62 İKTİSAT VE TOPLUM

HAZİRAN 2020 • SAYI: 116

Ercan Eren
Yıldız Teknik Üniversitesi
eren@yildiz.edu.tr

İktisat, Kriz ve İş Birliği: “Ahlak Bilimi Yaklaşımı”

Son yıllarda yapılan bütün çalışmalarda insanlar kendi çıkarını düşünmektedir, bencildir.
Diğerkâmlığın temelinin başkalarını düşünme ve fedakârlık değil,
karşılıklılık olduğu üzerine artan bir görüş vardır.

İktisadi bir kriz karşısında
nasıl başarılı olunabilir?
Elbette sorunun yanıtı krizin
niteliğiyle yakından ilgilidir.
Bu makalede aradığımız yanıt
farklıdır; iktisadın nasıl bir
bilim olduğundan hareketle
soruna yaklaşmak istiyorum.
Geleceğimiz nokta ahlaki
değerler, iş birliği ve sanatı
içerecektir.
1. İktisat Nasıl Bir Bilimdir?
İktisadın nasıl bir bilim
olduğuna ilişkin soruya
değişik açılardan yaklaşmak
mümkündür. İlk bölümde belli
başlı yaklaşımlar özetlenecektir.
a. Doğal Bilimler ve İktisat
Pür iktisat teorisi her açıdan
matematiksel fiziğe benzeyen bir
bilimdir (Walras, 1874: 71-72)
(Milonakis ve Fine, 2009: 91).
Fizikte üç yasa, bütün olgunun
%99’unu; iktisatta 99 yasa,
bütün olgunun %3’ünü açıklar.
Andrew Lo (Sami Al-Suwailem,
2017: 207).
Bütün zamanlarda bizim için her
şeyi yapacak bir iktisat teorisi
yoktur. J.Hicks, 1975 (Milonakis
ve Fine, 2009: 46)
Doğal bilimler doğayı inceleyen
bilimlerdir; fiziksel bilimler ve
biyolojik bilimler olarak iki ana
dala ayrılırlar.
Fiziksel bilimler; fizik, uzay
bilimi, kimya ve yer bilimleridir.
Evrensel, açıklayıcı birkaç yasası
vardır. Test edilebilir, kestirim
gücü yüksektir. Tarih dışıdır; her
zaman geçerlidir. Bundan dolayı
fiziksel bilimler, sert bilim olarak
adlandırılmaktadır.
Buna karşın biyolojik bilimlerde
evrim öne çıktığından
kestirim gücü düşüktür. Bu
yüzden biyolojik bilimler,
fiziksel bilimlere göre daha
yumuşaktırlar.
İktisat bilimi kendisini ayrı
bilim olarak tanımladığı
(J.B.Say, 1803) tarihten bu
yana, hatta daha öncesinde
fizik bilimine öykünmüştür.
Aydınlanma düşüncesi ve
bilimsel devrimlerin önemine
dikkat çekilmelidir. Örneğin, J.
S. Mill’de üretimin, L. Walras’da
değişimin yasalarının altı

çizilmiştir. Bunlar dışında birçok
düşünür özellikle 19. yüzyılda
benzer düşünceleri paylaşmıştır.
Daha determinist bir yaklaşım
vardır. Bu çerçevede özellikle 19.
yüzyılda 23 (bazı araştırmalara
göre 27) yasadan söz edilmiştir.
Burada bir noktayı da belirtmek
gerekir; Walras’ın da işaret ettiği
gibi, iktisatta yasa, fizikte olduğu
gibi test sonucu değil, rasyonel
düşüncenin gereğidir.
Bu arada özellikle Darwin’le
birlikte iktisatta biyoloji,
doğal evrim ve kültürel evrim
gibi konular da öne çıkmaya
başlamıştır. Özellikle T. Veblen
ve A. Marshall’ın önemine
dikkat çekilmelidir.
Bütün bunlara karşın iktisatta
temel tespit, klasik fiziği temel
aldığı gerçeğidir.
Bugün biyolojik bilimlere
yakınlığına daha fazla vurgu
yapılmaya başlanmıştır. Buna
HAZİRAN 2020 • SAYI: 116
göre, İktisat tarihsel bir bilimdir.
İktisat yasalara değil, trendlere
sahiptir. Bu açıdan fizik ve
kimyadan çok, biyolojiye
benzemektedir. Biyoloji tarihsel
bir bilimdir. Biyoloji, “ne oldu”
sorusunu cevaplar ve biyolojide
zaman vardır. Buna karşın
fizik ve kimya özel bir zamana
referans yapmaz, tarihsel bilim
değildir. Bu çerçevede iktisat
biyolojik, yani tarihsel ve
dünyevi bilimdir.
b. Doğal Bilim- Sosyal Bilim
Asla, çeşitli sosyal bilimleri -tarih,
siyaset bilimi, iktisat, etik ve
yönetimi- ayrı alanlar olarak
düşünmedim. J.R. Commons
(1950: 118; Milonakis ve Fine,
2009: 175)
Sosyal süreç gerçekte ayrılamaz
bir bütündür. Bir gerçek
asla ve pür olarak ekonomik
değildir; diğer yönler -genellikle
daha önemli- her zaman
İKTİSAT VE TOPLUM
63
vardır. J. Schumpeter (1934: 3;
Milonakis ve Fine, 2009, s.191)
Sosyal bilim toplum ve insan
davranışını açıklayan bilim
olarak tanımlanmaktadır. İnsan
davranışını üç düzeyde ele
almak mümkündür (Bögenhold,
2014);
1. Doğayla ilişkisi (İktisat),
2. İnsanlarla ilişkisi (Sosyoloji),
3. Kendisiyle ilişkisi (Psikoloji).
Gerçek yaşamda üçü de vardır.
Birini diğerinden soyutlamak
zordur. Bu çerçevede genel
olarak İktisat, psikoloji,
sosyoloji, tarih, coğrafya, siyaset
bilimi, antropoloji sosyal bilim
olarak kabul edilmektedir.
Ana akım iktisadın da (doğal)
bilim olma iddiasıyla yakın
zamana kadar insanın kendisiyle
(psikoloji) ve insanlarla
(sosyoloji) ilişkileri genellikle
göz ardı edilmiştir. Sosyal
bilimlerde teorik çalışmalar,
64 İKTİSAT VE TOPLUM
HAZİRAN 2020 • SAYI: 116
iktisat teorisi ve sosyal teori
olarak ikiye bölünmüştür. Ayrı
yazınları, dünyaları vardır. Ana
akım iktisat kitap ve dergilerinde
insan davranışlarının psikolojik
ve sosyolojik yönüyle ilgili
yazına rastlamak zordur
(William, 2013).
Sosyal bilimde data’ya şüpheyle
yaklaşılır. Bunun önemli bir
nedeni, döngesellik (reflexivity)
(Beinhocker, 2013; Soros, 2013)
veya tepkisellik (reactivity)
(Frey, 2017) sorunudur. Sosyal
bilimlerin temeli tepkiselliktir.
İnsan, data’ya yalnız veya gruplar
olarak tepki gösterir, mümkünse
müdahale eder. Bireyler, data’yı
pasif olarak kabul etmezler;
data’ya tepki gösterirler ve
data’yı hemen dönüştürürler.
Data yalnız veri (given) değil,
aynı zamanda insanoğlunun
manipülasyonlarına da
duyarlıdır. Bundan dolayı
iktisatta güvenilir öndeyi
yapmak mümkün değildir.
c. Doğal Bilim - Ahlak Bilimi
İktisat temelde moral bilimdir,
doğal bilim değildir. J.M.Keynes
(J. M. Keynes to Harrod, 4 July
1938)
Smith’in modelini kullanan
Charles Darwin, insan ve diğer
hayvanlar arasındaki en büyük
farkın rasyonel akıl değil, iş
birliğinin yaygınlaşmasını
kuvvetlendiren etik(moral)
değerler (capabilities) olduğunu
gözlemiştir (Wight, 2015: 6).
İktisat biliminin tarihsel
temellerine gidildiğinde, öne
çıkan iki ilişkiden biri (diğeri
sanat) ahlak felsefesi, bilimidir.
Bugün çoğu zaman farkında
olmadan kullanılan kavramların
geçmişi ahlak felsefesi
kavramlarıdır. Bunların başında
doğal ve adil ile başlayan
kavramlar gelmektedir: Doğal
fiyat, doğal ücret, adil fiyat, adil
ücret, doğal faiz oranı, doğal
işsizlik oranı.
Kadim Yunan’dan başlayan
düşünce birikimi, Orta Çağ
ve nihayetinde aydınlanma
düşüncesine aktarılmıştır.
18. yüzyıl ve 19. yüzyıl
üniversitelerinde iktisat yapan
düşünürler daha çok ahlak
felsefesi (bilimi) bölümlerinde
çalışıyorlardı: David Hume,
Adam Smith, W.S. Jevons, Alfred
Marshall, John Neville Keynes,
vd. Aynı şekilde bu dönemdeki
kitapların büyük kısmında
kullanılan kelime moral
kavramıdır. Kıta Avrupası’nda
ise iktisat biliminin kaynağı
hukuk fakülteleridir. Örneğin
Leon Walras ve C. Menger
hukuk fakültelerinde “iktisat”
yapmışlardır.
İktisat ayrı bir bilim olarak
tanımlanıncaya kadar, A.
Smith’te olduğu üzere, genellikle
ahlak bilimi ve/veya hukukun
dalı olarak tanımlanmıştır.
Ahlak felsefesi, ahlaki değerler
çerçevesinde doğruyu yapmak
olarak tanımlanabilir. Kriterler
iyi ve kötüdür. Ahlaki değerler;
diğerkâmlık (özgecilik,
altruizm), karşılıklılık, eşitlik,
özgürlük, adalet, empati,
erdem, adalet, din, kimlik,
kendi çıkarını gözetme, güven,
itimat, iş birliği gibi değerlerdir.
Sosyoloji ve antropoloji, ahlak
bilimini tamamlayan bilimlerdir.
Ahlaki değerler bireysel
değil, sosyolojiktir ve değişik
kültürlerde kısmen farklılık
gösterirler. Ayrıca çok yavaş da
olsa evrim söz konusudur.
Ahlak Bilim: Antropoloji, kültür
ve sosyoloji temellerinde,
değerler seti çerçevesinde
insanın insanlarla ilişkisinin
incelenmesidir.
Ahlak Ekonomisi: Değerler
setinden hareketle iktisadi
faaliyetlerinin şekillenmesini
incelemektir.
Geniş anlamda ahlak
ekonomisi, ekonomik işlemlerin
diğerkâmlık anlamının
kurgusudur.
Ahlak bilim iktisatçılarına
göre iktisat, değerlerin
gerçekleşmesine çalışan bir
disiplindir (Klamer, 2018).
Ahlaki değerlerdeki kavramların
büyük kısmı psikoloji ve
davranışsal iktisatta da sık
kullanılan kavramlardır. Fakat
aralarında temel ayrılıklar
vardır. Davranışsal iktisatta
yukarıdaki kavramlara birey
açısından yaklaşılır; birey
temeldir. Ahlak iktisadında
kalkış noktası, antropoloji,
sosyoloji ve tarihten hareketle
toplumdur; sosyal normlardır.
Empati, paylaşmak, iş birliği,
niyet arayışı, karşılıklılık,

ikinci insan perspektifine
ihtiyaç duymaktadır (Keane,
2019). Örneğin ültimatom
oyununda adalet, sosyal ilişkiler
olmaksızın, bireysel psikoloji ile
sınırlı açıklanmaktadır. Bir başka
örnek ise, ahlak iktisadında
atomize birey söz konusu
olamaz. İş birliği ve karşılıklılık
arasında yakın bağlantı vardır.
Bireysel anlamda insanlar
kendi çıkarını düşündüğü halde
niçin iş birliği yaparlar? Yanıt,
karşılıklılıktır.
Ahlak iktisadında iktisadi ve
sosyal (politik) alan birbiriyle iç
içedir, ayrılamaz.
d. Doğal Bilim - Yapayın
Bilimi
Bilim - yapayın bilimi, H.
Simon’un (1969) geliştirdiği bir
ayrımdır. Yapayın biliminden
kasıt, doğalı inceleyen değil,
insan tarafından organize
edilmiş özneleri ve olguları
inceleyen bilim olmasıdır.
Tasarım bilimi, pratik bilim
(pratik bilim, her zaman
uygulamalı bilime karşılık
n Tablo 1: Bilim ve Yapayın Bilimi Paradigmaları (Gregor, 2010, s.56)
Özellikler
İlgi Odağı
Ayıran Özellik
Disiplin Örnekleri
HAZİRAN 2020 • SAYI: 116
gelmeyebilir) gibi adlandırmalar
da söz konudur.
e. Bilim - Uygulamalı Bilim
Pür teorinin çoğu bana güzel
bir oyun gibi görünmektedir. A.
Marshall 1996, s.178 (Milonakis
ve Fine, 2009, s.119).
Bir başka ayrım, pür bilim-
uygulamalı bilim ayrımıdır.
Ayrımın temelini, kadim
Yunan’dan gelen episteme-
techne (sanat) ayrımına kadar
götürmek mümkündür.
Yunanca “techne” (teknik
bilgi), Latince “ars” İngilizceye
“art” olarak tercüme edilmiştir.
Fakat “techne”, aynı zamanda
“zanaat (craft)”, “ustalık (skill)”,
“uzmanlık (expertise)”, “teknik
bilgi”, ve hatta “bilim” olarak
“teknolojik” kültürümüzün
şekillenmesinde belirleyici
olmuştur (Roochnik, 1998).
Marangozluk, ayakkabı yapmak,
ilaç yapmak gibi birçok farklı
alan techne kavramı içinde
karşılık bulmuşlardır.
Episteme ve techne, bilginin
farklı tiplerini kaynak gösteren
Bilim
Doğal olarak oluşan olgu, “sanki”
(as if), zorunluluk.
Olgunun gözlenmesi.
Astronomi, Biyoloji, Kimya, Jeoloji,
Fizik, Sosyoloji
İKTİSAT VE TOPLUM
65
kadim Yunan’ın art terimleridir.
Bugün çoğunlukla episteme
zanaatın teorik temellerine;
techne ise gerçek şeyleri inşa
etmek için kullanılan pratik
mühendislik bilgisine kaynaklık
etmektedir. Genellikle episteme
bilgi, techne zanaat veya sanat
olarak tercüme edilmektedir.
Çağdaş varsayımlarda episteme
bilgi teorisi; “zanaat” veya
“sanat”, pratiğin karşılığı olarak
kullanılmaktadır. Fakat bunlar
çok tartışılmalı tercümelerdir.
Bilgi sıralamasında, techne,
“bilim”den sonra gelmektedir;
matematik ve felsefeye ait ilke
ve nedenlerin teorik bilgisi
“bilim”dir; “pratik bilgelik” ise
techne’dir. Techne’de, “tıbbın
amacı her zaman sağlıktır”
örneğinde olduğu gibi gizli bir
amaç vardır.
Sanatın daha çok zanaatı içeren
tarafında (mekanik sanatlar,
adi sanatlar, kaba sanatlar)
iki gelişmeden söz edebiliriz:
Birincisi el sanatları (manual
crafts), ikincisi uygulamalı
bilim. Mekanik sanat kavramı,
Pratik Bilim/ Yapayın Bilimleri
Tasarlanan yapay
özdekler(artefacts), “Ne olabilir ”,
olumsal.
Yapay özdeklerin (artefacts)
yaratılması ve gözlenmesi.
Muhasebe, Sanat, Bilgisayar
bilimi, Tasarım, İktisat, Mühendislik,
Etik, Enformasyon sistemleri,
Pazarlama, Tıp.
66 İKTİSAT VE TOPLUM
HAZİRAN 2020 • SAYI: 116
uygulamalı bilime daha yakın
bir kavramdır (Schatzberg,
2012, s.121). Mekanik sanatta,
teorik bilginin uygulanması öne
çıkmaktadır.
19.yüzyıldan itibaren (mekanik)
sanat yerine uygulamalı bilim ve
teknoloji kavramları daha yaygın
olarak kullanılmaya başlamıştır.
İktisatta bu noktadaki karışıklık
Senior, Mill ve J.N. Keynes’in
sanat kavramını kullanmasından
kaynaklanmıştır. Walras ise
doğrudan uygulamalı bilim
kavramını kullanmıştır.
Uygulamalı bilim, bilimin
pratiğe uygulanmasıdır.
Uygulamalı bilimde devlet,
iş dünyası veya müşterinin
belirgin veri amacı için mevcut
teoriler, bilgi, yöntemler ve
teknikler kullanılmaktadır.
Saf araştırmada (temel bilim,
temel araştırma) idealler,
metodolojiler, programlar,
projeler tartışılırken; uygulamalı
araştırmada pratik problemleri
çözmekle ilgilenilir ve genellikle
ampirik yöntemler kullanılır.
İşe yarama, kullanışlı olma, bir
amacı yerine getirme asıldır.
Önemli bir not, uygulamalı
bilimde bilimin kendisi
tartışılmaz; kabul gören pür
bilim anlayışı çerçevesinde
“pratik” problemleri çözmek
asıldır. Teknoloji, mühendislik
bilimleri, sağlık bilimleri
uygulamalı bilimlerdir. Tıp,
teknoloji, episteme değil,
techne’dir (Hansson, 2009:
1275). Doktorlar, mühendisler,
teknisyenler uygulamalı
bilimcidirler (Hansson, 2009:
1275). Mühendislik bilimlerinde
uygulamalı bilimin gelişmesinin
kaynağı termodinamiktir
(Channell, 2009: 121).
Bugün bilimin genellikle
uygulamalı bilimlere
yöneldiğine işaret etmek
gereklidir. Uygulamalı bilimler
genellikle çok disiplinli ve/veya
disiplinler arası bilimlerdir.
Uygulamalı bilimlerde genellikle
araştırmalar grup çalışmasına
dayalı, proje temellidir.
Çalışmaların genellikle bir dış
destekleyicisi vardır.
Uygulamalı bilimlerde değişme,
pür bilimlere göre çok daha
hızlıdır. Bu Popperci anlamda
yanlışlamadan değil; işe
yarama, amaca yönelik olması
özelliğindendir.
İktisatta özellikle 19.yüzyıldan
itibaren uygulamalı bilim ve
aynı anlama gelmek üzere sanat
kavramı sık kullanılmıştır.
Uygulamalı bilim kavramını ilk
kullananların başında (belki ilk)
J.B. Say gelmektedir. Senior, Mill
ve J.N. Keynes sanat1 kavramını
kullanmışlardır. İlginç bir açılım
L. Walras’a aittir. Walras; pür,
uygulamalı2 ve sosyal iktisat
ayrımı yapmaktadır.
İktisadın, özellikle makro
iktisadın uygulamalı bilim
olduğuna ilişkin görüşleri
O. Blanchard’dan hareketle
noktalayalım.
Blanchard, 1997 yılında
makro iktisada şu şekilde
yaklaşmaktadır:
Makroekonomi tam anlamıyla bir
bilim değil; fikirlerin, teorilerin
ve modellerin gerçekler karşısında
sürekli olarak değerlendirildiği
ve çoğunlukla değiştirildiği ya
da reddedildiği uygulamalı
bir bilimdir. Makroekonomi,
bu nedenle, aralıksız bir
inşa ve fikirler ile olaylar
arasındaki etkileşim sürecinin
sonucudur. Makro iktisatçılar
bugün, başarısız oldukları
fikirleri saf dışı bıraktıkları,
gerçekliği iyi açıklayan
fikirleri ise benimsedikleri,
evrimsel bir sürecin sonucuna
inanmaktadırlar (Snowdon ve
Vane, 2012/2005: 4).
Bu yönüyle makro iktisat tıp
ve mühendislik bilimlerine
benzemektedir; sorun çözmeye
yönelik, fonksiyonel, amaçsal
bilimdir. Ayrıca zemin değişince
görüşler de hızla değişmektedir.
f. İktisat Nasıl Bir Bilimdir?
İktisat nasıl bir bilimdir
sorusuna yanıt, “yukarıdaki
ayrımların hepsini içermektedir”
olabilir. 20. yüzyıla kadar iktisat
ve çoğu zaman aynı anlama
gelmek üzere ekonomi politikten
anlaşılan pozitif, normatif ve
uygulamanın birlikteliğidir. Bu
konuda John Neville Keynes
(1891) The Scope and Method of
Political Economy adlı kitabında
normatif iktisadın (ahlak
iktisadı!) değerler ve normlar
çerçevesinde hedeflerinin,
pozitif iktisadın(pür iktisat)
yasa ve teorilerinden
faydalanarak, kurumsal ve

politik faktörler göz önüne
alınarak gerçekleştirilmesi
(sanat, uygulamalı bilim)
olarak iktisadı (politik iktisadı)
tanımlamaktadır. Daha önce
belirtildiği gibi J.N. Keynes
aynı zamanda ahlak bilim
bölümünde profesördür.
Yani Normatif iktisat → Pozitif
İktisat → Sanat süreci söz
konusudur. Normatif iktisat etik
ve normları içermekte ve hedefi
(hedefleri) belirlemektedir.
Gelir dağılımın adil olması, fiyat
istikrarı, vb. hedef olabilir.
Burada önemli bir sorun, pür
iktisat ile ilgilidir. İktisat, doğal
bilim ilişkisinde de vurgulandığı
gibi, iktisadın çok sayıda yasa
kavramı kullanılmasına karşın,
iktisadın sert bilimler anlamında
yasaları yoktur. Doğal bilimler
bağlamında daha yumuşak tarafı
temsil eden biyolojik bilimlere
daha yakın olabilir. Orada dahi
tartışmalı çok alan vardır.
İktisadın genel geçer yasaları
yoksa Normatif Bilim →
Sanat ilişkisi daha gerçekçi
gözükmektedir veya Normatif
iktisat → Evrimci İktisat → Sanat
ilişkisi daha gerçekçi olabilir.
Evrim, değişim kavramı bir
şekilde dâhil olduğunda iktisadi
sorunlara yaklaşımımızı,
beynimizi de değiştirmek
gereklidir.
g. Makine Beyin - Bahçe Beyin
Makine beyinde pür bilim
değişmiyor, parça bozulduğunda
değiştiriliyor veya tamir ediliyor.
GELENEKSEL İKTİSAT
Makine Beyin
Kendi Çıkarı
Basitlik
Atomistik
Denge
Doğrusal
Mekanik
Etkinlik
Öngörü(Predictive, Kestirim)
Bağımsız
Rasyonel hesaplayıcı
(calculator)
Kazan-Kayıp
Rekabet
Doğal düzen zımnen veya açık
olarak kabul ediliyor.
Bahçe Beyin Nedir?
Bahçe beyin, geleneksel olarak
ekonomiyi/piyasayı makine gibi
düşünen iktisat anlayışı yerine
bahçe gibi ele alan anlayışı
ifade etmektedir. Kavram, Liu
ve Hanauer (2011) tarafından
geliştirilmiştir.
Yeni ekonomik düzende
devlete bahçıvan (gardener)
rolü verilmektedir. Ayrıca
özel sektör ve sivil toplumun
gelişmesine yardım etmekle
görevlendirilmektedir.
Bahçenin özellikleri nelerdir?
Efektif bahçe doğru yerleştirme
(setting - düzenleme), verimli
toprak, iyi ışık, su demektir.
Bahçede sürekli bir adapte olma
İKTİSAT VE TOPLUM
HAZİRAN 2020 • SAYI: 116 67
KOMPLEKSİTE İKTİSADI
Bahçe Beyin
Karşılıklı Çıkar (gerçek kendi çıkar,
kendi çıkarı kavramına radikal
yeniden tanımlama, gerçek kendi
çıkar- karşılıklı çıkar. Herkes daha iyi
olduğunda hepimiz daha iyiyizdir)
Kompleks
Ağ
Dengesizlik(Denge dışı)
Doğrusal olmama ( Doğrusal
olmama; Kelebek etkisi, patika
bağımlılığı, başlangıç koşullarına
yüksek duyarlılık ve yüksek volatilite)
Davranışsal
Efektif
Adaptif
Birbirine bağımlı
Sınırlı Rasyonellik (ve irrasyonellik)
Kazan-Kazan, Kayıp-Kayıp
İşbirliği
söz konusudur; hava koşulları,
sürekli yatırım, yenileme
(eski haline getirme, renewal)
durumu vardır. Bahçede her şey
değişir, dolayısıyla bahçe beyin
her şeyi değiştirir. Vatandaşlık,
ekonomi, devlet değişir. Bahçe-
beyin ekonomiye ekosistem
olarak yaklaşmaktadır.
2. J.M. Keynes ve Sosyal
Piyasa Ekonomisi
Tartışmalarına Ahlak
İktisadı ve Sanat Açısından
Yaklaşmak
Bu bölümde çok kısa olarak
1929 Krizi karşısında Keynes’in
ve sosyal piyasa ekonomisi,
ordo-liberalizm, neo-liberalizm,
insancıl ekonomi, üçüncü yol
gibi başlıklarda toplayacağımız
liberal yaklaşımı ahlak
iktisadı ve sanat açısından
68 İKTİSAT VE TOPLUM
HAZİRAN 2020 • SAYI: 116
değerlendireceğiz.
Keynes, iktisadın ahlak
bilimi olduğu vurgusunu
yaparken yaklaşımını açıkça
belirtmektedir. Keynes açısından
özgürlük ve eşitlik öne çıkan
değerlerdir. Keynes’den hareketle
sorunu şu şekilde tarif edebiliriz:
Bugünün otoriter devlet
sistemleri, işsizlik sorununu
etkinlik ve özgürlük pahasına
çözmüş gibi görünmektedirler.
Şüphesiz dünya, kısa aralıklı
heyecanlar dışında, bana göre
kaçınılmaz olarak günümüz
kapitalist bireyselciliğine bağlı
işsizliğe daha fazla tahammül
edemeyecektir. Ancak etkinlik
ve özgürlüğü korurken hastalığı
iyileştirmek, sorunun doğru
analizi ile mümkün olabilir
(Keynes, 1936, s.381’den,
Snowdon ve Vane,2012 s.49).3
Keynes’te çözümün kalkış
noktası efektif talep sorunudur.
Sorunda yatırım ve içsel
güdüler(animal sprits) hayatidir.
Yatırımlarda istikrar sağlanması
ve efektif talebin belirlenebilmesi
gerekir. Bunların sağlanması
aynı zamanda işsizlik ve
gelir dağılımı sorunlarının
çözülmesinde yardımcı
olacaktır. Yatırımda istikrar
için yatırımların sosyalizasyonu
kavramından da söz etmiştir.
Kısaca Keynes’te öne çıkan
yaklaşım aktif talep yönetimi ve
böylece çıktı istikrarıdır.
Aktif talep yönetimi, devletin
oyun kurucusu ve oyuncu
olarak yer almasıdır. Keynes’teki
duruma göre politikanın
arkasındaki etken budur. Devlet
kuralları uygulayan değil, kural
koyan durumundadır.
Ekonomi nasıl yönetilecek?
Keynes’te sanat, mühendislik
yaklaşımı ilginçtir. Keynes’in
ekonomiyi yöneten bürokratını
(mühendisi) diş hekimi
metaforu ile adlandırmaktadır.
Ekonomi yöneticileri çok
iyi yetiştirilmiş olmalıdır.
Aydınlanmış bürokratlar
yoluyla, bir başka anlatımla
elitiz bir tutumla ekonomi
yönetilmelidir.
Aynı yıllarda liberal düşünce de
yol ayrımına girmiştir: Klasik ve
neo-liberal düşünce. 1929 Krizi
devlete; kural koyma, kuralları
uygulama ve eşitliği sağlamada
rol veren yeni bir yaklaşımı öne
çıkarmıştır. 1947 yılında Mont
Pelerin topluluğuna dönüşecek
bu yaklaşımda 1960’a kadar
Alman liberal yaklaşım, ordo-
liberal düşünce etkili olmuştur.
1951 yılındaki Mont Pelerin
toplantısında liberal düşünce
içindeki ayrışmaları ve
gelir dağılımı sorunun öne
çıkmasını şöyle özetleyebiliriz;
klasik liberalizmi savunan
neredeyse L. Von Mises dışında
kimse kalmamıştır. Mises,
pür liberteryen düşünceyi
savunmaya devam etmiştir.
Bunun dışındaki görüşleri
sosyalist olmakla eleştirmiştir.
Bu konuda ilginç bir not M.
Friedman’a aittir:
“1953 Mont Pelerin Topluluğu
toplantısında gelir dağılımı
oturumuna başkanlık eden
Milton Friedman şöyle yazıyordu:
‘Bu meseleyle ilgili bir tartışmayı
özellikle hatırlıyorum, oturumun
ortasında Ludwig von Mises
ayağa kalktı ve topluluğa
‘Siz hepiniz bir sosyalistler
takımısınız’ dedi ve öfkeyle
salondan çıktı. Friedman, grubun
‘en yumuşak ölçülerde dahi
sosyalist olarak adlandırılabilecek
bir tek üyesinin olmadığını’
ekliyordu.” (Skousen, 2003,
s.309)4
Neoliberal iktisatçılar olarak
H. Simons, F. A. Hayek, W.
Röpke, W. Eucken, A. Rüstow ve
diğerlerini sayabiliriz. Bu isimler
liberal düşüncenin önemli
kurumlarından Mont Pelerin
Topluluğu’nun da kurucuları
arasındadırlar. 1930’lu ve 40’lı
yıllarda Eucken, Hayek ve
Simons, devlete pozitif rol verme
konusunda birbirine oldukça
yakındırlar (Köhler ve Kolev,
2011). Sosyal ve ekonomik
reformlara negatif değil,
pozitif yaklaşmışlardır; pozitif
liberal program, kural temelli
ekonomik politika ve piyasada
oyunun kurallarını devletin
belirlemelidir. Özellikle Simons
ve Eucken’in görüşleri birbirine
çok yakındır.
Neoliberal yaklaşımlar arasında
ilişkiyi kurma görevini Hayek5
sağlamıştır. Özellikle, Hayek,
eski Chicago (Simons) ve
Freiburg (Eucken) okulları
arasında köprüdür (Köhler ve
Kolev, 2011: 211).
Bir başka ortak nokta, sosyal

düzenlemelere ve tedbirlere
sempatiyle yaklaşmalarıdır. Bu
görüş inceleyeceğimiz gibi H.
Simons’da çok ileri noktadadır;
eşitlik hemen hemen özgürlük
kadar önemlidir (Jackson, 2010:
134).
Simons’a göre liberaller için
özgürlük ve eşitlik benzer,
tamamlayıcı anlamlar
taşımaktadır (Block, 2002: 18).
Özgürlük ve eşitlik ikame edici
değil, tamamlayıcıdır. Eşitlik,
özgürlüğün yalnızca çok az
altındadır (Stein, 1968). Simons
açısından (ekonomik ve politik)
güç olmaksızın özgürlük boş
ve anlamsızdır (Shaviro, 2013,
s.4). Sanayi tekelleri yanında
servet eşitsizliği liberallerin
ana ilgileri olmalıdır (Block,
2002, s.22). Doğru politika
hedefleri; daha büyük reel gelir,
üretim ve istihdamın daha fazla
düzenlenmesi ve eşitsizliğin
azaltılmasıdır (Block, 2002: 25).
Hayek, 1940’ların doğasına
uygun şekilde Popper’in
perakendeci mühendisliğine
karşı şunları önermektedir
(Nuttorno, 2014):
· Ulusal savunma, yolların
bakımı, sağlık güvencesi, halk
sağlığı, polis hizmetlerini devlet
sağlayacaktır.
· Devletin sürekli amacı ve
doğru (true) yasalar; somut,
günlük değişim amaçlarının
reaksiyonuna karşı politika
kuralları (Hayek, 1960[1990],
s.2). Hukuk kuralı, piyasanın
fonksiyonunu doğru olarak
HAZİRAN 2020 • SAYI: 116
yapmasını teşvik eder.
· Evrensel sağlık sigortası ve
bütün bireyler için garantilenmiş
asgari ücreti (gelir) kabul
etmeye isteklidir. (Nuttorno,
2014: 86; Hayek 1944/1976:
119-133). Hayek’e göre bunlar
bölüşümcü adalet değildir.
Sağlık temel kamu hizmetidir.
Garantilenmiş gelir, geliri
eşitlemek değil, gelirde taban
belirlemektir. Garantili asgari
gelir ve bütün bireyler için gıda,
giyim ve barınmanın sağlanması
özgürlüğe uygundur (Nuttorno,
2014: 135).
Son olarak özellikle W.
Eucken’den söz etmek istiyoruz.
Eucken ve diğer neo-liberal
iktisatçılarda Keynes’den farklı
ortak bir nokta vardır. Keynes,
eksik rekabet piyasasını veri
alırken, neo-liberal iktisatçılar
devletin oyun kuruculuğunda
rekabetçi piyasa ekonomisini,
ücret ve fiyatların esnekliğini
öne çıkartmaktadırlar.
W. Eucken’in görüşleri,
Almanya’da İkinci Dünya Savaşı
sonrası ekonomi politikalarında
belirleyici olması açısından
ayrıca önemlidir.
Eucken’in kalkış noktası iş
güvencesi (sigortası), adil
gelir dağılımı ve piyasa
dostu müdahaledir. Böyle bir
ekonomide yapısal düzenlemeler
yapılarak denk bütçe ve fiyat
istikrarı sağlanmalıdır. Burada,
iki noktada da Keynes’den
ayrılmaktadır; açık finansman
yerine denk bütçe; çıktı istikrarı
İKTİSAT VE TOPLUM
69
yerine fiyat istikrarı. Eucken’de
fiyat ve ücretlerin esnek
olmasına yönelik düzenlemeler
ve merkez bankasının varlığı
piyasa sisteminin istikrarı
açısından önemlidir.
Eucken, çıktı istikrarı, tam
istihdama yönelik yaklaşımların
merkezi planlamaya yol açacağı
endişesindedir.
Eucken’in devleti oyunun
kurallarını belirleyen, fiyat
istikrarını sağlayan, kurala göre
politika uygulayan devlettir.
Devlet kendisi oyuncu değil,
hakem veya bekçi rolündedir.
Eucken’in piyasa ekonomisi
anlayışı sosyal piyasa ekonomisi
ve kapitalizm çeşidi olarak
da koordine edilen, iş birlikçi
kapitalizmi temsil etmektedir.
3. Bencillik ve İş Birliği
Kendi çıkarını düşünmek iş
birliğine engel midir? Ahlak
bilimi tartışmaları ve 2.Dünya
Savaşı sonrası uygulamalar
bize oldukça fazla ipucu
sağlamaktadır.
Tartışmaya Mandeville’nin
Arılar Masalı’ndan başlamak
ilginç olacaktır.
Bernard Mandeville ve Arılar
Masalı
Kimi iktisatçılar Adam Smith’in
“görünmez el” kavramını
Hollandalı bir psikiyatrist
ve broşürcü olan Bernard
Mandeville’nin (1670-1733)
“Arılar Masalı“ adlı skandal
çalışmasından geliştirdiği
kanısındadırlar (1714). İlk
70 İKTİSAT VE TOPLUM
HAZİRAN 2020 • SAYI: 116
baskıda Mandeville gayet iyi
durumdaki bir “şikâyetçi arı
kovanı”nın, dürüstlüğe karar
verip ahlaki bir topluma
döndükten sonra nasıl hızla
yoksullaşıp yıkıldığını anlatır.
Daha popüler ikinci baskıda
Mandeville tüm vatandaşların
lüks harcama alışkanlıkları ve
silahlanmadan vazgeçtiği refah
içinde bir toplumu anlatır. Sonuç
ticaret ve konut sektörlerinin
çöktüğü bir depresyondur
(Skousen, 2005: 35).
Mandeville’nin vardığı sonuç
şudur: Aç gözlülük, para hırsı ve
lüks gibi özel kötü alışkanlıklar
bereketli bir zenginliğin kamusal
yararlarına yol açar ve “şer sona
erdiği an toplum, tamamen
yıkılmasa bile bozulur”. Açıkça
anlaşılan odur ki, Mandeville’nin
kötü şöhretli paradoksuna göre,
kişisel çıkar sosyal faydaya yol
açar (Skousen, 2005: 35).
R. Dawkins ve Gen Bencildir
Tartışmaya R.Dawkins’in ilk
baskısı 1976’da yayımlanan “Gen
Bencildir” kitabındaki temel
vurguyla devam etmek istiyoruz:
bencil genler iş birliği yaparak
doğal seleksiyonda başarılı
olmaktadır.
Kitabın son bölümünde insan ve
toplum konularına girildiğinde
Dawkins, MEM (MEME)
kavramından söz etmektedir;
Mem ya da Même, Richard
Dawkins’in ortaya attığı kültürel
iletim birimidir. Buradan
hareketle memetics kavramı
geliştirilmiştir.
Kelime anlamı Yunanca
“mimeme”’den gelmektedir.
Ancak Richard Dawkins, Gen
Bencildir kitabında belirttiği
üzere “gen” kelimesi gibi tek
heceli bir isim istediğinden
bunu “mem” olarak kısaltmıştır.
Ayrıca “même” kelimesinin
Fransızca “kendi” anlamına
gelen köküyle ilgili bağlantılı
kurmaktadır.
Dawkins’e göre nesiller
değiştikçe, kültürel ve sosyal
içerik bir sonraki nesle memler
tarafından aktarılmaktadır. Bu
tıpkı biyolojik içeriğin DNA
tarafından aktarılması gibidir.
Fakat memler, DNA gibi
mikroskop altında görülebilen
somut bilgi kodları değil, daha
çok soyuttur. Bu bakımdan
sosyolojik gen denebilir. Ezgiler,
düşünceler, sloganlar, moda,
mimari, mem örnekleridir.
Gelenek halindeki memler,
genler gibi nesilden nesile ya da
kültürden kültüre aktarılabilir.
Aktarım sırasında değişime
de uğrayabilir. Örneğin
her kültürde farklı türleri
bulunan bir mem kompleksi
de düğünlerdir. İçerisinde
ritüelleriyle, yenen yemekleriyle,
oynanan oyunlarla farklı memler
barındırırlar.
Kendi Çıkarı ve İş Birliği
Son yıllarda yapılan bütün
çalışmalarda insanlar kendi
çıkarını düşünmektedir,
bencildir. Diğerkâmlığın
temelinin başkalarını düşünme
ve fedakârlık değil, karşılıklılık
olduğu üzerine artan bir görüş
vardır.
Sorun şudur; bencil insanlar
nasıl iş birliği yapmaktadır?
Burada yanıt, mem kavramının
ahlak bilimindeki karşılığı olan
ahlaki değerlerde bulabiliriz.
Dawkins’in mem’ine benzer bir
şekilde son yıllarda tekrar öne
çıkan bir alan, ahlak bilim ve
dolayısıyla ahlak iktisadıdır.
Ahlaki değer olarak iş birliği,
bencil insanları iş birliğine
zorlamaktadır. İş birliğinin
oyun teorisindeki karşılığı
sıfır toplamlı olmamasıdır.
Yani iki tarafta kazanmaktadır.
İş birliğinin başarılı olması
için güven temeldir. Güven
temelinde iş birliği yapanlar
kazanmaktadır. Adalet, eşitlik
gibi konulara da bu çerçevede
yaklaşılmaktadır.
Sosyalist ahlak, insancıl
ekonomi, iş birlikçi kapitalizm,
Kantçı liberalizm, ordo-
liberalizm gibi görüş ve
arayışların arkasında bu ahlaki
değerler yatmaktadır.
Orta ve Kuzey Avrupa
kapitalizminin temeli (koordine
edilen-güdümlü) piyasa
ekonomilerinde öne çıkan
yaklaşım iş birliğidir. Örneğin
Alman geleneğinde sektör içinde
firmalar rekabetten ziyade
birbirini tamamlamaktadırlar.
İşçi ve işveren kuruluşları
kendi içlerinde ve aralarında
iş birliği yapmak üzere
çalışma konseylerinde bir
araya gelmektedirler. Devlet,

çalışma konseylerinde daha çok
moderatör rolündedir. Aynı
şekilde yazılı olmayan bir şekilde
güven esastır.
Sonuç
Sonucu benim yerime hocam
Sabri Ülgener şu şekilde ifade
etmiştir:6
“İktisadi analizde zayıf bir
tarafımız olmalı: İnsanı
çoğunlukla devre dışı bırakarak
olup biteni sadece mal ve
para akımı gözü ile bakmayı
alışkanlık haline getirmişiz. Dizi
dizi rakamlar, formüller, göz
doldurucu gösteri ve göstergeler!
Hepsi iyi ve hiç birine hiçbir
diyeceğimiz yok! Ancak bütün bu
dizileri ve matematik bağlantıları
temelde ruh ve mana tarafı
ile doldurup canlandıracak
unsuru –insanı– hiç yokmuş
gibi düşününce işin rengi
değişiyor. Ekonomik düzenin son
kertede insan davranışımızla
belirlenmiş olacağını kolaylıkla
gözden kaçırıyoruz. Aynı usuller,
aynı teknoloji bir yerde istenileni
verirken bir başka yerde tam
aksi sonuçlara varıyorsa, farkın
usul ve aletlerinden kullananın
vasıflarından gelmiş olabileceği
bugün bile yeterince anlaşılmış
denemez” (Koyu cümle bana ait)
İktisat ve ahlak bilim ilişkisi
yanında iktisadı diğer
bilimlerden de soyutlamak
mümkün değildir.
İktisat bir yanıyla da tıp
ve mühendislik bilimleri
gibi uygulamalı bilimdir
HAZİRAN 2020 • SAYI: 116
(sanattır); sorun çözmeye
yönelik fonksiyonel bilimdir.
Ahlak bilim gerçeğini göz ardı
etmeden, sorun çözmeye yönelik
gerçekçi bilim anlayışına ihtiyaç
vardır.
Son yıllarda Elinor Ostrom’un
başlattığı müşterekler-iş birliği,
G.Hodgson’un (2012) moral
topluluğu-evrimci iktisat,
S. Bowles’in karşılıklılık-
diğerkâmlık-iş birliği, R.H.
Thaler’in dürtme, D. Colander’in
(2015) aktif laissez faire, R.E.
Roemer (2019)’in Kantçı iş
birliği yaklaşımları özgürlük
ve adalet (eşitlik) birlikteliği
sorununa yeni bir bakış açısı
getirmektedirler.
Sihirli kelime kendi çıkarı
kavramını veri kabul ederek
karşılıklı çıkar yaratılmasıdır.
Burada da sihirli kelime ortak
çıkardır. Ortak çıkar, iş birliğini
arttırmaktadır. Başarıda anahtar
kavram güvendir.
Kaynaklar
S. Al-Suwailem, (2017) ” Is
Economics a Science? A Godelian
Perspective”, F. A. Doria(ed) The
Limits of Mathematical Modeling
in the Social Sciences, World
Scientific, s.207-266
Roger E. Backhouse and Jeff
Biddle, (2000) “The Concept of
Applied Economics: A History
of Ambiguity and Multiple
Meanings”, History of Political
Economy, 32, s. 1-24.
E. Beinhocker. (2013) “Reflexivity,
Complexity, and the Nature
of Social Science”, Journal of
Economic Methodology, 20(4), s.
330-342
W.Block,(2002) “Henry Simons is
İKTİSAT VE TOPLUM
71
not a Supporter Free Enterprise”,
Journal of Libertarian Studies,
16(4), s.3-36.
S. Bowles ve H. Gintis, (2011) A
Cooperative Species HUMAN
RECIPROCITY AND ITS
EVOLUTION, Prenceton
University Press
D. Bögenhold, (2014)” Schumpeter’s
Idea of a Universal Social
Science”, Atlantic Econonomic
Journal, 42, s.205–215
D. F. Channell, (2009) ” The
Emergence of the Engineering
Sciences: An Historical Analysis”,
Edited by, Anthonie Meijers,
Philosophy of Technology and
Engineering Sciences, Volume 9,
Elsevier, s.117-154
D.Colander, (2015) “Framing the
Economic Policy Debate”, History
of Political Economy, 4, s.253-266
R. Dawkins,([ 1976] 2001) Gen
Bencildir / The Selfish Gene,
TUBİTAK,
E.Eren, “Prof.Dr.Sabri Ülgener ve
Yöntem Sorunları”, İktisat Dergisi,
Kasım 1985, s.3—12
E. Eren, “Henry C. Simons’da
Liberalizm ve Kriz Kuramı”,
(Ed.) G.B.Dinar ve V. U.Aslan,
Kapitalizmin Krizinden İktisadın
Krizine, Siyasal Kitabevi, 2019
E.Eren, (2020) Neoklasik İktisada
Çoğulcu Yaklaşım, İktisat ve
Toplum Dergisi, Nisan
http://www.iktisatvetoplum.com/
wp- content/uploads/2020/04/
ercaneren.pdf
E. Eren (2019), “Moral İktisadı ve
Leon Walras”, YSSR ,Aralık
https://dergipark.org.tr/en/pub/
yssr/issue/50466/577478
E.Eren, (2020) “İktisadın ‘Gizli’
Tarihi: Sosyalizm ve Neoklasik
İktisa”t, İktisat ve Toplum Dergisi,
Ocak
http://www.iktisatvetoplum.com/
iktisat-ve-toplum-dergisi-111-
sayi/
E.Eren, (2019) ‘Gerçekçi Bilim’ ve
İktisat, İktisat ve Toplum Dergisi,
72 İKTİSAT VE TOPLUM
HAZİRAN 2020 • SAYI: 116
Şubat
http://www.iktisatvetoplum.com/
iktisat-ve-toplum-dergisi-100-
sayi/
E. Eren, (2018)” ‘Techne’, Sanat ve
İktisat”, İktisat ve Toplum Dergisi,
Kasım
http://www.iktisatvetoplum.com/
iktisat-ve-toplum-dergisi-97-sayi/
B. S. Frey, (2017) “Reactivity in
Economic Science”, CESifo
Working Paper No. 6593,
E. W. Fuller,(2019) “Was Keynes a
socialist?”, Cambridge Journal of
Economics, Cambridge Journal of
Economics, 43(6), s.1653-1682
(Ed.) H. Gintis, S. Bowles, R.
Boyd ve E. Fehr, (2005) Moral
Sentiments and Material Interests
The Foundations of Cooperation
in Economic Life, MIT Press
S. Gregor, (2010) “Building Theory
in a Practical Science”, (eds) D.
Hart ve S. Gregor Information
Systems Foundations: The Role
of Design Science, ANU ePress,
Canberra, s. 51-74.
S. O. Hansson,(2009) “Philosophy
of Medical Technology”, (ed)
Anthonie Meijers, Philosophy
of Technology and Engineering
Sciences, Volume 9, Elsevier,
s.1275-1300
G.M.Hodgson,(2012) From
pleasure machines to moral
communities: an evolutionary
economics without homo
economicus. University of
Chicago Press.
G.M.Hodgson, (2015)
Conceptualizing Capitalism, The
University of Chicago Press
G.M.Hodgson, (2018) Wrong
Turnings : How the Left Got Lost,
University Of Chicago Press
B.Jackson,(2010) “At the Origins
of Neo- Liberalism: The Free
Economy and Strong State, 1930-
1947”, The Historical Journal,
53(1), s.129-151.
E.Liu ve N. Hanauer, (2011) The
Gardens of Democracy, Sasquatch
Books
Keane, W. (2019). “How Everyday
Ethics Becomes a Moral
Economy, and Vice Versa”, (No.
2019-9). Economics Discussion
Papers.
A.Klamer, (2017). Doing the right
thing. Ubiquity Press.
A.Klamer, A. (2018) Economics Is
a Moral Science: A Value Based
Approach. In Economic Objects
and the Objects of Economics,
Springer, s. 169-181.
S.Kolev,(2010) “Hayek as an Ordo-
Liberal”, HWWI Research Paper,
no:5-11
E. Köhler ve S.Kolev,(2011) “The
Conjoint Quest for a Liberal
Positive Program: “Old Chicago”,
Freiburg and Hayek”, Hamburg
Institute of International
Economics
http://www.hwwi.org/uploads/
tx_wilpubdb/HWWI_Research_
Paper-109.pdf
D Milonakis ve B. Fine, (2009)
From Political Economy to
Economics Method, the Social
and the Historical in the
Evolution of Economic Theory,
Routledge
M. A. Notturno, (2014) Hayek
and Popper: On Rationality,
Economism, and Democracy,
Routledge
P. Plickert, (2015) “The Battle of
Ideas: Neo-liberal Economics
and Politics in 20th Century”,
ed.R.Leeson, Hayek: A
Collaborative Biography,
Palgrave, s.73-151.
J. E. Roemer (2020), What Is
Socıalısm Today? Conceptıons Of
A Cooperatıve Economy, Cowles
Foundatıon Dıscussıon Paper No.
2220, January
John E. Roemer and Alain Trannoy,
(2016) “ Equality of Opportunity:
Theory and Measurement”,
Journal of Economic Literature,
54(4),s. 1288–1332
J. Roemer, (2019) How We
Cooperate A Theory of Kantian
Optimization, Yale University
Press
D Roochnik, “Of Art and Wisdom:
Plato’s Understanding of Techne”,
http://www.psupress.org/books/
titles/0-271-01841-0.html
E. Schatzberg, (2012) “Art to
Applied Sciece”, ISIS,103(3), s.
555-563
http://www.jstor.org/
stable/10.1086/667979
D.Shaviro, (2013)“The Forgetten
Henry Simons”, Florida State
University Law Review, 41(1)
H. A. Simon(1969) The Sciences of
the Artificial. MIT Press,
M, Skousen, (2005) Modern
İktisadın İnşası; Büyük
Düşünürlerin Hayatları ve
Fikirleri, Adres Yayınları
B.Snowdon ve H.R.Vane, (2012)
Modern Makro Ekonomi, Efil
Yayınevi
George Soros (2013) “Fallibility,
Reflexivity, and the Human
Uncertainty Principle”, Journal of
Economic Methodology, 20(4) s.
309-329
H. Stein, (1968) “Simons, Henry. C,”
International Encylopedia of the
Social Sciences
http://www.encyclopedia.com/
doc/1G2-3045001140.html
S. Ülgener, Darlık Buhranları ve
İslam İktisat Siyaseti, Mayaş
Yayınları, 1984
J.B. Wight, (2015) Ethics in
Economics: An Introduction to
Moral Frameworks. Stanford
University Press.
A.J. William, (2013) “The
Desocialising of Economic
Theory”, International Journal of
SocialEconomics, Vol. 40 Issue: 9,
s.809-825
Son Notlar
1. Uygulamalı bilim kavramını da
kullanmıştır.
2. Sanat kavramını da
kullanmıştır.

3. Keynes’in Marksist olmayan
sosyalist (aşamalı ve elitiz)
olduğuna ilişkin bkz. Fuller,
2019
4. Mont Pelerin topluluğunda
ilk yıllarda sosyal piyasa
ekonomisi yaklaşımı öne
çıkmaktadır.
5. Hayek, liberal düşüncenin
en önemli düşünürlerinden
biri olarak kabul edilir. Genel
olarak bu tespit doğru olmakla
birlikte, 1930’lu ve 40’lı yıllarda
görüşlerinin kısmen değiştiği,
“sosyal demokrasiye” (!)
kaydığı söylenebilir (Hayek’in
sosyal demokrasisi ve Mises’den
farkı için bkz. Hodgson, 2015,
s.309-314). Değişimde Simons
HAZİRAN 2020 • SAYI: 116
ve Eucken’in (ve Röpke’nin)
önemli bir yeri vardır. Hayek,
Constitution of Liberty (1960)
çalışmasında, fikirlerinin
şekillenmesine katkılarından
dolayı Eucken ve Simons’a
özellikle teşekkür etmiştir
(Plickert, 2015, s.81).
6. Son yıllara kadar Hayek’in
ilgileri ve değişimi Hayek
I ve Hayek II ayrımı ile
ifade edilmekle birlikte,
bugün (Kolev, 2010) Hayek
I, Hayek II ve Hayek III
olarak ayrılmaktadır. Hayek
I’in ilgi alanı konjonktür
dalgaları, Hayek II’ninki ordo-
liberalizm ve Hayek III’ünki
evrimci felsefedir. Hayek II
İKTİSAT VE TOPLUM
73
1930-40’lı yılları, evrimci
felsefe 1950’lerden, özellikle
1960’lardan sonraki dönemi
kucaklamaktadır.
7. Hayek’in 1930-40’lı yıllardaki
eserleri ordo-liberal jargona
uygundur. Örneğin “Road
to Serfdom”, W. Eucken’in
“Competetive Order” eseri
ile aynı içeriktedir. Ayrıca
“Road to Serfdom” kitabını
Almancaya W.Röpke’nin eşi
tercüme etmiştir.
8. Sabri Ülgener, “Darlık
Buhranları ve İslam İktisat
Siyaseti”, Mayaş Yayınları, 1984,
s.4; Ercan Eren, “Prof.Dr.Sabri
Ülgener ve Yöntem Sorunları”,
İktisat Dergisi, Kasım 1985, s.4.

KOMPLEKSİTE VE İKTİSAT
Editörler: Ercan Eren & Serçin Şahin
Kompleksite biliminin getirdiği yeni araçlar, diğer
tüm kompleks adaptif sistemler gibi, ekonominin de
incelenmesi ve anlaşılması için yeni olanaklar sağlıyor.
Bu kitapta, kompleksite bilimi ve iktisadın kesişim
noktaları ortaya konularak, bu araçların ekonomiyi
incelemekte nasıl kullanılabileceği açıklanıyor.

İKTISADI DOKTRINLER TARIHI İKTISAT KURAMININ GEÇMIŞINE BAKIŞ

Mehmet Selik Mark Blaug
Copyright of Iktisat ve Toplum is the property of Eflatun Basim Dagitim Yayincilik
Danismanlik Yatirim ve Tic. Ltd. Sti. and its content may not be copied or emailed to
multiple sites or posted to a listserv without the copyright holder's express written permission.
However, users may print, download, or email articles for individual use.