4/17/2020 5 điều bạn cần biết về WHO

5 điều bạn cần biết về WHO

Việc Tổng thống Hoa Kỳ Donald Trump tạm ngừng tài trợ cho WHO dẫn đến
nhiều tranh cãi về sự đúng đắn của quyết định và sự quan trọng của WHO trong
đại dịch. Tuy nhiên, những thông tin về chính bản thân WHO lại được giới thiệu
khá hời hợt bằng tiếng Việt lẫn tiếng Anh. Điều này khiến cho nhiều độc giả vẫn
còn thắc mắc về vai trò, vị trí và tầm ảnh hưởng của WHO trong hệ thống y tế thế
giới.

WHO là gì?

WHO có tên đầy đủ là World Health Organisation, hay Tổ chức Y tế Thế giới.
Đây là một cơ quan chuyên trách bên trong Liên Hiệp Quốc (United Nations –
UN). WHO được thành lập vào năm 1948, ba năm sau khi UN ra đời.

Hiểu đơn giản, bên trong Liên Hiệp Quốc có rất nhiều cơ quan khác nhau. Theo
đó, có sáu cơ quan trọng yếu gồm: Đại hội đồng (General Assembly), Hội đồng
Bảo an (Security Council), Hội đồng Quản thác (Trusteeship Council – đã ngừng
hoạt động thường xuyên từ năm 1994), Hội đồng Kinh tế Xã hội (Economic and
Social Council), Tòa án Công lý Thế giới (International Court of Justice) và Ban
Thư ký (Secretariat). Những cơ quan này sẽ có ảnh hưởng đương nhiên và ngay

read://https_storage.googleapis.com/?url=https%3A%2F%2Fstorage.googleapis.com%2Fqurium%2Fluatkhoa.org%2F2020-04-5-dieu-ban-can-biet-ve… 1/9
4/17/2020 5 điều bạn cần biết về WHO

lập tức đến quyền lợi và nghĩa vụ của một quốc gia khi họ trở thành thành viên
của UN.

Ngoài ra, Liên Hiệp Quốc còn có hơn 30 tổ chức chuyên trách khác với phạm vi
ảnh hưởng riêng biệt. Một số tổ chức chắc chắn bạn đọc đã từng nghe qua trên
báo đài Việt Nam, như Quỹ Nhi đồng Liên Hiệp Quốc (United Nations
International Children’s Emergency Fund), Tổ chức Nông lương Thế giới (Food
and Agriculture Organization), Tổ chức Lao động Thế giới (International Labor
Organization), Quỹ Tiền tệ Quốc tế (International Monetary Fund), Ngân hàng
Thế giới (World Bank)… WHO chính là một trong các tổ chức chuyên trách này.

Liên Hiệp Quốc và một số cơ quan chuyên trách. Ảnh: payourintern.com.

Khác với sáu cơ quan trọng yếu, việc bạn trở thành thành viên của Liên Hiệp
Quốc không đồng nghĩa với việc bạn sẽ có quyền lợi hay bất kỳ trách nhiệm nào
trong các cơ quan chuyên trách. Lý do là vì thông thường mỗi cơ quan sẽ có một
điều ước quốc tế thành lập riêng. Các quốc gia sẽ tự xem xét xem mình có mong
muốn tham gia vào tổ chức đó hay không.

read://https_storage.googleapis.com/?url=https%3A%2F%2Fstorage.googleapis.com%2Fqurium%2Fluatkhoa.org%2F2020-04-5-dieu-ban-can-biet-ve… 2/9
4/17/2020 5 điều bạn cần biết về WHO

Như vậy, dù chung một mái nhà, cơ chế thành viên của Liên Hiệp Quốc và WHO
là khác nhau.

Cụ thể trong trường hợp Việt Nam, cả hai quốc gia là Việt Nam Dân chủ Cộng
hòa (Bắc Việt) và Việt Nam Cộng hòa (Nam Việt) đều bị từ chối trở thành thành
viên chính thức của Liên Hiệp Quốc cho đến tận năm 1977. Nhưng chúng ta gia
nhập WHO rất sớm vào năm 1950, dưới danh nghĩa của Quốc gia Việt Nam (State
of Vietnam), lúc này do cựu hoàng Bảo Đại làm Quốc trưởng, một thành viên của
khối Liên hiệp Pháp.

Lãnh đạo và nguồn nhân sự của WHO từ đâu mà ra?

Như đã nhắc đến ở trên, WHO có một điều ước quốc tế riêng biệt gọi là
Constitution of the World Health Organisation (tạm gọi là Điều ước thành lập).
Trong đây, chúng ta sẽ biết rõ hơn về cách thức gia nhập, cơ cấu tổ chức, trách
nhiệm tài chính của các thành viên và thủ tục hoạt động.

Dựa vào văn bản này, WHO do ba cơ quan vận hành:

Hội đồng Y tế Thế giới (World Health Assembly – WHA), là tập hợp
tất cả các quốc gia thành viên của WHO. Cơ quan này mang tính chất
như là một cơ quan lập pháp, có quyền lực cao nhất trong nội bộ cơ
cấu WHO.
Ban Điều hành (Executive Board) bao gồm 34 thành viên có chuyên
môn y tế, do WHA bầu ra và hoạt động như cơ quan chấp hành của
Hội đồng. Tuy nhiên, nguyên tắc đồng đều địa lý rất được coi trọng,
như hầu hết các quá trình “bầu cử” khác của Liên Hiệp Quốc. Do đó,
mỗi vùng địa lý sẽ có quyền xác định tối thiểu ba quốc gia cho ghế
trong Ban Điều hành. Cần lưu ý rằng WHA không bầu trực tiếp cho
các ứng cử viên cá nhân, mà bầu ra quốc gia có quyền chỉ định các cá
nhân có chuyên môn nói trên. Nhiệm kỳ của các thành viên Ban Điều
hành là ba năm.

Hiện nay, khu vực Đông Nam Á đang có số lượng thành viên tối thiểu
là ba. Trong khi châu Âu có số lượng thành viên đông đảo nhất là tám.

Cuối cùng là Ban Thư ký (Secretariat) với nhân viên tuyển dụng qua
con đường thông thường.

read://https_storage.googleapis.com/?url=https%3A%2F%2Fstorage.googleapis.com%2Fqurium%2Fluatkhoa.org%2F2020-04-5-dieu-ban-can-biet-ve… 3/9
4/17/2020 5 điều bạn cần biết về WHO

Một phiên họp của Ban điều hành WHO. Ảnh: WHO.

Ba cơ quan này được thống nhất quản lý qua chức danh Tổng giám đốc (Director-
General). Theo quy định tại Điều 32 của Điều ước thành lập, Tổng giám đốc
WHO cũng sẽ là Tổng thư ký đương nhiên (ex-officio Secretary) của cả ba cơ
quan. Đây là chức danh có tầm ảnh hưởng nhất trong cả tổ chức vì nó nắm vai trò
chỉ đạo thường trực các hoạt động của WHO trên toàn thế giới. Trong khi đó,
WHA chỉ họp một lần một năm, và Ban Điều hành thì là hai lần. Ngoài ra, nhiệm
kỳ của chức danh này kéo dài đến 5 năm.

Tổng giám đốc WHO có quy trình bổ nhiệm tương đối phức tạp.

Trước tiên, các quốc gia thành viên sẽ đề cử đại diện của mình.

Những ứng cử viên này được Ban Điều hành phỏng vấn và đánh giá.

Dựa trên kết quả, Ban Điều hành sẽ lập danh sách rút gọn những ứng cử viên sáng
giá nhất để đưa ra lựa chọn trước WHA.

Tổng giám đốc WHO hiện nay ông Tedros Adhanom Ghebreyesus, là ứng cử viên
của Ethiopia. Ông từng kinh qua các chức vụ Bộ trưởng Bộ Ngoại giao và Bộ
trưởng Bộ Y tế của quốc gia này.

Thừa nhận bản chất chính trị của WHO?

read://https_storage.googleapis.com/?url=https%3A%2F%2Fstorage.googleapis.com%2Fqurium%2Fluatkhoa.org%2F2020-04-5-dieu-ban-can-biet-ve… 4/9
4/17/2020 5 điều bạn cần biết về WHO

Giống với mọi tổ chức liên chính phủ quốc tế khác, không thể phủ nhận bản chất
chính trị đã ăn vào trong máu của WHO.

Như đã dẫn chứng, cả WHA, Ban Điều hành và Tổng giám đốc của tổ chức đều là
các vị trí do các quốc gia thành viên tìm cách gây ảnh hưởng thông qua các hoạt
động vận động hành lang hay thậm chí là dùng viện trợ mua chuộc lẫn nhau. Vậy
nên, người đóng góp nhiều nhất cho WHO không hẳn là người có ảnh hưởng lớn
nhất. Những ứng cử viên có năng lực nhất không hẳn sẽ được chọn vào hệ thống.
Vấn đề là họ có được lòng các chính phủ hay không mà thôi.

Song nói đi nói lại, đây là lời nguyền của mọi tổ chức liên chính phủ, kể cả Tòa
án Công lý Quốc tế. Không thể chỉ vì lý do này mà bỏ rơi hay cho rằng WHO
không cần thiết.

Ngân sách hoạt động của WHO từ đâu mà có?

Tổng giám đốc WHO là người chịu trách nhiệm lên dự toán ngân sách để Ban
Điều hành xem xét. Sau khi được chấp nhận, dự tính ngân sách sẽ được trình lên
WHA để thông qua lần cuối cùng.

Về nguồn đóng góp thì WHO dựa trên hai nguồn chính.

read://https_storage.googleapis.com/?url=https%3A%2F%2Fstorage.googleapis.com%2Fqurium%2Fluatkhoa.org%2F2020-04-5-dieu-ban-can-biet-ve… 5/9
4/17/2020 5 điều bạn cần biết về WHO

Những nước đóng phí thành viên bắt buộc nhiều nhất cho WHO năm 2020-2021. Ảnh: WSJ.

Nguồn đầu tiên là nghĩa vụ tài chính của các quốc gia thành viên, cũng được gọi
là “accessed contribution”, tính toán dựa trên dân số và GDP. Nguồn tiền từ nghĩa
vụ tài chính là ngân sách chính của WHO chi tiêu cho các hoạt động chung của
toàn tổ chức. Nói cách khác, đây chính là phí thành viên.

Trong niên khóa tài chính 2020 – 2021, Hoa Kỳ có trách nhiệm đóng khoảng 250
triệu USD và Trung Quốc là hơn 100 triệu USD. Riêng Việt Nam thì chỉ là
750.000 USD. Một số quốc gia khó khăn và kém phát triển như Afghanistan chỉ
phải đóng góp 60.000 USD. Bhutan thì do dân số quá ít chỉ phải nộp vào ngân
sách 9.000 USD.

Nguồn thứ hai là các khoản ủng hộ tài chính tự nguyện từ các quốc gia thành
viên, các tổ chức phi chính phủ và các nhà hảo tâm tư nhân khác. Những khoản
đóng góp, tuy nhiên, không được dùng cho mọi khoản chi của tổ chức. Mục tiêu

read://https_storage.googleapis.com/?url=https%3A%2F%2Fstorage.googleapis.com%2Fqurium%2Fluatkhoa.org%2F2020-04-5-dieu-ban-can-biet-ve… 6/9
4/17/2020 5 điều bạn cần biết về WHO

của những khoản đóng góp này được người đóng góp xác định trước (earmarked),
và vì vậy không thể sử dụng cho bất kỳ mục tiêu nào khác (trừ khi khoản đóng
góp không xác định mục tiêu nào cụ thể).

Hoa Kỳ hiện nay là quốc gia đóng góp tự nguyện nhiều nhất WHO, với hơn 533
triệu USD cho năm 2019. Dự tính họ sẽ góp thêm 400 triệu USD trong năm nay.
Tuy nhiên, khoản đóng góp tự nguyện của Hoa Kỳ cho niên khóa tài chính 2020 –
2021 đều là những khoản có xác định mục tiêu. Chúng chủ yếu dùng cho các
chương trình đối phó và triệt tiêu bệnh bại liệt, nghiên cứu một số loại vaccine
cho các chủng bệnh cũ cũng như hỗ trợ các quốc gia đang phát triển tăng cường
năng lực dinh dưỡng, sức khỏe. Rất ít trong số này, khoảng 2,97% được phân bổ
cho các hoạt động khẩn cấp, và 2,33% được phân bổ cho các hoạt động phòng
chống dịch bệnh truyền nhiễm. Việc tạm dừng tài trợ của Tổng thống Trump vì
vậy không làm ảnh hưởng nhiều tới hoạt động chống COVID-19 mà chủ yếu sẽ
làm gián đoạn các chương trình y tế khác như đã nêu.

Vai trò WHO trong các dịch bệnh truyền nhiễm là gì?

Điểm trước tiên cần lưu ý là WHO không có thẩm quyền gì đặc biệt đối với các
quốc gia thành viên. Đây là một tổ chức chuyên môn mang tính chất hỗ trợ, giúp
đỡ và tham vấn cho các hoạt động y tế trên toàn thế giới. Đồng thời, họ cũng là
cầu nối giữa Liên Hiệp Quốc và các tổ chức liên chính phủ, các quốc gia khác.

WHO có nhiều thành tựu và đóng góp trong các mặt trận chống AIDS, bệnh lao,
sốt rét. Năm 1980, bệnh đậu mùa (smallpox) được chính thức loại trừ trên toàn
thế giới, là một trong những nỗ lực lớn của WHO trong quá trình hỗ trợ chuyên
môn và cung cấp tài chính cho nhiều quốc gia.

Theo thông tin chính thức từ WHO, tổ chức này thành lập văn phòng đại diện tại
Hà Nội ngay từ năm 1977 và là một trong những tổ chức trực tiếp hỗ trợ chính
phủ Việt Nam trong việc phục hồi năng lực y tế sau chiến tranh. Các chương trình
phòng chống bệnh ở trẻ em, dinh dưỡng, giảm tỷ lệ chết của trẻ sơ sinh đều có
bóng dáng của WHO, kết hợp với Bộ Y tế Việt Nam.

read://https_storage.googleapis.com/?url=https%3A%2F%2Fstorage.googleapis.com%2Fqurium%2Fluatkhoa.org%2F2020-04-5-dieu-ban-can-biet-ve… 7/9
4/17/2020 5 điều bạn cần biết về WHO

Chuyên viên của WHO trong một chương trình địa phương ở châu Phi. Ảnh: WHO.

Riêng về các nỗ lực phòng chống bệnh truyền nhiễm chúng, mà cụ thể nhất là
COVID-19 hiện nay, WHO được International Health Regulations (Bộ Quy định
Sức khỏe Quốc tế) ủy quyền cho việc tham vấn, thông tin và thống nhất những nỗ
lực toàn cầu. Bộ quy định này là một văn bản quy phạm quốc tế có hiệu lực pháp
lý ràng buộc đối với 196 quốc gia ký kết.

Trong đó, các quốc gia thành viên có nghĩa vụ thông báo về tình trạng của các
loại bệnh truyền nhiễm mới tại quốc gia mình cho WHO khi phát hiện. Họ cũng
có nghĩa vụ hợp tác với WHO để nghiên cứu, tìm hiểu về loại bệnh và đưa ra các
thông tin chính xác nhất có thể.

WHO, ngược lại, sẽ đóng vai trò đầu mối cung cấp thông tin và tham vấn các biện
pháp cần thiết cho quốc gia thành viên, cũng như các tổ chức quốc tế khác (như
Tổ chức Hàng không dân sự Quốc tế) để họ có những quyết định phù hợp trong
mùa dịch. Cụ thể, WHO cung cấp các hướng dẫn toàn cầu về loại dịch bệnh giúp
cho các quốc gia hiểu thêm về dịch bệnh và đưa ra các quyết sách cần thiết. WHO
cũng sẽ phối hợp nỗ lực giữa các quốc gia trong quá trình bào chế vaccine, cùng
với những hỗ trợ chuyên môn cho các quốc gia kém hoặc đang phát triển. Khi cần
thiết, họ cũng sẽ đưa ra tham vấn về việc đi lại trên toàn cầu.

Bạn có biết...

... Luật Khoa là một tạp chí độc lập và phi lợi nhuận. Với mong muốn mang lại
trải nghiệm đọc báo tốt nhất cho bạn đọc, chúng tôi không đặt quảng cáo và do đó

read://https_storage.googleapis.com/?url=https%3A%2F%2Fstorage.googleapis.com%2Fqurium%2Fluatkhoa.org%2F2020-04-5-dieu-ban-can-biet-ve… 8/9
4/17/2020 5 điều bạn cần biết về WHO

không có doanh thu. Luật Khoa chi trả mọi chi phí bằng các khoản đóng góp của
bạn đọc.

Mỗi ngày, các phóng viên, biên tập viên và cộng tác viên của Luật Khoa đều tận
tâm với từng con chữ và từng mối quan tâm của bạn đọc, nhằm mang lại cho bạn
đọc cái nhìn mới mẻ và đa chiều về những vấn đề pháp luật, chính trị.

Nếu tất cả bạn đọc đều đóng góp cho Luật Khoa, dù là 20 nghìn đồng, tờ báo độc
lập và khai phóng này của chúng ta sẽ hoạt động hiệu quả và bền vững hơn rất
nhiều. Mỗi đồng bạn đóng góp đều giúp cho Việt Nam của chúng ta ngày
càng tốt đẹp hơn, và bạn chỉ mất một phút để trở thành nhà tài trợ của Luật
Khoa. Xin cảm ơn.

read://https_storage.googleapis.com/?url=https%3A%2F%2Fstorage.googleapis.com%2Fqurium%2Fluatkhoa.org%2F2020-04-5-dieu-ban-can-biet-ve… 9/9