Οι επιδράσεις της μουσικοθεραπείας σε παιδιά με

αυτισμό

ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Γενική διατύπωση του ερευνητικού προβλήµατος και των λόγων για
τους οποίους είναι σηµαντικό
Η μουσικοθεραπεία είναι μια εναλλακτική μορφή θεραπείας που κερδίζει όλο
και μεγαλύτερο έδαφος στις μέρες μας είτε ως επικουρική μορφή θεραπείας σε
συνδυασμό με πρακτικές άλλων επιστημών είτε ως αυτόνομη μορφή θεραπείας.
Η μουσικοθεραπεία μπορεί να βοηθήσει στην ανάπτυξη και τη βελτίωση των
επικοινωνιακών, κοινωνικών και κινητικών δεξιοτήτων, στη συναισθηματική και
γνωστική ανάπτυξη, στη νευρολογική αποκατάσταση, στην αντιμετώπιση του
άγχους και του πόνου κ.α. Απευθύνεται σε ένα ευρύ φάσμα πληθυσμών (παιδιά
και ενήλικες με μαθησιακές δυσκολίες, αναπτυξιακές και ψυχικές διαταραχές,
νευρολογικές παθήσεις, χρόνιες παθήσεις, κ.α.), μέσα στο οποίο βρίσκονται και
άτομα με ειδικές ανάγκες, παιδιά και ενήλικες
(https://sites.google.com/view/musictherapy-gr).
Η παρούσα έρευνα φιλοδοξεί να διερευνήσει το πως η μουσικοθεραπεία
μπορεί να επιδράσει στη ζωή παιδιών με αυτισμό. Πως μπορεί να βοηθήσει στη
βελτίωση της ποιότητας της ζωής τους, μέσα από τη διαδικασία ένταξης σε μία
ομάδα και έπειτα τη συνύπαρξη μέσα σε αυτή, μέσω της έκφρασης
συναισθημάτων και απωθημένων σκέψεων ή συμπεριφορών, της ενασχόλησης
με μια δημιουργική δραστηριότητα όπως η μουσική πράξη κ.α. Με τη
διευρεύνηση αυτή μπορούν να προκύψουν πρακτικές που να φανούν χρησιμές
για τη ζωή των ατόμων αυτών καθώς και για τους μουσικοθεραπευτές που
καλούνται να βοηθήσουν και να οδηγήσουν αυτά τα άτομα σε έναν τρόπο ζωής
που δύναται να τους προσφέρει μεαλύτερη ευχαρίστηση από αυτήν που τους
προσέφερε ο προηγούμενος τους τρόπος ζωής.
Ανασκόπηση Βιβλιογραφίας
Η καθημερινότητα του ανθρώπου στις μέρες μας είναι συνυφασμένη με τη
μουσική, είτε αυτή χρησιμοποιείται για διασκέδαση ή χαλάρωση είτε για την
έκφραση συναισθημάτων είτε ακόμα και για τη ρύθμιση ψυχοσωματικών
προβλημάτων. Τον σημαντικότερο λόγο, για τον οποίο η μουσική έχει τόσο
θετική επίδραση στη ζωή μας, αποτελεί το γεγονός ότι ως έμβια όντα
αποτελούμαστε από μουσικά στοιχεία όπως οι χτύποι της καρδιάς, ο ρυθμικός
βηματισμός, το τονικό ύφος και η δυναμική της φωνής (Brown 1994). Αυτήν
ακριβώς την επίδραση ο άνθρωπος προσπαθεί να την εκμεταλλευτεί όσο
περισσότερο μπορεί. Έτσι, καλύπτει μέρος των καθημερινών του αναγκών μέσω
της μουσικής, ενώ ταυτόχρονα, με μια πιο μακροπρόθεσμη οπτική, προσπαθεί
να βελτιώσει την ποιότητα της ζωής του μέσα απο μία διαδικασία
συνδιαμόρφωσης με τη μουσική. Η ευρεία και εύκολη πρόσβαση που μπορεί
κανείς να έχει στις μέρες μας σε μέσα διάδοσης της μουσικής του επιτρέπει να
χαλαρώσει, να ονειρεύτει, να εκφράσει και να μοιραστεί τα συναισθήματά του.
Η διαδικασία αυτή έχει επίδραση στη ψυχοσωματική κατάσταση των ανθρώπων,
λειτουργεί δηλαδή θεραπευτικά. Η θεραπευτική αυτή ιδιότητα της μουσικής έχει
αναγνωριστεί και χρησιμοποιηθεί από πολλούς πολιτισμούς και λαούς από τα
αρχαία ακόμα χρόνια. Στις μέρες μας, υπάρχει η επιστήμη της
μουσικοθεραπείας, η οποία έχει συστηματοποιήσει τις ήδη υπάρχουσες γνώσεις
γύρω από το ευρύ αυτό θέμα, ενώ ταυτόχρονα η έρευνα φέρνει συνέχως στο
φως νέα συμπεράσματα και νέες πρακτικές.
Στην προσπάθεια κατανόησης αυτής της επιστήμης έχουν προκύψει διάφοροι
όρισμοι, κάποιοι από τους οποίους παρατίθενται παρακάτω:
 « Η μουσικοθεραπεία είναι µια µορφή δηµιουργικής ψυχοθεραπείας µέσω
τέχνης κατά την οποία η προσοχή του θεραπευτή εστιάζεται στην
δηµιουργία και αξιολόγηση της εξελισσόµενης θεραπευτικής σχέσης µε
την βοήθεια της µουσικής και των ήχων. Η σχέση αυτή δηµιουργείται
κυρίως µέσω του µουσικού αυτοσχεδιασµού ή της µουσικής ακρόασης,
χωρίς βέβαια να αποκλείει την δυνατότητα λεκτικής επικοινωνίας. [….] O
µουσικοθεραπευτής είναι ειδικά εκπαιδευµένος, µε άριστες γνώσεις
 µουσικής και ψυχολογίας ώστε να οδηγεί και να στηρίζει τη θεραπευτική
διαδικασία µε ευαισθησία, δηµιουργικότητα και ευελιξία» (ΕΣΠΕΜ 2011).
 «Είναι η κλινική και τεκμηριωμένη χρήση μουσικών παρεμβάσεων για να
επιτευχθούν ατομικοί στόχοι μέσα από μία θεραπευτική σχέση, από έναν
προσοντούχο επαγγελματία που έχει ολοκληρώσει ένα επικυρωμένο
πρόγραμμα μουσικοθεραπείας» (AMTA – Αμερικάνικη Ένωση
Μουσικοθεραπείας).
 «Μουσικοθεραπεία είναι μια συστηματική διαδικασία όπου ο θεράπων
βοηθά τον πελάτη να θέλει να γίνει υγιής, χρησιμοποιώντας τη μουσική
εμπειρία και την σχέση που αναπτύσσεται μεταξύ τους μέσω αυτής, ως μια
δυναμική δύναμη άλλαγων» (Bruscia, 1989).
 «Την ειδική εφαρμογή της μουσικής στην υπηρεσία των ατόμων με
ανάγκες στην πνευματική και σωματική υγεία, στην αποκατάσταση ή στην
ειδική αγωγή» (Διεθνής Ένωση για την Μουσικοθεραπεία σύμφωνα με
Κορτασίδου 2004).
 «Την σκόπιμη χρήση μουσικής ή μουσικών στοιχείων προκειμένου να
επιτευχθούν θεραπευτικοί στόχοι: αποκατάσταση, στήριξη και παρέμβαση
στη ψυχική και σωματική υγεία» (Γερμανική Εταιρία Μουσικοθεραπείας
σύμφωνα με Κορτασίδου 2004).
 «Η μουσικοθεραπεία ορίζεται ως ειδική διαγνωστική μέθοδος της
ψυχοθεραπείας, επικεντρωμένη σε ψυχοπαθολογικές ανάγκες, η οποία
χρησιμοποιεί ως ειδικό μέσο επικοινωνίας τη μουσική σε σχέση με τον
αποδέκτη, αλλά και ενεργητικά για την επίτευξη θεραπευτικών στόχων σε
νευρώσεις, ψυχοσωματικές βλάβες, ψυχώσεις και νευροψυχιατρικές
παθήσεις» (Ευδοκίμου-Παπαγεωργίου, 1999).
Η μουσικοθεραπεία απευθύνεται σε παιδιά και ενήλικες με προβλήματα στη
συναισθηματική και ψυχολογική τους ανάπτυξη,άτομα με ειδικές ανάκγες,
ασθενείς με εγκεγφαλικά επεισόδια ή εγκεφαλικούς τραυματισμούς, άτομα
εθισμένα σε εξαρτησιογόνες ουσίες, γυναίκες σε περίοδο τοκετού κ.α.
(Παπαδοπούλου 2004). Η επίδραση της μουσικής λοιπόν σε άτομα με ειδικές
ανάγκες είναι μεγάλη, καθώς αποτελεί μια εμπειρία καθολική, μια γλώσσα που
δεν είναι λεκτική, ενώ η επικοινωνία μέσω αυτής κρίνεται ουσιαστική και
ιδιαίτερη (Nordoff, Robbins, 1992). Σύμφωνα με τους Κανουλάκη-Τσακαλίδου και
Κάτζου άτομο με ειδικές ανάγκες «είναι το παιδί που παρουσιάζει μόνιμη
αναπτυξιακή διαταραχή του σώματος του πνεύματος ή της ψυχής και η
διαταραχή αυτή παρεμβάλλεται στη φυσιολογική του ανάπτυξη και στην
ικανότητα του να κινείται ή να μαθαίνει ή να συμπεριφέρεται φυσιολογικά»
(Κανουλάκη-Τσακαλίδου, Κατζός, 2007).
Πολλές έρευνες έχουν πραγματοποιηθεί σχετικά με το πως επιδρά η
μουσικοθεραπεία στη σωματική, πνευματική και ψυχική ανάπτυξη των παιδιών
με αυτισμό. Σύμφωνα με τον Κυπριωτάκη, η μουσικλη προάγει την επικοινωνία
με το αυτιστικό παιδί. Οι ήχοι προκαλούν εντύπωση, έτι ώστε το παιδί να
ενδιαφέρεται για το πρόσωπο που την προκαλεί και για το αντίστοιχο μουσικό
όργανο που την παράγει. Η μουσική είναι το φυσικό ερέθισμα που ενεργοποιεί
το μυοκινητικό σύστημα. Τελικά έρχεται η στιγμή που το ίδιο το παιδί παράγει
μουσική με τα άλλα παιδιά ή τραγουδάει με τα άλλα παιδιά (Κυπριωτάκης,
1997). Έχει διαπιστωθεί πως είναι από εξαιρετικά δύσκολο έως ακατόρθωτο για
παιδιά με αυτισμό να αναπτύξουν διάλογο με οποιονδήποτε άνθρωπο, ακόμα
και τη μητέρα τους. Έτσι πρκρίνεται η μουσική ως μια γόνιμη μορφή
επικοινωνίας με τα παιδιά αυτά (Καρτασίδου, 2004). Τα παιδιά με αυτισμό
αντιλαμβάνονται το ρυθμό και τη μελωδία και ενδιαφέρονται για αυτές τις
παραμέτρους της μουσικής. Αυτό τους βοηθάει να απελευθερωθούν και να
εκφράσουν χωρίς ενδοιασμούς τις σκέψεις και τα συναισθήματά τους, πράγμα
που εντείνει τις δημιουργικές τους ικανότητες. Κάποιες φορές μάλιστα
βρισκόμαστε απέναντι σε παιδιά με ιδιαίτερη κλίση στη μουσική και
αξιοθαύμαστες μουσικές ικανότητες (Κυπριωτάκης, 1997).

Σκοπός – Ερευνητικά Ερωτήματα

Σκοπός της έρευνας είναι να αναδείξει τις επιδράσεις που έχει η
μουσικοθεραπεία σε άτομα με ειδικές ανάγκες. Τα ερωτήματα στα οποία
φιλοδοξεί να απαντήσει είναι τα εξής:
1. Ποιά είναι η επίδρασης της μουσικοθεραπείας στα άτομα με ειδικές ανάγκες,
σύμφωνα με τις απαντήσεις των ίδιων, όσο αφορά τη σωματική τους ανάπτυξη;
2. Ποιά είναι η επίδραση της μουσικοθεραπείας στα άτομα με ειδικές ανάγκες,
σύμφωνα με τους μουσικοθεραπευτές, όσο αφορά τη σωματική ανάπτυξη των
ατόμων με ειδικές ανάγκες;
3. Ποιά είναι η επίδρασης της μουσικοθεραπείας στα άτομα με ειδικές ανάγκες,
σύμφωνα με τις απαντήσεις των ίδιων, όσο αφορά τη ψυχική τους ανάπτυξη;
4. Ποιά είναι η επίδραση της μουσικοθεραπείας στα άτομα με ειδικές ανάγκες,
σύμφωνα με τους μουσικοθεραπευτές, όσο αφορά τη ψυχική ανάπτυξη των
ατόμων με ειδικές ανάγκες;
5.Πώς επιδρά στους μουσικοθεραπευτές η συσχέτιση με τα συγκεκριμένα άτομα,
καθώς και οι πρακτικές τις οποίες ακολούθησαν;

ΜΕΘΟΔΟΣ
Δείγμα
Στην έρευνα που θα διεξαχθεί θα συμμετέχουν παιδιά με αυτισμό 5-12 ετών
και οι μουσικοθεραπευτές που τα έχουν αναλάβει, εφόσον έχει προηγουμένως
ληφθεί άδεια από σχετικό φορέα ή από το ίδρυμα το οποίο έχει αναλάβει να
βοηθήσει την ανάπτυξη των παιδιών με αυτισμό. Τα ιδρύματα – χώροι που
φιλοξενούν αυτά τα παιδιά θα επιλεγούν με κριτήριο το πόσο αξιόπιστα
θεωρούνται τόσο από τις αντίστοιχες επιστημονικές κοινότητες όσο και από τον
ερευνητή.
Ερευνητικά Εργαλεία
Τα παιδιά θα συμπληρώνουν μέτα από κάθε συνάντηση τους ερωτηματολόγιο,
το οποίο θα περιέχει ερωτήσεις σχετικά με το πως αισθάνονται για τη συνάντηση
που μόλις έληξε. Οι μουσικοθεραπευτές, από την άλλη, θα δίνουν συνέντευξη
όπου θα αναφέρεται αναλυτικότερα η όποια πρόοδος των παιδιών, τυχόν
ιδιαίτερα ευχάριστα ή δυσάρεστα συμβάντα, η σχέση μεταξύ των προσδοκιών
που είχαν για τη συνάντηση και της πραγμτικής της εξέλιξης κ.α. Κάθε ένα μήνα
τα παιδιά θα υποβάλλονται και αυτά σε μία άτυπη και χαλαρή συνέντευξη,
περισσότερο σε μορφή κουβέντας, όπου θα διερευνάται το κατά πόσο νιώθουν
άνετα μέσα στην ομάδα, πως νιώθουν για τα υπόλοιπα παιδιά και τους
μουσικοθεραπευτές κι αν γενικά απολαμβάνουν το χρόνο που περνάνε με τα
υπόλοιπα μέλη της ομάδας.

Ερευνητική Στρατηγική
Η έρευνα θα διαρκέσει ένα σχολικό έτος. Τους πρώτους δύο μήνες οι ερωτήσεις
στα ερωτηματολόγια θα είναι πιο γενικές και αόριστες, ενώ κάθε 2 μήνες θα
γίνονται πιο συγκεκριμένες, χωρίς βέβαια να φτάσουν σε σημείο να πιέσουν τα
παιδιά. Τα ερωτηματολόγια θα απαντώνται ανώνυμα και θα παραδίδονται στον
ερευνητή μετά από κάθε συνάντηση. Οι συνεντεύξεις που θα παρθούν από τα
παιδιά θα κινηθούν στο ίδιο πλαίσιο, ξεκινώντας πολύ χαλαρά και γενικά,
περισσότερο ως μια φιλική κουβέντα με στόχο να αποκτηθεί βαθμιαία η
εμπιστοσύνη των παιδιών, ώστε τα παίδια στη συνέντευξη να είανι απόλυτα
ειλικρινή και να υπάρχουν έτσι περισσότερα και πιο ουσιαστικά δεδομένα στα
χέρια του ερευνητή. Οι συνεντεύξεις από τους μουσικοθεραεπευτές θα γίνονται
σχεδόν χωρίς καμία ερώτηση-καθοδήγηση από τον ερευνητή, περισσότερο
δηλαδή ως αναφορά της γενικής εικόνας της κάθε συνάντησης, αλλά και ως
εξιστόρηση των εκάστοτε αξιομνημόνευτων περιστατικών. Ποσοτική ανάλυση θα
πραγματοποιηθεί στα ερωτηματολόγια που θα συμπληρώνουν τα παιδιά, ενώ
για τις συνεντεύξεις θα εφαρμοστούν πρακτικές ποιοτικής έρευνας.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Ελληνόγλωσση
-Καρτασίδου, Λ. (2004). Μουσική εκαπίδευση στην ειδική παιδαγωγική,
εκπαιδευτικές-θεραπευτικές προσεγγίσεις της μουσικής στην ευρύτερή της
σημασία σε άτομα με ειδικές ανάγκες. Εκδόσεις: ΤΥΠΩΘΗΤΩ, Γιώργος Δαρδάνος.
-Κανακούδη-Τσακαλίδου, Φ. & Κατζός, Γ. (2005). Βασική πιδιατρική. Αθήνα,
Θεσσαλονίκη: University Studio Press.
-Καρτασίδου, Λ. (2004). Μουσική Εκπαίδευση στην Ειδική Παιδαγωγική, Αθήνα:
Τυπωθήτω.
-Ευδοκίμου-Παπαγεωργίου, Ρ. (1999). Δραματοθεραπεία, μουσικοθεραπεία: Η
επέμβαση της τέχνης στην Ψυχοθεραπεία (Β΄έκδοση). Αθήνα: Ελληνικά
Γράμματα.
-Κυπριωτάκης, Α. (1997). Τα αυτιστικά παιδιά και η αγωγή τους (2η έκδοση),
Ηράκλειο (Καββαδία Ι.).
-Παπαδοπούλου, Μ. (2004). Μουσικοθεραπεία, μία μέθοδος θεραπείας μέσω
του μουσικού αυτοσχεδιασμού. Web site, at:
http://limani.netfirms.com/userpages/musictherapy.html

Ξενόγλωσση
- Brown, S. (1994). Autism and music therapy – is change possible and why music?
Journal of British Music Therapy, 8(1), 15-25.
-Nordoff, P. and Robbins, C. (1992). Therapy in music for handicapped children.
Victor Gollanz Ltd.
-Bruscia, K. (1989). Defining music therapy, Spring Lake, PA: Spring House.