Professional Documents
Culture Documents
2 PDF
2 PDF
bazris fiasko
ukve aRvniSneT, rom sabazro ekonomikaSi Tu adgili ar eqneboda raime damaxinjebas (gada-
saxadebis dakisrebas), Tavisuflad konkurentuli wonasworoba uzrunvelyofda ganTavsebis
efeqtianobas. vsargeblobT terminiT `bazris fiasko~, romelic moicavs yvela im garemoebas,
romlis drosac wonasworoba Tavisufal araregulirebad bazrebze (e.i. bazrebze, sadac sa-
xelmwifo pirdapir ar gansazRvravs fassa da raodenobas) ver miaRwevs efeqtian ganTavsebas.
bazris fiasko dabrkolebebs uqmnis `uxilav xels~ resursebis efeqtianad ganTavsebaSi.
bazris fiaskos wyaroebia:
1. arasrulyofili konkurencia. srulyofili konkurencia firmebs saSualebas aZlevs zRv-
ruli danaxarjebi gautolon fass (𝑃 = 𝑀𝐶) da aseve, momxmareblis zRvrul Semosavals.
arasrulyofili konkurenciis dros mewarmeebi zRvrul danaxarjs utoleben sakuTar
zRvrul amonagebs, romelic naklebia im fasze, riTac produqtis bolo erTeuli gaiyida
(𝑀𝑅 = 𝑀𝐶). vinaidan momxmareblebi fass utoleben bolo erTeulidan miRebul zRvrul
sargebels (𝑀𝐵 − 𝑀𝑎𝑟𝑔𝑖𝑛𝑎𝑙 𝐵𝑒𝑛𝑒𝑓𝑖𝑡), sabolood arasrulyofili konkurenciis firmebSi
zRvruli sargebeli gadaaWarbebs zRvrul danaxarjebs (𝑀𝐵 > 𝑀𝐶). aseTi firmebi miiswra-
fian awarmoon zedmetad mcire raodenoba, radgan gamoSvebis gazrda gamoiwvevda ufro
metad momxmareblis sargeblis gazrdas, vidre warmoebis danaxarjebs an gamoyenebuli
resursebis alternatiul danaxarjebs.
2. sazogadoebrivi prioriteti, rogoricaa samarTlianoba. samarTlianobis ugulebel-
yofis SemTxvevaSi gadanawilebiTi gadasaxadi iwvevs ganTavsebis simaxinjeebs imiT, rom
warmoqmnis gansxvavebas momxmareblis mier gadaxdil fassa da mewarmis mier miRebul fass
Soris.
3. gare efeqtebi. gare efeqtebia dabinZureba, xmauri da gadatvirTva. maTi saerTo niSani
Semdegia – erTi adamianis moqmedeba qmnis sxva adamianisTvis uSualo danaxarjebs an sar-
gebels, romelsac es ukanaskneli ar iTvaliswinebs. problema isaa, rom xmaurisTvis arc
bazari da arc sabazro fasi ar arsebobs. aqedan gamomdinare, bazrebi da fasebi ver uz-
runvelyofen xmauris warmoqmnis zRvruli sargebelisa da sxva adamianebisTvis im xma-
uris zRvruli danaxarjis tolobas.
4. sxva ararsebuli bazrebi: momavali produqtebi, riski da informacia. es aris farTo
moxmarebis Soreuli produqti, romlisTvisac bazrebi an saerTod ar arsebobs an SezRu-
dulia. rogorc gare efeqtebis SemTxvevaSi, Cven ar SegviZlia vimedovnebdeT bazrebisa-
gan resursebis efeqtian ganTavsebas, Tu TviT bazrebi ar iarsebeben.
gare efeqtebi
gare efeqti warmoiqneba maSin, rodesac individis gadawyvetileba warmoebis an
moxmarebis Sesaxeb pirdapir gavlenas axdens sxvebis warmoebasa da moxmarebaze. es gavlena ar
xdeba sabazro fasebiT, aramed, sxva saSualebebiT.
davuSvaT firma, romelic qimiur nivTierebebs awarmoebs, narCenebs uSvebs tbaSi, abin-
Zurebs wyals da pirdapir akisrebs damatebiT sawarmoo danaxarjs zRvis binadarT an moxma-
1
შემდგ. ი. გაგნიძე კეთილდღეობის ეკონომიკა თემა 2
2
შემდგ. ი. გაგნიძე კეთილდღეობის ეკონომიკა თემა 2
MSC
fasi
F
E’
E
P MPC
Q’ Q raodenoba
3
შემდგ. ი. გაგნიძე კეთილდღეობის ეკონომიკა თემა 2
P MPC, MSC
F
fasi
E’
E
MSB
Q Q’ raodenoba
1
Temis momzadebisas gamoyenebuli literaturis qarTulenovan TargmanSi daSvebuli terminologiuri
Secdomebi gasworebulia Semdgenelis asoc. prof. ineza gagniZis mier.
4
შემდგ. ი. გაგნიძე კეთილდღეობის ეკონომიკა თემა 2
MC
zRvruli danaxarji,
zRvruli sargebeli
C
B
E
A
MB
0 S* S1 xis zoma
nax. 2.3. gare efeqtis optimaluri
‘ raodenoba
efeqtiani ganawilebisas anu xis 𝑆 ∗ zomis pirobebSi zRvruli sargebeli Tqveni mezob-
lisTvis Tqveni zRvruli danaxarjis tolia. Tu mezobeli 𝑆 ∗ zomaze met simaRleze datovebs
xes, maSin, zRvruli danaxarji (da kompensacia) Warbobs zRvrul sargebels. Tu 𝑆 ∗ zomis qve-
moT Camodis, ixdis zRvrul kompensacias, romelic zRvrul mogebaze naklebia. 𝑆 ∗ efeqtiani
zomis pirobebSi Tqveni mTliani danaxarji 𝑂𝐴𝐸𝑆 ∗ oTxkuTxedis farTobs emTxveva da es is
kompensaciaa, romelsac gadaixdis mezobeli.
aSkaraa, rom maRali xe mogebaa erTi mxarisTvis, magram zarali – meorisTvis, amitom xis
efeqtiani zoma da gare efeqtis optimaluri raodenoba ar iqneba nulis toli. metic - es xdeba
iq, sadac zRvruli mogeba zRvruli danaxarjis tolia.
sakuTrebis ufleba. am SemTxvevaSi Tqveni kanonieri ufleba – aginazRaurdeT Tqveni ba-
Risa da sinaTlis dDaCrdilvisTvis – mJRavndeba ori gziT: pirveli, sakUuTrebis uflebebi avle-
nen, vin vis unazRaurebs. meore, maT aqvT gamanawilebeli mniSvnelobac. vTqvaT, ar arsebobs
kanoni, romelic zaralisTvis sazRaurs iTxovs. nuTu arafers iRonebdiT da nebas ar miscem-
diT, mezoblis xe gazrdiliyo 𝑆1 simaRlemde, romelic garkveul danaxarjebad dagijdebo-
daT? cxadia ara. Tqvens mezobels SesTavazebdiT xe moeWra da aunazRaurebdiT misi zRvruli
mogebis danakargs. TqvenTvis umjobesi iqneboda xe moWriliyo 𝑆 ∗ zomamde, magram metad ara.
sakuTrebis uflebebis mixedviT ganisazRvreba, vin vis unda aunazRauros. magram es gav-
lenas ar axdens im odenobaze, romelsac garigeba adgens. gadaxdis Sedegad napovni unda iyos
is wertili, romlis drosac erT-erTi Tqvenganis zRvruli sargebeli utoldeba meoris
zRvrul danaxarjs.
sakuTrebis uflebebi gansazRvravs – vin vis aunazRaurebs – magram socialurad efeqtia-
ni ganawilebis mniSvnelobac gaaCniaT. isini aweseben `ararsebul bazrebs~ (𝑀𝑖𝑠𝑠𝑖𝑛𝑔 𝑀𝑎𝑟𝑘𝑒𝑡) gare
efeqtisTvis. bazari uzrunvelyofs fasis tolobas zRvrul sargebelsa da zRvrul dana-
xarjTan da aqedan gamomdinare bolo oris - sargeblisa da danaxarjis gaTanabrebas.
zogjer ekonomistebi amboben, rom sakuTrebis uflebebi gare efeqtis `gaTavisebis~ sa-
Sualebaa. Tu adamianebi raimesTvis ixdian, mxedvelobaSi iReben mis Sedegebs kerZo gada-
wyvetilebaTa miRebis dros. aseT SemTxvevaSi adgili aRar eqneba bazris fiaskos. magram ratom
rCeba problemad iseTi gare efeqtebi, rogorebicaa garemos gadatvirTva da dabinZureba?
ratom ar qmnian kerZo pirebi `ararsebul bazrebs~ mosyidvebis an kompensaciis sistemis meS-
veobiT?
aseTi bazris Seqmna, savaraudod, ori mizezis gamoa rTuli:
1. bazris organizebis danaxarjebi Tu qarxnis mili kvamls SemogarenSi afrqvevs aTaso-
biT baRze, TiToeulma saojaxo meurneobam SeiZleba verc SeZlos 1 girvanqa sterlin-
5
შემდგ. ი. გაგნიძე კეთილდღეობის ეკონომიკა თემა 2
6
შემდგ. ი. გაგნიძე კეთილდღეობის ეკონომიკა თემა 2
sazogadod efeqtiani ver iqneba. erTi problema, romelic amuxruWebs vadiani garigebisa da
pirobiTi bazrebis ganviTarebas, aris informacia. magaliTad, problemaa sadazRvevo polise-
bis SemZenTa Sesaxeb saWiro informaciis moZieba, aseTi informacia xSirad sadazRvevo kompa-
niebs ayenebs moraluri safrTxisa da arasasurvelis arCevanis problemis winaSe.
neba `flobs~ 100$-s an `aqvs uflebebi~ 100$-ze. aseve, Tu pirovnebas aqvs sufTa haeris mflo-
belobis ufleba, es niSnavs, rom mas SeuZlia moixmaros sufTa haeri an mihyidos misi mflo-
belobis ufleba vinme sxvas. am TvalsazrisiT, sufTa haeris mflobelobis ufleba ar gansxvav-
deba 100$-is mflobelobis uflebisgan.
SesaZlo sawyisi
kvamli
. ganawileba E’ pirovneba B
.
SesaZlo
wonasworoba X’
. SesaZlo
wonasworoba X
pirovneba A
. A-s ganurCevlobis mrudebi
SesaZlo sawyisi
fuli
kalaTa E
nax. 2.4. upiratesobebi kvamlisa da fulis mimarT
daviwyoT iseTi situaciis ganxilviT, sadac 𝐵 pirovnebas suFfTa haerze kanonieri ufle-
bebi aqvs. maSin naxazze 2.4 sawyisi kalaTa aRiniSneba 𝐸-Ti. aq 𝐴 pirovnebas aqvs (100,0), 𝐵 pirov-
nebas – (100,0). es niSnavs, rom orives aqvs 100$-100$, xolo sawyisi kalaTa – rac iarsebebs vaW-
robis ararsebobis dros – aris sufTa haeri.
aqac, rogorc gare efeqtebis ararsebobis SemTxvevaSi, ar arsebobs mizezi imisa, rom saw-
yisi kalaTa pareto-efeqtiani iyos. sufTa haeris sakuTrebis uflebis flobis erT-erTi as-
peqti is gaxlavT, rom SesaZlebelia am sakuTrebis nawilis gacvla sxva sasurvel saqonelze –
am SemTxvevaSi, fulze. advili SesaZlebelia, 𝐵-m amjobinos sufTa haerze Tavisi uflebebis
nawilis gacvla garkveul Tanxaze. naxazze 2.4 𝑋-iT aRniSnuli wertili aseTi SemTxvevis
magaliTia.
rogorc viciT, pareto-efeqtiani ganawileba iseTi ganawilebaa, romlis drosac SeuZle-
belia romelime momxmareblis ekonomikuri mdgomareobis gaumjobeseba meoris mdgomareobis
gauaresebis gareSe. aseTi ganawileba xasiaTdeba CvenTvis kargad cnobili mxebis pirobiT,
romlis Tanaxmad, Tambaqos kvamlsa da fuls Soris Canacvlebis zRvruli norma orive agentis-
Tvis toli unda iyos, rogorc es naCvenebia naxazze 2.4. advili warmosadgenia, rom A𝐴 da 𝐵 vaW-
robis Sedegad aseT pareto-efeqtian wertils miaRweven. sinamdvileSi B𝐵-s sruli ufleba aqvs
sufTa haerze, magram mas SeuZlia daTanxmdes 𝐴-s kvamlis garkveuli raodenobis moxmarebaze.
rasakvirvelia, SesaZlebelia sakuTrebaze sxva saxis uflebebis arsebobac. SegviZlia
warmovidginoT sistema, sadac 𝐴-s eqneboda sruli ufleba moewia ramdenic surda, 𝐵 ki iZu-
lebuli iqneboda daeyoliebina 𝐴 kvamlis moxmarebis Semcirebaze. aseTi SemTxvevis Sesabamisi
sawyisi kalaTa naxazze 2.4 𝐸 ′ -iTaa aRniSnuli. arc es ganawileba iqneboda pareto-efeqtiani,
8
შემდგ. ი. გაგნიძე კეთილდღეობის ეკონომიკა თემა 2
amitom advili warmosadgenia, rom orive agenti mimarTavs vaWrobas, rac sabolood 𝑋 ′ -iT aR-
niSnul wertilamde migviyvans.
rogorc 𝑋, ise 𝑋 ′ pareto-efeqtiani ganawilebebia. mxolod maTi Sesabamisi sawyisi ganawi-
lebebia gansxvavebuli. cxadia, rom 𝐴 mweveli ukeTesad grZnobs Tavs 𝑋 ′ wertilze, vidre 𝑋-ze;
xolo 𝐵 aramweveli ukeTesad grZnobs Tavs 𝑋 wertilSi, vidre 𝑋 ′ wertilSi. ganawilebis Tval-
sazrisiT am or wertils sxvadasxva Sedegebi aqvs, magram efeqtianobis TvalsazrisiT orive
damakmayofilebelia.
sinamdvileSi ar arsebobs mizezi, romlis gamoc Cven unda SevizRudoT am ori efeqtiani
wertiliT. rogorc yovelTvis, aqac iarsebebs kvamlisa da fulis pareto-efeqtiani ganawile-
bebis sakontraqto mrudi. Tu agentebs orive produqtiT vaWrobis ufleba aqvT, sabolood
isini am mrudis erT-erT wertilSi moxvdebian. zusti mdebareoba damokidebuli iqneba kvam-
lisa da fulis sakuTrebis uflebebze, romlebic am agentebs aqvT, da vaWrobis im meqanizmze,
romelsac isini gamoiyeneben.
erT-erTi meqanizmi, romelic maT SeuZliaT vaWrobisas gamoiyenon, fasis meqanizmia. aqac
SegviZlia warmovidginoT auqcionisti, romelic asaxelebs fasebs da ekiTxeba TiToeul
agents, Tu ramdenis yidva surs mas ama Tu im fasiT. Tu sawyisi ganawilebisas 𝐴-s Tambaqos kvam-
lis sakuTrebis ufleba aqvs, man SeiZleba isurvos am uflebis nawili 𝐵-s mihyidos. analogi-
urad, Tu 𝐵 flobs sakuTrebis uflebas sufTa haerze, mas SeuZlia 𝐴-s mihyidos Tavisi sufTa
haeris nawili.
rodesac auqcionisti axerxebs iseTi fasebis moZebnas, sadac moTxovna da miwodeba
erTmaneTis tolia, yvelaferi kargadaa. xelT gvaqvs pareto-efeqtiani Sedegi. Tu arsebobs
Tambaqos kvamlis bazari, konkurenciuli wonasworoba pareto-efeqtiani iqneba. ufro metic,
konkurenciuli fasebi mogvcems am or produqts Soris Canacvlebis zRvrul normas, iseve
rogorc standartul SemTxvevaSi.
es msjeloba waagavs ejvortis kolofis Cveulebriv analizs, magram misi CarCoebi co-
taTi gansxvavebulia. Tu gvaqvs calsaxad gansazRvruli sakuTrebis uflebebi produqtze,
romelic gare efeqts emorCileba – imisgan damoukideblad, Tu vin flobs am uflebebs –
agentebs SeuZliaT vaWrobis saSualebiT sawyisi ganawilebidan pareto-efeqtian ganawilebam-
de gadainacvlon. Tu gvsurs gare efeqtis pirobebSi CamovayaliboT bazari vaWrobis mogvare-
bis mizniT, es bazaric aseve kargad imuSavebs.
problema Cndeba mxolod im SemTxvevaSi, rodesac sakuTrebis uflebebi ar aris cxadad
gansazRvruli. Tu 𝐴 Tvlis, rom mas aqvs Tambaqos kvamlze sruli ufleba, 𝐵 ki fiqrobs, rom
mas aqvs sufTa haerze sruli ufleba, mdgomareoba rTulia. gare efeqtebTan dakavSirebuli
praqtikuli problemebi ZiriTadad Cndeba aracxadad gansazRvruli sakuTrebis uflebebis
gamo.
Cems mezobels SeuZlia ifiqros, rom sruli ufleba aqvs ukras Tavis sayvirze Ramis 3 sa-
aTze, me ki SemiZlia vifiqro, rom siwynareze maqvs sruli ufleba. SesaZloa, firmas swams, rom
mas aqvs sruli ufleba daabinZuros atmosfero, romliTac me vsunTqav, maSin, roca Cemi azriT
mas amis ufleba ar aqvs.
SemTxvevebs, rodesac sakuTrebis uflebebi ar aris cxadad gansazRvruli, mivyavarT ga-
re efeqtebis araefeqtian warmoebasTan, rac niSnavs, rom iarsebebs orive mxaris ekonomikuri
mdgomareobis gaumjobesebis gzebi gare efeqtebis warmoebis cvlilebis gziT. Tu uflebebi
cxadadaa gansazRvruli da arsebobs meqanizmebi, romlebic adamianTa Soris garigebis saSua-
lebas iZleva, maSin SeiZleba uflebebis gayidva gare efeqtebis warmoebis sanacvlod, iseve,
rogorc SeiZleba vaWroba Cveulebrivi produqtis warmoebis da moxmarebis uflebebiT.
9
შემდგ. ი. გაგნიძე კეთილდღეობის ეკონომიკა თემა 2
kvamli
kvamli
pareto
efeqtiani
ganawilebebi
pirovneba A
fuli
nax. 2.5. kvaziwrfivi upiratesobebi da qouzis Teorema
1
ronald qouzi (Ronald Coase) – Cikagos samaTrTlis skolis universitetis profesori. mis cnobil naSroms `socialuri
danaxarjebis problema~ (The problem of Social Costs; The Journal of Law & Economics, 3 October 1960) mravali gansxvavebuli
interpretacia mieca. zogi avtoris azriT, qouzi mxolod imas amtkicebs, rom gare efeqtebiT udanaxarjebo vaWrobas
pareto-efeqtian Sedegebamde mivyavarT, da ara imas, rom es Sedegi iqneba damoukidebeli sakuTrebis uflebaTa sistemisgan.
am naSromisTvis qouzss 1991 wels mieniWa nobelis premia ekonomikaSi.
10
შემდგ. ი. გაგნიძე კეთილდღეობის ეკონომიკა თემა 2
ZiriTadi terminebi:
gare efeqtebi zRvruli sazogadoebrivi sawarmoo danaxarji
zRvruli sazogadoebrivi sargebeli kvaziwrfivi upiratesobebi
zRvruli sazogadoebrivi danaxarji fri raideri
vadiani garigebebi pirobiTi bazrebi
zRvruli kerZo sawarmoo danaxarji qouzis Teorema
SekiTxvebi gameorebisTvis:
1. CamoTvaleT bazris fiaskos wyaroebi;
2. axseniT da grafikulad gamosaxeT Seusabamoba kerZo da sazogadoebriv danaxarjsa da
sargebels Soris;
3. axseniT da grafikulad gamosaxeT gare efeqtebis optimaluri raodenoba;
4. gare efeqtebi gamosaxeT ejvortis kolofiT;
5. axseniT da grafikulad gamosaxeT kvaziwrfivi upiratesobebi da qouzis Teorema.
gamoyenebuli literatura:
1. ekonomika – d. begi, s. fiSeri, r. dornbuSi, Targmani ing., Tb. 1999 w. gv. 218-230.
2. h. l. variani – mikroekonomika Tanamedrove midgoma, wigni 2, gamomc. diogene 1998 w.,
(Intermediate Microeconomics, A modern approach 1993, W. W. Norton &Company, inc.) gv. 297-320.
3. Economics, Begg D., Fisher S., Dornbusch R., Third Edition, McGRAW-HILL BOOK COMPANY, UK, 1991,
p. 267-271.
11