮ دﯾﮕﺮ از ﻣﻌﺘﺒﺮﯾﻦ رؤﺳـﺎي اوﯾﻤـﺎق و دﻻوران »‪ «6‬ﻣﺸـﻬﻮره آن ﮔﺮوه ﺷـﻘﺎق ﻏﺮﻗﻪ آب »‪ «7‬ﺷﻤﺸﯿﺮ‬
‫ﻏﺎزﯾﺎن دﻟﯿﺮ ﮔﺮدﯾﺪﻧـﺪ و از آﺣﺎد اﻟّﻨﺎس و ﻣﺘﺠّﻨـﺪه آن ﻓﺮﻗﻪ ﻧﺴـﻨﺎس ﺣﻖﻧﺎﺷـﻨﺎس ﻣﻌﺎدل ﭼﻬﺎر ﻫﺰار ﻧﻔﺲ در ﻧﻔﺲ ﻣﻌﺮﮐﻪ ﻗﺘﺎل و ﺳـﻤﺖ‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 403‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫ﯾﻤﯿﻦ و ﯾﺴـﺎر ﺑـﺎ ﯾﺴـﺮ و ﯾﺴـﺎر ﻟﺸـﮑﺮ اﻗﺒـﺎل در داﻣﻦ ﮐـﻮه ﻣﻘﺘـﻮل و ﻏﺮﯾـﻖ ﻣﻮﺟﻪ دﻣـﺎر و ﻗﺮاﺑﻪ دو ﻫﺰار ﻧﻔﺮ از ﻫﺮﮔﺮوه در آن ﺻـﺤﺮاي‬
‫ﻣﺮﮔﺰاي ﺟﻤﻊ آﻣﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻗﯿﺪ اﺳﺎر ﻏﺎزﯾﺎن ﺷﯿﺮ ﺷﮑﺎر ﻣﻘّﯿﺪ و ﻣﻐﻠﻮل و »‪ «8‬ﺑﻘﯿﮥ اﻟّﺴﯿﻒ ﻣﺘﻔّﺮق و ﻣﻨﻬﺰم ﮔﺸﺘﻪ‪ ،‬ﺳﻮاره و ﭘﯿﺎده اﻓﺘﺎن و‬
‫ﺧﯿﺰان در ﮐﻮه و ﺑﯿﺎﺑـﺎن از ﺑﯿﻢ ﺟـﺎن و ﺿـﺮب »‪ «9‬ﺷﻤﺸـﯿﺮ ﻏﺎزﯾـﺎن ﮔﺮﯾﺰان و رﻫﮕﺮاي وادي ﻓﺮار و ﺑﺎدﯾﻪﭘﯿﻤـﺎي ﻓﯿﺎﻓﯽ ادﺑﺎر ﮔﺮدﯾﺪﻧـﺪ‪.‬‬
‫)‪ (188‬ﻓﯿﺮوز ﻣﯿﺮزا و ﺣﺎﺟﯽ آﻗﺎ ﺧﺎن‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﺎزآﻣﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪ :‬از‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﻠﮏ‪ :‬ﮔﺮدﻧﮑﺸﺎ‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪ :‬آﻧﭽﻪ ﮐﻪ‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪» :‬ﺑﻮدﻧﺪ« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪ :‬رؤﺳﺎي‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪ :‬ﻏﺮﻗﻪ درﯾﺎي‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺞ‪» :‬و« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(9‬ﻣﺞ‪» :‬ﺿﺮب« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪422 :‬‬
‫وزﯾﺮ و »‪ «1‬دو ﻧﻔﺮ ﻏﻼـم ﮐﻪ ﯾـﮏ ﻧﻔﺮ آﻧﻬﺎ »‪ «2‬ﺟـﺎن ﺧﻮد را وﻗـﺎﯾﻪ ذات وﻟﯽﻧﻌﻤﺖ ﺧﻮد ﻧﻤﻮده‪ ،‬در دﺳﺖ ﺻﺎﻟـﺢ ﺧـﺎن ﺑﺎﺟﻼن ﻣﻘﺘﻮل‬
‫ﮔﺸـﺘﻪ ﺑﻮد‪ .‬ﺑﺎﻗﯽ اﯾﺸﺎن ﺑﻪ دﺳﺖ ﮔﺮوﻫﯽ از ﻟﺸـﮑﺮﯾﺎن اﻓﺘﺎده ﮐﻪ ﻧﺪاﻧﺴﺘﻪ و ﻧﺸﻨﺎﺧﺘﻪ ﻓﯿﺮوز ﻣﯿﺮزا را ﻧﯿﺰه ﺑﺮ ران ﻓﺮوﺑﺮده از اﺳﺐ اﻧﺪاﺧﺘﻪ و‬
‫وزﯾﺮ را ﺗﭙـﺎﻧﭽﻪ ﺑﺮ ﺑـﺎزو زده‪ ،‬ﺑﺎزو و ﺳﺎﻋـﺪ او »‪ «3‬را ﻣﺠﺮوح ﺳـﺎﺧﺘﻪ‪ ،‬ﺑﺮﻫﻨﻪ و ﻋﻮر در ﻣﯿـﺎن ﺗﮑﺎﻣﯿﺸـﯿﺎن اﻓﺘـﺎده‪ ،‬ﺑﻪ ﺟﻮاﻫﺮ زواﻫﺮ ﺛﻤﯿﻦ و‬
‫ﻋﻘﻮد ﻵﻟﯽ رﻧﮕﯿﻦ ﮐﻪ در ﺑﺎزو و ﺳﺎﻋﺪ ﺧﺴـﺮوان واﻓﺮ ﺗﻤﮑﯿﻦ را در ﭼﻨﯿﻦ روزي ﺑﻪ ﮐﺎر اﺳﺖ ﺟﺎن ﮔﺮاﻣﯽ ﺑﯽﻋﻮض ﺧﻮﯾﺶ را ﺷـﻬﺮﯾﺎر‬
‫و وزﯾﺮ ﺧﺮﯾـﺪاري ﻧﻤـﻮده‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﺰار رﻧـﺞ و ﻣﺸـّﻘﺖ ﺷـﺒﺎﺷﺐ ﻣﻨﮑﺮوار ﺧﻮد را ﺑﻪ ﺷـﻬﺮ »‪ «4‬ﻫﺮات رﺳﺎﻧﯿﺪﻧـﺪ و از ﺑﯿﻢ ﺟـﺎن در آن ﻣﮑـﺎن‬
‫آرﻣﯿﺪﻧﺪ و درﯾﻦ ﻣﻌﺎﻣﻠﻪ ﺳﻮدي ﺑﻬﺮه ﮐﺮدﻧﺪ و در ﻗﻤﺎر ﻣﻐﺎﻟﺒﺖ ﮐﻪ ﮔﺮو آن ﺟﺎن ﻋﺰﯾﺰ ﺑﻮد در ﭘﯿﺶ دﺳﺖ ﻓﻠﺞ ﺑﺮدﻧﺪ‪ ،‬آري‪.‬‬
‫ﺷﻌﺮ »‪«5‬‬
‫ﺑﻪ ﻫﺮﭼﻪ ﺟﺎن ﺑﺨﺮد ﺷﺨﺺ راﯾﮕﺎن ﺑﺎﺷﺪ‬
‫از ﻧﻮادر اﺗّﻔﺎﻗﺎت‪ ،‬ﻫﻤﺎن روز ﻣﻠﮏ ﻗﺎﺳﻢ ﻣﯿﺮزا از ﻗﻨـﺪﻫﺎر ﺑﻪ اﺷﺎره ﭘﺪر ﻧﺎﻣﺪار ﺧﻮد ﺑﺎ دو ﻫﺰار ﺳﻮار ﺟّﺮار ﻋﺎزم ﻫﺮات ﺑﻮد ﮐﻪ در ﺷـﺶ‬
‫ﻓﺮﺳﺨﯽ ﻫﺮات در آنروز ﺳﻮار ﺷﮑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﻫﺰﯾﻤﺖ رﻓﺘﻪ ﺑﻪ او ﻣﯽرﺳﺪ‪ ،‬از ﮐﺜﺮت واﻫﻤﻪ ﻓﺴﺦ ﻋﺰﯾﻤﺖ ﻧﻤﻮده‪ ،‬ﻧﺎﭼﺎر از روي ﺿﺮورت ﺑﻪ‬
‫ﺳﻤﺖ »‪ «6‬ﻓﺮاه ﻋﻨﺎنﺗـﺎب ﺷـﺪه‪ ،‬از ﺛﻘﻪ اﺳـﺘﻤﺎع اﻓﺘـﺎد ﮐﻪ ﺳـﯿﺰده ﻧﻔﺮ از ﻣﻨﻬﺰﻣﯿﻦ اﻓﻐـﺎن در رﺑﺎﻃﯽ ﮐﻪ ﻣﻠﮏ ﻗﺎﺳﻢ ﻧﺰول ﻧﻤﻮده ﺑﻮد )‪171‬‬
‫اﻟﻒ( ﺑﻪ او رﺳـﯿﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﺤﺾ ورود ﺳﻪ ﻧﻔﺮ ﮐﻪ زﺧﻢ ﮐﺎري داﺷـﺘﻨﺪ ﻋﺎﻟﻢ ﻓﺎﻧﯽ را ﺑـﺪرود ﮐﺮدﻧـﺪ و ﻫﻔﺖ ﻧﻔﺮ دﯾﮕﺮ از ﺷـّﺪت ﺟﺮاﺣﺖ‬
‫ﯾﺎراي ﮔﻔﺖوﺷـﻨﻮد و ﻗﯿﺎم و ﻗﻌﻮد ﻧﺪاﺷـﺘﻨﺪ و ﺳﻪ ﻧﻔﺮ دﯾﮕﺮ ﮐﻤّﯿﺖ و ﮐﯿﻔّﯿﺖ ﺳﺎﻧﺤﻪ ﺣﺮب را ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ دﯾـﺪه ﺑﻮدﻧـﺪ ﺑﻪ اداي ﺷـﻬﺎدت ﻗﯿﺎم‬
‫ﻧﻤﻮدﻧـﺪ‪ .‬ﻣﻠـﮏ ﻗـﺎﺳﻢ از ﺑﯿﻢ دﺳـﺘﺒﺮد ﺳـﭙﺎه ﻣﻨﺼﻮر ﺑﻪ ﻃﺮف ﻓﺮاه ﻋﻄﻒ ﻋﻨـﺎن و ﻫﻤﺮاﻫﺎن او ﻫﺮﻓﺮﻗﻪ ﺑﻪ وﻃﻦ ﻣﺄﻟﻮف ﺧﻮد روان ﮔﺸـﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫اﻟﺤﻤﺪ اﻟﻠّﻪ و اﻟﻤّﻨﻪ‪.‬‬
‫ﺷﻌﺮ »‪«7‬‬
‫ﻏّﺮه ﻏّﺮاي ﺑﺨﺖﻃﻠﻌﺖ زﻫﺮا ﻧﻤﻮدﭼﻬﺮه ﺣﺴﻨﺎي ﻣﻠﮏ ﺟﻠﻮه رﻋﻨﺎ ﻓﺰود‬
‫______________________________‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 404‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﺎ‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪ :‬آن‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪» :‬و« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪ :‬ﺷﻬﺮﺑﻨﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪ :‬ع؛ ﻣﻠﮏ‪ :‬ﺷﻌﺮ‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪ :‬ﺻﻮب‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﻠﮏ‪ :‬ﻧﺪارد‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪423 :‬‬
‫اﯾﻦﭼﻨﯿﻦ ﻓﺘﺤﯽ ﻧﻤﺎﯾﺎن و ﻧﺼـﺮﺗﯽ آﺷـﮑﺎرا ﮐﻪ از ﻋﻨﺎﯾﺎت ﮐﺎﻣﻠﻪ اﯾﺰد ﻣّﻨﺎن و ﻗﺎدر ﭘﺮوردﮔﺎر و از اﻣﺪاد اﺋﻤﻪ دﯾﻦ ﻣﺒﯿﻦ و ﻧﯿﺮوي ذو اﻟﻔﻘﺎر‬
‫اﺳـﺪ اﻟّﻠﻪ اﻟﻤﻐـﻮار »‪ «1‬ﻟﯿـﺚ ﺑﻨﯽ ﻏـﺎﻟﺐ‪ ،‬ﻋﻠﯽ ﺑـﻦ اﺑﯽ ﻃـﺎﻟﺐ‪ -‬ﻋﻠﯿـﻪ »‪ «2‬ﺻـﻠﻮات اﻟّﻠﻪ اﻟﻤﻠـﮏ اﻟﺠـّﺒ ﺎر‪ -‬و اﻗﺒـﺎل ﺑﯽزوال ﺧـﺪﯾﻮ روزﮔﺎر‬
‫ﺻـﺎﺣﺒﻘﺮان ﮔﯿﺘﯽدار ﻗﺮﯾﻦ ﺣـﺎل ﺷـﺎﻫﺰاده ﺑﯽﻫﻤـﺎل ﺳـﮑﻨﺪر ﺧﺼﺎل ﮔﺮدﯾـﺪ‪ ،‬ﻃﺮاز ﻓﺘﻮﺣﺎت ﺧﻮاﻗﯿﻦ ﺟﻬﺎﻧﮕﺸﺎ و ﻧﺎﺳـﺦ ﻣﻔﺎﺧﺮ ﺳـﻼﻃﯿﻦ‬
‫ﻟﺸﮑﺮآرا ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﺷﻌﺮ »‪«3‬‬
‫ﺑﺎش ﺗﺎ ﺷﺎخ ﺑﺨﺖ ﺑﺮ ﺑﺪﻫﺪﮐﺎﯾﻦ ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﺷـﮑﻮﻓﻪ ﺛﻤﺮ اﺳﺖ اﻟﺤﺎﺻﻞ‪ ،‬آنروز ﺗﺎ ﺷـﻬﺴﻮار ﺳـﭙﻬﺮ در ﻋﺮﺻﻪ ﻓﻠﮏ ﮔﺮم ﺟﻮﻻن ﺑﻮد‪ ،‬ﺳـﭙﺎه‬
‫ﻣﻨﺼﻮر از ﺗﮏ و ﺗﺎز ﻧﯿﺎﺳﻮده ﺷﺎﻫﯿﻦآﺳﺎ ﻃﺎﯾﺮ روح اﻋﺎدي را از آﺷـﯿﺎﻧﻪ زﯾﻦ ﺑﻪ ﭼﻨﮕﺎل و ﻣﺨﻠﺐ ﻣﺮداﻧﮕﯽ و ﻣﺮدي »‪ «4‬ﺻﯿﺪ ﻣﯽﻧﻤﻮدﻧﺪ‬
‫و از ﻣﻐﺰ ﮐّﻠﻪ ﻣﻌﺎﻧـﺪﯾﻦ ﺑﻪ ﻣﻨﻘـﺎر ﺷﻤﺸـﯿﺮ ﻃﻌﻤﻪ ﻣﯽرﺑﻮدﻧـﺪ‪ .‬از ﺑﺲ ﺳـﺮ و زﻧـﺪه و وﯾـﻞ و اﺧﺘﺮﻣﻪ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ اﻧﻮر رﺳـﯿﺪ ﮐﻪ ﻣﺤﺎﺳﺐ وﻫﻢ از‬
‫ﺗﺨﻤﯿﻦ آن ﻋﺎﺟﺰ ﻣﺎﻧـﺪ و ﺑﻪ ﻗـﺪري ﻏﻨﯿﻤﺖ و اوﻟﺠﺎي از اﺳﺐ و اﺳﺘﺮ و ﺧﯿﻤﻪ و ﺧﺮﮔﺎه و ﺷﺘﺮ و ﺷﻤﺸـﯿﺮ و ﺧﻨﺠﺮ و ﮐﻼه و ﮐﻤﺮ ﮐﺴـﯿﺐ‬
‫ﻋﺴﺎﮐﺮ ﻧﺼـﺮت ﻧﺼـﯿﺐ ﺷـﺪ ﮐﻪ ﻃﺒﻊ ﺣﺮﯾﺺ داﻣﻦ اﺳـﺘﻐﻨﺎ ﺑﺮ آﻧﻬﺎ ﻓﺸﺎﻧﺪ »‪ «5‬و ﺧـﺎﻃﺮ ﻫﻮس ﻃﻠﺐ آﯾﻪ »‪ «6‬ﺑﺮ آن ﺧﻮاﻧﺪ‪ .‬ﺳـﺒﺤﺎن اﻟّﻠﻪ ﺑﻪ‬
‫ﻓﺎﺻـﻠﻪ ﺳـﺎﻋﺘﯽ ﮐﻤﺘﺮ از آن درﯾـﺎي ﻟﺸـﮑﺮ در آن ﺻـﺤﺮاي ﭘﻬﻨـﺎور ﮐﺮدي و از آنﻫﻤﻪ ﺳﻮاران آﻫﻦﭘﻮش و ﺑﻬـﺎدران رﻋـﺪ ﺧﺮوش ﮐﻪ‬
‫اﺟﺰاي ﮐﻮه از اﯾﺸﺎن »‪ «7‬در زﻻزل ﺑﻮد ﻣﺮدي ﻧﻤﺎﻧﺪ‪.‬‬
‫رﺑﺎﻋﯽ‪«8» :‬‬
‫اﺟﺰاي ﭘﯿﺎﻟﻪ ﮐﻪ درﻫﻢ ﭘﯿﻮﺳﺖﺑﺸﮑﺴﺘﻦ آن روا ﻧﻤﯽدارد دﺳﺖ‬
‫ﭼﻨﺪﯾﻦ ﺳﺮ و ﭘﺎي ﻧﺎزﻧﯿﻦ از ﺳﺮ ﻗﻬﺮدر ﻣﻬﺮ ﮐﻪ ﭘﯿﻮﺳﺖ و ﺑﻪ ﮐﯿﻦ ﮐﻪ ﺷﮑﺴﺖ‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪ :‬اﻟﻤﻌﻮار‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪» :‬ﻋﻠﯿﻪ« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﻠﮏ‪ :‬ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﻪ ﭼﻨﮕﺎل ﻣﺮدي و ﻣﺨﻠﺐ ﻣﺮداﻧﮕﯽ ﺻﯿﺪ ﻣﯽﻧﻤﻮد‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪ :‬اﻓﺸﺎﻧﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪ :‬آﯾﻪ ﺑﯽﻧﯿﺎزي‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪ :‬ﺷﮑﻮه اﯾﺸﺎن‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺞ‪ :‬ﻧﺪارد‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪424 :‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 405‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬

‫ﺗﺮﮐﺘﺎزي راﯾﺎت اﻗﺒﺎل ﭘﺲ از ﻗﺘﻞ ﺻﻮﻓﯽ اﺳﻼم و اﻋﺎﻇﻢ اﻓﺎﻏﻨﻪ »‪ «1‬ﻫﺮات‬

‫ﭼﻮن از ﻓﻮاﺿـﻞ ﻓﯿﻮﺿﺎت ﻋﯿﻨﯽ و ﺟﻼﯾﻞ )‪ 171‬ب( ﻋﻨﺎﯾﺎت ﻻرﯾﺒﯽ ﻓﺘﺤﯽ ﭼﻨﯿﻦ از ﻣﻌﺎﺿـﺪت »‪ «2‬ﺑﻮاﻃﻦ اﺋﻤﻪ ﻣﻌﺼﻮﻣﯿﻦ‪ -‬ﺻـﻠﻮات اﻟّﻠﻪ‬
‫ﻋﻠﯿﻬـﻢ اﺟﻤﻌﯿـﻦ‪ -‬و ﻧﯿﺮوي اﻗﺒـﺎل ﺑﯽزوال »‪ «3‬ﺻـﺎﺣﺒﻘﺮان ﺳـﻌﺎدتﻗﺮﯾﻦ ﻧﺼـﯿﺐ ﺣـﺎل ﺷﺎﻫﺰاده اﺳـﻔﻨﺪﯾﺎر ﻫﻤﺎل ﺧﺴـﺮو ﮐﺎووس »‪ «4‬دل‬
‫اﻓﺮاﺳـﯿﺎب ﺧﺼـﺎل ﮔﺸﺖ‪ ،‬در ﮐﻤـﺎل ﺿـﺮاﻋﺖ و اﺑﺘﻬـﺎل ﺟـﺒﯿﻦ ﺷـﮑﺮ و ﺟﺒﻬﻪ ﻧﯿـﺎز ﺑﺮ ﺧـﺎك ﻣﺴـﮑﻨﺖ ﻧﻬـﺎده و »‪ «5‬ﺑﻪ وﻇـﺎﯾﻒ ﺣﻤـﺪ و‬
‫ﺳﭙﺎسدﻫﻨﺪه ﺑﯽﻣّﻨﺖ زﺑﺎن از ﻫﺮﺳـﺮ ﻣﻮ ﮔﺸﺎد و در ﻫﻤﺎن روز ﺑﻼﺗﺄﻣﻞ و درﻧﮓ ﻣﻮاﮐﺐ ﺷﯿﺮ ﺻﻮﻟﺖ ﭘﻠﻨﮓآﻫﻨﮓ و ﻧﺴﺮ راﯾﺎت ﻧﺼﺮت‬
‫آﯾﺎت ﻋﻘﺎب ﭼﻨﮓ ﺑﺎ ﻣﻌـﺪودي از ﻣﻠﺘﺰﻣﯿﻦ »‪ «6‬رﮐﺎب ﻓﯿﺮوزي آﯾﯿﻦ ﻇﻔﺮ ﭘﯿﺮا ﺑﻪ ﻋﺰم ﺗﺴـﺨﯿﺮ ﺑﻠـﺪه ﻓﺎﺧﺮه ﻫﺮات ﺗﺸـﻤﯿﺮ ذﯾﻞ ﻫّﻤﺖ را از‬
‫ﻓﻀﺎي ﻣﻌﺮﮐﻪ ﺑﺎلﮔﺸﺎ ﮔﺮداﻧﯿﺪ ﭼﻮن ﻫﻤﯿﺸﻪ ﺷﺎﻫﺰاده ﻇﻔﺮﻟﻮا را‪،‬‬
‫ﺷﻌﺮ »‪«7‬‬
‫ﺣﻔـﻆ ﺧـﺪا و ﺗﺮﺑﯿﺖ ﻋﻘـﻞ و ﺳـﻌﯽ ﺑﺨﺖﺑﺎﺷـﺪ ورا ﭘﻨـﺎه و ﻣﻌﯿﻦ و ﻧﮕﺎﻫﺒﺎن ﻣﺘﻮﮐﻼ ﻋﻠﯽ اﻟّﻠﻪ ﭼﻨﺎن ﺑﺮاﻧـﺪ ﮐﻪ ﮔﺮد ﻣﻮﮐﺐ ﻣﺴـﻌﻮد ﻣﺮﺣﻠﻪ‬
‫ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻣﺎﻧﻨـﺪ واﻣﺎﻧـﺪﮔﺎن ﮐـﺎروان ﺑﻤﺎﻧـﺪ و در ﻋﺮض راه اﻓـﻮاج ﻗـﺎﻫﺮه ﺑـﺎ ﭼﻨـﮓ و ﭼﻨﮕـﺎل ﭘﺮﺧﻮن و ﭼﻬﺮهاي از ﺗـﺎﺑﺶ ﺧﻮرﺷـﯿﺪ ﻇﻔﺮ‬
‫ﮔﻠﮕﻮن‪.‬‬
‫ﻣﺼﺮع »‪«8‬‬
‫ﭼﻮن ذّره ﺑﻪ آﻓﺘﺎب ﻣﯽﭘﯿﻮﺳﺘﻨﺪ‬
‫ﺗـﺎ ﻫﻮاي ﺧـﺎرج ﻫﺮات و ﺳـﯿﺮﮔﺎه ﺧـﺎك ﻣﺰار از ﻏﺒـﺎر ﻣﻮﮐﺐ ﺧـﺪﯾﻮ ﺑﻬﻤﻦ وﻗـﺎر ﻋﻨﺒﺮ ﺑﯿﺰ و اﻃﺮاف ﺷـﻬﺮ و ﺑﺎﻏـﺎت ﻣﺤـﻞ ﻧﺰول ﻏﺎزﯾﺎن‬
‫ﺧﻮنرﯾﺰ ﮔﺸﺖ‪ .‬اﮔﺮﭼﻪ ﺑﺪان ﺳﺎن ﮐﻪ اﺷﺎره ﺷﺪ ﻓﯿﺮوز ﻣﯿﺮزا‪ ،‬ﺷﻌﺮ »‪«9‬‬
‫ﺷﮑﺴﺘﻪ ﺳﻨﺎن و ﮔﺴﺴﺘﻪ ﮐﻤﺮﻧﻪ ﯾﺎراي ﺟﺎن و ﻧﻪ ﭘﺮواي ﺳﺮ‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪ :‬و ﺻﻨﺎدﯾﺪ اﻓﻐﺎن‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪ :‬از ﺗﺼﻔﯿﻪ‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪» :‬ﺑﯽزوال« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪ :‬ﮐﺎوس‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪» :‬و« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﻠﺘﺰﻣﯿﻦ و ﺣﺎﺿﺮﯾﻦ‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﻠﮏ‪ :‬ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﯿﺖ‪ .‬ﻣﻠﮏ‪ :‬ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(9‬ﻣﻠﮏ‪ :‬ﻧﺪارد‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪425 :‬‬
‫ﻃﻮق و ﮐﻤﺮ و ﻧﮕﯿﻦ و اﻓﺴـﺮ را ﺑـﺎ ﻫﺮﭼﻪ داﺷﺖ ﻓـﺪﯾﻪ ﺟـﺎن ﻋﺰﯾﺰ ﺧﻮﯾﺶ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺑﻪ دﺳـﺘﮕﯿﺮي ﻗﻀﺎ ﺑﺎ دﻟﯽ از اﻧـﺪوه و اﺿـﻄﺮاب ﺧﺮاب‬
‫ﻧﯿﻢﺷـﺒﯽ ﺧﻮد را ﺑﻪ ﻫﺮات اﻧـﺪاﺧﺘﻪ‪ ،‬از ﺗﺸﻮﯾﺶ ﺧﺴـﺮو ﮔﺮدون ﺳـﺮﯾﺮ و از ﺗﻮّﻫﻢ ﺗﻄـﺎول ﻏﺎزﯾـﺎن ﺷـﯿﺮﮔﯿﺮ ﺑﻪ ﺗـﺪارك اﺳـﺒﺎب ﻗﻠﻌﻪداري‬
‫ﭘﺮداﺧﺖ و ﺣﺼﺎر و ﺟﺪار ﺷـﻬﺮ و ﺑﺮوج و ﺑﺎرو »‪ «1‬را ﺑﻪ ﻗﺪر ﻣﯿﺴﻮر ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣﺮدان ﮐﺎر و آﻻت و ادوات ﭘﯿﮑﺎر ﺳـﻤﺖ اﺳﺘﺤﮑﺎم داده‬
‫ﻣﻨﻀـﺒﻂ ﺳﺎﺧﺖ و ﺑﻘﯿﻪ اﻣﺮاء و اﻣﻨﺎ و ﻗﻀﺎت »‪ «2‬و ﻋﻠﻤﺎ را ﺷـﺒﺎﺷﺐ اﺣﻀﺎر و ﺑﻨﺎي ﮐﺎر را ﺑﺮ رﺳﻮم ﺧـﺪﻣﺖ ﺑﻪ ﻣﺼﺎﻟﺤﻪ ﻗﺮار داد‪ «3» .‬ﭼﻪ‬
‫ﻣﯽداﻧﺴﺖ ﮐﻪ در ﺻﻮرت ﻟﺠﺎج و ﻋﻨﺎد و ﻇﻬﻮر ﻋﺼﯿﺎن و ﻃﻐﯿﺎن در ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﺧﺴﺮو ﻫﻔﺖ اورﻧﮓ »‪ «4‬ﺑﺮ ارﯾﮑﻪ ﺳﭙﻬﺮ ﺑﻪ ﻋﺰم ﺗﺴﺨﯿﺮ‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 406‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫ﻋﺎﻟﻢ اﻣﮑﺎن ﻗﺮار ﮔﯿﺮد و راي ﺟﻬﺎنآراﯾﺶ ﺑﻪ ﮔﺸﻮدن ﺣﺼﺎر اﺳـﺘﻮار ﺟﻬﺎن ﺗﻌﻠﻖ ﭘـﺬﯾﺮد‪ ،‬در ﺟﻨﺐ ﻧﯿﺮوي اﻗﺒﺎل ﭘﺎدﺷﺎﻫﯽ )‪ 172‬اﻟﻒ( و‬
‫ﺻﻮﻟﺖ و ﺳﻄﻮت ﺷﺎﻫﺰاده ﻇﻔﺮ ﻣﺒﺎﻫﯽ و ﺟﻨﻮد ﻣﺴﻌﻮدي ﮐﻪ‬
‫ﺷﻌﺮ »‪«5‬‬
‫ﮔﺮ ﻋﻨـﺎن ﻇﻔﺮ ﺑﺠﻨﺒﺎﻧﻨﺪﺑﺎزدارﻧــﺪ ﭼﺮخ را ز ﻣــﺪار وﻗـﺖ زوال دوﻟـﺖ او ﺧﻮاﻫــﺪ ﺑـﻮد و ﻫﯿـﭻﯾﮏ از اﻫـﺎﻟﯽ ﻫﺮات و ﻓﺮﻗـﻪ ﺟﻮاﻧﺸــﯿﺮ و‬
‫ﻓﺎرﺳـﯽزﺑﺎن و ﻗﺰﻟﺒﺎﺷﯿﻪ و ﻏﯿﺮه ﺳّﮑﺎن و ﻗّﻄﺎن از ﺑﯿﻢ ﺷﻤﺸﯿﺮ اﻧﺘﻘﺎم ﺷﺎﻫﺰاده واﻻﻣﻘﺎم ﺑﻪ او ﯾﺎوري ﻧﺨﻮاﻫﻨﺪ ﻧﻤﻮد‪ .‬ﻗﺒﻞ از آﻧﮑﻪ دور ﺣﺼﺎر‬
‫اﺳـﺘﻮار ﻫﺮات در ﻣﯿـﺎن اﻣﺮاي ﻧﺼـﺮت ﺳـﻤﺎت ﺳﻮّﯾﺖ ﭘـﺬﯾﺮد و ﺧﻮرﺷـﯿﺪ ﺟﻬـﺎنآراي ﺷـﺎدروان اﻓﻖ را از اﯾﻮان ﮐﺎخ ﻣﺸـﺮق ﺑﺎﻻ ﮔﯿﺮد‪،‬‬
‫ﺟﻤﻌﯽ از ﻗﻀﺎت و ﻋﻠﻤﺎ و اﺷـﺮاف و اﻣﻨﺎ را ﺑﻪ ﻫﻤﺮاﻫﯽ وﻟﺪ ﺳـﻌﺎدﺗﻤﻨﺪش‪ ،‬ﻣﻠﮏ ﺣﺴـﯿﻦ ﻣﯿﺮزا‪ ،‬ﺑﺎ ﻧﺎﻣﻪ در ﮐﻤﺎل ﺿﺮاﻋﺖ و اﺑﺘﻬﺎل ﻣﺸﻌﺮ‬
‫ﺑﺮ اﻇﻬﺎر ﺷـﺮﻣﻨﺪﮔﯽ و اﻧﻔﻌﺎل و ﻧـﺪاﻣﺖ و ﻋـﺬرﺧﻮاﻫﯽ از اﻋﻤﺎل و اﻓﻌﺎل ﺳﺎﺑﻘﻪ‪ ،‬ﮐﻪ ﺑﻨﺎﺑﺮ ﻣﺸـّﯿﺖ اﻟﻬﯽ و ﺳـﺮﻧﻮﺷﺖ ﻗﻀﺎ ﮐﻪ ﺑﻪ رﻫﻨﻤﻮﻧﯽ‬
‫ﺑﺨﺖ ﮐﯿﻨﻪ ﺳـﮕﺎل اﺗﻔﺎق اﻓﺘﺎد‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﻘﺒﯿﻞ ﺑﺴﺎط ﻣﻌﺪﻟﺖ ارﺗﺒﺎط ﺧﺪﯾﻮ ﺑﻠﻨﺪاﻗﺒﺎل و ﺷـﻬﺰاده »‪ «6‬اﺳـﻔﻨﺪﯾﺎر ﻫﻤﺎل رواﻧﻪ داﺷﺖ‪ ،‬ﺷﺎﻫﺰاده »‪«7‬‬
‫ﻣﺠﺎﻫﺪ ﻏﺎزي ﻫﺮﯾﮏ را درﺧﻮر ﺣﺎل و ﻣﺮﺗﺒﻪ ﻣﻮرد ﻧﻮازﺷﺎت ﺧﺴﺮواﻧﻪ ﻓﺮﻣﻮده‪ ،‬ﺑﻨﺎﺑﺮ ﮐﺮم ذاﺗﯽ ﮐﻪ در‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﺎره‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺘﻦ‪ :‬ﻗﻀﺎة‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪ :‬داده‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺘﻦ‪ :‬ﻫﻔﺘﻮرﻧﮓ‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﻠﮏ‪ :‬ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪ :‬ﺷﺎﻫﺰاده‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪ :‬ﺷﻬﺰاده‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪426 :‬‬
‫ﺳﺮﺷﺖ ﭘـﺎك و ﻃﯿﻨﺖ ﭘـﺎﮐﯿﺰه ﻣﺠﺒﻮل دارﻧـﺪ‪ ،‬ﻋﺮﯾﻀﻪ ﻣﻠﺘﻤﺲ ﻓﯿﺮوز ﻣﯿﺮزا ﺑﺮ ﻗﺴﻢ ﻋﻔﻮ و اﻏﻤـﺎض ﻣﺨﺘﻮم ﺷـﺪ‪ «1» .‬ﭼـﻮن او را از ﺟﻤﻠﻪ‬
‫ﺑﺮداﺷﺘﮕﺎن اﯾﻦ دوﻟﺖ ﺧﺪاداد و ﭘﺮورشﯾﺎﻓﺘﮕﺎن »‪ «2‬اﯾﻦ ﺷﻮﮐﺖ ﺟﺎوﯾـﺪ ﺑﻨﯿﺎد ﻣﯽداﻧﺴﺖ‪ ،‬رﻗﻢ ﻋﻔﻮ و اﻣﺎن و ﻣﮋده ﮔـﺬﺷﺖ و اﺣﺴﺎن را‬
‫در ﻣﺠﻠﺲ ﻧﺨﺴﺖ ﻣﺮﻗـﻮم و ﻓﺮﺳـﺘﺎدﮔﺎن را ﺑـﺎ ﺣﺼـﻮل ﮐـﺎم و ﻣﺮام رﺧﺼﺖ اﻧﺼـﺮاف ارزاﻧﯽ ﻓﺮﻣـﻮد و ﻓﯿﺮوز ﻣﯿﺮزا ﮐﻪ ﻏﺮﯾﻖ ﻟّﺠﻪ ﺑﯿﻢ و‬
‫اﺿـﻄﺮاب و از ﺧﻮف ﺟﺎن و ﻣﺎل و ﻧﺎﻣﻮس ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﻮي ﺑﺮ آﺗﺶ در ﭘﯿﭻوﺗﺎب ﺑﻮد‪ ،‬از ﻇﻬﻮر اﯾﻦﻫﻤﻪ ﻣﮑﺎرم و اﺻـﻄﻨﺎﻋﺎت ﺧﺴﺮواﻧﻪ ﻏﺮﻗﻪ‬
‫درﯾﺎي ﺷﺮﻣﺴﺎري و ﺗﺸﻮﯾﺮ ﺷﺪه‪ ،‬اﻧﺪﮐﯽ از ﺧﻮاب ﻏﻔﻠﺖ ﺑﯿﺪار »‪ «3‬ﮔﺸﺘﻪ‪ ،‬داﻧﺴﺖ ﮐﻪ‪ ،‬ﺷﻌﺮ‪:‬‬
‫ﺧﺪا ﻫﺮﮐﻪ را ﺳﺮﻓﺮازي دﻫﺪﻧﻪ از روي ﭘﻨﺪار و ﺑﺎزي دﻫﺪ ﺑﻨﺎﺑﺮآن ﺑﻪ ﺗﻼﻓﯽ ﻣﺎﻓﺎت و ﺗﺪارك روزﮔﺎر ﮔﺬﺷﺘﻪ‬
‫ﻣﺼﺮاع »‪«4‬‬
‫ﺑﺮ ﻣﯿﺎن ﺑﺴﺘﻪ ﺟﺎن ﺑﻪ ﻃﻮع و رﺿﺎ‬
‫در ﻓﮑﺮ ﻣﻠﺰوﻣﺎت ﺷﺎﯾﺴـﺘﻪ اﻓﺘﺎد و اﺑﻮاب ﻧﯿﮑﻮﺧﺪﻣﺘﯽ و ﺣﺴﻦ ﻣﺨﺎﻟﺼﺖ را آﻧﺎ ﻓﺂﻧﺎ ﺑﺮ ﭼﻬﺮه روزﮔﺎر اﻋﯿﺎن ﺷﻮﮐﺖ ﻗﺎﻫﺮه ﮔﺸﺎد‪ .‬ﻫﺮﻟﺤﻈﻪ‬
‫ﻣﺼﺪر ﺧﺪﻣﺘﯽ ﺗﺎزه و ﻣﻨﺸﺄ ارادﺗﯽ ﺑﯽاﻧﺪازه ﻣﯽﮔﺮدﯾﺪ و از ﻃﺮف )‪ 172‬ب( ﻗﺮﯾﻦ اﻟﺸﺮف اﺷﺮف ﻫﺮروزه ﺑﻪ ﻣﺮﺣﻤﺘﯽ ﺧﺎص اﺧﺘﺼﺎص‬
‫ﻣﯽﯾﺎﻓﺖ و ﻫﺮدم ﺑﻪ ﻣﮑﺮﻣﺘﯽ ﻣﺠّﺪد ﺳﺮ ﻣﻔﺎﺧﺮت از ﻓﺮق ﻓﺮﻗﺪ ﻣﯽﮔﺬراﻧﯿﺪ‪.‬‬
‫ﺧﺮاﺑﯽ ﺻﻔﺤﺎت اﺳﻔﺰار و ﻫﺮات ﺑﻪ ﺗﻘﺪﯾﺮ واﻫﺐ اﻟﻌﻄّﯿﺎت »‪«5‬‬
‫ﭼﻮن اﻫـﺎﻟﯽ آن ﺑﻠـﺪه »‪ «6‬و اﻃﺮاف اﮐـﺜﺮي اﻣـﺎﻣﯽ ﻣـﺬﻫﺐ و ﺷـﯿﻌﻪ ﭘـﺎك ﻣﯽﺑﺎﺷـﻨﺪ ﮐﻪ ﭘﺲ از اﻧﻘﺮاض دوﻟﺖ ﺳـﻼﻃﯿﻦ رﺿﻮان ﻣﮑﯿﻦ‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 407‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫ﺻﻔﻮي اﻟﯽ ﯾﻮﻣﻨﺎ ﻫﺬا ﮐﻪ ﺳﻨﻪ اﺛﻨﯿﻦ و ﻋﺸﺮﯾﻦ و ﻣﺄﺗﯿﻦ ﺑﻌﺪ اﻻﻟﻒ »‪«7‬‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪» :‬ﺷﺪ« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺘﻦ‪ :‬ﭘﺮورشﯾﺎﻓﺘﻪﮔﺎن‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﯿﺪار و از ﮐﺮدار و اﻃﻮار ﺧﻮﯾﺶ ﻣﺨﻠﺐ ﻧﻤﻮده و ﺷﺮﻣﺴﺎر‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪ :‬ع؛ ﻣﻠﮏ‪ :‬ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪ :‬ﺧﺮاﺑﯽ ﺻﻔﺤﺎت ﻫﺮات و اﺳﻔﺰار ﺑﻪ ﺗﻘﺪﯾﺮات ﻓﺎﻋﻞ ﻣﺨﺘﺎر‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﻠﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪ :‬ﺳﻨﻪ ‪.1222‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪427 :‬‬
‫ﻫﺠﺮي اﺳﺖ ﺑﻪ ﺑﻠّﯿﻪ ﻇﻠﻢ و ﻋﺪوان ﻧﺎﭘﺎﮐﺎن »‪ «1‬ﻣﺘﻌّﺼﺐ اﻓﻐﺎن و ﺟﻮر و ﺳﺘﻢ ﻧﺎﭘﺎﮐﺎن اﻫﻞ ﺑﻐﯽ و ﻋﺪوان ﻣﺒﺘﻼ و ﮔﺮﻓﺘﺎر اﻧﻮاع ﻣﺤﻦ و اﻋﻨﺎ‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻇﻬﻮر ﻃﻠﯿﻌﻪ »‪ «2‬اﯾﻦ دوﻟﺖ ﻋﻈﻤﯽ »‪ «3‬و ﺷﻌﺸﻌﻪ ﺗﯿﻎ ﻫﻼلآﺳﺎي ﺷﻬﺰاده ﻧﺼﺮت اﻧﺘﻤﺎ را ﺑﻪ ﻣﺮاﺗﺐ ﺷّﺘﯽ ﻓﺮﺧﻨﺪهﺗﺮ از ﻫﻼل ﺷﻮال‬
‫و ﺷﺎدياﻓﺰاﺗﺮ »‪ «4‬از روز ﻋﯿﺪ اﻗﺒﺎل داﻧﺴـﺘﻪ‪ ،‬از دروازه و ﺑﺎره و ﻣﻨﺎزل ﻗﺮﯾﺒﻪ و ﺑﻌﯿﺪه ﺟﻤﻌﯽ واﻓﺮ و ﺧﻠﻘﯽ ﺑﯽﺷـﻤﺎر از ﻗﺰﻟﺒﺎﺷـﯿﻪ و ﻏﯿﺮه ﺑﻪ‬
‫ﺗﻤﺎﺷـﺎي ﻧﺰﻫﺘﮕـﺎه اردوي آﺳـﻤﺎن ﺷـﮑﻮه و اﺛـﺎﺛﻪ ﺟﻬـﺎﻧﮕﯿﺮي و ﻓﺮ ﺷﺎﻫﺰاده ﺳـﻌﺎدتﭘﮋوه آﻣـﺪه‪ ،‬ﻋﻮام اﻟّﻨﺎس در ﺗﺴـﺨﯿﺮ ﺷـﻬﺮ و وﻻﯾﺖ‬
‫ﻟﺸـﮑﺮﯾﺎن را ﻣﺤّﺮك و ﻣﺤّﺮص ﻣﯽآﻣﺪﻧﺪ‪ .‬اﻓﻮاج ﻗﺎﻫﺮه از ﻫﻤﺎن زﻣﺎن ﮐﻪ ﻣﺘﻌﺎﻗﺐ ﮔﺮﯾﺨﺘﮕﺎن ﻋﻨﺎن ﺗﺎز ﺷﺪﻧﺪ ﻓﻮجﻓﻮج ﺑﻪ ﻧﻬﺐ و ﻏﺎرت‬
‫اﻫﺎﻟﯽ آن دﯾﺎر دﺳﺖ ﺗﻄﺎول از آﺳﺘﯿﻦ ﯾﻐﻤﺎ ﺑﺮآورده‪ ،‬از وﻻﯾﺎت ﻓﺮاه و اﺳـﻔﺰار و اوﺑﻪ و ﺷﺎﻗﻼن و ﺑﺎدﻏﯿﺲ و ﮐﺮخ اﻟﯽ ﺳـﺮﺣّﺪات ﺑﻠﺦ و‬
‫ﻣﺎروﭼﺎق )‪ (189‬را‬
‫ﻣﺼﺮع »‪«5‬‬
‫ﻣﺮد ﺑﻪ ﻣﺮد و زن ﺑﻪ زن ﺧﺎﻧﻪ ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪ ﮐﻮ ﺑﻪ ﮐﻮ‬
‫ﻏﺎرﺗﯿـﺪه از ﺳﺎﮐﻨﺎن آن دﯾﺎر‪ ،‬از زر ﺗﺎ ارزﯾﺰ و ﺣﺒﺎت ﻵل ﺗﺎﺧﺰف رﯾﺰه و ﺳـﻔﺎل از ﺑﻮرﯾﺎ ﺗﺎ ﺣﺼـﯿﺮ ﺗﻔﺼـﯿﻞ ﭼﯿﺴﺖ‪ .‬ازار از ﭘﺎي ﺛﯿﺒﺎت و‬
‫اﺑﮑﺎر و ﻟﺒﺎس از ﺑﺮ اﺑﺮار و اﺷﺮار ﮐﺸﯿﺪه و درﯾﺪﻧﺪ و از ﺧﻮان ﻣﻮاﺋﺪ وﻟﺪان و ﻏﻠﻤﺎن ﭘﯿﺮ و ﺟﻮان ﺷﺮﺑﺖ ﻣﺒﺎﺷﺮت و ﻣﺒﺎﺳﻄﺖ در ﭘﻨﻬﺎﻧﯽ و‬
‫آﺷﮑﺎر ﭼﺸﯿﺪﻧﺪ‪ ،‬ﮐﻨﺪﻧﺪ و ﺑﺮدﻧﺪ و ﺳﻮﺧﺘﻨﺪ و رﻓﺘﻨﺪ‪ «6» .‬ﮐﻬﻨﻪ ﭘﻼﺳﯽ و ﮐﺎﺳﻪ ﺷﮑﺴﺘﻪ ]اي[ را »‪ «7‬در ﻫﯿﭻﺟﺎ ﺑﺎﻗﯽ ﻧﮕﺬاﺷﺘﻨﺪ‪:‬‬
‫ﻣﺼﺮاع »‪«8‬‬
‫آري ﺧﺮاﺑﯽ ﻇﺎﻫﺮ اﺳﺖ آﻧﺠﺎ ﮐﻪ ﻃﻮﻓﺎن ﺑﮕﺬرد‬
‫و ﺳّﺮ ﮐﺮﯾﻤﻪ‪ِ :‬إﱠن اﻟ ُْﻤﻠُﻮَك ِإذا َدَﺧﻠُﻮا َﻗْﺮَﯾًﮥ َأﻓَْﺴُﺪوﻫﺎ )‪ (190‬ﻇﺎﻫﺮ و ﻫﻮﯾﺪا ﮔﺸﺖ‪ .‬ﺗﻤﺎم اردو ﭘﺮ از اﺳﺒﺎن راﻫﻮار و ﺑﺮ »‪ «9‬در ﺧﯿﻤﻪ ﻫﺮﭘﯿﺎده‬
‫ﺷﺘﺮان ﭘﺮﺑﺎر ﻗﻄﺎر اﻧﺪر ﻗﻄﺎر اﯾﺴﺘﺎده‪ ،‬ﭼﻮن »‪ «10‬آن‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﯿﺒﺎﮐﺎن‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪ :‬ﻫﻼل‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪ :‬ﻋﻈﯿﻢ‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪ :‬ﺷﺎدي اﻓﺮوزﺗﺮ‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﻠﮏ‪ :‬ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪ :‬رﻓﺘﻨﺪ و ﺳﻮﺧﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 408‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪» :‬در« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﻠﮏ‪ :‬ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(9‬ﻣﺞ‪» :‬ﺑﺮ« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(10‬ﻣﺞ‪ :‬ﭼﻮن ﺣﻤﻞ‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪428 :‬‬
‫ﻫﻤﻪ اﺣﻤـﺎل ﺛﻘﺎﻟﺘﯽ داﺷﺖ و ﺿـﺒﻂ آنﻫﻤﻪ اﺛﻘﺎل ﻣﺘﻌـّﺬر ﺑﻮد‪ ،‬اﮐﺜﺮ اﺣﻤﺎل ﺛﻘﯿﻠﻪ »‪ «1‬را در ﻫﻤﺎنﺟـﺎ ﺑﻪ ﻗﯿﻤﺖ ﻧـﺎزل )‪ 173‬اﻟﻒ( و ﺑﻬﺎي‬
‫ﻓﺮود ﻓﺮوﺧﺘﻨﺪ و ﮐﯿﺴﻪﻫﺎي »‪ «2‬ﻣﻤﻠّﻮ از ﺳـﯿﻢ و زر در ﺑﺮ و ﮐﻤﺮ اﻧﺪوﺧﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﺎ اﯾﻦﻫﻤﻪ اوﻟﺠﺎي و ﯾﻐﻤﺎ ﮐﻪ ﮐﻮه و ﺻـﺤﺮا ﻣﺤﺸﻮ و ﻣﺎﻻﻣﺎل‬
‫ﺑﻮد و ﺗﻤـﺎم اردو در ﻧﻈﺮ ﺑﯿﻨﻨـﺪه از اﺳﺐ و ﺷـﺘﺮ و ﮔـﺎو و ﮔﻮﺳـﻔﻨﺪ و ﻏﯿﺮه درﯾـﺎي ﻣّﻮاج ﻣﯽﻧﻤﻮد‪ ،‬ﻫﻤﺖ آﺳـﻤﺎن ﻧﻬﻤﺖ و ﻃﺒﻊ ﺑـﺎذل اﺑﺮ‬
‫ﺧﺎﺻـﯿﺖ ﺷﺎﻫﺰاده واﻻ ﻫّﻤﻢ ﻣﻘﺘﻀـﯽ آن ﮔﺮدﯾﺪ ﮐﻪ ﺟﻤﯿﻊ ﻏﻨﺎﯾﻢ را ﻣﻦ ﺣﯿﺚ اﻟﻤﺠﻤﻮع ﺑﻪ ﺗﻤﺎﻣﯽ ﻏﺎزﯾﺎن ﻧﺼﺮتﻧﺸﺎن از ﺳﺮدار ﺻﺎﺣﺐ‬
‫ﻣﮑﻨﺖ ﺗﺎ ﺗﺎﺑﯿﻦ اﺣﺘﯿﺎﺟﻤﻨﺪ‪ «3» ،‬ﻋﻠﯽ ﻗﺪر ﻣﺮاﺗﺒﻬﻢ‪ ،‬ﺑﻪ ﺳﻮّﯾﺖ ﻗﺴـﻤﺖ ﻧﻤﻮده »‪ «4‬ﺣﻮزه ﻋﺸـﺮ ﺳﻠﻄﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﺮ ﺧﺴﺮوان ﺻﺎﺣﺐ اﻗﺒﺎل ﭼﻮن‬
‫ﺷﯿﺮ ﻣﺎدر ﺣﻼل اﺳﺖ ﻧﯿﺰ ﺑﻪ ﻗﺪري ﮐﻪ در ﺣﻮزه ﺗﺼﺮف ﮐﺎرﭘﺮدازان ﺷﻮﮐﺖ واﻻ درآﻣﺪ ﺑﺮ ﻃﺒﻘﺎت ﺧﺪم و ﻓﺪوﯾﺎن ﺣﺸﻢ درﺧﻮر رﺗﺒﻪ و‬
‫ﻣﺮﺗﺒﻪ ﻋﻨـﺎﯾﺖ داﺷـﺘﻨﺪ‪ .‬زﻫﯽ ﮐـﻒ ﺟـﻮاد و ﻃﺒـﻊ راد ﮐﻪ ﭼﺸﻢ ﻧﯿـﺎز ﺑﺮ آنﻫﻤﻪ ﮐﺎﻻـي ﻧﻔﯿﺴﻪ و ﻣﺘـﺎع ﮔﺮاﻧﺒﻬـﺎي ﻣﺮﻏـﻮﺑﻪ ﻋﺮﺑّﯿﻪ ﭘﻮﺷـﯿﺪ و‬
‫ازﯾﻦﮔﻮﻧﻪ ﺑﺨﺸﺶ و ﺑﺬل ﮐﻪ اﻟﺒﺘﻪ از دو ﮐﺮور ﺑﯿﺶﺗﺮ ﻣﯽﻧﻤﻮد ﺗﻤﺎﻣﯽ »‪ «5‬آن را ﺑﺮ وﺿﯿﻊ و ﺷﺮﯾﻒ ﻟﺸﮑﺮﯾﺎن ﻗﺴﻤﺖ ﻓﺮﻣﻮد و دﺳﺖ آز‬
‫اﺻﻼ ﺑﺪان ﻧﯿﺎﻟﻮد‪ .‬از ﮔﺬﺷﺖ ﭼﻨﺎن و اﺣﺴﺎن ﭼﻨﯿﻦ ﮐﻪ ﮐﺎرﻧﺎﻣﻪ ﺳﻼﻃﯿﻦ واﻓﺮ اﺣﺴﺎن و ﺧﺠﻠﺖاﻓﺰاي روح ﻫﺰار ﻗﺎآن ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻮد ﺟﺎم ﺗﻤﺘﻊ‬
‫ﭘﯿﺎﭘﯽ ﻧﻮﺷﯿﺪ‪.‬‬
‫ﺷﻌﺮ‬
‫ﭼﻨﯿﻦ ﮐﻨﻨـﺪ ﺑﺰرﮔﺎن ﭼﻪ ﮐﺮد ﺑﺎﯾـﺪ ﮐﺎرﭼﻨﯿﻦ ﻧﻤﺎﯾـﺪ ﺷﻤﺸـﯿﺮ ﺧﺴـﺮوان آﺛﺎر ﭘﺲ ازﯾﻦ ﻣﻘّﺪﻣﺎت ﺑﺮﺣﺴﺐ ﺗﻤّﻨﺎي واﻟﯽ ﻫﺮات و اﺳـﺘﺪﻋﺎي‬
‫اﻣﺮاي ﺻﺪاﻗﺖ ﺳﻤﺎت راي ﺟﻬﺎنآراي اﺷﺮف ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ اﻧﺠﺎح ﻣﻄﺎﻟﺐ و اﺳﻌﺎف ﻣﺂرب ﻓﯿﺮوز ﻣﯿﺮزا ﻗﺪﻏﻦ ﺑﻠﯿﻎ و ﺗﺄﮐﯿﺪ اﮐﯿﺪ ﺷﺪ ﮐﻪ ﺑﺎد‬
‫ﺻﺒﺎ اوراق ﺷﮑﻮﻓﻪ در ﺻﺤﻦ اﻧﺠﻤﻦ ﺑﯽﺣﮑﻢ و ﻓﺮﻣﺎن ﺧﺴﺮو رﺑﯿﻊ ﻧﭙﺎﺷﺪ و ﺧﺎر دلآزار ﺑﯽاﻣﺮ ﻫﻤﺎﯾﻮن ﺧﺪﯾﻮ ﺑﻬﺎر روي ﮔﻞ ﻧﺨﺮاﺷﺪ‪ ،‬و‬
‫اﻟّﺎ ﺑﻠﺒﻞ را ﺑﻪ ﺗﻬﻤﺖ ﻋﺸﻖ ﻏﻨﭽﻪ ﺑﮕﯿﺮﻧﺪ و ﻧﺴـﯿﻢ را ﺑﻪ ﭘﺮدهدري ﺑﻨﺎت ﻧﺒﺎت و اﻃﻔﺎل رﯾﺎﺣﯿﻦ و ﺷﻮاﻫﺪ ﺑﻮﺳﺘﺎن در زﻧﺠﯿﺮ ﮐﺸﻨﺪ‪ .‬ﻫﺮات را‬
‫ﺑﺤﺬاﻓﯿﺮﻫﺎ ﺑﺮ ﻓﯿﺮوز ﻣﯿﺮزا و ﺻﻨﺎدﯾﺪ اﻓﻐﺎن ﻣّﻨﺖ ﻧﻬﺎد و اﺑﻮاب ﻟﻄﻒ و اﺣﺴﺎن و ﺑّﺮ و اﻣﺘﻨﺎن ﺑﺮ‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪ :‬ﺛﻘﯿﻞ‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺘﻦ‪ :‬ﮐﯿﺴﻬﺎي‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﺤﺘﺎﺟﻤﻨﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪ :‬ﺳﻮﯾﺖ و ﻗﺴﻤﺖ ﻓﺮﻣﻮده‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪ :‬ﺗﻤﺎم‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪429 :‬‬
‫ﭼﻬﺮه آﻣﺎل ﺑﺰرﮔﺎن ﻫﺮات ﮔﺸﺎدﻧـﺪ‪ «1» .‬ﻣﺨﺘـﺎر اﻟـﺪوﻟﻪ و ﺣﯿـﺪر ﻗﻠﯽ ﺧﺎن ﺷﺎﻣﻠﻮ ﮐﻪ ﻫﺮدوي اﯾﺸﺎن از رؤﺳﺎي اﻓﺎﻏﻨﻪ و ﻗﺰﻟﺒﺎﺷـﯿﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‬
‫ﮔﺮدن اﯾﺸﺎن ﺑﻨﺪ ﻗﻬﺮ و ﺳـﺨﻂ ﺧﺪﯾﻮ زﻣﺎن را ﻣﯽﺳﻮد از ﻣﺠﻠﺲ ﺑﻪ ﻣﺤﺒﺲ ﻫﻤﺎﯾﻮن آورده ﺳﺮ و ﺑﺮﺷﺎن را ﺑﻪ ﺧﻠﻌﺖ ﻋﻔﻮ و ﺗﺸﺮﯾﻒ اﻣﺎن‬
‫آراﺳﺘﻪ )‪ 173‬ب( ﻣﺮﺧﺺ و ﻣﻄﻠﻖ اﻟﻌﻨﺎن ﻓﺮﻣﻮد ﭼﻪ ﻣﻨﺎﺳﺐ اﺳﺖ اﯾﻦ ﻓﺮد در ﺣﻖ ﺷﺎﻫﺰاده ﺳـﮑﻨﺪر ﺷﺄن و ﮔﺬﺷﺖ و ﺑﺨﺸـﺶ و ﮔﺮﻓﺖ‬
‫و دﻫﺶ »‪ «2‬اﯾﻦ ﺧﺴﺮو ﺳﻌﺎدتﻧﺸﺎن ﮐﻪ ﮔﻮﯾﺎ از ﻧﺨﺴﺖ ﻣﺎ ﺻﺪق اﯾﻦ ﻣﻀﻤﻮن ﻫﻤﯿﻦ ﺧﺪﯾﻮ ﮐﺎﻣﮑﺎر دوﻟﺘﯿﺎر ﺑﻮد ﮐﻪ‬
‫ﺷﻌﺮ »‪«3‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 409‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫آﻧﯽ ﺗﻮ ﮐﻪ در رزم ﺑﮕﯿﺮي و ﺑﺒﺨﺸﯽﻣﻠﮑﯽ ﺑﻪ ﺳﻮاري و ﺟﻬﺎﻧﯽ ﺑﻪ ﺳﺆاﻟﯽ‬
‫ﺗﻔﻮﯾﺾ ﻣﻤﻠﮑﺖ ﻫﺮات ﺑﻪ ﻓﯿﺮوز ﻣﯿﺮزا و ﻧﻬﻀﺖ راﯾﺎت ﺟﻬﺎﻧﮕﺸﺎ از آﻧﺠﺎ »‪«4‬‬
‫ﻓﯿﺮوز ﻣﯿﺮزا ﭼﻮن ﺑﻌﺪ از ﻏﻠﺒﻪ و ﻗﻬﺮ و ﺗﺴﻠﻂ و اﺳﺘﯿﻼي ﺷﺎﻫﺰاده ﺟﻮانﺑﺨﺖ آنﻫﻤﻪ ﻟﻄﻒ و اﺣﺴﺎن را ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻧﻤﻮد‪ ،‬داﻧﺴﺖ ﮐﻪ اﮔﺮ ﺑﻪ‬
‫رﺿﺎي ﺧﻮد از ﺳـﺮ ﻣﺎل و ﻣﺘﺎع دﻧﯿﻮي ﮐﻪ ذﺧﯿﺮه ﭼﻨﯿﻦ روز اﺳﺖ ﺑﻪ اﺧﺘﯿﺎر »‪ «5‬ﺑﺮﻧﺨﯿﺰد و ﻵﻟﯽ ﺷﺎﻫﻮار و درر »‪ «6‬آﺑﺪار ﻣﻮروث »‪ «7‬در‬
‫ﺳﻢ ﺳﻤﻨﺪ ﺟﻬﺎنﻧﻮرد ﺧﺴﺮو ﻇﻔﺮ ﭘﺮورد ﺑﻪ رﺳﻢ ﻧﺜﺎر ﻧﺮﯾﺰد‪ ،‬ﻫﺮآﯾﯿﻨﻪ ﻣﻮرث زوال دوﻟﺖ او ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﭘﺲ ﻣﺠـﺪدا ﻣﻠـﮏ ﺣﺴـﯿﻦ ﻣﯿﺮزا را ﺑﻪ رﺳﻢ ﻧـﻮا ﺑـﺎ ﺗﻬﯿﻪ و ﺗـﺪارك ﺷﺎﯾـﺎن ﺑﻪ ﻫﻤﺮاﻫﯽ ﭼﻨـﺪ ﻧﻔﺮ از ﻋﻠﻤـﺎي اﻓﻐـﺎن و اﻋﯿـﺎن »‪ «8‬آن ﺑﻠﺪه‬
‫ﻧﺰﻫﺖﻧﺸﺎن رواﻧﻪ درﮔﺎه آﺳـﻤﺎن ﺟﺎه ﺷـﻬﺰاده ﻣﺠﺎﻫﺪ ﻧﺼـﺮت ﺗﻮأﻣﺎن و ﻣﺘﻌﺎﻗﺐ آن ﯾﮏ ﻣﺮﺑﻂ ﭘﯿﻞ ﺟﻨﮕﯽ ﮐﻮه ﺷﮑﻮه ﻓﻠﮏ »‪ «9‬ﺗﻮان و‬
‫ﺗﻨﺴﻮﻗﺎت ﻻﯾﻖ راﯾﻖ از ﻫﺮ ﺟﻨﺲ‪ ،‬ﭼﻪ از اﻣﺘﻌﻪ ﮐﺸﻤﯿﺮي و اﻗﻤﺸﻪ ﻫﻨﺪوﺳﺘﺎﻧﯽ‪ ،‬ﻃﺒﻠﻪ ﻃﺒﻠﻪ ﻣﺸﮏ اذﻓﺮ و ﺣّﻘﻪ ﺣّﻘﻪ ﯾﻮاﻗﯿﺖ اﺣﻤﺮ‪،‬‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪ :‬ﮔﺸﺎد و‪ .‬اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ ﻣﺘﻦ ‪ 429‬ﺗﻔﻮﯾﺾ ﻣﻤﻠﮑﺖ ﻫﺮات ﺑﻪ ﻓﯿﺮوز ﻣﯿﺮزا و ﻧﻬﻀﺖ راﯾﺎت ﺟﻬﺎﻧﮕﺸﺎ از آﻧﺠﺎ‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪ :‬ﮔﺮﻓﺖ و ﮔﺬﺷﺖ و ﺑﺨﺸﺶ و دﻫﺶ‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﻠﮏ‪ :‬ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪» :‬از آﻧﺠﺎ« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪ :‬اﺧﺘﯿﺎر ﺧﻮد‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪ :‬در‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﻮروث را‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺞ‪ :‬اﻋﯿﺎن اﻓﻐﺎن و ﻋﻠﻤﺎي‪.‬‬
‫)‪ .(9‬ﻣﻠﮏ‪» :‬ﻓﻠﮏ« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪430 :‬‬
‫ﺷﻌﺮ »‪«1‬‬
‫ز ﻫﺮﭼﯿﺰ ﮐﺎن ﺑﻮد ﺷﺎﯾﺴﺘﻪﺗﺮز اﺳﺐ و ز ﺗﯿﻎ و ﮐﻼه و ﮐﻤﺮ‬
‫ﺳﻤﻮر و ﺧﺰ و ﻗﺎﻗﻢ و ﻟﻌﻞ و ﻋﻮددﮔﺮ از دّر و ﮔﻮﻫﺮ ﻧﺎﺑﺴﻮد‬
‫ﺧﺰﯾﻨﻪ ﺗﻬﯽ ﮐﺮد از آﻧﭽﻪ داﺷﺖﺑﻪ ﻫﺮﯾﮏ ﻧﮕﻬﺒﺎن داﻧﺎ ﮔﻤﺎﺷﺖ‬
‫ﺑﻪ رﻏﺒﺖ ﺑﯿﺎورد و اﯾﺜﺎر ﮐﺮدﻋﺒﺚ ﻧﯿﺴﺖ ﺟﺎن را »‪ «2‬ﺧﺮﯾﺪار ﮐﺮد و ﺑﺮ اﺛﺮ آن ﻋﻬﺪﻧﺎﻣﻪ ﻣﺆﮐﺪه ﮐﻪ ﺑﻨﯿﺎن آن را ﺑﻪ اﯾﻤﺎن ﻣﻐﻠّﻈﻪ ﻣﺸـّﯿﺪ »‪«3‬‬
‫ﺳﺎﺧﺘﻪ و ﺑﻪ ﺧﻂ و ﻧﮕﯿﻦ ﺧﻮﯾﺶ ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﻀـﻤﻮن ﭘﺮداﺧﺘﻪ ﮐﻪ وﻻﯾﺖ ﻫﺮات و ﻣﺎ ﯾﺘﻌﻠﻖ ﺑﻬﺎ از اﻣﺮوز و ﻣﺎﺑﻌﺪﻫﺎ ﺿـﻤﯿﻤﻪ ﻣﻤﺎﻟﮏ ﻣﺤﺮوﺳﻪ‬
‫ﭘﺎدﺷﺎﻫﯽ »‪ «4‬و اﯾﻦ ﺑﻨﺪه ﻧﯿﺰ ﯾﮑﯽ از ﮔﻤﺎﺷـﺘﮕﺎن »‪ «5‬و وﻻت و ﺣّﮑﺎم درﺑﺎر ﺟﻬﺎنﻣﺪار ﺷﺎﻫﻨﺸﺎﻫﯽ اﺳﺖ‪ .‬ﺣﻘﻮﻗﺎت ﺳـﻠﻄﺎﻧﯽ را زﯾﺎده ﺑﺮ‬
‫ﺻﺮف و ﺧﺮج ﻟﺸـﮑﺮ اﯾﻦ ﮐﺸـﻮر »‪ «6‬ﺳﺎلﺑﻪﺳـﺎل اﻧﻔﺎذ ﺧﺰاﻧﻪ ﻋﺎﻣﺮه و ﻣﺘﺠّﻨـﺪه اﯾﻦ ﺣـﺪود را در ﺣﺎﻟﺖ ﺿـﺮورت و ﺻـﺪور اﺣﮑﺎم ﻋﻠّﯿﻪ‬
‫ﺧﺎﻗﺎﻧﯽ و ارﻗﺎم ﺑﻬّﯿﻪ ﺷﺎﻫﺰاده ﻧﺼـﺮت ﻣﺒﺎﻧﯽ در ﮐﻤﺎل آراﺳـﺘﮕﯽ ﻣﺤﺘﺸﺪ و ﺑﻪ ﻫﻤﺮاﻫﯽ ﯾﮑﯽ از اوﻻد ﮐﻪ ﺧﺎﻧﻪزاد »‪ «7‬اﯾﻦ دوﻟﺖ ﺳﻌﺎدت‬
‫ﺑﻨﯿﺎد اﺳﺖ )‪ 174‬اﻟﻒ( رواﻧﻪ ﻣﻌﺴـﮑﺮ واﻻي ﻗﺎﻫﺮه و در ﻫﻤﻪﺣﺎل ﺑﺎ ﻣﻮاﻓﻘﺎن دوﻟﺖ راﺷـﺤﻪ اﻻرﮐﺎن ﻣﻮاﻓﻖ و ﺑﺎ ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن ﺷﻮﮐﺖ اﺑﺪ »‪«8‬‬
‫ﻣﺨـﺎﻟﻒ ﺑﺎﺷـﺪ و ﻧﯿﺰ ﯾﮑﯽ از ﺑﻨـﺎت ﻣﮑّﺮﻣـﺎت ﺧﻮد را در ﺳـﻠﮏ ازدواج ﻫﺮ »‪ «9‬ﯾـﮏ از ﺷﺎﻫﺰادﮔﺎن ﻋﻈﺎم ﮐﻪ اﻣﺮ اﺷـﺮف اﺻـﺪار »‪«10‬‬
‫ﭘﺬﯾﺮد ﮐﺸـﯿﺪه‪ ،‬ﺧﻮد را ازﯾﻦ ﻣﻠﺰوﻣﺎت ﮐﻪ ﺳـﺮﻣﺎﯾﻪ ﻣﻔﺎﺧﺮت و ﻣﺒﺎﻫﺎت اﺳﺖ ﻣﻌﺎف ﻧﺪارد و رﺋﻮس ﻣﻨﺎﺑﺮ و وﺟﻮه دﻧﺎﻧﯿﺮ ﺑﻪ ﻧﺎم ﻫﻤﺎﯾﻮن و‬
‫اﻟﻘﺎب »‪ «11‬ﭘﺎدﺷﺎه رﺑﻊﻣﺴﮑﻮن زﯾﺐ و آراﯾﺶ ﯾﺎﺑﺪ و ﻣّﺪت اﻟﻌﻤﺮ‪،‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 410‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫ﻣﺼﺮاع »‪«12‬‬
‫ﺑﻨﺪه ﻫﻤﺎن ﭼﺎﮐﺮ اﺳﺖ و ﻓﺮﻣﺎنﺑﺮ______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﻠﮏ‪ :‬ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﻠﮏ‪» :‬را« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪ :‬ﺗﻮﮐﯿﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪ :‬ﺷﺎﻫﯽ‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﻠﮏ‪ :‬ﮔﻤﺎﺷﺘﻪﮔﺎن‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﻠﮏ‪» :‬ﮐﺸﻮر« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪ :‬ﺧﺎﻧﺰاد‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺞ‪ :‬اﺑﺪ ﺗﻮاﻣﺎن‪.‬‬
‫)‪ .(9‬ﻣﻠﮏ‪» :‬ازدواج ﻫﺮ« ﻧﺪارد‪) .‬ﺑﻪ ﺟﺎي آن ﺟﺎي ﺧﺎﻟﯽ ﻫﺴﺖ(‬
‫)‪ .(10‬ﻣﺞ‪ :‬ﻋﺰ اﺻﺪار‪.‬‬
‫)‪ .(11‬ﻣﺞ‪ :‬اﻟﻘﺎب ﻣﯿﻤﻮن‪.‬‬
‫)‪ .(12‬ﻣﻠﮏ‪ :‬ﻧﺪارد‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪431 :‬‬
‫ﭼﻮن »‪ «1‬ﻣﺼﺎﻟﺤﻪ و ﻣﻌﺎﻫﺪه ﺑﺮﺣﺴﺐ رﺿﺎي ﺧﺎﻃﺮ ﺧﻮرﺷـﯿﺪ اﺷﺮاق ﺷﻬﺰاده »‪ «2‬آزاده ﺷـﺮف ﺗﻮﮐﯿﺪ ﯾﺎﻓﺖ‪ ،‬ﻟﻤﻌﻪاي از ﻟﻤﻌﺎت ﻋﻨﺎﯾﺖ و‬
‫اﻟﺘﻔـﺎت ﺧﺴـﺮواﻧﻪ ﺑﺮ ﭼﻬﺮه ﺣـﺎل ﺷـﺎﻫﺰاده ﻓﯿﺮوز ﯾﺎﻓﺘﻪ‪ ،‬از ﺟﺎﻧﺐ ﺣﻀـﺮت ﺷﺎﻫﺰاده واﻻﺟﺎه ﺑﻪ اﻧﻌﺎم اﻓﺴـﺮ و ﮐﻼه و دﯾﻬﯿﻢ و ﮔﺎه و ﺗﺎج و‬
‫ﮐﻤﺮ و ﺷﻤﺸـﯿﺮ و ﺧﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﺿـﻤﯿﻤﻪ ﺣﮑﻢ ﻗﻀـﺎ ﺻـﻔﺎت ﺗﻔﻮﯾﺾ ﻣﻤﻠﮑﺖ ﻫﺮات و ﻣﻀﺎﻓـﺎت اﻟﯽ ﺳـﺮﺣّﺪات ﺑﻠـﺦ و ﺣﺼﺎر و ﺛﻐﻮر ﻏﻮر ﺑﺎ‬
‫ﻗﻨـﺪﻫﺎر ﺳـﺮﺑﻠﻨﺪي ﺣﺎﺻـﻞ ﻧﻤﻮده‪ ،‬اﯾﻦ ﻋﺎرﻓﻪ ﮐﺒﺮي و ﻋﻄّﯿﻪ ﻋﻈﻤﯽ ﮐﻪ از ﻃﺮف ﻗﺮﯾﻦ اﻟﺸـﺮف ﺷﺎﻫﺰاده ﺟﻬﺎﻧﮕﯿﺮ ﺗﺎجﺑﺨﺶ درﺑﺎره ﻓﯿﺮوز‬
‫ﻣﯿﺮزا ﺑﻪﻋﻤﻞ آﻣﺪ »‪ «3‬ﺳـﺮﻣﺎﯾﻪ اﻋﺘﺒﺎر و اﻓﺘﺨﺎر ﺧﻮد داﻧﺴﺘﻪ‪ ،‬ﻣﺮاﺳﻢ ﺷﮑﺮﮔﺰاري »‪ «4‬را ﺑﻪ ﺗﻘﺪﯾﻢ رﺳﺎﻧﯿﺪ »‪ «5‬و ﯾﻮﺳﻒ ﻋﻠﯽ ﺧﺎن رﺿﻮي‬
‫ﮐﻪ از آﻏﺎﯾﺎن ﻣﻌﺘﺒﺮ و ﺧﻮاﺟﻪ ﮐﺎردان ﺟﻬﺎندﯾـﺪه ﻣﻌﻤﺮ ﮐﻪ از ﺑـﺪو ﺟﻠﻮس اﺣﻤـﺪ ﺷﺎه اﻟﯽ ﯾﻮﻣﻨﺎ ﻫﺬا »‪ «6‬در آن ﺧﺎﻧـﺪان ﻣﻌّﺰز و ﺧﻮاﺟﻪ‬
‫ﮐﻼن اﺳﺖ ﺑﻪ اﺗﺎﺑﮑﯽ ﻣﻠﮏ ﺣﺴـﯿﻦ ﻣﯿﺮزا )‪ (191‬ﻗﺮار داده ﮐﻪ داﺋﻤـﺎ ﻣﻠﺘﺰم رﮐﺎب ﻧﺼـﺮت ﻗﺮﯾﻦ و از ﺷـﺮفاﻧﺪوزان ﻣﺤﻔﻞ ﺑﻬﺸﺖآﯾﯿﻦ‬
‫اﺷﺮف ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ذﻟ َِﮏ َﻓْﻀُﻞ اﻟﻠﱠِﻪ ﯾُْﺆﺗِﯿِﻪ َﻣْﻦ َﯾﺸﺎُء‪(192) «7» *.‬‬
‫ﺗﺴﺨﯿﺮ ﻗﻠﻌﻪ ﻏﻮرﯾﺎن و دﺳﺘﮕﯿﺮ آﻣﺪن ﯾﻮﺳﻒ ﻋﻠﯽ ﺧﺎن و ﺳﺮان اﻓﻐﺎن‬
‫ﭼﻮن اﻣﻮرات ﻫﺮات ﺑـﺪان ﺳﺎن ﮐﻪ رﻗﻢ زد ﮐﻠﮏ ﺑـﺪاﯾﻊﻧﮕﺎر »‪ «8‬ﮔﺸﺖ ﺑﺮﺣﺴﺐ ﻣﺮام و ﺑﺮ وﻓﻖ رﺿـﺎ و ﺧﻮاﻫﺶ ﺷـﺎﻫﺰاده ﻇﻔﺮ ﻓﺮﺟـﺎم‬
‫ﺳﺎﺧﺘﻪ و ﭘﺮداﺧﺘﻪ آﻣـﺪ و ﻓﯿﺮوز ﻣﯿﺮزا ﺑﻪ ﻣﮑﺎرم ﻋﺎﻟﻢ ﺷـﻤﻮل ﺧﺴـﺮواﻧﻪ ﻋّﺰ اﺧﺘﺼﺎص و ﺳـﺮاﻓﺮازي ﯾﺎﻓﺖ‪ .‬ﻣﻮاﮐﺐ ﺟﻬﺎن آﺷﻮب ﺑﺎ راﯾﺎت‬
‫ﻇﻔﺮ ﻣﻨﺴﻮب و ﺗﻮپﻫﺎي اژدر دﻫﻦ ﻗﻠﻌﻪ ﮐﻮب ﻋﻨﺎن اﻧﺼـﺮاف ﺑﻪ ﺟﺎﻧﺐ ﻏﻮرﯾﺎن ﯾﺎﻓﺖ و در آﻧﺠﺎ ﻟﻮاي اﻗﺎﻣﺖ اﻓﺮاﺷـﺘﻪ ﻫّﻤﺖ واﻻ ﻧﻬﻤﺖ‬
‫ﺷﺎﻫﺎﻧﻪ را »‪ 174) «9‬ب( ﺑﻪ ﺗﺴﺨﯿﺮ آن ﻗﻠﻌﻪ آﺳﻤﺎن ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺑﺮﮔﻤﺎﺷﺖ‪«10» .‬‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪ :‬ﭼﻮن ﺑﻨﯿﺎن‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪ :‬ﺷﺎهزاده‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﻠﮏ‪» :‬آﻣﺪ« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 411‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺘﻦ‪ :‬ﺷﮑﺮﮔﺬاري‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪ :‬رﺳﺎﻧﯿﺪه‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪» :‬ﻫﺬا« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪ :‬ذﻟﮏ ﻓﻀﻞ اﻟﻠّﻪ اﻟﻌﻠﯽ اﻟﻌﻈﯿﻢ‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺞ‪ :‬وﻗﺎﯾﻊﻧﮕﺎر‪.‬‬
‫)‪ .(9‬ﻣﺞ‪» :‬را« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(10‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﺮ ﺗﺴﺨﯿﺮ ﻗﻠﻌﻪ ﺳﭙﻬﺮ ﻣﺎﻧﻨﺪ آن ﺑﺮﮔﻤﺎﺷﺖ و اﺷﺎرت رﻓﺖ ﮐﻪ‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪432 :‬‬
‫ﻣﺼﺮاع »‪«1‬‬
‫ﮔﺮدان ﮐﺎردﯾﺪه و ﻣﺮدان ﮐﺎردان‬
‫داﻣﻦ ﻗﻠﻌﻪ ﮔﺸﺎﯾﯽ را ﺑﺮ ﮐﻤﺮ زده اﺳـﺒﺎب ﯾﻮرش آﻣﺎده داﺷـﺘﻪ ﺑﻪ ﻋﺰم درﺳﺖ و ﻧّﯿﺖ ﺻﺤﯿﺢ ﯾﻮرش ﺑﺮده ﻗﻠﻌﻪ را ﻗﻬﺮا ﻗﺴﺮا ﻣﺴّﺨﺮ ﺳﺎزﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻼ اﺣﻤﺪ ﺧﺎن »‪ «2‬و ﯾﻮﺳﻒ ﻋﻠﯽ ﺧﺎن ﮐﻪ درﯾﺎي ﺑﻼ را ﺑﺮ ﺧﻮد ﻣﺤﯿﻂ دﯾﺪﻧﺪ داﻧﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ اﯾﻦ ﻧﻮﺑﺖ »‪ «3‬ﻫﯿﭻ ﺳﭙﺮي ﻣﺎﻧﻊ ﺷﻤﺸﯿﺮ ﻗﻀﺎ و‬
‫ﻫﯿـﭻ ﺗﺪﺑﯿﺮي داﻓﻊ ﺗﯿﺮ ﺑﻼ ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬ﺳﺎدات و ﻣﻮاﻟﯽ و ﻗﻀﺎت را ﺑﺎ ﺻـﺤﯿﻔﻪ »‪ «4‬رﺣﻤﺎﻧﯽ و ﮐﻼم ﻣﺠﯿﺪ رﺑّﺎﻧﯽ ﺑﻪ اﺳﺘﺸـﻔﺎع و اﺳﺘﺪﻓﺎع‬
‫ﺑﻠّﯿﻪ ﻧﺎزﻟﻪ آﺳﻤﺎﻧﯽ ﺑﯿﺮون ﻓﺮﺳﺘﺎده ﻃﺎﻟﺐ اﻣﺎن و ﻣﺘﻤّﻨﯽ ﻋﻔﻮ و اﺳﺘﯿﻤﺎن ﮔﺸﺘﻨﺪ‪ .‬ﺷﺎﻫﺰاده ﻣﺠﺎﻫﺪ ﻏﺎزي ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﭘﻮزشﭘﺬﯾﺮي و ﺧﻄﺎﺑﺨﺸﯽ‬
‫»‪ «5‬ﻓﻄﺮي ذات ﭘﺴـﻨﺪﯾﺪه ﺻـﻔﺎت اﯾﻦ ﺧﺎﻧـﺪان رﻓﯿﻊ اﻟﺸﺄن و ﻣﺠﺒﻮل ﺳـﺮﺷﺖ »‪ «6‬اﯾﻦ دودﻣـﺎن ﺧﻼﻓﺖ »‪ «7‬ﻧﺸـﺎن اﺳﺖ »‪ «8‬و اﯾﻦ ﺷـﯿﻮه‬
‫ﻣﺮﺿﯿﻪ »‪ «9‬و ﻗﺎﻋﺪه )‪ 175‬اﻟﻒ( ﭘﺴـﻨﺪﯾﺪه از ﺣﻀﺮت ﺻﺎﺣﺒﻘﺮان ﮔﺮدون ﺳﺮﯾﺮ ﮐﺎﻣﮑﺎر ارﺛﺎ و اﮐﺘﺴﺎﺑﺎ ﺑﻪ ﯾﺎدﮔﺎر دارﻧﺪ‪ ،‬زﻟّﺎت و ﻫﻔﻮات‬
‫اﯾﺸﺎن را ﻧﺎﺑﻮده اﻧﮕﺎﺷـﺘﻪ از ﺳـﺮ ﺟﺮاﯾﻢ اﻓﺎﻏﻨﻪ درﮔﺬﺷﺖ و ﻃﻮﻣﺎر ﺳﯿﺎﺳﺖ آن ﮔﺮوه را ﺑﺎﻟﻤّﺮه درﻧﻮﺷﺖ و ﻣﺠﺪدا ازﯾﻦ ﺟﺎنﺑﺨﺸﯽ ﻓﯿﺮوز‬
‫ﻣﯿﺮزا را ﺑﺎ اﯾﻨﮑﻪ »‪ «10‬ﯾﺄس ﺗﻤﺎم داﺷﺖ ﺑﻪ ﺗﺎزﮔﯽ ﻣّﻨﺖ ﮔﺬاﺷﺖ‪ .‬ﺣﻀـﺮت ﺧﺎﻗﺎن‪ -‬ﺧّﻠﺪ اﻟّﻠﻪ ﻣﻠﮑﻪ »‪ -«11‬ﮐﺎﻣﺠﻮﯾﺎن را ﻧﮑﻮﻧﺎﻣﯽ ﺑﻪ دﻫﺮ‬
‫ﺑﻌـﺪ ﻗـﺪرت ﺑﺮ ﮔﻨﻪ ﺑﺨﺸـﯿﺪن اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻼ اﺣﻤﺪ ﺧﺎن ﻣﺴـﺘﺤﻔﻆ ﻏﻮرﯾﺎن را ﺧﻠﻌﺖ ﻋﻔﻮ و اﻣﺎن ﭘﻮﺷـﯿﺪه ﺑﺎ ﺳﺎﯾﺮ رؤﺳﺎ و اﺟﻨﺎد اﻓﺎﻏﻨﻪ ﺳﺎﻟﻤﺎ‬
‫ﻏﺎﻧﻤـﺎ ﻣﺮﺧﺺ ﺑـﻪ ﻫﺮات ﻓﺮﻣﻮدﻧـﺪ و ﯾﻮﺳـﻒ ﻋﻠﯽ ﺧـﺎن و ﺑﺮادرش ﻣﺤّﻤـ ﺪ ﺣﺴﻦ ﻧـﺎم ﮐﻪ در ﻫﺮات ﺑـﻮد در زﻧﺠﯿﺮ ﺗﻨﮑﯿـﻞ و ﻗﯿـﺪ ﺗـﺬﻟﯿﻞ‬
‫درآورده ﺑﻪ ﺳّﯿﺎﻓﺎن ﻗﻬﺮ و ﻓّﺮاﺷﺎن ﻏﺼﺐ ﺳﭙﺮد و اﺳﮑﻨﺪر ﺧﺎن ﻫﺰاره را »‪ «12‬ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﺤﺎﻓﻈﺖ ﻗﻠﻌﻪ ﺑﺮﻧﺎﺑﺎد ﻣﺸﻐﻮﻟﯽ داﺷﺖ ﺑﻪ ﻣﺤّﻤﺪ ﺧﺎن‬
‫ﺑﯿﮕﻠﺮ ﺑﯿﮕﯽ ﻫﺰاره ﺑﺨﺸﯿﺪ‪ .‬ﻗﻠﻌﻪ ﻓﻠﮏ ﻣﻤﺎس و ﻣﺤﮑﻤﻪ ﻫﺮﻣﺎن اﺳﺎس ﻏﻮرﯾﺎن ﮐﻪ ﺷﺎﻫﺒﺎز ﺑﻠﻨﺪﭘﺮواز اﻧﺪﯾﺸﻪ ﺗﺼّﺮف ﻫﯿﭻ‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﻠﮏ‪ :‬ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪» :‬ﺧﺎن« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﻠﮏ‪» :‬ﻧﻮﺑﺖ« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪ :‬ﺻﺤﻒ‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪ :‬ﺧﻄﺎﭘﻮﺷﯽ‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪ :‬ذاﺗﯽ‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﻠﮏ‪» :‬ﺧﻼﻓﺖ« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﻠﮏ‪» :‬اﺳﺖ« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(9‬ﻣﺞ‪ :‬رﺿﯿﻪ‪.‬‬
‫)‪ .(10‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﺎ آﻧﮑﻪ‪.‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 412‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫)‪ .(11‬ﻣﻠﮏ‪ :‬از »ﺣﻀﺮت ‪ «...‬ﺗﺎ اﯾﻨﺠﺎ ﺑﺎ ﺷﻨﮕﺮف ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫)‪ .(12‬ﻣﺞ‪» :‬را« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪433 :‬‬
‫ﺻﺎﺣﺐدوﻟﺖ ذي ﺷﻮﮐﺘﯽ ﺑﻪ ﮐﻨﮕﺮه ﺧﯿﺎل آن ﻧﻤﯽﻧﺸـﺴﺖ و ﺻﻮرت ﺗﺴﺨﯿﺮ ﻫﯿﭻ ﺟﻬﺎﻧﮕﺸﺎﯾﯽ ﺑﻪ ﺳﻨﮓاﻧﺪاز ﺗﺼّﻮر آن ﻧﻘﺶ ﻧﻤﯽﺑﺴﺖ‬
‫ﺑﺎوﺟﻮد ذﺧﺎﯾﺮ ﻣﻮﻓﻮر و ﺑﻬﺎدران ﻣﺸـﻬﻮر و ﺳﭙﺎﻫﯿﺎن ﻏﯿﺮﻣﺤﺼﻮر ﭘﯿﮏ رﮐﻀﺖ و ﻧﻬﻀﺖ ﺷﺎﻫﺰاده ﻣﻨﺼﻮر ﺑﻪ »‪ «1‬ﻣﺤﺾ رؤﯾﺖ راﯾﺖ »‪«2‬‬
‫آﺳﻤﺎن ﺧﺮام و ﺻﻮﻟﺖ و ﺳﻄﻮت ﺧﺴﺮو اﺳﻔﻨﺪﯾﺎر ﻏﻼم‪.‬‬
‫ﺷﻌﺮ »‪«3‬‬
‫ﺑﯽآﻧﮑﻪ در ﻧـﺒﺮد ﻓﺮوزﻧـﺪه ﺷـﺪ ﺣﺴـﺎمﺑﯽآﻧﮑﻪ در ﻣﺼـﺎف درﺧﺸـﻨﺪه ﺷـﺪ ﺳـﻨﺎن ﻣﺴـّﺨﺮ و اﺳـﺎس ﺧﻮدداري و ﻣﺒـﺎرزت »‪ «4‬ﻻفزﻧﺎن‬
‫ﺷﻘﺎوتاﺛﺮ و ﺑﺪاﻧﺪﯾﺸﺎن ﺗﯿﺮهاﺧﺘﺮ زﯾﺮوزﺑﺮ ﮔﺮدﯾﺪ‪ «5» .‬آري‪،‬‬
‫ﺷﻌﺮ »‪«6‬‬
‫ﮐﻼـه ﮔﻮﺷﻪ پ ﺧﻮرﺷـﯿﺪ ﭼﻮن ﻧﻤﻮد از دورﺳـﺘﺎرﮔﺎن ﻫﻤﻪ از ﺳـﺮ ﻓﺮوﻧﻬﻨـﺪ ﮐﻼـه وﻻﯾﺖ ﻏﻮرﯾﺎن ﺑﻪ ﺿـﻤﯿﻤﻪ ﻗﻼع ﺑﺮﻧﺎﺑﺎد و ﺷﺎده »‪ «7‬و‬
‫ﺷﮑﯿﺒـﺎن ﮐﻪ ﻫﺮﯾـﮏ ﺑﻪ اﻧﻔﺮاده در ﺧـﻮﺑﯽ آب و ﻫـﻮا و ﮐـﺜﺮت ﺟﻤﻌّﯿﺖ و ﻣﻌﻤـﻮري و ﻧﺰﻫﺖ و ﻓﻀـﺎ »‪ «8‬و ﺻـﺤﺮا و ﺑﺴـﯿﺎري زراﻋﺖ و‬
‫ﻓﻼﺣﺖ ﻣﺼﺮ ﺟﺎﻣﻊ اﺳﺖ ﮐﻤﺎﮐﺎن ﺑﻪ اﺳﺤﺎق ﺧﺎن ﺗﻔﻮﯾﺾ رﻓﺖ و اﻣﻮرات آن ﺻﻔﺤﺎت را ﺑﺮ وﻓﻖ ﻗﺎﻧﻮن ﻣﻠﮏداري و ﻣﺮزﺑﺎﻧﯽ و ﻃﺮﯾﻘﻪ‬
‫و آﯾﯿﻦ رﻋﯿﺖﭘﺮوري و ﮔﯿﺘﯽ ﻧﮕﻬﺒﺎﻧﯽ ﻣﻨﺘﻈﻢ ﺳﺎﺧﺖ‪ .‬ﭘﺲ از آن‪،‬‬
‫ﻣﺼﺮاع »‪«9‬‬
‫ﺳﭙﻬﺮ زﯾﺮ ﻋﻨﺎن و زﻣﺎﻧﻪ زﯾﺮ رﮐﺎب‬
‫ﻋﻄﻒ ﻋﻨﺎن ﺑﻪ ﻣﺴـﺘﻘﺮ ﻋّﺰ و ﺷﺄن )‪ 175‬ب( ﻓﺮﻣﻮدﻧـﺪ و از ﮔﺮد راه ﺑﻪ ﺷـﮑﺮاﻧﻪ آﻻء و ﻧﻌﻤﺎي »‪ «10‬اﻟﻪ و ﻓﺘﻮﺣﺎت ﻣﺘﻌـﺪده ﮐﻪ ﻗﺮﯾﻦ ﺣﺎل‬
‫ﺷﺎه و ﺳﭙﺎه ﮔﺮدﯾﺪه ﺑﻮد ﭼﻬﺮه ﻧﯿﺎز را ﺑﻪ درﮔﺎه ﻋﺮش اﺷﺘﺒﺎه اﻣﺎم ﻫﻤﺎم‪ ،‬ﺛﺎﻣﻦ اﺋﻤﻪ اﻧﺎم‪ ،‬ﻋﻠﯽ ﺑﻦ ﻣﻮﺳﯽ اﻟﺮﺿﺎ‪ -‬ﻋﻠﯿﻪ و ﻋﻠﯽ آﺑﺎﺋﻪ اﻟﺘﺤﯿﻪ و‬
‫اﻟﺴـﻼم‪ -‬ﺳﻮده در ﻣﺮاﺗﺐ ﺷﮑﺮﮔﺰاري و ﺧﻀﻮع و ﺧﺸﻮع در آن آﺳﺘﺎن ﮐﺮوﺑﯽ آﺷﯿﺎن ﮐﻪ ﮐﻌﺒﻪ آﻣﺎل ﻧﯿﺎزﻣﻨﺪان و ﻗﺒﻠﻪ ﺣﺎﺟﺎت ﻣﻘﺒﻼن‬
‫اﺳﺖ اﻓﺰودﻧﺪ‪.‬‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪ :‬و ﺑﻪ‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﻠﮏ‪ :‬راﯾﺖ راﯾﺖ‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﻠﮏ‪ :‬ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪ :‬و ﻣﺒﺎرزت ﻻفزﻧﺎن‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﻠﮏ‪» :‬ﮔﺮدﯾﺪ« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﻠﮏ‪ :‬ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪ :‬ﺷﺎدده‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺞ‪ :‬ﻧﺰاﻫﺖ ﻓﻀﺎ‪.‬‬
‫)‪ .(9‬ﻣﻠﮏ‪ :‬ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(10‬ﻣﺞ‪ :‬آﻻي ﻧﻌﻤﺎء‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪434 :‬‬
‫ﺳﺰا ﯾﺎﻓﺘﻦ ﯾﻮﺳﻒ ﻋﻠﯽ ﺧﺎن ﺑﻪ ﺗﯿﻎ ﻗﻬﺮ ﺷﻬﺰاده واﻻﺷﺄن و ﻗﻄﻊ ﻣﺎده ﺑﺎﺻﺮه ﺑﺮادر او‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 413‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫ﺳﺰا ﯾﺎﻓﺘﻦ ﯾﻮﺳﻒ ﻋﻠﯽ ﺧﺎن ﺑﻪ ﺗﯿﻎ ﻗﻬﺮ ﺷﻬﺰاده واﻻﺷﺄن و ﻗﻄﻊ ﻣﺎده ﺑﺎﺻﺮه ﺑﺮادر او‬
‫روز دﯾﮕﺮ ﮐﻪ ﺧﺴـﺮو ﻣﺸـﺮﻗﯽ آﻓﺘـﺎب ﻣﻬﺮ »‪ «1‬ﺑـﺎ ﻟﺒـﺎس زراﻓﺸـﺎن در ﺳـﭙﻬﺮ ﺑﻪ اﯾﻮان ﮐﯿﻮان ﺧﺮاﻣﯿـﺪ و دﯾـﺪﮔﺎن اﻧﺠﻢ و اﺧﺘﺮ را ﺑﻪ ﺟﺮم‬
‫ﻫﺮزهﻧﮕﺮي و ﺧﻮدﻧﻤﺎﯾﯽ ﺑﻪ ﻣﯿﻞ ﺳـﯿﺎﺳﺖ و ﻧﺸﺘﺮ اﻧﺘﻘﺎم در ﺧﻮن ﮐﺸﯿﺪ‪ ،‬ﺷﺎﻫﺰاده ﺟﻮانﺑﺨﺖ ﺑﺎ ﻓّﺮ ﻓﺮﯾﺪوﻧﯽ و ﺷﻮﮐﺖ اﻓﺮاﺳﯿﺎﺑﯽ ﺑﻪ ﺗﺨﺖ‬
‫اﺑﻬﺖ و اورﻧﮓ ﺷـﻬﺎﻣﺖ ﺟﻠﻮس ﺳﻌﺎدت ﻧﻤﻮده ﺑﺎر ﻋﺎم در داد و راه ﻓﯿﺾﯾﺎﺑﯽ ﺣﻀﻮر ﻣﻌﺪﻟﺖ دﺳﺘﻮر ﺑﺮ ﺧﺎّص »‪ «2‬و ﻋﺎم ﮔﺸﺎد‪ .‬ﭼﻮن‬
‫ﻋﻘﺪ ﺳﻼم ﺑﺴﺘﻪ ﺷﺪ و ﺧﺴﺮو ﻓﯿﺮوز روز ﺑﺮ ارﯾﮑﻪ ﺣﮑﻤﺮاﻧﯽ ﻧﺸﺴﺖ‪ «3» ،‬ﻣﯿﺮزا ﺷﻤﺲ اﻟّﺪﯾﻦ ﻣﺤّﻤﺪ »‪ «4‬ﻋﺮﯾﻀﻪ ]اي[ ﮐﻪ اﺳﺤﺎق ﺧﺎن ﺑﻪ‬
‫ﺷﻔـﺎﻋﺖ ﺑﺮادرزادﮔﺎن ﻋﺎﺻـﯽ ﺧﻮد در ﮐﻤﺎل اﻧﻔﻌﺎل ﺑﻪ ﺗﻀـّﺮع و اﺑﺘﻬﺎل ﻧﻮﺷـﺘﻪ ﺑﻮد ﺑﻪ ﻧﻈﺮ اﻧﻮر رﺳﺎﻧﯿـﺪه راﻗﻢ اﯾﻦ ﺷـﮕﺮفﻧﺎﻣﻪ ﺑﻪ ﻃﺮﯾﻖ‬
‫ﻣﻌﻬﻮد ﻋﺮﯾﻀﻪ را ﮔﺮﻓﺘﻪ‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ رﺳﻢ ﺑﻮد‪ ،‬ﻣﻀﺎﻣﯿﻦ آن را ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت ﻓﺼـﯿﺢ ﻣﻌﺮوض راي ﻣﻬﺮ ﺿـﯿﺎي ﺧﺴـﺮوي داﺷﺖ‪ .‬ﺧﺪﯾﻮ ﺟﻬﺎﻧﺪار‬
‫ﭘﯿﺶ ازﯾﻦ ﺳـﺨﻨﯽ ﻧﻔﺮﻣﻮد ﮐﻪ ﺑـﺎ آﻧﭽﻪ »‪ «5‬ﺻـﻼح دوﻟﺖ ﺧـﻮد را داﻧﯿﻢ »‪ «6‬ﭼﻨﺎن »‪ «7‬ﺧﻮاﻫﯿﻢ ﮐﺮد‪ ،‬ﮔﻮﯾـﺎ در آنوﻗﺖ ﻫـﺎﺗﻒ ﻏﯿﺒﯽ ﺑﻪ‬
‫ﮔﻮش ﺣﻖ ﻧﯿﻮش ﺷﺎﻫﺰاده ﻏﺎزي ﺑﻪ ﻃﺮﯾﻖ ﻧﺠﻮي ﻣﯽﮔﻔﺖ‪،‬‬
‫ﺷﻌﺮ »‪«8‬‬
‫دﺷﻤﻦ ﭼﻮ »‪ «9‬ﺑﻪ دﺳﺖ آﻣـﺪه از ﭘـﺎي درآورﺗـﺎ ﺑﺎز ﺑﻪ دﻧـﺪان ﻧﮕﺰي دﺳﺖ ﻧـﺪاﻣﺖ و از ﺑﺸـﺮه ﻫﻤﺎﯾﻮن در ﺣﺎﻟﺘﯽ ﮐﻪ در ﮐﻤﺎل اﻧﻘﺒﺎض‬
‫ﺧﺎﻃﺮ ﺑﻪ اﺣﻀﺎر آن ﺧﻮن ﮔﺮﻓﺘﻪﻫﺎ اﺷﺎرت راﻧﺪ‪ .‬ﻣﻌﻨﯽ اﯾﻦ ﻣﺼﺮاع ﺗﻔّﺮس ﻧﻤﻮدم ﮐﻪ‪،‬‬
‫ﺷﻌﺮ »‪«10‬‬
‫ﺑﻪ ﻧﺰد ﺧﺮد اﯾﻦ ﺳﺨﻦ دور ﻧﯿﺴﺖﮐﻪ زﻧﺪان دﺷﻤﻦ ﺑﻪ از ﮔﻮر ﻧﯿﺴﺖ »‪«11‬‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪ :‬اﻧﺘﺴﺎب ﻣﻬﺮ‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺘﻦ‪ :‬ﺧﻮاص‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪ :‬ﻧﺸﺴﺘﻪ‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪» :‬ﻣﺤّﻤﺪ« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﺎ ﻫﺮﭼﻪ‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﯽداﻧﯿﻢ‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪ :‬آنﭼﻨﺎن‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﻠﮏ‪ :‬ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(9‬ﻣﺞ‪ :‬ﭼﻪ‪.‬‬
‫)‪ .(10‬ﻣﻠﮏ‪ :‬ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(11‬ﻣﻠﮏ‪ :‬ﻣﺼﺮع دوم را ﻧﺪارد‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪435 :‬‬
‫ﺧﻮاﺳـﺘﻢ ﮐﻪ ﻗـﺪم ﺟﺮأت ﺑﺮ ﺑﺴﺎط ﻋﺮض ﮔـﺬارم و »‪ «1‬ﺑـﺎر ﺗﻤّﻨﺎي و درﺧﻮاﺳﺘﯽ ﮐﺮده »‪ «2‬ﺑـﺎﺷﻢ‪ .‬آن ﺣﻀـﺮت را از ﻧﻬﺎﯾﺖ ﻗﻬﺮ و ﻏﻠﺒﻪ‬
‫ﻏﻀﺐ »‪ «3‬ﻣﺎﻧﻨـﺪ ﺷـﯿﺮ ﺟﺴـﻮر و ﭘﻠﻨـﮓ ﻫﺼـﻮر ﯾـﺎﻓﺘﻢ‪ .‬وﻫﻨﯽ ﺗﻤـﺎم در ﻣﻦ اﺛﺮ ﮐﺮده از آن ورﻃﻪ رو ﺑﺮﺗـﺎﻓﺘﻢ و ﺑﻪ ﮔﻮﺷﻪ ]اي[ ﺷـﺘﺎﻓﺘﻢ و‬
‫داﻧﺴﺘﻢ ﮐﻪ‪،‬‬
‫ﺷﻌﺮ »‪«4‬‬
‫ﻣﻘﺮاض ﻓﺮاخرو ﻧﻪﭼﻨـﺪان ﺑﺒﺮﯾﺪﮐﺎﯾﻦ ﺳﻮزن ﺧﻮرد ﮐﺎم ﺑﺘﻮاﻧﺪ دوﺧﺖ ﭘﺲ آﻧﮕﺎه ﻣﻘﺼـﺮان را ﻣﻘّﯿﺪ ﺑﻪ ﺳـﻼﺳﻞ و اﻏﻼل )‪ 176‬ﻟا ﻒ( در‬
‫ﺑﺎرﮔﺎه ﺧﺪﯾﻮ اﺳـﻔﻨﺪﯾﺎر ﻫﻤﺎل ﺣﺎﺿـﺮ آوردﻧﺪ‪ .‬آن ﺣﻀـﺮت ﺑﺎ ﮐﻤﺎل ﺧﺸﻢ و ﺑﺮاﻓﺮوﺧﺘﮕﯽ ﺑﻌﻀـﯽ ﻣﻘّﺪﻣﺎت را از اﯾﺸﺎن اﺳﺘﻔﺴﺎر و ﺑﻌﺪه‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 414‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫»‪ «5‬ﺗﻌـﺪاد ﻋﻄﺎﯾـﺎي ﺑﯽﺷـﻤﺎر ﺧﺴـﺮواﻧﯽ ﻧﻤﻮده‪ ،‬ﺳـﭙﺲ آن ﺟﺮاﯾﻢ و زﻟّـﺎت آﻧﻬـﺎ را ﺷـﻤﺮدن ﮔﺮﻓﺖ و در اﺛﻨﺎي ﻣﮑﺎﻟﻤﻪ ﻣﺎده ﻏﻀﺐ »‪«6‬‬
‫ﺳﻠﻄﺎﻧﯽ ﮐﻪ آﺗﺶ ﺳﻮزﻧـﺪه ﻧﻤﻮﻧﻪاي از آن اﺳﺖ ﻫﯿﺠﺎﻧﯽ ﮐﺮد و »‪ «7‬اﺷﺎرت رﻓﺖ ﮐﻪ ﭼﻮن اﯾﻨﺎن ﭼﺸﻢ از ﺣﻘﻮق اﯾﻦ دوﻟﺖ ﭘﻮﺷـﯿﺪﻧﺪ و‬
‫ﺳـﺎﻏﺮ ﻋﻘﻮق و »‪ «8‬ﮐﻔﺮان ﻧﻌﻤﺖ ﻧﻮﺷـﯿﺪﻧﺪ داﻣﺎﻧﺸـﺎن را از ﺳـﺮﺧﺎب ﻣﺮدﻣـﮏ دﯾـﺪه ﺑـﺪﺑﯿﻦ رﻧﮕﯿﻦ و ﺟﯿﺐ اﯾﻨﺎن را از ﻵﻟﯽ ﻗﺎﻧﯽ ﺣﺒﺎت‬
‫ﺧﻮن ﯾﺎﻗﻮتﮔﻮن ﻋﻨﯿﻦ ﻟﻌﻞآﮔﯿﻦ ﺳﺎزﻧـﺪ‪ .‬ﻓﺮﻣﺎنﺑﺮان ﻏﻀﺐ و ﻓّﺮاﺷﺎن ﻣﺮﯾﺦ ﻧﺴﺐ ﺑﺮﺣﺴﺐ ﺣﮑﻢ ﻫﻤﺎﯾﻮن و ﺑﺮﻃﺒﻖ ﻓﺮﻣﺎن ﻗﻀﺎ ﻧﻤﻮن‪ ،‬در‬
‫ﺣﺎل آن دو ﺧﻮن ﮔﺮﻓﺘﻪ را ﮐﺸـﯿﺪه در ﻟﺒﺎس ﺧﻮن ﻧﺸﺎﻧـﺪه ﻣﺮدﻣﮏ دﯾـﺪﮔﺎن آن دو ﮐﺎﻓﺮ ﻧﻌﻤﺖ را ﺑﻪ ﻃﺮﻓـﮥ اﻟﻌﯿﻦ از ﻧﻮر ﺑﺼـﺮ ﻋﺎري و‬
‫ﻣﺮدم )‪ 176‬ب( ﭼﺸﻢ آن ﻃﺎﻏﯿﺎن ﺣﻖﻧﺎﺷﻨﺎس را در آن واﺣﺪ »‪ «9‬ﺑﻪ ﻟﺒﺎس ﺳﻮﮔﻮاري ﻧﺸﺎﻧﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫آري ﻫﺮﺑﯽدوﻟﺘﯽ ﮐﻪ از ﺷـﺎﻫﺮاه ﻣﺘـﺎﺑﻌﺖ و ﻓﺮﻣـﺎنﺑﺮداري اﯾﻦ دوﻟﺖ ﺧـﺪاداد ﻃﺮﯾﻖ ﺧﻼف و راه ﮐـﺞ ﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬ﺳـّﯿﺎف ﻗﻬﺮ ﻗﻀﺎ و ﺟﻼد‬
‫ﻏﻀﺐ ﻗـﺪر ﺗﻦ ﻧﺎﭘـﺎﮐﺶ را در ﺧـﺎك و ﺧﻮن ﮐﺸـﯿﺪ و ﻫﺮ ﺑﯽﺳـﻌﺎدﺗﯽ ﮐﻪ از روي ﻧﺎﺧﺮدﻣﻨـﺪي و ﺟﻬﻞ از اﻃﺎﻋﺖ و ﺧـﺪﻣﺘﮕﺰاري اﯾﻦ‬
‫ﺷﻮﮐﺖ دﯾﺮﭘﺎي ﺳـﺮ ﻣﻄﺎوﻋﺖ ﭘﯿﭽﯿـﺪ‪ ،‬ﺑﯽدﺳﺘﯿﺎري ﻋﺒﯿـﺪ و ﺧـﺪم و ﻣﻌﺎوﻧﺖ ﻟﺸـﮑﺮ و ﺣﺸﻢ ﮐﺎرﮐﻨﺎن ﻋﺎﻟﻢ ﺑﺎﻻ و ﻣـّﺪﺑﺮان ﻣﻸ اﻋﻠﯽ »‪«10‬‬
‫ﻫﻤﺎن دم ﺳﺰاي او را در ﮐﻨﺎرش ﻧﻬﺎده‪ ،‬آن ﺗﯿﺮهﺑﺨﺖ ﺳﺮ ﺧﻮد را ﺑﻪ ﭼﺸﻢ ﻋﺒﺮت در‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪ :‬ﮔﺬاﺷﺘﻪ‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪ :‬ﻧﻤﻮده‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪» :‬ﻏﻀﺐ« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﻠﮏ‪ :‬ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪ :‬و ﺑﻌﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪ :‬ﻏﻀﺒﯽ‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪» :‬و« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺞ‪» :‬و« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(9‬ﻣﺞ‪ :‬واﺣﺪه‪.‬‬
‫)‪ .(10‬ﻣﺞ‪ :‬اﻋﻼ‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪436 :‬‬
‫دار ﻧﮑﺒـﺖ دﯾـﺪ‪ .‬ﻣﺨـﺎﻟﻔﯿﻦ ﺑﺨـﺖ ﻓﯿﺮوز را ﮐـﺎر ﺑـﻪﺟﺰ ﻧـﺎﻟﻪ و زاري ﻧﯿﺴـﺖ و ﻣﻌﺎﻧـﺪﯾﻦ دوﻟـﺖ ﺑﻬﺮوز را ﺷــﻐﻞ ﺑـﻪ ﻏﯿﺮ از ﻣـﺎﺗﻢزدﮔﯽ و‬
‫ﺳﻮﮔﻮاري ﻧﯽ! ﮐﻪ را زﻫﺮه ﺷﻔﺎﻋﺖ ﺑﺪﺧﻮاﻫﺎن اﺳﺖ و ﮐﻪ را ﯾﺎراي ﺗﻤّﻨﺎ و درﺧﻮاﺳﺖ ﺑﺪﺳﮕﺎﻻن! ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ وﻟﯽﻧﻌﻤﺖ را ﺑﺎزﯾﭽﻪ ﻣﺪان و‬
‫ﮐﺎﻓﺮ ﻧﻌﻤﺘﯽ را ﺷﻮﺧﯽ ﻣﮕﯿﺮ!‬
‫ﺷﻌﺮ »‪«1‬‬
‫ﺑﺎ وﻟﯽﻧﻌﻤﺖ ار ﺑﺮون آﯾﯽﮔﺮ ﺳﭙﻬﺮي ﮐﻪ ﺳﺮﻧﮕﻮن آﯾﯽ ﮐﺎرﺧﺎﻧﻪ ﺳﻠﻄﻨﺖ را ﻧﻈﺎﻣﯽ دادﻧﺪ و دﺳﺘﮕﺎه ﺧﻼﻓﺖ را اﻧﺘﻈﺎﻣﯽ‪ .‬ﻫﺮﮐﺲ درﺧﻮر‬
‫ﺣﺎل ﭘﺎﯾﻪاي دارد و ﺑﻪ ﻗﺮار اﺳـﺘﻌﺪاد ﻣﺎﯾﻪاي‪ .‬ﻫﺮﮐﻪ ﭘﺎ از ﺣـّﺪ ﺧﻮﯾﺶ ﻓﺮاﺗﺮ ﻧﻬﺎد دﺳﺖ روزﮔﺎر ﺳـﺮش را ﺑﻪ ﺗﯿﻎ ﺑﯽﻧﯿﺎزي داد و ﻫﺮﮐﻪ از‬
‫اﻧﺪازه ﺧﻮد ﺑﺮﺗﺮي ﻃﻠﺒﯿﺪ در ﺣﺎل ﺑﻪ ﺧﻮن ﺧﻮد ﻏﻠﺘﯿﺪ‪.‬‬
‫ﺷﻌﺮ »‪«2‬‬
‫ﻫﺮﺑﻮاﻟﻬﻮس ﮐﻪ او ﻧﻨﺸﯿﻨﺪ »‪ «3‬ﺑﻪ ﺟﺎي ﺧﻮﯾﺶاز دﺳﺖ روزﮔﺎر ﺑﺒﯿﻨﺪ ﺳﺰاي ﺧﻮﯾﺶ ﺗﻤﻬﯿﺪ ﻣﻘّﺪﻣﻪ ﺿﺮوري اﺳﺖ و اﯾﻦﻫﻤﻪ ﺻﻔﺤﻪآراﯾﯽ‬
‫و ﻧﮑﺘﻪﭘﺮدازي ﭼﯿﺴﺖ؟ ﺑﻌﺪ از ﺳﻪ روز روزﮔﺎر ﻧﺪاي اﻗْﺘُﻠُﻮا ﯾُﻮُﺳَﻒ درداد و زﻣﺎﻧﻪ اﺑﻮاب ﻧﯿﺴﺘﯽ ﺑﺮ روي او ﮔﺸﺎد‪ .‬ﯾﻌﻨﯽ »‪«4‬‬
‫ﺷﻌﺮ »‪«5‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 415‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫رﻓﺖ ﺗﺎ ﻣﻠﮏ آن ﺟﻬﺎن ﮔﯿﺮدﭘﺲ ازﯾﻦ داوري و ﮐﺸﻤﮑﺶ‬
‫ﺟـﺎﻧﺶ ﯾﮑﯽ ﻋﻄﺴﻪ داد و ﺟﺴﻢ ﺑﭙﺮداﺧﺖﻫﻢ ﻣﻠﮏ اﻟﻤﻮت ﮔﻔﺖ ‪ «6» ...‬ﺑﺎري ﺗﻌﻠﻖ روﺣﺶ از ﺣﮑﻮﻣﺖ و ﻗﻠﻌﻪداري ﻏﻮرﯾﺎن ﺑـﺪن ﻋﻮر‬
‫و ﻣﻌﺰول و ﻋﻼﻗﻪ ﺳﭙﻬﺪاري دﻧﯿﺎي ﻏّﺪار را ﺑﺎ ﮐﻤﺎل ﺗﻌﻠﻖ ﺧﺎﻃﺮ و ﺣﺴﻦ اﻋﺘﻘﺎد ﮔﺴﺴﺘﻪ ﺳﺎﮐﻦ زاوﯾﻪ ﺧﻤﻮل ﮔﺸﺖ‪.‬‬
‫ﺷﻌﺮ‬
‫ﺗﻮ را روزﮔﺎر اﯾﻦﭼﻨﯿﻦ اﺳﺖ دادﮐﻪ ﻏﻤﮕﯿﻦ ﮐﻨﯽ زود دلﻫﺎي ﺷﺎد ﺑﻌـﺪ از »‪ «7‬ﻗﻀﯿﻪ ﯾﻮﺳﻒ ﻋﻠﯽ ﺧﺎن ﺑﺮادرش ﺑﺎ دﯾﺪه ﻧﺎﺑﯿﻨﺎ ﻣﺮﺧﺺ و‬
‫ﻣﻄﻠﻖ اﻟﻌﻨﺎن آﻣﺪ‪.‬‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﻠﮏ‪ :‬ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﻠﮏ‪ :‬ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺘﻦ‪ :‬ﻧﻪﻧﺸﯿﻨﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﻠﮏ‪» :‬ﯾﻌﻨﯽ« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﻠﮏ‪ :‬ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺘﻦ‪ :‬اداﻣﻪ ﺑﯿﺖ را ﻧﺪارد‪ ،‬ﺑﻪ ﺟﺎي آن ﺟﺎي ﺧﺎﻟﯽ اﺳﺖ‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﻌﺪ از ﺳﻨﻮح‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪437 :‬‬
‫ﻣﺄﻣﻮر ﺷﺪن ﻣﺴّﻮد اوراق ﺑﻪ درﮔﺎه ﺧﺴﺮو ﺑﺎﻻﺳﺘﺤﻘﺎق ﺑﺎ ﻓﯿﻞ و )‪ 177‬اﻟﻒ( ﭘﯿﺸﮑﺶ ﺑﻪ ﺣﮑﻢ ﺷﻬﺰاده آﻓﺎق‬
‫ﭼﻮن در ﻣّﺪت ﺗﻮّﻗﻒ و ﺗﻤّﮑﻦ و ﺗﺼّﺮف ﻣﻮاﮐﺐ اﺷﺮف در ﻣﻤﻠﮑﺖ ﺧﺮاﺳﺎن و اّﯾﺎم ﺣﮑﻤﺮواﯾﯽ »‪ «1‬و ﮐﺎﻣﺮاﻧﯽ ﺷﺎﻫﺰاده واﻻ ﻣّﺘﺼﻒ در‬
‫ﻣﻤﺎﻟﮏ ﺷـﺮﻗﯽ اﻣﻮرات ﻋﻤـﺪه و ﮐﺎرﻫﺎي ﺷـﮕﺮف ﺑﻪ ﻋﻨﺎﯾﺖ اﯾﺰدي و اﻗﺒﺎل ﺧﺴـﺮوي از آن ﺣﻀـﺮت ﻧﺎﺷـﯽ ﮔﺸـﺘﻪ و ﺑﺎ ﺣﺪاﺛﺖ ﺳﻦ ﺑﻪ‬
‫ﻫّﻤﺖ واﻻ اﻗﺪام ﺑﻪ اﻣﺮﻫﺎي ﺧﻄﯿﺮ ﻧﻤﻮده ﮐﻪ ﭘﯿﺮان ﮐﻬﻨﺴﺎل از وﻗﻮع آن ﺣﯿﺮان و ﻋﻘﻼي ﻣﺠّﺮب روزﮔﺎر داﻧﺶ ﺳﮕﺎل از ﻏﻮر ﺑﻪ ﮐﻨﻪ آن‬
‫ﺳﺮﮔﺮدان ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺧﻼﺻﻪ اوﻗﺎﺗﺶ ﺻـﺮف ﺟﻬﺎﻧﮕﯿﺮي و ﺟﻬﺎﻧﺪاري و ﻫﻤﻪ ﻫّﻤﺘﺶ ﺑﻪ رﻋﯿﺖﭘﺮوري و ﺧﺼﻢآزاري ﻣﺼﺮوف و ﻋﻨﺎن ﻧّﯿﺖ‬
‫ﺧﯿﺮ آﯾﺘﺶ ﺻـﺒﺎﺣﺎ و رواﺣـﺎ ﺑﻪ آﺑـﺎدي ﻣﻤﻠﮑﺖ و ﻣﻌﻤـﻮري وﻻـﯾﺖ و دلﺟـﻮﯾﯽ اﻋﯿـﺎن و اﺷـﺮاف و ﺗﺮﻓﯿﻪ ﺣـﺎل ﻋـﺎﻣﻪ رﻋﯿﺖ و ﺳـﭙﺎﻫﯽ‬
‫ﻣﻌﻄﻮف ﺑﻮد‪ .‬و ﻟﯿﮑﻦ ﺣﻘـﺎﯾﻖ ﮐـﺎرداﻧﯽ و دﻗﺎﯾﻖ ﻣﺮزﺑﺎﻧﯽ و ﺣﺴﻦ اﻫﺘﻤﺎم و اﺟﺘﻬﺎد ﺷـﻬﺰاده ﻣﻌـﺪﻟﺖ ﻓﺮﺟﺎم در ﻧﻈﺮ ﺧﺎﻗﺎن ﺳـﮑﻨﺪر ﻏﻼم‪،‬‬
‫ﭼﻨـﺎﻧﭽﻪ ﺣﻘﯿﻘﺖ داﺷﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﻠّﺖ ﺑﻌـﺪ ﻣﺴـﺎﻓﺖ و ﻃـﻮل اّﯾـﺎم ﻣﻬـﺎﺟﺮت و ﻣﻔـﺎرﻗﺖ و اﺧﺘﻼـف اﻗـﻮال ﻣـﺘﺮددﯾﻦ و ﺗﺒـﺎﯾﻦ ﺗﻘﺮﯾﺮ ﻣـﺄﻣﻮرﯾﻦ‬
‫ﻣﺤﺠﻮب و ﻣﺴـﺘﻮر و ﺑـﺪانﺳﺎن ﮐﻪ ﺧـﺎﻃﺮ ﻣﻠـﮏآراي ﺧﺴـﺮواﻧﻪ ﺑـﺪان ﻣﺘﻌﻠّﻖ و ﭼﺸﻢداﺷﺖ آن ﺑﻮد دﻟﻨﺸـﯿﻦ ﻧﯿﺎﻣـﺪ ﺗﺎ ﭘﺲ از اﻧﺘﻈﺎم اﻣﺮ‬
‫ﻫﺮات و ﻟﺸﮑﺮﮐﺸـﯽ و دﺷﻤﻦﮐﺸـﯽ و ﺟﻬﺎﻧﮕﯿﺮي و ﻣﻠﮏﺑﺨﺸـﯽ ﺷـﻬﺰاده واﻻ ﺻـﻔﺎت و ﻣﻘﻬﻮري ﺧﺼﻤﺎن ﻗﻮيدﺳﺖ در آن ﺻﻔﺤﺎت‬
‫راي ﻣﻬﺮ ﺿـﯿﺎي اﻧﻮر اﻗﺘﻀﺎي آن ﮐﺮد ﮐﻪ ﻣﺴّﻮد اوراق را ﻣﺄﻣﻮر ﺑﻪ درﮔﺎه ﺟﻬﺎﻧﯿﺎن ﭘﻨﺎه ﺷﺎﻫﻨﺸﺎه آﻓﺎق و ﺷـﻬﺮﯾﺎر ﺑﺎﻻﺳـﺘﺤﻘﺎق ﻧﻤﺎﯾﺪ ﮐﻪ‬
‫ﻣﻄـﺎﻟﺐ ﻣﻠﮑﯽ و ﻣـﺎﻟﯽ و ﮐﻮاﯾـﻒ اﻣـﻮر ﻣﻤﻠﮑـﺖ و وﻻـﯾﺖ و روﯾـﺪاد ﻣﻤﺎﻟـﮏ ﺷــﺮﻗﯽ را ﮐﻤﺎﮐـﺎن ﻣﻌﺮوض راي و ﻣﺸـﻬﻮد ﺿـﻤﯿﺮ »‪«2‬‬
‫ﺟﻬﺎنآراي ﺳـﻠﻄﺎﻧﯽ ﺳﺎزد و در ﺷـﺮاﯾﻂ ﺧـﺪﻣﺘﮕﺰاري و ﻣﺮاﺳﻢ ﺟﺎنﻧﺜﺎري‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ وﻇﯿﻔﻪ ﺣﺎل ﺧـﺪﻣﺘﮑﺎران ﻗﺪﯾﻢ و ﻓﺪوﯾﺎن ﻣﺨﺎﻟﺼـﺖ‬
‫ﺗﺼـﻤﯿﻢ اﺳﺖ ﺑﺄﺳـﺮﻫﺎ ﭘﺮدازد‪ .‬ﻟﻬﺬا ﺑﺮﺣﺴﺐ ﺣﮑﻢ ﻗﻀﺎ ﻧﺸﺎن اﺷﺮف در روز ﻫﺸﺘﻢ ﺷﻬﺮ ﺟﻤﺎدي اﻻول اﯾﻦ ﺳﺎل »‪ «3‬از ارض ﻓﯿﺾ ﻣﺜﺎل‬
‫»‪ «4‬ﺑﺎ ﻫﺰاران ﻧﯿﺎز و دلﻣﺎﻧﺪﮔﯽ از ﺣﻀﻮر ﺳﻌﺎدت دﺳﺘﻮر ﺷﺎﻫﺰاده ﻣﻨﺼﻮر ﻣﺮﺧﺺ و دو روزي را در ﺧﺎرج دروازه ﺳﺮاب ﺑﻪ ﺗﻬّﯿﻪ ﺳﻔﺮ‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪ :‬ﺣﮑﻤﺮاﻧﯽ‪.‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 416‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﻌﺮوض و ﻣﺸﻬﻮد راي‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪ :‬ﺳﻨﻪ ‪.1222‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪ :‬ارض اﻗﺪس‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪438 :‬‬
‫و ﺗﺪارﮐﺎت راه ﺗﻮﻗّﻒ و در روز دﻫﻢ از آﻧﺠﺎ وارد ﺗﺮﻏﺒﻪ ﭼﻮن ﻧﻮﺑﺎوه »‪ «1‬ﺣﺪﯾﻘﻪ ﺳﻠﻄﻨﺖ ﻋﻠّﯿﻪ )‪ 177‬ب( و دوﺣﻪ رﺷﯿﻘﻪ ﺧﻼﻓﺖ ﺟﻠﯿﻠﻪ‬
‫اﻟّﻠﻪ ﻗﻠﯽ ﻣﯿﺮزا ﺑﺎ ﻧّﻮاب ﻗﻤﺮ اﺣﺘﺠﺎب ﻣﻬـﺪ ﻋﻠﯿﺎ و ﺳﺘﺮ ﻋﻈﻤﯽ و اﮐﺜﺮي از ﺧﻮاﺗﯿﻦ ﺣﺮم و ﺣﺠﻠﻪﻧﺸـﯿﻨﺎن ﺳـﺮادق ﻣﺤﺘﺮم ﺑﻪ دﺳـﺘﻮر ﺳـﻨﻮات‬
‫ﺳـﺎﺑﻘﻪ در آﻧﺠـﺎ ﯾﯿﻼﻣﯿﺸـﯽ ﻧﻤﻮده ﺑﻮد‪ .‬ﯾﮏ روز را در ﺧـﺪﻣﺖ ﺷﺎﻫﺰاده ﺗﻮّﻗﻒ و ﻣﻮﮐﺐ ﻣﻨﺼﻮر »‪ «2‬در روز دﯾﮕﺮ ﺑﻪ ﻋﺰم ﻣﻼﻗـﺎت ﻗﺮة‬
‫اﻟﻌﯿﻦ ﺳﻠﻄﻨﺖ ﺑﯽزوال و ﻣﻬﺪ ﻋﻠﯿﺎ از ﺗﺠّﺸﻢ رﮐﺎب آﺳﻤﺎن دوران ﺳﺎﺣﺖ »‪ «3‬ﺗﺮﻏﺒﻪ را رﺷﮏ روﺿﻪ رﺿﻮان و ﻏﯿﺮت ﺑﺎغ ﺟﻨﺎن ﺳﺎﺧﺘﻪ‪،‬‬
‫ﺑﻪ ﺗﺎزﮔﯽ دﯾـﺪه اﺧﻼص از ﺳـﺮﻣﻪ ﻏﺒﺎر »‪ «4‬ﻣﻮﮐﺐ ﻓﯿﺮوزﻣﻨـﺪ و اﻟﻮﯾﻪ ﻇﻔﺮﭘﯿﻮﻧﺪ روﺷـﻨﯽﭘﺬﯾﺮ و ﻣﺸـﮑﻮه ﺧﺎﻃﺮ ﺗﯿﺮه ﻧﮋﻧﺪ از ﭘﺮﺗﻮ ﻣﺼـﺒﺎح‬
‫ﻣﺮاﺣﻢ ﺑﯿﮑﺮاﻧﻪ ﺧﺴـﺮواﻧﯽ ﮔﻮاژه زن ﺑـﺪر ﻣﻨﯿﺮ ﮔﺸﺖ‪ ،‬ﺗـﺎ ﻋﺼـﺮ آنروز ﻓﯿﺮوز آﻧﭽﻪ ﻣﮑﻨﻮن ﺧـﺎﻃﺮ درﯾﺎ ﻣﻘﺎﻃﺮ واﻻ و ﻣﺮﮐﻮز ﺿـﻤﯿﺮ ﻣﻨﯿﺮ‬
‫ﺧﻮرﺷـﯿﺪ اﻋﺘﻼـ ﺑﻮد‪ ،‬آوﯾﺰه ﮔﻮش اﻓﺘﺨﺎر اﯾﻦ ﺻـﺪاﻗﺖ ﻧﯿﻮش و زﯾﻮر ﺳﺎﻣﻌﻪ اﻋﺘﺒﺎر اﯾﻦ ﭼﺎﮐﺮ ﺣﻘﯿﻘﺖ ﮔﻮش ﻓﺮﻣﻮده ﻋﻄﻒ ﻋﻨﺎن ﺑﻪ ﻣﻘﺮ‬
‫ﮐﺎﻣﺮاﻧﯽ و ﻣﺴﺘﻘﺮ ﻣﺮزﺑﺎﻧﯽ ﻧﻤﻮد‪.‬‬
‫اﯾﻦ ﺑﻨﺪه ﺻﺪاﻗﺖ ﻣﺒﺎﻧﯽ ﻧﯿﺰ ﺑﻪ ﻫﻢﻋﻨﺎﻧﯽ ﻣﻮﮐﺐ اﻗﺒﺎل و ﮐﻮﮐﺒﻪ اﺟﻼل ﺗﺎ ﻣﻨﻈﺮ ﺳﻮاد ﺷﻬﺮ ﺑﻬﺮه اﻧﺪوز رﮐﺎب ﻧﺼﺮت اﻧﺘﺴﺎب اﺷﺮف ﺑﻮده‪،‬‬
‫اﺳﺘﺮﺧﺎص »‪ «5‬ﺣﺎﺻﻞ ﮐﺮده‪ ،‬ﻗﺮﯾﻦ اﻧﻮاع ﻣﻼل و ﮐﻼل ﻣﻨﺼﺮف ﺑﻪ ﻣﺤﻞ ﻣﻌﻬﻮد ﮔﺸﺖ‪ .‬ﺻﺒﺎح آﻧﮑﻪ ﭘﯿﻞ ﺳﭙﯿﺪ ﻣﻬﺮ ﺗﺎﺑﺎن از ﺗﻨﮕﻨﺎي اﻇﻠﻢ‬
‫ﻫﻨﺪوﺳﺘﺎن ﺧﺎوران ﺑﻪ ﻓﻀﺎي اﻧﻮر اﯾﺮان آﺳﻤﺎن ﻋﺮﺑﺪهﺟﻮﯾﯽ آﻏﺎز ﻧﻬﺎد و ﻣﻘﺎﻟﯿﺪ ﺣﺼﺎر اﺳﺘﻮار اﻓﻖ را ﺑﻪ ﭘﯿﭽﯿﺪن ﺧﺮﻃﻮم ﺷﻌﺎع ﺑﺎزﮔﺸﺎد‪،‬‬
‫اﯾﻦ ﺑﻨﺪه درﮔﺎه ﻓﻠﮏﺷﺄن ﺑﺎ ﯾﮏ ﻣﺮﺑﻂ ﭘﯿﻞ ﺟﻨﮕﯽ ﮐﻮه ﺗﻮان ﮐﻪ از ﻣﻬﺎﺑﺖ ﺧﺮﻃﻮﻣﺶ زﻫﺮه ﺷـﯿﺮ ﻓﻠﮏ آب و ﺟﮕﺮ ﻫﮋﺑﺮ ژﯾﺎن ﭘﺮ »‪ «6‬از‬
‫ﺧﻮن ﻧﺎب ﺷﺪي و از ﻋﺮﺑﺪهاش ﭘﻠﻨﮓ ﺻﺎﯾﻞ ﮔﺮﯾﺰان و ﺑﺒﺮ دﻣﺎن ﺣﯿﺮان آﻣﺪي‪ ،‬از ﺑﯿﻢ ﻏّﺮش اورﻧﮓ از ﭼﻬﺮه ﺧﻮرﺷﯿﺪ زرد ﮔﺸﺘﯽ و از‬
‫ﺻﻼﺑﺖ ﮔﺮاﻧﯽ ﻗﻮاﯾﻤﺶ اﺟﺰاي ﮐﻮه ﻣﺘﺰﻟﺰل و ﺻﺨﺮه ﺻّﻤﺎ ﭼﻮن ﺳﺮﻣﻪ ﭼﺸﻢ دﻟﺒﺮان ﻧﺮم ﺑﻮدي‪.‬‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﻠﮏ‪ :‬ﺑﺎوه‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﻨﺼﻮر ﺧﺴﺮو ﺑﯽﻫﻤﺎل ﻧﯿﺰ‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺘﻦ‪ :‬ﺳﺎﺧﺖ‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﻠﮏ‪» :‬ﻏﺒﺎر« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪ :‬از آﻧﺠﺎ ﺷﺮف اﺳﺘﺮﺧﺎص‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪» :‬ﭘﺮ« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪439 :‬‬
‫ﺷﻌﺮ »‪«1‬‬
‫ﭘﯿﮑﺮي زﯾﺮ ﮐﻮه از ﻫﺎﻣﻮنﺑﯿﺴﺘﻮﻧﯽ روان ﺑﻪ ﭼﺎرﺳﺘﻮن‬
‫ﺷﺪ ﺣﺼﯿﻨﯽ ﺣﺼﺎر او آﻫﻦزﺧﻢ دﻧﺪان او ﺣﺼﺎر اﻓﮑﻦ‬
‫ﭼﻮن ﻓﻠﮏ ﻧﯿﻠﮕﻮن و راهﺑﻪراهﺳﺮﻣﻪ ﺳﺎﯾﺪ ﮐﻔﺶ ز ﺳﻨﮓ ﺳﯿﺎه‬
‫ﺑﺮ ﺳـﺮ ﺳﻮرش از ﻧﺸـﯿﺐ و ﻓﺮازاژدﻫﺎي دﻣﺎن ﮐﻤﻨﺪاﻧﺪاز ﺑﺎ ﺗﺨﺖ زرﯾﻦ و ﺧﻮره زرﻧﮕﺎر ﮐﻪ ﺻـﻨﻌﺘﮕﺮان ﻫﻨﺪ از روي ﭼﻮب ﺻﻨﺪل ﻣﻨﺒﺖ‬
‫ﮐﺮده ﺑﺴﺎ ﺻﻨﻌﺖﻫﺎي رﻧﮕﯿﻦ ﻧﺎزك )‪ 178‬اﻟﻒ( دﻟﮑﺶ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻃﺮح اﺳﻠﯿﻤﯽ و ﺧﻄﺎﯾﯽ ﺑﻪ ﮐﺎر ﺑﺮده و ﭘﻮﺳﺘﯽ »‪ «2‬ﻧﻔﯿﺲ ﺑﺮ آن ﭘﻮﺷﯿﺪه و‬
‫ﻓﺮﺷﯽ ﻣﻠّﻮن درﺧﻮر آن »‪ «3‬ﺣﻮزه ﺑﻬﺸﺖآﯾﯿﻦ ﮔﺴﺘﺮده »‪ ،«4‬ﭘﻨﺞ ﺳـﺮ اﺳﺐ ﻧﺠﯿﺐ ﺧﻮشﺗﺮﮐﯿﺐ در ﮐﻤﺎل رﻋﻮﻧﺖ و ﻃّﻨﺎزي و زﯾﺐ ﮐﻪ‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 417‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫ﭼﻮن ﻃﺎوس ﻧﺮ ﺳﺮاﭘﺎ »‪ «5‬دﻟﻔﺮﯾﺐ و از راه و رﻓﺘﺎر ﭼﻮن ﺗـﺬر و »‪ «6‬ﺧﺮاﻣﺎن و ﮐﺒﮏ ﺧﻮشﺟﻠﻮه و ﭼﻮن ﺻـﺒﺎ ﮐﻮهﻧﻮرد و ﺻﺤﺮاﮔﺬار‪.‬‬
‫»‪«7‬‬
‫ﺷﻌﺮ »‪«8‬‬
‫ُﮐﻪ اﻧﺪام و ﻣﻪ ﺗﺎزش و ﭼﺮخ ﮔﺮدزﻣﯿﻦﮐﻮب و درﯾﺎ ﺑﺮ و رﻫﻨﻮرد‬
‫ُﮐﻪ ﺷـﯿﻬﻪ رﻋـﺪ و ُﮐﻪ ﭘﻮﯾﻪ ﺑﺮقﺑﻪ ﯾﮏ ﺗﺎﺧﺘﻦ ﻃﯽ ﮐﻨـﺪ ﻏﺮب و ﺷـﺮق و »‪ «9‬ﺳـﯿﺼﺪ ﻧﻔﺮ ﺣﯿﻮان ﭘﯿـﻞﺗﻦ ﺟﻤﺎزهﮐﺶ و ﻫﯿﻮﻧﺎن ﮐﻮه ﺗﻮان‬
‫ﺷﯿﺮﻓﺶ ﺑﺨﺎﯾﺐ ﺧﻤﻮش ﺑﺎرﺑﺮدار ﻋﺠﺎﯾﺐ ﻣﻮﺻﻮﻓﻪ اﯾﺰد ﮐﺮدﮔﺎر ﮐﺸﺘﯽ ﭘﺮﺑﺎر ﺑﯿﺎﺑﺎن و ﺻـﺤﺮا ﻏﺮاب روان ﻫﺎﻣﻮن ﻧﻪ درﯾﺎ ﻣﺼﺪوﻗﻪ و ِإﻟَﯽ‬
‫اﻟ ِْﺈﺑ ِِﻞ َﮐﯿَْﻒ ُﺧﻠَِﻘْﺖ )‪ (193‬ﯾﻌﻨﯽ ﺷﺘﺮان ﺳـﺮخ ﻣﻮي دو ﮐﻮﻫﺎن و ﻏﻄﯿﻂ ﮐﻒ ﺑﺮ دﻫﺎن و ﻣﻘﺪار ﺳﯽ ﻣﻦ ﺑﻪ وزن ﺗﺒﺮﯾﺰ ﻓﯿﺮوزه ﻣﻌﺪﻧﯽ »‪«10‬‬
‫ﮔﺮانﺳـﻨﮓ و ﭘﻨﺞ ﻫﺰار ﺗﻮﻣﺎن زر ﻣﺴـﮑﻮك ﺑﻪ ﺳﮑﻪ ﻫﻤﺎﯾﻮن ﻣﯿﻤﻨﺖ ﻣﻘﺮون ﻣﺎل اﻣﺎﻧﯽ ﻫﺮات ﮐﻪ ﭼﻮن ﺑﯿﻀﺎي رﺧﺸﻨﺪه ﻣﺴﺮتآﮔﯿﻦ و‬
‫ﺣﻤﺮاي ﺗﺎﺑﻨﺪه ﻣﺎ ﺻﺪق َﺻْﻔﺮاُء ﻓﺎﻗٌِﻊ ﻟَْﻮﻧُﻬﺎ َﺗُﺴﱡﺮ اﻟﻨﱠﺎِﻇِﺮﯾَﻦ »‪ (194) «11‬و ﻣﻌﺎدل دو ﺧﺮوار »‪ «12‬ﺑﺮﻧﺞ ﭼﻤﭙﺎي ﻫﻨﺪي‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪ :‬ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪ :‬ﭘﻮﺷﯽ‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪ :‬آن در آن‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪ :‬ﮔﺴﺘﺮده و‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪ :‬ﺳﺮ ﺗﺎ ﭘﺎ‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﻠﮏ‪ :‬ﺗﺬر‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺘﻦ‪ :‬ﺻﺤﺮاﮔﺬار‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﻠﮏ‪ :‬ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(9‬ﻣﺞ‪» :‬و« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(10‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﻌﺪﻧﯽ ﺧﻮشآبورﻧﮓ ﺟﻮاﻫﺮ ﮐﺎﻧﯽ‪.‬‬
‫)‪ .(11‬در ﻫﺮدو ﻧﺴﺨﻪ ﮐﻠﻤﻪ »ﻓﺎﻗﻊ« از آﯾﻪ اﻓﺘﺎده اﺳﺖ‪.‬‬
‫)‪ .(12‬ﻣﺞ‪ :‬و ﻣﻮازي دوﯾﺴﺖ ﻣﻦ‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪440 :‬‬
‫ﮐﻪ در ﮐﻤـﺎل ﻟﻄـﺎﻓﺖ و ﻧﺰاﮐﺖ و ﮔﻮارﻧـﺪﮔﯽ اﺳﺖ و ﻣﺮﻏﻮﺑـﺎت دﯾﮕﺮ ﮐﻪ ﺗﻔﺼـﯿﻞ ﻫﺮﯾـﮏ ﻃﻮﻟﯽ دارد ﺑﺎ اﯾﻦ ﺳﺎزوﺑﺮگ ﻣﻨﺰل ﺑﻪ ﻣﻨﺰل‬
‫ﻣﺮﺣﻠﻪﭘﯿﻤﺎي ﮐﻌﺒﻪ اﻗﺒﺎل و ﻓﯿﺎﻓﯽ ﻧﻮرد »‪ «1‬ﻋﺘﺒﻪ اﺟﻼل ﺻﺎﺣﺒﻘﺮان درﯾﺎﻧﻮال ﮔﺸﺖ‪.‬‬
‫ﭼﻮن ﻫﻤﯿﻦ ﻓﯿـﻞ را در ﻫﻤﯿﻦ ﺳﺎل ﺷﺎه ﺷـﺠﺎع اﻟﻤﻠﮏ اﻓﻐﺎن در ﺑﻌﻀـﯽ از ﻣﻌﺎرك ﻫﻨﺪوﺳـﺘﺎن ﺑﻪ دﺳﺖ آورده در ﻗﻨـﺪﻫﺎر »‪ «2‬ﺑﻪ ﺟﻬﺖ‬
‫ﻗﯿﺼـﺮ ﻣﯿﺮزا ارﺳﺎل داﺷﺖ و در زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﮐﺎﻣﺮان ﻣﯿﺮزا و ﻣﻠﮏ ﻗﺎﺳﻢ ﺑﻪ ﻋﺰم ﺗﻌﺮﯾﮏ ﻗﯿﺼـﺮ ﻣﯿﺮزا‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ اﺷﺎره ﺑﺪان رﻓﺖ‪ ،‬در ﻗﻨﺪﻫﺎر‬
‫او را ﻫﺰﯾﻤﺖ دادﻧﺪ‪ ،‬اﯾﻦ ﻓﯿﻞ »‪ «3‬ﺑﻪ اوﻟﺠﺎي آورده‪ ،‬اﻇﻬﺎر ﺑﺮﺗﺮي را ﺑﻪ ﺟﻬﺖ ﻓﯿﺮوز ﻣﯿﺮزا ﮔﺴـﯿﻞ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ »‪ «4‬ﮐﻪ در آن روزﻫﺎ اﺑﻮاب‬
‫اﻧﻮاع ﺑﻼﯾـﺎ و ﻣﺤﻦ و ﻧﻮازل ﻋﺮوض و ﻓﺘﻦ ﺑﺮ روي روزﮔـﺎرش ﻣﻔﺘﻮح آﻣـﺪه‪ ،‬ﻓﯿـﻞ را ﻃﻮﻋـﺎ أو ﮐﺮﻫﺎ از او ﮔﺮﻓﺘﻪ‪ ،‬ﺑـﺪون ﺗﺄﻣﻞ و درﻧﮓ‬
‫ﮔﺴـﯿﻞ درﮔﺎه ﺟﻬﺎنﭘﻨﺎه ﺧـﺪﯾﻮ ﺻﺎﺣﺐ ﺳـﺮﯾﺮ و اورﻧﮓ ﮔﺮدﯾﺪ‪ .‬ﺑﺪﯾﻦﻋﻠّﺖ از ﻣﺸـﯽ داﯾﻤﯽ و ﺣﺮﮐﺎت ﺷـﻨﺎﭘﺮوري ﺳـﺴﺖ و ﺿـﻌﯿﻒ و‬
‫اﻧـﺪام ﺑﯿﺴـﺘﻮن ﻣﺎﻧﻨـﺪش ﻻـﻏﺮ و ﻧﺤﯿﻒ ﮔﺸﺖ‪ .‬ﻗﻮاﯾﻤﺶ ﺑﻪ ﺳـﺒﺐ ﻋﻈﻢ ﺟﺜﻪ )‪ 178‬ب( و ﮔﺮاﻧﯽ ﺗـﻦ و ﭘﯿﻤــﻮدن راهﻫــﺎي دور و دراز و‬
‫ﺷﮑﺴـﺘﻦ اﺣﺠـﺎر اﺻـﻼب ﻓﺮﺳﻮده و ﻧﺎﺧﻨـﺎﻧﺶ ﻣﺠﺮوح و ﺳﻮده ﮔﺸﺖ و روزي ﺳﻪ ﭼﻬﺎر ﻓﺮﺳـﻨﮓ راه ﺑﯿﺸﺘﺮ درﻧﻮردﯾـﺪه ﻧﺸـﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‬
‫ﻫﻤﻪﺟﺎ ﺑﻪ ﺗﺄﻧﯽ و آرام راهﺳـﭙﺎر و ﺑﯿﺎﺑﺎنﮔﺰار ﮔﺮدﯾـﺪه ﺗﺎ در ﻫﺸـﺘﻢ ﺷـﻬﺮ رﺟﺐ اﻟﻤﺮﺟﺐ »‪ «5‬وارد دار اﻟﺨﻼـﻓﻪ ﻃﻬﺮان و در ﻫﻤـﺎن روز‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 418‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫ﺷﺮﻓﯿـﺎب ﺣﻀﻮر ﺳﺎﻃﻊ اﻟﻨﻮر ﭘﺎدﺷﺎه ﺟﻬﺎﻧﯿﺎن و ﺷﺎﻫﻨﺸﺎه زﻣﯿﻦ و زﻣﺎن و در ﻋﻤﺎرت ﮔﻠﺴـﺘﺎن )‪ (195‬ﮐﻪ ﻗﻄﻌﻪ ]اي[ از ﺑﻬﺸﺖ ﺟـﺎودان و‬
‫ﮔـﻮﺷﻪ ]اي[ از روﺿـﻪ رﺿـﻮان اﺳـﺖ ﺑـﻪ ﺷـﺮف ﺧﺎﮐﺒﻮﺳـﯽ ﭘﺎدﺷـﺎه ﺑﻬﻤﻦ وﻗـﺎر ﺳـﺮاﻓﺮاز و از ﻇﻬـﻮر ﻋـﻮارف و اﺻـﻄﻨﺎﻋﺎت ﺑﯽاﻧـﺪازه‬
‫ﺻﺎﺣﺒﻘﺮان ﺟﻬﺎنﺳـﺘﺎن ﺑﯿﻦ اﻻﻣﺎﺛﻞ ﻣﻤﺘﺎز آﻣـﺪ‪ .‬در ﻫﻤﺎن ﻣﺠﻠﺲ رأي ﺧﻮرﺷـﯿﺪ اﻧﺎرت ﺷﺎﻫﻨﺸﺎه »‪ «6‬ﺟﻬﺎﻧﮕﺸـﺎ در ﻣﻘﺎم ﭘﮋوﻫﺶ اﺣﻮال‬
‫ﺷﺎﻫﺰاده اﺳـﻔﻨﺪﯾﺎر ﻫﻤﺎل و ﻗﻮت اﻟﻈﻬﺮ ﺧﻼﻓﺖ ﺑﯽزوال و اﺳـﺘﮑﺸﺎف و اﺳﺘﻔﺴﺎر »‪ «7‬اﻣﻮر ﻣﻠﮏ و ﻣﺎل ﻣﺘﻌّﻠﻖ ﮔﺮدﯾـﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﺑﯿﺎﻧﯽ روﺷﻦ و‬
‫ﺗﻘﺮﯾﺮي واﺿﺢ ﺑﯽﺷﺎﯾﺒﻪ اﯾﻬﺎم و اﺑﻬﺎم ﺣﻘﯿﻘﺖ ﻫﺮﻣﻄﻠﺐ و ﻣﺪﻋﺎ را از روي ﺧﯿﺮﺳﮕﺎﻟﯽ و ﺣﻖﮔﻮﯾﯽ ﻋﺮض‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﻠﮏ‪ :‬ﻓﯿﺎﻓﯽ ﻧﺒﺮد‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﻠﮏ‪» :‬در ﻗﻨﺪﻫﺎر« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪ :‬ﻓﯿﻞ را‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪.1222 :‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﻠﮏ‪ :‬ﺷﺎﻫﻨﺸﺎ‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪ :‬ﺧﻼﻓﺖ ﺑﺎﻻﺳﺘﻘﻼل و اﺳﺘﻔﺴﺎر و اﺳﺘﮑﺸﺎف‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪441 :‬‬
‫ﻧﻤـﻮد و »‪ «1‬ﺑـﺪانﺳﺎن ﮐﻪ ﻣـﺄﻣﻮر ﺑﻮد ﻣﺨﺘﺼـﺮي ﻣﻔﯿـﺪ ﺑﺮ ﻟﻮح ﺑﯿـﺎن و ﺻـﻔﺤﻪ اﻇﻬﺎر ﻧﮕﺎﺷﺖ‪ ،‬و »‪ «2‬ﻋﻘـﺎل ﺷـﮑﺎل از ﻗﻮاﯾﻢ ﺧﻨﮓ زﺑﺎن‬
‫ﺑﺮداﺷﺖ‪ .‬ﺑﻼﻓﺎﺻـﻠﻪ ﻋﻘـﺪ ﺳـﻼم ﻋﺎم در دﯾﻮانﺧﺎﻧﻪ ﻫﻤﺎﯾﻮن ﺑﺴـﺘﻪ آﻣـﺪه‪ ،‬ﭘﺎدﺷﺎه ﺧﻮرﺷـﯿﺪ اﻓﺴـﺮ ﭼﻮن ﺟﻤﺸـﯿﺪ ﺑﺎ ﻓّﺮ ﻓﺮﯾـﺪوﻧﯽ و ﺷـﮑﻮه‬
‫ﮐﯿﻘﺒﺎدي ﺑﺮ ﺗﺨﺖ زر ﻧﺸـﺴﺖ‪ .‬ﻣﺠّﺪدا ﻣﺤّﺮر ﺣﺮوف را اﺣﻀﺎر و ﺑﻪ ﺗﺎزﮔﯽ اﻣﻮر ﻣﻠﮏ و ﻣﺎل و ﮔﺰارش ﻫﺮات و وﻗﺎﯾﻊ ﻣﺮو ﺷﺎﻫﯿﺠﺎن را‬
‫اﺳـﺘﻔﺴﺎر در آﻧﺠـﺎ ﻧﯿﺰ ﺑﻪ ﺣﺴﻦ ﻣﻘﺎل ﺧﺎﻃﺮ ﻋﺎﻃﺮ ﺧﺴـﺮواﻧﯽ »‪ «3‬را ﻣﺴـّﺮت آﮔﯿﻦ ﺳـﺎﺧﺖ‪ .‬ﭘﺲ از اﻧﻘﻀﺎي ﺳـﻼم ﻧﯿﺰ اﯾﻦ ﺑﻨـﺪه را ﺑﻪ »‪«4‬‬
‫ﺧﻠﻮت ﺧﺎص ﻃﻠﺐ داﺷﺘﻪ‪ ،‬ﭘﺎرهاي اﺳﺮار ﻣﻤﻠﮑﺘﯽ و اوﺿﺎع رﻓﺘﺎر ﺷﺎﻫﺰاده ﻧﺎﻣﺪار را ﺟﻮﯾﺎ ﮔﺮدﯾﺪه‪ ،‬ﺑﺮﺣﺴﺐ اﻗﺘﻀﺎي ﮐﻮاﯾﻒ »‪ «5‬اﻣﻮر را‬
‫ﺑﻪ ﻃﻮر و روﺷـﯽ ﮐﻪ ﻣﻨـﺎﺳﺐ داﻧﺴﺖ ﻣﺒﺴﻮﻃـﺎ ﻣﻌﺮوض رأي ﺧﻮرﺷـﯿﺪ اﺿﺎﺋﺖ »‪ «6‬ﺻـﺎﺣﺒﻘﺮاﻧﯽ ﻧﻤـﻮد و از ﺗﻘﺮﯾﺮ »‪ «7‬ﻫﺮﻣﻄﻠﺐ ﻋﻘـﻮد و‬
‫ﺷﺒﻬـﺎت و ﺗﺸـﮑﯿﮑﺎت را از ﺧـﺎﻃﺮ زﻫﺮوي آﺛﺎر ﺣﻀـﺮت ﺳـﻠﻄﻨﺖ ﮔﺸﻮد و ﻣﻮرد ﺗﺤﺴـﯿﻦ و آﻓﺮﯾﻦ ﺧـﺪﯾﻮاﻧﻪ ﮔﺸﺖ و در روز دوﺷـﻨﺒﻪ‪،‬‬
‫ﯾﺎزدﻫﻢ‪ ،‬ﻓﯿﻞ را ﺑﺎ ﭘﯿﺸﮑﺶﻫﺎي ﻣﻮﺻﻮﻓﻪ ﺑﻪ آﯾﯿﻨﯽ ﺷﺎﯾﺴﺘﻪ و روﺷﯽ ﺧﺎص در دﯾﻮانﺧﺎﻧﻪ ﻫﻤﺎﯾﻮن ﺑﻪ ﻧﻈﺮ آﻓﺘﺎب اﺛﺮ ﺣﻀﺮت ﮔﯿﺘﯽ ﺧﺪﯾﻮ‬
‫ﺟﻬﺎﻧﺪار رﺳﺎﻧﯿﺪه ﺑﻪ ﻣﻮﺿﻊ »‪ «8‬ﻗﺒﻮل اﻧﺠﺎﻣﯿﺪ‪ 179) .‬اﻟﻒ( و »‪ «9‬در ﻧﻈﺮﻫﺎ ﭘﺎﯾﮕﺎﻫﯽ ﻣﻨﯿﻊ و ﻣﺮﺗﺒﻪ ]اي[ رﻓﯿﻊ ﯾﺎﻓﺖ‪.‬‬
‫اﮔﺮﭼﻪ رأي ﻣﻠـﮏآراي ﺷـﺎﻫﺰاده اﻋﻈﻢ و ﻣﻨﻈﻮر اﯾﻦ ﭼﺎﮐﺮ ﺻـﺪاﻗﺖ ﺷـﯿﻢ »‪ «10‬و اراده ﺧـﺎﻃﺮ ﭼﻨﯿﻦ ﮐﻪ اﻟﯽ ﻧـﻮروز ﻓﯿﺮوز ﺳـﻠﻄﺎﻧﯽ در‬
‫درﺑﺎر ﺟﻬﺎنﻣﺪار ﺳﺪره ﻣﺒﺎﻧﯽ ﺗﻮّﻗﻒ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮ ﺑﻌﻀـﯽ ﺟﻬﺎت راي ﺟﻬﺎﻧﮕﺸﺎي ﺧﺴﺮو ﻋﺮش ﺳﺮﯾﺮ ﭼﻨﯿﻦ ﺗﻌﻠﻖ ﯾﺎﻓﺖ ﮐﻪ اﯾﻦ ﺑﻨﺪه را در‬
‫ﺟﻨﺎح اﺳـﺘﻌﺠﺎل ﻣﺄﻣﻮر ﺣﻀﻮر ﺧﺴـﺮو ﺑﯽﻫﻤﺎل ﺷـﻬﺰاده اﺳـﻔﻨﺪﯾﺎر ﺧﺼﺎل ﻓﺮﻣﻮده ﺑﺎﺷـﻨﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ اﻣﻨﺎي ﺷﻮﮐﺖ ﻋﻠﯿﻪ در ﻓﮑﺮ ﮐﺎرﺳﺎزي‬
‫اﻓﺘﺎدﻧـﺪ و ﺑﺮﺣﺴـﺐ ﺣﮑـﻢ ﻫﻤـﺎﯾﻮن ﻗـﺪم در ﻃﺮﯾـﻖ اﻧﺠـﺎح ﻣﻄـﺎﻟﺐ ﺷـﺎﻫﺰاده ﮐﺎﻣﮑـﺎر ﻧﻬﺎدﻧـﺪ‪ .‬ﻟﻬـﺬا ﭘﺲ از آﻧﮑﻪ ﻫﻤﻪروزه در ﺧﻠـﻮات‬
‫ﺟّﻨﺖآﯾﯿﻦ و ﺑﺎﻏﺎت‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪ :‬و اﺳﺮار ﻣﻠﮑﯽ و ﻣﺎﻟﯽ را‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪ :‬ﻧﮕﺎﺷﺘﻪ‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪ :‬ﻫﻤﯿﻮن ﺧﺴﺮواﻧﯽ‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪ :‬در‪.‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 419‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪ :‬وﻗﺖ و ﮐﻮاﯾﻒ‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪ :‬اﺿﺎءت‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪ :‬ﺗﻘﺮر‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﻮﻗﻊ‪.‬‬
‫)‪ .(9‬ﻣﺞ‪ :‬اﻧﺠﺎﻣﯿﺪه‪.‬‬
‫)‪ .(10‬ﻣﺞ‪ :‬ﺷﯿﻢ اﯾﻦ ﺑﻮد‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪442 :‬‬
‫ﻓﺮدوس ﻗﺮﯾﻦ و ﺑﺴﺎﺗﯿﻦ ارم ﺗﺰﯾﯿﻦ »‪ «1‬ﻧﮕﺎرﺳﺘﺎن و دﻟﮕﺸﺎ و ﻋﻤﺎرات ﺧﻮرﻧﻖ ﻧﮕﺎر ﻗﺼﺮ ﻗﺎﺟﺎر و ﺳﺮوﺳﺘﺎن )‪ 179‬ب( و ﻏﯿﺮه ﮐﻪ ﻫﺮﯾﮏ‬
‫در ﺧﻮﺑﯽ و ﺧّﺮﻣﯽ رﺷـﮏ آﺗﺸـﮑﺪه ﺑﻬـﺎر و ﻧﮕﺎرﺧﺎﻧﻪ ﭼﯿﻦ و ﻏﯿﺮت ﺧﻠـﺪ ﺑﺮﯾﻦ اﺳﺖ‪ «2» ،‬ﺳـﻌﺎدتاﻧﺪوز ﺣﻀﻮر ﭘﺎدﺷﺎه ﺟﻬﺎن و ﻣﻮرد‬
‫ﻧﻮازﺷـﺎت و ﻋﻨﺎﯾﺎت ﺑﯿﮑﺮان ﺧﺎﻗﺎن ﮔﯿﺘﯽﺳـﺘﺎن ﺑﻮد‪ ،‬در ﺑﯿﺴﺖ و ﺷـﺸﻢ ﺷـﻬﺮ رﺟﺐ »‪ «3‬ﻋﺮاﯾﻀـﯽ ﮐﻪ اﯾﻦ ﻓـﺪويﻧﺸﺎن از ﺟﺎﻧﺐ ﺷﺎﻫﺰاده‬
‫واﻻﺷﺄن ﻣﺄﻣﻮر »‪ «4‬ﺑﻮد ﺗﻤـﺎﻣﯽ را ﺑﺮﺣﺴﺐ ﺣﮑﻢ ﻫﻤـﺎﯾﻮن ﻣﺒﺴﻮﻃـﺎ ﻃﻮﻣﺎري ﻧﻮﺷـﺘﻪ و ﻓﻘﺮه ﺑﻪ ﻓﻘﺮه را در ﻋﻤﺎرت ﮔﻠﺴـﺘﺎن ﻓﺮود و ﺗﺨﺖ‬
‫ﮐﯿﻮان ﭘـﺎﯾﻪ رﺧﺼﺖ ﺟﻠﻮس ﯾـﺎﻓﺘﻪ‪ ،‬ﻣﻄﺎﻟﺐ را ﺑﺎﻟﮑﻠّﯿﻪ ﺟﺴﺎرت ﺑﻪ ﻋﺮض ﻧﻤﻮده و اواﻣﺮ ﻋﻠﯿﻪ را ﺑـﺪانﺳﺎن ﮐﻪ زﺑﺎن »‪ «5‬اﻟﻬﺎم ﺑﯿﺎن درررﯾﺰ‬
‫ﮔﺸﺖ در ﺗﺤﺖ ﻫﺮﻣّﺪﻋﺎ ﺗﻌّﺮﺿـﯽ ﻧﻤﻮده‪ .‬اﻟﺤﻤﺪ ﻟﻠّﻪ »‪ «6‬ﮐﺎر ﺑﺮ وﻓﻖ ﺧﻮاﻫﺶ و ﺑﺮﺣﺴﺐ ﻣـّﺪﻋﺎ ﺳﺎﺧﺘﻪ و ﭘﺮداﺧﺘﻪ آﻣـﺪه‪ ،‬ﺑﻪ ﺟﻬﺖ ﻣﺰﯾﺪ‬
‫اﻋﺘﺒﺎر ﻃﻮﻣﺎر را »‪ «7‬ﺑﻪ ﻣﻬﺮ ﺻﺪر ﺟﻠﯿﻞ اﻟﻘﺪر ﻣﺨﺘﻮم و ﭘﺎﯾﺎن آن را ﺑﻪ ﺧﻂ او ﺷﺮﺣﯽ ﺑﻪ ﻣﻀﻤﻮن ﮐﺬا ﻣﺮﻗﻮم ﺳﺎﺧﺖ‪ .‬ﻣﺴّﻮد اوراق ﺻﺒﺎح‬
‫آنروز را ﺑﻪ ﺗﺸﺮﯾﻒ ﺧﻼع »‪ «8‬ﻣﻬﺮ ﺷـﻌﺎع ﭘﺎدﺷﺎﻫﯽ و ﯾﺮاق ﻃﻼ ﻣﻔﺘﺨﺮ و ﻣﺒﺎﻫﯽ ﮔﺸـﺘﻪ ﺑﺎ اﺣﮑﺎم و اواﻣﺮ ﻋﻠّﯿﻪ رﺧﺼﺖ اﻧﺼﺮاف ﺣﺎﺻﻞ‬
‫و اﻣﺮ ﮔﺮدﯾـﺪ ﮐﻪ ﺑﻼﺗﻮﻗﻒ ﻣﻨﺰل ﺑﻪ ﻣﻨﺰل ﻋﺰﯾﻤﺖ درﺑﺎر ﺧـﺪﯾﻮ ﮐﺎﻣﮑﺎر ﻧﻤﺎﯾـﺪ و اﻧﻌﺎﻣﺎت و ﻋﻄّﯿﺎﺗﯽ ﮐﻪ درﯾﻦ ﻧﻮﺑﺖ »‪ «9‬از ﺟﺎﻧﺐ ﺧﺎﻗﺎن‬
‫ﺳﻠﯿﻤﺎن ﻣﺮﺗﺒﺖ درﺑﺎره ﺷـﻬﺰاده واﻓﺮﺣﺸـﻤﺖ ﺑﻪ ﻋﻤﻞ آﻣﺪه‪ ،‬ﻗﺒﺎي ﮐﯿﺎﻧﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺧﺎّﺻﻪ ﭘﺎدﺷﺎه و ﻣﺨﺼﻮص ﺑﺪن ﺑﯽﺑﺪﯾﻞ ﺧﺴـﺮو زرﯾﻦ‬
‫ﮐﻼـه اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎﻟّﺘﻤﺎم ﻣﮑّﻠﻞ و ﻣﺮّﺻﻊ ﺑﻪ ﺟﻮاﻫﺮ ﺛﻤﯿﻦ و ﻵﻟﯽ ﺷﺎﻫﻮار و ﯾﻮاﻗﯿﺖ آﺑـﺪار رﻧﮕﯿﻦ اﺳﺖ »‪ «10‬ﺑﺎ ﺷﻤﺸﯿﺮ ﺧﺎّﺻﻪ ﺑﻪ ﻋﻼوه ﺑﻨﺪ‬
‫ﻣﺮّﺻﻊ و ﺗﯿﺮ ﺻـﺪق و ﮐﻤـﺎن و ﮐﯿﺶ ﻣﺮوارﯾـﺪدوز و ﺳﭙﺮ ﮐﺮك ﻣﯿﻨﺎﮐﺎر ﮐﻪ ﺑﻮﺗﻪ ﺑﻮﺗﻪ ﮔﻞﻫﺎي ﭘﺮﮐﺎر ﻣﺸـﺤﻮن ﺑﻪ ﺟﻮاﻫﺮ ﺑﺴـﯿﺎر ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻪ‬
‫ﺿﻤﯿﻤﻪ ﯾﮏ دﺳﺖ اﺳﻠﺤﻪ ﻣﻠﻤﻊ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺟﻮاﻫﺮ ﺛﻤﯿﻦ ﺗﺮﺻﯿﻊ داده ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬و ﯾﮏ دﺳﺖ ﻣﻠﺒﻮس ﻣﺨﺼﻮص »‪ «11‬ﺑﻪ ﺟﻬﺖ ﻧﻮﺑﺎوه ﺑﺎغ ﺟﻼل‬
‫و ﻧﻬﺎل رﯾﺎض اﻗﺒﺎل اﻟﻠّﻪ ﻗﻠﯽ ﻣﯿﺮزا از ﺳﺮﮐﺎر اﻋﻠﯽ‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﺎﻧﻨﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪ :‬ﺳﻨﻪ ‪.1222‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﺄﻣﻮر ﺑﻪ آن‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪ :‬از زﺑﺎن‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪ :‬و اﻟﺤﻤﺪ ﻟّﻠﻪ‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪ :‬ﻃﻮﻣﺎر و ﺷﺎﻫﺪ ﻣﺪﻋﺎ آن را‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﻠﮏ‪» :‬ﺧﻼع« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(9‬ﻣﻠﮏ‪» :‬ﻧﻮﺑﺖ« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(10‬ﻣﻠﮏ‪» :‬اﺳﺖ« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(11‬ﻣﺞ‪ :‬ﯾﮏ دﺳﺖ ﻣﻠﺒﻮس ﻣﺨﺼﻮص و ﯾﮑﺪﺳﺖ اﺳﻠﺤﻪ ﻣﻠﻤﻊ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺟﻮاﻫﺮ ﺛﻤﯿﻦ آن را ﺗﺮﺻﯿﻊ داده ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 420‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪443 :‬‬
‫ﻋﻨـﺎﯾﺖ و ﻣﺮﺣﻤﺖ ﮔﺸﺖ و ﯾـﮏ ﺻـﺪ دﺳﺖ ﺧﻠﻌﺖ آﻓﺘـﺎب ﻃﻠﻌﺖ از ﻗﯿﭽـﺎﺟﯽ ﺧﺎﻧﻪ ﻣﺒﺎرﮐﻪ ﻫﻤﺎﯾﻮن ﺑﻪ ﺟﻬﺖ اﻣﺮا و اﻋﯿﺎن و ﺧﻮاﻧﯿﻦ و‬
‫ﺳﺮﮐﺮدﮔﺎن ﮐﻪ درﯾﻦ ﺳﻔﺮ آﺛﺎر ﻓﺪوﯾﺖ ﻇﺎﻫﺮ ﺳﺎﺧﺘﻪ و در ﺷﺎﻫﺮاه دوﻟﺖ ﺟﺎوﯾﺪ ﻗﺮار ﻧﻘﺪ ﺟﺎن از ﺳﺮ ﺷﻮق و ﺑﻨﺪﮔﯽ ﺑﺎﺧﺘﻪاﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﻼوه‬
‫دو ﺳـﺮ اﺳﺐ ﻋﺮﺑﯽﻧﮋاد و ﯾﺮاق ﻃﻼـ و ﻣﯿﻨـﺎ و ﺑﯿﺴﺖ ﻗﺒﻀﻪ ﺧﻨﺠﺮ و ﮐـﺎرد ﻣﺮّﺻﻊ‪ ،‬ﻋﻨـﺎﯾﺖ ﮔﺮدﯾـﺪ ﮐﻪ ﺷـﺎﻫﺰاده »‪ «1‬ﻧﺎﻣـﺪار ﺑﻪ ﻫﺮﯾﮏ از‬
‫ﺟﺎنﻧﺜﺎران »‪ «2‬ﻣﻌﺮﮐﻪ دﻻوري و ﯾﮑﻪﺗﺎزان ﻋﺮﺻﻪ )‪ 180‬اﻟﻒ( »‪ «3‬ﺑﻬﺎدري ﻣﺮﺣﻤﺖ ﻓﺮﻣﻮده ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺮاﺟﻌﺖ راﻗﻢ ﺣﺮوف از درﮔﺎه ﺳﺪره ﻣﺒﺎﻧﯽ ﺑﻪ رﮐﺎب اﺷﺮف ﺑﻪ اﻗﺘﺎي ﮐﯿﺎﻧﯽ »‪«4‬‬
‫ﭼﻮن اﻣﻮرات ﺑﺮﺣﺴﺐ ﻣﺮام ﺳﺎﺧﺘﻪ آﻣـﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺣﮑﻢ ﻻزم اﻻذﻋﺎن ﺧـﺪﯾﻮ زﻣﺎن در روز ﭘﻨﺞﺷـﻨﺒﻪ ﺑﯿﺴﺖ و ﻫﺸـﺘﻢ ﺷـﻬﺮ رﺟﺐ »‪ «5‬ﺑﺎ ﺧﺎﻃﺮ‬
‫ﺧّﺮم و دﻟﯽ ﻣﺴﺮور‪ ،‬ﺑﺎ ﺗﺠّﻤﻞ ﻣﻮﻓﻮر و اﺳﺘﻌﺪاد ﻏﯿﺮﻣﺤﺼﻮر از ﭘﺎﯾﻪ ﺗﺨﺖ ﮐﯿﻮانرﻓﻌﺖ ﺷﺎﻫﻨﺸﺎه ﻣﻨﺼﻮر‪ ،‬ﻣﺤﺮم آﺳﺘﺎن ﻣﻼﯾﮏآﺷﯿﺎن اﻣﺎم‬
‫ﻫﻤـﺎم ﻋﻠﯽ ﺑـﻦ ﻣﻮﺳـﯽ اﻟﺮﺿـﺎ‪ -‬ﻋﻠﯿـﻪ اﻟﺴـﻼم‪ -‬و ﻋﺘﺒـﻪ ﻋﻠـّﯿ ﻪ ﮐﻌﺒـﻪ ﻣﺮﺗﺒﻪ ﺷـﺎﻫﺰاده ﺑﻬﺮام ﻏﻼـم ﮔﺮدﯾـﺪه‪ ،‬ﺑﯿﺴﺖ و ﭘﻨـﺞ ﻣﻨﺰل را از ﺷـﻮق‬
‫ﺧﺎكﺑﻮﺳـﯽ ﺣﻀﻮر ﻻزم اﻟﺤﺒﻮر اﺷـﺮف در ﭼﻬﺎرده روز ﭘﯿﻤﻮده‪ ،‬ﺑﺎ ﺑﻨﻪ و اﺣﻤﺎل روز ﯾﺎزدﻫﻢ ﺷﻬﺮ ﺷﻌﺒﺎن را وارد ﻃﺮق و ﮐﯿﻔّﯿﺖ ورود‬
‫و آوردن ﺧﻠﻌﺖ آﻓﺘـﺎب ﻃﻠﻌﺖ را ﻣﻌﺮوض راي اﺷـﺮف ﻧﻤﻮد‪ .‬ﺷـﺎﻫﺰاده واﻻﺷـﺄن ﮐﺎﻣﮑـﺎر ﺑﻨـﺎﺑﺮ ﻃﺮﯾﻖ و ﻗﺎﻧﻮن اﺳـﺘﻤﺮار‪ «6» ،‬در ﺻﺒﺎح‬
‫آنروز در ﺣﺎﻟﺘﯽ ﮐﻪ ﻓﺮﻣﺎﻧﻔﺮﻣﺎي ﻣﻤﺎﻟﮏ ﺷـﺮق از ﭘﺎ ﺗﺎ ﻓﺮق ﺑﻪ ﺗﺸﺮﯾﻒ ﺧﻼع ﮐﯿﺎﻧﯽ ﺳﻠﻄﺎن ﻧﺎﻓﺬ اﻟﻔﺮﻣﺎن »‪ «7‬ﺧﺎﻟﻖ ﺧﻠﻖ ﻣﻌّﺮق و ﺻﺤﺮا‬
‫و ﻫﺎﻣﻮن »‪ «8‬از ﻋﮑﺲ ﺗـﺎﺑﺶ و ﻧﻤﺎﯾﺶ آن ﺗﺎﺑﻨـﺪه »‪ «9‬و درﺧﺸﺎن ﺷـﺪ‪ ،‬ﺑﺎ ﺧﻮاص و اﻣﺮا و ﺳـﺮﮐﺮدﮔﺎن و ﺻـﺪور و ﻣﻮاﻟﯽ و ﻗﻀﺎت ﺑﺎ‬
‫ﮐﻮﮐﺒﻪ ﺗﻤﺎم و اﺑّﻬﺖ ﻓﻮق ﺣّﺪ اﻟﮑﻼم و ازدﺣﺎم ﻋﻮام و ﻏﻠﺒﻪ ﻻﯾﺘﻨﺎﻫﯽ از رّﺟﺎﻟﻪ ﻟﺸﮑﺮي و ﺳﭙﺎﻫﯽ و ﺳﺎﯾﺮ اﻟﻨﺎس »‪ «10‬ﺑﻪ‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪ :‬ﺷﻬﺰاده‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪ :‬ﺟﺎنﺑﺎزان‪.‬‬
‫)‪ .(3‬در ﻧﺴﺨﻪ ﻣﻠﮏ ﺑﺮگﻫﺎي ‪ 180‬و ‪ 181‬اﻟﻒ ﺟﺎﺑﻪﺟﺎ ﺻﺤﺎﻓﯽ ﺷﺪهاﻧﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﻠﮏ‪» :‬ﻋﻨﻮان« را ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪ :‬ﺳﻨﻪ ‪.1222‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪ :‬ﻃﺮﯾﻖ ﻗﺎﻧﻮن و اﺳﺘﻤﺮار‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪ :‬ﻧﺎﻓﺬ اﻻﻣﺮ‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﯿﺎﺑﺎن‪.‬‬
‫)‪ .(9‬ﻣﺞ‪ :‬ﺗﺎﺑﺎن‪.‬‬
‫)‪ .(10‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﺮدم‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪444 :‬‬
‫اﺳـﺘﻘﺒﺎل ﺧﻠﻌﺖ ﻣﻬﺮ ﻃﻠﻌﺖ ﺣﻀـﺮت ﺷﺎﻫﻨﺸـﺎﻫﯽ ﺗﺠّﺸﻢ ﻧﻤﻮده‪ ،‬ﻋـﺎزم ﺧﻠﻌﺖﭘﻮﺷـﺎن ﻃﺮق ﮔﺸﺖ‪ .‬ﺻـﺤﺮاي ﻃﺮق از وﺻﻮل ﻃﻠﯿﻌﻪ اﻗﺒـﺎل‬
‫ﺷﺎﻫﺰاده ﺑﯽﻫﻤﺎل و ﻃﻠﻮع ﮐﻮﮐﺐ ﭼﻬﺮه ﺧﻮرﺷﯿﺪ ﻣﺜﺎﻟﺶ روﺷﻦﺗﺮ از داﻣﻦ ﺧﻮرﺷﯿﺪ »‪ «1‬ﮔﺸﺖ‪ .‬در آنروز ﻧﯿﺰ ﺑﻪ داب و آﯾﯿﻦ دﯾﺮﯾﻨﻪ و‬
‫دﺳـﺘﻮر و ﻗﺎﻧﻮن ﭘﯿﺸﯿﻨﻪ ﺷﯿﺮﯾﻨﯽ و ﺷﯿﻼن ﮐﺸﯿﺪه‪ ،‬ﺑﺪانﺳﺎن ﮐﻪ دﯾﺪه ﺧﺮد »‪ «2‬دورﺑﯿﻦ و ﭼﺸﻢ »‪ «3‬ﻋﻘﻞ اﻧﺼﺎفﮔﺰﯾﻦ از وﻓﻮر آن ﺣﯿﺮان‬
‫ﻣﺎﻧﺪه‪ ،‬وﺿـﯿﻊ و ﺷـﺮﯾﻒ از آن ﻣﻮاﯾﺪ ﻟﻄﯿﻒ ﺣّﻈﯽ ﻣﻮﻓﺎ و ﻧﺼـﯿﺒﯽ ﻣﺴـﺘﻮﻓﺎ ﺑﺮداﺷـﺘﻨﺪ و ﺣّﺼﻪاي ﻧﯿﺰ ﺑﻪ ﺟﻬﺖ ﺗﺤﺼﯿﻞ رﺿﺎي ﺧﺎﻟﻖ ﻣﺎر و‬
‫ﻣﻮر از ﺑﺮاي اّدﺧﺎر ﻣﺜﻮﺑﺎت اﺧﺮوي ﻗﺴﻤﺖ وﺣﻮش و ﻃﯿﻮر را در آن ﺻﺤﺮا ﺧﺮﻣﻦ ﺧﺮﻣﻦ و ﺗﻮده ﺗﻮده ﮔﺬاﺷﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻠـﮏ ﺣﺴـﯿﻦ ﻣﯿﺮزا و ﯾﻮﺳﻒ ﻋﻠﯽ ﺧـﺎن رﺿﻮي را ﺑـﺎ ﭼﻬـﺎر ﻧﻔﺮ دﯾﮕﺮ از رؤﺳﺎي اﻓﻐﺎن ﻣﺨﻠّﻊ و ﺟﻤﯿﻊ اﻣﺮا و ﺧﻮاﻧﯿﻦ ﺑﻪ اﻧﻌﺎم ﺧﻼع ﻣﻬﺮ‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 421‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫ﺷﻌـﺎع ﻣﻘّﻄﻊ و ﺧﻮد ﻧﯿﺰ ﺳـﺮ و ﺑﺮ اﻧﻮر را ﺑﻪ ﺣﻠﯿﻪ ﺗـﺎج و وّﻫـ ﺎج و ﻗﺒـﺎي ﮐﯿـﺎﻧﯽ ﭼﻮن ﻣﻬﺮ )‪ 180‬ب( ﺧـﺎوري ﺑﯿـﺎراﺳﺖ و ﺑﻪ ﻋﺰﯾﻤﺖ ﻣﻘﺮ‬
‫ﮐـﺎﻣﺮاﻧﯽ از ﺑﺰم ﻋﺸـﺮت ﺑﺮﺧـﺎﺳﺖ‪ .‬از رﺑـﺎط ﻃﺮق اﻟﯽ ﺷـﻬﺮ ﭼﻪ از ﺳـﭙﺎﻫﯽ و ﭼﻪ »‪ «4‬رﻋﯿﺖ ﺳﻮاره و ﭘﯿـﺎده ﺗﻤﺎﺷﺎﮐﻨـﺎن و ﺗﻬﻨﯿﺖﮔﻮﯾﺎن‬
‫دوروﯾﻪ ﺻﻒآرا ﮔﺸـﺘﻪ در ﺑﯿﻦ ﺻـﻔﻮف ارﺑـﺎب ﻃﺮب و ﻣﻐّﻨﯿـﺎن ﺧﻮش اﻟﺤـﺎن رﻗﺺﮐﻨـﺎن و ﺳـﺮودﮔﻮﯾﺎن و ﻣﯿﻞﮔﯿﺮان دﺳﺘﻪﺑﻪدﺳـﺘﻪ ﺑﻪ‬
‫آﯾﯿﻨﯽ ﮐﻪ دارﻧﺪ ﻫﻤﻪ راه ﺗﺮﻧﻢﺳـﺮا و ﻫﻨﮕﺎﻣﻪآرا ﺑﻮدﻧﺪ و ﺗﻤﺎﺷﺎﯾﯿﺎن ﺑﻪ ﻧﮑﺎت دﻟﮑﺶ رﻧﮕﯿﻦ و ﮐﺮﺷﻤﻪﻫﺎي »‪ «5‬ﺷﯿﺮﯾﻦ و آواﻫﺎي ﻧﻤﮑﯿﻦ‬
‫ﻣﺮغ دل ﭘﯿﺮ و ﺟـﻮان »‪ «6‬را ﺻـﯿﺪ ﻣﯽﻧﻤﻮدﻧـﺪ‪ .‬ﺑﺪﯾﻦ اﺑّﻬﺖ و ﺳﺎز و ﮐﻮﮐﺒﻪ ﺣﺸـﻤﺖ ارض اﻗﺪس از ﻓﺮ ﻃﻠﻌﺘﺶ رﺷﮏ روﺿﻪ رﺿﻮان و‬
‫ﻏﯿﺮت ﺑﺎغ ﺟﻨﺎن آﻣﺪ‪.‬‬
‫ﺳﺮاﻓﺮازي ﯾﺎﻓﺘﻦ ﯾﺨﺸﯽ ﻣﺤّﻤﺪ ﺧﺎن و ﻋﻈﻤﺎي اوزﺑﮑﯿﻪ و ﻣﺮو ﺷﺎﻫﯿﺠﺎن »‪ «7‬ﺑﻪ رﮐﺎب ﺷﺎﻫﺰاده ﻧﺼﺮتﻧﺸﺎن »‪«8‬‬
‫)‪ 181‬اﻟﻒ( ﯾﺨﺸـﯽ ﻣﺤّﻤﺪ ﺧﺎن از اﻣﺮاي اوزﺑﮏ و اﻋﺎﻇﻢ آﻧﺠﺎﺳﺖ »‪ «9‬و ﻣﺮدي ﻣـﺪﺑّﺮ ﺻﺎﺣﺐ ﻣﺪرك اﺳﺖ و ﻗﺮاﺑﺘﯽ ﻧﺰدﯾﮏ »‪ «10‬ﺑﻪ‬
‫ﺟﻨﺎب ﻧﺎﺻﺮ ﻟا ّﺪﯾﻦ ﻣﯿﺮزا دارد و ﺑﻌﺪ از ﻗﺘﻞ‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪ :‬اﻓﻖ‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪ :‬دﯾﺪه دﯾﺪه‪ .‬دور »دﯾﺪه« دوم ﺧﻂ ﮐﺸﯿﺪه ﺷﺪه‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪» :‬ﭼﺸﻢ« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪» :‬ﭼﻪ« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪ :‬ﮐﺮﺷﻤﻬﺎي‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﺮﻧﺎ‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﺮو ﺷﺎﻫﺠﺎن‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﻠﮏ‪» :‬ﻋﻨﻮان« را ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(9‬ﻣﺞ‪ :‬از اﻋﺎﻇﻢ اﻣﺮاي اوزﺑﮏ‪.‬‬
‫)‪ .(10‬ﻣﺞ‪ :‬ﻗﺮاﺑﺖ ﻧﺰدﯾﮑﯽ‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪445 :‬‬
‫اﯾﺶ ﻣﺤّﻤﺪ ﺧﺎن راه ﻧﯿﺎﺑﺖ و وﮐﺎﻟﺖ ﺣﻀﺮت ﺗﻮره ﺟﺎن را ﺑﻪ ﻗﺪم اﺧﻼص و ارادت ﻣﯽﺳﭙﺎرد‪.‬‬
‫ﭘﺲ »‪ «1‬از آﻧﮑﻪ ﻣﺘﻬـّﻮران و ﻣﺘﻌـّﺼ ﺒﺎن ﻣﺮوﺷﺎﻫﯿﺠـﺎن‪ «2» ،‬ﺳـﭙﺲ ﻗﻀـﯿﻪ ﻧـﺎﮔﺰﯾﺮ اﯾﺶ ﻣﺤّﻤـ ﺪ ﺧﺎن ﺑﺮ اوزﺑﮑﯿﻪ‪ ،‬روزﮔﺎر را ﺷﻮراﻧﯿـﺪه و‬
‫ﻣﺘﺠﻨـﺪه ﺑﺨﺎرا ﺑﻪ ﺿـﺮب ﺷﻤﺸـﯿﺮ ﺟﻤﻌﯽ را ﻗﺘﯿﻞ و ﺑﻘﯿـﮥ اﻟّﺴـ ﯿﻒ را ﮔﺮﯾﺰاﻧﯿﺪه‪ ،‬ﻋﺮﺻﻪ ﺑﺮ دوﻟﺖ ﺗﻮره ﺟﺎن ﺗﻨﮓ و ﺷـﯿﺸﻪ ﺧﻮددارﯾﺶ ﺑﻪ‬
‫ﺳﻨـﮓ آﻣـﺪه‪ ،‬ﮔﺰارش را ﺑﻪ درﺑـﺎر اﺷـﺮف ﻋﺮﺿﻪ داﺷﺖ‪ .‬و از ﺟﺎﻧﺐ »‪ «3‬ﮐـﺎرﭘﺮدازان ﺷﻮﮐﺖ ﺑﻬّﯿﻪ ﺗﯿﻤﻮر ﺧـﺎن ﻣـﺎﻓﯽ ﺑﻪ ﺗﺄدﯾﺐ و ﺗﻨﺒﯿﻪ‬
‫ﻣﺮوﯾﺎن ﻣﺄﻣﻮر ﮔﺸﺖ و ﺑﻪ ﺣﮑﻢ ﻧﺎﻓﺬ ﺷﺎﻫﺰاده ﮔﺮدون اﺣﺘﺸﺎم ﺟﻬﺎل و اﺷـﺮار ﻣﺮو را ﮔﻮﺷـﻤﺎﻟﯽ ﺑﻪ ﺳﺰا داده ﯾﺨﺸﯽ ﻣﺤّﻤﺪ ﺧﺎن ﮐﻪ ﻣﺮد‬
‫روزﮔﺎردﯾـﺪه و »‪ «4‬درﺳﺖﭘﯿﻤـﺎن ﺑـﻮد و ﺑـﺎ ﺟﻨـﺎب ﺗﻮره ﺟـﺎن ﺷـﯿﻮه ﯾـﮏرﻧﮕﯽ و ﯾﮑﺘـﺎدﻟﯽ را ﻇـﺎﻫﺮ ﻣﯽﻧﻤﻮد‪ ،‬ﺑﺮﺣﺴﺐ اﻣﺮ اﺷـﺮف ﺑﻪ‬
‫رﺗﻖوﻓﺘﻖ اﻣﻮر ﻣﺮوﺷﺎﻫﯿﺠﺎن »‪ «5‬و ﻧﻈﻢ و ﻧﺴﻖ اﻣﻮر ﺗﻮره ﺟﺎن ﻣﺄﻣﻮر آﻣـﺪ‪ .‬ﯾﮏﭼﻨﺪي ﺑﻪ ﺳـﻌﯽ و اﻫﺘﻤﺎم اﺟﺘﻬﺎدي در اﻧﻀـﺒﺎط اﻣﻮر آن‬
‫ﺳﺎﻣـﺎن ﻧﻤﻮده‪ ،‬ﭼﻨـﺪان ﮐﺎري از ﭘﯿﺶ ﻧﺮﻓﺖ و داﯾﻢ در ﺧﺮاﺑﯽ ﺑﻨـﺪ و ﺳـﺪ آن ﺧﺎﻃﺮ ژوﻟﯿـﺪهاش »‪ «6‬در اﺿـﻄﺮاب و ﺗﺸﻮﯾﺶ ﺗـﺎ در ﻏّﺮه‬
‫ﻣﺤﺮم »‪ «7‬ﻫﻤﯿﻦ ﺳﺎل ﺑﻪ ﺻﻮابدﯾﺪ و ﻣﺼﻠﺤﺖ ﺗﻮره ﺟﺎن ﻋﺰﯾﻤﺖ درﮔﺎه اﻗﺒﺎل ﻧﻤﻮده‪ ،‬ﺑﺎ دوﯾﺴﺖ ﻧﻔﺮ از ﺑﻘﯿﻪ ﻋﻈﻤﺎي اوزﺑﮑﯿﻪ و رؤﺳﺎي‬
‫ﺗﺮﮐﻤـﺎﻧﯿﻪ و ﮐﺪﺧـﺪاﯾﺎن و رﯾﺶﺳـﻔﯿﺪان ﻣﺮو‪ ،‬در ﻧﻬﻢ ﻣـﺎه ﻣﺰﺑﻮر ﺑﻪ ﺟﻮﻟﮑﺎي ﻗﻮزﻏﺎن رﺳـﯿﺪه‪ ،‬ﺧﺒﺮ ورود ﺧﻮد را ﺑﺮ ﭘﯿﺸـﮕﺎه ﺿـﻤﯿﺮ »‪«8‬‬
‫ﺧﺴـﺮواﻧﯽ ﻋﺮﺿﻪ داﺷـﺘﻨﺪ‪ .‬ﭼﻮن اﺳـﺎس ﺗﻌﺰﯾﺖ ﺟﻨﺎب »‪ «9‬اﺑﺎ ﻋﺒﺪ اﻟﻠّﻪ اﻟﺤﺴـﯿﻦ‪ -‬ﺻـﻠﻮات اﻟﻠّﻪ و ﺳـﻼﻣﻪ »‪ -«10‬در ﻣﯿـﺎن ﺑـﻮد‪ ،‬راي »‪«11‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 422‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫اﺷـﺮف ﺗﺠﻮﯾﺰ ورود آﻧﻬﺎ را در روز ﻋﺎﺷﻮرا ﻧﻔﺮﻣﻮده‪ ،‬ﮐﺎرﭘﺮدازان دوﻟﺖ واﻻ دو روزي آن ﮔﺮوه را در آن ﺻـﺤﺮا ﻣﺘﻮﻗّﻒ »‪ «12‬داﺷﺘﻪ‪،‬‬
‫در »‪ «13‬روز ﯾـﺎزدﻫﻢ ﺑـﻪ ﺗﻘﺒﯿـﻞ رﮐـﺎب ﻓﯿﺮوزي ﻗﺮﯾـﻦ ﺳــﺮاﻓﺮازي ﯾﺎﻓﺘﻨــﺪ و ﻣـﻮرد ﻧﻮازﺷـﺎت ﺧـﺎﻃﺮ »‪ «14‬اﺷــﺮف آﻣـﺪه‪ ،‬از رﻧـﺞ راه‬
‫آﺳﺎﯾﺶﮔﺰﯾﻦ ﮔﺸﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﻠﮏ‪» :‬ﭘﺲ« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﺮوﺷﺎﻫﺠﺎن‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﻠﮏ‪» :‬و از ﺟﺎﻧﺐ« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪» :‬و« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﺮوﺷﺎﻫﺠﺎن‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﮋوﻟﯿﺪهاش‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪.1222 :‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺞ‪» :‬ﺿﻤﯿﺮ« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(9‬ﻣﺞ‪ :‬اﺳﺎس ﻋﺰاداري ﺣﻀﺮت‪.‬‬
‫)‪ .(10‬ﻣﺞ‪ :‬و ﺳﻼﻣﻪ ﻋﻠﯿﻪ‪.‬‬
‫)‪ .(11‬ﻣﺞ‪ :‬رأي ﻣﻠﮏآراي‪.‬‬
‫)‪ .(12‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﻮﻗﻮف‪.‬‬
‫)‪ .(13‬ﻣﺞ‪» :‬در« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(14‬ﻣﺞ‪» :‬ﺧﺎﻃﺮ« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪446 :‬‬
‫ﻣﻄﺎﻟﺐ ﯾﺨﺸـﯽ ﻣﺤّﻤﺪ ﺧﺎن ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﻣﻌﺮوض راي ﺧﻮرﺷﯿﺪ اﻧﺎرت ﮔﺮدﯾﺪ ﺳﻮاي )‪ 181‬ب( ﺳﺪ ﺑﻨﺪ ﻣﺘﻤﻨّﯿﺎت دﯾﮕﺮ داﺷﺖ ﮐﻪ ﻣﯽﺑﺎﯾﺴﺖ‬
‫ﻻﻣﺤﺎﻟﻪ ﺑﻪ ﻋﺮض اﻗـﺪس ﺷـﻬﺮﯾﺎري رﺳـﯿﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﮐﯿﻔّﯿﺖ ورود ﯾﺨﺸـﯽ ﻣﺤّﻤﺪ ﺧﺎن ﺑﺎ ﻣﻌﺎرف اوزﺑﮑﯿﻪ و ﻋﻈﻤﺎي ﻣﺮوﺷﺎﻫﯿﺠﺎن‬
‫»‪ «1‬را ﺑﺎ ﻣﻄﺎﻟﺐ اﯾﺸﺎن ﺑﻪ ﺷﺮح و ﺑﺴﻂ ﻋﺮﺿﻪ داﺷﺖ ﭘﺎﯾﻪ ﺳﺮﯾﺮ اﻋﻠﯽ ﮔﺸﺖ‪.‬‬
‫ﺣﻀﺮت ﺻﺎﺣﺒﻘﺮان ﮔﯿﺘﯽﺳﺘﺎن ﯾﺨﺸﯽ ﻣﺤّﻤﺪ ﺧﺎن را ﺑﻪ درﮔﺎه ﺧﺴﺮواﻧﯽ ﻃﻠﺐ داﺷﺖ‪.‬‬
‫ﺷـﺎﻫﺰاده ﺑﯽﻫﻤـﺎل ﭘﺲ از اﻧﺘﻈـﺎم اﻣﺮ ﻫﺮات و اﻧﻀـﺒﺎط اﻣﻮرات آن ﺻـﻔﺤﺎت ﮐﻪ ﻋﻄﻒ ﻋﻨـﺎن ﺑﻪ ﻣﺴـﺘﻘﺮ اﻗﺒـﺎل ﻓﺮﻣﻮد ﻫﻤﺮاﻫﯿﺎن او را ﺑﻪ‬
‫ﻧﻮازﺷـﺎت ﺧﺴـﺮواﻧﻪ ﻧﻮاﺧﺘﻪ و ﻣﻄﺎﯾـﺎي آﻣﺎل ﻫﺮﯾﮏ از اوزﺑﮑﯿﻪ و ﺗﺮﮐﻤﺎﻧﯿﻪ و ﻣﺮوزي را ﺑﻪ ﻋﻮارف ﻣﺘﺮادف ﺧـﺪﯾﻮاﻧﻪ ﮔﺮاﻧﺒﺎر ﺳﺎﺧﺘﻪ‪ ،‬ﺑﺎ‬
‫ﺣﺼﻮل ﮐﺎم و ﻧﯿﻞ ﻣﺮام ﺑﻪ ﻋﻼوه دو ﻫﺰار ﺗﻮﻣﺎن ﻧﻘﺪ و ﺟﻨﺲ ﺑﻪ ﺟﻬﺖ ﺳﺮﮐﺎر ﺗﻮره ﺟﺎن و ﺑﻘﯿﻪ ﺿﻌﻔﺎ و ﻣﻠﻬﻮﻓﯿﻦ ﻣﺮوﺷﺎﻫﺠﺎن ﻣﺮﺧﺺ و‬
‫ﻣﺄﻣﻮر ﺑﻪ ﺧﺪﻣﺘﮕﺰاري و ﻣﻮاﻓﻘﺖ اﻣﯿﺮ ﻧﺎﺻـﺮ اﻟّﺪﯾﻦ ﻣﯿﺮزا ﻓﺮﻣﻮد و ﯾﺨﺸﯽ ﻣﺤّﻤﺪ ﺧﺎن »‪ «2‬ﭼﻮن اوﺿﺎﻋﯽ درﺧﻮر ﺣﺎل ﻧﺪاﺷﺖ‪ ،‬ﻫّﻤﺖ اﺑﺮ‬
‫ﺧﺎﺻـﯿﺖ ﺑﺮ ﮐﺎرﺳـﺎزي و ﺗـﺪارك ﺳـﻔﺮ او ﮔﻤﺎﺷـﺘﻪ‪ ،‬ﺑـﻪ ﻃﺮﯾـﻖ و »‪ «3‬ﻗـﺎﻧﻮن ﻗﺰﻟﺒﺎﺷـﯿﻪ او را ﺻـﺎﺣﺐ اﺳـﺎس و دﺳـﺘﮕﺎه ﻻـﯾﻖ ﺳﺎﺧﺘﻪ‪ ،‬ﺑﺎ‬
‫ﺳﺎزوﺑﺮگ ﺗﻤﺎم از ﻣﻠﺒﻮﺳﺎت ﻧﻔﯿﺴﻪ و اﺳﺐ و ﯾـﺪك ﻣﺘﻌـﺪده و ﺷﺘﺮ و ﻗﺎﻃﺮ و ﺧﯿﻤﻪ و ﺧﺮﮔﺎه و ﺳﺎﯾﺮ ﺿـﺮورﯾﺎت ﺑﺪاﻧﭽﻪ ﻣﺤﺘﺎج ﻋﻠﯿﻪ ﺑﻮد‬
‫ﺑﻪ ﺳﺮاﻧﺠﺎﻣﯽ آن ﭘﺮداﺧﺘﻪ ﺑﻪ ﻫﻤﺮاﻫﯽ ﻋﺴﮑﺮ ﺑﯿﮏ ﻧﺎﯾﺐ ﻧﺴﻘﭽﯽﺑﺎﺷﯽ رواﻧﻪ درﮔﺎه ﺧﻮاﻗﯿﻦ اﻣﯿﺪﮔﺎه اﻋﻠﯽﺣﻀﺮت ﺧﺎﻗﺎﻧﯽ ﻧﻤﻮد‪.‬‬
‫ﺷﺮفاﻧﺪوزي ﻧّﻮاب ﺣﺴﯿﻦ ﻗﻠﯽ ﺧﺎن »‪ «4‬ﺑﻪ روﺿﻪ رﺿﻮانﻧﺸﺎن و اﻧﺘﻘﺎل روح ﭘﺎﮐﺶ ﭘﺲ از ﻣﺮاﺟﻌﺖ ﺑﻪ دار ﺟﻨﺎن »‪«5‬‬
‫در اواﻧﯽ ﮐـﻪ ﻣﺴــّﻮد اوراق »‪ «6‬ﺷـﺮﻓﯿﺎب ﺣﻀـﻮر ﺧﺴـﺮو آﻓـﺎق و ﺧـﺪﯾﻮ ﺑﻪ اﺳـﺘﺤﻘﺎق ﺑـﻮد‪ ،‬ﻧّﻮاب ﺣﺴـﯿﻦ ﻗﻠﯽ ﺧـﺎن )‪ (196‬ﮐﻪ ﭘﺎدﺷـﺎه‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 423‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫ﻓﺮﯾﺪونﻓﺮ را ﮐﻬﯿﻦ ﺑﺮادر و ﭘﺲ از ﺷﻨﻘﺎر ﺷﺪن ﭘﺎدﺷﺎه ﺳﻌﯿﺪ‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﺮوﺷﺎﻫﺠﺎن‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪» :‬ﯾﺨﺸﯽ ﻣﺤّﻤﺪ ﺧﺎن را ﻧﯿﺰ«‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪» :‬و« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪ :‬ﺣﺴﻨﻘﻠﯽ ﺧﺎن‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﻠﮏ‪» :‬ﻋﻨﻮان« را ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﻠﮏ‪» :‬ﻣﺴّﻮد اوراق« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪447 :‬‬
‫ﺷﻬﯿـﺪ‪ ،‬ﻣﺤّﻤﺪ ﺷﺎه‪ -،‬ﻃﺎب ﺛﺮاه‪ -‬ﺑﻪ ﺣﮑﻢ ﺧﺴـﺮو روزﮔﺎر ﻣﻤﺎﻟﮏ ﻓﺎرس را ﺣﮑﻤﺮان و ﺻﺎﺣﺐ اﺧﺘﯿﺎر ﺑﻮد »‪ ،«1‬ﺑﻪ اﻧﺪك روزﮔﺎري ﺑﻪ‬
‫ﻫﻮاي ﻧﻔﺲ ﻣﺤﺎلﺟﻮي و اﻏﻮاي ﻣﺸﺘﯽ ﻓﺮوﻣﺎﯾﮕﺎن دونﭘﺎﯾﻪ ﻗـﺪم از ﺟﺎده ﻣﺘﺎﺑﻌﺖ و ﻓﺮﻣﺎنﺑﺮداري ﺑﯿﺮون ﻧﻬﺎده‪ ،‬ﻣﺮة ﺑﻌـﺪ اﺧﺮي ﺑﻪ ﻫﻮس‬
‫ﺗـﺎج و اﻓﺴـﺮ ﻃـﺎﻟﺐ دﯾﻬﯿﻢ و ﮐﻤﺮ ﮔﺸـﺘﻪ‪ ،‬ﭼﻮن ﻃـﺎﻟﺐ ﻣﺠﻬﻮل ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﺎﻻـﺧﺮه ﭘﺲ از ﻣﻐﻠﻮﺑﯽ و ﻣﺨـﺬوﻟﯽ ﭼﻨـﺪ‪ ،‬ﻣﮋده ﺟﺎنﺑﺨﺸـﯽ ﯾﺎﻓﺘﻪ‪،‬‬
‫ﺟﻬـﺎنﺑﯿﻦ ﺧﻮد را ﺑﻨﺎﺑﺮ ﺑﺎﻃﻞﺑﯿﻨﯽ در ﻋﻨﻔﻮان ﺟﻮاﻧﯽ ﺑﺮ ﺳـﺮ »‪ «2‬ﻣﻠﮏ و اﻓﺴﺮ )‪ 182‬اﻟﻒ( ﮔﺬاﺷﺖ و ﭼﺸـﻤﻪ اﻣﯿﺪ ﺧﻮد را ﺑﻪ ﺗﯿﺮهراﯾﯽ و‬
‫ﺧﯿﺮهﭼﺸـﻤﯽ در اّﯾـﺎم ﺷـﺒﺎب ﺑﻪ ﺧـﺎر و ﺧﺎﺷـﺎك ﻧﺎداﻧﯽ و زﯾﺎنﮐﺎري اﻧﺒﺎﺷﺖ‪ .‬ﭼﻮن »‪ «3‬ﻫﻮﺳـﺶ از ﺻﺮﺻـﺮ ﻗﻬﺮ ﺧﺴﺮوي ﻓﺮوﻧﺸﺴﺖ و‬
‫آﺗﺶ اﻓﺴـﺮﻃﻠﺒﯽ او ﺑﻪ آب ﺗﯿﻎ ﺻـﺎﺣﺐ دﯾﻬﯿﻢ ﺑﻪ اﺳـﺘﺤﻘﺎق ﻣﻨﻄﻔﯽ ﮔﺮدﯾـﺪ‪ ،‬ﺧﻮاﻫﺶ زﯾـﺎرت ﺑﯿﺖ اﻟّﻠﻪ اﻟﺤﺮام ﻧﻤﻮد‪ ،‬ﺑﻪ ﺟﻬـﺎت ﭼﻨـﺪ ﺑﻪ‬
‫ﺷﺮف اﻧﺠﺎح ﻣﻘﺮون ﻧﮕﺸﺖ‪ .‬ﻣﺘﻤّﻨﯽ ﺧﺎﮐﺒﻮﺳـﯽ آﺳﺘﺎن ﻣﻼﯾﮏآﺷﯿﺎن ﺳﻠﻄﺎن ﺧﺮاﺳﺎن‪ ،‬ﻋﻠﯽ اﺑﻦ ﻣﻮﺳﯽ اﻟﺮﺿﺎ‪ -‬ﻋﻠﯿﻬﻤﺎ اﻟّﺴﻼم‪ -‬ﺷﺪ‪«4» .‬‬
‫ﺑﻪ ﻋّﺰ اﺟﺎﺑﺖ ﺗﻠّﻘﯽ ﮔﺮدﯾﺪ‪«5» .‬‬
‫ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ وﻫﻠﻪ ﺑﻪ ﺣﮑﻢ ﺧـﺪﯾﻮ زﻣﺎن راﻗﻢ اﯾﻦ ﺣﺮوف ﭘﺮﯾﺸﺎن ﻧّﻮاب ﺧﺎن را ﻣﻬﻤﺎﻧـﺪار و ﺧـﺪﻣﺘﮕﺰار آﻣـﺪ »‪ «6‬و در ﺛـﺎﻧﯽ ﺑﻪ ﻋّﻠﺖ ﻓﺮاﻫﻢ‬
‫آﻣـﺪن زّوار ﺣﺮﮐﺖ ﺧﺎﻧﯽ را ﻋﻠﺘﯽ ﭘﺪﯾـﺪ آﻣـﺪه ﺑﻪ ﺗﻌﻮﯾﻖ اوﻓﺘﺎد‪ .‬اﯾﻦ ﺑﻨﺪه ﺑﺮﺣﺴﺐ ﺣﮑﻢ ﻫﻤﺎﯾﻮن‪ ،‬آدﻣﯽ از ﺟﺎﻧﺐ ﺧﻮد در رﮐﺎب ﺧﺎن‬
‫ﮔﺬاﺷـﺘﻪ و ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﺷـﺮح داده ﺷـﺪ ﺧﻮد ﺑﻪ اﯾﻠﻐﺎر ﻋﺎزم درﺑﺎر ﺟﻬﺎنﻣﺪار اﺷـﺮف ﮔﺮدﯾﺪ‪ .‬ﭘﺲ از ﭼﻨﺪ روز دﯾﮕﺮ ﻣﻮﮐﺐ ﺧﺎﻧﯽ ﺑﺎ ﻫﻮدج‬
‫ﻣﻬﺪ ﻋﻠﯿﺎ‪ ،‬و ﻟا ﺪه ﻣﮑﺮﻣﻪ »‪ «7‬ﺷﯿﺦ ﻋﻠﯽ ﻣﯿﺮزا‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﺰم زﯾﺎرت ﺧﺎك ﭘﺎك ﻃﻮس از دار اﻟﺨﻼﻓﻪ ﺑﺎ دﺳﺘﮕﺎﻫﯽ ﺷﺎﯾﺎن ﺣﺮﮐﺖ ﺗﺎ در ﺑﯿﺴﺖ و‬
‫ﺷﺸﻢ ﺷﻬﺮ ﺷﻌﺒﺎن اﻟﻤﻌﻈﻢ »‪ «8‬وارد ﻃﺮق و ﮐﻮﮐﺒﻪ اﺟﻼل ﺷﺎﻫﺰاده ﮐﺎﻣﮑﺎر ﺑﺎ ﺟﻤﻌﯽ از ﺧﻮاص ﺑﻪ اﺳـﺘﻘﺒﺎل ﻋّﻢ ﻧﺎﻣـﺪار و واﻟـﺪه ﺧﻮﯾﺶ‬
‫»‪ «9‬ﻧﻬﻀﺖ ﭘﯿﺮا و در داﻣﻦ ﮐﻮه ﻃﺮق ﻧﻈﺮ ﺑﻪ وﻓﻮر ﻋﻄﻮﻓﺖ و ﻣﻬﺮﺑﺎﻧﯽ ﯾﮑـﺪﯾﮕﺮ را در ﮐﻨﺎر ﻋّﺰت ﮐﺸـﯿﺪﻧﺪ و »‪ «10‬از رﻧﺞ راه و زﺣﻤﺖ‬
‫ﻣﻔﺎرﻗﺖ ﺣﻀﺮت ﭘﺎدﺷﺎه واﻟﺪه ﺧﻮد را ﭘﺮﺳﺸﯽ ﮔﺮم ﻧﻤﻮده و‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪» :‬ﺑﻮد« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﺮ ﺳﺮ ﺳﻮداي‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪ :‬ﭼﻮن ﺷﻌﻠﻪ‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪ :‬ﮔﺸﺖ‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﻠﮏ‪ :‬ﻧﻤﻮد‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﻠﮏ‪» :‬آﻣﺪ« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪ :‬ﻧّﻮاب‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺞ‪.1222 :‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 424‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫)‪ .(9‬ﻣﺞ‪ :‬واﻟﺪه و ﻋﻢ ﻧﺎﻣﺪار ﺧﻮﯾﺶ؛ ﻣﻠﮏ‪ :‬و ﻋﻢ ﻧﺎﻣﺪار و ‪...‬‬
‫)‪ .(10‬ﻣﺞ‪» :‬و« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪448 :‬‬
‫ﺑﺎﻻﺗّﻔـﺎق ﻋﻨـﺎن در ﻋﻨﺎن ﯾﮑـﺪﯾﮕﺮ ﻋﺰﯾﻤﺖ ارض اﻗـﺪس ﻓﺮﻣﻮدﻧـﺪ و در ﻣـّﺪت ﺗﻮّﻗﻒ از ﻃﺮﻓﯿﻦ ﮐﻪ در ﻣﻌﻨﯽ ﺣﮑﻢ ﻣﻮاﺣـﺪت را داﺷـﺖ‬
‫ﺗﻌﺎرﻓﺎت و ﺗﻮاﺿﻌﺎت ﺑﯽﮐﺮان ﺑﻪ ﻇﻬﻮر آﻣﺪه‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﺨﺼﯿﺺ ﺣﻀﺮت ﺷﺎﻫﺰاده واﻻﺟﺎه در اﺳﺘﺮﺿﺎي ﺧﺎﻃﺮ ﻋّﻢ ﻧﺎﻣﺪار و واﻟﺪه ﻋّﻔﺖ ﺷﻌﺎر‬
‫ﺧﻮد ﺑﻪ اﻗﺼﯽ اﻟﻐﺎﯾﺖ ﮐﻮﺷﯿﺪه »‪ «1‬ﺗﺎ اﯾﻨﮑﻪ ﻣّﺪت ﺗﻮﻗﻒ »‪ «2‬را زﻣﺎن ﺣﺮﮐﺖ رﺳﯿﺪ‪ ،‬ﺗﻬّﯿﻪ ﺳﻔﺮ و ﺗﺪارﮐﺎت راه »‪ «3‬را ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﺷﺎﯾﺴﺘﻪ و‬
‫درﺧﻮر »‪ «4‬دﯾـﺪ ﺳﺎﻣـﺎن و ﺗﺮﺗﯿـﺐ داده‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﺸـﺎﯾﻌﺖ ﻋّﻢ ﻧـﺎﻣﯽ و واﻟـﺪه ﮔﺮاﻣﯽ ﻗـﺪمرﻧﺠﻪ ﻓﺮﻣـﻮده‪ ،‬از آﻧﭽﻪ ﮔـﺬﺷﺖ ﻫّﻤﺖ ﺳـﺮﺷﺎرش‬
‫ﻋﺬرﺧﻮاه آﻣﺪه و در »‪ «5‬ذﻫﺎب ﻧﯿﺰ ﺑﻪ ﻃﺮﯾﻖ اﯾﺎب ﻣﻬﻤﺎﻧـﺪار ﮐﺎرﮔﺰار »‪ «6‬ﺗﻌﯿﯿﻦ ﮔﺸـﺘﻪ ﮐﻪ در ﺟﻤﯿﻊ ﻣﻨﺎزل ﺗﻬّﯿﻪ ﺿﺮورﯾﺎت و ﻣﺎﯾﺤﺘﺎج‬
‫اﯾﺸﺎن ﻧﻤﺎﻧﺪ‪.‬‬
‫ﭘﺲ از آﻧﮑﻪ از ﻣﺮاﺣـﻞ ﺧﻄﺮﻧﺎك )‪ 182‬ب( ﺑﺴـﻄﺎم ﺑﻪ ﺳـﻼﻣﺘﯽ ﻋﺒﻮر ﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﻃﺮﯾﻖ رﺟﻌﺖ و راه ﻣﻌﺎودت ﭘﯿﻤﻮدﻧﺪ‪ «7» .‬از اﺗّﻔﺎﻗﺎت در‬
‫ﺑﻌﻀـﯽ از ﻣﻨﺎزل ﺳﺒﺰوار ﺷﺮاب ﻣﺮض ﻣﻬﻠﮏ در ﻣﺰاﺟﺶ ﺧﻤﺎر آورده‪ ،‬وﺟﻮد ﺷﺮﯾﻔﺶ از ﺟﺎده اﻋﺘﺪال ﻣﻨﺤﺮف و ﺻﺪاع ﻗﻮي در ﻣﺰاج‬
‫ﺑـﺎ اﺑﺘﻬـﺎﺟﺶ ﻃـﺎري ﮔﺸـﺘﻪ ﺗـﺎ در ﻣﻨﺰل ده ﻣّﻠـﺎ ﻣﻦ اﻋﻤﺎل ﺑﺴـﻄﺎم آن ﺗﻬﻤﺘﻦ ﺗﻮان روﯾﯿﻦﺗﻦ روان از رﮐﺾ و ﺗﺤﻮﯾﻞ ]ﻣﺘﻌـﺬر[ »‪ «8‬و از‬
‫ﺳﻮاري دوام ﻋـﺎﺟﺰ »‪ «9‬آﻣـﺪه‪ ،‬ﻧﺎﭼـﺎر ﺗﻮّﻗﻒ اﺧﺘﯿـﺎر ﻧﻤﻮده‪ ،‬اﻃـّﺒ ﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﻫﻤﺮاه ﺑﻮدﻧـﺪ از ﭘﯽ ﻣﻌـﺎﻟﺠﻪ دﻓﺎﺗﺮ ﺗـﺪﺑﯿﺮ و ﻃﻮاﻣﯿﺮ اﺳـﺘﻌﻼج را‬
‫ﮔﺸﻮده‪ ،‬روزﺑﻪروز ﺿﻌﯿﻒ »‪ «10‬را ﻗﻮي و ﻗﻮي را ﺿـﻌﯿﻒ ﻣﯽدﯾﺪﻧـﺪ ﺗﺎ رﻓﺘﻪرﻓﺘﻪ ﺑﺪن ﺑﯽﺑﺪﯾﻠﺶ ﺑﻪ ﺑﺴﺘﺮ ﻣﺮگ اﻓﺘﺎده‪ ،‬آﺛﺎر ﺳـﺮﺳﺎم از‬
‫وﺟﻨـﺎت اﺣﻮاﻟﺶ ﻣﺸﺎﻫـﺪه و اﻣـﺎرات ﻣﺮگ از ﺑﺸـﺮه ﻣﺒـﺎرﮐﺶ ﻣﻼـﺣﻈﻪ رﻓﺖ‪ .‬اﻃـّﺒ ﺎ از ﻣﻌـﺎﻟﺠﻪاش ﻣﺄﯾﻮس و اﺣّﺒﺎ از زﻧـﺪﮔﺎﻧﯿﺶ ﻧﻮﻣﯿﺪ‬
‫ﮔﺮدﯾﺪه‪ ،‬دﺳﺖ از ﻋﻼج او ﺷﺴـﺘﻪ و از ﻣﺪاواﯾﺶ ﭘﺎ ﮐﺸﯿﺪﻧﺪ »‪ «11‬ﺗﺎ ﭘﺲ از ﭼﻨﺪ روز ﮐﻪ ﭘﯿﻮﺳـﺘﻪ از ﺻﺪاع و ﺷّﺪت ﻣﺮض ﻧﺎﻻن »‪ «12‬و‬
‫از ﻧﺎﺳﺎزﮔﺎري دور زﻣﺎن ﺑﺮ ﺟﻮاﻧﯽ و ﻧﺎﮐﺎﻣﯽ ﺧﻮﯾﺶ ﮔﺮﯾﺎن ﺑﻮد‪ ،‬ﻃﺎﯾﺮ روح ﺷﺮﯾﻔﺶ ﮐﻪ ﺣﻤﺎﻣﻪ ﺑﺎغ اﻗﺒﺎل ﺑﻮد ﺑﻪ‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪ :‬ﮐﻮﺷﯿﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﻠﮏ‪ :‬درﺳﺖ ﺧﻮاﻧﺪه ﻧﻤﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪ :‬ﺗﺪارﮐﺎت راه و ﺗﻬﯿﻪ ﺳﻔﺮ‪.‬‬
‫)‪ .(4‬درﺧﻮر و ﺷﺎﯾﺴﺘﻪ‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪» :‬و« ﻧﺪارد‪ .‬در زﻣﺎن‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﻠﮏ‪ :‬ﮐﺎرﮔﺬار‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪ :‬ﭘﯿﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﻠﮏ‪ :‬ﺟﺎي ﮐﻠﻤﻪ ﺧﺎﻟﯽ اﺳﺖ؛ ﻣﺞ‪ :‬ﻋﺎﺟﺰ‪.‬‬
‫)‪ .(9‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﺘﻌﺬر‪.‬‬
‫)‪ .(10‬ﻣﺘﻦ‪ :‬ﺿﻌﻒ‪.‬‬
‫)‪ .(11‬ﻣﺞ‪ :‬و ﭘﺎ از ﻣﺪاواﯾﺶ ﮐﺸﯿﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(12‬ﻣﺞ‪ :‬از ﺷﺪت ﺻﺮاع ﻧﺎﻻن‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪449 :‬‬
‫اﻋﻠﯽ ﻋﻠّﯿﯿﻦ ﭘﺮواز و ﻃـﺎوس ﺟـﺎن ﻋﺰﯾﺰش ﮐﻪ ﺧﻮ ﮐﺮده ﺑﻮﺳـﺘﺎن اﺟﻼـل ﺑﻮد ﺑـﺎ ﻣﺮﻏـﺎن ﺷﺎﺧﺴﺎر ُﻃﻮﺑﯽ ﻟَُﻬْﻢ َو ُﺣْﺴُﻦ َﻣﺂٍب )‪ (197‬دﻣﺴﺎز‬
‫ﮔﺸﺖ‪ .‬ﮐﺒﻮﺗﺮ ﻋﻤﺮش ﻗﻔﺲ ﺗﻦ را ﺷﮑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﻣﺒﺮج ﻣﻌﻬﻮد ﻃﯿﺮان ﻧﻤﻮد و ﻋﻨﺪﻟﯿﺐ زﻧﺪﮔﺎﻧﯿﺶ ﺑﻪ ﺟﺎﻧﺐ ﺑﻮﺳﺘﺎن ﻗﺪس ﺑﺎل رﺣﻠﺖ ﮔﺸﻮد‪.‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 425‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫از ﺗﻨﮕﻨـﺎي ﻗﯿﻮد اﯾﻦ ﻋـﺎﻟﻢ ﻓـﺎﻧﯽ رﺳﺖ و از ﮐﺸـﻤﮑﺶ ﮔﺮﻓﺘﺎري اﯾﻦ دﻫﺮ ﺑﯽﻣـﺪار ﺧﻼﺻـﯽ ﯾﺎﻓﺖ‪ .‬ﺑﺴﺎط زﻧـﺪﮔﺎﻧﯽ ازﯾﻦ رﺑﺎط ﻋﺎرﯾﺘﯽ‬
‫درﭼﯿـﺪ و اﺳـﺒﺎب ﺣﯿﺎت »‪ «1‬ازﯾـﻦ ﺧﺎﻧﻘـﺎه دو در ﺑﯿﺮون ﮐﺸـﯿﺪ‪ .‬ﺟـﺎن ﮔﺮاﻣﯿﺶ از دﻣـﺪﻣﻪ و اﻓﺴـﻮن ﻫﻨﮕﺎﻣﻪﻃﻠﺒـﺎن ﻓﺮاﻏﺖﮔﺰﯾﻦ و روح‬
‫ﭘﺮﻓﺘـﻮﺣﺶ از ﻣﺼـﺎﺣﺒﺖ ﭘﺮ رﯾـﻮ و رﻧـﮓ اﺑﻨـﺎي زﻣـﺎن ﺑﻪ ﻣﺨـﺎﻟﻄﺖ ﺣﻮر اﻟﻌﯿﻦ ﺑﻪ ﺧﻠـﺪ ﺑﺮﯾﻦ ﺧﺮاﻣﯿـﺪ‪ .‬دﺳﺖ ﺑﯽﻧﯿـﺎزي ﺑﺮ دﻧﯿـﺎي ﺑﯽوﻓﺎ‬
‫ﺑﺮاﻓﺸﺎﻧﺪ و ﭘﺸﺖ ﭘﺎي اﺳﺘﻐﻨﺎ ﺑﺮ ﺗﺠﻤﻼت دﻫﺮ دون زده دو اﺳﺒﻪ ﺑﻪ ﻋﺸﺮﺗﮑﺪه ﻗﺼﻮر رﺿﻮان و ﺑﺎغ ﺟﻨﺎن راﻧﺪ‪ .‬ﭼﺸﻢ روزﮔﺎر ﺑﺮ ﺟﻮاﻧﯿﺶ‬
‫ﺧﻮن ﮔﺮﯾﺴﺖ و دﯾﺪه اّﯾﺎم از ﺣﺴـﺮت ﻧﺎﮐﺎﻣﯿﺶ ﭼﻮن ﺟﯿﺤﻮن ﮔﺮدﯾﺪ‪ .‬اﺣﺮار را ﺑﻪ »‪ «2‬ﻣﺎﺗﻤﺶ ﺧﻮن دل از دﯾﺪه ﻓﺮوﭼﮑﯿﺪ و اﺑﺮار را از‬
‫ﻣﺼﯿﺒﺘﺶ ﺳﺮﺷﮏ اﻧﺪوه از دﯾﺪه ﺑﺮ رو »‪ «3‬دوﯾﺪ‪ .‬آﺳﻤﺎن ازﯾﻦ ﻏﻢ )‪ 183‬اﻟﻒ( ﺧﻮن ﻧﺎب ﺑﺒﺎرﯾﺪ و ﻣﺮغ ﭼﻤﻦ ﺑﺮ ﺟﻮاﻧﯿﺶ ﺑﺰارﯾﺪ‪ .‬ﺑﻠﺒﻼن‬
‫ﺑﻬـﺎر از ﻣﺮﮔﺶ ﺑﻪ اﻟﺤﺎن ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻧﻮﺣﻪﺳـﺮاﯾﯽ آﻏﺎز ﻧﻤﻮدﻧـﺪ و ﺧـّﺪام ﺣﺮﯾﻢ ﺣﺮﻣﺘﺶ ﮔﯿﺴﻮان ﻣﻌﻨﺒﺮ ﺑﻪ ﻣﺎﺗﻤﺶ ﮔﺸﻮدﻧـﺪ‪ «4» .‬ﺟﻮارﯾﺎن‬
‫ﺷﺒﺴـﺘﺎن ﻋﺼـﻤﺘﺶ ازﯾﻦ ﻣﺼﯿﺒﺖ ﭘﯿﺮاﻫﻦ ﺻﺒﺮ در »‪ «5‬ﺑﺮ ﭼﺎك ﮐﺮدﻧـﺪ و ﺳـﺮارﯾﺎن ﺗﺘﻖ ﻃﻬﺎرﺗﺶ ازﯾﻦ ﻏﺼﻪ ﺧﺎك ﺑﺮ ﺳـﺮ رﯾﺨﺘﻨـﺪ‪«6» .‬‬
‫رﺧﺴﺎرﮔﺎن ﮔﻠﺮﻧﮓ ﺑﻪ ﭘﻨﺠﻪ ﺣﺴـﺮت ﺧﺮاﺷﯿﺪﻧﺪ و ﭼﻬﺮﮔﺎن ﮔﻠﻨﺎر »‪ «7‬ﺑﻪ ﺳـﯿﻠﯽ ﻏﻢ و ﺗﭙﺎﻧﭽﻪ »‪ «8‬ﻋﺰا ﻧﯿﻠﻮﻓﺮي ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪ .‬اﺷﮏ ﺧﻮﻧﯿﻦ از‬
‫ﻧﺎﯾﮋه دﯾﺪه ﺑﻪ داﻣﺎن روان ﺑﻮد و ﻓﺮﯾﺎد ﻧﻮﺣﻪ و ﻓﻐﺎن ﻧﺎﻟﻪ از زﻣﯿﻦ ﺑﻪ آﺳﻤﺎن و ﻣﻀﻤﻮن اﯾﻦ اﺑﯿﺎت ﺟﮕﺮﺳﻮز را ﺳﺮاﯾﺎن‪:‬‬
‫ﺷﻌﺮ‬
‫زﯾﺮ ِﮔﻞ ﺗﻨﮕﺪل اي ﻏﻨﭽﻪ رﻋﻨﺎ ﭼﻮﻧﯽﺑﯽﺗﻮ ﻏﺮﻗﻪ ﺑﻪ ﺧﻮﻧﯿﻢ ﺗﻮ ﺑﯽﻣﺎ ﭼﻮﻧﯽ‬
‫ﺳﻠﮏ ﺟﻤﻌّﯿﺖ ﻣﺎ ﺑﯽﺗﻮ ﮔﺴﺴﺘﻪ اﺳﺖ ز ﻫﻢﻣﺎ ﮐﻪ ﺟﻤﻌﯿﻢ ﭼﻨﯿﻨﯿﻢ‪ ،‬ﺗﻮ ﺗﻨﻬﺎ ﭼﻮﻧﯽ‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪ :‬ﺣﯿﺎة‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪ :‬از‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﺮو‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﻠﮏ‪» :‬ﮔﺸﻮدﻧﺪ« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪ :‬از‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﺮ ﺳﺮ ﺧﺎك‪» .‬رﯾﺨﺘﻨﺪ« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪ :‬ﮔﻠﻨﺎرﮔﻮن‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﻠﮏ‪ :‬ﺗﭙﺎﻧﭽﻪ‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪450 :‬‬
‫اﻓﺴﻮس از ﻧﻬﺎل ﻗﺎﻣﺖ ﻣﻮزوﻧﺶ ﮐﻪ در ﻋﯿﻦ ﺷـﺒﺎب از ﺗﻨﺪﺑﺎد ﻗﻬﺮ اﺟﻞ از ﭘﺎ درآﻣﺪ و درﯾﻎ از ﺷﮑﻮﻓﻪ زﻧﺪﮔﺎﻧﯿﺶ ﮐﻪ ﻧﺎﺷﮑﻔﺘﻪ از ﺻﺮﺻﺮ‬
‫ﺧﺰاﻧﯽ ﻓﺮورﯾﺨﺖ‪ .‬ﺣﯿـﻒ از آن ﺳـﺮو ﺟﻮﯾﺒـﺎر ﻓﺘـﻮت ﮐﻪ از دمﺳـﺮدي ﻣﻬﺮﮔـﺎن ﻣﺮگ ﺷـﺎخ و ﺑﺮﮔﺶ ﺑﻪ ﯾﮑﺒـﺎرﮔﯽ ﺧﺸـﮏ ﮔﺮدﯾـﺪه‪،‬‬
‫ﺑﯽﻃﺮاوت ﻣﺎﻧﺪ و آه از آن ﮔﻠﺒﻦ ﮔﻠﺴﺘﺎن »‪ «1‬ﺟﻮاﻧﻤﺮدي ﮐﻪ ﺗﺄﺛﯿﺮ ﺑﺮودت دي اﺟﻞ ﺑﺮگ و ﺑﺎرش رﯾﺰان ﮔﺸﺘﻪ‪ ،‬از ﻧﻀﺎرت اﻓﺘﺎد‪.‬‬
‫ﻣﺮﺛﯿﻪ‪«2» :‬‬
‫در ﻣﯿﻎ ﻧﻬﻔﺘﻪ ﻣﻪ دو ﻫﻔﺘﻪ درﯾﻎ اﺳﺖدر ﮔﻞ ﻗﺪ آن ﺳﺮو ﻓﺮورﻓﺘﻪ درﯾﻎ اﺳﺖ‬
‫ﺳﺮوي ﮐﻪ ﻫﻤﯽ ﺷﺪ ﺗﻨﺶ آزرده ز ﮔﻠﺒﺮگﻓﺮﯾﺎد ﮐﻪ ﺑﺮ »‪ «3‬ﺧﺎك ﻟﺤﺪ ﺧﻔﺘﻪ درﯾﻎ اﺳﺖ‬
‫آن »‪ «4‬ﺳﻨﺒﻞ ﻣﺸﮑﯿﻦ ﺷﮑﻦ ﺑﺮ ﺷﮑﻦ اواز ﺻﺪﻣﻪ ﺑﺎد اﺟﻞ آﺷﻔﺘﻪ درﯾﻎ اﺳﺖ ﺳﭙﻬﺮا ﺗﺎ ﺑﻪ ﮐﯽ ﺑﺎ آزادﮔﺎن ﺑﺮ ﺳﺮ ﮐﯿﻨﯽ و ﺟﻮاﻧﻤﺮدان را از‬
‫روي دﺷـﻤﻨﯽ در ﮐﻤﯿﻦ‪ .‬ﺗـﺎ ﺑﻪ ﭼﻨـﺪ ﺑـﺎ اﺣﺮار ﺑﺮ ﺳـﺮ ﺟﻮري و ﺑـﺎ اﺑﺮار ﺑﺮ ﺳـﺮ ﺧﺼﻮﻣﺖ‪ .‬ﭼﯿﻦ در ﭼﯿﻦ ﺑـﺎ ﮐـﺪام ﻫﻤﯿﻢ راد ﻧﺮد ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ‬
‫ﻧﺒـﺎﺧﺘﯽ و دل ﮐـﺪامﯾﮏ از ﺻﺎﺣﺒﺎن ﮐﻒ ﺟﻮاد را از ﮐﯿﻨﻪﺑﺮي و ﻃّﺮاري ﺧﻮن ﻧﺴﺎﺧﺘﯽ‪ .‬از ﭼﺮخ ﻣﻘﺎﻣﺮ »‪ «5‬ﭼﺸﻢ ﺑﻬﺒﻮدي »‪ «6‬و ﺧﻮﺷﯽ‬
‫داﺷﺘﻦ ﺗﺨﻢ ﺑﺮ ﺷﻮرهزار ﮐﺎﺷﺘﻦ اﺳﺖ و از ﻓﻠﮏ ﻣﺸﻌﺒﺪ اﻣﯿﺪ ﯾﺎري و ﺗﻮﻗﻊ دوﺳﺘﺪاري ﺧﺎك ﺑﺮ دﯾﺪه اﻧﺒﺎﺷﺘﻦ‪.‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 426‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫ﺷﻌﺮ »‪«7‬‬
‫ﺟﻬﺎن ﮔﺮ ﮔﺸﺎده ﮐﻨﺪ راز ﺧﻮﯾﺶﻧﻤﺎﯾﺪ ﺑﻪ ﺗﻮ ﺷﯿﺐ و اﻓﺮاز ﺧﻮﯾﺶ‬
‫ﮐﻨﺎرش ﭘﺮ از ﻻﻟﻪروﯾﺎن ﺑﻮدﺑﺮش ﭘﺮ ز ﺧﻮن ﺳﻮاران ﺑﻮد‬
‫ﭘﺮ از ﻣﺮد داﻧﺎ ﺑﻮد داﻣﻨﺶ )‪ 183‬ب(ﭘﺮ از ﺧﺴﺮوان ﭼﺎك ﭘﯿﺮاﻫﻨﺶ‬
‫ﯾﮑﺎﯾﮏ ورقﻫﺎي ﻣﺎ زﯾﻦ درﺧﺖﺑﻪ زﯾﺮ اوﻓﺘﺪ ﭼﻮن ﺷﻮد ﺑﺎد ﺳﺨﺖ‬
‫ﻣﻘﯿﻤﯽ ﻧﺒﯿﻨﯽ »‪ «8‬درﯾﻦ ﺑﺎغ ﮐﺲﺗﻤﺎﺷﺎ ﮐﻨﺪ ﻫﺮﯾﮑﯽ ﯾﮏ ﻧﻔﺲ‬
‫ﻓﻠﮏ در ﺑﻠﻨﺪي‪ ،‬زﻣﯿﻦ در ﻣﻐﺎكﯾﮑﯽ ﻃﺸﺖ ﭘﺮﺧﻮن‪ ،‬ﯾﮑﯽ ﭘﺮ ز ﺧﺎك‬
‫ﻧﻮﺷﺘﻪ درﯾﻦ ﻫﺮدو آﻟﻮده ﻃﺸﺖز ﺧﻮن ﺳﯿﺎوش ﯾﮑﯽ ﺳﺮﮔﺬﺷﺖ‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﻮﺳﺘﺎن‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪ :‬ﺷﻌﺮ‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪ :‬در‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﻠﮏ‪ :‬وان‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺘﻦ‪ :‬ﻣﻐﺎﻣﺮ‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﻬﺒﻮد‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﻠﮏ‪ :‬ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺘﻦ‪ :‬ﻧﻪﺑﯿﻨﯽ‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪451 :‬‬
‫ﺑﻌـﺪ ﻣـﺎ ﺑﻪ ﺗﺠﻬﯿﺰ و ﺗﮑﻔﯿﻦ او ﭘﺮداﺧﺘﻪ‪ ،‬اﺳـﺒﺎب راه و ﻣﺤّﻔﻪ را آﻣـﺎده ﺳﺎﺧﺘﻪ‪ ،‬ﭘﺲ آن ﻧﻌﺶ ﻣﺤﻔﻮف ﺑﻪ رﺣﻤﺖ ﺣّﯽ ﻻﯾﻤﻮت را ﺑﻪ آﯾﯿﻦ‬
‫ﺗﻤﺎم ﺑﻪ ﻣﺰار ﻓﺎﯾﺾ اﻻﻧﻮار اﻣﺎﻣﺰاده واﺟﺐ اﻟﺘﻌﻈﯿﻢ ﻻزم اﻟﺘﮑﺮﯾﻢ‪ ،‬ﺣﻀﺮت ﺷﺎه ﻋﺒﺪ اﻟﻌﻈﯿﻢ‪ -‬ﻋﻠﯿﻪ و ﻋﻠﯽ آﺑﺎﺋﻪ اﻟﺘﺤﯿﮥ و اﻟﺘﺴﻠﯿﻢ‪ -‬رﺳﺎﻧﯿﺪه‪،‬‬
‫ﺧـﺎﻃﺮ ﻣﺒـﺎرك ﺷﺎﻫﻨﺸـﺎﻫﯽ ازﯾﻦ ﻏﺼﻪ ﻏﺒـﺎرآﻟﻮد ﮐـﺪورت و ﻣﻼـل و دل ﻫﻤـﺎﯾﻮن ﺣﻀـﺮت ﻇّﻞ اﻟﻠﻬﯽ ازﯾﻦ واﻗﻌﻪ ﻗﺮﯾﻦ اﻧـﺪوه و ﮐﻼل‬
‫ﮔﺮدﯾـﺪ‪ .‬از ﺗﻄـﺎول زﻣـﺎﻧﻪ و دﺳـﺘﺒﺮد اّﯾـﺎم در ﭘﻨﺎه ﺗﺤّﻤﻞ اﯾﺰد دادار و از ﺟﻮر اّﯾﺎم و ﻧﺎﺳﺎزﮔﺎري »‪ «1‬روزﮔﺎر اﻟﺘﺠﺎ ﺑﻪ ﮐﻨﻒ ﺷـﮑﯿﺒﺎﯾﯽ و‬
‫اﺻﻄﺒﺎر »‪ «2‬ﺑﺮده‪ «3» ،‬ﺑﻪﺟﺰ ﺣﻤﺪ و ﺷـﮑﺮ از زﺑﺎن ﻣﺒﺎرﮐﺶ ﺷﻨﯿﺪه »‪ «4‬ﻧﻤﯽﮔﺸﺖ و ﺑﻪ ﻏﯿﺮ از ﺳـﺘﺎﯾﺶ و ﻧﯿﺎﯾﺶ ﺑﺎري »‪ «5‬ﺑﺮ ﻟﺴﺎن اﻟﻬﺎم‬
‫ﺗﺮﺟﻤﺎﻧﺶ ﺳﺨﻨﯽ »‪ «6‬ﻣﮑّﺮر ﻧﻤﯽﮔﺬﺷﺖ‪ .‬ﻧﻌﺶ »‪ «7‬آن ﻣﺮﺣﻮم ﻣﻐﻔﻮر را در ﮐﻤـﺎل ﻋّﺰت »‪ «8‬ﺑﻪ ﺟﺎﻧﺐ ﻧﺠﻒاﺷﺮف رواﻧﻪ »‪ «9‬ﻓﺮﻣﻮد و‬
‫»‪ «10‬از روي ﻟﻄﻒ و ﻣﻬﺮﺑـﺎﻧﯽ ﺑـﺎ ﭘﺎدﺷـﺎه ﺳـﻌﯿﺪ ﺷـﻬﯿﺪ‪ -‬اﻧـﺎر اﻟّﻠﻪ ﺑﺮﻫﺎﻧﻪ‪ -‬و ﻣﺮﺣﻮﻣﻪ ﻣﻐﻔﻮره رﺿﻮان ﺟﺎﯾﮕﺎه‪ ،‬ﻣﻬـﺪ ﻋﻠﯿﺎ‪ ،‬در ﯾﮏ اﯾﻮان‬
‫ﺿﺠﯿﻊ و ﻫﻤﺨﻮاﺑﻪ ﻧﻤﻮد و اوﻻـد و اﺣﻔﺎدي ﮐﻪ »‪ «11‬در ﻋﺎﻟﻢ ﻧﺎﺑﯿﻨﺎﯾﯽ و ﻧﺎﮐﺎﻣﯽ »‪ «12‬ﺑﻪ ﺧﺎن ﺧﻠّـﺪ ﻣﮑﺎن ﻋﻄﺎ و ﭼﺸﻢ او را ﺑﺪﯾﻦ ﻋﻄّﯿﻪ‬
‫ﻗﺮﯾﻦ ﺳﻨﺎوﺑﻬﺎ داﺷﺖ‪ ،‬ﻫﻤﮕﯽ آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ ﻃﺮﯾﻖ ﺷﺎﻫﺰادﮔﺎن ﻋﻈﺎم ﻣﻮرد ﺗﺮﺑﯿﺖ و اﻟﺘﻔﺎت ﺳﺎﺧﺘﻪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺟﻬﺖ ﻫﺮ ﯾﮏ ﭼﺎﮐﺮ و ﺧﺪﻣﺘﮑﺎر »‪«13‬‬
‫و ﻣﻮاﺟﺐ و ﻣﺮﺳﻮم و اﺧﺮاﺟﺎت زﯾﺎده ﺑﺮ ﻋﻬﺪ ﭘﺪر ﻧﺎﻣﺪارﺷﺎن ﺗﻌﯿﯿﻦ رﻓﺖ و ﭼﻬﺮه ﻫﺮﯾﮏ ازﯾﻦ ﻋﻄّﯿﻪ ﻧﺎﻣﺘﻨﺎﻫﯽ ﭼﻮن ﮔﻞ ﺑﺸﮑﻔﯿﺪ و ﻟﺐ‬
‫ﻫﺮﮐﺪام ازﯾﻦ ﻣﻮاﻫﺐ ﺑﯽﮐﺮاﻧﻪ ﺑﺨﻨﺪﯾﺪ‪ .‬ﯾﻔﻌﻞ اﻟّﻠﻪ ﻣﺎ ﯾﺸﺎء و ﯾﺤﮑﻢ ﻣﺎ ﯾﺮﯾﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ اﺳﻤﺎﻋﯿﻞ ﺧﺎن ﻋﺮب ﻋﺎﻣﺮي در ﺟﻨﺪق ﺑﻪ ﺗﻮّﻫﻤﺎت ﻧﻔﺲ ﺑﻬﺎﻧﻪﻃﻠﺐ‬
‫اﺳـﻤﺎﻋﯿﻞ ﺧﺎن ﻋﺮب ﻋﺎﻣﺮي‪ ،‬ﺣﺎﮐﻢ ﺟﻨﺪق »‪ ،«14‬اﮔﺮﭼﻪ در ﺑـﺪو ﻃﻠﻮع آﻓﺘﺎب »‪ «15‬اﯾﻦ دوﻟﺖ ﺟﺎوﯾـﺪ ﻗﺮار ﺣﻠﻘﻪ ﺑﻨﺪﮔﯽ و ﻋﺒﻮدﯾﺖ را‬
‫در ﮔﻮش ﮐﺸﯿﺪه‪ ،‬در ﺳﻠﮏ اﻣﺮاي ﻋﻈﺎم و ﺻﻮﻓﯿﺎن‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 427‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪» :‬ﻧﺎﺳﺎزﮔﺎري« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪ :‬ﺻﺒﺮ و ﺷﮑﯿﺒﺎﺋﯽ‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﻠﮏ‪» :‬ﺑﺮده« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﺒﺎرﮐﺶ ﭼﯿﺰي دﯾﮕﺮ‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪» :‬ﺑﺎري« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪ :‬ﺳﺨﻦ‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪ :‬و ﻧﻌﺶ‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺞ‪ :‬ﻋﺰت و اﺣﺘﺮام‪.‬‬
‫)‪ .(9‬ﻣﺞ‪ :‬روان‪.‬‬
‫)‪ .(10‬ﻣﻠﮏ‪» :‬و« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(11‬ﻣﺞ‪ :‬ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻋﺎﻟﻢ‪.‬‬
‫)‪ .(12‬ﻣﺞ‪ :‬ﻧﺎﮐﺎﻣﯽ و ﻧﺎﺑﯿﻨﺎﯾﯽ‪.‬‬
‫)‪ .(13‬ﻣﺞ‪ :‬ﺧﺪﻣﺘﮕﺰار و اﺗﺎﻟﯿﻖ‪.‬‬
‫)‪ .(14‬ﻣﻠﮏ‪» :‬ﺣﺎﮐﻢ ﺟﻨﺪق« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(15‬ﻣﺞ‪» :‬آﻓﺘﺎب« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪452 :‬‬
‫ارادت ﻓﺮﺟﺎم اﻧﺘﻈﺎم داﺷﺖ و در ﻣﺤﺎﺻـﺮه ﻗﻠﻌﻪ ﺑﻢ‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ اﯾﻤﺎﯾﯽ ﺑﻪ آن ﺷﺪه‪ ،‬ﻣﺮاﺳﻢ ﻣﺮدي و ﻣﺮداﻧﮕﯽ و ﻟﻮازم ﮐﻮﺷﺶ و ﻓﺮز ﻧا ﮕﯽ را‬
‫ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ )‪ 184‬اﻟﻒ( ﺷﺎﯾﺴـﺘﻪ ﺣﺎل او ﺑﻮد ﺑﻪ ﻇﻬﻮر رﺳﺎﻧﯿـﺪه ﻣﻮرد ﻧﻮازﺷﺎت ﺑﯽﻏﺎﯾﺎت ﺷﺎﻫﺎﻧﻪ ﮔﺮدﯾـﺪه ﺑﻮد و »‪ «1‬ﻟﯿﮑﻦ ﺑﯽﺳﺒﺒﯽ ﻇﺎﻫﺮ و‬
‫ﻇﻬﻮر اﻣﺮي ﻣﻨﮑﺮ از اﺛﺮ ﺑﺨﺖ ﺑـﺪ و ﺗﺄﺛﯿﺮ ﻃﺎﻟﻊ زﺑﻮن و ﯾﺎ از راه ﺳﻮداي ﻓﺎﺳـﺪ و وﺳﻮﺳﻪ ﺟﻨﻮن ﭘﺮده ﻏﻔﻠﺖ و ﭘﻨﺪار ﭼﺸﻢ ﻧﺎﻫﻮﺷـﯿﺎرش را‬
‫از ﺣﻘﻮق ﻧﻌﻤﺖﻫﺎي ﭘﺎدﺷﺎﻫﯽ و ﺷﮑﺮ ﻣﺮﺣﻤﺖﻫﺎي ﺷﺎﻫﻨﺸﺎﻫﯽ ﭘﻮﺷﺎﻧﯿﺪه‪ ،‬ﻧﺎﮔﻬﺎﻧﯽ ﻋﺼﺎﺑﻪ ﻋﺼﯿﺎن ﺑﺮ ﺳﺮ ﺑﺴﺖ و در ﺑﯿﺎﺑﺎن ﺑﯽآب و ﻧﺎن‬
‫ﺟﻨﺪق و ﺣﺼﺎر ﺧﯿﺒﺮ آﺛﺎر ﺑﯿﺎﺑﺎﻧﮏ ﺑﻪ ﻣﺘﺎﻧﺖ ﺣﺼﺎر و رزاﻧﺖ ﺟﺪار و اﺳﺘﻈﻬﺎر ﻣﺸﺘﯽ ﭘﯿﺎده و ﺳﻮار اﻋﺮاب ﺑﯿﺎﺑﺎنﮔﺮد ﻣﻮشﺧﻮار ﻧﺸﺴﺖ‪.‬‬
‫ﻣﺜﻨﻮي »‪«2‬‬
‫ﺑﺮﮔﺮدد ﺑﺨﺖ از آن ﺳﺒﮏ رايﮐﺎﻓﺰون ز ﮔﻠﯿﻢ ﺧﻮد ﻧﻬﺪ ﭘﺎي‬
‫ﻣﺮﻏﯽ ﮐﻪ ﻧﻪ اوج ﺧﻮﯾﺶ داردﻫﻨﺠﺎر ﻫﻼك ﺧﻮﯾﺶ دارد‬
‫ﻧﯿﮑﻮ ﻣﺜﻠﯽ زد آن ﺳﭙﻪدارﮐﺎﻧﺪازه ﮐﺎر ﺧﻮد ﻧﮕﻪدار‬
‫اﻧﺠﯿﺮ ﻓﺮوش را ﭼﻪ ﺧﻮشﺗﺮﮐﺎﻧﺠﯿﺮ ﻓﺮوﺷﺪ اي ﺑﺮادر‬
‫ﺑﺮ ﭘﺎﯾﻪ ﻗﺪر ﺧﻮﯾﺶ ﻧﻪ ﭘﺎيﺗﺎ ﺑﺮ ﺳﺮ آﺳﻤﺎن ﮐﻨﯽ ﺟﺎي‬
‫ﯾـﺎري ﮐﻪ ﻧﻪ ﮐﺎر ﺧﻮد ﺑﺴـﻨﺠﺪاز ﭘﯿﭽﺶ »‪ «3‬ﮐـﺎر ﺧﻮد ﺑﺮﻧﺠـﺪ ﻫﺮﭼﻨـﺪ از ﺟﺎﻧﺐ اﻣﻨﺎي دوﻟﺖ ﻗﺎﻫﺮه ﭘﺮﺗﻮ اﺳـﺘﻤﺎﻟﺖ ﺑﺮ و ﺟﻨﺎت اﺣﻮاﻟﺶ‬
‫ﻣﯽﺗـﺎﻓﺖ‪ ،‬از ﻣﻬـﺎﺑﺖ ﻗﻬﺮ ﻗﻬﺮﻣـﺎﻧﯽ و از ﺑﯿﻢ ﺳـﺨﻂ ﺧﺴـﺮواﻧﯽ روزﺑﻪروز ﺗﻮّﻫﻢ و ﻫﺮاس و دمﺑﻪدم ﯾﺄس و ﺑﺄس ﺑﺮ ﺑﺎﻃﻦ ﺧﺎﻃﺮ رﻣﯿـﺪهاش‬
‫ﺑﯿﺶﺗﺮ از ﭘﯿﺶﺗﺮ اﺳﺘﯿﻼ ﻣﯽﯾﺎﻓﺖ‪ .‬اﺻـﻼ ﺑﻪ ﻣﮋده ﻋﻔﻮ و اﻣﺎن ﻗﺮﯾﻦ اﺳﺘﻈﻬﺎر و اﻃﻤﯿﻨﺎن ﻧﻤﯽﮔﺸﺖ و ﺑﻪ ﻫﯿﭻوﺟﻪ ﺑﻪ ﮔﺮد ﺳﺮاﭘﺮده ﻣﺘﺎﺑﻌﺖ‬
‫و اﯾﻠﯽ ﻧﻤﯽﮔﺮدﯾـﺪ‪ ،‬ﺗﺎ آنزﻣﺎن ﮐﻪ ﺷـﺮاره ﻏﻀﺐ دوزخ ﺷـﺮار ﺷﺎﻫﻨﺸﺎه »‪ «4‬دﺷﻤﻦﺷـﮑﺎر ﺑﻪ اﺣﺘﺮاق ﺑﺨﺖ ﻋﻤﺮ آن ﺳـﺘﺎره ﺳﻮﺧﺘﻪ زﺑﺎﻧﻪ‬
‫زدن ﮔﺮﻓﺘﻪ‪ ،‬ﮐﺮﺑﻼﯾﯽ ﺑﺎﻗﺮ اﻧﺰاﻧﯽ اﺳﺘﺮآﺑﺎدي ﮐﻪ ﺟﻮاﻧﯽ ﺷﯿﺮ ﺻﻮﻟﺖ و‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 428‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪» :‬و« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪ :‬ﺷﻌﺮ‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﺑﺨﺸﺶ‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪ :‬ﺷﻬﻨﺸﻬﺎه‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪453 :‬‬
‫ﺑﻬﺎدري ﭘﻠﻨﮓ ﺧﺼـﻠﺖ ﺑﻮد و »‪ «1‬در ﭼﻨـﮓ ﺗﻬّﻮرش »‪ «2‬اژدﻫـﺎ ﭼﻮن ﻣﻮر و ﭘﯿﻞ ﭼﻮن ﺻـﻌﻮه ﻣﯽﻧﻤﻮد و در ﺳـﻠﮏ ﻏﻼم ﭘﯿﺸـﺨﺪﻣﺘﺎن‬
‫ﺳﺮﮐـﺎر ﻫﻤـﺎﯾﻮن اﻧﺘﻈـﺎم داﺷﺖ ﺑﺮﺣﺴﺐ ﺣﮑﻢ ﺧﺎﻗـﺎﻧﯽ راﯾﺖ اﺳﺘﯿﺼـﺎل و ﻋﻠﻢ اﺿـﻤﺤﻼل آن ﺷﻮرﯾـﺪهﺣﺎل را ﺑـﺎ ﻓﻮﺟﯽ از اﺑﻄﺎل رﺟﺎل‬
‫ﺑﺮاﻓﺮاﺷـﺖ‪ .‬ﭘﺲ از ورود ﺑﻪ »‪ «3‬ﺟﻨـﺪق آب ﺑﺮ ﺧﻨﺪق ﺻﺒﺮ و ﺳـﮑﻮﻧﺶ ﺑﺴـﺘﻪ‪ ،‬ﺣﺼﺎر ﭘﺎﯾﺪارﯾﺶ را وﯾﺮان ﺳﺎﺧﺖ و ﻧﺨﺴﺖ ﺗﯿﺮي ﮐﻪ از‬
‫ﮐﯿﺶ ﻣﺮدي و دﻻـوري ﺑﻪ زه آورده‪ ،‬دﺳﺖ ﻣﻐﺎﻟﺒﺖ ﮔﺸﻮد‪ ،‬ﻓﺘـﺢ ﻗﻠﻌﻪ رزﯾﻦ »‪ «4‬و ﻣﺤﮑﻤﻪ ﻣﺘﯿﻦ ﺟﻨﺪق ﺑﻮد ﮐﻪ ﯾﮏ اﺳـﺒﻪ )‪ 184‬ب( ﺑﺮ‬
‫ﺗﺴـﺨﯿﺮ آن رﺧﺶ ﺟﻼـدت ﺗـﺎﺧﺖ و ﺑﻪ زور ﺻـﺮف از اﺛﺮ ﻧﯿﺮوي اﻗﺒﺎل ﺑﯽزوال ﺧـﺪﯾﻮ ﺑﯽﻫﻤﺎل ﺗﺼـﺮف ﻧﻤﻮد‪ .‬اﺳـﻤﺎﻋﯿﻞ ﺧﺎن از روي‬
‫اﺿـﻄﺮار روي ﮔﺮﯾﺰ ﺑﻪ ﻣـﺄﻣﻦ ﻣﺴـﺘﺤﮑﻢ ﺑﯿﺎﺑﺎﻧـﮏ ﮐﻪ از آن ﻣﺤﮑﻢﺗﺮ و ﻣﺘﺎﻧﺖ و رزاﻧﺘﺶ از آن ﺑﯿﺶﺗﺮ »‪ «5‬و ﺑﻪ ذﺧﯿﺮه ﻓﺮاوان و اﺳـﺒﺎب‬
‫ﺷﺎﯾـﺎن ﻣﺸـﺤﻮن و ﺑﻪ ﻣﺮدان ﮐـﺎري و ﭘﯿﺎدﮔﺎن ﮐﺎرزاري ﻣﻤﻠﻮ و ﻣﺤﺸﻮ ﺑﻮد‪ ،‬آورده‪ ،‬در آﻧﺠﺎ ﻣﺘﺤّﺼﻦ ﺷـﺪ و ﻣـّﺪتﻫﺎي ﻣﻤﺘـﺪ و زﻣﺎﻧﯽ‬
‫دراز ﻓﯿﻤﺎ ﺑﯿﻦ ﻧﺎﯾﺮه ﻗﺘﺎل و آﺗﺶ ﺟـﺪال در »‪ «6‬اﻟﺘﻬﺎب و ﺳﻔﺮاي ﺗﯿﺮ و ﭘﯿﮑﺎن »‪ «7‬ﺟﮕﺮ ﺷـﮑﺎف از ﻃﺮﻓﯿﻦ درآﻣﺪ و ﺷﺪ و ﺷﺘﺎب ﺑﻮد »‪«8‬‬
‫و ﻫﻤﻮاره در ﻣﮑﺎﻣﻦ ﮐﯿﻦ ﺑﺮ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﻣﯽﺗﺎﺧﺘﻨﺪ و ﺑﻪﻗﺪر ﻣﯿﺴﻮر در ﮐﺴـﺮ ﺷﻮﮐﺖ ﺑﺎﻫﻢ راﯾﺖ ﻧﺒﺮد ﻣﯽاﻓﺮاﺧﺘﻨﺪ‪ .‬روزﺑﻪروز آﺛﺎر ﺧﯿﺮﮔﯽ‬
‫ﺑﺮ وﺟﻨـﺎت اﺣﻮاﻟﺸﺎن ﻇﺎﻫﺮ و ﻋﻼﻣﺎت ﻧﮑﺒﺖ و زﯾﺎدهﺳـﺮي از ﻧﺎﺻـﯿﻪ ﻣﺂلﺷﺎن ﺑﺎﻫﺮ ﺑﻮد‪ .‬ﭼﻮن ﺟﻨـﺪق در ﺳﺎﻣﺎن ﻋﺮاق و ﺧﺮاﺳﺎن واﻗﻊ و‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮ ﺳـﺮﺣّﺪﯾﺖ و ﻗﺮﺑﺖ ﺟﻮار ﺑﻪ وﻻﯾﺖ ﺷـﺮﻗﯽ ﻣﻨﺎﺳـﺒﺘﺶ ﺑﯿﺶﺗﺮ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ در ﺟﺰو ﻣﯿﺎﻧﻪ او و اﻋﺮاب ﺧﺮاﺳﺎن ﻣﺮاوده اﺗّﻔﺎق اﻓﺘﺎده‪،‬‬
‫ﻏﺎﯾﺒـﺎﻧﻪ او را ﺑﻪ ﻧﺎنﭘـﺎره و ﻣﺸﺘﯽ ﺟﻮ ﻣـﺪد ﻣﯽدادﻧـﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﻣﻌﻨﯽ را ﮐﺮﺑﻼـﯾﯽ ﺑﺎﻗﺮ درﯾﺎﻓﺘﻪ از ﮐﺎرﭘﺮدازان ﺷﻮﮐﺖ ﻋﻠّﯿﻪ ﺷﺎﻫﺰادﮔﯽ ﻣﺘﻤّﻨﯽ‬
‫رﻓﻊ آن ﺣﺎدﺛﻪ و اﺳﺘﻤﺪاد ﮔﺮدﯾﺪ‪ .‬ﺑﺮﺣﺴﺐ اﺳﺘﺪﻋﺎي او از ﺟﺎﻧﺐ اﺷﺮف ﻣﺤّﻤﺪ ﻋﻠﯽ ﺑﯿﮏ ﻏﻼم ﮐﺰازي ﮐﻪ »‪ «9‬در ﻣﺮاﺳﻢ ﮐﻤﺎنداري و‬
‫ﺟﺎنﺑﺎزي ﺗﯿﺮش را »‪ «10‬ﻫﻤﻪ در ﺷﺐ ﺗﺎر دﯾـﺪه ﻣﺎر ﻫـﺪف ﺑﻮد‪ ،‬در دﻓﻊ آن ﻏﺎﺋﻠﻪ ﺑﻪ ﻣﻌﺎوﻧﺘﺶ ﻣﺄﻣﻮر ﺳﺎﺧﺘﻨـﺪ »‪ «11‬و ﺑﺮ اﺛﺮ آن ﻣﺤّﻤﺪ‬
‫ﮐﺮﯾﻢ ﺧﺎن ﺷﺎدﻟﻮ‪ ،‬ﻏﻼم ﭘﯿﺸﺨﺪﻣﺖ ﺳﺮﮐﺎر واﻻ‪،‬‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﻠﮏ‪» :‬و« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﻠﮏ‪» :‬ﺗﻬﻮرش« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﻠﮏ‪» :‬ﺑﻪ« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪ :‬رﺿﯿﻦ‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﻠﮏ‪ :‬و ﺑﻪ ﻣﺘﺎﻧﺖ و رزاﻧﺖ از آن ﺑﻬﺘﺮ ﻧﺒﻮد‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪» :‬در« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪» :‬و ﭘﯿﮑﺎن« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺞ‪ :‬درآﻣﺪ و ﺷﺪ ﺷﺘﺎب داﺷﺖ‪.‬‬
‫)‪ .(9‬ﻣﻠﮏ‪» :‬ﮐﻪ« ﺗﮑﺮار ﺷﺪه‪.‬‬
‫)‪ .(10‬ﻣﺞ‪» :‬را« ﺑﻌﺪ از ﻣﺎر آﻣﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫)‪ .(11‬ﻣﺞ‪ :‬آﻣﺪ‪.‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 429‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪454 :‬‬
‫ﮐﻪ ﺟﻮاﻧﯽ ﮐﺎردان اﺳﺖ ﺑﺎ ﻓﻮﺟﯽ از دﻟﯿﺮان ﺑﻪ اﻣـﺪادش روان ﺷﺪﻧﺪ‪ «1» .‬ﭼﻮن اﺳـﻤﻌﯿﻞ ﺧﺎن ﺧﻮد را در ﭼﻬﺎر ﻣﻮﺟﻪ ﺑﻼ و اﻓﻮاج ﻣﺮگ‬
‫را از ﺷـﺶ ﺟﻬﺖ ﻣﺘـﻮﺟﻪ ﺧـﻮد دﯾـﺪ‪ ،‬از راه ﭼـﺎره ﺳـﮕﺎﻟﯽ و اﺿـﻄﺮار اﻟﺘﺠـﺎ ﺑﻪ ﻇـّﻞ ﻋﻨـﺎﯾﺖ و ﺳـﺎﯾﻪ ﻋـﺎﻃﻔﺖ ﺷـﺎﻫﺰاده ﻧﺎﻣـﺪار آورده‪،‬‬
‫درﺧﻮاﺳﺖ ﺟﺮاﯾﻢ و ﻋﺬر ﻣﺂﺛﻢ ﺧﻮد را ﺑﻪ وﺳﺎﻃﺖ اﻟﺘﻔﺎت اﺷـﺮف از درﮔﺎه ﺟﻬﺎنﭘﻨﺎه ﺧﺴﺮواﻧﻪ ﻧﻤﻮد‪ «2» .‬ﻧّﻮاب اﺷﺮف ﺟﻨﺎح ﻋﺎﻃﻔﺖ ﺑﺮ‬
‫ﻓﺮق ﺣﺎﮐﻢ ﺟﻨﺪق ﮔﺴﺘﺮده او را ﺑﻪ ﻣﺮاﺣﻢ ﻋﺎﻟﻢ ﺷـﻤﻮل ﺷﻬﺮﯾﺎري اﻣﯿﺪوار و ﺑﻪ ﻋﻮارف ﻣﺘﺮادف اﺷﺮف ﻗﺮﯾﻦ اﺳﺘﻈﻬﺎر ﺳﺎﺧﺘﻪ‪ ،‬اﺣﻀﺎر ﺑﻪ‬
‫رﮐﺎب ﻧﺼﺮتﺷﻌﺎر ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ «3» .‬ﭼﻮن از اﻋﻤـﺎل ﻧﺎﺻﻮاب ﺧﻮد ﺗﻮّﻫﻢ ﺑﺴـﯿﺎري داﺷﺖ )‪ 185‬اﻟﻒ( ﺑﻪ ﺟﻬﺖ اﻣﺘﺤـﺎن و ﺣﺼﻮل اﻃﻤﯿﻨﺎن‬
‫ﻣﯿﺮ رﻓﯿﻊ ﺧﺎن وﻟﺪ ﺧﻮد را ﺑﺎ ﺟﻤﻌﯽ از ﻣﺸﺎﻫﯿﺮ اﻋﺮاب رواﻧﻪ رﮐﺎب ﺳﻌﺎدت اﻧﺘﺴﺎب ﺳﺎﺧﺘﻪ و ﭼﺸﻢ و دل را در راه اﻧﺘﻈﺎر »‪ «4‬ﮔﺬاﺷﺖ‪.‬‬
‫ﻣﺼﺮاع »‪«5‬‬
‫ﺗﺎ ﺧﻮد ﻓﻠﮏ از ﭘﺮده ﭼﻪ آرد ﺑﯿﺮون‬
‫ﻣﯿﺮ رﻓﯿﻊ ﺧﺎن ﺷـﺮﻓﯿﺎب ﺣﻀﻮر ﺳﻌﺎدت دﺳﺘﻮر و از ﺟﺎم ﻧﻮازش و ﺳﺎﻏﺮ اﺻﻄﻨﺎﻋﺎت ﺷﻬﺰاده ﻣﻨﺼﻮر ﻣﺴﺖ و ﻣﺨﻤﻮر ﮔﺮدﯾﺪه‪ ،‬ﺑﻪ اﻧﺸﺮاح‬
‫و اﻧﻔﺴـﺎح ﺧـﺎﻃﺮ ﻣﺮﺧﺺ و ﭘـﺪر را ﺑﻪ ﻇﻬﻮر اﻟﺘﻔـﺎت و وﻓﻮر ﺗﻮّﺟﻬﺎت اﺷـﺮف اﻣﯿـﺪوار و ﺑﻪ ﻫﻤﺮاﻫﯽ ﯾﮑﯽ از اﻗﺎرب ﻣﺴّﻮد اوراق ﮐﻪ از‬
‫ﺟﺎﻧﺐ ﻣﺮﺣﻤﺖ ﺟﻮاﻧﺐ اﺷـﺮف ﺑﻪ دﻟﺠﻮﯾﯽ و اﻃﻤﯿﻨﺎﻧﺶ ﻣﻘّﺮر ﮔﺸـﺘﻪ ﺑﻮد‪ ،‬ﻋﺰﯾﻤﺖ درﺑﺎر ﺷﻬﺰاده ﻧﺎﻣﺪار ﻧﻤﻮد‪ .‬ﺑﺮﺣﺴﺐ ﺣﮑﻢ اﺷﺮف »‪«6‬‬
‫ﮐﺮﺑﻼﯾﯽ ﺑﺎﻗﺮ ﻧﯿﺰ ﺑﺴﺎط ﻣﺨﺎﺻﻤﺖ را درﻧﻮردﯾﺪه‪ ،‬ﺑﺎ آن ﭘﯿﺮ ﺻﺎﻓﯽ »‪ «7‬ﺿﻤﯿﺮ ﺻﻮﻓﯽ ﻧﻬﺎد ﺳﻤﺎط و داد ﮔﺴﺘﺮده‪ ،‬ﻣﻮاﻓﻘﺎﻧﻪ ﺑﺎ او رﻓﯿﻖ راه و‬
‫درﯾﻦ ﻋﺰﯾﻤﺖ ﻫﻤﺮاه ﮔﺮدﯾﺪ‪.‬‬
‫در اواﻧﯽ ﮐﻪ راﻗﻢ ﺣﺮوف از درﺑﺎر ﮔﯿﺘﯽﻣﺪار ﺧﺴـﺮواﻧﯽ رﺧﺼﺖ اﻧﺼﺮاف ﺣﺎﺻﻞ و ﻣﺮﺣﻠﻪﭘﯿﻤﺎي ﺻﻮب ﺣﻀﻮر ﺳﺎﻃﻊ اﻟﻀﯿﺎي ﺷﺎﻫﺰاده‬
‫»‪ «8‬ﻧﺼﺮت ﻣﺒﺎﻧﯽ ﺑﻮد‪ ،‬در ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺷﺮﯾﻒآﺑﺎد‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪ :‬ﺷﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪ :‬ﮔﺮدﯾﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪ :‬ﻓﺮﻣﻮد‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪ :‬اﻧﺘﻈﺎر و وﺻﻮل اﯾﻦ ﺧﺒﺮ‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﻠﮏ‪ :‬ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﻠﮏ‪» :‬اﺷﺮف« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﻠﮏ‪ :‬ﺻﻮﻓﯽ‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺞ‪ :‬اﺷﺮف‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪455 :‬‬
‫آﻧﻬـﺎ را ﻣﻼﻗﺎت و ﺑﺎﻻﺗّﻔﺎق ﻋﺎزم رﮐﺎب ﺷـﻬﺰاده واﻻ ﺻـﻔﺎت و ﭘﺲ از ادراك ﺣﻀﻮر اﻗـﺪس ﮐﺮﺑﻼﯾﯽ ﺑﺎﻗﺮ ﺑﻪ اﺻـﻄﻨﺎﻋﺎت ﻏﯿﺮﻣﺤﺼﻮر‬
‫اﺷﺮف ﻋّﺰ اﺧﺘﺼﺎص ﯾﺎﻓﺘﻪ‪ ،‬ﺷﺮف اﺳﺘﺮﺧﺎص ﺣﺎﺻﻞ و ﺑﻪ درﮔﺎه ﺟﻬﺎنﭘﻨﺎه اﻋﻠﯽ ﻋﻨﺎن ﮔﺮاي ﺷﺪه‪ ،‬ﻋﺮﯾﻀﻪ ﺣﻀﺮت ﺷﺎﻫﺰادﮔﯽ »‪ «1‬را ﺑﻪ‬
‫ﻧﻈﺮ ﺧﻮرﺷـﯿﺪ اﺛﺮ ﺧﺴـﺮو ﺑﺤﺮوﺑﺮ رﺳﺎﻧﯿﺪه‪ ،‬ﻣﺮاﺗﺐ ﺣﺎل را ﮐﻤﺎﮐﺎن ﻣﻌﺮوض راي ﻣﻬﺮ ﺿـﯿﺎي ﺻﺎﺣﺒﻘﺮاﻧﯽ داﺷﺖ‪ .‬از ﻃﺮف زاﻫﺮ ﻟا ﺸـﺮف‬
‫»‪ «2‬ﻫﻤﺎﯾﻮن ﻣﻨﺸﻮر ﻗﻀﺎﻧﻤﻮن ﻣﺸـﻌﺮ ﺑﺮ ﻋﻔﻮ زﻟّﺎت ﺣﺎﮐﻢ ﺟﻨﺪق ﺑﻪ ﺳـﺮاﻓﺮازي ﺷﻬﺰاده آﻓﺎق ﺻﺎدر و اﻣﺮ ﺷﺪ ﮐﻪ اﺳﻤﺎﻋﯿﻞ ﺧﺎن را ﺧﻠﻌﺖ‬
‫ﻋﻔﻮ و اﻣـﺎن ﭘﻮﺷـﯿﺪه رواﻧﻪ درﮔـﺎه آﺳـﻤﺎن ﺟﺎه ﺳـﻠﻄﺎﻧﯽ ﻧﻤﺎﯾـﺪ‪ ،‬ﺧـﺪﯾﻮ واﻻﺻـﻔﺎت ﺑﻪ دلﺟﻮﯾﯽ ﺣﺎﮐﻢ ﺟﻨـﺪق‪ ،‬ﻋﺒﺎس ﺧﺎن ﺑﯿﺎت ﻗﻮﻟﻠﺮ‬
‫آﻗﺎﺳﯽ‪ ،‬را »‪ «3‬ﺑﻪ ﻫﻤﺮاﻫﯽ او ﻣﺄﻣﻮر ﺑﻪ دار اﻟﺨﻼﻓﻪ ﻃﻬﺮان ﻓﺮﻣﻮد‪ ،‬ﺷﺎﻫﻨﺸﺎه »‪ «4‬ﻋﺎﻟﻢﭘﻨﺎه ﺑﻨﺎﺑﺮ رﺿﺎﺟﻮﯾﯽ ﺧﺎﻃﺮ ﻋﺎﻃﺮ ﻗّﺮة اﻟﻌﯿﻦ ﺳﻠﻄﻨﺖ و‬
‫ﻧﻮر دﯾـﺪه ﺧﻼﻓﺖ زﻟّﺎت و ﻫﻔﻮات اﺳـﻤﺎﻋﯿﻞ ﺧﺎن را ﮐﻪ ﻗﺎﺑﻞ ﮔﺬﺷﺖ ﻧﺒﻮد ﺑﻪ ذﯾﻞ ﻋﻨﺎﯾﺖ »‪ «5‬و اﻏﻤﺎض ﭘﻮﺷـﯿﺪه‪ ،‬او را ﺑﻪ ﺟﺎن و ﻣﺎل و‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 430‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫ﻧﺎﻣﻮس و ﻋﺼﻤﺖ »‪ «6‬اﻣﺎن داد و اﺑﻮاب ﻣﻨﺘﻬﺎي ﻣّﻨﺖ ﺑﺮ ﭼﻬﺮه روزﮔﺎرش )‪ 185‬ب( ﮔﺸﺎده و اﺳﺒﺎب ﻣﻌﺎش »‪ «7‬و زﻧﺪﮔﺎﻧﯿﺶ ﺑﻪ ﻋﻼوه‬
‫»‪ «8‬آﻧﭽﻪ از ﺑﺨﺖ ﻧﮑﻮﻫﯿـﺪه ﻣﺘﻮّﻗﻊ ﻧﺒﻮد ﻣﻬـّﯿ ﺎ و آﻣـﺎده و ﺑـﺎ اوﻻد و اﺣﻔﺎد ﺧﻮد ﺑﺮﺣﺴﺐ ﺣﮑﻢ ﻗﻀﺎ ﻣﻔﺎد در دار اﻟﺨﻼﻓﻪ ﻣﺄﻣﻮر ﺑﻪ ﺗﻮﻗﻒ‬
‫آﻣﺪه‪ ،‬ﭼﻮن ﭼﻬﺎر ﺳﺎل در آﻧﺠﺎ ﻣﺘﻮّﻗﻒ ﺑﻮد‪ ،‬ﭘﺲ از آن ﺑﻪ ﺗﻼﻓﯽ اّﯾﺎم ﻣﻮﻗﻮﻓﻪ ﻣﺄﻣﻮر ﺑﻪ آذرﺑﺎﯾﺠﺎن ﺷﺪه ﮐﻪ ﺑﺎ اّدﺧﺎر ﻣﺜﻮﺑﺎت اﺧﺮوي در‬
‫ﻏﺰاي روﺳـﯿﻪ ﺳـﻌﺎدتاﻧﺪوز و در ﺟﻬﺎد ﺑﺎ ﮐﻔﺮه روس »‪ «9‬ﺑﯽﻧﺎﻣﻮس ﻧﯿﮏروز آﯾـﺪ‪ .‬و اﻟﯽ ﺣﺎل ﮐﻪ ﺳـّﯿﻢ ﺷـﻬﺮ رﺑﯿﻊ اﻻوﻟﯽ ‪«10» 1228‬‬
‫اﺳﺖ در ﺧـﺪﻣﺖ ﻧـﺎﯾﺐ اﻟـّﺴ ﻠﻄﻨﻪ ﺑﻪ ﻏﺰا و ﺟﻬﺎد ﻣﺸـﻐﻮل و اﺧﺘﺘﺎم ﮐﺎرش ﺑﻪ ﻧّﯿﺖ ﺑﺎﻃﻨﯿﺶ »‪ «11‬ﻣﺄﻣﻮل اﺳﺖ و ﺧـﺪﻣﺖ وﻻﯾﺖ ﺟﻨـﺪق و‬
‫ﺑﯿﺎﺑﺎﻧﮏ ﺑﻪ ذو اﻟﻔﻘﺎر ﺧﺎن داﻣﻐﺎﻧﯽ ﻣﻔّﻮض و ﻣﻮﮐﻮل‪.‬‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪ :‬ﺷﻬﺰادﮔﯽ‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪ :‬ﻗﺮﯾﻦ اﻟﺸﺮف‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪ :‬ﺳﺮﮐﺎر را‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪ :‬ﺷﻬﻨﺸﺎه‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﺨﺸﺶ‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪ :‬ﻋﺼﻤﺖ و ﻧﺎﻣﻮس‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﻠﮏ‪» :‬ﻣﻌﺎش« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﻪ ﺿﻤﯿﻤﻪ‪.‬‬
‫)‪ .(9‬ﻣﺞ‪» :‬روس« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(10‬ﻣﻠﮏ‪ «1228» :‬ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(11‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﺎﻃﻨﺶ‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪456 :‬‬
‫ﺗﻤّﻨﺎي ﺷﻬﺰاده ﻓﯿﺮوز »‪ «1‬ﺑﺨﺖ ﺑﻪ درﺑﺎر ﺧﺎﻗﺎن ﻓﯿﺮوزه ﺗﺨﺖ‬
‫ﭼﻮن از اﺑﺘﺪاي ﺗﺴـﺨﯿﺮ ارض اﻗﺪس ﺗﺎ ﻣﻨﺘﻬﺎي ﭘﻨﺞ ﺳﺎل ﮐﺎﻣﻞ ﻣﻮﮐﺐ ﻣﻨﺼﻮر ﺷـﻬﺰاده ﺳـﯿﺎوش ﺷﻤﺎﯾﻞ در اﻧﺘﻈﺎم اﻣﻮر ﺧﺮاﺳﺎن ﻣﺸﻐﻮﻟﯽ‬
‫داﺷﺖ و ﻫﻤﮕﯽ ﻫّﻤﺖ واﻻـ ﻧﻬﻤﺖ ﺧﺴـﺮواﻧﻪ در اﻧﻀـﺒﺎط و اﻧﺘﺴـﺎق وﻻﯾﺎت ﻗﺮﯾﺒﻪ و ﺑﻌﯿـﺪه ﮔﻤﺎﺷﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻋﻮن و ﻋﻨﺎﯾﺖ ﺑﺎري و ﻣﺮاﺣﻢ‬
‫ﻧﺎﻣﺘﻨـﺎﻫﯽ ﺷـﻬﺮﯾﺎري ﮐﺎرﻫـﺎي ﻣﻌﻈﻢ از اﺛﺮ ﺗﯿﻎ ﻏﺰا اﻓﺰاﯾﺶ ﻇـﺎﻫﺮ و ﻫﻮﯾـﺪا و اﻣﺮﻫـﺎي ﻋﻤـﺪه ﺑـﺎ ﺣـﺪاﺛﺖ ﺳﻦ از آﺛﺎر راي ﺻﺎﯾﺐ و ﻓﮑﺮ‬
‫ﺛﺎﻗﺒﺶ در ﻣﻤﺎﻟﮏ ﺷﺮق ﭘﯿﺪا و آﺷﮑﺎر »‪ «2‬ﮔﺸﺖ ﮐﻪ ﺳﻼﻃﯿﻦ واﻓﺮ ﺗﻤﮑﯿﻦ را ﺑﻪ »‪ «3‬ﻋﻤﺮي ﻣﯿّﺴﺮ ﻧﮕﺮدﯾﺪ »‪ «4‬و ﺧﺴﺮوان ﺻﺎﺣﺐ ﻧﮕﯿﻦ‬
‫را ﺑﻪ روزﮔﺎري ﻧﺼـﯿﺐ و روزي ﻧﯿﺎﻣﺪ‪ .‬ﺑﺎ اﯾﻨﮑﻪ ﻫﻤﻪ اﻣﻮرش ﺑﺮ وﻓﻖ ﺧﻮاﻫﺶ ﻣﻨﺘﻈﻢ و وﻻﯾﺎت ﻣﺘﺼـّﺮﻓﻪاش در ﻧﻬﺎﯾﺖ آراﺳـﺘﮕﯽ ﻣﻨﺘﺴﻖ‬
‫ﺑﻮد‪ ،‬ﻫﺮاوﻗـﺎت ﮐﻪ ﺗﻤّﻨـﺎي ادراك ﺳـﻌﺎدت ﺣﻀﻮر ﻓﯿﺾ ﮔﻨﺠﻮر ﭘﺎدﺷـﺎﻫﯽ را ﻣﯽﻧﻤﻮد و از ﺟـﺎﻧﺐ ﻣﺮﺣﻤﺖ ﺟﻮاﻧﺐ اﺷـﺮف »‪ «5‬ﻣﻤﻨﻮع‬
‫ﻣﯽآﻣـﺪ و زﻣـﺎﻧﯽ ﮐﻪ اﻇﻬـﺎر ﺷﻮق ﻣﻼﻗﺎت ﺑﺮادران واﻻﮔﻬﺮ و ﺷﺎﻫﺰادﮔﺎن ﺑﻠﻨـﺪاﺧﺘﺮ را ﻣﯽﻓﺮﻣﻮد ﺑﻪ ﻫﺮوﺳـﯿﻠﻪ ﮐﻪ ﺑﻬﺎﻧﻪﺟﻮ ﻣﯽﮔﺮدﯾـﺪ و‬
‫ﺗﻤّﺴﮏ ﻣﯽﺟﺴﺖ »‪ ،«6‬دﺳﺖ رد ﺑﺮ ﺳـﯿﻨﻪاش »‪ «7‬ﻣﯽآﻣـﺪ ﺗـﺎ در اواﻧﯽ ﮐﻪ ﻋﻢ ﻧﺎﻣـﺪار و واﻟـﺪه ﮐﺎﻣﮑـﺎرش ﺑﻪ ارض ﻣﯿﻨﻮ آﺛﺎر ﺑﻬﺮهﯾﺎب‬
‫ﮔﺸﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺮاﺗﺐ ﺷﻮق و آرزوي ﻟﻘﺎي ﺳﻌﺎدت اﻟﺘﻘﺎي »‪ «8‬ﺧﺴﺮو ﮐﺸﻮرﮔﺸﺎ و ﺷﺎﻫﺰادﮔﺎن ﻣﻬﺮ ﻟﻘﺎ آن ﺣﻀﺮت را ﺑﺮﯾﻦ داﺷﺖ ﮐﻪ دﺳﺖ‬
‫اﺳﺘﺸﻔﺎع »‪ «9‬ﺑﺬﯾﻞ ﺗﻮﺳﻂ ﻣﻬﺪ ﻋﻠﯿﺎ‪ ،‬واﻟﺪه ﻣﺎﺟﺪهاش‪ ،‬زده ﻣﺘﻤّﻨﯽ ﮔﺮدﯾﺪ ﮐﻪ در ﺣﯿﻦ اﺳﺘﺸﺮاف ﺣﻀﻮر اﻗﺪس ﻣﺴﺘﺪﻋﯽ اﺣﻀﺎرش ﺷﻮد‬
‫و ﺷﺎﻫﺪ اﺳﺘﺪﻋﺎي ﺧﻮد را »‪ 186) «10‬اﻟﻒ( ﻋﺮﯾﻀﻪ ﻣﻠﻔﻮﻓﻪاي ﺑﻪ ﺧﻂ ﻣﺒﺎرك ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﻀـﻤﻮن در درﮔﺎه ﺳﭙﻬﺮ ﻧﻤﻮن ﻧﮕﺎﺷﺖ و ﺑﻪ اﻣﻨﺎي‬
‫ﺷﻮﮐﺖ اﺑـﺪ ﻣﻘﺮون ﻧﯿﺰ ﺻـﻔﺤﻪ ﻃﺮاز ﮔﺸﺖ و ﺻـﺮﯾﺢ ﻧﻮﺷﺖ ﮐﻪ ﭼﻨـﺪﺳﺎل اﺳﺖ ﮐﻪ از آﺳـﺘﺎن ﺳـﺪره ﻣﺜﺎل ﺧﺴـﺮواﻧﯽ دورم و از ﻧﻌﻤﺖ‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 431‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫ﻓﯿﺾﯾﺎﺑﯽ ﺑﺰم ارم ﻧﻈﻢ ﺻﺎﺣﺒﻘﺮاﻧﯽ ﻣﻬﺠﻮر‪ .‬ﻫﺮﭼﻨﺪ ﻣﺴﺘﺪﻋﯽ ادراك ﺷﺮف ﺣﻀﻮر ﺑﺎﻫﺮ اﻟﻨﻮر اﻋﻠﯽ ﮔﺸﺘﻢ‪ ،‬ﺑﻪ ﺟﻮاب ﻣﻄﻠﺐ ﺧﻮد ﻓﺎﯾﺾ‬
‫ﻧﺸﺪم و ﻫﺮﻗﺪر ﮐﻪ اﺳﺘﺪﻋﺎي ﻓﯿﺾﯾﺎﺑﯽ‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪ :‬ﺟﻮان‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪ :‬آﺷﮑﺎر و ﭘﯿﺪا‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪ :‬در‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﻠﮏ‪ :‬ﻧﮑﺮد‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪ :‬ﺟﻮاﻧﺐ ﺧﺪﯾﻮ دوران‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪ :‬وﺳﯿﻠﻪ و ﺑﻬﺎﻧﻪ ﮐﻪ ﻣﺘﻤﺴﮏ ﻣﯽﮔﺮدﯾﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﺮ ﺳﯿﻨﻪ ﺗﻤﻨﺎﯾﺶ‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺞ‪ :‬ﺳﻌﺎدت اﻟﻘﺎي‪.‬‬
‫)‪ .(9‬ﻣﻠﮏ‪ :‬اﺳﺘﻔﺸﺎع‪.‬‬
‫)‪ .(10‬ﻣﺞ‪» :‬را« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪457 :‬‬
‫اﻧﺠﻤـﻦ ﺑﻬﺸﺖآﯾﯿﻦ ﻣﻌّﻠﯽ ﮐﺮدم‪ «1» ،‬ﺑﻪ ﻣﻨﺘﻬـﺎي ﻣﺮام و ﻧﯿـﻞ ﻣﺮاد ﺧﻮﯾﺶ ﻓـﺎﯾﺰ ﻧﯿﺎﻣـﺪم‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ اﯾﻦ ﻧﻮﺑﺖ ﻧﯿﺰ دﺳﺖ رد ﺑﺮ ﺳـﯿﻨﻪ ﻣﻠﺘﻤﺲ‬
‫ﮔﺬارﻧـﺪ و ازﯾﻦ ﻋﻄّﯿﻪ ﻋﻈﻤﯽ ﻣﺤﺮوم دارﻧـﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﺎج وّﻫﺎج ﺷـﻬﻨﺸﺎﻫﯽ و اورﻧﮓ آﺳـﻤﺎن ﭘﺎﯾﻪ اﻋﻠﯽﺣﻀـﺮت ﻇّﻞ اﻟﻠﻬﯽ ﮐﻪ ﺑـﺪون ﻓﺮﻣﺎن‬
‫ﻫﻤﺎﯾﻮن و ﺑﯽاذن ﺧـّﺪام ﺑﺎرﮔﺎه ﺳـﻠﻄﻨﺖ روزاﻓﺰون ﻋﺰم ادراك آﺳـﺘﺎن ﻋﻠّﯿﻪ و اﯾﻦ ﻋﺰﯾﻤﺖ »‪ «2‬ﻓﺴـﺦ ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺷﺪ ﮐﻪ دﺳﺖ ﺷﻮق ﮐﻌﺒﻪ‬
‫ﺑﺎرﮔـﺎه ﺧﻼـﻓﺖ ﮔﺮﯾﺒـﺎﻧﮕﯿﺮ اﺳﺖ و وﻓـﻮر »‪ «3‬اﺷـﻮاق ﺧـﺎﻃﺮ ﺻـﺪاﻗﺖ ﻣﻈـﺎﻫﺮ ازﯾـﻦ ﺣﺮﮐﺖ ﺑﯽاﺧﺘﯿـﺎر ﻋﺬرﭘـﺬﯾﺮ‪ .‬ﭼـﻮن اﯾﻦ ﻋﺮﯾﻀﻪ و‬
‫ﻣﺮاﺳـﻼت و اﺣﮑﺎم ﺑﻪ درﮔﺎه ﺷـﻬﻨﺸﺎه ﺳـﮑﻨﺪر ﻏﻼم و ﺷـﻬﺰادﮔﺎن ﻋﻈﺎم رﺳـﯿﺪ و ﻣﻬﺪ ﻋﻠﯿﺎ ﻧﯿﺰ در ﺧﻸ و ﻣﻸ در ﺑﻨﺪﮔﯽ ﺣﻀﺮت ﮐﯿﻮان‬
‫ﺑﺴﻄﺖ ﻣﺤّﺮك آن ﮔﺮدﯾﺪه‪ ،‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﺧﺪﯾﻮ ﺑﻬﺮام اﻧﺘﻘﺎم ﻧﻈﺮ ﺑﻪ اﻟﻄﺎف ﺧﺴﺮواﻧﻪ و اﻋﻄﺎف ﺧﺪﯾﻮاﻧﻪ ﭘﺬﯾﺮاي ﺗﻤّﻨﺎي ﺷﺎﻫﺰاده »‪ «4‬واﻻﻣﻘﺎم‬
‫ﮔﺸـﺘﻪ‪ ،‬از ﻣﻮﻗﻒ ﺟﻼﻟﺖ و ﻣﮑﻤﻦ ﻧﺒﺎﻟﺖ اﺣﮑﺎم ﻋﻠّﯿﻪ و اواﻣﺮ ﺟﻠّﯿﻪ ﺑﺎ ﻇﻬﻮر ﻣﺮاﺣﻢ ﺷﺎﻫﺎﻧﻪ و ﻋﻮارف ﭘﺎدﺷﺎﻫﺎﻧﻪ در ﮐﻤﺎل ﺷﻮق و اﺷﺘﯿﺎق‬
‫و ﻧﻬﺎﯾﺖ ﻣﺮﺣﻤﺖ و اﺷـﻘﺎق ﺑﻪ اﺣﻀﺎر ﺷﺎﻫﺰاده ﻧﺎﻣﺪار ﺻﺎدر و ﺑﻪ ﻣﺼﺤﻮب ﮐﺮﺑﻼﯾﯽ ﺣﺴﯿﻦ ﺑﯿﮏ ﮐﺘﻮل ﻣﺮﺳﻮل ﮔﺮدﯾﺪه و در ﻏّﺮه ﺷﻬﺮ‬
‫ذﯾﺤﺠـﮥ اﻟﺤﺮام »‪ «5‬ﭼﺎﭘـﺎر ﻣﺰﺑﻮر ﻧـﺎﯾﺐ ﻗﻢ ﮐﻪ ﻣﺮﺗﺒﻪ ﭘﯿﺶﺧـﺪﻣﺘﯽ »‪ «6‬ﺳـﺮﮐﺎر اﻋﻠﯽ داﺷﺖ ﺑـﺎ اواﻣﺮ ﻗﻀﺎ ﻧﻈﺎم ﺑﻪ ﺧـﺪﻣﺖ ﻧّﻮاب اﺷـﺮف‬
‫ﺳﺮاﻓﺮاز ﺷـﺪه‪ ،‬ﺧـﺪﯾﻮزاده واﻻﺷـﺄن از ﺻـﺪور اﺣﮑـﺎم ﻋﻠّﯿﻪ و ﻣﻀﺎﻣﯿﻦ ﻓﺮح آﯾﯿﻦ آن ﻓﺮﺣﺎن و ﺷﺎدان و از ﻣﺴﺎﻋـﺪت ﺑﺨﺖ ﺑﻠﻨـﺪ ﺧﻮﯾﺶ‬
‫ﻧﺎزان ﮔﺮدﯾﺪ‪«7» .‬‬
‫ﻋﺰﯾﻤﺖ ﻣﻮﮐﺐ اﻗﺒﺎل ﺑﻪ درﮔﺎه ﺧﺎﻗﺎن ﺑﯽﻫﻤﺎل و اﺳﺘﺸﺮاف ﻧﺎﺻﺮ اﻟّﺪﯾﻦ ﻣﯿﺮزا ﺑﻪ ﺧﺪﻣﺖ »‪ «8‬ﺷﻬﺰاده ﻣﻈﻔﺮﻟﻮا‬
‫ﭼﻮن اﻣﯿﺮ ﻧﺎﺻـﺮ اﻟّﺪﯾﻦ ﻣﯿﺮزا واﻟﯽ ﻣﺮو ﺷﺎﻫﯿﺠﺎن‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ وﻗﺎﯾﻊ ﺣﺎﻻت او ﻣﮑّﺮر درﯾﻦ ﺻﻔﺤﻪ ﻣﺒﺴﻮﻃﺎ ﺳﻤﺖ ﻧﮕﺎرش ﯾﺎﻓﺘﻪ‪ ،‬درﯾﻦ ﻣّﺪت‬
‫ﺑﻪ اﺳﺘﻌﺎﻧﺖ )‪ 186‬ب( و اﺷﻔﺎق ﺷﻬﺰاده آﻓﺎق ﺧﻮﺷﺪل و ﺷﺎدﻣﺎن و ﮔﺬران او و اﻫﺎﻟﯽ آن ﺳﺎﻣﺎن ﺑﻪ اﻟﺘﻔﺎت و اﺣﺴﺎن اﺷﺮف و وﻇﺎﯾﻒ‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪ :‬ﮔﺮدﯾﺪم‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪» :‬و اﯾﻦ ﻋﺰﯾﻤﺖ« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪» :‬وﻓﻮر« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 432‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪ :‬ﺷﻬﺰاده‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪.1222 :‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪ :‬ﻏﻼم ﭘﯿﺸﺨﺪﻣﺘﯽ‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﻠﮏ‪» :‬ﮔﺮدﯾﺪ« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﻪ ﺷﺮف ﻣﻼزﻣﺖ‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪458 :‬‬
‫ﻣﺴﺘﻤّﺮه ﮐﻪ ﻣﺎه ﺑﻪ ﻣﺎه در وﺟﻪ او »‪ «1‬و »‪ «2‬ﻗﺎﻃﺒﻪ ﺳﮑﻨﻪ ﻣﺮو از ﺷﯿﻌﻪ و اوزﺑﮏ و ﺗﺮﮐﻤﺎن ﺑﺮﻗﺮار ﺑﻮد‪ «3» ،‬ﭘﺲ از اﺳﺘﺠﻤﺎع و »‪ «4‬اﺣﻀﺎر‬
‫ﻣﻮﮐﺐ ﻇﻔﺮ ﺷـﻌﺎر ﺷـﺎﻫﺰاده ﻧﺎﻣـﺪار ﺑﻪ درﺑـﺎر ﺟﻬﺎنﻣـﺪار ﺷـﻬﺮﯾﺎري و اﻃﻼـع ﺑﺮ اﺧﺘﻼف آرا و ﻫﻮاي اﻋﯿﺎن اوزﺑﮑﯿﻪ و ﻣﺮوزي ﺗﺰﻟﺰل ﺑﻪ‬
‫ارﮐـﺎن ﮐـﺎخ ﺛﺒﺎت و ﻗﺮارش راه ﯾﺎﻓﺘﻪ و ﺗﺨﻠﺨﻞ در ﺑﻨﯿﺎن ﻗﺼـﺮ ﺧﺎﻃﺮش اﻓﺘﺎده‪ ،‬ﺑﯽاﺧﺘﯿﺎر ﺑﺎ ﭘﻨﺠﺎه ﻧﻔﺮ ﺳﻮار »‪ «5‬ﺑﻪ ﻋﺰم ﻣﻼﻗﺎت و ﺷـﺮف‬
‫ﺧﺪﻣﺖ »‪ «6‬ﺷﺎﻫﺰاده ﺑﻬﻤﻦ وﻗﺎر ﺑﺎر ﺑﺮ راﺣﻠﻪ ﻋﺰﯾﻤﺖ ﺑﺴـﺘﻪ ﺑﻪ »‪ «7‬ﻃﺮﯾﻖ ﻣﻘﺼﺪ در »‪ «8‬ﺳﺮﻋﺖ ﺳﯿﺮ و رﮐﺾ دوامﮔﺮ و از ﺑﺎد ﺻﺒﺎ ﺑﺮده‪،‬‬
‫ﺑﺎ اﯾﻨﮑﻪ اﺣﺘﯿﺎط ﺗﻤﺎم از ﻋﻨﺎنﮔﯿﺮي و ﻣﻤﺎﻧﻌﺖ ﺗﺮﮐﻤﺎﻧﯿﻪ راهﻧﺸـﯿﻦ ﮐﻪ ﻣﺎﻧﻊ ﻋﺰﯾﻤﺖ او ﺑﻮدﻧﺪ داﺷﺖ‪ ،‬از ﺷﺎم ﺗﺎ ﺑﺎم و از ﺻﺒﺎح ﺗﺎ رواح راه‬
‫و ﺑﯽراه را ﺑﻪ ﻗﻮاﯾﻢ ﻫﺎﻣﻮن ﻓﺮﺳﺎي ﺧﺘﻠﯿﺎن »‪ «9‬راﻫﻮار »‪ «10‬ﺑﯿﺎﺑﺎن ﺧﺮام ﺑﺮﯾﺪه‪ ،‬ﭘﺲ از ﺳﻪ روز ﮐﻪ ﭼﻬﺎردﻫﻢ ﺷﻬﺮ ذي ﺣﺠﮥ اﻟﺤﺮام »‪«11‬‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻧﺎﮔﻬﺎﻧﯽ وارد ارض ﻓﯿﺾ ﻣﺒﺎﻧﯽ و ﺑﻪ ﻣﻼﻗﺎت ﺷـﻬﺰاده »‪ «12‬واﻻ ﺻـﻔﺎت ﻓﺮق ﻣﺒﺎﻫﺎت ﺑﻪ اﻋﻠﯽ ﻣﺪارج ﺳﻤﺎوات اﻓﺮاﺧﺖ و ﺑﻪ اﻧﻮاع‬
‫ﻣﮑﺎرم و اﺻـﻄﻨﺎﻋﺎت اﺷـﺮف ﺑﻬﺮهﻣﻨﺪ و ﮐﺎﻣﯿﺎب آﻣﺪه‪ ،‬ﺑﻪ ﺷﺮح ﻣﺮاﺗﺐ ﺣﺎﻻت ﺧﻮﯾﺶ ﭘﺮداﺧﺖ و از ﻃﻮل و »‪ «13‬اﻣﺘﺪاد ﺗﻮّﻗﻒ ﯾﺨﺸﯽ‬
‫ﻣﺤّﻤـ ﺪ ﺧﺎن در درﮔﺎه ﺳـﭙﻬﺮ ﺑﻨﯿﺎن و اﺧﺘﻼل اوﺿﺎع آن ﺳﺎﻣﺎن و دﻟﺘﻨﮕﯽ ﺧﻮد ﺷـّﻤﻪ ]اي[ را در ﺧـﺪﻣﺖ اﺷـﺮف اﻇﻬﺎر و در ﺿـﻤﻦ آن‬
‫ﺑﻨـﺎﺑﺮ ﮔﺮﻓﺘﮕﯽ ﺧـﺎﻃﺮ ﭘﺮﯾﺸﺎن ﻗﻄﺮات اﺷﮏ »‪ «14‬ﺑﺮ ﺻـﻔﺤﻪ ﻋـﺎرض ﮔﻠﻨـﺎرﮔﻮن روان و از ﺗﺮّﺷـ ﺢ ﺳـﺤﺎب ﻣﮋه اوراق ﮔﻠﺒﺮگ ﻃﺮي را‬
‫ﭘﺮژاﻟﻪ ﺳـﺎﺧﺖ‪ .‬ﺣﻀـﺮت اﺷـﺮف در ﻣﻘـﺎم دلﺟـﻮﯾﯽ او درآﻣـﺪه‪ ،‬ﭼﻨـﺎﻧﭽﻪ ﺷـﯿﻮه ﺧﺴـﺮوان ﺑﺨﺘﯿـﺎر و دوﻟﺘﯿـﺎران ﮐﺎﻣﮑـﺎر اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﺟـﺒﺮ‬
‫ﺷﮑﺴﺘﮕﯽ ﺣﺎﻟﺶ ﭘﺮداﺧﺖ و او را اﻧﯿﺲ ﺑﺰم ﺧﺎص و ﻧﺪﯾﻢ اﻧﺠﻤﻦ ﻓﯿﺾ اﺧﺘﺼﺎص ﻧﻤﻮده‪ ،‬ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﺮﺣﻤﺖ ﻫﻤﻪ اوﻗﺎت ﻏﺒﺎر ﮐﺪورت‬
‫و ﻣﻼل از ﭼﻬﺮه ﺧﺎﻃﺮش ﻣﯽزدود و ﺑﻪ ﺳـﺮﭘﻨﺠﻪ ﻋﻨﺎﯾﺖ ﻋﻘﺪه ﮐﺮﺑﺖ و ﮔﺮه ﻣﻼل از رﺷـﺘﻪ ﮔﺮه اﻧﺪر ﮔﺮه دﻟﺶ ﻣﯽﮔﺸﻮد و ﻟﺤﻈﻪ ]اي[‬
‫ﺑﯽوﺟﻮد آن ﻧﻘﺎوه ﺧﺎﻧﺪان ﭼﻨﮕﯿﺰي ﻧﻤﯽﻧﺸﺴﺖ و دﻣﯽ ﺑﯽﺣﻀﻮر آن زﺑﺪه دوده ﻗﺎآﻧﯽ در‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﻠﮏ‪» :‬او« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪» :‬و« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﻠﮏ‪» :‬ﺑﻮد« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪ :‬اﺳﺘﻤﺎع‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪ :‬از ﺳﻮار‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﻪ ﻋﺰم ﺷﺮف ﻣﻼﻗﺎت‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪» :‬ﺑﻪ« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺞ‪ :‬و در‪.‬‬
‫)‪ .(9‬ﻣﻠﮏ‪ :‬ﺟﻨﯿﺒﺎن‪.‬‬
‫)‪ .(10‬ﻣﺞ‪» :‬راﻫﻮار« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(11‬ﻣﺞ‪.1222 :‬‬
‫)‪ .(12‬ﻣﺞ‪ :‬ﺷﺎهزاده‪.‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 433‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫)‪ .(13‬ﻣﺞ‪» :‬و« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(14‬ﻣﺞ‪ :‬اﺷﮏ ﻣﺮوارﯾﺪ ﺳﺎن‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪459 :‬‬
‫ﻣﺤﻔﻞ ﻣﺮام »‪ «1‬ﻣﺪام از دﺳﺖ ﺳﺎﻗﯽ ﮔﻞﻓﺎم ﻧﻤﯽﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬و ﻫّﻤﺖ آﺳﻤﺎن ﻧﻬﻤﺖ )‪ 187‬اﻟﻒ( ﺑﻪ دار ﮐﺮﯾﻤﺎن واﻻ ﻣﻨﺶ و ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواﯾﺎن »‪«2‬‬
‫ﻫّﻤﺖﭘﮋوه ﻗﺮار داد‪ ،‬ﺧـﺎﻃﺮ ﻫﻤـﺎﯾﻮن ﺑﻪ رﺳﻢ ﻣﻬﻤﺎنﻧﻮازي ﮔﻤﺎﺷﺖ و اﺳـﺒﺎب ﺑﺰرﮔﯽ و ﻣﻮاد ﺣﺸـﻤﺖ او را ﺑﻪ ﻗﺎﻧﻮن ﻣﻠﻮك ﻋﺎﻟﯽﻧﮋاد از‬
‫اﺳـﺒﺎن ﺗﺎزي ﺑﺎ ﺳﺎﺧﺖ ﻣﺮّﺻﻊ »‪ «3‬و ﻣﻔﺮوﺷـﺎت رﻧﮕﯿﻦ و اواﻧﯽ ﻣﻠّﻤﻊ و ﺑـﺎﻗﯽ ﺿـﺮورﯾﺎت از ﻫﺮﭼﻪ در ﮐـﺎر ﺑﻮد ﻋﻨـﺎﯾﺖ ﻓﺮﻣﻮد و او را ﺑﺮ‬
‫ﻣﻠﮏ ﺣﺴﯿﻦ ﻣﯿﺮزا ﻣﻘّﺪم ﻧﺸﺎﻧﯿﺪه‪ ،‬ﺧﺎﻃﺮ اﻧﺪﻫﻨﺎﮐﺶ را از وﺳﻮﺳﻪ ﺑﯽاوﺿﺎﻋﯽ و »‪ «4‬ﻏﺮﺑﺖ و ﻣﺨﻤﺼﻪ ﮐﺪورت و ﮐﺮﺑﺖ و ﻫﺠﺮت از ﯾﺎر‬
‫و دﯾﺎر و ﺧﻮﯾﺶ و ﺗﺒﺎر اﯾﻤﻦ و ﻣﻄﻤﺌﻦ ﮔﺮداﻧﯿﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﺷﻮق ﻫﻢﻋﻨﺎﻧﯽ درﯾﻦ ﺳـﻔﺮ ﺑﻪ رﮐﺎب ﺳـﻌﺎدت اﻧﺘﺴﺎب ﺷﻬﺰاده ﻓﺮﺧﻨﺪه اﺧﺘﺮ ﺑﻪ درﮔﺎه ﺷﺎﻫﻨﺸﺎه ﻓﺮﯾﺪونﻓّﺮ ﺧﻮد را ﻓﺮاﻣﻮش و ﺑﻪ ﺗﻤّﻨﺎي‬
‫ﺷﺮﻓﯿـﺎﺑﯽ ﺣﻀﻮر ﺑﺎﻫﺮ اﻟﻨﻮر ﺧﺴـﺮو ﻓﻠﮏ ﺑﺎرﮔﺎه ﺧﻮرﺷـﯿﺪ »‪ «5‬اﻓﺴـﺮ ﺷﺎﻫـﺪ ﺧـﻮشدﻟﯽ را در آﻏﻮش داﺷﺖ و ﻟﯿﮑﻦ ﺷـﺎﻫﺰاده واﻻﺷـﺄن‬
‫ﻋﺰﯾﻤﺖ او و ﺳﺎﯾﺮ اﻣﺮاي ﺧﺮاﺳﺎن را درﯾﻦ ﺳـﻔﺮ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﺑﻌﻀﯽ ﺟﻬﺎت ﻣﻨﺎﺳﺐ ﻧﺪاﻧﺴﺘﻪ ﻫﻤﺮاﻫﯿﺎن ﺗﻮره ﺟﺎن ﻫﺮﯾﮏ را ﺑﻪ ﻇﻬﻮر ﻣﮑﺮﻣﺘﯽ‬
‫ﺧـﺎص ﺧﻮﺷـﺪل و ﺷﺎدﻣﺎن ﺳﺎﺧﺘﻪ‪ ،‬اﻣﺮ ﺑﻪ ﺗﻮّﻗﻒ او ﻓﺮﻣﻮد ﮐﻪ در ﺧـﺪﻣﺖ ﺷـﮑﻮﻓﻪ ﭼﻤﻦ ﻋّﺰت و ﺟﻼل و ﻏﻨﭽﻪ ﮔﻠﺒﻦ دوﻟﺖ »‪ «6‬و اﻗﺒﺎل‬
‫اﻟﻠّﻪ ﻗﻠﯽ ﻣﯿﺮزا ﺑﻪﺳـﺮ ﺑﺮده‪ ،‬ﻣﺘﺮﺻـﺪ ﻓﺮح و ﻓﺮج از وراي ﭘﺮده ﻏﯿﺐ ﺑﺎﺷـﺪ‪ .‬ﭘﺲ اﺷـﺎرت رﻓﺖ ﮐﻪ ﮐﺎرﮔﺰاران ﺳـﺮﮐﺎر اﺷـﺮف ﻋﻠﯽ اﺳـﺮع‬
‫اﻟﺤﺎل ﺑﻪ ﺗﻬّﯿﻪ و ﺗﺪارك ﺳـﻔﺮ ﺧﯿﺮ اﺛﺮ ﮐﻮﺷـﯿﺪه اﺳﺒﺎب راه ﻣﻬّﯿﺎ دارﻧﺪ و ﺑﻪ ﺗﻌﺠﯿﻞ ﺑﻪ ﺟﺎﻧﺐ ﮐﻌﺒﻪ ﻣﻘﺼﻮد روآرﻧﺪ‪ «7» .‬ﺑﺮﺣﺴﺐ اﻣﺮ ﻋﻠّﯿﻪ‬
‫در ﺑﯿﺴـﺘﻢ ﺷﻬﺮ ذﯾﺤﺠﻪ »‪ «8‬ﻫﻤﯿﻦ ﺳﺎل ﭘﯿﺸـﺨﺎﻧﻪ اﺷـﺮف را در ﺻـﺤﺮاي ﻃﺮق ﮐﺸـﯿﺪه‪ ،‬ﺧﯿﺎم دوﻟﺖ را ﺑﺮﭘﺎ و راﯾﺖ ﻧﺼـﺮت اﻧﺘﻤﺎﯾﺶ »‪«9‬‬
‫ﭘﺲ از ﭼﻬـﺎر روز دﯾﮕﺮ ﻣﺤﻔﻮف ﺑﻪ ﻋﻨـﺎﯾﺖ داور ﯾﮑﺘـﺎ از ارض ﻓﯿﺾﺑﺨﺸـﺎ ﺑﻪ ﻋﺰﯾﻤﺖ آﺳﺘﺎنﺑﻮﺳـﯽ درﮔـﺎه ﺟﻬﺎنﭘﻨﺎه ﻣﻌّﻠﯽ ﺑﻪ ﻣﺮاﺳـﻢ‬
‫ﺗﻮدﯾﻊ روﺿﻪ »‪ «10‬ﺛﺎﻣﻦ اﺋﻤﻪ ﻫﺪي‪ -‬ﻋﻠﯿﻪ اﻟﺘﺤﯿﮥ و اﻟﺜﻨﺎ‪ -‬ﻓﺮاﻏﺖﮔﺰﯾﻦ و‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﺤﻔﻞ ﮐﺎﻣﺮاﻧﯽ ﺟﺎم‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪ :‬ﻓﺮﻣﺎﻧﻔﺮﻣﺎﯾﯿﺎن‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﺮﺻﻊ و ﻣﻠﺒﻮﺳﺎت ﺧﺎﺻﻪ‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪» :‬و« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪ :‬ﺟﻤﺸﯿﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﻠﮏ‪» :‬دوﻟﺖ« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﻠﮏ‪ :‬روان‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﻠﮏ‪.1222 :‬‬
‫)‪ .(9‬ﻣﺞ‪ :‬اﻧﺘﻤﺎ‪.‬‬
‫)‪ .(10‬ﻣﺞ‪» :‬روﺿﻪ« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪460 :‬‬
‫ﻓﯿﺾﯾﺎب آﻣﺪه‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻨﺰﻟﮕﺎه ﻃﺮق ﭘﺮﭼﻢ ﺳـﻌﺎدت ﮔﺸﻮد و ﺳﺎﺣﺖ آن وادي را »‪ «1‬از اﻧﺘﺼﺎب ﻗﺒﺎب ﺳـﺮادﻗﺎت ﻋّﺰ و ﺷﺄن و ﺧﯿﺎم ﻣﯿﻤﻨﺖ‬
‫ﻧﺸﺎن رﺷﮏ روﺿﻪ ارم ﻧﻤﻮد و در آن ﻣﮑﺎن ﻧﺰﻫﺖﻧﺸﺎن »‪ «2‬ﺑﻪ رﺳﻢ ﻣﻌﻬﻮد ﺻﻤﺼﺎم ﻧﯿﺎم دوﻟﺖ ﻋﻠﯿﺎ و ﺷﺒﻞ ﺿﺮﻏﺎم ﺷﻮﮐﺖ واﻻ دوﺣﻪ‬
‫»‪ «3‬ﺣﺪﯾﻘﻪ اﻗﺒﺎل و ﺛﻤﺮه ﺷﺠﺮه اﺟﻼل‪ ،‬اﻟّﻠﻪ ﻗﻠﯽ ﻣﯿﺮزا‪ ،‬را ﺑﻪ ﻧﯿﺎﺑﺖ ﻣﻤﺎﻟﮏ ﻣﺤﺮوﺳﻪ »‪ «4‬ﺳﺮاﻓﺮاز و ﻣﺤّﻤﺪ ﺧﺎن ﻗﺎﺟﺎر را ﺑﻪ ﺧﺪﻣﺖ )‪187‬‬
‫ب( و »‪ «5‬اﺗﺎﺑﮑﯽ او از اﻗﺮان ﻣﺮﺗﺒﻪ اﻣﺘﯿﺎز ﺑﺨﺸـﯿﺪه‪ ،‬ﮐﺎرﮐﻨﺎن و اﻣﻨﺎي ﺑﻠﻨﺪﻣﺮﺗﺒﻪ »‪ «6‬دوﻟﺖ را در ﺧﺪﻣﺘﺶ ﺑﺎزداﺷـﺘﻪ اﺧﺮاﺟﺎت اﻣﯿﺮ ﺗﻮره‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 434‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫را ﭼﻨـﺎﻧﭽﻪ درﺧﻮر ﺑﻮد و از ﺷﺄن ﭼﻨﺎن ﻣﯿﺰﺑﺎﻧﯽ ﻓﺮاﺣﺎل ﭼﻨﯿﻦ ﻣﯿﻬﻤﺎﻧﯽ ﻻﯾﻖ ﻣﯽﻧﻤﻮد‪ ،‬از »‪ «7‬ﻫﺮﺑﺎب ﻣﻌﯿﻦ و او را ﺧﻮاﻫﯽﻧﺨﻮاﻫﯽ راﺿﯽ‬
‫و در ﻧﺰد ﭘﺴﺮ ﺳﻌﺎدت اﻓﺴﺮ ﺧﻮﯾﺶ ﮔﺬاﺷﺘﻪ‪ ،‬ﻫّﻤﺖ ﺑﺮ ﺳﺎزوﺑﺮگ ﺳﻔﺮ ﺧﯿﺮ اﺛﺮ ﮔﺬاﺷﺖ‪.‬‬
‫راﻗﻢ ﺣﺮوف اﮔﺮﭼﻪ ﭘﺲ از ﻣﺮاﺟﻌﺖ از درﺑﺎر ﮐﯿﻮانﻣﺪار ﺧﺴـﺮواﻧﻪ ﻋﺎرﺿﻪ ﺻـﻌﺒﯽ رو داد »‪ «8‬ﮐﻪ از زﻧـﺪﮔﯽ ﻣﺄﯾﻮس ﺑﻮد‪ ،‬و ﻟﯿﮑﻦ در‬
‫اوان ﺣﺮﮐﺖ ﻣـﻮﮐﺐ »‪ «9‬ﻣﺴـﻌﻮد ﻓﯽ اﻟﺠﻤﻠﻪ ﺻـّﺤﺘﯽ ﻗﺮﯾﻦ ﺣـﺎل ﮔﺮدﯾـﺪ‪ ،‬و ﺑـﺎ اﯾﻨﮑﻪ از ﺳـﻮاري ﻣﺘﻌـّﺬر ﺑـﻮد‪ ،‬زﺣﻤﺖ ﺳـﻔﺮ را ﭼﻮن در‬
‫ﻣﻼزﻣﺖ رﮐﺎب اﺷﺮف از ﺟﻤﻠﻪ ﺳﻌﺎدات ﻣﯽداﻧﺴﺖ ﺑﺮ راﺣﺖ ﺣﻀﺮ راﺟﺢ ﺷﻤﺮده‪ ،‬ﺳﺎﯾﻪآﺳﺎ »‪ «10‬در ﻣﻮﮐﺐ ﻓﺮﺧﻨﺪه روان و ﭼﻮن ﻏﺒﺎر‬
‫اﻓﺘﺎن و ﺧﯿﺰان ﺷﺪه‪ ،‬از ﺑﺨﺖ ﻣﺴﺎﻋﺪ ﻣﻤﻨﻮن و اﺧﺘﺮ اﻗﺒﺎل ﺧﻮﯾﺶ را ازﯾﻦ ﻧﻌﻤﺖ ﻣﺮﻫﻮن آﻣﺪ‪.‬‬
‫ﺷﻌﺮ »‪«11‬‬
‫ﻓﺮﺧﻨﺪه ﻃﺎﻟﻊ ﮐﻪ ﺑﻮد در رﮐﺎب ﺗﻮﺧﺮم وﻻﯾﺘﯽ ﮐﻪ آﻧﺠﺎ ﺳـﻔﺮ ﮐﻨﯽ ﺑﻪ ﺣﮑﻢ »‪ «12‬ﺷﻬﺰاده ﻣﻈﻔﺮﻟﻮا ﻣﻠﺘﺰﻣﯿﻦ »‪ «13‬رﮐﺎب ﻓﯿﺮوزي ﻗﺮﯾﻦ را‬
‫رﻓﯿﻖ و ﺑﻪ ﺷﻮق »‪ «14‬ﻋﺎزم ﻃﺮﯾﻖ ﮔﺸﺖ‪.‬‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﻠﮏ‪» :‬را« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﻠﮏ‪» :‬ﻧﺸﺎن« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪» :‬دوﺣﻪ« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﺤﺮوس‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪» :‬و« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪ :‬ﮐﺎرﮐﻨﺎن و ﻣﺘﮑﻠﻔﺎن ﻣﻬﺎم‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪ :‬و از‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺞ‪ :‬داده‪.‬‬
‫)‪ .(9‬ﻣﻠﮏ‪» :‬ﻣﻮﮐﺐ« ﺗﮑﺮار ﺷﺪه‪.‬‬
‫)‪ .(10‬ﻣﺞ‪ :‬ﺳﺎﯾﻪآﺳﺎي‪.‬‬
‫)‪ .(11‬ﻣﻠﮏ‪ :‬ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(12‬ﻣﺞ‪ :‬ﺣﮑﻢ ﻧﺎﻓﺬ‪.‬‬
‫)‪ .(13‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﻠﺘﺰﻣﺎن‪.‬‬
‫)‪ .(14‬ﻣﺞ‪ :‬ﺷﻮق ﺗﻤﺎم‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪461 :‬‬
‫ﺗﺤﺮﯾﮏ اﻋﻼم ﻧﺼﺮت اﻟﺘﺼﺎق ﺑﻪ ﻃﺮف »‪ «1‬ﻋﺮاق ﭘﺲ از ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻧﯿﺎﺑﺖ ﺷﺎﻫﺰاده ﮐﺎﻣﮑﺎر اﻟّﻠﻪ ﻗﻠﯽ ﻣﯿﺮزا‬
‫ﭼﻮن روزي دو ﺳﻪ در ﺻـﺤﺮاي ﻃﺮق ﺑﻪ ﺟﻬﺖ ﻗﺮارداد ﻣﻤﺎﻟـﮏ و اﻧﺘﻈﺎم و اﻧﺘﺴﺎق اﻣﻮر رﻋﺎﯾﺎ و ﻣﺴﺎﻟﮏ ﺗﻮّﻗﻒ »‪ «2‬اﺗﻔﺎق اﻓﺘﺎد‪ ،‬ﻣﻮﮐﺐ‬
‫ﻣﺴـﻌﻮد ﺷﻬﺰاده ﺑﻠﻨﺪاﺧﺘﺮ ﭘﺲ از ﻓﺮاق از ﻧﻈﺎم ﺑﺨﺸﯽ ﻣﻠﮏ و ﮐﺸﻮر و »‪ «3‬ﺑﻌﺪ از اﻧﺘﻈﺎم و اﻧﻀـﺒﺎط آن ﺑﻮم و ﺑﺮ ﺟﻨﺎح ﺣﺮﮐﺖ ﺑﻪ ﺳﻤﺖ‬
‫ﻣﻘﺼﻮد ﮔﺸﺎد‪.‬‬
‫ﻣﺜﻨﻮي »‪«4‬‬
‫ﺑﻪ روزي ﮐﻪ ﻧﯿﮏاﺧﺘﺮي ﯾﺎر ﺑﻮدرخ ﺑﺨﺖ و دوﻟﺖ ﻧﻤﻮدار ﺑﻮد‬
‫ﮔﺰﯾـﺪهﺗﺮﯾﻦ روزي از روزﮔﺎرﭼﻮ »‪ «5‬ﻋﯿـﺪي ﻫﻤﺎﯾﻮن ﺑﻪ ﻓﺼﻞ ﺑﻬﺎر ﻣﻮاﮐﺐ اﻗﺒﺎل ﺧـﺪﯾﻮ ﺑﯽﻫﻤﺎل ﺑﺎ ﮐﻤﺎل آراﺳـﺘﮕﯽ و اﺑّﻬﺖ اﺳـﺘﻤﺪاد‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 435‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫ﻫّﻤـ ﺖ از روح ﻣﻄﻬﺮ ﺛــﺎﻣﻦ »‪ «6‬اﺋﻤـﻪ اﺛﻨﺎﻋﺸـﺮ »‪ «7‬ﺣﺠـﮥ اﻟﻠّﻪ اﻻـﮐﺒﺮ‪ ،‬ﻋﻠﯽ اﺑﻦ ﻣﻮﺳـﯽ اﻟﺮﺿـﺎ‪ -‬ﻋﻠﯿﻪ اﻟﺴـﻼم‪ -‬ﻧﻤـﻮده ﺑﺮ اﺷـﻬﺒﯽ ﺑﺎدﭘـﺎي‬
‫ﺧﺎكﻧﻮرد آبﺳﯿﺮ آﺗﺶ ﻓﻌﻞ‪.‬‬
‫ﺷﻌﺮ »‪«8‬‬
‫ﺟﻬﺎنﻧﻮردي ﮐﻪ اﻣﺮوزش ار ﺑﺮاﻧﮕﯿﺰيﺑﻪ ﻋﺎﻟﻤﯽ ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ ﮐﻪ اﻧﺪر او »‪ «9‬ﻓﺮداﺳﺖ ﺳﻮار و ﺑﺎ ﻓّﺮ ﺷﻬﺮﯾﺎري و ﺷﻮﮐﺖ ﺧﺴﺮوي‪،‬‬
‫ﺷﻌﺮ »‪«10‬‬
‫دوﻟﺖ او را ﻗﺮﯾﻦ و اﺧﺘﺮ ﯾﺎرﻧﺼـﺮت او را ﻣﻌﯿﻦ و ﺑﺨﺖ ﻧﺪﯾﻢ ﺳﺎﺣﺖ ﺻـﺤﺮا را از ﭘﺮﺗﻮ ﺳـﯿﻤﺎي ﺟﻬﺎنآرا و از اﺷـﻌﻪ اﻟﻮﯾﻪ ﺧﻮرﺷﯿﺪ اﻧﺘﻤﺎ‬
‫روﺷﻦﺗﺮ از داﻣﻦ اﻓﻖ »‪ «11‬و رﺧﺸﺎنﺗﺮ از ﻧﮕﺎرﺧﺎﻧﻪ اﻧﮕﻠﯿﻮن )‪ 188‬اﻟﻒ( ﺳﺎﺧﺖ‪ .‬اﮔﺮﭼﻪ اوان ﺣﺮﮐﺖ اول »‪ «12‬ﺣﻮت ﺑﻮد‪،‬‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪ :‬از ﻃﺮق ﺑﻪ ﻃﺮف‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﻠﮏ‪» :‬ﺗﻮﻗﻒ« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪ :‬و راﯾﺖ ﻋﻘﺎبﭘﯿﮑﺮ‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪ :‬ﺷﻌﺮ‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪ :‬ﭼﻪ‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪ :‬اﻣﺎم ﺛﺎﻣﻦ‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪ :‬اﺛﻨﯽ ﻋﺸﺮ‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﻠﮏ‪ :‬ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(9‬ﻣﺞ‪ :‬اﻧﺪرو‪.‬‬
‫)‪ .(10‬ﻣﻠﮏ‪ :‬ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(11‬ﻣﻠﮏ‪» :‬اﻓﻖ« ﻧﺪارد‪ .‬ﺟﺎي ﮐﻠﻤﻪ ﺧﺎﻟﯽ اﺳﺖ‪.‬‬
‫)‪ .(12‬ﻣﺞ‪ :‬ﻋﺸﺮ اول‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪462 :‬‬
‫ﺷﻌﺮ »‪«1‬‬
‫وﻗﺖ ﺗﺤﻮﯾـﻞ آﻓﺘـﺎب ﺑﻪ ﺣﻮتاﯾﻦ ﺷـﺪه درج و آن ﯾﮑﯽ ﯾﺎﻗﻮت وﻟﯽ از آﺛﺎر ﮔﺮﻣﯽ و ﺣﺮارت ﻫﻮا‪ ،‬زﻣﯿﻦ و زﻣﺎن ﺧّﺮم و ﺳـﻨﺒﻞ و ﻻﻟﻪ ﺑﺎ‬
‫ﺷﻘﺎﯾﻖ و ﺑﻨﻔﺸﻪ ﺷﮑﻔﺘﻪ و درﻫﻢ ﺑﻮد‪ .‬ﻧﻬﺎﯾﺖ در ﺷﺐ ﺣﺮﮐﺖ ﻣﻨﺰل ﻃﺮق‪.‬‬
‫ﺷﻌﺮ »‪«2‬‬
‫ﭼﻮ »‪ «3‬ﺑﻨﻮﺷﺖ ﺷﺐ ﻓﺮش زرﺑﻔﺖ راغﺷـﺪه ﭼﺮخ ﻃﻮﻃﯽ ﺻـﻔﺖ ﻫﻤﭽﻮ زاغ اﺑﺮي ﺳـﯿﺎه از آﺳـﻤﺎن ﺑﺮﺧﺎﺳـﺘﻪ‪ ،‬ﺻـﺎﻋﻘﻪ و ﻃﻮﻓـﺎن ﻋـﺎﻟﻢ و‬
‫ﻋﺎﻟﻤﯿﺎن را ﻓﺮوﮔﺮﻓﺖ و ﺻـﺪاي رﻋـﺪ و ﺑﺮق و ﻟﻮﻟﻪ در ﮔﻨﺒﺪ آﺑﻨﻮﺳـﯽ اﻧﺪاﺧﺖ و از ﭘﺲ »‪ «4‬ﺗﯿﺮﮔﯽ و ﮔﺮﻓﺘﮕﯽ ﻫﻮا ﺻـﺪا راه ﮔﻮش را‬
‫ﮔﻢ ﮐﺮده و ﺑﻪ ﻃﺮﯾﻘﺶ ﻗﺪم راﻧﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺷﻌﺮ »‪«5‬‬
‫ﭼﻨـﺎن ﺗﯿﺮه ﮔﺮدﯾـﺪ ﮐﺰ ﻟﺐ ﺧﺮوشز ﺑﺲ ﺗﯿﺮﮔﯽ ره ﻧﺒﺮدي ﺑﻪ ﮔﻮش آن ﺷﺐ ﻧﯿﺰ ﭘـﺎره ]اي[ اﻣﻮرات ﻣﻠﮑﯽ ﺳـﺎﺧﺘﻪ آﻣـﺪ و ﺑﺮﺧﯽ ﻗﺮار و‬
‫ﻣـﺪار ﻣﻤﻠﮑﺘﯽ ﺑﺮ وﻓﻖ ﺻـﻼح ﭘﺮداﺧﺘﻪ‪ ،‬ﺑـﺎ آﻧﮑﻪ از ﺷـّﺪت ﺑﺮف و ﺳـﺮﻣﺎ و ﮐﺜﺮت ﺑﺎد و ﻃﻮﻓﺎن ﺻﺎﻋﻘﻪزاي ﮐﻮه و دﺷﺖ ﯾﮑﺴﺎن و ﺟﻤﯿﻊ‬
‫ﺧﯿﺎم »‪ «6‬در زﯾﺮ ﺑﺮف ﭘﻨﻬﺎن ﺑﻮد‪ ،‬ﻋﺰم درﺳﺖ و اراده ﯾﻘﯿﻦ ﺷﺎﻫﺰاده ﺻﺎﺣﺐ ﺗﻤﮑﯿﻦ ﺗﺠﻮﯾﺰ ﺗﻮّﻗﻒ ﻧﻔﺮﻣﻮد‪.‬‬
‫ﺷﻌﺮ »‪«7‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 436‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫ﻫﻮا ﭘﺮ ز ﻣﯿﻎ و زﻣﯿﻦ ﭘﺮ ز ﺑﺮفز ﻟﺐ ره ﻧﺒﺮدي ﺳﻮي ﮔﻮش ﺣﺮف‬
‫در آن ﺣﺎل ﺷﺪ ﺑﯽﺗﻮﻗﻒ ﺳﻮارﺟﻬﺎﻧﺪار ﺷﻬﺰاده ﮐﺎﻣﮑﺎر‬
‫روان ﺷﺪ ﺑﻪ اﻗﺒﺎل و ﻓﺘﺢ و ﻇﻔﺮﺳﻌﺎدت ﺑﻪ ﭘﯿﺮاﻣﻨﺶ »‪ «8‬راهﺑﺮ‬
‫ﺳﻌﻮد ﻓﻠﮏ ﺣﻀﺮﺗﺶ را ﺿﻤﺎنﺟﻨﻮد َﻣﻠﮏ در ﭘﯿﺶ ﺣﺮز ﺧﻮان‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﻠﮏ‪ :‬ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﻠﮏ‪ :‬ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪ :‬ﭼﻪ‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﺲ‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﻠﮏ‪ :‬ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪ :‬ﺧﯿﺎم و اﻋﻼم‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﻠﮏ‪ :‬ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺞ‪ :‬ﭘﯿﺮوزﯾﺶ‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪463 :‬‬
‫ﭼﻮن از ﻣﺴﺎﻟﮏ آن ﮐﻮﻫﺴﺎر »‪ «1‬و ﻣﻔﺎوز آن ﺻـﺤﺮاﺑﺎر ﺑﻪ ﻫﺰار »‪ «2‬ﻣﺸّﻘﺖ و اﺿﻄﺮار ﮔﺬﺷﺘﻨﺪ‪ «3» .‬اﮐﺜﺮ ﺑﻨﻪ و ﺳﻮار از وزﯾـﺪن و ﻣﻪ و‬
‫اﺷـﺘﺪاد ﺳﺮﻣﺎ ﻣﺘﻔّﺮق ﺷﺪه‪ ،‬رﺑﺎط ﻓﺨﺮ داود آن ﺷﺐ را ﺑﻪ ﻣﮋده ﻧﺰول راﯾﺎت ﻣﺸﺘﺮي ﺳﻌﻮد ﻓﺮق ﻣﻔﺎﺧﺮت ﺑﺮ آﺳﻤﺎن ﺳﻮد و ازﯾﻦ ﻋّﺰت ﺑﺮ‬
‫ﺟﻤﯿﻊ ﺧﺎﻧﻘﺎه ﻋﺎﻟﻢ ﻣﻔﺎﺧﺮت »‪ «4‬و ﻣﺒﺎﻫﺎت ﻧﻤﻮد‪ ،‬وﻟﯽ از ﺑﯽ »‪ «5‬ﺳﻌﺎدﺗﯽ ﺧﻮﯾﺶ ﺑﻪ آن ﻧﻌﻤﺖ ﻓﺎﯾﺰ ﻧﮕﺸﺖ و ﺑﻪ آن ﻋﻄّﯿﻪ ﻓﺎﯾﺾ ﻧﯿﺎﻣﺪ و‬
‫ﻋﻨﺎنﮔﯿﺮي دﺷﻤﻨﺎن ﺑﺮف و ﺧﺼﻤﺎن ﺻﺎﻋﻘﻪ او را ازﯾﻦ ﻣﻮﻫﺒﺖ ﻣﺤﺮوم ﮔﺮداﻧﯿﺪ‪.‬‬
‫ﺷﻌﺮ »‪«6‬‬
‫ﻫﺮﮔﺰ ﮐﺴﯽ ﻧﺪﯾﺪ ﺑﺪانﺳﺎن ﻧﺸﺎن ﺑﺮفﮔﻔﺘﯽ ﮐﻪ ﻟﻘﻤﻪاي اﺳﺖ ﺟﻬﺎن در دﻫﺎن ﺑﺮف‬
‫ﻣﺎﻧﻨـﺪ ﭘﻨﺒﻪداﻧﻪ ﮐﻪ در ﭘﻨﺒﻪ ﺗﻌﺒﯿﻪ اﺳﺖاﺟﺮام ﮔﻮﻧﻬـﺎ ﺷـﺪه ﭘﻨﻬـﺎن ﻣﯿﺎن ﺑﺮف ﺷـﻬﺰاده ﻋﻨﺎن ﺗﻮﺟﻪ را ﺑﻪ ﺟﺎﻧﺐ ﻗﺮﯾﻪ ﻓﯿﻮژن ﮐﻪ در داﻣﻦ ﮐﻮه‬
‫ﺳﻤﺖ ﺷـﻤﺎل و ﻣﯿﺎن دّره )‪ 188‬ب( واﻗﻊ اﺳﺖ ﻣﻌﻄﻮف داﺷـﺘﻪ‪ ،‬ﭘﺲ از رﻧﺞ ﺑﺴـﯿﺎر و زﺣﻤﺖ ﺑﯽﺷـﻤﺎر ﺧﺎﻧﻪ ﯾﮑﯽ از ﺳـﻌﺎدﺗﻤﻨﺪان ﻣﺤﻞ‬
‫ﻧﺰول آن ﺷـﻬﺰاده دوﻟﺖﯾﺎر ﮔﺮدﯾﺪ‪ «7» .‬ﭼﻮن اﺗﻼـل و ﺟﺒـﺎل آن وادي از ﮐﺜﺮت ﺑﺮف ﺑﺎ دﺷﺖ ﺳـﻤﺖ ﺗﺴﺎوي ﭘـﺬﯾﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد و اﺷـﺠﺎر و‬
‫اﻧﻬﺎر را ﯾﮑﺒﺎرﮔﯽ از ﻧﻈﺮﻫﺎ ﻧﻬﻔﺘﻪ‪ ،‬اﺳـﺒﺎن ﻧﻬﻨﮓآﺳﺎ در درﯾﺎي ژرف ﺑﺮف ﺷـﻨﺎور و ﻫﯿﻮﻧﺎن ﮐﻮهﭘﯿﮑﺮ ﻟﻨﮕﺮ ﮔﺴﺴﺘﻪ‪ ،‬ﭼﻮن ﮐﺸﺘﯽ در آن‬
‫ﺑﺤﺮ ﺷـﮕﺮف ﻏﻮﻃﻪ ﺧﻮرده ﺳﯿﺮ ﮐﺮدﻧﺪ »‪ «8‬و ﻗﻠﯿـﻞ ﺑﻨﻪ و آﻏﺮوق ﺑﺮ اﺛﺮ ﭘﺎي ﺳﻮاران و ﭘﯽ اﺳـﺒﺎن ﺑﻪ ﻣﻨﺰل رﺳـﯿﺪه و دﯾﮕﺮ اﺣﻤﺎل و اﺛﻘﺎل‬
‫ﻣﺘﻔّﺮق و آواره دﺷﺖ و ﺻـﺤﺮا ﺷـﺪه ﺻـﺒﺎح آنروز »‪ «9‬ﮐﻪ ﺧﻮرﺷـﯿﺪ ﺧﺎوري ازﯾﻦ »‪ «10‬ﺗﻞ ﺧﺎﮐﺴﺘﺮي ﺳـﺮ ﺑﺮﮔﺮﻓﺘﻪ‪ «11» ،‬ﻋـﺎﻟﻢ را از‬
‫ﺷﻌـﺎع رﺣﻤﺖ ﺗﺎﺑﺎن و ﺟﻬﺎﻧﯿﺎن را ﻧﻮراﻓﺸﺎن ﻧﻤﻮد ﺑﻪ »‪ «12‬ﺳﺎﺣﺖ ﻗﺪﻣﮕﺎه ﻣﺒﺎرك ﺷـﺮﻓﯿﺎب »‪ «13‬و ﺳﻮار و ﺑﻨﻪ ﯾﮑـﺎن ﯾﮑﺎن از اﻃﺮاف و‬
‫ﺟﻮاﻧﺐ ﺟﻤﻊ آﻣﺪه‪ ،‬اﺳﺒﺎب ﻣﺘﻔّﺮق ﺑﺎر دﯾﮕﺮ ﻓﺮاﻫﻢ ﺷﺪ و ﻧﺎﯾﺐ ﻧﯿﺸﺎﺑﻮر ﺑﻪ اﺳﺘﻘﺒﺎل ﻣﻮﮐﺐ اﻗﺒﺎل‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪ :‬ﮐﻮهﺳﺎز‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪ :‬ﻫﺰارﮔﻮﻧﻪ‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪ :‬درﻧﻮردﯾﺪه ﮔﺸﺖ‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪ :‬ﻓﺨﺮ‪.‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 437‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫)‪ .(5‬ﻣﻠﮏ‪ :‬ﭘﯽ‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﻠﮏ‪ :‬ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪ :‬ﮔﺸﺖ‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺞ‪ :‬ﻏﻮﻃﻪﺧﻮر و راه ﺳﭙﺮ ﮔﺮدﯾﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(9‬ﻣﺞ‪» :‬روز« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(10‬ﻣﺞ‪» :‬ازﯾﻦ« ﺗﮑﺮار ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫)‪ .(11‬ﻣﺞ‪ :‬ﺳﺮ ﺑﺮ ﮐﺮد‪.‬‬
‫)‪ .(12‬ﻣﺞ‪» :‬ﺑﻪ« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(13‬ﻣﺞ‪ :‬ﺳﺎﺣﺖ ﻗﺪمﮔﺎه از ﺗﺄﺛﯿﺮ ﻧﻌﻞ ﺷﺒﺮﻧﮓ اﺷﺮف روﺷﻨﯽ ﻣﻬﺮ و ﻣﺎه ﯾﺎﻓﺖ‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪464 :‬‬
‫ﺷﺘﺎﻓﺘﻪ در ﻗـﺪﻣﮕﺎه ﺑﻪ ﺗﻘﺪﯾﻢ ﮐﻮرﻧﺶ ﺳـﺮاﻓﺮازي ﯾﺎﻓﺖ و در ﻧﯿﺸﺎﺑﻮر ﺑﻪ ﺟﻬﺖ »‪ «1‬اﺳـﺘﺤﻤﺎم ﻣﺮاﮐﺐ ﯾـﮏ روز را ﺗﻮّﻗﻒ و ﺑﺮﺧﯽ ﺗﻬّﯿﻪ و‬
‫ﺗﺪارك ﮐﻪ در ﺑﻌﻀﯽ از ﻣﻨﺎزل از آن ﻧﺎﮔﺰﯾﺮ اﺳﺖ دﯾﺪه آﻣﺪه‪ ،‬روز دﯾﮕﺮ‪،‬‬
‫ﻣﺼﺮاع »‪«2‬‬
‫ﺷﻬﺴﻮار ﮔﻨﺒﺪ ﻓﯿﺮوزه ﯾﻌﻨﯽ آﻓﺘﺎب‬
‫ﭘﺎي ﺟﻬﺎنﮔﯿﺮي و ﻋﺎﻟﻢﺗﺎﺑﯽ ﺑﺮ رﮐﺎب اﻓﻖ ﻧﻬﺎد و ﻋﻨﺎن اﺷـﻬﺐ ﺻـﺒﺎ رﻓﺘﺎرش ﺑﻪ ﻃﺮف ﺳﺒﺰوار ﺳﺒﮏرﮐﺎب آﻣﺪه ﻫﻼل ﻣﺎه ﻣﺤّﺮم اﻟﺤﺮام‬
‫ﺳﻨﻪ ﺛﻠﺚ و ﻋﺸـﺮﯾﻦ و ﻣﺄﺗﺎن ﺑﻌـﺪ اﻻﻟﻒ »‪ «3‬در ﺷﺐ ﺗﻮّﻗﻒ ﺳﺒﺰوار ﭼﻮن ﺗﯿﻎ ﻫﻼلآﺳـﺎي ﺷـﻬﺰاده ﮐﺎﻣﮑـﺎر و اﺑﺮوي ﻣﻘّﻮس ﻣﻄﺮﺑﺎن ﺑﺰم‬
‫ﺧﺴﺮو روزﮔﺎر و ﺧﻮﺑﺎن ﭼﯿﻦ و ﺗﺘﺎر از ﺷﻬﺮﺑﻨﺪ اﻓﻖ روي ﻧﻤﻮد و »‪ «4‬اﻋﻼم ﺗﻌﺰﯾﺖ ﺑﻬﯿﻦ ﮔﻮﺷﻮار ﻋﺮش ﺧﺪا و ﻣﻬﯿﻦ ﺳﻼﻟﻪ ﺳّﯿﺪ دو ﺳﺮا‬
‫اﻋﻨﯽ ﻓﺮزﻧـﺪ ﺷـﯿﺮ ﺧـﺪا و ﺷـﮑﻮﻓﻪ زاﻫﺮه ﭼﻤﻦ زﻫﺮا‪ -‬ﺻـﻠﻮات اﻟّﻠﻪ و ﺳـﻼﻣﻪ ﻋﻠﯿﻪ و ﻋﻠﯿﻬﻢ اﺟﻤﻌﯿﻦ‪ -‬از ﻫﺮﮔـﻮﺷﻪ ﭼـﻮن راﯾﺖ ﻣﻬﺮ آﯾﺖ‬
‫ﺧﺪﯾﻮزاده اﺳـﻼم ﺑﺮﭘﺎ ﮔﺮدﯾﺪه‪ ،‬ﻏّﺮه ﻣﺎه را ﺑﻨﺎﺑﺮ اﺣﺘﺮام ﺗﻌﺰﯾﺖ اﻣﺎم اﻧﺎم در ﺳﺒﺰوار ﺗﻮّﻗﻒ و ﺻـﺒﺎح آنروز ﮐﻪ ﺷـﯿﺮ ﺳﻮار دﺷﺖ ﺧﺎور از‬
‫آﺟﺎم ﺷﺮق ﺑﺮآﻣﺪه‪ «5» ،‬روﺑﻬﺎن اﻧﺠﻢ و اﺧﺘﺮ در زواﯾﺎي ﺧﻤﻮل و ﺧﺒﺎﯾﺎي اﻓﻮل ﺧﺰﯾﺪﻧـﺪ‪ «6» ،‬ﺑﻪ ﻣﻮاﮐﺐ ﺳـﭙﻬﺮ ﺷﮑﻮه از آﻧﺠﺎ ﺑﻪ ﺗﺠّﺸﻢ‬
‫»‪ «7‬آﻣﺪه‪ ،‬ﺳﺎﺣﺖ ﻣﺰﯾﻨﺎن را ﻣﺨّﯿﻢ ﺧﯿﺎم اﻗﺒﺎل و ﻣﻀـﺮب ﺳـﺮادﻗﺎت اﺟﻼل ﺳﺎﺧﺖ‪ .‬ﻧﺠﻒ ﻋﻠﯽ ﺧﺎن ﺷﺎدﻟﻮ ﺣﺎﮐﻢ ﺑﺰﻧﺠﺮد در ﻣﻨﺰل ﻣﺰﺑﻮر‬
‫ﺷﺮفاﻧـﺪوز ﺑﺰم ﺣﻀﻮر و ﻣﻮرد )‪ 189‬اﻟﻒ( ﻧﻮازﺷﺎت ﻏﯿﺮﻣﺤﺼﻮر ﺷﺪه اﺳﺐﻫﺎي ﻧﺎﻣﯽ راﻫﻮار ﭘﯿﺸـﮑﺶ ﮔﺬراﻧﯿﺪه اﺳـﺘﺪﻋﺎي ﺷـﺮﻓﯿﺎﺑﯽ‬
‫در »‪ «8‬رﮐـﺎب واﻻـ ﺑﻪ درﮔﺎه »‪ «9‬ﺟﻬﺎﻧﮕﺸـﺎ ﻧﻤﻮد و »‪ «10‬ﺗﻤّﻨـﺎي او ﺑﻪ ﺷـﺮف اﺟﺎﺑﺖ ﻣﻘﺮون ﻧﮕﺮدﯾـﺪه »‪ «11‬ﻣﺮﺧﺺ ﮔﺮدﯾـﺪ‪ .‬در ﻣﻨﺰل‬
‫ﻋﺒﺎسآﺑﺎد ﻣﺤّﻤﺪ زﻣﺎن ﺧﺎن ﻋﺰ اﻟﺪﯾﻨّﻠﻮي ﻗﺎﺟﺎر )‪ (198‬ﮐﻪ ﺑﻪ ﺣﮑﻮﻣﺖ وﻻﯾﺎت »‪ «12‬ﺑﺴﻄﺎم و ﺟﺎﺟﺮم و ﻗﺎﭘﭽﯽ‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪ :‬ﺳﺒﺐ‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪ :‬ع؛ ﻣﻠﮏ‪ :‬ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﻠﮏ‪.1222 :‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﻠﮏ‪» :‬و« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﺮآﻣﺪ و‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﻠﮏ‪ :‬ﺧﺰﻧﺪ و‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪ :‬ﺗﺠﺸﯿﻢ‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺞ‪ :‬از‪.‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 438‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫)‪ .(9‬ﻣﺞ‪ :‬درﺑﺎر‪.‬‬
‫)‪ .(10‬ﻣﺞ‪» :‬ﻧﻤﻮد و« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(11‬ﻣﺞ‪ :‬ﺷﺮف اﻗﺘﺮان ﻧﯿﺎﻓﺘﻪ‪.‬‬
‫)‪ .(12‬ﻣﻠﮏ‪ :‬وﻻﯾﺖ‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪465 :‬‬
‫و ﺧﺒﺎﺷـﮏ و ﮐﻮﻫﺴـﺎر و داروﻏﮕﯽ ﮐﻮﮐﻼـن و ﯾﻤـﻮت ﺳــﺮاﻓﺮازي داﺷـﺖ ﻣﺮاﺳـﻢ اﺳــﺘﻘﺒﺎل و ﺷــﺮاﯾﻂ اﺳـﺘﻨﺰال ﺑـﻪ ﺟـﺎي »‪ «1‬آورده‬
‫ﭘﯿﺸـﮑﺶﻫﺎي ﻻﯾﻖ از ﺑﺪره و ﺑﺮده و اﺳـﺒﺎن راﻫﻮار ﺻﺒﺎ رﻓﺘﺎر ﮔﺬراﻧﯿﺪه‪ ،‬در ﺟﺰاي »‪ «2‬ﻧﯿﮑﻮﺧـﺪﻣﺘﯽﻫﺎ ﭘﺎﯾﮕﺎﻫﯽ رﻓﯿﻊ و ﻣﺮﺗﺒﻪ ]اي[ ﻣﻨﯿﻊ‬
‫ﯾﺎﻓﺖ و در ﻣﻨﺎزل دﺳـﺘﺠﺮد و ﻣﯿﺎﻣﯽ و ﺷﺎﻫﺮود ﻣﺼﺪر ﺧﺪﻣﺎت »‪ «3‬ﻧﻤﺎﯾﺎن و ﺟﺎنﻓﺸﺎﻧﯽﻫﺎي ﺑﯽﮐﺮان ﮔﺮدﯾﺪه‪ ،‬ﻣﺤﻞ ﻓّﺮاﺷـﯿﺎن ﻣﻦ اﻋﻤﺎل‬
‫ﺟﻮﯾﻦ ﺑﻪ اﻗﻄﺎع ﺗﻤﻠﯿﮏ او ﻣﻘّﺮر و رﻗﻢ ﺳـﯿﻮرﻏﺎل از ﻣﺼﺪر ﺣﮑﻤﺮاﻧﯽ ﺑﻪ ﻧﺎﻣﺶ ﻣﺤّﺮر آﻣﺪ و از ﺷﺎﻫﺮود ﮐﻮﮐﺒﻪ ﻇﻔﺮ اﺧﺘﺼﺎص ﺑﺎ ﺟﻤﻌﯽ‬
‫از ﺧﻮاص ﺑﻪ ﻋﺰﯾﻤﺖ ﻗﻠﻌﻪ زرد داﻣﻐﺎن ﮐﻪ ﻣﺤﻞ ﺳـﮑﻨﺎي اﺳﻤﺎﻋﯿﻞ ﺧﺎن ﻗﺎﺟﺎر ﻗﻮاﻧﻠﻮ ﺑﻮد ﮐﻪ از رﯾﺶﺳﻔﯿﺪان و ﮐﻬﻦﺳﺎﻻن روزﮔﺎردﯾﺪه‬
‫و ﮔﺮم و ﺳـﺮد ﺟﻬـﺎن را »‪ «4‬ﭼﺸـﯿﺪه و از ﻣﻌﺘﺒﺮان اﯾـﻞ ﺟﻠﯿـﻞ ﻗﺎﺟﺎر و ﺑﻪ ﺷـﺮف اﯾﻠّﯿﺖ و ﻋّﺰ اﻓﺘﺨﺎر »‪ «5‬ﺷﺎﻫﻨﺸﺎه ﮐﺎﻣﮑﺎر ﺳـﺮاﻓﺮازي »‪«6‬‬
‫داﺷﺖ‪ ،‬در ﺣﺮﮐﺖ آﻣـﺪه‪ ،‬ﺑﻨﻪ و اﻏﺮوق و اﺣﻤﺎل و اﺛﻘﺎل و ﺳﺎﯾﺮ ﺧـﺪم و ﺣﺸﻢ ﺑﻪ ﻋﻬـﺪه ﻣﺴّﻮد اوراق ﻣﻘّﺮر ﮔﺮدﯾﺪ ﮐﻪ در ﻣﻨﺰل ﺳـﻤﻨﺎن‬
‫ﺷﺮﻓﯿـﺎب رﮐـﺎب ﻇﻔﺮﻣـﺂب ﮔﺮدد‪ .‬ﻣﻮﮐﺐ ﻣﺴـﻌﻮد اﺷـﺮف ﺑﻪ ﺳـﺒﺐ اﺣﺮاز ﻣﺜﻮﺑـﺎت اﺧﺮوي و درﯾـﺎﻓﺖ ﺗﻌﺰﯾﻪ و اﻋﻤـﺎل »‪ «7‬روز ﻋـﺎﺷﻮرا‬
‫اﯾﻠﻐﺎرﮐﻨـﺎن ﻫﻔﺘـﻢ ﻣﺤﺮم را در ﻗﻠﻌﻪ زرد و ﻫﺸـﺘﻢ را در ﻗـﻮﺷﻪ و ﻧﻬﻢ را در ﺳـﻤﻨﺎن ﺑﻪ ﺳـﻌﺎدت ﻧﺰول اﺟﻼـل »‪ «8‬ارزاﻧﯽ‪ ،‬ذو اﻟﻔﻘـﺎر ﺧﺎن‬
‫ﺣﺎﮐﻢ ﺳﻤﻨﺎن و ﻣﻄﻠﺐ ﺧﺎن ﺣﺎﮐﻢ داﻣﻐﺎن ﮐﻪ ﻫﺮﯾﮏ در ﻣﺮاﺗﺐ ﻓﺪوﯾﺖ و ﺗﺠّﻠﺪ در ﺧﺪﻣﺖ اﯾﻦ دوﻟﺖ ﺟﺎوﯾﺪ ﻣﺒﺎﻧﯽ ﺛﺎﻧﯽ ﻧﺪارﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺷﺮاﯾـﻂ اﺳـﺘﻘﺒﺎل و ﻟﻮازم ﻧﯿﮑﻮﺑﻨـﺪﮔﯽ را ﺑﻪ ﻗـﺪم ارادت ﭘﯿﻤﻮده‪ ،‬ﻣﺤـﺎﺳﻦ ﺧـﺪﻣﺘﮕﺰاري و ﺟﺎﻧﻔﺸﺎﻧﯽ را ﺑﻪ اﻗﺼـﯽ اﻟﻐﺎﯾﺖ ﻣﻨﻈﻮر و ﮐﻮي‬
‫ﺻﺪاﻗﺖ را ﺑﻪ ﭼﻮﮔﺎن ﻋﺒﻮدّﯾﺖ از اﻣﺜﺎل و اﻗﺮان رﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬روز ﻋﺎﺷﻮرا را ﺷﺎﻫﺰاده ﺑﻠﻨﺪﻣﮑﺎن در ﺳـﻤﻨﺎن ﺑﻪ ﺗﻌﺰﯾﻪداري ﺳـّﯿﺪ اﻟﺸﻬﺪا‪ -‬ﻋﻠﯿﻪ‬
‫اﻟﺴﻼم‪ -‬ﮐﻪ در ﺟﺒّﻠﺖ ﭘﺎك و ﻃﯿﻨﺖ ﭘﺎﮐﯿﺰه اوﻻد ﻧﺎﻣﺪار و اﺣﻔﺎد ﮐﺎﻣﮑﺎر ﺧﺪﯾﻮ روزﮔﺎر‪ ،‬ارﺛﺎ و اﮐﺘﺴﺎﺑﺎ‪ ،‬ﻣﺨﻤﺮ اﺳﺖ ﺑﻪﺳﺮ ﺑﺮده‪.‬‬
‫راﻗﻢ ﺣﺮوف ﮐﻪ درﯾﻦ ﻣﻨـﺎزل )‪ 189‬ب( ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ﺿـﻌﻒ و ﻧﻘـﺎﻫﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺟﻬﺖ ﺑﻘﯿﻪ ﻣﺮض ﻣﻬﻠﮏ در ﻃﺒﯿﻌﺖ داﺷﺖ از ﺳﻮاري ﻣﺘﻌـّﺬر‬
‫ﺑﻮد‪ «9» ،‬ﺷﻬﺰاده ﻣﻈﻔﺮﻟﻮا از روي ﻗﺪرداﻧﯽﻫﺎ و ﻇﻬﻮر‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﻪ ﺟﺎ‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﺞ‪ :‬ﺟﺬاي‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪ :‬ﺧﺪﻣﺖ‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪» :‬را« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪ :‬اﻧﺘﻤﺎ‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪ :‬ﺳﺮاﻓﺮاز‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪» :‬و اﻋﻤﺎل« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﻪ ﺑﻠﺪه ﺳﻤﻨﺎن ﻧﺰول اﺟﻼل را ﺑﻪ ﺳﻌﺎدت‪.‬‬
‫)‪ .(9‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﻮده‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪466 :‬‬
‫ﻣﺮاﺣﻢ ﺑﯽﻣﻨﺘﻬﺎ ﺗﺨﺖ روان ﺳـﺮﮐﺎر اﺷـﺮف را ﻋﻨﺎﯾﺖ ﻓﺮﻣﻮد و از اﺛﺮ اﯾﻦ ﻋﺎرﻓﻪ ﮐﺒﺮي ﮐﻠﻪ ﮔﻮﺷﻪ ﻋّﺰت و ﻣﻔﺎﺧﺮﺗﻢ ﺑﻪ ﻓﺮق ﻓﺮﻗﺪان ﺳﻮد‪،‬‬
‫اﯾـﻦ راه دراز را ﺑـﻪ اﺳـﺘﺮاﺣﺖ در آن ﺑﺴـﺘﺮ ﺻـﺒﺎ ﺣﺮﮐـﺖ ﻏﻨـﻮده و در ﺗﻤـﺎﻣﯽ ﻣﻨـﺎزل ﺑﻘـﺎي اﯾﻦ دوﻟﺖ اﺑـﺪ ﻣﻘﺮون را از درﮔـﺎه ﻗﺎﺿـﯽ‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 439‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫اﻟﺤﺎﺟﺎت ﺳﺎﺋﻞ و ﻣﺘﻤّﻨﯽ ﻣﯽﺑﻮد‪ ،‬ﺑﺎ اﯾﻨﮑﻪ ﻣﺰاج ﻫﻮا ﺑﺎر دﯾﮕﺮ از ﻃﺮﯾﻘﻪ اﻋﺘـﺪال ﺧﺎرج و از وزﯾـﺪن ﺑﺎد ﺧﻨﮏ و ﺗﺄﺛﯿﺮ ﺳـﺮﻣﺎ ﺗﻮ ﮔﻔﺘﯽ »‪«1‬‬
‫ﺟﻬﺎن ﻧﻤﻮﻧﻪ زﻣﻬﺮﯾﺮ ﮔﺸﺖ‪«2» .‬‬
‫ﺷﻌﺮ‬
‫ﻫـﻮا ز ﻏـﺎﯾﺖ ﺳـﺮﻣﺎ ﭼﻨـﺎن ﻧﻤﻮد اﺛﺮﮐﻪ ﺑﺮد ﺧﺎﺻـﯿﺖ از ﻃﺒﻊ ﻣﺮدم ﻣﺤﺮور در ﭼﻨﯿﻦ ﺣـﺎل از ﺷـﺎﻫﺮود ﺑﺮ اﺛﺮ ﻣﻮﮐﺐ ﻇﻔﺮ ﻣﻮرود رﻫﮕﺮاي‬
‫ﺳﻤﺖ ﻣﻘﺼﻮد ﮔﺮدﯾـﺪه‪ ،‬ﺑﻪ اﯾﻮار و ﺷـﺒﮕﯿﺮ در ﺻـﺒﺢ روز ﻋـﺎﺷﻮرا ﮐﻪ ﻫﻨﻮز اﺳـﺎس ﺗﻌﺰﯾﻪ ﺗﻤﻬﯿـﺪ ﻧﯿـﺎﻓﺘﻪ ﺑﻮد‪ ،‬از ﮔﺮد راه ﺑﻪ ﺗﻘﺒﯿـﻞ ﺑﺴﺎط‬
‫اﺷـﺮف ﮔﺮدن اﻓﺮاز و ﺑﻪ ادراك ﺗﻌﺰﯾﺖ ﺧﺎﻣﺲ آل ﻋﺒﺎ ﻓﺎﯾﺰ آﻣﺪ‪ .‬در روز ﯾﺎزدﻫﻢ »‪ «3‬ﺷﻬﺮ ﻣﺰﺑﻮر ﮐﻮﮐﺒﻪ ﻣﻨﺼﻮر ﺑﺎ ﻋﺎﻟﻢ ﻋﺎﻟﻢ ﺷﮑﻔﺘﮕﯽ‬
‫و ﺳـﺮور ﺑﻪ ﻋﺰﯾﻤﺖ درﯾﺎﻓﺖ ﺑﺎرﮔﺎه ﺷﺎﻫﻨﺸﺎه ﮔﯿﺘﯽدار از ﺳـﻤﻨﺎن ﺑﻪ ﺳـﻤﺖ ﮐﻌﺒﻪ اﻗﺒﺎل رﻫﺴـﭙﺎر‪ ،‬ﭼﻮن ﺳﺎﺣﺖ ﺧﺎر از ﻣﻘـﺪم »‪ «4‬ﺷﻬﺰاده‬
‫ﮐﺎﻣﮑﺎر ﻏﯿﺮت ﮔﻠﺰار »‪ «5‬ﺑﻬﺎر آﻣﺪ‪ ،‬ﻣﻨﺸﻮر اﻗﺒﺎل از ﻃﺮف ﻗﺮﯾﻦ اﻟﺸـﺮف ﺧﺪﯾﻮ ﺑﯽﻫﻤﺎل ﻣﺸـﻌﺮ ﺑﺮ وﻓﻮر ﻣﺮاﺣﻢ و ﻣﮑﺎرم ﺑﯽﭘﺎﯾﺎن و ﻣﺒﻨﯽ‬
‫ﺑﺮ ﺗﻌﯿﯿﻦ ﺟﺎ و ﻣﮑﺎن و ﺗﻌﺠﯿﻞ ورود ﻣﻮﮐﺐ ﺧﺴـﺮو واﻻﺷﺄن ﺑﻪ درﮔﺎه ﺧﺴﺮو ﺻﺎﺣﺒﻘﺮان »‪ «6‬رﺳﯿﺪ و ﺣﮑﻢ رﺳﺎﻧﯿﺪ ﮐﻪ روز ﭘﺎﻧﺰدﻫﻢ ﻗﺒﻞ‬
‫از ﻇﻬﺮ ﺟﻬﺖ ﺳـﻌﺎدت ﺳـﺎﻋﺖ ﻣﯽﺑﺎﯾـﺪ ﮐـﻮﮐﺒﻪ ﺷـﺎﻫﺰادﮔﯽ داﺧـﻞ دار اﻟﺨﻼـﻓﻪ و ﻓﯿﺾﯾـﺎب ﺣﻀﻮر ﻻـزم اﻟﺤﺒﻮر ﺣﻀـﺮت ﺧﻼـﻓﺖ و‬
‫ﺑﻬﺮهاﻧـﺪوز ﺑﺎرﮔﺎه ﺳـﻠﻄﻨﺖ ﮔﺮدﯾﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻣﺘﺜﺎﻻ ﻻﻣﺮه ﺷﺐ ﭘﺎﻧﺰدﻫﻢ را در ﭘﻼﺷﺖ وراﻣﯿﻦ ﺑﻪ ﺳـﺮ ﺑﺮده و آن ﺷﺐ و آنروز »‪ «7‬را ﻋﻠﯽ‬
‫اﻟﺘﻮاﺗﺮ و اﻟّﺘﻮاﻟﯽ از ﺟـﺎﻧﺐ ﻣﺮﺣﻤﺖ ﺟﻮاﻧﺐ ﺧـﺪﯾﻮ زﻣـﺎن و ﺷـﺎﻫﺰاده واﻻـﮔﻬﺮ‪ ،‬ﺣﺴﻦ ﻋﻠﯽ ﻣﯿﺮزا »آﻧﺎ ﻓﺂﻧﺎ« ﺑﻪ اﻇﻬﺎر ﻣﺤّﺒﺖ و اﻟﺘﻔﺎت »‪«8‬‬
‫ﮐﺴﺎن ﻣﻌﺘﺒﺮ ﺳﺨﻨﺪان ﺑﻪ ﻋﺰم اﺳﺘﻘﺒﺎل و ﺑﺎزﭘﺮس اﺣﻮال ﺷﻬﺰاده ﺑﯽﻫﻤﺎل ﻣﻘّﺮر و ﻣﮑّﺮرﻧﺎﻣﻪ و ﭘﯿﻐﺎم ﻣﺸﺘﻤﻞ‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪ :‬ﮔﻮﯾﯽ‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﻠﮏ‪» :‬ﮔﺸﺖ« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪.1223 :‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪ :‬ﻓﺮ ﻣﻘﺪم‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﺎغ‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪ :‬ﺻﺎﺣﺒﻘﺮان‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪ :‬آنروز و آن ﺷﺐ‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺞ‪» :‬اﻧﺎ ﻓﺈﻧﺎ ﺑﻪ اﻇﻬﺎر ﻣﺤﺒﺖ و اﻟﺘﻔﺎت« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪467 :‬‬
‫ﺑﺮ اﻇﻬـﺎر ﺷـﻮق و دلﻧﻤـﻮدﮔﯽ رﺳﺎﻧﯿﺪﻧـﺪ‪ ،‬ﺑـﻪ ﺗﺨﺼـﯿﺺ‪ ،‬ﻧـّﻮاب ﺣﺴﻦ ﻋﻠﯽ ﻣﯿﺮزا ﮐﻪ »‪» «1‬آﻧـﺎ ﻓﺂﻧـﺎ« اﻇﻬـﺎر اﺧّﻮت و ﻣﻬﺮﺑـﺎﻧﯽ و رﺳﻮم‬
‫ﻣﻮاﺣﺪت و ﺧﺎﻃﺮ ﻧﮕﺮاﻧﯽ )‪ 190‬اﻟﻒ( را ﺻﻼي ﯾﮕﺎﻧﮕﯽ درداده ﮐﻪ‪«2» :‬‬
‫ﺷﻌﺮ‬
‫ﮔﺮ ﺧـﺎﻧﻪ ﻣﺤﻘﺮ اﺳﺖ و ﺗﺎرﯾـﮏﺑﺮ دﯾـﺪه روﺷـﻨﺖ ﻧﺸـﺎﻧﻢ ﯾﻌﻨﯽ ﺧـﺎﻧﻪ و ﻫﺮﭼﻪ ﻫﺴﺖ ﺗﻌﻠـﻖ ﺑﻪ آن زﯾﺒﻨـﺪه ﺗـﺎج و اﻓﺴـﺮ دارد »‪ «3‬ﺷﺎﻫﺰاده‬
‫ﺑﻠﻨــﺪاﺧﺘﺮ از ﻣـﻮاﻓﻘﺖ و ﻣـﺆاﻟﻔﺖ و ﮔﺮﻣﯽ و ﺑﺮﺧـﻮرد ﺑﺮادر ارﺟﻤﻨــﺪ ﺧـﻮشدل و ﻣﺴﺘﺒﺸــﺮ ﮔﺸــﺘﻪ‪ ،‬در ﻣﻘﺎﺑــﻞ اﻇﻬــﺎر ﻣﯿﻼنﺧــﺎﻃﺮ و‬
‫دلﻧﻤﻮدﮔﯽﻫـﺎي واﻓﺮ ﻧﻤﻮد‪ .‬ﺻـﺒﺤﮕﺎﻫﺎن ﮐﻪ ﺧﺴـﺮو زّرﯾﻦ ﮐﻼـه ﻣﻬﺮ اﻧﻮر از ﺷﺒﺴـﺘﺎن ﺧـﺎور ﺑﺮ اورﻧﮓ ﺳـﭙﻬﺮ اﺧﻀـﺮ ﺧﺮاﻣﯿـﺪ و ﺷـﻌﺎع‬
‫ﻋﺎﻟﻢﮔﯿﺮش ﺑﺮ ﺳﺎﺣﺖ ﺣﺎل ﻋﺎﻟﻢ و آدم ﺗﺎﻓﺖ‪ ،‬ﺷـﻬﺰاده ﺳـﯿﺎوش ﻣﻨﻈﺮ ﺑﻪ آﯾﯿﻦ ﮐﯿﺨﺴـﺮوي ﺳـﺮ و ﺑﺮ را ﺑﻪ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﺗﻤﺎم آراﺳـﺘﻪ ﺑﺎ زﯾﻨﺖ و‬
‫ﺗﺠّﻤﻞ ﺷﺎﯾﺴـﺘﻪ ﮐﻪ ﭼﺸﻢ روزﮔﺎر از دﯾﺪﻧﺶ ﺣﯿﺮان ﻣﺎﻧﺪه‪ ،‬زﺑﺎن آﺳﻤﺎن ﻫﺮزﻣﺎن ﭼﺸﻢزﺧﻢ »‪ «4‬دﻫﺮ دون و اﺻـﺎﺑﻪ ﻋﯿﻦ اﻟﮑﻤﺎل را َو ِإْن‬
‫َﯾﮑﺎُد ﻣﯽﺧﻮاﻧﺪ‪ ،‬ﭼﻮن ﺳﺮوآزاد از ﺟﺎي ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻪ‪.‬‬
‫ﺷﻌﺮ »‪«5‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 440‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫اﺳﺐ دوﻟﺖ زﯾﺮ ران ﭼﺘﺮ ﻇﻔﺮ ﺑﺎﻻـي ﺳـﺮﻓﺘﺢ و ﻧﺼـﺮت ﭘﯿﺸـﺮو ﻋﻮن اﻟﻬﯽ راهﺑﺮ ﺑﻪ ﻋﺰم زﯾﺎرت آﺳـﺘﺎﻧﻪ ﻣﻘـﺪﺳﻪ ﺷﺎﻫﺰاده واﺟﺐ اﻟﺘﻌﻈﯿﻢ‪،‬‬
‫ﺣﻀـﺮت ﻋﺒـﺪ اﻟﻌﻈﯿﻢ‪ ،‬ﮐﻪ ﺟﻨﺎﺑﺶ ﻗﺒﻠﻪ ﻣﻘﺒﻼن و ﮐﻌﺒﻪ ﺣﺎﺟﺎت ﺻﺎﺣﺐدﻻن اﺳﺖ‪ ،‬روان‪ .‬ﭘﺲ از اداي ﻣﺮاﺳﻢ زﯾﺎرت اﺳـﺘﻤﺪاد ﻫّﻤﺖ از‬
‫روح ﻣﻄﻬﺮش ﻧﻤﻮده‪ ،‬ﺑﻪ ﺷﻮق زﯾـﺎرت آﺳـﺘﺎن ﮐﻌﺒﻪ ﺑﻨﯿﺎن ﺷﺎﻫﻨﺸﺎﻫﯽ و اﺷﺘﯿﺎق ﺧﺎكﺑﻮﺳـﯽ درﮔﺎه آﺳـﻤﺎن ﺟﺎه ﻇّﻞ اﻟﻠﻬﯽ ﮐﻪ ﺑﻮﺳﻪﮔﺎه‬
‫ﺳﻼﻃﯿﻦ ﺟﻬﺎن و ﺳـﺠﺪهﮔﺎه ﺧﻮاﻗﯿﻦ ﻧﺎﻓﺬ اﻟﻔﺮﻣﺎن اﺳﺖ ﮔﺮانرﮐﺎب و ﺳـﺒﮏ ﻋﻨﺎن آﻣﺪ‪ .‬در ﺧﺎرج زاوﯾﻪ ﻣﻘﺪﺳﻪ ﺷﺎﻫﺰاده آزاده‪ ،‬ﺣﺴـﻦ‬
‫ﻋﻠﯽ ﻣﯿﺮزا‪ ،‬ﺑﺎ ﮐﻮﮐﺒﻪ ﺗﻤﺎم و ﺟﻤﯿﻊ اﻣﺮا و اﻋﯿﺎن دوﻟﺖ اﺑﺪ ﻓﺮﺟﺎم و ارﮐﺎن ﺷﻮﮐﺖ ﺑﺎ اﺣﺘﺸﺎم ﺑﻪ اﺳـﺘﻘﺒﺎل آن ﮔﻮﻫﺮ ﻋّﻤﺎن »‪ «6‬ﺷﺎﻫﻨﺸﺎﻫﯽ‬
‫»‪ «7‬ﻋﻨﺎن رﯾﺰ و ﻫﺮدو ﺑﺮادر واﻻﮔﻬﺮ ﺑﻪ ﻋّﺰ ﻣﻼﻗﺎت ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪» :‬ﮐﻪ« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(2‬ﻣﻠﮏ‪» :‬ﮐﻪ« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪ :‬ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ آن ‪ ...‬اﺳﺖ‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﻠﮏ‪» :‬زﺧﻢ« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﻠﮏ‪ :‬ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺞ‪» :‬ﻋﻤﺎن« ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪ :‬ﺷﺎﻫﻨﺸﺎﻫﯽ‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪468 :‬‬
‫ﺑﻬﺮهور و از ﮐﺜﺮت ﺷﻮق و ﻓﺮط آرزوﻣﻨﺪي ﺻﻔﺤﻪ ﻋﺎرض ﮔﻠﺒﺮگﮔﻮن آن دو ﺷﻬﺰاده واﻻ اﻓﺴﺮ »‪ «1‬از اﺛﺮ ﺗﻘﺒﯿﻞ ﭘﯿﺎﭘﯽ ﻣﺠّﺪر و ﻫﻮاي‬
‫آن وادي از ﻏﺒـﺎر ﻣﻮاﮐﺐ آﺳـﻤﺎن ﺷـﮑﻮه آن دو ﮔﻮﻫﺮ ﯾﮑﺘﺎي ﺑﺤﺮ ﺧﻼﻓﺖ ﻋﻨﺒﺮﺑﯿﺰ ﮔﺸﺖ‪ .‬ﭘﺲ از ﭘﺮﺳـﺶ ﮔﺮم و ﺗﻔّﻘـ ﺪات ﺑﺮادراﻧﻪ ﺑﻪ‬
‫آرزوي ﺑﺴﺎط ﺑﻮﺳـﯽ اﻧﺠﻤﻦ ﺷـﻬﺮﯾﺎري ﻋﻨﺎن در ﻋﻨﺎن رواﻧﻪ و ﺑﻪ ﺟﻬﺖ ﺷـﮕﻮن و اﻗﺒﺎل از دروازه ﺳـﻤﺖ ﺷـﻤﺎل ﮐﻪ ﺑﻪ »دروازه ﺷﻤﺮان«‬
‫اﺷـﺘﻬﺎر دارد ﺑﻪ ﻓﺮﺧﻨـﺪﮔﯽ و ﻓﯿﺮوزي داﺧـﻞ دار اﻟﺨﻼـﻓﻪ و از ﮔﺮد راه ﺑﻪ ﺗﻘﺒﯿـﻞ ﺑﺴـﺎط )‪ 190‬ب( ﻋﺪاﻟﺖ ﻣﻨﺎط ﭘﺎدﺷﺎه ﺧﻮرﺷـﯿﺪ اﻓﺴـﺮ‬
‫ﺳﺮاﻓﺮاز و از ﻣﺮاﺣﻢ و ﻣﮑﺎرم ﺧﺴﺮو ﻓﺮﯾﺪونﻓﺮ ﺑﯿﻦ اﻻﮐﻔﺎ ﻣﻤﺘﺎز ﮔﺮدﯾﺪ‪.‬‬
‫ﺷﻌﺮ »‪«2‬‬
‫ﭼﻮ »‪ «3‬ﺷﻬﺰاده آﻣﺪ ﺑﻪ ﭘﯿﺶ ﭘﺪرﺛﻨﺎ ﮔﻔﺖ و اﻓﺸﺎﻧﺪ دّر و ﮔﻬﺮ‬
‫ﺟﻬﺎنﺟﻮ ﮐﻪ ﻋﺎﻟﻢ ﺳﺮاﺳﺮ ﮔﺮﻓﺖﮔﺮاﻣﯽ ﭘﺴﺮ را ﺑﻪ ﺑﺮ درﮔﺮﻓﺖ‬
‫ﻧﻮازش ﻧﻤﻮد و ﺑﭙﺮﺳﯿﺪ ﺣﺎلزﻣﯿﻦ و زﻣﺎن ﺷﺎد از آن اﺗّﺼﺎل‬
‫ﺷﻬﻨﺸﻪ ﭼﻮ ﺷﺎﯾﺴﺘﻪ ﺑﯿﻨﺪ ﭘﺴﺮﺳﺰد ﮔﺮ ﺑﺮآرد ﺑﻪ ﺧﻮرﺷﯿﺪ ﺳﺮ‬
‫ﺑﺮوﻣﻨـﺪ ﺑـﺎد آن ﻫﻤـﺎﯾﻮن درﺧﺖﮐﻪ در ﺳﺎﯾﻪ آن ﺗﻮان ﺑﺮد رﺧﺖ ﭘﺲ از ﭘﮋوﻫﺶ ﺣﺎل و ﻇﻬﻮر اﻧﻮاع ﻣﺮﺣﻤﺖ‪ ،‬آن ﻧﻬﺎل اﻗﺒﺎلﺳـﻠﻄﻨﺖ را‬
‫ﻣﺮﺧﺺ ﻓﺮﻣﻮد ﮐﻪ از رﻧـﺞ راه ﺑﺮآﺳﺎﯾـﺪ و ﻧﺰول اﺟﻼـل را در ﮐـﺎخ ﻋّﺰت ﺑﺮادر واﻻـﮔﻬﺮ ﺑﺮده‪ ،‬ﮐﻤﺮ ﮐﯿـﺎﻧﯽ ﮔﺸﺎﯾـﺪ و در ﻣﻬـﺪ ﻋّﺰت ﺑﺎ‬
‫ﺷﺎﻫﺰادﮔﺎن ﺳﻌﺎدﺗﻤﻨﺪ )‪ 191‬اﻟﻒ( ﺑﻪ ﮐﺎﻣﺮاﻧﯽ اﺳﺘﺮاﺣﺖ »‪ «4‬ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ «5» .‬ﺑﺮﺣﺴﺐ ﺣﮑﻢ ﺳـﻠﻄﺎﻧﯽ ﺟﻤﯿﻊ ﻋﺒﯿﺪ و ﺣﺸﻢ و ﻋﻤﻠﻪﺟﺎت »‪ «6‬و‬
‫ﺧﺪم و ﺧﺪﯾﻮ »‪ «7‬ﺟﻬﺎﻧﺒـﺎﻧﯽ را از ﮐﺎﻣﻞ و ﺧﺎﻣﻞ ﺣﺘﯽ ﻓّﺮاش و ﺳﺎرﺑﺎن ﻫﻤﮕﯽ را ﻣﻬﻤﺎﻧـﺪار درﺧﻮر ﺣﺎل »‪ «8‬ﺗﻌﯿﯿﻦ رﻓﺖ و ﻣﺤﻞ اﻗﺎﻣﺖ‬
‫ﻣﺴـّﻮد اوراق ﺣﺴﺐ اﻻـﻣﺮ ﺧـﺪﯾﻮ آﻓـﺎق در ﺧـﺎﻧﻪ ﺣﺴﻦ ﺧـﺎن ﻗﻮﻟﻠﺮ آﻗﺎﺳـﯽ دﯾﻮان اﻋﻠﯽ ﺑﻪ ﺳـﺒﺐ ﻗﺮب ﺟﻮار دﯾﻮانﺧـﺎﻧﻪ ﻫﻤـﺎﯾﻮن ﻣﻘّﺮر‬
‫ﮔﺸﺖ‪«9» .‬‬
‫______________________________‬
‫)‪ .(1‬ﻣﺞ‪ :‬ﺻﺎﺣﺐ اﻓﺴﺮ‪.‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 441‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫)‪ .(2‬ﻣﻠﮏ‪ :‬ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ .(3‬ﻣﺞ‪ :‬ﭼﻪ‪.‬‬
‫)‪ .(4‬ﻣﺞ‪ :‬ﺑﻪ اﺳﺘﺮاﺣﺖ ﮐﺎﻣﺮاﻧﯽ‪.‬‬
‫)‪ .(5‬ﻣﺞ‪ :‬ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪.‬‬
‫)‪ .(6‬ﻣﺘﻦ‪ :‬ﻋﻤﻠﺠﺎت‪.‬‬
‫)‪ .(7‬ﻣﺞ‪ :‬ﺟﻤﯿﻊ ﻋﻤﻠﺠﺎت و ﺧﺪم و ﺣﺸﻢ ﺧﺪﯾﻮ؛ ﻣﻠﮏ‪ :‬ﺧﺪم ﺧﺪﯾﻮ‪.‬‬
‫)‪ .(8‬ﻣﺞ‪ :‬ﻫﻤﮕﯽ را ﯾﮑﺎن ﯾﮑﺎن درﺧﻮر ﺣﺎل ﻣﻬﻤﺎﻧﺪار‪.‬‬
‫)‪ .(9‬ﻣﺞ‪ :‬ﻫﻤﺎﯾﻮن واﻻ ﻣﻘﺮر ﮔﺮدﯾﺪ‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪469 :‬‬
‫ﯾﺎدداﺷﺖﻫﺎ‬
‫‪» .1‬ﮐﻨﺖ ﻧﺒﯿﺎ و آدم ﺑﯿﻦ اﻟﻤﺎء و اﻟﻄﯿﻦ«‪ ،‬ﺣﺪﯾﺚ ﻧﺒﻮي‪ :‬ﺑﺤﺎر اﻻﻧﻮار‪ ،‬ﮐﺘﺎب اﻟﻤﺰار‪ ،‬ج ‪ ،101‬ص ‪.155‬‬
‫ﺣﺪﯾﺚ ﻏﺪﯾﺮ ﺧﻢ »ﻣﻦ ﮐﻨﺖ ﻣﻮﻻه ﻓﻬﺬا ﻋﻠﯽ ﻣﻮﻻه«‪ :‬ﺑﺤﺎر اﻻﻧﻮار‪ ،‬ج ‪ ،31‬ص ‪.108‬‬
‫ﮐﯿﻮان ﯾـﺎ زﺣـﻞ در اﺣﮑﺎم ﻧﺠﻮم ﺳـﯿﺎره ﻧﺤﺲ اﮐﺒﺮ اﺳﺖ ﮐﻪ دورﺗﺮﯾﻦ ﺳـﯿﺎره ﺑﻪ زﻣﯿﻦ ﻣﯽﺑﺎﺷـﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ دﻟﯿﻞ در ادﺑﯿﺎت ﻋﺮب ﻫﺮﭼﯿﺰ‬
‫ﺑﻠﻨﺪ را ﺑﻪ آن ﻣﺜﺎل ﻣﯽزﻧﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﭘﺎﺳﺒﺎن ﻓﻠﮏ و دﯾﺪهﺑﺎن ﻓﻠﮏ ﻧﯿﺰ ﻣﻌﺮوف اﺳﺖ‪ :‬ﻋﻠﯽ اﮐﺒﺮ دﻫﺨﺪا‪ ،‬ﻟﻐﺖﻧﺎﻣﻪ دﻫﺨﺪا‪.‬‬
‫ﻣﺸﺘﺮي در اﺣﮑﺎم ﻧﺠﻮم ﺳﯿﺎره ﺳﻌﺪ اﮐﺒﺮ اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ ﺳﯿﺎره ﺧﻄﯿﺐ ﻓﻠﮏ و ﻗﺎﺿﯽ ﻣﻠﮏ اﺳﺖ و ﻣﺸﺘﺮي ﺳﻌﺎدت ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﺑﺴﯿﺎر ﻧﯿﮑﺒﺨﺘﯽ‬
‫اﺳﺖ‪ :‬ﻫﻤﺎن ﮐﺘﺎب‪.‬‬
‫زﺣﻞ ﭘﺎﺳﺒﺎن‪ :‬ﻧﮕﺎه ﮐﻨﯿﺪ ﺑﻪ ﯾﺎدداﺷﺖ ﺷﻤﺎره ‪.3‬‬
‫‪َ .2‬رﺑﱡَﮏ َﯾْﺨﻠُُﻖ ﻣﺎ َﯾﺸﺎُء َو َﯾْﺨﺘﺎُر )ﺧﺪاي ﺗﻮ ﻫﺮﭼﻪ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﯿﺎﻓﺮﯾﻨﺪ و ﺑﺮﮔﺰﯾﻨﺪ(‪ :‬ﻗﺼﺺ‪.68 /‬‬
‫‪» .3‬اذا اراد ﻟا ﻠّﻪ ﺑﺮﻋﯿﺘﻪ ﺧﯿﺮا ﺟﻌﻠﻪ ﺳـﻠﻄﺎﻧﺎ ﮐﺮﯾﻤﺎ«‪ ،‬ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ اراده ﮐﻨﺪ ﺑﻪ ﻣﺮدم ﺧﯿﺮ ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺮاي آﻧﻬﺎ ﭘﺎدﺷﺎﻫﯽ ﺑﺨﺸﻨﺪه ﻗﺮار‬
‫ﻣ ﯽد ﻫ ﺪ ‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪470 :‬‬
‫‪ .4‬ﮐﻨﺖ ﺻﺒﯿﺎ اﻟﯽ ﯾﻮﻣﻨﺎ ﻫﺬا‪ .‬از ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﮐﻮدﮐﯽ ﺑﻮدم ﺗﺎ اﻣﺮوز‪ .‬اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ ﻣﺘﻦ ‪ 470‬ﯾﺎدداﺷﺖﻫﺎ‬
‫ﻣﻨﻈﻮر ﺗﺎرﯾﺦ ﻋﺎﻟﻢآراي ﻋﺒﺎﺳﯽ از اﺳﮑﻨﺪر ﺑﯿﮏ ﺗﺮﮐﻤﺎن اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ .6‬ﺷـﺎﻫﻘﻠﯽ ﺑﯿﮏ‪ :‬در ﻣﻨﺎﺑﻊ دﯾﮕﺮ از او ﺑﺎ ﻧﺎم ﺷﺎهﻗﻠﯽ ﺑﯿﮓ ﯾﺎد ﺷـﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﮔﻮﯾﺎ ﻣﻮرﺧﯿﻦ ﻋﺼـﺮ ﻗﺎﺟﺎر درﺑﺎره اﯾﻦ ﺷـﺨﺺ دﭼﺎر اﺷـﺘﺒﺎه‬
‫ﺗﺎرﯾﺨﯽ ﺷﺪهاﻧـﺪ ﯾﺎ ﺑﻪ دﻻﯾﻞ دﯾﮕﺮ آن را ﯾﺎد ﮐﺮدهاﻧـﺪ‪ .‬زﯾﺮا ﻣﻤﮑﻦ ﻧﯿﺴﺖ ﺷﺨﺼـﯽ ﮐﻪ در دوره ﺷﺎه ﻋّﺒﺎس ﻣﯽزﯾﺴـﺘﻪ و ﺷﺎه ﻋّﺒﺎس اّول‬
‫)‪ (996 -1038‬او را ﺑﺎ اﯾﻠﺶ ﮐﻮچ داده‪ ،‬ﭘﺴﺮش ﻓﺘﺢ ﻋﻠﯽ ﺧﺎن در زﻣﺎن ﺳﻘﻮط ﺻﻔﻮﯾﻪ ﺣﺪود ‪ 1135‬از رﻫﺒﺮان اﯾﻞ ﻗﺎﺟﺎر ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ .7‬ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﯽآﯾـﺪ ﻧﺴﺒﯽ ﮐﻪ ﻣﻮرﺧﯿﻦ ﻗﺎﺟﺎري ﺑﺮاي ﻓﺘـﺢ ﻋﻠﯽ ﺧﺎن ذﮐﺮ ﻣﯽﮐﻨﻨـﺪ ﺳﺎﺧﺘﮕﯽ ﺑﺎﺷـﺪ‪ ،‬زﯾﺮا در ﻣﻨﺎﺑﻊ ﭘﯿﺶ از ﻗﺎﺟﺎرﯾﻪ از ﭘﺪر‬
‫ﻓﺘـﺢ ﻋﻠﯽ ﺧـﺎن ﯾـﺎ اﺟـﺪاد او ﻧـﺎﻣﯽ ﺑﺮده ﻧﺸـﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺣّﺘﯽ دﻧﺒﻠﯽ ﻧﯿﺰ ﻧﺎم ﭘـﺪر او را ﻧﻤﯽآورد‪ .‬ﺗﺎرﯾـﺦ ﻣﺤّﻤـ ﺪي ﮐﻪ ﻣﻘـّﺪم ﺑﺮ دﯾﮕﺮ ﻣﻨﺎﺑﻊ‬
‫ﻗﺎﺟﺎري اﺳﺖ ﻧﯿﺰ ﻧﺎم ﭘﺪر ﻓﺘﺢ ﻋﻠﯽ ﺧﺎن را ﻧﻤﯽآورد و ﺑﻼﻓﺎﺻـﻠﻪ ﭘﺲ از ﺗﻮﺿـﯿﺢ ﺷﺠﺎﻋﺖﻫﺎي ﻗﺎﺟﺎرﯾﺎن و ﭘﺮاﮐﻨﺪه ﺷﺪن آﻧﺎن در ﻋﻬﺪ‬
‫ﺷـﺎه ﻋـّﺒ ﺎس اّول از ﻓﺘـﺢ ﻋﻠﯽ ﺧـﺎن ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﯾﮑﯽ از ﺳـﺮداران ﺑﺮﺟﺴـﺘﻪ ﻗﺎﺟﺎري ﯾﺎد ﻣﯽﮐﻨـﺪ و اﻗـﺪاﻣﺎت او را ذﮐﺮ ﻣﯽﮐﻨـﺪ‪ .‬اﻣﺎ اﮐﺴـﯿﺮ‬
‫اﻟﺘﻮارﯾﺦ و اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ ﻫﺮدو ﻧﺴﺒﯽ ﺑﺮاي او ﻗﺎﺋﻞ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﻧﮕﺎه ﮐﻨﯿﺪ ﺑﻪ‪:‬‬
‫ﻋﺒﺪ اﻟﺮزاق ﻣﻔﺘﻮن دﻧﺒﻠﯽ‪ ،‬ﻣﺂﺛﺮ ﺳـﻠﻄﺎﻧﯿﻪ‪ ،‬ﺗﺎرﯾﺦ ﺟﻨﮓﻫﺎي اﯾﺮان و روس‪ ،‬ﺑﻪ اﻫﺘﻤﺎم ﻏﻼم ﺣﺴﯿﻦ ﺻﺪري اﻓﺸﺎر‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ ،‬اﺑﻦ ﺳﯿﻨﺎ‪،1351 ،‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 442‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫ص ‪ 25‬و ﻋﻠﯽ ﻗﻠﯽ ﻣﯿﺮزا اﻋﺘﻀﺎد اﻟﺴﻠﻄﻨﻪ‪ ،‬اﮐﺴﯿﺮ اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﺑﻪ اﻫﺘﻤﺎم ﺟﻤﺸﯿﺪ ﮐﯿﺎﻧﻔﺮ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ ،‬وﯾﺴﻤﻦ‪ ،1370 ،‬ص ‪ 9‬و ‪.10‬‬
‫‪ .8‬ﺷﺎه ﺗﻬﻤﺎﺳﺐ دوم )‪ 1145 -1135‬ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواﯾﯽ( ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎم ﻣﺤﺎﺻـﺮه اﺻـﻔﻬﺎن‪ ،‬ﺷﺎه ﺳﻠﻄﺎن ﺣﺴﯿﻦ ﭘﺴﺮ ﺳﻮم ﺧﻮد را وﻟﯿﻌﻬﺪ ﮐﺮد‪ ،‬او ﺑﺮ‬
‫آن ﺷـﺪ ﺗـﺎ از اﺻـﻔﻬﺎن ﺧﺎرج و ﺑﻪ ﮐﺎﺷﺎن ﺑﺮود و از آﻧﺠﺎ ﺑﻪ آذرﺑﺎﯾﺠﺎن رﻓﺘﻪ ﺳـﭙﺎﻫﯽ ﮔﺮد آورﻧـﺪ و ﻣﺤﺎﺻـﺮه اﺻـﻔﻬﺎن را ﺑﺸـﮑﻨﻨﺪ‪ ،‬در‬
‫ﻣﺤﺮم ‪ 1135‬ه‪ .‬آﻧـﺎن در ﻗﺰوﯾﻦ ﺑﻮدﻧـﺪ ﮐﻪ ﺧـﺒﺮ ﺳـﻘﻮط اﺻـﻔﻬﺎن ﺑﻪ آﻧـﺎن رﺳـﯿﺪ‪ .‬از اﯾﻦ زﻣـﺎن ﺗﻬﻤـﺎﺳﺐ ﺑﻪ ﺳـﻠﻄﻨﺖ ﺑﺮﮔﺰﯾـﺪه ﺷـﺪ‪ ،‬ﺑﻪ‬
‫آذرﺑﺎﯾﺠﺎن رﻓﺖ اﻣﺎ ﻋﺜﻤﺎﻧﯽﻫﺎ ﺷـﻬﺮﻫﺎي آذرﺑﺎﯾﺠﺎن را اﺷـﻐﺎل ﮐﺮده ﺑﻮدﻧـﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ او ﺑﺎ ﻓﺘـﺢ ﻋﻠﯽ ﺧﺎن ﺑﻪ اﺳﺘﺮآﺑﺎد و از آﻧﺠﺎ ﺑﻪ ﻃﻮس‬
‫رﻓﺖ‪.‬‬
‫اﺑﻮ اﻟﺤﺴﻦ ﻗﺰوﯾﻨﯽ‪ ،‬ﻓﻮاﺋﺪ اﻟﺼﻔﻮﯾﻪ‪ ،‬ﺗﺼﺤﯿﺢ ﻣﺮﯾﻢ ﻣﯿﺮاﺣﻤﺪي‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ ،‬ﻣﻮﺳﺴﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪471 :‬‬
‫و ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ‪ ،1367 ،‬ﺻﺺ ‪.82 -3‬‬
‫‪ .9‬ﻣﺎﺟﺮاي ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﻓﺘـﺢ ﻋﻠﯽ ﺧﺎن ﻗﺎﺟﺎر ﺑﺎ ﻧﯿﺮوﻫﺎي اﻓﻐﺎﻧﯽ را‪ ،‬ﻣﺤّﻤـ ﺪ ﮐﺎﻇﻢ ﻣﺮوي در ﻋﺎﻟﻢآراي ﻧﺎدري‪ ،‬ج ‪ ،1‬ﺻﺺ ‪ 27 -28‬ﻣﯽآورد‪.‬‬
‫ﻧﯿﺰ دﻧﺒﻠﯽ‪ ،‬ص ‪ 8‬اﯾﻦ ﻣﺎﺟﺮا را ذﮐﺮ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫اﻣـﺎ ﻟﮑﻬـﺎرت در درﺳﺘﯽ آن و ﺗﻮاﻧﺎﯾﯽ ﻓﺘـﺢ ﻋﻠﯽ ﺧﺎن ﺑﺮاي ﮔﺬﺷـﺘﻦ از ﻣﺤﺎﺻـﺮه اﻓﻐﺎنﻫﺎ و ورود ﺑﻪ اﺻـﻔﻬﺎن ﺗﺮدﯾـﺪ ﻣﯽﮐﻨـﺪ‪ .‬اﻧﻘﺮاض‬
‫ﺳﻠﺴﻠﻪ ﺻﻔﻮﯾﻪ و اﯾﺎم اﺳﺘﯿﻼي اﻓﺎﻏﻨﻪ در اﯾﺮان‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻣﺼﻄﻔﯽ ﻗﻠﯽ ﻋﻤﺎد‪ ،‬ﭼﺎپ ﺳﻮم‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬ﻣﺮوارﯾﺪ ‪ ،1368‬ص ‪.322‬‬
‫‪ .10‬اﻣﯿﺮ ﻣﻌّﺰي )ﺳـﺪه ‪ 5‬و ‪ ،(6‬اﻣﯿﺮ اﻟﺸـﻌﺮا اﺑﻮ ﻋﺒـﺪ اﻟّﻠﻪ ﻣﺤّﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﺒﺪ اﻟﻤﻠﮏ ﻣﻌّﺰي ﻧﯿﺸﺎﺑﻮري‪ ،‬ﻧﺨﺴﺖ در ﺧﺪﻣﺖ ﻣﻠﮑﺸﺎه ﺳـﻠﺠﻮﻗﯽ و‬
‫ﺳﭙﺲ ﺑﺮاي ﺳﻠﻄﺎن ﺳﻨﺠﺮ ﺷﻌﺮ ﻣﯽﮔﻔﺖ‪.‬‬
‫ذﺑﯿﺢ اﻟّﻠﻪ ﺻﻔﺎ‪ ،‬ﺗﺎرﯾﺦ ادﺑﯿﺎت‪ ،‬ج ‪ ،2‬ﭼﺎپ ‪ ،12‬ﺗﻬﺮان‪ :‬ﺷﻮراي ﻣﺮﮐﺰي ﺟﺸﻦ ﺷﺎﻫﻨﺸﺎﻫﯽ اﯾﺮان‪ ،1348 ،‬ص ‪.508 -23‬‬
‫‪َ .11‬ﺟﻨﱠﺎٍت َﺗْﺠِﺮي ﻣِْﻦ َﺗْﺤﺘَِﻬﺎ اﻟ َْﺄﻧ ْﻬﺎُر* )ﺑﺎغﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ زﯾﺮ درﺧﺘﺎن آﻧﻬﺎ ﻧﻬﺮﻫﺎ ﺟﺎري اﺳﺖ(‪.‬‬
‫اﯾﻦ آﯾﻪ در ﺳﻮرهﻫﺎي زﯾﺎدي ﺗﮑﺮار ﺷﺪه از ﺟﻤﻠﻪ ﺑﻘﺮه‪ ،25 /‬آل ﻋﻤﺮان‪ ،198 ،195 ،135 ،15 /‬ﻧﺴﺎ‪ ،122 ،57 ،13 /‬ﻣﺎﺋﺪه‪.119 ،12 /‬‬
‫‪ .12‬ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﺗﻬﻤﺎﺳﺐ دوم ﻫﻤﺮاه ﻓﺘﺢ ﻋﻠﯽ ﺧﺎن ﺑﻪ ﻃﻮس رﻓﺖ‪ ،‬ﻧﺎدر در آﻧﺠﺎ ﺑﺪو ﭘﯿﻮﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ .13‬ﻣﺤّﻤﺪ ﺣﺴﻦ ﺧﺎن ﻗﺎﺟﺎر‪ .‬ﺑﻌﻀـﯽ از ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺗﺎرﯾﺨﯽ ﺑﺮاي اﯾﻨﮑﻪ ﻧﺴﺐ ﻗﺎﺟﺎران را ﺑﻪ ﺻﻔﻮﯾﻪ ﺑﺮﺳﺎﻧﻨﺪ‪ ،‬ﻣﯽﻧﻮﯾﺴﻨﺪ ﮐﻪ ﻣﺤّﻤﺪ ﺣﺴﻦ ﺧﺎن‬
‫از ﺑﻄﻦ ﺧﯿﺮ اﻟﻨﺴﺎء ﺧﺎﻧﻢ‪ ،‬ﻫﻤﺎن زﻧﯽ ﺑﻮد ﮐﻪ ﺷﺎه ﺳﻠﻄﺎن ﺣﺴﯿﻦ ﺑﻪ ﻓﺘﺢ ﻋﻠﯽ ﺧﺎن ﺑﺨﺸﯿﺪ‪ .‬اﯾﻦ زن ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﻧﺰد ﻓﺘﺢ ﻋﻠﯽ ﺧﺎن رﻓﺖ از‬
‫ﺷﺎه ﺻﻔﻮي آﺑﺴﺘﻦ ﺑﻮد و ﭘﺴﺮي ﮐﻪ ﺑﻪ دﻧﯿﺎ آورد‪ ،‬ﻣﺤّﻤﺪ ﺣﺴﻦ ﺧﺎن ﻧﺎم ﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬
‫ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻗﺎﺟﺎري آن را ﻣﺴـﺘﻨﺪ ذﮐﺮ ﻧﻤﯽﮐﻨﻨـﺪ‪ .‬اﻣﺎ در رﺳـﺘﻢ اﻟﺘﻮارﯾـﺦ ﺟﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﻓﺘﺢ ﻋﻠﯽ ﺷﺎه‪ ،‬ﻣﻮﺳﻮي ﺻـﻔﻮي ﺧﻮاﻧﺪه ﻣﯽﺷﻮد )ص ‪(51‬‬
‫ﻣﺼـﺤﺢ در ﺣﺎﺷـﯿﻪ اﯾﻦ ﻣﻄﻠﺐ را از ﻗﻮل ﺧﺎن ﻣﻠﮏ ﺳﺎﺳﺎﻧﯽ در ﺳﯿﺎﺳﺘﮕﺮان دوره ﻗﺎﺟﺎر ﻋﻨﻮان ﮐﺮده و در ﺟﺎﯾﯽ دﯾﮕﺮ ﻧﯿﺰ ﻣﺤّﻤﺪ ﺣﺴﻦ‬
‫ﺧﺎن ﻗﺎﺟﺎر ﺻـﻔﻮي )ص ‪ (62‬ذﮐﺮ ﺷـﺪه اﺳﺖ‪ .‬در ﻣﺠﻤﻊ اﻟﺘﻮارﯾﺦ ﻣﺮﻋﺸـﯽ )ص ‪ (98‬آﻣـﺪه‪» :‬ﭼﻮن ﺣﺴﻦ ﺧﺎن از ﺟﻤﻠﻪ ﺻﻮﻓﯽزادﮔﺎن‬
‫ﺳﻠﺴﻠﻪ ﻋﻠﯿﻪ ﺻﻔﻮﯾﻪ اﺳﺖ‪«.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪472 :‬‬
‫‪ .14‬ﻧﺎم ﺑﮑﻨـﺞ ﺧﺎن رﺋﯿﺲ اﯾﻞ ﺗﺮﮐﻤﺎﻧﺎن را ﻣﻨﺎﺑﻊ اواﯾﻞ ﻗﺎﺟﺎر ﻣﺎﻧﻨـﺪ ﺗﺎرﯾـﺦ ﻣﺤّﻤـ ﺪي‪ ،‬ﻣﺂﺛﺮ اﻟﺴـﻠﻄﺎﻧﯿﻪ و اﮐﺴـﯿﺮ اﻟﺘﻮارﯾﺦ ذﮐﺮ ﻧﮑﺮدهاﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺠﻤﻊ اﻟﺘﻮارﯾﺦ ﻧﯿﺰ اﺷﺎره ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ »آﻗﺎ ﻣﺤّﻤﺪ ﺧﺎن از ﺑﻄﻦ ﺻﺒﯿﻪ ﺑﮑﻨﺞ ﯾﻤﻮت اﺳﺖ« )ص ‪.(98‬‬
‫در رﺳـﺘﻢ اﻟﺘﻮارﯾـﺦ آﻣـﺪه اﺳﺖ‪» :‬ﻣﺤّﻤـ ﺪ ﺣﺴﻦ ﺧـﺎن در دوره ﻧﺎدر ﺷﺎه ﺑﻪ دﺷﺖ ﻗﺒﭽﺎق ﻓﺮار ﮐﺮده ﻫﻔﺖ ﺳﺎل در آﻧﺠﺎ ﺑﻮد‪ ،‬ﭘﺲ از ﻗﺘﻞ‬
‫ﻧـﺎدر ﺑﻪ اﺳﺘﺮآﺑﺎد رﻓﺖ و از آﻧﺠﺎ ﺑﻪ دﺷﺖ ﮔﺮﮔﺎن »ﻧﺰد ﺧﺎﻟﻮي ﻣﺎدر ﺧﻮد ﺑﮑﻨـﺞ ﺧﺎن ﺳـﺮاﯾﻞ ﺗﺮﮐﻤﺎن رﻓﺖ«‪ .‬در آﻧﺠﺎ ﺑﻪ ﺗـﺪارك ﺳـﭙﺎه‬
‫ﭘﺮداﺧﺖ در ﻫﻤﯿﻦ زﻣـﺎن اﺑﺮاﻫﯿﻢ ﺷـﺎه اﻓﺸـﺎر‪ ،‬ﭘﺴـﺮ ﺑﺰرگ او‪ ،‬ﻣﺤّﻤـ ﺪ ﺧـﺎن را ﺑﻪ ﭼﻨـﮓ آورده او را ﻣﻘﻄﻮع اﻟﻨﺴـﻞ ﮐﺮد‪ .‬ﭘﺲ از ﻣﺮگ‬
‫اﺑﺮاﻫﯿﻢ ﺷﺎه‪ ،‬ﻣﺤّﻤﺪ ﺣﺴﻦ ﺧﺎن ﻗﺎﺟﺎر از ﻣﯿﺎن آن ﻗﺒﺎﯾﻞ ﺧﺎرج ﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻤﻠﮑﺖﮔﯿﺮي ﭘﺮداﺧﺖ )ﺻﺺ ‪.(237 -8‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 443‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫‪ .15‬ﭘﺲ از ﻗﺘـﻞ ﻧـﺎدر ﺷـﺎه اﻓﺸـﺎر و درﮔﯿﺮيﻫـﺎي اﺑﺮاﻫﯿﻢ ﺧـﺎن و ﻋﺎدﻟﺸﺎه و از ﺑﯿﻦ رﻓﺘﻦ ﻫﺮ دوي آﻧﻬﺎ‪ ،‬ﺷﺎﻫﺮخ در ﺧﺮاﺳﺎن ﺑﻪ ﺳـﻠﻄﻨﺖ‬
‫رﺳـﯿﺪ‪ .‬در اﯾﻦ زﻣﺎن در اﯾﺮان ﺳﻪ ﻧﯿﺮوي ﻋﻤـﺪه وﺟﻮد داﺷـﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﻣﯽﺟﻨﮕﯿﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺤّﻤﺪ ﺣﺴﻦ ﺧﺎن ﻗﺎﺟﺎر و ﻗﺒﺎﯾﻞ ﮐﻮﮐﻼن و‬
‫ﯾﻤﻮت‪ ،‬آزاد ﺧـﺎن اﻓﻐﺎن در آذرﺑﺎﯾﺠﺎن‪ ،‬ﮐﺮﯾﻢ ﺧﺎن زﻧـﺪ در اﺻـﻔﻬﺎن و ﺷـﯿﺮاز‪ ،‬ﻣﺤّﻤـ ﺪ ﺣﺴﻦ ﺧﺎن‪ ،‬آزاد ﺧﺎن اﻓﻐﺎن را ﺷـﮑﺴﺖ داد اﻣﺎ‬
‫ﺧﻮد از زﻧﺪﯾﺎن ﺷﮑﺴﺖ ﺧﻮرد‪.‬‬
‫‪ .16‬ﺗﺎرﯾـﺦ ﮐﺸـﺘﻪ ﺷﺪن ﻣﺤّﻤﺪ ﺣﺴﻦ ﺧﺎن را ﺳﺎروي در ﺗﺎرﯾﺦ ﻣﺤّﻤﺪي‪ ،‬ﻧﯿﻤﻪ ﺟﻤﺎدي اﻟﺜﺎﻧﯽ ‪ 1172‬ذﮐﺮ ﮐﺮده اﺳﺖ )ص ‪ .(45‬ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ‬
‫ﻣﺤّﻤﺪ ﺗﻘﯽ ﻧﻮري ﻧﮕﺎﺷـﺘﻪ‪ ،‬ﮔﻮﯾﯽ ﻣﺤّﻤﺪ ﺣﺴﻦ ﺧﺎن در ﺟﻨﮓ ﺑﺎ ﺷـﯿﺦ ﻋﻠﯽ ﺧﺎن زﻧﺪ ﮐﺸـﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ او را ﯾﻮﺧﺎري ﺑﺎﺷﻬﺎ ﮐﻪ در‬
‫ﺳﭙﺎه او ﺑﻮدﻧﺪ ﮐﺸﺘﻨﺪ‪ .‬اﮐﺴﯿﺮ اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪) ،‬ص ‪ .(20 -21‬ﺗﺎرﯾﺦ ﻣﺤّﻤﺪي ﻧﯿﺰ در اﯾﻦ زﻣﯿﻨﻪ ﻫﻤﺴﻮ ﺑﺎ ﻧﻮري اﺳﺖ )ﺻﺺ ‪ (44 -45‬دﻧﺒﻠﯽ در‬
‫ﻣﺂﺛﺮ اﻟﺴﻠﻄﺎﻧﯿﻪ ﻣﯽﻧﻮﯾﺴﺪ‪:‬‬
‫»در ﺳﻨﻪ ﻫﺰار و ﺻﺪ و ﻫﻔﺘﺎد و دو در دﺳﺖ دو ﺳﻪ ﺗﻦ از ﻃﺎﯾﻔﻪ ﻗﺎﺟﺎر ﺷﺮﺑﺖ ﺷﻬﺎدت ﭼﺸﯿﺪ ‪) «...‬ص ‪.(13‬‬
‫‪ .17‬داﻣـﻦ ﻗﻠﺰم ﺑـﻪ ﺳﺎﺣـﻞ ﻋﻤـﺎن‪ ،‬ﻣﻨﻈـﻮر ﺧﺎﺳـﺘﮕﺎه ﻗﺎﺟـﺎران و ﭘﺲ از آن اﺳـﺖ‪ ،‬ﮐـﻪ در ﻧـﻮاﺣﯽ ﮔﺮﮔـﺎن و ﮐﻨـﺎره درﯾـﺎي ﻣﺎزﻧـﺪران‬
‫ﻣﯽزﯾﺴـﺘﻨﺪ و ﭘﺴـﺮان ﻣﺤّﻤﺪ ﺣﺴﻦ ﺧﺎن ﺑﻪ اﺳﺎرت ﺑﻪ ﺷﯿﺮاز ﺑﺮده ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﻣﻨﺎﺑﻊ دﯾﮕﺮي ﻣﯽﻧﻮﯾﺴﻨﺪ ﮐﻪ ﭘﺴﺮان ﻣﺤّﻤﺪ ﺣﺴﻦ ﺧﺎن ﺑﻪ ﻣﯿﻞ‬
‫ﺧﻮد‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪473 :‬‬
‫ﻧﺰد ﮐﺮﯾﻢ ﺧـﺎن رﻓﺘﻨـﺪ‪ .‬ﻇـﺎﻫﺮا ﻧـﻮري ﺑﯿﺸـﺘﺮ ﺳـﻌﯽ در ﺑﺰرگ ﺟﻠﻮه دادن اﻗـﺪاﻣﺎت ﻗﺎﺟـﺎران دارد‪ .‬اﻋﺘﻀـﺎد اﻟﺴـﻠﻄﻨﻪ در اﮐﺴـﯿﺮ ﻟا ﺘﻮارﯾﺦ‬
‫ﻣﯽﻧﻮﯾﺴﺪ‪» :‬و در آن ﺣﺎل اﺳـﺘﻘﻼل ﮐﺮﯾﻢ ﺧﺎن زﻧﺪ ﺑﻪ ﺳﺮﺣﺪ ﮐﻤﺎل رﺳﯿﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﻧﺎﭼﺎر ﻧﺰد ﮐﺮﯾﻢ ﺧﺎن آﻣﺪ و آن ﺷﻬﺮﯾﺎر ﻗﺰوﯾﻦ را ﺑﺮاي‬
‫اﯾﺸﺎن ﻣﺴﮑﻦ ﻗﺮار داد و ﺑﻌﺪ ﺑﺎ ﺧﻮد آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ ﺷﯿﺮاز ﺑﺮد‪) «.‬ص ‪(22‬‬
‫ﺳﭙﻬﺮ در ﺗﺎرﯾـﺦ ﻧﺎﺳـﺦ اﻟﺘﻮارﯾـﺦ دﻟﯿﻠﯽ ﺑﺮاي اﯾﻦ اﻗـﺪام ﻣﯽآورد »ﭘﺲ از روزﮔـﺎري ﮐﻪ اﯾﺮانزﻣﯿﻦ ﺑﻪ زﯾﺮ ﻓﺮﻣﺎن ﮐﺮﯾﻢ ﺧﺎن زﻧـﺪ آﻣـﺪ‪،‬‬
‫داﻧﺴـﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﮐﻨﺎره ﺟﺴـﺘﻦ و در ﺑﯿﺎﺑﺎن زﯾﺴﺘﻦ ﻣﻮرث ﻓﺘﻮﺣﯽ ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺑﻮد و ﻧﺎم اﯾﺸﺎن را در ﺻّﺪه ﻣﻤﻠﮑﺖ و ﺣﻮزه ﺣﮑﻤﺮاﻧﯽ از ﺧﺎﻃﺮﻫﺎ‬
‫ﺳﺘﺮده ﺧﻮاﻫﺪ ﮔﺸﺖ‪ .‬ﻻﺟﺮم ﻃﺮﯾﻖ ﺧﺪﻣﺖ ﮐﺮﯾﻢ ﺧﺎن را ﻧﻮﻋﯽ از ﻣﻘﺪﻣﻪ ﻧﺼـﺮت ﯾﺎﻓﺘﻪ ﺑﻪ ﺣﻀـﺮت او ﺷﺘﺎﻓﺘﻨﺪ‪ «.‬ﻣﺤّﻤﺪ ﺗﻘﯽ ﺳﭙﻬﺮ‪ ،‬ﻧﺎﺳﺦ‬
‫اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ج ‪ ،1‬ﺗﻬﺮان؛ ﮐﺘﺎﺑﻔﺮوﺷﯽ اﺳﻼﻣﯿﻪ‪ ،‬ص ‪.29‬‬
‫‪ .18‬آﻧﮕﻮﻧﻪ ﮐﻪ ﻧﻮري ﻣﯽﻧﻮﯾﺴـﺪ‪ ،‬ﺣﺴـﯿﻦ ﻗﻠﯽ ﺧـﺎن ﺑﻪ ﺷـﯿﺮاز ﻧﺮﻓﺘﻪ و از ﻫﻤﺎن اﺑﺘـﺪا ﻋﻠﯿﻪ زﻧـﺪﯾﺎن ﻗﯿﺎم ﮐﺮده‪ ،‬در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ ﺑﻨﺎ ﺑﻪ ﮔﻮاﻫﯽ‬
‫ﻣﻨﺎﺑﻊ دﯾﮕﺮ ﻗﺎﺟﺎري‪ ،‬ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﺧﺎﻧﻮاده ﻣﺤّﻤـ ﺪ ﺣﺴﻦ ﺧﺎن ﺑﻪ اﺳﺎرت ﺑﻪ ﺷـﯿﺮاز ﺑﺮده ﺷﺪﻧـﺪ‪ ،‬ﺣﺴـﯿﻦ ﻗﻠﯽ ﺧﺎن و آﻗﺎ ﻣﺤّﻤـ ﺪ ﺧﺎن ﻧﯿﺰ ﺑﺎ‬
‫آﻧـﺎن ﺑﻮدﻧـﺪ‪ .‬ﺣﺴـﯿﻦ ﻗﻠﯽ ﺧـﺎن ﭘﺲ از ﻣـﺪﺗﯽ از ﺳﻮي ﮐﺮﯾﻢ ﺧﺎن ﺣﺎﮐﻢ داﻣﻐﺎن ﺷـﺪ‪ ،‬اﻣﺎ او از آﻧﺠﺎ ﺑﻪ اﺳﺘﺮآﺑﺎد رﻓﺖ و راﯾﺖ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ‬
‫ﺑﺮاﻓﺮاﺷﺖ‪.‬‬
‫در داﻣﻐـﺎن ﺑﻪ دﻟﯿﻞ ﮐﺸـﺘﺎري ﮐﻪ ﮐﺮد ﺑﻪ ﺟﻬﺎﻧﺴﻮز ﻣﻌﺮوف ﺷـﺪ و در آﻧﺠﺎ‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﺤﺮﯾﮏ رﻗﺒﺎي ﻗﺎﺟﺎر ﯾﻮﺧﺎريﺑﺎش ﺑﻪ ﻗﺘﻞ رﺳـﯿﺪ‪ .‬ﻣﺤّﻤﺪ‬
‫ﺗﻘﯽ ﺳﺎروي‪ ،‬ﺗﺎرﯾﺦ ﻣﺤّﻤﺪي‪ ،‬ص ‪.48‬‬
‫ﺑﻨﺎ ﺑﻪ ﻧﻮﺷـﺘﻪ اﮐﺴـﯿﺮ اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪» :‬ﺑﺎﻻﺧﺮه ﻗﺎﺟﺎر ﯾﻮﺧﺎريﺑﺎش ﭼﻨﺪ ﺗﻦ از ﺗﺮﮐﻤﺎﻧﯿﻪ ﯾﻤﻮت را ﺗﺤﺮﯾﮏ ﻧﻤﻮده‪ ،‬آن ﺧﺴـﺮو ﺑﺎ اﻓﺴﺮ را در ﺷﺐ‬
‫ﭼﻬﺎرﺷـﻨﺒﻪ ﺑﯿﺴـﺘﻢ ﻣﺎه ﺻـﻔﺮ ﺳـﻨﻪ ﻫﺰار و ﺻﺪ و ﻧﻮد و ﯾﮏ در ﺟﺎﻣﻪ ﺧﻮاب از ﺗﯿﻎ آﺑﺪار ﺑﻪ دار ﻗﺮارش اﺳـﺘﻘﺮار دادﻧﺪ‪ «.‬اﻋﺘﻀﺎد ﻟا ﺴﻠﻄﻨﻪ‪،‬‬
‫اﮐﺴﯿﺮ اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ص ‪.24‬‬
‫‪ .19‬ﺷـﯿﺪه‪ :‬ﭘﺴـﺮ اﻓﺮاﺳـﯿﺎب ﮐﻪ ﺑﻪ دﺳﺖ ﮐﯿﺨﺴﺮو ﭘﺴﺮ ﺳﯿﺎوش ﮐﺸﺘﻪ ﺷﺪ‪ .‬ﻣﺤّﻤﺪ ﻣﻌﯿﻦ‪ ،‬ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻓﺎرﺳﯽ )اﻋﻼم(‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ ،‬اﻣﯿﺮﮐﺒﯿﺮ‪ ،‬ﭼﺎپ‬
‫دوم‪.1353 ،‬‬
‫‪ .20‬آﻗﺎ ﻣﺤّﻤﺪ ﺧﺎن ﻣﺪت ‪ 16‬ﺳﺎل در ﺷﯿﺮاز ﺑﻪ ﮔﺮو ﻧﺰد ﮐﺮﯾﻢ ﺧﺎن ﺑﻮد ﺗﺎ اﯾﻨﮑﻪ ﮐﺮﯾﻢ ﺧﺎن در‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪474 :‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 444‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫روز ﺳﻪﺷﻨﺒﻪ ﯾﺎزدﻫﻢ ﺻﻔﺮ ﺳﺎل ‪ 1193‬ه‪ .‬ق درﮔـﺬﺷﺖ‪ .‬آﻗﺎ ﻣﺤّﻤﺪ ﺧﺎن روز ﺑﻌﺪ ﺑﺎ ﺑﺮادراﻧﺶ ﺑﻪ ﺳﻮي ﻣﺎزﻧﺪران ﺣﺮﮐﺖ ﮐﺮد‪ .‬ﺳﺎروي‪،‬‬
‫ﺗﺎرﯾﺦ ﻣﺤّﻤﺪي‪ ،‬ﺻﺺ ‪.60 -61‬‬
‫‪ .21‬آﻗﺎ ﻣﺤّﻤـ ﺪ ﺧﺎن در ﺷـﻤﺎل اﯾﺮان ﻧﯿﺮوﯾﯽ ﺑﺰرگ ﻓﺮاﻫﻢ آورد و از ﺳﺎل ‪ 1193‬ﺗﺎ ‪ 1198‬ه‪ .‬ق ﺑﻪ ﺗﺤﮑﯿﻢ ﭘﺎﯾﻪﻫﺎي ﻗـﺪرت ﺧﻮد در آن‬
‫ﺣﺪود ﭘﺮداﺧﺖ و در اﯾﻦ ﻣﯿﺎن ﺣﺘﯽ ﺑﻪ ﺑﺮادراﻧﺶ ﻧﯿﺰ رﺣﻢ ﻧﮑﺮد و ﺟﺰ ﺟﻌﻔﺮ ﻗﻠﯽ ﺧﺎن ﻫﻤﻪ آﻧﻬﺎ را ﮐﺸﺖ‪.‬‬
‫‪ .22‬ﺗﺼـﺮف ﺗﻔﻠﯿﺲ در ﺳـﺎل ‪ 1210‬ه‪ .‬ق روي داد‪ .‬اراﯾﮑﻠﯽ )ﻫﺮاﮐﻠﯿﻮس( ﺣـﺎﮐﻢ ﮔﺮﺟﺴـﺘﺎن ﻧﺘﻮاﻧﺴﺖ در ﺑﺮاﺑﺮ ﺳـﭙﺎه آﻗـﺎ ﻣﺤّﻤـ ﺪ ﺧـﺎن‬
‫ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﮐﻨـﺪ و ﺗﻔﻠﯿﺲ را از دﺳﺖ داد‪ .‬ﭘﺲ از آن ﺗﻤﺎﻣﯽ ﺷـﻬﺮ ﻏﺎرت و ﮔﺮوه زﯾﺎدي از ﻣﺮدم ﺑﻪ ﻗﺘﻞ رﺳـﯿﺪه ﯾﺎ اﺳـﯿﺮ ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬اﯾﻦ واﻗﻌﻪ‬
‫ﭘﺲ از ﺷﮑﺴﺖ ﻟﻄﻔﻌﻠﯽ ﺧﺎن روي داد اﻣﺎ ﻧﻮري آن را ﭘﯿﺶ از آن ذﮐﺮ ﮐﺮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ .23‬ﻟﻄﻔﻌﻠﯽ ﺧﺎن زﻧﺪ در ﺳﺎل ‪ 1208‬ه‪ .‬ق از آﻗﺎ ﻣﺤّﻤﺪ ﺧﺎن ﺷـﮑﺴﺖ ﺧﻮرد‪ ،‬ﻗﻠﻌﻪ ﺑﻢ ﻓﺘﺢ ﮔﺮدﯾﺪ و ﺣﮑﻮﻣﺖ زﻧﺪﯾﻪ ﭘﺲ از آن ﺑﺮاﻓﺘﺎد‪.‬‬
‫ﻣﺤّﻤﺪ ﺣﺴﻦ ﺧﺎن اﻋﺘﻤﺎد اﻟّﺴـ ﻠﻄﻨﻪ‪ ،‬ﺗﺎرﯾﺦ ﻣﻨﺘﻈﻢ ﻧﺎﺻﺮي‪ ،‬ج ﺳﻮم‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﺼﺤﯿﺢ ﻣﺤﻤﺪ اﺳﻤﺎﻋﯿﻞ رﺿﻮاﻧﯽ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬دﻧﯿﺎي ﮐﺘﺎب‪ 1367 ،‬ص‬
‫‪1425 -26‬‬
‫‪ .24‬ﺷﻌﺮ از ﻋﻤﺮ ﺧﯿﺎم‪ ،‬ﻧﮕﺎه ﮐﻨﯿﺪ ﺑﻪ‪ :‬ﮐﻠﯿﺎت ﺣﮑﯿﻢ ﻋﻤﺮ ﺧﯿﺎم‪ ،‬ﺑﻪ ﮐﻮﺷﺶ ﻣﺤّﻤﺪ ﻋﺒﺎﺳﯽ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪:‬‬
‫ﮐﺘﺎﺑﻔﺮوﺷﯽ ﺑﺎراﻧﯽ‪ ،1338 ،‬ص ‪.111‬‬
‫‪ .25‬زره‪ :‬ﻧﺎم ﻓﺎرﺳﯽ درﯾﺎي ﺧﺰر‪ .‬ﻟﻐﺖﻧﺎﻣﻪ دﻫﺨﺪا‪.‬‬
‫‪ .26‬ﻗﺒﭽﺎق ﯾﺎ ﻗﻔﭽﺎق ﮔﺮوﻫﯽ از ﻗﺒﺎﯾﻞ ﺗﺮك ﮐﻪ در ﺣﺪود اواﺳﻂ ﻗﺮن ‪ 5‬ه‪ .‬ق‪ 11 /‬م‪.‬‬
‫اﺳـﺘﭗﻫﺎي ﺷـﻤﺎل درﯾﺎي ﺳـﯿﺎه ﺗﺤﺖ اﺷـﻐﺎل آﻧﺎن ﺑﻮد و ﺗﺎ ﻫﺠﻮم ﻣﻐﻮل ﺑﺮ آن ﻧﻮاﺣﯽ اﺳﺘﯿﻼ داﺷـﺘﻨﺪ‪ .‬ﺳﺮزﻣﯿﻨﯽ ﮐﻪ ﻣﻐﻮلﻫﺎ از ﻗﺒﭽﺎقﻫﺎ‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻨـﺪ ﺑﻪ ﻧـﺎم ﻗﺒﭽـﺎق‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺎﻧـﺎت ﻗﺒﭽـﺎق ﻣﻌﺮوف ﺷـﺪ و اﯾﻦ اﺻـﻄﻼح ﺑـﺎ اردوي زرﯾﻦ ﻣﺘﺮادف ﮔﺮدﯾـﺪ‪ .‬ﻏﻼﻣﺤﺴـﯿﻦ ﻣﺼﺎﺣﺐ‪ ،‬داﺋﺮة‬
‫ا ﻟ ﻤ ﻌ ﺎر ف ﻓ ﺎر ﺳ ﯽ ‪.‬‬
‫‪ .27‬درﺑﺎره ﻣـّﺪت ﺣﮑﻤﺮاﻧﯽ آﻗﺎ ﻣﺤّﻤﺪ ﺧﺎن دو ﻗﻮل وﺟﻮد دارد‪ .‬ﻋﺪهاي ﺣﮑﻮﻣﺖ را از ﺗﺎﺟﮕﺬارياش در ﺳﺎل ‪ 1210‬ه‪ .‬ق ﻣﯽداﻧﻨﺪ و‬
‫ﻋﺪهاي آن را از ﻫﻨﮕﺎم ﺧﺮوج از ﺷﯿﺮاز و ﻗﯿﺎم ﻋﻠﯿﻪ زﻧﺪﯾﺎن ﯾﻌﻨﯽ ﺳﺎل ‪ 1193‬ه‪ .‬ق ﺑﺮﻣﯽﺷﻤﺎرﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ .28‬اﺑﺮاﻫﯿﻢ ﺧﺎن ﺟﻮاﻧﺸﯿﺮ؛ ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ آﻗﺎ ﻣﺤّﻤﺪ ﺧﺎن ﺑﺮاي ﺗﺤﮑﯿﻢ ﭘﺎﯾﻪﻫﺎي ﻗﺪرﺗﺶ‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪475 :‬‬
‫ﺗﻼش ﻣﯽﮐﺮد‪ ،‬اﺑﺮاﻫﯿﻢ ﺧﻠﯿﻞ ﺧﺎن‪ ،‬واﻟﯽ ﻗﺮاﺑﺎغ ﺑﻮد‪ .‬آﻗﺎ ﻣﺤّﻤـ ﺪ ﺧﺎن ﺑﻪ دﻟﯿﻞ ﺳﺮﮐﺸـﯽ او‪ ،‬دوﺑﺎر ﺑﻪ ﺟﻨﮓ او ﺑﻪ ﻗﺮاﺑﺎغ رﻓﺖ و در ﻣﺮﺣﻠﻪ‬
‫دوم در ﺳﺎلﻫﺎي ‪ 1211‬ه‪ .‬ق در ﻗﻠﻌﻪ ﺷﻮﺷﯽ ﺑﻪ ﻗﺘﻞ رﺳﯿﺪ‪ .‬اﺑﺮاﻫﯿﻢ ﺧﻠﯿﻞ ﺧﺎن ﻫﻨﮕﺎم ﺟﻨﮓﻫﺎي اول اﯾﺮان و روﺳﯿﻪ‪ ،‬ﭘﺲ از ﮐﺸﺘﻪ ﺷﺪن‬
‫ﺳﯿﺴـﯿﺎﻧﻒ ﺳﺮدار روس ﺑﻪ اﯾﺮان ﭘﯿﻮﺳﺖ و ﺳﺮاﻧﺠﺎم در ﺳﺎل ‪ 1221‬ه‪ .‬ق ﺑﻪ ﺗﻮﻃﺌﻪ ﻧﻮهاش ﺟﻌﻔﺮ ﻗﻠﯽ ﺧـﺎن و ﺑـﺎ دﺳﺘﯿﺎري روسﻫﺎ ﺑﻪ ﻗﺘﻞ‬
‫رﺳﯿﺪ‪ .‬ﻣﻬﺪي ﺑﺎﻣﺪاد‪ ،‬ﺷﺮح ﺣﺎل رﺟﺎل اﯾﺮان‪ ،‬ﭼﺎپ ﭼﻬﺎرم‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬زوار‪ ،1371 ،‬ﺻﺺ ‪.10 -13‬‬
‫‪ .29‬درﺑﺎره ﻗﺘﻞ آﻗﺎ ﻣﺤّﻤﺪ ﺧﺎن‪ ،‬ﺳﺎروي در ﺗﺎرﯾﺦ ﻣﺤّﻤﺪي ﻣﯽﻧﻮﯾﺴﺪ‪» :‬ﺻﺎدق ﻧﺎم ﮔﺮﺟﯽ‪ ،‬ﺧﺎﻧﻪزاد و ﺧﺪاداد ﻧﺎم اﺻﻔﻬﺎﻧﯽ‪ ،‬ﭘﯿﺸﺨﺪﻣﺖ‬
‫و ﻋّﺒﺎس ﻧﺎم ﻣﺎزﻧـﺪراﻧﯽ‪ ،‬ﻓﺮاش ﺳـﺮادق ﺧﻠﻮت‪ ،‬ﮐﻪ ﺳﺎﻟﮏ ﻃﺮﯾﻖ ﺳﻮء ادب ﮔﺮدﯾﺪه و از آنﺟﻨﺎب وﻋﺪه ﺗﻮﻋﯿﺪ و ﺗﻬﺪﯾﺪ ﺷـﻨﯿﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪،‬‬
‫ﺑﻪ ﺧﻨﺠﺮ اﻟﻤﺎس ﮔﻬﺮ‪ ،‬آن ﺣﻀـﺮت را ﮐﻪ در ﺷﺎﻫﻮار ﺻﺪف ﺳـﻠﻄﻨﺖ و ﺑﺰرﮔﻮاري ﺑﻮد ﺧﻮن ﯾﺎﻗﻮﺗﯽ ﺑﺮ ﻣﯿﻨﻮوش ﻣﯿﻨﺎرﻧﮓ رﯾﺨﺘﻨﺪ )ص‬
‫‪ .(389‬اﻋﺘﻤﺎد اﻟﺴﻠﻄﻨﻪ در ﺗﺎرﯾﺦ ﻣﻨﺘﻈﻢ ﻧﯿﺰ ﻣﯽﻧﻮﯾﺴﺪ‪» :‬آن ﺳﻪ ﻧﻔﺮ ﺗﻬﺪﯾﺪ ﺑﻪ ﻣﺮگ ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ )ج ‪ ،3‬ص ‪.(1437‬‬
‫اﻋﺘﻀﺎد اﻟﺴـﻠﻄﻨﻪ در اﮐﺴﯿﺮ اﻟﺘﻮارﯾﺦ ﻧﯿﺰ ﻧﺎم ﻫﻤﺎن ﺳﻪ ﺗﻦ را ذﮐﺮ ﻣﯽﮐﻨﺪ و دﻟﯿﻞ اﻗﺪام آﻧﺎن را ﺗﻬﺪﯾﺪ ﺑﻪ ﻗﺘﻞ ﻣﯽداﻧﺪ )ص ‪ .(52‬دﻧﺒﻠﯽ ﻧﯿﺰ‬
‫در ﻣﺂﺛﺮ ﺳﻠﻄﺎﻧﯿﻪ )ص ‪ (24‬ﺑﺎ آﻧﺎن ﻫﻢرأي اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﻣـﺎ ﻧﻮري ﺗﻨﻬـﺎ ﻣﻮّرﺧﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ اوﻻـ ذﮐﺮي از ﺗﻬﺪﯾـﺪ ﻗﺘـﻞ اﯾﻦ اﻓﺮاد ﻧﻤﯽﮐﻨـﺪ ﮐﻪ ﻇـﺎﻫﺮا ﺳﺮﭼﺸـﻤﻪ اﯾﻦ اﻧـﺪﯾﺸﻪ‪ ،‬ﺗﻌﺼﺐ او ﻧﺴـﺒﺖ ﺑﻪ‬
‫ﻗﺎﺟـﺎران اﺳﺖ ﮐﻪ آن را در ﺟﺎيﺟـﺎي اﺛﺮ ﺧﻮﯾﺶ ﻧﺸـﺎن ﻣﯽدﻫـﺪ و دوم اﯾﻨﮑﻪ ﻗـﺎﺗﻠﯿﻦ را ﭼﻬﺎر ﺗﻦ ذﮐﺮ ﻣﯽﮐﻨـﺪ‪ .‬دﻟﯿﻞ آن اﺣﺘﻤﺎﻻ اﯾﻦ‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 445‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫اﺳﺖ ﮐﻪ ﻫﻨﮕـﺎﻣﯽ ﮐﻪ اﻓﺮادي ﺗﻬﺪﯾـﺪ ﺑﻪ ﻗﺘـﻞ ﻣﯽﺷﻮﻧـﺪ‪ ،‬اﮔﺮ ﺗﻬﺪﯾﺪﮐﻨﻨـﺪه را ﺑﮑﺸـﻨﺪ درواﻗﻊ از ﺟﺎن ﺧﻮد دﻓﺎع ﮐﺮدهاﻧـﺪ‪ .‬اﻣﺎ اﮔﺮ ﭼﻨﯿﻦ‬
‫ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻪ وﻟﯽﻧﻌﻤﺖ ﺧﻮد ﺧﯿﺎﻧﺖ ﮐﺮدهاﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﻣﺆﻟﻒ آﮔﺎﻫﺎﻧﻪ ﺑﺮ آن اﺳﺖ ﺗﺎ ﭼﯿﺰي از ﺷﻮﮐﺖ ﭘﺎدﺷﺎﻫﺎن ﻗﺎﺟﺎر ﻧﮑﺎﻫﺪ‪.‬‬
‫‪ .30‬ﺷﻌﺮ از ﻧﻈﺎﻣﯽ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ .31‬ﻣﺤّﻤﺪ ﻋﻠﯽ ﻣﯿﺮزا ﻣﺘﺨﻠﺺ ﺑﻪ دوﻟﺖ و ﻣﻠﻘﺐ ﺑﻪ دوﻟﺘﺸﺎه‪ ،‬ﭘﺴﺮ ﺑﺰرگ ﻓﺘﺤﻌﻠﯽ ﺷﺎه از زن ﮔﺮﺟﯽ او‪ ،‬در ‪ 1203‬ه‪ .‬ق ﺑﻪ دﻧﯿﺎ آﻣﺪ و در‬
‫ﺳﺎل ‪ 1337‬ه‪ .‬ق ﺑﻪ ﻣﺮض وﺑﺎ درﮔﺬﺷﺖ‪ ،‬او ﭘﺲ از ﻋﺒﺎس ﻣﯿﺮزا‪ ،‬رﺷﯿﺪﺗﺮﯾﻦ ﻓﺮزﻧﺪ ﻓﺘﺤﻌﻠﯽ ﺷﺎه ﻗﺎﺟﺎر ﺑﻮد‪ .‬در ‪ 1212‬ق ﮐﻪ ﻓﺘﺤﻌﻠﯽ‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪476 :‬‬
‫ﺷـﺎه ﭘﺲ از ﮐﺸـﺘﻪ ﺷـﺪن آﻗﺎ ﻣﺤّﻤـ ﺪ ﺧﺎن ﺑﻪ ﺳﻮي ﺗﻬﺮان ﺣﺮﮐﺖ ﮐﺮد‪ ،‬ﻣﺤّﻤـ ﺪ ﻋﻠﯽ ﻣﯿﺮزاي ‪ 9‬ﯾﺎ ‪ 10‬ﺳـﺎﻟﻪ را ﺑﻪ وزارت ﻣﯿﺮزا ﻧﺼـﺮ اﻟّﻠﻪ‬
‫ﻋﻠﯽآﺑـﺎدي ﺣـﺎﮐﻢ ﻓﺎرس ﮐﺮد‪ .‬ﺣﮑﻤﺮاﻧﯽ او دو ﻣﺎه ﺑﯿﺶ ﻧﺒﻮد‪ .‬در ‪ 1313‬ق ﺣـﺎﮐﻢ ﻗﺰوﯾﻦ ﺷـﺪ‪ .‬در ﺟﻨﮓ اول اﯾﺮان و روس‪ ،‬دﻟﯿﺮيﻫﺎ‬
‫ﮐﺮد و از ‪ 1221‬ﺗﺎ ‪ 1237‬ق ﺳـﺮﺣﺪدار ﻋﺮاﻗﯿﻦ و واﻟﯽ ﮐﺮﻣﺎﻧﺸﺎه و ﮐﺮدﺳـﺘﺎن ﺑﻮد‪ .‬اﯾﺴﺘﺎدﮔﯽﻫﺎي او در ﺑﺮاﺑﺮ ﻋﺜﻤﺎﻧﯽﻫﺎ‪ ،‬آﻧﻬﺎ را وادار ﺑﻪ‬
‫ﻋﻘﺪ ﻗﺮارداد ارزﻧﮥ اﻟﺮوم ﮐﺮد‪ .‬او ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎم ﻣﺤﺎﺻـﺮه ﺑﻐﺪاد در ‪ 1237‬ق درﮔﺬﺷﺖ‪ .‬ﻣﻬﺪي ﺑﺎﻣﺪاد‪ ،‬ﺷـﺮح ﺣﺎل رﺟﺎل اﯾﺮان‪ ،‬ج ‪ ،3‬ﺻﺺ‬
‫‪.430 -31‬‬
‫‪ .32‬ﻣﺤّﻤـ ﺪ ﻗﻠﯽ ﻣﯿﺮزا ﻣﻠﻘﺐ ﺑﻪ ﻣﻠﮏآرا‪ ،‬ﭘﺴـﺮ ﺳﻮم ﻓﺘﺤﻌﻠﯽ ﺷﺎه )‪ 1203 -289‬ق( در ﺳﺎل ‪ 1214‬ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ‪ 12‬ﺳﺎل داﺷﺖ‪ ،‬ﺣﺎﮐﻢ‬
‫ﻣﺎزﻧـﺪران ﺷـﺪ و ﻣﯿﺮزا ﻧﺼـﺮ اﻟﻠّﻪ ﻋﻠﯽآﺑﺎدي وزﯾﺮ و ﭘﯿﺸـﮑﺎر او ﺷﺪ‪ .‬ﺟﻨﮓﻫﺎﯾﺶ ﺑﺎ ﺗﺮﮐﻤﺎﻧﺎن ﺳـﺒﺐ ﺷﺪ ﺣﮑﻮﻣﺖ ﮔﺮﮔﺎن ﻧﯿﺰ ﺑﺪو داده‬
‫ﺷﻮد‪ ،‬از آن ﭘﺲ ﻣﻠﻘﺐ ﺑﻪ ﻣﻠـﮏآرا ﺷـﺪ‪ .‬در ﺳﺎل ‪ 1250‬ق ﮐﻪ ﻣﺤّﻤﺪ ﺷﺎه ﺑﻪ ﺳـﻠﻄﻨﺖ رﺳـﯿﺪ‪ ،‬او را ﺑﻪ ﺗﻬﺮان ﻓﺮاﺧﻮاﻧﺪه ﻓﻀﻞ ﻋﻠﯽ ﺧﺎن‬
‫ﺑﯿﮕﻠﺮ ﺑﯿﮕﯽ ﻗﺮاﺑـﺎﻏﯽ را ﺟﺎﻧﺸـﯿﻦ او ﮐﺮد و ﻣﺤّﻤـ ﺪ ﻗﻠﯽ ﻣﯿﺮزا را ﮐﻪ ﺑﺰرگﺗﺮﯾﻦ ﭘﺴـﺮ ﻓﺘﺤﻌﻠﯽ ﺷـﺎه ﺑﻮد و ﺗﻤـﺎﯾﻠﯽ ﺑﻪ اﻃﺎﻋﺖ از ﺑﺮادرزاده‬
‫ﻧـﺪاﺷﺖ ﺑﻪ ﻫﻤـﺪان ﺗﺒﻌﯿـﺪ ﮐﺮد‪ .‬او ﺗﺎ ﮐﻤﯽ ﭘﯿﺶ از ﻣﺮگ در ﻫﻤـﺪان در ﺗﺒﻌﯿﺪ ﺑﻮد‪ ،‬ﺗﺎ اﯾﻨﮑﻪ او را ﺑﻪ ﺗﻬﺮان آوردﻧﺪ و در ﺳﺎل ‪ 1289‬ق‬
‫درﮔﺬﺷﺖ‪ .‬وي ﺷﻌﺮ ﻫﻢ ﻣﯽﺳﺮود و ﺧﺴﺮوي ﺗﺨﻠﺺ ﻣﯽﮐﺮد‪ .‬ﻣﻬﺪي ﺑﺎﻣﺪاد‪ ،‬ﺷﺮح ﺣﺎل رﺟﺎل اﯾﺮان‪ 3600 ،‬ﺻﺺ‪.471 -3 ،‬‬
‫‪ .33‬ﺣﺴـﯿﻦ ﻗﻠﯽ ﺧﺎن ﻗﺎﺟﺎر )‪ .(1191 -1217‬ﺑﺮادر ﮐﻮﭼـﮏﺗﺮ ﻓﺘﺤﻌﻠﯽ ﺷـﺎه ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ آﻗﺎ ﻣﺤّﻤـ ﺪ ﺧﺎن در ﻗﺮاﺑﺎغ ﮐﺸـﺘﻪ ﺷـﺪ وي ﻧﯿﺰ‬
‫ﻫﻤﺮاه او ﺑﻮد‪ .‬ﭘﺲ از آن ﺑﻪ ﺗﻬﺮان آﻣﺪ و از ﻓﺘﺤﻌﻠﯽ ﺷﺎه اﻃﺎﻋﺖ ﮐﺮد‪ .‬در رﺑﯿﻊ اﻻول ‪ 1212‬ق‪ .‬ﺷﺎه ﻗﺎﺟﺎر او را ﺣﺎﮐﻢ ﻓﺎرس ﮔﺮداﻧﯿﺪ‪.‬‬
‫در ﺳﺎل ‪ 1213‬ق‪ .‬ﻋﻠﯿﻪ ﻓﺘﺤﻌﻠﯽ ﺷﺎه ﻗﯿﺎم ﮐﺮد و اﯾﻦ زﻣﺎﻧﯽ ﺑﻮد ﮐﻪ ﺷﺎه در آذرﺑﺎﯾﺠﺎن ﺑﻪ ﺳـﺮ ﻣﯽﺑﺮد‪ .‬ﺣﺴـﯿﻦ ﻗﻠﯽ ﺧﺎن از ﺷﯿﺮاز ﺑﻪ ﺳﻮي‬
‫ﺗﻬﺮان ﺣﺮﮐﺖ ﮐﺮد و اﺻـﻔﻬﺎن را ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬اﻣﺎ ﺷﺎه او را ﺳﺮﮐﻮب ﮐﺮد‪ .‬درﭘﯽ آن ﺣﺴﯿﻦ ﻗﻠﯽ ﺧﺎن ﻋﺬرﺧﻮاﻫﯽ ﮐﺮد و ﺷﺎه او را ﺑﺨﺸﯿﺪ و‬
‫ﺣﮑﻮﻣﺖ ﺳﻤﻨﺎن و ﭘﺲ از آن ﮐﺎﺷﺎن را ﺑﻪ او داد‪.‬‬
‫در ﺳﺎل ‪ 1216‬ق‪ .‬دوﺑﺎره در ﮐﺎﺷﺎن ﻗﯿﺎم ﮐﺮد‪ .‬اﻣﺎ دوﺑﺎره ﺑﺨﺸـﯿﺪه ﺷﺪ و ﺑﻪ دزاﺷﯿﺐ ﺷﻤﯿﺮان ﺗﺒﻌﯿﺪ ﮔﺸﺖ‪ .‬در آﻧﺠﺎ ﺑﻪ دﺳﺘﻮر ﺷﺎه ﻗﺎﺟﺎر‬
‫او را ﮐﻮر ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬ﯾﮑﺴﺎل ﭘﺲ از آن در‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪477 :‬‬
‫‪ 1217‬ق‪ .‬درﮔﺬﺷﺖ‪ .‬ﻣﻬﺪي ﺑﺎﻣﺪاد‪ ،‬ﺷﺮح ﺣﺎل رﺟﺎل اﯾﺮان‪ ،160 ،‬ﺻﺺ ‪.442 -5‬‬
‫‪ .34‬ﻣﯿﺮزا ﻣﺤّﻤـ ﺪ ﺧﺎن ﻗﺎﺟﺎر دوﻟﻮ ﺑﯿﮕﻠﺮ ﺑﯿﮕﯽ از ﺑﺰرﮔﺎن ﻗﺎﺟﺎرﯾﻪ ﭘﺴـﺮ ﺣﺴﻦ ﺧﺎن ﺑﯿﮕﻠﺮ ﺑﯿﮕﯽ اﺳﺘﺮآﺑﺎدي ﮐﻪ ﭼﻨﺪﯾﻦ ﺳﺎل ﺑﯿﮕﻠﺮ ﺑﯿﮕﯽ‬
‫ﯾﻌﻨﯽ ﺣﺎﮐﻢ ﺗﻬﺮان ﺑﻮد‪ .‬ﭘـﺪر اﻟﻠﻬﯿﺎر ﺧﺎن آﺻﻒ اﻟـﺪوﻟﻪ و ﭘـﺪرزن ﻋﺒﺎس ﻣﯿﺮزا ﺑﻮد‪ .‬در ‪ 1200‬ق‪ .‬از ﺳﻮي آﻗﺎ ﻣﺤّﻤـ ﺪ ﺧﺎن ﺗﺎ ‪ 1209‬ق‪.‬‬
‫ﺣـﺎﮐﻢ ﻗﺰوﯾﻦ و ﭘﺲ از آن ﺑﯿﮕﻠﺮ ﺑﯿﮕﯽ ﺗﻬﺮان ﺷـﺪ‪ .‬ﻓﺘﺤﻌﻠﯽ ﺷـﺎه ﻧﯿﺰ داﻣـﺎد او ﺑﻮد‪ .‬ﻫﺮﮔﺎه آﻗﺎ ﻣﺤّﻤـ ﺪ ﺧﺎن ﺑﻪ ﺟﻨﮓ ﯾﺎ ﺳـﻔﺮ ﻣﯽرﻓﺖ او‬
‫ﺣﺎﮐﻢ ﺗﻬﺮان ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﻫﻨﮕـﺎﻣﯽ ﮐﻪ آﻗﺎ ﻣﺤّﻤـ ﺪ ﺧﺎن ﻟﻄﻒ ﻋﻠﯽ ﺧﺎن زﻧـﺪ را دﺳـﺘﮕﯿﺮ و ﮐﻮر ﮐﺮد و ﺑﻪ ﺗﻬﺮان ﻓﺮﺳـﺘﺎد‪ ،‬ﻣﯿﺮزا ﻣﺤّﻤـ ﺪ ﻣﺄﻣﻮر ﻗﺘﻞ او ﺷـﺪ‪ .‬ﭘﺲ از‬
‫رﺳـﯿﺪن ﺧﺒﺮ ﻗﺘﻞ آﻗﺎ ﻣﺤّﻤﺪ ﺧﺎن ﺑﻪ ﺗﻬﺮان‪ ،‬او و ﻣﯿﺮزا ﺷﻔﯿﻊ ﻣﺎزﻧﺪراﻧﯽ ﺣﺼﺎر و ﺑﺮج ﺷﻬﺮ را ﻣﺤﮑﻢ ﺑﺴﺘﻨﺪ و ﺗﺎ زﻣﺎن ورود ﻓﺘﺤﻌﻠﯽ ﺷﺎه‪،‬‬
‫ﻣﺪﻋﯿﺎن را ﺑﻪ ﺷﻬﺮ راه ﻧﺪادﻧﺪ از اﯾﻦرو ﺷﺎه ﻗﺎﺟﺎر ﻫﻤﻮاره ﻗﺪردان او ﺑﻮد‪ .‬ﻣﻬﺪي ﺑﺎﻣﺪاد‪ ،‬ﺷﺮح ﺣﺎل رﺟﺎل اﯾﺮان‪ ،‬ج ‪ ،3‬ﺻﺺ ‪.233 -34‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 446‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫‪ .35‬درﺑﺎره ﺗﺎرﯾﺦ ﮐﺸﺘﻪ ﺷﺪن آﻗﺎ ﻣﺤّﻤﺪ ﺧﺎن ﮔﺰارش ﻣﻨﺎﺑﻊ ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن اﺳﺖ‪:‬‬
‫ﺗﺎرﯾﺦ ﻣﺤّﻤﺪي‪ 21 ،‬ذح ‪) ،1211‬ص ‪.(298‬‬
‫ﻧﺎﺳﺦ اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ذق ‪) ،1212‬ج ‪ ،1‬ص ‪.(83‬‬
‫ﻣﺂﺛﺮ اﻟﺴﻠﻄﺎﻧﯿﻪ‪ 21 ،‬ذح ‪) ،1211‬ص ‪.(24‬‬
‫ﻣﻨﺘﻈﻢ ﻧﺎﺻﺮي‪ 21 ،‬ذح ‪) ،1211‬ج ‪ ،3‬ص ‪.(1437‬‬
‫اﮐﺴﯿﺮ اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ 11 ،‬ذح ‪) ،1211‬ص ‪.(52‬‬
‫ﻓﻬﺮس اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ 21 ،‬ذح ‪.(323) ،1211‬‬
‫ﭼﻮن ﺑﯿﺸﺘﺮ ﻣﻨﺎﺑﻊ ‪ 21‬ذح ‪ 1211‬را ذﮐﺮ ﮐﺮدهاﻧﺪ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﯽآﯾﺪ اﯾﻦ ﻗﻮل درﺳﺖﺗﺮ ﺑﺎﺷﺪ و اﺣﺘﻤﺎﻻ ﺳﭙﻬﺮ و ﻧﻮري دﭼﺎر اﺷﺘﺒﺎه ﺷﺪهاﻧﺪ‪.‬‬
‫‪َ .36‬و ِإْن َﯾﮑﺎُد اﻟ ﱠِﺬﯾَﻦ َﮐَﻔُﺮوا ﻟَﯿُْﺰﻟ ُِﻘﻮَﻧَﮏ ﺑ َِﺄﺑ ْﺼﺎِرِﻫْﻢ ﻟَﱠﻤﺎ َﺳـ ِﻤُﻌﻮا اﻟﱢﺬْﮐَﺮ َو َﯾُﻘﻮﻟ ُﻮَن ِإﻧﱠُﻪ ﻟََﻤْﺠﻨُﻮٌن )ﻧﺰدﯾﮏ ﺑﻮد ﮐﻪ ﮐﺎﻓﺮان ﺑﻪ ﭼﺸـﻤﺎن ﺑﺪﭼﺸﻢ‬
‫زﺧﻤﺖ زﻧﻨﺪ ﮐﻪ ﭼﻮن آﯾﺎت ﻗﺮآن ﺑﺸﻨﻮﻧﺪ ﮔﻮﯾﻨﺪ اﯾﻦ ﺷﺨﺺ ﻋﺠﺐ دﯾﻮاﻧﻪ اﺳﺖ(‪ :‬ﺳﻮرة اﻟﻘﻠﻢ‪.51 /‬‬
‫‪ .37‬ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ از ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺑﺮﻣﯽآﯾﺪ ﺧﺒﺮ ﻣﺮگ آﻗﺎ ﻣﺤّﻤﺪ ﺧﺎن در دوم ﻣﺤﺮم ﺑﻪ ﻓﺘﺤﻌﻠﯽ ﺷﺎه رﺳﯿﺪ‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪478 :‬‬
‫و او در ‪ 18‬ﻣﺤﺮم در ﺷـﯿﺮاز ﺗﺎﺟﮕﺬاري ﮐﺮد‪ .‬اﻋﺘﻤﺎد اﻟﺴـﻠﻄﻨﻪ‪ ،‬ﺗﺎرﯾﺦ ﻣﻨﺘﻈﻢ ﻧﺎﺻـﺮي‪ ،‬ج ‪ ،3‬ص ‪ 1441‬و در ‪ 19‬ﻣﺤﺮم ﺑﻪ ﺳـﻮي ﺗﻬﺮان‬
‫ﺣﺮﮐﺖ ﮐﺮد‪ .‬ﺳﺎروي‪ ،‬ﺗﺎرﯾﺦ ﻣﺤّﻤﺪي‪ ،‬ص ‪.301‬‬
‫‪ .38‬ﻓﺘﺤﻌﻠﯽ ﺷﺎه در ﻋﯿﺪ ﻓﻄﺮ ﺳﺎل ‪ 1212‬ﻣﻄﺎﺑﻖ ﻧﻮروز در ﺗﻬﺮان ﺗﺎﺟﮕﺬاري ﮐﺮد‪.‬‬
‫اﻋﺘﻀﺎد اﻟﺴﻠﻄﻨﻪ‪ ،‬اﮐﺴﯿﺮ اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ص ‪82‬؛ ﻓﻬﺮس اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ص ‪.327‬‬
‫‪ .39‬ﻣﻠﮏ اﻟﺸـﻌﺮاي دوره ﻓﺘﺤﻌﻠﯽ ﺷﺎه‪ ،‬ﻓﺘﺤﻌﻠﯽ ﺧﺎن ﮐﺎﺷﺎﻧﯽ ﻣﺘﺨﻠﺺ ﺑﻪ ﺻﺒﺎ )ﻣﺮگ ‪ (1238‬ﺑﻮد‪ .‬وي از ﺷﺎﻋﺮان ﻣﻌﺮوف ﻋﻬﺪ ﻓﺘﺤﻌﻠﯽ‬
‫ﺷﺎه ﺑﻮد‪ .‬از آﺛﺎر او‪ :‬ﺧﺪاوﻧﺪﻧﺎﻣﻪ‪ -‬ﺷﺎﻫﻨﺸﺎهﻧﺎﻣﻪ ﻋﺒﺮتﻧﺎﻣﻪ‪ -‬ﮔﻠﺸﻦ ﺻﺒﺎ و دﯾﻮان ﻗﺼﺎﯾﺪ را ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﻧﺎم ﺑﺮد‪ .‬وي ﻣﻮرد ﻟﻄﻒ ﻓﺘﺤﻌﻠﯽ ﺷﺎه‬
‫ﺑﻮد و در ﻣﺪح وي اﺷﻌﺎري ﺳﺮوده اﺳﺖ‪ :‬ﻣﻬﺪي ﺑﺎﻣﺪاد‪ ،‬ﺷﺮح ﺣﺎل رﺟﺎل اﯾﺮان‪ ،‬ج ‪ ،3‬ص ‪.73‬‬
‫‪ .40‬ﺷﻬﻨﺸﺎﻫﻨﺎﻣﻪ‪ ،‬از آﺛﺎر ﻓﺘﺤﻌﻠﯽ ﺧﺎن ﺻﺒﺎ‪.‬‬
‫‪ .41‬ﻣﯿﺮزا ﺻـﺎدق وﻗﺎﯾﻊﻧﮕﺎر ﻣﺮوزي ﻣﺘﺨﻠﺺ ﺑﻪ ﻫﻤﺎ )ﻣﺮگ ‪ 1250‬ق( در ﻣﺮو ﺷﺎﻫﯿﺠﺎن ﺑﻪ دﻧﯿﺎ آﻣـﺪ‪ .‬ﭘﺲ از ﺣﻤﻠﻪ ازﺑﮑﺎن ﺑﻪ آﻧﺠﺎ‪ ،‬در‬
‫ﺳﺎل ‪ 1200‬ق‪ .‬ﺑﻪ ﻧﺠﻒ و ﮐﺮﺑﻼـ و ﭘﺲ از آن ﺑﻪ ﮐﺎﺷـﺎن رﻓﺖ و ﻧﺰد ﺣﺎﺟﯽ ﺳـﻠﯿﻤﺎن ﺧﺎن ﮐﺎﺷﺎﻧﯽ درس ﺧﻮاﻧـﺪ‪ .‬در ﺳﺎل ‪ 1215‬ق‪ .‬از‬
‫ﺳﻮي ﻓﺘﺤﻌﻠﯽ ﺷﺎه ﺑﻪ ﺳـﻤﺖ وﻗﺎﯾﻊﻧﮕﺎري درﺑﺎر ﻣﻨﺼﻮب ﺷـﺪ و در ﺳﺎل ‪ 1225‬ق‪ .‬ﺟﻠـﺪ ﻧﺨﺴﺖ ﺗﺎرﯾـﺦ ﻗﺎﺟﺎرﯾﻪ ﺧﻮﯾﺶ را در وﻗﺎﯾﻊ ‪10‬‬
‫ﺳـﺎﻟﻪ اول ﺳـﻠﻄﻨﺖ ﻓﺘﺤﻌﻠﯽ ﺷﺎه‪ 1212 ،‬ﺗـﺎ ‪ 1221‬ق‪ .‬ﺗـﺄﻟﯿﻒ ﮐﺮد‪ .‬از اﯾـﻦ زﻣـﺎن ﺑـﻪ ﺑﻌـﺪ ﺑﻪ ﻣﺄﻣﻮرﯾﺖﻫـﺎﯾﯽ ﺑﻪ ﻫﺮات‪ ،‬ﻋﺜﻤـﺎﻧﯽ و ﺗﻔﻠﯿﺲ‬
‫ﻓﺮﺳـﺘﺎده ﺷـﺪ‪ .‬وي ﮐﺘﺎﺑﯽ ﺑﻪ ﻧﺎم زﯾﻨـﮥ اﻟﻤﺪاﯾـﺢ‪ ،‬ﺷﺎﻣﻞ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪاي از ﻣﺪاﯾـﺢ ﺷـﻌﺮا درﺑﺎره ﻓﺘﺤﻌﻠﯽ ﺷﺎه دارد‪ .‬ﻣﻬـﺪي ﺑﺎﻣﺪاد‪ ،‬ﺷـﺮح ﺣﺎل‬
‫رﺟﺎل اﯾﺮان‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪ .173‬در ﻣﺘﻦ اﺷـﺮف اﻟﺘﻮارﯾـﺦ از اﯾﻦ ﮐﺘﺎب ﺑﻪ ﻧﺎم زﺑـﺪة اﻟﻤﺪاﯾـﺢ ﯾﺎد ﺷﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ از ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻧﻮري ﺑﺮاي ﺗﺄﻟﯿﻒ‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ ﺑﻮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ .42‬درﺑﺎره ﻣﺤّﻤﺪ وﻟﯽ ﻣﯿﺮزا ﻧﮕﺎه ﮐﻨﯿﺪ ﺑﻪ ﻣﻘﺪﻣﻪ اﯾﻦ رﺳﺎﻟﻪ‪.‬‬
‫‪ .43‬ﻣﺪرﺳﻪ ﺻﺎدﻗﯿﻪ ﺳـﻤﻨﺎن‪ .‬در ﻣﻄﻠﻊ اﻟﺸـﻤﺲ آﻣﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ‪» :‬ﺳﻪ ﻣﺪرﺳﻪ در ﺳـﻤﻨﺎن ﻫﺴﺖ ﻫﺮ ﺳﻪ از اﺑﻨﯿﻪ ﻣﺘﻮﺳـﻄﻪ ﺑﻪﺷـﻤﺎر ﻣﯽآﯾﻨﺪ‪.‬‬
‫ﯾﮑﯽ ﻣﺪرﺳﻪ ﺻﺎدق ﺧﺎن ﮐﻪ ﺟﺪﯾﺪ اﺳﺖ‪ ،‬دﯾﮕﺮ ﻣﺪرﺳﻪ ﻣﺴﻌﻮدﯾﻪ ﮐﻪ از ﻗﺪﯾﻢ ﺑﻮده و ﺗﺠﺪﯾﺪ ﻋﻤﺎرت ﮐﺮدهاﻧﺪ‪ ،‬ﺳﯿﻢ ﻣﺪرﺳﻪ ﻣﻬﺪي ﻗﻠﯽ‬
‫ﺧﺎن ﻗﺎﺟﺎر )ﻣﻄﻠﻊ اﻟﺸﻤﺲ‪ ،‬ج ‪ ،3‬ص ‪ .(1117‬ﻫﻮﺗﻮم ﺷﯿﻨﺪﻟﺮ ﻧﯿﺰ در ﺳﻔﺮﻧﺎﻣﻪ‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪479 :‬‬
‫ﺧﺮاﺳﺎن ﻣﯽﻧﻮﯾﺴﺪ‪» :‬ﺳـﻤﻨﺎن ﺳﻪ ﻣﺪرﺳﻪ ﮐﻮﭼﮏ دارد‪ ،‬ﻣﺪرﺳﻪ ﻣﺴـﺠﺪ ﺷﺎه‪ ،‬ﻣﺪرﺳﻪ ﺻﺎدق ﺧﺎن‪ ،‬ﻣﺪرﺳﻪ ﻣﻬﺪي ﻗﻠﯽ ﺧﺎن« )ﺷﯿﻨﺪﻟﺮ‪ ،‬ﺳﻪ‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 447‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫ﺳﻔﺮﻧﺎﻣﻪ‪ ،‬ص ‪.(154‬‬
‫‪ .44‬در اﯾـﻦ ﺑﺨﺶ ﻣﺆﻟـﻒ دﭼـﺎر اﺷـﺘﺒﺎه ﺗـﺎرﯾﺨﯽ ﺷـﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ دﻟﯿـﻞ اﯾﻨﮑﻪ ﻣﺤّﻤـ ﺪ وﻟﯽ ﻣﯿﺮزا در ﺳﻦ ‪ 11‬ﺳـﺎﻟﮕﯽ در ﺳﺎل ‪ ،1214‬ﺑﻪ‬
‫ﺣﮑﻮﻣﺖ ﺳـﻤﻨﺎن ﺑﺮﮔﺰﯾـﺪه ﺷﺪ و در ﺳﺎل ‪ 1218‬ق‪ .‬ﺑﻪ ﺣﮑـﻮﻣﺖ ﺧﺮاﺳـﺎن ﻣﻨﺼﻮب ﮔﺸﺖ‪ .‬ﭘﺲ ‪ 4‬ﺳﺎل ﺣﮑﻮﻣﺖ ﺳـﻤﻨﺎن را داﺷﺘﻪ ﻧﻪ ‪6‬‬
‫ﺳﺎل )اﮐﺴـﯿﺮ اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ص ‪189‬؛ ﻣﺂﺛﺮ اﻟﺴﻠﻄﺎﻧﯿﻪ‪ ،‬ص ‪ (48‬ﭼﻮن ﻣﺆﻟﻒ در ﺑﯿﺸﺘﺮ ﻣﻮارد ﺗﺎرﯾـﺦ روﯾـﺪادﻫﺎ را ذﮐﺮ ﻧﮑﺮده و ﺟـﺎي آﻧﻬﺎ را‬
‫ﺧﺎﻟﯽ ﮔﺬاﺷﺘﻪ‪ ،‬ﭼﻨﯿﻦ اﺷﺘﺒﺎﻫﯽ دور ﻧﻤﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫‪ .45‬ﻣﻨﻈﻮر ﻣﺆﻟﻒ‪ ،‬ﻓﺘﺤﻌﻠﯽ ﺷﺎه اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ .46‬ﺧﺎر‪ .‬در ﻣﻄﻠﻊ اﻟﺸﻤﺲ‪ ،‬ﺧﻮار‪ ،‬ﻫﻤﺎن ﮔﺮﻣﺴﺎر اﻣﺮوزي اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻧﻮﺷﺘﻪ اﻋﺘﻤﺎد اﻟّﺴﻠﻄﻨﻪ‪:‬‬
‫»ﺻﻮرت اﺳﺎﻣﯽ ﻗﺮاء و ﻣﺰارع ﺑﻠﻮﮐﺎت ﻧﺎﺣﯿﻪ ﺧﻮار ‪ ....‬ﻧﺎﺣﯿﻪ ﺧﻮار ﭼﻬﺎر ﺑﻠﻮك اﺳﺖ ﮐﻪ ﻫﺮﺑﻠﻮﮐﯽ ﻣﺸﺘﻤﻞ ﺑﺮ ﭼﻨﺪ ﻗﺮﯾﻪ ﻣﺰرﻋﻪ ﺧﺎﻟﺼﻪ و‬
‫ارﺑﺎﺑﯽ اﺳﺖ و ﮐﻠﯿﻪ ﻫﺸﺘﺎد و ﯾﮏ ﻗﺮﯾﻪ و ﻣﺰرﻋﻪ ﺑﺎ ﺳﮑﻨﻪ و ﺑﻼﺳﮑﻨﻪ اﺳﺖ«‪ .‬اﻋﺘﻤﺎد اﻟﺴﻠﻄﻨﻪ‪ ،‬ﻣﻄﻠﻊ اﻟﺸﻤﺲ‪ ،‬ج ‪ ،3‬ص ‪.1163‬‬
‫‪ .47‬ﻣﺤﻤﻮد ﻣﯿﺮزا در ﮔﻠﺸﻦ ﻣﺤﻤﻮد ﻧﺎم ﭘﺴـﺮ ﺑﺰرگ ﻣﺤّﻤﺪ وﻟﯽ ﻣﯿﺮزا را اﻟّﻠﻪ ﻗﻠﯽ ﻣﯿﺮزا ذﮐﺮ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬اﺣﺘﻤﺎﻻ اﯾﻦ ﻓﺮزﻧﺪ ﻧﻮرﺳـﯿﺪه ﻫﻤﺎن‬
‫اوﺳﺖ‪ .‬ﻣﺤﻤﻮد ﻣﯿﺮزا‪ ،‬ﮔﻠﺸﻦ ﻣﺤﻤﻮد‪ ،‬ص ‪ ،32‬ﻣﯿﮑﺮوﻓﯿﻠﻢ ﺷﻤﺎره ‪ ،1911‬ﮐﺘﺎﺑﺨﺎﻧﻪ ﻣﺮﮐﺰي داﻧﺸﮕﺎه ﺗﻬﺮان‪.‬‬
‫‪ .48‬در اﮐﺴـﯿﺮ اﻟﺘﻮارﯾـﺦ آﻣـﺪه‪» :‬ﺗﻮره در ﻟﻐﺖ ﻓﺮس ﻗﺪﯾﻢ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﯽ ﺷـﻐﺎل اﺳﺖ‪ .‬در ﻟﻐﺖ ﺗﺮﮐﯽ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﻗﺎﻋﺪه و ﻃﺮز اﺳﺖ و ﯾﺎﺳﺎﻧﺎﻣﻪ‬
‫ﭼﻨﮕﯿﺰي را ﻧﯿﺰ ﺗﻮره ﮔﻮﯾﻨـﺪ‪ .‬ﻟﯿﮑﻦ ﺣـﺎل‪ ،‬ﻣﺮاد از ﺗﻮره در اﻟﺴـﻨﻪ و اﻓﻮاه اﻫـﺎﻟﯽ آن ﺑﻠـﺪ ]ﻣﺎوراء اﻟﻨﻬﺮ[ ﺷﺎﻫﺰاده اﺳﺖ«‪ .‬اﻋﺘﻀﺎد ﻟا ﺴـﻠﻄﻨﻪ‪،‬‬
‫اﮐﺴﯿﺮ اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ص ‪.106‬‬
‫‪ .49‬ﻣﯿﺮزا ﻣﺤّﻤﺪ ﻣﻬﺪي ﻣﺠﺘﻬﺪ ﻣﺸﻬﺪي از ﻋﻠﻤﺎي ﻣﻌﺮوف ﺧﺮاﺳﺎن ﺑﻮد‪ .‬در ﺳﺎل ‪ 1152‬ق‪.‬‬
‫ﺑﻪ دﻧﯿـﺎ آﻣـﺪ و از ﺷـﺎﮔﺮدان وﺣﯿـﺪ ﺑﻬﺒﻬـﺎﻧﯽ ﺑﻮد‪ .‬در ﺳﺎل ‪ 1217‬ﮐـﻪ ﻓﺘﺤﻌﻠﯽ ﺷـﺎه ﺑﺮاي ﺳـﺮﮐﻮﺑﯽ ﻧـﺎدر ﻣﯿﺮزا ﺑﻪ ﻣﺸـﻬﺪ رﻓﺖ و ﺷـﻬﺮ را‬
‫ﻣﺤﺎﺻـﺮه ﮐﺮد‪ ،‬ﭼﻮن ﻣﺤﺎﺻـﺮه ﻃﻮﻻﻧﯽ ﺷﺪ و ﺷـﻬﺮ دﭼﺎر ﻗﺤﻄﯽ ﮔﺸﺖ‪ ،‬ﺑﺎ وﺳﺎﻃﺖ ﻣﺠﺘﻬﺪ و ﺳﺮان ﺧﺮاﺳﺎﻧﯽ ﺷﺎه ﺑﺎزﮔﺸﺖ و آﻧﺎن ﻗﻮل‬
‫دادﻧﺪ ﻧﺎدر ﻣﯿﺮزا را دﺳﺘﮕﯿﺮ ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬در ﺳﺎل ‪ 1218‬ق‪ .‬ﺳﺮان ﺧﺮاﺳﺎن ﺑﻪ ﺳﺮﮐﺮدﮔﯽ‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪480 :‬‬
‫ﻣﺤّﻤـ ﺪ وﻟﯽ ﻣﯿﺮزا‪ ،‬ﻧﺎدر ﻣﯿﺮزا را دﺳـﺘﮕﯿﺮ ﮐﺮدﻧـﺪ و او ﮐﻪ ﺧﻮد را در آﺳـﺘﺎﻧﻪ ﺷـﮑﺴﺖ دﯾـﺪ‪ ،‬ﻣﯿﺮزا ﻣﻬﺪي را ﮐﺸﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ دﻟﯿﻞ او ﺑﻪ‬
‫ﺷﻬﯿﺪ ﺛﺎﻟﺚ ﻣﺸﻬﻮر ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻬﺪي ﺑﺎﻣﺪاد‪ ،‬ﺷﺮح ﺣﺎل رﺟﺎل اﯾﺮان‪ ،‬ج ‪ ،4‬ﺻﺺ ‪.7 -9‬‬
‫‪ .50‬ﺟﻌﻔﺮ ﺧـﺎن ﺑﯿـﺎت از ﻣﻬﻤﺘﺮﯾﻦ اﻣﺮاء ﺧﺮاﺳﺎن ﮐﻪ ﺣﺎﮐﻢ ﻧﯿﺸﺎﺑﻮر ﺑﻮد‪ ،‬آﻗﺎ ﻣﺤّﻤـ ﺪ ﺧﺎن در ﺳﺎل ‪ 1210‬او را ﺑﻪ ﺗﻬﺮان ﺑﺮد و ﺣﮑـﻮﻣﺖ‬
‫ﻧﯿﺸﺎﺑﻮر را ﺑﻪ ﭘﺴﺮش ﻋﻠﯽ ﻗﻠﯽ ﺧﺎن داد‪ .‬در ﺳﺎل ‪ 1213‬ﮐﻪ ﻓﺘﺤﻌﻠﯽ ﺷﺎه ﺑﻪ ﻣﺸﻬﺪ رﻓﺖ‪ ،‬ﻋﻠﯽ ﻗﻠﯽ ﺧﺎن ﯾﺎﻏﯽ ﮔﺮدﯾﺪ و ﺑﺎ ﻓﺘﺤﻌﻠﯽ ﺷﺎه ﺳﺮ‬
‫ﺟﻨﮓ داﺷﺖ‪ .‬ﺷﺎه ﺟﻌﻔﺮ ﺧﺎن را ﻓﺮﺳـﺘﺎد ﺗﺎ او را راﺿـﯽ ﺑﻪ اﻃﺎﻋﺖ ﮐﻨﺪ‪ ،‬اﻣﺎ او ﺑﺎ ﭘﺴﺮش ﻫﻤﺪﺳﺖ ﺷﺪ‪ .‬ﺷﺎه ﻫﻢ دﺳﺘﻮر داد ﭘﺴﺮ دﯾﮕﺮش‬
‫را ﺑﻪ ﻗﺘﻞ ﺑﺮﺳﺎﻧﻨﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﺟﻌﻔﺮ ﺧﺎن اﻇﻬﺎر اﻃﺎﻋﺖ ﮐﺮد و ﻣﻮرد ﻋﻔﻮ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ و ﺑﻪ ﺣﮑﻮﻣﺖ ﻧﯿﺸﺎﺑﻮر رﺳﯿﺪ‪ .‬در ‪ 1217‬ﮐﻪ ﺷﺎه دوﺑﺎره ﺑﻪ‬
‫ﻣﺸﻬﺪ رﻓﺖ ﺑﺮاي دﻓﻊ ﻧﺎدر ﻣﯿﺮزا‪ ،‬ﺟﻌﻔﺮ ﺧﺎن ﺑﺎز ﻫﻢ ﺳﺮ ﺑﻪ ﻃﻐﯿﺎن ﺑﺮداﺷﺖ‪ ،‬ﭘﺲ در ﭼﻤﻦ رادﮐﺎن ﺷﺎه‪ ،‬اﺳﺤﺎق ﺧﺎن ﮐﺮد ﻗﺮاﯾﯽ را ﺑﺮاي‬
‫ﺳﺮﮐﻮب او ﻓﺮﺳـﺘﺎد‪ ،‬وي ﻧﯿﺰ ﺟﻌﻔﺮ ﺧـﺎن را ﺑﺎ ﺧﻮد ﺑﻪ ﻧﺰد ﺷﺎه آورد و ﻓﺘﺤﻌﻠﯽ ﺷﺎه ﺣﺴـﯿﻦ ﺧﺎن ﻗﺎﺟﺎر ﻗﻮﻟﻠﺮ آﻗﺎﺳﯽﺑﺎﺷـﯽ را ﺑﻪ ﺣﮑﻮﻣﺖ‬
‫ﻧﯿﺸﺎﺑﻮر ﻧﻬﺎد‪ .‬ﻣﻬﺪي ﺑﺎﻣﺪاد‪ ،‬ﺷﺮح ﺣﺎل رﺟﺎل اﯾﺮان‪ ،‬ج ‪ ،1‬ﺻﺺ ‪.233 -234‬‬
‫‪ .51‬ﻣﻤﺶ ﺧـﺎن ﮐﺮد زﻋﻔﺮاﻧﻠﻮ‪ .‬از اﻣﺮا و ﺧﻮاﻧﯿﻦ ﺧﺮاﺳـﺎن و ﭼﻨـﺪﺳﺎل ﺣﺎﮐﻢ ﭼﻨﺎران ﺑﻮد‪ .‬در ‪ 1210‬ﺑﻪ اﻃﺎﻋﺖ آﻗﺎ ﻣﺤّﻤـ ﺪ ﺧﺎن درآﻣﺪ‪.‬‬
‫ﭘﺲ از ﻣﺮگ وي‪ ،‬ﻣﻤﺶ ﺧـﺎن ﺑﺎ ﻧﺎدر ﻣﯿﺮزا ﻋﻠﯿﻪ ﻓﺘﺤﻌﻠﯽ ﺷﺎه ﻫﻤـﺪﺳﺖ ﺷـﺪ‪ .‬در ‪ 1213‬ﻓﺘﺤﻌﻠﯽ ﺷﺎه‪ ،‬ﺻﺎدق ﺧﺎن ﮐﺮد ﺷـﻘﺎﻗﯽ را ﺑﺮاي‬
‫دﺳـﺘﮕﯿﺮي ﻣﻤﺶ ﺧـﺎن ﻓﺮﺳـﺘﺎد‪ ،‬اﻣﺎ او ﺑﻪ ﺷﺎه ﺧﯿﺎﻧﺖ ﮐﺮده ﻫﻤﺮاه ﻧﺎدر ﻣﯿﺮزا ﺷـﺪ‪ ،‬ﻣﻤﺶ ﺧﺎن ﻣﻮﺿﻮع را ﺑﻪ اﻃﻼع ﺷﺎه رﺳﺎﻧـﺪ‪ .‬در ﺳﺎل‬
‫‪ 1248‬ﻋﺒﺎس ﻣﯿﺮزا ﺣﮑﻮﻣﺖ ﭼﻨﺎران را ﺑﻪ ﮐﺮﯾﻢ ﺧﺎن زﻋﻔﺮاﻧﻠﻮ ﺑﺮادرزاده ﻣﻤﺶ ﺧﺎن داد‪ .‬ﻣﻬـﺪي ﺑﺎﻣﺪاد‪ ،‬ﺷـﺮح ﺣﺎل رﺟﺎل اﯾﺮان‪ ،‬ج ‪،4‬‬
‫ص ‪.158‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 448‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫‪ .52‬اﻣﯿﺮ ﮔﻮﻧﻪ ﺧﺎن ﮐﺮد زﻋﻔﺮاﻧﻠﻮ ﺣﺎﮐﻢ ﺧﺒﻮﺷﺎن‪ ،‬وي از اﻣﺮاي ﻣﻄﯿﻊ ﺧﺮاﺳﺎن ﺑﻮد‪ .‬در ﺳﺎل ‪ 1214‬ﮐﻪ ﻓﺘﺤﻌﻠﯽ ﺷﺎه ﺑﻪ ﺧﺮاﺳﺎن رﻓﺖ‪ ،‬در‬
‫ﻣﻨﺰل ﭼﻨﺎران ﻫﻨﮕﺎم ﺑﺎزﮔﺸﺖ‪ ،‬اﻣﯿﺮ ﮔﻮﻧﻪ ﺧﺎن را اﺟﺎزه داد ﺑﻪ ﻣﺤﻞ ﺣﮑﻤﺮاﻧﯽ ﺧﻮد‪ ،‬ﭼﻨﺎران ﺑﺎزﮔﺮدد و ﻣﯿﺮزا ﻣﺤّﻤﺪ ﺷﻔﯿﻊ ﻣﺎزﻧﺪراﻧﯽ‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪481 :‬‬
‫وزﯾﺮ را ﻫﻤﺮاه او ﻓﺮﺳـﺘﺎد‪ ،‬ﺗﺎ دﺧﺘﺮش را ﮐﻪ ﻧﺎﻣﺰد ﺷﺎﻫﺰاده ﺣﺴـﻨﻌﻠﯽ ﻣﯿﺮزا ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻪ درﺑﺎر آورد‪ .‬اﻋﺘﻤﺎد اﻟﺴﻠﻄﻨﻪ‪ ،‬ﺗﺎرﯾﺦ ﻣﻨﺘﻈﻢ ﻧﺎﺻﺮي‪ ،‬ج‬
‫‪ ،3‬ص ‪.1452‬‬
‫در ﺳـﺎل ‪ 1275‬اﻣﯿﺮ ﮔﻮﻧﻪ ﺧـﺎن ﻫﻤﺮاه ﭼﻨـﺪ ﺗﻦ دﯾﮕﺮ از اﻣﺮاي ﺧﺮاﺳـﺎن ﻣـﺄﻣﻮر دﺳـﺘﮕﯿﺮي اﻟﻠﻬﯿـﺎر ﺧـﺎن ﺳﺒﺰواري ﻗﻠﯿﭽﯽ ﺣﺎﮐﻢ ﺳﺒﺰوار‬
‫ﺷﺪﻧـﺪ و ﻗﻠﻌﻪ او را ﻣﺤﺎﺻـﺮه ﮐﺮدﻧـﺪ‪ .‬ﺳـﺮاﻧﺠﺎم اﻟﻠﻬﯿﺎر ﺧﺎن ﺗﺴـﻠﯿﻢ ﺷﺪ )ﻫﻤﺎن ﮐﺘﺎب‪ ،‬ج ‪ ،3‬ﺻﺺ ‪ .(1356 -57‬ﻫﻨﮕﺎم ﻣﺤﺎﺻﺮه ﻣﺸﻬﺪ‬
‫ﺗﻮﺳﻂ ﻣﺤّﻤﺪ وﻟﯽ ﻣﯿﺮزا و دﺳﺘﮕﯿﺮي ﻧﺎدر ﻣﯿﺮزا‪ ،‬اﻣﯿﺮ ﮔﻮﻧﻪ ﺧﺎن ﻫﻤﺮاه وي ﺑﻮد )ﻫﻤﺎن ﮐﺘﺎب‪ ،‬ج ‪ ،3‬ص ‪.(1467‬‬
‫‪ .53‬اﺑﺮاﻫﯿﻢ ﺧﺎن ﺷﺎدﻟﻮ‪ .‬از ﺧﻮاﻧﯿﻦ ﺧﺮاﺳﺎن در ﻧﺎﺣﯿﻪ اﺳـﻔﺮاﯾﻦ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬در ‪ 1210‬ﻫﻨﮕﺎم ﻋﺰﯾﻤﺖ آﻗﺎ ﻣﺤّﻤﺪ ﺧﺎن ﺑﻪ ﺧﺮاﺳﺎن ﮐﻪ ﻫﻤﻪ‬
‫اﻣﺮاي ﺧﺮاﺳﺎن ﻧﺰد او رﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬وي ﺑﻪ ﺑﻬﺎﻧﻪ ﻣﺸـﻐﻠﻪ ﻧﺮﻓﺖ و ﻣﻮرد ﻏﻀﺐ آﻗﺎ ﻣﺤّﻤﺪ ﺧﺎن ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ‪ ،‬ﺑﺎ ﺗﻤﺎم ﺑﺴﺘﮕﺎﻧﺶ ﺑﻪ ﺗﻬﺮان ﺗﺒﻌﯿﺪ ﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻬﺪي ﺑﺎﻣﺪاد‪ ،‬ﺷﺮح ﺣﺎل رﺟﺎل اﯾﺮان‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪.16‬‬
‫اﻣﺎ ﺑﻌﺪﻫﺎ دوﺑﺎره در ﮐﺎرﻫﺎ ﺷﺮﮐﺖ داده ﺷﺪ‪ ،‬زﯾﺮا در ﻣﺤﺎﺻﺮه ﻣﺸﻬﺪ در ‪ 1218‬وي ﻣﺄﻣﻮر ﻫﻤﺮاﻫﯽ ﺑﺎ ﻣﺤّﻤﺪ وﻟﯽ ﻣﯿﺮزا ﺑﻮد‪.‬‬
‫‪ .54‬ﺣﺴﯿﻦ ﻋﻠﯽ ﻣﯿﺮزا ﻣﻠﻘﺐ ﺑﻪ ﻓﺮﻣﺎﻧﻔﺮﻣﺎ‪ .‬ﭘﺴﺮ ﭘﻨﺠﻢ ﻓﺘﺤﻌﻠﯽ ﺷﺎه در ‪ 1203‬ق‪ .‬ﻣﺘﻮﻟّﺪ ﺷﺪ‪.‬‬
‫در ‪ 1251‬درﮔـﺬﺷﺖ‪ .‬در ‪ 1214‬ﺑﻪ ﺣﮑﻮﻣﺖ ﻓـﺎرس ﻣﻨﺼﻮب ﺷـﺪ ﺗـﺎ زﻣـﺎن ﻣﺮگ ﭘـﺪرش ﯾﻌﻨﯽ ‪ 1250‬ﺑـﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﺳـﻤﺖ ﺑـﻮد‪ .‬وي ﻃﯽ‬
‫ﻗﺮاردادي اداره اﻣﻮر ﺟﺰاﯾﺮ ﺑﺤﺮﯾﻦ را ﺑﻪ اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن واﮔﺬار ﮐﺮد ﮐﻪ ﺗﺎ آنروز ﺑﺎ اﯾﺎﻟﺖ ﻓﺎرس اداره ﻣﯽﺷﺪ‪ ،‬اﯾﻦ ﺷﺎﻫﺰاده ﺑﻪ دﻟﯿﻞ ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﯽ‬
‫و ﻧﻔﺮﺳـﺘﺎدن ﻣﺎﻟﯿﺎت ﻓﺎرس دو ﺑﺎر ﻓﺘﺤﻌﻠﯽ ﺷﺎه را ﺑﻪ ﺳﻮي ﺷـﯿﺮاز ﮐﺸﺎﻧﯿـﺪ‪ .‬ﺑﺎر دوم در ‪ 1250‬ﻓﺘﺤﻌﻠﯽ ﺷﺎه در اﺻـﻔﻬﺎن ﺗﻮﻗﻒ ﮐﺮد و در‬
‫ﻫﻤﺎﻧﺠﺎ درﮔﺬﺷﺖ‪ .‬در اﯾﻦ ﻫﻨﮕﺎم ﺣﺴـﯿﻦ ﻋﻠﯽ ﻣﯿﺮزا ﺧﻮد را ﺷﺎه ﺧﻮاﻧﺪ و ﺑﻪ ﻧﺎم ﺧﻮد ﺳﮑﻪ زد‪ .‬ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﻣﺤّﻤﺪ ﺷﺎه ﺑﺎ ﺣﻤﺎﯾﺖ روس‬
‫و اﻧﮕﻠﯿﺲ وارد ﺗﻬﺮان ﺷﺪ ﻧﯿﺮوﯾﯽ ﺑﺮاي دﻓﻊ ﺣﺴـﯿﻦ ﻋﻠﯽ ﻣﯿﺮزا و ﺑﺮادرش ﺷﺠﺎع اﻟﺴﻠﻄﻨﻪ ﻓﺮﺳﺘﺎد و آﻧﻬﺎ ﺷﮑﺴﺖ ﺧﻮرده‪ ،‬دﺳﺘﮕﯿﺮ ﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺷﺠﺎع اﻟﺴـﻠﻄﻨﻪ ﮐﻮر و ﻓﺮﻣﺎﻧﻔﺮﻣﺎ زﻧـﺪاﻧﯽ ﺷﺪ و در ﺳﺎل ‪ 1251‬درﮔﺬﺷﺖ‪ .‬وي ﺳﻪ ﻣﺎه در ﺷـﯿﺮاز ﺑﻪ ﻧﺎم ﺣﺴـﯿﻦ ﻋﻠﯽ ﺷﺎه ﺣﮑﻮﻣﺖ ﮐﺮد‪.‬‬
‫ﻣﻬﺪي ﺑﺎﻣﺪاد‪ ،‬ﺷﺮح ﺣﺎل رﺟﺎل اﯾﺮان‪ ،‬ج ‪ ،1‬ﺻﺺ ‪.43 -442‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪482 :‬‬
‫‪ .55‬اﻟﻠﻬﯿـﺎر ﺧﺎن ﻗﻠﯿﭽﯽ ﯾﺎ ﻗﻠﯿﭽﻪ‪ .‬از اﻣﺮاي ﺧﺮاﺳﺎن و ﺣﺎﮐﻢ ﺳﺒﺰوار‪ .‬وي ﺑﺎ آﻧﮑﻪ ﺑﻪ آﻗﺎ ﻣﺤّﻤـ ﺪ ﺧﺎن اﻇﻬﺎر اﻃﺎﻋﺖ ﮐﺮد‪ ،‬ﺑﻪ ﻓﺘﺤﻌﻠﯽ ﺷﺎه‬
‫اﻋﺘﻨﺎﯾﯽ ﻧﮑﺮد و ﺟﻨﮓﻫﺎﯾﯽ ﻧﯿﺰ ﺑﺎ دوﻟﺖ ﮐﺮد‪ .‬ﺷﺎه ﻫﻢ ﻋﺪهاي از اﻣﺮاي ﺧﺮاﺳﺎن را ﺑﺮاي دﺳـﺘﮕﯿﺮي وي ﻓﺮﺳـﺘﺎد او ﮐﻪ ﺑﺎ ﻣﺮگ ﺑﺮادرش‬
‫ﻗﻠﯿـﭻ آﻗﺎ ﺿـﻌﯿﻒ ﺷﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﻋﺒﺎس ﻣﯿﺮزا را واﺳـﻄﻪ ﻗﺮار داد و ﻣﻮرد ﻋﻔﻮ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ و دﺧﺘﺮش ﻃﺮﻻن ﺧﺎﻧﻢ را ﺑﻪ ﻓﺘﺤﻌﻠﯽ ﺷﺎه داد‪ .‬و ﺑﺎ‬
‫ﺧﺎﻧﻮادهاش ﺑﻪ ﺗﻬﺮان آﻣﺪه‪ ،‬ﺷﺎه ﻧﯿﺰ ﻗﺮﯾﻪ اﺷﺘﻬﺎرد ﻗﺰوﯾﻦ را ﺑﻪ او واﮔﺬار ﮐﺮد‪ .‬ﻣﻬﺪي ﺑﺎﻣﺪاد‪ ،‬ﺷﺮح ﺣﺎل رﺟﺎل اﯾﺮان‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪.159‬‬
‫‪ .56‬آق ﻗﻠﻌﻪ‪ .‬اﻋﺘﻤـﺎد اﻟﺴـﻠﻄﻨﻪ ﻣﯽﻧﻮﯾﺴـﺪ‪» :‬ﯾﮑﯽ از ﻗﻼع ﺟﻮﯾﻦ ﻗﻠﻌﻪاي اﺳﺖ ﻣﻮﺳﻮم ﺑﻪ آق ﻗﻠﻌﻪ ﮐﻪ از ﺑﻨﺎﻫﺎي اﻟﻠﻬﯿﺎر ﺧﺎن ﻗﻠﯿﭽﯽ اﺳـﺖ‬
‫ﮐـﻪ در ﮐﻤـﺎل اﺳـﺘﺤﮑﺎم ﺑﻨـﺎ ﮐﺮده و ﺑـﻪ ﺣﮑﻢ ﺧﺎﻗـﺎن ﻣﻐﻔـﻮر ﻓﺘﺤﻌﻠﯽ ﺷـﺎه‪ -‬ﻃـﺎب اﻟّﻠﻪ ﺛﺮاه‪ -‬ﺧﺮاب ﺷـﺪه اﺳﺖ‪ ،‬آﺑﺶ از ﻗﻨـﺎت اﺳﺖ و‬
‫ﮔﺮﻣﺴـﯿﺮ‪ .‬اﻋﺘﻤﺎد اﻟﺴﻠﻄﻨﻪ‪ ،‬ﻣﺮآة اﻟﺒﻠﺪان‪ ،‬ج ‪ ،4‬ﺑﻪ ﺗﺼـﺤﯿﺢ ﻋﺒﺪ اﻟﺤﺴـﯿﻦ ﻧﻮاﯾﯽ و ﻣﯿﺮﻫﺎﺷﻢ ﻣﺤﺪث‪ .‬ﺗﻬﺮان‪ :‬داﻧﺸـﮕﺎه ﺗﻬﺮان ‪ 68‬و ‪،1367‬‬
‫ص ‪.2297‬‬
‫‪ .57‬ﻣﺤّﻤﺪ ﺧﺎن ﻓﺮزﻧﺪ اﺳـﺤﺎق ﺧﺎن ﻗﺮاﯾﯽ‪ ،‬ﭼﻨﺪي ﺣﺎﮐﻢ ﺗﺮﺑﺖ ﺣﯿﺪرﯾﻪ ﺑﻮد و ﺑﻪ دﺳـﺘﻮر ﻣﺤّﻤﺪ وﻟﯽ ﻣﯿﺮزا واﻟﯽ ﺧﺮاﺳﺎن در ﺳﺎل ‪1231‬‬
‫ﺑﺮﮐﻨﺎر ﺷـﺪ و از آن ﭘﺲ در ﻗﻠﻌﻪ دوﻟﺖآﺑﺎد ﻣﺘﺤﺼﻦ ﺷـﺪ و ﺑﻪ دﺳـﯿﺴﻪ ﻋﻠﯿﻪ ﻣﺤّﻤـ ﺪ وﻟﯽ ﻣﯿﺮزا ﭘﺮداﺧﺖ‪ .‬در ‪ 1233‬ﺑﺎ ﺳﭙﺎﻫﯿﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﻗﺼﺪ‬
‫ﺗﺴـﺨﯿﺮ ﻣﺸـﻬﺪ را داﺷـﺘﻨﺪ ﻫﻤﺮاﻫﯽ ﮐﺮد‪ .‬ﺑﺎ ﺷـﮑﺴﺖ ﻣﻬﺎﺟﻤﺎن ﻣﻮرد ﻋﻔﻮ واﻗﻊ ﺷﺪ و ﺑﻪ اردوي ﺣﺴﻦ ﻋﻠﯽ ﻣﯿﺮزا ﺷـﺠﺎع اﻟﺴﻠﻄﻨﻪ ﺟﺎﻧﺸﯿﻦ‬
‫ﻣﺤّﻤﺪ وﻟﯽ ﻣﯿﺮزا ﭘﯿﻮﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 449‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫ﺷﺠـﺎع اﻟﺴـﻠﻄﻨﻪ دوﺑﺎره ﺣﮑﻮﻣﺖ ﺗﺮﺑﺖ ﺣﯿـﺪرﯾﻪ را ﺑﻪ او داد‪ .‬در ﺟﺮﯾﺎن رﻗﺎﺑﺖ ﺣﺴـﯿﻦ ﻋﻠﯽ ﺧﺎن ﻗﻮﻟﻠﺮ آﻗﺎﺳـﯽ و ﺧﻮاﻧﯿﻦ ﺧﺮاﺳﺎن‪ ،‬او از‬
‫آﺷـﻔﺘﮕﯽ ﻧﺎﺷـﯽ از ﻋـﺪم ﻗـﺪرت در ﻣﺸـﻬﺪ ﺑﻬﺮه ﺑﺮد و ﺑﺮ دوﻟﺖ ﯾـﺎﻏﯽ ﺷـﺪ و ارگ ﻣﺸـﻬﺪ را ﺗﺼـﺮف ﮐﺮد‪ .‬اﻣـﺎ ﺷـﻨﯿﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ اﻣﻼك و‬
‫ﺧـﺎﻧﻮادهاش در ﺗﺮﺑﺖ ﺣﯿـﺪرﯾﻪ ﺣﻤﻠﻪ ﺷـﺪه ﭘﺲ ﻣﺸـﻬﺪ را واﮔـﺬاﺷﺖ و ﺑﻪ ﺗﺮﺑﺖ ﺣﯿـﺪرﯾﻪ رﻓﺖ‪ .‬ﺳﺮﮐﺸـﯽﻫﺎي او اداﻣﻪ داﺷﺖ ﺗـﺎ اﯾﻨﮑﻪ‬
‫ﻋﺒﺎس ﻣﯿﺮزا در ﺳﺎل ‪ 1247‬ﺑﻪ ﺧﺮاﺳﺎن رﻓﺖ و او از در اﻃﺎﻋﺖ درآﻣـﺪ‪ .‬ﻋﺒﺎس ﻣﯿﺮزا ﭘﺲ از ﻣـﺪﺗﯽ ﮐﻪ از او اﺣﺴﺎس ﺗﻤّﺮد ﮐﺮد‪ ،‬وي را‬
‫دﺳﺘﮕﯿﺮ ﮐﺮده ﺑﻪ ﻣﺸﻬﺪ ﻓﺮﺳﺘﺎد‪ .‬ﭘﺲ از ﻋﺰﯾﻤﺖ ﻋﺒﺎس ﻣﯿﺮزا ﺑﻪ ﺗﻬﺮان‪ ،‬ﻣﺤّﻤﺪ ﺧﺎن را ﺑﻪ‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪483 :‬‬
‫آذرﺑﺎﯾﺠﺎن ﺗﺒﻌﯿﺪ ﮐﺮد و ﺗﺎ ﻫﻨﮕﺎم ﻣﺮگ آﻧﺠﺎ ﺑﻮد‪ .‬ﻣﻬﺪي ﺑﺎﻣﺪاد‪ ،‬ﺷﺮح ﺣﺎل رﺟﺎل اﯾﺮان‪ ،‬ج ‪ ،3‬ﺻﺺ ‪.237 -39‬‬
‫‪ .58‬ﺣﺴـﯿﻦ ﺧﺎن ﻗﺎﺟﺎر ﻗﺰوﯾﻨﯽ ﯾﺎ ﺣﺴـﯿﻦ ﺧﺎن ﺳﺮدار اﯾﺮواﻧﯽ در ﺣﮑﻮﻣﺖ ﻓﺘﺤﻌﻠﯽ ﺷﺎه در ﻓﺎرس در ﺧﺪﻣﺖ وي ﺑﻮد‪ .‬در درﮔﯿﺮيﻫﺎي‬
‫ﺑﻪ ﻗﺪرت رﺳﯿﺪن ﻓﺘﺤﻌﻠﯽ ﺷﺎه ﻧﯿﺰ او را ﯾﺎري داد‪ ،‬در ﺳﺮﮐﻮﺑﯽ ﺻﺎدق ﺧﺎن ﺷﻘﺎﻗﯽ و ﻣﺤّﻤﺪ ﺧﺎن زﻧﺪ و ﺑﺎزﻣﺎﻧﺪﮔﺎن اﻓﺸﺎرﯾﻪ در ﺧﺮاﺳﺎن‬
‫ﺧـﺪﻣﺎت زﯾـﺎدي ﺑﻪ ﻓﺘﺤﻌﻠﯽ ﺷـﺎه ﮐﺮد‪ .‬ﭘﺲ از ﭼﻨـﺪي ﻣﺄﻣﻮر آرام ﮐﺮدن اﯾﺮوان ﺷـﺪ و ﺗﺎ ﺳﺎل ‪ 1243‬ﺳـﺮدار اﯾﺮوان ﺑﻮد‪ .‬ﭘﺲ از ﺗﺴﺨﯿﺮ‬
‫اﯾﺮوان ﺑﻪ وﺳـﯿﻠﻪ روسﻫـﺎ‪ ،‬ﺑﻪ اﯾﺮان ﻓﺮار ﮐﺮد و در ﻫﻤـﺎن ﺳـﺎل ﺑﻪ ﺧﺮاﺳـﺎن ﻓﺮﺳـﺘﺎده ﺷـﺪ ﺗﺎ اﻣﻮر آﻧﺠﺎ را ﻣﻨﻈﻢ ﮐﻨـﺪ‪ .‬ﭘﺲ از ﺗﯿﺮه ﺷـﺪن‬
‫رواﺑﻄﺶ ﺑـﺎ اﻣﺮاي ﺧﺮاﺳـﺎن ﺑـﻪ درﺧـﻮاﺳﺖ ﺧـﻮاﻧﯿﻦ ﺧﺮاﺳـﺎن‪ ،‬ﻓﺘﺤﻌﻠﯽ ﺷـﺎه وي را ﺑـﻪ ﺗﻬﺮان اﺣﻀـﺎر ﮐﺮده ﺑﻪ ﺣﮑـﻮﻣﺖ و رﯾـﺎﺳﺖ اﯾﻞ‬
‫ﺑﺨﺘﯿﺎري ﮔﻤﺎﺷﺖ‪ .‬ﺗﺎ آﺧﺮ ﻋﻤﺮ ﺑﻪ آن ﮐﺎر ﺑﻮد‪ .‬او ﭼﻨﺪ ﻣﺴـﺠﺪ و آباﻧﺒﺎر در اﯾﺮوان‪ ،‬ﻗﺰوﯾﻦ و ﮐﺮﺑﻼ ﺳﺎﺧﺖ‪ .‬ﻣﻬﺪي ﺑﺎﻣﺪاد‪ ،‬ﺷـﺮح ﺣﺎل‬
‫رﺟﺎل اﯾﺮان‪ ،‬ج ‪ ،1‬ﺻﺺ ‪.401 -4‬‬
‫‪ .59‬اﻣﯿﺮ ﻗﻠﯿﭻ ﺧﺎن ﺗﯿﻤﻮري‪ .‬از ﺧﻮاﻧﯿﻦ و اﻣﯿﺮان ﺑﺰرگ ﺧﺮاﺳﺎن‪ .‬وي از اﻋﻘﺎب اﻣﯿﺮ ﺳـﯿﺪ ﮐﻤﺎل ﺑﺨﺎراﯾﯽ ﻣﺮﺷﺪ ﺷـﯿﺦ ﺑﻬﺎء اﻟﺪﯾﻦ ﻧﻘﺸﺒﻨﺪ‬
‫ﺑﻮد‪ .‬ﻗﻠﯿـﭻ ﺧﺎن در ﺳﺎل ‪ 1231‬ق‪ .‬ﮐﻪ ﺧﻮاﻧﯿﻦ ﺧﺮاﺳﺎن ﺑﺮ ﺿـﺪ ﻣﺤّﻤـ ﺪ وﻟﯽ ﻣﯿﺮزا واﻟﯽ ﺧﺮاﺳﺎن ﻗﯿﺎم ﮐﺮده ﺑﻮدﻧـﺪ‪ ،‬ﺑﺮاي ﺳـﺮﮐﻮﺑﯽ ﻓﻮﺟﻪ‬
‫ﺧﺎن ﮐﺮد ﺑﻪ رادﮐﺎن ﻓﺮﺳﺘﺎده ﺷﺪ‪ .‬ﺣﺴﻦ ﻋﻠﯽ ﻣﯿﺮزا ﺷﻌﺎع اﻟﺴﻠﻄﻨﻪ در ﺳﺎل ‪ 1235‬ق‪.‬‬
‫ﺣﮑﻮﻣﺖ ﻧﻮاﺣﯽ ﺑﺎﺧﺮز و اﻃﺮاف آن را ﺑﻪ ﻗﻠﯿﭻ ﺧﺎن واﮔﺬار ﮐﺮد‪ .‬ﻣﻬﺪي ﺑﺎﻣﺪاد‪ ،‬ﺷﺮح ﺣﺎل رﺟﺎل اﯾﺮان‪ ،‬ج ‪ ،3‬ص ‪.13‬‬
‫‪ .60‬درﺑﺎره آﻫﻮان اﻋﺘﻤﺎد اﻟﺴﻠﻄﻨﻪ ﻧﻮﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪» :‬ﻣﻨﺰﻟﯽ اﺳﺖ در ﻫﻔﺖ ﻓﺮﺳﺨﯽ ﺳﻤﻨﺎن‪.‬‬
‫آﻫﻮان آﺑﺎدي و ﻗﺮﯾﻪاي ﻧـﺪارد و ارﺗﻔﺎع آن از ﻣﺸـﻬﺪ ﻫﻔﺘﺼـﺪ و ﭘﻨﺠﺎه ذرع ﻣﯽﺑﺎﺷـﺪ‪ .‬آﻫﻮان ﻣﻨﻄﻘﻪاي داﯾﺮه ﺷـﮑﻞ اﺳﺖ ﮐﻪ از اﻃﺮاف‬
‫ﺑـﺎﮐﻮه ﻣﺤﺼﻮر ﺷـﺪه اﺳﺖ‪ .‬رﺑـﺎط ﻧﺰدﯾﮏ آن از ﻗـﺪﯾﻤﯽﺗﺮﯾﻦ رﺑﺎﻃﻬﺎﯾﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ در ﻣﺴـﯿﺮ ﻣﺸـﻬﺪ وﺟﻮد دارد‪ .‬ﻫﻤﯿﻨﻄﻮر ﮐﺎرواﻧﺴـﺮاي‬
‫ﺟﺪﯾﺪ ﻧﯿﺰ دارد‪ «.‬اﻋﺘﻤﺎد اﻟﺴﻠﻄﻨﻪ‪ ،‬ﻣﻄﻠﻊ اﻟﺸﻤﺲ‪ ،‬ج ‪ ،3‬ﺻﺺ ‪.1099 -1101‬‬
‫‪ .61‬از ﺗﺮﮐﺎن ﻗﻮم ﮔﺮاﯾﺖ اﯾﻠﯽ )ﮔﺮاﯾﻠﯽ(‪ .‬از ﮐﺎﻟﭙﻮش ﻣﯿﺎن ﮔﺮﮔﺎن و ﻓﻨﺪرﺳﮏ ﺑﻪ ﺟﻮﯾﻦ و‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪484 :‬‬
‫ﺟﻐﺘﺎي و ﺑﺎم و ﺻﻔﯽآﺑﺎد ﻣﻬﺎﺟﺮت ﮐﺮدهاﻧﺪ‪ .‬ﻋﻠﯽ ﻣﯿﺮﻧﯿﺎ‪ ،‬ﭘﮋوﻫﺸﯽ در ﺷﻨﺎﺧﺖ اﯾﻞﻫﺎ و ﻃﺎﯾﻔﻪﻫﺎي ﻋﺸﺎﯾﺮي ﺧﺮاﺳﺎن‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬ﻧﺴﻞ داﻧﺶ‪،‬‬
‫‪ ،1369‬ﺻﺺ ‪.93 -94‬‬
‫‪ .62‬ﺳـﻨﺨﻮاﺳﺖ‪ .‬اﻣﺮوزه ﻧﺎم ﯾﮑﯽ از دﻫﺴـﺘﺎنﻫﺎي ﭼﻬﺎرﮔﺎﻧﻪ ﺑﺨﺶ اﺳـﻔﺮاﯾﻦ ﺷﻬﺮﺳـﺘﺎن ﺑﺠﻨﻮرد اﺳﺖ‪ .‬ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺟﻐﺮاﻓﯿﺎﯾﯽ اﯾﺮان‪ ،‬اﺳـﺘﺎن‬
‫ﻧﻬﻢ‪ ،‬ج ‪ ،9‬ﺗﻬﺮان‪ :‬اﻧﺘﺸﺎرات داﯾﺮه ﺟﻐﺮاﻓﯿﺎﯾﯽ ﺳﺘﺎد ارﺗﺶ‪.1329 ،‬‬
‫‪ .63‬ارﻏﯿﺎن‪ :‬ﻣﻨﻄﻘﻪاي ﻧﺰدﯾﮏ ﻧﯿﺸﺎﺑﻮر‪.‬‬
‫‪.64‬‬
‫آدﻣـﺎ ﺗﻮ ﻧﯿﺴﺘﯽ ﮐﻮر از ﻧﻈﺮﻟﯿﮏ اذا ﺟﺎء اﻟﻘﻀﺎ ﻋﻤﯽ اﻟﺒﺼـﺮ ﯾﻌﻨﯽ ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﺗﻘـﺪﯾﺮ ﻓﺮارﺳـﺪ‪ ،‬ﭼﺸﻢ ﮐﻮر ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﻣﺜﻨﻮي ﻣﻮﻟﻮي‪ ،‬دﻓﺘﺮ‬
‫ﭼﻬﺎرم ﺑﻪ ﮐﻮﺷﺶ رﯾﻨﻮﻟﺪ ﻧﯿﮑﻠﺴﻮن‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬اﻣﯿﺮﮐﺒﯿﺮ‪ ،‬ﺑﯽﺗﺎ‪ ،‬ص ‪.642‬‬
‫‪ .65‬ﺟﻨﺎﺑـﺪ ﯾﺎ ﺟﻨﺒﺪ ﻫﻤﺎن ﮔﻨﺎﺑﺎد اﻣﺮوزي اﺳﺖ‪» .‬ﺟﻨﺎﺑﺪ ﻣﻌﺮوف ﺑﻪ ﮔﻮﻧﺎﺑﺎد ﺟﺰو ﻣﻤﻠﮑﺖ ﻗﻬﺴـﺘﺎن و در ﺑﺎﻻي ﮐﻮه زرد در ﻧﺰدﯾﮑﯽ ﺗﻮن‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 450‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫واﻗﻊ اﺳﺖ«‪ .‬اﻋﺘﻤﺎد اﻟﺴﻠﻄﻨﻪ‪ ،‬ﻣﻄﻠﻊ اﻟﺸﻤﺲ‪ ،‬ج ‪ ،3‬ص ‪.847‬‬
‫‪ .66‬ﻗﻬﻘﻬﻪ‪ .‬دﻫﯽ از دﻫﺴـﺘﺎن ﻣﯿﺎن وﻻﯾﺖ ﺑﺨﺶ ﺣﻮﻣﻪ ﺷﻬﺮﺳـﺘﺎن ﻣﺸـﻬﺪ‪ .‬در ‪ 14‬ﮐﯿﻠﻮﻣﺘﺮي ﺷﻤﺎلﺷـﺮﻗﯽ ﻣﺸﻬﺪ و ﯾﮏ ﮐﯿﻠﻮﻣﺘﺮي ﺷﻤﺎل‬
‫ﮐﺸﻒ رود واﻗﻊ اﺳﺖ‪ .‬ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺟﻐﺮاﻓﯿﺎﯾﯽ اﯾﺮان‪ ،‬اﺳﺘﺎن ﻧﻬﻢ‪ ،‬ج ‪.9‬‬
‫‪ .67‬دروازه ﻋﯿﺪﮔﺎه‪ ،‬ﯾﮑﯽ از دروازهﻫﺎي ﻣﺸـﻬﺪ ﮐﻪ ﻣﯿﺎﻧﻪ ﺟﻨﻮب و ﻣﻐﺮب ﺷـﻬﺮ ﻣﺸـﻬﺪ ﻗﺮار دارد‪ .‬اﻋﺘﻤﺎد اﻟﺴـﻠﻄﻨﻪ‪ ،‬ﻣﻄﻠﻊ اﻟﺸﻤﺲ‪) ،‬ص‬
‫‪ ،(526 -336‬در دروازه ﻋﯿﺪﮔﺎه رﺑﺎط ﺑﺎﺑﺎ ﻗﺪرت ﻗﺮار دارد ﮐﻪ اﺳﺤﺎق ﺧﺎن ﻗﺮاﯾﯽ آن را ﺳﺎﺧﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻤﺎن ﮐﺘﺎب‪ ،‬ص ‪.804‬‬
‫‪ .68‬ﻧﻮﻗﺎن‪ .‬ﻧﺎم ﯾﮑﯽ از ﻗﺮاء ﻧﺰدﯾﮑﯽ ﻣﺸـﻬﺪ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬دروازه ﻧﻮﻗﺎن ﻣﯿﺎﻧﻪ ﺷـﻤﺎل و ﻣﺸـﺮق ﺷﻬﺮ ﻣﺸﻬﺪ و ﯾﮑﯽ از دروازهﻫﺎي ﺷﺶﮔﺎﻧﻪ‬
‫ﺷﻬﺮ ﻣﺸﻬﺪ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻤﺎن ﮐﺘﺎب‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪ 526‬و ‪ 336‬و ‪.205‬‬
‫‪ .69‬دروازه ﺳﺮاب‪ ،‬از دروازهﻫﺎي ﺷﻬﺮ ﻣﺸﻬﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺳﻮي ﻣﻐﺮب ﻗﺮار دارد‪ .‬ﻫﻤﺎن ﮐﺘﺎب‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪ 336‬و ‪.526‬‬
‫‪ .70‬دروازه ﺧﯿﺎﺑﺎن ﻋﻠﯿﺎ ﯾﺎ ﺑﺎﻻ ﺧﯿﺎﺑﺎن‪ ،‬ﻃﻮل ﺷﻬﺮ ﻣﺸﻬﺪ از دروازه ﺑﺎﻻ ﺧﯿﺎﺑﺎن ﺗﺎ در ﺻﺤﻦ‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪485 :‬‬
‫‪ 1950‬ذرع ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ دروازه ﻣﯿﺎﻧﻪ ﻏﺮب و ﺷﻤﺎل ﺷﻬﺮ ﻣﺸﻬﺪ ﻗﺮار داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻫﻤﺎن ﮐﺘﺎب‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪ 336‬و ‪.526‬‬
‫‪ .71‬اﺗﮏ‪ .‬ﻣﻨﻄﻘﻪاي از ﺗﺮﮐﺴـﺘﺎن اﺳﺖ در ﺷﻤﺎل ﺧﺮاﺳﺎن‪ .‬ﭼﻮن ﯾﮑﯽ از ﺑﺨﺸﻬﺎي اﺑﯿﻮرد ﺑﻮده ﺟﺰو ﺧﺮاﺳﺎن ﻣﺤﺴﻮب ﻣﯽﺷﺪه و در ﻗﺮن‬
‫دﻫﻢ و ﯾﺎزدﻫﻢ ﺟﺰء ﺧﺎﻧﺎت ﺧﻮارزم ﺷﺪ و ﭘﯿﺶ از اﯾﻨﮑﻪ ﺑﻪ دﺳﺖ روﺳﻬﺎ ﺑﯿﻔﺘﺪ ﻣﺮز ﺧﺮاﺳﺎن ﺑﻮد‪) .‬دﻫﺨﺪا(‬
‫‪ .72‬ﯾﻤﻮت‪» ،‬از ﻃﻮاﯾﻒ ﺗﺮﮐﻤﻦ و در اراﺿـﯽ ﺑﯿﻦ ﺧﯿﻮق و رود اﺗﺮك و دﻫﻨﻪ رود ﮔﺮﮔـﺎن ﺟﺎي دارﻧـﺪ‪ .‬در ﮔﺮﮔﺎن و دو ﺷﺎﺧﻪ اﺻـﻠﯽ‬
‫ﻫﺴـﺘﻨﺪ‪ .‬دوﺟﯽ و ﺑـﻮراق‪ .‬ﺗﻤـﺎم ﺗﯿﺮهﻫـﺎي ﯾﻤـﻮت ﺧﻮدﺷـﺎن را از ﻧﮋاد دو ﻧﻔﺮ ﺑﻪ ﻧـﺎم ﺷـﺮف و ﭼـﻮﻧﯽ ﻣﯽداﻧﻨـﺪ‪ .‬دو ﻃـﺎﯾﻔﻪ ﻋﻤـﺪه ﯾﻤﻮت‬
‫ﺟﻌﻔﺮﺑﺎي و آﺗﺎﺑﺎي ﻧﺎم دارد‪ «.‬ﮐﻠﻤﻨﺖ ﻣﺎرﮐﺎم اﻧﮕﻠﯿﺴﯽ‪ ،‬ﺗﺎرﯾﺦ اﯾﺮان در دوره ﻗﺎﺟﺎر‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻣﯿﺮزا رﺣﯿﻢ ﻓﺮزاﻧﻪ‪ ،‬ﺑﻪ ﮐﻮﺷﺶ اﯾﺮج اﻓﺸﺎر‪،‬‬
‫ﺗﻬﺮان‪ :‬ﻧﺸﺮ ﻓﺮﻫﻨﮓ اﯾﺮان‪ ،1364 ،‬ص ‪73‬؛ ﺣﻮاﺷـﯽ ﻋﻠﯽ ﻣﺤّﻤﺪ ﺳﺎﮐﯽ ﺑﺮ ﮐﺮﯾﻢ ﺧﺎن زﻧﺪ‪ ،‬ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺟﺎن ﭘﺮي‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻋﻠﯽ ﻣﺤّﻤﺪ ﺳﺎﮐﯽ‪،‬‬
‫ﺗﻬﺮان‪ :‬ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ اﯾﺮانﺷﻨﺎﺳﯽ ﻓﺮاز‪ ،1365 ،‬ص ‪.217‬‬
‫‪» .73‬ﮔﻮﮐﻼـن از ﻃﻮاﯾﻒ ﮔﺮﮔـﺎن اﺳﺖ ﮐﻪ در اﻃﺮاف ﮔﻨﺒـﺪ ﮐـﺎوس ﺳـﮑﻨﯽ دارﻧـﺪ‪ .‬دو ﺑﺨﺶ اﺻـﻠﯽ ﻣﯿﺎن آﻧﺎن وﺟﻮد دارد‪ ،‬دورﻗﻪ و‬
‫ﺣﻠﻘﻪداﻏﯽ‪ .‬ﻟﻐﺖ ﮔﻮﮐﻼـن ﺑﻪ ﻧﻘـﻞ از ﻧﺨﺒﻪ ﮐـﺎﻣﺮاﻧﯽ از دو ﮐﻠﻤﻪ ﮔﻮك ﺑﻪ ﻣﻌﻨﯽ ﺳﺒﺰ و ﻻـن ﺑﻪ ﻣﻌﻨﯽ ﺟﺎﯾﮕـﺎه ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷـﺪه اﺳﺖ و وﺟﻪ‬
‫ﺗﺴﻤﯿﻪ آن ﺳﺮﺳﺒﺰي ﻣﻨﻄﻘﻪ و ﺣﺎﺻﻠﺨﯿﺰي آن اﺳﺖ‪ :«.‬ﻋﻠﯽ ﻣﺤّﻤﺪ ﺳﺎﮐﯽ‪ ،‬ﻫﻤﺎن ﮐﺘﺎب‪ ،‬ص ‪.217‬‬
‫‪ .74‬ﭼﻤﻦ ﮐﺎﻟﭙﻮش از ﭼﻤﻦﻫﺎي ﻣﻌﺮوف اﯾﺮان اﺳﺖ و در ﺷﻤﺎلﻏﺮﺑﯽ ﻧﺮدﯾﻦ ﻗﺮار دارد‪.‬‬
‫آب آن از ﭼﻨـﺪﯾﻦ ﭼﺸـﻤﻪ ﺗـﺄﻣﯿﻦ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﻫﻮاﯾﺶ ﺳـﺮد و اﻃﺮاﻓﺶ ﺑﺎﺻـﻔﺎ و ﺳـﺒﺰ اﺳﺖ‪ .‬از ﺷـﻤﺎل ﺑﻪ ﮔﺮﮔـﺎن‪ ،‬از ﺟﻨﻮب ﺑﻪ ﻧﺮدﯾﻦ و از‬
‫ﻣﺸﺮق ﺑﻪ ﺟﺎﺟﺮم و از ﻏﺮب ﺑﻪ ﻓﺮﻧﮓ و ﻓﺎرﺳﯿﺎن و ﻓﻨﺪرﺳﮏ ﻣﺤﺪود اﺳﺖ‪ .‬اﻋﺘﻤﺎد اﻟﺴﻠﻄﻨﻪ‪ ،‬ﻣﻄﻠﻊ اﻟﺸﻤﺲ‪ ،‬ج ‪ ،1‬ﺻﺺ ‪.102 -111‬‬
‫‪ .75‬ﺑﺴﻄﺎم در ‪ 6‬ﮐﯿﻠﻮﻣﺘﺮي ﺷﺎﻫﺮود از ﻣﻨﺎﻃﻖ ﺗﺎرﯾﺨﯽ ﻣﻬﻢ اﯾﺮان اﺳﺖ و از آﺛﺎر آن ﻣﺪﻓﻦ ﺑﺎﯾﺰﯾﺪ ﺑﺴـﻄﺎﻣﯽ اﺳﺖ‪ .‬ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻓﺎرﺳﯽ ﻣﻌﯿﻦ‪،‬‬
‫ﺑﺨﺶ ‪ ،3‬اﻋﻼم‪.‬‬
‫‪ .76‬ﭼﻨﺎﺷﮏ‪ .‬ﯾﺎ ﺑﻪ ﻧﻮﺷـﺘﻪ اﻋﺘﻤﺎد اﻟﺴـﻠﻄﻨﻪ در ﻣﻄﻠﻊ اﻟﺸـﻤﺲ ﭼﻮﻧﺎﻟﺶ‪ ،‬ﻧﺎم ﺗﻨﮕﻪاي ﺑﻮد ‪ ....‬از ﺗﯿﻠﺪ ﺑﺎد ﻗﻮاﻓﻞ ﻏﺎﻟﺒﺎ ﺑﻪ ﮐﺎﺷﯿﺪا‪ ،‬ﯾﺎ ﮔﻠﺴﺘﺎن‬
‫از اﻋﻤﺎل ﻧﺮدﯾﻦ ﻣﯽروﻧﺪ و اﺑﺘﺪا ﮐﻪ ﺣﺮﮐﺖ‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪486 :‬‬
‫ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﻨﺪ ﺑﻌﺪ از ﻗﻠﯿﻞ ﻣﺴﺎﻓﺘﯽ ﺑﻪ دﻫﻨﻪ و ﺗﻨﮕﻪاي ﻣﻮﺳﻮم ﺑﻪ ﭼﻮﻧﺎﻟﺶ داﺧﻞ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫اﻋﺘﻤﺎد اﻟﺴﻠﻄﻨﻪ‪ ،‬ﻣﻄﻠﻊ اﻟﺸﻤﺲ‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪.95‬‬
‫‪ .77‬ﻗـﺎﻧﭽﯽ‪ .‬ﺑﺮاﺳـﺎس ﻧﻮﺷـﺘﻪ راﺑﯿﻨﻮ ﮐﻮﻫﺴـﺎر ﺷﺎﻣـﻞ ﭼﻬﺎر ﻣﺤﻠﻪ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ :‬ﮐﻮﻫﺴﺎر‪ ،‬ﭼﻨﺎﺷﮏ‪ ،‬ﻗﺎﻧﭽﯽ و ﺣﺎﺟﯽﻟﺮ‪ .‬ﺳـﮑﻨﻪ آﻧﺠﺎ اﻓﺮادي‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 451‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫ﺧﻮشﺳــﯿﻤﺎ و ﺧـﻮشﺑﻨﯿﻪ و ﺑﯿﺸـﺘﺮ از ﺗﺮﮐﻬـﺎي ﮔﺮﯾﻠﯽ ﺑﻮدﻧــﺪ‪ .‬ﻗـﺎﻧﭽﯽ دّرهاي اﺳـﺖ ﺧﻮشآبوﻫـﻮا ﮐـﻪ در آﻧﺠـﺎ ﺗﻨﻬـﺎ ﺑﺮﻧــﺞ ﮐﺸــﺖ‬
‫ﻣﯽﮐﺮدهاﻧﺪ‪ .‬ه‪ .‬ل‪ .‬راﺑﯿﻨﻮ‪ .‬ﺳﻔﺮﻧﺎﻣﻪ ﻣﺎزﻧﺪران و اﺳﺘﺮآﺑﺎد‪ .‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻏﻼﻣﻌﻠﯽ وﺣﯿﺪ ﻣﺎزﻧﺪاران‪.‬‬
‫ﺗﻬﺮان‪ .‬ﺑﻨﮕﺎه ﺗﺮﺟﻤﻪ و ﻧﺸﺮ ﮐﺘﺎب ‪ ،1336‬ص ‪ 115‬و ‪.116‬‬
‫‪ .78‬ﻓﺮﻧﮓ‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﻮﺷﺘﻪ اﻋﺘﻤﺎد اﻟﺴﻠﻄﻨﻪ‪ ،‬ﻧﺎم ﺟﺎﯾﯽ در ﻏﺮب ﭼﻤﻦ ﮐﺎﻟﭙﻮش اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻤﺎن ﮐﺘﺎب‪ ،‬ج ‪ ،1‬ﺻﺺ ‪.103 -104‬‬
‫‪ .79‬ﻓﺎرﺳﯿﺎن‪ ،‬ﺑﻨﺎﺑﺮ ﻣﻄﻠﻊ اﻟﺸﻤﺲ‪ ،‬ﻧﺎم ﻧﺎﺣﯿﻪاي در ﻧﺰدﯾﮑﯽ ﭼﻤﻦ ﮐﺎﻟﭙﻮش‪ .‬ﻫﻤﺎن ﮐﺘﺎب‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪.103 -104‬‬
‫‪ .80‬ﻋﻠﯽ ﺑﻮﻻغ ﯾﺎ ﻋﻼﺑﻼﻏﯽ‪ .‬ﻫﻤﺎن ﭼﺸﻤﻪ ﻋﻠﯽ داﻣﻐﺎن اﺳﺖ‪ .‬اﻋﺘﻤﺎد اﻟﺴﻠﻄﻨﻪ‪ ،‬ﺗﺎرﯾﺦ ﻣﻨﺘﻈﻢ ﻧﺎﺻﺮي‪ ،‬ج ‪ ،3‬زﯾﺮﻧﻮﯾﺲ ص ‪.1457‬‬
‫‪ .81‬ﭼـﻮﻟﻪ‪ .‬ﺗﯿﺮهاي از ﻃـﺎﯾﻔﻪ ﺗّﮑﻪﻟـﻮ‪ ،‬اﯾـﻞ ﺑﺰرگ اﻓﺸـﺎر ﮐـﻪ در زﻣـﺎن ﺻـﻔﻮﯾﻪ ﻫﻤﺮاه ﺳـﺎﯾﺮ ﻃﻮاﯾـﻒ ﺗﺮك‪ ،‬اﻓﺸـﺎر‪ ،‬در اﺑﯿـﻮرد زﻧـﺪﮔﯽ‬
‫ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬آﻧﻬﺎ در زﻣﺎن ﺷﺎه ﻋﺒﺎس اول از ﺗﺮﮐﺴﺘﺎن ﺑﻪ درﮔﺰ اﻧﺘﻘﺎل ﯾﺎﻓﺘﻨﺪ‪ .‬اﺣﺘﻤﺎﻻ ﻣﺤﻞ زﻧﺪﮔﺎﻧﯽ آﻧﻬﺎ ﻧﯿﺰ ﺑﻪ ﭼﻮﻟﻪ ﻣﻌﺮوف اﺳﺖ‪ .‬ﻋﻠﯽ‬
‫ﻣﯿﺮﻧﯿﺎ‪ ،‬ﻫﻤﺎن ﮐﺘﺎب‪ ،‬ص ‪.93‬‬
‫‪ .82‬رﺿـﺎ ﻗﻠﯽ ﺧﺎن ﻫـﺪاﯾﺖ در ﻓﻬﺮس اﻟﺘﻮارﯾـﺦ ﻣﯽﻧﻮﯾﺴـﺪ‪» :‬ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ آﻗﺎ ﻣﺤّﻤـ ﺪ ﺧﺎن ﺷـﯿﺮاز را ﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬ﺧﺎﻧﻮاده ﻟﻄﻒ ﻋﻠﯽ ﺧﺎن را‬
‫ﻫﻤﺮاه اﯾﻞﻫﺎي ﻗﻠﻤﺮو ﻣﺎﻓﯽ و ﺧﻮاﺟﻪوﻧﺪ و ﻋﺒﺪ اﻟﻤﻠﮑﯽ ﺑﻪ اﺳﺘﺮآﺑﺎد ﮐﻮﭼﺎﻧﺪ‪ .‬ﻓﻬﺮس اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ .‬ص ‪.315‬‬
‫‪ .83‬ﻧﺴـﺨﻪ ﻣﻠﮏ ﺑﯿﺴﺖ و ﭘﻨﺠﻢ ﻧﻮﺷـﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ ﻧﺴـﺨﻪ ﻣﺠﻠﺲ ﭘﻨﺠﻢ‪ .‬ﺑﺎ ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﺑﻪ ﺗﻘﻮﯾﻢ ﺗﻄﺒﯿﻘﯽ ﻣﺸـﺨﺺ ﺷﺪ ﮐﻪ ﺑﯿﺴﺖ و ﭘﻨﺞ ﺷﻌﺒﺎن‬
‫‪ 1218‬روز ﺷﻨﺒﻪ اﺳﺖ و ﭘﻨﺠﻢ اﯾﻦ ﻣﺎه روز ﯾﮑﺸﻨﺒﻪ‪ .‬ﭘﺲ ﯾﮑﺸﻨﺒﻪ ﺑﺮﮔﺰﯾﺪه ﺷﺪ‪ .‬ﺗﻘﻮﯾﻢ ﺗﻄﺒﯿﻘﯽ ﻫﺰار و ﭘﺎﻧﺼﺪﺳﺎﻟﻪ‬
‫‪ .84‬دزﺑﺎد‪ .‬ﺟﺎده اﺻﻠﯽ ﺧﺮاﺳﺎن از ﻣﯿﺎن ﻣﻨﻄﻘﻪاي ﮐﻪ در ﺷﺮق آن دزﺑﺎد ﮐﻪ اﻋﺮاب ﺑﻪ آن‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪487 :‬‬
‫ﻗﺼﺮ اﻟﺮﯾﺢ ﻣﯽﮔﻔﺘﻨﺪ‪ ،‬رد ﻣﯽﺷﺪه اﺳﺖ و در ﻏﺮب آن ﺑﺨﺸﯽ از ﻧﯿﺸﺎﺑﻮر ﻗﺮار دارد‪.‬‬
‫رودي ﻧﺰدﯾﮏ آن اﺳﺖ ﮐﻪ ﺳﺮﺣﺪ ﻧﯿﺸﺎﺑﻮر و ﻣﺸﻬﺪ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﻄﻠﻊ اﻟﺸﻤﺲ‪ ،‬ج ‪ ،3‬ص ‪.817 ،836‬‬
‫‪ .85‬ﮐﻮه ﻃﺮق‪ ،‬ﻃﺮق در ﯾﮏ ﻓﺮﺳـﻨﮓ و ﻧﯿﻤﯽ ﻣﺸـﻬﺪ ﻗﺮار دارد ﮐﻪ ﺑﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻄﻠﻊ اﻟﺸـﻤﺲ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﻗﺎﻓﻠﻪﻫﺎ و ﮐﺎرواﻧﻬﺎ ﯾﮏ ﺷﺐ در آﻧﺠﺎ‬
‫اﻗﺎﻣﺖ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﺮاي رﺳﯿﺪن ﺑﻪ آن ﺑﺎﯾﺪ از دروازه ﺧﯿﺎﺑﺎن ﺳﻔﻼي ﻣﺸﻬﺪ ﺧﺎرج ﺷﺪ‪ .‬ج ‪ ،3‬ص ‪.804‬‬
‫‪» .86‬ﮐﻞ ﺳﺮ ﺟﺎوز اﻻﺛﻨﯿﻦ ﺷﺎع« ﻫﺮ رازي ﮐﻪ از دو ﺗﻦ ﻓﺮاﺗﺮ رود‪ ،‬ﻫﻤﮕﺎﻧﯽ ﺷﻮد‪.‬‬
‫‪ .87‬درﺑـﺎره ﺣﻤﻠـﻪ اﻓﺸﺎرﯾـﺎن ﺑﻪ ﺣﺮم اﻣـﺎم رﺿـﺎ )ع( اﺑـﻮ اﻟﺤﺴﻦ ﻗﺰوﯾﻨﯽ ﻣﯽﻧﻮﯾﺴـﺪ‪» :‬اﻟﺤـﺎل ﻓﺮزﻧـﺪان ﺷـﺎﻫﺮخ ﺷـﺎه ﻧﻈﺮ ﺑﻪ ﺑـﺪاﻃﻮاري و‬
‫ﺑـﺪﮐﺮداري ﮐﻪ ﺟﺒﻠﯽ ذات ﺷـﻘﺎوتﻧﺸﺎن اﯾﺸﺎن اﺳﺖ‪ ،‬اﺣـﺪي اﻋﺘﻘﺎد و اﻋﺘﻤﺎد ﺑﻪ ﮔﻔﺘﺎر و ﮐﺮدار ﻃﺒﻘﻪ ﻧﺎدرﯾﻪ ﻧـﺪارد‪ ،‬و ﻣﺸـﻬﻮر ﺑﻪ ﻃﺒﻘﻪ‬
‫ﺳﺮﮐﺶ و ﻏـﺎرﺗﮕﺮان ﻣـﺎل اﻣـﺎم ﻋﻠﯿﻪ اﻟـّﺴ ﻼم و اﻧﮕﺸﺖﻧﻤـﺎي ﺧـﺎص و ﻋﺎماﻧـﺪ‪ ،‬ﻫﻤﻮاره روﻣﯿﺎن ﻃﻌﻨﻪ ﺑﺮ اﯾﺮاﻧﯿﺎن ﻣﯽزﻧﻨـﺪ ﮐﻪ ده اﻣﺎم در‬
‫ﻣﻠﮏ ﻣﺎ آﺳﻮدهاﻧـﺪ و ﻫﺮﺳﺎﻟﻪ ﺑﻪ ﻣﺮﻣﺖ ﺑﻘﻌﻪﺟﺎت آن اﻣﺎﻣﺎن ﻣﯽاﻓﺰاﯾﺪ و ﯾﮏ اﻣﺎم ﮐﻪ در ﻣﻠﮏ ﺷـﻤﺎﺳﺖ زﯾﻨﺖ ﮐﺎرﺧﺎﻧﺠﺎت او وﻗﻔﯿﺎت‬
‫و اﻣﻼك او را ﻏﺎرت ﮐﺮدﯾﺪ و ﺧﻮد را ﻣﺤﺐ و اﻣﺎﻣﯿﻪ ﻣﯽﺧﻮاﻧﯿﺪ«‪ .‬ﻓﻮاﯾﺪ اﻟﺼﻔﻮﯾﻪ‪ ،‬ص ‪.158‬‬
‫‪َ .88‬و ﻣِْﻦ آﯾﺎﺗِِﻪ َأْن ﯾُْﺮِﺳَﻞ اﻟﱢﺮﯾﺎَح ُﻣَﺒﱢﺸﺮاٍت َو ﻟ ِﯿُِﺬﯾَﻘُﮑْﻢ ﻣِْﻦ َرْﺣَﻤﺘِِﻪ َو ﻟ َِﺘْﺠِﺮَي اﻟ ُْﻔﻠُْﮏ ﺑ َِﺄﻣِْﺮِه َو ﻟ َِﺘﺒَْﺘُﻐﻮا ﻣِْﻦ َﻓْﻀﻠِِﻪ َو ﻟََﻌﻠﱠُﮑْﻢ َﺗْﺸُﮑُﺮوَن‪.‬‬
‫و از آﯾﺎت ﻗـﺪرت اﻟﻬﯽ آن اﺳﺖ ﮐﻪ ﺧﺪا ﺑﺎدﻫﺎي ﺑﺸﺎرتآور ﻣﯽﻓﺮﺳـﺘﺪ ﮐﻪ ﺷـﻤﺎ را ﺑﻪ ﭼﯿﺰي از رﺣﻤﺖ ﺑﯽاﻧﺘﻬﺎي ﺧﻮد ﺑﻬﺮهﻣﻨﺪ ﮐﻨﺪ و‬
‫ﮐﺸﺘﯽﻫﺎ ﺑﻪ درﯾﺎ روان ﺷﻮد ﺗﺎ از ﻓﻀﻞ و ﮐﺮﻣﺶ )ﻧﻌﻤﺘﻬﺎ( ﺗﺤﺼﯿﻞ ﮐﻨﯿﺪ‪ .‬ﺷﺎﯾﺪ ﺷﮑﺮﮔﺬار ﺑﺎﺷﯿﺪ‪ .‬ﺳﻮره اﻟﺮوم‪ ،‬آﯾﻪ ‪.46‬‬
‫‪ .89‬ﺑﻨﺪ و ﺳﺪ ﮔﻠﺴـﺘﺎن‪ .‬از ﺑﻨﺎﻫﺎي دوره ﺻﻔﻮﯾﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﻫﺸﺘﺎد ذرع ﻃﻮل و ﭘﺎﻧﺰده ذرع ﻋﺮض دارد‪ .‬ارﺗﻔﺎع آن ‪ 12‬ذرع و ﻧﯿﻢ‪ .‬آﺑﻬﺎﯾﯽ ﮐﻪ‬
‫در ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن ﺑﻪ آن ﻣﯽرﯾﺰﻧﺪ‪ :‬رودﺧﺎﻧﻪﻫﺎي ﺟﺎﻏﺮق‪ ،‬ﺑﺎر‪ ،‬ﻫﺰر‪ ،‬و ﻣﺎﯾﺎن ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬آب آن ﺑﻪ ﻣﺼﺮف زراﻋﺖ اﻃﺮاف ﻣﺸﻬﺪ ﻣﯽرﺳﯿﺪ‪.‬‬
‫اﯾﻦ ﺑﻨﺪ در ﻣﺴﯿﺮ ﻣﺸﻬﺪ ﺑﻪ ﻧﯿﺸﺎﺑﻮر ﻗﺮار داﺷﺖ و ﻣﻄﻠﻊ اﻟﺸﻤﺲ‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪.565‬‬
‫‪ .90‬ﻧﺎﺳﺦ اﻟﺘﻮارﯾﺦ درﺑﺎره دﺳﺘﮕﯿﺮي ﻧﺎدر ﻣﯿﺮزا ﻣﯽﻧﻮﯾﺴﺪ‪:‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪488 :‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 452‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫»ﺷـﺌﺎﻣﺖ اﯾـﻦ ﮐﺮدار ﻧﺎﺳـﺘﻮده ]ﮐﺸـﺘﻦ ﻣﺠﺘﻬـﺪ[ ﭼﺸـﻢ او را ﭘﺮده ﭘﯿﺶ ﮔـﺬاﺷﺖ ﮐـﻪ از اول ﺷﺐ ﺗـﺎ ﺑﺎﻣـﺪاد ﻫﻤﯽ ﺗـﺎﺧﺘﻦ ﮐﺮد و ﭼﻨـﺎن‬
‫ﻣﯽﭘﻨـﺪاﺷﺖ ﮐﻪ ﺳـﯽ ﻓﺮﺳـﻨﮓ از ﻟﺸـﮑﺮﮔﺎه دور اﻓﺘﺎده‪ ،‬ﭼﻮن ﺻـﺒﺢ ﺑﺮﺳـﯿﺪ و آﻓﺘﺎب ﺑﺮآﻣـﺪ‪ ،‬اﻓﺰون از ﻓﺮﺳـﻨﮕﯽ راه ﻧﺒﺮﯾﺪه ﺑﻮد‪ .‬ﻻﺟﺮم‬
‫ﻟﺸـﮑﺮي ﮐﻪ از دﻧﺒﺎل او ﻣﯽﺷـﺘﺎﻓﺘﻨﺪ ﺑﯽﮐﻠﻔﺖ او را درﯾﺎﻓﺘﻨـﺪ و دﺳـﺘﮕﯿﺮش ﻧﻤﻮده ﮐﻨـﺪه و زﻧﺠﯿﺮ ﺑﺮﻧﻬﺎدﻧـﺪ«‪ .‬ﻧﺎﺳـﺦ اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص‬
‫‪.123 ،124‬‬
‫‪ .91‬ﮐﻼت ﯾﺎ ﮐﻼت ﻧﺎدري ﯾﮑﯽ از اﺳـﺘﺤﮑﺎﻣﺎت ﻧﺎدر ﺷﺎه ﺑﻮده اﺳﺖ و از ﻗﻠﻌﻪﻫﺎي ﺑﺴـﯿﺎر ﻣﻬﻢ ﺧﺮاﺳﺎن از ﺷﻤﺎل ﺑﻪ ﻣﺮز اﯾﺮان و ﺷﻮري‬
‫]ﺳﺎﺑﻖ[‪ ،‬از ﺷـﺮق ﺑﻪ ﺳـﺮﺧﺲ از ﺟﻨﻮب‪ ،‬ﮐﻮه آﻻداغ ﻫﺰارﻣﺴـﺠﺪ و از ﻏﺮب ﺑﻪ ﻟﻄﻒآﺑﺎد ﻣﻨﺘﻬﯽ اﺳﺖ‪ .‬ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺟﻐﺮاﻓﯿﺎﯾﯽ اﯾﺮان‪ ،‬اﺳـﺘﺎن‬
‫ﻧﻬﻢ‪ ،‬ج ‪.9‬‬
‫‪ .92‬ﻓﺴـﺎ‪ ،‬ﺷـﻬﺮ ﮐﻮﭼﮑﯽ در ﺷـﻤﺎل ﺧﺮاﺳـﺎن و ﻣﺮﮐﺰ ﺣﮑﻮﻣﺖ ﻧﺎﺣﯿﻪاي اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﺎ ﺑﯿﺎﺑﺎن ﺑﺰرگ ﮐﺮاواه ]ﻗﺮاﻗﺮوم[ در ﺧﻮارزم ﮔﺴﺘﺮده‬
‫ﺷـﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺷـﻬﺮ ﻣﺰﺑﻮر ﺑﺮ روي ﯾﮑﯽ از ﺷـﻌﺒﻪﻫﺎي آﻣﻮدرﯾـﺎ ﮐﻪ درﯾـﺎﭼﻪ اورال ﻣﯽرﯾﺰد ﺑﻨـﺎ ﺷـﺪه اﺳﺖ‪ ،‬رﺋﯿﺲ آﻧﺠﺎ ﺗﺎﺑﻊ ﺣﺎﮐﻢ اﺑﯿﻮرد‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﮔﺎﺳﭙﺎر درووﯾﻞ‪ ،‬ﺳﻔﺮ در اﯾﺮان‪ ،‬ص ‪.365‬‬
‫‪ .93‬اﺑﯿﻮرد‪ .‬ﺷـﻬﺮ ﮐﻮﭼﮑﯽ اﺳﺖ در ﺷـﻤﺎل ﺧﺮاﺳﺎن اﯾﻦ ﺷـﻬﺮ ﻣﺮﮐﺰ ﺣﮑﻮﻣﺖ ﻧﺎﺣﯿﻪ ﺑﺰرﮔﯽ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ اﻣﺮوز ﻣﺴﺘﻘﻞ اﺳﺖ و ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪ‬
‫ﯾﮏ ﺳﺮﮐﺮده ﺗﺮﮐﻤﻦ اداره ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﻫﻤﺎن‪ ،‬ص ‪333‬‬
‫‪َ .94‬و ﻟَُﮑْﻢ ﻓِﯽ اﻟ ِْﻘﺼـﺎِص َﺣﯿـﺎٌة ﯾـﺎ ُأوﻟ ِﯽ اﻟ َْﺄﻟ ْﺒـﺎِب ﻟََﻌﻠﱠُﮑْﻢ َﺗﺘﱠُﻘﻮَن‪ ،‬ﺣﮑﻢ ﻗﺼـﺎص ﺑﺮاي ﺣﻔـﻆ ﺣﯿـﺎت ﺷـﻤﺎ اﺳﺖ‪ .‬ﺗـﺎ ﻣﮕﺮ از ﻗﺘـﻞ ﯾﮑـﺪﯾﮕﺮ‬
‫ﺑﭙﺮﻫﯿﺰﯾﺪ‪ .‬ﺑﻘﺮه‪ ،‬آﯾﻪ ‪.179‬‬
‫‪ .95‬درﺑﺎره ﻗﺘﻞ ﻧﺎدر ﻣﯿﺮزا‪ ،‬ﻓﺮﻫﺎد ﻣﯿﺮزا ﻣﻌﺘﻤﺪ اﻟﺪوﻟﻪ ﻧﻮﺷـﺘﻪ اﺳﺖ‪» .‬در رﻣﻀﺎن ﻫﺰار و دوﯾﺴﺖ و ﻫﺠﺪه ﺷـﻬﺮ ﻣﺸـﻬﺪ ﻣﻘﺪس ﻧﯿﺰ ﻣﻔﺘﻮح‬
‫ﮔﺸﺖ و ﻧـﺎدر ﻣﯿﺮزا ﭘﺴـﺮ ﺷـﺎﻫﺮخ ﺷـﺎه ﮔﺮﻓﺘـﺎر ﮔﺸﺖ و او را ﺟﻤﻌﯽ از اﺣﻔـﺎد ﻧـﺎدري در اواﺧﺮ ذﯾﻘﻌـﺪه اﻟﺤﺮام ﺳﺎل ﻫﺰار و دوﯾﺴﺖ و‬
‫ﻫﯿﺠﺪه ﻫﺠﺮي ﺑﻪ ﻃﻬﺮان آورده ﮐﻪ ﺑﺴـﯿﺎﺳﺖ رﺳﯿﺪﻧﺪ و ﺧﺎﻗﺎن ﺑﻠﻔﻆ ﮔﻬﺮﺑﺎر ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺣﻤﺪ ﺧﺪاوﻧﺪ را ﮐﻪ ﻗﺼﺎص ﺑﺎﺳﻢ ﮐﺮد‪ .‬ﻧﺎدر ﺷﺎه‬
‫و ﻓﺘﺤﻌﻠﯽ ﺧﺎن را ﮐﺸﺖ و ﻓﺘﺤﻌﻠﯽ ﺷﺎه ﻧﺎدر را ﺳﯿﺎﺳﺖ ﻧﻤﻮد« )ﺟﺎم ﺟﻢ‪ ،‬ﭼﺎپ ﺳﻨﮕﯽ‪ 1272 ،‬ص ‪(480‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪489 :‬‬
‫‪ .96‬ﻣﺰدوران‪ .‬ﻧﺎم ﯾﮑﯽ از دﻫﺴـﺘﺎﻧﻬﺎي ﺑﺨﺶ ﺳـﺮﺧﺲ ﺷﻬﺮﺳـﺘﺎن ﻣﺸﻬﺪ‪ ،‬از ﺷﻤﺎل ﺑﻪ دﻫﺴﺘﺎن ﭼﻬﭽﻬﻪ‪ ،‬از ﺟﻨﻮب ﺑﻪ دﻫﺴﺘﺎن ﻧﻮروزآﺑﺎد‪،‬‬
‫از ﻏﺮب ﺑﻪ ﮐﻮه آﻻداغ و از ﺷﺮق ﺑﻪ دﻫﺴﺘﺎن ﮐﻨﺪﮐﻠﯽ ﻣﺤﺪود اﺳﺖ‪ .‬ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺟﻐﺮاﻓﯿﺎﯾﯽ اﺳﺘﺎن ﻧﻬﻢ ج ‪.9‬‬
‫‪ .97‬آق درﺑﻨﺪ‪ .‬از دﻫﺴـﺘﺎن ﺷﻮرﯾﭽﻪ ﺑﺨﺶ ﺳـﺮﺧﺲ ﺷﻬﺮﺳﺘﺎن ﻣﺸﻬﺪ ‪ 85‬ﮐﯿﻠﻮﻣﺘﺮي ﺟﻨﻮب ﻏﺮﺑﯽ ﺳـﺮﺧﺲ‪ .‬ﺳـﺮ راه ﺷﻮﺳﻪ ﻋﻤﻮﻣﯽ آق‬
‫درﺑﻨﺪ ﻗﺮار دارد‪ .‬در ﻣﺴﯿﺮ ﮐﺸﻒ رود اﺳﺖ‪ ،‬ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺟﻐﺮاﻓﯿﺎﯾﯽ اﯾﺮان‪ ،‬اﺳﺘﺎن ﻧﻬﻢ‪ ،‬ج ‪.9‬‬
‫‪ .98‬ﻫﺰاره‪ .‬اﺻـﻞ اﯾـﻞ ﻫﺰاره از ﻫﺰارﺟﺎت اﻓﻐﺎﻧﺴـﺘﺎن اﺳﺖ ﮐﻪ در اﺻﻞ در ﻫﺰاره اﻓﻐﺎﻧﺴـﺘﺎن ﺳﺎﮐﻦ ﺑﻮدهاﻧـﺪ‪ .‬در زﻣﺎن ﻧﺎدر ﺷﺎه اﻓﺸﺎر در‬
‫ﺳﺎل ‪ 1141‬ق ﭘﺲ از ﻓﺘـﺢ ﻫﺮات »رؤﺳﺎي ﭼﻬﺎر اﯾﻤﺎق‪ ،‬ﻫﺰاره ﺟﻤﺸـﯿﺪي‪ ،‬رواﻗﯽ‪ ،‬ﻗﺒﭽﺎق ﺑﻪ ﺧﺮاﺳﺎن اﻧﺘﻘﺎل ﯾﺎﻓﺘﻪاﻧـﺪ‪ .‬آﻧﻬﺎ ﭘﺲ از اﻧﺘﻘﺎل‬
‫ﺑﻪ ﺧﺮاﺳﺎن در ﻓﺮﯾﻤﺎن‪ ،‬ﻣﺸـﻬﺪ‪ ،‬ﺗﺮﺑﺖﺟﺎم‪ ،‬ﺧﻮاف‪ ،‬ﺳـﺮﺧﺲ‪ ،‬و ﺟﺎﻫﺎي دﯾﮕﺮ ﺳﺎﮐﻦ ﺷﺪﻧﺪ و ﮐﺸﺎورزي ﮐﺮدﻧﺪ )ﻋﻠﯽ ﻣﯿﺮﻧﯿﺎ‪ ،‬ﻫﻤﺎن‪ .‬ص‬
‫‪.(102 ،103‬‬
‫‪ .99‬ﭘـﻞ ﯾـﻞ ﮐﻮرﭘﯽ‪ .‬ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺳﻪ ﭘـﻞ ﺑﺮ روي ﻧﻬﺮي اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﯾﻞ ﮐﻮرﭘﯽ ﻣﻌﺮوف ﺑﻮده‪ ،‬ﺧﺎك ﺳـﻤﻨﺎن را از ﺗﻬﺮان ﺟـﺪا ﻣﯽﮐﺮدﻧـﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻄﻠﻊ اﻟﺸﻤﺲ‪ ،‬ج ‪ ،3‬ص ‪.1126‬‬
‫‪ .100‬ﺗﮑﻪ‪ .‬از ﻃﻮاﯾﻒ ﺗﺮﮐﻤـﺎن اﯾﺮان ﮐﻪ اﻣﺮوزه ﺑﯿﺸﺘﺮ آﻧﻬـﺎ در ﺗﺮﮐﻤﻨﺴـﺘﺎن ﺳـﺎﮐﻦ ﻫﺴـﺘﻨﺪ‪ ،‬اﻣـﺎ ﻋـﺪهاي در اﻃﺮاف ﮔﻨﺒـﺪ ﮐـﺎوس و در‬
‫ﺟﺮﮔﻼن ﺑﺠﻨﻮرد زﻧﺪﮔﯽ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﻣﺤّﻤﺪ رﺿﺎ ﺑﯿﮕﺪﻟﯽ ﺗﺮﮐﻤﻨﻬﺎي اﯾﺮان‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ ،‬اﻧﺘﺸﺎرات ﭘﺎﺳﺎرﮔﺎد‪ ،1369 ،‬ص ‪.300‬‬
‫‪ .101‬ﺧﺒﻮﺷﺎن ﻧﺎم ﺳﺎﺑﻖ ﻗﻮﭼﺎن اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻄﻠﻊ اﻟﺸﻤﺲ‪ ،‬ج ‪ ،3‬ص ‪.1381‬‬
‫‪ .102‬اﻋﺘﻤﺎد اﻟﺴﻠﻄﻨﻪ درﺑﺎره ﮐﻮچ ﻃﻮاﯾﻒ ﮐﺮد ﻣﯽﻧﻮﯾﺴﺪ‪:‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 453‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫در زﻣـﺎن ﺳـﻠﻄﻨﺖ ﺷـﺎه ﺳـﻠﻄﺎن ﺣﺴـﯿﻦ ﺑﺎ اﺧﺘﻼل اوﺿﺎع‪ ،‬ﮐﺮدﻫﺎ ﺑﺎ ﻃﺎﯾﻔﻪ ﮔﺮاﯾﻠﯽ ﺑﺮ ﺳـﺮ ﺟﺎ درﮔﯿﺮ ﺷﺪﻧـﺪ و ﮔﺮاﯾﻠﯽﻫﺎ را از ﻣﺤﻞ ﺧﻮد‬
‫ﺑﯿﺮون ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺧﻮدﺷﺎن در آﻧﺠﺎ ﺳﺎﮐﻦ ﺷﺪﻧﺪ و ﻃﻮاﯾﻒ زﻋﻔﺮاﻧﻠﻮ‪ ،‬ﺷﺎدﻟﻮ و ﮐﯿﻮاﻧﻠﻮ و ﻋﻤﺎرﻟﻮ و ﻗﺮاﭼﻮرﻟﻮ در ﻣﻨﺎﻃﻖ ﻗﻮﭼﺎن و ﺷـﯿﺮوان و‬
‫ﺑﺠﻨﻮرد و اﻃﺮاف آﻧﻬﺎ ﺳﺎﮐﻦ ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬اﻋﺘﻤﺎد اﻟﺴﻠﻄﻨﻪ‪ ،‬ﻣﻄﻠﻊ اﻟﺸﻤﺲ‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪.161‬‬
‫‪ .103‬رادﮐﺎن‪ .‬ﯾﮑﯽ از دﻫﺴـﺘﺎنﻫﺎي ﺣﻮﻣﻪ ﺷـﻬﺮ ﻣﺸـﻬﺪ‪ .‬از ﺷﻤﺎل و ﺷﻤﺎل ﺷﺮﻗﯽ ﺑﻪ ﮐﻮهﻫﺎي ﻫﺰارﻣﺴﺠﺪ‪ ،‬از ﺟﻨﻮب ﺑﻪ ﭼﻨﺎران‪ ،‬از ﻏﺮب‬
‫ﺑﻪ ﮐﻮه ﺗﺨﺖ رﺳﺘﻢ ﻣﺤﺪود اﺳﺖ‪ .‬ﮐﺸﻒ‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪490 :‬‬
‫رود از رادﮐﺎن ﺳﺮﭼﺸﻤﻪ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺗﺎ ﭘﻞ ﺧﺎﺗﻮن ﺟﺮﯾﺎن دارد‪ .‬ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺟﻐﺮاﻓﯿﺎﯾﯽ اﯾﺮان‪ ،‬اﺳﺘﺎن ﻧﻬﻢ‪ ،‬ج ‪.9‬‬
‫‪ .104‬ﮐﺎﻟﺒﺮق اﻟﺨﺎﻃﻒ و اﻟﺮﯾﺢ اﻟﻌﺎﺻﻒ‪ ،‬ﭼﻮﻧﺎن ﺻﺎﻋﻘﻪ و ﺗﻨﺪﺑﺎد‪.‬‬
‫‪ .105‬ﻋﺒﺎس ﻣﯿﺮزا ﭼﻬﺎرﻣﯿﻦ ﭘﺴـﺮ ﻓﺘﺤﻌﻠﯽ ﺷﺎه ﺑﻮد و ﭘﺲ از ﻣﺤّﻤـ ﺪ وﻟﯽ ﻣﯿﺮزا ﺑﻪ دﻧﯿﺎ آﻣﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﺑﻪ دﻟﯿﻞ اﯾﻨﮑﻪ ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﺷﺎﻫﺰادهاي ﺑﻮد ﮐﻪ‬
‫ﻣﺎدري ﻗﺎﺟﺎر داﺷﺖ وﻟﯿﻌﻬﺪ ﻓﺘﺤﻌﻠﯽ ﺷﺎه ﺷﺪ‪.‬‬
‫اﺣﺘﻤﺎﻻ ﻣﺆﻟﻒ ﺑﺮاي ﺣﻤﺎﯾﺖ از ﻣﺤّﻤﺪ وﻟﯽ ﻣﯿﺮزا اﯾﻦ ﺟﻤﻠﻪ را آورده اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﻋﺘﻀﺎد اﻟﺴﻠﻄﻨﻪ‪ ،‬اﮐﺴﯿﺮ اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ص ‪191‬؛ اﻋﺘﻤﺎد اﻟﺴﻠﻄﻨﻪ‪ ،‬ﺗﺎرﯾﺦ ﻣﻨﺘﻈﻢ ﻧﺎﺻﺮي‪ ،‬ج ‪ ،3‬ص ‪.1622‬‬
‫‪ .106‬اوچ ﭘﺨﺘﺮ ﯾﺎ اﯾﺸـﭙﺨﺪر‪ .‬ﺳـﺮدار روس در ﺟﻨﮓ ﻧﺨﺴﺖ اﯾﺮان و روﺳـﯿﻪ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻧﺎم اﺻﻠﯽ او ﺳﯿﺴﯿﺎﻧﻒ ﺑﻮد‪ .‬اﯾﻦ ﻟﻘﺐ ﯾﺎ ﻋﻨﻮان او‬
‫ﺑﻮد‪ .‬ﻣﺮدم آذرﺑﺎﯾﺠﺎن آن را ﺑﻪ اﯾﺸـﭙﺨﺘﺮ ﯾﺎ اﯾﭙﺨـﺪر ﺗﺒﺪﯾﻞ ﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬اﯾﻦ ﻟﻐﺖ در ﺗﺮﮐﯽ آذرﺑﺎﯾﺠﺎن ﻣﻌﻨﯽ رﮐﯿﮑﯽ دارد‪ .‬ﺣﺎﻣﺪ اﻟﮕﺎر‪ ،‬دﯾﻦ‬
‫و دوﻟﺖ در اﯾﺮان‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ اﺑﻮ اﻟﻘﺎﺳﻢ ﺳﺮي‪ ،‬ﭼﺎپ دوم‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬ﺗﻮس‪ ،1369 ،‬زﯾﺮﻧﻮﯾﺲ ص ‪.117‬‬
‫‪ .107‬اوچ ﮐﻠﯿﺴﺎ‪ .‬اﭼﻤﯿﺎدزﯾﻦ‪ .‬ﺑﺨﺶ ﻣﺮﮐﺰي ارﻣﻨﺴﺘﺎن در ﻏﺮب اﯾﺮوان در دّره رود ارس ﻗﺮار دارد‪ .‬اﯾﻦ ﺷﻬﺮ از ‪ 184‬ﺗﺎ ‪ 344‬م‪ .‬ﭘﺎﯾﺘﺨﺖ‬
‫ارﻣﻨﺴـﺘﺎن ﺑﻮده اﺳﺖ ﮐﻪ در ﺳﺎل ‪ 302‬م‪ .‬ﺑﻪ وﺳـﯿﻠﻪ ﮔﺮﯾﮕﻮري ﻣﻘـﺪس ﺗﺄﺳـﯿﺲ ﺷﺪ‪ .‬ﺑﻪ دﻟﯿﻞ اﯾﻨﮑﻪ ﺳﻪ ﮐﻠﯿﺴﺎ در ﻧﺰدﯾﮑﯽ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﻗﺮار‬
‫دارﻧﺪ ﺑﻪ اوچ ﮐﻠﯿﺴﺎ )ﺳﻪ ﮐﻠﯿﺴﺎ( ﻣﻌﺮوف ﺷﺪهاﻧﺪ‪ .‬ﻏﻼﻣﺤﺴﯿﻦ ﻣﺼﺎﺣﺐ‪ ،‬داﯾﺮة اﻟﻤﻌﺎرف ﻓﺎرﺳﯽ‪ ،‬ﺟﻠﺪ اول‪.‬‬
‫‪ .108‬ﭘﯿﺮ ﻗﻠﯽ ﺧـﺎن ﺷﺎﻣﺒﯿﺎﺗﯽ ﻗﺎﺟﺎر‪ .‬از ﺳـﺮداران ﻓﺘﺤﻌﻠﯽ ﺷﺎه ﮐﻪ در ﺳﺎل ‪ 1214‬ق‪ .‬ﻓﺮﻣﺎﻧﺪه ﻧﯿﺮوﻫﺎي اﯾﺮان در ﺧﻮي و ﺳـﻠﻤﺎس ﺑﻮد‪ .‬در‬
‫ﺳﺎل ‪ 1215‬ﻫﻤﺮاه اﺑﺮاﻫﯿﻢ ﺧﺎن ﻗﻮﯾﻮﻧﻠﻮ )ﻇﻬﯿﺮ اﻟﺪوﻟﻪ( ﻫﻤﺮاه ‪ 20‬ﻫﺰار ﺳﻮار ﺑﺮاي ﺳﺮﮐﻮﺑﯽ اﻟﻠﻬﯿﺎر ﺧﺎن ﻗﻠﯿﭽﯽ ﺑﻪ ﺳﺒﺰوار ﻓﺮﺳﺘﺎده ﺷﺪ‪ .‬در‬
‫ﺟﻨﮓ ﻧﺨﺴﺖ اﯾﺮان و روﺳﯿﻪ ﻧﯿﺰ از ﺳﺮداران اﯾﺮان ﺑﻮد‪ .‬ﻣﻬﺪي ﺑﺎﻣﺪاد‪ ،‬ﺷﺮح ﺣﺎل رﺟﺎل اﯾﺮان‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪.201‬‬
‫‪ .109‬ﭘﻨﺒﮏ‪ .‬ﻣﻨﻄﻘﻪاي در ﻧﺰدﯾﮑﯽ اﯾﺮوان‪ ،‬دﻧﺒﻠﯽ از آن ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻣﺤﺎل ﭘﻨﺒﮏ اﯾﺮوان ﻧﺎم ﺑﺮده‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪491 :‬‬
‫اﺳﺖ‪ :‬ﻋﺒﺪ اﻟﺮزاق دﻧﺒﻠﯽ‪ ،‬ﻣﺂﺛﺮ ﺳﻠﻄﺎﻧﯿﻪ‪ ،‬ص ‪ 111‬و ‪.112‬‬
‫‪ .110‬ﺑﺮﺷﺎور‪ .‬در ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺑﻪﻋﻨﻮان ﭘﺸﺎور آﻣﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻼ ﻓﯿﺾ ﻣﺤّﻤﺪ ﮐﺎﺗﺐ ﻫﺰاره‪ ،‬ﺳـﺮاج اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ج ‪ 1‬و ‪ ،2‬ﺗﻬﺮان‪ ،‬ﻣﻮﺳﺴﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت و‬
‫اﻧﺘﺸﺎرات ﺑﻠﺦ‪ ،1372 ،‬ص ‪13‬؛ ﻣﯿﺮ ﻣﺤّﻤﺪ ﺻﺪﯾﻖ ﻓﺮﻫﻨﮓ‪ ،‬اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن در ﭘﻨﺞ ﻗﺮن اﺧﯿﺮ‪ ،‬ﺟﻠﺪ اول‪ ،‬ﻣﺸﻬﺪ‪ :‬درﺧﺸﺶ‪ ،1371 ،‬ص ‪.124‬‬
‫‪ .111‬ﻣﺆﻟﻒ ﺳﺮاج اﻟﺘﻮارﯾﺦ درﺑﺎره ﺗﺄﺳﯿﺲ ﺷﻬﺮ اﺣﻤﺪ ﺷﺎﻫﯽ ﭼﻨﯿﻦ ﻣﯽﻧﻮﯾﺴﺪ‪» :‬ﭘﺲ از ﻧﺰول اﺟﻼل‪ ،‬از آﻧﺠﺎ ﮐﻪ اﻋﻠﯿﺤﻀﺮت اﺣﻤﺪ ﺷﺎه‬
‫را اﯾﻦ اﻣﺮ داﻣﻨﮕﯿﺮ ﺧﯿـﺎل ﺑﻮد ﮐﻪ ﻫﻮاي ﺷـﻬﺮ ﻧﺎدرآﺑﺎد از ﺳـﺒﺐ ﺗﻘﺮﺑﺶ ﺑﻪ ﭼﻤﻦ و ﻧﯿﺰار‪ ،‬ردي )زﯾﺎنآور( و ﻣﺨّﻞ ﺻـﺤﺖ اﺳﺖ‪ ،‬ﺧﺮاب‬
‫ﻓﺮﻣﻮده‪ ،‬در ﺟﺎي ﺑﺎ ﻓﻀﺎي ﺧﻮشآبوﻫﻮاﯾﯽ ﺑﻪ ﻧﺎم ﺧﻮﯾﺶ ﺷـﻬﺮي اﺣـﺪاث ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬ﻟﻬﺬا اوﻻ ﻧﻬﺮ ﻋﺮﯾﺾ و ﻋﻤﯿﻘﯽ در ﺳﺎﺣﻞ ﻏﺮﺑﯽ رود‬
‫ارﻏﻨﺪاب ﺣﻔﺮ ﻧﻤﻮده‪ ،‬ﺟﺎﻧﺐ دﺷﺖ ﮐﺸـﯿﺪن ﻓﺮﻣﻮد ﮐﻪ ﺗﻌﻤﯿﺮ ﺷـﻬﺮ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ «.‬اﻣﺎ ﻃﻮاﯾﻒ اﻟﮑﻮزاﯾﯽ و ﺑﺎرﮐﺰاﯾﯽ اﺟﺎزه ﻧﺪادﻧﺪ در زﻣﯿﻦﻫﺎي‬
‫آﻧﻬﺎ ﺷـﻬﺮ ﺗﺄﺳـﯿﺲ ﮐﻨـﺪ‪ ،‬ﺗﺎ اﯾﻨﮑﻪ ﻃﺎﯾﻔﻪ ﻓﻮﻓﻠﺰاﯾﯽ ﮐﻪ از اﻗﻮام او ﺑﻮدﻧﺪ زﻣﯿﻦﻫﺎﯾﯽ را ﺑﻪ او دادﻧﺪ و در ﺳﺎل ‪ 1174‬ﺑﻪ ﺳﺎﺧﺘﻦ ﺷﻬﺮ ﻫﻤﺖ‬
‫ﮔﻤﺎﺷﺖ و آن را اﺣﻤﺪﺷﺎﻫﯽ ﻧﺎم ﻧﻬﺎد‪ .‬ﮐﺎﺗﺐ ﻫﺰاره‪ ،‬ﺳﺮاج اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﺟﻠﺪ ‪ 1‬و ‪ ،2‬ص ‪.35 -34‬‬
‫‪ .112‬اﯾﻦ واﻗﻌﻪ ﺑﻪﻃﻮر ﻣﻔﺼﻞ در‪ :‬ﮐﺎﺗﺐ ﻫﺰاره‪ ،‬ﺳﺮاج اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﺟﻠﺪ ‪ 1‬و ‪ ،2‬ص ‪ 90 -95‬ﺗﻮﺿﯿﺢ داده ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 454‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫‪ .113‬ﻓﺮاه‪ .‬در ﺟﻨﻮبﻏﺮﺑﯽ اﻓﻐﺎﻧﺴـﺘﺎن در ﮐﻨﺎر ﻓﺮاه رود ﻗﺮار دارد‪ .‬ﺟﺎدهﻫﺎي ﺗﺠﺎري ﻫﺮات‪ ،‬ﻗﻨـﺪﻫﺎر و ﺳﯿﺴـﺘﺎن از اﯾﻦ ﺷـﻬﺮ ﻣﯽﮔـﺬرد‪.‬‬
‫ﻏﻼﻣﺤﺴﯿﻦ ﻣﺼﺎﺣﺐ‪ ،‬داﯾﺮة اﻟﻤﻌﺎرف ﻓﺎرﺳﯽ‪ ،‬ﺟﻠﺪ دوم‪.‬‬
‫‪ .114‬ﻏﻮرﯾﺎن‪ .‬وﻟﺴﻮاﻟﯽ )ﺑﺨﺶ( ﺑﺰرگ و ﺳﺮﺳﺒﺰ وﻻﯾﺖ ﻫﺮات در ﺟﻮار ﻣﺮز اﯾﺮان‪.‬‬
‫ﻣﺤّﻤـ ﺪ ﯾﻮﺳﻒ رﯾﺎﺿـﯽ ﻫﺮوي‪ ،‬ﻋﯿﻦ اﻟﻮﻗـﺎﯾﻊ‪ ،‬ﭘـﺎﻧﻮﯾﺲ ص ‪7‬؛ ﺗﺎرﯾـﺦ اﻓﻐﺎﻧﺴـﺘﺎن‪ ،‬ﺑﻪ ﮐﻮﺷـﺶ ﻣﺤّﻤـ ﺪ آﺻﻒﻓﮑﺮت ﻫﺮوي‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬ﺑﻨﯿﺎد‬
‫ﻣﻮﻗﻮﻓﺎت دﮐﺘﺮ ﻣﺤﻤﻮد اﻓﺸﺎر‪.1369 ،‬‬
‫‪ .115‬ﺑﺮﻧﺎﺑﺎد‪ .‬دﻫﺴﺘﺎﻧﯽآﺑﺎد از ﺗﻮاﺑﻊ ﻫﺮات‪ .‬ﻫﻤﺎن ﮐﺘﺎب‪ ،‬ﭘﺎﻧﻮﯾﺲ ص ‪.48‬‬
‫‪ .116‬ﻃﻮﻋﺎ أو ﮐﺮﻫﺎ ﺧﻮاهﻧﺎﺧﻮاه‪ ،‬از ﺳﺮ ﻣﯿﻞ ﯾﺎ ﺗﺴﻠﯿﻢ‪ .‬ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻓﺎرﺳﯽ ﻣﻌﯿﻦ‪ ،‬ﺑﺨﺶ ‪.2‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪492 :‬‬
‫‪ .117‬ﻫﺪاﯾﺖ در روﺿﮥ اﻟﺼـﻔﺎ‪ ،‬ﻧﺴﺐ ﺳـﻼﻃﯿﻦ اوزﺑﮏ ﺑﺨﺎرا را ﺑﻪ ﭼﻨﮕﯿﺰ ﻣﯽرﺳﺎﻧﺪ و آﻧﻬﺎ را از اﺣﻔﺎد ﺟﻮﺟﯽ ﭘﺴـﺮ ﭼﻨﮕﯿﺰ ﻣﯽداﻧﺪ ﮐﻪ‬
‫ﺑﻪ ﭼﻨﺪﯾﻦ ﮔﺮوه ﺗﻘﺴـﯿﻢ ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﺑﺨﺸـﯽ از آﻧﻬﺎ در ﻣﺎوراء اﻟﻨﻬﺮ و ﺑﺨﺎرا ﺑﻪ ﻣﻨﺼﺐ ﺧﺎﻧﯽ رﺳـﯿﺪﻧﺪ و ﺷـﯿﺒﺎﻧﯿﺎن ﻧﯿﺰ از آﻧﻬﺎ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬در دوره‬
‫ﻧـﺎدر ﺷـﺎه اﻓﺸـﺎر رﺣﯿﻢ ﺧـﺎن اﺗـﺎﻟﯿﻖ ﻧﻮه اﺑﻮ اﻟﻔﯿﺾ ﺧـﺎن ﭘﺎدﺷﺎه ﺗﺮﮐﺴـﺘﺎن در رﮐﺎب ﻧﺎدر ﻣﯽﺟﻨﮕﯿـﺪ‪ ،‬ﺗﺎ اﯾﻨﮑﻪ ﺣﮑﻮﻣﺖ ﺑﻪ ﻣﯿﺮ ﻣﻌﺼﻮم‬
‫ﻣﮑﻨﯽ ﺑﻪ ﺷﺎﻫﻤﺮاد و ﻣﻠﻘﺐ ﺑﻪ ﺑﮑﺠﺎن رﺳﯿﺪ‪.‬‬
‫ﭘﺴـﺮان او اﻣﯿﺮ ﺣﯿﺪر ﺗﻮره و ﻧﺎﺻﺮ اﻟّﺪﯾﻦ ﺗﻮره ﺟﺎﻧﺸﯿﻦ وي ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬رﺿﺎ ﻗﻠﯽ ﻫﺪاﯾﺖ‪ ،‬ﺗﺎرﯾﺦ روﺿﮥ اﻟﺼﻔﺎي ﻧﺎﺻﺮي‪ ،‬ج ‪ ،9‬ﻗﻢ‪ :‬ﻣﺮﮐﺰي و‬
‫ﭘﯿﺮوزي و ﺧﯿـﺎم‪ ،1339 ،‬ﺻﺺ ‪401 -402‬؛ در اﯾﻨﺠـﺎ ﻧﻮري ﺑﻪ ﺷـﺮح ﻣﻔﺼﻞ درﮔﯿﺮي ﻣﯿﺎن دو ﺑﺮادر و ﭘﻨﺎﻫﻨـﺪﮔﯽ اﻣﯿﺮ ﻧﺎﺻـﺮ اﻟـّﺪﯾﻦ ﺑﻪ‬
‫درﺑﺎر اﯾﺮان ﻣﯽﭘﺮدازد‪.‬‬
‫‪ .118‬ﺳـﺎﻟﻮر‪ .‬ﯾﮑﯽ از ﻃﻮاﯾﻒ ﻏﺰ ﺑﻮدﻧـﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻧﻮاﺣﯽ ﺳـﯿﺤﻮن و ﻣـﺎوراء اﻟﻨﻬﺮ‪ ،‬ﺧﻮارزم و ﺧﺮاﺳـﺎن ﻣﻬﺎﺟﺮت ﮐﺮدﻧـﺪ‪ .‬اﺗﺎﺑﮑﺎن ﻓﺎرس از‬
‫ﻃﺎﯾﻔﻪ ﺳﺎﻟﻮر ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺳﺎﻟﻮرﻫﺎ در ﺗﺮﮐﻤﻨﺴـﺘﺎن ﺑﺎ درﮔﯿﺮيﻫﺎي ﺷﺪﯾﺪي ﮐﻪ ﺑﺎ ﺗﺮﮐﻤﻦﻫﺎي ﺧﺮاﺳﺎن داﺷـﺘﻨﺪ ﺿﻌﯿﻒ ﺷﺪه‪ ،‬ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﭘﺲ از‬
‫ﺷﮑﺴﺖ ﺳـﺨﺘﯽ ﮐﻪ از ﻋﺒـﺎس ﻣﯿﺮزا ﻧـﺎﯾﺐ اﻟّﺴـ ﻠﻄﻨﻪ ﺧﻮردﻧـﺪ‪ ،‬اﻫﻤّﯿﺖ ﺧـﻮد را از دﺳﺖ دادﻧـﺪ‪ .‬ﻏﻼﻣﺤﺴـﯿﻦ ﻣﺼـﺎﺣﺐ‪ ،‬داﯾﺮة اﻟﻤﻌـﺎرف‬
‫ﻓﺎرﺳﯽ‪ ،‬ج ‪.2‬‬
‫‪ .119‬ﺳﺎروق ﯾﺎ ﺳﺎرﯾﻖ‪ .‬از اﯾﻞﻫﺎي ﺗﺮﮐﻤﻦ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ در ﮐﻨﺎر رود ﻣﺮﻏﺎب زﻧﺪﮔﯽ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ و ﻣﺎﻧﻨﺪ اﯾﻞ ﺳﺎﻟﻮر اﻫﻤﯿﺖ ﺧﻮد را از دﺳﺖ‬
‫دادهاﻧﺪ‪ .‬ﻣﺤّﻤﺪ رﺿﺎ ﺑﯿﮕﺪﻟﯽ‪ ،‬ﺗﺮﮐﻤﻦﻫﺎي اﯾﺮان‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬ﭘﺎﺳﺎرﮔﺎد‪ ،1369 ،‬ص ‪.287‬‬
‫‪ .120‬ﭼﻬﭽﻪ‪ .‬از ﻣﺰارع ﻣﯿﺎن وﻻﯾﺖ ﺷـﻬﺮ ﻣﺸـﻬﺪ اﺳﺖ‪ .‬در ﺷﺶ ﻓﺮﺳﺨﯽ ﺷﻬﺮ واﻗﻊ اﺳﺖ‪ .‬از آب ﻗﻨﺎت ﻣﺸﺮوب ﻣﯽﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺎ ﻫﻮاﯾﯽ‬
‫ﻣﻌﺘﺪل‪ .‬اﻋﺘﻤﺎد اﻟﺴﻠﻄﻨﻪ‪ ،‬ﻣﺮآة اﻟﺒﻠﺪان‪ ،‬ج ‪ ،4‬ص ‪.2308‬‬
‫‪ .121‬ﺧﻮاف‪ ،‬ﯾﮑﯽ از ﺑﺨﺶﻫﺎي ﺷﻬﺮﺳـﺘﺎن ﺗﺮﺑﺖ ﺣﯿﺪرﯾﻪ در ﺟﻨﻮبﺷـﺮﻗﯽ آن ﺷـﻬﺮ واﻗﻊ اﺳﺖ از ﺷـﺮق در ﻣﺮز اﯾﺮان و اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻗﺮار‬
‫دارد‪ .‬ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺟﻐﺮاﻓﯿﺎﯾﯽ اﯾﺮان‪ ،‬ﺟﻠﺪ ‪ ،9‬اﺳﺘﺎن ‪ ،9‬ﺧﺮاﺳﺎن‪.‬‬
‫‪ .122‬ﻣﺤّﻤﺪ وﻟﯽ ﺧﺎن ﻗﺎﺟﺎر ﻗﻮاﻧﻠﻮ‪ ،‬ﺑﺎﻣﺪاد او را دوﻟﻮ ﻧﺎﻣﯿﺪه‪ .‬ﭘﺴﺮ ﺟﺎن ﻣﺤّﻤﺪ ﺧﺎن ﯾﮑﯽ از‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪493 :‬‬
‫ﺳﺮداران آﻗﺎ ﻣﺤّﻤـ ﺪ ﺧﺎن و ﻓﺘﺤﻌﻠﯽ ﺧﺎن ﻗﺎﺟﺎر ﺑﻮده‪ ،‬وي ﺧـﺪﻣﺎت زﯾﺎدي ﺑﻪ آﻗﺎ ﻣﺤّﻤﺪ ﺧﺎن ﮐﺮد و ﻫﻨﮕﺎم ﻣﺮگ او ﺣﺎﮐﻢ ﻣﺸـﻬﺪ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﺑﻌـﺪ ﺑﻪ ﺗﻬﺮان آﻣـﺪ‪ .‬ﻫﻨﮕﺎم ﺷـﮑﺴﺖ دادن ﺻﺎدق ﺧﺎن ﺷـﻘﺎﻗﯽ در ﮐﻨﺎر ﻓﺘﺤﻌﻠﯽ ﺷﺎه ﺑﻮد و ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﻣﺤّﻤـ ﺪ ﺧﺎن زﻧـﺪ ﻗﯿﺎم ﮐﺮد ﺑﺮاي‬
‫ﺳﺮﮐﻮﺑﯽ او ﺗﻼـش زﯾـﺎدي ﮐﺮد‪ .‬ﻫﻨﮕـﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﺣﺴـﯿﻦ ﻗﻠﯽ ﺧﺎن ﺑﺮادر ﻓﺘﺤﻌﻠﯽ ﺷﺎه در ﺧﺎك ﻓﺎرس ﺳـﺮ ﺑﻪ ﻃﻐﯿﺎن ﺑﺮداﺷﺖ‪ ،‬ﻣﺤّﻤـ ﺪ وﻟﯽ‬
‫ﺧﺎن ﻧﯿﺰ ﺗﺤﺮﯾﮏ ﺷﺪ و ﺑﻪ او ﭘﯿﻮﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﺣﺴﯿﻦ ﻗﻠﯽ ﺧﺎن ﻣﻄﯿﻊ ﺑﺮادرش ﺷﺪ‪ ،‬ﻓﺘﺤﻌﻠﯽ ﺷﺎه دﺳﺘﻮر ﻗﺘﻞ ﻣﺤّﻤﺪ وﻟﯽ ﺧﺎن را داد‪ ،‬اﻣﺎ ﺑﺎ وﺳﺎﻃﺖ ﻣﯿﺮزا ﻣﺤّﻤﺪ ﺧﺎن ﻗﺎﺟﺎر‬
‫ﺑﯿﮕﻠﺮ ﺑﯿﮕﯽ ﺗﻬﺮان ﺑﺨﺸﯿﺪه ﺷﺪ‪ .‬ﻣﻬﺪي ﺑﺎﻣﺪاد‪ ،‬ﺷﺮح ﺣﺎل رﺟﺎل اﯾﺮان‪ ،‬ج ‪ ،4‬ص ‪.24 -26‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 455‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫‪ .123‬ﺳـﻠﯿﻤﺎن ﺧﺎن ﻗﺎﺟﺎر اﻋﺘﻀﺎد اﻟﺪوﻟﻪ‪ .‬ﭘﺴـﺮداﯾﯽ آﻗﺎ ﻣﺤّﻤﺪ ﺧﺎن و از ﺳـﺮداران ﻗﺎﺟﺎرﯾﻪ ﺑﻮد ﺑﻪ ﭘﺎس ﺧﺪﻣﺎت زﯾﺎدي ﮐﻪ ﺑﻪ آﻗﺎ ﻣﺤّﻤﺪ‬
‫ﺧﺎن ﮐﺮد از ﺳﻮي او ﺑﻪ ﺣﮑﻮﻣﺖ ﮔﯿﻼن ﺑﺮﮔﺰﯾـﺪه ﺷـﺪ‪ .‬در زﻣﺎن ﻓﺘﺤﻌﻠﯽ ﺷﺎه ﻧﯿﺰ ﺑﯿﮕﻠﺮ ﺑﯿﮕﯽ آذرﺑﺎﯾﺠﺎن ﺷـﺪ‪ .‬ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﺣﺴـﯿﻦ ﻗﻠﯽ‬
‫ﺧـﺎن ﺑﺮادر ﻓﺘﺤﻌﻠﯽ ﺷـﺎه در ﻓﺎرس ﺳـﺮ ﺑﻪ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﺑﺮداﺷﺖ و از ﺳﻮﯾﯽ ﻧﯿﺰ ﻣﺤّﻤـ ﺪ ﺧﺎن زﻧـﺪ در اﺻـﻔﻬﺎن ﻃﻐﯿﺎن ﮐﺮد‪ .‬ﺳـﻠﯿﻤﺎن ﺧﺎن ﻧﯿﺰ‬
‫ﻫﻮس ﺣﮑﻮﻣﺖ در ﺳـﺮ ﭘﺮوراﻧـﺪ‪ ،‬اﻣﺎ دﺳﺖ ﺑﻪ اﻗـﺪاﻣﯽ ﻧﺰد‪ .‬ﭘﺲ از اﯾﻨﮑﻪ ﺣﺴـﯿﻦ ﻗﻠﯽ ﺧﺎن ﺗﺼـﻤﯿﻢ ﺑﻪ اﻃﺎﻋﺖ ﮔﺮﻓﺖ ﻓﺘﺤﻌﻠﯽ ﺷﺎه ﻗﺼـﺪ‬
‫ﺗﻨﺒﯿﻪ ﺳـﻠﯿﻤﺎن ﺧﺎن را ﮐﺮد اﻣﺎ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺧـﺪﻣﺎت ﭘﯿﺸـﯿﻦ او ﻣﻨﺼـﺮف ﺷـﺪه او را ﺑﺨﺸـﯿﺪ‪ .‬ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﻋﺒﺎس ﻣﯿﺮزا وﻟﯿﻌﻬـﺪ در ﺳﻦ ﯾﺎزده‬
‫ﺳﺎﻟﮕﯽ ﺑﻪ ﺣﮑﻮﻣﺖ آذرﺑﺎﯾﺠﺎن رﺳـﯿﺪ‪ ،‬ﺳﻠﯿﻤﺎن ﺧﺎن ﺳﻤﺖ ﻟﻠﮕﯽ او را داﺷﺖ و در ﺟﻨﮓ اﯾﺮان و روﺳﯿﻪ از ﺳﺮداران اﯾﺮان ﺑﻮد‪ ،‬وي در‬
‫ﺳﺎل ‪ 1220‬درﮔﺬﺷﺖ‪ .‬ﻣﻬﺪي ﺑﺎﻣﺪاد‪ ،‬ﺷﺮح ﺣﺎل رﺟﺎل اﯾﺮان‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪.118 -124‬‬
‫‪ .124‬ﻋﻨﮑﺒﻮت‪41 /‬‬
‫‪ .125‬دوﺷﺎخ‪ .‬ﮐﻮه ﻣﻨﻔﺮدي اﺳﺖ در ﺟﻨﻮب ارﺗﻔﺎﻋﺎت ﺑﺎﺧﺮز در ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺗﺮﺑﺖ ﺟﺎم‪ ،‬ﮐﻪ ﺑﺎ ﻧﻮاري ﺟﻠﮕﻪاي ﮐﻪ ﺟﺎده ﻏﻮرﯾﺎن ﺑﻪ ﺧﻮاف از‬
‫آن ﻣﯽﮔﺬرد‪ ،‬از ﮐﻮهﻫﺎي ﺧﻮاف ﺟﺪا ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﮐﺎﻇﻢ ﺧﺎدﻣﯿﺎن‪ ،‬ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺟﻐﺮاﻓﯿﺎﯾﯽ اﯾﺮان »ﺧﺮاﺳﺎن«‪ ،‬ﻣﺸﻬﺪ‪ :‬ﺑﻨﯿﺎد ﭘﮋوﻫﺶﻫﺎي‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪494 :‬‬
‫اﺳﻼﻣﯽ آﺳﺘﺎن ﻗﺪس رﺿﻮي‪ ،1380 ،‬ص ‪.459‬‬
‫‪ .126‬دﯾﺰآﺑﺎد و ﻗﺪﻣﮕﺎه‪ .‬دو آﺑﺎدي ﻧﺰدﯾﮏ ﻧﯿﺸﺎﺑﻮر‪ .‬اﻋﺘﻤﺎد اﻟﺴـﻠﻄﻨﻪ ﻣﯽﻧﻮﯾﺴﺪ‪» :‬از ﻗﺪﻣﮕﺎه ﺑﻪ ﺷـﻬﺮ ﻣﺸﻬﺪ ﻣﻘﺪس دو راه اﺳﺖ‪ :‬ﯾﮑﯽ از‬
‫راه درود ‪ ...‬دﯾﮕﺮي راه ﻣﻌﻤﻮل ﻃﺮق و دﯾﺰآﺑﺎد اﺳﺖ‪ «.‬و ﻧﯿﺰ »از ﻗﺪﻣﮕﺎه ﺗﺎ دﯾﺰآﺑﺎد ﭼﻬﺎر ﻓﺮﺳﺦ اﺳﺖ‪ «.‬اﻋﺘﻤﺎد اﻟﺴﻠﻄﻨﻪ‪ ،‬ﻣﺮآة اﻟﺒﻠﺪان‪ ،‬ج‬
‫‪ ،3‬ص ‪.154 -41‬‬
‫‪ .127‬ﻗﻢ‪ :‬از دﻫﺴﺘﺎنﻫﺎي ﺑﺨﺶ ﭼﻨﺎران ﺧﺮاﺳﺎن در ﺷﻤﺎل ﻣﺸﻬﺪ‪ .‬ﻟﻐﺘﻨﺎﻣﻪ دﻫﺨﺪا‪.‬‬
‫‪ .128‬ﻋﺒﺎرت َﻓﺎﻗْﺘُﻠُﻮا َأﻧ ُْﻔَﺴُﮑْﻢ* ﭼﻨﺪﯾﻦ ﺑﺎر در ﻗﺮآن ﺗﮑﺮار ﺷﺪه اﺳﺖ از ﺟﻤﻠﻪ ﺳﻮره ﺑﻘﺮه‪ 54 /‬و ﻧﺴﺎء‪.66 /‬‬
‫‪ .129‬در ﺗﺎرﯾـﺦ ذو اﻟﻘﺮﻧﯿﻦ ﺗﻌﺪاد اﯾﻦ ﻧﻔﺮات ‪ 300‬ﺗﻦ ذﮐﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺿـﻤﻨﺎ در ﻣﺘﻦ اﯾﻦ ﺗﺎرﯾﺦ ﺳﺎﻟﺪات ﺑﺎ ص ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻓﻀﻞ‬
‫اﻟّﻠﻪ ﺷـﯿﺮازي ﺧـﺎوري‪ ،‬ﺗﺎرﯾـﺦ ذو اﻟﻘﺮﻧﯿﻦ‪ ،‬ﺗﺼـﺤﯿﺢ ﻧﺎﺻـﺮ اﻓﺸـﺎرﻓﺮ‪ ،‬ج ‪ ،1‬ﺗﻬﺮان‪ :‬وزارت ﻓﺮﻫﻨـﮓ و ارﺷـﺎد اﺳـﻼﻣﯽ؛ ﺳﺎزﻣـﺎن ﭼـﺎپ و‬
‫اﻧﺘﺸﺎرات ﮐﺘﺎﺑﺨﺎﻧﻪ ﻣﺠﻠﺲ‪ ،1380 ،‬ص ‪.222‬‬
‫‪ .130‬ﺳـﻤﻠﻘﺎن‪ .‬از ﻣﯿﺎه ﺑﺠﻨﻮرد آب ﺳـﻤﻠﻘﺎن اﺳﺖ‪» .‬ﻗﺮﯾﻪ ﺳـﻤﻠﻘﺎن از ﻗﺮاي ﺑﺠﻨﻮرد و در ﻣﻐﺮب آن واﻗﻊ ﺷﺪه‪ .‬ﺳﺮﭼﺸﻤﻪ آب ﻣﺬﮐﻮر در‬
‫ﮐﻮه درﮐﺶ اﺳﺖ و ﺑﻌـﺪ از آﻧﮑﻪ اراﺿـﯽ ﺳـﻤﻠﻘﺎن را ﺳـﯿﺮاب ﻧﻤﻮد ﺗـﺎ اواﺳﻂ ﺟﻠﮕﻪ ﺳـﻤﻠﻘﺎن ﺟﺎري ﻣﯽﮔﺮدد‪ «.‬اﻋﺘﻤﺎد اﻟﺴـﻠﻄﻨﻪ‪ ،‬ﻣﻄﻠﻊ‬
‫اﻟﺸﻤﺲ‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪.131‬‬
‫‪ .131‬اﯾﻠﺘـﺬر ﺧﺎن واﻟﯽ اورﮔﻨﺞ‪ .‬ﻧﺎم وي ﺑﻪ ﺷـﮑﻞ اﯾﻞ ﺗﻮزار ﺧﺎن و اﯾﻠﺖ ﻧﻈﺮ ﺧﺎن ﻧﯿﺰ ﻧﻮﺷـﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬وي ﺣﺎﮐﻢ اورﮔﻨﺞ ﺑﻮد ﮐﻪ ﺑﻪ‬
‫ﮔﻔﺘﻪ ﻫﺪاﯾﺖ‪ :‬ﺑﺎ ﺑﻌﻀـﯽ از ﻣﺮدم ﻣﺮاﻓﻘﺖ ﮐﺮده‪ ،‬ﮔﺮوﻫﯽ را ﺑﺎ ﺧﻮد ﯾﺎر ﻧﻤﻮد‪ .‬در ﻗﻨﻔﺮات در ﺳﻨﻪ ﻫﺰار و دوﯾﺴﺖ و ﯾﺎزده ﺧﺮوج ﮐﺮده ﺑﺎ‬
‫ﻃـﺎﯾﻔﻪ ﺗﺮاﮐﻤﻪ ﯾﻤـﻮت ﻣﻨـﺎزﻋﻪ ﻧﻤـﻮده‪ «.‬ﮐﻢﮐﻢ ﺗﻮاﻧﺴﺖ ﯾﻤﻮت را از ﮔﺮﮔﺎﻧـﺞ و ﺧﻮارزم ﺑﯿﺮون ﮐﻨـﺪ و ﭘﺲ از ﭘﯿﺮوزي ﺑﺮ اﯾﻦ ﻃـﺎﯾﻔﻪ ﺑﺮ‬
‫ﻣﺴـﻨﺪ ﺧﺎﻧّﯿﺖ ﻧﺸﺴﺖ‪ .‬و در ﺳﺎل ‪ 1213‬در ﺟﯿﺤﻮن ﻏﺮق ﺷـﺪ ﮐﻪ اﻟﺒﺘﻪ اﯾﻦ ﺧـﺒﺮ ﻫـﺪاﯾﺖ درﺳﺖ ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬زﯾﺮا ﻃﺒﻖ ﻣﺘﻦ ﺣﺎﺿـﺮ در ‪1220‬‬
‫ﻫﻨﻮز زﻧﺪه ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬رﺿﺎ ﻗﻠﯽ ﻫﺪاﯾﺖ‪ ،‬ﺳﻔﺎرت ﻧﺎﻣﻪ ﺧﻮارزم‪ ،‬ﺑﻪ ﮐﻮﺷﺶ ﻋﻠﯽ ﺣﺼﻮري‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ ،‬ﻃﻬﻮري‪ ،1356 ،‬ص ‪.113‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪495 :‬‬
‫‪ .132‬اورﮔﻨـﺞ ﺷـﻬﺮي در ﺟﻨـﻮب ازﺑﮑﺴـﺘﺎن اﻣﺮوزي اﺳـﺖ‪ .‬در واﺣـﻪ ﺧﯿـﻮه و در ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺧـﻮارزم‪ .‬ﻫﻤـﺎن ﮔﺮﮔﺎﻧـﺞ اﺳﺖ‪ .‬ﻏﻼﻣﺤﺴـﯿﻦ‬
‫ﻣﺼﺎﺣﺐ‪ ،‬داﯾﺮة اﻟﻤﻌﺎرف ﻓﺎرﺳﯽ‪ ،‬ج ‪.2‬‬
‫‪ .133‬ﻫﻤـﺎن ﺧﯿﻮق اﺳﺖ‪ .‬در ﻧﺎﺣﯿﻪ ﺧﻮارزم در ﻧﺰدﯾﮑﯽ آﻣﻮدرﯾﺎ‪ .‬ﺳﻠﺴـﻠﻪ ﻋﺮﺑﺸﺎﻫﯿﻪ در ﻗﺮون ‪ 10‬و ‪ 11‬ﺑﺮ آﻧﺠﺎ ﺣﺎﮐﻢ ﺑﻮدﻧـﺪ‪ .‬در ‪1219‬‬
‫اﯾﻠﺘﺬر ﺧﺎن ﺳﻠﺴﻠﻪ اﯾﻨﺎقﻫﺎ را در آﻧﺠﺎ ﺗﺄﺳﯿﺲ ﮐﺮد ﮐﻪ ﺗﺎ ‪ 1873‬ﮐﻪ ﻗﻠﻤﺮوﺷﺎن ﺗﺤﺖ اﻟﺤﻤﺎﯾﻪ روﺳﯿﻪ ﺷﺪ ﺑﺮﻗﺮار ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 456‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫ﻏﻼﻣﺤﺴﯿﻦ ﻣﺼﺎﺣﺐ‪ ،‬داﯾﺮة اﻟﻤﻌﺎرف ﻓﺎرﺳﯽ‪ ،‬ج ‪.1‬‬
‫‪ .134‬ﺷﻌﺮ از اﺑﻮ ﺳﻌﯿﺪ اﺑﻮ اﻟﺨﯿﺮ‪.‬‬
‫‪ .135‬اوﯾﻤﺎﻗﯽﻫـﺎ در اﻓﻐﺎﻧﺴـﺘﺎن ﺷﺎﻣﻞ ﭼﻬﺎر ﻃﺎﯾﻔﻪاﻧـﺪ‪ :‬ﺗﺎﯾﻤﻨﯽ‪ ،‬ﻫﺰاره‪ ،‬ﺗﯿﻤﻮري‪ ،‬زوري‪ .‬اﯾﻦ ﭼﻬﺎر ﻃﺎﯾﻔﻪ ﺑﻪ ﭼﻬﺎر اوﯾﻤﺎق ﻣﺸـﻬﻮرﻧﺪ‪ :‬ﻣﻼ‬
‫ﻓﯿﺾ ﻣﺤّﻤﺪ ﮐﺎﺗﺐ ﻫﺰاره‪ ،‬ﻧﮋادﻧﺎﻣﻪ اﻓﻐﺎن‪ ،‬ﻣﻘﺪﻣﻪ‪ ،‬ﺗﺤﺸﯿﻪ و ﺗﻌﻠﯿﻘﻪ‪ :‬ﺣﺎج ﮐﺎﻇﻢ ﯾﺰداﻧﯽ‪ ،‬ﺑﻪ ﺳﻌﯽ و اﻫﺘﻤﺎم ﻋﺰﯾﺰ اﻟّﻠﻪ رﺣﯿﻤﯽ‪ ،‬ﻗﻢ‪:‬‬
‫ﻣﻮﺳﺴﻪ ﻣﻄﺒﻮﻋﺎﺗﯽ اﺳﻤﺎﻋﯿﻠﯿﺎن‪ ،1372 ،‬ص ‪.142‬‬
‫‪ .136‬ﺟﻤﺸـﯿﺪي ﯾﮑﯽ از ﻃﻮاﯾﻒ ﻫﺰاره اﺳﺖ ﮐﻪ در ﺳـﻤﺖ ﻣﻐﺮب و ﺷـﻤﺎل ارﺿـﯽ ﭼﻬـﺎر اوﯾﻤـﺎق و اﻃﺮاف رود ﻣﺮﻏﺎب و ﻣﺎروﭼﺎق و‬
‫ﮐﻮﺷﮏ و ﻏﯿﺮه زﻧﺪﮔﯽ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬ﮐﺎﺗﺐ ﻫﺰاره‪ ،‬ﻧﮋادﻧﺎﻣﻪ اﻓﻐﺎن‪ ،‬ص ‪.142‬‬
‫‪ .137‬ﻋﻠﯽ ﮐﻮزاﯾﯽ‪ ،‬از ﻃﻮاﯾﻒ ﺳـﺎﮐﻦ در اﻓﻐﺎﻧﺴـﺘﺎن ﻫﺴـﺘﻨﺪ ﮐﻪ در ﺷـﺮق ﻗﻨـﺪﻫﺎر و ﺷـﻤﺎل ﻏﺮﺑﯽ و ﻏﺮب ارﻏﻨـﺪاب و ﭘﻨﺠﻮاﯾﯽ ﺳـﺎﮐﻦ‬
‫ﺑﻮدهاﻧﺪ و ﻋﺪهاي از آﻧﻬﺎ ﻧﯿﺰ ﺑﻪﻃﻮر ﻣﺘﻔﺮق در ﻫﺮات و ﻏﺰﻧﯿﻦ و ﮐﺎﺑﻞ ﺳﺎﮐﻦ ﺑﻮدهاﻧﺪ‪ .‬ﻫﻤﺎن ﮐﺘﺎب‪ ،‬ص ‪.58‬‬
‫‪ .138‬اﯾﻞ درزي ﯾﮑﯽ از ﻃﻮاﯾﻒ اوﯾﻤﺎق اﺳﺖ‪ .‬درزاﯾﯽ ﻫﻢ ﮔﻔﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬آﻧﻬﺎ ﺧﻮد را از ﻧﮋاد ﮐﺎﮐﺮ ﻣﯽداﻧﻨﺪ و در ﻏﻮر ﻫﺮات ﺳﺎﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻫﻤﺎن ﮐﺘﺎب‪ ،‬ص ‪.82‬‬
‫‪ .139‬در ﺗﺎرﯾﺦ ذو اﻟﻘﺮﻧﯿﻦ از او ﺑﻪ ﻧﺎم ﭘﯿﺮﻗﻠﯽ ﺧﺎن ﺷﺎﻫﺒﯿﺎﺗﯽ ﯾﺎد ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺧﺎوري ﺷﯿﺮازي‪ ،‬ﺗﺎرﯾﺦ ذو اﻟﻘﺮﻧﯿﻦ‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪.238‬‬
‫‪ .140‬در ﺣﺎﺷﯿﻪ ﺑﺮگ ‪ 173‬اﻟﻒ‪ ،‬ﻧﺴﺨﻪ ﮐﺘﺎﺑﺨﺎﻧﻪ ﻣﺠﻠﺲ درﺑﺎره ﻗﺘﻞ اﺷﭙﺨﺪر ﻣﻄﻠﺐ زﯾﺮ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪» :‬ﮔﺰارش ﻗﺘﻞ اﺷﭙﺨﺪر ﭼﻨﯿﻦ‬
‫ﻧﮕﺎرش ﯾﺎﻓﺖ ﮐﻪ آن ﻣﻐﺮور ﺑﺪﻣﺴﺖ در ﺣﺎﻟﺖ ﻣﺤﺎﺻﺮه ﺑﺎدﮐﻮﺑﻪ ﺧﻮاﻫﺶ ﮐﺮد ﮐﻪ ﺣﺴﯿﻦ ﻗﻠﯽ ﺧﺎن را ﭼﻮن ﺣﺎﮐﻢ ﺷﯿﺮوان‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪496 :‬‬
‫ﻣﻼﻗـﺎت ﻧﻤﺎﯾـﺪ‪ .‬ﺣﺴـﯿﻦ ﻗﻠﯽ ﺧـﺎن ﺑﺎ ﭼﻨـﺪ ﻧﻔﺮ از ﻣﺘﻬﻮران ﻣﻮاﺿـﻌﻪ ﮐﺮده‪ ،‬ﮐﻤﺮ ﻗﺘﻞ آن ﺑـﺪاﺧﺘﺮ را ﺑﻪ ﮐﻤﺮ ﺑﺴﺖ و ﺑﺎ ﻣﻮاﺿـﻌﻪ ﺑﺮ ﺑﺎرﮔﯿﺮ‬
‫ﺟﻼدت ﻧﺸﺴﺘﻪ‪ ،‬آن ﻣﺮدود ﻧﯿﺰ ﺑﺎ ﻣﻌﺪودي از ﺧﻮاص ﺳﺎﺧﺘﻪ و ﭘﺮداﺧﺘﻪ ﺑﺎ ﮐﻤﺎل ﺑﻄﺶ و ﻏﺮور ﺑﻪ ﻣﻼﻗﺎت ﺣﺎﮐﻢ ﺑﺎدﮐﻮﺑﻪ ﻓﺎﯾﺰ ﺷﺪ‪.‬‬
‫رﺳـﯿﺪن ﻫﻤﺎن ﺑﻮد و ﺗﯿﺮ ﺟﺎنﻓﺮﺳﺎ ﺑﺮ ﺟﮕﺮ ﺧﻮردن ﻫﻤﺎن ‪ ...‬ﻗﺘﻞ آن ﺑـﺪﻣﺴﺖ ﻣﺒﺎدرت ﻧﻤﻮد ﺑﺎ ﺷﻤﺸـﯿﺮ ﺧﻮﻧﺮﯾﺰ ﭘﺲ از زﺧﻢ ﮔﻠﻮﻟﻪ ﭘﯿﮑﺮ‬
‫آن ‪ ...‬زﯾﺮ زﺑﺮ ﻧﻤﻮده‪ ،‬ﺳـﺮ و دﺳﺖ و اﻋﻀـﺎي آن ﺑـﺪﻣﺴﺖ را ﺑﻪ درﺑـﺎر ﭘﺎدﺷـﺎﻫﯽ ﻓﺮﺳـﺘﺎد و ﺑﻘﯿﻪ روﺳـﯿﻪ ﻣﻨﻬـﺪم‪ .‬در ﻋﺮض راه ﺑﻪ ﺳـﭙﺎه‬
‫ﮐﯿﻨﻪﺧﻮاه ﭘﺎدﺷـﺎﻫﯽ ﻣﺼﺎف ﺷـﺪه‪ ،‬ﻣﺼﺎف دادﻧـﺪ‪ .‬ﺗﺤﺮﯾﺮ ﺷـﺪ راﻗﻤﻪ ﻣﺆﻟﻔﻪ ﻓﯽ ﺷـﻬﺮ ذي ﺣﺠﻪ اﻟﺤﺮام ‪ 1230‬ﻣﻨـﺎﺑﻌﯽ ﭼﻮن‪ :‬دﻧﺒﻠﯽ‪ ،‬ﻣﺂﺛﺮ‬
‫ﺳﻠﻄﺎﻧﯿﻪ‪ ،‬ص ‪ 162‬و ﺧﺎوري ﺷﯿﺮازي؛ ﺗﺎرﯾﺦ ذو اﻟﻘﺮﻧﯿﻦ‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪ 238‬ﻧﯿﺰ ﻫﻤﯿﻦ ﻗﻮل را آوردهاﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ .141‬ﺳﺮ وﻻﯾﺖ در ﺷﻤﺎل ﺟﻠﮕﻪ ﻣﺎروس در ﺧﺮاﺳﺎن ﻗﺮار دارد‪ .‬اﻋﺘﻤﺎد اﻟﺴﻠﻄﻨﻪ‪ ،‬ﻣﻄﻠﻊ اﻟﺸﻤﺲ‪ ،‬ج ‪ ،3‬ص ‪.862‬‬
‫‪ .142‬ﻓﺮﯾﺰي‪ .‬دﻫﯽ از ﺑﺨﺶ ﮔﻠﻤﮑﺎن ﻃﺮﻗﺒﻪ ﻣﺸﻬﺪ ﮐﻪ در آﻧﺠﺎ زﻏﺎلﺳﻨﮓ ﯾﺎﻓﺖ ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫دﻫﺨﺪا‪ ،‬ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻓﺎرﺳﯽ؛ اﻋﺘﻤﺎد اﻟﺴﻠﻄﻨﻪ‪ ،‬ﻣﻄﻠﻊ اﻟﺸﻤﺲ‪ ،‬ج ‪ ،3‬ص ‪.840‬‬
‫‪ .143‬ﺷﻌﺮا‪ 88 ،‬و ‪.89‬‬
‫‪ .144‬ﺷـﻬﺮ ﺳﺒﺰ در ﺣﻮاﻟﯽ ﺑﺨﺎرا واﻗﻊ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﯿﺎن ﺳﻤﺮﻗﻨﺪ و ﮐﺎرﺷﯽ‪ .‬ﺳﮑﻨﻪ آن از اوزﺑﮏﻫﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ و »ﻫﺮﮔﺎه ﭘﺎدﺷﺎﻫﺎن ﺑﺨﺎرا را ﺟﻨﮕﯽ‬
‫واﻗﻊ ﺷﻮد ﺑﯿﺸﺘﺮ از ﻟﺸـﮑﺮ ﺧﻮد را از ﻃﺎﯾﻔﻪ ﻣـﺬﮐﻮر ﻗﺮار ﻣﯽدﻫﻨـﺪ‪ «.‬ﻣﯿﺮزا ﺷـﻤﺲ ﺑﺨﺎراﯾﯽ‪ ،‬ﺗﺎرﯾـﺦ ﺑﺨﺎرا‪ ،‬ﺧﻮﻗﻨﺪ و ﮐﺎﺷـﻐﺮ‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﺼـﺤﯿﺢ‬
‫ﻣﺤّﻤﺪ اﮐﺒﺮ ﻋﺸﯿﻖ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬ﻧﺸﺮ ﻣﯿﺮاث ﻣﮑﺘﻮب‪ ،1377 ،‬ص ‪.126‬‬
‫‪ .145‬اﻧﺪﺧﻮد‪ .‬ﯾﮑﯽ از روﺳـﺘﺎﻫﺎي ﺑﻠﺦ اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ روﺳـﺘﺎ ﻣﯿﺎن ﺑﻠﺦ و ﻣﺮو در ﺟﻬﺖ ﺳـﺮﺧﺲ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﮐﺴﺎﻧﯽ را ﮐﻪ ﻣﻨﺴﻮب ﺑﻪ‬
‫اﯾﻦ ﺷﻬﺮ ﻫﺴﺘﻨﺪ »اﻧﺨﺪي« ﯾﺎ »ﻧﺨﺬي« ﻣﯽﻧﺎﻣﻨﺪ‪ .‬اﻧﺪﺧﻮد در ﻗﺮن ‪ 19‬ﻣﯿﻼدي ﭘﺎﯾﺘﺨﺖ ﻣﻤﺎﻟﮏ ﮐﻮﭼﮏ ازﺑﮏﻫﺎ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬اﺣﻤﺪ رﻧﺠﺒﺮ‪،‬‬
‫ﺧﺮاﺳﺎن ﺑﺰرگ‪ ،‬ﺑﺤﺜﯽ ﭘﯿﺮاﻣﻮن ﭼﻨﺪ ﺷﻬﺮ از ﺧﺮاﺳﺎن ﺑﺰرگ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬اﻣﯿﺮﮐﺒﯿﺮ‪ ،1363 ،‬ص ‪.115‬‬
‫‪ .146‬ﮐﺮزن ﻧﻮﺷﺘﻪ‪» :‬ﻣﻘﺒﺮه ﻧﺎدر ﺑﻪ دﺳﺘﻮر آﻗﺎ ﻣﺤّﻤﺪ ﺧﺎن وﯾﺮان ﺷﺪ و اﺳﺘﺨﻮانﻫﺎي او را‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪497 :‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 457‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫ﻧﯿﺰ ﭼﻮن ﮐﺮﯾﻢ ﺧـﺎن ﺑﻪ ﺗﻬﺮان ﺑﺮدﻧـﺪ و زﯾﺮ درﮔﺎه ﻗﺼـﺮ ﺑﻪ ﺧﺎك ﺳﭙﺮدﻧـﺪ‪ «.‬در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ در ﻣﺘﻦ ﺣﺎﺿـﺮ وﯾﺮاﻧﯽ ﻣﻘﺒﺮه ﻧﺎدر را در زﻣﺎن‬
‫ﻓﺘﺤﻌﻠﯽ ﺷﺎه و ﺑﻪ دﺳـﺘﻮر ﻣﺤّﻤﺪ وﻟﯽ ﻣﯿﺮزا ﻣﯽداﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ دﻟﯿﻞ ﺣﻀﻮر ﻣﺆﻟﻒ در اﯾﻦ دوره اﺣﺘﻤﺎﻻ ﻗﻮل ﺻﺤﯿﺢﺗﺮي اﺳﺖ‪ .‬ﺟﺮج ﮐﺮزن‪،‬‬
‫اﯾﺮان و ﻗﻀﯿﻪ اﯾﺮان‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻏﻼﻣﻌﻠﯽ وﺣﯿﺪ ﻣﺎزﻧﺪراﻧﯽ‪ ،‬ج ‪ ،1‬ﺗﻬﺮان‪ :‬ﻋﻠﻤﯽ و ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ‪ ،1367 ،‬ص ‪.231‬‬
‫‪ .147‬ﭼﺸـﻤﻪ ﮔﻠﺸﻦ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ از ﻣﺤﻞ اﯾﻦ ﭼﺸـﻤﻪ ﯾﻌﻨﯽ »ﻣﯿﺎن رادﮐﺎن اﻟﻨﮓ و ﭼﻨﺎران« ﺑﺮﻣﯽآﯾـﺪ ﺑﺎﯾـﺪ ﻫﻤﺎن ﭼﺸـﻤﻪ ﮔﯿﻼس ﯾﺎ ﮔﻠﺴـﺐ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻋﺘﻤﺎد اﻟﺴـﻠﻄﻨﻪ در ﻣﻄﻠﻊ اﻟﺸـﻤﺲ ﻣﻔﺼﻞ درﺑﺎره اﯾﻦ ﻣﺤﻞ ﻣﻄﻠﺐ ﻧﻮﺷﺘﻪ اﺳﺖ و رﯾﺸﻪ ﻟﻐﻮي و رواﯾﺎﺗﯽ ﮐﻪ درﺑﺎره ﻧﺎم اﺳﺐ ﺑﺮ اﯾﻦ‬
‫ﭼﺸﻤﻪ ﺷﺎﯾﻊ اﺳﺖ و اﯾﻨﮑﻪ ﺑﻪ ﻣﺮور ﺑﻪ ﮔﯿﻼس ﺗﻐﯿﯿﺮ ﻧﺎم داده و ﺑﻪ دﻟﯿﻞ ﺧﻮشآبو ﻫﻮاﯾﯽ ﻫﻤﻮاره ﻣﺤﻞ اﺳﺘﺮاﺣﺖ ﺳﺮداران و ﻟﺸﮑﺮﯾﺎﻧﯽ‬
‫ﺑﻮده اﺳﺖ ﮐﻪ در آﻧﺠﺎ اردو ﻣﯽزدهاﻧﺪ‪» .‬آب ﭼﺸـﻤﻪ ﮔﻠﺴﺐ در اﻏﻠﺐ ﻓﺼﻮل دهﺳـﻨﮓ اﺳﺖ و ﻧﺎدرا ﮐﻢوزﯾﺎد ﻣﯽﺷﻮد از ﺳﺮﭼﺸﻤﻪ ﮐﻪ‬
‫ﺟـﺎري ﻣﯽﮔﺮدد ﺧﻂ ﺑﻪ ﺧﻂ ﻣﺴـﺘﻘﯿﻢ ﺟﺮﯾﺎن ﻧـﺪارد ﭘﺲ از ﻃﯽ دوازده ﻓﺮﺳـﺦ راه ﺑﻪ ﻣﺸـﻬﺪ ﻣﻘـﺪس ﻣﯽرﺳـﺪ‪ «.‬اﻋﺘﻤﺎد اﻟﺴـﻠﻄﻨﻪ‪ ،‬ﻣﻄﻠﻊ‬
‫اﻟﺸﻤﺲ‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪183‬؛ در ﻣﺘﻦ اﺷـﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ ﮐﻪ اﯾﻦ ﭼﺸـﻤﻪ ﺑﻪ ﻧﺎم ﭼﺸـﻤﻪ ﮔﻠﺸﻦ ﺿـﺒﻂ ﺷﺪه ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ اﺷﺘﺒﺎه ﮐﺎﺗﺐ ﺑﺎﺷﺪ و ﯾﺎ‬
‫ﺿﺒﻂ دﯾﮕﺮي از ﻧﺎم ﻣﺤﻞ اراﺋﻪ ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ .148‬اﺳﺘﺎر‪ ،‬واﺣﺪ وزن ﻣﻌﺎدل ‪ 15 /96‬ﺗﺎ ‪ 16 /8‬ﮔﺮم‪ .‬اﯾﻦ واﺣﺪ وزن از دوران ﺑﺎﺳﺘﺎن در اﯾﺮان ﻣﻌﻤﻮل ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬اﺳﺘﯿﺮ ﻫﻢ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪه‬
‫اﺳﺖ‪ .‬واﺣﺪ وزن ﺳﯿﺮ ﮐﻪ اﻣﺮوزه ﻫﻢ راﯾﺞ اﺳﺖ از آن ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﺑﻮ اﻟﺤﺴﻦ دﯾﺎﻧﺖ‪ .‬ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺗﺎرﯾﺨﯽ ﺳﻨﺠﺶﻫﺎ و ارزﺷﻬﺎ‪ .‬ﺟﻠﺪ‬
‫اول‪ ،‬اوزان و ﻣﻘﯿﺎسﻫﺎ‪ .‬ﺗﺒﺮﯾﺰ‪ .‬ﻧﯿﻤﺎ ‪ 1367‬ص ‪.28 -33‬‬
‫‪ .149‬ﻗﯿﭽﺎﺟﯿﺨﺎﻧﻪ‪ :‬ﺧﯿﺎﻃﺨﺎﻧﻪ درﺑﺎري‪ .‬ﻟﻐﺘﯽ ﺗﺮﮐﯽ اﺳﺖ‪ .‬در دوره ﺻـﻔﻮﯾﻪ ﻧﯿﺰ در دﺳـﺘﮕﺎه ﺑﯿﻮﺗﺎت ﭼﻨﯿﻦ ﻣﺤﻠﯽ وﺟﻮد داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﯿﺮزا‬
‫ﺳﻤﻌﯿﺎ‪ ،‬ﺗﺬﮐﺮة اﻟﻤﻠﻮك‪ ،‬ﺗﻌﻠﯿﻘﺎت ﻣﯿﻨﻮرﺳﮑﯽ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻣﺴﻌﻮد رﺟﺐﻧﯿﺎ‪ ،‬ﺑﻪ ﮐﻮﺷﺶ ﻣﺤّﻤﺪ دﺑﯿﺮﺳﯿﺎﻗﯽ‪ ،‬ﭼﺎپ دوم‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪:‬‬
‫اﻣﯿﺮﮐﺒﯿﺮ‪ ،1368 ،‬ص ‪.126‬‬
‫‪ .150‬ﺑﯿﻠﺴﻢ ﯾﺎ ﭘﯿﻠﺴﻢ ﻧﺎم ﺑﺮادر ﭘﯿﺮان وﯾﺴﻪ اﺳﺖ و ﯾﮑﯽ از ﭘﻬﻠﻮاﻧﺎن اﻓﺮاﺳﯿﺎب ﺑﻮده اﺳﺖ ﮐﻪ‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪498 :‬‬
‫ﺑﻪ دﺳﺖ رﺳﺘﻢ ﮐﺸﺘﻪ ﺷﺪ‪ .‬ﻋﻠﯽ اﮐﺒﺮ دﻫﺨﺪا‪ ،‬ﻟﻐﺖﻧﺎﻣﻪ‪.‬‬
‫‪ .151‬اﻣﯿﺮ ﻧﺎﺻـﺮ اﻟـّﺪﯾﻦ ﮐﻪ ﺑـﺎ ﺑﺮادرش اﻣﯿﺮ ﺣﯿـﺪر درﮔﯿﺮ ﺑﻮد‪ ،‬ﭼـﺎره را در ﺗﻮﺳﻞ ﺑﻪ دوﻟﺖ اﯾﺮان دﯾـﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﻧﺎﻣﻪاي ﺑﻪ ﺷﺎه ﻧﻮﺷﺖ و‬
‫ﮐﻤﮏ ﺧﻮاﺳﺖ‪ .‬ﻓﺘﺤﻌﻠﯽ ﺷﺎه ﻧﯿﺰ ﺑﻪ ﻣﺤّﻤـ ﺪ وﻟﯽ ﻣﯿﺮزا ﺣﮑﻢ ﮐﺮد ﮐﻪ »اﮔﺮ او را ﺑﻪ اﻣﺪاد ﺣﺎﺟﺖ ﺑﺎﺷﺪ رﺧﺼﺖ داري ﮐﻪ از او اﺳـﺘﻤﺪاد‬
‫ﻧﻤﺎﯾﯽ‪ «.‬اﻋﺘﻀﺎد اﻟﺴﻠﻄﻨﻪ‪ ،‬اﮐﺴﯿﺮ اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ص ‪.106‬‬
‫‪ .152‬ﻣﺤّﻤﺪ ﺧﺎن ﻗﺎﺟﺎر‪ .‬در روﺿﮥ اﻟﺼـﻔﺎ ذﯾﻞ وﻗﺎﯾﻊ ﺳﺎل ‪ 1221‬آﻣـﺪه ﮐﻪ‪» :‬ﺷﺎه‪ ،‬ﻣﺤّﻤﺪ ﺧﺎن ﻗﺎﺟﺎر دواﻟﻮ ﺣﺎﮐﻢ ﺳﺎﺑﻖ ﮐﺰاز و ﻣﻼﯾﺮ را‬
‫ﺑﻪ ﺳـﺮداري ﺧﺮاﺳﺎن و ﻧﯿﺎﺑﺖ آن ﺳﺎﻣﺎن ﻣﻔﺘﺨﺮ ﺳﺎﺧﺖ و رواﻧﻪ ﺧـﺪﻣﺖ ﻧﻮاب ﺷﺎﻫﺰاده ﻣﺤّﻤـ ﺪ وﻟﯽ ﻣﯿﺮزا واﻟﯽ ﺧﺮاﺳﺎن ﻧﻤﻮد‪ «.‬ﻫـﺪاﯾﺖ‪،‬‬
‫روﺿﮥ اﻟﺼﻔﺎي ﻧﺎدري‪ ،‬ﺟﻠﺪ ‪ ،9‬ص ‪.418‬‬
‫‪ .153‬ﻗﺮاﭼﻮرﻟﻮ‪ :‬از ﻃﻮاﯾﻒ ﮐﺮد ﺧﺮاﺳـﺎن ﮐﻪ در اﻃﺮاف ﺑﺠﻨﻮرد ﺳـﺎﮐﻦ ﻫﺴـﺘﻨﺪ‪ .‬اﯾﺮج اﻓﺸـﺎر ﺳﯿﺴـﺘﺎﻧﯽ‪ .‬اﯾﻞﻫـﺎ‪ ،‬ﭼﺎدرﻧﺸـﯿﻨﺎن و ﻃﻮاﯾﻒ‬
‫ﻋﺸﺎﯾﺮي اﯾﺮان‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬ﻣﻮﺳﺴﻪ آﻣﻮزﺷﯽ و اﻧﺘﺸﺎراﺗﯽ ﻧﺴﻞ داﻧﺶ‪ ،‬ج ‪ ،2‬زﻣﺴﺘﺎن ‪ ،1368‬ص ‪.996‬‬
‫‪ .154‬ﻗﻮزﻏﺎن ﻫﻤﺎن روﺳﺘﺎﯾﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ در ﺳﻔﺮﻧﺎﻣﻪ ﻣﮏﮔﺮﮔﺮ ﺑﻪ ﻧﺎم ﻗﺎزﻗﺎن از آن ﯾﺎد ﺷﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ در ﻣﺴﯿﺮ رودﺧﺎﻧﻪ ﻣﺸﻬﺪ ﻗﺮار دارد‬
‫و روﺳـﺘﺎي ﮐﻮﭼﮑﯽ ﺑﻮده ﮐﻪ ﻃـﺎﯾﻔﻪ ﺗﯿﻤﻮري در آن ﺳـﺎﮐﻦ ﺑﻮدهاﻧـﺪ‪ .‬ﮐﻠﻨـﻞ ﺳـﯽ‪ .‬ام‪ .‬ﻣـﮏ ﮔﺮﮔﺮ‪ ،‬ﺷـﺮح ﺳـﻔﺮي ﺑﻪ اﯾـﺎﻟﺖ ﺧﺮاﺳـﺎن و‬
‫ﺷﻤﺎلﻏﺮﺑﯽ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن در ‪ ،1875‬ج ‪ ،2‬ﺗﺮﺟﻤﻪ اﺳﺪ اﻟﻠّﻪ ﺗﻮﮐﻠﯽ ﻃﺒﺴﯽ‪ ،‬ﻣﺸﻬﺪ‪ :‬آﺳﺘﺎن ﻗﺪس‪.1368 ،‬‬
‫‪ .155‬ﻗﺮاﺑﻮﻏﺎ ﻫﻤﺎن روﺳـﺘﺎﯾﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﮏ ﮔﺮﮔﺮ آن را ﻗﺮهﺑﻮﻗﺎن ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ روﺳـﺘﺎ ﻧﯿﺰ در ﻣﺴﯿﺮ رودﺧﺎﻧﻪ ﻣﺸﻬﺪ ﻗﺒﻞ از ﻣﺰدوران‬
‫واﻗﻊ ﺑﻮده و اﻫﺎﻟﯽ آن ﻣﺎزﻧﺪراﻧﯽ ﺑﻮدهاﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻫﻤﺎن ﮐﺘﺎب‪ ،‬ص ‪.15‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 458‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫‪ .156‬ﭼﻬﺎر ﮔﻨﺒـﺪ اﺳﺘﺮاﺣﺘﮕﺎﻫﯽ در ‪ 64‬ﮐﯿﻠﻮﻣﺘﺮي در ﮐﻨـﺎر ﺟـﺎده ﺳـﺮﺧﺲ اﺳﺖ از راه ﻣﺰدوران و در ﮐﻨـﺎر رودﺧﺎﻧﻪ‪ .‬اﯾﻦ آﺑﺎدي ﯾﮏ‬
‫ﮐﺎرواﻧﺴﺮا و ﯾﮏ ﺣﻮض ﻣﺨﺮوﺑﻪ دارد‪.‬‬
‫ﮐﺎﻇﻢ ﺧﺎدﻣﯿﺎن‪ ،‬ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺟﻐﺮاﻓﯿﺎﯾﯽ اﯾﺮان »ﺧﺮاﺳﺎن«‪ ،‬ص ‪.303‬‬
‫‪ .157‬ﻣﻼ ﻋﻠﯽ اﺻﻐﺮ ﻫﺰار ﺟﺮﯾﺒﯽ‪ .‬ﻓﺘﺤﻌﻠﯽ ﺷﺎه ﯾﮑﯽ از ﻧﻮادﮔﺎن ﺧﻮد آﻏﺎﺑﯿﮕﻢ ﺧﺎﻧﻢ را ﺑﻪ او‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪499 :‬‬
‫داد‪ ،‬وي ﮐﻪ ﺑﻪ دوداﻧﮕﻪ ﻣﺸـﻬﻮر ﺑﻮد ﺑﺴـﯿﺎر ﻣﻮرد ﻋﻨـﺎﯾﺖ ﻓﺘﺤﻌﻠﯽ ﺷـﺎه واﻗﻊ ﺷـﺪ‪ ،‬ﭼﻮن ﭘـﺪرش ﻣﻼﺑﺎﺷـﯽ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬اﻣـﺎ ﻇﺎﻫﺮا ﺧﻮدش‬
‫»ﻣﺘـﺎﻧﺖ و ﺟﻮﻫﺮ« ﻧـﺪاﺷﺖ‪ .‬ﺣﺘﯽ ﺑﻪ دﻟﯿـﻞ ﺷـﺮب ﺧﻤﺮ ﻣﺤﮑﻮم ﺑﻪ ﭼﻮب ﺧﻮردن ﻫﻢ ﺷـﺪه اﺳﺖ‪» .‬ﺻـﺪاﯾﺶ ﺑﻪ ﻗﻮل ﻋﻮام دو ﭘﻮﺳـﺘﻪ ﺑﻮد‪.‬‬
‫زﯾﺮوﺑﻢ ﺣﺮف ﻣﯽزد و رﯾﺸﺶ دراز ﺑﻮد«‪ .‬ﻧﺸﺎﻃﯽ ﺧﺎن ﺷﻌﺮي ﺑﺮاي او ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ‪:‬‬
‫دوداﻧﮕﻪ دو ﺻﺪاي دورو دودل دو زﺑﺎنﺧﺪاش ﮐﯿﺶ ﻓﻼن دﯾﺪ و رﯾﺶ ﺑﻬﻤﺎن داد ﺣﺎﻣﺪ اﻟﮕﺎر‪ ،‬دﯾﻦ و دوﻟﺖ در اﯾﺮان‪ ،‬ص ‪96‬؛ ﻋﻀﺪ‬
‫اﻟﺪوﻟﻪ‪ ،‬ﺗﺎرﯾﺦ ﻋﻀﺪي‪ ،‬ص ‪ 84‬و ‪.85‬‬
‫‪ .158‬ﻗﺰل آرواد‪ .‬ﺷـﻬﺮي اﺳـﺖ در ﻧﺰدﯾﮑﯽ ﺧﯿـﻮق ﯾـﺎ ﺧﯿـﻮه در ﮐﻨـﺎر ﺟﯿﺤـﻮن‪ .‬ﻫﻨﺮي ﻣـﻮزر‪ ،‬ﺳـﻔﺮﻧﺎﻣﻪ ﺗﺮﮐﺴـﺘﺎن و اﯾﺮان‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻋﻠﯽ‬
‫ﻣﺘﺮﺟﻢ‪ ،‬ﺑﻪ ﮐﻮﺷﺶ ﻣﺤّﻤﺪ ﮔﻠﺒﻦ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬ﺳﺤﺮ‪ ،2536 ،‬ص ‪.177‬‬
‫‪ .159‬از ﺳـﺮﺧﺲ ﺑﻪ ﺳﻮي ﻫﺮات ‪ 8‬ﻓﺮﺳـﺦ ﻓﺎﺻـﻠﻪ دارد ﮐﻪ راه آن از ﯾﮏ دﺷﺖ ﻣﯽﮔـﺬرد‪ .‬اول ﺑﺎدﻏﯿﺲ ﺑﻪ ﭼﻤﻦ ﺑﯿﺪ ﻣﻌﺮوف اﺳﺖ و‬
‫آب ﻓﺮاوان دارد‪ .‬ﮐﻠﻨﻞ ﺳﯽ‪ .‬ام‪ .‬ﻣﮏ ﮔﺮﮔﺮ‪ ،‬ﺷﺮح ﺳﻔﺮي ﺑﻪ اﯾﺎﻟﺖ ﺧﺮاﺳﺎن‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪213‬؛ ﺳﻪ ﺳﻔﺮﻧﺎﻣﻪ »ﺳﻔﺮﻧﺎﻣﻪ ﻣﺮو«‪ ،‬ص ‪.140‬‬
‫‪ .160‬ﺷﺒﺮﻏﺎن‪ .‬ﺷﻬﺮي در وﻻﯾﺖ ﻣﺰار ﺷﺮﯾﻒ اﺳﺖ و در ﻗﺪﯾﻢ ﯾﮑﯽ از ﺷﻬﺮﻫﺎي ﻋﻤﺪه ﺟﻮزﺟﺎن ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﻏﻼﻣﺤﺴﯿﻦ ﻣﺼﺎﺣﺐ‪ ،‬داﯾﺮة‬
‫اﻟﻤﻌﺎرف ﻓﺎرﺳﯽ‪ ،‬ج ‪.3‬‬
‫‪ .161‬ﺧﺘﻼـن‪ .‬از ﺷـﻬﺮﻫﺎي ﻣﺸـﻬﻮر ﺧﺮاﺳـﺎن ﺑﺰرگ در ﮐﻨـﺎر رود آﻣﻮﯾﻪ ﺑﻮد‪ .‬اﺑﻮ اﻟﻘـﺎﺳﻢ ﻃـﺎﻫﺮي‪ ،‬ﺟﻐﺮاﻓﯿـﺎي ﺗـﺎرﯾﺨﯽ ﺧﺮاﺳـﺎن از ﻧﻈﺮ‬
‫ﺟﻬﺎﻧﮕﺮدان‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬ﺷﻮراي ﻣﺮﮐﺰي ﺟﺸﻦ ﺷﺎﻫﻨﺸﺎﻫﯽ اﯾﺮان‪ ،1348 ،‬ص ‪.7‬‬
‫‪ .162‬ﺗﺒﺎدﮐﺎن‪ .‬ﻧﺎم ﯾﮑﯽ از دﻫﺴـﺘﺎنﻫﺎي ﻫﻔﺖﮔﺎﻧﻪ ﺑﺨﺶ ﺣﻮﻣﻪ وارداك ﺷﻬﺮﺳـﺘﺎن ﻣﺸـﻬﺪ اﺳﺖ‪ .‬در ﺷـﺮق اﯾﻦ ﺷـﻬﺮ در ﻣﺴـﯿﺮ ﮐﻼت‪،‬‬
‫ﭘﯿﺶ از ﮐﻨﻪ ﮔﻮﺷﻪ‪ .‬دﻫﺨﺪا‪ ،‬ﻟﻐﺖﻧﺎﻣﻪ؛ ﻣﮏ ﮔﺮﮔﺮ‪ ،‬ﺷﺮح ﺳﻔﺮي ﺑﻪ اﯾﺎﻟﺖ ﺧﺮاﺳﺎن‪ ،‬ص ‪.214‬‬
‫‪ .163‬ﺑﻘﺮه‪179 /‬‬
‫‪ .164‬ﺗﺮﻏﺒﻪ‪ -‬ﺗﺮﻗﺒﻪ‪ -‬ﻃﺮﻗﺒﻪ‪ .‬اﻣﺮوزه ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﻃﺮﻗﺒﻪ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬در ﻣﺮآة اﻟﺒﻠﺪان ﺑﻪ‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪500 :‬‬
‫ﻫﻤﯿﻦﺷـﯿﻮه و ﺑﻪ ﺷـﮑﻞ ﺗﺮﻗﺒﻪ ﻧﻮﺷـﺘﻪ ﺷـﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﻣـﺎ ﺗﺮﻏﺒﻪ در ﻣﺘﻮن ﻧﯿﺎﻣـﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪﻫﺮ ﺣـﺎل ﯾﮑﯽ از دﻫﺎت ﺟﺎﻏﺮق و از ﻣﻨﺎﻃﻖ ﯾﯿﻼﻗﯽ‬
‫اﻃﺮاف ﻣﺸﻬﺪ اﺳﺖ‪ .‬اﻋﺘﻤﺎد اﻟﺴﻠﻄﻨﻪ‪ ،‬ﻣﺮآة اﻟﺒﻠﺪان‪ ،‬ج ‪ ،3‬ص ‪ 1541‬و ج ‪ ،4‬ص ‪.1963‬‬
‫‪ .165‬اﺳـﻤﻌﯿﻞ ﻣﯿﺮزا‪ .‬ﭘﺴـﺮ اول ﻣﺤّﻤـ ﺪ وﻟﯽ ﻣﯿﺮزا ﮐﻪ ﻣﺎدرش ﮐﺮدﺷﺎدﻟﻮ ﺑﻮد‪ .‬ﻃﺒﻖ ﻧﻮﺷـﺘﻪ ﻋﻀﺪ اﻟﺪوﻟﻪ ﺑﻌﺪﻫﺎ ﺑﻪ ﺑﻐﺪاد رﻓﺘﻪ‪ ،‬آﻧﺠﺎ ﺗﻮﻃﻦ‬
‫ﮔﺰﯾﺪ و از ﺳﻮي دوﻟﺖ ﻋﺜﻤﺎﻧﯽ ﻣﻘﺮري درﯾﺎﻓﺖ ﻣﯽﮐﺮد‪ .‬ﻋﻀﺪ اﻟﺪوﻟﻪ‪ ،‬ﺗﺎرﯾﺦ ﻋﻀﺪي‪ ،‬ص ‪ 137‬و ‪.282‬‬
‫‪ .166‬ﺑﻮﻟﯿﻨﻮك‪ .‬ﺳـﺮدار روس ﮐﻪ ﻧـﺎﻣﺶ در ﻣﻨـﺎﺑﻊ ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن دوره ﻗﺎﺟﺎرﯾﻪ ﺑﻪ ﺷـﮑﻞﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺿـﺒﻂ ﺷـﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﮐﺴـﯿﺮ اﻟﺘﻮارﯾـﺦ‪:‬‬
‫ﺑﻮﻟﻮﻣﮏ )ص ‪(109‬؛ ﻣﺂﺛﺮ ﺳﻠﻄﺎﻧﯿﻪ‪ :‬ﺑﻮﻟﮕﻮﻧﯿﮏ )ص ‪(183‬؛ ﺗﺎرﯾﺦ ﻣﻨﺘﻈﻢ ﻧﺎﺻﺮي‪ :‬ﭘﻮﻟﮑﻮﻧﯿﮏ )ج ‪ ،3‬ص ‪.(1542‬‬
‫‪ .167‬در ﻣـﺂﺛﺮ ﺳـﻠﻄﺎﻧﯿﻪ ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ اﯾﻦ واﻗﻌﻪ ﺑﯿﺎن ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ ﭘﺲ از ﻗﺘﻞ اﺑﺮاﻫﯿﻢ ﺧﺎن و درﮔﯿﺮيﻫﺎي ﻧﯿﺮوﻫﺎي اﯾﺮان و روس ﻧﺎﻣﯽ‬
‫از ﺳﺮدار روس ﺑﻮﻟﯿﻨﻮك ﻧﻤﯽآﯾﺪ‪ .‬دﻧﺒﻠﯽ‪ ،‬ﻣﺂﺛﺮ ﺳﻠﻄﺎﻧﯿﻪ‪ ،‬ص ‪.173‬‬
‫‪ .168‬ﺧـﺎوري و دﻧﺒﻠﯽ ﻧـﺎم اﯾﻦ دو ﺳـﺮدار را اﺳـﻤﻌﯿﻞ ﺧـﺎن داﻣﻐﺎﻧﯽ و اﻣﺎن اﻟّﻠﻪ ﺧﺎن اﻓﺸﺎر ذﮐﺮ ﮐﺮدهاﻧـﺪ‪ :‬ﺧﺎوري ﺷـﯿﺮازي‪ ،‬ﺗﺎرﯾـﺦ ذو‬
‫اﻟﻘﺮﻧﯿﻦ‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪249‬؛ دﻧﺒﻠﯽ‪ ،‬ﻣﺂﺛﺮ ﺳﻠﻄﺎﻧﯿﻪ‪ ،‬ص ‪.178‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 459‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫‪ .169‬ﻗﻠﻌﻪ ﻓﺚ‪ .‬در ﻣﺂﺛﺮ ﺳﻠﻄﺎﻧﯿﻪ‪ ،‬ﻣﺤﻞ اﺧﺘﻔﺎي ﻣﺼﻄﻔﯽ ﺧﺎن ﺷﯿﺮواﻧﯽ را ﻗﻠﻪ ﮐﻮه ﻓﺚ ذﮐﺮ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ .‬دﻧﺒﻠﯽ‪ ،‬ﻣﺂﺛﺮ ﺳﻠﻄﺎﻧﯿﻪ‪ ،‬ص ‪.178‬‬
‫‪ .170‬ﯾﺮاﻧـﺎل‪ -‬ﯾﻨـﺎرال‪ .‬روﺳـﯽ ﺷـﺪه ﺟﻨﺮال ﯾـﺎ ژﻧﺮال ﺻـﺎﺣﺐ ﻫﺮﯾﮏ از درﺟﻪﻫﺎي ﺳـﺮﺗﯿﭗ ﺑﻪ ﺑﺎﻻ‪ .‬ﯾﺤﯿﯽ ﻣﺪرﺳـﯽ و دﯾﮕﺮان‪ ،‬ﻓﺮﻫﻨﮓ‬
‫اﺻـﻄﻼﺣﺎت دوره ﻗﺎﺟـﺎر )ﻗﺸﻮن و ﻧﻈﻤﯿﻪ(‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬دﻓﺘﺮ ﭘﮋوﻫﺶﻫـﺎي ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ‪ ،1380 ،‬ص ‪191‬؛ در ﻣﺘـﻮن اﯾﻦ ﻟﻐﺖ ﺑﻪ ﺷـﮑﻞ ﮔﻨﺮال‪،‬‬
‫ﺟﻨﺮال و ﯾﻨﺎرال آﻣﺪه اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ ﺿﺒﻂ ﻧﺴﺨﻪ ﻣﺎ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﯾﺮاﻧﺎل در ﺟﺎﯾﯽ ﻧﯿﺎﻣﺪه‪.‬‬
‫‪ .171‬ﻣﻨﻈﻮر ﻫﻤﺎن ﺳـﻠﯿﻤﺎن ﭘﺎﺷﺎي ﮐﻬﯿﺎي ﺑﻐـﺪاد اﺳﺖ‪ .‬ﮐﻪ در ﻧﺴـﺨﻪ ﻣﺎ ﺑﻪ ﺷـﮑﻞ ﮐﺤﯿﺎ ﺿـﺒﻂ ﺷـﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺧﺎوري ﺷـﯿﺮازي‪ ،‬ﺗﺎرﯾﺦ ذو‬
‫اﻟﻘﺮﻧﯿﻦ‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪254‬؛ ﻫﺪاﯾﺖ‪ ،‬روﺿﮥ اﻟﺼﻔﺎ‪ ،‬ج ‪ ،9‬ص ‪.428‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪501 :‬‬
‫‪ .172‬زﺑﺎﻧﺎ‪ .‬ﻧﺎم ﻣﻨﺰل ﺷﺎﻧﺰدﻫﻢ از ﻣﻨﺎزل ﻗﻤﺮ‪ ،‬ﻋﻼﻣﺖ آن دو ﺳﺘﺎره اﺳﺖ ﺑﺮ در ﮐﻔﻪ ﻣﯿﺰان‪.‬‬
‫ﻋﻠﯽ اﮐﺒﺮ دﻫﺨﺪا‪ ،‬ﻟﻐﺖﻧﺎﻣﻪ‪.‬‬
‫‪ .173‬ﺷـﯿﺦ ﺟﻌﻔﺮ ﻧﺠﻔﯽ‪ .‬از ﻣﻬﻢﺗﺮﯾﻦ ﻋﻠﻤﺎي زﻣﺎن ﻓﺘﺤﻌﻠﯽ ﺷﺎه ﺑﻮد ﮐﻪ ﺳﻠﻄﻨﺖ ﺷﺎه را ﺗﺄﯾﯿﺪ ﮐﺮد و ﻧﯿﺰ ﺑﻪ ﻓﺘﺤﻌﻠﯽ ﺷﺎه ﺟﻨﮓ ﺑﺎ روسﻫﺎ‬
‫را ﺗﮑﻠﯿﻒ ﮐﺮد‪ .‬وي ﺷـﺎﮔﺮد وﺣﯿـﺪ ﺑﻬﺒﻬﺎﻧﯽ ﺑﻮد و ﭼﻨـﺪ ﺑﺎر در اﻣﻮر ﺳﯿﺎﺳـﯽ دﺧﺎﻟﺖ ﮐﺮد‪ .‬از ﺟﻤﻠﻪ در ‪ 1234‬در درﮔﯿﺮيﻫﺎي اﯾﺮان و‬
‫ﻋﺜﻤﺎﻧﯽ ﺑﺮ ﺳـﺮ ﺑﺎﺑﺎن ﮐﺮدﺳـﺘﺎن ﺷـﯿﺦ ﺟﻌﻔﺮ ﻧﺠﻔﯽ ﻣﺠﺘﻬﺪ ﻣﻘﯿﻢ ﮐﺮﺑﻼ ﻣﯿﺎن ﺳـﻠﯿﻤﺎن ﭘﺎﺷﺎ ﺣﺎﮐﻢ ﺑﻐﺪاد و ﻣﺤّﻤﺪ ﻋﻠﯽ ﻣﯿﺮزا وﺳﺎﻃﺖ ﮐﺮد‪.‬‬
‫وﺳﺎﻃﺖ ﺷﯿﺦ ﺟﻌﻔﺮ ﺑﺮاي آزادي اﺳﺮاي ﻋﺜﻤﺎﻧﯽ ﮐﻪ در ﻣﺘﻦ ﺣﺎﺿﺮ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺳﺎل ‪ 1221‬اﺳﺖ و در ﺑﻘﯿﻪ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻧﯿﺰ ذﯾﻞ وﻗﺎﯾﻊ ﻫﻤﯿﻦ ﺳﺎل‬
‫ذﮐﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺣﺎﻣﺪ اﻟﮕﺎر ‪ 1219‬ذﮐﺮ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ .‬دﯾﻦ و دوﻟﺖ در اﯾﺮان‪ ،‬ﺻﺺ ‪.98 -99‬‬
‫‪ .174‬ﺷـﺮح ﻣﻔﺼﻞ درﮔﯿﺮيﻫﺎي ﻗﻮﻣﯽ ﻃﻮاﯾﻒ اﻓﻐﺎن و ﺣﻤﻼت ﻓﯿﺮوز ﻣﯿﺮزا ﺑﻪ ﻗﻨﺪﻫﺎر و ﺟﻨﮓﻫﺎي ﺷﺎه ﺷﺠﺎع در ﺳﺮاج اﻟﺘﻮارﯾﺦ آﻣﺪه‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﮐﺎﺗﺐ ﻫﺰاره‪ ،‬ﺳﺮاج اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪.94 -107‬‬
‫‪ .175‬ﺷـﻬﺰاده ﻗﯿﺼـﺮ‪ .‬ﭘﺴـﺮ زﻣﺎﻧﺸﺎه ﺳﺪوازﯾﯽ ﺑﻮد‪ .‬از ﮐﻮدﮐﯽ وارد ﻣﺴﺎﺋﻞ ﺳﯿﺎﺳـﯽ و ﺣﺎﮐﻢ ﻗﻨﺪﻫﺎر ﺷﺪ‪ .‬در دوره ﺣﮑﻮﻣﺖ ﭘﺪرش داﺋﻢ‬
‫درﮔﯿﺮ ﺣﻤﻠﻪﻫﺎي ﻫﻤﺎﯾﻮن ﺑﻪ ﻗﻨـﺪﻫﺎر ﺑﻮد و ﺑﻌـﺪ از آن در دوره ﺳـﻠﻄﻨﺖ ﻋﻤﻮﯾﺶ ﺷﺎه ﺷـﺠﺎع ﺑﺎ وزﯾﺮ ﻓﺘـﺢ ﺧﺎن ﻫﻤﺪﺳﺖ ﺷﺪ و ﻫﻤﯿﺸـﻪ‬
‫درﮔﯿﺮي داﺷﺖ‪ .‬اﺣﻤـﺪ ﻋﻠﯽ ﮐﻬﺰاد‪ ،‬رﺟﺎل و روﯾـﺪادﻫﺎي ﺗﺎرﯾﺨﯽ اﻓﻐﺎﻧﺴـﺘﺎن‪ ،‬ﭘﺸﺎور‪ :‬اﻧﺠﻤﻦ ﺗﺎرﯾﺦ اﻓﻐﺎﻧﺴـﺘﺎن‪ 1331 ،‬ش‪ ،‬ﺻـﺺ ‪-29‬‬
‫‪.27‬‬
‫‪ .176‬ﻓﺘﺤﯽ ﺧـﺎن دّراﻧﯽ ﻫﻤﺎن وزﯾﺮ ﻓﺘـﺢ ﺧﺎن ﺑﺎرﮐﺰاﯾﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻫﻤﺮاه ﺣـﺪود ‪ 20‬ﺑﺮادر ﺧﻮد در دﺳـﺘﮕﺎه دوﻟﺘﯽ داراي ﻧﻔﻮذ و اﻋﺘﺒـﺎر‬
‫زﯾﺎدي ﺑﻮدﻧـﺪ‪ .‬ﻓﺘـﺢ ﺧﺎن ﺑﺎرﮐﺰاﯾﯽ وزﯾﺮ ﺷﺎه ﻣﺤﻤﻮد ﺑﻮد و ﻗـﺪرت زﯾﺎدي ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬در ﻣﻨﺎﺑﻊ اﻓﻐﺎن او را وزﯾﺮ ﻻﯾﻘﯽ ﻣﻌﺮﻓﯽ ﻣﯽﮐﻨﻨـﺪ ﮐﻪ‬
‫ﻣﺤﺒﻮب ﻣﺮدم ﻫﻢ ﺑﻮد‪ .‬وي ﺑﺮادراﻧﺶ را ﺑﻪ ﺣﮑﻮﻣﺖ ﺷـﻬﺮﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﮔﻤـﺎﺷﺖ و ﺧﻮد ﺑﻪ ﺟﻨـﮓ ﺑـﺎ ﺷـﺎه ﺷـﺠﺎع دﺷـﻤﻦ ﺷـﺎه ﻣﺤﻤﻮد‬
‫ﭘﺮداﺧﺖ‪ .‬ﻣﯿﺮ ﻣﺤّﻤﺪ ﺻﺪﯾﻖ ﻓﺮﻫﻨﮓ‪ ،‬اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن در ﭘﻨﺞ ﻗﺮن اﺧﯿﺮ‪ ،‬ﺻﺺ ‪.213 -214‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪502 :‬‬
‫‪ .177‬اﯾﻠﺘﺬر ﺧﺎن‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ در ﺗﺎرﯾﺦ ﺑﺨﺎرا‪ ،‬ﺧﻮﻗﻨﺪ و ﮐﺎﺷـﻐﺮ ﺷـﺮح داده ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬اﯾﻠﺘﺬر ﺧﺎن ﻟﺸـﮑﺮي ده ﻫﺰار ﻧﻔﺮي ﺟﻤﻊ آورد و ﺑﻪ‬
‫ﺑﺨﺎرا روي آورد و ﭘﺲ از ﺑﯿﺴﺖ روز ﺟﻨﮓ از اﻣﯿﺮ ﺣﯿـﺪر ﺷـﮑﺴﺖ ﺧﻮرد و ﺑﺎزﮔﺸﺖ‪ .‬ﻣﯿﺮزا ﺷـﻤﺲ ﺑﺨﺎراﯾﯽ‪ ،‬ﺗﺎرﯾـﺦ ﺑﺨﺎرا‪ ،‬ﺧﻮﻗﻨﺪ و‬
‫ﮐﺎﺷﻐﺮ‪ ،‬ص ‪.75‬‬
‫‪ .178‬ارﺳﺎي‪ .‬ﯾﮑﯽ از ﻗﺒﺎﯾﻞ ﺷﺶﮔﺎﻧﻪ ﺗﺮﮐﻤﻦﻫﺎي اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن اﺳﺖ )ﺑﻪ ﻣﻌﻨﯽ ﻣﺮد ﺷﺠﺎع( ﮐﻪ ﺑﯿﺸﺘﺮ در اﻧﺪﺧﻮد و در اﻃﺮاف ﻫﺮات و ﺑﻠﺦ‬
‫ﺳﺎﮐﻦ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻣﺤّﻤﺪ رﺿﺎ ﺑﯿﮕﺪﻟﯽ‪ ،‬ﺗﺮﮐﻤﻦﻫﺎي اﯾﺮان‪ ،‬ص ‪.330‬‬
‫‪ .179‬اﻟّﺎن‪ .‬ﻧﺎﺣﯿﻪ اﻟّﺎن در ﺷـﺮق روم و ﺟﻨﻮب »درﯾﺎي ﮔﺮز و ﺑﺠﻨﺎك ﺧﺰر« اﺳﺖ و ﻣﻨﻄﻘﻪاي ﮐﻮﻫﺴـﺘﺎﻧﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺮدم آن ﻣﺴﯿﺤﯽاﻧﺪ‪:‬‬
‫ﺗﻌﻠﯿﻘـﺎت ﺑﺮ ﺣـﺪود اﻟﻌـﺎﻟﻢ ﻣﻦ اﻟﻤﺸـﺮق اﻟﯽ اﻟﻤﻐﺮب‪ ،‬ﺑﺎ ﻣﻘـﺪﻣﻪ ﺑﺎر ﺗﻮﻟـﺪ و ﺗﻌﻠﯿﻘﺎت ﻣﯿﻨﻮرﺳـﮑﯽ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻣﯿﺮﺣﺴـﯿﻦ ﺷﺎه‪ ،‬ﺗﺼـﺤﯿﺢ ﻣﺮﯾﻢ‬
‫ﻣﯿﺮاﺣﻤﺪي و ﻏﻼﻣﺮﺿﺎ ورﻫﺮام‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ ،‬داﻧﺸﮕﺎه اﻟﺰﻫﺮا‪ ،1372 ،‬ص ‪.490‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 460‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫‪ .180‬ﺑﺰﻧﺠﺮد‪ .‬ﻫﻤـﺎن ﺑﺠﻨﻮرد اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻣﺤـﻞ ﻋﺒﻮر و ﺗﺎﺧﺖوﺗـﺎز ﺗﺮﮐﻤﺎﻧـﺎن ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﻃـﺎﯾﻔﻪ ﺷﺎدﻟﻮ و زﻋﻔﺮاﻧﻠﻮ از ﻃﻮاﯾﻒ ﻣﻬﻢ‬
‫ﺳﺎﮐﻦ اﯾﻦ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺑﻮدهاﻧﺪ‪.‬‬
‫اﻋﺘﻤﺎد اﻟﺴﻠﻄﻨﻪ‪ ،‬ﻣﺮآة اﻟﺒﻠﺪان‪ ،‬ج ‪ ،1‬ﺻﺺ ‪.270 -273‬‬
‫‪ .181‬اﯾﻦ واﻗﻌﻪ را ﻣﻼ ﻓﯿﺾ ﻣﺤّﻤـ ﺪ ﮐﺎﺗﺐ ﭼﻨﯿﻦ ﺷـﺮح ﻣﯽدﻫﺪ‪» :‬ﻗﻠﻌﻪ ﻏﻮرﯾﺎن را ﮐﻪ در ﻫﺸﺖ ﻓﺮﺳـﻨﮕﯽ ﻫﺮات واﻗﻊ اﺳﺖ‪ ،‬ﺣﺴـﯿﻦ ﺧﺎن‬
‫ﻗﺎﺟﺎر ﺑﻪ اﻣﺮ واﻟﯽ ﻣﺸـﻬﺪ ﻣﺘﺼـﺮف ﺷﺪ و ﻣﺤّﻤﺪ وﻟﯽ ﻣﯿﺮزا آن را ﺑﻪ اﺳﺤﻖ ﺧﺎن ﻗﺮاﺋﯽ ﺳﭙﺮده‪ ،‬او ﯾﻮﺳﻒ ﻋﻠﯽ ﺧﺎن ﺑﺮادرزاده ﺧﻮد را ﺑﻪ‬
‫ﺣﮑﻮﻣﺖ آن ﮔﻤﺎﺷﺖ‪ .‬وي در ﺧﻔﺎ ﺑﺎ ﺣﺎﺟﯽ ﻓﯿﺮوز اﻟﺪﯾﻦ ﺳﺎزش ﮐﺮده‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﺴـﺨﯿﺮ ﺧﺮاﺳﺎﻧﺶ ﺗﺮﻏﯿﺐ ﻫﻤﯽ ﻧﻤﻮد‪ «.‬ﮐﺎﺗﺐ ﻫﺰاره‪ ،‬ﺳـﺮاج‬
‫اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪.103‬‬
‫‪ .182‬ﻣﻼ اﺳـﻼم ﮐﻪ اﺻـﻼ اﺻﻔﻬﺎﻧﯽ ﺑﻮده در ‪ 1197‬ﺑﻪ ﻫﺮات رﻓﺖ‪ .‬ﻣـّﺪﺗﯽ در ﺑﺎزار ﻋﺮاق ﺻـﺒﺎﻏﯽ ﻣﯽﮐﺮد ﺗﺎ ورﺷـﮑﺴﺖ ﺷﺪ‪ .‬در ﮐﺮج‬
‫ﻧﺰدﯾﮏ ﻫﺮات ﻧﯿﺰ ﻣﺪﺗﯽ ﮐﺴﺐوﮐﺎر داﺷﺖ‪.‬‬
‫ﭼﻨﺪ ﺳﺎﻟﯽ ﻧﺎﭘﺪﯾﺪ ﺷﺪ و ﺑﻌﺪ ﺑﻪ ﺑﺨﺎرا و ﺗﺮﮐﺴـﺘﺎن رﻓﺘﻪ ﺟﻤﻌﯽ ﻣﺮﯾﺪ دورش را ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ و ﺑﻪ ﺻﻮﻓﯽ اﺳﻼم ﻣﺸﻬﻮر ﺷﺪ‪ .‬وي اﻫﻞ ﺳﻨﺖ ﺑﻮد‬
‫و ﻣﺮﯾﺪاﻧﺶ ﻫﺮروز ﺑﯿﺸﺘﺮ ﻣﯽﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻃﺮﯾﻘﻪ ﻧﻘﺸﺒﻨﺪﯾﻪ و ﺳﻬﺮوردﯾﻪ را ارﺷﺎد ﻣﯽﮐﺮد‪ .‬ﻓﯿﺮوز اﻟﺪﯾﻦ ﻣﯿﺮزا ﻧﯿﺰ در ﺳﻠﮏ‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪503 :‬‬
‫ﻣﺮﯾﺪاﻧﺶ درآﻣﺪ‪ .‬رﯾﺎﺿﯽ ﻫﺮوي‪ ،‬ﻋﯿﻦ اﻟﻮﻗﺎﯾﻊ‪ ،‬ص ‪9‬؛ ﮐﺎﺗﺐ ﻫﺰاره‪ ،‬ﺳﺮاج اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﺟﻠﺪ ‪ ،1‬ﺻﺺ ‪.103 -104‬‬
‫‪ .183‬ﻃـﺎﯾﻔﻪ ﺗـﺎﯾﻤﻨﯽ‪ .‬از ﻃﻮاﯾﻒ ﭼﻬﺎر اوﯾﻤﺎق ﻫﺴـﺘﻨﺪ‪ .‬ﻃﺎﯾﻔﻪاي ﮐﻮﭼﮏ ﺑﻮده‪ ،‬زﺑﺎﻧﺸﺎن ﻓﺎرﺳـﯽ و ﺳـﻨﯽﻣﺬﻫﺐ ﺑﻮدهاﻧـﺪ‪ .‬در ﻏﻮر ﻫﺮات‬
‫ﺳـﺎﮐﻦ ﺑﻮده ﺷﺎﻣـﻞ دو ﻓﺮﻗﻪ ﻣﯽﺑﺎﺷـﻨﺪ‪ :‬ﯾﮑﯽ ﻗﺒﭽﺎق و دﯾﮕﺮي درزي‪ .‬ﺗﺎﯾﻤﻨﯽﻫﺎ ﻫﯿـﭻ ﻧﺴـﺒﺖ ﻧﮋادي ﺑﺎ ﭘﺸـﺘﻮنﻫﺎ ﻧﺪارﻧـﺪ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ در اﺻـﻞ‬
‫ﺗﺮك ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ و ﺑﺎ ﻫﺰارهﻫﺎ از ﯾﮏ ﺗﺒﺎرﻧﺪ‪ .‬ﮐﺎﺗﺐ ﻫﺰاره‪ ،‬ﻧﮋادﻧﺎﻣﻪ اﻓﻐﺎن‪ ،‬ص ‪.82‬‬
‫‪ .184‬ﻓﯿﺮوزﮐﻮﻫﯽﻫﺎ ﯾﮑﯽ از ﻃﻮاﯾﻒ اوﯾﻤﺎق ﻫﺴـﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺷـﻌﺒﻪ ﮐﺮاﺋﯽ آن در ﺟﻨﻮب ﻣﺸـﻬﺪ ﻣﻘﯿﻢ اﺳﺖ و دو ﺟﻤﻌّﯿﺖ ﺑﺰرگ از ﻫﺰاره و‬
‫ﺗﯿﻤﻮري در ﺑﺎﺧﺮز و ﻧﻮاﺣﯽ آن در ﻣﻐﺮب ﻫﺮات ﺳﺎﮐﻦ ﺑﻮده‪ ،‬ﺗﺒﻌﻪ دوﻟﺖ اﯾﺮاﻧﻨﺪ‪ .‬ﻫﻤﺎن ﮐﺘﺎب‪ ،‬ص ‪.143‬‬
‫‪ .185‬ﻃﺎﯾﻔﻪ ﻏﺮﺟﺴﺘﺎﻧﯽ ﻫﻤﺎن ﻃﺎﯾﻔﻪ داﯾﺰﻧﮕﯽ ﯾﮑﯽ از ﻃﻮاﯾﻒ ﻫﺰاره اﺳﺖ ﮐﻪ ﺳﮑﻨﺎي اﺻﻠﯽﺷﺎن در ﻏﺮب ﺑﺎﻣﯿﺎن و ﺷﻤﺎل ﻫﯿﺮﻣﻨﺪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ل‪ .‬ﺗﯿﻤﻮر ﺧﺎﻧﻮف‪ ،‬ﺗﺎرﯾﺦ ﻣﻠﯽ ﻫﺰاره‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻋﺰﯾﺰ ﻃﻐﯿﺎن‪ ،‬ﻗﻢ‪ :‬ﻣﻮﺳﺴﻪ ﻣﻄﺒﻮﻋﺎﺗﯽ اﺳﻤﺎﻋﯿﻠﯿﺎن‪ ،1372 ،‬ص ‪.66‬‬
‫‪ .186‬ﻃﻪ‪.106 /‬‬
‫‪ .187‬ﺷـﮑﯿﺒﺎن ﺑﻪ ﺷـﮑﻞ ﺷﮑﯿﻮان ﻫﻢ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ ﺷﻬﺮ در ﭘﻨﺞ ﻓﺮﺳﻨﮕﯽ روزﻧﮏ واﻗﻊ اﺳﺖ‪ .‬اﻫﻞ ﺷﮑﯿﺒﺎن ﻫﻤﻪ ﻣﺮوي ﺑﻮدهاﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺳﻪ ﺳﻔﺮﻧﺎﻣﻪ‪ ،‬ص ‪.29‬‬
‫‪ .188‬ﺧـﺎوري ﻧـﺎم ﺧﻮاﻧﯿﻦ اﻓﻐـﺎن را ﭼﻨﯿﻦ ﻣﯽآورد‪» :‬ﺑـﺪل ﺧـﺎن ﻓﻮﻓﻠﺰاﯾﯽ و ﮔـﺪا ﺧـﺎن و ﻣﺤﻤﻮد ﺧـﺎن ﺗﺎﯾﻤﻨﯽ و ﺑﺮادر ﭘﻠﻨﮓﺗﻮش ﺧﺎن‬
‫ﺟﻤﺸـﯿﺪي‪ ،‬ﻫﻤﺮاه ‪ 200‬ﻧﻔﺮ از ﺳـﺮﮐﺮدﮔﺎن دﻻـور آﻧﻬـﺎ از ﺟﻤﻠـﻪ‪ :‬ﻋﺒـﺪ اﻟﻐﯿـﺎث ﺧـﺎن ﻓـﻮﻓﻠﺰاﯾﯽ و ﺑﺮﺧـﻮردار ﺧـﺎن اﺳـﺤﻖزاﯾﯽ و ﺑﺮادر‬
‫ﭘﻠﻨﮓﺗﻮش ﺧﺎن ﺟﻤﺸﯿﺪي اﺳﯿﺮ ﺷﺪﻧﺪ‪ «.‬ﺧﺎوري ﺷﯿﺮازي‪ ،‬ﺗﺎرﯾﺦ ذو اﻟﻘﺮﻧﯿﻦ‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪.267‬‬
‫‪ .189‬ﻣﺎروﭼﺎق‪ .‬ﻣﺤﻞ اﯾﻞ ﺟﻤﺸﯿﺪي ﮐﻪ ﮔﻮﯾﺎ در ﺳﺮ راه ﻫﺮات ﺑﻪ ﻣﺸﻬﺪ واﻗﻊ اﺳﺖ‪ .‬ﺳﻪ ﺳﻔﺮﻧﺎﻣﻪ‪ ،‬ص ‪.95‬‬
‫‪ .190‬ﺷﻌﺮا‪.34 /‬‬
‫‪ .191‬ﻣﻠﮏ ﺣﺴﯿﻦ ﻣﯿﺮزا‪ .‬ﭘﺴﺮ ﻓﯿﺮوز ﻣﯿﺮزا اﺳﺖ ﮐﻪ ﻧﺰد ﻓﺘﺤﻌﻠﯽ ﺷﺎه ﻓﺮﺳﺘﺎد‪ .‬ﮐﺎﺗﺐ ﻫﺰاره‪ ،‬ﺳﺮاج اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪.104‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪504 :‬‬
‫‪ .192‬ﻣﺎﺋﺪه‪.54 /‬‬
‫‪ .193‬ﻏﺎﺷﯿﻪ‪.17 /‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 461‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫‪ .194‬ﺑﻘﺮه‪.69 /‬‬
‫‪ .195‬در ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻗﺎﺟﺎر آﻣﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ‪» :‬ﺧﺒﺮ ﭘﯿﺮوزي ﻣﺤّﻤﺪ وﻟﯽ ﻣﯿﺮزا ﺑﺮ ﻓﯿﺮوز ﻣﯿﺮزا و ﻫﺪاﯾﺎ و ﻏﻨﺎﯾﻢ در ﺟﻤﺎدي اﻟﺜﺎﻧﯽ در ﭼﻤﻦ ﺳﻠﻄﺎﻧﯿﻪ‬
‫ﺑﻪ ﺣﻀﻮر ﺷﺎه رﺳـﯿﺪه اﺳﺖ‪ «.‬ﺑـﺪون اﯾﻨﮑﻪ ﻧﺎﻣﯽ از ﻣﺆﻟﻒ اﯾﻦ ﮐﺘﺎب و ﺷﺎﻫﺰاده اﻟّﻠﻪ ﻗﻠﯽ ﻣﯿﺮزا ﺑﯿﺎﯾﺪ‪ .‬در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ در ﻣﺘﻦ ﺣﺎﺿـﺮ ﻣﺆﻟﻒ‬
‫ﺷﺮح ﻣﺄﻣﻮرﯾﺖ ﺧﻮﯾﺶ را ﻣﯽﻧﻮﯾﺴﺪ ﮐﻪ در ﻣﺎه رﺟﺐ در ﮐﺎخ ﮔﻠﺴـﺘﺎن ﺑﻪ ﺣﻀﻮر ﺷﺎه رﺳﯿﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻄﻤﺌﻨﺎ اﯾﻦ ﺧﺒﺮ ﻣﻮﺛﻖﺗﺮ اﺳﺖ‪ ،‬زﯾﺮا‬
‫ﻣﺆﻟﻒ ﺧﻮد ﻧﻘﻞﮐﻨﻨﺪه آن اﺳﺖ‪ .‬و ﻣﻨﺎﺑﻊ دﯾﮕﺮ ﻧﺴـﺒﺖ ﺑﻪ اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ ﻣﺘﺄﺧﺮﺗﺮ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺧﺎوري ﺷﯿﺮازي‪ ،‬ﺗﺎرﯾﺦ ذو اﻟﻘﺮﻧﯿﻦ‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص‬
‫‪268‬؛ ﻫﺪاﯾﺖ‪ ،‬روﺿﮥ اﻟﺼﻔﺎ‪ ،‬ج ‪ ،9‬ص ‪473‬؛ اﻋﺘﻤﺎد اﻟﺴﻠﻄﻨﻪ‪ ،‬ﺗﺎرﯾﺦ ﻣﻨﺘﻈﻢ ﻧﺎﺻﺮي‪ ،‬ج ‪ ،3‬ص ‪.1486‬‬
‫‪ .196‬ﺣﺴـﯿﻦ ﻗﻠﯽ ﺧﺎن ﺑﺮادر ﻓﺘﺤﻌﻠﯽ ﺷﺎه و ﺷﺶ ﺳﺎل از او ﮐﻮﭼﮏﺗﺮ ﺑﻮد‪ .‬وي در ﺳﺎل ‪ 1191‬ﻣﺘﻮﻟﺪ ﺷﺪه و ﭘﺲ از ﻋﺼﯿﺎنﻫﺎي ﻣﮑﺮر‬
‫ﺑﻪ اﻣﺮ ﻓﺘﺤﻌﻠﯽ ﺷﺎه ﮐﻮر ﺷﺪه و اﻧﺪﮐﯽ ﺑﻌﺪ در ﻋﯿﻦ ﺟﻮاﻧﯽ درﮔﺬﺷـﺘﻪ اﺳﺖ در ‪ .1217‬اﯾﻦ ﻣﻄﻠﺒﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ دﮐﺘﺮ ﻋﺒﺪ اﻟﺤﺴﯿﻦ ﻧﻮاﯾﯽ در‬
‫ﺑﺨﺶ ﺗﻌﻠﯿﻘﺎت ﺑﺮ ﺗﺎرﯾﺦ ﻋﻀﺪي )ص ‪ (309‬ﻧﮕﺎﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ در ﻣﺘﻦ ﻣﺎ ﺗﺎرﯾﺦ ﻣﺮگ وي ‪ 1222‬ذﮐﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ .197‬رﻋﺪ‪.29 /‬‬
‫‪ .198‬ﻣﺤّﻤﺪ زﻣﺎن ﺧﺎن ﺣﺎﮐﻢ ﺟﺎﺟﺮم و ﺑﺴﻄﺎم و ‪ ...‬ﺑﺎﻧﯽ ﻣﺪرﺳﻪ ﺷﺎﻫﺮود اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﻋﺘﻤﺎد اﻟﺴﻠﻄﻨﻪ‪ ،‬ﻣﻄﻠﻊ اﻟﺸﻤﺲ‪ ،‬ج ‪.1043 ،3‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪505 :‬‬
‫واژهﻧﺎﻣﻪ‬
‫آ‬
‫آزرم‪ :‬رزم‪ ،‬ﮐﺎرزار‪ ،‬ﺟﻨﮓ‬
‫آﻏﺮوق‪ -‬اﻏﺮق‪ :‬ﺑﺎروﺑﻨﻪ‬
‫آﻣﻮد‪ -‬آﻣﻮده‪ :‬آراﺳﺘﻪ‪ ،‬ﻣﺰﯾﻦ‬
‫ا‬
‫اﺑﺮش‪ :‬زﯾﻮر اﺳﺐ‪ ،‬رﺧﺶ ﭼﭙﺎر‪ ،‬ﻣﻠﻤﻊ‪ ،‬اﺳﺒﯽ ﮐﻪ ﺑﺮ اﻋﻀﺎي او ﻧﻘﻄﻪﻫﺎ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻣﮑﺎن اﺑﺮش‪ :‬آﻧﺠﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﮔﯿﺎﻫﺎن رﻧﮕﺎرﻧﮓ و ﺑﺴﯿﺎر دارد‪.‬‬
‫اﺑﮑﺎر‪ :‬دوﺷﯿﺰﮔﺎن‪ ،‬دﺧﺘﺮان‬
‫اﺗﺎﻟﯿﻖ‪ :‬ﷲ‪ ،‬ﻣﺆدب‪ ،‬ﻧﮕﻬﺒﺎن ﺣﺎﻣﯽ )ﻣﻨﺼﺒﯽ در دوره ﺻﻔﻮﯾﻪ(‬
‫اﺗﻼل‪ :‬ﺟﻤﻊ ﺗﻞ‪ ،‬ﺗﻮدهﻫﺎي ﺧﺎك و رﯾﮓ‪ ،‬ﭘﺸﺘﻪﻫﺎ‬
‫اﺟﺘﺒﺎء‪ :‬ﺑﺮﮔﺰﯾﺪن‬
‫اﺟﻘﺎل‪ :‬ﮔﺮﯾﺰ‬
‫اﺣﺘﺸﺎد‪ :‬ﮔﺮد آﻣﺪن‬
‫اﺣﺮاق‪ :‬ﺳﻮزاﻧﯿﺪن‪ ،‬اذﯾﺖ رﺳﺎﻧﺪن‪ ،‬ﺑﺮﭘﺎ ﮐﺮدن آﺗﺶ‬
‫اﺧﺘﺮﻣﻪ‪ :‬ﻏﻨﯿﻤﺖ‬
‫ادﺧﺎر‪ -‬اذﺧﺎر‪ :‬ذﺧﯿﺮه ﮐﺮدن‪ ،‬ذﺧﯿﺮه ﻧﻬﺎدن‪ ،‬اﻧﺒﺎر ﮐﺮدن‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 462‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫ادﻣﺎن‪ :‬ﭘﯿﻮﺳﺘﻪ و ﻫﻤﻮاره و داﯾﻢ ﮐﺎري را ﮐﺮدن؛‬
‫ادﻣﺎن ﺷﺮب‪ :‬داﺋﻢ اﻟﺨﻤﺮ‬
‫ارﺑﺎع‪ :‬ﺟﻤﻊ رﺑﻊ‪ ،‬ﭼﻬﺎرﮔﻮﺷﻪ ﺟﻬﺎن‪ ،‬ﭼﻬﺎرﮔﻮﺷﻪ‬
‫ارﺗﺴﺎم‪ :‬ﻓﺮﻣﺎن ﺑﺮدن‪ ،‬ﻧﮕﺎﺷﺘﻪ ﺷﺪن‪ ،‬ﺻﻮرتﭘﺬﯾﺮ ﺷﺪن‬
‫ارﺗﻀﯽ‪ :‬ﮔﺰﯾﺪن‬
‫ارﺗﯿﺎب‪ :‬ﺷﮏ ﮐﺮدن‬
‫ارذال‪ :‬ﻓﺮوﻣﺎﯾﻪ ﮐﺮدن‪ ،‬رذل ﮔﺮدﯾﺪن‬
‫ارزﯾﺰ‪ :‬ﻧﻮﻋﯽ از ﻣﻌﺪﻧﯿﺎت ﻗﻠﻌﯽ و ﺳﻔﯿﺪرﻧﮓ‪ ،‬رﺻﺎص‬
‫ارﻋﺎج‪ :‬ﺑﯽآرام و ﻣﻀﻄﺮب ﮐﺮدن ﮐﺴﯽ را‪.‬‬
‫ارواث‪ :‬ﺟﻤﻊ ورﺛﻪ‪ ،‬ﮐﺎهرﯾﺰي ﮐﻪ ﭘﺲ از رﯾﺨﺘﻦ ﮔﻨﺪم در ﻇﺮف ﺑﻤﺎﻧﺪ‪ ،‬ﺳﺮﮔﯿﻦ‬
‫ازﻧﺎور )ﮔﺮﺟﯽ(‪ :‬ﺷﺮﯾﻒ و ﺑﺰرگ ﻗﻮم‪ ،‬ﺷﺠﺎع و دﻟﯿﺮ و ﭘﻬﻠﻮان‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪506 :‬‬
‫ازﻫﺎق‪ :‬ﻫﻼك و ﻧﺎﺑﻮد ﮐﺮدن‬
‫ا ﺳﺘ ﺎ ر ‪ :‬ﭼ ﻬ ﺎ رﺗ ﺎ‪ ،‬ﭼ ﻬ ﺎ ر ﻣﺜ ﻘ ﺎ ل‬
‫اﺳﺘﺴﻌﺎد‪ :‬ﻧﯿﮏﺑﺨﺘﯽ ﺧﻮاﺳﺘﻦ‪ ،‬ﺳﻌﺎدت ﺟﺴﺘﻦ‪ ،‬ﯾﺎري ﺧﻮاﺳﺘﻦ‬
‫اﺳﺘﮑﺎﻧﺖ‪ :‬زاري ﮐﺮدن‬
‫اﺳﻦ‪ :‬ﺳﺎﻟﻤﻨﺪﺗﺮ‬
‫اﺳﻨﻪ‪ :‬ﺟﻤﻊ ﺳﻨﺎن‪ ،‬ﺳﺮﻧﯿﺰهﻫﺎ‬
‫اﻟﻮك‪ :‬ﭘﯿﻐﺎم‬
‫اﻣﻌﺎن‪ :‬دوراﻧﺪﯾﺸﯽ‪ ،‬دﻗﺖ‪ ،‬ﻓﺮاﺳﺖ‬
‫اﻣﻠﺢ‪ :‬ﺑﺎﻧﻤﮏﺗﺮ‬
‫اﻣﻬﺎل‪ :‬ﻣﻬﻠﺖ دادن‪ ،‬زﻣﺎن دادن‪ ،‬روزﮔﺎر دادن‬
‫اﻧﺎم‪ :‬آﻓﺮﯾﺪﮔﺎن‪ ،‬ﻣﺨﻠﻮق‪ ،‬ﺧﻠﻖ‬
‫اﻧﺒﺎز‪ :‬ﺷﺮﯾﮏ‪ ،‬ﻫﻤﺘﺎ‪ ،‬رﻓﯿﻖ‬
‫اﻧﺘﺴﺎق‪ :‬ﻣﻨﻈﻢ ﮔﺮداﻧﯿﺪن‪ ،‬ﻣﺮﺗﺐ ﺷﺪن‪ ،‬ﻧﻈﻢ دادن‬
‫اﻧﺘﻌﺎش‪ :‬ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻦ‪ ،‬ﺑﻠﻨﺪ ﺷﺪن‪ ،‬ﺑﻬﺒﻮد ﯾﺎﻓﺘﻦ‪ ،‬ﻋﯿﺶ‪ ،‬ﻧﺸﺎط‬
‫اﻧﺘﻘﺎء‪ :‬ﻧﯿﺴﺖ و ﻧﺎﺑﻮد ﺷﺪن‬
‫اﻧﺘﻘﺎص‪ :‬ﮐﻢ ﮐﺮدن‪ ،‬ﮐﻢ ﺷﺪن‪ ،‬ﻧﺎﻗﺺ ﺷﺪن‪ ،‬ﮐﻤﯽ‪ ،‬ﻧﻘﺼﺎن‬
‫اﻧﺘﻬﺎب‪ :‬ﻏﺎرت ﮐﺮدن و ﻏﻨﯿﻤﺖ ﮔﺮﻓﺘﻦ‬
‫اﻧﺠﺎج‪ :‬روا ﮐﺮدن‪ ،‬ﺑﺮآوردن ﺣﺎﺟﺖ‪ ،‬ﭘﯿﺮوزﻣﻨﺪ ﺷﺪن‬
‫اﻧﺪاد‪ :‬ﻫﻤﺘﺎﯾﺎن‪ ،‬اﻣﺜﺎل‪.‬‬
‫اﻧﺸﺮاح‪ :‬ﮔﺸﺎده ﺷﺪن‪ ،‬ﺑﺎز ﺷﺪن‬
‫اﻧﻄﻔﺎء‪ :‬ﺧﺎﻣﻮش ﺷﺪن ]آﺗﺶ[‪ ،‬ﺧﺎﻣﻮﺷﯽ‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 463‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫اﻧﻔﺴﺎخ‪ :‬ﺑﻪﻫﻢ ﺧﻮردن‪ ،‬ﺑﺮاﻧﺪاﺧﺘﻪ ﺷﺪن‬
‫اﻧﮕﻠﯿﻮن‪ :‬ﺟﺎﻣﻪ ﻫﻔﺖرﻧﮓ‬
‫إﻧﻬﺎء‪ :‬آﮔﺎه ﮐﺮدن‪ ،‬ﺧﺒﺮ رﺳﺎﻧﺪن‬
‫اوﻟﺠﺎي )اﻟﺠﻪ(‪ :‬ﻣﺎل و ﺟﻨﺲ و اﺳﯿﺮي ﮐﻪ ﭘﺲ از ﺗﺎﺧﺖوﺗﺎز و ﻏﺎرت از دﺷﻤﻨﯽ ﮔﯿﺮﻧﺪ‪ ،‬ﭼﭙﺎول‬
‫اﻫﺒﺖ‪ :‬ﺳﺎزوﺑﺮگ‬
‫اﯾﺘﻼف‪ :‬اﺋﺘﻼف‬
‫اﯾﻘﺎن‪ :‬ﯾﻘﯿﻦ‬
‫اﯾﻠﻐﺎر‪ :‬ﯾﻮرش‪ ،‬ﻫﺠﻮم‬
‫ب‬
‫ﺑﺄﺳﺮﻫﺎ‪ :‬ﺑﻪ ﺗﻤﺎﻣﯽ‬
‫ﺑﺄس و ﺑﺴﻂ‪ :‬ﺧﺸﻢ و ﻏﻀﺐ‬
‫ﺑﺤﺬاﻓﯿﺮﻫﺎ‪ :‬ﺑﺠﻤﻠﻪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺟﻮاﻧﺐ‪ ،‬ﺑﺎﻟﺘﻤﺎم‬
‫ﺑﺤﯿﺮه‪ :‬درﯾﺎﭼﻪ‬
‫ﺑﺮاﻧﻐﺎر‪ :‬ﺑﻪ ﻣﻐﻮﻟﯽ ﻃﺮف راﺳﺖ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺟﺮاﻧﻐﺎر‪ ،‬ﺳﻤﺖ راﺳﺖ ﻟﺸﮑﺮ را ﮔﻮﯾﻨﺪ‬
‫ﺑﺮره‪ :‬ﻧﯿﮑﻮﮐﺎران‪ ،‬ﺻﺎﻟﺤﺎن‬
‫ﺑﺴﺎﻟﺖ‪ :‬دﻟﯿﺮي‪ ،‬ﺷﺠﺎﻋﺖ‬
‫ﺑﺴﻘﻮﮔﺎه‪ :‬ﮐﻤﯿﻦﮔﺎه‬
‫ﺑﺸﺮذﻣﻪ‪ :‬ﺑﺸﺮ‪ ،‬ﮔﺸﺎدهروﯾﯽ‪ ،‬ﻧﮑﻮروﯾﯽ‬
‫ﺑﺸﻮﻟﯿﺪه‪ :‬آﺷﻔﺘﻪ‪ ،‬ﭘﺮﯾﺸﺎن‪ ،‬درﻣﺎﻧﺪه‬
‫ﺑﻄﺶ‪ :‬ﺧﺸﻢ و ﻏﻀﺐ‪ ،‬راﻧﺪن ﺳﺨﺖ ﮔﺮﻓﺘﻦ‪ ،‬ﺣﻤﻠﻪ‬
‫ﺑﻼرك‪ :‬ﻧﻮﻋﯽ از ﻓﻮﻻد ﺟﻮﻫﺮدار ﮐﻪ از آن ﺷﻤﺸﯿﺮ ﺳﺎزﻧﺪ‬
‫ﺑﻨﻮد‪ :‬ﺟﻤﻊﺑﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻔﺼﻞ‬
‫ﺑﻨﻮك‪ :‬ﮔﺮﻣﯽ از ﺷﻌﻒ و ﺧﻮﺷﺤﺎﻟﯽ‪ ،‬ﺣﺮﮐﺖ و ﮔﺮدش ﺑﻪﻃﻮر ﭼﺎﻻﮐﯽ‬
‫ﺑﻮار‪ :‬ﻧﯿﺴﺘﯽ‪ ،‬ﻫﻼﮐﺖ‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪507 :‬‬
‫ﺑﻮراﺑﺮش‪ :‬اﺳﺐ ﺳﺮخ داراي ﺧﺎلﻫﺎي ﺳﻔﯿﺪ‬
‫ﺑﯿﺪاء‪ :‬ﺑﯿﺎﺑﺎن‬
‫ﺑﺌﺲ اﻟﻤﺼﯿﺮ‪ :‬دوزخ‬
‫پ‬
‫ﭘﻬﻠﻮﮔﺬار‪ :‬آﻧﭽﻪ از ﭘﻬﻠﻮ ﻋﺒﻮر ﮐﻨﺪ و داﺧﻞ ﺷﻮد‬
‫ﭘﯿﺮا‪ :‬ﭘﯿﺮاﺳﺘﻪ‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 464‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫ﭘﯿﺶ ﻃﺎق‪ :‬ﺻﺤﻦ ﺧﺎﻧﻪ‪ ،‬دروازه‪ ،‬ﺑﻠﻨﺪ ﻗﺼﺮ‬
‫ت‬
‫ﺗﺎﺑﯿﻦ‪ :‬ﭘﺎﯾﯿﻦﺗﺮﯾﻦ ﺻﺎﺣﺐﻣﻨﺼﺐ ﻓﻮﺟﯽ‬
‫ﺗﺒﺠﯿﻞ‪ :‬ﺑﺰرگ داﺷﺘﻦ‪ ،‬ﺑﺰرگ ﺷﻤﺮدن‪ ،‬اﺣﺘﺮام ﮐﺮدن‬
‫ﺗﺘﻖ‪ :‬ﭼﺎدر‪ ،‬ﭘﺮده ﺑﺰرگ‬
‫ﺗﺘﻖ ﻋﻔﺖ‪ :‬ﭘﺮده ﻋﻔﺖ‬
‫ﺗﺠّﺮع‪ :‬ﺟﺮﻋﻪ ﺟﺮﻋﻪ ﻧﻮﺷﯿﺪن‪ ،‬ﻓﺮوﺧﻮردن ﺧﺸﻢ و آﻧﭽﻪ ﺑﺪان ﻣﺎﻧﺪ‪ ،‬ﺟﺮﻋﻪ ﺟﺮﻋﻪ‬
‫ﺗﺠﺸﻢ‪ :‬رﻧﺞ ﮐﺸﯿﺪن‪ ،‬ﺗﮑﻠﻒ‬
‫ﺗﺨﺶ‪ :‬ﻧﻮﻋﯽ ﺗﯿﺮ‬
‫ﺗﺪﻗﯿﻖ‪ :‬دﻗﺖ‪ ،‬ﺑﺮرﺳﯽ‬
‫ﺗﺪﻣﯿﺮ‪ :‬ﻧﯿﺴﺖ و ﻫﻼك ﮐﺮدن‬
‫ﺗﺬرو‪ :‬ﻗﺮﻗﺎول‬
‫ﺗﺴﻮﯾﻞ‪ :‬اﻏﻮا‬
‫ﺗﺸﺒﯿﺐ‪ :‬ﯾﺎد ﺟﻮاﻧﯽ ﮐﺮدن‬
‫ﺗﺸﻮﯾﺮ‪ :‬اﺷﺎره ﮐﺮدن‪ ،‬ﺷﺮﻣﻨﺪه ﮐﺮدن‪ ،‬ﺷﺮﻣﺴﺎري‪ ،‬ﺷﻮر و اﺿﻄﺮاب آﺷﻮب‬
‫ﺗﺼﻠﻒ‪ :‬ﻻف زدن‪ ،‬ﮔﺰاف ﮔﻔﺘﻦ‪ ،‬ﺗﻤﻠﻖ‬
‫ﺗﻌﺮﯾﮏ‪ :‬ﮔﻮﺷﻤﺎل دادن‬
‫ﺗﻘﺒﯿﻞ‪ :‬ﺑﻮﺳﻪ دادن‬
‫ﺗﻔﺮﯾﺢ‪ :‬ﺳﺮزﻧﺶ‪ ،‬ﻣﻼﻣﺖ‬
‫ﺗﮑﺎﻣﯿﺸﯽ‪ :‬ﺗﻌﺎﻗﺐ و ﻧﯿﮏ ﮐﻮﺷﯿﺪن در راﻧﺪن‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻐﻮﻟﯽ ﯾﻌﻨﯽ ﺗﮑﺎﭘﻮي ﺑﻪ ﺗﻌﺠﯿﻞ و ﺳﺮﻋﺖ‬
‫ﺗﻠﺜﻢ‪ ،‬ﺗﻠﺜﯿﻢ‪ :‬ﺑﻮﺳﻪ دادن‪ ،‬ﺑﻮﺳﯿﺪن‬
‫ﺗﻠﺠﻠﺞ‪ :‬ﻣﺘﺮدد و دودل ﺷﺪن‬
‫ﺗﻨّﮑﺮ‪ :‬ﻧﺎﺷﻨﺎس ﺑﻮدن‪ ،‬ﺧﻮد را ﻧﺎﺷﻨﺎس ﻧﺸﺎن دادن‪ ،‬ﻧﺎﺷﻨﺎﺧﺘﮕﯽ‬
‫ﺗﻮره‪ :‬ﺷﻐﺎل‪) ،‬ﺗﺮﮐﯽ( آﯾﯿﻦ و ﻗﺎﻧﻮن ﭼﻨﮕﯿﺰ ﺧﺎن ﻣﻐﻮل‬
‫ﺗﻮرﯾﻪ‪ :‬ﭘﻮﺷﺎﻧﺪن ﺣﻘﯿﻘﺖ ﺑﺮﺧﻼف ﻧﺸﺎن دادن اﻣﺮي را‪ ،‬ﭘﻨﻬﺎن ﮐﺮدن‪ ،‬ﻧﻬﻔﺘﻦ و ﻣﺨﻔﯽ ﮐﺮدن‬
‫ﺗﻮزك‪ :‬اﻧﺘﻈﺎم ﻟﺸﮑﺮ‬
‫ﺗﯿﺮ ﺗﺨﺶ‪ :‬ﺗﯿﺮ ﻫﻮاﯾﯽ‪ ،‬ﺗﯿﺮ آﺗﺸﺒﺎزي‬
‫ﺗﯿﻪ‪ :‬ﮔﻤﺮاﻫﯽ‪ ،‬ﺳﺮﮔﺮداﻧﯽ‪ ،‬ﺧﻮدﭘﺴﻨﺪي‪ ،‬ﺗﮑﺒﺮ‪ ،‬ﺑﯿﺎﺑﺎن‬
‫ﺗﯿﻘﻆ‪ :‬ﺑﯿﺪار و ﻫﻮﺷﯿﺎر ﺑﻮدن‬
‫ث‬
‫ﺛ ﺎ ر ‪ :‬ا ﻧﺘ ﻘ ﺎ م‪ ،‬ﮐﯿﻨ ﻪ‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 465‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫ﺛﻌﺒﺎن‪ :‬ﻣﺎر ﺑﺰرگ‪ ،‬اژدﻫﺎ‬
‫ﺛﻘﻠﯿﻦ‪ :‬ﺗﺜﻨﯿﻪ ﺛﻘﻞ‪ ،‬آدﻣﯽ و ﭘﺮي‪ ،‬اﻧﺲ و ﺟﻦ‬
‫ﺛﯿﺒﺎت‪ :‬ﺟﻤﻊ ﺛﯿﺐ‪ ،‬ﺑﯿﻮه‬
‫ج‬
‫ﺟﺎﻧﺐ‪ :‬اﺳﺐ ﮔﺸﺎدهﭘﺎ‬
‫ﺟﻠﺒﺎب‪ :‬ﭘﯿﺮاﻫﻦ و ﭼﺎدر زﻧﺎن‬
‫ﺟﻠﺪو‪ :‬اﻧﻌﺎم و ﻋﻄﯿﻪ‬
‫ﺟﻤﺎر‪ :‬ﺗﻨﻪ درﺧﺖ ﺧﺮﻣﺎ‬
‫ﺟﻨﯿﺒﺖ‪ :‬اﺳﺐ ﮐﺘﻞ‪ ،‬ﯾﺪك‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪508 :‬‬
‫ﺟﺮاﻧﻐﺎر‪ :‬ﺳﻤﺖ ﭼﭗ ﻟﺸﮑﺮ‪ ،‬ﻣﯿﺴﺮه‬
‫ﺟﻮدي‪ :‬ﮐﻮﻫﯽ اﺳﺖ ﺑﻪ ﺟﺰﯾﺮه ﮐﻪ ﺳﻔﯿﻨﻪ ﻧﻮح ﺑﺮ آن اﯾﺴﺘﺎد‬
‫ﺟﻮرﺷﯿﻢ‪ :‬ﺳﺘﻢﭘﯿﺸﻪ‬
‫چ‬
‫ﭼﺮغ‪ -‬ﺻﻘﺮ‪ :‬ﭘﺮﻧﺪهاي اﺳﺖ ﺷﮑﺎري‬
‫ﭼﻐﺎﻟﻪ‪ :‬آﻟﺘﯽ ﻣﻮﺳـﯿﻘﯽ ﮐﻪ ﻋﺒﺎرﺗﺴﺖ از دو ﺑﺎرﯾﮑﻪ ﭼﻮب ﺗﺮاﺷـﯿﺪه ﮐﻪ اﻧﺘﻬﺎي آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﻫﻢ ﻣﺘﺼﻞ ﺑﻮد و ﺑﻪ ﺷﮑﻞ اﻧﺒﺮ و زﻧﮓ ﻣﯽﺳﺎﺧﺘﻪاﻧﺪ‬
‫و زﻧﮕﻮﻟﻪﻫﺎﯾﯽ در دو اﻧﺘﻬﺎي دﯾﮕﺮ آن ﻣﯽﺑﺴﺘﻨﺪ و ﺑﺎ ﺑﺴﺘﻦ و ﺑﺎز ﮐﺮدن اﯾﻦ دو ﺷﺎﺧﻪ زﻧﮓﻫﺎ و زﻧﮕﻮﻟﻪﻫﺎي ﻣﺬﮐﻮر ﺑﻪ ﺻﺪا درﻣﯽآﻣﺪ‬
‫ﭼﮑﺎو‪ :‬ﭼﮑﺎوك‪ ،‬ﻧﻐﻤﻪاي از ﻣﻮﺳﯿﻘﯽ‬
‫ﭼﮕﻞ‪ :‬ﮐﻨﺎﯾﻪ از زﯾﺒﺎروﯾﯽ‪ ،‬ﻧﺎم ﺷﻬﺮي از ﺗﺮﮐﺴﺘﺎن‬
‫ﭼﻨﺪاول‪ :‬ﮔﺮوه‬
‫ح‬
‫ﺣﺒﻮر‪ :‬ﺷﺎدي و ﻓﺮاﺧﯽ ﻋﯿﺶ‪ ،‬ﻧﯿﮑﻮﮐﺎران‬
‫ﺣﺠﺮ‪ :‬داﻣﻦ‪ ،‬ﭘﻨﺎه‪ ،‬ﮐﺘﻒ‬
‫ﺣﺪاﺛﺖ‪ :‬ﺗﺎزﮔﯽ‪ ،‬ﻧﻮﺧﺎﺳﺘﮕﯽ‪ ،‬اﺑﺘﺪاي ﻫﺮﭼﯿﺰ‪ ،‬اول ﺟﻮاﻧﯽ‬
‫ﺣﺬاﻓﯿﺮ‪ :‬ﺑﺤﺬاﻓﯿﺮﻫﺎ‬
‫ﺣﺮوﻧﯽ‪ :‬ﺳﺮﮐﺸﯽ‪ ،‬ﺳﺮﭘﯿﭽﯽ‬
‫ﺣﺴﺎم‪ :‬ﺷﻤﺸﯿﺮ ﺑّﺮان‬
‫ﺣﺴﺎد‪ :‬درو ﮐﺮدن‪ ،‬دروﯾﺪن‬
‫ﺣﺼﻪ‪ :‬ﻧﺼﯿﺐ‪ ،‬ﺑﻬﺮه‬
‫ﺣﻠﻞ‪ :‬ﻟﺒﺎسﻫﺎ‪ ،‬ﭘﯿﺮاﯾﻪﻫﺎ‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 466‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫ﺣﻤﺎم‪ :‬ﮐﺒﻮﺗﺮ‬
‫ﺣﻨﻈﻞ‪ :‬ﮔﯿﺎه ﺗﻠﺦ‬
‫ﺣﺼﻪ‪ :‬ﺑﻬﺮه‪ ،‬ﺑﺨﺶ‪ ،‬ﻧﺼﯽ‪ ،‬ﺳﻬﻢ‬
‫خ‬
‫ﺧﺎﻓﻘﯿﻦ‪ :‬ﺷﺮق و ﻏﺮب‬
‫ﺧﺎﻣﻞ‪ :‬ﭘﺴﺖ‪ ،‬ﻓﺮوﻣﺎﯾﻪ‬
‫ﺧﺒﺎط‪ :‬ﺷﻮرﯾﺪﮔﯽ‬
‫ﺧﺪارت‪ :‬ﭘﺮدهﻧﺸﯿﻨﯽ‪ ،‬ﻣﺨﺪره ﺑﻮده‬
‫ﺧﺪو‪ :‬آب دﻫﺎن‬
‫ﺧﺬﻻن‪ :‬ﻓﺮوﮔﺬاﺷﺘﻦ ﯾﺎري‪ ،‬ﻣﺪد ﻧﮑﺮدن‪ ،‬ﺿﻌﻒ و ﺳﺴﺘﯽ‬
‫ﺧﺰف‪ :‬ﻇﺮف ﺳﻔﺎﻟﯿﻦ‬
‫ﺧﻀﺎرت‪ :‬ﺳﺒﺰي‪ ،‬ﺗﺮهﻫﺎي ﺳﺒﺰ‬
‫ﺧﻔﺘﺎن‪ :‬ﻧﻮﻋﯽ از ﺟﺒﻪ و ﺟﺎﻣﻪ روز ﺟﻨﮓ ﮐﻪ آن را ﻗﺰاﮔﻨﺪ ﮔﻮﯾﻨﺪ‪ ،‬ﺟﺎﻣﻪ ﺳﭙﺎﻫﯿﺎن‪.‬‬
‫ﺧﻠﺖ‪ :‬دوﺳﺘﯽ‬
‫ﺧﻤﻮل‪ :‬ﮔﻤﻨﺎم ﺷﺪن‪ ،‬ﺑﯽﻧﺎم و ﻧﺸﺎﻧﯽ‬
‫ﺧﻮاﺟﻪﺗﺎش‪ :‬دو ﺑﻨﺪه ﯾﮏ ﻣﻮﻟﯽ‪ ،‬ﻫﻢﻗﻄﺎر‬
‫د‬
‫داﻫﯽ‪ :‬زﯾﺮك‪ ،‬ﺑﺎﻫﻮش‪ ،‬ﺗﯿﺰﻓﻬﻢ‬
‫دﺑﻮر‪ :‬ﺑﺎدي ﮐﻪ از ﻣﻐﺮب وزد‪ ،‬ﺑﺎد ﻏﺮﺑﯽ‬
‫دﺛﺎر‪ :‬ﺟﺎﻣﻪ روﯾﯿﻦ‬
‫درع‪ :‬ﺟﺎﻣﻪ ﺟﻨﮕﯽ ﮐﻪ از ﺣﻠﻘﻪﻫﺎي آﻫﻨﯽ ﺳﺎزﻧﺪ‪ ،‬زره‬
‫دري‪ :‬ﻣﻨﺴﻮب ﺑﻪ درﺑﺎر ﭘﺎدﺷﺎه‬
‫دﺷﮑﺮده‪ :‬آﻣﺎده ﺷﺪن‬
‫دﻏﺎ‪ :‬ﻧﺎدرﺳﺖ‪ ،‬ﻧﺎراﺳﺖ‪ ،‬ﻣﮑﺮ‪ ،‬ﻓﺮﯾﺐ‬
‫د ﮔﻨ ﮓ ‪ :‬ﭼ ﻤ ﺎ ق‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪509 :‬‬
‫دوﺣﻪ‪ :‬درﺧﺖ ﺑﺰرگ ﭘﺮ ﺷﺎﺧﻪ‪ ،‬درﺧﺖ ﺗﻨﺎور‬
‫دﻫﺎ‪ :‬زﯾﺮﮐﯽ‬
‫دﻣﺎء‪ :‬ﺧﻮنرﯾﺰي‬
‫دﯾﺎن‪ :‬ﻗﺎﺿﯽ‪ ،‬داور‪ ،‬ﺣﺎﮐﻢ‪ ،‬ﻣﺤﺎﺳﺐ‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 467‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫ذ‬
‫ذاﻫﻞ‪ :‬ﻏﺎﻓﻞ‪ ،‬ﺑﯽﭘﺮوا‬
‫ذﺋﺎب‪ :‬ﺟﻤﻊ ذﺋﺐ‪ ،‬ﮔﺮگﻫﺎ‬
‫ذﯾﺎب و ﮐﻼب‪ :‬دﯾﻮاﻧﮕﯽ‬
‫ذﺑﻮل‪ :‬ﭘﮋﻣﺮده‬
‫ذﺧﺎر‪ :‬ﺑﺴﯿﺎر ذﺧﯿﺮهﮐﻨﻨﺪه‬
‫ذرﯾﺢ‪ :‬ﻃﻤﻊ‪ ،‬اﻣﯿﺪ‬
‫ذﻻﻗﺖ‪ :‬ﻓﺼﺎﺣﺖ‬
‫ر‬
‫راغ‪ :‬ﻣﺮﻏﺰار‪ ،‬ﺻﺤﺮا‬
‫راﯾﺾ‪ :‬رامﮐﻨﻨﺪه‬
‫رزاﻧﺖ‪ :‬ﺑﺎوﻗﺎر ﺑﻮدن‪ ،‬ﺳﻨﮕﯿﻦ ﺑﻮدن‪ ،‬وﻗﺎر‬
‫رزﯾﻦ‪ :‬ﻣﺤﮑﻢ‪ ،‬اﺳﺘﻮار‪ ،‬ﺑﺎوﻗﺎر و ﺳﻨﮕﯿﻨﯽ‬
‫رزﯾﻪ‪ :‬ﻣﺼﯿﺒﺖ ﻋﻈﯿﻢ‬
‫رﺷﺎﻗﺖ‪ :‬ﻧﯿﮑﻮﯾﯽ‬
‫رﻃﺐ اﻟﻠﺴﺎن‪ :‬ﺗﺮزﺑﺎن‪ ،‬ﺷﯿﺮﯾﻦزﺑﺎن‬
‫رﻏﺎﯾﺐ‪ :‬ﻧﻔﺎﯾﺲ‬
‫رﻣﺢ‪ :‬ﻧﯿﺰه‬
‫روﺷﺎن‪ :‬روﺷﻦ‪ ،‬ﺗﺎﺑﻨﺎك‬
‫رﯾﺎض‪ :‬روﺿﻪ‪ ،‬ﺑﺎغﻫﺎ‬
‫رّﯾﺎن‪ :‬ﺳﯿﺮاب‪ ،‬ﺗﺮوﺗﺎزه‪ ،‬ﺷﺎداب‬
‫رﯾﻢ‪ :‬ﭼﺮﮐﯽ ﮐﻪ از ﺟﺮاﺣﺖ ﯾﺎ از ﺑﺪن ﺧﺎرج ﺷﻮد‪ ،‬ﭼﺮك‬
‫ز‬
‫زﺧﺎر‪ :‬ﭘﺮ و ﻟﺒﺮﯾﺰ‬
‫زﻟﻪ‪ :‬ﺳﺘﻮه و ﻋﺠﺰ‬
‫ذﻏﻦ‪ :‬ﭘﺮﻧﺪهاي اﺳﺖ از راﺳـﺘﻪ روزاﻧﻪ‪ ،‬از دﺳﺘﻪ ﺑﺎزﻫﺎ ﮐﻪ در ﺣﺪود ‪ 7‬ﮔﻮﻧﻪ از آن ﺷـﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه و ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ ﻧﻮاﺣﯽ ﮔﺮم و ﻣﻌﺘﺪل آﺳﯿﺎ و‬
‫اروﭘﺎ و آﻓﺮﯾﻘﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺧﻮﻧﺨﻮار و ﭼﺎﺑﮏ و ﻗﻮي اﺳﺖ‪.‬‬
‫زﻗﻮم‪ :‬ﺳﻨﺠﺪ‪ ،‬ﮔﻮﯾﻨﺪ درﺧﺘﯽ اﺳﺖ در ﺟﻬﻨﻢ داراي ﻣﯿﻮهاي ﺑﺴﯿﺎر ﺗﻠﺦ ﮐﻪ دوزﺧﯿﺎن از آن ﺧﻮرﻧﺪ‪ ،‬ﻫﺮﭼﻪ ﺗﻠﺦ و ﺳﻤﯽ‬
‫زه‪ :‬ﺗﺤﺴﯿﻦ‬
‫س‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 468‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬

‫ﺳﺎﻟﺪات‪ :‬ﺳﺮﺑﺎز‪ ،‬ﻣﺄﺧﻮذ از ﮐﻠﻤﻪ ﺳﻮﻟﺪات ﻓﺮاﻧﺴﻮي ﯾﺎ آﻟﻤﺎﻧﯽ‬

‫ﺳﺂﻣﺖ‪ :‬دﻟﺘﻨﮕﯽ و ﻣﻼﻣﺖ‬
‫ﺳﺒﺎي‪ :‬ﺳﻮاري ﮐﻪ ﻣﺎﯾﺤﺘﺎج ﺧﻮد را ﺑﻪ ﻓﺘﺮاك ﺑﺴﺘﻪ و ﻣﺴﻠﺢ و ﻣﮑﻤﻞ ﯾﺮاق ﻣﯽراﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺳﺒﺎي ﺳﻮار‪ :‬زﺑﺪهﺳﻮار‬
‫ﺳﺘﺎج‪ :‬ﺷﺎخ ﺗﺎزه‬
‫ﺳﺘﺎم‪ :‬ﯾﺮاق و زﯾﻦ اﺳﺐ‬
‫ﺳﺘﻮﻗﻪ‪ :‬ﻣﻌﺮب ﺳﺘﻮ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﯽ درم ﻧﺎﺳﺮه اﺳﺖ‬
‫ﺳﺨﻂ‪ :‬ﻏﻀﺐ‬
‫ﺳّﺪه‪ :‬ﺗﺨﺖ و ﻧﺸﯿﻤﻨﮕﺎه‬
‫ﺳﺮادق‪ :‬ﺧﯿﻤﻪ‪ ،‬ﺳﺮاﭘﺮده‬
‫ﺳﻐﺒﻪ‪ :‬ﻓﺮﯾﻔﺘﻪ‪ ،‬ﻣﺴﺨﺮه‬
‫ﺳﻔﮏ‪ :‬رﯾﺨﺘﻦ آب‪ ،‬ﺧﻮن و ﻣﺎﻧﻨﺪ آن‪ ،‬ﺳﻔﮏ‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪510 :‬‬
‫ﺳﻘﺮ‪ :‬دوزخ‬
‫ﺳﻘﻢ‪ :‬ﺑﯿﻤﺎر ﺑﻮدن‪ ،‬ﻧﺎدرﺳﺖ ﺑﻮدن‪ ،‬ﻧﺎﺧﻮﺷﯽ‪ ،‬ﻋﺪم ﺻﺤﺖ‬
‫ﺳﻘﻨﺎق‪ :‬اﺳﺘﺤﮑﺎﻣﺎت‬
‫ﺳﻘﻨﺎن‪ :‬اﺧﺘﯿﺎر‬
‫ﺳﮑﺎﻟﯽ‪ :‬ﺧﺼﻮﻣﺖ ورزﯾﺪن‬
‫ﺳﻤﺎت‪ :‬ﺟﻤﻊ ﺳﻤﺖ‪ ،‬ﻋﻼﻣﺖﻫﺎ‪ ،‬ﻧﺸﺎﻧﯽﻫﺎ‪ ،‬داغﻫﺎ‬
‫ﺳﻨﺎﺑﮏ‪ :‬ﺟﻤﻊ ﺳﻨﺒﮏ‪ ،‬ﮐﻨﺎر ﺳﻢ ﺳﺘﻮر‬
‫ﺳﻨﺪروس‪ :‬ﺻﻤﻐﯽ زردرﻧﮓ‬
‫ﺳﻨﻮخ‪ :‬ﭘﺎي ﺑﺮ ﺟﺎي ﺷﺪن در ﻋﻠﻢ و ﺟﺰو آن‬
‫ﺳﻨﯿﻪ‪ :‬ﺑﻠﻨﺪﻣﺮﺗﺒﻪ‬
‫ﺳﻮﻧﺶ‪ :‬ﺑﺮاده‪ ،‬رﯾﺰهﻫﺎي ﻓﻠﺰ ﮐﻪ از دم ﺳﻮﻫﺎن رﯾﺰد‪ ،‬ﺗﻮﭘﺎل‬
‫ﺳﻮﯾﺖ‪ ،‬ﺳﻮي‪ :‬ﺑﺮاﺑﺮ‪ ،‬ﯾﮑﺴﺎن‪ ،‬ﻫﻤﻮار اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ ﻣﺘﻦ ‪ 510‬س ‪ .....‬ص ‪509 :‬‬
‫ﺑﻪ‪ :‬دﯾﻮاري از ﭼﻮب و ﻋﻠﻒ دور ﻗﻠﻌﻪ و ﺷﻬﺮ‪ ،‬ﭼﭙﺮ‪ ،‬ﺳﻮر‬
‫ش‬
‫ﺷﺂﻣﺖ‪ :‬ﺑﺪﺑﺨﺘﯽ‪ ،‬ﻧﮑﺒﺖ‪ ،‬ﺷﻮﻣﯽ‬
‫ﺷﺎﻫﻨﮓ‪ :‬ﻣﻠﮑﻪ زﻧﺒﻮر ﻋﺴﻞ‬
‫ﺷﺦ‪ :‬ﺷﺎخ ﺣﯿﻮاﻧﺎت‪ ،‬ﺷﺎﺧﻪ درﺧﺖ‬
‫ﺷﺪﮐﺎر‪ :‬ﺷﮑﺎف زﻣﯿﻦ ﺑﺮاي زراﻋﺖ‪ ،‬ﺷﯿﺎر زﻣﯿﻨﯽ ﮐﻪ در آن ﺑﺮاي زراﻋﺖ ﺷﮑﺎف اﯾﺠﺎد ﮐﺮده ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺷّﺪه‪ :‬ﻧﻮﻋﯽ ﺟﺎﻣﻪ زردوزيﺷﺪه‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 469‬از ‪537‬‬
‫ﺷﻌﺒﻪ‪ :‬در اﺻﻄﻼح ﻣﻮﺳﯿﻘﯽ ﻣﻌﻨﯽ ﻧﻐﻤﻪاي را دارد ﮐﻪ از ﻧﻐﻤﻪ دﯾﮕﺮ ﺑﺮآورده ﺷﻮد‪ ،‬ﺷﻌﺒﻪﻫﺎ ‪ 24‬ﺗﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫ﺷﺮزه‪ :‬ﺧﺸﻤﮕﯿﻦ‪ ،‬ﻏﻀﺒﻨﺎك‬
‫ﺷﻔﺎه‪ :‬ﻣﺸﺎﻓﻬﻪ‪ ،‬ﮔﻔﺘﮕﻮي روﯾﺎروي‬
‫ﺷ ﻘ ﺎ ق ‪ :‬د ﺷ ﻤﻨ ﯽ‪ ،‬ﻧ ﻔ ﺎ ق‬
‫ﺷﮑﺮي‪ :‬ﺷﮑﺎر ﮐﺮدن‬
‫ﺷﻨﺎر‪ :‬ﻋﺎر‪ ،‬ﻧﻨﮓ‪ ،‬رﺳﻮاﯾﯽ‪ ،‬ﺷﻨﺎوري‪ ،‬ﺳﯿﺎﺣﺖ‪ ،‬ﺷﻨﺎ‬
‫ﺷﻨﻐﺎر‪ :‬ﭘﺮﻧﺪهاي ﺗﯿﺰﭘﺮ و ﭼﺎﺑﮏ‬
‫ﺷﻨﻘﺎر ﺷﺪن‪ :‬ﻣﺮدن ﺳﻼﻃﯿﻦ‬
‫ﺷﻮاﯾﺐ‪ :‬ﺟﻤﻊ ﺷﺎﯾﺒﻪ‪ ،‬ﻋﯿﺐﻫﺎ‪ ،‬ﺷﮏﻫﺎ‪ ،‬ﮔﻤﺎنﻫﺎ‬
‫ﺷﯿﺒﺎن‪ :‬ﭘﺮﯾﺸﺎن‪ ،‬آﺷﻔﺘﻪ‬
‫ﺷﯿﻤﻪ‪ :‬ﻋﺎدت‪ ،‬ﺧﻠﻖوﺧﻮي‬
‫ص‬
‫ﺻﺒﺎر‪ :‬ﺑﺴﯿﺎر ﺷﮑﯿﺒﺎ‪ ،‬ﺻﺒﻮر‬
‫ﺻﺒﯿﺢ اﻟﻮﺟﻪ‪ :‬ﻧﯿﮑﻮﮐﺎري‬
‫ﺻﺨﺮه ﺻﻤﺎ‪ :‬ﺳﻨﮓ ﺳﺨﺖ‬
‫ﺻﺮﺻﺮ‪ :‬ﻃﻮﻓﺎن‬
‫ﺻﻌﻮد‪ :‬ﮔﻨﺠﺸﮏ‬
‫ﺻﻨﺎدﯾﺪ‪ :‬ﺑﺰرﮔﺎن‬
‫ﺻﻮاﻣﻊ‪ :‬ﺟﻤﻊ ﺻﻮﻣﻌﻪ‪ ،‬دﯾﺮﻫﺎي رﻫﺒﺎﻧﺎن‪ ،‬زاوﯾﻪﻫﺎي دروﯾﺸﺎن‪ ،‬ﺻﻮاﻣﻊ ﻣﻠﮑﻮت‪:‬‬
‫ﻋﺎﻟﻢ ﻣﻠﮑﻮت‬
‫ﺻﻬﺒﻞ‪ :‬ﺷﯿﻬﻪ اﺳﺐ‬
‫ض‬
‫ﺿﺮﻏﺎم‪ :‬ﺷﯿﺮ درﻧﺪه‪ ،‬اﺳﺪ‪ ،‬دﻻور‪ ،‬ﺷﺠﺎع‬
‫ﺿﻤﺎد‪ :‬ﺑﺴﺘﻦ ﭼﯿﺰي ﺑﺮ ﺟﺮاﺣﺖ‪ ،‬ﻣﺮﺣﻢ‬
‫ﺿﻨﺖ‪ :‬ﺑﺨﻞ‬
‫ﺿﯿﺎء‪ :‬ﻧﻮر و روﺷﻨﺎﯾﯽ‬
‫ﺿﯿﻐﻢ‪ :‬ﺷﯿﺮ درﻧﺪه‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪511 :‬‬
‫ط‬
‫ﻃﺒﺎع‪ :‬ﺟﻤﻊ ﻃﺒﻊ‪ ،‬ﺳﺮﺷﺖ‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 470‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫ﻃﺮﯾﺪ‪ :‬راﻧﺪه ﺷﺪه‪ ،‬ﻧﻔﯽ ﮐﺮده‪ ،‬ﺗﺒﻌﯿﺪ ﺷﺪه‬
‫ﻃﻌﺎن‪ :‬ﻧﯿﺰه زدن ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ‬
‫ﻃﻐﺮل‪ :‬ﻧﺎم ﻣﺮﻏﯽ اﺳﺖ‬
‫ﻃﻮي‪ -‬ﻃﻮ‪ :‬ﺟﺸﻦ ﺷﺎدﻣﺎﻧﯽ‪ ،‬ﻣﻬﻤﺎﻧﯽ‬
‫ع‬
‫ﻋﺒﺮه‪ :‬ﻋﺒﻮر ﮐﺮدن‬
‫ﻋﺘﺒﻪ‪ :‬آﺳﺘﺎﻧﻪ در ﻫﺮﭘﻠﻪ از ﻧﺮدﺑﺎن‬
‫ﻋﺜﻮم‪ :‬ﺟﻤﻊ ﻋﺜﻢ‪ ،‬اﺳﺘﺨﻮان ﺷﮑﺴﺘﻪ‬
‫ﻋﺬب اﻟﺒﯿﺎن‪ :‬ﺷﯿﺮﯾﻦﮔﻔﺘﺎر‪ ،‬ﺧﻮشﺑﯿﺎن‬
‫ﻋﺮاﺿﺎت‪ :‬ﻋﺮﯾﻀﻪﻫﺎ‬
‫ﻋﺮﻣﺮم‪ :‬ﻟﺸﮑﺮ ﺑﺴﯿﺎر‬
‫ﻋﻤﺮﯾﻦ‪ :‬ﺑﯿﺸﻪزار‬
‫ﻋﺸـﯿﺮان‪ :‬ﺷـﻌﺒﻪ ﭘﻨﺠﻢ از ﺷـﻌﺐ ﺑﯿﺴﺖ و ﭼﻬﺎرﮔﺎﻧﻪ ﻣﻮﺳـﯿﻘﯽ ﮐﻪ ﻗﺪﻣﺎ آن را ﺟﺰو »ﺣﺴـﯿﻨﯽ« ﻣﯽداﻧﺴـﺘﻨﺪ‪ ،‬وﻟﯽ ﺣﺴﯿﻨﯽ اﻣﺮوزه از ﻗﻄﻌﺎت‬
‫»ﻧﻮا« اﺳﺖ‬
‫ﻋﻘﻮق‪ :‬ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﯽ‬
‫ﻋﻤﺎم‪ :‬ﺟﻤﻊ ﻋﻤﺎﻣﻪ‪ ،‬دﺳﺘﺎر ﺳﺮ‪ ،‬زرهﺧﻮد‬
‫ﻋ ﻤﯿﻢ ‪ :‬ﺗ ﺎ م‪ ،‬ﺗ ﻤ ﺎ م‪ ،‬ﮐ ﺎ ﻣ ﻞ‬
‫ﻋﻨﯿﻒ‪ :‬درﺷﺖ‪ ،‬ﺳﺨﺖ‪ ،‬ﺳﺨﺘﮕﯿﺮ‬
‫غ‬
‫ﻏﺎب‪ :‬ﺑﯿﺸﻪ‬
‫ﻏﺎزه‪ :‬ﺑﺰك‪ ،‬ﺳﺮﺧﺎب‪ ،‬ﮔﻠﮕﻮﻧﻪ‬
‫ﻏﺎﺷﯿﻪ‪ :‬زﯾﻦﭘﻮش‪ ،‬ﭘﻮﺷﺶ زﯾﻦ‬
‫ﻏﺎر ﻫﺰﺑﺮان‪ :‬دﻟﯿﺮان ﻣﯿﺪان ﺟﻨﮓ‬
‫ﻏﺒﺎوت‪ :‬اﺑﻠﻬﯽ‪ ،‬اﺣﻤﻘﯽ‬
‫ﻏﺮوزن‪ :‬ﭘﺮوﯾﺰن‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﺮﺑﯽ ﻏﺮﺑﺎل‬
‫ﻏﺮه ﻧﺎﺻﯿﻪ‪ :‬ﺑﺎﻋﺚ ﻏﺮور‬
‫ﻏﮋﻏﺎر‪ :‬ﮔﺎوي اﺳﺖ ﮐﻪ در ﻣﺎﺑﯿﻦ ﮐﻮهﻫﺎي ﻓﻄﺎ و ﻫﻨﺪوﺳـﺘﺎن ﭘﯿـﺪا ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬از دم آن ﻣﻨﮕﻮﻟﻪﻫﺎي ﮐﻮﭼﮑﯽ ﻣﯽﺳﺎزﻧﺪ و در ﮔﺮدن اﺳـﺐ‬
‫ﻣﯽاﻧﺪازﻧﺪ‪ .‬از آن ﭘﺮﭼﻢ ﻧﯿﺰ ﻣﯽﺳﺎزﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻏﺸﻮم‪ :‬ﺳﺘﻤﮑﺎر‬
‫ﻏﻄﯿﻂ‪ :‬ﻏﺮﯾﺪن ﺷﺘﺮ و ﺑﺎﻧﮓ ﮐﺮدن‬
‫ﻏﻼن‪ ،‬ﻏﻠﻤﺎن‪ :‬ﻏﻼم‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 471‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫ﻏﻤﺮات‪ :‬ﺳﺨﺘﯽﻫﺎ‬
‫ﻏﻮ‪ :‬ﻧﻌﺮه‪ ،‬ﻓﺮﯾﺎد‬
‫ﻏﻮاﻧﯽ‪ :‬زﻧﺎن زﯾﺒﺎ‬
‫ﻏﻮاﯾﺖ‪ :‬ﺑﯿﺮاه ﺷﺪن‪ ،‬ﮔﻤﺮاه ﮔﺸﺘﻦ‪ ،‬ﮔﻤﺮاﻫﯽ‬
‫ف‬
‫ﻓﺎرﺳﯿﻦ‪ :‬ﺳﻮار ﺑﺮ اﺳﺐ ﺷﺪه‪ ،‬ﺳﻮاره‬
‫ﻓﺮوﺳﯿﺖ‪ :‬ﺳﻮارﮐﺎري‬
‫ﻓﺎﻃﺮ‪ :‬آﻓﺮﯾﻨﻨﺪه‪ ،‬ﺧﺎﻟﻖ‪ ،‬ﻧﺎﻣﯽ از ﻧﺎمﻫﺎي ﺧﺪاوﻧﺪ‬
‫ﻓﺎﻟﯿﺰ‪ :‬ﭘﺎﻟﯿﺰ‪ ،‬ﺑﺎغ ﺑﻮﺳﺘﺎن‪ ،‬ﺟﺎﻟﯿﺰ‬
‫ﻓﺎﯾﺰ‪ :‬ﭘﯿﺮوز‬
‫ﻓﺎﯾﺾ‪ :‬ﻓﯿﺾدﻫﻨﺪه‬
‫ﻓﺮق ﻓﺮﻗﺪ‪ :‬ﺑﻪ اوج رﺳﯿﺪن‬
‫ﻓﺮوﺳﯿﺖ‪ :‬ﺳﻮارﮐﺎري‬
‫ﻓﺰع اﮐﺒﺮ‪ :‬ﻗﯿﺎﻣﺖ‬
‫ﻓﺴﻤﺖ‪ :‬ﮔﺸﺎدﮔﯽ‪ ،‬ﻓﺮاﺧﯽ ﻣﮑﺎن‪ ،‬ﮔﻨﺠﺎﯾﺶ‪ ،‬وﺳﻌﺖ‬
‫ﻓﺴﯿﺢ اﻻرﺟﺎء‪ :‬ﻧﺎﺣﯿﻪاي ﮐﻪ اﻃﺮاف آن وﺳﯿﻊ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬آﻧﭽﻪ ﮐﻪ اﻃﺮاف آن ﮔﺸﺎده ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪512 :‬‬
‫ﻓﻠﻮﻧﯿﺎ‪ :‬ﻣﻌﺠﻮﻧﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ از ﺗﺨﻢ ﺷﺎﻫﺪاﻧﻪ و ﺷﯿﺮاﺑﻪ ﺧﺸﺨﺎش ﻣﯽﺳﺎﺧﺘﻨﺪ و ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻣﺴﮑﺮ و ﻣﺴﮑﻦ ﺑﻪ ﮐﺎر ﻣﯽرﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻧﻮﻋﯽ ﻣﻌﺠﻮن ﻣﺴـﮑﻦ و ﻣﺨﺪر ﻣﻨﺴﻮب ﺑﻪ ﻓﯿﻠﻮن ﺗﺎرﺳـﯽ ﭘﺰﺷـﮑﯽ از ﻣﻌﺎﺻﺮﯾﻦ اﻏﺴﻄﯽ )آﮔﻮﺳﺖ( اﻣﭙﺮاﺗﻮر روم ﮐﻪ ﺟﻬﺖ ﺗﺴﮑﯿﻦ درد‬
‫دﻧﺪان و دلدرد ﺑﻪ ﮐﺎر ﻣﯽرﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻓﯿﺎﻓﯽ‪ :‬ﺟﻤﻊ ﻓﯿﻔﺎء‪ ،‬ﺑﯿﺎﺑﺎنﻫﺎ‬
‫ق‬
‫ﻗﺎذورات‪ :‬ﭘﻠﯿﺪيﻫﺎ‪ ،‬ﻧﺠﺎﺳﺖﻫﺎ‬
‫ﻗﺎﻃﻦ‪ :‬ﺳﺎﮐﻦ‪ ،‬ﻣﺘﻮﻃﻦ‬
‫ﻗﺎﻧﯽ‪ :‬ﺳﺨﺖ ﺳﺮخ‬
‫ﻗﺒﺎب‪ :‬ج ﻗﺒﻪ‪ ،‬ﮔﻨﺒﺪﻫﺎ‬
‫ﻗﭙﻖ‪ ،‬ﻗﺒﻖ‪ ،‬ﻗﺒﺎق‪ :‬ﭼﻮﺑﯽ ﺑﻠﻨـﺪ و ﻋﻈﯿﻢ ﮐﻪ در ﻣﯿﺎن ﻣﯿـﺪانﻫﺎ ﻧﺼﺐ ﻣﯽﮐﻨﻨـﺪ و ﺑﺮ ﻓﺮاز آن ﺣﻠﻘﻪاي از ﻃﻼ ﯾﺎ ﻧﻘﺮه وﺿﻊ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ و ﺳﻮاران از‬
‫ﯾـﮏ ﺟـﺎﻧﺐ ﻣﯿـﺪان اﺳﺐ دواﻧﯿـﺪه ﺑﻪ ﭘـﺎي ﻗﺒﺎق ﮐﻪ رﺳـﻨﺪ‪ ،‬ﻫﻤﭽﻨﺎنﮐﻪ اﺳﺐ در دوﯾـﺪن اﺳﺖ ﺗﯿﺮ در ﮐﻤﺎن ﻧﻬﺎده‪ ،‬ﺣﻮاﻟﻪ ﺣﻠﻘﻪ ﮐﻨﻨـﺪ و‬
‫ﻫﺮﮐﺲ ﮐﻪ‪ ،‬آن ﺣﻠﻘﻪ را ﺑﻬﺘﺮ زﻧﺪ‪ ،‬ﺣﻠﻘﻪ از آن او ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺣﺮف زدن‬
‫ﻗﺪوه‪ :‬ﭘﯿﺸﻮا‪ ،‬ﻣﻘﺘﺪا‬
‫ﻗﺮﻃﻪ‪ :‬ﺟﺎﻣﻪ‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 472‬از ‪537‬‬
‫ﻗﺼﺐ اﻟﺴﺒﻖ‪ :‬ﻧﯽ ﮐﻪ در زﻣﯿﻦ ﻓﺮوﻣﯽﮐﻨﻨﺪ و در اﺳﺐدواﻧﯽ اول ﺳﻮاري ﮐﻪ ﺑﻪ آن ﻣﯽرﺳﺪ آن را ﺑﺮﻣﯽﮔﯿﺮد‪.‬‬
‫ﻗﻼوز ﯾﺎ ﻗﻼووز‪ :‬ﺳﻮاراﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺟﻬﺖ ﻣﺤﺎﻓﻈﺖ ﻟﺸﮑﺮ در ﺑﯿﺮون ﻟﺸﮑﺮ ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻘﺪﻣﻪ ﻟﺸﮑﺮ و راﻫﺒﺮ‬
‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫ﻗﺮوم‪ :‬ﺑﺰرﮔﺎن ﻗﻮم‬
‫ﻗﺼﺐ اﻟﺴﺒﻖ ﺑﻮدن‪ :‬ﻏﺎﻟﺐ آﻣﺪن و ﺳﺒﻘﺖ و ﭘﯿﺸﯽ ﮔﺮﻓﺘﻦ‬
‫ﻗﻄﺎن‪ :‬ج ﻗﺎﻃﻦ‪ ،‬ﺳﺎﮐﻨﺎن‪ ،‬ﻣﺘﻮﻃﻨﺎن‬
‫ﻗﻠّﺎش‪ :‬ﺑﯽﻧﺎم و ﻧﻨﮓ و ﻣﻔﻠﺲ‪ ،‬ﺗﻬﯿﺪﺳﺖ‪ ،‬ﺣﯿﻠﻪﺑﺎز‪ ،‬ﻣﮑﺎر‬
‫ﻗﻠﺘﺎق‪ :‬ﭼﻮب زﯾﻦ اﺳﺐ‬
‫ﻗﻠﺰم‪ :‬درﯾﺎ‬
‫ﻗﻠﻒ‪ :‬ﻟﮑﻪﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺑﺮ روي ﻣﺎه و آﻓﺘﺎب دﯾﺪه ﻣﯽﺷﻮد‬
‫ﻗﻠﻖ‪ :‬اﺿﻄﺮاب‪ ،‬ﺑﯽﻗﺮاري‬
‫ﻗﻤﻪ‪ :‬ﺟﻤﺎﻋﺖ ﻣﺮدم‪ ،‬ﺑﺎﻻي ﻫﺮﭼﯿﺰ‪ ،‬ﺳﺮ ﻫﺮ ﭼﯿﺰ‪ ،‬ﻗﺎﻣﺖ و ﺑﺪن‬
‫ﻗﻮاد‪ :‬ﮐﺴﯽ ﮐﻪ واﺳﻄﻪ ﺷﻬﻮﺗﺮاﻧﯽ دﯾﮕﺮان اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻗﻮﯾﻢ‪ :‬ﺟﻤﻊ ﻗﺎﯾﻢ‪ ،‬ﻗﺎﺋﻤﻪ‪ ،‬دﺳﺘﻪ ﺷﻤﺸﯿﺮ ﯾﺎ ﺧﻨﺠﺮ‪ ،‬ﺳﺘﻮن‪ ،‬ﭘﺎﯾﻪ‪ ،‬ﭘﺎﯾﻪﻫﺎي ﺳﺘﻮر‬
‫ﻗﯿﺘﻮل‪ :‬ﻣﺤﻠﯽ ﺑﺮاي اﺳﺘﺮاﺣﺖ اردو‪ ،‬ﻟﺸﮑﺮﮔﺎه‬
‫ك‬
‫ﮐﻼب‪ :‬ج ﮐﻠﺐ‪ ،‬ﺳﮓﻫﺎ‬
‫ﮐﻔﺎت‪ :‬ﺟﻤﻊ ﮐﺎﻓﯽ‪ ،‬ﻣﺮدان ﮐﺎﻓﯽ و ﺑﺎﮐﻔﺎﯾﺖ و ‪...‬‬
‫ﮐﻤﺎت‪ :‬دﻻوران و ﺳﭙﺎﻫﯿﺎن‪ ،‬ﺟﻤﻊ ﮐﻤﯽ‬
‫ﮐﻤﯿﺖ‪ :‬اﺳﺐ ﺳﺮخ ﯾﺎل و دمﺳﯿﺎه‪ ،‬ﮐﻬﺮ‬
‫ﮐﻮرﮐﺎ‪ :‬ﻃﺒﻞ ﺑﺰرگ و ﮐﻼن‬
‫ﮐﺮﯾﺎس‪ :‬درﺑﺎر ﺷﺎه‪ ،‬اﻧﺪروﻧﯽ‬
‫ﮐﻮرﮐﻪ‪ :‬ﻃﺒﻞ ﺑﺰرگ‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪513 :‬‬
‫گ‬
‫ﮔﺰﻟﮏ‪ :‬ﮐﺎرد ﮐﻮﭼﮏ دﺳﺘﻪدراز‬
‫ﮔﻠﺨﻦ‪ :‬ﮐﻮره ﺣﻤﺎم‬
‫ﮔﻮاژه زدن‪ :‬ﻃﻌﻨﻪ زدن‬
‫ﮔﻮرﮔﻪ‪ :‬ﮐﻮس‪ ،‬ﻃﺒﻞ‬
‫ل‬
‫ﻟﺒﺚ‪ :‬درﻧﮓ ﮐﺮدن‪ ،‬ﻣﮑﺚ ﮐﺮدن‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 473‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫ﻟﺒﻖ‪ :‬زﯾﺮك‪ ،‬ﻣﺎﻫﺮ‪ ،‬ﭼﺮبزﺑﺎن‬
‫ﻟﺠﻪ‪ :‬ﺑﺨﺶ ﻋﻤﯿﻖ درﯾﺎ‬
‫ﻟﯿﺴﺖ و ﻟﻌﻞ‪ :‬ﮐﺎﺷﮑﯽ‪ ،‬ﮐﺎش‪ ،‬ﺗﻤﻨﯽ‬
‫ﻟﯿﻠﮥ اﻻﺳﺮي‪ :‬ﺷﺐ ﻣﻌﺮاج ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ‬
‫ﻵ ل ‪ :‬ﻟ ﻌﻞ‬
‫ﻻ ﯾﻌﺪ و ﻻ ﯾﺤﺼﯽ‪ :‬ﺑﺪون ﻋﺪد و ﺷﻤﺎرش‬
‫م‬
‫ﻣﺘﺠﻨﺪه‪ :‬ﻟﺸﮑﺮﯾﺎن‪ ،‬ﺳﭙﺎﻫﯿﺎن‬
‫ﻣﺘﻘّﺸﺮ‪ :‬ﭘﻮﺳﺖﮐﻨﺪه‬
‫ﻣﻨﻄﺮق‪ :‬راه ﺟﻮﯾﻨﺪه‪ ،‬راه ﯾﺎﺑﻨﺪه‬
‫ﻣﻠﺘﻬﻒ‪ :‬آﻧﮑﻪ اﻓﺴﻮس ﺧﻮرد‪ ،‬درﯾﻎ ﺧﻮرﻧﺪه‪ ،‬اﻧﺪوﻫﻨﺎك‬
‫ﻣﻨﺘﺰﻫﺎت‪ :‬ﻣﺤﻞ ﺑﺎﺻﻔﺎ‪ ،‬ﮔﺮدﺷﮕﺎه‬
‫ﻣﺠﺮه‪ :‬ﮐﻬﮑﺸﺎن‬
‫ﻣﺤﺎق‪ :‬اﺣﺎﻃﻪ ﺷﺪه‬
‫ﻣﺤﺘﺪ‪ :‬ﺧﺸﻢ ﮔﯿﺮﻧﺪه‬
‫ﻣﺤﻂ‪ :‬ﻣﻨﺰل‪ ،‬ﻣﺤﻞ ﻓﺮود‬
‫ﻣﺤّﻔﻪ‪ :‬ﻫﻮدج‬
‫ﻣﺨﺎذﯾﻞ‪ :‬ﺟﻤﻊ ﻣﺨﺬول‪ ،‬ﺧﻮارﺷﺪﮔﺎن‪ ،‬ﻓﺮوﻣﺎﯾﮕﺎن‬
‫ﻣﺨﺎﯾﻞ‪ :‬ﺟﻤﻊ ﻣﺨﯿﻠﻪ‪ ،‬ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎ‪ ،‬ﻋﻼﻣﺖﻫﺎ‬
‫ﻣﺨﻠﺐ‪ :‬ﭼﻨﮕﺎل ﭘﺮﻧﺪﮔﺎن ﺷﮑﺎري‬
‫ﻣﺨﯿﻢ‪ :‬ﺧﯿﻤﻪﮔﺎه‪ ،‬اردوﮔﺎه‬
‫ﻣﺪﻣﺮ‪ :‬ﻫﻼك ﺷﺪه‬
‫ﻣﺮاﻏﻪ زدن‪ :‬ﺑﻪ ﺧﺎك ﻏﻠﺘﯿﺪن‬
‫ﻣﺮﺻﺪ‪ :‬ﮐﻤﯿﻨﮕﺎه‬
‫ﻣﺮغ ﻧﯿﻢ ﺑﺴﻤﻞ‪ :‬ﻧﯿﻤﻪ ﮐﺸﺘﻪ‪ ،‬ﻧﯿﻢ ﺟﺎن‬
‫ﻣﺴﺎ‪ :‬ﺷﺒﺎﻫﻨﮕﺎه‬
‫ﻣﺴﺎﻣﻊ‪ :‬ﻣﺴﻤﻊ‪ ،‬ﮔﻮشﻫﺎ‬
‫ﻣﺴﺘﻤﺎل‪ :‬اﺳﺘﻤﺎﻟﺖ ﮐﺮده‪ ،‬راﺿﯽ ﮐﺮده‬
‫ﻣﺴﺘﻮﺳﻖ‪ :‬ﺗﺮﺗﯿﺐﯾﺎﺑﻨﺪه‪ ،‬ﻣﻨﻈﻢﺷﻮﻧﺪه‬
‫ﻣﺴﻔﻮر‪ :‬ﺑﯿﺎنﺷﺪه‪ ،‬اﺷﺎره ﺷﺪه‬
‫ﻣﺴﻠﻮل‪ :‬ﺷﻤﺸﯿﺮ ﺑﺮﻫﻨﻪ‬
‫ﻣﺸﺤﻮن‪ :‬اﻧﺒﺎﺷﺘﻪ‪ ،‬ﻣﻤﻠﻮ‪ ،‬آﮐﻨﺪه‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 474‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫ﻣﺸﻌﺒﺪ‪ :‬ﺷﻌﺒﺪهﺑﺎز‪ ،‬ﺣﻘﻪﺑﺎز‬
‫ﻣﺸّﯿﺪ‪ :‬ﺑﺮاﻓﺮاﺷﺘﻪ‪ ،‬اﺳﺘﻮار‬
‫ﻣﺼﺎﻫﺮت‪ :‬داﻣﺎد ﺷﺪن‬
‫ﻣﺼﺮ ﺟﺎﻣﻊ‪ :‬ﺷﻬﺮ ﺑﺰرگ‬
‫ﻣﺼﻄﺒﻪ‪ :‬ﺳﮑﻮﯾﯽ ﮐﻪ ﺑﺮ آن ﻧﺸﯿﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺟﺎﯾﮕﺎه ﻣﺮدم‪ ،‬ﻣﺤﻞ اﺟﺘﻤﺎع ﻣﺮدﻣﺎن‬
‫ﻣﺼﻘﻮل‪ :‬ﺻﯿﻘﻞ داده‪ ،‬ﺟﻼ داده‬
‫ﻣﻀﻤﺎر‪ :‬ﻣﯿﺪان اﺳﺐدواﻧﯽ‪ ،‬آﺧﺮﯾﻦ ﻧﻘﻄﻪاي ﮐﻪ اﺳﺐ در ﻣﺴﺎﺑﻘﻪ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﺪان ﺑﺮﺳﺪ‬
‫ﻣﻄﺎردت‪ :‬ﺣﻤﻠﻪور ﺷﺪن‬
‫ﻣﻄﺮز‪ :‬ﻧﻘﺶ و ﻧﮕﺎردار‪ ،‬زﯾﻨﺖ‬
‫ﻣﻄﺮﻫﻢ‪ :‬ﺟﻮان ﻣﻌﺘﺪل‪ ،‬ﺟﻮان ﺗﻤﺎمﺑﺎﻻ‬
‫ﻣﻄﺮﯾﺲ‪ :‬اﺳﺘﺤﮑﺎﻣﺎت‪ ،‬ﺗﻮﭘﺨﺎﻧﻪ‬
‫ﻣﻄﻌﻮن‪ :‬ﺳﺮزﻧﺶ ﺷﺪه‪ ،‬ﻃﻌﻨﻪزدهﺷﺪه‬
‫ﻣﻄﻤﺢ‪ :‬ﻣﺤﻞ ﻧﻈﺮ‪ ،‬ﻧﻈﺮﮔﺎه‪ ،‬ﻣﻄﻤﺢ ﻧﻈﺮ‪ :‬ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪514 :‬‬
‫ﻣﻄﻤﻮره‪ :‬ﭘﻨﻬﺎن ﮐﺮده ﺷﺪه‪ ،‬ﮐﻨﺎﯾﻪ از ﻧﻬﺎﻧﺨﺎﻧﻪ‬
‫ﻣﻄﻨﻄﻦ‪ :‬ﺑﻪ آواز آوردن ﻃﺸﺖ و ﺟﺰ آن‪ ،‬ﺑﺎﻧﮏ رود و ﺑﺮﺑﻂ‪ ،‬آوازه‪ ،‬ﺷﻮﮐﺖ و ﺟﺎه‬
‫ﻣﻌﺎﻗﻞ‪ :‬ﺟﻤﻊ ﻣﻌﻘﻞ‪ ،‬ﻗﻠﻌﻪﻫﺎ‬
‫ﻣﻌﺬ‪ :‬آﻣﺎده ﮐﺮدن‪ ،‬ﻣﻬﯿﺎ ﺷﺪن‬
‫ﻣﻌﺴﮑﺮ‪ :‬ﻟﺸﮑﺮﮔﺎه‪ ،‬اردوﮔﺎه‬
‫ﻣﻌﺠﺮ‪ :‬روﺳﺮي‬
‫ﻣﻐﺎره‪ :‬ﻏﺎر‪ ،‬ﮐﻬﻒ‬
‫ﻣﻐﻔﺮ‪ :‬زرﻫﯽ ﮐﻪ زﯾﺮ ﮐﻼهﺧﻮد ﺑﺮ ﺳﺮ ﻣﯽﮔﺬاﺷﺘﻪاﻧﺪ‪ ،‬ﮐﻼهﺧﻮد‬
‫ﻣﻐﻠﻈﻪ‪ :‬ﻣﺆﻧﺚ ﻣﻐﻠﻆ‪ ،‬درﺷﺖ و ﺳﺘﺒﺮﮐﻨﻨﺪه‬
‫ﻣﻐﻠﻮل‪ :‬ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﻏﻞ و زﻧﺠﯿﺮ ﺑﻪ ﮔﺮدن و دﺳﺘﺶ ﺑﺴﺘﻪ ﺷﺪه‬
‫ﻣﻐﻦ‪ :‬ﯾﮑﯽ از ﻣﻮاد ﺷﯿﻤﯿﺎﯾﯽ ﮐﻪ در ﺳﺎﺧﺘﻦ ﻟﻌﺎب ﻗﻬﻮهاي ﺑﻪ ﮐﺎر ﻣﯽرود‪.‬‬
‫ﻣﻔﺘﺮض اﻟﻄﺎﻋﻪ‪ :‬واﺟﺐ اﻻﻃﺎﻋﻪ‬
‫ﻣﻘﺎرﻋﺖ‪ :‬واﮐﻮﻓﺘﻦ ﺣﺮﯾﻔﺎن ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ را‪ ،‬ﻗﺮﻋﻪ اﻧﺪاﺧﺘﻦ‬
‫ﻣﻘﺎﻟﯿﺪ‪ :‬ﺟﻤﻊ ﻣﻘﻼد‪ ،‬ﮐﻠﯿﺪﻫﺎ‬
‫ﻣﻘﺎﻣﺮ‪ :‬ﻗﻤﺎرﺑﺎز‬
‫ﻣﻘﺮاض‪ :‬ﻗﯿﭽﯽ‪ ،‬ﻣﻘﺮاض ﺑﺮ ﮐﺴﯽ راﻧﺪن‪:‬‬
‫ﻧﻮاﺧﺘﻦ‪ ،‬ﻗﺪر و ﻣﻨﺰﻟﺖ ﺑﺨﺸﯿﺪن‬
‫ﻣﻘّﺮط‪ :‬ﺷﻌﻠﻪ آﺗﺶ‬
‫ﻣﻘﺸﺮ‪ :‬ﭘﻮﺳﺖﮐﻨﺪه‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 475‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫ﻣﮑﺎوﺣﺖ‪ :‬ﺟﻨﮓ و ﺳﺘﯿﺰ‬
‫ﻣﮑّﻮن‪ :‬ﺑﻪ وﺟﻮد آورده‪ ،‬ﺧﻠﻖ ﺷﺪه‬
‫ﻣﻼذ‪ :‬ﭘﻨﺎﻫﮕﺎه‪ ،‬ﻣﻠﺠﺎء‬
‫ﻣﻼﻣﺴﻪ‪ :‬ﻟﻤﺲ ﮐﺮدن ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ را‬
‫ﻣﻠﺘﺌﻢ‪ :‬اﻟﺘﯿﺎم ﯾﺎﻓﺘﻪ‪ ،‬ﺑﻬﺒﻮد ﯾﺎﻓﺘﻪ‬
‫ﻣﻠﻬﻮف‪ :‬اﻧﺪوﻫﮕﯿﻦ‪ ،‬ﺳﺘﻤﺪﯾﺪه‪ ،‬ﻣﻈﻠﻮم‬
‫ﻣﻤﺘﻠﯽ‪ :‬آﮐﻨﺪه‪ ،‬ﭘﺮ‬
‫ﻣﻤﻮﻫﻪ‪ ،‬آﻧﭽﻪ ﻇﺎﻫﺮ ﺑﺎ ﺑﺎﻃﻨﺶ ﻣﺨﺎﻟﻒ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻤﻬﺪ‪ :‬ﭘﻨﻪ ﮐﺮده ﺷﺪه‪ ،‬ﻧﯿﮏ ﮔﺴﺘﺮده‪ ،‬آﻣﺎده ﮔﺮدﯾﺪه‪ ،‬ﻣﻬﯿﺎ‬
‫ﻣﻨﺎص‪ :‬ﮔﺮﯾﺰ‬
‫ﻣﻨﺘﻬﺰ‪ :‬ﻓﺮﺻﺖ ﯾﺎﺑﻨﺪه و ﻏﻨﯿﻤﺖ‬
‫ﻣﻨﺘﻘﻢ‪ :‬اﻧﺘﻘﺎمﮔﯿﺮﻧﺪه‪ ،‬ﮐﯿﻨﻪﮐﺶ‬
‫ﻣﻨﺨﺮط‪ :‬آراﺳﺘﻪ‬
‫ﻣﻨﺼﻮص‪ :‬ﻣﻌﯿﻦ ﺷﺪه‪ ،‬در ﻧﻬﺎﯾﺖ ﺗﻔﺤﺺ‪ ،‬ﺗﺤﻘﯿﻖ ﺷﺪه‪ ،‬ﺑﻪ ﺛﺒﻮت رﺳﯿﺪه‬
‫ﻣﻨﻘﻄﻊ‪ :‬از ﺟﺎ ﮐﻨﺪه‬
‫ﻣﻨﮑﻮس‪ ،‬ﻧﮑﺲ‪ :‬ﻋﮑﺲ‪ ،‬واژﮔﻮن ﺷﺪه‬
‫ﻣﻨﻮي‪ :‬ﻧﯿﺖ ﺷﺪه‪ ،‬آﻫﻨﮓ ﮐﺮده‬
‫ﻣﻨﻬﺎج‪ :‬راه ﭘﯿﺪا و ﮔﺸﺎده‬
‫ﻣﻮرﭼﻞ‪ :‬ﻧﻘﺒﯽ ﮐﻪ ﺳﭙﺎﻫﯿﺎن ﻣﻬﺎﺟﻢ از ﺧﺎرج ﻗﻠﻌﻪ ﺑﻪ ﺳﻮي داﺧﻞ آن ﺣﻔﺮ ﮐﻨﻨﺪ و ﺑﻪ درون روﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻮرود‪ :‬وارد ﺷﺪه‪ ،‬آﻣﺪه‬
‫ﻣﻮﯾﻞ‪ :‬ﻣﺼﻐﺮ ﻣﺎل ﺑﻪ ﻣﻌﻨﯽ ﻣﺎل و ﺧﻮاﺳﺘﻪ اﻧﺪك‬
‫ﻣﻬﺎد‪ :‬ﺑﺴﺘﺮ‬
‫ﻣﻬﺐ‪ :‬ﻣﺤﻞ وزش ﺑﺎد‬
‫ﻣﯿﺸﻮم‪ :‬ﻧﺎﻣﯿﻤﻮن‪ ،‬ﺑﻪ ﯾﻤﻦ‬
‫ن‬
‫ﻧﺒﺎﻟﺖ‪ :‬ﺻﺎﺣﺐ ﻧﺠﺎﺑﺖ ﺑﻮدن‪ ،‬ﻧﯿﮏ و ﻧﺠﯿﺐ ﺑﻮدن‪ ،‬ﮔﺮاﻣﯽ ﺷﺪن‪ ،‬ذﮐﺎوت‬
‫ﻧﺒﺎﯾﺮ‪ :‬ﺟﻤﻊ ﻧﺒﯿﺮه‪ ،‬ﻓﺮزﻧﺪزادﮔﺎن‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪515 :‬‬
‫ﺑﻨﻮ‪ :‬اﺳﺎس و ﭘﯽ دﯾﻮار‬
‫ﻧﺒﯿﺮه‪ :‬ﻫﻤﺎن ﻧﺒﯿﺮه‪ ،‬ﻓﺮزﻧﺪ ﻓﺮزﻧﺪ‬
‫ﻧﺠﺎﺋﺐ‪ :‬ﻧﺠﺎﯾﺐ‪ :‬ﺷﺘﺮان ﮔﺰﯾﺪه‬
‫ﻧﺸﺘﺮ‪ :‬آﻟﺖ ﻓﺼﺪ‪ ،‬ﻧﯿﺸﺘﺮ‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 476‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫ﻧﺸﻮر‪ :‬روز ﻗﯿﺎﻣﺖ‪ ،‬رﺳﺘﺎﺧﯿﺰ‪ ،‬زﻧﺪه ﺷﺪن ﻣﺮدﮔﺎن در روز رﺳﺘﺎﺧﯿﺰ‬
‫ﻧﺼﺐ اﻟﻌﯿﻦ‪ :‬ﻣﻨﻈﻮر ﻧﻈﺮ‪ ،‬ﻣﻘﺎﺑﻞ ﭼﺸﻢ‬
‫ﻧﺼﻔﺖ‪ :‬اﻧﺼﺎف‪ ،‬ﻋﺪل‪ ،‬داد‬
‫ﻧﻀﺎرت‪ :‬ﺗﺎزﮔﯽ‪ ،‬ﺷﺎداﺑﯽ‬
‫ﻧﻄﺎق‪ :‬آﻧﮑﻪ ﺧﻮب ﻧﻄﻖ ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺳﺨﻨﺪان‬
‫ﻧﻄﺎق‪ :‬ﮐﻤﺮﺑﻨﺪ‪ ،‬ﻣﯿﺎنﺑﻨﺪ‬
‫ﻧﻄﻊ‪ :‬ﺑﺴﺎط و ﻓﺮش ﭼﺮﻣﯿﻦ‬
‫ﻧ ﻔﺜ ﻪ ‪ :‬د ﻣﯿ ﺪ ﮔ ﯽ‬
‫ﻧﻘﺎض‪ :‬ﺧﻼفﮔﻮﯾﯽ‬
‫ﻧﮑﺎل‪ :‬ﻋﻘﻮﺑﺖ‪ ،‬ﻋﺬاب‬
‫ﻧﻮازل‪ :‬ﺟﻤﻊ ﻧﺎزﻟﻪ‬
‫ﻧﻬﻤﺖ‪ :‬ﻫﻤﺖ‬
‫ﻧﯿﺮ‪ :‬ﻧﻮراﻧﯽ‪ ،‬روﺷﻦ‪ ،‬ﻣﻨﻮر‪ ،‬ﻧﯿﺮان‪ :‬آﺗﺶﻫﺎ‬
‫ﻧﯿﺴﺎن‪ :‬ﻣﺎه ﺳﺮﯾﺎﻧﯽ )ﻓﺮوردﯾﻦ‪ ،‬اردﯾﺒﻬﺸﺖ(‬
‫و‬
‫وار‪ :‬ﻋﺎدت‪ ،‬رﺳﻢ‪ ،‬آﯾﯿﻦ‬
‫وﺗﯿﺮه‪ :‬ﻃﺮﯾﻘﻪ‪ ،‬راه‪ ،‬روش‪ ،‬وﺿﻊ‬
‫وﺳﺎده‪ :‬ﻣﺴﻨﺪ‪ ،‬اورﻧﮓ‬
‫وﻗﺎﯾﻪ‪ :‬ﻧﮕﺎه داﺷﺘﻦ‬
‫وﻫﺎده‪ :‬ﺟﺎي ﻣﻄﻤﺌﻦ و ﻫﻤﻮار‪ ،‬زﻣﯿﻦ ﭘﺴﺖ و ﻫﻤﻮار‬
‫وﻫﻦ‪ :‬ﺳﺴﺘﯽ‪ ،‬ﺿﻌﻒ‪ ،‬ﺳﺴﺖ ﺷﺪن در ﮐﺎر‬
‫وﯾﻞ‪ :‬ﻓﺘﺢ و ﻇﻔﺮ‬
‫ه‬
‫ﻫﺎوﯾﻪ‪ :‬ﻃﺒﻘﻪ ﻫﻔﺘﻢ از ﻃﺒﻘﺎت دوزخ و آن ﭘﺎﯾﯿﻦﺗﺮﯾﻦ ﻃﺒﻘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻐﺎك‪ ،‬ﺟﻬﻨﻢ‬
‫ﻫﮋﺑﺮ‪ -‬ﻫﺰﺑﺮ‪ :‬ﺷﯿﺮ ﺑﯿﺸﻪ‬
‫ﻫﺼﻮر‪ :‬ﻗﻮي‪ ،‬داﻧﺎ‬
‫ﻫﻔﻮات‪ :‬ﻟﻐﺰشﻫﺎ‬
‫ﻫﻮاﺟﺲ‪ :‬اﻣﯿﺎل و آرزوﻫﺎي ﻧﻔﺴﺎﻧﯽ‬
‫ﻫﻮان‪ :‬ﺧﻮاري و ﺑﯽﻋّﺰﺗﯽ‬
‫ﻫﯿﺠﺎ‪ :‬ﻧﺒﺮد‪ ،‬ﻣﯿﺪان ﺟﻨﮓ‬
‫ﻫﯿﺠﺎن‪ :‬ﺧﺸﻢ و ﻏﻀﺐ‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 477‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫ﻫﯿﻮن‪ :‬ﺷﺘﺮ‬
‫ي‬
‫ﯾﺎﺳﺎق‪ :‬ﺳﯿﺎﺳﺖ‪ ،‬ﻧﺴﻖ‬
‫ﯾﺎﺳﺎﻣﯿﺸﯽ‪ :‬ﻧﻈﻢ و ﺗﺪﺑﯿﺮ‬
‫ﯾﺮﻏﻮ‪ :‬ﻣﺤﮑﻤﻪ‪ ،‬دادﮔﺎه‬
‫ﯾﺰك‪ :‬ﻣﻘﺪﻣﻪ ﻟﺸﮑﺮ‪ ،‬دﯾﺪهور‪ ،‬ﭘﯿﺶﻗﺮاول‬
‫ﯾﻌﺴﻮب اﻟﺪﯾﻦ‪ :‬ﻟﻘﺐ ﺣﻀﺮت ﻋﻠﯽ )ع(‬
‫اﻣﯿﺮ اﻟﻨﺤﻞ‪ :‬ﻣﯿﺮ ﻧﺤﻞ‬
‫ﯾﮑﺮان‪ :‬اﺳﺐ اﺻﯿﻞ‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪517 :‬‬
‫ﻓﻬﺎرس‬
‫اﺷﺎره‬
‫‪ .1‬ﻓﻬﺮﺳﺖ اﺳﺎﻣﯽ اﺷﺨﺎص‬
‫‪ .2‬ﻓﻬﺮﺳﺖ اﺳﺎﻣﯽ اﻣﺎﮐﻦ‬
‫‪ .3‬ﻓﻬﺮﺳﺖ اﻗﻮام‪ ،‬ﻗﺒﺎﯾﻞ‪ ،‬ﻓﺮق‬
‫‪ .4‬ﻓﻬﺮﺳﺖ ﻟﻐﺎت و اﺻﻄﻼﺣﺎت دﯾﻮاﻧﯽ‪ ،‬ﻧﻈﺎﻣﯽ و اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ‬
‫‪ . 5‬ﻣﻨ ﺎ ﺑ ﻊ‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪519 :‬‬
‫اﺳﺎﻣﯽ اﺷﺨﺎص‬
‫آ‬
‫آزاد ﺧﺎن اﻓﻐﺎن‪472 ،22 ،‬‬
‫آزاد ﺧﺎن ﻫﺰاره‪246 ،‬‬
‫آﺻﻒ اﻟﺪوﻟﻪ‪ ،‬اﻟﻠﻬﯿﺎر ﺧﺎن‪ -‬اﻟﻠﻬﯿﺎر ﺧﺎن آﺻﻒ اﻟﺪوﻟﻪ‬
‫آﻏﺎﺑﯿﮕﻢ ﺧﺎﻧﻢ‪498 ،‬‬
‫آﻗﺎ ﺑﺎﺑﺎ ﻗﺎﺟﺎر‪ -‬ﻗﺎﺟﺎر‪ ،‬آﻗﺎ ﺧﺎن‬
‫آﻗﺎ ﻣﺤّﻤﺪ ﺧﺎن ﻗﺎﺟﺎر‪،486 ،482 ،481 ،480 ،477 ،476 ،474 ،473 ،231 ،229 ،210 ،209 ،196 ،193 ،29 ،17 ،14 ،10 ،4 ،3 ،2 ،‬‬
‫‪496 ،492‬‬
‫ا‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 478‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫اﺑﺮاﻫﯿﻢ ﺧﺎن اﻓﻐﺎن دّراﻧﯽ‪500 ،420 ،404 ،335 ،291 ،218 ،217 ،216 ،215 ،214 ،206 ،205 ،202 ،201 ،200 ،199 ،156 ،22 ،‬‬
‫اﺑﺮاﻫﯿﻢ ﺧﺎن ﺗﯿﻤﻮري‪246 ،‬‬
‫اﺑﺮاﻫﯿﻢ ﺧﺎن دوﻟﻮ‪175 ،‬‬
‫اﺑﺮاﻫﯿﻢ ﺧﺎن ﻏﻮرﯾﺎﻧﯽ‪214 ،‬‬
‫اﺑﺮاﻫﯿﻢ ﺧﺎن ﻗﺮﺗﮑﻨﯽ‪240 ،‬‬
‫اﺑﺮاﻫﯿﻢ ﺧﺎن ﻗﻮﯾﻮﻧﻠﻮ‪490 ،‬‬
‫اﺑﺮاﻫﯿﻢ ﺧﺎن ﮐﺮد ﺷﺎدﻟﻮ‪481 ،69 ،‬‬
‫اﺑﺮاﻫﯿﻢ ﺧﺎن ﻫﺰاره‪414 ،409 ،390 ،‬‬
‫اﺑﺮاﻫﯿﻢ ﺧﻠﯿﻞ ﺧﺎن ﺟﻮاﻧﺸﯿﺮ‪474 ،354 ،353 ،258 ،257 ،256 ،34 ،‬‬
‫اﺑﺮاﻫﯿﻢ ﺷﺎه اﻓﺸﺎر‪472 ،‬‬
‫اﺑﺮاﻫﯿﻢ ﻣﯿﺮزا‪225 ،141 ،140 ،126 ،95 ،‬‬
‫اﺑﻮ اﻟﻔﺘﺢ ﺧﺎن‪257 ،256 ،‬‬
‫اﺑﻮ اﻟﻔﯿﺾ ﺧﺎن ﺑﺨﺎرا ﺧﺎﻧﯽ‪207 ،‬‬
‫اﺑﻮ ﺳﻌﯿﺪ اﺑﻮ اﻟﺨﯿﺮ‪495 ،‬‬
‫اﺑﻮ ﻣﺤّﻤﺪ اﻟﺸﺮﯾﻒ‪294 ،‬‬
‫اﺣﻤﺪ ﺑﯿﮏ اﺧﺘﺮ‪317 ،‬‬
‫اﺣﻤﺪ ﺑﯿﮏ زﻧﮕﻨﻪ‪77 ،‬‬
‫اﺣﻤﺪ ﺧﺎن ﺑﺮدّراﻧﯽ‪ ،‬ﻣّﻠﺎ‪432 ،421 ،386 ،384 ،‬‬
‫اﺣﻤﺪ ﺷﺎه‪ -‬اﺣﻤﺪ ﺷﺎه اﻓﻐﺎن‬
‫اﺣﻤﺪ ﺷﺎه اﻓﻐﺎن‪491 ،431 ،190 ،‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪520 :‬‬
‫اراﯾﮑﻠﯽ )ﻫﺮاﮐﻠﯿﻮس(‪474 ،‬‬
‫ارس ﺧﺎن‪265 ،‬‬
‫ازﻏﺪي‪ ،‬آﻗﺎ ﻣﯿﺮزا‪110 ،109 ،108 ،‬‬
‫اﺳﺤﺎق ﺧﺎن ﺳﺮدار ﻗﺮاﯾﯽ‪،386 ،385 ،380 ،377 ،334 ،250 ،205 ،203 ،155 ،154 ،151 ،118 ،117 ،116 ،114 ،87 ،74 ،72 ،8 ،‬‬
‫‪502 ،484 ،480 ،434 ،420 ،414 ،395 ،390 ،388‬‬
‫اﺳﺤﺎقزاﯾﯽ‪ ،‬رﺣﻤﺪل ﺧﺎن‪389 ،‬‬
‫اﺳﺪ اﻟّﻠﻪ ﺧﺎن‪292 ،‬‬
‫اﺳﮑﻨﺪر ﺧﺎن ﻫﺰاره‪432 ،‬‬
‫اﺳﻤﺎﻋﯿﻞ ﺑﯿﮏ داﻣﻐﺎﻧﯽ‪267 ،183 ،180 ،‬‬
‫اﺳﻤﺎﻋﯿﻞ ﺑﯿﮏ ﻏﻼم ﺑﯿﺎت ﻧﯿﺸﺎﺑﻮري‪277 ،‬‬
‫اﺳﻤﺎﻋﯿﻞ ﺧﺎن‪246 ،151 ،‬‬
‫اﺳﻤﺎﻋﯿﻞ ﺧﺎن ﺧﻮرده اوﯾﻤﺎق‪397 ،‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 479‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫اﺳﻤﺎﻋﯿﻞ ﺧﺎن ﻋﺮب ﻋﺎﻣﺮي‪ ،‬ﺣﺎﮐﻢ ﺟﻨﺪق‪455 ،453 ،451 ،‬‬
‫اﺳﻤﺎﻋﯿﻞ ﺧﺎن ﻗﺎﯾﻨﯽ‪114 ،87 ،‬‬
‫اﺳﻤﺎﻋﯿﻞ ﺧﺎن ﻫﺰاره‪87 ،‬‬
‫اﺳﻤﺎﻋﯿﻞ ﺻﻔﻮي‪12 ،‬‬
‫اﺳﻤﺎﻋﯿﻞ ﻣﯿﺮزا‪500 ،352 ،351 ،‬‬
‫اﺳﻤﻌﯿﻞ ﺑﯿﮏ داﻣﻐﺎﻧﯽ‪500 ،356 ،355 ،‬‬
‫اﺳﻤﻌﯿﻞ ﻣﺸﻬﺪي‪321 ،‬‬
‫اﺷﭙﺨﺪر‪ -‬اﯾﺸﭙﺨﺪر‬
‫اﺷﺮف ﺧﺎن دﻣﺎوﻧﺪي‪175 ،‬‬
‫اﻋﺘﻀﺎد اﻟﺪوﻟﻪ‪ ،‬ﺳﻠﯿﻤﺎن ﺧﺎن ﻗﺎﺟﺎر‪493 ،233 ،232 ،230 ،175 ،‬‬
‫اﻋﺘﻤﺎد اﻟّﺴﻠﻄﻨﻪ‪ ،‬ﻣﺤّﻤﺪ ﺣﺴﻦ ﺧﺎن‪489 ،474 ،‬‬
‫اﻓﻼﻃﻮن‪58 ،‬‬
‫اﻟﮑﺴﻨﺪر ﻣﯿﺮزا‪173 ،‬‬
‫اﻟّﻠﻪ ﻗﻠﯽ ﻣﯿﺮزا‪504 ،461 ،460 ،459 ،442 ،438 ،398 ،351 ،‬‬
‫اﻟﻠﻬﯿﺎر ﺧﺎن آﺻﻒ اﻟﺪوﻟﻪ‪477 ،‬‬
‫اﻟﻠﻬﯿﺎر ﺧﺎن ﺳﺒﺰواري ﻗﻠﯿﭽﯽ‪490 ،482 ،481 ،72 ،71 ،70 ،‬‬
‫اﻣﺎن اﻟﻠّﻪ ﺧﺎن اﻓﺸﺎر‪500 ،‬‬
‫اﻣﺎن اﻟّﻠﻪ ﺧﺎن‪ ،‬واﻟﯽ ﮐﺮدﺳﺘﺎن‪361 ،‬‬
‫اﻣﺎن ﺑﺮدي‪247 ،‬‬
‫اﻣﺎن ﮔﻠﺪي‪247 ،‬‬
‫اﻣﯿﺮ آﺧﻮر‪ ،‬ﻋﺎﻟﻢ ﺑﯿﮏ‪273 ،‬‬
‫اﻣﯿﺮ ﺧﺎن ﮐﺮد‪182 ،‬‬
‫اﻣﯿﺮ ﻋﺎﻟﻢ ﭘﯽ‪370 ،‬‬
‫اﻣﯿﺮ ﻋﻠﻢ ﺧﺎن‪420 ،414 ،335 ،276 ،‬‬
‫اﻣﯿﺮ ﻋﻠﻢ ﺧﺎن ﻋﺮب ﻗﺎﯾﻨﯽ‪390 ،‬‬
‫اﻣﯿﺮ ﻋﻠﯽ ﭘﯽ‪ ،‬واﻟﯽ ﻓﻮﻗﺎن‪290 ،‬‬
‫اﻣﯿﺮ ﻗﻠﯿـﭻ ﺧـﺎن‪ ،‬اوﯾﻤﺎق ﺑﯿﮕﯽ ﺗﯿﻤﻮري‪ ،‬اﻣﯿﺮ ﻗﻠﯿـﭻ ﺧﺎن‪،414 ،390 ،335 ،246 ،239 ،216 ،214 ،205 ،203 ،156 ،155 ،151 ،74 ،‬‬
‫‪483 ،420‬‬
‫اﻣﯿﺮ ﮔﻮﻧﻪ ﺧﺎن ﮐﺮد زﻋﻔﺮاﻧﻠﻮ‪480 ،420 ،414 ،397 ،340 ،338 ،245 ،243 ،242 ،239 ،166 ،165 ،161 ،151 ،114 ،87 ،69 ،‬‬
‫اﻣﯿﺮ ﻣﻌﺰي‪471 ،18 ،‬‬
‫اﻧﺰاﻧﯽ اﺳﺘﺮآﺑﺎدي‪ ،‬ﮐﺮﺑﻼﯾﯽ ﺑﺎﻗﺮ‪455 ،454 ،453 ،452 ،‬‬
‫اﻧﺸﺎﺑﺎﺷﯽ‪ ،‬ﺑﯿﮏ ﻧﻈﺮ ﺑﯿﮏ‪ -‬ﺑﯿﮏ ﻧﻈﺮ ﺑﯿﮏ اﻧﺸﺎﺑﺎﺷﯽ‬
‫اوچ ﭘﺨﺘﺮ‪ -‬اﯾﺸﭙﺨﺪر‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 480‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪521 :‬‬
‫اوداق ﺧﺎن‪272 ،‬‬
‫اوﯾﻤﺎق ﺑﯿﮕﯽ‪ ،‬اﻣﯿﺮ ﻗﻠﯿﭻ ﺧﺎن‪ -‬اﻣﯿﺮ ﻗﻠﯿﭻ ﺧﺎن اوﯾﻤﺎق ﺑﯿﮕﯽ‬
‫اوﯾﻤﺎق‪ ،‬ﺣﺴﯿﻦ ﻋﻠﯽ ﺧﺎن‪278 ،‬‬
‫اﯾﺸﭙﺨﺪر‪495 ،490 ،353 ،285 ،284 ،283 ،282 ،281 ،260 ،258 ،257 ،256 ،255 ،176 ،‬‬
‫اﯾﺸﮏ آﻗﺎﺳﯽ‪ ،‬ﻧﻮروز ﺧﺎن ﻗﺎﺟﺎر‪291 ،‬‬
‫اﯾﺶ ﻣﺤّﻤﺪ ﺧﺎن اوزﺑﮏ‪445 ،372 ،371 ،370 ،274 ،272 ،270 ،269 ،212 ،‬‬
‫اﯾﺸﯿﮏ آﻗﺎﺳﯽ‪ ،‬اﺣﻤﺪ ﺧﺎن‪340 ،338 ،239 ،‬‬
‫اﯾﻠﺘﺬر ﺧﺎن‪502 ،495 ،494 ،370 ،369 ،368 ،367 ،274 ،273 ،16 ،‬‬
‫اﯾﻠﺨﺎﻧﯽ‪ ،‬اﻣﯿﺮ ﮔﻮﻧﻪ ﺧﺎن‪ -‬اﻣﯿﺮ ﮔﻮﻧﻪ ﺧﺎن ﮐﺮد زﻋﻔﺮاﻧﻠﻮ‬
‫ب‬
‫ﺑﺎﺟﻼن‪ ،‬ﺣﺴﻦ ﺧﺎن‪246 ،‬‬
‫ﺑﺎﺟﻼن‪ ،‬ﺻﺎﻟﺢ ﺧﺎن‪422 ،‬‬
‫ﺑﺎﻗﺮ ﺧﺎن ﻣﺎﻓﯽ‪245 ،184 ،183 ،171 ،‬‬
‫ﺑﺎﻻ رﺳﺘﺎﻗﯽ‪ ،‬آﻗﺎ ﻣﻬﺪي‪175 ،‬‬
‫ﺑﺎﯾﺰﯾﺪ ﺑﺴﻄﺎﻣﯽ‪485 ،‬‬
‫ﺑﺨﺎراﯾﯽ‪ ،‬اﻣﯿﺮ ﺳﯿﺪ ﮐﻤﺎل‪483 ،‬‬
‫ﺑﺪال ﺧﺎن ﺳﺮدار‪418 ،411 ،407 ،‬‬
‫ﺑﺪر ﺧﺎن ﺟﻠﯿﻠﻮﻧﺪ‪414 ،338 ،151 ،‬‬
‫ﺑﺪل ﺧﺎن اﻓﻐﺎن‪402 ،‬‬
‫ﺑﺪل ﺧﺎن ﻓﻮﻓﻠﺰاﯾﯽ‪503 ،‬‬
‫ﺑﺮﺧﻮردار ﺧﺎن‪503 ،‬‬
‫ﺑﻐﺎﯾﺮي‪ ،‬ﺳﻌﺎدت ﻗﻠﯽ ﺧﺎن‪414 ،397 ،374 ،245 ،239 ،151 ،‬‬
‫ﺑﮑﺠﺎن‪492 ،‬‬
‫ﺑﮑﻨﺞ ﺧﺎن‪472 ،‬‬
‫ﺑﻨﺪﭘﯽ‪ ،‬ﻋﻠﯽ اﺻﻐﺮ ﺧﺎن‪175 ،‬‬
‫ﺑﻮﻟﯿﻨﻮك‪500 ،358 ،355 ،354 ،353 ،‬‬
‫ﺑﻬﺘﻮﯾﯽ‪ ،‬رﺷﯿﺪ ﺧﺎن‪246 ،‬‬
‫ﺑﯿﺮام ﻋﻠﯽ ﺧﺎن ﮐﯿﻮاﻧﻠﻮ‪338 ،245 ،239 ،168 ،166 ،165 ،151 ،‬‬
‫ﺑﯿﮏ ﺟﺎن‪ ،‬واﻟﯽ ﺑﺨﺎرا‪211 ،208 ،192 ،‬‬
‫ﺑﯿﮏ ﻧﻈﺮ ﺑﯿﮏ اﻧﺸﺎﺑﺎﺷﯽ‪274 ،273 ،‬‬
‫ﺑﯿﮕﻠﺮ آﻗﺎي ﭼﭙﺸﻠﻮ‪165 ،164 ،161 ،160 ،157 ،‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 481‬از ‪537‬‬
‫ﺑﯿﮕﻠﺮ ﺑﯿﮕﯽ ﻫﺰاره‪ ،‬ﻣﺤّﻤﺪ ﺧﺎن‪432 ،335 ،285 ،246 ،239 ،203 ،155 ،151 ،118 ،114 ،107 ،98 ،79 ،‬‬
‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫ﺑﯿﮕﻠﺮ ﺑﯿﮕﯽ اﺳﺘﺮآﺑﺎدي‪ ،‬ﺣﺴﻦ ﺧﺎن‪477 ،‬‬
‫ﺑﯿﮕﻠﺮ ﺑﯿﮕﯽ ﻗﺮاﺑﺎﻏﯽ‪ ،‬ﻓﻀﻞ ﻋﻠﯽ ﺧﺎن‪476 ،‬‬
‫ﺑﯿﻠﺴﻢ‪497 ،319 ،‬‬
‫پ‬
‫ﭘﺎﯾﺮوﻧﺪ‪ ،‬ﺗﯿﻤﻮر ﺧﺎن‪246 ،‬‬
‫ﭘﻠﻨﮓﺗﻮش ﺧﺎن ﺟﻤﺸﯿﺪي‪503 ،421 ،408 ،372 ،371 ،‬‬
‫ﭘﯿﺮ ﻗﻠﯽ ﺷﺎﻣﺒﯿﺎﺗﯽ ﻗﺎﺟﺎر‪ -‬ﺷﺎﻣﺒﯿﺎﺗﯽ ﻗﺎﺟﺎر‪ ،‬ﭘﯿﺮ ﻗﻠﯽ ﺧﺎن‬
‫ﭘﯿﻠﺴﻢ‪ -‬ﺑﯿﻠﺴﻢ‬
‫ت‬
‫ﺗﻘﯽ ﺧﺎن آﻗﺎ‪302 ،300 ،‬‬
‫ﺗﻮره‪ ،‬اﻣﯿﺮ ﻧﺎﺻﺮ اﻟّﺪﯾﻦ‪ -‬ﻧﺎﺻﺮ اﻟّﺪﯾﻦ ﺗﻮره‬
‫ج‬
‫ﺟﺎرﭼﯽﺑﺎﺷﯽ‪ ،‬رﺣﯿﻢ ﺧﺎن‪312 ،241 ،‬‬
‫ﺟﺎﻣﯽ‪ ،‬ﻣﺮﺗﻀﯽ‪159 ،‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪522 :‬‬
‫ﺟﺎن ﻣﺤّﻤﺪ ﺧﺎن‪492 ،‬‬
‫ﺟّﺒﺎر ﺧﺎن‪ ،‬ﻣّﻠﺎ‪418 ،417 ،‬‬
‫ﺟﺮﻓﺎدﻗﺎﻧﯽ‪ ،‬ﺟﻬﺎﻧﮕﯿﺮ ﺧﺎن‪194 ،‬‬
‫ﺟﻌﻔﺮ ﺧﺎن‪ ،‬ﺑﯿﺎت‪480 ،72 ،70 ،68 ،‬‬
‫ﺟﻌﻔﺮ ﺧﺎن ﻣﺎﻓﯽ‪380 ،‬‬
‫ﺟﻠﯿﻠﻮﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻬﺎدر ﺧﺎن‪245 ،‬‬
‫ﺟﻠﯿﻠﻮﻧﺪ‪ ،‬ﺣﯿﺪر ﻋﻠﯽ ﺧﺎن‪414 ،335 ،166 ،151 ،‬‬
‫ﺟﻠﯿﻠﻮﻧﺪ‪ ،‬ﺷﮑﺮ اﻟﻠّﻪ ﺧﺎن‪414 ،335 ،245 ،122 ،‬‬
‫ﺟﻠﯿﻠﻮﻧﺪ‪ ،‬ﮐﻠﺐ رﺿﺎ ﺧﺎن‪245 ،151 ،‬‬
‫ﺟﻤﺎل ﺧﺎن‪216 ،215 ،200 ،‬‬
‫ﺟﻤﺸﯿﺪي‪ ،‬ﭘﻠﻨﮓﺗﻮش ﺧﺎن‪ -‬ﭘﻠﻨﮓﺗﻮش ﺧﺎن ﺟﻤﺸﯿﺪي‬
‫ﺟﻮاد ﺧﺎن اﻓﺸﺎر )ﻣﯿﺮزا(‪344 ،332 ،‬‬
‫ﺟﻮاﻧﺸﯿﺮ‪ ،‬اﺑﺮاﻫﯿﻢ ﺧﻠﯿﻞ ﺧﺎن‪ -‬اﺑﺮاﻫﯿﻢ ﺧﻠﯿﻞ ﺧﺎن ﺟﻮاﻧﺸﯿﺮ‬
‫ﺟﻬﺎن ﻣﯿﺮزا‪335 ،‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 482‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬

‫چ‬
‫ﭼﻨﮕﯿﺰ‪492 ،‬‬
‫ﭼﻬﺎر ﯾﺎرﻗﻮل ﺑﻬﺎدر‪247 ،‬‬
‫ح‬
‫ﺣﺎﺟﯽ آﻗﺎ‪254 ،‬‬
‫ﺣﺎﻓﻆ ﺷﯿﺮازي‪100 ،‬‬
‫ﺣﺴﻦ ﺧﺎن‪ ،‬ﺑﺮادر ﺷﮑﺮ اﻟّﻠﻪ ﺧﺎن‪417 ،‬‬
‫ﺣﺴﻦ ﺳﻠﻄﺎن‪389 ،356 ،175 ،151 ،‬‬
‫ﺣﺴﻦ ﻋﻠﯽ ﻣﯿﺮزا‪467 ،‬‬
‫ﺣﺴﯿﻦ ﺑﻦ ﻋﻠﯽ )ع(‪445 ،294 ،‬‬
‫ﺣﺴﯿﻦ ﺧﺎن ﺳﺮدار ﻗﺎﺟﺎر ﻗﺰوﯾﻨﯽ‪،253 ،246 ،242 ،239 ،235 ،228 ،222 ،206 ،203 ،161 ،154 ،153 ،151 ،146 ،144 ،113 ،73 ،‬‬
‫‪502 ،483 ،480 ،380 ،355 ،332 ،331 ،309 ،289 ،280 ،270 ،254‬‬
‫ﺣﺴﯿﻨﻌﻠﯽ ﺧﺎن ﻓﯿﺮوزﮐﻮﻫﯽ‪ -‬ﻓﯿﺮوزﮐﻮﻫﯽ‪ ،‬ﺣﺴﯿﻨﻌﻠﯽ ﻣﯿﺮزا‬
‫ﺣﺴﯿﻦ ﻋﻠﯽ ﻣﯿﺮزا ﺻﺎﺣﺐاﺧﺘﯿﺎر‪ -‬ﺻﺎﺣﺐ اﺧﺘﯿﺎر‪ ،‬ﺣﺴﯿﻦ ﻋﻠﯽ ﻣﯿﺮزا‬
‫ﺣﺴﯿﻦ ﻋﻠﯽ ﻣﯿﺮزا‪ ،‬ﻓﺮﻣﺎﻧﻔﺮ‪ -‬ﻓﺮﻣﺎﻧﻔﺮﻣﺎ‪ ،‬ﺣﺴﯿﻦ ﻋﻠﯽ ﻣﯿﺮزا‬
‫ﺣﺴﯿﻦ ﻗﻠﯽ ﺧﺎن‪504 ،495 ،493 ،476 ،473 ،446 ،233 ،232 ،230 ،229 ،51 ،37 ،27 ،26 ،‬‬
‫ﺣﺴﯿﻦ ﻗﻠﯽ ﺧﺎن ﺑﺎدﮐﻮﺑﻪ‪356 ،283 ،282 ،‬‬
‫ﺣﻤﺰه ﮐﺎﻧﻠﻮ‪ ،‬ﻗﺮﺑﺎن ﻗﻠﯽ ﺧﺎن‪338 ،245 ،‬‬
‫ﺣﯿﺪر ﺗﻮره‪502 ،498 ،492 ،459 ،446 ،445 ،373 ،370 ،369 ،368 ،367 ،273 ،213 ،274 ،273 ،272 ،212 ،211 ،210 ،7 ،‬‬
‫خ‬
‫ﺧﺎﻟﻖ وﯾﺮدي ﻣﯿﺮزا‪141 ،‬‬
‫ﺧﺪاﺑﻨﺪﻟﻮ‪ ،‬ﻣﺤﺐ ﻋﻠﯽ ﺧﺎن‪245 ،‬‬
‫ﺧﺪاداد اﺻﻔﻬﺎﻧﯽ‪475 ،292 ،‬‬
‫ﺧﺪا رﺣﯿﻢ ﺧﺎن‪151 ،‬‬
‫ﺧﻠﯿﻞ ﺧﺎن ﺟﺎن ﻣﯿﺮزا‪379 ،‬‬
‫ﺧﻮاﻧﺴﺎري‪ ،‬ﻣﺤﻤﻮد )آﻗﺎ ﻣﯿﺮزا(‪22 ،‬‬
‫ﺧﻮرده اوﯾﻤﺎق‪ ،‬اﺳﺤﺎق ﺧﺎن‪ -‬اﺳﺤﺎق ﺧﺎن ﺧﻮرده اوﯾﻤﺎق‬
‫ﺧﻮﯾﯽ‪ ،‬ﺟﻌﻔﺮ ﻗﻠﯽ ﺧﺎن‪،176 ،174 ،173 ،‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪523 :‬‬
‫‪475 ،474 ،257 ،229‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 483‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫ﺧﯿﺮ اﻟﻨﺴﺎء ﺧﺎﻧﻢ‪471 ،‬‬
‫د‬
‫دّره ﺟﺰي‪ ،‬ﻟﻄﻒ ﻋﻠﯽ ﺧﺎن‪ -‬ﻟﻄﻒ ﻋﻠﯽ ﺧﺎن ﭼﭙﺸﻠﻮ‬
‫دورﮐﻮ‪188 ،‬‬
‫دوﻟﺘﺸﺎه‪475 ،‬‬
‫دوﻟﺖ ﻣﺤّﻤﺪ‪247 ،‬‬
‫ذ‬
‫ذو اﻟﻔﻘﺎر ﺧﺎن‪423 ،246 ،‬‬
‫ذو اﻟﻔﻘﺎر ﺧﺎن داﻣﻐﺎﻧﯽ‪ ،‬ﺣﺎﮐﻢ ﺳﻤﻨﺎن‪465 ،455 ،‬‬
‫ر‬
‫رﺣﻤﮥ اﻟﻠّﻪ ﺧﺎن اﻓﻐﺎن‪279 ،‬‬
‫رﺣﯿﻢ ﺑﯿﮏ ﻗﻮرت‪78 ،‬‬
‫رﺣﯿﻢ ﺧﺎن اﺗﺎﻟﯿﻖ‪492 ،‬‬
‫رﺷﯿﺪ ﺧﺎن‪421 ،‬‬
‫رﺿﺎ ﺧﺎن‪246 ،‬‬
‫رﺿﺎ ﻗﻠﯽ‪139 ،‬‬
‫رﺿﺎ ﻗﻠﯽ ﻣﯿﺮزا‪296 ،143 ،141 ،140 ،126 ،‬‬
‫رﺿﻮي‪ ،‬ﻣﯿﺮزا ﻣﺤّﻤﺪ اﺑﺮاﻫﯿﻢ‪294 ،‬‬
‫ز‬
‫زرداد ﺧﺎن اﻓﻐﺎن‪406 ،404 ،‬‬
‫زﻋﻔﺮاﻧﻠﻮ‪ ،‬آﻗﺎﺳﯽ ﺧﺎن‪338 ،245 ،‬‬
‫زﻋﻔﺮانﻟﻮ‪ ،‬اﻣﯿﺮ ﮔﻮﻧﻪ ﺧﺎن‪ -‬اﻣﯿﺮ ﮔﻮﻧﻪ ﺧﺎن ﮐﺮد زﻋﻔﺮاﻧﻠﻮ‬
‫زﻋﻔﺮاﻧﻠﻮ‪ ،‬ﮐﺮﯾﻢ ﺧﺎن‪480 ،497 ،473 ،23 ،‬‬
‫زﻣﺎن ﺷﺎه اﻓﻐﺎن‪191 ،‬‬
‫زﻣﺎﻧﺸﺎه ﺳﺪوازﯾﯽ‪501 ،‬‬
‫س‬
‫ﺳﺒﺤﺎن ﻗﻠﯽ ﺑﯿﮏ‪333 ،332 ،255 ،‬‬
‫ﺳﺮدار ﻗﺮاﯾﯽ‪ ،‬اﺳﺤﺎق ﺧﺎن‪ -‬اﺳﺤﺎق ﺧﺎن ﺳﺮدار ﻗﺮاﯾﯽ‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 484‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫ﺳﺮدار ﻗﺮاﯾﯽ‪ ،‬ﻣﺤّﻤﺪ اﺳﺤﺎق ﺧﺎن‪ -‬اﺳﺤﺎق ﺧﺎن ﺳﺮدار ﻗﺮاﯾﯽ‬
‫ﺳﻠﻄﺎن ﺣﺴﯿﻦ‪489 ،471 ،470 ،‬‬
‫ﺳﻠﯿﻤﺎن ﭘﺎﺷﺎي ﮐﻬﯿﺎي ﺑﻐﺪاد‪501 ،359 ،‬‬
‫ﺳﻠﯿﻤﺎن ﺧﺎن ﻗﺎﺟﺎر‪ -‬اﻋﺘﻀﺎد اﻟﺪوﻟﻪ‪ ،‬ﺳﻠﯿﻤﺎن ﺧﺎن ﻗﺎﺟﺎر‬
‫ﺳﻠﯿﻤﺎن ﻣﯿﺮزا‪141 ،126 ،‬‬
‫ﺳﻠﯿﻢ ﺧﺎن ﺷﮑﯽ‪356 ،‬‬
‫ﺳﻤﻨﺎﻧﯽ‪ ،‬ﻣﯿﺮزا ﻣﺤّﻤﺪ ﻋﻠﯽ‪352 ،‬‬
‫ﺳﻮادﮐﻮﻫﯽ‪ ،‬ﺧﺎن اﺣﻤﺪ ﺧﺎن‪175 ،‬‬
‫ﺳﯿﺴﯿﺎﻧﻒ‪490 ،475 ،‬‬
‫ﺳﯿﻒ اﻟّﻠﻪ ﺧﺎن‪246 ،‬‬
‫ش‬
‫ﺷﺎﻣﺒﯿﺎﺗﯽ ﻗﺎﺟﺎر‪ ،‬ﭘﯿﺮ ﻗﻠﯽ ﺧﺎن‪495 ،490 ،359 ،354 ،283 ،264 ،187 ،186 ،175 ،‬‬
‫ﺷﺎﻣﻠﻮ‪ ،‬ﺣﯿﺪر ﻗﻠﯽ ﺧﺎن‪429 ،‬‬
‫ﺷﺎه ﺟﻌﻔﺮ ﺧﺎن‪480 ،‬‬
‫ﺷﺎﻫﺮخ ﺷﺎه‪488 ،487 ،‬‬
‫ﺷﺎﻫﺮخ ﻣﯿﺮزا اﻓﺸﺎر‪472 ،209 ،141 ،65 ،‬‬
‫ﺷﺎه زﻣﺎن‪197 ،195 ،‬‬
‫ﺷﺎه ﺷﺠﺎع‪501 ،‬‬
‫ﺷﺎه ﺷﺠﺎع اﻟﻤﻠﮏ اﻓﻐﺎن‪440 ،‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪524 :‬‬
‫ﺷﺎه ﻋﺒﺪ اﻟﻌﻈﯿﻢ‪451 ،‬‬
‫ﺷﺎﻫﻘﻠﯽ ﺑﯿﮏ‪470 ،15 ،14 ،‬‬
‫ﺷﺎه ﻣﺤﻤﻮد‪501 ،197 ،‬‬
‫ﺷﺎه ﻣﺮاد ﺑﯿﮏ اوزﺑﮏ ﺑﯿﮏ ﺟﺎن‪492 ،207 ،‬‬
‫ﺷﺠﺎع اﻟﺴﻠﻄﻨﻪ‪481 ،‬‬
‫ﺷﺠﺎع اﻟﻤﻠﮏ‪201 ،198 ،197 ،196 ،195 ،‬‬
‫ﺷﺮف ﺧﺎن ﺧﺪاﺑﻨﺪهﻟﻮ‪245 ،135 ،‬‬
‫ﺷﻌﺎع اﻟﺴﻠﻄﻨﻪ‪ ،‬ﺣﺴﻦ ﻋﻠﯽ ﻣﯿﺮزا‪483 ،481 ،466 ،293 ،235 ،‬‬
‫ﺷﮑﺮ اﻟّﻠﻪ ﺧﺎن‪166 ،151 ،‬‬
‫ﺷﻤﺲ اﻟّﺪﯾﻦ ﻣﺤّﻤﺪ‪434 ،250 ،‬‬
‫ﺷﻤﺲ ﺑﺨﺎراﯾﯽ )ﻣﯿﺮزا(‪16 ،‬‬
‫ﺷﻬﯿﺪ ﺛﺎﻟﺚ‪480 ،‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 485‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫ﺷﯿﺦ ﻋﻠﯽ ﺧﺎن‪ -‬ﻗّﺒﻪاي‪ ،‬ﺷﯿﺦ ﻋﻠﯽ ﺧﺎن‬
‫ﺷﯿﺦ ﻋﻠﯽ ﻣﯿﺮزا‪447 ،‬‬
‫ﺷﯿﻨﺪﻟﺮ‪ ،‬ﻫﻮﺗﻮم‪478 ،‬‬
‫ص‬
‫ﺻﺎﺣﺐاﺧﺘﯿﺎر‪ ،‬ﺣﺴﯿﻦ ﻋﻠﯽ ﻣﯿﺮزا‪89 ،‬‬
‫ﺻﺎدق ﺧﺎن ﺗﻨﮑﺎﺑﻨﯽ‪175 ،‬‬
‫ﺻﺎدق ﺧﺎن ﺷﻘﺎﻗﯽ‪492 ،483 ،480 ،289 ،257 ،229 ،76 ،51 ،49 ،47 ،3 ،‬‬
‫ﺻﺎدق ﮔﺮﺟﯽ‪475 ،‬‬
‫ﺻﺒﺎ‪53 ،‬‬
‫ﺻﺪر‪ ،‬ﻣﯿﺮزا ﻣﺤّﻤﺪ ﻋﻠﯽ‪107 ،‬‬
‫ﺻﻤﺪ ﺧﺎن اﻓﻐﺎن‪344 ،332 ،330 ،‬‬
‫ﺻﻤﺪ ﺧﺎن دّراﻧﯽ ﻋﻠﯽ ﮐﻮزاﯾﯽ‪389 ،278 ،‬‬
‫ﺻﻮﻓﯽ اﺳﻼم‪502 ،424 ،421 ،420 ،415 ،408 ،407 ،403 ،402 ،401 ،396 ،389 ،386 ،17 ،7 ،‬‬
‫ط‬
‫ﻃﺮﻻن ﺧﺎﻧﻢ‪482 ،‬‬
‫ﻃﻐﺎن ﺧﺎن‪417 ،‬‬
‫ﻃﻬﻤﺎﺳﺐ ﺧﺎن‪335 ،‬‬
‫ﻃﻬﻤﺎﺳﺐ دوم‪470 ،‬‬
‫ﻃﻬﻤﺎﺳﺐ ﻣﯿﺮزا‪ 141 ،‬اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ ﻣﺘﻦ ‪ 524‬ظ ‪ .....‬ص ‪524 :‬‬
‫ظ‬
‫ﻇﻬﯿﺮ اﻟﺪوﻟﻪ‪490 ،‬‬
‫ع‬
‫ﻋﺎدﻟﺸﺎه‪472 ،2 ،‬‬
‫ﻋّﺒﺎس اول ﺻﻔﻮي‪486 ،470 ،14 ،‬‬
‫ﻋﺒﺎس ﻣﯿﺮزا ﻧﺎﯾﺐ اﻟﺴﻠﻄﻨﻪ‪،265 ،256 ،255 ،238 ،231 ،185 ،183 ،182 ،181 ،180 ،179 ،178 ،176 ،174 ،172 ،140 ،126 ،11 ،‬‬
‫‪493 ،492 ،490 ،482 ،480 ،477 ،475 ،455 ،359 ،358 ،357 ،356 ،355 ،354 ،353 ،285 ،282 ،280‬‬
‫ﻋﺒﺪ اﻟﺮﺣﻤﻦ ﭘﺎﺷﺎ‪364 ،361 ،360 ،359 ،‬‬
‫ﻋﺒﺪ اﻟﻌﻠﯽ ﺧﺎن اﻓﻐﺎن‪292 ،291 ،‬‬
‫ﻋﺒﺪ اﻟﻐﯿﺎث ﺧﺎن‪ ،‬ﻓﻮﻓﻠﺰاﯾﯽ‪503 ،‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 486‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫ﻋﺒﺪ اﻟﻠّﻪ ﺧﺎن ارﺟﻤﻨﺪي‪175 ،‬‬
‫ﻋﺒﺪ اﻟّﻠﻪ ﺧﺎن ﭼﻨﺎراﻧﯽ‪382 ،381 ،‬‬
‫ﻋﺒﺪ اﻟﻮاﺣﺪ ﺧﺎن‪421 ،‬‬
‫ﻋﺮب ﻗﺎﯾﻨﯽ‪ ،‬اﻣﯿﺮ ﻋﻠﻢ ﺧﺎن‪ -‬اﻣﯿﺮ ﻋﻠﻢ ﺧﺎن ﻋﺮب ﻗﺎﯾﻨﯽ‬
‫ﻋﺴﮑﺮ ﺧﺎن اﻓﺸﺎر‪282 ،‬‬
‫ﻋﻠﯽ ﺑﻦ اﺑﯽ ﻃﺎﻟﺐ )ع(‪423 ،‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪525 :‬‬
‫ﻋﻠﯽ ﺑﻦ ﻣﻮﺳﯽ اﻟﺮﺿﺎ )ع(‪461 ،447 ،443 ،433 ،396 ،365 ،364 ،251 ،235 ،163 ،143 ،135 ،127 ،104 ،72 ،67 ،11 ،‬‬
‫ﻋﻠﯽ ﭘﺎﺷﺎ‪ ،‬واﻟﯽ ﺑﻐﺪاد‪364 ،361 ،360 ،359 ،‬‬
‫ﻋﻠﯽ ﺧﺎن ﻗﺎﺟﺎر )ﻣﯿﺮزا(‪396 ،388 ،338 ،‬‬
‫ﻋﻠﯽ ﺧﺎن ﻣﺎﻓﯽ‪246 ،‬‬
‫ﻋﻠﯽ ﻗﻠﯽ ﺧﺎن‪480 ،‬‬
‫ﻋﻠﯽ ﻗﻠﯽ ﺧﺎن اوﺻﺎﻧﻠﻮ‪151 ،‬‬
‫ﻋﻠﯽ ﻣﺤّﻤﺪ ﺑﯿﮏ ﻏﻼم زﻧﮕﻨﻪ‪308 ،‬‬
‫ﻋﻠﯽ ﻣﯿﺮزا‪141 ،‬‬
‫غ‬
‫ﻏﺎرﻟﯽ ﻧﯿﺎز‪247 ،‬‬
‫ﻏﻼم ﻋﻠﯽ ﺧﺎن ﺧﺪاﺑﻨﺪﻟﻮ‪338 ،‬‬
‫ف‬
‫ﻓﺘﺤﻌﻠﯽ ﺧﺎن ﺟﻼﯾﺮ‪129 ،126 ،120 ،‬‬
‫ﻓﺘﺤﻌﻠﯽ ﺧﺎن ﺻﺒﺎ‪53 ،‬‬
‫ﻓﺘﺤﻌﻠﯽ ﺧﺎن ﻗﺎﺟﺎر‪492 ،488 ،471 ،470 ،259 ،133 ،131 ،128 ،18 ،16 ،15 ،14 ،2 ،‬‬
‫ﻓﺘﺢ ﻋﻠﯽ ﺧﺎن ﮐﻠﻬﺮ‪330 ،279 ،258 ،253 ،246 ،‬‬
‫ﻓﺘﺤﻌﻠﯽ ﺷﺎه‪503 ،501 ،498 ،497 ،490 ،488 ،483 ،482 ،480 ،479 ،477 ،475 ،471 ،315 ،34 ،21 ،4 ،‬‬
‫ﻓﺘﺤﯽ ﺧﺎن‪ ،‬دّراﻧﯽ‪501 ،366 ،218 ،217 ،203 ،‬‬
‫ﻓﺮﻣﺎﻧﻔﺮﻣﺎ‪ ،‬ﺣﺴﯿﻦ ﻋﻠﯽ ﻣﯿﺮزا‪481 ،69 ،‬‬
‫ﻓﻮﺟﻪ ﺧﺎن ﮐﺮد‪483 ،‬‬
‫ﻓﯿﺮوز اﻟﺪﯾﻦ‪ ،‬ﺣﺎﺟﯽ‪502 ،279 ،278 ،207 ،206 ،204 ،202 ،201 ،199 ،197 ،‬‬
‫ﻓﯿﺮوزﮐﻮﻫﯽ‪ ،‬ﺣﺴﯿﻨﻌﻠﯽ ﺧﺎن‪408 ،‬‬
‫ﻓﯿﺮوز ﻣﯿﺮزا‪،421 ،420 ،415 ،412 ،411 ،408 ،403 ،400 ،395 ،388 ،386 ،385 ،383 ،381 ،380 ،367 ،366 ،276 ،199 ،7 ،6 ،‬‬
‫‪503 ،502 ،501 ،440 ،431 ،429 ،428 ،426 ،422‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 487‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬

‫ق‬
‫ﻗﺎﺟﺎر‪ ،‬آﻗﺎ ﺑﺎﺑﺎ‪344 ،336 ،332 ،329 ،‬‬
‫ﻗﺎﺟﺎر‪ ،‬آﻗﺎ ﺧﺎن‪ -‬ﻗﺎﺟﺎر‪ ،‬آﻗﺎ ﺑﺎﺑﺎ‬
‫ﻗﺎﺟﺎر ﻗﻮاﻧﻠﻮ‪ ،‬اﺳﻤﺎﻋﯿﻞ ﺧﺎن‪465 ،‬‬
‫ﻗﺎﺟﺎر‪ ،‬ﮐﻠﺐ ﻋﻠﯽ ﺧﺎن‪330 ،311 ،310 ،308 ،‬‬
‫ﻗﺎﺟﺎر‪ ،‬ﻣﺤّﻤﺪ ﺗﻘﯽ ﺧﺎن‪92 ،‬‬
‫ﻗﺎﺟﺎر ﻣﺮوي‪ ،‬ﺣﺎﺟﯽ ﻣﺤّﻤﺪ ﺣﺴﯿﻦ ﺧﺎن‪211 ،‬‬
‫ﻗﺎﺟﺎر‪ ،‬ﻣﯿﺮزا ﻣﺤّﻤﺪ ﺧﺎن‪ -‬ﻣﺤّﻤﺪ ﺧﺎن ﻗﺎﺟﺎر ﻗﺎﺟﺎر ﯾﻮﺧﺎريﺑﺎش‪ ،‬ﻣﯿﺮزا ﻣﺤّﻤﺪ ﺧﺎن‪ -‬ﻣﺤّﻤﺪ ﺧﺎن ﻗﺎﺟﺎر‬
‫ﻗﺒﭽﺎﻗﯽ‪ ،‬آﻗﺎﯾﯽ ﺧﺎن‪408 ،‬‬
‫ﻗّﺒﻪاي‪ ،‬ﺷﯿﺦ ﻋﻠﯽ ﺧﺎن‪472 ،359 ،358 ،357 ،356 ،44 ،‬‬
‫ﻗﺮاﭼﻮرﻟﻮ‪ ،‬رﺣﯿﻢ ﺧﺎن‪338 ،‬‬
‫ﻗﺮاﯾﯽ‪ ،‬ﻣﺤﺴﻦ ﺧﺎن‪246 ،239 ،‬‬
‫ﻗﻠﻨﺪر ﺑﯿﮏ ﻏﻼم ﭘﯿﺸﺨﺪﻣﺖ‪336 ،332 ،‬‬
‫ﻗﻠﯿﭻ آﻗﺎ‪482 ،‬‬
‫ﻗﻮرت ﮔﻠﺪي‪247 ،‬‬
‫ﻗﻮﻟﻠﺮ آﻗﺎﺳﯽ‪ ،‬اﻣﯿﺮ ﺧﺎن ﮐﺮد‪258 ،‬‬
‫ﻗﻮﻟﻠﺮ آﻗﺎﺳﯽﺑﺎﺷﯽ‪ ،‬ﺣﺴﯿﻦ ﺧﺎن ﻗﺎﺟﺎر‪ -‬ﺣﺴﯿﻦ ﺧﺎن ﺳﺮدار ﻗﺎﺟﺎر ﻗﺰوﯾﻨﯽ‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪526 :‬‬
‫ﻗﻮﻟﻠﺮ آﻗﺎﺳﯽ‪ ،‬ﺣﺴﻦ ﺧﺎن‪468 ،355 ،267 ،‬‬
‫ﻗﻮﻟﻠﺮ آﻗﺎﺳﯽ‪ ،‬ﺷﺎه ﻣﺤّﻤﺪ ﺑﯿﮏ‪332 ،‬‬
‫ﻗﻮﻟﻠﺮ آﻗﺎﺳﯽ‪ ،‬ﻋﺒﺎس ﺧﺎن ﺑﯿﺎت‪455 ،417 ،387 ،385 ،239 ،228 ،227 ،77 ،‬‬
‫ﻗﯿﺼﺮ ﻣﯿﺮزا‪501 ،440 ،400 ،366 ،218 ،217 ،201 ،199 ،198 ،196 ،195 ،‬‬
‫ك‬
‫ﮐﺎﺑﻞ ﺷﺎه‪201 ،192 ،‬‬
‫ﮐﺎﺗﺐ ﻫﺰاره‪ ،‬ﻣﻼ ﺣﺴﯿﻦ ﻣﺤﻤﺪ‪13 ،‬‬
‫ﮐﺎﺷﺎﻧﯽ‪ ،‬ﺣﺎﺟﯽ ﺳﻠﯿﻤﺎن ﺧﺎن‪478 ،‬‬
‫ﮐﺎﻇﻢ ﺧﺎن ﻗﻠﯿﭽﯽ‪246 ،338 ،151 ،‬‬
‫ﮐﺎﻣﺮان ﻣﯿﺮزا‪440 ،408 ،400 ،279 ،218 ،217 ،216 ،201 ،198 ،197 ،195 ،194 ،‬‬
‫ﮐﺘﻮل‪ ،‬ﮐﺮﺑﻼﯾﯽ ﺣﺴﯿﻦ ﺑﯿﮏ‪457 ،‬‬
‫ﮐﺤﯿﺎ‪365 ،364 ،363 ،362 ،361 ،‬‬
‫ﮐﺮد ﺷﺎدﻟﻮ‪ ،‬ﺑا ﺮاﻫﯿﻢ ﺧﺎن‪ -‬اﺑﺮاﻫﯿﻢ ﺧﺎن ﮐﺮد ﺷﺎدﻟﻮ‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 488‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫ﮐﺮﯾﻢ ﺧﺎن زﻧﺪ‪472 ،29 ،27 ،22 ،2 ،‬‬
‫ﮐﻠﺐ ﻋﻠﯽ ﺧﺎن ﻗﺎﺟﺎر‪ -‬ﻗﺎﺟﺎر‪ ،‬ﮐﻠﺐ ﻋﻠﯽ ﺧﺎن‬
‫گ‬
‫ﮔﺪا ﺧﺎن ﺗﺎﯾﻤﻨﯽ‪503 ،408 ،‬‬
‫ﮔﺮﮔﯿﻦ ﺑﯿﮏ‪151 ،‬‬
‫ﮔﺮﯾﮕﻮري ﻣﻘﺪس‪490 ،‬‬
‫ﮔﻠﭙﺎﻃﯽ‪ ،‬آﻗﺎ اﺳﻤﺎﻋﯿﻞ‪175 ،‬‬
‫ﮔﻠﺸﯿﺮ ﺧﺎن اﻓﻐﺎن‪338 ،246 ،151 ،‬‬
‫ﮔﻞ ﻣﺤّﻤﺪ ﺑﯿﮏ اﻣﯿﺮ آﺧﻮر‪136 ،‬‬
‫ﮔﯿﻼﻧﯽ ﺣﯿﺮان‪ ،‬ﻣﯿﺮزا ﻋﺒﺪ اﻟﺮﺳﻮل‪326 ،‬‬
‫ل‬
‫ﻻرﯾﺠﺎﻧﯽ‪ ،‬ﻣﯿﺮزا ﻣﺤّﻤﺪ ﺧﺎن‪175 ،‬‬
‫ﻟﻄﻒ ﻋﻠﯽ ﺧﺎن ﭼﭙﺸﻠﻮ‪ ،‬ﺣﺎﮐﻢ اﺑﯿﻮرد‪،242 ،239 ،16 ،165 ،164 ،162 ،161 ،159 ،158 ،157 ،151 ،130 ،129 ،128 ،120 ،32 ،3 ،‬‬
‫‪486 ،474 ،414 ،397 ،340 ،338 ،245 ،243‬‬
‫ﻟﻄﻔﻌﻠﯽ ﺧﺎن زﻧﺪ‪477 ،474 ،31 ،‬‬
‫ﻟﻮﻧﻪ‪188 ،‬‬
‫م‬
‫ﻣﺎزﻧﺪراﻧﯽ‪ ،‬ﻋّﺒﺎس‪475 ،‬‬
‫ﻣﺎزﻧﺪراﻧﯽ‪ ،‬ﻣﯿﺮزا ﻣﺤّﻤﺪ ﺷﻔﯿﻊ‪480 ،477 ،175 ،‬‬
‫ﻣﭙﻖ ﺳﺮدار‪247 ،146 ،‬‬
‫ﻣﺘﻮﻟّﯽ‪ ،‬ﻣﯿﺮزا ﻣﺤّﻤﺪ ﻋﻠﯽ‪294 ،‬‬
‫ﻣﺠﺘﻬﺪ‪ ،‬ﻣﯿﺮزا ﻣﻬﺪي‪479 ،294 ،139 ،113 ،112 ،106 ،95 ،68 ،‬‬
‫ﻣﺤﺐ ﻗﻠﯽ ﻣﯿﺮزا‪141 ،126 ،‬‬
‫ﻣﺤﻤﺪ ﺗﻘﯽ ﺧﺎن ﻗﺎﺟﺎر‪ -‬ﻗﺎﺟﺎر‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪ ﺗﻘﯽ ﺧﺎن‬
‫ﻣﺤّﻤﺪ ﺣﺴﻦ‪432 ،‬‬
‫ﻣﺤّﻤﺪ ﺣﺴﻦ آﻗﺎي ﻗﺎﺟﺎر‪189 ،‬‬
‫ﻣﺤّﻤﺪ ﺣﺴﻦ ﺧﺎن ﻗﺎﺟﺎر‪472 ،471 ،21 ،‬‬
‫ﻣﺤّﻤﺪ ﺣﺴﯿﻦ ﺧﺎن ﭼﻮﻟﻪ‪92 ،‬‬
‫ﻣﺤّﻤﺪ ﺣﺴﯿﻦ ﺧﺎن ﺳﺮدار‪239 ،‬‬
‫ﻣﺤّﻤﺪ ﺣﺴﯿﻦ ﺧﺎن ﻗﺎﺟﺎر‪267 ،‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 489‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫ﻣﺤّﻤﺪ ﺧﺎن اﯾﺮواﻧﯽ‪258 ،182 ،179 ،174 ،‬‬
‫ﻣﺤّﻤﺪ ﺧﺎن‪ ،‬ﺣﺎﮐﻢ ﻧﻬﺒﻨﺪان‪292 ،‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪527 :‬‬
‫ﻣﺤّﻤﺪ ﺧﺎن زﻧﺪ‪492 ،483 ،229 ،‬‬
‫ﻣﺤّﻤﺪ ﺧﺎن ﺳﺮدار‪336 ،92 ،‬‬
‫ﻣﺤّﻤﺪ ﺧﺎن ﻏﻠﺠﻪ‪292 ،‬‬
‫ﻣﺤّﻤﺪ ﺧﺎن‪ ،‬ﻓﺮزﻧﺪ اﺳﺤﺎق ﺧﺎن ﻗﺮاﯾﯽ‪482 ،‬‬
‫ﻣﺤّﻤﺪ ﺧﺎن ﻗﺎﺟﺎر دوﻟّﻮ‪،245 ،244 ،243 ،242 ،239 ،228 ،222 ،203 ،176 ،162 ،156 ،151 ،150 ،146 ،113 ،98 ،97 ،77 ،37 ،‬‬
‫‪،482 ،477 ،472 ،460 ،420 ،414 ،397 ،396 ،388 ،385 ،380 ،377 ،344 ،396 ،336 ،334 ،332 ،331 ،286 ،280 ،270 ،253‬‬
‫‪498 ،493‬‬
‫ﻣﺤّﻤﺪ ﺧﺎن ﻧﺴﻘﭽﯽﺑﺎﺷﯽ‪286 ،240 ،‬‬
‫ﻣﺤّﻤﺪ رﺑﯿﻊ ﺧﺎن ﻗﻮر ﯾﺴﺎولﺑﺎﺷﯽ‪286 ،240 ،‬‬
‫ﻣﺤّﻤﺪ رﺣﯿﻢ ﺧﺎن ﺷﺎدﻟﻮ‪338 ،‬‬
‫ﻣﺤّﻤﺪ زﻣﺎن ﺧﺎن ﻋﺰ اﻟﺪﯾﻨّﻠﻮي ﻗﺎﺟﺎر‪504 ،464 ،‬‬
‫ﻣﺤّﻤﺪ زﻣﺎن ﻣﯿﺮزا‪141 ،‬‬
‫ﻣﺤﻤﺪ ﺷﺎه‪481 ،447 ،‬‬
‫ﻣﺤّﻤﺪ ﺻﺎدق ﺧﺎن‪289 ،‬‬
‫ﻣﺤّﻤﺪ ﺻﺎﻟﺢ ﺧﺎن ﻋﺮب‪354 ،89 ،‬‬
‫ﻣﺤّﻤﺪ ﺻﺎﻟﺢ ﺧﺎن ﻋﻠﯿﺰاﯾﯽ‪389 ،‬‬
‫ﻣﺤّﻤﺪ ﻋﻠﯽ ﺑﯿﮏ ﻏﻼم ﮐﺰازي‪453 ،343 ،302 ،‬‬
‫ﻣﺤّﻤﺪ ﻋﻠﯽ ﺧﺎن‪354 ،‬‬
‫ﻣﺤّﻤﺪ ﻋﻠﯽ ﺧﺎن ﺷﺎم ﺑﯿﺎﺗﯽ ﻗﺎﺟﺎر‪257 ،‬‬
‫ﻣﺤّﻤﺪ ﻋﻠﯽ ﺧﺎن ﻗﺎﺟﺎر‪189 ،‬‬
‫ﻣﺤّﻤﺪ ﻋﻠﯽ ﻣﯿﺮزا‪501 ،475 ،364 ،361 ،359 ،37 ،‬‬
‫ﻣﺤّﻤﺪ ﻗﻠﯽ ﺑﯿﮏ‪254 ،‬‬
‫ﻣﺤّﻤﺪ ﻗﻠﯽ ﻣﯿﺮزا‪476 ،37 ،8 ،‬‬
‫ﻣﺤّﻤﺪ ﮐﺎﻇﻢ ﺑﯿﮏ‪289 ،‬‬
‫ﻣﺤّﻤﺪ ﮐﺮﯾﻢ ﺧﺎن ﺷﺎدﻟﻮ‪453 ،‬‬
‫ﻣﺤّﻤﺪ )ﻣﯿﺮزا(‪477 ،‬‬
‫ﻣﺤّﻤﺪ ﻧﻈﺮ ﺧﺎن ﻣﺎﻓﯽ‪338 ،165 ،164 ،162 ،151 ،117 ،‬‬
‫ﻣﺤّﻤﺪ وﻟﯽ ﺧﺎن ﻗﺎﺟﺎر ﻗﻮاﻧﻠﻮ‪492 ،232 ،229 ،23 ،‬‬
‫ﻣﺤّﻤﺪ وﻟﯽ ﻣﯿﺮزا‪503 ،502 ،500 ،498 ،490 ،483 ،482 ،480 ،478 ،75 ،21 ،20 ،19 ،17 ،15 ،10 ،8 ،7 ،‬‬
‫ﻣﺤﻤﻮد ﺧﺎن ﺗﺎﯾﻤﻨﯽ‪503 ،‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 490‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫ﻣﺤﻤﻮد ﻣﯿﺮزا ﻗﺎﺟﺎر‪479 ،196 ،195 ،194 ،193 ،192 ،191 ،‬‬
‫ﻣﺨﺘﺎر اﻟﺪوﻟﻪ‪429 ،411 ،‬‬
‫ﻣﺪك ﺳﺮﮐﺎن‪247 ،‬‬
‫ﻣﺮاد ﺣﺎﺻﻞ ﺑﯿﮏ ﻏﻼم اﻓﺸﺎر‪284 ،‬‬
‫ﻣﺮاد ﺧﺎن‪292 ،‬‬
‫ﻣﺮﺗﻀﯽ ﻗﻠﯽ ﺧﺎن ﺣﺎﺟﯿﻠﺮ‪338 ،‬‬
‫ﻣﺮﺗﻀﯽ ﻗﻠﯽ ﺧﺎن ﻗﺎﺟﺎر‪61 ،‬‬
‫ﻣﺮوﻗﺎﻧﯽ‪ ،‬ﻣﺤّﻤﺪ ﺑﯿﮏ‪371 ،78 ،‬‬
‫ﻣﺴﺘﻮﻓﯽ‪ ،‬ﻣﯿﺮزا رﺑﯿﻊ‪332 ،‬‬
‫ﻣﺼﻄﻔﯽ ﺧﺎن ﺷﯿﺮواﻧﯽ‪500 ،396 ،378 ،356 ،355 ،336 ،335 ،334 ،333 ،332 ،282 ،281 ،255 ،254 ،155 ،153 ،132 ،‬‬
‫ﻣﺼﻄﻔﯽ ﻗﻠﯽ ﺧﺎن ﻋﺮب‪377 ،254 ،128 ،7 ،‬‬
‫ﻣﺼﻄﻔﯽ ﻣﯿﺮزا‪143 ،141 ،126 ،‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪528 :‬‬
‫ﻣﻄﻠﺐ ﺧﺎن ﺣﺎﮐﻢ داﻣﻐﺎن‪465 ،‬‬
‫ﻣﻼ اﺳﻼم‪502 ،‬‬
‫ﻣﻼﺑﺎﺷﯽ‪ ،‬ﻣﻼ ﺑﺎﻗﺮ‪306 ،‬‬
‫ﻣﻠّﺎﺑﺎﺷﯽ‪ ،‬ﻣﻠّﺎ ﻋﻠﯽ اﺻﻐﺮ‪498 ،345 ،‬‬
‫ﻣﻠﮏآرا‪ -‬ﻣﺤﻤﺪ ﻗﻠﯽ ﻣﯿﺮزا ﻣﻠﮏ اﻟﺸﻌﺮاي ﺻﺒﺎ‪478 ،44 ،‬‬
‫ﻣﻠﮏ ﺣﺴﯿﻦ ﻣﯿﺮزا‪503 ،459 ،444 ،431 ،429 ،425 ،‬‬
‫ﻣﻠﮏ ﻗﺎﺳﻢ ﻣﯿﺮزا‪440 ،422 ،408 ،400 ،366 ،203 ،200 ،199 ،194 ،156 ،‬‬
‫ﻣﻠﮏ ﻣﺤﻤﻮد ﺳﯿﺴﺘﺎﻧﯽ‪127 ،‬‬
‫ﻣﻤﺶ ﺧﺎن ﮐﺮد زﻋﻔﺮاﻧﻠﻮ‪480 ،82 ،81 ،80 ،68 ،‬‬
‫ﻣﻨﮕﻠﯽ ﺑﻬﺎدر‪247 ،‬‬
‫ﻣﻮﺳﯽ )ﻣﯿﺮزا(‪262 ،‬‬
‫ﻣﻮﻻﻧﺎ آﻗﺎ اﺑﻮ ﻣﺤﻤﺪ‪9 ،‬‬
‫ﻣﻮﻻ وﯾﺮدي ﺧﺎن ﻗﻠﯿﭽﯽ‪338 ،‬‬
‫ﻣﻬﺪ ﻋﻠﯿﺎ‪451 ،‬‬
‫ﻣﻬﺪي ﺧﺎن ﺑﺎﯾﺮوﻧﺪ ﻣﺎﻓﯽ‪338 ،246 ،151 ،‬‬
‫ﻣﻬﺪي ﻗﻠﯽ ﺧﺎن دوﻟﻮ‪175 ،‬‬
‫ﻣﻬﺪي ﻗﻠﯽ ﺧﺎن ﻗﺎﺟﺎر‪478 ،‬‬
‫ﻣﻬﺪي ﻗﻠﯽ ﺧﺎن ﻗﻮاﻧﻠﻮ‪175 ،‬‬
‫ﻣﯿﺮ اﺳﺤﺎق‪ ،‬ﺣﺎﺟﯽ‪254 ،‬‬
‫ﻣﯿﺮ ﺣﺴﻦ ﺧﺎن‪128 ،‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 491‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫ﻣﯿﺮ رﻓﯿﻊ ﺧﺎن‪454 ،‬‬
‫ﻣﯿﺮ ﮐﺮﯾﻢ داود ﺧﺎن ﺗﯿﻤﻮري‪87 ،‬‬
‫ﻣﯿﺮ ﻣﻌﺼﻮم ﺷﺎﻫﻤﺮاد ﺑﮑﺠﺎن‪492 ،‬‬
‫ﻣﺆﺗﻤﻦ اﻟﺪوﻟﻪ‪181 ،‬‬
‫ن‬
‫ﻧﺎدر ﺧﺎن ﺑﺎﺟﻼن‪245 ،151 ،‬‬
‫ﻧﺎدر ﺷﺎه اﻓﺸﺎر‪496 ،492 ،488 ،472 ،405 ،68 ،20 ،19 ،‬‬
‫ﻧﺎدر ﻣﯿﺮزا‪،126 ،122 ،120 ،117 ،116 ،115 ،112 ،111 ،110 ،109 ،108 ،106 ،105 ،96 ، 95 ، 94 ، 93 ، 90 ، 87 ، 74 ، 68 ، 16 ،‬‬
‫‪488 ،487 ،481 ،479 ،210 ،209 ،143 ،141 ،139 ،131 ،127‬‬
‫ﻧﺎﺻﺮ اﻟّﺪﯾﻦ‪ ،‬ﺗﻮره‪498 ،446 ،372 ،370 ،344 ،329 ،308 ،272 ،271 ،270 ،269 ،213 ،212 ،211 ،210 ،207 ،7 ،‬‬
‫ﻧﺎﺻﺮ اﻟّﺪﯾﻦ ﻣﯿﺮزا‪457 ،444 ،‬‬
‫ﻧﺎﺻﺮ )ﻣﯿﺮزا(‪218 ،217 ،‬‬
‫ﻧﺠﻒ ﻋﻠﯽ ﺧﺎن ﺷﺎدﻟﻮ‪464 ،420 ،414 ،397 ،374 ،373 ،‬‬
‫ﻧﺠﻔﯽ‪ ،‬ﺷﯿﺦ ﺟﻌﻔﺮ‪501 ،365 ،‬‬
‫ﻧﺼﺮ اﻟّﻠﻪ ﻋﻠﯽآﺑﺎدي )ﻣﯿﺮزا( ﺣﺎﮐﻢ ﻓﺎرس‪476 ،‬‬
‫ﻧﻘﺪ ﻋﻠﯽ ﺧﺎن زﻋﻔﺮاﻧﻠﻮ‪144 ،142 ،131 ،129 ،128 ،125 ،122 ،121 ،120 ،117 ،116 ،111 ،85 ،84 ،83 ،80 ،‬‬
‫ﻧﻘﺸﺒﻨﺪ‪ ،‬ﺷﯿﺦ ﺑﻬﺎء اﻟﺪﯾﻦ‪483 ،‬‬
‫ﻧﻮر ﻣﺤّﻤﺪ ﺧﺎن وﻟﺪ اﯾﺶ ﻣﺤّﻤﺪ ﺧﺎن اوزﺑﮏ‪329 ،308 ،‬‬
‫ﻧﻮري‪ ،‬ﺑﺎﺑﺎ ﯾﻮﺳﻒ‪38 ،‬‬
‫ﻧﻮري‪ ،‬ﻣﺤّﻤﺪ ﺗﻘﯽ اﺑﻦ ﻣﺤّﻤﺪ ﻣﻬﺪي‪477 ،474 ،472 ،472 ،21 ،‬‬
‫ﻧﻮري‪ ،‬ﻣﯿﺮزا ﺑﺎﺑﺎي وزﯾﺮ‪23 ،‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪529 :‬‬
‫ﻧﯿﺎز ﻋﻠﯽ ﭘﯽ‪ ،‬واﻟﯽ ﺷﻬﺮ ﺳﺒﺰ‪370 ،290 ،‬‬
‫ﻧﯿﺎز ﮔﻠﺪي ﺧﺎن‪247 ،‬‬
‫ﻧﯿﺸﺎﺑﻮري‪ ،‬ﻣﯿﺮزا اﺑﻮ اﻟﻘﺎﺳﻢ‪22 ،‬‬
‫و‬
‫وﺣﯿﺪ ﺑﻬﺒﻬﺎﻧﯽ‪501 ،479 ،‬‬
‫وزﯾﺮ‪ ،‬ﺣﺎﺟﯽ آﻗﺎ ﺧﺎن‪421 ،411 ،345 ،330 ،‬‬
‫وزﯾﺮ ﻓﺘﺢ ﺧﺎن‪501 ،‬‬
‫وزﯾﺮ‪ ،‬ﻣﯿﺮزا ﺣﮑﯿﻢ‪344 ،329 ،308 ،270 ،‬‬
‫وﻗﺎﯾﻊﻧﮕﺎر ﻣﺮوزي‪ ،‬ﻣﯿﺮزا ﺻﺎدق‪541 ،478 ،13 ،5 ،‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 492‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫وﻫﺎب ﺧﺎن ﻏﻠﺠﻪ‪292 ،‬‬
‫ه‬
‫ﻫﺪاﯾﺖ اﻟّﻠﻪ اﻟﺤﺴﯿﻨﯽ )ﻣﯿﺮزا(‪293 ،‬‬
‫ﻫﺰار ﺟﺮﯾﺒﯽ‪ ،‬ﻣﻼ ﻋﻠﯽ اﺻﻐﺮ‪ -‬ﻣﻼﺑﺎﺷﯽ‪ ،‬ﻣﻼ ﻋﻠﯽ اﺻﻐﺮ‬
‫ﻫﺰاره‪ ،‬اﺑﺮاﻫﯿﻢ ﺧﺎن‪ -‬اﺑﺮاﻫﯿﻢ ﺧﺎن ﻫﺰاره‬
‫ﻫﻤﺎ‪ -‬ﻣﺮوزي‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪ ﺻﺎدق وﻗﺎﯾﻊﻧﮕﺎر‬
‫ي‬
‫ﯾﺤﯿﯽ‪254 ،‬‬
‫ﯾﺨﺸﯽ ﻣﺤّﻤﺪ ﺧﺎن‪458 ،446 ،445 ،444 ،272 ،‬‬
‫ﯾﺮاﻧﺎل‪500 ،359 ،358 ،‬‬
‫ﯾﻮزﺑﺎﺷﯽ‪ ،‬ﺷﺎه ﻣﺤّﻤﺪ ﺑﯿﮏ‪136 ،‬‬
‫ﯾﻮﺳﻒ ﺧﺎن وﻟﺪ اﺑﺮاﻫﯿﻢ ﺧﺎن‪216 ،215 ،202 ،200 ،‬‬
‫ﯾﻮﺳﻒ ﺧﻮاﺟﻪ ﮐﺎﺷﻐﺮي‪8 ،‬‬
‫ﯾﻮﺳﻒ ﻋﻠﯽ ﺧﺎن ﻗﺮاﯾﯽ‪444 ،436 ،434 ،432 ،431 ،386 ،385 ،384 ،382 ،380 ،205 ،‬‬
‫ﯾﻮﻟﺪوز ﺧﺎن‪ ،‬ﺣﺎﮐﻢ اﻧﺪﺧﻮد‪290 ،‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪530 :‬‬
‫اﺳﺎﻣﯽ اﻣﺎﮐﻦ‬
‫آ‬
‫آب ﺟﺮﺟﺎن‪90 ،‬‬
‫آﺧﺎل‪347 ،338 ،337 ،238 ،‬‬
‫آذرﺑﺎﯾﺠﺎن‪،280 ،260 ،257 ،256 ،255 ،234 ،233 ،229 ،210 ،189 ،180 ،179 ،176 ،172 ،77 ،51 ،48 ،23 ، 22 ، 16 ، 11 ، 5 ،‬‬
‫‪493 ،490 ،483 ،476 ،472 ،470 ،455 ،356 ،354 ،353‬‬
‫آرواد‪347 ،‬‬
‫آق درﺑﻨﺪ‪489 ،253 ،159 ،145 ،‬‬
‫آق ﻗﻠﻌﻪ‪482 ،70 ،‬‬
‫آﻻداغ‪ ،‬ﮐﻮه‪489 ،488 ،‬‬
‫آﻣﻮدرﯾﺎ‪495 ،‬‬
‫آﻣﻮﯾﻪ‪370 ،369 ،367 ،‬‬
‫آﻣﻮﯾﻪ‪ ،‬رود‪499 ،‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 493‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫آﻫﻮان‪483 ،78 ،‬‬
‫ا‬
‫اﺑﺨﺎز‪44 ،‬‬
‫اﺑﯿﻮرد‪488 ،486 ،485 ،397 ،165 ،164 ،162 ،160 ،158 ،157 ،129 ،19 ،17 ،7 ،‬‬
‫اﺗﺮك‪ ،‬رود‪485 ،‬‬
‫اﺗﮏ‪485 ،‬‬
‫اﭼﻤﯿﺎدزﯾﻦ‪490 ،‬‬
‫اﺣﻤﺪ ﺷﺎﻫﯽ‪491 ،197 ،191 ،190 ،‬‬
‫ارزﻧﮥ اﻟﺮوم‪476 ،‬‬
‫ارس‪ ،‬رود‪490 ،356 ،283 ،266 ،22 ،‬‬
‫ارض اﻗﺪس‪ -‬ﻣﺸﻬﺪ‬
‫ارﻏﻨﺪاب‪495 ،491 ،‬‬
‫ارﻏﯿﺎن‪484 ،82 ،‬‬
‫ارگ‪163 ،‬‬
‫ارگ ﮐﻬﻨﻪ‪127 ،117 ،‬‬
‫ارگ ﻣﻠﮏ‪295 ،‬‬
‫ارﻣﻨﺴﺘﺎن‪490 ،‬‬
‫ازﺑﮑﺴﺘﺎن‪495 ،‬‬
‫اﺳﺘﺮآﺑﺎد‪،97 ،90 ،37 ،30 ،28 ،24 ،23 ،22 ،‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪531 :‬‬
‫‪486 ،473 ،472 ،470 ،260 ،255 ،174 ،137‬‬
‫اﺳﻔﺮاﯾﻦ‪481 ،259 ،82 ،‬‬
‫اﺳﻔﺰار‪427 ،426 ،400 ،389 ،218 ،‬‬
‫اﺷﺎﻗﻪﺑﺎش‪230 ،‬‬
‫اﺷﺘﻬﺎرد ﻗﺰوﯾﻦ‪482 ،‬‬
‫اﺷﺮف ﻣﺎزﻧﺪران‪138 ،137 ،24 ،‬‬
‫اﺻﻔﻬﺎن‪493 ،481 ،472 ،471 ،470 ،230 ،56 ،18 ،6 ،3 ،2 ،‬‬
‫اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‪495 ،492 ،491 ،17 ،13 ،9 ،‬‬
‫اﻗﺎﻟﯿﻢ ﺳﺒﻌﻪ‪44 ،‬‬
‫اﻟّﺎن‪502 ،‬‬
‫اﻟﺒﺮز‪80 ،‬‬
‫اﻟﮑﺎي ﺳﻤﻨﺎن‪231 ،‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 494‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫اﻟﮑﺎي ﻧﯿﺸﺎﺑﻮر‪331 ،‬‬
‫اﻟﻨﮓ ﭼﺸﻤﻪ ﮔﻠﺸﻦ‪297 ،‬‬
‫اﻟﻨﮓ ﮐﻬﺪﺳﺘﺎن‪403 ،400 ،396 ،386 ،‬‬
‫اﻣﺎمزاده ﻣﺤّﻤﺪ ﻣﺤﺮوق‪99 ،‬‬
‫اﻧﺪﺧﻮد‪502 ،496 ،347 ،‬‬
‫اﻧﺰﻟﺞ‪260 ،‬‬
‫اﻧﺰﻟﯽ‪ ،‬ﺟﺰﯾﺮه‪173 ،‬‬
‫اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن‪481 ،‬‬
‫اوﺑﻪ‪427 ،389 ،‬‬
‫اوچ ﮐﻠﯿﺴﺎ‪490 ،258 ،176 ،‬‬
‫اورال‪ ،‬درﯾﺎﭼﻪ‪488 ،‬‬
‫اورﮔﻨﺞ‪495 ،494 ،370 ،274 ،273 ،‬‬
‫اوﻟﺠﺎي‪440 ،‬‬
‫اﯾﺮان‪491 ،490 ،476 ،475 ،438 ،394 ،359 ،346 ،173 ،33 ،31 ،‬‬
‫اﯾﺮوان‪490 ،483 ،267 ،265 ،258 ،255 ،238 ،178 ،174 ،‬‬
‫اﯾﺮوان‪ ،‬ﻗﻠﻌﻪ‪258 ،182 ،‬‬
‫اﯾﻮان ﻃﻼ‪163 ،‬‬
‫ب‬
‫ﺑﺎﺑﺎ ﻗﺪرت‪484 ،‬‬
‫ﺑﺎﺑﺎن‪501 ،‬‬
‫ﺑﺎﺧﺮز‪483 ،277 ،98 ،‬‬
‫ﺑﺎدﻏﯿﺲ‪499 ،427 ،408 ،400 ،389 ،372 ،371 ،370 ،347 ،‬‬
‫ﺑﺎدﮐﻮﺑﻪ‪495 ،359 ،358 ،285 ،283 ،282 ،281 ،173 ،‬‬
‫ﺑﺎر‪487 ،‬‬
‫ﺑﺎر ﻓﺮوش‪137 ،‬‬
‫ﺑﺎزار ﻋﺮاق‪502 ،‬‬
‫ﺑﺎﮐﻮ‪281 ،‬‬
‫ﺑﺎﻻ‪ ،‬ﻗﻠﻌﻪ‪155 ،‬‬
‫ﺑﺎم‪484 ،‬‬
‫ﺑﺎﻣﯿﺎن‪503 ،‬‬
‫ﺑﺠﻨﻮرد‪502 ،498 ،494 ،489 ،484 ،‬‬
‫ﺑﺤﺮ اﻻرم‪138 ،‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 495‬از ‪537‬‬
‫ﺑﺨﺎرا‪503 ،502 ،496 ،492 ،445 ،370 ،368 ،367 ،347 ،273 ،213 ،212 ،210 ،209 ،208 ،172 ،149 ،16 ،‬‬
‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫ﺑﺤﺮﯾﻦ‪481 ،‬‬
‫ﺑﺤﯿﺮه ﺳﺒﺰ ﻣﯿﺪان‪138 ،‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪532 :‬‬
‫ﺑﺪﺧﺸﺎن‪408 ،‬‬
‫ﺑﺮﺷﺎور‪491 ،199 ،196 ،190 ،‬‬
‫ﺑﺮﻧﺎﺑﺎد‪491 ،200 ،‬‬
‫ﺑﺮﻧﺎﺑﺎد‪ ،‬ﻗﻠﻌﻪ‪432 ،202 ،156 ،‬‬
‫ﺑﺰاوﻧﺪﻗﺎن‪145 ،‬‬
‫ﺑﺰرگ ﭼﺎل‪138 ،‬‬
‫ﺑﺰﻧﺠﺮد‪502 ،464 ،374 ،373 ،‬‬
‫ﺑﺴﻄﺎم‪504 ،485 ،464 ،448 ،138 ،91 ،82 ،80 ،‬‬
‫ﺑﺼﺮه‪229 ،‬‬
‫ﺑﻐﺪاد‪501 ،500 ،476 ،365 ،360 ،359 ،51 ،16 ،14 ،‬‬
‫ﺑﻘﻌﻪ ﺧﻮاﺟﻪ رﺑﯿﻊ‪289 ،‬‬
‫ﺑﻘﻌﻪ ﻫﺸﺘﻢ ﺧﻠﯿﻔﻪ رﺳﻮل‪73 ،‬‬
‫ﺑﻠﺦ‪502 ،496 ،431 ،427 ،408 ،400 ،149 ،6 ،‬‬
‫ﺑﻢ‪ ،‬ﻗﻠﻌﻪ‪452 ،291 ،‬‬
‫ﺑﻨﺪ ﮔﻠﺴﺘﺎن‪125 ،‬‬
‫ﺑﻮراق‪485 ،‬‬
‫ﺑﻬﺒﻬﺎن‪229 ،‬‬
‫ﺑﯿﺎﺑﺎﻧﮏ‪455 ،453 ،452 ،‬‬
‫ﺑﯿﺖ اﻟّﻠﻪ‪194 ،‬‬
‫پ‬
‫ﭘﺴﺮك ﻓﻨﺪرﺳﮏ‪ ،‬ﻗﻠﻌﻪ‪8 ،‬‬
‫ﭘﺸﺖ ﮐﻮه‪91 ،‬‬
‫ﭘﻼﺷﺖ‪466 ،‬‬
‫ﭘﻞ ﺧﺎﺗﻮن‪490 ،305 ،‬‬
‫ﭘﻞ ﻧﻘﺮه‪7 ،‬‬
‫ﭘﻞ ﯾﻞ ﮐﻮرﭘﯽ‪489 ،152 ،‬‬
‫ﭘﻨﺒﮏ‪490 ،187 ،‬‬
‫ﭘﻨﺠﻮاﯾﯽ‪495 ،‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 496‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫ﭘﯿﺮ ﺑﺎزار‪261 ،260 ،‬‬
‫ت‬
‫ﺗﺎﮐﻮﺳﻮﯾﻪ‪203 ،‬‬
‫ﺗﺒﺎدﮐﺎن‪499 ،347 ،‬‬
‫ﺗﺒﺮﯾﺰ‪356 ،355 ،232 ،189 ،‬‬
‫ﺗﺨﺖ رﺳﺘﻢ‪489 ،‬‬
‫ﺗﺨﺘﻪ ﭘﻞ‪114 ،‬‬
‫ﺗﺮﺑﺖ ﺟﺎم‪493 ،489 ،‬‬
‫ﺗﺮﺑﺖ ﺣﯿﺪرﯾﻪ‪492 ،482 ،386 ،377 ،154 ،87 ،72 ،‬‬
‫ﺗﺮﺷﯿﺰ‪،379 ،378 ،377 ،344 ،343 ،337 ،336 ،335 ،334 ،333 ،332 ،255 ،253 ،157 ، 155 ، 154 ، 153 ، 132 ، 128 ، 8 ، 7 ، 6 ،‬‬
‫‪396 ،388 ،386 ،385‬‬
‫ﺗﺮﻏﺒﻪ‪499 ،438 ،351 ،‬‬
‫ﺗﺮﮐﺴﺘﺎن‪502 ،486 ،389 ،367 ،347 ،344 ،290 ،273 ،209 ،208 ،207 ،189 ،32 ،14 ،‬‬
‫ﺗﺮﮐﻤﻨﺴﺘﺎن‪492 ،489 ،‬‬
‫ﺗﻔﻠﯿﺲ‪478 ،474 ،353 ،285 ،263 ،259 ،257 ،256 ،255 ،238 ،209 ،186 ،180 ،174 ،172 ،33 ،32 ،31 ،3 ،‬‬
‫ﺗﻮران‪32 ،342 ،210 ،‬‬
‫ﺗﻮره‪460 ،‬‬
‫ﺗﻮن‪484 ،194 ،193 ،6 ،‬‬
‫ﺗﻬﺮان‪497 ،492 ،489 ،482 ،481 ،478 ،477 ،476 ،‬‬
‫ﺗﯿﺮﭘﻞ‪391 ،388 ،386 ،‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪533 :‬‬
‫ج‬
‫ﺟﺎﺟﺮم‪504 ،485 ،464 ،82 ،80 ،‬‬
‫ﺟﺎﻏﺮق‪499 ،487 ،‬‬
‫ﺟﺎم‪277 ،‬‬
‫ﺟﺮﮔﻼن ﺑﺠﻨﻮر‪489 ،‬‬
‫ﺟﻐﺘﺎي‪484 ،‬‬
‫ﺟﻼلآﺑﺎد‪196 ،‬‬
‫ﺟﻨﺎﺑﺪ ﯾﺎ ﺟﻨﺒﺪ‪484 ،84 ،‬‬
‫ﺟّﻨﺖ‪85 ،‬‬
‫ﺟﻨﺪق‪455 ،454 ،453 ،451 ،‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 497‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫ﺟﻮزﺟﺎن‪499 ،‬‬
‫ﺟﻮﻟﮑﺎي ﻗﻮزﻏﺎن‪445 ،‬‬
‫ﺟﻮﯾﻦ‪483 ،482 ،‬‬
‫ﺟﯿﺤﻮن‪499 ،494 ،369 ،363 ،172 ،30 ،6 ،‬‬
‫چ‬
‫ﭼﺸﻤﻪ‪100 ،‬‬
‫ﭼﺸﻤﻪ ﻋﻠﯽ داﻣﻐﺎن‪486 ،‬‬
‫ﭼﺸﻤﻪ ﮔﻠﺸﻦ‪497 ،300 ،297 ،‬‬
‫ﭼﺸﻤﻪ ﮔﯿﻼس ﯾﺎ ﮔﻠﺴﺐ‪497 ،‬‬
‫ﭼﻤﻦ ﺑﯿﺪ‪499 ،‬‬
‫ﭼﻤﻦ ﺳﻠﻄﺎﻧﯿﻪ‪364 ،361 ،355 ،183 ،181 ،171 ،‬‬
‫ﭼﻤﻦ ﻗﻬﻘﻬﻪ‪85 ،‬‬
‫ﭼﻤﻦ ﮐﺎﻟﭙﻮش‪486 ،485 ،91 ،‬‬
‫ﭼﻨﺎران‪497 ،494 ،489 ،480 ،297 ،289 ،129 ،128 ،123 ،117 ،85 ،84 ،82 ،81 ،‬‬
‫ﭼﻨﺎران‪ ،‬ﻗﻠﻌﻪ‪83 ،80 ،‬‬
‫ﭼﻨﺎﺷﮏ‪486 ،485 ،91 ،‬‬
‫ﭼﻨﺪر‪ ،‬ﮐﻮه‪373 ،‬‬
‫ﭼﻮﻟﻪ‪486 ،91 ،‬‬
‫ﭼﻮﻧﺎﻟﺶ‪486 ،‬‬
‫ﭼﻬﺎر اوﯾﻤﺎق‪502 ،495 ،489 ،‬‬
‫ﭼﻬﺎرﺑﺎغ‪112 ،‬‬
‫ﭼﻬﺎر ﺣﻮض‪220 ،‬‬
‫ﭼﻬﺎرده‪259 ،‬‬
‫ﭼﻬﺎر ﮔﻨﺒﺪ‪498 ،338 ،‬‬
‫ﭼﻬﭽﻪ‪493 ،489 ،348 ،243 ،238 ،‬‬
‫ﭼﯿﻦ‪464 ،56 ،‬‬
‫ح‬
‫ﺣﺎﺟﯽ ﻟﺮ‪486 ،‬‬
‫ﺣﺮم اﻣﺎم رﺿﺎ )ع(‪19 ،‬‬
‫ﺣﺰﯾﻤﺎن‪489 ،‬‬
‫ﺣﺴﻦآﺑﺎد ﻗﺰوﯾﻦ‪48 ،‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 498‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫ﺣﺼﺎر‪431 ،‬‬
‫ﺣﻀﺮت ﻋﺒﺪ اﻟﻌﻈﯿﻢ‪467 ،‬‬
‫ﺣﻠﻘﻪداﻏﯽ‪485 ،‬‬
‫ﺣّﻠﻪ‪365 ،‬‬
‫خ‬
‫ﺧﺒﺎﺷﮏ‪465 ،‬‬
‫ﺧﺒﻮﺷﺎن‪489 ،397 ،337 ،‬‬
‫ﺧﺒﻮﺷﺎن‪ ،‬ﻗﻠﻌﻪ‪161 ،‬‬
‫ﺧﺘﻼن‪499 ،347 ،‬‬
‫ﺧﺮاﺳﺎن‪،144 ،136 ،133 ،83 ،82 ،79 ،75 ،74 ،73 ،72 ،69 ،65 ،59 ،20 ،19 ،17 ،16 ،15 ،14 ،13 ،12 ،9 ،8 ،7 ،6 ،5 ،4 ، 2 ،‬‬
‫‪،155 ،152‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪534 :‬‬
‫‪،437 ،398 ،365 ،355 ،346 ،317 ،289 ،281 ،275 ،266 ،258 ،253 ،238 ،215 ،210 ،209 ،208 ،206 ،199 ،184 ،173 ،165‬‬
‫‪499 ،498 ،496 ،494 ،492 ،488 ،486 ،485 ،482 ،480 ،479 ،472 ،456 ،453 ،447‬‬
‫ﺧﺪاآﻓﺮﯾﻦ‪ ،‬ﻗﻠﻌﻪ‪34 ،‬‬
‫ﺧﺰر‪173 ،‬‬
‫ﺧﻠﯿﻞآﺑﺎد‪254 ،155 ،‬‬
‫ﺧﻮاﺟﻪ رﺑﯿﻊ‪86 ،‬‬
‫ﺧﻮارزم‪495 ،494 ،492 ،488 ،485 ،369 ،367 ،347 ،342 ،16 ،‬‬
‫ﺧﻮاف‪493 ،492 ،489 ،277 ،216 ،214 ،‬‬
‫ﺧﻮي‪176 ،‬‬
‫ﺧﯿﻮق ﯾﺎ ﺧﯿﻮه‪499 ،495 ،485 ،273 ،172 ،‬‬
‫ﺧﯿﻮه‪ -‬ﺧﯿﻮق‬
‫د‬
‫دار اﻟﺴﯿﺎدة‪231 ،‬‬
‫داﻏﺴﺘﺎن‪356 ،31 ،‬‬
‫داﻣﻐﺎن‪473 ،465 ،197 ،138 ،91 ،80 ،79 ،59 ،‬‬
‫داﻣﻦ ﻗﻠﺰم‪26 ،‬‬
‫دﺟﻠﻪ‪30 ،‬‬
‫درﺑﻨﺪ‪359 ،305 ،285 ،281 ،‬‬
‫درﺑﻨﺪ ﺑﺎب اﻻﺑﻮاب‪173 ،‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 499‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫درﺑﻨﺪ ﭼﻬﭽﻪ‪240 ،‬‬
‫درﺑﻨﺪ ﻣﺰدوران‪239 ،‬‬
‫درﺟﺰﯾﻦ‪233 ،‬‬
‫درﮔﺰ‪486 ،‬‬
‫درﮔﯿﺮ‪7 ،‬‬
‫دروازه‪114 ،‬‬
‫دروازه ارگ ﮐﻬﻨﻪ‪93 ،‬‬
‫دروازه ﺑﺎﻻ ﺧﯿﺎﺑﺎن‪ -‬دروازه ﺧﯿﺎﺑﺎن ﻋﻠﯿﺎ‬
‫دروازه ﺳﺮاب‪484 ،87 ،‬‬
‫دروازه ﺷﻤﺮان‪468 ،‬‬
‫دروازه ﻋﯿﺪﮔﺎه‪484 ،87 ،‬‬
‫دروازه ارگ ﮐﻬﻨﻪ‪117 ،116 ،‬‬
‫دروازه ﺧﯿﺎﺑﺎن ﻋﻠﯿﺎ‪484 ،87 ،‬‬
‫دروازه ﻧﻮﻗﺎن‪87 ،‬‬
‫دره ﺟﺰ‪157 ،129 ،128 ،120 ،‬‬
‫دزاﺷﯿﺐ ﺷﻤﯿﺮان‪476 ،‬‬
‫دزﺑﺎد ﻓﺮس ﻗﻠﻌﻪ‪486 ،103 ،101 ،18 ،‬‬
‫دﺳﺘﺠﺮد‪465 ،‬‬
‫دﺷﺖ ﺧﺰر‪33 ،‬‬
‫دﺷﺖ ﻗﺒﭽﺎق‪472 ،347 ،343 ،‬‬
‫دﺷﺖ ﮔﺮﮔﺎن‪472 ،‬‬
‫دوﺟﯽ‪485 ،‬‬
‫دورﻗﻪ‪485 ،‬‬
‫دوﺷﺎخ ﮐﻮه‪493 ،238 ،‬‬
‫دوﻟﺖآﺑﺎد‪ ،‬ﻗﻠﻌﻪ‪482 ،‬‬
‫دوﻟﺖﺧﺎﻧﻪ ﻣﺒﺎرﮐﻪ‪309 ،‬‬
‫ده ﻣّﻠﺎ‪448 ،‬‬
‫دﯾﺰآﺑﺎد‪494 ،239 ،‬‬
‫دﯾﻮان اﻋﻠﯽ‪468 ،‬‬
‫دﯾﻮانﺧﺎﻧﻪ ﻫﻤﺎﯾﻮن‪468 ،‬‬
‫ذ‬
‫ذﻫﺎب‪365 ،364 ،361 ،359 ،‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 500‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫ذﻫﺎب‪ ،‬ﻗﻠﻌﻪ‪363 ،‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪535 :‬‬
‫ر‬
‫رادﮐﺎن‪497 ،489 ،483 ،297 ،164 ،129 ،‬‬
‫راه ﺧﺎر‪62 ،‬‬
‫رﺑﺎط‪484 ،‬‬
‫رﺑﺎط ﺑﺎﺑﺎ ﻗﺪرت‪87 ،‬‬
‫رﺑﺎط ﻃﺮق‪444 ،235 ،‬‬
‫رزﯾﻦ‪ ،‬ﻗﻠﻌﻪ‪453 ،‬‬
‫رﺷﺖ‪261 ،232 ،‬‬
‫روزﻧﮏ‪503 ،‬‬
‫روﺳﯿﻪ‪،257 ،256 ،238 ،189 ،185 ،183 ،182 ،181 ،180 ،178 ،177 ، 176 ، 174 ، 173 ، 172 ، 32 ، 18 ، 16 ، 14 ، 11 ، 9 ، 4 ، 3 ،‬‬
‫‪،495 ،493 ،490 ،481 ،476 ،475 ،455 ،358 ،356 ،355 ،353 ،346 ،293 ،283 ،268 ،267 ،266 ،265 ،263 ،262 ،261 ،260‬‬
‫‪496‬‬
‫روم‪365 ،363 ،362 ،359 ،346 ،44 ،32 ،‬‬
‫ري‪139 ،‬‬
‫ز‬
‫زاوﻧﺪﻗﺎن‪253 ،‬‬
‫زﺑﺎﻧﺎ‪501 ،363 ،‬‬
‫زرد داﻣﻐﺎن‪ ،‬ﻗﻠﻌﻪ‪465 ،‬‬
‫زرد‪ ،‬ﮐﻮه‪484 ،‬‬
‫زرﻧﮓ‪32 ،‬‬
‫زﻧﺒﻮركﺧﺎﻧﻪ‪162 ،‬‬
‫زورآﺑﺎد‪253 ،‬‬
‫س‬
‫ﺳﺒﺰوار‪490 ،482 ،481 ،464 ،448 ،378 ،335 ،‬‬
‫ﺳﺮاب‪292 ،256 ،‬‬
‫ﺳﺮﺧﺲ‪499 ،498 ،496 ،489 ،488 ،397 ،241 ،212 ،7 ،‬‬
‫ﺳﺮوﺳﺘﺎن‪442 ،‬‬
‫ﺳﺮوﻻﯾﺖ‪496 ،289 ،‬‬
‫ﺳﻘﻨﺎق‪282 ،‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 501‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫ﺳﻠﻄﺎنآﺑﺎد‪396 ،388 ،378 ،346 ،‬‬
‫ﺳﻠﻄﺎن ﻣﯿﺪان‪82 ،‬‬
‫ﺳﻠﻄﺎﻧﯿﻪ‪503 ،336 ،335 ،334 ،333 ،254 ،180 ،179 ،155 ،‬‬
‫ﺳﻠﻄﺎﻧﯿﻪ‪ ،‬ﻗﻠﻌﻪ‪333 ،‬‬
‫ﺳﻤﺮﻗﻨﺪ‪496 ،‬‬
‫ﺳﻤﻠﻘﺎن‪494 ،259 ،‬‬
‫ﺳﻤﻨﺎن‪489 ،483 ،478 ،476 ،465 ،228 ،197 ،138 ،79 ،78 ،77 ،75 ،63 ،59 ،57 ،14 ،4 ،‬‬
‫ﺳﻨﺨﻮاﺳﺖ‪484 ،259 ،82 ،80 ،‬‬
‫ﺳﻨﺪ‪201 ،196 ،‬‬
‫ﺳﻮادﮐﻮه‪138 ،‬‬
‫ﺳﻬﺮوردﯾﻪ‪502 ،‬‬
‫ﺳﯿﺤﻮن‪492 ،‬‬
‫ﺳﯿﺮﮔﺎه‪297 ،‬‬
‫ﺳﯿﺴﺘﺎن‪491 ،292 ،216 ،194 ،193 ،6 ،‬‬
‫ش‬
‫ﺷﺎدﻣﺎن‪347 ،‬‬
‫ﺷﺎده‪433 ،404 ،‬‬
‫ﺷﺎﻗﻼن‪427 ،389 ،‬‬
‫ﺷﺎﻫﺮود‪465 ،‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪536 :‬‬
‫ﺷﺎﻫﺮود‪ ،‬ﻣﺪرﺳﻪ‪504 ،‬‬
‫ﺷﺒﺮﻏﺎن‪499 ،347 ،‬‬
‫ﺷﺮواﻧﺎت‪282 ،‬‬
‫ﺷﺮﯾﻒ‪499 ،‬‬
‫ﺷﺮﯾﻒآﺑﺎد‪454 ،239 ،103 ،‬‬
‫ﺷﻘﺎن‪259 ،‬‬
‫ﺷﮑﯿﺒﺎن‪503 ،433 ،404 ،7 ،‬‬
‫ﺷﻮرﯾﭽﻪ‪489 ،‬‬
‫ﺷﻮﺷﯽ‪355 ،354 ،258 ،257 ،256 ،38 ،34 ،‬‬
‫ﺷﻮﺷﯽ‪ ،‬ﻗﻠﻌﻪ‪475 ،355 ،354 ،353 ،34 ،‬‬
‫ﺷﻬﺮ ﺳﺒﺰ‪496 ،370 ،‬‬
‫ﺷﯿﺮاز‪486 ،478 ،474 ،472 ،38 ،24 ،23 ،2 ،‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 502‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫ﺷﯿﺮﺣﺎﺟﯽ‪114 ،‬‬
‫ﺷﯿﺮﮔﺎه‪138 ،‬‬
‫ﺷﯿﺮوان‪495 ،489 ،356 ،285 ،281 ،‬‬
‫ﺷﯿﺮواﻧﺎت‪ -‬ﺷﯿﺮوان‬
‫ص‬
‫ﺻﺎدﻗﯿﻪ‪57 ،‬‬
‫ﺻﺎدﻗﯿﻪ ﺳﻤﻨﺎن‪ ،‬ﻣﺪرﺳﻪ‪478 ،‬‬
‫ﺻﻔﯽآﺑﺎد‪484 ،‬‬
‫ط‬
‫ﻃﺎش ﺗﭙﻪ‪22 ،‬‬
‫ﻃﺒﺲ‪292 ،291 ،194 ،193 ،128 ،6 ،‬‬
‫ﻃﺮق‪ 462 ،460 ،447 ،‬اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ ﻣﺘﻦ ‪ 536‬ط ‪ .....‬ص ‪536 :‬‬
‫ﻗﺒﻪ‪ -‬ﺗﺮﻏﺒﻪ‬
‫ﻃﺮق‪ ،‬ﮐﻮه‪487 ،104 ،‬‬
‫ﻃﮋن‪337 ،305 ،249 ،248 ،7 ،‬‬
‫ﻃﮋن‪ ،‬رود‪247 ،245 ،244 ،241 ،238 ،‬‬
‫ﻃﻮس‪470 ،447 ،303 ،302 ،300 ،215 ،‬‬
‫ﻃﻬﺮان‪،265 ،235 ،189 ،179 ،144 ،142 ،138 ،137 ،136 ،91 ،81 ،78 ،71 ،70 ،63 ،62 ،59 ،57 ،56 ،52 ،39 ،37 ،33 ،31 ،22 ،‬‬
‫‪468 ،466 ،455 ،447 ،440‬‬
‫ظ‬
‫ﻇﻠﻢآﺑﺎد‪339 ،‬‬
‫ع‬
‫ﻋﺒﺎسآﺑﺎد‪464 ،‬‬
‫ﻋﺘﺒﺎت ﻋﺎﻟﯿﺎت‪346 ،‬‬
‫ﻋﺜﻤﺎﻧﯽ‪501 ،478 ،476 ،470 ،361 ،360 ،359 ،16 ،14 ،4 ،‬‬
‫ﻋﺮاق‪461 ،453 ،365 ،345 ،333 ،253 ،238 ،233 ،232 ،230 ،229 ،210 ،175 ،174 ،139 ،51 ،23 ،22 ،‬‬
‫ﻋﺮاق ﻋﺠﻢ‪6 ،‬‬
‫ﻋﺮاﻗﯿﻦ‪476 ،‬‬
‫ﻋﺸﻖآﺑﺎد‪339 ،337 ،‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 503‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫ﻋﻠﯽ ﺑﻼغ‪481 ،91 ،59 ،‬‬
‫ﻋﻠﯿﺸﮑﺮ‪229 ،‬‬
‫ﻋﻠﯽ ﮐﻮزاﯾﯽ‪495 ،‬‬
‫ﻋﻤﺎرت ﮔﻠﺴﺘﺎن‪442 ،440 ،‬‬
‫ﻋّﻤﺎن‪ ،‬ﺟﺰﯾﺮه‪26 ،23 ،‬‬
‫غ‬
‫ﻏﺮ‪209 ،‬‬
‫ﻏﺰﻧﯿﻦ‪495 ،‬‬
‫ﻏﻮر‪503 ،431 ،‬‬
‫ﻏﻮرﯾﺎن‪،235 ،205 ،203 ،202 ،200 ،189 ،‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪537 :‬‬
‫‪،404 ،402 ،401 ،400 ،395 ،394 ،392 ،391 ،390 ،389 ،388 ،387 ،386 ،385 ،384 ،383 ،382 ،381 ،380 ،345 ،330 ،277‬‬
‫‪502 ،493 ،491 ،436 ،433 ،432 ،431 ،410 ،405‬‬
‫ف‬
‫ﻓﺎرس‪493 ،483 ،481 ،476 ،447 ،253 ،235 ،231 ،230 ،229 ،141 ،69 ،51 ،34 ،29 ،27 ،23 ،‬‬
‫ﻓﺎرﺳﯿﺎن‪486 ،485 ،91 ،‬‬
‫ﻓﺘﺢآﺑﺎد ﺧﺒﻮﺷﺎن‪22 ،‬‬
‫ﻓﺚ‪ ،‬ﻗﻠﻌﻪ‪500 ،356 ،‬‬
‫ﻓﺚ‪ ،‬ﮐﻮه‪500 ،‬‬
‫ﻓﺮات‪363 ،‬‬
‫ﻓﺮاه‪491 ،427 ،422 ،389 ،218 ،201 ،199 ،‬‬
‫ﻓﺮحآﺑﺎد‪137 ،‬‬
‫ﻓﺮدوس‪397 ،294 ،‬‬
‫ﻓﺮﻧﮓ‪486 ،485 ،97 ،91 ،32 ،‬‬
‫ﻓﺮﯾﺰي‪496 ،‬‬
‫ﻓﺴﺎ‪488 ،‬‬
‫ﻓﻨﺪرﺳﮏ‪485 ،483 ،‬‬
‫ﻓﯿﺮوزﮐﻮه‪138 ،59 ،‬‬
‫ﻓﯿﻮژن‪ ،‬ﻗﺮﯾﻪ‪463 ،‬‬
‫ق‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 504‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫ﻗﺎﭘﭽﯽ‪464 ،‬‬
‫ﻗﺎزﻗﺎن‪ -‬ﻗﻮزﻏﺎن‬
‫ﻗﺎﻧﭽﯽ‪486 ،91 ،‬‬
‫ﻗﺎﯾﻦ‪277 ،276 ،216 ،194 ،193 ،‬‬
‫ﻗﺎﯾﻨﺎت‪ -‬ﻗﺎﯾﻦ‬
‫ﻗﺒﭽﺎق‪474 ،249 ،‬‬
‫ﻗﺒﻪ‪359 ،281 ،‬‬
‫ﻗﺘﯿﻞ‪ ،‬ﻗﻠﻌﻪ‪114 ،‬‬
‫ﻗﺪﻣﮕﺎه‪494 ،239 ،‬‬
‫ﻗﺮاﺑﺎغ‪476 ،475 ،34 ،‬‬
‫ﻗﺮاﺑﻮﻏﺎ‪498 ،338 ،‬‬
‫ﻗﺮاﺗﭙﻪ‪24 ،‬‬
‫ﻗﺮاداغ‪353 ،‬‬
‫ﻗﺮاﺷﯿﺦ‪90 ،‬‬
‫ﻗﺮاﻗﺮوم‪488 ،‬‬
‫ﻗﺰل‪347 ،‬‬
‫ﻗﺰل آرواد‪499 ،‬‬
‫ﻗﺰوﯾﻦ‪483 ،477 ،476 ،361 ،51 ،48 ،3 ،‬‬
‫ﻗﺼﺮ‪295 ،‬‬
‫ﻗﺼﺮ اﻟﺮﯾﺢ‪487 ،‬‬
‫ﻗﺼﺮ ﻗﺎﺟﺎر‪442 ،‬‬
‫ﻗﻔﭽﺎق‪ -‬ﻗﺒﭽﺎق‬
‫ﻗﻼع ﺑﺮﻧﺎﺑﺎد‪433 ،‬‬
‫ﻗﻠﺰم‪ ،‬رود‪249 ،‬‬
‫ﻗﻢ‪494 ،346 ،242 ،‬‬
‫ﻗﻨﺪﻫﺎر‪،491 ،440 ،431 ،422 ،405 ،404 ،400 ،389 ،366 ،347 ،218 ،217 ،202 ،201 ،199 ،198 ،196 ،195 ،190 ،145 ،66 ،‬‬
‫‪501 ،495‬‬
‫ﻗﻮﭼﺎن‪489 ،‬‬
‫ﻗﻮزﻏﺎن‪498 ،338 ،308 ،306 ،305 ،‬‬
‫ﻗﻮژد‪ ،‬ﻗﻠﻌﻪ‪155 ،‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪538 :‬‬
‫ﻗﻮﺷﺨﺎﻧﻪ‪337 ،‬‬
‫ﻗﻮﺷﻪ‪79 ،‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 505‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫ﻗﻮﻗﺎن‪370 ،‬‬
‫ﻗﻬﺴﺘﺎن‪484 ،‬‬
‫ﻗﻬﻘﻬﻪ‪484 ،‬‬
‫ﻗﯿﭽﺎﺟﯽﺧﺎﻧﻪ‪497 ،443 ،418 ،308 ،‬‬
‫ك‬
‫ﮐﺎﺑﻞ‪495 ،405 ،404 ،347 ،199 ،198 ،191 ،190 ،66 ،6 ،‬‬
‫ﮐﺎﺑﻠﺴﺘﺎن‪394 ،‬‬
‫ﮐﺎخ ﮔﻠﺴﺘﺎن‪504 ،‬‬
‫ﮐﺎرﺷﯽ‪496 ،‬‬
‫ﮐﺎزران‪229 ،‬‬
‫ﮐﺎﺷﺎن‪478 ،476 ،60 ،‬‬
‫ﮐﺎﺷﯿﺪا‪485 ،‬‬
‫ﮐﺎﻇﻤﯿﻦ‪294 ،‬‬
‫ﮐﺎﻓﺮ ﻗﻠﻌﻪ‪348 ،‬‬
‫ﮐﺎﻟﭙﻮش‪483 ،‬‬
‫ﮐﺪوك‪138 ،‬‬
‫ﮐﺮ‪34 ،‬‬
‫ﮐﺮﺑﻼ‪501 ،483 ،478 ،365 ،294 ،‬‬
‫ﮐﺮج‪502 ،‬‬
‫ﮐﺮخ‪427 ،‬‬
‫ﮐﺮدﺳﺘﺎن‪476 ،‬‬
‫ﮐﺮﻣﺎن‪291 ،253 ،194 ،32 ،31 ،‬‬
‫ﮐﺮﻣﺎﻧﺸﺎﻫﺎن‪476 ،364 ،361 ،360 ،‬‬
‫ﮐﺰاز‪498 ،‬‬
‫ﮐﺸﻒ رود‪489 ،484 ،305 ،21 ،‬‬
‫ﮐﺸﻤﯿﺮ‪190 ،‬‬
‫ﮐﻼت‪499 ،488 ،253 ،133 ،131 ،129 ،128 ،126 ،120 ،‬‬
‫ﮐﻤﺮه‪230 ،‬‬
‫ﮐﻨﺪﮐﻠﯽ‪489 ،‬‬
‫ﮐﻨﻪ ﮔﻮﺷﻪ‪499 ،‬‬
‫ﮐﻮﺷﮏ‪495 ،‬‬
‫ﮐﻮﺷﮏ‪ ،‬ﻗﻠﻌﻪ‪366 ،‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 506‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫ﮐﻮﮐﻼن‪465 ،337 ،‬‬
‫ﮐﻮﻫﺴﺎر‪486 ،465 ،‬‬
‫ﮐﻮه ﺳﻨﮕﯽ‪123 ،117 ،116 ،‬‬
‫ﮐﻬﮑﯿﻠﻮﯾﻪ‪229 ،‬‬
‫گ‬
‫ﮔﺮﺟﺴﺘﺎن‪474 ،356 ،285 ،282 ،209 ،188 ،187 ،186 ،51 ،31 ،‬‬
‫ﮔﺮﮔﺎن‪485 ،483 ،476 ،472 ،30 ،21 ،2 ،‬‬
‫ﮔﺮﮔﺎﻧﺞ‪495 ،‬‬
‫ﮔﺮﮔﺎن‪ ،‬رود‪485 ،‬‬
‫ﮔﺰﺳﺘﺎن‪247 ،244 ،‬‬
‫ﮔﻠﺴﺐ‪ -‬ﭼﺸﻤﻪ ﮔﯿﻼس‬
‫ﮔﻠﺴﺘﺎن‪485 ،‬‬
‫ﮔﻠﻤﮑﺎن ﻃﺮﻗﺒﻪ ﻣﺸﻬﺪ‪496 ،‬‬
‫ﮔﻨﺎﺑﺎد‪484 ،‬‬
‫ﮔﻨﺒﺪ ﮐﺎوس‪489 ،485 ،‬‬
‫ﮔﻨﺠﻪ‪353 ،285 ،281 ،255 ،238 ،176 ،174 ،‬‬
‫ﮔﯿﻼن‪493 ،262 ،260 ،255 ،232 ،174 ،173 ،137 ،37 ،‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪539 :‬‬
‫ﮔﯿﻼﻧﺎت‪ -‬ﮔﯿﻼن‬
‫ل‬
‫ﻻﮐﻤﻪ‪260 ،‬‬
‫ﻟﻄﻒآﺑﺎد‪488 ،‬‬
‫ﻟﻨﺪن‪11 ،‬‬
‫ﻟﻨﮕﺮ‪305 ،‬‬
‫م‬
‫ﻣﺎﭼﯿﻦ‪56 ،‬‬
‫ﻣﺎروﭼﺎق‪503 ،495 ،427 ،‬‬
‫ﻣﺎروس‪496 ،‬‬
‫ﻣﺎزﻧﺪران‪476 ،137 ،90 ،79 ،8 ،‬‬
‫ﻣﺎزﻧﺪران )درﯾﺎ(‪472 ،‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 507‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫ﻣﺎوراء اﻟﻨﻬﺮ‪492 ،370 ،368 ،367 ،273 ،‬‬
‫ﻣﺎﯾﺎن‪487 ،‬‬
‫ﻣﺒﺎﻧﯽ‪329 ،‬‬
‫ﻣﺤﮑﻤﻪ‪260 ،‬‬
‫ﻣﺤّﻤﺪآﺑﺎد‪335 ،‬‬
‫ﻣﺮﻏﺎب‪ ،‬رود‪495 ،492 ،‬‬
‫ﻣﺮو‪496 ،458 ،445 ،372 ،308 ،274 ،273 ،271 ،269 ،213 ،212 ،211 ،7 ،‬‬
‫ﻣﺮو ﺷﺎﻫﯿﺠﺎن‪478 ،446 ،457 ،445 ،444 ،441 ،329 ،14 ،‬‬
‫ﻣﺰار ﺧﻮاﺟﻪ رﺑﯿﻊ‪72 ،‬‬
‫ﻣﺰار ﻓﻀﻞ اﺑﻦ ﺷﺎذان‪99 ،‬‬
‫ﻣﺰدوران‪498 ،489 ،338 ،253 ،239 ،159 ،145 ،‬‬
‫ﻣﺸﻬﺪ‪،137 ،136 ،133 ،129 ،128 ،127 ،123 ،121 ،118 ،110 ،99 ،98 ،97 ،96 ،95 ،86 ،85 ،19 ،17 ،16 ،15 ،8 ،7 ،6 ،4 ،2 ،‬‬
‫‪،335 ،328 ،326 ،305 ،300 ،296 ،294 ،293 ،289 ،287 ،231 ،224 ،214 ،208 ،174 ،162 ،160 ،157 ،146 ،145 ،143 ،139‬‬
‫‪503 ،502 ،499 ،497 ،494 ،493 ،492 ،489 ،487 ،484 ،483 ،482 ،481 ،480 ،456 ،448 ،444 ،398 ،395 ،350 ،348 ،347‬‬
‫ﻣﺴﺠﺪ ﺷﺎه‪ ،‬ﻣﺪرﺳﻪ‪479 ،‬‬
‫ﻣﺴﻌﻮدﯾﻪ‪ ،‬ﻣﺪرﺳﻪ‪478 ،‬‬
‫ﻣﺸﻬﺪ‪ ،‬رودﺧﺎﻧﻪ‪498 ،‬‬
‫ﻣﺼﻠﯽ‪87 ،‬‬
‫ﻣﻄﺮﯾﺲ‪182 ،‬‬
‫ﻣﻐﺎن‪283 ،‬‬
‫ﻣﻘﺒﺮه ﻧﺎدر‪497 ،296 ،‬‬
‫ﻣﻼﯾﺮ‪498 ،‬‬
‫ﻣﻮرﭼﻞ‪182 ،‬‬
‫ﻣﻬﺪي ﻗﻠﯽ ﺧﺎن‪ ،‬ﻣﺪرﺳﻪ‪479 ،‬‬
‫ﻣﻬﻨﻪ‪19 ،17 ،7 ،‬‬
‫ﻣﯿﺎﻣﯽ‪465 ،‬‬
‫ﻣﯿﺎنآﺑﺎد‪82 ،‬‬
‫ﻣﯿﺎﻧﺞ‪256 ،‬‬
‫ن‬
‫ﻧﺠﻒ‪478 ،451 ،365 ،294 ،234 ،‬‬
‫ﻧﺮدﯾﻦ‪485 ،‬‬
‫ﻧﺴﺎ‪129 ،19 ،17 ،7 ،‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 508‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫ﻧﻘﺎرهﺧﺎﻧﻪ‪162 ،78 ،‬‬
‫ﻧﻮا‪ ،‬ﻗﺼﺒﻪ‪6 ،‬‬
‫ﻧﻮروزآﺑﺎد‪489 ،‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪540 :‬‬
‫ﻧﻮﻗﺎن‪484 ،‬‬
‫ﻧﯿﺸﺎﺑﻮر‪494 ،484 ،480 ،464 ،378 ،377 ،335 ،209 ،161 ،119 ،118 ،99 ،98 ،97 ،96 ،82 ،81 ،73 ،72 ،6 ،‬‬
‫و‬
‫وارداك‪499 ،‬‬
‫وراﻣﯿﻦ‪466 ،62 ،‬‬
‫وﻟﺴﻮاﻟﯽ‪491 ،‬‬
‫ه‬
‫ﻫﺮات‪،277 ،276 ،275 ،207 ،206 ،205 ،204 ،203 ،202 ،201 ،200 ،199 ،198 ،197 ،196 ،195 ،194 ،191 ،190 ،155 ،145 ،‬‬
‫‪،405 ،404 ،401 ،400 ،396 ،395 ،390 ،389 ،388 ،386 ،384 ،383 ،375 ،366 ،347 ،345 ،344 ،332 ،330 ،305 ،279 ،278‬‬
‫‪503 ،499 ،495 ،491 ،489 ،478 ،446 ،441 ،432 ،431 ،430 ،429 ،428 ،426 ،425 ،424 ،422‬‬
‫ﻫﺰار ﻣﺴﺠﺪ‪489 ،‬‬
‫ﻫﮋر‪487 ،‬‬
‫ﻫﻤﺪان‪476 ،‬‬
‫ﻫﻨﺪ‪440 ،439 ،438 ،195 ،190 ،189 ،32 ،‬‬
‫ﻫﻨﺪوﺳﺘﺎن‪ -‬ﻫﻨﺪ‬
‫ﻫﯿﺮﻣﻨﺪ‪503 ،‬‬
‫ي‬
‫ﯾﺰد‪10 ،9 ،‬‬
‫ﯾﮑﻪ ﺑﺎغ‪145 ،‬‬
‫ﯾﻤﻮت‪465 ،‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪541 :‬‬
‫اﻗﻮام‪ ،‬ﻗﺒﺎﯾﻞ‪ ،‬ﻓﺮق‬
‫آ‬
‫آﺗﺎﺑﺎي‪485 ،‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 509‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫آل ﻋﺜﻤﺎﻧﯿﻪ‪364 ،‬‬
‫ا‬
‫اﺑﯿﻮردي‪161 ،159 ،‬‬
‫اﺗﺎﺑﮑﺎن ﻓﺎرس‪492 ،‬‬
‫اﺗﺮاك‪397 ،389 ،‬‬
‫اﺧﻼف ﭼﻨﮕﯿﺰﺧﺎﻧﯽ‪207 ،‬‬
‫اراﻣﻨﻪ‪373 ،354 ،353 ،‬‬
‫ارﺳﺎي )ﻃﺎﯾﻔﻪ(‪502 ،371 ،‬‬
‫ازﺑﮏ‪ -‬اوزﺑﮑﺎن‬
‫اﺳﺘﺮآﺑﺎدي‪414 ،167 ،‬‬
‫اﺳﺤﻖزاﯾﯽ‪503 ،‬‬
‫اﺳﺮاي روم‪365 ،364 ،‬‬
‫اﺷﺎﻗﻪﺑﺎش‪229 ،‬‬
‫اﻋﺮاب‪454 ،452 ،167 ،152 ،97 ،‬‬
‫اﻋﺮاب ﺧﺰﯾﻤﻪ‪390 ،‬‬
‫اﻋﺮاب زﻧﮕﻮﯾﯽ‪414 ،386 ،‬‬
‫اﻋﺮاب ﻃﺒﺲ و ﻗﺎﯾﻨﺎت‪335 ،‬‬
‫اﻓﺎﻏﻨﻪ‪،219 ،217 ،205 ،204 ،203 ،200 ،199 ،197 ،195 ،194 ،192 ،190 ،172 ،156 ،155 ،97 ، 79 ، 68 ، 66 ، 17 ، 16 ، 6 ، 2 ،‬‬
‫‪،403 ،402 ،401 ،397 ،395 ،394 ،392 ،391 ،390 ،389 ،388 ،386 ،384 ،381 ،376 ،366 ،365 ،344 ،292 ،291 ،290 ،278‬‬
‫‪501 ،471 ،431 ،429 ،428 ،427 ،422 ،421 ،420 ،418 ،417 ،416 ،414 ،412 ،411 ،410 ،408 ،407 ،405 ،404‬‬
‫اﻓﺎﻏﻨﻪ ﻫﺮات‪424 ،‬‬
‫اﻓﺸﺎر‪487 ،486 ،‬‬
‫اﻓﺸﺎرﯾﻪ‪483 ،140 ،122 ،‬‬
‫اﮐﺮاد‪489 ،397 ،301 ،300 ،143 ،131 ،122 ،111 ،84 ،69 ،‬‬
‫اﮐﺮاد ﭼﻨﺎران‪92 ،‬‬
‫زﻋﻔﺮاﻧﻠﻮ‪387 ،162 ،116 ،111 ،‬‬
‫ﻗﺮاﭼﻮرﻟﻮ‪498 ،414 ،331 ،‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪542 :‬‬
‫اﮔﺎرﺟﻪ‪356 ،353 ،174 ،‬‬
‫اﻻﭼﻖ ﺗﺮﮐﻤﺎﻧﯿﻪ‪243 ،‬‬
‫اﻟّﺎﻧﯽ ﻧﮋادان‪373 ،‬‬
‫اﻟﮑﻮزاﯾﯽ‪491 ،‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 510‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫اﻟﻮس اﻓﺎﻏﻨﻪ‪277 ،‬‬
‫اﻟﻮس ﺗﺮﮐﻤﺎﻧﯿﻪ‪273 ،‬‬
‫اﻣﺎﻣﯽ ﻣﺬﻫﺐ‪426 ،‬‬
‫اﻣﺮاي ﺧﺮاﺳﺎن‪459 ،‬‬
‫اﻣﺮاي دراﻧﯽ‪217 ،‬‬
‫اﻣﺮاي ﻗﺎﺟﺎر‪265 ،199 ،181 ،‬‬
‫اﻣﺮاي ﻗﺰﻟﺒﺎﺷﯿﻪ‪232 ،‬‬
‫اوزﺑﮑﺎن‪496 ،492 ،458 ،446 ،445 ،444 ،370 ،344 ،275 ،270 ،219 ،213 ،212 ،211 ،210 ،145 ،94 ،66 ،16 ،14 ،6 ،‬‬
‫اوﺻﺎﻧﻠﻮ‪414 ،388 ،97 ،‬‬
‫اوﻻد و اﺣﻔﺎد ﻧﺎدري‪209 ،‬‬
‫اون ﺑﯿﮕﯿﺎن ﺗﺮﮐﻤﺎن‪269 ،‬‬
‫اوﯾﻤﺎق‪503 ،495 ،421 ،420 ،414 ،408 ،403 ،401 ،389 ،388 ،376 ،347 ،275 ،146 ،‬‬
‫اوﯾﻤﺎﻗﺎت ﻧﮑﻮدري‪400 ،386 ،‬‬
‫اوﯾﻤﺎق ﺟﻤﺸﯿﺪي‪276 ،‬‬
‫اوﯾﻤﺎق ﻫﺰاره‪409 ،‬‬
‫اوﯾﻤﺎﻗﯿﻪ ﻫﺮات‪366 ،‬‬
‫اﻫﻞ اﺳﻼم‪69 ،‬‬
‫اﯾﻠﭽﯿﺎن اﻓﻐﺎن‪344 ،‬‬
‫اﯾﻠﭽﯿﺎن ﻫﺮات‪279 ،‬‬
‫ﺷﻘﺎﻗﯽ‪257 ،‬‬
‫ﻗﺎﺟﺎر )اﯾﻞ(‪465 ،14 ،‬‬
‫اﯾﻨﺎق‪495 ،‬‬
‫ب‬
‫ﺑﺎﺟﻼن‪414 ،387 ،333 ،‬‬
‫ﺑﺎرﮐﺰاﯾﯽ‪491 ،‬‬
‫ﺑﺎﺷﯿﺎن‪312 ،‬‬
‫ﺑﺎﯾﺮوﻧﺪ‪349 ،‬‬
‫ﺑﺒﻪ‪360 ،‬‬
‫ﺑﺨﺎرا ﺧﺎﻧﯽ‪212 ،‬‬
‫ﺑﺨﺎراﯾﯿﺎن‪369 ،368 ،367 ،‬‬
‫ﺑﺨﺘﯿﺎري‪483 ،‬‬
‫ﺑﺴﻄﺎﻣﯽ‪97 ،‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 511‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫ﺑﻬﺘﻮﯾﯽ‪414 ،387 ،333 ،156 ،‬‬
‫ﺑﯿﮏزادﮔﺎن اوزﺑﮑﯿﻪ و ﺗﺮﮐﻤﺎن‪372 ،371 ،‬‬
‫پ‬
‫ﭘﺸﺘﻮن‪503 ،‬‬
‫ﭘﯿﺎدﮔﺎن ﻫﺰاره‪335 ،‬‬
‫ﭘﯿﺎده ﻋﺮب‪354 ،‬‬
‫ت‬
‫ﺗﺎﯾﻤﻨﯽ‪503 ،495 ،421 ،389 ،‬‬
‫ﺗﺘﺎر‪464 ،‬‬
‫ﺗﺮﺷﯿﺰي‪114 ،87 ،‬‬
‫ﺗﺮك‪486 ،152 ،‬‬
‫ﺗﺮﮐﺴﺘﺎﻧﯽ‪192 ،165 ،‬‬
‫ﺗﺮﮐﻤﺎن‪،285 ،275 ،273 ،272 ،270 ، 259 ، 258 ، 247 ، 219 ، 213 ، 212 ، 169 ، 165 ، 158 ، 147 ، 146 ، 145 ، 91 ، 66 ، 17 ، 14 ،‬‬
‫‪،476 ،472 ،458 ،446 ،445 ،389 ،397 ،373 ،370 ،348 ،340 ،339 ،337 ،336‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪543 :‬‬
‫‪502 ،489‬‬
‫ﺗﺮﮐﻤﺎﻧﺎن ﮔﺮﮔﺎن‪27 ،‬‬
‫ﺗﺮﮐﻤﺎﻧﯿﻪ ﯾﻤﻮت‪494 ،473 ،367 ،‬‬
‫ﺗﺮﮐﻤﺎﻧﯿﻪ دﺷﺖ‪149 ،‬‬
‫ﺗﺮﮐﻤﺎﻧﯿﻪ ﺳﺮﺧﺲ‪212 ،‬‬
‫ﺗﺮﮐﻤﺎﻧﯿﻪ ﻃﮋن‪242 ،240 ،214 ،‬‬
‫ﺗﺮﮐﻤﺎﻧﯿﻪ ﻋﺸﻖآﺑﺎد‪341 ،338 ،‬‬
‫ﺗﺮﮐﻤﻦ‪492 ،488 ،485 ،‬‬
‫ﺗﺮﮐﻤﻦﻫﺎي اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‪501 ،‬‬
‫ﺗﺮﮐﻤﻦﻫﺎي ﺧﺮاﺳﺎن‪492 ،‬‬
‫ﺗﻔﻨﮕﭽﯽ‪ -‬ﺗﻔﻨﮕﭽﯿﺎن‬
‫ﺗﻔﻨﮕﭽﯽ اﻋﺮاب‪167 ،156 ،89 ،‬‬
‫ﺗﻔﻨﮕﭽﯽ ﭼﻮﻟﻪ‪338 ،‬‬
‫ﺗﻔﻨﮕﭽﯿﺎن‪404 ،392 ،335 ،268 ،267 ،232 ،187 ،182 ،166 ،114 ،93 ،89 ،88 ،87 ،‬‬
‫ﺗّﮑﻪ‪،258 ،253 ،251 ،250 ،249 ،247 ،246 ،243 ،242 ،241 ،240 ،239 ،237 ،234 ،214 ،183 ،164 ،160 ،157 ، 146 ، 130 ،‬‬
‫‪489 ،486 ،397 ،347 ،342 ،340 ،337 ،336 ،287‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 512‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫ﺗﻮره ﺗﺮﮐﻤﺎﻧﯿﻪ‪66 ،‬‬
‫ﺗﯿﭗ ﺑﺴﻘﻮﮔﺎه‪249 ،‬‬
‫ﺗﯿﭗ ﻣﺤّﻤﺪ ﺧﺎن‪244 ،‬‬
‫ﺗﯿﻤﻮري‪503 ،498 ،495 ،409 ،408 ،407 ،386 ،335 ،277 ،156 ،‬‬
‫ج‬
‫ﺟﻌﻔﺮﺑﺎي‪485 ،‬‬
‫ﺟﻼﯾﺮ ﮐﻼت‪397 ،‬‬
‫ﺟﻠﯿﻠﻮﻧﺪ‪387 ،243 ،156 ،97 ،‬‬
‫ﺟﻤﺸﯿﺪي‪503 ،495 ،389 ،371 ،‬‬
‫ﻗﺮاﯾﯽ‪154 ،‬‬
‫ﻫﺰاره‪156 ،‬‬
‫ﺟﯿﺤﻮﻧﯽ‪245 ،‬‬
‫چ‬
‫ﭼﻬﺎر اوﯾﻤﺎق‪503 ،‬‬
‫ح‬
‫ﺣﻤﺰه ﮐﺎﻧﻠﻮ‪168 ،162 ،‬‬
‫خ‬
‫ﺧﺎﻧﺪان زﻧﺪ‪56 ،‬‬
‫ﺧﺪا ﺑﻨﺪهﻟﻮ‪414 ،388 ،243 ،156 ،97 ،‬‬
‫ﺧﺮاﺳﺎﻧﯽ‪ -‬ﺧﺮاﺳﺎﻧﯿﺎن‬
‫ﺧﺮاﺳﺎﻧﯿﺎن‪414 ،392 ،388 ،344 ،338 ،270 ،8 ،‬‬
‫ﺧﺰﯾﻤﻪ‪414 ،386 ،‬‬
‫ﺧﻮاﺟﻪوﻧﺪ‪486 ،‬‬
‫ﺧﻮارزﻣﯿﺎن‪369 ،367 ،‬‬
‫ﺧﻮاﻧﯿﻦ‪208 ،87 ،‬‬
‫ﺧﻮاﻧﯿﻦ اﺑﺪاﻟﯽ‪366 ،‬‬
‫ﺧﻮاﻧﯿﻦ اوزﺑﮏ‪16 ،‬‬
‫ﺧﻮاﻧﯿﻦ ﺧﺮاﺳﺎﻧﯽ‪235 ،‬‬
‫ﺧﻮاﻧﯿﻦ دّراﻧﯽ‪366 ،‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 513‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫ﺧﻮرده اوﯾﻤﺎق‪162 ،‬‬
‫د‬
‫داﯾﺰﻧﮕﯽ‪503 ،‬‬
‫درﺑﻨﺪي‪359 ،‬‬
‫درزي‪503 ،278 ،‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪544 :‬‬
‫دﺳﺘﻪﺟﺎت ﺧﺮاﺳﺎﻧﯽ‪214 ،‬‬
‫دوﻟﺖ ﺗﻮره ﺟﺎن‪344 ،329 ،‬‬
‫دوﻟﺖ ﻋﺜﻤﺎﻧﯽ‪364 ،363 ،‬‬
‫دوﻟﺖ ﻗﺎﺟﺎرﯾﻪ‪199 ،‬‬
‫دوﻟﺖ ﻧﺎدري‪204 ،190 ،‬‬
‫دﯾﻠﻢ‪152 ،‬‬
‫ر‬
‫راﻣﯿﺎﻧﯽ‪97 ،‬‬
‫رﮐﺎﺑﯽ‪338 ،‬‬
‫رواﻗﯽ‪489 ،‬‬
‫روسﻫﺎ‪،283 ،282 ، 280 ، 261 ، 260 ، 259 ، 258 ، 257 ، 256 ، 255 ، 210 ، 188 ، 187 ، 185 ، 182 ، 179 ، 177 ، 176 ، 174 ، 173 ،‬‬
‫‪475 ،354 ،353 ،286‬‬
‫روﻣﯿﺎن‪364 ،362 ،‬‬
‫رؤﺳﺎي اوزﺑﮏ‪269 ،‬‬
‫ز‬
‫زﻋﻔﺮاﻧﻠﻮ‪502 ،489 ،‬‬
‫زﻧﺪﯾﻪ‪474 ،473 ،472 ،31 ،28 ،27 ،23 ،3 ،‬‬
‫زوري‪495 ،‬‬
‫س‬
‫ﺳﺎدات‪346 ،‬‬
‫ﺳﺎروق‪397 ،241 ،240 ،212 ،‬‬
‫ﺳﺎرﯾﻎ‪397 ،‬‬
‫ﺳﺎﻟﺪات‪494 ،354 ،263 ،261 ،260 ،259 ،257 ،186 ،‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 514‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫ﺳﺎﻟﻮر‪492 ،397 ،241 ،240 ،212 ،‬‬
‫ﺳﭙﺎه روم‪361 ،‬‬
‫ﺳﺮداران ﻗﺎﺟﺎر‪354 ،‬‬
‫ﺳﺮﮐﺮدﮔﺎن اﻧﺰاﻧﯽ‪175 ،‬‬
‫ﺳﻼﻃﯿﻦ ﺗﺮﮐﺴﺘﺎن و ﻫﻨﺪوﺳﺘﺎن‪172 ،‬‬
‫ﺳﻼﻃﯿﻦزادﮔﺎن اﻓﻐﺎن‪217 ،214 ،210 ،‬‬
‫ﺳﻼﻃﯿﻦ ﺻﻔﻮي‪18 ،‬‬
‫ﺳﻼﻃﯿﻦ ﻋﺠﻢ‪53 ،‬‬
‫ﺳﻠﺴﻠﻪ ﻋﺮﺑﺸﺎﻫﯿﻪ‪495 ،‬‬
‫ﺳّﻨﯽ‪395 ،‬‬
‫ﺳﻮاران اﮐﺮاد‪162 ،123 ،‬‬
‫ﺳﻮاران ﺗّﮑﻪ‪244 ،240 ،158 ،‬‬
‫ﺳﻮاران ﺟﻠﯿﻠﻮﻧﺪ‪417 ،‬‬
‫ﺳﻮار و ﭘﯿﺎده روﻣﯽ‪361 ،‬‬
‫ﺳﻬﺮوردﯾﻪ‪502 ،‬‬
‫ش‬
‫ﺷﺎدﻟﻮ‪502 ،489 ،‬‬
‫ﺷﺎﻫﮑﻮﯾﯽ‪97 ،‬‬
‫ﺷﺒﺎﻧﮑﺎره زﻧﺪ‪26 ،‬‬
‫ﺷﯿﺒﺎﻧﯿﺎن‪492 ،‬‬
‫ﺷﯿﻌﻪ‪458 ،426 ،395 ،372 ،‬‬
‫ص‬
‫ﺻﻔﻮﯾﻪ‪487 ،471 ،470 ،426 ،405 ،364 ،138 ،100 ،21 ،17 ،14 ،‬‬
‫ﺻﻨﻌﺘﮕﺮان ﻫﻨﺪ‪439 ،‬‬
‫ﺻﻮﻓﯿﺎن‪451 ،406 ،390 ،‬‬
‫ط‬
‫ﺑﺰﮐﯽ )ﻃﺎﯾﻔﻪ(‪125 ،123 ،122 ،121 ،‬‬
‫ﻃﺒﺴﯽ‪87 ،‬‬
‫ﻃﻼب‪346 ،‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪545 :‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 515‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬

‫ع‬
‫ﻋﺒﺪ اﻟﻤﻠﮑﯽ‪486 ،‬‬
‫ﻋﺠﻢ‪414 ،152 ،97 ،‬‬
‫ﻋﺮاﻗﯽ‪359 ،‬‬
‫ﻋﺮب‪ -‬اﻋﺮاب‬
‫ﻋﺴﺎﮐﺮ روم‪ -‬روﻣﯿﺎن‬
‫ﻋﻠﻤﺎ‪365 ،346 ،‬‬
‫ﻋﻠﻤﺎي اﻓﻐﺎن‪429 ،‬‬
‫ﻋﻤﺎرﻟﻮ‪489 ،‬‬
‫غ‬
‫ﻏﺮﺟﺴﺘﺎﻧﯽ‪389 ،‬‬
‫ﻏﺮﺟﺴﺘﺎﻧﯽ داﯾﺰﻧﮕﯽ‪503 ،‬‬
‫ﻏﺮوري‪408 ،‬‬
‫ﻏﻼﻣﺎن ﺷﺎﻫﯽ‪332 ،‬‬
‫ﻏﻮري‪389 ،‬‬
‫ف‬
‫ﻓﺎرﺳﯿﺎﻧﯽ‪97 ،‬‬
‫ﻓﺮﻧﮕﯽ‪177 ،‬‬
‫ﻓﻮﻓﻠﺰاﯾﯽ‪491 ،‬‬
‫ﻓﯿﺮوزﮐﻮﻫﯽ‪503 ،389 ،278 ،‬‬
‫ق‬
‫ﻗﺎﺟﺎرﯾﻪ‪475 ،472 ،471 ،470 ،402 ،256 ،229 ،175 ،15 ،‬‬
‫ﻗﺒﭽﺎقﻫﺎ‪،503 ،489 ،474 ،149 ،33 ،‬‬
‫ﻗﺮاﭼﻮرﻟﻮ‪498 ،489 ،418 ،281 ،‬‬
‫ﻗﺮاداﺷﻠﻮ‪373 ،‬‬
‫ﻗﺰﻟﺒﺎش‪،401 ،395 ،394 ،390 ،388 ،362 ،355 ،268 ،264 ،263 ،261 ،249 ،245 ،241 ،204 ،203 ،182 ،177 ،174 ،173 ،149 ،‬‬
‫‪446 ،429 ،425 ،409 ،408‬‬
‫ﻗﺰﻟﺒﺎﺷﯿﻪ ﺧﺮاﺳﺎن‪391 ،‬‬
‫ﻗﻔﭽﺎﻗﯽ‪ -‬ﻗﺒﭽﺎﻗﻬﺎ‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 516‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫ﻗﻠﻤﺎق‪212 ،‬‬
‫ﻗﻠﻨﺪران‪390 ،‬‬
‫ﻗﻠﯿﭽﯽ‪414 ،388 ،97 ،‬‬
‫ك‬
‫ﮐﺎﺑﻠﯿﺎن‪405 ،197 ،196 ،‬‬
‫ﮐﺎﮐﺮ‪495 ،‬‬
‫ﮐﺎوﻟﯽ‪405 ،‬‬
‫ﮐﺘﻮل‪97 ،‬‬
‫ﮐﺪﺧﺪاﯾﺎن‪270 ،‬‬
‫ﮐﺮاﺋﯽ‪503 ،‬‬
‫ﮐﺮد‪ -‬اﮐﺮاد‬
‫ﺷﺎدﻟﻮ‪499 ،‬‬
‫ﮐﺮدﯾﺎن‪48 ،‬‬
‫ﮐﻠﻬﺮ‪387 ،333 ،‬‬
‫ﮐﻮدار‪175 ،‬‬
‫ﮐﻮﮐﻼن‪472 ،347 ،‬‬
‫ﮐﯿﮑﺎﻧﻠﻮ‪339 ،‬‬
‫ﮐﯿﻮاﻧﻠﻮ‪489 ،414 ،387 ،162 ،‬‬
‫گ‬
‫ﮔﺮاﯾﺖ اﯾﻠﯽ‪ -‬ﮔﺮاﯾﻠﯽ‬
‫ﮔﺮاﯾﻠﯽ‪489 ،483 ،‬‬
‫ﮔﺮﺟﯽ‪357 ،‬‬
‫ﮔﺰﻣﻪ‪116 ،‬‬
‫ﮔﻮﮐﻼن‪485 ،91 ،‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪546 :‬‬
‫ﮔﯿﻼﻧﯿﺎن‪262 ،261 ،260 ،‬‬
‫ﮔﯿﻠﮑﺎن‪ -‬ﮔﯿﻼﻧﯿﺎن‬
‫ل‬
‫ﻻﻟﻮي‪414 ،390 ،‬‬
‫ﻟﮕﺰﯾﻪ‪356 ،‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 517‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬

‫م‬
‫ﻣﺎﻓﯽ‪486 ،418 ،414 ،387 ،379 ،349 ،156 ،‬‬
‫ﻣﺮوزي‪ -‬ﻣﺮوﯾﺎن‬
‫ﻣﺮوﯾﺎن‪446 ،445 ،213 ،212 ،‬‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن‪69 ،‬‬
‫ﻣﻐﻮلﻫﺎ‪474 ،‬‬
‫ن‬
‫ﻧﺨﻌﯽ‪414 ،390 ،‬‬
‫ﻧﻘﺸﺒﻨﺪﯾﻪ‪502 ،‬‬
‫ﻧﮑﻮدري‪389 ،‬‬
‫ه‬
‫ﻫﺮوﯾﺎن‪277 ،201 ،‬‬
‫ﻫﺰارﺟﺎت اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‪503 ،495 ،489 ،408 ،386 ،277 ،192 ،146 ،‬‬
‫ﻫﺰارﺟﺮﯾﺒﯽ‪175 ،‬‬
‫ﻫﺰاره ﺟﻤﺸﯿﺪي‪489 ،‬‬
‫ﻫﻨﺪوان‪61 ،‬‬
‫ﻫﻨﺪي ﻧﺴﺐ‪392 ،‬‬
‫ي‬
‫ﯾﻤﻮت‪494 ،485 ،472 ،347 ،91 ،‬‬
‫ﯾﻮﺧﺎري ﺑﺎﺷﻬﺎ‪472 ،‬‬
‫ﯾﻮرت ﻃﮋن‪243 ،‬‬
‫ﯾﻮرت ﻏﻮرﯾﺎن‪214 ،‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪547 :‬‬
‫ﻟﻐﺎت و اﺻﻄﻼﺣﺎت دﯾﻮاﻧﯽ‪ ،‬ﻧﻈﺎﻣﯽ و اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ‬
‫آ‬
‫آﺗﺸﺒﺎزي‪167 ،‬‬
‫آق ﺳﻘﺎﻻن‪148 ،147 ،‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 518‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫آﯾﯿﻦ ﺷﺎهاﻧﺪازي‪309 ،‬‬
‫ا‬
‫اﺗﺎﺑﮑﯽ‪460 ،‬‬
‫ادﺑﺎي‪21 ،‬‬
‫اﺳﺘﺎر‪497 ،299 ،‬‬
‫اﺷﺮﻓﯽ‪312 ،‬‬
‫اﻏﻨﺎم‪146 ،‬‬
‫اﻗﻄﺎع ﺗﻤﻠﯿﮏ‪148 ،‬‬
‫اﻟﻮس‪208 ،29 ،21 ،15 ،14 ،‬‬
‫اﻣﺮا‪215 ،‬‬
‫اﻧﻌﺎم‪206 ،219 ،146 ،‬‬
‫اوﺑﺎ‪285 ،250 ،‬‬
‫اوﺑﺎش‪128 ،‬‬
‫اوﺑﻪﻫﺎ‪147 ،146 ،145 ،‬‬
‫اوﻟﺠﺎﭼﯿﺎن‪244 ،243 ،‬‬
‫اوﻟﺠﺎي‪250 ،‬‬
‫اون ﺑﯿﮕﯿﺎن‪371 ،272 ،271 ،247 ،147 ،‬‬
‫اوﯾﻤﺎﻗﯿﻪ‪278 ،‬‬
‫اﯾﺸﯿﮏ آﻗﺎﺳﯽﮔﺮي‪78 ،‬‬
‫اﯾﻞ‪217 ،208 ،29 ،21 ،15 ،14 ،‬‬
‫اﯾﻼت‪175 ،‬‬
‫اﯾﻠﭽﯿﺎن‪365 ،347 ،344 ،331 ،330 ،329 ،290 ،280 ،279 ،275 ،253 ،217 ،211 ،172 ،‬‬
‫اﯾﻤﺎق‪175 ،‬‬
‫ب‬
‫ﺑﺎروت‪225 ،‬‬
‫ﺑﺎزيﮐﻨﺎن‪135 ،‬‬
‫ﺑﺮاﻧﻐﺎر‪166 ،‬‬
‫ﺑﺮﻧﺞ ﭼﻤﭙﺎي ﻫﻨﺪي‪439 ،‬‬
‫ﺑﻬﺎدران‪180 ،‬‬
‫ﺑﯿﮑﺰادﮔﺎن‪371 ،‬‬
‫ﺑﯿﮕﻠﺮ ﺑﯿﮕﯽ‪107 ،‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 519‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪548 :‬‬
‫ﺑﯿﮕﻠﺮ ﺑﯿﮕﯽ آذرﺑﺎﯾﺠﺎن‪493 ،‬‬
‫ﺑﯿﮕﻠﺮ ﺑﯿﮕﯿﺎن‪293 ،136 ،129 ،120 ،‬‬
‫پ‬
‫ﭘﺮواﻧﭽﻪ‪381 ،‬‬
‫ﭘﺮواﻧﭽﻪ اﻣﺎن‪337 ،‬‬
‫ﭘﯿﺎدﮔﺎن‪178 ،175 ،‬‬
‫ت‬
‫ﺗﺎزيدار‪298 ،‬‬
‫ﺗﺒﺮزﯾﻦ‪312 ،‬‬
‫ﺗﺒﻠﯿﻎﻧﺎﻣﻪ‪277 ،‬‬
‫ﺗﭙﺎﻧﭽﻪ‪449 ،422 ،221 ،‬‬
‫ﺗﻔﻨﮓ‪416 ،394 ،392 ،301 ،267 ،266 ،186 ،177 ،112 ،110 ،93 ،88 ،‬‬
‫ﺗﻔﻨﮓﻫﺎي دوراﻧﺪاز‪167 ،‬‬
‫ﺗﻘﻤﺎق‪225 ،‬‬
‫ﺗﮑﺎﻣﯿﺸﯽ‪146 ،‬‬
‫ﺗﻮپ‪362 ،355 ،268 ،264 ،260 ،188 ،186 ،182 ،178 ،177 ،93 ،88 ،‬‬
‫ﺗﻮﭘﭽﯿﺎن‪362 ،87 ،‬‬
‫ﺗﻮﭘﭽﯽﺑﺎﺷﯽ‪370 ،‬‬
‫ﺗﻮﭘﺨﺎﻧﻪ‪363 ،362 ،361 ،263 ،259 ،187 ،182 ،180 ،176 ،175 ،174 ،‬‬
‫ﺗﻮپ ﻗﻠﻌﻪﮐﻮب‪336 ،155 ،130 ،‬‬
‫ﺗﻮﻟﯿﺖ‪294 ،‬‬
‫ﺗﻮﻟﯿﺖ روﺿﻪ رﺿﻮﯾﻪ‪ 143 ،‬اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ ﻣﺘﻦ ‪ 548‬ت ‪ .....‬ص ‪548 :‬‬
‫ﻣﺎن‪372 ،‬‬
‫ﺗﻮﻣﺎن ﺗﺒﺮﯾﺰي‪365 ،‬‬
‫ﺗﻮﻣﺎن ﻋﺮاﻗﯽ‪346 ،332 ،331 ،312 ،308 ،286 ،272 ،259 ،235 ،184 ،‬‬
‫ﺗﯿﭗ‪338 ،‬‬
‫ﺗﯿﭗ ﻗﺮاول‪243 ،‬‬
‫ﺗﯿﺮ‪112 ،110 ،‬‬
‫ﺗﯿﺮاﻧﺪازان‪261 ،‬‬
‫ﺗﯿﻎ‪394 ،‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 520‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫ﺗﯿﻮل‪ -‬ﺗﯿﻮﻻت‬
‫ﺗﯿﻮﻻت‪206 ،146 ،‬‬
‫ج‬
‫ﺟﺎرﭼﯿﺎن‪128 ،118 ،‬‬
‫ﺟﺎرﭼﯽﺑﺎﺷﯽﮔﺮي‪78 ،‬‬
‫ﺟﺸﻦ ﻧﻮروزي‪311 ،‬‬
‫ﺟﻠﺪ‪206 ،‬‬
‫ﺟﻮاﻧﻐﺎر‪166 ،‬‬
‫چ‬
‫ﭼﺎﭘﺎر‪308 ،201 ،‬‬
‫ﭼﺎﭘﺎري‪176 ،‬‬
‫ﭼﺮﺧﭽﯽ‪417 ،414 ،362 ،‬‬
‫ح‬
‫ﺣﺮم اوﻏﻠﯽ‪225 ،‬‬
‫خ‬
‫ﺧﺎزﻧﺎن‪146 ،‬‬
‫ﺧﺎﻧﯽ‪159 ،‬‬
‫ﺧﺪام آﺳﺘﺎﻧﻪ‪15 ،‬‬
‫ﺧﺪم‪468 ،‬‬
‫ﺧﺪﯾﻮ‪468 ،‬‬
‫ﺧﺰاﻧﻪدار ﺳﺮﮐﺎر‪151 ،‬‬
‫ﺧﻮاﺟﻪﺳﺮاﯾﺎن‪235 ،‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪549 :‬‬
‫ﺧﻮاﻗﯿﻦ‪467 ،291 ،270 ،‬‬
‫ﺧﻮاﻧﯿﻦ‪235 ،233 ،215 ،‬‬
‫ﺧﻮاﻧﯿﻦ ﺧﺮاﺳﺎﻧﯽ‪151 ،‬‬
‫ﺧﻮاﻧﯿﻦ ﺷﮑﺮي‪151 ،‬‬
‫د‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 521‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫دار اﻟﺸﻮراي ﮐﺒﺮي‪9 ،‬‬
‫د ر ﺑ ﺎ ر‪9 ،‬‬
‫دﺳﺘﻪﺟﺎت اﻋﺮاب‪89 ،‬‬
‫دﺳﺘﻪﺟﺎت ﻗﻠﯿﭽﯽ‪79 ،‬‬
‫دﮔﻨﮏ‪312 ،‬‬
‫دواب‪146 ،‬‬
‫دورﯾﻨﮓ‪312 ،‬‬
‫ر‬
‫رّﺟﺎﻟﻪ‪128 ،‬‬
‫رﮐﺎﺑﯽ‪392 ،388 ،270 ،235 ،‬‬
‫رﯾﺎﺿﯽ‪306 ،‬‬
‫ز‬
‫زﻧﺒﻮرك‪416 ،415 ،242 ،204 ،88 ،‬‬
‫زﻧﺒﻮرﮐﭽﯿﺎن‪167 ،114 ،78 ،‬‬
‫زﻧﺒﻮرﮐﺨﺎﻧﻪ‪175 ،‬‬
‫س‬
‫ﺳﺎﺧﻠﻮ‪338 ،146 ،‬‬
‫ﺳﺎدات‪163 ،150 ،‬‬
‫ﺳﺎرﺑﺎن‪468 ،‬‬
‫ﺳﺮﮐﺮدﮔﺎن ﺧﺮاﺳﺎﻧﯽ‪114 ،‬‬
‫ﺳﺮﮐﺮدﮔﺎن ﻃﺒﺴﯽ‪114 ،‬‬
‫ﺳﺮﻫﻨﮕﺎن‪129 ،‬‬
‫ﺳﻨﺎن‪188 ،‬‬
‫ﺳﻨﺎناﻓﺮازي آﺑﯽ‪167 ،‬‬
‫ﺳﻮاران‪186 ،175 ،162 ،149 ،135 ،‬‬
‫ﺳﻮار اوﻟﺠﺎي ﭼﯽ‪243 ،‬‬
‫ﺳﯿﻮرﻏﺎل‪259 ،148 ،‬‬
‫ش‬
‫ﺷﺎﻫﻨﮓ‪88 ،‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 522‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫ﺷﮑﺎرﯾﺎن‪298 ،‬‬
‫ص‬
‫ﺻﺎﺣﺐاﺧﺘﯿﺎر‪212 ،‬‬
‫ﺻﻼت‪219 ،‬‬
‫ﺻﻠﻪ‪206 ،‬‬
‫ع‬
‫ﻋّﺮادهﻫﺎي ﺗﻮپ‪354 ،267 ،259 ،‬‬
‫ﻋﺸﺎﯾﺮ‪217 ،‬‬
‫ﻋﻠﻤﺎ‪365 ،346 ،163 ،150 ،140 ،‬‬
‫ﻋﻤﻠﻪﺟﺎت‪468 ،‬‬
‫ﻋﻬﺪﻧﺎﻣﻪ آﺧﺎل‪17 ،‬‬
‫ﻋﻬﺪﻧﺎﻣﻪ ﮔﻠﺴﺘﺎن‪5 ،‬‬
‫غ‬
‫ﻏﺎزﯾﺎن‪،275 ،264 ،263 ،259 ،257 ،254 ،251 ،250 ،249 ،241 ،232 ،189 ،188 ،187 ،186 ،182 ،176 ،174 ،173 ،172 ،165 ،‬‬
‫‪،395 ،392 ،391 ،388 ،379 ،363 ،362 ،359 ،358 ،356 ،355 ،340 ،337 ،334 ،333 ،331 ،308 ،284 ،283 ،282 ،281 ،278‬‬
‫‪428 ،421 ،420 ،407‬‬
‫ﻏﺎزﯾﺎن رﮐﺎﺑﯽ‪361 ،344 ،166 ،‬‬
‫ﻏﻼﻣﺎن‪،357 ،330 ،303 ،298 ،162 ،150 ،‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪550 :‬‬
‫‪414 ،374 ،372 ،358‬‬
‫ﻏﻼﻣﺎن ﺧﺎّﺻﻪ‪338 ،291 ،‬‬
‫ﻏﻼم ﭘﯿﺸﺨﺪﻣﺖﺑﺎﺷﯽﮔﺮي‪329 ،180 ،‬‬
‫ف‬
‫ﻓﺘﺢﻧﺎﻣﻪ‪259 ،253 ،‬‬
‫ﻓّﺮاش‪468 ،162 ،‬‬
‫ﻓﻀﻼ‪15 ،‬‬
‫ﻓﻘﻬﺎ‪150 ،15 ،‬‬
‫ق‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 523‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫ﻗﺎﻣﭽﯽ ﺑﺎﻓﯽ‪207 ،‬‬
‫ﻗﭙﻖ‪159 ،‬‬
‫ﻗﺮاﺑﺖ اﯾﻠﯿﺖ ﭘﺎدﺷﺎﻫﯽ‪77 ،‬‬
‫ﻗﺮاوﻻن‪361 ،340 ،244 ،242 ،240 ،159 ،149 ،148 ،146 ،‬‬
‫ﻗﻠّﺎش‪128 ،‬‬
‫ﻗﻠﻌﮕﯿﺎن‪264 ،‬‬
‫ﻗﻠﻌﻪﮐﻮب‪93 ،‬‬
‫ﻗّﻮادان‪421 ،186 ،‬‬
‫ﻗﻮرﭼﯿﺎن‪414 ،402 ،298 ،‬‬
‫ﻗﻮرﺧﺎﻧﻪ‪225 ،187 ،186 ،‬‬
‫ﻗﻮرق‪137 ،‬‬
‫ﻗﻮﺷﭽﯽ‪298 ،‬‬
‫ﻗﻮﻟﻠﺮ آﻗﺎﺳﯽﮔﺮي‪182 ،77 ،‬‬
‫ﻗﯿﻘﺎج اﻧﺪازي‪308 ،‬‬
‫ك‬
‫ﮐﺎﺗﺐ‪22 ،21 ،15 ،‬‬
‫ﮐﭽﯿﻨﮏ‪312 ،‬‬
‫ﮐﺮﻧﺎﭼﯿﺎن‪114 ،78 ،‬‬
‫ﮐﺴﺐ‪250 ،‬‬
‫گ‬
‫ﮔﺰﻣﻪ ﻟﺸﮑﺮ‪123 ،‬‬
‫ﮔﻠﻮﻟﻪ‪264 ،‬‬
‫ﮔﻠﻮﻟﻪ ﺗﻔﻨﮓ‪213 ،‬‬
‫ل‬
‫ﻟﺸﮑﺮﻧﻮﯾﺴﺎن‪15 ،‬‬
‫ﻟﮏ روﭘﯿﻪ‪201 ،‬‬
‫ﻟﻠﮕﯽ‪493 ،289 ،‬‬
‫م‬
‫ﻣﺄﻣﻮرﯾﻦ ﯾﺨﺪان و ﺑﺎغ‪89 ،‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 524‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫ﻣﺠﺘﻬﺪﯾﻦ‪140 ،‬‬
‫ﻣﺤﻤﻞ‪235 ،‬‬
‫ﻣﺴﺘﻮﻓﯿﺎن‪15 ،‬‬
‫ﻣﻄﺮﺑﺎن‪135 ،‬‬
‫ﻣﻠّﺎﺑﺎﺷﯿﮕﺮي‪345 ،‬‬
‫ﻣﻠﻮك اﻟﻄﻮاﯾﻒ‪208 ،‬‬
‫ﻣﻤﯿﺰي‪333 ،‬‬
‫ﻣﻨﺠﻢﺑﺎﺷﯽﮔﺮي‪262 ،‬‬
‫ﻣﻨﺸﯿﺎن‪21 ،15 ،‬‬
‫ﻣﯿﺮﺷﮑﺎر‪298 ،‬‬
‫ن‬
‫ﻧﺎوران ﮔﺮﺟﯽ‪186 ،‬‬
‫ﻧﺎﯾﺐ اﻻﯾﺎﻟﻪ‪151 ،‬‬
‫ﻧﺠﻮم‪306 ،‬‬
‫ﻧﺴﻘﭽﯿﺎن‪446 ،361 ،150 ،128 ،118 ،79 ،78 ،‬‬
‫ﻧﺴﻘﭽﯽﺑﺎﺷﯽﮔﺮي‪ -‬ﻧﺴﻘﭽﯿﺎن‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪551 :‬‬
‫ﻧﻈﺎرت‪294 ،‬‬
‫ﻧﻘﺎرهﭼﯿﺎن‪114 ،78 ،‬‬
‫و‬
‫وزارت‪175 ،21 ،‬‬
‫وزﯾﺮ اﻋﻈﻢ دوﻟﺖ ﻋﺜﻤﺎﻧﯽ‪360 ،‬‬
‫وﻗﺎﯾﻊﻧﮕﺎر‪21 ،‬‬
‫ه‬
‫ﻫﻮدج‪235 ،‬‬
‫ي‬
‫ﯾﺴﺎوﻻن‪150 ،128 ،‬‬
‫ﯾﻨﮑﭽﺮﯾﺎن‪363 ،361 ،‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪552 :‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 525‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬

‫ﻣﻨﺎﺑﻊ‬
‫‪ -‬اﻋﺘﻀﺎد اﻟﺴﻠﻄﻨﻪ‪ ،‬ﻋﻠﯽ ﻗﻠﯽ ﻣﯿﺮزا‪ :‬اﮐﺴﯿﺮ اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﺑﻪ اﻫﺘﻤﺎم ﺟﻤﺸﯿﺪ ﮐﯿﺎنﻓﺮ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬وﯾﺴﻤﻦ‪.1370 ،‬‬
‫‪ -‬اﻋﺘﻤﺎد اﻟﺴﻠﻄﻨﻪ‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪ ﺣﺴﻦ‪ :‬ﺗﺎرﯾﺦ ﻣﻨﺘﻈﻢ ﻧﺎﺻﺮي‪ ،‬ج ﺳﻮم‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﺼﺤﯿﺢ ﻣﺤﻤﺪ اﺳﻤﺎﻋﯿﻞ رﺿﻮاﻧﯽ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬دﻧﯿﺎي ﮐﺘﺎب‪.1367 ،‬‬
‫‪ -‬اﻋﺘﻤﺎد اﻟﺴﻠﻄﻨﻪ‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪ ﺣﺴﻦ‪ :‬ﻣﺮآة اﻟﺒﻠﺪان‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﺼﺤﯿﺢ ﻋﺒﺪ اﻟﺤﺴﯿﻦ ﻧﻮاﯾﯽ‪ ،‬ﻣﯿﺮﻫﺎﺷﻢ ﻣﺤﺪث‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬داﻧﺸﮕﺎه ﺗﻬﺮان‪ 68 ،‬و ‪.1367‬‬
‫‪ -‬اﻋﺘﻤﺎد اﻟﺴﻠﻄﻨﻪ‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪ ﺣﺴﻦ‪ :‬ﻣﻄﻠﻊ اﻟﺸﻤﺲ‪ ،‬ﺑﻪ اﻫﺘﻤﺎم ﺗﯿﻤﻮر ﺑﺮﻫﺎن ﻟﯿﻤﻮدﻫﯽ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪:‬‬
‫ﻓﺮﻫﻨﮕﺴﺮاي ﯾﺴﺎوﻟﯽ‪ 63 ،‬و ‪.1362‬‬
‫‪ -‬اﻓﺸـﺎر‪ ،‬اﯾﺮج‪ :‬ﻓﻬﺮﺳﺖ ﮐﺘﺎبﻫـﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ دﺳـﺘﻮر ﺷـﺎﻫﺰاده ﻣﺤﻤـﺪ وﻟﯽ ﻣﯿﺮزا در ﯾﺰد ﺗﺮﺟﻤﻪ و ﺗﺄﻟﯿﻒ ﺷـﺪه‪ ،‬ﻧﺴـﺨﻪﻫﺎي ﺧﻄﯽ‪ ،‬ﻧﺸـﺮﯾﻪ‬
‫ﮐﺘﺎﺑﺨﺎﻧﻪ ﻣﺮﮐﺰي داﻧﺸﮕﺎه ﺗﻬﺮان‪ ،‬دﻓﺘﺮ ﺷﺸﻢ‪ ،‬ص ‪.333 -327‬‬
‫‪ -‬اﻓﺸﺎر‪ ،‬اﯾﺮج و ﻣﺤﻤﺪ ﺗﻘﯽ داﻧﺶﭘﮋوه‪ :‬ﻓﻬﺮﺳﺖ ﮐﺘﺎبﻫﺎي ﺧﻄﯽ ﮐﺘﺎﺑﺨﺎﻧﻪ ﻣﻠﯽ ﻣﻠﮏ‪ ،‬ﺟﻠﺪ دوم‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬داﻧﺸﮕﺎه ﺗﻬﺮان‪.1354 ،‬‬
‫‪ -‬اﻓﺸﺎر‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪ اﮐﺒﺮ‪ :‬اﺳـﺘﺨﺮاج اﺣﮑﺎم ﻃﺎﻟﻊ ﺷﻬﺮﯾﺎر و ﺷﻬﺰادﮔﺎن‪ ،‬ﻧﺴﺨﻪ ﺧﻄﯽ ﺷﻤﺎره ‪ 3140‬داﻧﺸﮕﺎه ﺗﻬﺮان‪ ،‬ﻓﻬﺮﺳﺖ ﻧﺴﺨﻪﻫﺎي ﺧﻄﯽ‬
‫داﻧﺸﮕﺎه‪ ،‬ﺟﻠﺪ ‪ ،11‬ص ‪.3088‬‬
‫‪ -‬اﻓﺸﺎر ﺳﯿﺴـﺘﺎﻧﯽ‪ ،‬اﯾﺮج‪ :‬اﯾﻞﻫﺎ‪ ،‬ﭼﺎدرﻧﺸـﯿﻨﺎن و ﻃﻮاﯾﻒ ﻋﺸﺎﯾﺮي اﯾﺮان‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬ﻣﻮﺳﺴﻪ آﻣﻮزﺷﯽ و اﻧﺘﺸﺎراﺗﯽ ﻧﺴﻞ داﻧﺶ‪ ،‬ج ‪ ،2‬زﻣﺴﺘﺎن‬
‫‪.1368‬‬
‫‪ -‬اﻟﮕﺎر‪ ،‬ﺣﺎﻣﺪ‪ :‬دﯾﻦ و دوﻟﺖ در اﯾﺮان‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ اﺑﻮ اﻟﻘﺎﺳﻢ ﺳﺮي‪ ،‬ﭼﺎپ دوم‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬ﺗﻮس‪.1369 ،‬‬
‫‪ -‬ﺑﺎﻣﺪاد‪ ،‬ﻣﻬﺪي‪ :‬ﺷﺮح ﺣﺎل رﺟﺎل اﯾﺮان‪ ،‬ﭼﺎپ ﭼﻬﺎرم‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬زوار‪.1371 ،‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪553 :‬‬
‫‪ -‬ﺑﺨﺎراﯾﯽ‪ ،‬ﻣﯿﺮزا ﺷﻤﺲ‪ :‬ﺗﺎرﯾﺦ ﺑﺨﺎرا‪ ،‬ﺧﻮﻗﻨﺪ و ﮐﺎﺷﻐﺮ‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﺼﺤﯿﺢ ﻣﺤﻤﺪ اﮐﺒﺮ ﻋﺸﯿﻖ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬ﻧﺸﺮ ﻣﯿﺮاث ﻣﮑﺘﻮب‪.1377 ،‬‬
‫‪ -‬ﺑﻬﺎر‪ ،‬ﺗﯿﮏ ﭼﻨﺪ‪ :‬ﺑﻬﺎر ﻋﺠﻢ‪ ،‬ﺑﻪ اﻫﺘﻤﺎم ﮐﺮﯾﻢﺑﺨﺶ‪ ،‬ﻣﻄﺒﻊ اﻟﻌﻠﻮم‪ 1296 ،‬ق‪ ،‬ﭼﺎپ ﺳﻨﮕﯽ‪.‬‬
‫‪ -‬ﺑﯿﮕﺪﻟﯽ‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪ رﺿﺎ‪ :‬ﺗﺮﮐﻤﻦﻫﺎي اﯾﺮان‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬اﻧﺘﺸﺎرات ﭘﺎﺳﺎرﮔﺎد‪.1369 ،‬‬
‫‪ -‬ﭘﺮي‪ .‬ﺟﺎن ر‪ :‬ﮐﺮﯾﻢ ﺧﺎن زﻧﺪ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻋﻠﯽ ﻣﺤﻤﺪ ﺳﺎﮐﯽ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ اﯾﺮانﺷﻨﺎﺳﯽ‪ ،‬ﻓﺮاز‪.1365 ،‬‬
‫‪ -‬ﺗﻌﻠﯿﻘﺎت ﺑﺮ ﺣـﺪود اﻟﻌﺎﻟﻢ ﻣﻦ اﻟﻤﺸـﺮق اﻟﯽ اﻟﻤﻐﺮب‪ ،‬ﺑﺎ ﻣﻘـﺪﻣﻪ ﺑﺎر ﺗﻮﻟﺪ و ﺗﻌﻠﯿﻘﺎت ﻣﯿﻨﻮرﺳـﮑﯽ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻣﯿﺮﺣﺴـﯿﻦ ﺷﺎه‪ ،‬ﺗﺼـﺤﯿﺢ ﻣﺮﯾﻢ‬
‫ﻣﯿﺮاﺣﻤﺪي و ﻏﻼﻣﺮﺿﺎ ورﻫﺮام‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬داﻧﺸﮕﺎه اﻟﺰﻫﺮا‪.1372 ،‬‬
‫‪ -‬ﺣﺎﺋﺮي‪ ،‬ﻋﺒﺪ اﻟﺤﺴﯿﻦ‪ :‬ﻓﻬﺮﺳﺖ ﮐﺘﺎﺑﺨﺎﻧﻪ ﻣﺠﻠﺲ ﺷﻮراي ﻣﻠﯽ‪ ،‬ﺟﻠﺪ ﻫﻔﺪﻫﻢ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬ﺑﯽﻧﺎ‪.1348 ،‬‬
‫‪ -‬ﺣﻼلﺧﻮر‪ ،‬ﺧﺎﻧﻠﺮ‪ :‬ﺑﺤﺮ اﻟﻠﺌﺎﻟﯽ‪ ،‬ﻧﺴﺨﻪ ﺧﻄﯽ‪ ،1421 ،‬داﻧﺸﮕﺎه ﺗﻬﺮان‪ ،‬ﻓﻬﺮﺳﺖ ﻧﺴﺨﻪﻫﺎي ﺧﻄﯽ‪ ،‬ﺟﻠﺪ ‪ ،8‬ص ‪.92‬‬
‫‪ -‬ﺧﺎدﻣﯿﺎن‪ ،‬ﮐﺎﻇﻢ‪ :‬ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺟﻐﺮاﻓﯿﺎﯾﯽ اﯾﺮان »ﺧﺮاﺳﺎن«‪ ،‬ﻣﺸﻬﺪ‪ :‬ﺑﻨﯿﺎد ﭘﮋوﻫﺶﻫﺎي اﺳﻼﻣﯽ آﺳﺘﺎن ﻗﺪس رﺿﻮي‪.1380 ،‬‬
‫‪ -‬ﺧﺎوري ﺷـﯿﺮازي‪ ،‬ﻓﻀﻞ اﻟّﻠﻪ‪ :‬ﺗﺎرﯾﺦ ذو اﻟﻘﺮﻧﯿﻦ‪ ،‬ﺗﺼﺤﯿﺢ ﻧﺎﺻﺮ اﻓﺸﺎرﻓﺮ‪ ،‬ج ‪ ،1‬ﺗﻬﺮان‪ :‬وزارت ﻓﺮﻫﻨﮓ و ارﺷﺎد اﺳﻼﻣﯽ‪ ،‬ﺳﺎزﻣﺎن ﭼﺎپ‬
‫و اﻧﺘﺸﺎرات ﮐﺘﺎﺑﺨﺎﻧﻪ ﻣﺠﻠﺲ‪.1380 ،‬‬
‫‪ -‬ﺧﯿﺎم ﻧﯿﺸﺎﺑﻮري‪ :‬ﮐﻠﯿﺎت ﺣﮑﯿﻢ ﻋﻤﺮ ﺧﯿﺎم‪ ،‬ﺑﻪ ﮐﻮﺷﺶ ﻣﺤﻤﺪ ﻋﺒﺎﺳﯽ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬ﮐﺘﺎﺑﻔﺮوﺷﯽ ﺑﺎراﻧﯽ‪.1338 ،‬‬
‫‪ -‬داﻋﯽ اﻻﺳﻼم‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪ ﻋﻠﯽ‪ :‬ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻧﻈﺎم‪ ،‬ﭼﺎپ دوم‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬ﭼﺎپ و ﺻﺤﺎﻓﯽ ﻓﺎروس‪ ،‬اﯾﺮان‪.1362 ،‬‬
‫‪ -‬داﻧﺶﭘﮋوه‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪ ﺗﻘﯽ‪ :‬ﻓﻬﺮﺳﺖ ﻣﯿﮑﺮوﻓﯿﻠﻢﻫﺎي ﮐﺘﺎﺑﺨﺎﻧﻪ ﻣﺮﮐﺰي داﻧﺸﮕﺎه ﺗﻬﺮان‪ ،‬ﺟﻠﺪ اول‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪:‬‬
‫داﻧﺸﮕﺎه ﺗﻬﺮان‪.1348 ،‬‬
‫‪ -‬داﻧﺶﭘﮋوه‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪ ﺗﻘﯽ‪ :‬ﻓﻬﺮﺳﺖ ﻧﺴـﺨﻪﻫﺎي ﺧﻄﯽ ﮐﺘﺎﺑﺨﺎﻧﻪ داﻧﺸـﮑﺪه ادﺑﯿﺎت‪ ،‬ﺿﻤﯿﻤﻪ ﻣﺠﻠﺪ داﻧﺸﮑﺪه ادﺑﯿﺎت‪ ،‬ﺷﻤﺎره ‪ ،1‬ﺳﺎل ﻫﺸﺘﻢ‪،‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 526‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫ﻣﻬﺮ ‪.1339‬‬
‫‪ -‬داﻧﺶﭘﮋوه‪ ،‬ﻣﺤﻤـﺪ ﺗﻘﯽ‪ :‬ﻓﻬﺮﺳﺖ ﻧﺴـﺨﻪﻫﺎي ﺧﻄﯽ ﮐﺘﺎﺑﺨـﺎﻧﻪ داﻧﺸـﮑﺪه ﺣﻘـﻮق و ﻋﻠـﻮم ﺳﯿﺎﺳـﯽ و اﻗﺘﺼـﺎدي داﻧﺸـﮕﺎه ﺗﻬﺮان‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪:‬‬
‫داﻧﺸﮕﺎه ﺗﻬﺮان‪.1339 ،‬‬
‫‪ -‬داﻧﺶﭘﮋوه‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪ ﺗﻘﯽ‪ :‬ﻧﮑﺘﻪﻫﺎﯾﯽ درﺑﺎره آﺛﺎر ﻣﻼﺻﺪرا‪ ،‬راﻫﻨﻤﺎي ﮐﺘﺎب‪ ،‬س ‪ ،5‬ش ‪.1‬‬
‫‪ -‬درووﯾﻞ‪ ،‬ﮔﺎﺳﭙﺎر‪ :‬ﺳﻔﺮ در اﯾﺮان‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻣﻨﻮﭼﻬﺮ اﻋﺘﻤﺎد ﻣﻘﺪم‪ ،‬ﭼﺎپ ﺳﻮم‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬ﺷﺒﺎرﯾﺰ‪.‬‬
‫‪.1367‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪554 :‬‬
‫‪ -‬دﻧﺒﻠﯽ‪ ،‬ﻋﺒﺪ اﻟﺮزاق ﻣﻔﺘﻮن‪ :‬ﻣﺂﺛﺮ ﺳﻠﻄﺎﻧﯿﻪ‪ ،‬ﺑﻪ اﻫﺘﻤﺎم ﻏﻼﻣﺤﺴﯿﻦ ﺻﺪرياﻓﺸﺎر‪ ،‬ﭼﺎپ دوم‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪:‬‬
‫اﺑﻦ ﺳﯿﻨﺎ‪.1351 ،‬‬
‫‪ -‬دﻫﺨﺪا‪ ،‬ﻋﻠﯽ اﮐﺒﺮ‪ :‬ﻟﻐﺖﻧﺎﻣﻪ‪ ،‬زﯾﺮ ﻧﻈﺮ ﻣﺤﻤﺪ ﻣﻌﯿﻦ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬داﻧﺸﮕﺎه ﺗﻬﺮان‪.1337 ،‬‬
‫‪ -‬راﺑﯿﻨﻮ‪ ،‬ه‪ .‬ل‪ :‬ﺳﻔﺮﻧﺎﻣﻪ ﻣﺎزﻧﺪران و اﺳﺘﺮآﺑﺎد‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻏﻼﻣﻌﻠﯽ وﺣﯿﺪ ﻣﺎزﻧﺪراﻧﯽ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ ،‬ﺑﻨﮕﺎه و ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻧﺸﺮ ﮐﺘﺎب ‪.1336‬‬
‫‪ -‬رﺳﺘﻢ اﻟﺤﮑﻤﺎ‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪ ﻫﺎﺷﻢ آﺻﻒ‪ :‬رﺳﺘﻢ اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﺼﺤﯿﺢ ﻣﺤﻤﺪ ﻣﺸﯿﺮي‪ ،‬ﭼﺎپ دوم‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬ﮐﺘﺎبﻫﺎي ﺟﯿﺒﯽ‪.1352 ،‬‬
‫‪ -‬رﻧﺠﺒﺮ‪ ،‬اﺣﻤﺪ‪ :‬ﺧﺮاﺳﺎن ﺑﺰرگ‪ ،‬ﺑﺤﺜﯽ ﭘﯿﺮاﻣﻮن ﭼﻨﺪ ﺷﻬﺮ از ﺧﺮاﺳﺎن ﺑﺰرگ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬اﻣﯿﺮﮐﺒﯿﺮ‪.1363 ،‬‬
‫‪ -‬رﯾﺎﺿـﯽ ﻫﺮوي‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪ ﯾﻮﺳﻒ‪ :‬ﻋﯿﻦ اﻟﻮﻗﺎﯾﻊ )ﺗﺎرﯾﺦ اﻓﻐﺎﻧﺴـﺘﺎن(‪ ،‬ﺑﻪ ﮐﻮﺷـﺶ ﻣﺤﻤﺪ آﺻﻒﻓﮑﺮت ﻫﺮوي‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬ﺑﻨﯿﺎد ﻣﻮﻗﻮﻓﺎت دﮐﺘﺮ‬
‫ﻣﺤﻤﻮد اﻓﺸﺎر‪.1369 ،‬‬
‫‪ -‬ﺳـﺎروي‪ ،‬ﻣﺤﻤـﺪ ﻓﺘـﺢ اﻟّﻠﻪ ﺑﻦ ﻣﺤﻤـﺪ ﺗﻘﯽ‪ :‬ﺗﺎرﯾـﺦ ﻣﺤﻤـﺪي »اﺣﺴﻦ اﻟﺘﻮارﯾـﺦ«‪ ،‬ﺑﻪ اﻫﺘﻤـﺎم ﻏﻼﻣﺮﺿﺎ ﻃﺒﺎﻃﺒﺎﯾﯽ ﻣﺠـﺪ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬اﻣﯿﺮﮐﺒﯿﺮ‪،‬‬
‫‪.1371‬‬
‫‪ -‬ﺳﭙﻬﺮ‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪ ﺗﻘﯽ )ﻟﺴﺎن اﻟﻤﻠﮏ(‪ :‬ﻧﺎﺳﺦ اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﺟﻠﺪ اول‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬ﮐﺘﺎﺑﻔﺮوﺷﯽ اﺳﻼﻣﯿﻪ‪.1353 ،‬‬
‫‪ -‬ﺳـﻤﯿﻌﺎ )ﻣﯿﺮزا(‪ :‬ﺗـﺬﮐﺮة اﻟﻤﻠﻮك‪ ،‬ﺗﻌﻠﯿﻘـﺎت ﻣﯿﻨﻮرﺳـﮑﯽ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻣﺴـﻌﻮد رﺟﺐﻧﯿﺎ‪ ،‬ﺑﻪ ﮐﻮﺷـﺶ ﻣﺤﻤـﺪ دﺑﯿﺮﺳـﯿﺎﻗﯽ‪ ،‬ﭼﺎپ دوم‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪:‬‬
‫اﻣﯿﺮﮐﺒﯿﺮ‪.1368 ،‬‬
‫‪ -‬ﺷﯿﻨﺪﻟﺮ‪ ،‬ﻫﻮﺗﻮم‪ :‬ﺳﻪ ﺳﻔﺮﻧﺎﻣﻪ »ﻫﺮات‪ ،‬ﻣﺮو‪ ،‬ﻣﺸﻬﺪ«‪ ،‬ﺑﻪ اﻫﺘﻤﺎم ﻗﺪرت اﻟﻠّﻪ روﺷﻨﯽ زﻋﻔﺮاﻧﻠﻮ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪:‬‬
‫داﻧﺸﮕﺎه ﺗﻬﺮان‪.1347 ،‬‬
‫‪ -‬ﺻﻔﺎ‪ ،‬ذﺑﯿﺢ اﻟّﻠﻪ‪ :‬ﺗﺎرﯾﺦ ادﺑﯿﺎت در اﯾﺮان‪ ،‬ج ‪ ،2‬ﭼﺎپ دوازدﻫﻢ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬ﺷﻮراي ﻣﺮﮐﺰي ﺟﺸﻦ ﺷﺎﻫﻨﺸﺎﻫﯽ اﯾﺮان‪.1348 ،‬‬
‫‪ -‬ﻃﺎﻫﺮي‪ ،‬اﺑﻮ اﻟﻘﺎﺳﻢ‪ :‬ﺟﻐﺮاﻓﯿﺎي ﺗﺎرﯾﺨﯽ ﺧﺮاﺳﺎن از ﻧﻈﺮ ﺟﻬﺎﻧﮕﺮدان‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬ﺷﻮراي ﻣﺮﮐﺰي ﺟﺸﻦ ﺷﺎﻫﻨﺸﺎﻫﯽ اﯾﺮان‪.1348 ،‬‬
‫‪ -‬ﻋﻀﺪ اﻟﺪوﻟﻪ‪ ،‬اﺣﻤﺪ ﻣﯿﺮزا‪ :‬ﺗﺎرﯾﺦ ﻋﻀﺪي‪ ،‬ﺗﺼﺤﯿﺢ ﻋﺒﺪ اﻟﺤﺴﯿﻦ ﻧﻮاﯾﯽ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬ﺑﺎﺑﮏ‪.2535 ،‬‬
‫‪ -‬ﻋﻀﺪ اﻟﺪوﻟﻪ‪ ،‬اﺣﻤﺪ ﻣﯿﺮزا‪ :‬ﺗﺎرﯾﺦ ﻋﻀﺪي‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬ﻣﻮﺳﺴﻪ اﻧﺘﺸﺎراﺗﯽ ﺳﺮو‪.1362 ،‬‬
‫‪ -‬ﻓﺮﻫﻨﮓ‪ ،‬ﻣﯿﺮ ﻣﺤﻤﺪ ﺻﺪﯾﻖ‪ :‬اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن در ﭘﻨﺞ ﻗﺮن اﺧﯿﺮ‪ ،‬ﺟﻠﺪ اول‪ ،‬ﻣﺸﻬﺪ‪ :‬درﺧﺸﺶ ‪.1371‬‬
‫ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺟﻐﺮاﻓﯿﺎﯾﯽ اﯾﺮان‪ ،‬اﺳﺘﺎن ﻧﻬﻢ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬اﻧﺘﺸﺎرات داﺋﺮه ﺟﻐﺮاﻓﯿﺎﯾﯽ ﺳﺘﺎد ارﺗﺶ‪.1329 ،‬‬
‫ﻗﺮآن ﻣﺠﯿﺪ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ اﻟﻬﯽ ﻗﻤﺸﻪاي‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬ﻣﮑﺘﺒﻪ اﻻﺳﻼم‪.1347 ،‬‬
‫‪ -‬ﻗﺰوﯾﻨﯽ‪ ،‬اﺑﻮ اﻟﺤﺴﻦ‪ :‬ﻓﻮاﯾﺪ اﻟﺼﻔﻮﯾﻪ‪ ،‬ﺗﺼﺤﯿﺢ ﻣﺮﯾﻢ ﻣﯿﺮاﺣﻤﺪي‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬ﻣﻮﺳﺴﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت و ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ‪.1367 ،‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪555 :‬‬
‫‪ -‬ﮐﺎﺗﺐ ﻫﺰاره‪ ،‬ﻣﻼ ﻓﯿﺾ ﻣﺤﻤﺪ‪ :‬ﺳﺮاج اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ج ‪ 1‬و ‪ ،2‬ﺗﻬﺮان‪ :‬ﻣﻮﺳﺴﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت و اﻧﺘﺸﺎرات ﺑﻠﺦ‪.1372 ،‬‬
‫‪ -‬ﮐﺎﺗﺐ ﻫﺰاره‪ ،‬ﻣﻼ ﻓﯿﺾ ﻣﺤﻤﺪ‪ :‬ﻧﮋادﻧﺎﻣﻪ اﻓﻐﺎن‪ ،‬ﻣﻘﺪﻣﻪ‪ ،‬ﺗﺤﺸـﯿﻪ و ﺗﻌﻠﯿﻘﻪ‪ :‬ﺣﺎج ﮐﺎﻇﻢ ﯾﺰداﻧﯽ‪ ،‬ﺑﻪ ﺳـﻌﯽ و اﻫﺘﻤﺎم ﻋﺰﯾﺰ اﻟّﻠﻪ رﺣﯿﻤﯽ‪ ،‬ﻗﻢ‪:‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 527‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫ﻣﻮﺳﺴﻪ ﻣﻄﺒﻮﻋﺎﺗﯽ اﺳﻤﺎﻋﯿﻠﯿﺎن‪.1372 ،‬‬
‫‪ -‬ﮐﺮزن‪ ،‬ﺟﺮج‪ :‬اﯾﺮان و ﻗﻀﯿﻪ اﯾﺮان‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻏﻼﻣﻌﻠﯽ وﺣﯿﺪ ﻣﺎزﻧﺪراﻧﯽ‪ 2 ،‬ﺟﻠﺪ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ ،‬ﻋﻠﻤﯽ و ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ‪.1367 ،‬‬
‫‪ -‬ﮐﻬﺰاد‪ ،‬اﺣﻤﺪ ﻋﻠﯽ‪ :‬رﺟﺎل و روﯾﺪادﻫﺎي ﺗﺎرﯾﺨﯽ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‪ ،‬ﭘﺸﺎور‪ :‬اﻧﺠﻤﻦ ﺗﺎرﯾﺦ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‪.1331 ،‬‬
‫‪ -‬ﻟﮑﻬـﺎرت‪ ،‬ﻻرﻧﺲ‪ :‬اﻧﻘﺮاض ﺳﻠﺴـﻠﻪ ﺻـﻔﻮﯾﻪ و اﯾﺎم اﺳﺘﯿﻼي اﻓﺎﻏﻨﻪ در اﯾﺮان‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻣﺼـﻄﻔﯽ ﻗﻠﯽ ﻋﻤﺎد‪ ،‬ﭼﺎپ ﺳﻮم‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬ﻣﺮوارﯾـﺪ‪،‬‬
‫‪.1368‬‬
‫‪ -‬ﻣﺎﻟﮑﻢ‪ ،‬ﺳﺮﺟﺎن‪ :‬ﺗﺎرﯾﺦ اﯾﺮان‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻣﯿﺮزا ﺣﯿﺮت‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬دﻧﯿﺎي ﮐﺘﺎب‪.1362 ،‬‬
‫‪ -‬ﻣﺠﻠﺴﯽ دوم‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪ ﺑﺎﻗﺮ ﺑﻦ ﻣﺤﻤﺪ ﺗﻘﯽ‪ :‬ﺑﺤﺎر اﻻﻧﻮار‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬آﺧﻮﻧﺪي اﺳﻼﻣﯿﻪ‪ ،‬ﺑﯽﺗﺎ‪.‬‬
‫‪ -‬ﻣﺤﻤﻮد ﻗﺎﺟﺎر‪ :‬ﺗﺎرﯾﺦ ﺻﺎﺣﺒﻘﺮاﻧﯽ‪ ،‬ﻧﺴﺨﻪ ﻋﮑﺴﯽ ‪ ،4534 -4535‬ﮐﺘﺎﺑﺨﺎﻧﻪ ﻣﺮﮐﺰي داﻧﺸﮕﺎه ﺗﻬﺮان‪.‬‬
‫‪ -‬ﻣﺤﻤﻮد ﻣﯿﺮزا ﻗﺎﺟﺎر‪ :‬ﮔﻠﺸﻦ ﻣﺤﻤﻮد‪ ،‬ﻣﯿﮑﺮوﻓﯿﻠﻢ ‪ 1911‬داﻧﺸﮕﺎه ﺗﻬﺮان‪ ،‬ﻓﻬﺮﺳﺖ ﻣﯿﮑﺮوﻓﯿﻠﻢﻫﺎ ﺟﻠﺪ اول‪ ،‬ص ‪.172‬‬
‫‪ -‬ﻣﺪرﺳﯽ‪ ،‬ﯾﺤﯿﯽ و دﯾﮕﺮان‪ :‬ﻓﺮﻫﻨﮓ اﺻﻄﻼﺣﺎت دوره ﻗﺎﺟﺎر )ﻗﺸﻮن و ﻧﻈﻤﯿﻪ(‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬دﻓﺘﺮ ﭘﮋوﻫﺶﻫﺎي ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ‪.1380 ،‬‬
‫‪ -‬ﻣﺮﻋﺸﯽ ﺻﻔﻮي‪ ،‬ﻣﯿﺮزا ﻣﺤﻤﺪ ﺧﻠﯿﻞ‪ :‬ﻣﺠﻤﻊ اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﺗﺼﺤﯿﺢ ﻋﺒﺎس اﻗﺒﺎل آﺷﺘﯿﺎﻧﯽ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪:‬‬
‫ﺳﻨﺎﯾﯽ‪ ،‬ﻃﻬﻮري‪.1362 ،‬‬
‫‪ -‬ﻣﺼﺎﺣﺐ‪ ،‬ﻏﻼﻣﺤﺴﯿﻦ‪ :‬داﯾﺮة اﻟﻤﻌﺎرف ﻓﺎرﺳﯽ‪ ،‬ج ‪ 1‬و ‪ ،2‬ﺗﻬﺮان‪ :‬ﺷﺮﮐﺖ ﺳﻬﺎﻣﯽ ﮐﺘﺎبﻫﺎي ﺟﯿﺒﯽ‪.1356 ،‬‬
‫‪ -‬ﻣﻌﺘﻤﺪ اﻟﺪوﻟﻪ‪ ،‬ﻓﺮﻫﺎد ﻣﯿﺮزا‪ :‬ﺟﺎم ﺟﻢ‪ ،‬ﭼﺎپ ﺳﻨﮕﯽ‪ 1272 ،‬ق‪.‬‬
‫‪ -‬ﻣﻌﯿﻦ‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪ‪ :‬ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻓﺎرﺳﯽ‪ ،‬ﭼﺎپ دوم‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬اﻣﯿﺮﮐﺒﯿﺮ‪.1353 ،‬‬
‫‪ -‬ﻣﮏ ﮔﺮﮔﺮ‪ ،‬ﮐﻠﻨﻞ ﺳـﯽ‪ .‬ام‪ :‬ﺷـﺮح ﺳﻔﺮي ﺑﻪ اﯾﺎﻟﺖ ﺧﺮاﺳﺎن و ﺷﻤﺎلﻏﺮﺑﯽ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن در ‪ ،1875‬ﺗﺮﺟﻤﻪ اﺳﺪ اﻟّﻠﻪ ﺗﻮﮐﻠﯽ ﻃﺒﺴﯽ‪ ،‬ﻣﺸﻬﺪ‪:‬‬
‫آﺳﺘﺎن ﻗﺪس‪.1368 ،‬‬
‫‪ -‬ﻣﻨﺰوي‪ ،‬اﺣﻤﺪ‪ :‬ﻓﻬﺮﺳﺖ ﻧﺴﺨﻪﻫﺎي ﺧﻄﯽ ﻓﺎرﺳﯽ‪ ،‬ﺟﻠﺪ ﺷﺶ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬ﻣﻮﺳﺴﻪ ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ ﻣﻨﻄﻘﻪاي‪ ،‬ﺑﯽﺗﺎ‪.‬‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪556 :‬‬
‫‪ -‬ﻣﻮزر‪ ،‬ﻫﻨﺮي‪ :‬ﺳﻔﺮﻧﺎﻣﻪ ﺗﺮﮐﺴﺘﺎن و اﯾﺮان‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻋﻠﯽ ﻣﺘﺮﺟﻢ‪ ،‬ﺑﻪ ﮐﻮﺷﺶ ﻣﺤﻤﺪ ﮔﻠﺒﻦ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪:‬‬
‫ﺳﺤﺮ‪.2536 ،‬‬
‫‪ -‬ﻣﻮﻟﻮي‪ ،‬ﺟﻼل اﻟﺪﯾﻦ ﻣﺤﻤﺪ‪ :‬ﻣﺜﻨﻮي‪ ،‬دﻓﺘﺮ ﭼﻬﺎرم‪ ،‬ﺑﻪ ﮐﻮﺷﺶ رﯾﻨﻮﻟﺪ ﻧﯿﮑﻠﺴﻮن‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬اﻣﯿﺮﮐﺒﯿﺮ‪ ،‬ﺑﯽﺗﺎ‪.‬‬
‫‪ -‬ﻣﯿﺮﻧﯿﺎ‪ ،‬ﻋﻠﯽ‪ :‬ﭘﮋوﻫﺸﯽ در ﺷﻨﺎﺧﺖ اﯾﻞﻫﺎ و ﻃﺎﯾﻔﻪﻫﺎي ﻋﺸﺎﯾﺮي ﺧﺮاﺳﺎن‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬ﻧﺴﻞ داﻧﺶ‪.1369 ،‬‬
‫‪ -‬ﻧﻔﯿﺴﯽ‪ ،‬ﻋﻠﯽ اﮐﺒﺮ‪ :‬ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻧﻔﯿﺴﯽ‪ ،‬ﺑﺎ ﻣﻘﺪﻣﻪ ﻣﺤﻤﺪ ﻋﻠﯽ ﻓﺮوﻏﯽ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬ﺧﯿﺎم‪.1343 ،‬‬
‫‪ -‬وﺳـﺘﻨﻔﻠﺪ‪ ،‬ﻫﻨﺮﯾﮏ ﻓﺮدﯾﻨﺎﻧﺪ و ادوارد ﻣﺎﻫﻠﺮ‪ :‬ﺗﻘﻮﯾﻢ ﺗﻄﺒﯿﻘﯽ ﻫﺰار و ﭘﺎﻧﺼﺪ ﺳﺎﻟﻪ ﻫﺠﺮي ﻗﻤﺮي و ﻣﯿﻼدي‪ ،‬ﻣﻘﺪﻣﻪ و ﺗﺠﺪﯾﺪﻧﻈﺮ از ﺣﮑﯿﻢ‬
‫اﻟﺪﯾﻦ ﻗﺮﯾﺸﯽ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬ﻓﺮﻫﻨﮕﺴﺮاي ﻧﯿﺎوران‪.1360 ،‬‬
‫‪ -‬ﻫﺪاﯾﺖ‪ ،‬رﺿﺎ ﻗﻠﯽ‪ :‬ﺗﺎرﯾﺦ روﺿﮥ اﻟﺼﻔﺎي ﻧﺎﺻﺮي‪ ،‬ج ‪ ،9‬ﻗﻢ‪ :‬ﻣﺮﮐﺰي‪ ،‬ﭘﯿﺮوزي‪ ،‬ﺧﯿﺎم‪.1339 ،‬‬
‫‪ -‬ﻫﺪاﯾﺖ‪ ،‬رﺿﺎ ﻗﻠﯽ‪ :‬ﺳﻔﺎرتﻧﺎﻣﻪ ﺧﻮارزم‪ ،‬ﺑﻪ ﮐﻮﺷﺶ‪ ،‬ﻋﻠﯽ ﺣﺼﻮري‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬ﻃﻬﻮري‪.1356 ،‬‬
‫‪ -‬ﻫﺪاﯾﺖ‪ ،‬رﺿﺎ ﻗﻠﯽ‪ :‬ﻓﻬﺮس اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﺼﺤﯿﺢ ﻋﺒﺪ اﻟﺤﺴﯿﻦ ﻧﻮاﯾﯽ‪ ،‬ﻣﯿﺮﻫﺎﺷﻢ ﻣﺤﺪث‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪:‬‬
‫ﭘﮋوﻫﺸﮕﺎه ﻋﻠﻮم اﻧﺴﺎﻧﯽ و ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ‪.1373 ،‬‬
‫‪Rieu, Charles: Supplement to the Catalogue of the Persian Manuscripts in the British -‬‬
‫‪.Museum. Vol l. London 1895‬‬
‫‪.Storey. C. A: Persian Literature. Section II London 1936 -‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 528‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪557 :‬‬
‫ﻓﻬﺮﺳﺖ آﺛﺎر ﻣﻨﺘﺸﺮﺷﺪه ﻣﺮﮐﺰ ﭘﮋوﻫﺸﯽ ﻣﯿﺮاث ﻣﮑﺘﻮب ﺑﻪ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﺷﻤﺎره ردﯾﻒ‬
‫‪ .1‬ﺑﺨﺸﯽ از ﺗﻔﺴﯿﺮي ﮐﻬﻦ ﺑﻪ ﭘﺎرﺳﯽ‪ /‬ﻧﺎﺷﻨﺎﺧﺘﻪ )ﺣﺪود ﻗﺮن ﭼﻬﺎرم ﻫﺠﺮي(؛ ﺗﺼﺤﯿﺢ دﮐﺘﺮ ﺳﯿﺪ ﻣﺮﺗﻀﯽ آﯾﮥ اﷲزاده ﺷﯿﺮازي‬
‫‪ .2‬ﻓﺮاﺋﺪ اﻟﻔﻮاﺋﺪ در اﺣﻮال ﻣﺪارس و ﻣﺴﺎﺟﺪ‪ /‬ﻣﺤﻤﺪ زﻣﺎن ﺗﺒﺮﯾﺰي؛ ﺗﺼﺤﯿﺢ رﺳﻮل ﺟﻌﻔﺮﯾﺎن‬
‫‪ .3‬ﺟﻐﺮاﻓﯿﺎي ﻧﯿﻤﺮوز‪ /‬ذو اﻟﻔﻘﺎر ﮐﺮﻣﺎﻧﯽ )ﻗﺮن ‪ 13‬ق‪(.‬؛ ﺗﺼﺤﯿﺢ ﻋﺰﯾﺰ اﷲ ﻋﻄﺎردي‬
‫‪ .4‬ﺗﺎج اﻟﺘﺮاﺟﻢ ﻓﯽ ﺗﻔﺴﯿﺮ اﻟﻘﺮآن ﻟﻸﻋﺎﺟﻢ‪ /‬اﺑﻮ اﻟﻤﻈّﻔﺮ اﺳﻔﺮاﯾﻨﯽ )ﻗﺮن ‪ 5‬ق‪(.‬؛ ﺗﺼﺤﯿﺢ ﻧﺠﯿﺐ ﻣﺎﯾﻞ ﻫﺮوي و ﻋﻠﯽ اﮐﺒﺮ اﻟﻬﯽ ﺧﺮاﺳﺎﻧﯽ‬
‫‪ .5‬ﻓﻮاﯾﺪ راهآﻫﻦ‪ /‬ﻣﺤّﻤﺪ ﮐﺎﺷﻒ )ﻗﺮن ‪ 13‬ق‪(.‬؛ ﺗﺼﺤﯿﺢ ﻣﺤّﻤﺪ ﺟﻮاد ﺻﺎﺣﺒﯽ‬
‫‪ .6‬ﻧﺰﻫﮥ اﻟﺰاﻫﺪ‪ /‬ﻧﺎﺷﻨﺎﺧﺘﻪ؛ ﺗﺼﺤﯿﺢ رﺳﻮل ﺟﻌﻔﺮﯾﺎن‬
‫‪ .7‬آﺛﺎر اﺣﻤﺪي‪ /‬اﺣﻤﺪ ﺑﻦ ﺗﺎج اﻟﺪﯾﻦ اﺳﺘﺮاﺑﺎدي )ﻗﺮن ‪ 10‬ق‪(.‬؛ ﺗﺼﺤﯿﺢ ﻣﯿﺮﻫﺎﺷﻢ ﻣﺤّﺪث‬
‫‪ .8‬دﯾﻮان ﺣﺰﯾﻦ ﻻﻫﯿﺠﯽ‪ /‬ﺣﺰﯾﻦ ﻻﻫﯿﺠﯽ )ﻗﺮن ‪ 12‬ق‪(.‬؛ ﺗﺼﺤﯿﺢ ذﺑﯿﺢ اﷲ ﺻﺎﺣﺒﮑﺎر‬
‫‪ .9‬ﺗﺬﮐﺮة اﻟﻤﻌﺎﺻﺮﯾﻦ‪ /‬ﺣﺰﯾﻦ ﻻﻫﯿﺠﯽ )ﻗﺮن ‪ 12‬ق‪(.‬؛ ﺗﺼﺤﯿﺢ ﻣﻌﺼﻮﻣﻪ ﺳﺎﻟﮏ‬
‫‪ .10‬ﻓﺘﺢ اﻟﺴﺒﻞ‪ /‬ﺣﺰﯾﻦ ﻻﻫﯿﺠﯽ )ﻗﺮن ‪ 12‬ق‪(.‬؛ ﺗﺼﺤﯿﺢ ﻧﺎﺻﺮ ﺑﺎﻗﺮي ﺑﯿﺪﻫﻨﺪي‬
‫‪ .11‬ﻣﺮآت اﻷﮐﻮان‪ /‬اﺣﻤﺪ ﺣﺴﯿﻨﯽ اردﮐﺎﻧﯽ )ﻗﺮن ‪ 13‬ق‪(.‬؛ ﺗﺼﺤﯿﺢ ﻋﺒﺪ اﷲ ﻧﻮراﻧﯽ‬
‫‪ .12‬ﺗﺴﻠﯿﮥ اﻟﻌﺒﺎد در ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻣﺴّﮑﻦ اﻟﻔﺆاد ﺷﻬﯿﺪ ﺛﺎﻧﯽ‪ /‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻣﺠﺪ اﻷدﺑﺎء ﺧﺮاﺳﺎﻧﯽ )ﻗﺮن ‪ 13‬ق‪(.‬؛ ﺗﺼﺤﯿﺢ ﻣﺤﻤﺪ رﺿﺎ اﻧﺼﺎري‬
‫‪ .13‬ﺗﺮﺟﻤﻪ اﻟﻤﺪﺧﻞ اﻟﯽ ﻋﻠﻢ اﺣﮑﺎم اﻟﻨﺠﻮم‪ /‬اﺑﻮ ﻧﺼﺮ ﻗﻤﯽ )ﻗﺮن ‪ 4‬ق‪(.‬؛ از ﻣﺘﺮﺟﻤﯽ ﻧﺎﺷﻨﺎﺧﺘﻪ؛ ﺗﺼﺤﯿﺢ ﺟﻠﯿﻞ اﺧﻮان زﻧﺠﺎﻧﯽ‬
‫‪ .14‬ﻓﯿﺾ اﻟﺪﻣﻮع‪ /‬ﺑﺪاﯾﻊﻧﮕﺎر )ﻗﺮن ‪ 13‬ق‪(.‬؛ ﺗﺼﺤﯿﺢ اﮐﺒﺮ اﯾﺮاﻧﯽ ﻗﻤﯽ‬
‫‪ .15‬ﻣﺼﺎﺑﯿﺢ اﻟﻘﻠﻮب‪ /‬ﺣﺴﻦ ﺷﯿﻌﯽ ﺳﺒﺰواري )ﻗﺮن ‪ 8‬ق‪(.‬؛ ﺗﺼﺤﯿﺢ ﻣﺤﻤﺪ ﺳﭙﻬﺮي‬
‫‪ .16‬اﻟﺠﻤﺎﻫﺮ ﻓﯽ اﻟﺠﻮاﻫﺮ‪ /‬اﺑﻮ رﯾﺤﺎن اﻟﺒﯿﺮوﻧﯽ )ﻗﺮن ‪ 5‬ق‪(.‬؛ ﺗﺤﻘﯿﻖ ﯾﻮﺳﻒ اﻟﻬﺎدي‬
‫‪ .17‬ﺗﺤﻔﮥ اﻟﻤﺤّﺒﯿﻦ‪ /‬ﯾﻌﻘﻮب ﺑﻦ ﺣﺴﻦ ﺳـﺮاج ﺷﯿﺮازي )ﻗﺮن ‪ 10‬ق‪(.‬؛ ﺑﻪ اﺷـﺮاف ﻣﺤﻤﺪ ﺗﻘﯽ داﻧﺶﭘﮋوه؛ ﺗﺼﺤﯿﺢ ﮐﺮاﻣﺖ رﻋﻨﺎ ﺣﺴﯿﻨﯽ و‬
‫اﯾﺮج اﻓﺸﺎر‬
‫‪ .18‬ﻋﯿﺎر داﻧﺶ‪ /‬ﻋﻠﯿﻨﻘﯽ ﺑﻬﺒﻬﺎﻧﯽ؛ ﺑﻪ ﮐﻮﺷﺶ دﮐﺘﺮ ﺳﯿﺪ ﻋﻠﯽ ﻣﻮﺳﻮي ﺑﻬﺒﻬﺎﻧﯽ‬
‫‪ .19‬ﻗﺎﻣﻮس اﻟﺒﺤﺮﯾﻦ‪ /‬ﻣﺤّﻤﺪ اﺑﻮ اﻟﻔﻀﻞ ﻣﺤّﻤﺪ؛ ﺗﺼﺤﯿﺢ ﻋﻠﯽ اوﺟﺒﯽ‬
‫‪ .20‬ﻣﺠﻤﻞ رﺷﻮﻧﺪ‪ /‬ﻣﺤﻤﺪ ﻋﻠﯽ ﺧﺎن رﺷﻮﻧﺪ )ﻗﺮن ‪ 13‬ق‪(.‬؛ ﺗﺼﺤﯿﺢ دﮐﺘﺮ ﻣﻨﻮﭼﻬﺮ ﺳﺘﻮده و ﻋﻨﺎﯾﺖ اﷲ ﻣﺠﯿﺪي‬
‫‪ .21‬ﺷﺮح اﻟﻘﺒﺴﺎت‪ /‬ﻣﯿﺮ ﺳﯿﺪ اﺣﻤﺪ ﻋﻠﻮي؛ ﺗﺤﻘﯿﻖ ﺣﺎﻣﺪ ﻧﺎﺟﯽ اﺻﻔﻬﺎﻧﯽ‬
‫‪ .22‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﻘﻮﯾﻢ اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ /‬ﺣﺎﺟﯽ ﺧﻠﯿﻔﻪ )ﻗﺮن ‪ 11‬ق‪(.‬؛ از ﻣﺘﺮﺟﻤﯽ ﻧﺎﺷﻨﺎﺧﺘﻪ؛ ﺗﺼﺤﯿﺢ ﻣﯿﺮﻫﺎﺷﻢ ﻣﺤّﺪث‬
‫‪ .23‬ﺗﻔﺴـﯿﺮ ﻟا ﺸﻬﺮﺳﺘﺎﻧﯽ اﻟﻤﺴﻤﯽ ﻣﻔﺎﺗﯿﺢ اﻻﺳﺮار و ﻣﺼﺎﺑﯿﺢ اﻻﺑﺮار‪ /‬اﻻﻣﺎم ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﺒﺪ اﻟﮑﺮﯾﻢ اﻟﺸﻬﺮﺳﺘﺎﻧﯽ )ﻗﺮن ‪ 6‬ق‪(.‬؛ ﺗﺼﺤﯿﺢ دﮐﺘﺮ‬
‫ﻣﺤﻤﺪ ﻋﻠﯽ آذرﺷﺐ‬
‫‪ .24‬اﻧﻮار اﻟﺒﻼﻏﻪ‪ /‬ﻣﺤﻤﺪ ﻫﺎدي ﻣﺎزﻧﺪراﻧﯽ‪) ،‬ﻗﺮن ‪ 12‬ق‪(.‬؛ ﺗﺼﺤﯿﺢ ﻣﺤﻤﺪ ﻋﻠﯽ ﻏﻼﻣﯽﻧﮋاد‬
‫‪ .25‬ﺟﻐﺮاﻓﯿﺎي ﺣﺎﻓﻈﺎﺑﺮو )‪ 3‬ج(‪ /‬ﺣﺎﻓﻈﺎﺑﺮو )ﻗﺮن ‪ 9‬ق‪(.‬؛ ﺗﺼﺤﯿﺢ ﺻﺎدق ﺳﺠﺎدي‬
‫‪ .26‬ﺗﺎﺋّﯿﻪ ﻋﺒﺪ اﻟﺮﺣﻤﺎن ﺟﺎﻣﯽ‪ /‬ﺗﺼﺤﯿﺢ دﮐﺘﺮ ﺻﺎدق ﺧﻮرﺷﺎ‬
‫‪ .27‬رﺳﺎﺋﻞ دﻫﺪار‪ /‬ﻣﺤﻤﺪ دﻫﺪار ﺷﯿﺮازي )ﻗﺮن ‪ 10‬ق‪(.‬؛ ﺗﺼﺤﯿﺢ ﻣﺤﻤﺪ ﺣﺴﯿﻦ اﮐﺒﺮي ﺳﺎوي‬
‫‪ .28‬ﺗﺤﻔﮥ اﻷﺑﺮار ﻓﯽ ﻣﻨﺎﻗﺐ اﻻﺋﻤﮥ اﻷﻃﻬﺎر‪ /‬ﻋﻤﺎد اﻟﺪﯾﻦ ﻃﺒﺮي )زﻧﺪه در ‪ 701‬ه‪ .‬ق(؛ ﺗﺼﺤﯿﺢ ﺳﯿﺪ ﻣﻬﺪي ﺟﻬﺮﻣﯽ‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 529‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪558 :‬‬
‫‪ .29‬ﺷﺮح دﻋﺎي ﺻﺒﺎح‪ /‬ﻣﺼﻄﻔﯽ ﺧﻮﺋﯽ؛ ﺗﺼﺤﯿﺢ اﮐﺒﺮ اﯾﺮاﻧﯽ ﻗﻤﯽ‬
‫‪ .30‬ﻧﺒﺮاس اﻟﻀـﯿﺎء و ﺗﺴﻮاء اﻟﺴﻮاء ﻓﯽ ﺷـﺮح ﺑﺎب اﻟﺒـﺪاء و اﺛﺒﺎت ﺟـﺪوي اﻟـﺪﻋﺎء‪ /‬اﻟﻤﯿﺮ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﺎﻗﺮ اﻟﺪاﻣﺎد )اﻟﻤﺘﻮﻓﯽ ‪ 1041‬ق‪(.‬؛ ﺗﺤﻘﯿﻖ‬
‫ﺣﺎﻣﺪ ﻧﺎﺟﯽ اﺻﻔﻬﺎﻧﯽ‬
‫‪ .31‬ﺗﺮﺟﻤﻪ اﻧﺎﺟﯿﻞ ارﺑﻌﻪ‪ /‬ﻣﯿﺮ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﺎﻗﺮ ﺧﺎﺗﻮنآﺑﺎدي )‪ 1127 -1070‬ق‪(.‬؛ ﺗﺼﺤﯿﺢ رﺳﻮل ﺟﻌﻔﺮﯾﺎن‬
‫‪ .32‬ﻋﯿﻦ اﻟﺤﮑﻤﻪ‪ /‬ﻣﯿﺮ ﻗﻮام اﻟﺪﯾﻦ ﻣﺤّﻤﺪ رازي ﺗﻬﺮاﻧﯽ )ﻗﺮن ‪ 11‬ق‪(.‬؛ ﺗﺼﺤﯿﺢ ﻋﻠﯽ اوﺟﺒﯽ‬
‫‪ .33‬ﻋﻘﻞ و ﻋﺸﻖ‪ ،‬ﯾﺎ‪ ،‬ﻣﻨﺎﻇﺮات ﺧﻤﺲ‪ /‬ﺻﺎﺋﻦ اﻟﺪﯾﻦ ﺗﺮﮐﻪ اﺻﻔﻬﺎﻧﯽ )‪ 835 -770‬ق‪(.‬؛ ﺗﺼﺤﯿﺢ اﮐﺮم ﺟﻮدي ﻧﻌﻤﺘﯽ‬
‫‪ .34‬اﺣﯿﺎي ﺣﮑﻤﺖ )‪ 2‬ج(‪ /‬ﻋﻠﯿﻘﻠﯽ ﺑﻦ ﻗﺮﭼﻐﺎي ﺧﺎن )ﻗﺮن ‪ 11‬ق‪(.‬؛ ﺗﺼﺤﯿﺢ ﻓﺎﻃﻤﻪ ﻓﻨﺎ‬
‫‪ .35‬ﻣﻨﺸﺂت ﻣﯿﺒﺪي‪ /‬ﻗﺎﺿﯽ ﺣﺴﯿﻦ ﺑﻦ ﻣﻌﯿﻦ اﻟﺪﯾﻦ ﻣﯿﺒﺪي؛ ﺗﺼﺤﯿﺢ ﻧﺼﺮت اﻟﻠّﻪ ﻓﺮوﻫﺮ‬
‫‪ .36‬ﮐﯿﻤﯿﺎي ﺳﻌﺎدت‪ /‬ﻣﯿﺮزا اﺑﻮ ﻃﺎﻟﺐ زﻧﺠﺎﻧﯽ؛ ﺗﺼﺤﯿﺢ دﮐﺘﺮ اﺑﻮ اﻟﻘﺎﺳﻢ اﻣﺎﻣﯽ‬
‫‪ .37‬اﻟﻨﻈﺎﻣّﯿﮥ ﻓﯽ ﻣﺬﻫﺐ اﻻﻣﺎﻣّﯿﮥ‪ /‬ﺧﻮاﺟﮕﯽ ﺷﯿﺮازي؛ ﺗﺼﺤﯿﺢ ﻋﻠﯽ اوﺟﺒﯽ‬
‫‪ .38‬ﺷﺮح ﻣﻨﻬﺎج اﻟﮑﺮاﻣﻪ ﻓﯽ اﺛﺒﺎت اﻻﻣﺎﻣﻪ ﻋّﻠﺎﻣﻪ ﺣّﻠﯽ‪ /‬ﺗﺄﻟﯿﻒ ﻋﻠّﯽ اﻟﺤﺴﯿﻨﯽ اﻟﻤﯿﻼﻧﯽ‬
‫‪ .39‬ﺗﻘﻮﯾﻢ اﻻﯾﻤﺎن‪ /‬اﻟﻤﯿﺮ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﺎﻗﺮ اﻟﺪاﻣﺎد؛ ﺗﺤﻘﯿﻖ ﻋﻠﯽ اوﺟﺒﯽ‬
‫‪ .40‬اﻟﺘﻌﺮﯾﻒ ﺑﻄﺒﻘﺎت اﻻﻣﻢ‪ /‬ﻗﺎﺿﯽ ﺻﺎﻋﺪ اﻧﺪﻟﺴﯽ )ﻗﺮن ‪ 5‬ق‪(.‬؛ ﺗﺼﺤﯿﺢ دﮐﺘﺮ ﻏﻼﻣﺮﺿﺎ ﺟﻤﺸﯿﺪ ﻧﮋاد اّول‬
‫‪ .41‬رﺳﺎﺋـﻞ ﺣﺰﯾﻦ ﻻـﻫﯿﺠﯽ‪ /‬ﺣﺰﯾﻦ ﻻﻫﯿﺠﯽ )ﻗﺮن ‪ 12‬ق‪(.‬؛ ﺗﺼـﺤﯿﺢ ﻋﻠﯽ اوﺟﺒﯽ‪ ،‬ﻧﺎﺻـﺮ ﺑﺎﻗﺮي ﺑﯿﺪ ﻫﻨﺪي‪ ،‬اﺳـﮑﻨﺪر اﺳـﻔﻨﺪﯾﺎري و ﻋﺒﺪ‬
‫اﻟﺤﺴﯿﻦ ﻣﻬﺪوي‬
‫‪ .42‬رﺳﺎﺋﻞ ﻓﺎرﺳﯽ‪ /‬ﺣﺴﻦ ﻻﻫﯿﺠﯽ )ﻗﺮن ‪ 11‬ق‪(.‬؛ ﺗﺼﺤﯿﺢ ﻋﻠﯽ ﺻﺪراﺋﯽ ﺧﻮﺋﯽ‬
‫‪ .43‬دﯾﻮان اﺑﯽ ﺑﮑﺮ اﻟﺨﻮارزﻣﯽ‪ /‬اﺑﻮ ﺑﮑﺮ اﻟﺨﻮارزﻣﯽ )ﻗﺮن ‪ 4‬ق‪(.‬؛ ﺗﺤﻘﯿﻖ اﻟﺪﮐﺘﻮر ﺣﺎﻣﺪ ﺻﺪﻗﯽ‬
‫‪ .44‬رﺳﺎﺋﻞ ﻓﺎرﺳﯽ ﺟﺮﺟﺎﻧﯽ‪ /‬ﺿﯿﺎء اﻟﺪﯾﻦ ﺟﺮﺟﺎﻧﯽ؛ ﺗﺼﺤﯿﺢ دﮐﺘﺮ ﻣﻌﺼﻮﻣﻪ ﻧﻮر ﻣﺤﻤﺪي‬
‫‪ .45‬دﯾﻮان ﻏﺎﻟﺐ دﻫﻠﻮي‪ /‬اﺳﺪ اﷲ ﻏﺎﻟﺐ دﻫﻠﻮي )ﻗﺮن ‪ 13‬ق‪(.‬؛ ﺗﺼﺤﯿﺢ دﮐﺘﺮ ﻣﺤﻤﺪ ﺣﺴﻦ ﺣﺎﺋﺮي‬
‫‪ .46‬ﺣﮑﻤﺖ ﺧﺎﻗﺎﻧﯿﻪ‪ /‬ﻓﺎﺿﻞ ﻫﻨﺪي؛ ﺑﺎ ﻣﻘﺪﻣﻪ دﮐﺘﺮ ﻏﻼﻣﺤﺴﯿﻦ اﺑﺮاﻫﯿﻤﯽ دﯾﻨﺎﻧﯽ‪ ،‬ﺗﺼﺤﯿﺢ دﻓﺘﺮ ﻧﺸﺮ ﻣﯿﺮاث ﻣﮑﺘﻮب‬
‫‪ .47‬ﻟﻄﺎﯾﻒ اﻷﻣﺜﺎل و ﻃﺮاﯾﻒ اﻷﻗﻮال‪ /‬رﺷﯿﺪ اﻟﺪﯾﻦ وﻃﻮاط؛ ﺗﺼﺤﯿﺢ ﺣﺒﯿﺒﻪ داﻧﺶآﻣﻮز‬
‫‪ .48‬ﺗﺬﮐﺮة ﻟا ﺸﻌﺮاء‪ /‬ﻣﻄﺮﺑﯽ ﺳﻤﺮﻗﻨﺪي )ﻗﺮن ‪ 11 -10‬ق‪(.‬؛ ﺗﺼﺤﯿﺢ اﺻﻐﺮ ﺟﺎﻧﻔﺪا‪ ،‬ﻋﻠﯽ رﻓﯿﻌﯽ ﻋﻼﻣﺮودﺷﺘﯽ‬
‫‪ .49‬روﺿﮥ اﻷﻧﻮار ﻋﺒﺎﺳﯽ‪ /‬ﻣﻼ ﻣﺤّﻤﺪ ﺑﺎﻗﺮ ﺳﺒﺰواري؛ ﺗﺼﺤﯿﺢ اﺳﻤﺎﻋﯿﻞ ﭼﻨﮕﯿﺰي اردﻫﺎﯾﯽ‬
‫‪ .50‬راﺣﮥ اﻻرواح و ﻣﻮﻧﺲ اﻻﺷﺒﺎح‪ /‬ﺣﺴﻦ ﺷﯿﻌﯽ ﺳﺒﺰواري )ﻗﺮن ‪ 8‬ق‪(.‬؛ ﺗﺼﺤﯿﺢ ﻣﺤﻤﺪ ﺳﭙﻬﺮي‬
‫‪ .51‬ﺗﺎرﯾﺦ ﺑﺨﺎرا‪ ،‬ﺧﻮﻗﻨﺪ و ﮐﺎﺷﻐﺮ‪ /‬ﻣﯿﺮزا ﺷﻤﺲ ﺑﺨﺎراﯾﯽ؛ ﺗﺼﺤﯿﺢ ﻣﺤﻤﺪ اﮐﺒﺮ ﻋﺸﯿﻖ‬
‫‪ .52‬ﺧﺮﯾﺪة اﻟﻘﺼﺮ و ﺟﺮﯾﺪة اﻟﻌﺼﺮ )‪ 3‬ج(‪ /‬ﻋﻤﺎد اﻟﺪﯾﻦ اﻻﺻﻔﻬﺎﻧﯽ )ﻗﺮن ‪ 6‬ق‪(.‬؛ ﺗﺤﻘﯿﻖ اﻟﺪﮐﺘﻮر ﻋﺪﻧﺎن ﻣﺤﻤﺪ آل ﻃﻌﻤﻪ ﻟﻮح ﻓﺸـﺮده )(‬
‫دوره ﺳﻪﺟﻠﺪي‬
‫‪ .53‬ﻇﻔﺮﻧﺎﻣﻪ ﺧﺴﺮوي‪ /‬ﻧﺎﺷﻨﺎﺧﺘﻪ )ﻗﺮن ‪ 13‬ق‪(.‬؛ ﺗﺼﺤﯿﺢ دﮐﺘﺮ ﻣﻨﻮﭼﻬﺮ ﺳﺘﻮده‬
‫‪ .54‬ﺗﺎرﯾﺦ آل ﺳﻠﺠﻮق در آﻧﺎﻃﻮﻟﯽ‪ /‬ﻧﺎﺷﻨﺎﺧﺘﻪ )ﻗﺮن ‪ 8‬ق‪(.‬؛ ﺗﺼﺤﯿﺢ ﻧﺎدره ﺟﻼﻟﯽ‬
‫‪ .55‬ﺧﺮاﺑﺎت‪ /‬ﻓﻘﯿﺮ ﺷﯿﺮازي )ﻗﺮن ‪ 13‬ق‪(.‬؛ ﺗﺼﺤﯿﺢ ﻣﻨﻮﭼﻬﺮ داﻧﺶﭘﮋوه‬
‫‪ .56‬ﻣﺤﺒﻮب اﻟﻘﻠﻮب )ج ‪ /(1‬ﻗﻄﺐ اﻟﺪﯾﻦ اﻻﺷﮑﻮري؛ ﺗﺤﻘﯿﻖ اﻟﺪﮐﺘﻮر اﺑﺮاﻫﯿﻢ اﻟﺪﯾﺒﺎﺟﯽ‪ -‬اﻟﺪﮐﺘﻮر ﺣﺎﻣﺪ ﺻﺪﻗﯽ‬
‫‪ .57‬دﯾﻮان ﺟﺎﻣﯽ )‪ 2‬ج(‪ /‬ﻋﺒﺪ اﻟﺮﺣﻤﺎن ﺟﺎﻣﯽ )‪ 898 -817‬ه‪ .‬ق‪(.‬؛ ﺗﺼﺤﯿﺢ اﻋﻼ ﺧﺎن اﻓﺼﺢزاد‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 530‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫‪ .58‬ﻣﺜﻨﻮي ﻫﻔﺖ اورﻧـﮓ )‪ 2‬ج(‪ /‬ﻋﺒـﺪ اﻟﺮﺣﻤﺎن ﺟﺎﻣﯽ )‪ 898 -817‬ه‪ .‬ق‪(.‬؛ ﺗﺼـﺤﯿﺢ ﺟﺎﺑﻠﻘﺎ دادﻋﻠﯿﺸﺎه‪ ،‬اﺻـﻐﺮ ﺟﺎﻧﻔـﺪا‪ ،‬ﻇﺎﻫﺮ اﺣﺮاري‪،‬‬
‫ﺣﺴﯿﻦ اﺣﻤﺪ ﺗﺮﺑﯿﺖ و اﻋﻼ ﺧﺎن اﻓﺼﺢزاد‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪559 :‬‬
‫‪ .59‬ﻧﻘﺪ و ﺑﺮرﺳﯽ آﺛﺎر و ﺷﺮح اﺣﻮال ﺟﺎﻣﯽ‪ /‬ﺗﺄﻟﯿﻒ اﻋﻼ ﺧﺎن اﻓﺼﺢزاد‬
‫‪ .60‬ﻓﻬﺮﺳﺖ ﻧﺴﺨﻪﻫﺎي ﺧّﻄﯽ ﻣﺪرﺳﻪ ﻋﻠﻤّﯿﻪ ﻧﻤﺎزي ﺧﻮي‪ /‬ﺗﺄﻟﯿﻒ ﻋﻠﯽ ﺻﺪراﺋﯽ ﺧﻮﺋﯽ‬
‫‪ .61‬ﻣﻨﻬﺎج اﻟﻮﻻﯾﮥ ﻓﯽ ﺷﺮح ﻧﻬﺞ اﻟﺒﻼﻏﮥ )‪ 2‬ج(‪ /‬ﻣّﻠﺎ ﻋﺒﺪ اﻟﺒﺎﻗﯽ ﺻﻮﻓﯽ ﺗﺒﺮﯾﺰي )ﻗﺮن ‪ 11‬ق‪(.‬؛ ﺗﺼﺤﯿﺢ ﺣﺒﯿﺐ اﻟّﻠﻪ ﻋﻈﯿﻤﯽ‬
‫‪ .62‬ﻓﻬﺮﺳﺖ ﻧﺴـﺨﻪﻫﺎي ﺧّﻄﯽ ﻣﺪرﺳﻪ ﺧﺎﺗﻢ اﻻﻧﺒﯿﺎء )ﺻﺪر( ﺑﺎﺑﻞ‪ /‬ﺗﺄﻟﯿﻒ ﻋﻠﯽ ﺻﺪراﺋﯽ ﺧﻮﺋﯽ‪ ،‬ﻣﺤﻤﻮد ﻃّﯿﺎر ﻣﺮاﻏﯽ‪ ،‬اﺑﻮ اﻟﻔﻀﻞ ﺣﺎﻓﻈﯿﺎن‬
‫ﺑﺎﺑﻠﯽ‬
‫‪ .63‬ﺗﺤﻔﮥ اﻷزﻫﺎر و زﻻل اﻷﻧﻬﺎر ﻓﯽ ﻧﺴﺐ أﺑﻨﺎء اﻷﺋﻤﮥ اﻷﻃﻬﺎر )‪ 4‬ج(‪ /‬ﺿﺎﻣﻦ ﺑﻦ ﺷﺪﻗﻢ اﻟﺤﺴﯿﻨﯽ اﻟﻤﺪﻧﯽ؛ ﺗﺤﻘﯿﻖ ﮐﺎﻣﻞ ﺳﻠﻤﺎن اﻟﺠﺒﻮري‬
‫‪ .64‬اﻟﻘﻨﺪ ﻓﯽ ذﮐﺮ ﻋﻠﻤﺎء ﺳﻤﺮﻗﻨﺪ‪ /‬ﻧﺠﻢ اﻟﺪﯾﻦ اﻟﻨﺴﻔﯽ؛ ﺗﺤﻘﯿﻖ ﯾﻮﺳﻒ اﻟﻬﺎدي‬
‫‪ .65‬ﺷﺮح ﺛﻤﺮه ﺑﻄﻠﻤﯿﻮس‪ /‬ﺧﻮاﺟﻪ ﻧﺼﯿﺮ اﻟﺪﯾﻦ ﻃﻮﺳﯽ؛ ﺗﺼﺤﯿﺢ ﺟﻠﯿﻞ اﺧﻮان زﻧﺠﺎﻧﯽ‬
‫‪ .66‬ﮐﻠﻤﺎت ﻋﻠﯿﻪ ﻏّﺮا‪ /‬ﻣﮑﺘﺒﯽ ﺷﯿﺮازي؛ ﺗﺼﺤﯿﺢ دﮐﺘﺮ ﻣﺤﻤﻮد ﻋﺎﺑﺪي‬
‫‪ .67‬ﻣﮑﺎرم اﻻﺧﻼق‪ /‬ﻏﯿﺎث اﻟﺪﯾﻦ ﺧﻮاﻧﺪﻣﯿﺮ؛ ﺗﺼﺤﯿﺢ ﻣﺤﻤﺪ اﮐﺒﺮ ﻋﺸﯿﻖ‬
‫‪ .68‬ﻓﺮوﻏﺴﺘﺎن‪ /‬ﻣﺤﻤﺪ ﻣﻬﺪي ﻓﺮوغ اﺻﻔﻬﺎﻧﯽ؛ ﺗﺼﺤﯿﺢ اﯾﺮج اﻓﺸﺎر‬
‫‪ .69‬ﻣﺮآة اﻟﺤﺮﻣﯿﻦ‪ /‬اﯾﻮب ﺻﺒﺮي ﭘﺎﺷﺎ؛ ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻋﺒﺪ اﻟﺮﺳﻮل ﻣﻨﺸﯽ؛ ﺗﺼﺤﯿﺢ ﺟﻤﺸﯿﺪ ﮐﯿﺎنﻓﺮ‬
‫‪ .70‬ﻧﺎﻣﻪﻫﺎ و ﻣﻨﺸﺂت ﺟﺎﻣﯽ‪ /‬ﻋﺒﺪ اﻟﺮﺣﻤﺎن ﺟﺎﻣﯽ؛ ﺗﺼﺤﯿﺢ ﻋﺼﺎم اﻟﺪﯾﻦ اورون ﺑﺎﯾﻒ و اﺳﺮار رﺣﻤﺎﻧﻒ‬
‫‪ .71‬ﺑﻬﺎرﺳﺘﺎن و رﺳﺎﺋﻞ ﺟﺎﻣﯽ‪ /‬ﻋﺒﺪ اﻟﺮﺣﻤﺎن ﺟﺎﻣﯽ؛ ﺗﺼﺤﯿﺢ اﻋﻼ ﺧﺎن اﻓﺼﺢزاد‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪ ﺟﺎن ﻋﻤﺮاف و اﺑﻮ ﺑﮑﺮ ﻇﻬﻮر اﻟﺪﯾﻦ‬
‫‪ .72‬ﺳﻌﺎدتﻧﺎﻣﻪ ﯾﺎ روزﻧﺎﻣﻪ ﻏﺰوات ﻫﻨﺪوﺳﺘﺎن )ﻓﺎرﺳﯽ(‪ /‬ﻏﯿﺎث اﻟﺪﯾﻦ ﻋﻠﯽ ﯾﺰدي؛ ﺗﺼﺤﯿﺢ اﯾﺮج اﻓﺸﺎر‬
‫‪ .73‬ﺟﻮاﻫﺮ اﻻﺧﺒﺎر‪ /‬ﺑﻮداق ﻣﻨﺸﯽ ﻗﺰوﯾﻨﯽ؛ ﺗﺼﺤﯿﺢ ﻣﺤﺴﻦ ﺑﻬﺮامﻧﮋاد‬
‫‪ .74‬ﺷﺮح اﻻرﺑﻌﯿﻦ‪ /‬اﻟﻘﺎﺿﯽ ﺳﻌﯿﺪ اﻟﻘﻤﯽ؛ ﺗﺤﻘﯿﻖ ﻧﺠﻔﻘﻠﯽ ﺣﺒﯿﺒﯽ‬
‫‪ .75‬ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ رﺳﺎﺋﻞ و ﻣﺼﻨﻔﺎت‪ /‬ﻋﺒﺪ اﻟﺮزاق ﮐﺎﺷﺎﻧﯽ؛ ﺗﺼﺤﯿﺢ ﻣﺠﯿﺪ ﻫﺎديزاده‬
‫‪ .76‬ﺧﺎﻧﻘﺎه‪ /‬ﻓﻘﯿﺮ ﺷﯿﺮازي؛ ﺗﺼﺤﯿﺢ ﻣﻨﻮﭼﻬﺮ داﻧﺶﭘﮋوه‬
‫‪ .77‬ﺷـﺮح دﯾﻮان ﻣﻨﺴﻮب ﺑﻪ اﻣﯿﺮ اﻟﻤﺆﻣﻨﯿﻦ ﻋﻠﯽ ﺑﻦ اﺑﯽ ﻃﺎﻟﺐ ﻋﻠﯿﻬﻤﺎ اﻟﺴـﻼم‪ /‬ﻣﯿﺮﺣﺴـﯿﻦ ﺑﻦ ﻣﻌﯿﻦ اﻟـﺪﯾﻦ ﻣﯿﺒﺪي ﯾﺰدي؛ ﺗﺼـﺤﯿﺢ ﺣﺴـﻦ‬
‫رﺣﻤﺎﻧﯽ و ﺳﯿﺪ اﺑﺮاﻫﯿﻢ اﺷﮏ ﺷﯿﺮﯾﻦ‬
‫‪ .78‬ﻟﻄﺎﺋﻒ اﻹﻋﻼم ﻓﯽ إﺷﺎرات أﻫﻞ اﻹﻟﻬﺎم‪ /‬ﻋﺒﺪ اﻟﺮزاق ﮐﺎﺷﺎﻧﯽ؛ ﺗﺤﻘﯿﻖ ﻣﺠﯿﺪ ﻫﺎديزاده‬
‫‪ .79‬ﺟﻮاﻫﺮ ﻟا ﺘﻔﺴﯿﺮ‪ /‬ﻣﻼ ﺣﺴﯿﻦ واﻋﻆ ﮐﺎﺷﻔﯽ ﺳﺒﺰواري‪ ،‬ﺗﺼﺤﯿﺢ دﮐﺘﺮ ﺟﻮاد ﻋﺒﺎﺳﯽ‬
‫‪ .80‬راﻫﻨﻤﺎي ﺗﺼﺤﯿﺢ ﻣﺘﻮن‪ /‬ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺟﻮﯾﺎ ﺟﻬﺎﻧﺒﺨﺶ‬
‫‪ .81‬دﯾﻮان اﻟﻬﺎﻣﯽ ﮐﺮﻣﺎﻧﺸﺎﻫﯽ‪ /‬ﻣﯿﺮزا اﺣﻤﺪ اﻟﻬﺎﻣﯽ‪ ،‬ﺗﺼﺤﯿﺢ اﻣﯿﺪ اﺳﻼمﭘﻨﺎه‬
‫‪ .82‬ﺷﺮح ﻧﻬﺞ اﻟﺒﻼﻏﻪ ﻧﻮاب ﻻﻫﯿﺠﯽ )‪ 2‬ج(‪ /‬ﻣﯿﺮزا ﻣﺤﻤﺪ ﺑﺎﻗﺮ ﻧﻮاب ﻻﻫﯿﺠﺎﻧﯽ‪ ،‬ﺗﺼـﺤﯿﺢ دﮐﺘﺮ ﺳﯿﺪ ﻣﺤﻤﺪ ﻣﻬﺪي ﺟﻌﻔﺮي‪ ،‬دﮐﺘﺮ ﻣﺤﻤﺪ‬
‫ﯾﻮﺳﻒ ﻧﯿﺮي‬
‫‪ .83‬دﯾﻮان ﻣﺨﻠﺺ ﮐﺎﺷﺎﻧﯽ‪ /‬ﻣﯿﺮزا ﻣﺤﻤﺪ ﻣﺨﻠﺺ ﮐﺎﺷﺎﻧﯽ‪ ،‬ﺗﺼﺤﯿﺢ ﺣﺴﻦ ﻋﺎﻃﻔﯽ‬
‫‪ .84‬زﺑﻮر آل داود‪ /‬ﺳﻠﻄﺎن ﻫﺎﺷﻢ ﻣﯿﺮزا‪ ،‬ﺗﺼﺤﯿﺢ دﮐﺘﺮ ﻋﺒﺪ اﻟﺤﺴﯿﻦ ﻧﻮاﯾﯽ‬
‫‪ .85‬ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ آﺛﺎر ﺣﺴﺎم اﻟﺪﯾﻦ ﺧﻮﺋﯽ‪ /‬ﺣﺴﻦ ﺑﻦ ﻋﺒﺪ اﻟﻤﺆﻣﻦ ﺧﻮﺋﯽ‪ ،‬ﺗﺼﺤﯿﺢ ﺻﻐﺮي ﻋﺒﺎسزاده‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 531‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫‪ .86‬ﺗﺬﮐﺮه ﻣﻘﯿﻢ ﺧﺎﻧﯽ‪ /‬ﻣﺤﻤﺪ ﯾﻮﺳﻒ ﺑﯿﮏ ﻣﻨﺸﯽ‪ ،‬ﺗﺼﺤﯿﺢ ﻓﺮﺷﺘﻪ ﺻﺮاﻓﺎن‬
‫‪ .87‬ﺳﺒﻊ رﺳﺎﺋﻞ ﻋﻼﻣﮥ ﺟﻼل اﻟﺪﯾﻦ ﻣﺤﻤﺪ دواﻧﯽ؛ ﺗﺤﻘﯿﻖ و ﺗﻌﻠﯿﻖ دﮐﺘﺮ ﺳﯿﺪ اﺣﻤﺪ ﺗﻮﯾﺴﺮﮐﺎﻧﯽ‬
‫‪ .88‬ﺧﻠﺪ ﺑﺮﯾﻦ‪ /‬ﻣﺤﻤﺪ ﯾﻮﺳﻒ واﻟﻪ اﺻﻔﻬﺎﻧﯽ ﻗﺰوﯾﻨﯽ‪ ،‬ﺗﺼﺤﯿﺢ ﻣﯿﺮﻫﺎﺷﻢ ﻣﺤﺪث‬
‫‪ .89‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻓﺮﺣﮥ اﻟﻐﺮي‪ /‬ﻣﺤﻤﺪ ﺑﺎﻗﺮ ﻣﺠﻠﺴﯽ )ﻗﺮن ‪ 11‬ق(‪ ،‬ﭘﮋوﻫﺶ ﺟﻮﯾﺎ ﺟﻬﺎﻧﺒﺨﺶ‬
‫‪ .90‬ﺳﺮاج اﻟﺴﺎﻟﮑﯿﻦ‪ /‬ﮔﺮدآورﻧﺪه ﻣﻼ ﻣﺤﺴﻦ ﻓﯿﺾ ﮐﺎﺷﺎﻧﯽ؛ ﺗﺼﺤﯿﺢ ﺟﻮﯾﺎ ﺟﻬﺎﻧﺒﺨﺶ‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪560 :‬‬
‫‪ .91‬اﻵﺛﺎر اﻟﺒﺎﻗﯿﮥ ﻋﻦ اﻟﻘﺮون اﻟﺨﺎﻟﯿﮥ‪ /‬أﺑﻮرﯾﺤﺎن ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ أﺣﻤﺪ اﻟﺒﯿﺮوﻧﯽ‪ ،‬ﺗﺼﺤﯿﺢ ﭘﺮوﯾﺰ اذﮐﺎﯾﯽ‬
‫‪ .92‬ﺟﺬوات و ﻣﻮاﻗﯿﺖ‪ /‬ﻣﯿﺮ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﺎﻗﺮ دادﻣﺎد؛ ﻋﻠﯽ اوﺟﺒﯽ‬
‫‪ .93‬دو ﺷﺮح أﺧﺒﺎر و اﺑﯿﺎت و اﻣﺜﺎل ﻋﺮﺑﯽ ﮐﻠﯿﻠﻪ و دﻣﻨﻪ‪ /‬ﻓﻀﻞ اﷲ إﺳﻔﺰاري و ﻣﺆﻟﻔﯽ ﻧﺎﺷﻨﺎﺧﺘﻪ‪ ،‬ﺗﺼﺤﯿﺢ ﺑﻬﺮوز اﯾﻤﺎﻧﯽ‬
‫‪ .94‬ﻫﻔﺖ دﯾﻮان ﻣﺤﺘﺸﻢ ﮐﺎﺷﺎﻧﯽ‪ /‬ﮐﻤﺎل اﻟﺪﯾﻦ ﻣﺤﺘﺸﻢ ﮐﺎﺷﺎﻧﯽ؛ دﮐﺘﺮ ﻋﺒﺪ اﻟﺤﺴﯿﻦ ﻧﻮاﯾﯽ‪ ،‬ﻣﻬﺪي ﺻﺪري‬
‫‪ .95‬ﺑﺪاﯾﻊ اﻟﻤﻠﺢ‪ /‬ﺻﺪر اﻷﻓﺎﺿﻞ ﺧﻮارزﻣﯽ؛ ﺗﺼﺤﯿﺢ دﮐﺘﺮ ﻣﺼﻄﻔﯽ اوﻟﯿﺎﯾﯽ‬
‫‪ .96‬ﻓﻬﺮﺳﺖ ﻧﺴﺨﻪﻫﺎي ﺧﻄﯽ ﻣﺪرﺳﻪ اﻣﺎم ﺻﺎدق )ع( ﭼﺎﻟﻮس‪ /‬ﻣﻘّﺪﻣﻪ ﺳﯿﺪ رﻓﯿﻊ اﻟﺪﯾﻦ ﻣﻮﺳﻮي؛ ﺑﻪ ﮐﻮﺷﺶ ﻣﺤﻤﻮد ﻃّﯿﺎر ﻣﺮاﻏﯽ‬
‫‪ .97‬ﮐﺘﺎب اﻷدوار ﻓﯽ اﻟﻤﻮﺳﯿﻘﯽ‪ /‬ﺻﻔﯽ اﻟﺪﯾﻦ ﻋﺒﺪ اﻟﻤﺆﻣﻦ ﺑﻦ ﯾﻮﺳﻒ ﺑﻦ ﻓﺎﺧﺮ اﻷرﻣﻮي اﻟﺒﻐﺪادي‬
‫‪ .98‬ﺗﺤﻔﮥ اﻟﻤﻠﻮك‪ /‬ﻋﻠﯽ ﺑﻦ اﺑﯽ ﺣﻔﺺ اﺻﻔﻬﺎﻧﯽ؛ ﺗﺼﺤﯿﺢ ﻋﻠﯽ اﮐﺒﺮ اﺣﻤﺪي داراﻧﯽ‬
‫‪ .99‬ﻣﺜﻨﻮي ﺷﯿﺮﯾﻦ و ﻓﺮﻫﺎد‪ /‬ﺳﺮوده ﺳﻠﯿﻤﯽ ﺟﺮوﻧﯽ؛ ﺗﺼﺤﯿﺢ دﮐﺘﺮ ﻧﺠﻒ ﺟﻮﮐﺎر‬
‫‪ .100‬اﻹﻟﻬﯿﺎت ﻣﻦ اﻟﻤﺤﺎﮐﻤﺎت ﺑﯿﻦ ﺷﺮح اﻹﺷﺎرات‪ /‬ﻟﻘﻄﺐ اﻟﺪﯾﻦ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻣﺤﻤﺪ اﻟﺮازي‪ ،‬ﺗﺼﺤﯿﺢ ﻣﺠﯿﺪ ﻫﺎديزاده‬
‫‪ .101‬اﻷرﺑﻌﯿﻨﯿﺎت ﻟﮑﺸﻒ أﻧﻮار اﻟﻘﺪﺳﯿﺎت‪ /‬اﻟﻘﺎﺿﯽ ﺳﻌﯿﺪ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻣﺤﻤﺪ ﻣﻔﯿﺪ اﻟﻘﻤﯽ‪ ،‬ﺗﺼﺤﯿﺢ ﻧﺠﻔﻘﻠﯽ ﺣﺒﯿﺒﯽ‬
‫‪ .102‬اﻟﺼﺮاط اﻟﻤﺴﺘﻘﯿﻢ ﻓﯽ رﺑﻂ اﻟﺤﺎدث ﺑﺎﻟﻘﺪﯾﻢ‪ /‬ﻣﯿﺮ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﺎﻗﺮ داﻣﺎد‪ ،‬ﺗﺼﺤﯿﺢ ﻋﻠﯽ اوﺟﺒﯽ‬
‫‪ .103‬اﺷﺮاق اﻟﻼﻫﻮت ﻓﯽ ﻧﻘﺪ ﺷﺮح اﻟﯿﺎﻗﻮت‪ /‬ﻋﻤﯿﺪ اﻟﺪﯾﻦ اﺑﻮ ﻋﺒﺪ اﷲ ﻋﺒﺪ اﻟﻤﻄﻠﺐ ﺑﻦ ﻣﺠﺪ اﻟﺪﯾﻦ اﻟﺤﺴﯿﻨﯽ اﻟﻌﺒﯿﺪﻟﯽ‪ ،‬ﺗﺼﺤﯿﺢ ﻋﻠﯽ اﮐﺒﺮ‬
‫ﺿﯿﺎﯾﯽ‬
‫‪ .104‬دﻗﺎﺋﻖ ﻟا ﺘﺄوﯾﻞ و ﺣﻘﺎﺋﻖ اﻟﺘﻨﺰﯾﻞ‪ /‬اﺑﻮ اﻟﻤﮑﺎرم ﻣﺤﻤﻮد ﺑﻦ اﺑﯽ اﻟﻤﮑﺎرم ﺣﺴﻨﯽ واﻋﻆ‪ ،‬ﭘﮋوﻫﺶ ﺟﻮﯾﺎ ﺟﻬﺎﻧﺒﺨﺶ‬
‫‪ .105‬ﮔﻮﻫﺮ ﻣﻘﺼﻮد‪ /‬ﻣﺼﻄﻔﯽ ﺗﻬﺮاﻧﯽ )ﻣﯿﺮﺧﺎﻧﯽ(‪ ،‬ﺑﻪ ﮐﻮﺷﺶ زﻫﺮا ﻣﯿﺮﺧﺎﻧﯽ‬
‫‪ .106‬ﺑﻠﻮﻫﺮ و ﺑﯿﻮذﺳﻒ‪ /‬ﻣﻮﻻﻧﺎ ﻧﻈﺎم‪ ،‬ﺗﺼﺤﯿﺢ ﻣﺤﻤﺪ روﺷﻦ‬
‫‪ .107‬ﺳﻨﺪﺑﺎدﻧﺎﻣﻪ‪ /‬ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﻠﯽ ﻇﻬﯿﺮي ﺳﻤﺮﻗﻨﺪي‪ ،‬ﺗﺼﺤﯿﺢ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﺎﻗﺮ ﮐﻤﺎل اﻟﺪﯾﻨﯽ‬
‫‪ .108‬ﺗﺤﻔﮥ اﻟﻔﺘﯽ ﻓﯽ ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺳﻮرة ﻫﻞ أﺗﯽ‪ /‬ﻏﯿﺎث اﻟﺪﯾﻦ ﻣﻨﺼﻮر دﺷﺘﮑﯽ ﺷﯿﺮازي‪ ،‬ﺗﺼﺤﯿﺢ ﭘﺮوﯾﻦ ﺑﻬﺎرزاده‬
‫‪ .109‬ﺟﻬﺎن داﻧﺶ‪ /‬ﺷﺮف اﻟﺪﯾﻦ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻣﺴﻌﻮد ﻣﺴﻌﻮدي؛ ﺗﺼﺤﯿﺢ ﺟﻠﯿﻞ اﺧﻮان زﻧﺠﺎﻧﯽ‬
‫‪ .110‬ﮐﻠﯿﺎت ﺑﺴـﺤﻖ اﻃﻌﻤﻪ ﺷـﯿﺮازي‪ /‬ﻣﻮﻻﻧﺎ ﺟﻤﺎل اﻟﺪﯾﻦ اﺑﻮ اﺳـﺤﻖ ﺣﻼج اﻃﻌﻤﻪ ﺷـﯿﺮازي ﻣﻌﺮوف ﺑﻪ ﺑﺴـﺤﻖ اﻃﻌﻤﻪ ﺷـﯿﺮازي؛ ﺗﺼﺤﯿﺢ‬
‫ﻣﻨﺼﻮر رﺳﺘﮕﺎر ﻓﺴﺎﯾﯽ‬
‫‪ .111‬ﻣﺤﺒﻮب اﻟﻘﻠﻮب )ج ‪ /(2‬ﻗﻄﺐ اﻟﺪﯾﻦ اﻻﺷﮑﻮري؛ ﺗﺤﻘﯿﻖ اﻟﺪﮐﺘﻮر اﺑﺮاﻫﯿﻢ اﻟﺪﯾﺒﺎﺟﯽ‪ -‬اﻟﺪﮐﺘﻮر ﺣﺎﻣﺪ ﺻﺪﻗﯽ‬
‫‪ .112‬ﺗﺎرﯾﺦ ﻋﺎﻟﻢآراي اﻣﯿﻨﯽ‪ /‬ﻓﻀﻞ اﻟﻠّﻪ ﺑﻦ روزﺑﻬﺎن ﺧﻨﺠﯽ اﺻﻔﻬﺎﻧﯽ؛ ﺗﺼﺤﯿﺢ ﻣﺤﻤﺪ اﮐﺒﺮ ﻋﺸﯿﻖ‬
‫‪ .113‬روﺿﮥ اﻟﻤﻨﺠﻤﯿﻦ‪ /‬ﺷﻬﻤﺮدان ﺑﻦ اﺑﯽ اﻟﺨﯿﺮ رازي؛ ﻣﻘﺪﻣﻪ‪ ،‬ﺗﺤﻘﯿﻖ و ﺗﺼﺤﯿﺢ ﺟﻠﯿﻞ اﺧﻮان زﻧﺠﺎﻧﯽ‬
‫‪ .114‬ﮐﻠﯿﺎت ﻧﺠﯿﺐ ﮐﺎﺷﺎﻧﯽ‪ /‬ﻧﻮر اﻟﺪﯾﻦ ﻣﺤﻤﺪ ﺷﺮﯾﻒ ﮐﺎﺷﺎﻧﯽ؛ ﺗﺼﺤﯿﺢ اﺻﻐﺮ دادﺑﻪ و ﻣﻬﺪي ﺻﺪري‬
‫‪ .115‬إﺷﺮاق ﻫﯿﺎﮐﻞ اﻟﻨﻮر ﻟﮑﺸﻒ ﻇﻠﻤﺎت ﺷﻮاﮐﻞ اﻟﻐﺮور‪ /‬ﻏﯿﺎث اﻟﺪﯾﻦ ﻣﻨﺼﻮر دﺷﺘﮑﯽ ﺷﯿﺮازي؛ ﺗﻘﺪﯾﻢ و ﺗﺤﻘﯿﻖ ﻋﻠﯽ اوﺟﺒﯽ‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 532‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫‪ .116‬ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ آﺛﺎر ﻋﺒـﺪ اﻟﻠّﻪ ﺧﺎن ﻗﺮاﮔﻮزﻟﻮ‪ /‬ﺣﺎﺟﯽ ﻋﺒـﺪ اﻟﻠّﻪ ﺧﺎن ﻗﺮاﮔﻮزﻟﻮ اﻣﯿﺮ ﻧﻈﺎم ﻫﻤﺪاﻧﯽ؛ ﻣﻘﺪﻣﻪ‪ ،‬ﺗﺼـﺤﯿﺢ و ﺗﻌﻠﯿﻘﺎت ﻋﻨﺎﯾﺖ اﷲ‬
‫ﻣﺠﯿﺪي‬
‫‪ .117‬ﺗﻌﻠﯿﻘﻪ ﺑﺮ اﻟﻬﯿﺎت ﺷﺮح ﺗﺠﺮﯾﺪ ﻣّﻠﺎ ﻋﻠﯽ ﻗﻮﺷﭽﯽ‪ /‬ﺷﻤﺲ اﻟﺪﯾﻦ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ اﺣﻤﺪ ﺧﻔﺮي؛ ﻣﻘﺪﻣﻪ و ﺗﺼﺤﯿﺢ ﻓﯿﺮوزه ﺳﺎﻋﺘﭽﯿﺎن‬
‫‪ .118‬ﻣﺮآت واردات‪ /‬ﻣﺤﻤﺪ ﺷﻔﯿﻊ ﻃﻬﺮاﻧﯽ )ره( ﻣﻘﺪﻣﻪ‪ ،‬ﺗﺼﺤﯿﺢ و ﺗﻌﻠﯿﻘﺎت دﮐﺘﺮ ﻣﻨﺼﻮر ﺻﻔﺖﮔﻞ‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪561 :‬‬
‫‪ .119‬ﺟﻮاﻫﺮﻧﺎﻣﻪ ﻧﻈﺎﻣﯽ‪ /‬ﻣﺤّﻤﺪ ﺑﻦ اﺑﯽ اﻟﺒﺮﮐﺎت ﺟﻮﻫﺮي ﻧﯿﺸﺎﺑﻮري‪ ،‬ﺑﻪ ﮐﻮﺷﺶ‪ :‬اﯾﺮج اﻓﺸﺎر‪ ،‬ﺑﺎ ﻫﻤﮑﺎري‪ :‬ﻣﺤّﻤﺪ رﺳﻮل درﯾﺎﮔﺸﺖ‬
‫‪ .120‬ﺗﺎرﯾﺦ رﺷﯿﺪي‪ /‬ﻣﯿﺮزا ﻣﺤﻤﺪ ﺣﯿﺪر دوﻏﻼت‪ ،‬ﺗﺼﺤﯿﺢ ﻋﺒﺎﺳﻘﻠﯽ ﻏﻔﺎريﻓﺮد‬
‫‪ .121‬اﺳﻨﺎد ﭘﺎدرﯾﺎن ﮐﺮﻣﻠﯽ‪ /‬ﺑﺎزﻣﺎﻧﺪه از ﻋﺼﺮ ﺷﺎه ﻋﺒﺎس ﺻﻔﻮي ﺑﻪ ﮐﻮﺷﺶ دﮐﺘﺮ ﻣﻨﻮﭼﻬﺮ ﺳﺘﻮده ﺑﺎ ﻫﻤﮑﺎري اﯾﺮج اﻓﺸﺎر‬
‫‪ .122‬ﺗﻨﮑﻠﻮﺷﺎ‪ /‬از ﻣﺆﻟّﻔﯽ ﻧﺎﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺑﻪ ﺿﻤﯿﻤﻪ ﻣﺪﺧﻞ ﻣﻨﻈﻮم از ﻋﺒﺪ اﻟﺠﺒﺎر ﺧﺠﻨﺪي‪ ،‬ﻣﻘﺪﻣﻪ و ﺗﺼﺤﯿﺢ رﺣﯿﻢ رﺿﺎزاده ﻣﻠﮏ‬
‫‪ .123‬دﯾﻮان ﻏﺰﻟﯿﺎت ﻣﯿﺮزا ﺟﻼل اﻟﺪﯾﻦ اﺳﯿﺮ ﺷﻬﺮﺳﺘﺎﻧﯽ )اﺻﻔﻬﺎﻧﯽ(‪ /‬ﺗﺼﺤﯿﺢ و ﺗﺤﻘﯿﻖ ﻏﻼﻣﺤﺴﯿﻦ ﺷﺮﯾﻔﯽ وﻟﺪاﻧﯽ‬
‫‪ .124‬ﺟﺎﻣﻊ اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ :‬ﺗﺎرﯾﺦ اﻓﺮﻧﺞ‪ ،‬ﭘﺎﯾﺎن و ﻗﯿﺎﺻﺮه‪ /‬رﺷﯿﺪ اﻟﺪﯾﻦ ﻓﻀﻞ اﷲ ﻫﻤﺪاﻧﯽ؛ ﺗﺼﺤﯿﺢ و ﺗﺤﺸﯿﻪ ﻣﺤﻤﺪ روﺷﻦ‬
‫‪ .125‬زاد اﻟﻤﺴﺎﻓﺮ‪ /‬ﻧﺎﺻﺮﺧﺴـﺮو ﻗﺒﺎدﯾﺎﻧﯽ ﺑﻠﺨﯽ‪ ،‬ﺷـﺮح ﻟﻐﺎت و اﺻـﻄﻼﺣﺎت اﺳـﻤﺎﻋﯿﻞ ﻋﻤﺎدي ﺣﺎﺋﺮي؛ ﺗﺼـﺤﯿﺢ و ﺗﺤﻘﯿﻖ ﻣﺤﻤﺪ ﻋﻤﺎدي‬
‫ﺣﺎﺋﺮي‬
‫‪ .126‬ﺟﺎﻣﻊ اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ :‬ﻫﻨﺪ و ﺳﻨﺪ و ﮐﺸﻤﯿﺮ‪ /‬رﺷﯿﺪ اﻟﺪﯾﻦ ﻓﻀﻞ اﷲ ﻫﻤﺪاﻧﯽ؛ ﺗﺼﺤﯿﺢ و ﺗﺤﺸﯿﻪ ﻣﺤﻤﺪ روﺷﻦ‬
‫‪ .127‬ﺷﺮح ﻧﻈﻢ اﻟﺪر‪ /‬ﺻﺎﺋﻦ اﻟﺪﯾﻦ ﻋﻠﯽ ﺑﻦ ﻣﺤﻤﺪ ﺗﺮﮐﻪ اﺻﻔﻬﺎﻧﯽ )‪ 835 -770‬ه‪ .‬ق(؛ ﺗﺼﺤﯿﺢ و ﺗﺤﻘﯿﻖ اﮐﺮم ﺟﻮدي ﻧﻌﻤﺘﯽ‬
‫‪ .128‬اﻟﻤﺨﺘﺼﺮ ﻣﻦ ﮐﺘﺎب اﻟﺴﯿﺎق ﻟﺘﺎرﯾﺦ ﻧﯿﺴﺎﺑﻮر‪ /‬اﺑﻮ اﻟﺤﺴﻦ اﻟﻔﺎرﺳﯽ؛ ﺗﺤﻘﯿﻖ ﻣﺤﻤﺪ ﮐﺎﻇﻢ اﻟﻤﺤﻤﻮدي‬
‫‪ .129‬ﺟﻨﮕﻨـﺎﻣﻪ ﮐﺸـﻢ‪ /‬از ﺳــﺮاﯾﻨﺪهاي ﻧﺎﺷـﻨﺎس‪ .‬و ﺟﺮونﻧـﺎﻣﻪ‪ /‬ﺳـﺮوده ﻗـﺪري؛ ﺗﺼـﺤﯿﺢ و ﺗﺤﻘﯿـﻖ ﻣﺤﻤـﺪ ﺑـﺎﻗﺮ وﺛـﻮﻗﯽ و ﻋﺒـﺪ اﻟﺮﺳـﻮل‬
‫ﺧﯿﺮاﻧﺪﯾﺶ‬
‫‪ .130‬ﺗﺤﻠﯿﮥ اﻻرواح ﺑﺤﺎﺋﻖ اﻻﻧﺠﺎح‪ /‬اﻟﻤﻨﺴﻮب اﻟﯽ ﮐﻤﺎل اﻟﺪﯾﻦ ﻋﺒﺪ اﻟﺮزاق اﻟﮑﺎﺷﺎﻧﯽ؛ ﺗﺤﻘﯿﻖ ﻋﻠﯽ اوﺟﺒﯽ‬
‫‪ .131‬ﺧﻼﺻـﮥ اﻻﺷـﻌﺎر و زﺑـﺪة اﻻﻓﮑﺎر )ﺑﺨﺶ ﮐﺎﺷﺎن(‪ /‬ﻣﯿﺮ ﺗﻘﯽ اﻟـّﺪﯾﻦ ﮐﺎﺷﺎﻧﯽ؛ ﻣﺼـﺤﺢ‪ :‬ﻋﺒـﺪ اﻟﻌﻠﯽ ادﯾﺐ ﺑﺮوﻣﻨـﺪ و ﻣﺤّﻤـ ﺪ ﺣﺴـﯿﻦ‬
‫ﻧﺼﯿﺮي ﮐﻬﻨﻤﻮﯾﯽ‬
‫‪ .132‬ﻧﺴـﺨﻪ ﺧﻄﯽ و ﻓﻬﺮﺳﺖﻧﮕﺎري در اﯾﺮان ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻣﻘﺎﻻت و ﺟﺴـﺘﺎرﻫﺎ ﺑﻪ ﭘﺎس ﻗـﺪرداﻧﯽ از زﺣﻤﺎت ﺳـﯽﺳﺎﻟﻪ ﻓﺮاﻧﺴـﯿﺲ رﯾﺸﺎر؛ ﺑﻪ‬
‫ﮐﻮﺷﺶ اﺣﻤﺪ رﺿﺎ رﺣﯿﻤﯽ رﯾﺴﻪ‬
‫‪ .133‬ﺟﺎﻣﻊ اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ :‬اﻏﻮز‪ /‬رﺷﯿﺪ اﻟﺪﯾﻦ ﻓﻀﻞ اﷲ ﻫﻤﺪاﻧﯽ؛ ﺗﺼﺤﯿﺢ و ﺗﺤﺸﯿﻪ ﻣﺤﻤﺪ روﺷﻦ‬
‫‪ .134‬اﺳﮑﻨﺪرﻧﺎﻣﻪ‪) :‬ﺑﺨﺶ ﺧﺘﺎ(‪ /‬ﻣﻨﺴﻮب ﺑﻪ ﻣﻨﻮﭼﻬﺮ ﺧﺎن ﺣﮑﯿﻢ؛ ﺗﺼﺤﯿﺢ ﻋﻠﯽ رﺿﺎ ذﮐﺎوﺗﯽ ﻗﺮاﮔﺰﻟﻮ‬
‫‪ .135‬ﺟﺎﻣﻊ اﻟﺘﻮارﯾﺦ )ﺗﺎرﯾﺦ اﻗﻮام ﭘﺎدﺷﺎﻫﺎن ﺧﺘﺎي(‪ /‬ﺗﺄﻟﯿﻒ رﺷﯿﺪ اﻟﺪﯾﻦ ﻓﻀﻞ اﷲ ﻫﻤﺪاﻧﯽ؛ ﺗﺼﺤﯿﺢ و ﺗﺤﺸﯿﻪ ﻣﺤﻤﺪ روﺷﻦ‬
‫‪ .136‬ﺧﺘﻢ اﻟﻐﺮاﺋﺐ ﺧﺎﻗﺎﻧﯽ ﺷﺮواﻧﯽ )ﺗﺤﻔﮥ اﻟﻌﺮاﻗﯿﻦ(‪ /‬ﻧﺴﺨﻪ ﺑﺮﮔﺮدان ﺑﻪ ﻗﻄﻌﻪ اﺻﻞ ﻧﺴﺨﻪ ﺧﻄﯽ ﺷﻤﺎره ‪ 845‬ﮐﺘﺎﺑﺨﺎﻧﻪ ﻣﻠﯽ اﺗﺮﯾﺶ )وﯾﻦ(‬
‫ﮐﺘﺎﺑﺖ ‪ 593‬ه؛ ﺑﻪ ﮐﻮﺷﺶ اﯾﺮج اﻓﺸﺎر‬
‫‪ .137‬ﮐﺘﺎب اﯾﺮاﻧﯽ‪ /‬ﭼﻬﺎر ﻣﻘﺎﻟﻪ در ﻣﺒﺎﺣﺚ ﻣﺘﻦﭘﮋوﻫﯽ‪ ،‬ﻧﺴﺨﻪﺷﻨﺎﺳﯽ و ﮐﺘﺎبآراﯾﯽ؛ ﻓﺮاﻧﺴﯿﺲ رﯾﺸﺎر؛ ﺗﺮﺟﻤﻪ ع‪ .‬روﺣﺒﺨﺸﺎن‬
‫‪ .138‬ﻣﺎﻫﺘﺎب ﺷﺎم ﺷﺮق‪ /‬ﮔﺰاره و ﮔﺰﯾﻨﻪي اﻧﺪﯾﺸﻪﺷﻨﺎﺳﯽ اﻗﺒﺎل‪ /‬ﻣﺤﻤﺪ ﺣﺴﯿﻦ ﺳﺎﮐﺖ‬
‫‪ .139‬ارجﻧﺎﻣﻪ ﺣﺒﯿﺐ ﯾﻐﻤﺎﯾﯽ‪ /‬ﺳﯿﺪ ﻋﻠﯽ آل داود‬
‫‪ .140‬دﯾﻮان اﺷﺮاق‪ /‬ﻣﯿﺮ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﺎﻗﺮ ﻣﯿﺮداﻣﺎد؛ ﭘﯿﺸﮕﻔﺘﺎر ﺟﻮﯾﺎ ﺟﻬﺎﻧﺒﺨﺶ‪ /‬ﺳﻤﯿﺮا ﭘﻮﺳﺘﯿﻦدوز‬
‫‪ .141‬ﻣﺘﻦﺷﻨﺎﺳﯽ ﺷﺎﻫﻨﺎﻣﻪي ﻓﺮدوﺳﯽ‪ /‬ﻣﻨﺼﻮر رﺳﺘﮕﺎر ﻓﺴﺎﯾﯽ‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 533‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‬
‫‪ .142‬ﻣﺠﺎﻟﺲ ﺟﻬﺎﻧﮕﯿﺮي‪ /‬ﻋﺒﺪ اﻟﺴﺘﺎر ﺑﻦ ﻗﺎﺳﻢ ﻻﻫﻮري‪ /‬ﻋﺎرف ﻧﻮﺷﺎﻫﯽ و ﻣﻌﯿﻦ ﻧﻈﺎﻣﯽ‬
‫‪ .143‬ﺗﺤﺴﯿﻦ و ﺗﻘﺒﯿﺢ ﺛﻌﺎﻟﺒﯽ‪ /‬ﻣﺘﺮﺟﻢ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ اﺑﯽ ﺑﮑﺮ ﺑﻦ ﻋﻠﯽ ﺳﺎوي‪ /‬ﻋﺎرف اﺣﻤﺪ اﻟﺰﻏﻮل‬
‫‪ .144‬ﻣﺴﺨﺮ اﻟﺒﻼد‪ /‬ﻣﺤّﻤﺪﯾﺎر ﺑﻦ ﻋﺮب ﻗﻄﻐﺎن‪ /‬ﻧﺎدره ﺟﻼﻟﯽ‬
‫‪ .145‬ارﺷﺎد‪ /‬ﻋﺒﺪ اﻟّﻠﻪ ﺑﻦ ﻣﺤّﻤﺪ ﺑﻦ اﺑﯽ ﺑﮑﺮ ﻗﻼﻧﺴﯽ ﻧﺴﻔﯽ‪ /‬ﻋﺎرف ﻧﻮﺷﺎﻫﯽ‬
‫‪ .146‬ارجﻧﺎﻣﻪ ﻣﻠﮏ اﻟﺸﻌﺮاء ﺑﻬﺎر‪ /‬ﻋﻠﯽ ﻣﯿﺮ اﻧﺼﺎري‬
‫‪ .147‬ﻣﺮآت اﻟﻮﻗﺎﯾﻊ ﻣﻈﻔﺮي‪ /‬ﻋﺒﺪ اﻟﺤﺴﯿﻦ ﺧﺎن ﻣﻠﮏ اﻟﻤﻮرﺧﯿﻦ‪ /‬دﮐﺘﺮ ﻋﺒﺪ اﻟﺤﺴﯿﻦ ﻧﻮاﯾﯽ‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪562 :‬‬
‫‪ .148‬ﺳﻔﺎرتﻧﺎﻣﻪ ﺧﻮارزم‪ /‬رﺿﺎ ﻗﻠﯽ ﺧﺎن ﻫﺪاﯾﺖ؛ ﺟﻤﺸﯿﺪ ﮐﯿﺎنﻓﺮ‬
‫‪ .149‬ﺗﺎرﯾﺦ ﻫﺮات )ﻧﺴﺨﻪ ﺑﺮﮔﺮدان(‪ /‬ﻣﺆﻟﻒ ﻧﺎﺷﻨﺎﺧﺘﻪ‪ /‬ﻣﺤﻤﺪ رﺿﺎ اﺑﻮﯾﯽ ﻣﻬﺮﯾﺰي‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪ ﺣﺴﻦ ﻣﯿﺮ ﺣﺴﯿﻨﯽ ﺑﺎ ﻣﻘﺪﻣﻪ اﯾﺮج اﻓﺸﺎر‬
‫‪ .150‬ﺟﺎﻣﻊ اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ :‬ﺑﺨﺶ ﺑﻨﯽ اﺳﺮاﺋﯿﻞ‪ /‬رﺷﯿﺪ اﻟﺪﯾﻦ ﻓﻀﻞ اﷲ ﻫﻤﺪاﻧﯽ؛ ﺗﺼﺤﯿﺢ و ﺗﺤﺸﯿﻪ ﻣﺤﻤﺪ روﺷﻦ‬
‫‪ .151‬ﺧﻼﺻـﮥ اﻻﺷـﻌﺎر و زﺑـﺪة اﻻﻓﮑﺎر )ﺑﺨﺶ اﺻـﻔﻬﺎن(‪ /‬ﻣﯿﺮ ﺗﻘﯽ اﻟـّﺪﯾﻦ ﮐﺎﺷﺎﻧﯽ؛ ﻣﺼـﺤﺢ‪ :‬ﻋﺒـﺪ اﻟﻌﻠﯽ ادﯾﺐ ﺑﺮوﻣﻨﺪ و ﻣﺤّﻤﺪ ﺣﺴـﯿﻦ‬
‫ﻧﺼﯿﺮي ﮐﻬﻨﻤﻮﯾﯽ‬
‫‪ .152‬درﺑﻨﺪﻧﺎﻣﻪ ﻣﯿﺮزا ﺣﯿﺪر وزﯾﺮاف‪ /‬ﺑﻪ اﻫﺘﻤﺎم ﺟﻤﺸﯿﺪ ﮐﯿﺎنﻓﺮ؛ ﺑﺎ ﻫﻤﮑﺎري ﻧﻮري ﻣﺤﻤﺪزاده‬
‫‪ .153‬ﺧﺰاﺋﻦ اﻷﻧﻮار و ﻣﻌﺎدن اﻷﺧﺒﺎر‪ /‬ﻣﯿﺮ ﻣﺤﻤﺪ رﺿﺎ ﺑﻦ ﻣﺤﻤﺪ ﻣﺆﻣﻦ ﺧﺎﺗﻮنآﺑﺎدي؛ ﺗﺼﺤﯿﺢ و ﺗﺤﻘﯿﻖ ﻣﺮﯾﻢ اﯾﻤﺎﻧﯽ ﺧﻮﺷﺨﻮ‪.‬‬
‫‪ .154‬رﺑﺎﻋّﯿﺎت ﺣﮑﯿﻢ ﺧّﯿﺎم ﻃﺮﺑﺨﺎﻧﻪ ﯾﺎراﺣﻤـﺪ رﺷـﯿﺪي‪ ،‬رﺳﺎﻟﻪ ﺳﻠﺴـﻠﮥ اﻟﺘﺮﺗﯿﺐ‪ ،‬ﺧﻄﺒﻪ ﺗﻤﺠﯿـﺪ اﺑﻦ ﺳـﯿﻨﺎ‪ /‬ﺑﺎ ﻣﻘﺪﻣﻪ و ﺣﻮاﺷـﯽ ﻋﺒﺪ اﻟﺒﺎﻗﯽ‬
‫ﮔﻮﻟﭙﯿﻨﺎرﻟﯽ‬
‫‪ .155‬ﺟﺎﻣﻊ اﻟﺘﻮارﯾﺦ )ﺗﺎرﯾﺦ ﺳﺎﻣﺎﻧﯿﺎن و ﺑﻮﯾﻬﯿﺎن و ﻏﺰﻧﻮﯾﺎن(‪ /‬رﺷﯿﺪ اﻟﺪﯾﻦ ﻓﻀﻞ اﻟﻠّﻪ ﻫﻤﺪاﻧﯽ؛ ﺗﺼﺤﯿﺢ و ﺗﺤﺸﯿﻪ ﻣﺤﻤﺪ روﺷﻦ‪.‬‬
‫‪ .156‬ﺟﺎﻣﻊ اﻟﺘﻮارﯾﺦ )ﺗﺎرﯾﺦ آل ﺳﻠﺠﻮق(‪ /‬رﺷﯿﺪ اﻟﺪﯾﻦ ﻓﻀﻞ اﻟّﻠﻪ ﻫﻤﺪاﻧﯽ؛ ﺗﺼﺤﯿﺢ و ﺗﺤﺸﯿﻪ ﻣﺤﻤﺪ روﺷﻦ‪.‬‬
‫‪ .157‬ﻣﻨﺘﺨﺐ رﺳﺎﻻت ﺻﻔﺎء اﻟﺤﻖ‪ /‬ﺳﯿﺪ ﺣﺴﻦ ‪ 2‬ﻣﺪﻧﯽ ﻫﻤﺪاﻧﯽ ﮔﺰﯾﻨﺶ‪ ،‬وﯾﺮاﯾﺶ و ﺗﻌﻠﯿﻘﺎت‪:‬‬
‫ﻋﻠﯿﺮﺿﺎ ذﮐﺎوﺗﯽ ﻗﺮاﮔﺰﻟﻮ‬
‫‪ .158‬دﻓﺘﺮ اﺷﻌﺎر ﺻﻮﻓﯽ‪ /‬ﺻﻮﻓﯽ ﻣﺤّﻤﺪ ﻫﺮوي )ﻗﺮن ﻧﻬﻢ(؛ ﺑﻪ ﮐﻮﺷﺶ‪ :‬اﯾﺮج اﻓﺸﺎر‬
‫‪ .159‬ﺗﺤﻔﮥ اﻟﺴﻼﻃﯿﻦ‪ /‬ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﺟﺎﺑﺮ اﻧﺼﺎري؛ ﺑﻪ ﮐﻮﺷﺶ اﺣﺪ ﻓﺮاﻣﺮز ﻗﺮاﻣﻠﮑﯽ‪ ،‬زﯾﻨﺖ ﻓﻨﯽ اﺻﻞ و ﻓﺮﺷﺘﻪ ﻣﺴﺠﺪي‬
‫‪ .160‬ﺗﺤﻔﮥ اﻟﺪﺳﺘﻮر )ﻓﺮﻫﻨﮓ اﻋﺪاد ﮐﻠﻤﺎت(‪ /‬ﻟﻄﻒ اﻟّﻠﻪ ﺑﻦ ﻋﺒﺪ اﻟﮑﺮﯾﻢ ﮐﺎﺷﺎﻧﯽ؛ ﺗﺼﺤﯿﺢ ﻣﻬﺪي ﺻﺪري‪.‬‬
‫‪ .161‬ﺷﺠﺮة ﻟا ﻤﻠﻮك )ﺗﺎرﯾﺦ ﻣﻨﻈﻮم ﺳﯿﺴﺘﺎن(‪ /‬ﺳﺮوده ﺻﺒﻮري‪ ،‬ﻧﺎﺻﺢ و ﻇﻬﯿﺮ؛ ﺗﺤﻘﯿﻖ‪ ،‬ﺗﺼﺤﯿﺢ و ﺗﻮﺿﯿﺤﺎت ﻣﻨﺼﻮر ﺻﻔﺖﮔﻞ‪.‬‬
‫‪ .162‬ﺳﻠﻢ اﻟﺴﻤﺎوات‪ /‬اﺑﻮ اﻟﻘﺎﺳﻢ ﺑﻦ اﺑﯽ ﺣﺎﻣﺪ ﮐﺎزروﻧﯽ؛ ﺗﺼﺤﯿﺢ ﻋﺒﺪ اﷲ ﻧﻮراﻧﯽ‪.‬‬
‫‪ .163‬ﺑﯿﺎن اﻟﺤﻘﺎﯾﻖ‪ /‬رﺷﯿﺪ اﻟﺪﯾﻦ ﻓﻀﻞ اﻟﻠّﻪ ﻫﻤﺪاﻧﯽ؛ ﺗﺼﺤﯿﺢ ﻫﺎﺷﻢ رﺟﺐزاده‪.‬‬
‫‪ .164‬ﻗﺮآن ﻓﺎرﺳﯽ ﮐﻬﻦ‪ /‬ﺗﺎرﯾﺦ‪ ،‬ﺗﺤﺮﯾﺮﻫﺎ‪ ،‬ﺗﺤﻠﯿﻞ؛ ﻣﺤﻤﺪ ﻋﻤﺎدي ﺣﺎﺋﺮي‬
‫اﺷﺮف اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ‪ ،‬ص‪563 :‬‬
‫ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ارجﻧﺎﻣﻪﻫﺎ )در دﺳﺖ ﺗﺄﻟﯿﻒ و اﻧﺘﺸﺎر(‬
‫‪ .1‬ارجﻧﺎﻣﻪ ﻋﺒﺎس اﻗﺒﺎل آﺷﺘﯿﺎﻧﯽ‪ /‬روزﺑﻪ زّرﯾﻦ ﮐﻮب‬
‫‪ .2‬ارجﻧﺎﻣﻪ ﻣﻠﮏ اﻟﺸﻌﺮاء ﺑﻬﺎر‪ /‬ﻋﻠﯽ ﻣﯿﺮاﻧﺼﺎري‬
‫‪ .3‬ارجﻧﺎﻣﻪ اﺣﻤﺪ ﺑﻬﻤﻨﯿﺎر‪ /‬ﻏﻼﻣﺮﺿﺎ ﺟﻤﺸﯿﺪﻧﮋاد اول‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 534‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫درﺑﺎره ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬
‫‪ .4‬ارجﻧﺎﻣﻪ ﻣﻬﺪي ﺑﯿﺎﻧﯽ‪ /‬ﻣﺤﺴﻦ ﺟﻌﻔﺮيﻣﺬﻫﺐ‬
‫‪ .5‬ارجﻧﺎﻣﻪ ﭘﺮوﯾﺰ ﻧﺎﺗﻞ ﺧﺎﻧﻠﺮي‪ /‬ﻋﻠﯽ ﻣﯿﺮاﻧﺼﺎري‬
‫‪ .6‬ارجﻧﺎﻣﻪ ﻣﺤﻤﺪ ﺗﻘﯽ داﻧﺶﭘﮋوه‪ /‬ﻓﺮﯾﺒﺎ اﻓﮑﺎري‬
‫‪ .7‬ارجﻧﺎﻣﻪ ﻣﻮﻟﻮي ﻣﺤﻤﺪ ﺷﻔﯿﻊ‪ /‬ﻧﺠﻢ اﻟﺮﺷﯿﺪ )ﭘﺎﮐﺴﺘﺎن(‬
‫‪ .8‬ارجﻧﺎﻣﻪ ﺣﺎﻓﻆ ﻣﺤﻤﻮد ﺷﯿﺮاﻧﯽ‪ /‬ﺳﻠﯿﻢ ﻣﻈﻬﺮ )ﭘﺎﮐﺴﺘﺎن(‬
‫‪ .9‬ارجﻧﺎﻣﻪ ذﺑﯿﺢ اﷲ ﺻﻔﺎ‪ /‬ﺳﯿﺪ ﻋﻠﯽ آل داود‬
‫‪ .10‬ارجﻧﺎﻣﻪ ﻋﺒﺪ اﻟﻌﺰﯾﺰ ﻃﺒﺎﻃﺒﺎﯾﯽ‪ /‬ﻋﻠﯽ رﻓﯿﻌﯽ ﻋﻼﻣﺮودﺷﺘﯽ‬
‫‪ .11‬ارجﻧﺎﻣﻪ ﻋﻠﯽ اﮐﺒﺮ ﻓّﯿﺎض‪ /‬ﻣﺤﻤﺪ ﺣﺴﯿﻦ ﺳﺎﮐﺖ‬
‫‪ .12‬ارجﻧﺎﻣﻪ ﺑﺪﯾﻊ اﻟﺰﻣﺎن ﻓﺮوزاﻧﻔﺮ‪ /‬ﻋﻨﺎﯾﺖ اﻟﻠّﻪ ﻣﺠﯿﺪي و ﻋﻠﯽ ﻣﯿﺮاﻧﺼﺎري‬
‫‪ .13‬ارجﻧﺎﻣﻪ اﺑﻮ اﻟﻘﺎﺳﻢ ﻗﺮﺑﺎﻧﯽ‪ /‬ﯾﻮﻧﺲ ﮐﺮاﻣﺘﯽ‬
‫‪ .14‬ارجﻧﺎﻣﻪ ﻣﺤﻤﺪ ﻗﺰوﯾﻨﯽ‪ /‬ﻋﻠﯿﺮﺿﺎ ﺑﻬﺮاﻣﯿﺎن‬
‫‪ .15‬ارجﻧﺎﻣﻪ ﺻﺎدقﮐﯿﺎ‪ /‬ﻋﺴﮕﺮ ﺑﻬﺮاﻣﯽ ﮐﻬﯿﺶﻧﮋاد‬
‫‪ .16‬ارجﻧﺎﻣﻪ اﺣﻤﺪ ﮔﻠﭽﯿﻦ ﻣﻌﺎﻧﯽ‪ /‬ﺑﻬﺮوز اﯾﻤﺎﻧﯽ‬
‫‪ .17‬ارجﻧﺎﻣﻪ ﻣﺤﻤﺪ ﺟﻮاد ﻣﺸﮑﻮر‪ /‬ﺳﯿﺪ ﺳﻌﯿﺪ ﻣﯿﺮ ﻣﺤﻤﺪ ﺻﺎدق‬
‫‪ .18‬ارجﻧﺎﻣﻪ ﻣﺤﻤﺪ ﻣﻌﯿﻦ‪ /‬ﻣﺤﻤﺪ ﻏﻼﻣﺮﺿﺎﯾﯽ‬
‫‪ .19‬ارجﻧﺎﻣﻪ ﺳﻌﯿﺪ ﻧﻔﯿﺴﯽ‪ /‬ﺟﻼﻟﯽ ﭘﻨﺪري‬
‫‪ .20‬ارجﻧﺎﻣﻪ اﻣﯿﺮ ﺣﺴﯿﻦ ﯾﺰدﮔﺮدي‪ /‬اﺻﻐﺮ دادﺑﻪ‬
‫‪ .21‬ارجﻧﺎﻣﻪ ﺣﺒﯿﺐ ﯾﻐﻤﺎﯾﯽ‪ /‬ﺳﯿﺪ ﻋﻠﯽ آل داوود‬
‫‪ .22‬ارجﻧﺎﻣﻪ ﻏﻼﻣﺤﺴﯿﻦ ﯾﻮﺳﻔﯽ‪ /‬ﻣﺤﻤﺪ ﺟﻌﻔﺮ ﯾﺎﺣﻘﯽ‬
‫درﺑﺎره ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬
‫ﺑﺴﻢ اﷲ اﻟﺮﺣﻤﻦ اﻟﺮﺣﯿﻢ‬
‫ﺟﺎِﻫُﺪوا ﺑ َِﺄﻣْﻮاﻟ ُِﮑْﻢ َو َأﻧ ُْﻔِﺴُﮑْﻢ ﻓﯽ َﺳﺒﯿِﻞ اﻟﻠﱠِﻪ ذﻟ ُِﮑْﻢ َﺧﯿٌْﺮ ﻟَُﮑْﻢ ِإْن ُﮐﻨْﺘُْﻢ َﺗْﻌَﻠُﻤﻮَن )ﺳﻮره ﺗﻮﺑﻪ آﯾﻪ ‪(41‬‬
‫ﺑﺎ اﻣﻮال و ﺟﺎﻧﻬﺎى ﺧﻮد‪ ،‬در راه ﺧـﺪا ﺟﻬﺎد ﻧﻤﺎﯾﯿـﺪ؛ اﯾﻦ ﺑﺮاى ﺷـﻤﺎ ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ اﮔﺮ ﺑﺪاﻧﯿﺪ ﺣﻀـﺮت رﺿﺎ )ﻋﻠﯿﻪ اﻟّﺴـ ﻼم(‪ :‬ﺧﺪا رﺣﻢ ﻧﻤﺎﯾﺪ‬
‫ﺑﻨﺪهاى ﮐﻪ اﻣﺮ ﻣﺎ را زﻧﺪه )و ﺑﺮﭘﺎ( دارد ‪ ...‬ﻋﻠﻮم و داﻧﺸـﻬﺎى ﻣﺎ را ﯾﺎد ﮔﯿﺮد و ﺑﻪ ﻣﺮدم ﯾﺎد دﻫﺪ‪ ،‬زﯾﺮا ﻣﺮدم اﮔﺮ ﺳﺨﻨﺎن ﻧﯿﮑﻮى ﻣﺎ را )ﺑﻰ‬
‫آﻧﮑﻪ ﭼﯿﺰى از آن ﮐﺎﺳﺘﻪ و ﯾﺎ ﺑﺮ آن ﺑﯿﺎﻓﺰاﯾﻨﺪ( ﺑﺪاﻧﻨﺪ ﻫﺮ آﯾﻨﻪ از ﻣﺎ ﭘﯿﺮوى )و ﻃﺒﻖ آن ﻋﻤﻞ( ﻣﻰ ﮐﻨﻨﺪ‬
‫ﺑﻨﺎدر اﻟﺒﺤﺎر‪-‬ﺗﺮﺟﻤﻪ و ﺷﺮح ﺧﻼﺻﻪ دو ﺟﻠﺪ ﺑﺤﺎر اﻻﻧﻮار ص ‪159‬‬
‫ﺑﻨﯿﺎﻧﮕﺬار ﻣﺠﺘﻤﻊ ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ ﻣﺬﻫﺒﯽ ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻـﻔﻬﺎن ﺷﻬﯿﺪ آﯾﺖ اﷲ ﺷﻤﺲ آﺑﺎدي )ره( ﯾﮑﯽ از ﻋﻠﻤﺎي ﺑﺮﺟﺴﺘﻪ ﺷﻬﺮ اﺻﻔﻬﺎن ﺑﻮدﻧﺪ ﮐﻪ در‬
‫دﻟـﺪادﮔﯽ ﺑﻪ اﻫﻠـﺒﯿﺖ )ﻋﻠﯿﻬﻢ اﻟﺴـﻼم( ﺑﺨﺼـﻮص ﺣﻀـﺮت ﻋﻠﯽ ﺑﻦ ﻣﻮﺳـﯽ اﻟﺮﺿـﺎ )ﻋﻠﯿﻪ اﻟﺴـﻼم( و اﻣـﺎم ﻋﺼـﺮ )ﻋﺠـﻞ اﷲ ﺗﻌـﺎﻟﯽ ﻓﺮﺟﻪ‬
‫اﻟﺸـﺮﯾﻒ( ﺷـﻬﺮه ﺑﻮده و ﻟـﺬا ﺑﺎ ﻧﻈﺮ و دراﯾﺖ ﺧﻮد در ﺳﺎل ‪ 1340‬ﻫﺠﺮي ﺷﻤﺴـﯽ ﺑﻨﯿﺎﻧﮕـﺬار ﻣﺮﮐﺰ و راﻫﯽ ﺷـﺪ ﮐﻪ ﻫﯿﭻ وﻗﺖ ﭼﺮاغ آن‬
‫ﺧﺎﻣﻮش ﻧﺸﺪ و ﻫﺮ روز ﻗﻮي ﺗﺮ و ﺑﻬﺘﺮ راﻫﺶ را اداﻣﻪ ﻣﯽ دﻫﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘـﺎت ﻗـﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻـﻔﻬﺎن از ﺳﺎل ‪ 1385‬ﻫﺠﺮي ﺷﻤﺴـﯽ ﺗﺤﺖ اﺷـﺮاف ﺣﻀـﺮت آﯾﺖ اﷲ ﺣـﺎج ﺳـﯿﺪ ﺣﺴﻦ اﻣﺎﻣﯽ )ﻗـﺪس ﺳـﺮه‬
‫اﻟﺸـﺮﯾﻒ ( و ﺑـﺎ ﻓﻌـﺎﻟﯿﺖ ﺧﺎﻟﺼـﺎﻧﻪ و ﺷـﺒﺎﻧﻪ روزي ﺗﯿﻤﯽ ﻣﺮﮐﺐ از ﻓﺮﻫﯿﺨﺘﮕﺎن ﺣﻮزه و داﻧﺸـﮕﺎه‪ ،‬ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﺧﻮد را در زﻣﯿﻨﻪ ﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 535‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫درﺑﺎره ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬
‫ﻣﺬﻫﺒﯽ‪ ،‬ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ و ﻋﻠﻤﯽ آﻏﺎز ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﻫﺪاف ‪:‬دﻓﺎع از ﺣﺮﯾﻢ ﺷـﯿﻌﻪ و ﺑﺴﻂ ﻓﺮﻫﻨﮓ و ﻣﻌﺎرف ﻧﺎب ﺛﻘﻠﯿﻦ )ﮐﺘﺎب اﷲ و اﻫﻞ اﻟﺒﯿﺖ ﻋﻠﯿﻬﻢ اﻟﺴـﻼم( ﺗﻘﻮﯾﺖ اﻧﮕﯿﺰه ﺟﻮاﻧﺎن و ﻋﺎﻣﻪ‬
‫ﻣﺮدم ﻧﺴـﺒﺖ ﺑﻪ ﺑﺮرﺳـﯽ دﻗﯿﻖ ﺗﺮ ﻣﺴﺎﺋـﻞ دﯾﻨﯽ‪ ،‬ﺟﺎﯾﮕﺰﯾﻦ ﮐﺮدن ﻣﻄﺎﻟﺐ ﺳﻮدﻣﻨـﺪ ﺑﻪ ﺟﺎي ﺑﻠﻮﺗﻮث ﻫﺎي ﺑﯽ ﻣﺤﺘﻮا در ﺗﻠﻔﻦ ﻫﺎي ﻫﻤﺮاه و‬
‫راﯾـﺎﻧﻪ ﻫـﺎ اﯾﺠـﺎد ﺑﺴﺘﺮ ﺟﺎﻣﻊ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎﺗﯽ ﺑﺮ اﺳﺎس ﻣﻌﺎرف ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ و اﻫﻞ ﺑﯿﺖ ﻋﻠﯿﻬﻢ اﻟّﺴـ ﻼم ﺑﺎ اﻧﮕﯿﺰه ﻧﺸـﺮ ﻣﻌﺎرف‪ ،‬ﺳـﺮوﯾﺲ دﻫﯽ ﺑﻪ‬
‫ﻣﺤﻘﻘﯿﻦ و ﻃﻼـب‪ ،‬ﮔﺴﺘﺮش ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ و ﻏﻨﯽ ﮐﺮدن اوﻗﺎت ﻓﺮاﻏﺖ ﻋﻼﻗﻤﻨـﺪان ﺑﻪ ﻧﺮم اﻓﺰار ﻫﺎي ﻋﻠﻮم اﺳـﻼﻣﯽ‪ ،‬در دﺳﺘﺮس ﺑﻮدن‬
‫ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻻزم ﺟﻬﺖ ﺳـﻬﻮﻟﺖ رﻓﻊ اﺑﻬﺎم و ﺷـﺒﻬﺎت ﻣﻨﺘﺸﺮه در ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻋﺪاﻟﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ‪ :‬ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از اﺑﺰار ﻧﻮ ﻣﯽ ﺗﻮان ﺑﺼﻮرت ﺗﺼﺎﻋﺪي در‬
‫ﻧﺸـﺮ و ﭘﺨﺶ آن ﻫﻤﺖ ﮔﻤﺎرد و از ﻃﺮﻓﯽ ﻋﺪاﻟﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ در ﺗﺰرﯾﻖ اﻣﮑﺎﻧﺎت را در ﺳﻄﺢ ﮐﺸﻮر و ﺑﺎز از ﺟﻬﺘﯽ ﻧﺸﺮ ﻓﺮﻫﻨﮓ اﺳﻼﻣﯽ‬
‫اﯾﺮاﻧﯽ را در ﺳﻄﺢ ﺟﻬﺎن ﺳﺮﻋﺖ ﺑﺨﺸﯿﺪ‪.‬‬
‫از ﺟﻤﻠﻪ ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻬﺎي ﮔﺴﺘﺮده ﻣﺮﮐﺰ ‪:‬‬
‫اﻟﻒ(ﭼﺎپ و ﻧﺸﺮ ده ﻫﺎ ﻋﻨﻮان ﮐﺘﺎب‪ ،‬ﺟﺰوه و ﻣﺎﻫﻨﺎﻣﻪ ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﺑﺮﮔﺰاري ﻣﺴﺎﺑﻘﻪ ﮐﺘﺎﺑﺨﻮاﻧﯽ‬
‫ب(ﺗﻮﻟﯿﺪ ﺻﺪﻫﺎ ﻧﺮم اﻓﺰار ﺗﺤﻘﯿﻘﺎﺗﯽ و ﮐﺘﺎﺑﺨﺎﻧﻪ اي ﻗﺎﺑﻞ اﺟﺮا در راﯾﺎﻧﻪ و ﮔﻮﺷﯽ ﺗﻠﻔﻦ ﺳﻬﻤﺮاه‬
‫ج(ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻧﻤﺎﯾﺸﮕﺎه ﻫﺎي ﺳﻪ ﺑﻌﺪي‪ ،‬ﭘﺎﻧﻮراﻣﺎ ‪ ،‬اﻧﯿﻤﯿﺸﻦ ‪ ،‬ﺑﺎزﯾﻬﺎي راﯾﺎﻧﻪ اي و ‪ ...‬اﻣﺎﮐﻦ ﻣﺬﻫﺒﯽ‪ ،‬ﮔﺮدﺷﮕﺮي و‪...‬‬
‫د(اﯾﺠﺎد ﺳﺎﯾﺖ اﯾﻨﺘﺮﻧﺘﯽ ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ ‪ www.ghaemiyeh.com‬ﺟﻬﺖ داﻧﻠﻮد راﯾﮕﺎن ﻧﺮم اﻓﺰار ﻫﺎي ﺗﻠﻔﻦ ﻫﻤﺮاه و ﭼﻨﺪﯾﻦ ﺳﺎﯾﺖ ﻣﺬﻫﺒﯽ‬
‫دﯾﮕﺮ‬
‫ه(ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻣﺤﺼﻮﻻت ﻧﻤﺎﯾﺸﯽ‪ ،‬ﺳﺨﻨﺮاﻧﯽ و ‪ ...‬ﺟﻬﺖ ﻧﻤﺎﯾﺶ در ﺷﺒﮑﻪ ﻫﺎي ﻣﺎﻫﻮاره اي‬
‫و(راه اﻧﺪازي و ﭘﺸﺘﯿﺒﺎﻧﯽ ﻋﻠﻤﯽ ﺳﺎﻣﺎﻧﻪ ﭘﺎﺳﺦ ﮔﻮﯾﯽ ﺑﻪ ﺳﻮاﻻت ﺷﺮﻋﯽ‪ ،‬اﺧﻼﻗﯽ و اﻋﺘﻘﺎدي )ﺧﻂ ‪(2350524‬‬
‫ز(ﻃﺮاﺣﯽ ﺳﯿﺴﺘﻢ ﻫﺎي ﺣﺴﺎﺑﺪاري ‪ ،‬رﺳﺎﻧﻪ ﺳﺎز ‪ ،‬ﻣﻮﺑﺎﯾﻞ ﺳﺎز ‪ ،‬ﺳﺎﻣﺎﻧﻪ ﺧﻮدﮐﺎر و دﺳﺘﯽ ﺑﻠﻮﺗﻮث‪ ،‬وب ﮐﯿﻮﺳﮏ ‪ SMS ،‬و‪...‬‬
‫ح(ﻫﻤﮑـﺎري اﻓﺘﺨﺎري ﺑﺎ دﻫﻬﺎ ﻣﺮﮐﺰ ﺣﻘﯿﻘﯽ و ﺣﻘﻮﻗﯽ از ﺟﻤﻠﻪ ﺑﯿﻮت آﯾﺎت ﻋﻈﺎم‪ ،‬ﺣﻮزه ﻫﺎي ﻋﻠﻤﯿﻪ‪ ،‬داﻧﺸـﮕﺎﻫﻬﺎ‪ ،‬اﻣﺎﮐﻦ ﻣـﺬﻫﺒﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ‬
‫ﻣﺴﺠﺪ ﺟﻤﮑﺮان و ‪...‬‬
‫ط(ﺑﺮﮔﺰاري ﻫﻤﺎﯾﺶ ﻫﺎ‪ ،‬و اﺟﺮاي ﻃﺮح ﻣﻬﺪ‪ ،‬وﯾﮋه ﮐﻮدﮐﺎن و ﻧﻮﺟﻮاﻧﺎن ﺷﺮﮐﺖ ﮐﻨﻨﺪه در ﺟﻠﺴﻪ‬
‫ي(ﺑﺮﮔﺰاري دوره ﻫﺎي آﻣﻮزﺷﯽ وﯾﮋه ﻋﻤﻮم و دوره ﻫﺎي ﺗﺮﺑﯿﺖ ﻣﺮﺑﯽ )ﺣﻀﻮري و ﻣﺠﺎزي( در ﻃﻮل ﺳﺎل‬
‫دﻓﺘﺮ ﻣﺮﮐﺰي‪ :‬اﺻﻔﻬﺎن‪/‬خ ﻣﺴﺠﺪ ﺳﯿﺪ‪ /‬ﺣﺪ ﻓﺎﺻﻞ ﺧﯿﺎﺑﺎن ﭘﻨﺞ رﻣﻀﺎن و ﭼﻬﺎرراه وﻓﺎﺋﯽ ‪ /‬ﻣﺠﺘﻤﻊ ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ ﻣﺬﻫﺒﯽ ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬
‫ﺗﺎرﯾﺦ ﺗﺄﺳﯿﺲ‪ 1385 :‬ﺷﻤﺎره ﺛﺒﺖ ‪ 2373 :‬ﺷﻨﺎﺳﻪ ﻣﻠﯽ ‪10860152026 :‬‬
‫وب ﺳـــــــــــــﺎﯾﺖ‪ www.ghaemiyeh.com :‬اﯾﻤﯿـــــــــــــﻞ‪ Info@ghaemiyeh.com :‬ﻓﺮوﺷـــــــﮕﺎه اﯾﻨﺘﺮﻧــــــﺘﯽ‪:‬‬
‫‪www.eslamshop.com‬‬
‫ﺗﻠﻔﻦ ‪ (0311) -2357023-25‬ﻓﮑﺲ ‪ (0311) 2357022‬دﻓـﺘﺮ ﺗﻬﺮان ‪ (021) 88318722‬ﺑﺎزرﮔــﺎﻧﯽ و ﻓﺮوش ‪ 09132000109‬اﻣﻮر‬
‫ﮐﺎرﺑﺮان ‪(0311)2333045‬‬
‫ﻧﮑﺘﻪ ﻗﺎﺑـﻞ ﺗﻮﺟﻪ اﯾﻨﮑﻪ ﺑﻮدﺟﻪ اﯾﻦ ﻣﺮﮐﺰ؛ ﻣﺮدﻣﯽ ‪ ،‬ﻏﯿﺮ دوﻟﺘﯽ و ﻏﯿﺮ اﻧﺘﻔﺎﻋﯽ ﺑﺎ ﻫﻤﺖ ﻋـﺪه اي ﺧﯿﺮ اﻧـﺪﯾﺶ اداره و ﺗﺎﻣﯿﻦ ﮔﺮدﯾـﺪه و ﻟﯽ‬
‫ﺟﻮاﺑﮕﻮي ﺣﺠﻢ رو ﺑﻪ رﺷﺪ و وﺳـﯿﻊ ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻣﺬﻫﺒﯽ و ﻋﻠﻤﯽ ﺣﺎﺿـﺮ و ﻃﺮح ﻫﺎي ﺗﻮﺳﻌﻪ اي ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬از اﯾﻨﺮو اﯾﻦ ﻣﺮﮐﺰ ﺑﻪ ﻓﻀﻞ‬
‫و ﮐﺮم ﺻـﺎﺣﺐ اﺻـﻠﯽ اﯾـﻦ ﺧـﺎﻧﻪ )ﻗـﺎﺋﻤﯿﻪ( اﻣﯿـﺪ داﺷـﺘﻪ و اﻣﯿـﺪوارﯾﻢ ﺣﻀـﺮت ﺑﻘﯿﻪ اﷲ اﻻـﻋﻈﻢ ﻋﺠـﻞ اﷲ ﺗﻌـﺎﻟﯽ ﻓﺮﺟﻪ اﻟﺸـﺮﯾﻒ ﺗـﻮﻓﯿﻖ‬
‫روزاﻓﺰوﻧﯽ را ﺷﺎﻣﻞ ﻫﻤﮕﺎن ﺑﻨﻤﺎﯾﺪ ﺗﺎ در ﺻﻮرت اﻣﮑﺎن در اﯾﻦ اﻣﺮ ﻣﻬﻢ ﻣﺎ را ﯾﺎري ﻧﻤﺎﯾﻨﺪاﻧﺸﺎاﷲ‪.‬‬
‫ﺷﻤﺎره ﺣﺴﺎب ‪ ، 621060953‬ﺷـﻤﺎره ﮐﺎرت ‪1973-3045-5331-6273:‬و ﺷـﻤﺎره ﺣﺴﺎب ﺷﺒﺎ ‪IR90-0180-0000-0000-0621- :‬‬
‫‪0609-53‬ﺑﻪ ﻧﺎم ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪ اي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن ﻧﺰد ﺑﺎﻧﮏ ﺗﺠﺎرت ﺷﻌﺒﻪ اﺻﻔﻬﺎن – ﺧﯿﺎﺑﺎن ﻣﺴﺠﺪ ﺳﯿﺪ‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 536‬از ‪537‬‬ ‫‪www.Ghaemiyeh.com‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫درﺑﺎره ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪاي ﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن‬
‫ارزش ﮐﺎر ﻓﮑﺮي و ﻋﻘﯿﺪﺗﯽ‬
‫اﻻﺣﺘﺠﺎج ‪ -‬ﺑﻪ ﺳـﻨﺪش‪ ،‬از اﻣﺎم ﺣﺴـﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟﺴـﻼم ‪ :-‬ﻫﺮ ﮐﺲ ﻋﻬـﺪه دار ﯾﺘﯿﻤﯽ از ﻣﺎ ﺷﻮد ﮐﻪ ﻣﺤﻨِﺖ ﻏﯿﺒﺖ ﻣﺎ‪ ،‬او را از ﻣﺎ ﺟـﺪا ﮐﺮده‬
‫اﺳﺖ و از ﻋﻠﻮم ﻣـﺎ ﮐﻪ ﺑﻪ دﺳـﺘﺶ رﺳـﯿﺪه‪ ،‬ﺑﻪ او ﺳـﻬﻤﯽ دﻫـﺪ ﺗﺎ ارﺷﺎد و ﻫـﺪاﯾﺘﺶ ﮐﻨـﺪ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧـﺪ ﺑﻪ او ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾـﺪ‪» :‬اي ﺑﻨـﺪه ﺑﺰرﮔﻮار‬
‫ﺷﺮﯾـﮏ ﮐﻨﻨـﺪه ﺑﺮادرش! ﻣﻦ در َﮐَﺮم ﮐﺮدن‪ ،‬از ﺗﻮ ﺳـﺰاوارﺗﺮم‪ .‬ﻓﺮﺷـﺘﮕﺎن ﻣﻦ! ﺑﺮاي او در ﺑﻬﺸﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﻋـﺪد ﻫﺮ ﺣﺮﻓﯽ ﮐﻪ ﯾﺎد داده اﺳﺖ‪،‬‬
‫ﻫﺰار ﻫﺰار‪ ،‬ﮐﺎخ ﻗﺮار دﻫﯿﺪ و از دﯾﮕﺮ ﻧﻌﻤﺖﻫﺎ‪ ،‬آﻧﭽﻪ را ﮐﻪ ﻻﯾﻖ اوﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﺿﻤﯿﻤﻪ ﮐﻨﯿﺪ«‪.‬‬
‫اﻟﺘﻔﺴـﯿﺮ اﻟﻤﻨﺴﻮب إﻟﯽ اﻹﻣﺎم اﻟﻌﺴـﮑﺮي ﻋﻠﯿﻪ اﻟﺴـﻼم‪ :‬اﻣﺎم ﺣﺴﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟﺴﻼم ﺑﻪ ﻣﺮدي ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﮐﺪام ﯾﮏ را دوﺳﺖﺗﺮ ﻣﯽداري‪ :‬ﻣﺮدي‬
‫اراده ﮐﺸـﺘﻦ ﺑﯿﻨـﻮاﯾﯽ ﺿـﻌﯿﻒ را دارد و ﺗـﻮ او را از دﺳـﺘﺶ ﻣﯽَرﻫـﺎﻧﯽ‪ ،‬ﯾـﺎ ﻣﺮدي ﻧـﺎﺻﺒﯽ اراده ﮔﻤﺮاه ﮐﺮدن ﻣﺆﻣﻨﯽ ﺑﯿﻨﻮا و ﺿـﻌﯿﻒ از‬
‫ﭘﯿﺮوان ﻣﺎ را دارد‪ ،‬اّﻣﺎ ﺗﻮ درﯾﭽﻪاي ]از ﻋﻠﻢ[ را ﺑﺮ او ﻣﯽﮔﺸﺎﯾﯽ ﮐﻪ آن ﺑﯿﻨﻮا‪ ،‬ﺧﻮد را ﺑ ِـﺪان‪ ،‬ﻧﮕﺎه ﻣﯽدارد و ﺑﺎ ﺣّﺠﺖﻫﺎي ﺧﺪاي ﻣﺘﻌﺎل‪،‬‬
‫ﺧﺼﻢ ﺧﻮﯾﺶ را ﺳﺎﮐﺖ ﻣﯽﺳﺎزد و او را ﻣﯽﺷﮑﻨﺪ؟«‪.‬‬
‫]ﺳـﭙﺲ[ ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﺣﺘﻤًﺎ رﻫﺎﻧﺪن اﯾﻦ ﻣﺆﻣﻦ ﺑﯿﻨﻮا از دﺳﺖ آن ﻧﺎﺻﺒﯽ‪ .‬ﺑﯽﮔﻤﺎن‪ ،‬ﺧﺪاي ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬و ﻫﺮ ﮐﻪ او را زﻧﺪه ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﮔﻮﯾﯽ‬
‫ﻫﻤﻪ ﻣﺮدم را زﻧﺪه ﮐﺮده اﺳﺖ«؛ ﯾﻌﻨﯽ ﻫﺮ ﮐﻪ او را زﻧﺪه ﮐﻨﺪ و از ﮐﻔﺮ ﺑﻪ اﯾﻤﺎن‪ ،‬ارﺷﺎد ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﮔﻮﯾﯽ ﻫﻤﻪ ﻣﺮدم را زﻧﺪه ﮐﺮده اﺳﺖ‪ ،‬ﭘﯿﺶ‬
‫از آن ﮐﻪ آﻧﺎن را ﺑﺎ ﺷﻤﺸﯿﺮﻫﺎي ﺗﯿﺰ ﺑﮑﺸﺪ«‪.‬‬
‫ﻣﺴـﻨﺪ زﯾـﺪ‪ :‬اﻣﺎم ﺣﺴـﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ اﻟﺴـﻼم ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﻫﺮ ﮐﺲ اﻧﺴﺎﻧﯽ را از ﮔﻤﺮاﻫﯽ ﺑﻪ ﻣﻌﺮﻓﺖ ﺣﻖ‪ ،‬ﻓﺮا ﺑﺨﻮاﻧـﺪ و او اﺟﺎﺑﺖ ﮐﻨـﺪ‪ ،‬اﺟﺮي ﻣﺎﻧﻨﺪ‬
‫آزاد ﮐﺮدن ﺑﻨﺪه دارد«‪.‬‬