Ch-¬ng II

M¸y nÐn khÝ vµ thiÕt bÞ xö lÝ khÝ nÐn

I- m¸y nÐn khÝ.

¸p suÊt khÝ ®-îc t¹o ra tõ m¸y nÐn khÝ, ë ®ã n¨ng l-îng cña ®éng c¬ ®iÖn hoÆc
cña ®éng c¬ ®èt trong ®-îc chuyÓn ®æi thµnh dßng n¨ng l-îng khÝ nÐn vµ nhiÖt
n¨ng.

1. Nguyªn t¾c ho¹t ®éng vµ ph©n lo¹i m¸y nÐn khÝ.

a. Nguyªn t¾c ho¹t ®éng.
- Nguyªn lÝ thay ®æi thÓ tÝch : Kh«ng khÝ ®-îc dÉn vµo buång chøa, ë ®ã thÓ tÝch
cña buång chøa sÏ nhá l¹i. Nh- vËy theo ®Þnh luËt Boyle – Mariotte ¸p suÊt trong
buång chøa sÏ t¨ng lªn. M¸y nÐn khÝ ho¹t ®éng theo ph-¬ng ph¸p nµy, vÝ dô nh-
m¸y nÐn khÝ kiÓu pisston, b¸nh r¨ng, c¸nh g¹t…
- Nguyªn lÝ ®éng n¨ng: Kh«ng khÝ ®-îc dÉn vµo buång chøa, ë ®ã ¸p suÊt khÝ nÐn
®-îc t¹o ra b»ng ®éng n¨ng cña b¸nh dÉn. Nguyªn t¾c ho¹t ®éng nµy t¹o ra l-u
l-îng vµ c«ng suÊt rÊt lín. M¸y nÐn khÝ ho¹t ®éng theo nguyªn lÝ nµy, vÝ dô nh-
m¸y nÐn khÝ kiÓu li t©m.

b. Ph©n lo¹i.
- Theo ¸p suÊt
+ M¸y nÐn khÝ ¸p suÊt thÊp p 15 bar
+ M¸y nÐn khÝ ¸p suÊt cao p 15 bar
+ M¸y nÐn khÝ ¸p suÊt rÊt cao p 300 bar
- Theo nguyªn lÝ ho¹t ®éng:
+, m¸y nÐn khÝ theo nguyªn lÝ thay ®æi thÓ tÝch : M¸y nÐn khÝ kiÓu Pisston,
m¸y nÐn khÝ kiÓu c¸nh g¹t, m¸y nÐn khÝ kiÓu root, m¸y nÐn khÝ kiÓu trôc vÝt (H×nh
2.1a, H×nh 2.1b)

M ¸ y n Ð n k h Ý k iÓ u P is s to n M ¸ y n Ð n k h Ý k iÓ u c ¸ n h g ¹ t M ¸ y n Ð n k h Ý k iÓ u ro o t

H×nh 2.1a C¸c lo¹i m¸y nÐn khÝ.

CuuDuongThanCong.com https://fb.com/tailieudientucntt
 H×nh 2.1b m¸y nÐn khÝ kiÓu trôc vÝt.
+, M¸y nÐn khÝ tuabin: m¸y nÐn khÝ li t©m (H×nh 2.2a) vµ m¸y nÐn khÝ theo
chiÒu trôc (H×nh 2.2b).
b
a

H×nh 2.2 M¸y nÐn khÝ tuabin

a. M¸y nÐn khÝ li t©m
b. M¸y nÐn khÝ chiÒu trôc

c. Ph¹m vi øng dông cña c¸c lo¹i m¸y nÐn khÝ.

Th«ng sè kÜ thuËt ®Ó chän m¸y nÐn khÝ lµ ¸p suÊt p vµ l-u l-îng Q. Trong h×nh
2.3 biÓu diÔn ph¹m vi øng dông cña mét vµi lo¹i m¸y nÐn khÝ.
160
100
63 1

40 2

25 3
16 4
10

6 ,3
4 ,0

2 ,5 1 . M ¸ y n Ð n k h Ý k iÓ u
1 ,6
1 ,0
p is s to n n h iÒ u c Ê p
0 ,6 3 2 . M ¸ y n Ð n k h Ý k iÓ u
0 ,4
c¸nh g¹t
0 ,2 5
0 ,1 6 3 . M ¸ y n Ð n k h Ý k iÓ u
0 ,1
p is s to n q u a y
0 ,0 6 3
0 ,0 4 0 4 . M ¸ y n Ð n k h Ý li t© m ,
0 ,0 2 5
m ¸ y n Ð n k h Ý c h iÒ u trô c
0 ,0 1 6
0 ,0 1
1 2 3 4 5
10 1 ,6 2 ,5 4 6 ,3 10 1 ,6 2 ,5 4 6 ,3 10 1 ,6 2 ,5 4 6 ,3 10 1 ,6 2 ,5 4 6 ,3 10

H×nh 2.3 Ph¹m vi øng dông cña m¸y nÐn khÝ.

CuuDuongThanCong.com https://fb.com/tailieudientucntt
2. M¸y nÐn khÝ kiÓu Pisston.
a. Nguyªn lÝ ho¹t ®éng.
Nguyªn lÝ ho¹t ®éng cña m¸y nend khÝ kiÓu Pisston 1 cÊp (H×nh 2.4).
M¸y nÐn khÝ kiÓu pisston mét cÊp cã thÓ hót l-u l-îng ®Õn 10 m3/ph vµ ¸p suÊt
nÐn ®-îc lµ 6bar, cã thÓ trong mét sè tr-êng hîp ¸p suÊt nÐn ®Õn 10 bar. M¸y nÐn
khÝ kiÓu pisston hai cÊp cã thÓ nÐn ®Õn ¸p suÊt 15 bar, lo¹i m¸y nÐn khÝ kiÓu pisston
3,4 cÊp cã thÓ nÐn ¸p suÊt ®Õn 250 bar.
Lo¹i m¸y nÐn khÝ mét cÊp vµ hai cÊp thÝch hîp cho hÖ thèng ®iÒu khiÓn b»ng khÝ
nÐn trong c«ng nghiÖp. M¸y nÐn khÝ kiÓu pisston ®-îc ph©n lo¹i theo cÊp nÐn, lo¹i
truyÒn ®éng vµ ph-¬ng thøc lµm nguéi khÝ nÐn. Ngoµi ra ng-êi ta cßn ph©n lo¹i
theo vÞ trÝ cña pisston.
kh«ng khÝ
khÝ nÐn

p itt« n g

chu k× hót chu k× nÐn vµ ®Èy

H×nh 2.4 Nguyªn lÝ ho¹t ®éng cña m¸y nÐn khÝ kiÓu pisston 1 cÊp.

b. S¬ ®å m¸y nÐn khÝ kiÓu pisston hai cÊp.

Kh«ng khÝ sau khi qua bé phËn läc khÝ (1) ®-îc nÐn ë th©n m¸y nÐn khÝ (2), sau
®ã khÝ nÐn ®-îc ®Èy vµo buång chøa khÝ trung gian (3) xem h×nh 2.6. Sau khi ®-îc
lµm m¸t ë bé phËn lµm m¸t(4), khÝ nÐn vµo b×nh chøa khÝ nÐn(5). B×nh chøa khÝ nÐn
(5) cÇn thiÕt ph¶i trang bÞ nh÷ng bé phËn sau:
- Van an toµn
- Van mét chiÒu
- §ång hå ®o ¸p suÊt
- R¬le ¸p suÊt
- èng dÉn khÝ

Van ®Þªn tõ (6) lµm th«ng khÝ b»ng èng dÉn n¨m ë gi÷a th©n m¸y nÐn khÝ (2) vµ
van mét chiÒu g¾n tr-íc b×nh chøa khÝ nÐn (5), sau khi ¸p suÊt trong b×nh chøa (5)
®· ®¹t møc quy ®Þnh. TruyÒn ®éng cho th©n m¸y nÐn khÝ (2) lµ truyÒn ®éng ®ai (7)
tõ ®éng c¬ ®iÖn (8) víi qu¹t giã (9). Qu¹t giã (9) cïng víi b¸nh ®ai truyÒn(10) cã
t¸c dông nh- lµ bé phËn t¹o ra luång kh«ng khÝ lµm m¸t. §éng c¬ ®iÖn (8) vµ th©n
m¸y nÐn khÝ (2) ®-îc ®¹t trªn khung gi¶m chÊn(11), giµn khung (12) cïng víi bé
phËn gi¶m chÊn (13). §é c¨ng cña ®ai ®-îc ®iÒu chØnh b»ng bé phËn (14).

CuuDuongThanCong.com https://fb.com/tailieudientucntt
 C«ng t¾c tù chän (15) cã thÓ thùc hiÖn hai chøc n¨ng ®iÒu khiÓn: Ngõng ho¹t
®éng khi ®¹t ®-îc ph¹m vi ¸p suÊt yªu cÇu vµ ngõng ho¹t ®éng khi ch¹y kh«ng t¶i.
Tr-êng hîp ngõng ho¹t ®éng khi ®¹t ®-îc ¸p suÊt yªu cÇu b»ng R¬le ¸p
suÊt(16), trong ph¹m vi ¸p suÊt yªu cÇu, vÝ dô tõ 6,5 8,5 bar. Khi ¸p suÊt trong
b×nh chøa (5) ®¹t ®-îc møc 8,5 bar th× ®éng c¬ ®iÖn (8) ngõng ho¹t ®éng vµ khi ¸p
suÊt trong b×nh chøa gi¶m xuèng 6,5 bar th× ®éng c¬ ®iÖn (8) l¹i tiÕp tôc ho¹t ®éng.
Trong tr-êng hîp ®iÒu khiÓn mµ ®éng c¬ ®iÖn (8) ®ãng, më trªn 12 lÇn/giê, th× tèt
nhÊt ph¶i dïng mét b×nh chøa phô.
Tr-êng hîp ngõng ho¹t ®éng khi ch¹y kh«ng t¶i: khi ¸p suÊt trong b×nh chøa (5)
®¹t ®-îc 8 bar, th× ®éng c¬ vÉn ch¹y kh«ng t¶i, nhê ®iÓu chØnh r¬le thêi gian( vÝ dô
thêi gian ch¹y kh«ng lµ 3 phót) sau 3 phót th× ®éng c¬ ®iÖn míi ngõng h¼n. sau khi
¸p suÊt trong b×nh chøa gi¶m xuèng d-íi 6,5 bar th× ®ång thêi ®éng c¬ ®iÖn l¹i tiÕp
tôc ho¹t ®éng. Trong tr-êng hîp trong vßng 3 phót, mµ ¸p suÊt trong b×nh chøa
gi¶m xuèng 6,5 bar, th× ®éng c¬ vÉn tiÕp tôc häat ®éng tiÕp.

H×nh 2-6 S¬ ®å m¸y nÐn khÝ kiÓu pitt«ng 2 cÊp.

CuuDuongThanCong.com https://fb.com/tailieudientucntt
3. M¸y nÐn khÝ kiÓu c¸nh g¹t
V
a
a
buång hót

gãc vu«ng b
b

buång ®Èy
d
c d
c

P
H×nh 2.7 Nguyªn lÝ ho¹t ®éng m¸y nÐn khÝ kiÓu c¸nh g¹t

a. Nguyªn lÝ ho¹t ®éng

Nguyªn lÝ ho¹t ®éng cña m¸y nÐn khÝ kiÓu c¸nh g¹t (H×nh 2.7): Kh«ng khÝ sÏ
®-îc hót vµo buång hót, trong biÓu ®å p-V t-¬ng øng víi ®o¹n d-a. Nhê roto vµ
stato ®Æt lÖch nhau mét kho¶ng lÖch t©m e, nªn khi roto quay chiÒu sang ph¶i th×
kh«ng khÝ sÏ vµo buång nÐn, trong biÓu ®å p-V t-¬ng øng víi ®o¹n a-b. Sau ®ã khÝ
nÐn vµo buång ®Èy, trong biÓu ®å t-¬ng øng víi ®o¹n b-c.
L-u l-îng tÝnh theo (21)
n
Q,v = ( .D – Z. ).2.e.b. . (m3/s) (2.1)
60
Trong ®ã
(m): lµ chiÒu dµy c¸nh g¹t
Z: sè c¸nh g¹t
N: (vßng/phót) Sè vßng quay roto
: HiÖu suÊt ( = 0,7 0,8)
e(m): §é lÖch t©m
D(m): §-êng kÝnh stato
B(m): ChiÒu réng c¸nh g¹t(H×nh 2.8)
Sè vßng quay roto
n = 450…2500…3000(vßng/phót)
Sè c¸nh g¹t tèi -u, theo (21):
1 R 2
Zopt = . 3 1 e
3 d

CuuDuongThanCong.com https://fb.com/tailieudientucntt
 2e

e
2e
b
D .Z .

D
H×nh 2-8 c¸nh g¹t.

b. CÊu t¹o m¸y nÐn khÝ kiÓu c¸nh g¹t mét cÊp.
CÊu t¹o m¸y nÐn khÝ kiÓu c¸nh g¹t mét cÊp (H×nh2.9) bao gåm: th©n m¸y (1),
mÆt bÝch th©n m¸y (2), mÆt bÝch trôc (3), roto (5) l¾p trªn trôc. Trôc vµ roto(5) l¾p
lÖch t©m e so víi b¸nh dÉn truyÒn ®éng(4). Khi r«t(5) quay trßn, d-íi t¸c dông cña
lùc li t©m, c¸c c¸nh g¹t (6) chuyÓn ®éng tù do trong c¸c r·nh ë trªn r«to (5) vµ c¸c
®Çu c¸nh g¹t (6) tùa vµo b¸nh dÉn truyÒn ®éng (4). ThÓ tÝch giíi h¹n gi÷a c¸c c¸nh
g¹t sÏ bÞ thay ®æi (H×nh 2.7). nh- vËy qu¸ tr×nh hót vµ qu¸ tr×nh nÐn ®-îc thùc hiÖn.
§Ó lµm m¸t khÝ nÐn, trªn th©n m¸y cã c¸c r·nh ®Ó dÉn n-íc vµo lµm m¸t. B¸nh
dÉn (4) ®-îc b«i tr¬n vµ quay trßn tùa trªn th©n m¸y (1) ®Ó gi¶m bít sù mßn khi
®Çu c¸c c¸nh g¹t tùa vµo mçi khi r«t quay.
5 6

M Æ t c ¾ t A -A

H×nh 2-9 CÊu t¹o m¸y nÐn khÝ 1 cÊp.

CuuDuongThanCong.com https://fb.com/tailieudientucntt
 H×nh 2-9 CÊu t¹o m¸y nÐn khÝ 1 cÊp.

4. M¸y nÐn khÝ kiÓu trôc vÝt.

a. Nguyªn lÝ ho¹t ®éng.
M¸y nÐn khÝ kiÓu trôc vÝt ho¹t ®éng theo nguyªn lÝ thay ®æi thÓ tÝch. ThÓ tÝch
kho¶ng trèng gi÷a c¸c r¨ng sÏ thay ®æi, khi trôc vÝt quay ®-îc mét vßng.
Nh- vËy t¹o ra qu¸ tr×nh hót( thÓ tÝch kho¶ng trèng t¨ng lªn), qu¸ tr×nh nÐn (thÓ
tÝch nhá l¹i) vµ cuèi cïng lµ qu¸ tr×nh ®Èy(H×nh 2.10).
PhÇn chÝnh cña m¸y nÐn khÝ kiÓu trôc vÝt gåm hai trôc : trôc chÝnh vµ trôc phô
(H×nh 2.11). Sè r¨ng (sè ®Çu mèi)cña trôc x¸c ®Þnh thÓ tÝch lµm viÖc (hót, nÐn), khi
trôc quay mét vßng. Sè r¨ng cµng lín, thÓ tÝch hót nÐn cña mét vßng quay sÏ nhá.
Sè r¨ng(sè ®Çu mèi) cña trôc chÝnh vµ trôc phôi kh«ng b»ng nhau sÏ cho hiÖu suÊt
tèt h¬n. Trong H×nh 2.11 trôc chÝnh (2) cã 4 ®Çu mèi (bèn r¨ng), trôc phô 1 cã 5 ®Çu
mèi(5 r¨ng).

B uång ®Èy
L

Buång hót
H×nh 2.11 Qu¸ tr×nh ¨n khíp H×nh 2.10 Nguyªn lÝ ho¹t ®éng cña
m¸y nÐn khÝ kiÓu trôc vÝt

CuuDuongThanCong.com https://fb.com/tailieudientucntt
 L-u l-îng tÝnh theo (21), ta cã :
n1
Qv = q0. . (m3/s) (2.2)
60
Trong ®ã :
q0 (m3/vßng) l-u l-îng/vßng
hiÖu suÊt
n1 (vßng/phót) sè vßng quay trôc chÝnh
HiÖu suÊt phô thuéc vµo sè vßng quay n, vÝ dô:
n
4500 0,8
5000 0,82
6000 0,86
L-u l-îng q0 ®-îc x¸c ®Þnh nh- sau (H×nh 2.12).
V to
q0 = (A1 + A2).L.Zt.
V toth

Trong ®ã:
L(m) chiÒu dµi trôc vÝt
A1(m2) diÖn tÝch cña trôc chÝnh (H×nh 2.12)
A2(m2) diÖn tÝch cña trôc phô (H×nh 2.12)
Z1 sè ®Çu mèi (sè r¨ng) cña trôc chÝnh.
Vt
0
lµ tØ sè cña thÓ tÝch khe hë thùc tÕ vµ thÓ tÝch khe hë theo lÝ thuyÕt (H×nh
Vt
0 th

2.13)
Sù phô thuéc gi÷a tØ sè vµ gãc xo¾n cña trôc vÝt, ®-îc biÓu diÔn ë H×nh 2.14
A1

trô c c h Ýn h trô c p h ô

A2

H×nh 2.12 TÝnh l-u l-îng q0

CuuDuongThanCong.com https://fb.com/tailieudientucntt
 vïng ®Èy

vïng hót

vïng ®Èy

vïng hót

H×nh 2.13 Qu¸ tr×nh hót, nÐn vµ ®Èy cña m¸y nÐn khÝ kiÓu trôc vÝt

V L0
V L 0 th

1 ,0

0 ,8 0 ,9 5

0 ,6

0 ,4

0 ,2

0
0 100 200 300
H×nh 2.14 Sù phô thuéc gãc xo¾n vµ tØ sè thÓ tÝch
khe hë thùc tÕ vµ khe hë lÝ thuyÕt.

a. s¬ ®å hÖ thèng m¸y nÐn khÝ kiÓu trôc vÝt.

M¸y nÐn khÝ phôc vô cho c«ng nghÖ thùc phÈm, vÝ dô nh- c«ng nghÖ chÕ biÕn
thùc phÈm, c«ng nghÖ ho¸ chÊt, ng-êi ta th-êng sö dông m¸y nÐn khÝ kh«ng cã dÇu
b«i tr¬n. §èi víi c«ng nghiÖp n¨ng, nhÊt lµ trong lÜnh vùc ®iÒu khiÓn, th× ng-êi ta
sö dông m¸y nÐn khÝ cã dÇu b«i tr¬n, ®Ó chèng sù ¨n mßn hÖ thèng èng dÉn vµ c¸c
phÇn tö ®iÒu khiÓn.
H×nh 2.15 lµ s¬ ®å hÖ thèng m¸y nÐn khÝ kiÓu trôc vÝt cã hÖ thèng dÇu b«i tr¬n.
®Æc ®iÓm cña lo¹i m¸y nÐn khÝ nµy lµ tæn thÊt c¬ häc lín h¬n lo¹i m¸y nÐn khÝ
kh«ng b«i tr¬n, v× cã sù tiÕp xóc cña trôc vÝt chÝnh vµ trôc vÝt phô.

CuuDuongThanCong.com https://fb.com/tailieudientucntt
 H×nh 2.15 S¬ ®å hÖ thèng m¸y nÐn khÝ kiÓu trôc vÝt
cã hÖ thèng dÇu b«i tr¬n
So víi m¸y nÐn khÝ kh«ng cã dÇu b«i tr¬n, m¸y nÐn khÝ cã dÇu b«i tr¬n cã nh÷ng
-u ®iÓm sau:
- nhiÖt sinh ra trong qu¸ tr×nh nÐn sÏ ®-îc dÇu b«i tr¬n hÊp thô.
- kho¶ng c¸c trôc ng¾n nhÊt, v× chØ cÇn truyÒn ®éng cho trôc chÝnh, trong khi ®ã
lo¹i m¸y nÐn khÝ kh«ng cã dÇu b«i tr¬n, trôc chÝnh vµ trôc phô t¸ch rêi nhau, cho
nªn cÇn ph¶i truyÒn ®éng cho c¶ hai trôc.
Kh«ng khÝ ®-îc hót vµo trong m¸y nÐn khÝ (H×nh 2.15). Sau khi nÐn cïng víi dÇu
b«i tr¬n t¹o thµnh mét hçn hîp vµo trong b×nh läc. Trong b×nh läc khÝ nÐn tho¸t ra
theo ®-êng èng dÉn phÝa trªn vµ dÇu b«i tr¬n mang nhiÖt( ®-îc t¹o ra trong qu¸
tr×nh nÐn ) sÏ theo ®-êng dÉn phÝa d-íi b×nh läc. KhÝ nÐn sÏ ®-îc chuyÓn ®Õn hÖ
thèng ®iÒu khiÓn, sau khi qua bé phËn lµm m¸t b»ng giã. DÇu b«i tr¬n mang nhiÖt
sÏ ®-îc lµm nguéi b»ng èng dÉn qua qu¹t giã hoÆc ®· ®¹t ®-îc nhiÖt ®é lµm m¸t
theo yªu cÇu, qua r¬le nhiÖt quay vÒ b×nh chøa dÇu b«i tr¬n.

5. M¸y nÐn khÝ kiÓu Root.

Nguyªn lÝ ho¹t ®éng:
M¸y nÐn khÝ kiÓu root gåm 2 hoÆc 3 c¸nh qu¹t (pisston cã d¹ng h×nh sè 8), xem
biÓu diÔn ë h×nh 2.16. C¸c pisston ®ã ®-îc quay ®ång bé b»ng bé truyÒn ®éng ë
ngoµi th©n m¸y vµ trong qu¸ tr×nh quay kh«ng tiÕp xóc víi nhau. Nh- vËy kh¶ n¨ng
hót cña m¸y phô thuéc vµo khe hë gi÷a hai piston, khe hë gi÷a phÇn quay vµ th©n
m¸y.
M¸y nÐn khÝ kiÓu root t¹o ra ¸p suÊt kh«ng ph¶i theo nguyªn t¾c thay ®æi thÓ
tÝch, mµ cã thÓ gäi lµ sù nÐn tõ dßng phÝa sau. ®iÒu ®ã cã nghÜa lµ, khi roto quay
®-îc mét vßng, th× vÉn ch-a t¹o ¸p trong buång ®Èy, cho ®Õn khi roto quay tiÕp ®Õn

CuuDuongThanCong.com https://fb.com/tailieudientucntt
dßng thø hai, th× dßng l-u l-îng ®ã ®Èy vµo dßng l-u l-îng ban ®Çu vµ cuèi cïng
míi vµo buång ®Èy. Víi nguyªn t¾c ho¹t ®éng nµy, dÉn ®Õn tiÕng ån t¨ng lªn.

buång hót

d
A

b r
a

a
b
buång ®Èy

H×nh 2.16 Nguyªn lÝ ho¹t ®éng cña H×nh 2.17 CÊu tróc c¸nh qu¹t
m¸y nÐn khÝ kiÓu root
HiÖu suÊt cña m¸y víi nguyªn t¾c nµy bÞ giíi h¹n. tØ sè ¸p suÊt thÊp, tØ sè ¸p suÊt
cña mét cÊp = p2/pt – 1,8, vµ cña hai cÊp = p2/pt – 2,5. sè vßng quay roto n =
400 7000( vßng/phót). TiÕt diÖn cña m¸y nÐn khÝ kiÓu root ®-îc thiÕt kÕ nh- h×nh
2.17a, trong ®ã a,b lµ h»ng sè, hoÆc theo h×nh 2.17b, trong ®ã cã hai b¸n kÝnh ®Æc
tr-ng :r vµ R.
L-u l-îng ®-îc tÝnh theo (21), ta cã
n
Qv = qoth.2. . (m3/s) (2.3)
60
Trong ®ã
qoth l-u l-îng theo lÝ thuyÕt (m3/vßng)
hiÖu suÊt
n1(vßng/phót) Sè vßng quay
HiÖu suÊt = 0,15 0,95
qoth tÝnh theo c«ng thøc sau
qoth = (0,25. .d2 – A).b (m3/vßng)
Trong ®ã
d(m) xem h×nh 2.16
A(m) xem h×nh 2.16
b(m) chiÒu réng cña th©n b¬m

II. thiÕt bÞ xö lÝ khÝ nÐn

1. Yªu cÇu vÒ khÝ nÐn
KhÝ nÐn ®-îc t¹o ra tõ nh÷ng m¸y nÐn khÝ chøa ®ùng nhiÒu chÊt bÈn, ®é bÈn cã
thÓ ë nh÷ng møc kh¸c nhau. ChÊt bÈn bao gåm bôi, ®é Èm kh«ng khÝ ®-îc hót vµo,
nh÷ng phÇn tö nhá chÊt cÆn b· cña dÇu b«i tr¬n vµ truyÒn ®éng c¬ khÝ. H¬n n÷a
trong qu¸ tr×nh nÐn, nhiÖt ®é kh«ng khÝ t¨ng lªn, cã thÓ g©y nªn qu¸ tr×nh oxy hãa

CuuDuongThanCong.com https://fb.com/tailieudientucntt
mét sè phÇn tö ®-îc kÓ trªn. Nh- vËy khÝ nÐn bao gåm chÊt bÈn ®ã ®-îc t¶i ®i
trong èng dÉn khÝ, sÏ g©y nªn sù ¨n mßn, gØ trong èng vµ trong c¸c phÇn tö cña hÖ
thèng ®iÒu khiÓn. Nh- vËy khÝ nÐn ®-îc sö dông trong kÜ thuËt ph¶i xö lÝ. Møc ®é
xö lÝ khÝ nÐn cßn tïy thuéc vµo ph-¬ng ph¸p xö lÝ, tõ ®ã x¸c ®Þnh chÊt l-îng cña
khÝ nÐn t-¬ng øng cho tõng tr-êng hîp vËn dông cô thÓ.
KhÝ nÐn ®-îc t¶i tõ m¸y nÐn khÝ bao gåm nh÷ng chÊt bÈn th«: nh÷ng h¹t bôi ,
chÊt cÆn b· cña dÇu b«i tr¬n vµ truyÒn ®éng c¬ khÝ, phÇn lín nh÷ng chÊt bÈn nµy
®-îc xö lÝ trong thiÕt bÞ, gäi lµ thiÕt bÞ lµm l¹nh t¹m thêi, sau khi khÝ nÐn ®-îc ®Èy
ra tõ m¸y khÝ nÐn. Sau ®ã khÝ nÐn ®-îc dÉn vµo b×nh lµm h¬i n-íc ng-ng tô, ë ®ã
®é Èm cña khÝ nÐn (l-îng h¬i n-íc) phÇn lín sÏ ®-îc ng-ng tô t¹i ®©y. Giai ®o¹n
xö lÝ nµy gäi lµ giai ®o¹n xö lÝ th«. NÕu thiÕt bÞ ®Ó xö lÝ khÝ nÐn ë giai ®o¹n nµy tèt,
hiÖn ®¹i th× khÝ nÐn cã thÓ ®-îc sö dông, vÝ dô nh÷ng dông cô khÝ nÐn cÇm tay,
nh÷ng thiÕt bÞ, ®å g¸ ®¬n gi¶n dïng khÝ nÐn…
Tuy nhiªn sö dông khÝ nÐn trong hÖ th«ng ®iÒu khiÓn vµ mét sè thiÕt bÞ kh¸c ®ßi
hái chÊt l-îng khÝ nÐn cao h¬n. ®Ó ®¸nh gi¸ chÊt l-îng cña khÝ nÐn. Héi ®«ng c¸c
xÝ nghiÖp ch©u ©u PNEUROP – 6611 ph©n ra thµnh 5 lo¹i trong ®ã cã tiªu chuÈn
vÒ ®é lín cña chÊt bÈn, ¸p suÊt ho¸ s-¬ng, l-îng dÇu trong khÝ nÐn ®-îc x¸c ®Þnh.
C¸ch ph©n lo¹i nµy nh»m ®Þnh h-íng cho nh÷ng nhµ m¸y, xÝ nghiÖp chän ®óng
chÊt l-îng khÝ nÐn víi thiÕt bÞ sö dông.
Giai ®o¹n xö lÝ khÝ nÐn

Läc th« SÊy kh« Läc tinh

Lµm l¹nh T¸ch n-íc Ng-ng tô HÊp thô Bé läc Côm b¶o d-ìng

Läc chÊt bÈn SÊy kh« b»ng HÊp thô kh« b»ng Bé läc
Läc bôi chÊt lµm l¹nh chÊt lµm l¹nh §iÒu chØnh ¸p suÊt
Bé tra dÇu

H×nh 2.18 C¸c ph-¬ng ph¸p sö lÝ khÝ nÐn

HÖ thèng xö lÝ khÝ nÐn ®-îc ph©n lo¹i thµnh 3 giai ®o¹n, ®-îc m« t¶ ë h×nh 2.18:
- läc th«:
Lµm m¸t t¹m thêi khÝ nÐn tõ m¸y nÐn khÝ ra, ®Ó t¸ch chÊt bÈn bôi. Sau ®ã khÝ
nÐn ®-îc ®-a vµo b×nh ng-ng tô, ®Ó t¸ch h¬i n-íc.
Giai ®o¹n läc th« lµ giai ®o¹n cÇn thiÕt nhÊt cho vÊn ®Ò xö lÝ khÝ nÐn.
- ph-¬ng ph¸p xÊy kh«:

CuuDuongThanCong.com https://fb.com/tailieudientucntt
giai ®o¹n nµy xö lÝ tuú theo chÊt l-îng yªu cÇu cña khÝ nÐn(Xem phÇn tiÕp theo cña
ch-¬ng II).
- läc tinh
Xö lÝ khÝ nÐn trong giai ®o¹n nµy, tr-îc khi ®-a vµo sö dông. Giai ®o¹n nµy rÊt
cÇn thiÕt cho hÖ thèng diÒu khiÓn(Xem phÇn tiÕp theo cña ch-¬ng II).

2. C¸c ph-¬ng ph¸p xö lÝ khÝ nÐn.

Nh- ®· tr×nh bµy ë ch-¬ng I. Kh«ng khÝ chøa nhiÒu thµnh phÇn, trong ®ã cã
l-îng h¬i n-íc ®¸ng kÓ. Sau khi qua giai ®o¹n läc th«, l-îng h¬i n-íc vÉn cßn. Do
nh÷ng yªu cÇu vÒ chÊt l-îng kh¸c nhau trong viÖc sö dông khÝ nÐn (h×nh 2.19), ®ßi
hái khÝ nÐn ph¶i ®-îc xö lÝ tiÕp.

a. B×nh ng-ng tô- lµm b»ng kh«ng khÝ (b»ng n-íc).

KhÝ nÐn sau khi ra khái m¸y nÐn khÝ sÏ ®-îc dÉn vµo b×nh ng-ng tô. T¹i ®©y ¸p
suÊt khÝ sÏ ®-îc lam l¹nh vµ phÇn lín h¬i n-íc chøa trong kh«ng khÝ sÏ ®-îc ng-ng
tô vµ t¸ch ra.

B ×n h n g - n g tô :

7
2 . H Ö th è n g è n g d É n n - í c lµ m l¹ n h
6
2 3 . N - í c lµ m l¹ n h ® - î c d É n v µ o
4 . K h Ý n Ð n s a u k h i ® - î c lµ m l¹ n h
5 . T ¸ c h n - í c c h ø a tro n g k h Ý n Ð n
3
6 . N - í c lµ m l¹ n h ® i ra
7 . K h Ý n Ð n ® - î c d É n v µ o tõ m ¸ y n Ð n k h Ý
4 5

H×nh 2.20 Nguyªn lÝ ho¹t ®éng cña b×nh

ng-ng tô lµm l¹nh b»ng n-íc
Lµm l¹nh b»ng kh«ng khÝ, nhiÖt ®é khÝ nÐn trong b×nh ng-ng tô sÏ ®¹t ®-îc
trong kho¶ng tõ 30 350C. lµm l¹nh b»ng n-íc( VÝ dô n-íc lµm l¹nh cã nhiÖt ®é lµ
+100C th× nhiÖt ®é khÝ nÐn trong b×nh ng-ng tô sÏ ®¹t ®-îc lµ 200C.
Nguyªn lÝ ho¹t ®éng cña b×nh ng-ng tô b»ng n-íc, xem h×nh 2.20

b. thiÕt bÞ xÊy kh« b»ng chÊt lµm l¹nh.

Nguyªn lÝ ho¹t ®éng cña ph-¬ng ph¸p sÊy kh« b»ng chÊt lµm l¹nh (H×nh 2.21):
khÝ nÐn tõ m¸y nÐn khÝ sÏ qua bé phËn trao ®æi nhiÖt khÝ khÝ (1). T¹i ®©y dßng khÝ

CuuDuongThanCong.com https://fb.com/tailieudientucntt
nÐn vµo sÏ ®-îc lµm l¹nh s¬ bé b»ng dßng khÝ nÐn ®· ®-îc sÊy kh« vµ sö lÝ tõ bé
ng-ng tô ®i lªn.
Sau khi ®-îc lµm l¹nh s¬ bé, dßng khÝ nÐn vµo bé phËn trao ®æi nhiÖt khÝ – chÊt
lµm l¹nh (2). Qu¸ tr×nh lµm l¹nh sÏ ®-îc thùc hiÖn b»ng c¸ch, dßng khÝ nÐn sÏ ®-îc
®æi chiÒu trong nh÷ng èng dÉn n»m trong thiÕt bÞ nµy. nhiÖt ®é ho¸ s-¬ng t¹i ®©y lµ
+20C. nh- vËy l-îng h¬i n-íc trong dßng khÝ nÐn vµo sÏ ®-îc t¹o thµnh tõng giät
nhá mét.
L-îng h¬i n-íc sÏ ®-îc ng-ng tô trong bé phËn kÕt tña(3). Ngoµi l-îng h¬i
n-íc ®-îc kÕt tña, t¹i ®©y cßn cã c¸c chÊt bÈn, dÇu b«i tr¬n còng ®-îc t¸ch ra( Xem
môc VI –3, ch-¬ng I).
DÇu, n-íc, chÊt bÈn sau khi ®-îc t¸ch ra khái dßng khÝ nÐn sÏ ®-îc ®-a ra ngoµi
qua van tho¸t n-íc ng-ng tô tù ®éng (4). Dßng khÝ nÐn ®-îc lµm s¹ch vµ cßn l¹nh
sÏ ®-îc ®-a ®Õn bé phËn trao ®æi nhiÖt(1), ®Ó nhiÖt ®é tõ 6 0C ®Õn 80C tr-íc khi ®-a
vµo sö dông. Chu ho¹t ®éng cña chÊt lµm l¹nh ®-îc thùc hiÖn b»ng m¸y nÐn ®Ó ph¸t
chÊt lµm l¹nh(5). Sau khi chÊt lµm l¹nh ®-îc ®-îc nÐn qua m¸y nÐn, nhiÖt ®é sÏ
t¨ng lªn, b×nh ng-ng tô (6) sÏ cã t¸c dông lµm nguéi chÊt lµm l¹nh ®ã b»ng qu¹t
giã. Van ®iÒu chØnh l-u l-îng (8) vµ r¬le ®iÒu chØnh nhiÖt ®é (7) cã nhiÖm vô ®iÒu
chØnh dßng l-u l-îng chÊt lµm l¹nh ho¹t ®éng trong khi cã t¶i, kh«ng t¶i vµ h¬i qu¸
nhiÖt.

2 8

3
5
6

4
H×nh 2.21 Nguyªn t¾c ho¹t ®éng cña thiÕt bÞ sÊy kh« b»ng chÊt lµm l¹nh

CuuDuongThanCong.com https://fb.com/tailieudientucntt
Nguyªn lÝ ho¹t ®éng cña r¬le nhiÖt (H×nh2.22) nh- sau:
(1) Bé phËn trao ®æi nhiÖt khÝ - khÝ
(2) Bé phËn trao ®æi nhiÖt khÝ – chÊt lµm l¹nh
(3) Bé phËn kÕt tña
(4) Van tho¸t n-íc ng-ng tô tù ®éng
(5) M¸y nÐn ®Ó ph¸t chÊt lµm l¹nh
(6) B×nh ng-ng tô
(7) R¬le ®iÒu chØnh nhiÖt ®é
(8) Van ®iÒu chØnh l-u l-îng chÊt lµm l¹nh
d

c
b

f
a

a. èng chÊt lµm l¹nh ë d¹ng láng e. Mµng

b. èng chÊt lµm l¹nh ë d¹ng khÝ f. Lç vßi phun
c. C¶m biÕn nhiÖt ®é g. Lß xo
d. èng mao dÉn h. C¬ cÊu ®iÒu chØnh lç vßi phun

H×nh 2.22 Nguyªn lÝ ho¹t ®éng cña R¬le nhiÖt.

T¹i vÞ trÝ A chÊt lµm l¹nh(vÝ dô chlorfluormethan CCL3F) ë d¹ng thÓ khÝ. Khi
nhiÖt ®« ë vÞ trÝ b thay ®æi, c¶m biÕn nhiÖt ®é c qua èng mao dÉn d sÏ t¸c ®éng lªn
mµng e, nh- vËy sÏ lµm thay ®æi vÞ trÝ cña vßi phun f, l-u l-îng cña chÊt lµm l¹nh
vµo sÏ thay ®æi.

c. ThiÕt bÞ sÊy kh« b»ng hÊp thô

SÊy kh« b»ng hÊp thô cã thÓ lµ qu¸ tr×nh vËt lÝ hay lµ qu¸ tr×nh ho¸ häc
- Qu¸ tr×nh vËt lÝ: chÊt sÊy kh« hay cßn gäi lµ chÊt h¸o n-íc sÏ hÊp thô l-îng h¬i
n-íc ë trong kh«ng khÝ Èm vµ bao gåm hai thiÕt bÞ lµ hai b×nh sÊy kh«. B×nh thø
nhÊt chøa chÊt sÊy kh« vµ thùc hiÖn qóa tr×nh sÊy kh«, trong khi ®ã b×nh thø hai cã
t¸c dông t¸i t¹o l¹i kh¶ n¨ng hÊp thô cña chÊt sÊy kh« mµ ®· dïng lÇn tr-íc ®ã
(H×nh 2.23) chÊt sÊy kh« ®-îc th-êng ®-îc chän nh- silicagel SiO 2, nhiÖt ®é ®iÓm
s-¬ng –500C, nhiÖt ®é t¸i t¹o t = 120 180 0C.

CuuDuongThanCong.com https://fb.com/tailieudientucntt
 H×nh 2.24 lµ chu k× ho¹t ®éng cña hÖ thèng. Khi b×nh sÊy kh« thø nhÊt II ho¹t
®éng, van 6 më, khÝ nÐn tõ m¸y nÐn khÝ qua b×nh sÊy II, qua van 4 vµ vµo hÖ thèng
®iÒu khiÓn.
q u ¸ tr×n h s Ê y k h «

khÝ nÐn ®uîc

k h Ý n Ð n tï sÊy kh«
m ¸y nÐn khÝ

ch Êt sÊy kh«
q u ¸ tr×n h t¸ i t¹ o chÊt h¸o nuíc

khÝ nãng
b·o hoµ khÝ nãng

H×nh 2.23 Nguyªn lÝ lµm viÖc cña thiÕt bÞ sÊy kh« b»ng hÊp thô.

K h Ý n Ðn sau k hi sÊy kh«

më ®ãng

4 3

II I
8
1

6 5 khÝ nãng

më ®ãng

K h Ý n Ð n tõ m ¸ y n Ð n k h Ý
H×nh 2.24 Qu¸ tr×nh vËn hµnh cña thiÕt bÞ xÊy kh« b»ng hÊp thô.

Qu¸ tr×nh t¸i t¹o ®-îc thùc hiÖn b»ng khÝ nãng, sau khi kh«ng khÝ qua m¸y nÐn
khÝ 1 vµ ®-îc nung nãng trong bé phËn nung nãng 2, qua van 7 vµ vµo b×nh chøa 1,
qua van 8, lóc ®ã kh«ng khÝ nãng b·o hoµ sÏ ®-îc ®-a ra ngoµi.
- Qu¸ tr×nh ho¸ häc:
ThiÕt bÞ gåm 1 b×nh chøa, trong ®ã cã chøa chÊt hÊp thô (H×nh 2.25), chÊt hÊp thô
b»ng qu¸ tr×nh ho¸ häc th-êng lµ NaCl. Kh«ng khÝ Èm sÏ ®-îc ®-a vµo tõ cöa 1, sau
khi ®i qua chÊt hÊp thô 2, vÝ dô NaCl, l-îng h¬i n-íc trong kh«ng khÝ sÏ kÕt hîp

CuuDuongThanCong.com https://fb.com/tailieudientucntt
víi chÊt hÊp thô vµ sÏ t¹o thµnh nh÷ng giät n-íc l¾ng xuèng phÇn d-íi cña ®¸y
b×nh chøa. Tõ ®ã phÇn n-íc ng-ng tô sÏ ®-îc dÉn ra ngoµi b»ng van 5.
3

4
1

H×nh 2.25 Nguyªn lÝ hÊp thô b»ng ph¶n øng ho¸ häc
PhÇn kh«ng khÝ ®-îc sÊy kh« sÏ theo cöa 4 vµo hÖ thèng ®iÒu khiÓn.

3. bé läc.
a. Yªu cÇu.
ë trªn ®· tr×nh bµy mét sè ph-¬ng ph¸p sö lÝ khÝ nÐn trong c«ng nghiÖp. Tuy
nhiªn trong mét sè lÜnh vùc, vÝ dô nh÷ng dông cô cÇm tay, sö dông truyÒn ®éng khÝ
nÐn hoÆc mét sè hÖ thèng ®iÒu khiÓn ®¬n gi¶n th× kh«ng nhÊt thiÕt ph¶i tr×nh tù thùc
hiÖn nh- vËy.
Nh-ng ®èi víi hÖ thèng nh- thÕ, nhÊt thiÕt ph¶i dïng bé läc, gåm 3 phÇn tö
(H×nh2.26): van läc, van ®iÒu chØnh ¸p suÊt, van tra dÇu.

H×nh 2.26 Bé läc

1. Van läc 2. Van ®iÒu chØnh ¸p suÊt
3. Van tra dÇu

CuuDuongThanCong.com https://fb.com/tailieudientucntt
b. Van läc.
Van läc cã nhiÖm vô t¸ch c¸c thµnh phÇn chÊt, h¬i n-íc ra khái khÝ nÐn. Cã hai
nguyªn lÝ thùc hiÖn:
- chuyÓn ®éng xo¸y cña dßng ¸p suÊt khÝ nÐn trong van läc.
- PhÇn tö läc xèp lµm b»ng c¸c chÊt nh-: v¶i d©y kim lo¹i, giÊy thÊm -ít, kim
lo¹i thiªu kÕt hay lµ vËt liÖu tæng hîp.

L ¸ k im lo ¹ i x o ¾ n
K Ý h iÖ u

P h Ç n tö lä c V an kh«ng cã cöa x¶
n-íc

T Êm ng¨n c¸ch

V a n lä c c ã c ö a x ¶

PhÇn chøa n-íc n - í c b » n g ta y

Cöa x¶ n-íc V a n lä c c ã c ö a x ¶
n - í c tù ® é n g

H×nh 2.27 Nguyªn lÝ lµm viÖc cña van läc vµ kÝ hiÖu

KhÝ nÐn sÏ t¹o chuyÓn ®éng xo¸y khi qua l¸ xo¾n kim lo¹i (H×nh 2.27): sau ®ã
qua phÇn tö läc, tuú theo yªu cÇu chÊt l-îng cña khÝ nÐn mµ chän l¹i phÇn tö läc. ®é
lín ®-êng kÝnh c¸c lç cña phÇn tö läc cã nh÷ng lo¹i tõ 5 m 70 m. trong tr-êng
hîp yªu cÇu chÊt l-îng khÝ nÐn cao, vËt liÖu phÇn tö läc ®-îc chän lµ sîi thuû tinh,
cã kh¶ n¨ng t¸ch n-íc trong khÝ nÐn ®Õn 99,9%. Nh÷ng phÇn tö läc nh- vËy, th×
dßng khÝ nÐn sÏ chuyÓn ®«ng tõ trong ra ngoµi (H×nh 2.28).
L íp chÊt xèp bäc ngoµi

P h Ç n tö lä c
K h Ý c h - a lä c P h Ç n tö lä c K h Ý ® - î c lä c
K h Ý c h - a lä c

V á tù a

K h Ý ® - î c lä c

H×nh 2.28 PhÇn tö läc

CuuDuongThanCong.com https://fb.com/tailieudientucntt
c. van ®iÒu chØnh ¸p suÊt.
Van ®iÒu chØnh ¸p suÊt cã c«ng dông gi÷ ¸p suÊt ®-îc ®iÒu chØnh kh«ng ®æi,
mÆc dï cã sù thay ®æi bÊt th-êng cña t¶i träng lµm viÖc ë phÝa ®-êng ra hoÆc sù dao
®éng cña ¸p suÊt ë ®-êng vµo van. Nguyªn t¾c ho¹t ®éng cña van ®iÒu chØnh ¸p suÊt
(H×nh 2.29): Khi ®iÒu chØnh trôc vÝt, tøc lµ ®iÒu chØnh vÞ trÝ cña ®Üa van, trong tr-êng
¸p suÊt cña ®-êng ra t¨ng lªn so víi ¸p suÊt ®-îc ®iÒu chØnh, khÝ nÐn sÏ qua lç
thñng t¸c ®éng lªn mµng, vÞ trÝ kim van thay ®æi, khÝ nÐn qua lç x¶ khÝ ra ngoµi.
Cho ®Õn chõng nµo ¸p suÊt ë ®-êng ra gi¶m xuèng b»ng ¸p suÊt ®iÒu chØnh ban
®Çu, th× vÞ trÝ kim van chë vÒ vÞ trÝ ban ®Çu.

H×nh 2.29 Nguyªn lÝ ho¹t ®éng cña van ®iÒu chØnh ¸p suÊt vµ kÝ hiÖu.

d. van tra dÇu.

§Ó gi¶m lùc ma s¸t, sù ¨n mßn vµ sù gØ cña c¸c phÇn tö trong hÖ thèng ®iÒu
khiÓn b»ng khÝ nÐn, trong thiÕt bÞ läc cã thªm van tra dÇu.
Nguyªn t¾c tra dÇu thùc hiÖn theo nguyªn lý tra dÇu Venturi (H×nh 2.30).
3

1
1 . V ß i p h u n V e n tu ri

2 . B ×n h c h ø a d Ç u
H

3 . è n g V e n tu ri
D

4 . V Ýt ® iÒ u c h Øn h
5 . L ç q u an s¸t
p

H×nh 2.30 Nguyªn lÝ tra dÇu Venturi.

CuuDuongThanCong.com https://fb.com/tailieudientucntt
 Theo h×nh 2.30 ®iÒu kiÖn ®Ó dÇu cã thÓ qua èng Venturi lµ tæn thÊt ¸p suÊt p
ph¶i lín h¬n ¸p suÊt cña dÇu H:
4
p d
p= . 2
.w . 1 4
> dÇu .g.H
2 D

CÊu t¹o cña van tra dÇu (h×nh 2.31).

H×nh 2.31 CÊu t¹o vµ kÝ hiÖu cña van tra dÇu

Ph¹m vi tra dÇu phô thuéc vµo nhiÒu yÕu tè, trong ®ã cã l-u l-îng khÝ nÐn (H×nh
2.32).
22

20

18
v ï n g tra d Ç u th õ a
16
L ù u lù ¬ n g d Ç u n Ð n (g iä t/p h ó t)

14

12
v ï n g tra d Ç u th Ýc h h î p .
10 M ç i m k h Ý n Ðn sö dông
b a o g å m 2 ® Õ n 5 g iä t d Ç u
8

2 v ï n g tra d Ç u th iÕ u

0 1000 2000 3000 4000

L-u l-îng khÝ nÐn qv (lÝt/phót)

H×nh 2.32 Ph¹m vi tra dÇu phøc t¹p

CuuDuongThanCong.com https://fb.com/tailieudientucntt