May-Dien - Dang-Quoc-Vuong - Chuong-5 - May-Dien-Mot-Chieu - (Cuuduongthancong - Com) PDF

MÁY ĐIỆN I
Nội dung
Chương 1. Máy biến áp
Chương 2. Những vấn đề chung về MĐ quay
Chương 3. Máy điện không đồng bộ
Chương 4. Máy điện đồng bộ
Chương 5. Máy điện một chiều
CuuDuongThanCong.com https://fb.com/tailieudientucntt
1
Nội dung
I.  Tổng quan về MĐMC

II. Quan hệ điện từ trong MĐMC
III. Từ trường trong MĐMC
IV. Đổi chiều trong MĐMC
V. Máy phát và ĐCĐMC
2
Nội dung
I.  Tổng quan về MĐMC

3
I. Tổng quan về MĐMC
1. Cấu tạo máy điện một chiều
Máy điện một chiều (MĐMC) có hai phần chính là stato (phần cảm) và
roto (phần ứng). Hình 5.1 vẽ mặt cắt dọc trục và mặt cắt ngang trục
MĐMC hai đôi cực.
Hình 5.1: Mặt cắt dọc trục và mặt cắt ngang trục máy điện một chiều
1. Cấu tạo máy điện một chiều (tiếp)
1.1. Phần stator (phần cảm)
!  Stato còn gọi là phần cảm gồm gông từ làm bằng thép đúc, vừa để dẫn
từ vừa làm vỏ máy (hình 5.2b); các cực từ chính gồm cực từ và dây
quấn kích từ; các cực từ phụ gồm cực từ và dây quấn kích từ mạch
các bộ phận chính sau:
Hình 5.2:a) Cực từ chính b)Stato và roto
1.1. Phần stator (phần cảm) (tiếp)
a. Cực từ chính
!  Là bộ phận sinh ra từ trường gồm có lõi sắt cực từ và dây quấn kích từ
lồng ngoài lõi sắt cực từ. Lõi sắt cực từ làm bằng thép lá kỹ thuật điện
hay thép các bon dày 0,5 đến 1mm ghép lại bằng đinh tán.
!  Vành cung mỏm cực từ (hình 5.2a) thường bằng 2/3 τ và có khe hở sao
cho phân bố từ trường dọc khe hở gần hình sin. Trên lõi cực có dây
quấn kích từ. Các cực từ được gắn chặt vào thân máy nhờ những bu
lông.
Hình 5.2
b. Cực từ phụ
Được đặt giữa các cực từ chính dùng để cải thiện đổi chiều, triệt tia lửa trên
chổi than. Lõi thép của cực từ phụ cũng có thể làm bằng thép khối, trên thân
có đặt dây quấn kích từ.
Dây quấn cực từ chính
Cực từ chính Cực từ phụ
Dây quấn cực từ phụ

Cực từ chính
Cực từ phụ
c. Vỏ máy (gông từ)
Vỏ máy làm nhiệm vụ kết cấu đồng thời dùng làm mạch từ. Trong MĐ nhỏ
và vừa thường dùng thép tấm để uốn và hàn lại. Máy có công suất lớn dùng
thép đúc.
d. Các bộ phận khác

- Nắp máy: Để bảo vệ máy khỏi bị những vật ngoài rơi vào làm hư hỏng dây
quấn. Trong máy điện nhỏ và vừa nắp máy có tác dụng làm giá đỡ ổ bi.
- Chổi than: Để đưa điện từ phần quay ra ngoài hoặc ngược lại. Chổi than
làm bằng than hay graphit, đôi khi chộn thêm bột đồng để tăng tính dẫn
điện
1.2. Phần ứng (Rotor)
!  Roto còn được gọi là phần ứng, gồm lõi sắt phần ứng, dây quấn phần
ứng, vành góp. Dây quấn phần ứng nối với mạch ngoài qua vành góp và
hệ thống chổi than.
a. Lõi sắt phần ứng
!  Lõi sắt thường dùng thép lá kỹ thuật điện dày 0,5 mm có sơn cách điện
hai mặt rồi ép chặt lại để giảm tổn hao do dòng điện xoáy gây nên.
!  Trên các lá thép có dập các rãnh để đặt dây quấn. Rãnh có thể hình
thang, hình quả lê hoặc hình chữ nhật
Rãnh dây quấn
Lỗ thông gió dọc

Lỗ nắp trục máy
trục
1.2. Phần ứng (Rotor) (tiếp)
b. Dây quấn phần ứng
Dây quấn phần ứng MĐMC thực chất là dây quấn phần ứng MĐKĐB (hoặc
ĐB) gồm các phần tử nối tiếp nhau qua vành đổi chiều để chỉnh lưu sđđ xoay
chiều thành một chiều.
!  Dây quấn thường làm bằng đồng có bọc cách điện, với loại
máy điện nhỏ thì dây hình tròn, với loại máy điện vừa và lớn
dây hình chữ nhật. Lâi sắt
!  Để tránh bị văng ra do sức ly tâm, miệng rãnh

thường có nêm hoặc đai chặt dây quấn. Nêm Nêm
có thể bằng tre hoặc nhựa bakelit. Cách
điện
Dây quấn có hai kiểu quấn là quấn sóng và quấn rãnh
xếp (xem lại chương 2)
Dây
quấn
b. Dây quấn phần ứng
phần tử Dây quấn xếp
lớp trên phần tử 1 phần tử 2
lớp dưới y1
y
y2
phiến góp
N
1 2 3 phiến góp
N S
chổi than
1 2 S
Es
c. Cổ góp và chổi than
Dùng để đổi chiều dòng điện xoay chiều thành một chiều.
-  Cổ góp gồm nhiều phiến đồng hình đuôi nhạn, cách điện với nhau bằng Mica,
hợp thành hình trụ tròn.
Cách điện Mica Phiến góp đồng
Vòng chặn
Bu lông xiết
Trục máy
Tấm ốp kim
loại
Cổ góp
c. Cổ góp và chổi than
!  Chổi than (chổi điện) làm bằng than graphit. Các chổi tỳ chặt lên cổ
góp nhờ lò xo, giá chổi điện gắn trên nắp máy. Số chổi than bằng số
cực từ
!  Các chổi than dương được nối chung thành cực dương của máy, đồng
thời các chổi than âm cũng được nối chung tạo thành cực âm của máy.
d. Các bộ phận khác
!  Cánh quạt dùng để quạt gió làm nguội máy.
!  Trục máy, trên đó có đặt lõi thép phần ứng, cổ góp, cánh quạt. Trục
máy thường được làm bằng thép các bon.
!  Ổ bi
1.3. Nguyên lý làm việc của MĐMC
a. Máy phát điện
!  Hình vẽ cấu tạo một MFMC đơn giản, stato là nam châm điện một đôi
cực từ (N - S); roto gồm dây quấn phần ứng chỉ có một phần tử (có hai
cạnh tác dụng ab và cd) nối với hai phiến đổi chiều; hai chổi than A và
B nối với tải là bóng đèn.
!  Khi dùng ĐC sơ cấp quay phần ứng,

các thanh dẫn ab và cd cắt dường
sức từ trường của cực từ, cảm ứng
sđđ. Chiều sđđ xác định theo quy
tắc bàn tay phải
1.3. Nguyên lý làm việc của MĐMC
a. Động cơ điện
!  Khi đặt điện áp một chiều U vào AB, trong

dây quấn có dòng điện phần ứng Iư qua
các thanh dẫn ab và cd. Các thanh dẫn có
dòng điện, đặt trong từ trường, chịu lực tác
dụng, chiều lực tác dụng xác định theo quy
tắc bàn tay trái.
1.4. Các đại lượng định mức của MĐMC
Chế độ làm việc định mức của các máy điện là chế độ làm việc trong
những điều kiện mà nhà chế tạo đã qui định. Chế độ định mức được đặc
trưng bởi những đại lượng định mức được ghi trên nhãn máy hoặc trong lý
lịch máy. Các đại lượng định mức bao gồm:
!  Công suất định mức: Pđm (W, kW) là công suất đầu ra, đối với MF là
công suất điện, đối với ĐC là công suất cơ trên trục của máy điện
!  Điện áp định mức: Uđm (V, kV): Là điện áp ra ở hai đầu cực ở chế độ
định mức.
!  Dòng điện định mức Iđm (A, kA): Là dòng điện qua hai cực MĐ ở chế
độ định mức..
!  Tốc độ định mức: nđm (vòng / phút).
!  Hiệu suất định mức: ηđm .
1.5. Phân loại và ứng dụng
!  Dây quấn kích từ và nguồn kích từ độc lập với phần ứng. Để điều
chỉnh dòng kích từ người ta sử dụng Rđc. Công suất mạch kích từ vào
khoảng 1 ÷ 5% công suất máy tiêu thụ.
!  Dây quấn kích từ nối song song với phần ứng. Để điều chỉnh dòng kích
từ người ta sử dụng Rđc. Công suất mạch kích từ vào khoảng 1 ÷ 5%
công suất máy tiêu thụ
1.5. Phân loại và ứng dụng
!  Dây quấn kích từ nối tiếp với phần ứng (hình 5.23c). Công suất mạch
kích từ vào khoảng 5 ÷ 10% công suất máy tiêu thụ
!  Dây quấn kích từ gồm hai phần: Dây quấn kích từ song song và dây
quấn kích từ nối tiếp. Thường thì dây quấn kích từ song song là phần
chính. Để điều chỉnh dòng kích từ người ta sử dụng Rđc. Công suất
mạch kích từ vào khoảng 5 ÷ 10% công suất máy tiêu thụ
Nội dung

20
2.1 Sức điện động cảm ứng trong dây quấn MĐMC
Dây quấn phần ứng gồm nhiều phần tử nối tiếp nhau thành mạch vòng kín.
Các chổi điện chia dây quấn thành 2a đôi mạch nhánh song song. Sđđ Eư
của MĐMC bằng tổng sđđ thanh dẫn etb trên một mạch nhánh song song.
a. Sđđ trung bình cảm ứng trong một thanh dẫn
etb = Btblv
Φδ
•  Btb – từ cảm trung bình và được xác định: Btb =
τl
•  l – chiều dài cạnh tác dụng
π Dn n
•  v – vận tốc dài của dây dẫn v = = 2τ p
60 60
D – đường kính ngoài, n – tốc độ quay, p – số cặp cực, τ - bước cực
Φδ 2τ pn n
etb = Btblv = l = 2 pΦδ
τ l 60 60 21
2.1 Sức điện động cảm ứng trong dây quấn MĐMC (tiếp)
b. Sức điện động phần ứng
Gọi số thanh dẫn của dây quấn là N, số thanh dẫn một nhánh là: N/2a. Sđđ
phần ứng được xác định:
N N n pN
Eu = etb = 2 pΦδ = Φδ n = CeΦδ n; (V )
2a 2a 60 60a
•  Ce là hệ số sđđ và ∈ kết cấu của máy & kiểu dây quấn
•  Chiều sđđ ∈ Φ, n => xác định theo quy tắc bàn tay phải
Nhận xét:
Từ biểu thức trên ta suy ra: Sđđ phần ứng tỷ lệ với tốc độ quay của phần
ứng và từ thông dưới một cực từ. Muốn điều chỉnh sđđ (điện áp MF) ta
thay đổi tốc độ hoặc thay đổi dòng điện kích từ. Muốn đổi chiều sđđ (điện
áp MF) ta đổi chiều quay hoặc đổi chiều dòng điện kích từ.
22
2.2 Công suất và Mômen điện từ
!  Công suất điện từ được tính bằng công thức:
Pđt = EưIư
pN
!  Thay giá trị Eư theo biểu thức ta có: Pdt = nΦIu
60a
Pdt 2πn
!  Mômen điện từ Mđt: M dt = (trong đó tốc độ góc của rotor: ω = )
ω 60
pN pN
M dt = ΦIu = CM ΦIu (trong đó: CM = )
2πa 2πa
Nhận xét:
Từ biểu thức trên ta suy ra: Mđt tỷ lệ với dòng điện phần ứng và từ thông
dưới một cực từ. Muốn điều chỉnh Mđt ta thay đổi Iư hoặc thay đổi It. Muốn
đổi chiều Mđt ta đổi chiều Iư hoặc đổi chiều It.
23
2.3 Cân bằng năng lượng trong MĐMC
a. Máy phát điện
!  Công suất cơ P1 quay MF biến đổi
thành điện năng P2 theo biểu thức:
P2 = P1 – ΣΔP = P1- ΔPt– ΔPcơ – ΔPst

– ΔPp – ΔPư
Giản đồ năng lượng của MFMC
kích từ //
Trong đó:
ΣΔPt: là tổng tổn hao trong máy, bao gồm: tổn hao ở dây quấn kích từ
(ΔPt), tổn hao cơ (ΔPcơ), tổn hao sắt từ trong lõi thép (ΔPst), tổn hao phụ
(ΔPp), tổn hao ở dây quấn phần ứng (ΔPư).
!  Công suất điện từ của MFMC:

Pđt = P1 – ΔPt – ΔPcơ – ΔPst – ΔPp.
Tổn hao ma sát chổi than và cổ góp thường vào khoảng 25%÷35% tổng
tổn hao cơ trong máy
2.3 Cân bằng năng lượng trong MĐMC (tiếp)
b. Động cơ điện
!  Công suất điện P1 từ lưới cung cấp cho
động cơ một phần tổn hao trong máy
Σ∆Pt, phần còn lại biến đổi thành công
suất cơ P2 đưa ra trục máy, ta có biểu
thức:
P1 = P2 + ΣΔP= ΔPt + ΔPư + ΔPst + ΔPcơ + ΔPp Giản đồ năng lượng của ĐCMC
kích từ //
Trong đó:
ΣΔP là tổng tổn hao trong máy, bao gồm: tổn hao ở dây quấn kích từ (ΔPt),
tổn hao ở dây quấn phần ứng (ΔPư), tổn hao sắt từ trong lõi thép (ΔPst), tổn
hao cơ (ΔPcơ), tổn hao phụ (ΔPp).
!  Công suất điện từ của ĐCMC:
Pđt = P1 – ΔPt – ΔPư
Nội dung

26
3.1 Đại cương
!  Khi MĐ không tải, Iư = 0, Φt chỉ do It

sinh ra, gọi là từ trường cực từ. cực từ .dq kích từ
N .
"  Từ trường cực từ phân bố đối xứng, ở
vùng mn (gọi là trung tính hình học), từ
trường khe hở bằng không (gọi là trung chổi than
tính vật lý).
TTHH
"  Ở trung tính vật lý, từ trường khe hở m n
bằng không, thanh dẫn chuyển động qua
vùng này không cảm ứng sđđ. trục
Φ.t
.
S .
Từ trường cực từ
lúc không tải Φư = 0
3.1 Đại cương (tiếp)
!  Khi MĐ có tải, Iư ≠ 0, trong MĐMC có thêm từ trường phần ứng do Iư trong
dây quấn phần ứng sinh ra. Từ trường phần ứng hướng vuông góc từ
trường cực từ.
!  Tác dụng Φư lên Φt gọi là phản ứng phần ứng
!  Từ trường trong máy lúc này là tổng hợp Φư và Φt :

Φδ = Φt + Φư .
m n
Φư
Từ trường phần ứng với

giả thiết Φt = 0
!  Ở một mỏm cực, từ trường được tăng dq kích từ

cường, trợ từ (Φư cùng chiều Φt ) N
2
1 TTVL
!  Ở một mỏm cực còn lại, từ trường bị yếu Khử từ n’
Trợ từ
đi, khử từ (từ Φư ngược chiều Φt ). Hậu quả
của phản ứng phần ứng là: β
Từ trường không còn đối xứng: TTVL (tại đó B m n
= 0) không còn trùng với TTHH mà chuyển TTHH
đến vị trí mới m’n’. Góc lệch β thường nhỏ, có Khử từ
chiều như sau: m’
4
3 .
"  ở MF, trùng chiều quay của roto Trợ từ
.
"  ở ĐC, ngược chiều quay của roto
S .
Ở TTHH, từ trường khe hở B ≠ 0 thanh dẫn
chuyển động qua vùng này sẽ cảm ứng sđđ, Từ trường tổng
ảnh hưởng xấu đến đổi chiều MĐMC Φδ = Φt + Φư
Khi tải lớn từ trường tổng bị giảm: Do tải lớn mỏm cực được trợ từ bị bão hòa, từ
trường tăng ít, trong khi mỏm khử từ không bão hòa, từ trường giảm nhiều. Dẫn
đến:
"  Ở MF từ thông giảm làm sđđ giảm, dẫn đến điện áp MF giảm
"  Ở ĐC từ thông giảm làm mômen giảm và tốc độ thay đổi
!  Để khắc phục ảnh hưởng xấu của phản ứng phần ứng:
"  Đặt cực từ phụ xen kẽ với cực từ chính và dây quấn bù đặt ở mỏm cực từ.
Φt và từ trường dây quấn bù ngược chiều Φư. Ngoài ra dây quấn cực từ phụ
và dây quấn bù nối tiếp với dòng Iư, đảm bảo khử Φư khi tải thay đổi.
Nội dung

31
4.1 Tia lửa điện trên vành góp và biện pháp khắc phục
Khi MĐMC là việc, trong quá trình đổi chiều thường có tia lửa điện trên vành
góp. Tia lửa lớn có thể phát triển gần hết chu vi cổ góp, làm tăng tổn hao,
gây nhiễu và làm xấu môi trường, làm cháy chổi điện và vành góp. Các
nguyên nhân chính gây tia lửa điện là:
a. Nguyên nhân cơ khí: Tiếp xúc chổi điện và cổ góp không tốt, do cổ
góp không tròn, không nhẵn, chổi than sai quy cách, mòn, chổi rung do
bộ phận gá chổi không tốt, lò xo không tốt.
b. Nguyên nhân điện từ: Khi roto quay
cạnh các phần tử dây quấn MĐMC lần
lượt chuyển từ mạch nhánh này sang
mạch nhánh khác, ta gọi các phần tử đó
là phần tử đổi chiều (hình b).
4.1 Tia lửa điện trên vành góp
Tóm lại trong điều kiện lý tưởng không có sđđ cảm ứng ở phần tử đổi
chiều trong suốt khoảng thời gian 0 ≤ t ≤ Tđc (thời gian đổi chiều).
Trong thực tế, trong khoảng thời gian đổi chiều có sđđ cảm ứng ở phần tử đổi
chiều do các nguyên nhân đã nhắc đến ở trên, cụ thể là:
!  Phần tử đổi chiều có các cạnh tác dụng nằm trên đường trung tính hình học,
tại đó do phản ứng phần ứng mà từ cảm khe hở B ≠ 0, làm cảm ứng sđđ, ký
hiệu eq.
!  Phần từ đổi chiều gần đó có từ thông móc vòng hỗ cảm, làm cảm ứng sđđ,
ký hiệu eM.
!  Phần tử đổi chiều có dòng điện biến thiên làm xuất hiện sđđ tự cảm, ký hiệu
e L.
4.2 Biện pháp khắc phục
!  Cơ:
"  Cải tiến công nghệ
!  Điện từ:
"  Đặt cực từ phụ giữa các cực từ chính
"  Xê dịch chổi than khỏi trung tính hình học
"  Dùng dây quấn bù triệt tiêu từ trường phần ứng
trong phạm vi cực từ chính
Nội dung

35
5.1. Máy phát điện một chiều kích từ độc lập
a. Đặc tính không tải U0= E0= f(It) khi I=0 và n=Const.
Nếu kể đến từ dư cực từ thì đường đặc tính không qua gốc tọa độ
(đường 1 hình b). Trong thực tế khi khảo sát quá trình làm việc thường
lấy đường trung bình làm đường đặc tính không tải (đường 2 hình b).
Đường đặc tính không tải cũng chính là đường cong từ hóa của MFMC.
5.1. Máy phát điện một chiều kích từ độc lập (tiếp)
b. Quan hệ dòng diện và điện áp
!  Dòng điện phần ứng Iư bằng dòng điện tải I: Iư = I

!  Phương trình cân bằng điện áp: U = Eư – I ư R ư
!  Phương trình cân bằng điện áp kích tử: Ut = It(Rt + Rđc)
Trong đó:
Rư- điện trở dây quấn phần ứng
Rt- điện trở dây quấn kích từ
Rđc- điện trở điều chỉnh
c. Đặc tính ngoài U(I) và đặc tính điều chỉnh It(I)
!  Khi tăng tải, I tăng, Iư tăng theo. Dựa vào phương trình CBĐA ta thấy
điện áp U giảm do các nguyên nhân sau đây:
"  Iư tăng làm phản ứng phần ứng tăng, làm cho từ thông cực
từ Φ giảm, dẫn đến Eư giảm
"  Iư tăng làm IưRư tăng
Đặc tính ngoài U(I) với tốc độ quay n = const và It = const. Độ giảm
điện áp khi tải định mức so với khi không tải khoảng 8÷10%
c. Đặc tính ngoài U(I) và đặc tính điều chỉnh It(I) (tiếp)
!  Để điều chỉnh giữ U =const khi thay đổi phụ tải người ta phải điều chỉnh
It. Hình vẽ thể hiện quan hệ It(I) để giữ điện áp không đổi khi tốc độ
không đổi gọi là đặc tính điều chỉnh
!  MF kích từ độc lập có ưu điểm dễ dàng điều chỉnh điện áp, thường
dùng cấp điện cho động cơ cán, kéo kim loại, thiết bị tự động tàu thủy,
máy bay. Nhược điểm là phải dùng nguồn kích từ độc lập gây tốn kém
5.2. Máy phát điện một chiều kích từ song song
a. Tự thành lập điện áp của máy phát kích từ song song
!  Dòng điện kích từ do sđđ phần ứng cung cấp. Khi roto đứng yên, sđđ phần
ứng bằng không, nhưng nếu quay roto, mặc dù ban đầu dòng điện kích từ
It=0, nhưng điện máy phát vẫn dần được thành lập, hiện tượng đó gọi là sự
tự thành lập điện áp của máy phát kích từ song song.
a. Tự thành lập điện áp của máy phát kích từ song song (tiếp)
!  Để máy có thể tự thành lập điện áp trước hết

phải có từ dư, nếu không có ta phải nạp từ dư.
!  Từ thông do dòng It sinh ra phải cùng chiều từ

dư, nói cách khác Φdư+Φ1> Φdư. Nếu hai từ
thông ngược chiều ta phải nối lai cực tính dây
quấn kích từ hoặc đổi chiều quay phần ứng.
!  Trong khi sđđ phần ứng tăng, điện áp rơi trên

điện trở kích từ ItRt cũng tăng. Điện áp ổn định
của máy phát được xác định từ điểm A là giao
điểm của đường E(It) và ItRt
b. Quan hệ dòng điện và điện áp
!  Dòng điện phần ứng Iư = It+ I

!  Phương trình cân bằng điện áp : U = Eư – I ư R ư
!  Phương trình cân bằng điện áp kích tử: Ut = It(Rt + Rđc)
c. Đặc tính ngoài U(I) và đặc tính điều chỉnh It(I)
!  Khi tăng tải, I tăng, Iư và It đều tăng theo. Dựa vào phương trình ta
thấy điện áp U giảm do các nguyên nhân sau đây:
"  Iư tăng làm phản ứng phần ứng tăng, làm cho từ thông cực từ Φ
giảm, dẫn đến Eư giảm.
"  Iư tăng làm IưRư tăng.
!  Khi điện áp giảm dòng điện kích từ giảm làm giảm sđđ Eư.
!  Để điều chỉnh giữ U = const khi thay đổi phụ tải, phải điều chỉnh It.
Muốn (xem lại hình vẽ ở mục MFĐMC kích từ độc lập)
5.3. Máy phát điện một chiều kích từ nối tiếp
a. Quan hệ dòng điện và điện áp
U
It
I
Eư
Iư
!  Dòng điện phần ứng Iư : Iư = I = It

!  Phương trình cân bằng điện áp: U = Eư - Iư(Rư+Rt)
5.3. Máy phát điện một chiều kích từ nối tiếp (tiếp)
b. Đặc tính ngoài U(I) và đặc tính điều chỉnh It(I)
!  Khi tăng tải, I tăng, Iư tăng theo. Dựa vào

PTCBĐA ta thấy điện áp U thay đổi do:
"  U giảm do: Iư tăng làm phản ứng phần ứng tăng, làm
cho từ thông cực từ Φ giảm, dẫn đến Eư giảm; mặt
khác Iư tăng làm Iư(Rư+Rt) tăng
"  U tăng do: Iư tăng làm It tăng, làm cho từ thông cực
từ Φ tăng, dẫn đến Eư tăng
!  Khi I = It còn nhỏ, mạch từ chưa bão hòa, pư/pư làm Φt ↓, điện áp rơi Iư(Rư+Rt)
còn nhỏ vì thế U ↓ không đáng kể; trong khi It tăng, vì thế Φt↑ mạnh khiến độ
tăng U nhiều hơn độ giảm U
!  Khi I = It đủ lớn, mạch từ bão hòa, pư/pư làm Φt ↓, điện áp rơi Iư(Rư+Rt) lại lớn
vì thế độ giảm U sẽ lớn; mặc dù It tăng nhưng mạch từ bão hòa, vì thế Φt↑ rất
ít. Độ tăng U không đáng kể so với độ U.
5.4. Máy phát điện một chiều kích từ hỗn hợp
Có hai cách thường dùng: nối thuận, từ trường hai dây quấn cùng
chiều và nối ngược, từ trường hai dây quấn ngược chiều nhau
Khi nối thuận

Từ thông của dây quấn kích từ nối tiếp cùng chiều với từ thông của dây quấn kích
từ song song. Khi tải tăng, dòng kích từ nối tiếp tăng, từ thông quận kích từ nối
tiếp làm từ thông tổng tăng lên, sđđ của máy tăng lên. Đường 1 vẽ đặc tính ngoài
MFMC kích từ hỗn hợp nối thuận, khi tải thay đổi điện áp hầu như không thay đổi,
đây là ưu điểm nổi bật của loại này.
Khi nối ngược

Từ thông của dây quấn kích từ nối tiếp ngược chiều với từ thông của dây quấn
kích từ song song, khi tải tăng điện áp giảm nhiều. Đường 2 vẽ đặc tính ngoài
MFMC kích từ hỗn hợp nối ngược, đường đặc tính ngoài dốc nên được sử dụng
làm máy hàn điện một chiều.
Ví dụ 5.1:
MFMC lúc quay không tải ở tốc độ n0 = 1000 V/ph thì sđđ phát ra E0 = 222 V. Hỏi lúc
không tải muốn phát ra sđđ định mức E0đm = 220 V thì tốc độ n0đm phải bằng bao
nhiêu, biết rằng dòng điện kích từ không đổi ?
Giải
Giữ dòng điện kích từ không đổi nghĩa là từ thông không đổi. Áp dụng công thức
tính sđđ E = CenΦ ta có:
E0 Ce Φn 0 n E0 220
= = 0 Khi đó n0 dm = n0 = 1000 = 990vg / ph
E 0dm Ce Φn 0dm n 0dm E 0dm 222
5.5. Động cơ điện một chiều
!  Dựa vào quan hệ giữa dây quấn phần ứng và dây quấn kích từ người ta phân
ĐCMC thành bốn loại tương tự như MFMC:
"  ĐC kích từ độc lập
"  ĐC kích từ song song
"  ĐC kích từ nối tiếp
"  ĐC kích từ hỗn hợp
!  Một điểm khác trên sơ đồ giữa ĐCMC và MFMC là:

"  Ở MFMC dòng điện phần ứng Iư cùng chiều sđđ phần ứng Eư.
"  Ở ĐCMC dòng điện phần ứng Iư ngược chiều sđđ phần ứng Eư.
!  Biểu thức sđđ cảm ứng và biểu thức mômen điện ở ĐCMC và MFMC
là giống nhau:
pN pN
Eu = nΦ = Ce nΦ M dt = ΦIu = CM ΦIu
60a 2πa
5.5.1. Quan hệ giữa dòng điện và điện áp
Trên thực tế đặc tính ĐC kích từ độc lập và kích từ song song hầu như
giống nhau. khi công suất lớn người ta thường dùng ĐC kích từ độc lập.
a. ĐC kích từ song song

!  Dòng điện phần ứng Iư bằng dòng điện tải I: Iư = I + It
!  Phương trình cân bằng điện áp phần ứng: U = Eư + IưRư
b. ĐC kích từ nối tiếp

!  Dòng điện phần ứng Iư : Iư = I = It
!  Phương trình cân bằng điện áp phần ứng: U = Eư + Iư(Rư+Rt)
5.5.2. Mở máy
U − Eu
!  Xuất phát từ phương trình CBĐA, ta có: I u =
Ru
!  Bắt đầu mở máy, tốc độ n = 0 do đó sđđ Eư = CenΦ = 0, dòng điện phần

ứng mở máy:
U
Iu =
Ru
!  Do Rư rất nhỏ, trừ trường hợp công suất rất nhỏ dòng Iưmở = (20 ÷
30)Iđm, dòng điện này một mặt làm hỏng chổi than – vành góp mặt khác
làm tăng dòng điện mở máy (Imở), ảnh hưởng điện áp của lưới điện.
Người ta thường quy định cho phép dòng điện Imở = (1,5 ÷ 2)Iđm. Để
giảm Imở người ta sử dụng các biện pháp sau:
5.5.2. Mở máy (tiếp)
a. Mở máy trực tiếp
Phương pháp mở máy trực tiếp chỉ được sử dụng với động cơ công
suất vài trăm Oát, vì loại này có điện trở Rư tương đối lớn, dòng điện
mở máy trực tiếp vào khoảng (4 ÷ 6)Iđm.
b. Mở máy dùng biến trở Rm nối tiếp với mạch phần ứng
Khi mở máy đặt điện trở Rm ở nấc lớn nhất, ta

có:
U
I u ( mo ) = = Imo + I t
Ru + Rm
Muốn Imở ≤ (1,5 ÷ 2)Iđm thì Rm phải thỏa mãn:
U
Rm ≥
(1.5 ÷ 2) I dm + I t
Khi roto đã quay, dòng Iư đã giảm, từng bước giảm Rm để giảm thời gian mở máy
5.5.2. Mở máy (tiếp)
a. Mở máy bằng phương pháp giảm điện áp
PP này chỉ dùng khi ĐC có nguồn cung cấp độc lập có thể điều chỉnh
được điện áp cung cấp cho phần ứng, trong khi đó mạch kích từ phải
duy trì điện áp bằng Uđm. Đây là phương pháp dùng với động cơ công
suất lớn kết hợp dùng nguồn điều chỉnh điện áp để điều chỉnh tốc độ.
5.5.3. Đặc tính cơ và điều chỉnh tốc độ ĐCMC KTSS và KTĐL
a. Đặc tính cơ
!  Đặc tính cơ là quan hệ n(M) khi điện áp U = const, điện trở Rđc = const.
do đó Φ ≈ const.
E U - Iu R u
n= u =
Ce Φ Ce Φ
(thay Iư từ biểu thức M = CMΦIư, ta có:
U Ru
n= − M
Ce Φ Ce CM Φ 2
!  Thêm điện trở Rđc2 vào mạch phần ứng ta có:
U R +R
n= − dc u2 M
Ce Φ Ce CM Φ
!  Quan hệ n(M) được vẽ, đường 1 ứng với Rđc=0, đường 2 với Rđc≠0.
!  Do điện trở Rư rất nhỏ, nên khi tải thay đổi từ không đến định mức, tốc độ chỉ
thay đổi vào khoảng 2 ÷8%.
5.5.3. Đặc tính cơ và điều chỉnh tốc độ ĐCMC KTSS và KTĐL (tiếp)
b. Điều chỉnh tốc độ
Điều chỉnh tốc độ bằng cách thay đổi từ thông Φ
Φ≡ It = U/Rt, Nối điện trở Rđc vào mạch kích từ
để thay đổi từ thông Φ.
Hình vẽ đặc tính cơ ứng với thay đổi điện trở Rđc.
Khi tăng Rđc, n0 tăng, các đặc tính đều cắt trục
hoành tại điểm (n = 0, Iu = U/Ru )
b. Điều chỉnh tốc độ (tiếp)
Điều chỉnh tốc độ bằng cách thay đổi điện trở Rđc trên mạch phần ứng
!  Thêm điện trở Rđc vào mạch phần ứng đặc

tính cơ được biểu diễn bằng công thức:
U R +R
n= − dc u2 M
Ce Φ Ce CM Φ
!  Đường đặc tính cơ sẽ “mềm” hơn, hình vẽ

thể hiện đặc tính cơ ứng với thay đổi điện trở
Rđc, tăng Rđc tốc độ giảm
b. Điều chỉnh tốc độ (tiếp)
Điều chỉnh tốc độ bằng cách thay đổi điện áp U
!  Nói chung phương pháp này chỉ sử dụng
điều chỉnh giảm tốc độ, vì muốn tăng tốc độ
phải tăng điện áp có thể làm động cơ quá
áp. Đặc điểm là thay đổi tốc độ, M và Iư
không đổi.
5.5.4. Đặc tính cơ và điều chỉnh tốc độ ĐCMC kích từ nối tiếp
a. Đặc tính cơ
Động cơ kích từ nối tiếp Iư = I = It. Trong phạm vi khá rộng có thể biểu
thị:
Φ = kφIư
Với kφ là hằng số trong vùng I < 0.8Iđm , còn khi I > (0.8-0.9) Iđm thì kφ
hơi giảm xuống do ảnh hưởng bão hòa mạch từ
Như vậy biểu thức mômen có dạng:
U Ru
M =CMΦIư = CM Φ/ kφ kết hợp với biểu thức n = − M
Ce Φ Ce CM Φ 2
Ta có:
CM U Ru
n= − Nếu bỏ qua Rư
Ce kφ M Ce kφ
U C2
n≡ Hay là M= 2
M n
a. Đặc tính cơ (tiếp)
Đặc tính cơ ĐCMC kích thích hỗn
hợp(1,2),song song (3), nối tiếp (4)
!  Quan hệ n(M) có dạng hypecpol và được vẽ trên hình vẽ (đường 1),

Đường đặc tính mềm, khi mômen tăng tốc độ giảm, khi không tải hoặc
non tải tốc độ tăng cao có thể gây hỏng ĐC.
!  Tối thiểu tải ĐC kích từ nối tiếp trong khoảng (0,2 ÷ 0,25)Pđm, không
cho mở máy không tải hoặc non tải. ĐC kích từ nối tiếp rất thuận lợi
cho những tải mở máy nặng nề và cần tốc độ thay đổi trong phạm vi
rộng, như đầu máy kéo tải xe điện, metro, cầu trục.
b. Đặc tính điều chỉnh tốc độ
Điều chỉnh tốc độ bằng cách thay đổi từ thông Φ
Từ thông Φ của ĐC kích từ nối tiếp có thể thay đổi bằng những cách sau:
!  Nối sun dây quấn kích từ bằng một điện trở điều chỉnh Rst (hình a)
!  Thay đổi số vòng dây của dây quấn kích từ (hình b)
!  Nối sun dây quấn phần ứng bằng một điện trở điều chỉnh Rsư (hình c)
Hai trường hợp đầu, có thêm điện trở sun làm giảm dòng kích từ, do
đó điều chỉnh tăng tốc độ ĐC; trường hợp thứ ba làm tăng dòng kích
từ, do đó điều chỉnh giảm tốc độ ĐC.
Thêm điện trở Rđc vào mạch phần ứng (hình d). Phương pháp này làm
tăng tổn hao, giảm hiệu suất động cơ nên ít được sử dụng.
Điều chỉnh tốc độ bằng cách thay đổi điện áp U

Phương pháp này chỉ được sử dụng điều chỉnh tốc độ dưới tốc độ định
mức, nhưng ít tổn hao. Thường được dùng trong giao thông.
5.5.5. Đặc tính cơ và điều chỉnh tốc độ ĐCMC kích từ hỗn hợp
!  Dây quấn kích từ của ĐCMC kích từ hỗn hợp gồm hai phần:
!  Dây quấn kích từ song song
!  Dây quấn kích từ nối tiếp.
!  Cũng như MFMC, có hai cách thường dùng: nối thuận, từ trường
hai dây quấn cùng chiều và nối ngược, từ trường hai dây quấn
ngược chiều nhau Trong thực tế động cơ kích từ hỗn hợp thường
được sử dụng loại nối thuận
5.5.5. Đặc tính cơ và điều chỉnh tốc độ ĐCMC kích từ hỗn hợp
Đặc tính cơ ĐCMC kích thích hỗn

hợp(1,2),song song (3), nối tiếp (4)
!  Đường đặc tính cơ ĐCMC hỗn hợp nối thuận (đường 1) sẽ là trung gian
giữa đường đặc tính cơ ĐCMC song song (đường 3) và nối tiếp (đường 4)
!  Đường đặc tính cơ ĐCMC hỗn hợp nối ngược (đường 2). Điều chỉnh tốc độ
của ĐCMC kích từ hỗn hợp được thực hiện như ĐCMC kích từ song song
!  ĐCMC kích từ hỗn hợp được sử dụng trong trường hợp có yêu cầu
mômen mở máy lớn, tốc độ thay đổi theo tải trong phạm vi rộng như máy
ép, máy cán thép, máy nâng, giao thông vận tải
5.5.5. Đặc tính làm việc của động cơ điện một chiều
Đặc tính làm việc của ĐCMC bao gồm các quan hệ n, M, η = f(Iư) khi U =
Uđm. Từ các biểu thức
U Ru U R +R
n= − 2
M và n= − dc u2 M ta thấy
Ce Φ Ce CM Φ Ce Φ Ce CM Φ
!  Quan hệ n = f(Iư) gần giống các đặc tính

cơ, được vẽ trên hình vẽ, trong đó:
"  Đường 1 của ĐCMC kích từ song song

"  Đường 4 của ĐCMC kích từ nối tiếp
"  Đường 2, 3 của ĐCMC kích từ hỗn hợp
Đặc tính n(Iư)và M(Iư)

của các loại ĐCMC
Quan hệ M = f(Iư). Từ quan hệ M = CMΦIư ta
thấy:
!  Ở ĐCMC kích từ song song Φ=Const. nên

quan hệ M = f(Iư) là đường thẳng (đường 1).
!  Ở ĐCMC kích từ nối tiếp Φ ≡ Iư, do đó M ≡ Iư2

nên quan hệ M = f(Iư) là đường parapol
(đường 4).
!  Ở ĐCMC kích từ hỗn hợp, có cả dây quần
kích từ nối tiếp và song song nên quan hệ M
= f(Iư) nằm trung gian (đường 2, 3)
!  Đặc tính η = f(Iư) khi U = Uđm có dạng như

hình vẽ, ĐCMC thường thiết kế sao cho
khi mang tải bằng 0,75 định mức (Iư =
0,75Iưđm) thì hiệu suất cực đại.
!  Hiệu suất ĐCMC loại nhỏ thường vào

khoảng η = 0,75 ÷ 0,85, hiệu suất ĐCMC
trung bình và lớn thường vào khoảng η =
0,85 ÷ 0,95.
5.5.6. Ưu nhược điểm cơ bản của ĐCMC
!  ĐCMC được sử dụng rất sớm, ưu điểm nổi bất của nó là:
"  Điều chỉnh tốc độ dễ dàng, tốc độ thay đổi liên tục trong phạm vi rộng
"  Mô men mở lớn, khả năng quá tải tốt
"  Thích hợp trong hệ thống tự động
!  ĐCMC có những nhược điểm sau:
"  Dùng nguồn một chiều không thông dụng.
"  Giá thành đắt.
"  Có chổi than và vành đổi chiều dễ gây tia lửa, dễ hỏng, gây nhiễu
!  It should be noted that:

Cũng vì nhược điểm trên mà người ta tìm mọi cách nâng cao tính năng của ĐCKĐB để
hy vọng nhanh chóng thay thế ĐCĐMC, nhưng do những ưu điểm nổi bật về điều
chỉnh tốc độ, mở máy và khẳ năng quá tải, như tác giả I.L Kapulov đã viết “ngày ấy
cũng còn lâu”

May-Dien - Dang-Quoc-Vuong - Chuong-5 - May-Dien-Mot-Chieu - (Cuuduongthancong - Com) PDF

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

May-Dien - Dang-Quoc-Vuong - Chuong-5 - May-Dien-Mot-Chieu - (Cuuduongthancong - Com) PDF

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

MÁY ĐIỆN I

I. Tổng quan về MĐMC

I. Tổng quan về MĐMC

Hình 5.2:a) Cực từ chính b)Stato và roto

Dây quấn cực từ phụ

d. Các bộ phận khác

Lỗ thông gió dọc

! Để tránh bị văng ra do sức ly tâm, miệng rãnh

lớp trên phần tử 1 phần tử 2

Cách điện Mica Phiến góp đồng

d. Các bộ phận khác

! Cánh quạt dùng để quạt gió làm nguội máy.

! Khi dùng ĐC sơ cấp quay phần ứng,

! Khi đặt điện áp một chiều U vào AB, trong

I. Tổng quan về MĐMC

a. Sđđ trung bình cảm ứng trong một thanh dẫn

P2 = P1 – ΣΔP = P1- ΔPt– ΔPcơ – ΔPst

! Công suất điện từ của MFMC:

I. Tổng quan về MĐMC

! Khi MĐ không tải, Iư = 0, Φt chỉ do It

! Từ trường trong máy lúc này là tổng hợp Φư và Φt :

Từ trường phần ứng với

! Ở một mỏm cực, từ trường được tăng dq kích từ

I. Tổng quan về MĐMC

I. Tổng quan về MĐMC

! Dòng điện phần ứng Iư bằng dòng điện tải I: Iư = I

! Để máy có thể tự thành lập điện áp trước hết

! Từ thông do dòng It sinh ra phải cùng chiều từ

! Trong khi sđđ phần ứng tăng, điện áp rơi trên

! Dòng điện phần ứng Iư = It+ I

! Dòng điện phần ứng Iư : Iư = I = It

! Khi tăng tải, I tăng, Iư tăng theo. Dựa vào

Khi nối thuận

Khi nối ngược

! Một điểm khác trên sơ đồ giữa ĐCMC và MFMC là:

a. ĐC kích từ song song

b. ĐC kích từ nối tiếp

! Bắt đầu mở máy, tốc độ n = 0 do đó sđđ Eư = CenΦ = 0, dòng điện phần

Khi mở máy đặt điện trở Rm ở nấc lớn nhất, ta

! Thêm điện trở Rđc vào mạch phần ứng đặc

! Đường đặc tính cơ sẽ “mềm” hơn, hình vẽ

! Quan hệ n(M) có dạng hypecpol và được vẽ trên hình vẽ (đường 1),

Điều chỉnh tốc độ bằng cách thay đổi điện áp U

Đặc tính cơ ĐCMC kích thích hỗn

! Quan hệ n = f(Iư) gần giống các đặc tính

" Đường 1 của ĐCMC kích từ song song

Đặc tính n(Iư)và M(Iư)

! Ở ĐCMC kích từ song song Φ=Const. nên

! Ở ĐCMC kích từ nối tiếp Φ ≡ Iư, do đó M ≡ Iư2

! Đặc tính η = f(Iư) khi U = Uđm có dạng như

! Hiệu suất ĐCMC loại nhỏ thường vào

! It should be noted that:

You might also like

I.  Tổng quan về MĐMC

I.  Tổng quan về MĐMC

!  Để tránh bị văng ra do sức ly tâm, miệng rãnh

!  Cánh quạt dùng để quạt gió làm nguội máy.

!  Khi dùng ĐC sơ cấp quay phần ứng,

!  Khi đặt điện áp một chiều U vào AB, trong

!  Công suất điện từ của MFMC:

!  Khi MĐ không tải, Iư = 0, Φt chỉ do It

!  Từ trường trong máy lúc này là tổng hợp Φư và Φt :

!  Ở một mỏm cực, từ trường được tăng dq kích từ

!  Dòng điện phần ứng Iư bằng dòng điện tải I: Iư = I

!  Để máy có thể tự thành lập điện áp trước hết

!  Từ thông do dòng It sinh ra phải cùng chiều từ

!  Trong khi sđđ phần ứng tăng, điện áp rơi trên

!  Dòng điện phần ứng Iư = It+ I

!  Dòng điện phần ứng Iư : Iư = I = It

!  Khi tăng tải, I tăng, Iư tăng theo. Dựa vào

!  Một điểm khác trên sơ đồ giữa ĐCMC và MFMC là:

!  Bắt đầu mở máy, tốc độ n = 0 do đó sđđ Eư = CenΦ = 0, dòng điện phần

!  Thêm điện trở Rđc vào mạch phần ứng đặc

!  Đường đặc tính cơ sẽ “mềm” hơn, hình vẽ

!  Quan hệ n(M) có dạng hypecpol và được vẽ trên hình vẽ (đường 1),

!  Quan hệ n = f(Iư) gần giống các đặc tính

"  Đường 1 của ĐCMC kích từ song song

!  Ở ĐCMC kích từ song song Φ=Const. nên

!  Ở ĐCMC kích từ nối tiếp Φ ≡ Iư, do đó M ≡ Iư2

!  Đặc tính η = f(Iư) khi U = Uđm có dạng như

!  Hiệu suất ĐCMC loại nhỏ thường vào

!  It should be noted that: