SISTEM TIGA FASA

Motor aruhan (induction motor) tidak boleh bermula

sendiri (self-starting) sekiranya dibekalkan dengan sistem
satu fasa. Dengan bekalan sistem tiga fasa, masalah ini
boleh diatasi. Motor aruhan juga beroperasi dengan lebih
cekap sekiranya dibekalkan dengan sistem tiga fasa.
Penghantaran kuasa menerusi sistem tiga fasa juga lebih
ekonomik.

Penjanaan sistem tiga fasa

Voltan satu fasa boleh dihasilkan dengan memutarkan

satu set gegelung di dalam medan magnet:

KETUMPATAN
FLUKS B [T]

EEU104 – AB: Sistem 3-fasa 1 1/12 Jan 2005

Putaran ini akan menghasilkan voltan arus ulang alik
berbentuk gelombang sinus seperti yang dijelaskan dalam
perbincangan berkenaan dengan teori arus ulang alik.

L M
MEDAN MAGNET

θ
N A

EEU104 – AB: Sistem 3-fasa 1 2/12 Jan 2005

 v

Andainya tiga set gegelung dipasang pada satu paksi

dengan satu gegelung membuat sudut 120 dengan
gegelung yang lainnya, setiap gegelung akan menjana
voltannya sendiri. Voltan-voltan ini berbentuk
gelombang sinus dan jarak di antara satu dengan yang
berikutnya ialah 120. Rajah berikut menunjukkan
gegelung yang dimaksudkan.

EEU104 – AB: Sistem 3-fasa 1 3/12 Jan 2005

Pasangan gegelung ini dikenali sebagai RR1, YY1 dan BB1.
D.g.e. yang dihasilkan adalah seperti berikut:

vR vY vB

Daya gerak elektrik bagi fasa-fasa ini dikenal sebagai:

Fasa R: eR

Fasa Y: eY

Fasa B: eB

Urutan fasa adalah RYB – fasa Y menyusul fasa R

sejumlah 120 dan fasa B menyusul fasa Y sejumlah 120
lagi.

Ketiga-tiga gegelung boleh ditunjukkan seperti rajah

berikut:
EEU104 – AB: Sistem 3-fasa 1 4/12 Jan 2005
 R 1
akhir
eR L1
mula 2
R1
Y 3
akhir
eY L2 beban
mula 4
Y1
B 5
akhir
eB L3
mula 6
B1

D.g.e. yang dihasilkan boleh diwakilkan oleh persamaan-

persamaan:

eR  Em sin t


eY  Em sin t  120 


eR  Em sin t  240 

EEU104 – AB: Sistem 3-fasa 1 5/12 Jan 2005

Terminal R1 boleh disatukan dengan terminal Y;
sementara terminal Y1 disatukan dengan terminal B seperti
berikut:
R 1
akhir
eR

mula
R1
Y
akhir
eY eR + eY + eB

mula
Y1
B
akhir
eB
mula 6
B1

Hasil tambah ketiga-tiga d.g.e. tersebut ialah:

e RB1  e R  eY  eB

   
 Em sin t  sin t  120  sin t  240 


 Em sin t  sin t cos120  cos t sin 120

 sin t cos 240  cos t sin 240 

 Em  sin t  0.5 sin t  0.866 cos t

 0.5 sin t  0.866 cos t 

EEU104 – AB: Sistem 3-fasa 1 6/12 Jan 2005

 0

Sistem delta (()

Oleh sebab beza upaya di antara R dan B1 adalah sifar

pada semua ketika, terminal-terminal ini boleh disatukan
seperti dalam rajah berikut:

R1

Y
Pengkonduksi
talian
Y1

B1

Y1
Sambungan ini dikenaliR sebagai sambungan delta () dan
eY
biasa dilukis seperti eR berikut:
Y
B1
eB
R 11
EEU104 – AB: Sistem 3-fasa 7/12 Jan 2005
B
EEU104 – AB: Sistem 3-fasa 1 8/12 Jan 2005
Sistem bintang

Dalam sistem “bintang”, terminal-terminal R1, Y1 dan B1

disatukan seperti dalam rajah berikut:

R iR
akhir
L1
mula R1

Y iY
akhir
L2

mula Y1 iR + iY + iB
N

B iB
akhir
L3
mula
B1

PENJANA BEBAN

EEU104 – AB: Sistem 3-fasa 1 9/12 Jan 2005

Rajah berikut menunjukkan sistem bekalan tiga fasa yang
disambungkan ke beban:
R
R

R1 N Y Pengkonduksi
Y1 Y talian
B1

B B

L1 L2 L3

N Pengkonduksi
neutral

Sambungan seperti di atas dikenali sebagai sambungan

bintang – 4 dawai iaitu tiga dawai untuk fasa R, Y dan B
dan satu dawai untuk talian neutral (N).

Bagi beban-beban L1, L2 dan L2 yang seimbang, arus-arus

diberikan oleh persamaan:
i1  I m sin t


i2  I m sin t-120 


i3  I m sin t- 240 

Arus yang melalui talian neutral (N) ialah:

EEU104 – AB: Sistem 3-fasa 1 10/12 Jan 2005
 iN  i1  i2  i3

 I m [sin  t  sin t  120   sin t  240 

0

Bentuk gelombang arus bagi ketiga-tiga fasa adalah

seperti berikut:

10

Arus dalam Arus dalam Arus dalam

RR 1 YY 1 YY 1
5

a b c 360
0
120 240

-5

-10

Oleh sebab arus dalam talian neutral adalah sifar dalam

5 A 8.66 A 2.6 A
semua masa, talian ini boleh ditiadakan seperti dalam
rajah
R berikut:
L
R1 N 10 A 0 A 9.7 A L
M
Y1 Y
B1 L
B
EEU104 – AB: Sistem 3-fasa 1
5 A 8.66
11/12
A 7.1 A Jan 2005

a b c
Gegelung penjana Beban berimbang
Sambungan seperti di atas dikenali sebagai sambungan
bintang – 3 dawai iaitu tiga dawai untuk fasa R, Y dan B
sementara satu dawai untuk talian neutral (N) telah
ditiadakan.

EEU104 – AB: Sistem 3-fasa 1 12/12 Jan 2005