�រ�ះពុម�ផ��យ�ើងវ�ញ�ើកទី១

ទទួលសិទ�ិអនុ��តឱ��ះពុម�ផ�យ�ើយវ�ញ ពីអ�កនិពន� អ៊ូ ចល

ទទួលសិទ�ិអនុ��តឱ��ះពុម�ផ�យ�ើយវ�ញ ពីអ�កនិពន� អ៊ូ ចល
 កំណត់ននការប ោះពុម្បព ើងវិញ

លរៀវលៅ “ទស្សនវិជ្ជ្ ថ្ន្ក់បញ្ចប់” ស្តូវ នៃងស្កងលោយអ្នកបលៃេកលទ្រ

ទ្រសនវ ិជាាមួយស្កុមរបរ់វ ិទ្ាស្ថានជាតលិ មមយានកមែចនស្ករួងអ្ប់រ ំជាតិ។ លរៀវលៅ

លនោះានពរី ភាគខ្ែលស្តូវ នល ោះពុមពលៅឆ្ន១
ំ ៩៧៤។ រយៈលពលជាងខ្ររប
ិ ឆ្ន ំ
កនលងមក លរៀវលៅខ្ែលានលកខណៈជាស្បវតតស្ថ ឺ ឯកស្ថរជំនួយស្ថែរតី
ិ ស្តរតលនោះគជា
ែ៏រំខ្នន់ មួយរស្ាប់ អ្នកលរៀននិងអ្នកបលស្ងៀនទ្រសនវ ិជាា ជាពិល រររិរស និងស្គូ
បលស្ងៀនមុមវ ិជាារល
ី ធម៌ពលរែឋវ ិជាាលៅថ្ននក់វ ិទ្ាល័យ។ ល ោះជាយា៉ែងណ្ណលរៀវលៅ
លនោះមិន ស្តូ វ នល ោះពុ មពល េ ង
ី វ ិញលេ យ
ី ។ លរៀវលៅលនោះមួយ ៃំនួន ត៊ូ ៃ ខ្ែលលៅ
លរររល់ ល ៅតាមបណ្ណា ល័ យ ក៏ ចា រ់ ពុ ក ផ្សុ យ លហ ីយ អ្កសរលៅលលីទ្ំព័ រ លរៀវលៅ
ំ លនាោះក៏រលុបពិ កអានខ្ែលអាៃនាំឱ្យលរៀវលៅលនោះ ត់បង់នាលពលមលខ្ន
ង ី ងមុម។

លោយស្ថរខ្តការស្រឡាញ់ មុមវ ិជាាទ្រសនវ ិជាា និងការល្លីយតបនឹងតស្មូវការ

លរៀវលៅលនោះ បញ្ញវនតមួយស្កុមខ្ែលជាស្ថស្តស្ថតចារយ, និរសត
ិ ទ្រសនវ ិជាា នង
ិ ស្កុម
ការងាររបរ់ ម ជឈមណឌ លទ្រសនវ ិជាា អ្នុ វ តតន៍ និ ង រីល ធម៌ ក មពុជា នម៊ូ ល មតិ គាន
លរៀបៃំវាយអ្តាបទ្និងល ោះពុ មពលរៀវលៅលនោះលេង
ី វ ិញ។ លគាលបំណងរំខ្នន់ចន
ការល ោះពុមលព រៀវលៅលនោះលេង
ី វ ិញគឺលែីមបរី កាអ្តាិភាពនិងគុណតចមលរបរ់លរៀវលៅ
ខ្ែលជាមរតកែ៏ានតចមលជាស្បវតតិស្ថស្តរតលនោះលែីមបជា
ី ស្បលយាជន៍រស្ាប់ការលលីក
កមពរ់ការលរៀននង
ិ ការបលស្ងៀនទ្រសនវ ិជាាលៅកមពុជា។

ី វ ិញ ស្កុមការងារ នរកាទ្ស្មង់និងមលឹមស្ថរ
កនុងការល ោះពុមលព រៀវលៅលនោះលេង
លែីមចនលរៀវលៅលនោះឱ្យលៅែខ្ែល។ លយង
ី ស្គាន់ខ្តបត៊ូរពុមពអ្កសរលែីមបឱ្
ី យងាយស្រួល
អាន, ខ្កតស្មូវអ្កខរាវ ិរុទ្ធមួយៃំនួនឱ្យស្របតាមវៃនានុស្កមខ្មែរ (រលមតៃរងឃរាជ
ជួន ណ្ណត), បខ្នាមលរៃកតីពនយល់ពាកយមួយៃំនួនែ៊ូៃជាពាកយ “រយង់” (រម័យ
iii
បៃេុបបននខ្មែរលស្បពា
ី កយ “វ ិទ្ាស្ថស្តរត”) លៅខ្ផ្សនកខ្នងលស្កាមចនទ្ំព័រលែីមបឱ្
ី យអ្នកអាន
ងាយយល់ និង នបញ្េ៊ូ លលរៀវលៅលនោះ ង
ំ ពីរភាគឱ្យលៅជាលរៀវលៅមួយកាល
លែីមបប
ី លងកន
ី ស្បរទ្
ិ ផ្ស
ធ លកនុងការល ោះពុមលព េង
ី វ ិញ។

តាងនាមឱ្យស្កុ ម ការងារ ម្ុំរ៊ូម ខ្លលងអ្ំណរគុ ណរាជិកស្កុ មការងាររបរ់

មជឈមណឌ លទ្រសនវ ិជាា អ្នុ វ តត ន៍ និ ង រី ល ធម៌ ក មពុ ជា ំង អ្រ់ ខ្ ែល នគាំស្ ទ្
គលស្ាងលនោះ។ ម្ុក
ំ ៏រ៊ូមអ្រគុណ លោក ឃន
ិ វណឌី នង
ិ គរុនរ
ិ សត
ិ ឯកលទ្ររល
ី ធម៌
ំ ន់ទ្២
ពលរែឋវ ិជាាជនា ី ៣ ស្កុមទ្១
ី ខ្ែល នៃំណ្ណយលពលលវោនង
ិ កាលង
ំ កាយៃត
ិ ត
ែ៏ានតចមលកុ ងការវាយអ្តា
ន បទ្លរៀវលៅលនោះលេង
ី វ ិញ។ ម្ុំក៏រ៊ូមខ្លលងអ្ំណរគុ ណ
លោក ឃន
ិ វណីឌ , លោក េុៃ ចាន់លន, លោក ស្ ក់ លៅ, លោក ន កកកោ
ខ្ែល នពិនិត យលផ្សទៀងផ្ទទត់ និង ខ្កអ្កខរា វ ិរុ ទ្ធល ែីម បីល ធវីឱ្ យការល ោះពុ មពល រៀវលៅលនោះ
លេង
ី វ ិញានភាពរុស្កត ឹ ជលំ នារ
ឹ ។ ជាងលនោះលៅលទ្ៀតរ៊ូមខ្លលងអ្ំណរគុណលោក េក
នាយកស្គោះឹ ស្ថានល ោះពុមឯ
ព កស្ថរខ្មែរខ្ែល នពន
ិ ត
ិ យលផ្សទៀងផ្ទទត់ នង
ិ រស្មបរស្មួល
ព ាយលនោះស្បកបលោយលជាគជ័យ។ ជាទ្ប
ការល ោះពុមផ្ស ី ញ្េ ប់មុ ំរ
្ ៊ូមខ្លលងអ្ំណរគុណ
យា៉ែងស្ជាលលស្ៅៃំលពាោះស្ថស្តស្ថតចារយ អ្៊ូ ៃល ខ្ែលជាអ្តត
ី រាជិកានក់ចនស្កុមអ្នក
នព
ិ នធលរៀវលៅទ្រសនវ ិជាា ថ្ននក់បញ្េ ប់ ៃំលពាោះការខ្ករស្មួលភាស្ថបរលទ្រនង
ិ គាំស្ទ្
លលក
ី ទ្ក
ឹ ៃត
ិ ត នង
ិ អ្នុញ្ញញតែល់ការល ោះពុមលព រៀវលៅលនោះលេង
ី វ ិញ។

ស្កុមការងាររងឃឹមថ្នលរៀវលៅលនោះនឹងលៅខ្តជាលរៀវលៅជំនួយស្ថែរតី និង
ឯកស្ថរពលិ ស្គាោះរស្ាប់អ្ក
ន រក
ិ ានង
ិ អ្នកស្រឡាញ់ ទ្រសនវ ិជាា

ចលៃទ្២
ី ៣ ខ្មតុោ ឆ្ន២
ំ ០១៨

៉ែ ៃនទលរឿន

ស្បធានមជឈមណឌលទ្រសនវ ិជាាអ្នុវតតន៍នង
ិ រីលធម៌កមពុជា

iv
 ចំណាប់អារម្មណ៍

ចំប ោះការប ោះពុម្ពបសៀវបៅបនោះប ើងវិញ

ការអ្ប់រ ំទ្រសនវ ិជាាលៅកមពុជាគឺជាការលបីកស្ថែរតីក៊ូនខ្មែរឱ្យ នទ្៊ូ លំទ្៊ូោយ

ទ្ទ្ួល នន៊ូវអ្វៗ
ី លែី ែ៊ូៃឃែុលំ ស្កបលំអ្ងផ្ទកលហយ
ី យកមកលធវជា
ី ទ្ក
ឹ ឃែុ។
ំ ពភ្
ិ ពលោក
លគ នស្ថាល់អារយធម៌ វបបធម៌ រល
ិ បៈ´ ស្ថាបតយកមែ ទ្ំលនៀមទ្ាលប់ចនមោនគរខ្មែរក៏
លស្ពាោះខ្តខ្មែរានគំនត
ិ ទ្រសនវ ិជាាជាស្គឹោះរងាំ
ឹ ខ្បលកពស្ថ
ី រន៍ែចទ្។ លោយអ្វៗ
ី កនុង
លោកានការវ ិវតតឥតឈប់ឈរ ែ៊ូលៃនោះការរក
ិ ាទ្រសនវ ិជាាពត
ិ ជាអាៃឱ្យររ
ិ សខ្មែរ
លស្កប នន៊ូវររជាតទ្
ិ រសនវ ិជាានានាកនុងស្ថែរតឬ
ី គំនត
ិ ទ្រសនវ ិជាាខ្មែរ។

លៅស្បលទ្រ រា ំង ទ្រសនវ ិជាាលៅខ្តជាមុមវ ិជាារំខ្នន់រស្ាប់ឱ្យរិរសស្គប់

ស្ថខ្នស្បេង ក់ ឌុបមុ នពួកលគៃ៊ូ លលរៀនលៅស្ថកលវ ិទ្ាល័យ ឬៃ៊ូ លស្ថោអ្ប់ រ ំ
វ ិជាាជីវៈជាន់មពរ់នានា។ លស្ពាោះទ្រសនវ ិជាាលៅខ្តជាមលធា យមួយខ្ែលអាៃជួយ
ឱ្យមនុរសជាតិលោោះស្ស្ថយបញ្ញាធំៗរបរ់លគ ន។ ម្ុំយល់ថ្នកមពុជាស្តូវខ្តរកាកមែ
វ ិធទ្
ី រសនវ ិជាាលៅកនុងកមែវ ិធរ
ី ក
ិ ារស្ាប់ររ
ិ សខ្មែរ នលស្កបររជាតគ
ិ ំនត
ិ ទ្រសន
វ ិជាាលពាលគឺ៖ មួរ កាលលៃោះគិត លអស្ បលរីរ ជាងមួរ កាលលពញលស្បៀបលោយៃំល ណោះ
(La tête bien faite vaut mieux qu’une tête bien pleine) ឬ វ ិទ្ាស្ថស្តរត
គាែនមនរិការគឺជាភាពហន
ិ លោៃចនមនុ រសខ្តប៉ែុលណ្ណាោះ ( La science sans
conscience n’est que ruine de l’âme )។

ំ ៊ូងគជា
លរៀវលៅទ្រសនវ ិជាា(ថ្ននក់បញ្េ ប់)លនោះ ែប ំ យ
ឺ ឯកស្ថរជន ួ ស្ថែរតីរស្ាប់
អ្នកលរៀន នង
ិ អ្នកបលស្ងៀនទ្រសនវ ិជាា។ លស្កាយពព
ី នយល់ររ
ិ សលលស្ី បធានបទ្នម
ី យ
ួ ៗ

v
កនុងកមែវ ិធទ្
ី រសនវ ិជាា ស្កុមអ្នកនព
ិ នធ នោក់ជាកស្មងរំណួរមលោះៗ លែីមបឱ្
ី យររ
ិ ស
អាៃលរៀនគត
ិ លរៀនពចា
ិ រណ្ណ នង
ិ លរៀនររលររល្លយ
ី វ ិញ្ញញស្ថឱ្យ នលស្ៅស្ជោះលៅលពល
ស្បេងមធយមរិកាប័ស្តភាគទ្ី២ (មធយមរិកាទ្ុ តិយភ្៊ូ មិ)។ ទ្ាលប់លនោះលហយ
ី
ខ្ែលជាប្ រ គល់ ច នគំ និ ត ទ្រសនវ ិជាា ខ្ែលកំ ពុ ង រួម ររ់ ជា មួ យ គំ និ ត រយង់ ខ្ ែល
រិរានុ រិរសកំពុងៃលស្មីនលៅថ្ននក់បញ្េ ប់លនោះ។ ស្បធានបទ្ ង
ំ ២១ គឺជារកខី
ភាពបញ្ញាក់ថ្នទ្រសនវ ិជាាគជា
ឺ ការពិចារណ្ណលលីស្គប់បញ្ញា ង
ំ អ្រ់ចនមនុ រសជាតិ
ខ្ែលររ់លៅកនុងរងាមខ្ែល ននង
ិ បនតវ ិវឌឍឥតឈប់ឈរ។

ស្ថស្តស្ថតចារយទ្រសនវ ិជាាខ្មែរលៅលែីមទ្រវតសរទ្៍ ៧
ី ០ ានៃំលណោះែឹងនង
ិ វបបធម៌
មពរ់កុ ងភាស្ថ
ន រា ំង។ ពាកយលរទីរខ្ត ង
ំ អ្រ់ខ្ែលលោក នបកខ្ស្បជាភាស្ថខ្មែរ
ានស្បភ្ពលៃញមកពភា
ី ស្ថ រា ំង។ លពលលៅរម័យលមមរយានកមែ ស្ថស្តស្ថតចារយ
ស្គប់មុមវ ិជាាលជៀរពុរំ ៃ
ួ ពកា
ី រលស្បពា
ី កយ លឬ
ី រំស្តរកឹត ឬក៏លស្បីភាស្ថខ្មែរស្ថមញ្ញ...។
លពលមលោះលោក នអ្នុម័តលស្បីភាស្ថអ្នតរជាតិែ៊ូៃជា រា ំង អ្ង់លគលរ លស្ពាោះជា
ភាស្ថររ់ ស្រួលយល់ឆ្ប់ចាប់ នជាងការលស្បភា
ី ស្ថ លរ
ី ំស្តរកត
ឹ ខ្ែលជាភាស្ថ
ស្ថលប់។ ជាអ្នុស្ថរន៍ រស្ាប់ស្ករួងអ្ប់រ ំជាតិ ម្ុយ
ំ ល់ថ្នលមមរយានកមែគជា
ឺ យាន
ជំនិោះែ៏លព
អ ិរិែឋរស្ាប់ឱ្យរិរសខ្មែរឆ្ប់យល់ និងឆ្ប់ទ្ទ្ួល នន៊ូ វៃំលណោះែឹង
លស្ៅស្ជោះកនុ ងមុ ម វ ិជាា នានា។ ប៉ែុ ខ្ នត ស្ ករួ ង ស្តូ វ ខ្តានកមែ វ ិធី ចា ំ ៃ់ មួ យ ជំ រុ ញ ឱ្យ
រិរានុរិរសខ្មែរខ្ែលានលទ្ធភាពបនតវ ិជាាខ្វងឆ្ៃយលៃោះភាស្ថបរលទ្ររំខ្នន់ៗ
ពរី បខ្នាមលទ្ៀតឱ្យ នលស្ៅស្ជោះ លទ្ប
ី លគានលទ្ធភាពស្គប់ស្គាន់អាៃចាប់យកពុទ្ល
ធិ ៗ
ែី
លទ្ៀត នលោយមលួនឯង។

ម្ុំរ៊ូមខ្លលងអ្ំណរគុណែ៏ធំលធងៃំលពាោះបណឌិត ៉ែ ៃនទលរឿន, លោក ឃន

ិ វណឌី
និង រាជិក ស្កុ មការងារ ង
ំ អ្រ់ខ្ែល នល ោះពុ មពល រៀវលៅលនោះលេ ីង វ ិញលែីម បី
ខ្លរកាឯកស្ថរែ៏ានតចមលលនោះ។ ម្ុំក៏រ៊ូមខ្លលងអ្ំណរគុណជាពិលររៃំលពាោះលោក
ឃង
ី ហុកឌី ខ្ែល នភាាប់ទ្ំនាក់ទ្ំនងរវាងលោក ៉ែ ៃនទលរឿន, លោក ឃន
ិ វណីឌ
vi
នង
ិ រ៊ូបម្ុំ រហ៊ូតលធវឱ្
ី យការល ោះពុមពលរៀវលៅលនោះ នរលស្មៃលៃញជារ៊ូបរាងស្របតាម
បំណងស្ ថ្ននរបរ់បញ្ញវនតមួយស្កុមជាស្ថស្តស្ថតចារយ នរ
ិ សត
ិ ទ្រសនវ ិជាា និងស្កុម
ការងាររបរ់មជឈមណឌលទ្រសនវ ិជាាអ្នុ វតតន៍និងរីលធម៌កមពុជាលែីមបលី លីកកមពរ់
ការលរៀន នង
ិ បលស្ងៀនទ្រសនវ ិជាាលៅកមពុជា។

លធវលី ៅទ្ស្ី កុង ៉ែ ររ

ី ចលៃទ្០
ី ៨ ខ្មកកកោ ឆ្ន២
ំ ០១៨

ស្ថស្តស្ថតចារយ អ្៊ូ ៃល

រាជិកស្កុមអ្នកនព
ិ នធលរៀវលៅទ្រសនវ ិជាាថ្ននក់បញ្េ ប់
កនុងឆ្ន១
ំ ៩៧៤ (បៃេុបបននររ់លៅកនុងស្បលទ្រ រា ំង)
DEA de Philosophie –Sorbonne -Paris
DESS Informatique Documentaire –Lyon III & ENSSIB

vii
 អារម្ភកថ្

កនុងបំលណ្ណោះពុមលព រៀវលៅទ្រសនវ ិជាាលលីកទ្ីពីរលនោះគណៈកមែការបលៃេកលទ្រ

ទ្រសនវ ិជាា នមិតមំស្បឹងខ្ស្បងខ្ករស្មួលពាកយគនលឹោះនិងលមលរៀនមលោះៗ លោយយក
លយាបល់និងការរោះគន់
ិ ង
ំ ឡាយខ្ែលគណៈកមែការ នទ្ទ្ួលពីមិតតអ្នកអានមក
ពចា
ិ រណ្ណ។
ខ្តល ោះជាយា៉ែងណ្ណក៏លោយ ក៏គណៈកមែការលៅខ្តលជឿថ្នកងវោះៃលនាលោះលៅ
ខ្តានជានិៃេ។ អាស្រ័យលហតុលនោះ គណៈកមែការបលៃេកលទ្រទ្រសនវ ិជាានឹងរង់ចា ំ
ទ្ទ្ួលលោយរុ ទ្ធៃិតតន៊ូវលយាបល់ស្ ពម ង
ំ ការរោះគន់
ិ វ ិជាា ន ង
ំ ឡាយពីរំណ្ណ ក់
មត
ិ អ្
ត កន អានជាលលក
ី ទ្ព
ី រី លទ្ៀត។
ត.ក.ប.ទ្រសនវ ិជាា

គណៈកមែការបលៃេកលទ្រទ្រសនវ ិជាា
អ្នកស្រី លី ជានី បរញ្ញ ិ ញ រយងល់ រែឋកៃ
ិ ញ ទ្រសនវ ិជាា បរញ្ញ ិ េ ស្បធាន
លោក ជិន គា បរញ្ញ
ិ ញ ទ្រសនវ ិជាា អ្នុស្បធាន
លោក ចៃ រង
ឹ លោ បរញ្ញ
ិ ញ ទ្រសនវ ិជាា រាជិក
អ្នកស្រី ឈុយ លុក បរញ្ញ
ិ ញ ទ្រសនវ ិជាា “
លោក រ៊ូ គម
ឹ លេង បរញ្ញ
ិ ញ ទ្រសនវ ិជាា “
លោក រុន គម
ឹ លរៀ បរញ្ញ
ិ ញ ទ្រសនវ ិជាា “
លោក អ្៊ូ ៃល បរញ្ញ
ិ ញ ទ្រសនវ ិជាា “

viii
 17. រទ្
ិ និធ ង
ិ ៃាប់ 262
18. យុតធ
តិ ម៌នង
ិ ការលគារពបុគល
ា របបររធម៌
ុ 280
19. ស្គួស្ថរ 292
20. បញ្ញាលរែឋកៃ
ិ េ 302
21.បញ្ញានលយា យ៖ រែឋ ស្បជាជាតិ ាតុស្បលទ្រ 320

x
 ត ើអ្វើជាទស្សនវជា
ិ ា?

ត ើអ្វីជាទស្សនវិជាជ្?

1. ប្រវ តិននពាក្យទស្សនវិជាជ្

ពាក្យទស្សនវ ិជ្ជា ដែលយយើ ងយលើ ក្យក្មក្ស្ិ ក្ ាក្នុ ងទើ យ នេះដរែមក្ពើ ភាសារក្ិ ច

Philosophia។ ែូចយនេះ យែើមបសា
ើ ា ល់ន័យទស្សនវ ិជ្ជាឱ្យបានចាស្់ជ្ជចាំបាច់យយើងររូវ
សាាល់ន័យនិងវ ិវរតន៍ននពាក្យ Philosophia យនេះជ្ជមុនស្ន
ិ ។

ក. ទស្សនវិជាន
ជ្ ិងចំត េះសកល

យែតា
ើ ម ស្ុ យើ ស្រ ុង (Cicéron) ពាក្យ Philosophia ររូវ បានអ្នក្ គណិ រវ ិទា
ពតា
ើ គ័រ (Pythagore) ែយងកើរយ ង
ើ នង
ិ យរែម
ើ ុនយគយៅចុងស្រវរសទើ៦មុន គ.ស្.។ ពាក្យ
យនេះមានន័យថា“ការរស្លាញ់ គរិវ ិញ្ញូ”(amour de la sagesse) យពាលគឺចាំយពាេះ
ពតា
ើ គ័រ អ្នក្ទស្សនវ ិជ្ជាមាននាទើររឹមដរជ្ជមរ
ិ ត ឬជ្ជអ្នក្រស្លាញ់ គរិវ ិញ្ញូែុយ្ណេះ មន
ិ
អាចមានឋានៈជ្ជវ ិញ្ញូ (sage) បានយទ យោយយេរុថាយៅស្ម័យយនាេះ គរិវ ិញ្ញូមានន័យ
យរៅនិងទូលទ
ាំ ូលាយ្ស្់មន
ិ ែូចគរិវ ិញ្ញូដែលយយង
ើ និយមយរែស្
ើ ពវនងៃយនេះយទ។ កាល
យនាេះ វ ិញ្ញូ ស្ាំយៅយក្ជនដែលមានពុ ទធិស្ក្ល យចេះែឹងស្ពវមុខវ ិជ្ជា ែុិនរែស្ែ់ែាំផុរ
មានស្មរថ ភាពែរ ែូ
ិ រនិ ង មានស្ុ ភ និ ចឆ័ យ យលើរ គែ់ក្ិ ចចកា រទាំង ពួ ង។ មិនដរែុ យ ្ណ េះ
វ ិញ្ញូ គឺជ្ជជនដែលរែក្ែយោយចរយាស្មបរត
ិ ិនិងគុណធម៌រែនព មានរបាជ្ជា យមាេះមុរ យធវើ
អ្វើៗររឹមររូវតាមវ ិចរណញ្ញញណ និងមានពិយសាធន៍យរៅរជេះយទៀរផង។ ឧទេរណ៍
ែូចជ្ជ វ ិញ្ញូទាំងរបាាំពើរនាក្់យៅរែយទស្រក្ិច (Grèce) នាស្រវរសទើ៧ មុនរគឹស្ដស្ក្រាជ
មាន តាដ ស្ (Thalès) និង ស្ូ ុង (Solon)ជ្ជអាទិ៍។ រួមយស្ចក្តើមក្ កាលយនាេះ

1
ទស្សនវជា
ិ ា ថ្នាក់បញ្ច ប់

គរវិ ិញ្ញូ = ចាំយណេះ+គរវិ ិញ្ញូ (ន័យែចចុែបនន)។ គុណស្មបរតដិ ែែយនេះ យរៅពើវ ិញ្ញូែុនាាន

រូែខាងយលយើ នេះ មានដរអាទយិ ទពយទដែលមាន រឯមនុ
ើ ស្សយយង
ើ ពុាំអាចមានលក្ខណៈយនេះ
យ យ
ើ ិ តរែស្់គរិវ ិញ្ញូែុយ្ណេះ។ យេយ
រាន់ដរអាចជ្ជមរ ើ អ្នក្ដែលមានឋានៈជ្ជមរ
ិ ត
ិ វ ិញ្ញូយនេះ យគយៅថា អ្នក្ទស្សនវ ិជ្ជា។
រែស្់គរ
ែុ ដនត បា នឋានៈជ្ជមិរត យនេះវារែនព្ស្់យៅយេ យ
ើ យរពាេះថានឹ ង អាចជ្ជមិរត
គរិវ ិញ្ញូបានលុេះរតាដរយយង
ើ មានស្មរថភាពរែហាក្់រែដេលវញ្ញ
ិ ូ យនាេះដែរ។ គឺយេរុយនេះ
យេយ
ើ យទើែយៅស្ម័យែុរាណ អ្នក្ទស្សនវ ិជ្ជាយស្ទើរទាំងអ្ស្់យរចើនមានចាំយណេះស្ក្ល
ាំ ឱ្យពាក្យទស្សនវ ិជ្ជា ពាក្យចាំយណេះស្ក្លនិងពាក្យស្យង់1យៅស្ម័យយនាេះ
ជ្ជយេរុញុង
មានន័យែូ ចានយែេះែិទ។ ពើតាគ័រ ខលួនឯងក្តើ អ្ាំយ ពែូ ក្ (Empédocle) ក្តើ យែមូ រ គើរ
(Démocrite) ក្តើ ស្ុទធស្ង ិ ជ្ជអ្នក្របាជាស្យង់ផង។ គមា
ឹ ជ្ជអ្នក្ទស្សនវ ិជ្ជាផង នង ឺ នដរ
ស្ូ រ ការ (Socrate) មាន ក្់ែុយ្ណ េះដែលបានទរ់ស្យង់ យចល យេ យ
ើ ដែរមក្យក្
មនុ ស្ សជ្ជវរថុ ស្ិ ក្ ាស្ាំ ខា ន់ រ ែស្់ ទ ស្សនវ ិជ្ជា វ ិញ។ ែុ ដ នត ែ នាទ ែ់ ម ក្យទៀរ បាល រុ ង
(Platon) ជ្ជស្ិស្សរែស្់ ស្ូ រ ការនិងស្ិស្សរែស្់បាលរុ ងយ្ាេះ អារ ស្ត
ើ ូ រ (Aristote)
ើ យង់វ ិញ រឯពាក្យទស្សនវ ិជ្ជា=ចាំយណេះ ឬស្យង់ដរមតង ។
2
បានងាក្មក្ឱ្យរនមលយាងខាលង
ាំ យលស្ ើ
ជ្ជពយិ ស្ស្ អារស្ត
ើ ូ រ បានស្រយស្រសាននែជ្ជយរចើនស្ងករ់យលរើ គែ់មុខវ ិជ្ជាស្ម័យយនាេះែូ ច
3
ជ្ជយស្ៀវយៅរក្កវ ិជ្ជា Organon អ្ស្តរិ ូែរជ្ជ
ិ ា រូែវ ិជ្ជា ស្ល
ើ វ ិជ្ជា នយយាបាយវ ិជ្ជា យររូ រច
ិ
(Rhétorique) និងអ្រថែទខលេះយទៀរស្តព
ើ ើចិរតវ ិជ្ជា ែូ ចជ្ជ «ក្រមងស្ក្
ិ ាស្តព
ើ ើអារា័ន»
(Traité de l’âme) ជ្ជយែើម។

1
ស្យង់ គឺជាកម្ចើពាកយបារ ាំង (science) ដែលស្ម្័យបច្ចុបបនាតយង
ើ ត្បពា
ើ កយ វ ិទាសាស្តស្រ តាម្កម្មវធិ ើស្ិកា្កស្ួង
អ្ប់រ ាំ យុវជន និងកើឡា។
2. ថ្វើែប ិ ដ បនរិច្ត្ោយម្ក ស្យង្់ ូវពួកតអ្ពើគួនិយ ម្ និងពួកស្រូអ្ុើតស្យៀង (stoïciens) តបាោះបង់តោល តោយ
ងាកម្ករកគ ិវ ិញ្ញូ = អ្ាំណាច្ផ្លូវច្ិ រ(pouvoir moral) វ ិញក៏តោយ (ឧទាហរណ៍៖ អ្ាំណាច្ជម្ាោះ តលើជាំងឺ ជម្ាោះ
តលើោរត្ស្កឃ្លលន ឬតលើ ណា ា បាន) ក៏ទស្សនៈតនោះម្ិនបានតៅឋិ តថ្រយូរលងដ់ ែរ ។
3. តយង
ើ គួរដ្បថ្ន“វ ិជាា”ស្ិន ត្ពាោះតៅស្ម្័យ អារស្រ
ើ ូ ត្ៅពើគណិ វ ិទា និងតារវទា
ិ វជា
ិ ា ឯតទៀ ៗពុាំទាន់មាន
លកខណៈស្យងដ់ ម្នដទនតៅត យ
ើ ។