Gtnguyenlykinhtehocvimo 1 9667

Đ Ạ I H Ọ C K I N H T Ế Q U Ố C DÂN
K H O A KINH T Ế H Ọ C
B Ộ MÔN KINH T Ế H Ọ C VI MÔ
Chủ biên: PGS. TS. v ũ KIM DŨNG
N G U Y Ê N L Ý
K I N H T Ế H Ọ C V I M Ô
NHÀ X U Ấ T B Ả N L A O Đ Ộ N G - XÀ H Ộ I
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc-tnu.edu.vn
T R U Ồ N G Đ Ạ I H Ọ C K I N H TÊ' Q U Ố C DÂN
K H O A K I N H T Ế H Ọ C
Chủ biên: PGS.TS. v ũ KIM DŨNG
G I Á O T R Ì N H
N G U Y Ê N L Ý
K I N H T Ê H Ọ C V I M Ô
NHÀ XUẤT BẢN L A OĐỘNG XÃ HỘI

NĂM 2009
ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN
TRUNG TẰM HỌC L I Ệ U

LỜI GIỚI THIỆU
Kinh tế học vi mô là một bộ phận của kinh tế học

n g h i ê n cứu c á c quyết đ ị n h k i n h t ế của c á c t h à n h v i ê n k i n h
t ế trong n ề n k i n h t ế thị trường. M ô n học n à y đ ã được g i ả n g
dạy t ạ i c á c trường k i n h t ế ở V i ệ t N a m vào đ ầ u thập k ỷ 90.
Theo k h u n g c h ư ơ n g trình m ớ i của B ộ G i á o dục và
Đ à o t ạ o , m ô n h ọ c K i n h t ế h ọ c VI m ô đ ư ợ c t h ự c h i ệ n v ớ i
t h ờ i g i a n l à 120 t i ế t bao g ồ m 2 p h ầ n c h o c á c c h u y ê n n g à n h
kinh tế. B ộ m ô n K i n h t ế vi m ô giói thiệu G i á o trình
N g u y ê n lý k i n h t ế học v i m ô d à n h cho c h u y ê n n g à n h k i n h
t ế ở giai đ o ạ n m ộ t .
C u ố n s á c h bao g ồ m 8 c h ư ơ n g , t r ì n h b à y c á c n g u y ê n
lý chung nhất của K i n h t ế học vi m ô n h ằ m trang bị c á c n ộ i
dung c ơ b ả n v ề m ô n học. C u ố n s á c h được b i ê n soạn dựa
v à o c á c tài l i ệ u về n g u y ê n lý k i n h t ế n ổ i tiếng trên t h ế g i ớ i ,
do PGS.TS V ũ K i m D ũ n g l à m c h ủ b i ê n v à t ậ p t h ể t á c g i ả
t h a m g i a bao g ồ m :
Biên soạn các chương ỉ , ù, Vỉ:
PGS. TS. V ũ K i m D ũ n g
Biên soạn chương HI:

ThS. H ồ Đình Bảo
Biên soạn các chương N , V:

PGS. TS. P h ạ m V ă n M i n h

Biên soạn chương VII:
PGS.TS. Cao T h ú y X i ê m
ThS. H o à n g T h ú y Nga
Biên soạn chương VUI:

TS. Đinh T h i ệ n Đức
TS. Nguyễn T h ị T h u
M ỗ i c h ư ơ n g b ắ t đ ầ u t ừ p h ầ n l ý t h u y ế t , sau đ ó l à p h ầ n
t ó m tắt n ộ i d u n g và c u ố i c ù n g là c á c thuật n g ữ then chốt
bằng tiếng V i ệ t và tiếng A n h n h ằ m g i ú p n g ư ờ i học hiểu
c á c t h u ậ t n g ữ k h i t h a m Ịchảo t à i l i ệ u n ư ớ c n g o à i . T ậ p t h ể
t á c g i ả hy v ọ n g c u ố n s á c h n à y sẽ m a n g đ ế n c á c k i ế n thức
b ổ ích cho n g ư ờ i học.
Trong q u á trình biên soạn, tập thể tác g i ả nhận được
sự g i ú p đ ỡ q u ý b á u c ủ a B a n G i á m h i ệ u , c ủ a K h o a K i n h t ế
h ọ c v à đ ặ c b i ệ t l à sự đ ó n g g ó p c ủ a c á c g i á o v i ê n t h u ộ c B ô
m ô n K i n h t ế v i m ỏ . T ậ p t h ể t á c g i ả c á m em N h à x u ấ t b ả n
L a o đ ộ n g X ã h ộ i đ ã tạo đ i ề u k i ệ n thuận l ợ i cho việc xuất
bản cuốn sách này.
M ặ c dù có nhiều cố gắng nhưng chắn chắn cuốn sách
sẽ c ò n n í i ữ n g k h i ế m k h u y ế t v à t h i ế u s ó t . C h ú n g t ô i h o a n
nghênh m ọ i g ó p ý để cuốn sách được hoàn thiện hơn.
Thay mặt các tác giả

PGS.TS V ũ K i m Dũng
Trưởng Khoa Kinh tế học

C h ư ơ n g ì : T ổ n g quan về k i n h t ế học
CHƯƠNG I
TỔNG QUÀN VỀ KINH TỂ HỌC
Chương này giới thiệu tổng quan về kinh tế học

n ó i c h u n g v à h a i b ộ p h ậ n cơ b ả n c ủ a n ó l à k i n h t ế h ọ c
v i m ô v à k i n h t ế học vĩ m ô . M ụ c đ í c h c h í n h c ủ a chương
là giới t h i ệ u v ấ n đ ề k h a n h i ế m - một thực t ế k i n h tế
của m ọ i xã h ộ i v à c á c h thức g i ả i q u y ế t v ấ n đ ề đó trong
c á c cơ c h ế k i n h t ê k h á c n h a u . N g o à i r a , c h ư ơ n g này
c ũ n g giới t h i ệ u các quy l u ậ t k i n h t ê c h ủ y ế u t á c đ ộ n g
tới việc ra quyết định lựa chọn của các t h à n h viên
kinh tế.
•ị
ì. GIỚI THIỆU TỔNG QUAN VỀ KINH TỂ HỌC

1. K i n h tê học và nền k i n h tế
N ề n k i n h t ế the giới đ ã c h ứ n g k i ế n sự p h á t triển
vô c ù n g m ạ n h m ẽ t r o n g suốt t h ê k ỷ qua. G i á trị của c ả i
v à sự p h o n g p h ú của h à n g hoa v à dịch v ụ đ ã t ă n g l ê n
r ấ t n h i ề u . C ó r ấ t n h i ề u quốc gia t r ở n ê n r ấ t g i ấ u có.
Tuy nhiên còn nhiều quốc gia khác lại rất nghèo.
N h ư n g m ộ t thực t ế k i n h t ế l u ô n t ồ n t ạ i ở m ọ i nơi và
m ọ i lúc đó là sự k h a n h i ế m . Sự k h a n h i ế m là việc x ã
h ộ i vói các n g u ồ n lực h ữ u h ạ n k h ô n g t h ể thoa m ã n tất
cả mọi nhu cầu vô h ạ n và ngày càng t ă n g của con

K i n h tê học vi m ó
người. K i n h t ế học giúp chúng ta hiểu về cách giải

quyết v ấ n đ ể k h a n h i ế m đ ó t r o n g c á c cơ c h ê k i n h tê
khác nhau.
K i n h t ế học là m ô n k h o a học g i ú p cho con người
h i ể u v ề c á c h thức v ậ n h à n h của n ề n k i n h t ê n ó i chung
v à c á c h t h ứ c ứ n g x ử của t ừ n g t h à n h v i ê n t h a m gia v à o
n ề n k i n h t ế nói riêng.
N ề n k i n h t ế l à m ộ t cơ c h ê p h â n b ổ c á c n g u ồ n l ự c
k h a n h i ế m cho c á c m ụ c đích sử d ụ n g k h á c n h a u . Cơ
c h ế n à y n h ằ m g i ả i q u y ế t b a v ấ n đ ề k i n h t ế cơ b ả n :
- S ả n x u ấ t cái gì?
- Sản xuất n h ư thê nào?
- S ả n x u ấ t cho ai?
Đ ể h i ể u đ ư ợ c cơ c h ế h o ạ t đ ộ n g c ủ a nền kinh tế
c h ú n g t a sẽ t r ừ u t ư ợ n g hoa t h ự c t ế v à x â y d ự n g m ộ t m ô
h ì n h đ ơ n g i ả n hoa v ề n ề n k i n h t ế . N ề n k i n h t ế bao gồm
các bộ p h ậ n hợp t h à n h v à sự t ư ơ n g t á c giữa c h ú n g với
n h a u . C á c bộ p h ậ n hợp t h à n h n ề n k i n h t ế là n g ư ờ i ra
q u y ế t đ ị n h bao g ồ m h ộ gia đ ì n h , d o a n h n g h i ệ p v à c h í n h
p h ủ . C á c t h à n h v i ê n n à y t ư ơ n g t á c v ớ i n h a u t h e o c á c cơ
chê phối hợp k h á c n h a u .
Trong mô h ì n h k i n h t ế này, các t h à n h viên kinh
t ế tương tác với nhau t r ê n hai thị trường đó là thị
trường sản p h ẩ m và thị trường yếu t ố sản xuất.

C h ư ơ n g !: T ổ n g quan về k i n h tè học
T h a m gia v à o t h ị t r ư ờ n g sản p h ẩ m , các hộ gia

đình chi tiêu t h u n h ậ p của m ì n h đế đổi lấy h à n g hoa
h o ặ c d ị c h v ụ c ầ n t h i ế t do c á c d o a n h n g h i ệ t ) s ả n xuất.
T h a m gia v à o t h ị t r ư ờ n g y ê u t ố s ả n xuất, các h ộ gia
đ ì n h c u n g cấp c á c n g u ồ n lực n h ư lao đ ộ n g , đ ấ t đ a i và
v ố n cho c á c d o a n h n g h i ệ p đ ể đ ổ i l ấ y t h u n h ậ p m à các
d o a n h n g h i ệ p t r ả cho việc sử d ụ n g các n g u ồ n lực đó.
Hàng hoá, Hàng hoa,

đích vu đích vu
Thị trường sàn phẩr"
Tiền Tiên
(Chi tiêu) (Doanh thu)
Thuế Thuế
Hộ gia đình Chính phú Doanh nghiệp
Trợ cấp I rợ cíp

T
Yếu Yếu lố
lồ' í Tiền I
I
í lên sản
sàn Ị (Thu nháp) (Chi phí) xuất
xuất ì •
Thị trường yếu tò
Hình Ì. ỉ Mô hình nền kinh tế
C á c d o a n h n g h i ệ p t h a m gia v à o h a i t h ị t r ư ờ n g đó
để mua hoặc t h u ê các y ế u t ố sản x u ấ t cần t h i ế t để tạo
ra các h à n g hoa v à dịch v ụ m à n g ư ờ i t i ê u d ù n g mong
m u ố n . C h í n h p h ủ t h a m gia v à o h a i t h ị t r ư ờ n g n à y để

K i n h t ế học vi m ỏ
c u n g c ấ p c á c h à n g hoa, dịch v ụ m à x ã h ộ i m o n g muôn

m à thị trường không sản xuất một cách hiệu quả. Đó
t h ư ờ n g là c á c h à n g hoa c ô n g c ộ n g v à c á c h à n g hoa liên
q u a n đ ế n an n i n h quốc p h ò n g . . . N g o à i ra c h í n h p h ủ còn
điều t i ế t t h u n h ậ p t h ô n g qua t h u ế và các chương trình
trợ cấp.
M ỗ i t h à n h v i ê n k h i t h a m gia v à o n ề n k i n h t ê đ ề u
có n h ữ n g m ụ c t i ê u v à h ạ n c h ê k h á c n h a u . H ộ gia đình
m o n g m u ô n tôi đ a hoa l ợ i ích d ự a t r ê n l ư ợ n g t h u nhập
của m ì n h , d o a n h n g h i ệ p t ố i đ a hoa lợi n h u ậ n căn cứ
t r ê n r à n g buộc vê n g u ồ n lực s ả n x u ấ t v à c h í n h p h ủ t ố i
đ a hoa phúc lợi xã hội dựa t r ê n lượng n g â n sách mà
m ì n h có.
C ơ c h ê p h ô i h ợ p l à cơ c h ế p h ố i h ợ p s ự l ự a c h ọ n của
các t h à n h viên k i n h t ế v ớ i n h a u . C h ú n g ta b i ế t t ớ i các
l o ạ i cơ c h ê cơ b ả n l à :
- Cơ c h ế m ệ n h l ệ n h .
- Cơ c h ế t h ị t r ư ờ n g .
- Cơ c h ế h ỗ n hợp.
T r o n g cơ c h ế m ệ n h l ệ n h (cơ c h ế k ế h o ạ c h h o a tập
t r u n g ) ba v ấ n đ ề k i n h t ế cơ b ả n do c h í n h p h ủ quyết
đ ị n h . C ò n t r o n g cơ c h ế t h ị t r ư ờ n g , c á c v ấ n đ ề k i n h t ế cơ
bản do t h ị t r ư ờ n g ( c u n g - c ầ u ) x á c đ ị n h . T r o n g cơ chế
h ỗ n hợp, cả c h í n h p h ủ v à t h ị t r ư ờ n g đ ề u t h a m gia g i ả i
q u y ế t c á c v ấ n đ ể k i n h t ế cơ b ả n . H i ệ n n a y c á c n ư ố c đ ề u
á p d ụ n g cơ c h ế h ỗ n h ợ p đ ể g i ả i q u y ế t c á c v ấ n đ ề k i n h t ế

cơ b ả n . T ạ i V i ệ t N a m , c h ú n g t a đ a n g á p d ụ n g cơ c h ê t h ị
t r ư ờ n g theo định h ư ố n g xã hội chủ nghĩa. T u y nhiên
v i ệ c g i ả i q u y ế t c á c v ấ n đ ề k i n h t ế cơ b ả n đ ó k h á c n h a u
ở các nước k h á c nhau.
2. C á c bộ p h ậ n của k i n h tê học
Tuy thuộc vào đối tượng và p h ạ m vi nghiên cứu,
k i n h t ế h ọ c b a o g ồ m h a i b ộ p h ậ n cơ b ả n l à k i n h t ê học
vĩ m ô v à k i n h t ế học v i m ô
2.1. K i n h t ế học v i m ô
K i n h t ế học v i m ô là m ộ t bộ p h ậ n của k i n h t ế học.
K i n h t ế học v i m ô n g h i ê n c ứ u h à n h v i của các thành
viên kinh t ế đ ó là c á c h ộ gia đ ì n h , d o a n h n g h i ệ p và
chính phủ. Kinh tế vi mô nghiên cứu cách thức ra
quyết định của m ỗ i t h à n h viên. Ví d ụ n h ư n g ư ờ i tiêu
d ù n g sẽ s ử d ụ n g t h u n h ậ p h ữ u h ạ n c ủ a m ì n h n h ư thế
n à o ? T ạ i sao h ọ l ạ i t h í c h h à n g h ó a n à y h ơ n h à n g hoa
k h á c . H o ặ c n h ư d o a n h n g h i ệ p sẽ s ả n x u ấ t bao nhiêu
s ả n p h ẩ m đ ể đ ạ t được m ụ c t i ê u t ố i đ a hoa lợi nhuận?
N ế u g i á đ ầ u v à o t ă n g l ê n , d o a n h n g h i ệ p sẽ p h ả i l à m gì?
Chính phủ sẽ p h â n b ổ n g â n s á c h h ữ u h ạ n của mình
cho c á c m ụ c t i ê u n h ư g i á o dục, y t ế n h ư t h ế n à o ? . . .
N ó i n g ắ n ' g ọ n , k i n h t ê học v i m ô n g h i ê n c ứ u các
v ấ n đ ề sau: »
- M ụ c tiêu của các t h à n h viên k i n h tê;
- Các giới han của các t h à n h viên k i n h tế; và
- P h ư ơ n g p h á p c ít đ ư ợ c m ụ c t i ê u c ủ a c á c thành
viên kinh tế.

K i n h té hoe vi m ỏ
Kinh t ế học v i m ô , vói t ư c á c h là m ộ t m ô n khoa

h ọ c cơ sở. n g h i ê n c ứ u b ả n c h ấ t c ủ a c á c h i ệ n t ư ợ n g kinh
tế, tính quy l u ậ t và xu h ư ớ n g v ậ n d ộ n g của các hiện
tượng và quy l u ậ t k i n h tê.
2.2. K i n h t ê h ọ c v ĩ mô
K i n h t ế học vĩ m ô là b ộ p h ậ n k i n h t ế học nghiên
cứu các v ấ n đ ề k i n h t ế t ổ n g hợp của các n ề n k i n h té
n h ư các v ấ n đề t ă n g trưởng, l ạ m p h á t , t h ấ t nghiệp...
K i n h t ế h ọ c v i m ô v à k i n h t ế h ọ c vĩ m ô t u y có đ ô i
t ư ợ n g n g h i ê n c ứ u kh.\c n h a u n h ư n g đ ề u là n h ữ n g nội
d u n g q u a n t r ọ n g của k i n h t ế học, h a i b ộ p h ậ n n à y có
mối quan hệ hữu cơ t á c đ ộ n g qua lại lẫn nhau. Nếu
c h ú n g ta h ì n h d u n g n ề n k i n h t ế n h ư l à m ộ t bức tranh
l ớ n t h ì k i n h t ế h ọ c vĩ m ô n g h i ê n c ứ u c á c v ấ n đ ề c h u n g
của bức tranh lớn đó. T r o n g bức tranh l ố n đó, các
thành viên kinh tê - h ộ gia đình, doanh nghiệp và
chính phủ là n h ữ n g tẽ bào, n h ữ n g chi t i ế t của bức
t r a n h v à đó là đ ố i t ư ợ n g n g h i ê n c ứ u của k i n h tê học v i
mô. Đ ổ h i ể u được v ề hoạt động của n ề n k i n h tê, c h ú n g
ta vừa p h ả i n g h i ê n cứu tổng t h ể v ừ a p h ả i n g h i ê n cứu
từng chi tiết của một n ề n k i n h tế.
2.3. K i n h t ê h ọ c thực chứng và kinh tê học
chuẩn tắc
K i n h t ế h ọ c c h ỉ cho c h ú n g t a c á c h t h ứ c s u y nghĩ
v ề c á c v ấ n đ ề p h â n b ổ n g u ồ n lực c h ứ k i n h t ế học k h ô n g
đ ả m b ả o cho c h ú n g ta c á c " c â u t r ả lòi đ ú n g " vì k i n h tế
10

C h ư ơ n g ì: T ổ n g quan về k i n h tê học
học n g h i ê n cứu cả v ấ n đ ề t h ự c c h ứ n g (positive) v à vấn

đ ề c h u ẩ n tắc (normative).
K i n h t ế học t h ự c c h ứ n g liên q u a n đ ế n c á c h lý g i ả i
k h o a học, các v ấ n đ ề m a n g t í n h n h â n q u ả v à thường
l i ê n q u a n đ ế n c á c c â u h ỏ i n h ư l à đ ó l à g ì ? T ạ i sao l ạ i
n h ư v ậ y ? Đ i ề u gì sẽ x ẩ y ra ì l ế u . . . V í d ụ , N h à n ư ớ c quy
định giá x ă n g t h ấ p h ơ n giá thị t r ư ờ n g t h ế giới trong
t h ờ i gian qua g â y ra b u ô n l ậ u x ă n g qua b i ê n giới. Đ â y
là v ấ n đ ề thực c h ứ n g vì sự c h ê n h lệch giá x ă n g t ạ i V i ệ t
Nam và các nước láng giềng đã khiến nhiều người
m u ố n k i ế m lòi v à đ i ề u đ ó d ẫ n t ớ i t h ự c t ế t r ê n .
K i n h t ế học c h u ẩ n tắc l i ê n q u a n đ ế n việc đ á n h giá
c h ủ q u a n của các cá n h â n . N ó liên q u a n đ ế n các c â u h ỏ i
n h ư đ i ề u gì n ê n x ả y ra, c ầ n p h ả i n h ư t h ế n à o . V í d ụ ,
h i ệ n nay cầu t h ủ đá bóng Lê Huỳnh Đức được nhận
l ư ơ n g của c â u lạc b ộ Đ à N a n g h ơ n 20 t r i ệ u đ ồ n g một
t h á n g . B ạ n đ ư a ra n h ậ n định r ằ n g giá t h u ê các cầu thủ
đ á b ó n g c h u y ê n n g h i ệ p l à q u á cao. Đ â y là m ộ t nhận
đ ị n h m a n g t í n h c h u ẩ n tắc vì đ â y là m ộ t đ á n h g i á h o à n
t o à n c h ủ q u a n . M ứ c t i ề n c ô n g 2 0 t r i ệ u c ó t h ể l à cao so
với mức lương t r u n g b ì n h của V i ệ t N a m n h ư n g n ế u so
với các cầu t h ủ b ó n g đ á c h â u Â u thì đó l ạ i là mức thấp.
H o ặ c n h ư , k h i t a n ó i " c ầ n p h ả i cho s i n h v i ê n t h u ê nhà
với giá rẻ" thì đó c ũ n g là n h ậ n đ ị n h m a n g t í n h chuẩn
tắc vì giá t h u ê n h à t h ị t r ư ờ n g x á c đ ị n h . G i á r ẻ có t h ể
có n h ư n g chất lượng sẽ bị h ạ n chế. K i n h t ế học coi
li

K i n h tê hoe vi m ó
trọng các v ấ n đê khoa học, c á c v ấ n đề kinh tê thực

chứng.
ri. NỘI DUNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN cứu

1. N ộ i d u n g c ủ a k i n h t ê v i m ô
K i n h t ế học v i m ô là m ộ t bộ p h ậ n của kinh tế

h ọ c , m ộ t m ô n k h o a h ọ c cơ b ả n c u n g c ấ p k i ê n t h ứ c lý
l u ậ n v à p h ư ơ n g p h á p l u ậ n k i n h t ế . N ó l à k h o a học v ề
sự l ự a c h ọ n của c á c t h à n h v i ê n k i n h t ế .
K i n h t ễ học vi m ô n g h i ê n c ứ u t í n h q u y l u ậ t , x u
t h ê v ậ n đ ộ n g t ấ t y ê u của các h o ạ t đ ộ n g k i n h t ế vi mô,
n h ữ n g k h u y ế t t ậ t của k i n h t ế t h ị t r ư ờ n g v à v a i t r ò của
sự đ i ể u t i ế t c ủ a c h í n h phủ.
Có t h ể giới t h i ệ u m ộ t cách tổng q u á t n ộ i d u n g chủ
y ế u của n h ữ n g v ấ n đ ề của k i n h t ế học v i m ô theo các
n ộ i d u n g c h ủ y ế u sau đây:
- C h ư ơ n g ì: T ổ n g q u a n v ề k i n h t ế học sẽ đ ề cập đ ế n
đối tượng, n ộ i dung và p h ư ơ n g p h á p n g h i ê n cứu k i n h t ế
học v i m ô , l ự a c h ọ n k i n h t ế t ố i ư u , ả n h h ư ở n g của quy
l u ậ t k h a n h i ế m , l ợ i s u ấ t g i ả m d ầ n , q u y l u ậ t c h i p h í cơ h ộ i
t ă n g dần và h i ệ u q u ả k i n h tế.
- Chương l i : Cung câu nghiên cứu nội dung của
c u n g v à c ầ u , c á c n h ả n t ố ả n h h ư ở n g đ ế n c u n g v à c ầ u , cơ
c h ế h ì n h t h à n h g i á v à s ự t h a y đ ổ i c ủ a g i á do c u n g c ậ u
thay đ ổ i và các h ì n h thức đ i ề u t i ế t giá.
12

C h ư ơ n g ì: T ổ n g quan về k i n h t ế học
- C h ư ơ n g I I I : Đ ộ co g i ã n s ẽ n g h i ê n c ứ u t á c đ ộ n g của
các n h â n t ố tói lượng c ầ u v à lượng cung v ề m ặ t lượng
t h ô n g q u a x e m x é t c á c l o ạ i h ệ s ố co g i ã n v à ý n g h ĩ a của
c á c l o ạ i co g i ã n đ ó .
- C h ư ơ n g I V : Lý t h u y ế t lợi ích n g h i ê n cứu các v ấ n
đ ề v ề tiêu d ù n g n h ư quy l u ậ t lợi ích c ậ n b i ê n g i ả m dần
t r o n g t i ê u d ù n g , sự l ự a c h ọ n t ố i ư u của n g ư ờ i t i ê u dùng
trong điều k i ệ n r à n g buộc v ề n g â n sách.
- Chương V: s ả n xuất, chi phí và lợi n h u ậ n nghiên
cứu về q u á t r ì n h sản x u ấ t của doanh nghiệp, các quy l u ậ t
của sản xuất, chi p h í v à lợi n h u ậ n .
- C h ư ơ n g V I : Cấu t r ú c thị trường n g h i ê n cứu các m ô
h ì n h về thị trường đó là thị trường c ạ n h t r a n h h o à n hảo,
t h ị t r ư ờ n g độc q u y ề n , t h ị t r ư ờ n g c ạ n h t r a n h đ ộ c q u y ể n v à
độc q u y ê n t ậ p đ o à n . T r o n g m ỗ i m ộ t c ấ u t r ú c t h ị t r ư ờ n g ,
c á c đặc đ i ể m được t r ì n h b ầ y v à sau đó là h à n h v i t ố i đ a
hoa lợi n h u ậ n của d o a n h n g h i ệ p t r o n g t h ị t r ư ờ n g đó được
x e m x é t t h ô n g qua việc x á c đ ị n h mức s ả n lượng, giá b á n
n h ằ m t ố i đ a h o a l ợ i n h u ậ n cho d o a n h n g h i ệ p .
- C h ư ơ n g V I I : T h ị t r ư ờ n g l a o đ ộ n g sẽ n g h i ê n c ứ u c á c
v ấ n đ ề c h u n g v ề c u n g c ầ u đ ố i v ớ i lao đ ộ n g - m ộ t y ê u tố
sản x u ấ t trong đ i ề u k i ệ n t h ị t r ư ờ n g c ạ n h t r a n h h o à n hảo.
- Chương VUI: Những t h ấ t b ạ i của thị trường sẽ
n g h i ê n c ứ u c á c t ì n h h u ố n g t r o n g đ ó k ế t q u ả do t h ị t r ư ờ n g
t ạ o ra là k h ô n g t ố i ư u đ ố i vói x ã h ộ i .
13

K i n h té hoe vi mó
2. P h ư ơ n g p h á p n g h i ê n c ứ u k i n h t ế h ọ c v i m ô
K i n h t ế VI m ô l à m ộ t bộ p h ậ n của kinh tê học.
Lnunn t a sẽ n g h i ê n c ứ u p h ư ơ n g p h á p n g h i ê n c ứ u nó
t h ô n g qua p h ư ơ n g p h á p n g h i ê n c ứ u k i n h t ê học. Kinh
t ế học là m ộ t m ô n k h o a học n ê n p h ư ơ n g p h á p nghiên
cứu k i n h t ê học c ũ n g t ư ơ n g t ự c á c m ô n k h o a học tự
n h i ê n n h ư s i n h học, hoa học h a y v ậ t l ý . T u y n h i ê n vì
k i n h t ế h ọ c n g h i ê n c ứ u h à n h VI k i n h t ê c ủ a c o n người,
n ê n p h ư ơ n g p h á p n g h i ê n c ứ u k i n h t ê học c ũ n g có n h i ề u
đ i ể m k h á c v ố i các m ô n k h o a học t ư n h i ê n k h á c .
2.1. P h ư ơ n g p h á p m ô h ì n h hoa
Đ ể n g h i ê n c ứ u k i n h t ê học, c á c g i ả t h u y ế t kinh
tế được thành lập và dược kiểm chủng bằng thực
n g h i ệ m . N ế u các p h é p t h ử được t h ự c h i ệ n l ặ p đi l ặ p l ạ i
n h i ề u l ầ n đ ề u cho k ế t q u ả t h ự c n g h i ệ m đ ú n g n h ư giả
thuyết thì giả thuyết kinh t ế dược coi l à l ý thuj'ết
k i n h t ế . M ộ t v à i g i ả t h u y ế t v à lý t h u y ế t k i n h t ế đ ư ợ c
c ô n g n h ậ n m ộ t c á c h r ộ n g rãi thì được gọi là q u i luật
k i n h tê.
H ì n h v ẽ 1.2 ở d ư ớ i đ â y m ô t ả c ụ t h ể c á c b ư ớ c tuần
t ự t r o n g p h ư ơ n g p h á p n g h i ê n c ứ u k i n h t ế học
14

C h ư ơ n g ì: T ổ n g quan về k i n h tè học
Xác đinh ván dề nghiên cứu
Phát triển mò hình
- L^a chọn biến số phù hợp

- Đưa ra các giả định đơn giản
hoa so với thực tế
- Xác lập các giá thuyết kinh tế
đế giải thích ván để nghiên cứu
Kiêm định già thuyết kinh tè

Thu thập số liêu
Phân tích số liệu
Kiểm định
H ì n h 1.2 T r ì n h t ự n g h i ê n c ứ u k i n h t ế
a) X á c đ ị n h v â n đ ề n g h i ê n cứu
Bước đầu tiên được áp dụng trong phương pháp

n g h i ê n cứu k i n h t ế học là p h ả i x á c đ ị n h được v ấ n đề
n g h i ê n cứu hay c â u h ỏ i n g h i ê n cứu. Ví d ụ các n h à kinh
tế mong muốn tìm hiểu hiện tượng kinh t ế bất thường
l à v ì sao người d â n l ạ i giảm tiêu t h ụ x ă n g dầu trong
m ấ y t h á n g qua?
b) P h á t t r i ể n m ô hình
Bước t h ứ h a i là x â y d ự n g m ô hình kinh tế để

t ì m được c â u t r ả l ờ i cho v ấ n đ ể n g h i ê n c ứ u đ ã x á c đ ị n h .
Mô h ì n h k i n h t ế là m ộ t cách thức m ô t ả thực t ế đà được
lõ

K i n h t ế học vi m ó
đ ơ n g i ả n hoa đ ể h i ể u và d ự đ o á n được m ố i q u a n h ệ của

c á c b i ế n số. M ô h ì n h k i n h t ế c ó t h ể đ ư ợ c m ô t ả b ằ n g lòi,
bảxig s ố l i ệ u , đồ t h ị h a y c á c p h ư ơ n g t r ì n h t o á n học.
C ầ n c h ú ý r ằ n g m ô h ì n h k i n h t ế của t h ê gioi thực
k h ô n g p h ả i là t h ế giới thực. C á c mô. h ì n h t h ư ờ n g dựa
trên những giả định về h à n h v i của các b i ế n số đã
đ ư ợ c l à m đ ơ n g i ả n h o a h ơ n so v ố i t h ự c t ế . N g o à i r a mô
h ì n h chỉ t ậ p t r u n g vào n h ữ n g b i ế n số q u a n t r ọ n g nhất
để giải thích v ấ n đ ề n g h i ê n cứu. ó ví d ụ về x ă n g dầu,
t r o n g t h ự c t ế , c á c b i ế n s ố có t h ể l i ê n q u a n đ ế n lượng
t i ê u t h ụ x ă n g d ầ u b a o g ồ m g i á cả x ă n g d ầ u , t h u nhập
của người tiêu dùng, g i á cả c á c h à n g hoa khác hay
đ i ể u k i ệ n t h ò i t i ế t , v.v. B ằ n g k i ế n t h ứ c của m ì n h , nhà
k i n h t ê học sẽ p h ả i l ự a c h ọ n c á c b i ế n s ô t h í c h h ợ p và
l o ạ i b ỏ n h ữ n g b i ê n ít có l i ê n q u a n h a y k h ô n g có ảnh
hưởng đ ế n lượng x ă n g dầu. Trong trường hợp đơn giản
n h ấ t , n h à k i n h t ế học sẽ l o ạ i b ỏ sự p h ứ c t ạ p của thực
t ế b ằ n g c á c h g i ả đ ị n h c h ỉ có g i á c ủ a xăng dầu quyêt
định đ ế n lượng tiêu t h ụ x ă n g dầu còn các y ế u t ố k h á c
là k h ô n g thay đổi.
M ụ c tiêu của m ô h ì n h k i n h t ế là d ự b á o hoặc tiên
đ o á n két quả k h i các biên số thay đổi. M ô h ì n h k i n h tế
có h a i nhiệm vụ quan trọng. Thứ nhất, chúng giúp
c h ú n g ta h i ể u n ề n k i n h t ế hoạt động n h ư t h ế n à o . B ằ n g
cách m ô t ả v ấ n đ ể n g h i ê n cứu t h ô n g qua mô hình đơn
g i ả n , c h ú n g ta có t h ể h i ể u s â u h ơ n m ộ t vài k h í a cạnh
16

C h ư ơ n g ĩ: Tổng quan vé k i n h t ế hoe
quan trọng của v ấ n đề. T h ứ hai, các m ô h ì n h k i n h tế

được sử dụng để hình thành các giả thuyết kinh tế.
v ẫ n t i ế p ví d ụ v ề x ă n g d ầ u , m ộ t g i ả t h u y ế t có t h ể t h i ế t
l ậ p l à g i á x ă n g d ầ u t ă n g cao t r o n g t h ò i g i a n n g h i ê n c ứ u
đ ã d ẫ n đ ế n h i ệ n t ư ợ n g l ư ợ n g t i ê u t h ụ x ă n g d ầ u giảm".
c) K i ể m c h ứ n g g i ả t h u y ế t k i n h tế
Mô hình kinh tẽ chi có ích khi và chỉ khi nó đưa ra

đ ư ợ c n h ữ n g d ự đ o á n đ ú n g . ơ b ư ớ c t h ứ ba n à y , c á c n h à
k i n h t ê học sẽ t ậ p hợp c á c số l i ệ u đ ể k i ê m c h ứ n g l ạ i g i ả
thuyết. Nếu kết quả thực nghiệm phù hợp với giả
t h u y ế t t h ì g i ả t h u y ế t được c ô n g n h ậ n còn n ế u ngược l ạ i ,
g i ả t h u y ế t sẽ bị b á c bỏ.
T r o n g ví d ụ c ủ a c h ú n g ta, n h à k i n h t ế học sẽ k i ể m
tra xem l i ệ u có p h ả i k h i giá x ă n g d ầ u t à n g lên thì
l ư ợ n g c ầ u x ă n g d ầ u sẽ g i ả m k h i c á c y ê u t ố k h á c được
giữ n g u y ê n . N ế u n h ư p h â n tích số liệu t h u t h ậ p được
c h o t h ấ y t r o n g t h ự c t ê g i á x ă n g d ầ u đ ã t ă n g cao trong
n h ữ n g t h á n g qua t h ì có t h ể nói số l i ệ u đ ã c h ứ n g minh
giả t h u y ế t là c h í n h xác.
T u y n h i ê n đ ư a r a k ế t l u ậ n c u ố i c ù n g c ầ n có sự
t h ậ n t r ọ n g . Có h a i v ấ n đ ề liên q u a n đ ế n việc g i ả i t h í c h
các số l i ệ u k i n h tê. T h ứ n h ấ t là v ấ n đ ề liên quan đ ế n
giả định các y ê u t ố k h á c k h ô n g thay đổi và v ấ n đ ề còn
lại liên quan đ ế n q u a n h ệ n h â n quả.
2.2. P h ư ơ n g p h á p so s á n h tĩnh
ĐẠI HỘC THẤI NGÒM 17

K ỉ n h tê hoe vi mó
G i ả đ i n h c á c y ế u tô" k h á c k h ô n g t h a y đ ổ i
Các giả thuyết k i n h t ế về m ố i q u a n h ệ giữa các

biên luôn phải đi k è m với giả định Ceteris Paribus
trong mô hình. Ccteris Paribus là một thuật ngữ
L a t m h đ ư ợ c s ử d ụ n g t h ư ờ n g x u y ê n t r o n g k i n h t ế học có
nghĩa là các yêu t ố k h á c k h ô n g t h a y đ ổ i . T r o n g ví d ụ vế
x ă n g dầu, giả định quan t r ọ n g của m ô h ì n h là t h u nhập
của n g ư ờ i t i ê u d ù n g , giá cả c á c h à n g hoa k h á c v à một
v à i b i ế n s ố k h á c k h ô n g t h a y đ ổ i . G i ả đ ị n h n à y cho p h è n
c h ú n g ta t ậ p t r u n g v à o m ố i q u a n h ệ g i ữ a h a i b i ế n số
chính: giá x ă n g dầu và lượng tiêu t h ụ x ă n g d ầ u trong
những tháng qua.
Đ ố i với các m ô n khoa học t r o n g p h ò n g t h í n g h i ệ m ,
việc thực h i ệ n các t h í n g h i ệ m m à chỉ n h ữ n g b i ê n số
q u a n t â m được t h a y đ ổ i c ò n c á c y ế u t ố k h á c được g i ữ
n g u y ê n có v ẻ d ễ d à n g . T u y n h i ê n , đ ố i v ớ i k i n h t ế học,
phòng thí nghiệm là t h ế giói t h ự c , là cuộc s ố n g nên
n h ì n c h u n g các n h à k i n h t ế học k h ó có t h ể t h ự c h i ệ n
được n h ữ n g thực n g h i ệ m h o à n h ả o n h ư t r o n g p h ò n g t h í
nghiệm, các b i ế n số k i n h t ế m à các n h à kinh tế học
quan t â m như tỷ lệ t h ấ t nghiệp, chỉ s ố g i á cả, sán
lượng, v.v... luôn thay đổi và chịu tác động của rất
n h i ề u n h â n t ố c ù n g m ộ t lúc. Vì t h ế m u ố n k i ể m t r a g i ả
t h u y ế t v ề m ố i quan h ệ giữa các b i ế n số k i n h tế, các n h à
k i n h t ế t h ư ờ n g p h ả i sử d ụ n g các k ỹ t h u ậ t p h â n tích
18

C h ư ơ n g ĩ: T ổ n g quan về kinh tê học
t h ố n g k ê đ ư ợ c t h i ế t k ế r i ê n g cho t r ư ờ n g h ợ p c á c y ế u t ố
k h á c k h ô n g t h ể cố định được.
2.3. Q u a n h ệ n h â n qua
Các giả thuyết kinh tế thường mô tả mối quan hệ

giữa các biên sô m à sự t h a y đôi của b i ê n sô n à y là
n g u v ê n n h â n k h i ế n m ộ t (hoặc) các b i ế n k h á c t h a y đôi
theo. Biên chịu sự tác đ ộ n ? được gói là biến phụ
t h u ộ c còn b i ế n thay đổi tác động đ ế n các biến khác
được gọi là b i ế n đ ộ c l ậ p . B i ế n độc l ậ p ả n h h ư ở n g đến
biến phụ thuộc n h ư n g b ả n t h â n thì chịu sự t á c động
của các b i ế n số k h á c ngoài m ô h ì n h .
M ộ t l ỗ i t h ư ờ n g gặp t r o n g p h â n tích số l i ệ u là k ế t
l u ậ n sai l ầ m v ề q u a n h ệ n h â n q u ả : sự t h a y đôi của một
b i ế n s ố n à y là n g u y ê n n h â n sự t h a y đôi của b i ê n số k i a
chỉ b ở i vì c h ú n g có x u h ư ớ n g x ả y r a đ ồ n g t h ò i . M ộ t v í
d ụ v u i là s ố n g ư ờ i đi b ộ d ù n g ô k h i t r ò i m ư a t ă n g l ê n .
Sẽ r ấ t buồn c ư ờ i n ế u k ế t l u ậ n r ằ n g con n g ư ờ i tạo ra
m ư a b ằ n g c á c h b ậ t m ở ô che. V ì s ự n g u y h i ể m k h i đ ư a
ra k ế t l u ậ n v ề m ố i quan h ệ n h â n q u ả n ê n các n h à k i n h
t ế học t h ư ờ n g sử d ụ n g các p h é p t h ử t h ố n g kê đ ể x á c
đ ị n h xem l i ệ u sự t h a y đ ổ i của m ộ t b i ế n có t h ụ c s ự l à
n g u y ê n n h â n g â y ra sự t h a y đ ổ i q u a n s á t được ỏ b i ê n
k h á c hay không. Tuy nhiên, bên cạnh nguyên nhân
k h ó có t h ể c ó n h ữ n g t h ự c n g h i ệ m h o à n h ả o n h ư t r o n g
phòng thí nghiệm, những phép thử thống k ế không
19

K i n h tẽ học vi mo
p h ả i l ú c n à o c u n g đ ủ sức t h u y ế t p h ụ c c á c n h à k i n h t ế
học t i n v à o m ố i q u a n h ệ n h â n q u ả t h ự c sự.
H I . LÝ T H U Y Ế T L Ự A C H Ọ N K I N H T Ể
Ị. Quy l u ậ t k h a n hiếm
Sự lựa c h ọ n k i n h t ế x u ấ t p h á t t ừ m ộ t t h ự c t ế đó là
sự k h a n h i ế m . C á c quốc gia, c á c d o a n h n g h i ệ p v à các
h ộ gia đ ì n h đ ê u có m ộ t sô n g u ồ n lực n h ấ t đ ị n h . T r o n g
k i n h t ế các n g u ồ n lực đó được h i ể u theo nghĩa chung
n h ấ t đó là lao đ ộ n g , đ ấ t đ a i v à v ố n . V i ệ c sử d ụ n g các
n g u ồ n l ự c đ ó l à m sao p h ả i đ ạ t đ ư ợ c h i ệ u q u ả cao nhất
đ ể t r á n h các sự l ã n g p h í v à t ổ n t h ấ t .
2. Chi phí cơ h ộ i
C h i p h í cơ h ộ i đ ư ợ c h i ể u l à g i á t r ị c ủ a cơ h ộ i t ố t
n h ấ t bị bỏ qua k h i thực h i ệ n m ộ t sự l ự a c h ọ n v ê k i n h
tế.
V í d ụ : M ộ t n g ư ờ i có m ộ t l ư ợ n g t i ề n m ặ t l à Ì t ỷ
đồng. A n h ta cất g i ữ ở t r o n g k é t t ạ i n h à . N ế u n h ư anh
ta g ử i l ư ợ n g t i ề n đó v à o n g â n h à n g v ớ i lãi s u ấ t có k ỳ
h ạ n Ì t h á n g là 0,7% t h ì sau m ộ t t h á n g a n h ta có được
m ộ t k h o ả n lãi là 7 t r i ệ u đồng. N h ư v ậ y , c h ú n g ta nói
r ằ n g c h i p h í cơ h ộ i c ủ a v i ệ c g i ữ t i ề n l à 7 t r i ệ u l ã i s u ấ t
m à c h ú n g t a có t h ể t h u được k h i g ử i t i ề n v à o n g â n
h à n g . M ộ t v í d ụ k h á c v ề c h i p h í cơ h ộ i c ủ a l a o đ ộ n g l à
t h ờ i gian nghỉ ngơi bị m ấ t . N ế u b ạ n q u y ế t đ ị n h đi l à m
t h ê m v à o t h ứ b à y v à c h ủ n h ậ t , b ạ n có t h ể k i ế m được
20

C h ư ơ n g Ị: Tổng quan về k i n h tẽ hoe
m ộ t l ư ợ n g t h u n h ậ p n à o đ ó v í d ụ là 200 n g à n đ ồ n g để
chi tiêu. T u y n h i ê n , thời gian của t h ứ bảy và chủ nhật
đó l ạ i k h ô n g được sử d ụ n g đ ể n g h ỉ ngơi. C á c n h à kinh
t ế c o i t h ò i g i a n n g h ỉ n g ơ i b ị m ấ t l à c h i p h í cơ h ộ i của
việc l à m t h ê m cuối t u ầ n của bạn.
N h ư v ậ y k h i đ ư a ra b ấ t cứ sự l ự a c h ọ n k i n h t ế n à o
c h ú n g t a c ũ n g p h ả i c â n n h ắ c so s á n h c á c p h ư ơ n g á n v ố i
n h a u d ự a v à o c h i p h í cơ h ộ i c ủ a s ự l ự a c h ọ n .
Ngoài ra chúng ta thường gặp một khái niệm
k h á c v ề c h i p h í cơ h ộ i : C h i p h í cơ h ộ i l à n h ữ n g hàng
hoa v à dịch v ụ c ầ n t h i ế t n h ấ t bị bỏ qua để thu được
n h ữ n g h à n g hoa v à dịch v ụ k h á c . Ví dụ: k h i n g ư ờ i n ô n g
dân quyết đ ị n h t r ồ n g hoa t r ê n m ả n h vườn của mình
t h a y c h o c â y ă n q u ả h i ệ n c ó , t h ì c h i p h í cơ h ộ i c ủ a việc
t r ồ n g hoa là l ư ợ n g hoa q u ả bị m ấ t đi.
3. Q u y l u ậ t c h i p h í c ơ h ộ i t ă n g dần
Quy l u ậ t c h i p h í cơ h ộ i t ă n g dần thường được
minh hoậ qua đường giới h ạ n n ă n g lực s ả n xuất sẽ
đ ư ợ c đ ề c ậ p đ ế n t r o n g p h ầ n sau. Q u y l u ậ t n à y cho thấy
rằng để thu thêm được m ộ t s ố l ư ợ n g h à n g hoa bằng
nhau, xã hội ngấy càng phải hy sinh ngày càng nhiều
h à n g hoa k h á c . Q u y l u ậ t n à y g i ú p c h ú n g ta t í n h toán
v à l ự a c h ọ n s ả n x u ấ t c á i g ì , b a o n h i ê u c h o có l ợ i n h ấ t .
4. Đ ư ờ n g g i ớ i h ạ n k h ả n ă n g s ả n xuất
21

K i n h tè hoe vi mò
Trong mô hình dòng luân chuyển ở phần trên

c h ú n g ta đ ã p h ầ n n à o t h ấ y được c á c h t h ứ c n g h i ê n cứu
k i n h t ế học dựa t r ê n p h ư ơ n g p h á p m ô h ì n h hoa ( đ ư a ra
các g i ả t h u y ế t k i n h t ế và k i ể m c h ứ n g c h ú n g b ằ n g thực
n g h i ệ m ) . T u y n h i ê n h ầ u h ế t c á c m ô h ì n h k i n h t ế được
x â y d ự n g dựa t r ê n cơ sở c á c c ô n g c ụ t o á n h ọ c . Trong
p h ầ n n à y c h ú n g t a sẽ x e m x é t m ộ t m ô h ì n h đ ơ n g i ả n
nhất trong những mô hình đó - đ ư ờ n g giới h ạ n khả
n ă n g s ả n x u ấ t . D ự a v à o đ ó c h ú n g t a sẽ m i n h hoa được
n h ữ n g t ư t ư ở n g k i n h t ế cơ b ả n n h ấ t .
Đ ể đ ơ n g i ả n cho p h â n t í c h c h ú n g t a g i ả sử một
n ề n k i n h t ế chỉ s ả n x u ấ t 2 l o ạ i h à n g hoa là l ư ơ n g thực
và quần áo. Các k h ả n ă n g sản x u ấ t của nên kinh tê
n à y được m i n h họa ở b ả n g d ư ớ i đ â y . L ư u ý r ằ n g đ â y là
các mức s ả n lượng t ố i đ a m à n ề n k i n h t ế có t h ể sản
x u ấ t được v ớ i c á c n g u ồ n lực h i ệ n có v à được sử dụng
hiệu quả n h ấ t và trong điều k i ệ n công nghệ n h ấ t định.
N ê u c h ú n g ta m i n h hoa t ấ t cả c á c k h ả n ă n g n à y
b ằ n g đ ồ t h ị c h ú n g t a sẽ có đ ư ờ n g g i ớ i h ạ n k h ả n ă n g s ả n
x u ấ t (PPF) của n ề n k i n h t ế t r ê n . Đ ư ờ n g P P F là đường
m ô t ả c á c k é t h ợ p h à n g h ó a t ố i đ a m à n ề n k i n h t ê có
t h ể s ả n x u ấ t được với n g u ồ n lực h i ệ n có v à c ô n g nghệ
n h ấ t định.
22

C h ư ơ n g ì: Tổng quan vê kinh tè hoe
B ả n g L I C á c k h ả n ă n g s ả n x u ấ t của m ộ t n ề n k i n h t ế
Các khả năng Lương thực Quần áo (triệu bộ)

(triệu tấn)
A 0 5
B 1 4
G 2 3
D 3 2
E 4 1
F 5 0
23

K i n h tẽ học vi m ô
N h ư v ậ y đ ư ờ n g giới h ạ n k h ả n ă n g s ả n x u ấ t m ô tả
t ấ t c ả c á c k h ả n ă n g cao n h ấ t c ó t h ể s ả n x u ấ t đ ư ợ c của
n ề n k i n h tế. C ác k ế t hợp n ằ m phía bên trong đường
n à y là n h ữ n g k ế t hợp k h ô n g t ậ n d ụ n g h ế t n h ữ n g n g u ồ n
lực sản xuất h i ệ n có. M ặ t k h á c , s ự t h a y đ ổ i t ừ khả
n ă n g n à y sang k h ả n ă n g k h á c t h ể h i ệ n việc n ề n k i n h t ế
g i ả m s ả n x u ấ t h à n g hoa n à y v à t ă n g h à n g hoa khác.
T ừ k h ả n ă n g A c h u y ể n sang s ả n x u ấ t t ạ i k h ả n ă n g B,
nền kinh t ế sản xuất thêm Ì triệu tấn lương thực
n h ư n g g i ả m s ả n x u ấ t đi Ì t r i ệ u b ộ q u ầ n á o . N h ư v ậ y ,
c h i p h í cơ h ộ i c ủ a v i ệ c có t h ê m Ì t r i ệ u t ấ n lương thực
t r o n g t r ư ờ n g hợp n à y là Ì t r i ệ u b ộ q u ầ n á o bị m ấ t đi.
T r o n g n ề n k i n h t ế t r ê n , c h ú n g ta q u a n s á t t h ấ y một
h i ệ n t ư ợ n g l à c h í p h í cơ h ộ i k h ô n g t h a y đ ổ i t ạ i m ọ i k h ả
năng khác nhau.
T u y n h i ê n , n h ư ỏ p h ầ n t r ê n c h ú n g ta đ ã b i ế t , việc
s ả n x u ấ t c á c h à n g hoa d ị c h v ụ l u ô n t u â n t h e o quy luật
chi phí cơ hội tăng dần. N h ư vậy, dạng thông thường
của đ ư ờ n g giói h ạ n k h ả n ă n g s ả n x u ấ t là cong l õ m so
VỐI gốc t o a đ ộ ( đ ộ dốc c ủ a các đ i ể m t h a y đ ổ i theo x u
hướng t ă n g dần). H ì n h 1.4 d ư ớ i đ â y m i n h h ọ a đường
giới h ạ n k h ả n ă n g sản x u ấ t của m ộ t n ề n k i n h t ế chỉ
sản x u ấ t hai h à n g hóa g i ả n đơn là X v à Y.
24

T ấ t cả các k ế t hợp n ằ m t r ê n đ ư ờ n g giới h ạ n khả
n ă n g s ả n x u ấ t (PPF) l à n h ữ n g đ i ể m đ ạ t được h i ệ u q u ả
sản x u ấ t - là n h ữ n g đ i ể m m à c h ú n g ta k h ô n g t h ể sản
x u ấ t n h i ề u h ơ n h à n g hoa n à y m à k h ô n g g i ả m s ả n xuất
h à n g hoa k i a . N h ữ n g k ế t hợp n ằ m p h í a b ê n t r o n g PPF
( đ i ể m E ) l à n h ữ n g k ế t h ợ p p h i h i ệ u q u ả , do l ã n g phí
hay k h ô n g t ậ n d ụ n g h ế t các n g u ồ n lực s ả n x u ấ t . Những
k ế t hợp n ằ m p h í a b ê n n g o à i PPF n h ư đ i ể m F là n h ữ n g
k ế t hợp m à n ề n k i n h t ế k h ô n g t h ể đ ạ t được với r à n g
buộc n g u ồ n lực s ả n x u ấ t h i ệ n t ạ i .
25

K i n h tế hạc vi mò
Đ ư ờ n g g i ớ i h ạ n k h ả n ă n g s ả n x u ấ t dốc x u ố n g thể
h i ệ n sự k h a n h i ế m của các n g u ồ n lực s ả n x u ấ t c õ n g n h ư
t í n h đ á n h đ ổ i (trade-oữ) t r o n g m ụ c đ í c h sử d ụ n g c h ú n g .
Việc sản x u ấ t n h i ề u h ơ n m ộ t h à n g hoa đòi h ỏ i n ề n k i n h
t ế p h ả i g i ả m n g u ồ n lực s ả n x u ấ t c ủ a h à n g h o a k h á c v à do
đó số lượng sản x u ấ t h à n g hoa đó g i ả m x u ố n g .
V ị
PPF,
(a) (b)
Hình 1.5 - Sự dịch chuyến của đường giới hạn khả năng sàn xuất
ơ p h ầ n t r ê n c h ú n g ta xem xét t r ạ n g t h á i t ĩ n h của

đ ư ờ n g giới h ạ n k h ả n ă n g sản xuất, tức là ở t ạ i một
t r ì n h độ công nghệ và r à n g buộc n g u ồ n lực h i ệ n t ạ i .
K h i c á c n h â n t ố n à y t h a y đ ổ i sẽ l à m cho đ ư ờ n g PPF
dịch c h u y ê n . Ví d ụ , k h i c ả i t i ế n c ô n g n g h ệ , k h i s ố l ư ợ n g
n g u ồ n lực s ả n x u ấ t hay k h i n ă n g s u ấ t t r o n g n ê n kinh
t ế t ă n g l ê n sẽ l à m cho đ ư ờ n g g i ớ i h ạ n khả năng sản
x u ấ t dịch c h u y ể n ra p h í a b ê n n g o à i . T ứ c là k h ả năng
26

C h ư ơ n g ì : T ổ n g quan vé kinh tè học
sản x u ấ t của n ê n k i n h t ế đó t ă n g lên. Đ i ê u n à y được

h i ể u là t ă n g t r ư ở n g của n ề n k i n h t ế đó.
Sự dịch c h u y ể n của đường P P F không nhất thiết
là sự dịch c h u y ể n s o n g song, n ó có t h ể t h a y đôi như
hình 1.5b. Đ i ề u n à y c ó t h ể do v i ệ c c ả i t i ế n c ô n g n g h ệ
trong việc sản xuất 2 h à n g hoa dịch v ụ t r ê n là khác
nhau.
5. P h â n t í c h c â n b i ê n - p h ư ơ n g p h á p l ự a c h ọ n t ố i ư u
P h â n tích cận biên cấu t h à n h cách tiếp cận phân

tích của c h ú n g ta đ ố i với v ấ n đề lựa chọn. P h ư ơ n g p h á p
n à y cho p h é p c h ú n g ta h i ể u được b ả n c h ấ t t ố i ư u của
các q u y ế t đ ị n h k i n h t ế . C h ú n g ta t h ấ y r ằ n g k h i đ ư a ra
các q u y ế t đ ị n h k i n h t ế các t h à n h viên k i n h t ế theo đuôi
các mục tiêu kinh t ế khác nhau. Cụ t h ể người tiêu
d ù n g m u ố n t ì m c á c h đ ể t ố i đ a hoa l ợ i í c h , d o a n h n g h i ệ p
m u ố n t ố i đ a hoa l ợ i n h u ậ n còn các c h í n h p h ủ m u ố n t ố i
đ a hoa p h ú c l ợ i c ô n g cộng. T r o n g m ô h ì n h d ò n g luân
c h u y ể n c h ú n g ta đ ã b i ế t d ù các m ụ c t i ê u có k h á c n h a u
s o n g c á c t h à n h v i ê n k i n h t ê đ ề u có c h u n g m ộ t giói h ạ n
đó là r à n g buộc v ề n g â n sách.
P h é p p h â n t í c h c ậ n b i ê n sẽ g i ú p c h ú n g ta hiểu
được c á c h t h ứ c l ự a c h ọ n của các t h à n h v i ê n k i n h t ế .
B ấ t cứ sự lựa chọn k i n h t ế n à o cũng liên q u a n đ ế n hai
v ấ n đ ề cơ b ả n l à : c h i p h í v à l ợ i í c h c ủ a s ự l ự a c h ọ n . Cả
hai b i ế n số ích lợi v à chi p h í đ ề u thay đ ổ i k h i các t h à n h
v i ê n k i n h t ế đ ư a r a các sự l ự a c h ọ n v ớ i quy m ô khác
27

K i n h t ế học vi m ò
—s :
nhau. M ọ i t h à n h viên k i n h t ế đ ề u mong m u ố n tối đa

hoa l ợ i í c h r ò n g ( h i ệ u s ố g i ữ a l ợ i í c h v à c h i p h í ).
Lợi ích ròng = Tổng lợi ích - T ô n g chi phí
S ự l ự a c h ọ n c ủ a n g ư ờ i t i ê u d ù n g l à k ế t q u ả c ủ a sự
tương tác giữa hai loại h i ệ n tượng k h á c biệt:
- Thị h i ế u và ưu tiên
- C á c cơ h ộ i v à h ạ n c h ế
T h ị h i ế u v à s ự Ưu t i ê n k h ô n g q u a n s á t đ ư ợ c và
k h á c n h a u r ấ t n h i ề u . N g ư ờ i t i ê u d ù n g t h ư ờ n g có c á c
h ạ n c h ế v à cơ h ộ i g i ố n g n h a u n h ư n g t h ư ờ n g c ó c á c l ự a
c h ọ n k h á c n h a u . C á c cơ h ộ i v à h ạ n c h ế t h ư ờ n g q u a n s á t
được t h ô n g qua t h u n h ậ p v à g i á c ủ a h à n g hoa. Đ ố i với
các n h à sản xuất, các q u y ế t đ ị n h s ả n x u ấ t p h ụ thuộc
v à o sự t ư ơ n g t á c của h a i l o ạ i h i ệ n t ư ợ n g k h á c b i ệ t :
- Công nghệ
- G i á của các y ê u t ố đ ầ u v à o v à đ ầ u ra
K h i đ ư a ra các quyết đ ị n h v ề sự lựa chọn n h à sản
x u ấ t so s á n h g i ữ a l ợ i í c h t h u đ ư ợ c v ớ i c h i p h í b ỏ r a để
t ừ đó x á c đ ị n h được mức sản lượng cần thiết để đạt
được m ụ c t i ê u t ố i đ a hoa l ợ i n h u ậ n .
G i ả s ử h à m t ổ n g l ợ i í c h l à T B sa f ( Q ) , h à m t ổ n g c h i
p h í l à T C = g(Q). Đ i ể u đó có n g h ĩ a l à l ợ i í c h t h u được
c ũ n g n h ư c h i p h í b ỏ r a cho m ộ t s ự l ự a c h ọ n p h ụ t h u ộ c
v à o q u i m ô của sự l ự a c h ọ n đ ó (Q). K h i đ ó l ợ i í c h r ò n g
là N S B = T B - TC = f ( Q ) - g ( Q ) . N S B đ ạ t cực t r ị m à ỏ
đ â y l à g i á t r ị cực đ ạ i k h i ( N S B ) ( Q) = 0, t a c ó •
(NSB) , = TB
W ( Q ) - TC; Q ) = 0
28

=> M B - M C =0
=> MB = MC
MB = M e
V ậ y l ợ i í c h r ò n g đ ạ t g i á t r ị cực đ ạ i k h i
Bản chất của phương pháp phân tích cận biên
được h i ể u n h ư sau:
- N ế u M B > M C t h ì m ở r ộ n g quy m ô h o ạ t động vì
k h i đó lợi ích t h ư t h ê m của đơn vị t ă n g t h ê m còn l ố n
h ơ n so v ớ i c h i p h í t ă n g t h ê m c ủ a đ ơ n v ị đ ó .
- N ế u M B = M C quy m ô h o ạ t động là t ố i ư u
- N ế u M B < M C t h ì t h u h ẹ p quy m ô h o ạ t động vì
k h i đó lợi ích t h u t h ê m của đơn vị t ă n g t h ê m n h ỏ hơn
chi p h í t ă n g t h ê m của đ ơ n vị đó.
T r o n g đó:
- M B (marginal b e n e í í t ) là lợi ích cận biên. Đó là
lợi ích t h u được k h i s ả n x u ấ t hoặc t i ê u d ù n g t h ê m một
đơn vị h à n g hoa.
- M C ( m a r g i n a l cost ) l à c h i p h í c ậ n b i ê n . Đ ó l à
chi p h í bỏ ra để sản x u ấ t hoặc tiêu d ù n g t h ê m m ộ t đơn
vị sản phẩm.
K h i M B = M C thì lợi ích r ò n g đ ạ t giá trị t ố i đa.
N h ư v ậ y , k h i đ ư a ra c á c q u y ế t đ ị n h v ề sự l ự a c h ọ n
k i n h t ế c á c t h à n h v i ê n k i n h t ế l u ô n p h ả i so s á n h giữa
p h ầ n t ă n g t h ê m v ề ích lợi v à p h ầ n t ă n g t h ê m v ề chi p h í
n h ằ m mục đích xác định một mức sản lượng t ố i ưu.
29

K i n h tố hoe vi m ô
TÓM TẮT
- Sự khan hiếm của các nguồn lực là một đặc

t r ư n g v ố n có c ủ a t h ế g i ó i k i n h t ế . S ự k h a n h i ê m l à việc
x ã h ộ i với các n g u ồ n lực h ữ u h ạ n k h ô n g t h ể thoa m ã n
t ấ t cả m ọ i n h u c ầ u vô h ạ n v à n g à y c à n g t ă n g của con
n g ư ờ i . K i n h t ế học giúp c h ú n g ta hiểu về cách giải
quyết v ấ n đ ề k h a n h i ế m đ ó t r o n g c á c cơ c h ế k i n h t ê
khác nhau.
- K i n h t ế học l à m ô n k h o a học g i ú p cho con n g ư ờ i
h i ể u vê c á c h thức v ậ n h à n h của n ề n k i n h t ế nói chung
v à c á c h t h ứ c ứ n g x ử của t ừ n g t h à n h v i ê n t h a m gia vào
n ề n k i n h tê nói riêng.
- N ề n k i n h t ế l à m ộ t cơ c h ế p h â n b ổ c á c n g u ồ n
l ự c k h a n h i ế m cho c á c m ụ c đ í c h s ử d ụ n g k h á c n h a u . Cơ
c h ế n à y n h ằ m g i ả i q u y ế t b a v ấ n đ ề k i n h t ế cơ b ả n : sản
x u ấ t c á i g ì ? s ả n x u ấ t n h ư t h ế n à o ? s ả n x u ấ t c h o ai? C á c
bộ p h ậ n hợp t h à n h n ề n k i n h t ế là n g ư ờ i ra quyết định
bao g ồ m h ộ gia đ ì n h , d o a n h n g h i ệ p v à c h í n h p h ủ . Các
t h à n h v i ê n n à y t ư ơ n g t á c v ớ i n h a u t h e o c á c cơ c h ế p h ố i
h ợ p k h á c n h a u . M ỗ i t h à n h v i ê n có n h ữ n g m ụ c t i ê u v à
h ạ n c h ê của mình.
- K i n h t ế h ọ c b a o g ồ m h a i b ộ p h ậ n cơ b ả n l à k i n h
t ế học vĩ m ô v à k i n h t ế học v i m ô . K i n h t ế học v i m ô
n g h i ê n cứu h à n h v i của các t h à n h v i ê n k i n h t ế đó là các
h ộ g i a đ ì n h , d o a n h n g h i ệ p v à c h í n h p h ủ . K i n h t ế h ọ c vĩ
m ô n g h i ê n cứu các v ấ n đ ề k i n h t ế t ổ n g hợp của các n ề n
30

kinh t ế n h ư các v ấ n đề tăng trưởng, l ạ m phát, thất

nghiệp...
- K i n h t ế học chỉ cho c h ú n g ta c á c h t h ứ c suy nghĩ
v ề các v ấ n đ ề p h â n b ổ n g u ồ n lực c h ứ k i n h t ế học k h ô n g
đ ả m b ả o cho c h ú n g t a c á c " c â u t r ả l ờ i đ ú n g " vì k i n h tế
học n g h i ê n c ứ u cả v ấ n đ ề t h ự c c h ứ n g (positive) v à v ấ n
đề chuẩn tắc (normative).
- C á c g i ả t h u y ế t k i n h t ế được t h à n h l ậ p v à được
k i ể m chứng bằng thực nghiệm. N ế u các p h é p t h ử được
t h ự c h i ệ n l ặ p đi l ặ p l ạ i n h i ề u l ầ n đ ề u cho k ế t q u ả t h ự c
nghiệm đúng như giả thuyết thì giả thuyết kinh tế
được coi l à lý t h u y ế t k i n h t ế .
- C h i p h í c ơ h ộ i đ ư ợ c h i ể u l à g i á t r ị c ủ a cơ h ộ i t ố t
n h ấ t bị b ỏ qua k h i t h ự c h i ệ n m ộ t sự l ự a c h ọ n v ề k i n h
t ế . C h i p h í cơ h ộ i l u ô n t u â n t h e o q u y l u ậ t : đ ể t h u thêm
được m ộ t s ố l ư ợ n g h à n g hoa bằng nhau, xã hội ngày
c à n g p h ả i h y sinh n g à y c à n g n h i ề u h à n g hoa khác.
- Đ ư ờ n g giói h ạ n k h ả n ă n g s ả n x u ấ t (PPF) được
h i ể u là đ ư ờ n g m ô t ả t ấ t cả các k ế t hợp h à n g hoa dịch
v ụ X v à Y m à n ề n k i n h t ế có t h ể s ả n x u ấ t v ớ i r à n g buộc
v ề các n g u ồ n lực s ả n x u ấ t v à công n g h ệ h i ệ n t ạ i . Đ ư ờ n g
giới h ạ n k h ả n ă n g sản x u ấ t t h ể h i ệ n sự k h a n h i ế m của
c á c n g u ồ n l ự c v à q u y l u ậ t c h i p h í cơ h ộ i t ă n g d ầ n . K h i
c á c r à n g b u ộ c n g u ồ n l ự c v à c ô n g n g h ệ t h a y đ ổ i sẽ làm
dịch c h u y ể n đ ư ờ n g giới h ạ n k h ả n ă n g s ả n xuất.
31

K i n h t ế học vi m ô
- Phương pháp phân tích cận biên chỉ ra rằng các

t h à n h v i ê n k i n h t ế sẽ l ự a c h ọ n t ạ i m ứ c m à l ợ i ích cận
biên b ằ n g với chi phí cận biên ( M B = M C )
32

C h ư ơ n g ì: T ổ n g quan về k i n h tè học
CÁC THUẬT rũ T H E N CHỐT

Sự k h a n h i ế m Scarcity
Lựa chọn Choice
K i n h t ê học Economics
K i n h t ế học v i m ô ĩ.ĩicroeconomics
K i n h t ế học vĩ m ô Macroeconomics
Nền kinh tế Economy
Cơ c h ế k i n h t ế Economic M e c h a n i s m
H ộ gia đ ì n h Household
Doanh nghiệp, hãng Firm
Chính phủ Government
K i n h t ế học t h ự c c h ứ n g Positive Economics
K i n h t ế học c h u ẩ n t ắ c N o r m a t i v e Economics
Lý thuyết kinh t ế Economic Theory
C h i p h í cơ h ộ i O p p o r t u n i t y Cost
Q u y l u ậ t c h i p h í cơ h ộ i The law of increasing
tăng dần o p p o r t u n i t y cost
Hiệu quả kinh t ế Economic Efficiency
H i ệ u quả sản xuất Production Efficiency
Đ ư ờ n g giói h ạ n k h ả năng Production Possibility
sản xuất Frontier (PPF)
T ă n g trưởng kinh t ế Economic G r o w t h
P h â n tích cận biên Marginal Analysis
L ợ i ích cận b i ê n Marginal Benefit
Chi phí cận biên Marginal Cost
33

K i n h té học vi m ỏ
CÂU H Ỏ I ÔN TẬP
1. H ã y c h o b i ế t c á c m ụ c tiêu của các t h à n h viên

của n ề n k i n h t ế . C á c mục t i ê u đ ó có m ố i q u a n h ệ n h ư
thô n à o vói n h a u ?
2. H ã y p h â n t í c h m ố i q u a n h ệ g i ữ a c á c t h à n h v i ê n
của m ộ t n ề n k i n h tế.
3. T r ì n h b à y c á c h t h ứ c g i ả i q u y ế t b a v ấ n đ ể k i n h
t ế cơ b ả n t r o n g c á c c h ế k i n h t ế k h á c n h a u . C ho biết
ư u n h ư ợ c đ i ể m c ủ a t ừ n g cơ c h ê k i n h t ế ?
4. H ã y t r ì n h b à y c á c h t h ứ c s ử d ụ n g p h ư ơ n g pháp
m ô h ì n h hoa t r o n g n g h i ê n c ứ u k i n h t ế học? Cho b i ê t ý
nghĩa của việc sử d ụ n g giả đ ị n h các y ế u t ố k h á c k h ô n g
đ ổ i - C e t e r i s P a r i b u s t r o n g n g h i ê n c ứ u k i n h t ế học?
5. H ã y p h â n b i ệ t g i ữ a k i n h t ế h ọ c v i m ô v à k i n h t ê
h ọ c v ĩ m ô , g i ữ a k i n h t ế h ọ c t h ự c c h ứ n g v à k i n h t ê học
c h u ẩ n tắc? Cho v í d ụ m i n h hoa?
6. C h i p h í cơ h ộ i l à g ì ? T ạ i sao p h ả i s ử d ụ n g k h á i
n i ệ m c h i p h í cơ h ộ i t r o n g p h â n t í c h l ự a c h ọ n k i n h tê
của các t h à n h v i ê n ?
7. T r ì n h b à y q u y l u ậ t c h i p h í cơ h ộ i t ă n g d ầ n , cho
ví d ụ m i n h hoa?
8. H ã y s ử d ụ n g c ô n g c ụ đ ư ờ n g g i ó i h ạ n k h ả năng
s ả n x u ấ t đ ê m i n h h o a q u y l u ậ t c h i p h í cơ h ộ i t ă n g dần
34

C h ư ơ n g ì : T ổ n g quan về k ì n h tê học
v à p h â n biệt giữa 2 k h á i n i ệ m h i ệ u q u ả k i n h t ế và h i ệ u
quả sản xuất.
9. C h o v í d ụ v ề t r ư ờ n g h ợ p c ả i t i ế n c ô n g n g h ệ l à m
thay đổi xu hướng của c h i p h í cơ h ộ i t r o n g v i ệ c sản
xuất các h à n g hoa dịch vụ, m i n h hoa điều này trên
đ ư ờ n g giới h ạ n k h ả n ă n g s ả n xuất.
1 0 . T ạ i sao c á c t h à n h v i ê n k i n h t ế l ự a c h ọ n theo
n g u y ê n tắc lợi ích cận b i ê n b ằ n g v ố i chi p h í cận biên?
35

K i n h té hoe vi m ô
CHƯƠNG lì
CUNG - CẦU
Chương này sẽ nghiên cứu các vấn đề cơ bản cùa mô

hình c u n g c ầ u - m ộ t t r o n g n h ữ n g n ộ i d u n g q u a n t r ọ n g
n h ấ t của k i n h t ế học v i m ô . M ô h ì n h c u n g c ầ u là một •
công cụ đ ơ n g i ả n song r ấ t h ữ u ích t r o n g p h â n tích kinh
tế. M ô h ì n h c u n g c ầ u m ô t ả sự t ư ơ n g t á c g i ữ a n g ư ờ i sản
xuất và người tiêu n ù n g để xác định giá và sản lượng
của hàng hoa hay dịch vụ được mua bán trên thị
t r ư ờ n g . N g o à i ra, m ô h ì n h c u n g c ầ u c ò n g i ú p c h ú n g ta
h i ể u về tác động của n h i ề u c h í n h s á c h của c h í n h phủ
n h ư chính sách giá, t h ư ơ n g m ạ i .
ì. C Ầ U
1. C á c k h á i niệm
Người tiêu dùng quyết định mua bao n h i ê u h à n g
hoa hoặc dịch v ụ c ă n cứ v à o r ấ t n h i ề u y ê u t ố n h ư giá
của h à n g hoa hoặc dịch v ụ đó, t h ị h i ế u của h ọ , giá của
c á c h à n g hoa hoặc dịch v ụ l i ê n q u a n , t h u n h ậ p , t h ô n g
tin, và các c h í n h s á c h của c h í n h phủ... Đ ể h i ể u rõ h à n h
VI c ủ a n g ư ờ i t i ê u d ù n g c h ú n g t a s ử d ụ n g m ộ t k h á i n i ệ m
cơ b ả n c ủ a k i n h t ế h ọ c đ ó l à c ầ u .
C ầ u là s ố l ư ợ n g h à n g hoa h o ặ c dịch v ụ m à người
tiêu dùng muốn mua v à có k h ả n ă n g m u a ở các mức
36

C h ư ơ n g l i - Cung - cầu
giá khác nhau trong khoảng thòi gian nhất dinh,

ceteris paribus . 1
N h ư v ậ y c ầ u bao g ồ m h a i y ế u t ố hớp t h à n h đó l à ý
muốn mua và k h ả n ă n g mua. Nếu bạn rất muốn mua
m ộ t chiếc m á y t í n h x á c h tay C orapaq n h ư n g b ạ n không
có t i ề n t h ì c ầ u của b ạ n đối vối m á y tính x á c h tay đó
b ằ n g k h ô n g . T ư ơ n g t ự , n ế u b ạ n có r ấ t n h i ề u t i ề n n h ư n g
bạn không muốn mua c h i ế c m á y cũ t h a n h lý t h ì cầu
của b ạ n cũng k h ô n g t ồ n t ạ i . N h ư vậy cầu đ ố i với h à n g
hoa hoặc dịch v ụ chỉ t ồ n t ạ i k h i n g ư ờ i t i ê u d ù n g vừa
m o n g m u ố n m u a h à n g hoa đó và sẵn s à n g chi t r ả tiền
cho h à n g hoa đ ó .
L ư ợ n g h à n g h o a h a y dịch v ụ m à n g ư ờ i t i ê n dùng
m u ố n mua và s ẵ n s à n g m u a t ạ i một mức giá n h ấ t định
với các y ế u t ố k h á c có t h ể ả n h h ư ở n g đ ế n l ư ợ n g mua
k h ô n g đ ổ i (ceteris p a r i b u s ) , gọi là l ư ợ n g c ầ u .
L ư ợ n g c ầ u đ ố i vói m ộ t h à n g hoa n à o đ ó có t h ể l ố n
h ơ n l ư ợ n g h à n g hoa t h ự c t ế b á n ra. Ví d ụ , đ ể t h u hút
khách hàng, mỗi tháng cửa hàng đĩa hát CD bán
k h u y ê n m ạ i m ộ t l ầ n v à o n g à y đ ầ u t h á n g 2 0 đ ĩ a ca n h ạ c
v ố i giá 10.000 đ ồ n g Ì chiếc. T ạ i mức giá t h ấ p đ ó , n g ư ờ i
tiêu d ù n g muốn và sẵn s à n g mua 30 c h i ê c C D , nhưng
vì cửa h à n g chỉ b á n 20 chiếc đĩa h á t n ê n người tiêu
d ù n g chỉ m u a đ ư ợ c 2 0 c h i ế c C D . V ậ y l ư ợ n g c ầ u l à 30 -
' Ceteris panbus thuật ngữ Latinh có nghĩa là các yếu tố khác không dổi.
37

K i n h t ế hoe vi m ó
là l ư ợ n g n g ư ờ i t i ê u d ù n g m u ố n m u a n h ư n g l ư ợ n g thực
t ẽ b á n r a chỉ là 20 chiẽc.
v
" h ư v ậ y có t h ể t h â y l à c ầ u b i ể u d i ê n m ô i q u a n
hệ giữa lượng cầu và giá, ceteris paribus.
C h ú n g ta có t h ể b i ể u d i ễ n m ố i q u a n h ệ giữa g i á và
lượng c ầ u b ằ n g đồ t h ị . H ì n h 2.1 m i n h hoa đường cầu
giản l ơ n nhất.
T r ê n đồ t h ị 2.1 t r ụ c t a n g b i ể u d i ễ n g i á c ò n t r ụ c
h o à n h biêu d i ễ n sản lượng. T r o n g t r ư ờ n g hợp n à y thì
đường cầu là m ộ t đ ư ờ n g t h ă n g t u y ế n t í n h . 2
p,
Q 2 Q, Q
H ì n h 2.1 Đ ư ờ n g c ầ u ( D ) .
1
2
Nhìn chung đường cầu là một đường dốc xuống về phía bên phải
38

C h ư ơ n g l i - Cung - cáu
M ộ t đ i ể u đ ặ c b i ệ t q u a n t r ọ n g c ầ n g h i n h ớ ở đ â y là
đ ồ t h ị đ ư ừ n e cầu c h ỉ m i n h h o a môi quan h ệ giữa lượng
cầu và giá. Các y ế u tố k h á c ả n h h ư ở n g đ ế n cầu nhu thu
n h ậ p , t h ị h i ế u , g i á của h à n g hoa l i ê n q u a n . . . đ ư ợ c COI
n h ư k h ô n g đôi b ă n g giả đ ị n h ceteris paribus.
2. T á c đ ộ n g c ủ a g i á t ớ i l ư ợ n g cầu
C á c n h à k i n h t ế coi l u ậ t c ầ u l à m ộ t t r o n g n h ữ n g
p h á t m i n h q u a n t r ọ n g của k i n h t ế học: N g ư ờ i t i ê u d ù n g
sẽ m u a n h i ề u h à n g hoa hoặc dịch v ụ h ơ n n ê u n h ư giá
của hàng hoa hoặc dịch v ụ đó giảm xuống, ceteris
paribus. Theo n h ư luật cầu thì đường cầu là đường
nghiêng xuống về phía bên phải n h ư minh hoa trên
h ì n h 2.1.
Đường cầu cũng minh hoa tác động của giá t ố i
lượng cầu. K h i giá của thị t r ư ờ n g g i ả m x u ố n g t ừ P 2 tới
p, thì lượng cầu tảng lên từ Q 2 đ ế n Q,. P h ả n ứ n g của
l ư ợ n g c ầ u đ ố i v ớ i sự t h a y đôi c ù a g i á được m i n h hoa
trên đường cầu D 1
v à c á c n h à k i n h t ế g ọ i đ ó l à sư vân
đông dóc theo đường cẩu. T ó m l ạ i , có t h ể n ó i rằng
đ ư ờ n g c ầ u g i ú p c h o c h ú n g t a t r ả l ờ i c â u h ỏ i " Đ i ề u gì
x ả y ra với lượng cầu n ê u giá thay đ ổ i còn các yêu tô
k h á c cố định?"
3. T á c đ ộ n g c ủ a c á c y ê u t ô k h á c t ớ i c ầ u
N ế u đ ư ờ n g c ầ u cho b i ế t t á c đ ộ n g c ủ a g i á t ớ i l ư ợ n g
c ầ u t r o n g k h i các y ế u tô k h á c k h ô n g đ ổ i t h ì t á c động
c ủ a c á c y ế u t ố k h á c sẽ đ ư ợ c m i n h h o a n h ư t h ê n à o ? N ó i
39

K i n h tê hoe vi m ỏ
một cách khác, khi giả định ceteris paribus bị vi phạm

t h ì đ i ề u gì x ả y r a v ớ i cầu?
T r ư ớ c h ế t c h ú n g ta x e m xét các y ế u t ố chủ yếu
n g o à i giá b ả n t h â n h à n g hoa t á c đ ộ n g đ ế n c ầ u đó là t h u
nhập, thị hiếu, giá của các h à n g hoa liên quan, số
lượng n g ư ờ i t i ê u d ù n g , các k ỳ vọng...
a) Thu nhập là m ộ t t r o n g n h ữ n g y ế u t ố quan
trọng nhất quyết định mua gì v à bao nhiêu đối vối
n g ư ờ i t i ê u d ù n g vì t h u n h ậ p q u y ế t đ ị n h k h ả n ă n g mua
của n g ư ờ i t i ê u d ù n g . M ộ t n h à t h ố n g k ê học n g ư ờ i Đức
t ê n l à E r n s t E n g e l đ ã n g h i ê n c ứ u cơ c ấ u c h i t i ê u của
các h ộ gia đình v à p h á t b i ể u m ô i q u a n h ệ giữa thu
n h ậ p v à c ầ u đ ố i v ớ i h à n g hoa thành quy luật Engel.
Quy l u ậ t n à y được các n h à k i n h t ế k h á c t h ừ a n h ậ n và
là m ộ t t r o n g n h ữ n g quy l u ậ t k i n h t ế q u a n trọng. Dựa
v à o m ố i q u a n h ệ g i ữ a t h u n h ậ p v à c ầ u đ ố i v ớ i h à n g hoa
và dịch v ụ , Engel chia các loại h à n g hoa n h ư sau:
- Đ ố i v ố i đ a s ố h à n g hoa v à dịch v ụ , k h i t h u n h ậ p
t ă n g lên t h ì cầu đ ố i với c h ú n g t ă n g lên v à ngược l ạ i .
Các hàng hoa đó được gọi là các hàng hoa thông
t h ư ờ n g . T r o n g h à n g h ó a t h ô n g t h ư ờ n g l ạ i có h à n g hoa
t h i ế t y ế u v à h à n g hoa xa xỉ. H à n g hoa t h i ế t y ế u là các
h à n g hoa được c ầ u n h i ề u h ơ n k h i t h u n h ậ p t ă n g lên
n h ư n g sự t ă n g c ầ u là t ư ơ n g đ ố i n h ỏ h o ặ c x ấ p xỉ n h ư sự
t ă n g của t h u n h ậ p . Ví d ụ các h à n g hoa n h ư l ư ơ n g thực,
t h ự c p h ẩ m t h ư ờ n g đ ư ợ c coi l à h à n g h o a t h i ế t y ế u . K h i
40

t h u n h ậ p c ủ a b ạ n t ă n g l ê n 10 l ầ n c h ẳ n g h ạ n , c ó l ẽ c h i
t i ê u cho l ư ơ n g t h ự c s ẽ n h i ề u l ẻ n n h ư n g k h ô n g nhiều
l ầ n đ ế n n h ư v ậ y . C á c h à n g hoa xa xỉ l à c á c h à n g hoa
được cầu t ư ơ n g đ ố i n h i ề u k h i t h u n h ậ p của b ạ n tăng
l ê n . Đ i d u lịch, m u a b ả o h i ể m , chi t i ê u cho g i á o dục tư
n h â n t h ư ờ n g là các ví d ụ k i n h đ i ể n v ề h à n g hoa xa xỉ.
- Đ ố i với m ộ t sô h à n g hoa và dịch v ụ , k h i thu
nhập t ă n g lên người tiêu d ù n g mua ít đi v à ngược l ạ i .
C á c h à n g hoa đ ó có t ê n g ọ i l à h à n g hoa c ấ p t h ấ p . V í d ụ
t r o n g t h ò i bao c ấ p c h ú n g ta t h ư ờ n g p h ả i ă n đ ộ n gạo v à
n g ô h o ặ c k h o a i . N g à y n a y k h i t h u n h ậ p ( m ứ c s ố n g ) cao
lên việc tiêu d ù n g ngô, k h o a i g i ả m xuống.
b ) T h ị h i ế u l à ý t h í c h của con n g ư ờ i . T h ị h i ế u x á c
đ ị n h c h ủ n g l o ạ i h à n g hoa m à người tiêu dùng muốn
mua. Thị h i ế u t h ư ờ n g r ấ t k h ó quan s á t và các n h à k i n h
t ế thường giả định là thị h i ế u k h ô n g p h ụ thuộc vào giá
của h à n g hoa và thu n h ậ p của người tiêu dùng. Thị
hiếu phụ thuộc vào các n h â n tố như tập quán tiêu
d ù n g , t â m lý l ứ a t u ổ i , g i ớ i t í n h , t ô n g i á o . . . T h ị hiếu
c ũ n g có t h ể t h a y đ ổ i t h e o t h ò i g i a n v à c h ị u ả n h hưởng
lớn của q u ả n g cáo. N g ư ờ i tiêu d ù n g t h ư ờ n g sẵn s à n g bỏ
n h i ề u t i ề n đ ể m u a c á c h à n g hoa có n h ã n m á c n ô i t i ế n g
v à được q u ả n g c á o n h i ề u .
c) G i á c ủ a h à n g hoa liên q u a n cũng tác động
đ ế n q u y ế t đ ị n h m ú t , 2V ì n g ư ờ i t i ê u d ù n g . H à n g h o a có
hai loại h à n g hoa l i ê n q u a n là h à n g hoa thay t h ế và
41

h à n g hoa b ổ s u n g . H à n g hoa thay t h ế là những hàng

hoa g i ố n g h à n g h o a đ a n g x e m x é t h o ặ c có c ù n g giá trị
sử d ụ m - h a y t h o a m ã n c ù n g n h u c ầ u v í d ụ n h ư c h è và
cà p h ê . K h i giá của h à n g hoa t h a y t h ế (giá cà phê)
g i ả m x u ố n g , n g ư ờ i t i ê u d ù n g sẽ m u a í t h à n g hoa đang
x e m x é t (chè) h ơ n . H à n g hoa b ổ s u n g l à c á c h à n g hoa
được sử dụng cùng nhau ví d ụ như chè Lipton và
đường. K h i giá chè Lipton g i ả m xuống n g ư ờ i tiêu dùng
sẽ m u a n h i ề u đ ư ờ n g h ơ n v à n g ư ợ c l ạ i .
d) S ô l ư ợ n g người tiêu d ù n g hay quy mô thị
t r ư ờ n g là m ộ t trong những n h â n t ố quan trọng xác
định lượng tiêu d ù n g t i ề m n ă n g . T h ị trường càng nhiều
n g ư ờ i t i ê u d ù n g t h ì c ầ u t i ề m n ă n g sẽ c à n g l ớ n . Ví d ụ rõ
n h ấ t là t h ị t r ư ờ n g T r u n g Quốc v ớ i h ơ n Ì t ỷ d â n l u ô n là
thị t r ư ờ n g t i ề m n ă n g của các h ã n g s ả n x u ấ t t r ê n thế
giói. R ấ t n h i ề u h ã n g đ ã đ ầ u t ư v à o T r u n g quốc đ ể k h a i
thác thị trường tiềm n ă n g này.
e) C á c k ỳ v ọ n g C ầ u đ ổ i v ó i h à n g h ó a h o ặ c dịch v ụ
sẽ t h a y đ ổ i p h ụ t h u ộ c v à o c á c k ỳ v ọ n g ( s ự m o n g đ ợ i ) c ủ a
n g ư ờ i t i ê u d ù n g . N ế u n g ư ờ i t i ê u d ù n g k ỳ vọng r ằ n g giá
c ủ a h à n g h o a s ẽ t ă n g l ê n t r o n g t ư ơ n g l a i t h ì h ọ sẽ mua
n h i ề u h à n g h ó a đ ó h ơ n n g a y b â y g i ờ . C o n n g ư ờ i có c á c
kỳ vọng về t h u nhập, thị hiếu, số lượng người tiêu dùng.
T ấ t cả các k ỳ v ọ n g đ ó đ ề u t á c đ ộ n g đ ế n c ầ u h à n g h ó a .
42

C h ư ơ n g l i - C u n g - cầu
V ậ y các y ế u t ố đó tác động n h ư t h ế n à o đ ế n cầu

đ ố i v ớ i h à n g hoa? C h ú n g t a sẽ m i n h hoa đ i ế u đ ó như
t h ế n à o t r ê n đồ thị?
M ộ t g i ả i đ á p t h ự c t h i n h ò t o á n học đó là v ẽ đ ư ờ n g
cầu t r ê n k h ô n g gian ba c h i ê u , m ộ t trục b i ể u d i ễ n giá,
m ộ t t r ụ c b i ể u d i ễ n giá h à n g hoa liên q u a n v à m ộ t trục
biểu diễn lượng cầu. T u y n h i ê n , l à m điều đó r ấ t phức
tạp v à các n h à k i n h t ế sử d ụ n g m ộ t cách đơn g i ả n h ơ n
đó là m i n h hoa sự dịch c h u y ể n của đ ư ờ n g c ầ u . S ự t h a y
đ ổ i của b ấ t cứ y ế u t ố n à o k h á c g i á b ả n t h â n h à n g hoa
sẽ gây ra sự dịch chuyển của đường cầu chứ
k h ô n g p h ả i là sự v ậ n đ ộ n g dọc theo đ ư ờ n g cầu.
T h í d ụ , h ì n h 2.2 m ô t ả đ ư ờ n g c ầ u đ ố i v ố i t h ị t l ợ n . K h i .
g i á l à P! t h ì n g ư ờ i t i ê u d ù n g m u a m ộ t lượng là Q^Tại
mức g i á P j n ế u g i á của h à n g hoa t h a y t h ế ( t h ị t bò) t ă n g
l ê n t h ì m ộ t s ố n g ư ờ i t i ê u d ù n g sẽ t h a y t h ế t h ị t b ò b ằ n g
t h ị t l ợ n . T r ê n đ ồ t h ị h ì n h 2.2 đ ư ờ n g c ầ u m ó i l à đường
D . Đường D
2 2
cho b i ế t t ạ i m ứ c giá Pj thì người tiêu
d ù n g sẽ m u a m ộ t l ư ợ n g là Q2 n h i ề u h ơ n so v ố i l ư ợ n g c ầ u
Q,và đường D 2
cho b i ế t t ạ i m ọ i m ứ c g i á k h á c t h ì n g ư ờ i
t i ê u d ù n g đ ề u m u a n h i ề u t h ị t l ợ n h ơ n so v ớ i đ ư ờ n g c ầ u
D . Sự t h a y đ ổ i của c á c y ế u t ố k h á c c ũ n g được
1
minh
hoa t ư ơ n g t ự b ằ n g cách dịch c h u y ể n đường cầu sang
t r á i hoặc sang p h a i zo với đường cầu ban đầu phụ
thuộc v à o sự t h a y đ ổ i cụ t h ể của các y ê u t ố đó.
43

is.mil ít' núc VI HIU
p Ạ
> Q
ọ, Q,
Hình 2.2. Sự dịch chuyển của đường cầu
Như vậy khi phân tích tác động của một yếu tô
n à o đó đ è n l ư ợ n g c á u , c h ú n g ta p h ả i p h â n b i ệ t sự v ậ n
đ ộ n g dọc t h e o đ ư ờ n g c ầ u v à s ự d ị c h c h u y ể n c ủ a đường
c ầ u . S ự t h a y đ ô i g i á c ủ a b ả n t h â n h à n g h ó a g â y r a sự
v ậ n đ ộ n g dọc t h e o đ ư ờ n g c ầ u c ò n s ự t h a y đ ô i c ủ a b ấ t cứ
y ế u t ố n à o n g o à i giá của h à n g hoa đ ó g â y ra sự đạch
c h u y ê n của đ ư ờ n g cầu.
4. H à m cầu
Qua n g h i ê n c ứ u c á c y ế u t ố c ủ a c ầ u c h ú n g t a có
t h ê biêu diễn m ố i quan h ệ giữa lượng cầu đ ố i với h à n g
hoa và các y ế u t ố ả n h h ư ở n g dưới d ạ n g h à m số tổng
quát sau:
44

C h ư ơ n g l i - C u n g - cầu
Q =f(P P .P I,N ,...) (2.1)

Jx xf y lt td
Trong đó
- Q d x lượng c ầ u đ ố i với h à n g hoa X ;
- P x giá của h à n g hoa X;
- P v giá của h à n g hoa Y;
- P z g i á c ủ a h à n g h o a Z;
- ì thu n h ậ p của n g ư ờ i tiêu d ù n g ;
- N > số lượng n g ư ờ i tiêu dùng.
t
5. T ổ n g h ợ p c á c đ ư ờ n g cầu.
Nếu chúng ta biết được đường cầu của các cá
n h â n tiêu d ù n g riêng biệt thì làm cách n à o để xác định
tổng cầu của họ? T ổ n g l ư ợ n g c ầ u t ạ i m ộ t m ứ c giá đã
cho b ằ n g t ổ n g l ư ợ n g c ầ u c ủ a t ấ t c ả n g ư ờ i t i ê u d ù n g t ạ i
mức giá đó. G i ả sử m ộ t t r ư ờ n g h ơ p đ ơ n g i ả n n h ấ t là
m ộ t t h ị t r ư ờ n g chỉ có h a i n g ư ờ i t i ê u d ù n g với các hàm
cầu tương ứ n g của h ọ là Q^ÍỊCP) và Q =f (p). T ạ i
2 2 mức
giá Pj n g ư ờ i t i ê u d ù n g Ì mua Qj còn người tiêu d ù n g 2
mua Q 2 t h ì l ư ợ n g t ổ n g c ầ u c ủ a cả h a i ( t h ị t r ư ờ n g ) sẽ l à
tổng các lượng c ầ u r i ê n g b i ệ t của m ỗ i n g ư ờ i t i ê u d ù n g . 3
° Q = Oi + Q 2 = f,(p) + f ( p )2
L ư u ý r ằ n g v i ệ c c ộ n g c á c l ư ợ n g c ầ u l ạ i VỚI n h a u
chỉ có n g h ĩ a k h i cả h a i n g ư ờ i t i ê u d ù n g c ù n g g ặ p một
mức giá. Đ i ề u n à y có t h ể t h ấ y rõ qua h ì n h 2.3
1
Chúng ta có thể khái quát cách xác định lổng cầu này cho 3 hoặc nhiều người
tiêu dùng hơn. Lương lổng cáu là tổng sỏ các lượng cầu cùa các cá nhân tại mức
giá đã cho. Ví dụ trường hợp 3 người tổng cầu tại mức giá p sẽ có dạng
Q=Q,+Q +Q,= f,(p)+f (p)+f,(p).
2 :
45

H ì n h 2.3 T ô n g c ộ n g c á c đ ư ờ n g c ầ u
li. CƯNG
1. C á c k h á i niệm
H i ể u được n g ư ờ i t i ê u d ù n g m u ố n mua bao nhiêu
h à n g hoa là m ộ t đ i ề u r ấ t q u a n t r ọ n g n h ư n g v ẫ n c h ư a
đ ủ đ ể b i ế t được giá v à sản lượng h à n g hoa đó t r ê n thị
t r ư ờ n g l à bao n h i ê u . Đ ể t r ả lòi được v ấ n đ ề đó, c h ú n g
ta còn cần phải hiểu người sản xuất hay các hãng
m u ố n b á n bao n h i ê u h à n g hoa. H à n h v i của các h ã n g
được g i ả i t h í c h qua k h á i n i ệ m k i n h t ế là cung.
C u n g là số lượng h à n g hoa hoặc dịch v ụ m à n g ư ờ i
s ả n x u ấ t m u ố n b á n v à có k h ả n ă n g b á n ở c á c m ứ c giá
k h á c n h a u trong khoảng thời gian n h ấ t định, ceteris
paribus.
46

Cũng giống n h ư trong k h á i n i ệ m cầu, cung bao

g ồ m cả h a i y ế u t ố đ ó l à s ự m u ố n b á n v à k h ả n ă n g bán
của nhà sản xuất. Ý muốn bán thường gắn vói l ợ i
n h u ậ n có t h e t h u đ ư ợ c c ò n k h ả n ă n g b á n l ạ i p h ụ thuộc
vào n ă n g lực s ả n x u ấ t của hãng.
Lượng cung là số lượng h à n g hoa mà các hãng
m u ố n b á n t ạ i m ộ t m ứ c g i á đ ã cho v ố i c á c y ế u t ố k h á c
k h ô n g đôi (ceteris paribus). C h ú n g ta có t h ể t h ấ y là
cun? b i ể u d i ễ n m ố i q u a n h ệ giữa giá và lượng cung,
ceteris p a r i b u s .
K h i c h ú n g ta b i ể u d i ễ n m ố i c u a n h ệ n à y t r ê n đồ
thị, c h ú n g ta sẽ có đ ư ờ n g c u n g . ] - ì n h 2.4 minh hoa
đường cung s 1
đơn giản.
S'
p.
•
Q, Q 2 Q
H ì n h 2.4 Đ ư ờ n g c u n g s 1
47

K i n h t ế hoe vi m ò
Đ ư ờ n g c u n g nấy là m ộ t đ ư ờ n g t h ẳ n g n h ư n g các
đ ư ờ n g c u n g k h á c c ó t h ê có h ì n h d ạ n g k h á c . C ũ n g n h ư
đối với đ ư ờ n g cầu, trục tung biểu d i ễ n giá còn trục
h o à n h b i ể u d i ễ n sản lượng. N h ư v ậ y đ ư ờ n g cung giúp
c h ú n g ta t r ả lời c â u h ỏ i các h ã n g sẽ b á n bao nhiêu
h à n g hoa ở c á c m ứ c g i á k h á c n h a u .
2. T á c đ ộ n g c ủ a g i á t ớ i l ư ợ n g cung
C h ú n g ta minh hoa tác động của giá tới lượng
c u n g t r ê n đ ồ t h i đ ư ờ n g c u n g h ì n h 2 . 4 . G i ả s ử h à n g hoa
xem x é t là t h ị t lợn. K h i giá t h ị t lợn t ă n g lên, các h ã n g
cung nhiều hơn. Nếu giá là p, lượng cung trẽn thị
t r ư ờ n g là Q j . N ế u giá t ă n g lên P 2 l ư ợ n g c u n g sẽ tăn?
l ê n Q . S ự t h a y đ ổ i c ủ a g i á t h ị t l ợ n g â y r a sự
2 vận động
dóc theo đường cung.
3. T á c đ ộ n g c ủ a c á c y ế u t ố k h á c đ ế n cung
C ũ n g giống n h ư đ ố i với cầu, sự t h a y đ ổ i của một
b i ế n n à o đ ó n g o à i g i á c ủ a h à n g h o a t h a y - đ ổ i s ẽ l à m cho
đ ư ờ n g cung dịch c h u y ể n . Trước k h i xem xét một tác
động cụ t h ể , c h ú n g ta điểm qua c á c y ế u t ố có ảnh
h ư ở n g đ ế n cung. Đ ó là c ô n g n g h ệ s ả n x u ấ t , giá của các
yêu t ố đ ầ u vào, chính sách thuế, số lượng người sản
x u ấ t , các k ỳ vọng...
a) C ô n g n g h ệ sản x u ấ t có ả n h h ư ở n g trực t i ế p
đ ế n s ố l ư ợ n g h à n g hoa được s ả n x u ấ t ra. Công n^hệ
t i ê n t i ế n s ẽ l à m t ă n g n ă n g s u ấ t v à do đ ó n h i ê u hang
hoa h ơ n được s ả n x u ấ t ra.
48

b) G i á của các yêu tô đ ầ u v à o tác động trực

t i ế p đ ế n c h i p h í s ả n x u ấ t v à do đ ó ả n h h ư ở n g đ ế n l ư ợ n g
h à n g hoa m à c á c h ả n g m u ố n b á n . N ế u n h ư giá của các
y ế u t ố đ ẩ u v à o g i ả m , c h i p h í s ả n x u ấ t sẽ g i ả m v à do đ ó
h ã n g sẽ m u ố n cung nhiều h à n g hóa hơn, các y ê u tố
khác không thay đổi.
c) C h í n h s á c h t h u ế l à c ô n g c ụ đ i ề u n é t c ủ a nhà
n ư ớ c . Đ ố i v ố i c á c h ã n g t h u ế l à c h i p h í do v ậ y chính
s á c h g i ả m t h u ê , m i ễ n t h u ế h o ặ c t r ợ c ấ p có t h ể k h u y ê n
khích sản x u ấ t l ầ m t ă n g cung hay là c h í n h s á c h thuê
cao có t h ể h ạ n c h ế s ả n x u ấ t v à l à m g i ả m c u n g .
d) S ố l ư ợ n g n g ư ờ i s ả n x u ấ t có ả n h h ư ở n g t r ự c
tiếp đ ế n số l ư ợ n g h à n g hoa được b á n ra t r ê n thị t r ư ờ n g .
Càng nhiều người sản xuất t h ì l ư ợ n g h à n g hoa càng
nhiều và ngược l ạ i .
e) C á c k ỳ v ọ n g : M ọ i m o n g đ ợ i v ề s ự t h a y đ ô i g i á
của h à n g h ó a , g i á của c á c y ế u t ố s ả n x u ấ t , c h í n h sách
t h u ế đ ề u có ả n h h ư ở n g đ ế n c u n g h à n g h ó a . N ê u c á c k ỳ
v ọ n g t h u ậ n l ợ i đ ố i vói s ả n x u ấ t t h ì c u n g sẽ m ở r ộ n g v à
ngược l ạ i .
K h i có s ự t h a y đ ổ i c ủ a m ộ t b i ế n n g o à i g i á sẽ l à m
cho t o à n b ộ đ ư ờ n g c u n g d ị c h chuyên.
T r o n g ví d ụ của c h ú n g ta v ề t h ị t r ư ờ n g t h ị t lợn
k h i g i á c ủ a t h ứ c ă n cho l ợ n t ă n g l ê n t h ì đ ư ờ n g c u n g sẽ
d ị c h c h u y ể n s a n g b ê n t r á i t ừ s, đ ế n S 2 như minh hoa
trên hình 2.5
49

K i n h tẻ hoe vi mó
H ì n h 2.5. S ự d ị c h c h u y ể n c ủ a đ ư ờ n g c u n g
Như vậy khi phân tích tác động của một yếu tố
n à o đó đ ế n l ư ợ n g cung, c h ú n g ta p h ả i p h â n b i ệ t sự v ậ n
đ ộ n g dọc t h e o đ ư ờ n g c u n g v à s ự d ị c h c h u y ể n c ủ a đường
cung. S ự t h a y đ ổ i giá của m ộ t h à n g h ó a g â y ra sự v ậ n
đ ộ n g d ọ c t h e o đ ư ờ n g c u n g đ ố i v ớ i h à n g h ó a đ ó , c ò n sự
t h a y đ ô i c ủ a b ấ t c ứ y ế u t ố n à o n g o à i g i á c ủ a h à n g hoa
đ ó n h ư c ô n g n g h ệ , c h i p h í , c h í n h s á c h t h u ế . . . sẽ g â y ra
sự dịch c h u y ể n của đ ư ờ n g c u n g .
4. H à m cung
C h ú n g t a có t h ể b i ể u d i ễ n m ố i q u a n h ệ g i ữ a l ư ợ n g
cung và y ế u t ố khác dưới dạng tổng q u á t sau:
50

C h ư ơ n g l i - Cung - câu
Q s x = f(P X J P ,N ...)
i s x (2.5)
Trong đó: - Q là lượng cung hàng hoa X;

sx
- P x là giá của X;
- Pj l à g i á c ủ a y ế u t ố đ ầ u v à o ;
- N s x là số lượng người sản xuất.
5. T ổ n g h ợ p c á c đ ư ờ n g cung.
Đ ư ờ n g c u n g t h ị t r ư ờ n g cho b i ế t t ổ n g s ố h à n g h o a
được cung bởi t ấ t cả các h ã n g t ạ i các mức giá khác
nhau. T ư ơ n g t ự n h ư p h ầ n x á c đ ị n h đ ư ờ n g c ầ u của t h ị
t r ư ờ n g , đ ư ờ n g c u n g t h ị t r ư ờ n g là t ổ n g số của t ấ t cả các
đ ư ờ n g c u n g c á n h â n . T r o n g p h ẩ n n à y c h ú n g t a sẽ m i n h
hoa sự tổng hợp đ ư ờ n g c u n g b ằ n g đồ t h ị .
Qd, Qd 2 Qf, Qf 2 Qd, Qf,

+ Q2 Q:
d + f
H ì n h 2.6 T ổ n g cộng c á c đ ư ờ n g c u n g
Giả sử có hai hãng cung cấp hàng hoa với hai

đường cung t ư ơ n g ứ n g là S d v à Sf. Đ ư ờ n g t ổ n g c u n g S t
là t ổ n g theo c h i ề u n g a n g của hai đ ư ờ n g S v à S d f
51

H I . CÂN B A N G T H Ị T R Ư Ờ N G
1. T r ạ n g t h á i c â n bằng
T á c đ ộ n g q u a l ạ i g i ữ a c u n g v à c ầ u x á c đ i n h g i á và
s ả n l ư ợ n g h à n g hoa, dịch v ụ được m u a v à b á n t r ê n thị
t r ư ờ n g . Đ ư ờ n g c ầ u cho b i ế t l ư ợ n g h à n g h o a m à người
tiêu d ù n g m u ố n mua t ạ i các mức g i á k h á c n h a u và
đ ư ờ n g c u n g cho b i ế t s ố l ư ợ n g h à n g hoa m à các hãng
m u ố n b á n t ạ i c á c mức giá k h á c n h a u . K h i t ấ t cả mọi
n g ư ờ i t h a m g i a v à o t h ị t r ư ờ n g có t h ể m u a h o ặ c b á n m ộ t
lượng b ấ t k ỳ m à h ọ mong m u ố n , c h ú n g ta nói r ằ n g thị
trường trong t r ạ n g t h á i c â n b ằ n g . Đ ó là t r ạ n g t h á i mà
cả n g ư ờ i m u a v à n g ư ờ i b á n đ ề u k h ô n g t h í c h t h a y đổi
h à n h v i của h ọ . M ứ c giá m à n g ư ờ i m u a m u ố n m u a và
n g ư ờ i b á n m u ố n b á n theo ý của h ọ được gọi là mức giá
c â n b ằ n g . s ả n l ư ợ n g được m u a v à b á n t ạ i m ứ c giá cân
b ằ n g gọi là l ư ợ n g c â n bằng.
a. X á c đ ị n h t r ạ n g t h á i c â n b ằ n g b ằ n g đ ồ t h ị
Đ ể x á c đ ị n h t r ạ n g t h á i c â n b ằ n g của t h ị trường
b ằ n g đồ t h ị c u n g - cầu, c h ú n g ta q u a y trở l ạ i ví d ụ về
t h ị t r ư ờ n g t h ị t l ợ n . H ì n h 2.7 m i n h h o a c á c đ ư ờ n g c u n g
v à cầu t h ị t l ợ n . C á c đ ư ờ n g n à y c ắ t n h a u t ạ i đ i ể m E, đó
l à t r ạ n g t h á i c â n b ằ n g t h ị t r ư ờ n g v ớ i g i á c â n b ằ n g l à Pe
v à l ư ợ n g c â n b ằ n g l à Qe. Đ â y c h í n h l à l ư ợ n g m à n g ư ờ i
tiêu d ù n g m u ố n mua và các h ã n g m u ô n bán.
52

s'
Pe
D'
—-* Q
Qe
H ì n h 2.7 C â n b ằ n g t h ị t r ư ờ n g
b. Xác định cân bằng thị trường bằng toán

học
Chúng ta cũng có thể xác định cân bằng thị
t r ư ờ n g b ằ n g c ô n g cụ t o á n học n h ờ việc sử d ụ n g các
phương trình cung, cầu. Gọi phương trình cung là
Q s = f ( P ) v à p h ư ơ n g t r ì n h c ầ u l à Q d = g(P). G i ả i p h ư ơ n g
t r ì n h Q s = Q d h a y f ( P ) = g ( P ) t a sẽ t h u đ ư ợ c g i á c â n b ằ n g
và lượng cân bằng.
2. S ự đ i ề u c h ỉ n h c ủ a t h ị trường
C â n b ằ n g t h ị trường k h ô n g phải là một k h á i n i ệ m
t r ừ u t ư ợ n g c ũ n g n h ư l à m ộ t k h ả n ă n g lý t h u y ế t . C húng
t a có t h ể q u a n s á t t h ấ y trạng t h á i c â n b ằ n g của thị
53

K i n h te học vi m ỏ
trường. M ộ t biểu hiện gián t i ế p của trạng t h á i cân

b ằ n g t h ị t r ư ờ n g đ ó l à k h i n g ư ờ i t i ê u d ù n g có t h ể mua
b ấ t cứ s ố l ư ợ n g n à o t ạ i m ứ c g i á t h ị t r ư ờ n g .
M ộ t đ i ể u t h ú vị là c â n b ằ n g t h ị t r ư ờ n g x u ấ t hiện
k h ô n g c ầ n p h ả i có s ự p h ố i h ợ p n à o đ ố i v ớ i n g ư ờ i sản
xuất và n g ư ờ i tiêu d ù n g . Trong các thị trường cạnh
t r a n h n h ư t h ị t r ư ờ n g n ô n g s ả n , h à n g t r i ệ u n g ư ờ i tiêu
d ù n g v à h à n g n g à n h ã n g k i n h d o a n h đ ư a ra các quyết
định mua v à b á n m ộ t c á c h độc l ậ p . V ậ y m à các h ã n g
đ ề u b á n được v à m ọ i n g ư ờ i t i ê u d ù n g đ ề u mua được
l ư ợ n g h à n g hoa m à h ọ m o n g m u ố n . Đ i ề u đ ó x ẩ y ra nhờ
các lực l ư ợ n g của t h ị t r ư ờ n g t ự p h ố i hợp h à n h động vối
n h a u đ ể đ ạ t được t r ạ n g t h á i c â n b ằ n g t h ị t r ư ờ n g . Adam
S m i t h đ ã g ọ i cơ c h ế x á c đ ị n h g i á t h ị t r ư ờ n g đ ó l à b à n
tay vô h ì n h .
V ậ y đ i ể u gì l à m cho t h ị t r ư ờ n g đ ạ t đ ư ợ c t r ạ n g t h á i
c â n bằng? N ế u giá k h á c vói mức giá c â n b ằ n g thì người
t i ê u d ù n g v à h ã n g sẽ có đ ộ n g cơ đ ể t h a y đ ổ i h à n h v i
c ủ a h ọ đ ể đ ư a g i á q u a y t r ở l ạ i t r ạ n g t h á i c â n b ằ n g . Có
t h ể m i n h h o a đ i ể u n à y ở h ì n h 2.8 v ề s ự đ i ề u c h ỉ n h của
thị t r ư ờ n g thịt lợn.
Nếu giá ban đ ẩ u t h ấ p h ơ n giá c â n bằng, người
t i ê u d ù n g sẽ m u ố n m u a n h i ề u h ơ n l ư ợ n g m à n g ư ờ i b á n
m u ố n b á n . K h i g i á l à p , n h ư t r o n g h ì n h 2.8 c á c h ã n g
c h ỉ m u ố n b á n Qs, t r o n g k h i n g ư ờ i t i ê u d ù n g l ạ i m u ố n
m u a Q d j . T ạ i mức giá n à y , t h ị t r ư ờ n g ở t r ạ n g t h á i m ấ t
54

c â n b ằ n g , t ạ i đó lượng c ầ u k h á c với lượng cung. T r ê n

t h ị t r ư ờ n g có h i ệ n t ư ợ n g c ầ u v ư ợ t - đó l à l ư ợ n g khác
biệt giữa lượng cầu và lượng cung. T ạ i mức giá đã cho
là Pj l ư ợ n g c ầ u v ư ợ t là ( Q d - Q s ) . H i ệ n t ư ợ n g n à y g ọ i là
1 1
thiếu hụt hàng hoa.

M ộ t s ố n g ư ờ i t i ê u d ù n g m a y m ắ n sẽ m u a được t h ị t
lợn với giá Pj. N h i ề u n g ư ờ i t i ê u d ù n g k h á c k h ô n g t h ể
t ì m được n g ư ờ i b á n v ớ i g i á đó. H ọ có t h ể l à m gì? M ộ t
v à i n g ư ờ i t r o n g s ố h ọ có t h ể s ẵ n s à n g t r ả m ứ c g i á cao
hơn Pj. T ư ơ n g t ự n h ư vậy, n h ữ n g n g ư ờ i b á n n h ậ n ra
những người tiêu dùng đ ó có t h ể sẽ nâng giá lên.
Những h à n h động n h ư v ậ y của người mua và người
b á n sẽ l à m cho giá thị trường t ă n g lên. K h i giá thị
trường t ă n g lên, lượng h à n g các h ã n g m u ố n b á n cũng
t ă n g lên và lượng h à n g người tiêu d ù n g m u ố n mua sẽ
g i ả m x u ố n g . Sức é p t ă n g g i á n à y s ẽ t i ế p t ụ c c h o t ớ i k h i
g i á đ ạ t đ ư ợ c m ứ c g i á c â n b ằ n g l à Pe, t ạ i đ ó s ẽ k h ô n g
còn t ì n h t r ạ n g cầu vượt.
N g ư ợ c l ạ i , n ế u l ú c đ ầ u g i á cao h ơ n m ứ c c â n b ằ n g
t h ì n g ư ờ i b á n sẽ m u ố n b á n n h i ề u h ơ n l ư ợ n g n g ư ờ i t i ê u
d ù n g m u ố n mua. Ví dụ, k h i giá là P 2 t h ì n g ư ờ i b á n sẽ
m u ố n b á n Qs 2 n h ư n g n g ư ờ i m u a chỉ m u ô n m u a Qd như
2
m i n h hoa t r ê n h ì n h 2.8. T h ị t r ư ờ n g c ũ n g n ằ m trong

trạng thái m ấ t c â n bằng. T ồ n t ạ i cung vượt hay còn
gọi là d ư t h ừ a h à n g hoa. T ấ t nhiên trong trường hợp
n à y k h ô n g p h ả i l à t ấ t cả c á c h ã n g đ ể u b á n được lượng
55

K i n h tẽ học vi mô
h à n g n h ư h ã n g m o n g m u ố n . T h a y vì p h ả i c h i t h ê m các
k h o ả n c h i p h í đ ể b ả o q u ả n , c á c h ã n g sẽ g i ả m g i á b á n đ ể
t h u h ú t t h è m k h á c h h à n g . G i á s ẽ g i ả m x u ố n g t ớ i mức
c â n b ằ n g l à Pe t ạ i đ ó h i ệ n t ư ợ n g d ư t h ừ a s ẽ m ấ t đ i và
k h ô n g c ò n sức é p g i ả m g i á nữa.
p ii
s 1
Pj
Pe
p,
ư
•
Qd, Qs, Qe Qd, Q h
Hình 2.8. Điều chỉnh của thị trường
T ó m l ạ i , t ạ i b ấ t cứ m ứ c g i á n à o k h á c g i á c â n b ằ n g ,
h o ặ c n g ư ờ i t i ê u d ù n g h o ặ c n g ư ờ i b á n s ẽ k h ô n g t h ể mua
h o ặ c b á n m ộ t l ư ợ n g h à n g h o a m à h ọ m o n g m u ố n . H ọ sẽ
hành đ ộ n g đ ể t h a y đ ổ i giá, l à m cho g i á q u a y trở về
trạng t h á i c â n b ằ n g . M ứ c g i á c â n b ằ n g đ ó l à do t h ị
t r ư ờ n g x á c đ ị n h , t ạ i đ ó sẽ k h ô n g có d ư t h ừ a hoặc t h i ế u
hụt hàng hoa.
56

3. S ự t h a y đ ô i t r ạ n g t h á i c â n bằng
C â n b ằ n g thị t r ư ờ n g k h ô n g p h ả i là m ộ t t r ạ n g t h á i
v ĩ n h c ử u m à n ó có t h ể t h a y đôi k h i c á c y ế u t ố của c u n g
v à c ầ u t h a y đ ổ i . C á c y ế u t ố đ ó t h a y đ ổ i sẽ l à m dịch
c h u y ể n đường cung v à đường cầu. K ế t q u ả là các t r ạ n g
t h á i c â n b ằ n g m ớ i được t h i ế t l ậ p . C h ú n g ta q u a y t r ở l ạ i
ví d ụ v ề t h ị t r ư ờ n g t h ị t lợn v à xem xét các t ì n h huống
cụ t h ể sau đ â y :
a. T á c đ ộ n g c ủ a s ự d ị c h c h u y ể n c ủ a cầu
G i ả sử g i á t h ị t b ò t ă n g l ê n l ú c đó n g ư ờ i t i ê u d ù n g
s ẽ t i ê u d ù n g n h i ề u t h ị t l ợ n h ơ n vì t h ị t l ợ n l à h à n g h o a
t h a y t h ế cho t h ị t b ò . K ế t q u ả l à đ ư ờ n g c ầ u đ ố i v ớ i t h ị t
l ợ n dịch c h u y ể n t ừ D 1
đ ế n T) n h ư m i n h h o a t r ê n h ì n h
2
2.9. T ạ i m ọ i m ứ c g i á , n g ư ờ i t i ê u d ù n g đ ề u m u ố n mua
n h i ề u t h ị t l ợ n h ơ n so v ớ i t r ư ớ c k i a . B â y g i ò g i á cân
b ằ n g m ó i sẽ là P m và lượng cân bằng mối là Q . K ế t m
q u ả của sự t ă n g cầu là giá và sản lượng c â n b ằ n g đ ề u

tăng. 0 đ â y , g i á t h ị t b ò t ă n g d â n đ ế n sự dịch chuyển
c ủ a đ ư ơ n g c ầ u t h ị t l ợ n v à s ự v ậ n đ ộ n g dọc t h e o đ ư ờ n g
cung thịt lợn.
57

K i n h tế hoe vi mô
Pe
0« Q,n
H ì n h 2.9 T á c đ ộ n g c ủ a s ự d ị c h c h u y ể n c ủ a đ ư ờ n g c ầ u
b. Tác động của sự dịch chuyển của đườnơ

cung
B â y giò c h ú n g ta l ạ i g i ả sử giá t h ị t b ò k h ô n g thay
đ ô i , c ò n g i á c ủ a t h ứ c ă n cho l ợ n l ạ i t ă n g l ê n . V i ệ c c h ă n
n u ô i l ợ n t r ở l ê n đ ắ t h ơ n vì g i á c ủ a t h ứ c ă n ( đ ầ u v à o ) đ ã
t ă n g lên. K ế t q u ả là đ ư ờ n g c u n g t h ị t l ợ n dịch chuyển
lên trên từ s 1
đến s 2
n h ư m i n h hoa t r ê n h ì n h 2.10. T ạ i
m ọ i m ứ c g i á , c á c h ã n g b â y g i ò đ ề u m u ố n c u n g í t h ơ n so
VỚI t r ư ớ c k i a k h i g i á c á m c h ư a t ă n g .
T ạ i m ứ c g i á c â n b ằ n g b a n đ ầ u c ủ a t h ị t l ợ n l à Pe
n g ư ờ i t i ê u d ù n g v ẫ n m u ô n m u a Qe, n h ư n g k h i g i á c á m
đ ắ t lên, các h ã n g chỉ m u ố n cung m ộ t l ư ợ n g là Q . N h ư
58

v ậ y , l ư ợ n g c ầ u d ư s ẽ l à ( Q e - Q n ) . Sức é p t h ị t r ư ờ n g sẽ
l à m cho g i á t ă n g l ê n đ ế n t r ạ n g t h á i c â n b ằ n g m ớ i l à P m
v à s ả n l ư ợ n g c â n b ằ n g sẽ là Q . m
Pm
Pe
Qn Qm Qe
H ì n h 2.10 T á c đ ộ n g c ủ a s ự d ị c h c h u y ể n đ ư ờ n g c u n g
Như vậy sự tăng giá của thức ăn cho lợn tăng lên
đã l à m t ă n g giá c â n b ằ n g n h ư n g l à m giảm lượng c â n
bằng. T r o n g t r ư ờ n g h ợ p n à y đ ư ờ n g cung dịch chuyển
g â y r a s ự v ậ n đ ộ n g dọc t h e o đ ư ờ n g c ầ u .
c. S ự t h a y đ ổ i c ả c u n g v à c ầ u
T r o n g t h ự c t ế c á c n h â n t ố của cả c u n g v à c ầ u đ ề u
có t h ể t h a y đ ổ i v à do đ ó t r ạ n g t h á i c â n b ằ n g c ủ a thị
t r ư ờ n g c ũ n g l u ô n t h a y đ ổ i . H ì n h 2.11 m i n h họa sự t h a y
59

K i n h tẽ hoe vi mô
đ ổ i đ ồ n g t h ờ i đ ó . T h ự c t i ễ n n h ữ n g n ă m q u a cho thấy
r ằ n g c ầ u đ ố i v ớ i m á y t í n h t ă n g l ê n r ấ t n h i ề u , điêu đó
đ ư ợ c m i n h h ọ a b ằ n g s ự d ị c h c h u y ể n c ủ a đ ư ờ n g cầu từ
D 1
đ ế n D . T u y n h i ê n , g i á c ủ a m á y t í n h l ạ i g i ả m xuống
2
rất nhanh vì c u n g c ũ n g t ă n g t ừ s 1
đến s . 2
Nguyên
n h â n c h ủ y ế u c ủ a c u n g t ă n g l à do c ô n g n g h ệ s ả n xuất
máy tính được hoàn thiện rất nhiều và n g à y càng
n h i ề u h ã n g s ả n x u ấ t m á y t í n h r a đ ò i . K ế t q u ả là giá
cân bằng của máy tính giảm và lượng cân bằng
t ă n g lên.
p
Ả
s 1
s
2
ư
* D 1
—•
Q. Q: Q
H ì n h 2.11 T á c đ ộ n g của dịch c h u y ể n của cả

đường cầu và đường cung
60

C h ư ơ n g l i - Cung - cẩu
T ó m l ạ i , m ộ t sự t h a y đ ổ i của m ộ t y ế u t ố n à o đó
của c ầ u hoặc c u n g hoặc sự t h a y đ ổ i c ủ a c á c y ế u t ố đ ồ n g
t h ò i sẽ l à m d ị c h c h u y ể n các đường cầu, đường cung.
K ế t q u ả của sự dịch c h u y ể n đó là sự t h a y đ ổ i của trạng
t h á i c â n bằng. Đ ể m ô t ả t á c động của sự t h a y đ ổ i y ế u t ố
đ ó c h ú n g t a so s á n h g i á v à s ả n l ư ợ n g c â n b ằ n g b a n đầu
vói g i á v à s ả n l ư ợ n g c â n b ằ n g m ố i .
4. T á c đ ộ n g c ủ a s ự c a n t h i ệ p c ủ a c h í n h phủ
Chính phủ có thể tác động vào cân bằng thị
trường bằng nhiều cách khác nhau. C ó khi tác động
của chính phủ làm cho đường cung hoặc đường cầu
dịch c h u y ể n t ạ o r a t r ạ n g t h á i c â n b ằ n g m ố i v à c ũ n g có
khi tác động của chính phủ l à m cho lượng cung và
lượng cầu k h á c n h a u .
a. C h í n h s á c h l à m d ị c h c h u y ể n đ ư ờ n g cung
C á c c h í n h s á c h của c h í n h p h ủ có t h ể g â y ra sự
dịch c h u y ể n của đ ư ờ n g cung hoặc đ ư ờ n g cầu. ở đây
c h ú n g ta sẽ x e m x é t m ộ t t r ư ờ n g hợp t r o n g đó c h í n h
s á c h của c h í n h p h ủ l à m dịch c h u y ể n đ ư ờ n g cung. Cụ
t h ể là c h í n h s á c h hạn chế nhập khẩu b ằ n g việc áp
dụng h ạ n ngạch nhập khẩu. H ạ n ngạch nhập k h ẩ u là
số lượng m ộ t l o ạ i h à n g hoa n à o đó được p h é p nhập
k h ẩ u . Đ â y là m ộ t c ô n g cụ trong c h í n h s á c h t h ư ơ n g m ạ i
có m ụ c đ í c h b ả o v ệ c á c h ã n g s ả n x u ấ t t r o n g nước k h ỏ i
các h ã n g nước n g o à i k h i h ã n g sản x u ấ t t r o n g nước còn
t r o n g t h ò i k ỳ n o n t r ẻ c h ư a đ ủ sức c ạ n h t r a n h . T ù y t h e o
t ì n h h ì n h m à m ộ t n ư ớ c có t h ể x á c đ ị n h l ư ợ n g h à n g hoa
61

K i n h tê học vi mô
được nhập khẩu (hạn ngạch). T r o n g trường hợp đặc

biệt, h ạ n n g ạ c h có t h ể b ằ n g k h ô n g n g h ĩ a l à nghiêm
c ấ m h o à n t o à n v i ệ c n h ậ p k h ẩ u h a y đ ó n g c ử a t h ị trường
đ ố i v ớ i h à n g h o a đ ó . C á c v í d ụ n ổ i t i ế n g v ề v i ệ c h ạ n chê
n h ậ p k h ẩ u b ằ n g h ạ n n g ạ c h l à h ạ n n g ạ c h đ ố i v ớ i hàng
d ệ t m a y c ủ a C ộ n g đ ồ n g ẻhầu Â u , t h é p c ủ a M ỹ , gạo đôi
v ớ i N h ậ t b ả n v à H à n Q u ố c . D ư ớ i đ â y c h ú n g t a x e m xét
v i ệ c á p d ụ n g h ạ n n g ạ c h c ó t á c đ ộ n g t h ế n à o đ ế n đường
c u n g v à do đ ó đ ế n c â n b ằ n g c ủ a t h ị t r ư ờ n g . C h ú n g tí
s ẽ m i n h h o a t r ư ờ n g h ợ p đ ơ n g i ả n n h ấ t k h i h ạ n ngạc!:
b ằ n g k h ô n g ( c ấ m h o à n t o à n n h ậ p k h ẩ u ) c ò n c á c trường
h ợ p k h á c sẽ được l ậ p l u ậ n t ư ơ n g t ự .
G i ả sử đ ể bảo h ộ c á c n h à s ả n x u ấ t xe m á y tronị
n ư ớ c , c h ú n g t a đ ã á p d ụ n g c h ế đ ộ c ấ m n h ậ p k h ẩ u X(
m á y n g u y ê n chiếc ( h ạ n n g ạ c h n h ậ p k h ẩ u b ằ n g không).
D ư ớ i đ â y là sơ đ ồ m i n h hoa.
Qd, Qd 2 Qf, Qf; Qd,+Qf, Qd +Qf 2 :
Hình 2.12 Việc cấm nhập xe máy làm giảm tổng cung
62

Đường S d là đ ư ờ n g c u n g xe m á y trong nưốc và

đ ư ờ n g Sf l à đ ư ờ n g c u n g xe m á y c ủ a n ư ớ c n g o à i . N ế u
n h ư k h ô n g có h ạ n n g ạ c h n h ậ p k h ẩ u h a y là t h ị t r ư ờ n g
V i ệ t n a m m ỏ c ử a t ự do cho xe m á y t h ì đ ư ờ n g t ổ n g c u n g
xe m á y đ ố i v ớ i V i ệ t n a m sẽ l à t ổ n g t h e o c h i ể u n g a n g
của S d v à Sf v à đ ư ợ c m i n h hoa bằng đ ư ờ n g s, trong
h ì n h 2 . 1 2 . L ư u ý l à đ ư ờ n g n à y c ó đ ộ dốc t h o ả i h ơ n l à v ì
ở m ọ i mức giá thì lượng cung đ ề u lớn hơn.
N h ư n g vì h ạ n n g ạ c h n h ậ p k h ẩ u b ằ n g k h ô n g , cho
nên c h ỉ c ó c á c n h à s ả n x u ấ t xe m á y t r o n g n ư ố c c u n g
c ấ p xe m á y c h o t h ị t r ư ờ n g v à n h ư v ậ y đ ư ờ n g t ổ n g c u n g
chỉ l à đ ư ờ n g c u n g t r o n g nước S . Có t h ể n ó i r ằ n g việc
d
c ấ m n h ậ p k h ẩ u xe m á y đ ã l à m g i ả m t ổ n g cung.
K h i tổng cung g i ả m thì giá thị trường cũng cao
h ơ n . H ì n h 2 . 1 2 m i n h h o a đ i ề u đ ó . N ế u t ự do n h ậ p k h ẩ u
t h ì g i á xe m á y sẽ l à P j n h ư n g vì c ấ m n h ậ p n ê n g i á xe
m á y l à P . C h ú n g t a c ó t h ể t h ấ y l à g i á xe m á y D r e a m 2
2
tại Việt Nam đ ắ t h ơ n r ấ t n h i ề u so v ớ i g i á c ủ a n ó t ạ i

Bangkok.
b. C h í n h s á c h l à m cho lượng cung và lượng
cầu k h á c nhau
C á c c h í n h s á c h c a n t h i ệ p t r ự c t i ế p v à o g i á l à m cho
l ư ợ n g c u n g v à l ư ợ n g c ầ u k h á c n h a u . C h ú n g t a sẽ x e m x é t
các t r ư ờ n g hợp đ ặ t giá t r ầ n v à giá s à n của c h í n h p h ủ .
63

H ì n h 2.13. G i á t r ầ n đ ố i v ớ i x ă n g
Giá trần là mức giá cao nhất đối vối một mặt
h à n g n à o đ ó do c h í n h p h ủ ấ n đ ị n h . C á c h ã n g s ả n xuất
k h ô n g đ ư ợ c đ ặ t g i á cao h ơ n m ứ c g i á t r ầ n đ ó . V í d ụ n h ư
t r o n g t h ò i bao cấp, c h í n h p h ủ ấ n đ ị n h g i á t r ầ n đ ố i với
các m ặ t h à n g q u a n t r ọ n g n h ư gạo v à các l o ạ i lương
t h ự c p h ẩ m k h á c hoặc g i á n h à ở cho sinh viên... Hãy
xem xét m ộ t ví d ụ điển h ì n h v ề việc c h í n h p h ủ can
t h i ệ p b ằ n g c á c h đ ặ t g i á t r ầ n . T r o n g t h ậ p k ỷ 70, các
nước thuộc T ổ chức x u ấ t k h ẩ u d ầ u l ử a ( O P E C ) đ ã g i ả m
lượng cung dầu mỏ-nguyên liệu đầu vào để chế biến
t h à n h x ă n g cho c á c n ư ó c p h ư ơ n g T â y v à M ỹ . Đ i ề u đó
đ ã l à m cho t ổ n g c u n g x ă n g t ạ i M ỹ g i ả m x u ố n g t ừ s,
64

đến s 2 n h ư t r o n g h ì n h 2.13. Do sự dịch c h u y ể n đường

cung n à y giá x ă n g t ă n g l ê n đ á n g k ể t ừ Pj đ ế n P .
2
Đê bảo vệ lợi ích n g ư ờ i t i ê u d ù n g c h í n h p h ủ M ỹ đ ã

đ ặ t giá t r ầ n p c đ ố i v ớ i x ă n g t ừ 1973 đ ế n 1979. M ứ c g i á
trần này bằng với P l mức giá c â n b ằ n g trước k h i O P E C
h ạ n c h ế cung cấp d ầ u m ỏ V à t ạ i mức giá đó n g ư ờ i t i ê u
dùng muốn mua m ộ t lượng là Q j . T u y n h i ê n các h ã n g
sản x u ấ t chỉ m u ố n b á n m ộ t l ư ợ n g là Q s thôi. Do v ậ y tồn
tại hiện tượng dư cầu hay thiếu hụt hàng hoa một
lượng là Q Q r s T ạ i các t r ạ m b á n x ă n g r ấ t đông người
xếp h à n g đ ể m u a được x ă n g với giá rẻ.
Trong t h ò i g i a n đó m ộ t số q u a n chức của M ỹ l ậ p
luận rằng thiếu hụt xăng là do OPEC gây ra. Tuy
nhiên, điều n à y là k h ô n g đ ú n g . N ế u để thị trường tự
điều tiết, cân b ằ n g mới e 2 sẽ được t h i ế t l ậ p . G i á cân
b ằ n g m ớ i sẽ l à P 2 cao h ơ n p ! v à l ư ợ n g c â n b ằ n g m ớ i s ẽ
là Q 2 cao h ơ n Q s v à đ i ề u cơ b ả n l à k h ô n g có h i ệ n tượng
thiếu hụt.
Khi chính phủ đ ặ t giá t r ầ n m ộ t số k h á c h hàng
m a y m ắ n có t h ể m u a được x ă n g với giá rẻ n h ư n g rất
n h i ề u k h á c h h à n g k h á c bực m ì n h vì k h ô n g t h ể mua
được h à n g hoa. V à n h ư v ậ y cả n g ư ờ i m u a v à n g ư ờ i b á n
có t h ê s ử d ụ n g c á c h à n h v i k h ô n g h ợ p l ệ đ ể m u a được
h à n g . N g ư ờ i b á n có t h ể c h ỉ b á n cho b ạ n b è c ủ a h ọ , h o ặ c
c h ỉ b á n cho m ỗ i n g ư ờ i m ộ t l ư ợ n g n à o đ ó t h ô i c ò n n g ư ờ i
m u a có t h ể t r ả t h è : r Í1 t i ề n c h o n g ư ờ i b á n . N h ì n c h u n g ,
hiện tượng xếp h à n g .à r ấ t p h ổ b i ế n . Đ ô i k h i đ ặ t giá
65

t r ầ n c ò n t ạ o r a n h u c ầ u g i ả t ạ o v à ả n h h ư ở n g x ấ u đến
c h ấ t l ư ợ n g h à n g h o a do n g ư ờ i s a n x u ấ t b ị m ấ t động cơ
kinh doanh.
G i á s à n l à m ứ c g i á t h ấ p n h ấ t đ ố i v ó i m ộ t hàng
h o a h o ặ c d ị c h v ụ c ụ t h ể n à o đ ó . Đ â y c ũ n g l à m ộ t hình
thức can thiệp trực tiếp vào giá mà các chính phủ
t h ư ờ n g á p dụng. Ví d ụ n h ư giá t h u m u a n ô n g sản, giá
t h u ê lao động... Sau đ â y c h ú n g t a s ẽ x e m x é t việc đặt
m ứ c t i ề n c ô n g t ố i t h i ể u . T ạ i t ấ t c ả c á c n ư ớ c , c h í n h phủ
q u y đ ị n h m ứ c t i ề n c ô n g t ố i t h i ê u đ ê b ả o v ệ l ợ i ích của
n g ư ờ i lao động. Rai thông thường mức t i ề n công tối
t h i ể u n à y cao h ơ n m ứ c t i ề n c ô n g d o t h ị t r ư ờ n g x á c định
v à t ạ o r a d ư t h ừ a lao đ ộ n g . Đ e đ ơ n g i ả n hoa, g i ả sử
r ằ n g c ó m ộ t t h ị t r ư ờ n g l a o đ ộ n g d u y n h ấ t v à t ấ t cả lao
động được t r ả c ù n g m ộ t mức t i ề n c ô n g . 4
H ì n h 2.14 m i n h hoa c á c đ ư ờ n g c u n g c ầ u đ ố i với

lao đ ộ n g (số giò l à m việc). C á c h ã n g c ầ u lao đ ộ n g -
t h u ê c ô n g n h â n , c ò n n g ư ờ i c ô n g n h â n t h ì c u n g dịch vụ
l a o đ ộ n g . T r ụ c h o à n h b i ể u d i ễ n l ư ợ n g d ị c h v ụ lao động
(số giờ) c ò n t r ụ c t u n g b i ể u d i ễ n g i á c ủ a lao đ ộ n g .
N ế u c h í n h p h ủ k h ô n g c a n t h i ệ p t h ì t h ị t r ư ờ n g lao
đ ộ n g s ẽ c â n b ằ n g t ạ i e j v ố i m ứ c t i ề n c ô n g l à w , v à lượng
c â n b ằ n g l à Lị. Khi chính phủ đ ặ t mức t i ề n công tối
thiêu là Pr=w 2 s ẽ x ả y r a t ì n h t r ạ n g d ư t h ừ a l a o đ ộ n g vì
t ạ i mức t i ề n c ô n g n à y , l ư ợ n g c u n g l a o đ ộ n g L s vượt
4
Tiền công khác nhau đối với các loại lao động khác nhau và tiền công tôi
thiểu quy định cho loại lao động g i ả i đơn.
66

lượng cầu lao động Ld. Lượng lao động dư thừa Ls - Ld

là p h ầ n t h ấ t n g h i ệ p .
N h ư v ậ y , việc quy đ ị n h mức t i ề n công t ố i t h i ể u

m ộ t m ặ t m a n g l ạ i l ợ i í c h cho m ộ t s ố n g ư ờ i lao đ ộ n g có
việc l à m , n h ư n g m ặ t k h á c l ạ i l à m h ạ i đ ế n n h ữ n g người
lao đ ộ n g b ị t h ấ t n g h i ệ p .
67

K i n h tê hoe vi mù
TÓM TẮT
Cầu: Số lượng hàng hóa, dịch vụ mà người tiêu

dùng muốn mua v à có k h ả n a n g m u a ở các mức giá
khác nhau trong khoảng thòi gian n h ấ t định, ceteris
paribus. c ầ u p h ụ thuộc vào n h i ề u n h â n tô k h á c nữa
n h ư t h u n h ậ p , t h ị h i ế u , d â n số, g i á h à n g h ó a l i ê n q u a n
và kỳ vọng. N ế u các điêu k i ệ n k h á c k h ô n g thay đổi, khi
g i á h à n g h ó a Láng I, lượng c ầ u đ ố i v ố i h à n g h ó a giảm
xuống. Sụ thay đói giá b ả n t h á n h à n g h ó a g â y ra sự
v ậ n đ ộ n g dọc t h e o đ ư ờ n g c ầ u . S ự t h a y đ ổ i c á c n h â n t ố
k h á c g i á l à m cho đ ư ờ n g c ầ u d ị c h c h u y ể n . Đường cầu
thị trường là t ô n g của các đường cầu cá nhân theo
chiều ngang.
C u n g : S ố l ư ợ n g h à n g hoa hoặc dịch v ụ m à người
s ả n x u ấ t m u ố n b á n v à có k h ả n ă n g b á n ở c á c m ứ c giá
k h á c nhau trong khoảng thòi gian n h ấ t định, ceteris
paribus. Cung p h ụ thuộc vào các y ế u t ố k h á c n h ư công
nghệ sản xuất, giá y ế u t ố đ ầ u vào, số lượng người sản
xuất, c h í n h sách t h u ê và các k ỳ vọng. N ế u các điều
k i ệ n k h á c k h ô n g t h a y đôi, giá h à n g h ó a t ă n g l ê n thì
lượng cung t ă n g lèn. Sự thay đ ổ i giá b ả n t h â n hàng
h ó a g â y r a s ụ v ậ n đ ộ n g dọc t h e o đ ư ờ n g c u n g . S ự t h a y
đ ổ i các n h â n t ố k h á c giá l à m dịch c h u y ể n đ ư ờ n g cung.
68

Đ ư ờ n g c u n g t h ị t r ư ờ n g là t ổ n g c á c đ ư ờ n g c u n g cá n h â n
theo c h i ể u n g a n g .
C â n b ằ n g t h ị t r ư ờ n g : Sự t ư ơ n g t á c của cung và
cầu xác đ ị n h giá v à l ư ợ n g c â n b ằ n g t r ê n t h ị trường. T ạ i
m ứ c g i á cao h ơ n g i á c â n b ằ n g sẽ x u ấ t h i ệ n d ư thừa
h à n g h ó a , g i á sẽ có x u h ư ớ n g g i ả m x u ố n g . T ạ i m ứ c g i á
t h ấ p h ơ n g i á c â n b ằ n g sẽ x u ấ t h i ệ n t h i ế u h ụ t h à n g h ó a ,
g i á sẽ t ă n g .
Sự t h a y đ ổ i t r ạ n g t h á i c â n b ằ n g : M ộ t sự t h a y đ ổ i
của y ế u t ố k h ô n g p h ả i l à g i á của h à n g h ó a sẽ l à m cho
đường cung hoặc đ ư ờ n g cầu dịch c h u y ể n . Một trạng
t h á i c â n b ằ n g m ố i sẽ được t h i ế t l ậ p ,
S ự c a n t h i ệ p c ủ a c h í n h p h ủ : C h í n h p h ủ có t h ể l à m
thay đ ổ i t r ạ n g t h á i c â n b ằ n g của t h ị t r ư ờ n g b ằ n g c á c h
can t h i ệ p v à o t h ị t r ư ờ n g l à m t h a y đ ổ i đ ư ờ n g c u n g h o ặ c
đ ư ờ n g c ầ u . C h í n h p h ủ đ ặ t g i á t r ầ n h o ặ c g i á s à n sẽ l à m
xuất h i ệ n d ư t h ừ a hoặc t h i ế u h ụ t h à n g hóa.
Điều k i ệ n á p d ụ n g m ô h ì n h cung cầu: M ô hình
cung cầu là m ộ t c ô n g cụ r ấ t m ạ n h đ ể h i ể u biết và g i ả i
thích các t h a y đ ổ i t r ê n t h ị t r ư ờ n g k h i các n h â n t ố thay
đổi. T u y n h i ê n , m ô h ì n h n à y t h í c h hợp với đ i ể u k i ệ n t h ị
trường c ạ n h t r a n h h o à n h ả o t r o n g đó r ấ t n h i ề u người
m u a v à n g ư ờ i b á n , s ả n p h ẩ m g i ố n g n h a u , t h ị t r ư ờ n g có
t h ô n g t i n h o à n h ả o v à chi p h í giao dịch t h ấ p .
69

K i n h tê học vi m ô
CÁC THUẬT N G Ủ THEN CHÓT
Demand
Lượng câu Quantity demanded
Đường cầu D e m a n d curve
Cung Supply
Lượng cung Quantity cupplied
B ư ơ n g cung Supply curve
Giá cân bằng E q u i l i b r i u m price
Lượng cần bằng Equilibrium quantity
H à n g hóa thay t h ế Substitutes
H à n g hóa b ổ sung Complements
Hàng hóa bình thường N ò r m a l goods
H à n g h ó a cấp t h á p I n í e r i o r goods
H à n g hoa xa xỉ L u x u r y good
H à n g hoa t h i ế t y ế u Necessities
Dư thừa Surplus
Thiếu hụt Shortage
Giá trần Price Ceilings
Giá s à n Price Floors
70

C h ư ơ n g l i - Cung cầu
CÂU H Ỏ I ÔN TẬP
1. Phân biệt các khái niệm cầu, lượng cầu đối vói hàng
hoa.
2. T r ì n h b ầ y c á c n h â n t ố ả n h h ư ở n g đ ế n c ầ u h à n g h ó a .
3. P h â n b i ệ t c á c k h á i n i ệ m c u n g , l ư ợ n g c u n g đ ố i v ớ i
hàng hoa.
4. T r ì n h b ầ y c á c n h â n t ố ảnh hưởng đến cung hàng
hóa.
5. P h â n b i ệ t s ự t h a y đ ổ i c ủ a c ầ u v ó i s ự t h a y đ ổ i c ủ a
lượng cầu.
6. P h â n b i ệ t s ự t h a y đ ổ i c ủ a c u n g v à s ự t h a y đ ổ i c ủ a
lượng cung.
7. X á c đ ị n h c â n b ằ n g t h ị t r ư ờ n g .
8. P h â n t í c h t á c đ ộ n g c ủ a c h í n h s á c h g i á t r ầ n v à g i á
s à n của c h í n h p h ủ .
9. P h â n t í c h t á c đ ộ n g c ủ a h ạ n n g ạ c h n h ậ p k h ẩ u .
10. Đ i ề u k i ệ n á p d ụ n g m ô h ì n h c u n g c ầ u .
71

K i n h t ế hoe v i m ô
C H Ư Ơ N G IU
Đ Ộ CO GIÃN
Trong chương trước, chúng ta đã nghiên cứu mô

h ì n h c u n g c ầ u - v ề s ự c h i p h ô i c ủ a g i á t ó i h à n h v i của
ng^ỉòi m u a v à n g ư ờ i b á n . M u ố n b á n h à n g v ó i g i á cao,
l ư ợ n g b á n sẽ bị h ạ n c h ê c ò n đ ể b á n được t h ê m nhiều
h à n g hóa, người b á n p h ả i g i ả m giá b á n . V ậ y người bán
n ê n l à m thê nào: t ă n g hay giảm giá bán? Quyết định
n à o sẽ l à m t ă n g t ổ n g d o a n h t h u che n g ư ờ i b á n ? Ngoài
ra, n g ư ờ i b á n c ầ n p h ả i h i ể u r õ c ầ u của n g ư ờ i m u a đối
vói s ả n p h ẩ m . Ví d ụ n h ư t h u n h ậ p của n g ư ờ i d â n tăng
l ê n t h ì c ầ u của h ọ sẽ t h a y đ ổ i n h ư t h ế n à o ? C á c h à n g
hoa n à o l à h à n g hoa t h a y t h ế cho h à n g hoa đ a n g xem
x é t ? C h í n h p h ủ k h i đ ư a r a c h í n h s á c h t h u ế c ũ n g gặp
m ộ t v ấ n đ ề t ư ơ n g tự. V ớ i m o n g m u ố n t ă n g nguồn thu
t h u ế để cân đối n g â n sách, chính p h ủ quyết định tăng
t h u ế đ ố i v ó i m ộ t s ố m ặ t h à n g . L i ệ u q u y ế t đ ị n h n à y có
l à m t ă n g doanh thu thuế? Hay l à n g ư ờ i t i ê u d ù n g sẽ
c h u y ể n sang m u a các h à n g hoa t h a y thế?
T r o n g c h ư ơ n g n à y , c h ú n g t a sẽ g i ả i q u y ế t những
vấn đ ề đó t h ô n g qua việc xác định s ự t h a y đ ổ i của
lượng mua v à l ư ợ n g b á n k h i có sự t h a y đ ổ i của giá và
các n h â n tố ảnh hưởng khác đối với người mua và
người bán.
72

C h ư ơ n g I U - Đ ộ co g i ã n
ì. Đ Ộ CO G I Ã N C Ủ A C Ầ U
1. Co giãn của cầu theo giá (E )
DĨ>
Hãy bắt đầu từ việc xem xét m ộ t ví d ụ cụ thể.

N g ư ờ i c h ủ cửa h à n g k i n h d o a n h b á n h n g ọ t đ a n g phân
v â n có n ê n c ắ t giảm sản lượng, giảm cung và làm
đường cung dịch c h u y ể n sang trái hay không? Đ ể đưa
ra q u y ế t đ ị n h đó, n g ư ờ i c h ủ c ủ a h à n g c ầ n p h ả i b i ế t r õ
lượng cầu b á n h n g ọ t sẽ t h a y đ ổ i n h ư t h ế n à o k h i giá
b á n h thay đôi. H ơ n n ữ a cũng cần phải biết một cách
nào đó để đo lường p h ả n ứ n g n à y của lượng c ầ u bánh
ngọt.
1.1. S ự t h a y đ ô i c ủ a l ư ợ n g c ầ u t h e o g i á
Đ ể h i ể u t ầ m q u a n t r ọ n g của sự t h a y đ ổ i của lượng
cầu b á n h ngọt theo sự t h a y đ ổ i của giá, h ã y c ù n g so
s á n h hai t r ư ờ n g hợp có k h ả n ă n g x ả y ra đ ố i vói cửa
hàng bánh ngọt (minh họa ở hình 3.1). Trong hai
trường hợp n à y , đ ư ờ n g c u n g của cửa h à n g là n h ư n h a u
nhưng đường cầu sản p h ẩ m b á n h ngọt khác nhau.
Đ ư ờ n g c u n g Sj ở m ỗ i t r ư ờ n g hợp t h ể h i ệ n cung
ban đ ầ u của cửa h à n g . T r o n g cả h a i t r ư ờ n g hợp, đường
cung n à y cắt đường cầu ở mức giá 10 n g h ì n đồng/1
chiếc b á n h n g ọ t v à s ô b á n h n g ọ t l à 40 c h i ế c / n g à y . G i ả
sử b ạ n d ự t í n h sẽ g i ả m c u n g v à dịch c h u y ể n đường
cung t ừ Sj đ ế n s . 2 Trong t r ư ờ n g hợp (a), đ ư ờ n g cung
mối S 2 c ắ t đ ư ờ n g c ầ u T \ ở m ứ c g i á 30 n g h ì n đ ồ n g v à số
lượng 23 bánh ngọt/ngày. Trong trường hợp (b) v ố i
73

K i n h ( ế hoe vi m ỏ
đ ư ờ n g c ầ u D , s ự d ị c h c h u y ê n t ư ơ n g t ự c ủ a đ ư ờ n g cung
b
làm tăng giá đến 15 nghìn đồng và giảm số lượng

x u ố n g 15 b á n h n g ọ t / n g à y . B ạ n c ó t h ể t h ấ y r ằ n g t r ư ờ n g
h ợ p (a) c ó g i á t ă n g n h i ề u h ơ n v à s ả n l ư ợ n g g i ả m í t h ơ n
so v ớ i t r ư ờ n g h ợ p ( b ) . Đ i ề u g ì x ả y r a v ớ i t ổ n g d o a n h t h u
của của h à n g t r o n g h a i t r ư ờ n g hợp đó?
Tổng doanh thu được tính bằng cách n h â n giá
h à n g h o a v à s ả n l ư ợ n g b á n đ ư ợ c . T R = p X Q. V í d ụ , k h i
g i á m ộ t c h i ế c b á n h n g ọ t l à l o n g h ì n đ ồ n g v à c ó 4 0 chiếc
được b á n trong một n g à y thì tổng doanh thu là 400
n g h ì n đ ồ n g m ộ t n g à y . K h o ả n t i ề n n à y c h í n h là chi tiêu
mua b á n h của n g ư ờ i tiêu d ù n g .
G i á t ă n g sẽ có h a i t á c đ ộ n g n g ư ợ c c h i ể u đ ế n tổng
doanh t h u . T á c đ ộ n g t h ứ n h ấ t là l à m t ă n g doanh thu
t r ê n m ỗ i đ ơ n vị b á n ra. N h ư n g giá t ă n g l à m g i ả m sản
l ư ợ n g b á n do đ ó t á c đ ộ n g t h ứ h a i l à g i ả m d o a n h thu.
T r o n g t r ư ờ n g h ợ p (a), t á c đ ộ n g c ủ a v i ệ c g i á t ă n g mạnh
h ơ n t á c động của việc lượng g i ả m n ê n t ổ n g doanh thu
tăng. Trong trường hợp (b), t á c đ ộ n g c ủ a việc lượng
g i ả m vượt t r ộ i n ê n k ế t q u ả là tổng doanh t h u g i ả m .
N ế u cung g i ả m từ S ; đến S 2> giá t ă n g và lượng
giảm. Trong t r ư ờ n g hợp (a), t ổ n g d o a n h t h u - lượng
n h â n v ố i giá - t ă n g t ừ 400 n g h ì n đ ế n 690 n g h ì n đồng.
P h ầ n t ổ n g d o a n h t h u t ă n g do g i á c ả t à n g l à 4 6 0 nghìn
đồng [(30.000- 10.000)x23] lớn hơn phần doanh thu
g i ả m 170 n g h ì n d ồ n g [ ( 4 0 - 2 3 ) x l 0 . 0 0 0 ] do l ư ợ n g b á n r a
74

C h ư ơ n g H I - Đ ỏ co giãn
ít hơn. Trong trường hợp (b), tổng doanh thu giảm tù

400 n g h ì n đ ồ n g đ ế n 2 2 5 n g h ì n đ ồ n g . P h ầ n t ổ n g doanh
thu t ă n g do g i á c ả t ă n g l à 75 n g h ì n đồng [(15.000-
10.000)xl5] n h ỏ h ơ n p h ầ n doanh t h u giảm do lượng
b á n ra 250 n g h ì n đ ồ n g [(40-15)xl0.000]. Hai khả năng
t ổ n g d o a n h t h u t h a y đ ổ i k h á c n h a u l à do p h ả n ứ n g c ủ a
lượng c ầ u v ớ i s ự t h a y đ ổ i của g i á cả l à k h á c n h a u .
Giá
(1000Đ/1
bánh ngọt)
40
30
20
10
10 2 0 23 30 40 50
Lượng (bánh ngọt/ngày)
(a) Tổng doanh thu tăng do giá tăng
75

Giá
(lOOOd/bánh ngọ!)
Lượng
10 15 20 30 40 50 (bánhngoưngày)
(b) T ổ n g d o a n h t h u g i ả m do giá t ă n g
H ì n h 3.1 C u n g , c ầ u v à t ổ n g d o a n h t h u
1.2. Phân bỉêt đô dốc và đô co giãn

Sự k h á c nhau giữa hai trường hợp n à y l à ở sự
p h ả n ứ n g của l ư ợ n g c ầ u vói t h a y đ ổ i c ủ a g i á cả. Đường
cầu D a dốc h ơ n đường cầu D . Tuy
b nhiên, chúng ta
k h ô n g t h ê đ ơ n g i ả n so s á n h h a i đ ư ờ n g c ầ u b ằ n g đ ộ đốc
c ủ a c h ú n g v i đ ộ dốc c ủ a đ ư ờ n g c ầ u p h ụ t h u ộ c v à o đơn
76

C h ư ơ n g I U - Đ ộ co giãn
vị đ o g i á v à l ư ợ n g . T ư ơ n g t ự , c h ú n g t a t h ư ờ n g so sánh
đ ư ờ n g c ầ u c ủ a h à n g hoa v à dịch v ụ k h á c n h a u . V í d ụ ,
khi quyết định cần thay đổi tỷ lệ t h u ế n h ư t h ế nào,
c h í n h p h ủ c ầ n so s á n h đường cầu của bánh ngọt vối
đường cầu thuốc lá. H à n g hoa n à o p h ả n ứ n g vói giá
hơn? H à n g hoa n à o c ó t h ể c h ị u t h u ế s u ấ t cao h ơ n mà
k h ô n g l à m g i ả m d o a n h t h u t h u ế ? So s á n h đ ộ d ố c của
đ ư ờ n g c ầ u b á n h n g ọ t v ó i đ ộ dốc c ủ a đ ư ờ n g c ầ u t h u ố c l á
k h ô n g có ý n g h ĩ a vì b á n h n g ọ t được đ o b ằ n g c h i ế c c ò n
thuốc lá được đ o b ằ n g bao - là các đơn vị h o à n toàn
không liên quan đ ế n nhau.
Đ ể g i ả i q u y ế t n h ữ n g v ấ n đ ề n à y , c h ú n g ta c ầ n m ộ t
thước đo mức độ p h ả n ứng m à không phụ thuộc vào
đ ơ n v ị đ o c ủ a g i á v à l ư ợ n g . Đ ộ co g i ã n c h í n h l à t h ư ớ c đ o
n h ư vậy.
Đ ô co g i ã n : t h ư ớ c đ o k h ô n g đ ơ n v i
Đ ộ co giãn của cầu theo giá là thước đo k h ô n g đơn
vị đ o l ư ờ n g m ứ c đ ộ p h ả n ứ n g c ủ a l ư ợ n g c ầ u h à n g hoa
v ớ i sự t h a y đ ổ i c ủ a g i á cả, v ớ i đ i ề u k i ệ n c á c y ế u t ố k h á c
giữ nguyên.
Đ ộ co g i ã n n à y đ ư ợ c t í n h t h e o c ô n g t h ứ c sau:
Đ ộ co g i ã n c ủ a T h a y đôi p h ầ n t r ă m của lượng c ầ u
cầu theo giá T h a y đôi p h ầ n t r ă m của giá
77

K i n h tê học vi m ỏ
Độ co giãn là thước đo không đơn vị vì mức thay

đ ổ i p h ầ n t r ă m c ủ a b i ê n s ố k h ô n g p h ụ t h u ộ c v à o đ ơ n vị
uo b i ế n s ố đ ó . V í d ụ , n ế u c h ú n g t a đ o g i á b ằ n g t r i ệ u
đồng, giá thay đổi t ừ Ì triệu đến 1,5 t r i ệ u n g h ĩ a với
t ă n g 0,5 t r i ệ u . N ế u c h ú n g t a đ o g i á b ằ n g đ ồ n g , g i á thay
đ ổ i t ừ 1 0 0 đ ế n 150 đ ồ n g n g h ĩ a v ớ i t ă n g 5 0 đ ồ n g . Mức
g i á t ă n g t h ứ n h ấ t l à 0,5 đ ơ n VỊ t r o n g k h i m ứ c g i á t ă n g
t h ứ h a i l à 50 đ ơ n v ị n h ư n g t r o n g c ả h a i t r ư ờ n g h ợ p giá
đ ê u t ă n g 50 p h ầ n t r ă m .
Dấu và độ co giãn: Đ ư ờ n g c ầ u dốc x u ố n g n ê n khi
giá của h à n g hoa tăng t h ì l ư ợ n g c ầ u giảm. V ì g i á cả
tăng d ẫ n đ ế n l ư ợ n g c ầ u giảm n ê n đ ộ co g i ã n c ủ a cầu
t h e o g i á l à s ố â m . T u y n h i ê n , đ ộ l ớ n h a y giá trị tuyệt
đối c ủ a đ ộ co g i ã n c ủ a c ầ u t h e o g i á m ố i c h o b i ế t m ứ c độ
p h ả n ứ n g - co g i ã n n h ư t h ế n à o - c ủ a c ầ u .
Đ ể so s á n h đ ộ p h ả n ứ n g , c h ú n g t a d ù n g đ ộ l ớ n của
đ ộ co g i ã n c ủ a c ầ u v à b ỏ q u a d ấ u â m .
1.3. Xác đinh đô co giãn
a) Các cách tính
Đê tính đ ộ co g i ã n c ủ a cầu, c h ú n g ta cần biết
lượng c ầ u ứ n g v ố i các mức giá k h á c n h a u trong khi tất
cả các n h â n t ố ả n h h ư ở n g đ ế n c ầ u của n g ư ờ i tiêu dùng
v ẫ n g i ữ n g u y ê n . G i ả đ ị n h r ằ n g c h ú n g ta có s ố l i ệ u về
g i á v à l ư ợ n g c ầ u b á n h n g ọ t v à t í n h đ ộ co g i ã n c ủ a c ầ u
ngọt.
78

C h ư ơ n g H I - Đ ộ co giãn
H ì n h 3.2 minh họa đường cầu b á n h ngọt và cho

b i ế t l ư ợ n g c ầ u p h ả n ứ n g vói m ứ c t h a y đ ổ i n h ỏ của giá
n h ư t h ế n à o . B a n đ ầ u , giá là 9.500 đ ồ n g m ộ t b á n h ngọt
và b á n được 41 b á n h ngọt t r o n g Ì n g à y - đ i ể m ban đầu
trên h ì n h vẽ. Sau đó giá t ă n g l ê n đ ế n 10.500 đ ồ n g một
chiếc b á n h n g ọ t v à l ư ợ n g c ầ u g i ả m x u ố n g 39 b á n h ngọt
một ngày - đ i ể m mối trên h ì n h vẽ. K h i giá t ă n g 1000
đồng t r ê n m ộ t chiếc b á n h ngọt, lượng cầu g i ả m 2 chiếc
b á n h ngọt m ộ t ngày.
Đ ê t í n h đ ộ co g i ã n c ủ a c ầ u , c h ú n g t a b i ể u t h ị sự
thay đổi của giá và lượng cầu là t ỷ l ệ p h ầ n t r ă m của
giá trung bình ( P ) v à lượng
tb trung bình (Q ).
t b Bằng
cách d ù n g giá t r u n g b ì n h và lượng t r u n g bình, chúng
t a t í n h đ ộ co d ã n t ạ i đ i ể m t r ê n đ ư ờ n g c ầ u v à l à t r u n g
đ i ể m của điểm ban đ ầ u và đ i ể m mói. G i á ban đầu là
9.500 đ ồ n g v à g i á m ó i l à 1 0 . 5 0 0 đ ồ n g , v ì v ậ y g i á t r u n g
b ì n h là 10.000 đồng. G i á t ă n g 1000 đồng nghĩa là 10
p h ầ n t r à m giá t r u n g bình. Nghĩa là:
AP/P b =
t 10%.
Lượng cầu ban đ ầ u là 41 b á n h n g ọ t v à l ư ợ n g cầu
m ó i là 39 n ê n l ư ợ n g c ầ u t r u n g b ì n h l à 40 b á n h ngọt.
ĨAíỢng c ầ u giảm 2 bánh ngọt b ằ n g 5 p h ầ n t r ă m của
lượng t r u n g b ì n h . N g h ĩ a là:
AQ/Q t h = 5%.
D o v ậ y đ ộ co g i ã n c ủ a c ầ u t h e o g i á l à m ứ c t h a y đ ổ i
p h a n t r ă m c ủ a l ư ợ n g c ầ u (5 p h ẩ n t r ă m ) c h i a cho mức
79

thay đổi phần trăm của giá (10 phần trăm) là 0,5.
Nghĩa là
* í , - _ %AƠ
Đ ộ co g i a n c u a c â u t h e o g i á = ———
5%
= 0,5.
10%
Giá (dồng/bánh
ngọt) Á Điểm
/ mối
10.500 --
p = 10.000 1
lh \ Độ co gian = 0.5
10.000
\ -
Điểm
AP=1000 ; ! ban đáu
9.500
Ì Ì A Q =2 Ì -
D
Ị ! Q,b=40 Ì
o •
39 40 41 Lương
(bánh neọt/ngà;
H ì n h 3.2 T í n h đ ộ co g i ã n c ủ a cầu
80

C h ư ơ n g H I - Độ co giãn
Độ co giãn của cầu được tính theo công thức sau:
Đ ộ co g i ã n T h a y đ ổ i p h ầ n t r ă m cua l ư ợ n g c ầ u
của c ầ u = —• —•
theo g i á T h a y đôi p h ầ n t r ă m của giá
AQ 2
= %Ag = g ' * = ~ 4 Õ = 0 5
%ầP A/>_ Ì
Ptb 10
Cách tính n à y do đ ộ co g i ã n t ạ i m ứ c giá trung
bình là 10.000 đ ồ n g một chiếc b á n h ngọt và lượng
t r u n g b ì n h l à 40 c h i ế c b á n h ngọt.
T r o n g c ô n g t h ứ c n à y , c h ữ c á i H y l ạ p d e l t a (A) k ý
h i ệ u cho " s ự t h a y đ ổ i " v à % A k ý h i ệ u cho " s ự t h a y đ ổ i
phần trăm"
C á c h t í n h đ ộ co g i ã n n h ư t r ê n c ò n đ ư ợ c g ọ i l à co
g i ã n đ o ạ n ( k h o ả n g ) . C h ú n g t a có t h ể h i ể u đ ó là việc x á c
đ ị n h đ ộ co g i ã n t r ê n m ộ t đ o ạ n n à o đ ó c ủ a đ ư ờ n g c ầ u .
Giá và lượng trung bình: C h ú n g ta sử d ụ n g g i á và
lượng trung binh đ ể t r á n h có h a i g i á t r ị đ ộ co g i ã n của
cầu, p h ụ thuộc v à o l i ệ u giá t ă n g hay giảm. Giá tăng
1000 đ ồ n g t ư ơ n g đ ư ơ n g v ó i 10,5% của 9.500 đ ồ n g và
l ư ợ n g g i ả m 2 c h i ế c b á n h n g ọ t t ư ơ n g đ ư ơ n g v ớ i 4,9% của
41 chiếc b á n h ngọt. N ế u c h ú n g ta sử d ụ n g số l i ệ u này
đ ể t í n h đ ộ co g i ã n , c h ú n g t a t h u đ ư ợ c g i á t r ị 0,47. Giá
g i ả m 1000 đ ồ n g t ư ơ n g đ ư ơ n g v ớ i 9,5% c ủ a 10.500 đ ồ n g
và lượng t ă n g 2 chiếc b á n h ngọt t ư ơ n g đương với 5,1%
81

K i n h té học vi mo
c ủ a 3 9 c h i ế c b á n h n g ọ t . S ử d ụ n g s ố l i ệ u n à y đ ể t í n h độ
co g i ã n , c h ú n g t a t h u đ ư ợ c g i á t r ị 0 , 5 4 . B ằ n g c á c h d ù n g
g i á v à l ư ợ n g c ầ u t r u n g b ì n h , đ ộ co g i ã n l à 0,5 b ấ t k ể giá
t ă n g hay giảm.
Phần trăm và tỷ lệ: Đ ộ co g i ã n l à t ỷ l ệ t h a y đổi
p h ầ n t r ă m c ủ a l ư ợ n g c ầ u so v ớ i t ỷ l ệ t h a y đ ô i p h ầ n t r ă m
của g i á . Đ i ề u n à y t ư ơ n g đ ư ơ n g v ớ i m ứ c t h a y đôi tỷ lệ
c ủ a l ư ợ n g c ầ u c h i a cho m ứ c t h a y đ ổ i t ỷ l ệ c ủ a g i á . Mức
t h a y đ ổ i tỷ l ệ của giá là AP/P t h v à m ứ c t h a y đ ổ i t ỷ l ệ của
l ư ợ n g c ầ u là AQ/Q . M ứ c t h a y đ ổ i p h ầ n t r ă m là
tt) mức
t h a y đ ổ i t ỷ l ệ n h â n v ớ i 100. V ì v ậ y k h i c h ú n g t a chia
mức thay đổi phần trăm n à y với mức thay đổi phần
t r ă m k h á c , g i á t r ị 100 b ị h u y b ỏ v à k ế t q u ả g i ố n g n h ư
c h ú n g ta t h u được b ằ n g c á c h d ù n g sự t h a y đ ổ i t ỷ l ệ .
Co giãn điểm: Một phương pháp khác được sử
d ụ n g đ ể t i n h đ ộ co g i ã n l à c á c h t í n h co g i ã n đ i ể m . N ê u
c h ú n g ta h ì n h d u n g k h o ả n g c á c h của đ o ạ n đ ư ờ n g cầu
c ầ n t í n h đ ộ co g i ã n t r o n g t r ư ờ n g h ợ p t r ê n l à v ô c ù n g
n h ỏ , t a c ó t h ể coi đ o ạ n đ ư ờ n g c ầ u đ ó l à m ộ t đ i ể m v à k h i
đ ó đ ộ co g i ã n đ ư ợ c t í n h t o á n t h e o c ô n g t h ứ c s a u đây:
°" dP Q
Trong đó: dQ/dP = Q'p = 1/P Q
P,Q l à g i á v à s ả n l ư ợ n g t ạ i đ i ể m c ầ n t í n h
đ ộ co g i ã n .
82

C h ư ơ n g i n - Đọ co giãn
b) Các giá trị có thê

H ì n h 3.3 t r ì n h b à y b a đ ư ờ n g c ầ u t h ê h i ệ n t o à n b ộ
k h o ả n g co g i ã n c ó t h ể c ó c ủ a cầu. Trong h ì n h 3.3(a),
lượng cầu k h ô n g đ ổ i b ấ t k ể giá n h ư t h ế n à o . N ế u lượng
c ầ u k h ô n g đ ô i k h i g i á t h a y đ ổ i t h ì đ ộ co g i ã n c ủ a c ầ u l à
b ằ n g 0 v à h à n g h o a đ ư ợ c c o i l à c ó cầu hoàn toàn không
co giãn. M ộ t h à n g hoa c ó đ ộ co g i ã n c ủ a c ầ u r ấ t thấp
(có l ẽ b ằ n g 0 t r o n g m ộ t k h o ả n g g i á n à o đ ó ) l à thuốc
I n s u l i n . I n s u l i n có v a i t r ò q u a n t r ọ n g đôi v ớ i n g ư ờ i bị
bệnh tiểu đường. H ọ sẽ m u a lượng I n s u l m đủ để giữ
cho h ọ k h o e m ạ n h t ạ i b ấ t k ỳ m ứ c g i á n à o . V à t h ậ m chí
v ó i m ứ c g i á t h ấ p , h ọ k h ô n g c ó l ý do g ì đ ể m u a l ư ợ n g l ò n
hơn.
N ế u mức t h a y đôi p h ầ n t r ă m trong lượng cầu ít
h ơ n m ứ c t h a y đ ổ i p h ầ n t r ă m c ủ a g i á , đ ộ l ớ n c ủ a đ ộ co
giãn của c ầ u n ằ m t r o n g k h o ả n g t ừ 0 đ ế n Ì và h à n g hoa
đ ư ợ c c o i l à c ó cầu không co giãn.
N ế u mức t h a y đ ổ i p h ầ n t r ă m của lượng cầu vượt
q u á m ứ c t h a y đ ổ i p h ầ n t r ă m c ủ a g i á , đ ộ l ớ n c ủ a đ ộ co
g i ã n l ớ n h ơ n Ì v à h à n g h o a đ ư ợ c c o i l à có cầu co giãn.
R a n h g i ớ i g i ữ a c ầ u co g i ã n v à k h ô n g co g i ã n l à trường
hợp m à m ứ c t h a y đ ổ i p h ầ n t r ă m của lượng cầu bằng
mức thay đổi p h ầ n trăm của giá. Trong trường hợp
n à y , đ ộ co g i ã n c ủ a c ầ u l à Ì v à h à n g h o a đ ư ợ c coi l à c ó
cầu co giãn đơn vị. Đ ư ờ n g c ầ u t r o n g H ì n h 3.3(b) l à v í
d ụ c ủ a c ầ u co g i ã n đ ơ n v ị .
83

N ế u l ư ợ n g c ầ u p h ả n ứ n g v ô h ạ n v ố i s ự t h a y đôi
c ủ a g i á t h ì đ ộ l ố n c ủ a đ ộ co g i ã n c ủ a c ầ u l à v ô c ù n g và
h à n g h o a đ ư ợ c c o i l à cầu hoàn toàn co giãn. Đ ư ờ n g cầu
t r o n g h ì n h 3.3 (c) l à v í d ụ c ủ a đ ư ờ n g c ầ u h o à n t o à n co
g i ã n . M ộ t v í d ụ v ề h à n g h o a c ó đ ộ co g i ã n c ủ a c ầ u r ấ t
cao ( g ầ n n h ư v ô h ạ n ) l à b ú t b i t r o n g c á c c ử a h à n g v ă n
p h ò n g p h ẩ m t r o n g m ộ t t r ư ờ n g h ọ c . N ế u h a i cửa h i ệ u
bán bút b i với c ù n g m ộ t mức giá, m ộ t số n g ư ờ i mua tại
cửa h i ệ u n à y v à m ộ t số m u a t ạ i c ử a h i ệ u k i a . N ế u cửa
h i ệ u n à y t ă n g giá b ú t chỉ m ộ t l ư ợ n g r ấ t n h ỏ , t r o n g khi
c ử a h i ệ u l i ề n k ề v ẫ n d u y t r ì m ứ c g i á c ũ t h ấ p h ơ n . lượng
c ầ u b ú t c ủ a c ử a h i ệ u t ă n g s ẽ g i ả m x u ố n g b ằ n g 0. B ú t bi
của h a i cửa h i ệ u là h à n g hoa thay t h ê h o à n hảo của
nhau.
Đõ co giãn = 00
Lượng Lượng Lượng
(a) Hoàn toàn không co giãn (b) Co giãn đơn vị (c) Hoàn toàn co giãn
H ì n h 3.3 C ầ u co g i a n v à k h ô n g co g i ã n
84

C h ư ơ n g I I I - Đ ộ co giãn
c) Độ co giãn dọc theo đường cầu tuyến tính

Đ ộ co g i ã n k h ô n g giông như đ ộ dốc nhưng hai
k h á i n i ệ m có liên q u a n với n h a u . Đ e h i ể u c h ú n g liên
q u a n n h ư t h ê n à o , h ã y q u a n s á t đ ộ co g i ã n d ọ c theo
đường cầu tuyến tính (thẳng) - đường c ầ u có đ ộ dốc
không đổi.
H ì n h 3.4 m i n h h o a đ ộ co g i ã n d ọ c t h e o đ ư ờ n g cầu
t u y ế n t í n h . H ã y t í n h đ ộ co g i ã n c ủ a cầu t ạ i mức giá
t r u n g b ì n h l à 40 n g h ì n đ ồ n g m ộ t c h i ế c b á n h n g ọ t và
lượng c ầ u t r u n g b ì n h là 4 chiếc b á n h n g ọ t m ộ t n g à y . Đ e
l à m được đ i ề u n à y , g i ả s ử g i á t ă n g t ừ 30 n g h ì n đồng
m ộ t c h i ế c b á n h n g ọ t l ê n đ ế n 50 n g h ì n đ ồ n g m ộ t c h i ế c
b á n h n g ọ t . G i á t h a y đ ổ i là 20 n g h ì n đ ồ n g v à g i á t r u n g
b ì n h l à 40 n g h ì n đ ồ n g ( t r u n g b ì n h c ủ a 30 n g h ì n v à 50
nghìn đồng), nghĩa là mức t h a y đ ổ i t ỷ l ệ trong giá là
ÁP _ 20
~ĩtb~ 40
T ạ i mức g i á 30 n g h ì n đ ồ n g m ộ t chiếc b á n h ngọt,
lượng c ầ u l à 8 chiếc b á n h n g ọ t m ộ t n g à y . T ạ i m ứ c g i á 50
n g h ì n đ ồ n g m ộ t c h i ế c p i z z a , l ư ợ n g c ầ u b ằ n g 0. V ì mức
thay đ ổ i t r o n g lượng cầu là 8 chiếc b á n h ngọt m ộ t n g à y
và lượng t r u n g b ì n h là 4 chiếc m ộ t n g à y ( t r u n g b ì n h của
8 v à 0) n ê n m ứ c t h a y đ ổ i t ỷ l ệ c ủ a l ư ợ n g c ầ u l à
AQ 8
9 " t
,b
,.
4
. ,
Chia mức t h a y đ ổ i t ỷ l ệ lượng c ầ u v ố i mức t h a y đôi
của giá t h u được
85

K i n h t ế hoe vi m ỏ
AQ/Qtb _ 8/4
AP/Ptb " 2 0 / 4 0 ~
B ằ n g c á c h t ư ơ n g t ự , c h ú n g t a c ó t h ể t í n h đ ộ co g i ã n
c ủ a c ầ u t ạ i b ấ t k ỳ m ứ c g i á v à l ư ợ n g n à o dọc t h e o đ ư ờ n g
c ầ u . V ì đ ư ờ n g c ầ u l à đ ư ơ n g t h ẳ n g , m ứ c t h a y đ ô i 20 n g h ì n
đ ồ n g của g i á m a n g đ ế n sự t h a y đ ổ i v ề l ư ợ n g 8 chiếc b á n h
n g ọ t t ạ i b ấ t k ỳ g i á t r u n g b ì n h n à o . D o đ ó t r o n g c ô n g thức
đ ộ co g i ã n , A Q = 8 v à Á P = 2 0 b ấ t k ê l ư ợ n g t r u n g b ì n h v à
giá t r u n g b ì n h . T u y n h i ê n giá t r u n g bình càng thấp,
l ư ợ n g c ầ u t r u n g b ì n h c à n g cao. V ì v ậ y g i á t r u n g b ì n h
c à n g t h ấ p , l ư ợ n g c ầ u co g i ã n c à n g t h ấ p .
Giá
(1000Đ/1 bánh i L
ngọt)
4 8 10 20
L ư ợ n g ( b á n h ngọt/ngày)
Hình 3.4 Co giãn dọc theo đường cầu tuyến tính
86

C h ư ơ n g U I - Độ co giãn
N g o à i ra, c h ú n g ta có t h ể sử d ụ n g p h ư ơ n g trình
đ ư ờ n g t h ẳ n g t u y ế n t í n h đ ể x á c đ ị n h h ệ s ố co g i ã n t ạ i
từng điểm. H ì n h 3.4 minh họa đ ư ờ n g c ầ u có phương
t r ì n h là : Q=20 - 0,4P
Đ ộ co g i ã n đ ư ợ c x á c đ ị n h b ằ n g c ô n g t h ứ c
" dP Q
D ễ d à n g n h ậ n t h ấ y d Q / d P = -0,4. T r ê n đ ư ờ n g cầu
h ì n h 3.4, đ ộ co g i ã n c ủ a c ầ u theo giá là t ạ i đ i ể m cắt
trục t u n g (P=50, Q=0) s ẽ l à v ô c ù n g . Đ ộ co g i ã n tại
t r u n g đ i ể m (P = 2 5 , Q = 2 0 ) s ẽ l à 1. T r ê n t r u n g đ i ể m ,
c ầ u co g i ã n ( đ ộ co g i ã n c ủ a g i á l ớ n h ơ n 1) v à d ư ó i t r u n g
đ i ể m , c ầ u k h ô n g co g i ã n ( đ ộ co g i ã n c ủ a g i á n h ỏ h ơ n 1).
Cầu hoàn t o à n k h ô n g co g i ã n k h i g i á b ằ n g 0 (P=0,
Q=20).
ả) Các nhân tố ảnh hưởng đến độ co giãn của cầu
G i á t r ị c ủ a đ ộ co g i ã n c ủ a c ầ u đ ư ợ c ước l ư ợ n g từ
mô h ì n h chi tiêu t r u n g b ì n h của người tiêu dùng và
b ả n g 3. Ì m i n h h ọ a m ộ t v à i v í d ụ v ề đ ộ co g i ã n c ủ a cầu
theo giá.
B ạ n c ó t h ể n h ậ n t h ấ y r ằ n g đ ộ co g i ã n t r ê n t h ự c t ê
của c ầ u sẽ r ấ t k h á c n h a u đ ố i v ớ i c á c h à n g h ó a khác
n h a u . Đ ộ co g i ã n c ủ a k i m l o ạ i l à 1,52 t r o n g k h i đ ộ co
g i ã n c ủ a t h ị t c h ỉ l à 0,2. Đ i ể u gì k h i ế n c ầ u c ủ a m ộ t số
h à n g hoa co g i ã n v à c ầ u c ủ a c á c h à n g h o a k h á c k h ô n g
87

K i n h te học vi m ò
co g i ã n ? Đ ộ co g i ã n p h ụ t h u ộ c v à o b a n h â n t ố chính
sau:
• S ự s ẵ n có của h à n g hoa t h a y t h ế .
• T ỷ l ệ t h u n h ậ p c h i t i ê u cho h à n g hoa.
• K h o ả n g t h ờ i g i a n k h i giá t h a y đ ổ i .
B ả n g 3 . 1 Đ ộ co g i ã n c ủ a c ẩ u t h e o g i á
Sản phẩm Đ ộ co g i ã n c ủ a c ầ u t h e o giá
C ầ u co giãn
K i m loại 1,52
Đ ồ gỗ 1,25
ôtô 1,14
Giao t h ô n g 1,03
C ầ u ít co giãn
Gas, đ i ệ n , n ư ớ c 0,92
D ầ u lửa 0,91
Hóa chất 0,89
Đồ uống 0,78
T h u ố c la 0,61
Thực p h ẩ m 0,58 .•
Quần áo 0,49
Sách, báo, tạp chí 0,34
Thịt 0,20
Nguồn: Nguyên lý K i n h t ế học v i mô, J.E. Stiglitz trang 91
88

C h ư ơ n g H I - Đ ộ co g i ã n
Sự săn có của hàng hoa thay thế

N ê u m ộ t h à n g h ó a c à n g có n h i ề u h à n g hoa thay
t h ê , c ầ u h à n g h o a đ ó c à n g co g i ã n . V í d ụ , k i m l o ạ i c ó
h à n g h o a t h a y t h ế t ố t n h ư n h ự a n ê n c ầ u k i m l o ạ i co
giãn. Ngược l ạ i , d ầ u l ử a có ít h à n g hoa t h a y t h ế n ê n
c ầ u co g i ã n t h ấ p .
Trong n g ô n n g ữ h à n g n g à y c h ú n g ta gọi m ộ t vài
h à n g hoa n h ư t h ự c p h ẩ m v à n h à ở là h à n g t h i ế t y ế u v à
các loại h à n g hoa k h á c n h ư đi n g h ỉ ở n ư ó c n g o à i là
h à n g xa xỉ. H à n g t h i ế t y ê u l à c á c h à n g hoa m à có h à n g
hoa t h a y t h ê r ấ t í t v à q u a n t r ọ n g v ớ i cuộc s ố n g c ủ a
c h ú n g t a , v ì v ậ y n h ì n c h u n g c h ú n g c ó c ầ u k h ô n g co
giãn. H à n g hoa x a xỉ l à h à n g hoa t h ư ờ n g có r ấ t n h i ề u
h à n g t h a y t h ế v à d o v ậ y c ó c ầ u co g i ã n .
Ngoài ra, c h ú n g ta c ầ n h i ể u t h ê m v ề mức độ thay
t h ê giữa h à n g hoa. C ó c á c h à n g hoa t h a y t h ế g ầ n g ũ i
(dễ d à n g t h a y t h ê cho n h a u ) v à có c á c h à n g h ó a k h ô n g
dễ d à n g t h a y t h ê cho n h a u . V í d ụ , ngay cả k h i d ầ u l ử a
k h ô n g có h à n g hoa t h a y t h ê g ầ n g ũ i t h ì các loại d ầ u
khác nhau là h à n g hoa thay t h ế của nhau. Saudi
A r a b i a n L i g h t , m ộ t l o ạ i d ầ u đặc b i ệ t là h à n g hoa t h a y
t h ế g ầ n c ủ a A l a s k a n N o r t h Slop, m ộ t l ạ i d ầ u đặc b i ệ t
khác. N ê u b ạ n là cố v ấ n k i n h t ê của A r ậ p Xê-út, b ạ n
k h ô n g d ự đ ị n h đ ơ n p h ư ơ n g t ă n g giá. Ngay cả k h i d ầ u
Saudi A r a b i a n L i g h t có đặc t í n h d u y n h ấ t , n h ữ n g loại
d ầ u k h á c có t h ể d ễ d à n g t h a y t h ê n ó , v à h ầ u h ế t n g ư ờ i
89

mua sẽ rất nhạy cảm với giá của nó so sánh vói giá của
các loại d ầ u k h á c . Vì v ậ y c ầ u đ ố i với d ầ u Saudi Arabian
L i g h t co g i ã n r ấ t cao.
Ví d ụ n à y cũng r ấ t t h ư ờ n g gặp đ ố i với n h i ề u hàng
hoa v à d ị c h v ụ k h á c . Đ ộ co g i ã n c ủ a c ầ u v ề t h ị t nói
c h u n g t h ư ờ n g n h ỏ , n h ư n g đ ộ co g i ã n c ủ a c ầ u t h ị t bò,
t h ị t l ợ n , h a y t h ị t g à t h ư ờ n g l ỏ n . Đ ộ co g i ã n c ủ a c ầ u v ề
m á y t í n h c á n h â n t h ư ờ n g n h ỏ , n h ư n g đ ộ co g i ã n c ầ u
m á y t í n h Compaq, Dell hay I B M t h ư ờ n g lớn...
Tỷ lệ thu nhập chi tiêu cho hàng hoa
C á c n h â n t ố k h á c k h ô n g đ ổ i , t ỷ l ệ t h u n h ậ p chi
d ù n g cho h à n g h o a c à n g cao, c ầ u h à n g h o a đ ó c à n g co
g i ã n . N ê u c h ỉ có p h ầ n n h ỏ t h u n h ậ p c h i d ù n g cho h à n g
hoa t h ì giá cả h à n g hoa t h a y đ ổ i có t á c đ ộ n g r ấ t ít đ ế n
n g â n s á c h t ổ n g t h ể c ủ a n g ư ờ i t i ê u d ù n g v à do đ ó n g ư ờ i
tiêu dùng không mấy quan t â m đ ế n s ự t h a y đ ổ i của
giá. T u y n h i ê n , sự gia t ă n g n h ỏ c ủ a g i á cả h à n g hoa mà
c h i ê m t ỷ l ệ l ớ n t r o n g n g â n s á c h c ủ a n g ư ờ i t i ê u d ù n g sẽ
làm người tiêu dùng phải giảm đáng kể lượng mua
h à n g hoa đó.
Đ ể đ á n h giá t ầ m quan t r ọ n g của tỷ lệ thu nhập
c h i d ù n g c h o h à n g h o a , h ã y x e m đ ộ co g i ã n c ủ a c ầ u đ ố i
v ố i t h ị t b ò v à m u ố i của c á c h ộ gia đ ì n h . N ế u g i á t h ị t bò
t ă n g g ấ p r ư ỡ i ( t ă n g 50 p h ầ n t r ă m ) , l ư ợ n g t h ị t b ò mua
sẽ g i ả m m ạ n h . C á c h ộ gia đ ì n h sẽ c h u y ể n s a n g m u a các
90

C h ư ơ n g H I - Độ co giãn
h à n g h ó a t h a y t h ế k h á c n h ư thịt lợn, cá, gà. N ế u giá

m u ố i t ă n g l ê n g ấ p r ư ỡ i , c ũ n g t ă n g 50 p h ầ n t r ă m , hầu
n h ư k h ô n g có sự t h a y đ ổ i v ề lượng c ầ u đ ố i v ố i m u ố i . T ạ i
sao có s ự k h á c n h a u đ ó ? T h ị t b ò c h i ế m t ỷ l ệ l ớ n t r o n g
ngân sách của các hộ gia đình. trong khi muối chỉ
c h i ế m p h ầ n q u á n h ỏ b é . C á c h ộ gia đ ì n h k h ô n g muốn
giá t ă n g , n h ư n g h ọ r ấ t ít k h i đ ể ý đ ế n ả n h h ư ở n g của
giá m u ố i t ă n g t r o n g k h i g i á t h ị t bò t ă n g ả n h h ư ở n g l ớ n
đ ế n n g â n s á c h của c á c h ộ gia đ ì n h .
Khoảng thời gian từ khi giá thay đổi
K h o ả n g thòi gian k ể t ừ k h i giá thay đ ổ i c à n g dài,
đ ộ co g i ã n c ủ a cầu c à n g lớn. K h i giá thay đổi, người
tiêu d ù n g t h ư ờ n g tiếp tục mua lượng h à n g hoa tương
t ự t r o n g t h ờ i đ i ể m đ ó . T u y n h i ê n , k h i có đ ủ t h ờ i gian,
h ọ t ì m h à n g h o a t h a y t h ê có t h ể c h ấ p n h ậ n được v à có
chi p h í ít h ơ n . K h i q u á t r ì n h thay t h ế x ả y ra, lượng cầu
đối với h à n g h ó a ban đ ầ u sẽ g i ả m m ạ n h h a y l à c ầ u co
giãn. 0 đây, k h á i n i ệ m n g ă n h ạ n liên quan đ ế n thời kỳ
t r o n g đó ít n h ấ t m ộ t v à i sự đ i ề u c h ỉ n h là k h ô n g thể
thực h i ệ n được. D à i h ạ n là m ộ t thòi k ỳ đ ủ đ ể thực h i ệ n
c á c s ự đ i ề u c h ỉ n h . T h ô n g t h ư ờ n g c ầ u d à i h ạ n co giãn
hơn cầu n g ắ n h ạ n . 1
M ộ t ví d ụ của sự t ă n g giá kéo dài là giá d ầ u tăng

gấp b ố n l ầ n x ả y r a t r o n g n ă m 1973 v à 1974. Giá dầu
' Cũng có trường hợp khi cầu dài hạn ít co giãn hơn ngắn hạn như đối với
các hàng hoa lâu bền
91

K i n h t ế hoe vi m ò
cao hơn dẫn đến chi phí sưởiấm nhà và gas tăng. Ban
đầu, người tiêu dùng vẫn phải duy trì tiêu dùng tại
mức x ấ p xỉ mức b a n đ ầ u . H ọ c h ỉ c ó t h ê k h ắ c p h ụ c giá
cao b ằ n g cách sử d ụ n g t i ế t k i ệ m h ơ n v à do v ậ y cầu
tương đ ố i í t co g i ã n . Tuy nhiên thời gian càng dài,
n g ư ờ i t i ê u d ù n g p h ả i c h u y ể n sang sử d ụ n g các hàng
hoa t h a y t h ế cho d ầ u h o ặ c m u a c á c p h ư ơ n g t i ệ n đòi h ỏ i
ít n h i ê n l i ệ u h ơ n . L ư ợ n g c ầ u d ầ u g i ả m h ơ n n ữ a - cầu
t r ở n ê n co g i ã n h ơ n . C á c n h à s ả n x u ấ t c ũ n g đ i ề u c h ỉ n h
c â u h ỏ i " s ả n x u ấ t c á i gì". S ự x u ấ t h i ệ n v à l ê n n g ô i của ô
tô"mini" v à tiết k i ệ m n h i ê n l i ệ u của N h ậ t b ả n là minh
c h ứ n g s i n h đ ộ n g t r o n g n h ữ n g n ă m 80 của t h ê k ỷ trước.
e) Độ co giãn, tổng doanh thu, và chi tiêu
Chương này bắt đầu với tình huống lưỡng nan.
L à m t h ế n à o m à n g ư ờ i s ả n x u ấ t b á n h n g ọ t (hay b ấ t kỳ
c á i gì k h á c ) t ă n g t ổ n g d o a n h t h u : b ằ n g c á c h g i ả m sản
x u ấ t để t ă n g giá hay b ằ n g cách g i ả m giá để b á n lượng
l ớ n h ơ n ? B â y giờ c h ú n g ta có t h ể t r ả lòi c â u h ỏ i n à y b ằ n g
c á c h s ử d ụ n g k h á i n i ệ m đ ộ co g i ã n t h e o g i á c ủ a c ầ u .
Sự t h a y đôi t ô n g doanh t h u của người sản xuất
(và t ổ n g c h i t i ê u của n g ư ờ i m u a ) p h ụ t h u ộ c v à o mức độ
m à l ư ợ n g b á n t h a y đ ổ i k h i g i á t h a y đ ổ i - đ ộ co g i ã n c ủ a
c ầ u . N ế u c ầ u co g i ã n , m ứ c g i ả m giá Ì p h ầ n t r ă m sẽ
tăng lượng bán ra nhiều hơn Ì phần trăm và tổng
doanh thu t ă n g . N ế u c ầ u co g i ã n đ ơ n v ị , g i á g i ả m Ì
phần trăm làm t ă n g lượng b á n Ì phần trăm và tổng
doanh thu k h ô n g đ ô i . V à n ế u c ầ u k h ô n g co g i ã n , giá
92

C h ư ơ n g I U - Đ ộ co giãn
giảm Ì p h ầ n t r ă m l à m t ă n g lượng b á n ra ít h ơ n Ì p h ầ n
trăm và tông doanh t h u giảm.
H ì n h 3.5 c h o t h ấ y m ố i l i ê n h ệ g i ữ a đ ộ co g i ã n của
c ầ u v à t ô n g d o a n h t h u . P h ầ n (a) m i n h h ọ a đ ư ờ n g cầu
t u y ế n t í n h . T r o n g k h o ả n g g i á t ừ 5 0 n g h ì n đ ế n 25 n g h ì n
đ ồ n g , c ầ u co g i ã n . V ớ i k h o ả n g g i á t ừ 25 n g h ì n đ ồ n g đ ế n
0, c ầ u k h ô n g co g i ã n . T ạ i m ứ c g i á 25 n g h ì n đ ồ n g , c ầ u co
giãn đơn vị.
H ì n h 3.5(b) t r ì n h b à y t ổ n g d o a n h t h u . T ạ i m ứ c g i á
50 n g h ì n đ ồ n g , l ư ợ n g b á n l à 0 n ê n t ổ n g d o a n h t h u c ũ n g
b ằ n g 0. T ạ i m ứ c g i á 0, l ư ợ n g c ầ u l à 2 0 c h i ế c b á n h ngọt
m ộ t n g à y n h ư n g t ạ i m ứ c g i á 0, t ổ n g d o a n h t h u l ạ i b ằ n g
0. G i á g i ả m t r o n g k h o ả n g co g i ã n d ẫ n đ ế n t ổ n g d o a n h
thu tăng - p h ầ n t r ă m t ă n g lượng cầu lớn hơn phần
t r ă m g i ả m g i á . G i á g i ả m t r o n g k h o ả n g k h ô n g co giãn
dẫn đến g i ả m t ô n g doanh t h u - p h ầ n t r ă m t ă n g lượng
c ầ u n h ỏ h ơ n p h ầ n t r ă m g i ả m g i á . T ạ i đ i ể m đ ộ co g i ã n
đơn vị, t ổ n g d o a n h t h u l à t ố i đ a . G i á t h a y đ ổ i n h ỏ x u n g
quanh mức 25 nghìn đồng dẫn đến tông doanh thu
k h ô n g đôi.
Khi cầu co g i ã n , t r o n g k h o ả n g g i á t ừ 5 0 nghìn
đ ồ n g đ ế n 25 n g h ì n đ ồ n g , g i á g i ả m ( h ì n h 3.5 p h ầ n a)
d ẫ n đ ế n t ổ n g d o a n h t h u t ă n g ( h ì n h 3.5 p h ầ n b ) . K h i
c ầ u k h ô n g co g i ã n , t r o n g k h o ả n g g i á t ừ 25 n g h ì n đồng
đ ế n 0, g i á g i ả m ( h ì n h 3.5 p h ầ n a) d ẫ n đ ế n t ổ n g d o a n h
t h u g i ả m ( h ì n h 3.5 p h ầ n b ) . K h i c ầ u co g i ã n đ ơ n v ị , t ạ i
m ứ c g i á 2 5 n g h ì n đ ồ n g ( h ì n h 3.5 p h ầ n a), t ô n g d o a n h
t h u đ ạ t m ứ c t ố i đ a ( h ì n h 3.5 p h ầ n b ) .
93

K i n h tế hoe vi m ô
Giá
(100QĐ/1
bánh ngọt) Co dãn
Co dãn
ác đơn vị
Không co dãn
Do
->
(a) Đường c ầ u Lượng (bánh ngọựngày)
TR i Tổng doanh
(nghìn đổng) / thu tối đa
250
200
150 - Ị Khi cấu co Khi cầu \

/ giãn, giảm không co \
/ giá sẽ làm giãn, giảm \
100 -Ị tăng doanh giá sẽ làm \
/ thu giảm doanh '
50 thu
1 •
lo 20
(b) Tổng doanh thu
Hình 3.5 Co giãn dọc theo đường cầu thẳng
94

C h ư ơ n g I I I - Đ ộ co giãn
2. Đ ộ c o g i ã n c h é o (E D X / Y )
Lượng của bất kỳ hàng hoa nào mà người tiêu
d ù n g đ ị n h m u a p h ụ t h u ộ c v à o g i á h à n g hoa t h a y t h ế v à
h à n g hoa b ổ sung của nó. C h ú n g ta đo lường những
n h â n t ố n à y b ằ n g c á c h d ù n g k h á i n i ệ m đ ộ co g i ã n c h é o
c ủ a c ầ u . Đ ộ co g i ã n c h é o c ủ a c ầ u l à t h ư ớ c đ o đ ộ p h ả n
ứng của c ầ u h à n g hoa v ố i sự t h a y đ ổ i giá của h à n g h ó a
k h á c ( h à n g hoa t h a y t h ế v à h à n g hoa b ổ sung), vói đ i ề u
k i ệ n c á c n h â n t ố k h á c k h ô n g đ ổ i . Đ ộ co g i ã n đ ư ợ c t í n h
bằng cách sử d ụ n g c ô n g thức sau:
Sự thay đổi p h ầ n t r ă m lượng cầu

Đ ộ co g i ã n _
chéo của c ầ u Sự thay đổi p h ầ n t r ă m giá h à n g
h ó a thay t h ế hay bổ sung
Độ co giãn chéo của cầu là dương đối với hàng hoa

t h a y t h ế v à â m đ ố i v ó i h à n g h o a b ổ s u n g . H ì n h 3.6 g i ả i
thích rõ đ i ề u đó. K h i g i á của b á n h m ỳ - h à n g hoa thay
t h ế của b á n h n g ọ t - t ă n g , c ầ u của b á n h n g ọ t t ă n g v à
đường cầu b á n h ngọt dịch c h u y ể n sang p h ả i t ừ D 0 đến
D j . Vì g i á b á n h n g ọ t t ă n g d ẫ n đ ế n c ầ u b á n h n g ọ t t ă n g ,
l ư ợ n g c ầ u t ă n g v à đ ộ co g i ã n c h é o c ủ a c ầ u b á n h ngọt
theo giá b á n h m ỹ l à d ư ơ n g . K h i g i á của sữa t ư ơ i - h à n g
hoa b ổ s u n g c ủ a b á n h n g ọ t - t ă n g , c ầ u b á n h n g ọ t giảm
và đường c ầ u b á n h n g ọ t dịch c h u y ể n sang t r á i t ừ D 0
đ ế n D . Vì giá của sữa t ư ơ i t ă n g d ẫ n đ ế n c ầ u b á n h

2 ngọt
95

K i n h tê học vi m ò
g i ả m , l ư ợ n g c ầ u g i ả m v à đ ộ co g i ã n c h é o c ủ a c ầ u b á n h
n g ọ t t h e o g i á sữa t ư ơ i l à â m .
Giá
(1000Đ/1 t
b á n h ngọt) Ị
H ì n h 3.6 Đ ộ co g i ã n c h é o c ủ a cầu
3. Độ co giãn của cầu theo thu nhập (E j) D
K h i t h u n h ậ p t ă n g , c ầ u h à n g hoa cụ t h ể t h a y đ ổ i
n h ư t h ê n à o ? C â u t r ả l ờ i p h ụ t h u ộ c v à o đ ộ co g i ã n của
c ầ u h à n g h o a t h e o t h u n h ậ p . Đ ộ co g i ã n c ủ a c ầ u t h e o t h u
n h ậ p là thước đo độ p h ả n ứ n g của c ầ u v ớ i sự t h a y đ ổ i của
t h u n h ậ p , vối đ i ề u k i ệ n các n h â n t ố k h á c k h ô n g đổi. Độ
co g i ã n n à y đ ư ợ c t í n h b ằ n g c á c h d ù n g c ô n g t h ứ c s a u :
96

C h ư ơ n g n i - Đ ộ co g i ã n
Đ ộ co g i a n Thay đ ổ i p h ầ n t r ă m trong lượng cầu

của c ầ u theo = —
thu nhập Thay đ ổ i p h ầ n t r ă m trong thu nhập
Đ ộ co g i ã n c ủ a c ầ u t h e o t h u n h á p c ó t h ể l à d ư ơ n g
hoặc â m v à được c h i a t h à n h ba k h o ả n g c ầ n q u a n t â m :
- Lòn hơn Ì (hàng hoa xa x ỉ , co g i ã n t h e o thu
nhập)
- G i ữ a 0 v à Ì ( h à n g h o a t h i ế t y ế u , k h ô n g co giãn
theo t h u n h ậ p ) .
- N h ỏ h ơ n 0 ( h à n g hoa t h ứ cấp).
H ì n h 3.7 m i n h h o a ba t r ư ờ n g hợp n à y . H ì n h (a)
t r ì n h b à y đ ộ co g i ã n c ủ a c ầ u t h e o t h u n h ậ p l ớ n h ơ n 1 .
Khi thu nhập tăng, lượng cầu tăng, n h ư n g lượng cầu
tăng nhanh h ơ n t h u n h ậ p . Ví d ụ về các loại h à n g hoa
thuộc loại n à y là d u lịch, q u ầ n áo m a y đo, d u lịch quốc
t ế , đ ồ t r a n g sức v à t á c p h ẩ m n g h ệ t h u ậ t .
H ì n h (b) c h o t h ấ y đ ộ co g i ã n c ủ a c ầ u t h e o t h u n h ậ p
g i ữ a 0 v à 1. T r o n g t r ư ờ n g h ợ p n à y . l ư ợ n g c ầ u t ă n g k h i
t h u n h ậ p t ă n g , n h ư n g t h u n h ậ p t ă n g n h a n h h ơ n so v ố i
lượng cầu. Ví d ụ v ề các l o ạ i h à n g hoa thuộc l o ạ i n à y là
lương thực, q u ầ n áo, đồ gia dụng, b á o v à t ạ p chí.
H ì n h (c) t r ì n h b à y đ ộ co g i ã n c ủ a cầu theo thu
n h ậ p có cả h a i g i á t r ị d ư ơ n g v à â m . T r o n g t r ư ờ n g hợp
n à y , l ư ợ n g c ầ u t ă n g k i : : t h u n h ậ p t ă n g cho đ ế n k h i m ứ c
thu n h ậ p là m. Sau điểm này, khi thu nhập tiếp tục
97

K i n h té học vi m ô
tăng, lượng cầu giảm. Đ ộ co g i ã n c ủ a c ầ u l à dương

n h ư n g n h ỏ h ơ n Ì tói m ứ c t h u n h ậ p m . Q u á m ứ c t h u
n h ậ p m , đ ộ co g i ã n c ủ a c ầ u t h e o t h u n h ậ p l à â m . V í d ụ
v ề l o ạ i h à n g hoa thuộc loại n à y l à gạo. K h i t h u nhập
t ă n g l ê n t h ì c ầ u đ ố i v ớ i gạo có t ă n g . T u y n h i ê n k h i t h u
n h ậ p t ă n g cao t ố i m ứ c n h ấ t đ ị n h , n g ư ờ i t i ê u d ù n g sẽ
m u a ít gạo đi v à m u a n h i ề u thực p h ẩ m k h á c đê thay
cho gạo.
(a) Co giãn lớn hơn Ì (b) Co giãn nằm trong 0-1
Lượng cầu
/ T i c) Co giản nhò hơn Ì và ám

/ Co giãn 1 Co giãn
/ theo thu1
theo thu
/ nhập 1 nhập ám
ì 1_ •
° m Thu nhập
H ì n h 3.7 C o g i ã n c ủ a c ầ u t h e o t h u n h ậ p
98

C h ư ơ n g I U - Đ ộ co g i ã n
N h ữ n g h à n g hoa c ó đ ộ co g i ã n c ủ a c ầ u t h e o t h u
n h ậ p d ư ơ n g gọi l à h à n g hoa b ì n h t h ư ờ n g . N h ữ n g hàng
hoa c ó đ ộ co g i ã n c ủ a c ầ u t h e o t h u n h ậ p â m g ọ i l à h à n g
hoa t h ứ cấp.
li. ĐỘ CO GIÃN CỦA CƯNG THEO GIÁ (E p) S
Các đường cung thường dốc lên. Cũng như các

d ư ờ n g c ầ u , c á c đ ư ờ n g c u n g có t h ể có đ ộ dốc k h á c n h a u .
Có đ ư ờ n g c u n g dốc đ ứ n g n h ư n g c ũ n g có đ ư ờ n g cung
n ằ m n g a n g . M ứ c đ ộ dốc c ủ a đ ư ờ n g c u n g p h ả n á n h sự
nhậy cảm của lượng cung v ố i sự thay đ ổ i của giá.
Đ ư ờ n g c u n g c ủ a d ầ u l ử a t h ư ờ n g r ấ t dốc n h ư đ ư ợ c m i n h
h ọ a ở h ì n h 3.8 c h o t h ấ y r ằ n g m ộ t s ự t h a y đ ổ i l ố n c ủ a
giá chỉ t ạ o r a sự t h a y đ ổ i n h ỏ trong lượng cung. Tuy
n h i ê n đ ư ờ n g c u n g t h o ả i h ơ n t r o n g h ì n h 3.8 m i n h họa
đường cung t h ị t g à cho b i ế t m ộ t sự t h a y đ ổ i n h ỏ của giá
có t h ể t ạ o r a s ự t h a y đ ổ i đ á n g k ể t r o n g l ư ợ n g c u n g . C á c
nhà kinh t ế cũng d ù n g một thưốc đo để xác định độ
n h ạ y c ả m của l ư ợ n g c u n g v ố i sự t h a y đ ổ i của giá có t ê n
l à đ ộ co g i ã n c ủ a c u n g t h e o g i á .
99

— •
Qdáu Qgà
Hình 3.8 Các đường cung có đô co giãn khác
Độ co giãn của cung đo độ phản ứng của lượng

c u n g h à n g hoa v ớ i sự t h a y đ ổ i g i á cả h à n g hoa. Đ ộ co
g i ã n được t í n h b ằ n g công thức sau:
Đô co giãn Thay đôi ph

^ n trăm c
^ ?2 s
a lư< n cun
của c u n g , , .,
Thay đ ô i p h â n t r ă m cứa g i á
C ũ n g n h ư đ ố i v ố i cầu, n ế u 1% giá t ă n g g â y ra h ơ n
1 % c ủ a l ư ợ n g c u n g , c h ú n g t a g ọ i l à c u n g co g i ã n . Nếu
1% giá t ă n g g â y ra ít hơn 1% của lượng cung, c h ú n g ta
g ọ i l à c u n g í t co g i ã n . C ó h a i t r ư ờ n g h ợ p t h ú v ị v ề đ ộ co
g i ã n của cung. N ế u lượng cung được cố đ ị n h b ấ t k ể giá
c ả , đ ư ờ n g c u n g t h a n g đ ứ n g v à đ ộ co g i ã n c ủ a c u n g b ằ n g
0. C u n g h o à n t o à n k h ô n g co g i ã n . N ế u g i á m à n h à c u n g
100

C h ư ơ n g U i - B ộ co giãn
cấp sẵn s à n g b á n t ạ i b ấ t k ỳ l ư ợ n g c ầ u n à o , đ ư ờ n g c u n g
n ằ m n g a n g v à đ ộ co g i ã n c ủ a c u n g l à v ô c ự c . C u n g h o à n
t o à n co g i ã n .
Đ ộ l ớ n c ủ a đ ộ co g i ã n c u n g p h ụ t h u ộ c v á c
• K h ả n ă n g t h a y t h ế của các y ế u t ố s ả n xuất
• K h o ả n g t h ờ i g i a n cho q u y ế t đ ị n h c u n g cấp.
K h ả n ă n g thay t h ế các y ế u tô sản xuất
M ộ t v à i h à n g hoa v à dịch v ụ được s ả n x u ấ t bằng
các sử d ụ n g c á c y ế u t ố s ả n x u ấ t d u y n h ấ t h o ặ c h i ế m .
N h ữ n g m ặ t h à n g n à y c ó đ ộ co g i ã n c u n g t h ấ p v à thậm
c h í b ằ n g 0. C á c h à n g h o a v à dịch v ụ k h á c được sản
xuất bằng cách d ù n g các y ế u t ố sản x u ấ t p h ổ b i ế n h ơ n
v à có t h ể p h â n b ổ v à o n h i ề u l o ạ i c ô n g v i ệ c k h á c n h a u .
N h ữ n g m ặ t h à n g n à y c ó đ ộ co g i ã n c u n g cao.
C á c b ứ c v ẽ c ủ a V a n G o g h de l o ạ i l a o đ ộ n g d u y n h ấ t
tạo ra - của V a n Gogh. K h ô n g y ế u t ố s ả n x u ấ t nao khác
có t h ể t h a y t h ế c h o l o ạ i l a o đ ộ n g n à y . T r o n g m ỗ i b ứ c v ẽ ,
yếu t ố n à y chỉ có m ộ t n ê n đường cung là t h ẳ n g đ ứ n g v à
đ ộ co g i ã n c ủ a c u n g l à b ằ n g 0. T r o n g m ộ t t h á i cực k h á c ,
l ú a m ì có t h ể đ ư ợ c t r ồ n g t r ê n đ ấ t m à c ũ n g t ố t c h o trồng
ngô. Do v ậ y , r ấ t d ễ đ ể t r ồ n g l ú a m ì hay n g ô , v à chi p h í
cơ h ộ i c ủ a l ú a m ì t h e o n g ô t h ư ờ n g k h ô n g đ ô i . K ế t q u ả l à
đ ư ờ n g c ư n g l ú a m ì t h ư ờ n g n ằ m n g a n g v à đ ộ co g i ã n c ủ a
cung r ấ t lớn. T ư ơ n g t ự , k h i m ộ t h à n g hoa được s ả n xuất
ở n h i ề u n ư ớ c k h á c n h a u (ví d ụ đ ư ờ n g h a y t h ị t b ò ) , c u n g
h à n g h o a n à y co g i ã n cao.
loi

K i n h tẽ hoe vì m ò
C u n g của h ầ u h é t h à n g hoa v à dịch v ụ n ằ m sriua

h a i t h á i c ự c n à y . N ê u g i á b á n cao h ơ n , l ư ợ n g c u n g t ă n g .
Những h à n g h o a v à d ị c h v u n h ư v ậ y c ó đ ộ co g i ã n của
c u n g n ằ m g i ữ a 0 v à v ô cực.
Độ co giãn của cung và khoảng thòi gian
q u y ế t đ.ịnh c u n g ứng
Các nhà kinh te cũng phân biệt phản ứng của
c u n g đ ố i v ớ i giá t r o n g n g ắ n h ạ n v à d à i h ạ n .
C u n g n g ắ n h ạ n Đường cung ngắn h ạ n minh họa
l ư ơ n g cung p h ả n ứ n g với sự thay đ ổ i của giá n h ư thế
nào trong điểu kiện năng lực sản xuất vê m á v móc
t h i ế t bị v à n h à x ư ở n g là cố định. D ế t ă n g s ả n lượng
trong n g ắ n h ạ n k h i giá t ă n g lên, các h ã n g p h ả i y ê u cầu
c ô n g n h â n l à m t h ê m giò hoặc t h u ê t h ê m lao động. Để
g i ả m sản lượng của m ì n h t r o n g n g ắ n h ạ n , các h ã n g cho
công n h â n nghỉ việc hay g i ả m giờ l à m của họ. Cưng
n g ắ n h ạ n t h ư ờ n g í t co g i ã n .
C u n g d à i h ạ n Đ ư ờ n g c u n g d à i h ạ n cho b i ế t p h ả n
ứ n g của lượng cung với sự t h a y đ ổ i của giá sau khi tất
cả các đ i ề u k i ệ n sản x u ấ t có t h ể được đ i ề u c h ỉ n h và
t h ậ m c h í có t h ể t h a y đ ổ i c ô n g n g h ệ s ả n x u ấ t . C u n g d à i
h ạ n co g i ã n n h i ề u h ơ n .
N ô n g sản là m ộ t ví d ụ r ấ t t ố t về sự k h á c n h a u của
đ ộ co g i ã n c ủ a c u n g n g ắ n h ạ n v à d à i h ạ n . T r o n g n g ắ n
h ạ n , c u n g í t co g i ã n v ì s a u k h i gieo t r ồ n g x o n g , n g ư ờ i
n ô n g d â n sẽ t h u được m ộ t l ư ợ n g n h ấ t đ ị n h n à o đ ó v à o
102

C h ư ơ n g n i - Đ ọ co giãn
m ù a t h u h o ạ c h . N ế u g i á c ó cao l ê n , h ọ c ũ n g k h ô n g l à m
gì đ ư ợ c v ì t í n h m ù a v ụ v à n ế u g i á c ó g i ả m x u ố n g t h ì h ọ
cũng k h ô n g đ i ề u c h ỉ n h s ả n lượng được. T r o n g d à i h ạ n .
đ ư ờ n g c u n g n ô n g s ả n s ẽ t h o ả i h ơ n - co g i ã n h ơ n . M ộ t
sự gia t ă n g c ủ a g i á sẽ d ẫ n đ ế n sự t ă n g đ á n g k ể của
lượng cung. V í d ụ , n ế u giá đ a u t ư ơ n g t ă n g l ê n tương
đ ố i so v ố i g i á n g ô , n ô n g d â n s ẽ c h u y ể n p h ầ n đ ấ t trồng
ngô sang trồng đ ậ u tương. K ế t quả là lượng đ ậ u t ư ơ n g
tăng đáng kể. Hình 3.9 minh hoa đường cung đậu
tương ngắn h ạ n và dài h ạ n trong đó đường cung ngắn
h ạ n dốc h ơ n ( í t co g i ã n ) v à đ ư ờ n g c u n g d à i h ạ n thoải
h ơ n (co g i ã n h ơ n ) .
Q dâu lơi mẹ
Hình 3.9. Độ co giãn của cung theo thòi gian
103

K i n h té học v i m ô
TÓM TẮT
Độ co giãn của cầu theo giá Độ co giãn của

c ầ u l à m ứ c t h a y đ ổ i p h ầ n t r ă m c ủ a l ư ợ n g c ầ u c h i a cho
m ứ c t h a y đ ổ i p h ầ n t r ă m c ủ a g i á . Đ ộ l ớ n c ủ a đ ộ co g i ã n
của c ầ u c à n g l ớ n , đ ộ p h ả n ứ n g c ủ a l ư ợ n g c ầ u v ố i mức
thay đ ổ i của giá c à n g lỏn. K h i mức thay đổi p h ầ n trăm
của lượng c ầ u n h ỏ h ơ n mức thay đổi phần trăm của
g i á , c ầ u k h ô n g co g i ã n . K h i m ứ c t h a y đ ổ i p h ầ n tràm
c ủ a l ư ợ n g c ầ u b ằ n g m ứ c t h a y đổi phần t r ă m của giá,
c ẩ u co g i ã n đ ơ n v ị . K h i m ứ c t h a y đ ổ i p h ầ n trăm của
lượng c ầ u lớn h ơ n mức thay đ ổ i p h ầ n t r ă m của giá, cầu
co g i ã n .
Đ ộ co g i ã n p h ụ t h u ộ c v à o s ự s ẵ n c ó c ủ a h à n g hoa
thay thế, tỷ lệ thu n h ậ p c h i d ù n g cho h à n g hoa và
k h o ả n g thòi gian t ừ k h i giá thay đổi.
N ế u c ầ u co g i ã n , g i á g i ả m d ẫ n đ ế n t ổ n g d o a n h t h u
t ă n g . N ế u c ầ u co g i ã n đ ơ n v ị , g i á g i ả m d ẫ n đ ế n tổng
d o a n h t h u k h ô n g đ ổ i . N ế u c ầ u k h ô n g co g i ã n , g i á g i ả m
dẫn đến tổng doanh thu giảm
C á c đ ộ co g i ã n c ủ a cầu khác: Đ ộ co g i ã n c h é o
của c ầ u được t í n h là mức thay đ ổ i p h ầ n t r ă m của lượng
c ầ u m ộ t h à n g h o a c h i a cho m ứ c t h a y đ ổ i p h ầ n t r ă m c ủ a
giá h à n g hoa k h á c . Đ ộ co g i ã n c h é o c ủ a c ầ u t h e o g i á
104

h à n g hoa thay t h ê là d ư ơ n g và theo giá h à n g hoa bổ

sung là â m .
Đ ộ co g i ã n c ủ a cầu theo t h u n h ậ p được tính là
mức t h a y đ ổ i p h ầ n t r ă m c ủ a l ư ợ n g c ầ u c h i a cho mức
t h a y đ ổ i p h ầ n t r ă m c ủ a t h u n h ậ p . Đ ộ co g i ã n c ủ a cầu
theo t h u n h ậ p c à n g l ớ n , đ ộ p h ả n ứ n g c ủ a c ầ u v ớ i mức
thay đ ổ i n h ấ t đ ị n h của t h u n h ậ p c à n g l ố n . K h i đ ộ co
giãn theo t h u n h ậ p t r o n g k h o ả n g t ừ 0 đ ế n Ì, c ầ u k h ô n g
co g i ã n t h e o t h u n h ậ p v à k h i t h u n h ậ p t ă n g , p h ầ n t r ă m
của t h u n h ậ p c h i d ù n g c h o h à n g h o a đ ó g i ả m . K h i đ ộ co
g i ã n c ủ a t h u n h ậ p l ố n h ơ n Ì , c ầ u co g i ã n t h e o t h u nhập
và k h i t h u n h ậ p t ă n g , p h ầ n t r ă m t h u n h ậ p chi dùng
cho h à n g h o a đ ó c ũ n g t ă n g . K h i đ ộ co g i ã n c ủ a thu
n h ậ p n h ỏ h ơ n 0, c ầ u g i ả m k h i t h u n h ậ p t ă n g ( v à h à n g
hoa l à h à n g h o a t h ứ c ấ p ) .
Độ co giãn của cung Đ ộ co g i ã n c ủ a c u n g đ o
mức đ ộ p h ả n ứ n g c ủ a l ư ợ n g c u n g h à n g hoa với mức
thay đ ổ i của giá cả h à n g hoa đ ó . Đ ộ co g i ã n c ủ a cung
được t í n h l à m ứ c t h a y đ ổ i p h ầ n t r ă m của lượng cung
h à n g hoa c h i a cho mức thay đổi phần t r ă m của giá
h à n g hoa. Đ ộ co g i ã n c ủ a c u n g t h ư ờ n g d ư ơ n g v à nằm
trong k h o ả n g t ừ 0 (đường cung t h ẳ n g đứng) đèn vô
cùng (đường cung n ằ m ngang).
105

CÁC T H U Ậ T N G Ữ T H E N CHỐT
Co g i ã n c ủ a c ầ u theo g i á Pnce elasticity o i demand

C ầ u t ư ơ n g đ ố i co g i ã n R e l a t i v e l y elastic d e m a n d
Cầu co g i ã n đ ơ n v ị Ư n i t a r y elastic d e m a n d
c ầ u t ư ơ n g đ ố i k h ô n g co g i ã n Relatively inelastic demand
C ầ u h o à n t o à n co g i ã n P e r f e c t l y elastic d e m a n d
C ầ u h o à n t o à n k h ô n g co g i ã n Perĩectly inelastic demand
Co g i ã n c ủ a c ầ u :o ''bu
nhập Income elasticity of demand
Co g i ã n c h é o c ủ a c ầ u Cross e l a s t i c i t y o f d e m a n d
Co g i ã n c ủ a c u n g theo g i á Price e l a s t i c i t y o f s u p p l v
Tong doanh t h u T o t a l revenue
ì 06

CÂU H Ỏ IÔ N TẬP
•
1. Độ co giãn của cầu theo giá là gì? Công thức tính

đ ộ co g i ã n c ủ a c ầ u t h e o g i á .
2. C á c n h â n t ố ả n h h ư ở n g đ ế n đ ộ co g i ã n c ủ a c ầ u
theo g i á .
3. M ố i q u a n h ệ g i ữ a đ ộ co g i ã n c ủ a c ầ u t h e o g i á ,
tổng doanh t h u v à sự t h a y đ ổ i của giá.
4. Đ ộ co g i ã n c ủ a c ầ u t h e o t h u n h ậ p l à g ì ? C ô n g
t h ứ c t í n h đ ộ co g i ã n c ủ a c ầ u t h e o t h u n h ậ p .
5. Đ ộ co g i ã n t h e o t h u n h ậ p c ó c á c g i á t r ị n à o ?
6. Đ ộ co g i ã n c h é o c ủ a c ầ u l à g ì ?
7. T ạ i sao đ ộ co g i ã n n à y c ó t h ể c ó g i á t r ị d ư ơ n g v à
âm?
8. Đ ộ co g i ã n c ủ a c u n g t h e o g i á l à g ì ?
9. C á c n h â n t ố ả n h h ư ở n g đ ế n đ ộ co g i ã n c ủ a c u n g
theo giá?
10. T ạ i sao đ ộ co g i ã n c ủ a c ầ u v à c u n g t h e o g i á t h a y
đổi theo t h ò i gian?
107

K i n h té học vi m ó
CHƯƠNG IV
LÝ T H U Y Ế T L Ợ I ÍCH
Chương này sẽ phân tích hành vi của người tiêu

d ù n g hợp lý (các cá n h â n , h ộ gia đ ì n h ) t r ê n t h ị trường
h à n g hoa. N ộ i d u n g c h í n h của c h ư ơ n g đ ề cập đ è n một
t r o n g n h ữ n g l ý t h u y ế t cơ b ả n v ề h à n h v i c ủ a n g ư ờ i t i ê u
d ù n g đó là L ý t h u y ế t l ợ i ích ( L ý t h u y ế t lợi ích đ o được).
D ự a t r ê n lý t h u y ế t n à y v à m ộ t s ố c ô n g c ụ k h á c c h ú n g ta
sẽ p h á n t í c h q u y ế t đ ị n n t ố i ư u c ủ a n g ư ờ i t i ê u d ù n g d ư ớ i
ả n h h ư ở n g của các n h â n t ố k h á c h q u a n v à c h ủ q u a n và
t ừ đ ó r ú t r a cơ sở k h o a h ọ c v ề đ ư ờ n g c ầ u dóc xuồng
t h ư ờ n g được sử d ụ n g t r o n g các p h â n tích k i n h tê.
ì. N H Ữ N G V Ấ N Đ Ề C HUNG
1. T i ê u d ù n g là m ộ t h à n h v i r ấ t q u a n t r ọ n g của
con n g u ô i . N ó c h í n h là h à n h đ ộ n g n h ằ m t h o a m ã n n h ữ n g
n g u y ệ n vọng, trí tưởng tượng r i ê n g v à các n h u cầu về
t ì n h c ả m , v ậ t c h ấ t của m ộ t c á n h â n hoặc h ộ gia đ ì n h n à o
đó t h ô n g qua việc mua s ắ m các s ả n p h ẩ m v à sử d ụ n g các
sản p h ẩ m đó. C á c sản p h ẩ m n à y có t h ể l à n h ữ n g các
h à n g hoa h o ặ c có t h ể l à c á c d ị c h v ụ . P h ầ n l ớ n c á c sản
p h ẩ m n à y được t ạ o ra t r o n g q u á t r ì n h s ả n x u ấ t đ ể phục
v ụ cho n h u c ầ u t i ê u d ù n g ( đ ể t i ệ n l ợ i d ư ố i đ â y c h ú n g t a
s ẽ c h ỉ s ử d ụ n g k h á i n i ệ m h à n g hoa). T u y n h i ê n h à n h v i
t i ê u d ù n g của t ừ n g cá n h â n l ạ i r ấ t k h á c n h a u p h ụ thuộc
108

C h ư ơ n g I V - Lý thuyết lợi ích
v à o n h u c ầ u v à sở t h í c h c ủ a h ọ . Đ i ề u đ ó h à m ý r ằ n g ỏ đ â y
c h ú n g ta c h ỉ đ ề c ậ p t ớ i t i ê u d ù n g c á n h â n .
2. H ộ g i a đình v ố i t ư c á c h m ộ t đ ơ n vị r a quyết
định t r o n g n ề n k i n h t ế , được h i ế u là m ộ t n h ó m n g ư ờ i có
chung một quyết định tiêu dùng. Tùy thuộc vào thị
trường mà các h ộ gia đình đ ó n g các vai k h á c nhau.
Trong t h ị t r ư ờ n g h à n g h ó a , h ộ gia đ ì n h là n g ư ờ i tiêu
d ù n g . C á c h ộ gia đ ì n h q u y ế t đ ị n h m u a bao n h i ê u hàng
hoa m ỗ i l o ạ i t h ô n g q u a c ầ u c ủ a h ọ b i ể u h i ệ n ở m ứ c giá
m à h ọ có k h ả n ă n g v à s ẵ n s à n g c h i t r ả .
3. M ú c t i ê u của n g ư ờ i t i ê u d ù n g n g ư ơ i ta giả
định r ằ n g t ấ t cả c á c h à n g hoa đ ể u đ e m l ạ i lợi ích hay
sự t h o a m ã n c h o c á c c á n h â n k h i t i ê u d ù n g v à t ấ t cả
mọi người tiêu d ù n g đ ề u m u ố n t ố i đ a hoa lợi ích của
mình với r à n g buộc n h ấ t định v ế t h u n h ậ p . T r o n g lý
thuyết l ợ i ích, sự thỏa mãn được giả định là có thể
lượng hoa được h a y coi l ợ i í c h (đôi k h i c ò n được g ọ i là
Đ ộ thoa d ụ n g ) n h ư m ộ t k h á i n i ệ m đo được t h ư ờ n g được
b i ể u t h ị b ằ n g m ộ t đ ơ n v ị t ư ở n g t ư ợ n g ' đ ó l à đ ơ n vị l ợ i
ích ( Ư t i l s ) . Đ ơ n VỊ đ o l ợ i í c h c h í n h là giả định quan
trọng của c á c lý t h u y ế t khác nhau về hành vi người
tiêu d ù n g .
4. H ạ n c h ế n g â n s á c h c ủ a n g ư ờ i t i ê u dùng
Chúng ta đã giả định rằng mục t i ê u của người
tiêu d ù n g là t ố i đ a hoa l ợ i ích n h ư n g rõ r à n g sự lựa
chọn tiêu d ù n g p h ả i được x á c đ ị n h bởi h ạ n c h ế ngân
s á c h v à sở t h í c h c ủ a n g ư ờ i t i ê u d ù n g h a y n ó i c á c h khác
n g ư ờ i t i ê u d ù n g bị h ạ n chế bởi thu n h ậ p và mức giá
109

h à n g hoa t r ê n t h ị t r ư ờ n g . C ô n g cụ đ ể b i ể u d i ễ n h ạ n chế
n g â n s á c h l à đường ngân sách. Đ ư ờ n g n g â n s á c h là tập
hớp t ấ t cả các k ế t hợp h à n g hoa hay các " g i ỏ " h à n g hoa
m à n g u ô i t i ê u d ù n g có t h ể m u a được với t h u n h ậ p và
mức giá h i ệ n h à n h .
H ã y x e m x é t m ộ t ví d ụ cụ t h ể sau đ â y : M ộ t n g ư ờ i
t i ê u d ù n g c ó t h u n h ậ p 55 n g à n đ ồ n g đ ể c h i t i ê u c h o 2
hàng hoa X và Y. Giá của hàng hoa X là 10 ngàn
đ ồ n g / m ộ t đ ơ n vị, giá h à n g hoa Y là 5 n g à n đồng/một
đ ơ n vị. N h ư v ậ y việc t i ê u d ù n g các h à n g h ó a X v à Y của
người tiêu dùng này n ằ m trong r à n g buộc n g â n sách
sau đây:
10.000X + 5.000Y = 55.000
Đ i ề u đó có n g h ĩ a r à n g buộc n g â n s á c h l à t ậ p hợp
tất cả những lựa chọn tiêu dùng thoa m ã n phương
t r ì n h r à n g buộc t r ê n . N ê u b i ể u d i ễ n ỏ d ạ n g b ả n g t a có
b ả n g 4.1 n h ư sau:
B ả n g 4.1 C á c k h ả n ă n g t i ê u d ù n g
H à n g hoa X H à n g hoa Y
0 li
1 9
2 7
3 5
4 3
5 1
B i ể u d i ễ n t ấ t cả các k ế t hợp h à n g h ó a m à người
t i ê u d ù n g có t h ể m u a được vói l ư ợ n g t h u nhập nhất
no

C h ư ơ n g I V - Lý t h u y ế t l ợ i ích
định ở b ả n g 4.1 l ê n đ ồ t h ị ta sẽ có đ ư ờ n g n g â n s á c h sau

đây:
11
Ì
0 12 3 4 5
Hình 4.1 Đường ngân sách
Điểm A minh hoa số lượng hàng hoa Y tối đa

(bằng I/PY=11) m à n g ư ờ i t i ê u d ù n g có t h ê m u a đượckhi
sử d ụ n g h ế t s ố t h u n h ậ p 1 = 55 n g à n đ ồ n g c h o t r ư ớ c và
đ i ể m B m i n h hoa l ư ợ n g h à n g hoa X t ố i đ a có t h ể mua
được k h i s ử d ụ n g h ế t số thu n h ậ p ì cho trưóc (bằng
I/P =5,5).
x
5. L ý t h u y ế t tiêu d ù n g n g h i ê n cứu cách người

tiêu d ù n g l ự a c h ọ n k ế t h ợ p h à n g h ó a dịch v ụ được ưa
thích n h ấ t m à h ọ có t h ể m u a được. L ý t h u y ế t n à y phân
tích q u á t r ì n h r a q u y ế t đ ị n h h ợ p lý, cho p h é p n g ư ờ i t i ê u
d ù n g t h u được l ợ i ích t ố i đ a x u ấ t p h á t t ừ các n g u ồ n lực
m à h ọ có. M ụ c t i ê u c ủ a c h ú n g t a l à x â y d ự n g m ộ t mô
I U

K i n h tê hoe vi mo
h ì n h đ ơ n g i á n v ề h à n h v i n g ư ờ i t i ê u d ù n g cho p h é p d ự
đ o á n p h ả n ứ n g của n g ư ờ i tiêu d ù n g trước n h ữ n g thay
l o i v ề cơ h ộ i v à h ạ n c h ế n g â n s á c h c ủ a h ọ .
l i . LÝ T H U Y Ế T L Ợ I Í C H
1. C á c g i ả định
- T í n h hợp lý: n g ư ờ i t i ê u d ù n g có m ụ c t i ê u là t ố i đ a
h ó a ích lợi của mình v ớ i c á c đ i ề u k i ệ n đ ã cho v ề thu
n h ậ p va giá của h à n g hóa;
- L ợ i í c h c ủ a h à n g h ó a có t h ể đ o được. C á c h t i ế p c ậ n
• ì
s ố l ư ợ n g n à y g i ả t h i ế t r ằ n g n g ư ờ i t i ê u d ù n g có t h ê g á n
c h o m ỗ i h à n g h o a h o ặ c m ỗ i k ế t h ợ p h à n g h o a m ộ t con
số đo độ l ớ n của lợi ích t ư ơ n g ứng. C á c h đo lợi ích b ằ n g
số lượng cũng giống n h ư trọng lượng hay kích thước v ậ t
l ý c ủ a c á c v ậ t . v ề m ặ t l ị c h s ử , g i ả t h i ế t n à y do trường
p h á i giá trị c ậ n b i ê n cuối t h ế k ỷ X I X (Menger, Jevons,
Walras) cũng như Alfred Marshall, Edgevvorth và
Ivring Fisher nêu ra.
Ví dụ:
Đ ố i với người tiêu d ù n g A
Ì k g c á - - - 1 0 đ ơ n vị l ợ i ích
2 k g c á — 1 7 đ ơ n vị l ợ i ích
3 k g c á - - - 2 0 đ ơ n vị l ợ i ích
Ì k g thịt---40 đ ơ n vị lợi ích
N h ư vậy đối với người tiêu d ù n g A:
L ợ i ích của 3 kg cá gấp h a i l ầ n so v ó i l ợ i í c h c ủ a Ì
k g c á , n h ư n g b ằ n g m ộ t n ử a so v ớ i l ợ i í c h c ủ a l k g t h ị t .
112

C h ư ơ n g IV - Lý thuyết lợi ích
- T ổ n g ích lợi p h ụ thuộc v à o số lượng h à n g h ó a m ỗ i

l o ạ i m à n g ư ờ i t i ê u d ù n g sử d ụ n g .
G i ả sử có sự độc l ậ p k h i t i ê u d ù n g 3 đ ơ n vị h à n g
hoa X VỚI u x = 3 = 1 3 5 ( đ ơ n vị l ợ i í c h ) v à t i ê u d ù n g 2 đ ơ n
vị h à n g h o a Y v ớ i Uy.,2 =
65 ( đ ơ n v ị l ợ i í c h ) t h ì : T Ư =
u 3 + U
x = Y = 2 = 135 + 6 5 = 2 0 0 ( đ ơ n vị l ợ i í c h ) .
L ư u ý r ằ n g n g ư ờ i ta đ ã p h ê p h á n r ấ t n h i ề u cách
đo l ợ i í c h b ằ n g s ố l ư ợ n g c ũ n g n h ư t í n h p h i t h ự c t ế c ủ a
các g i ả t h u y ế t trên chẳng hạn nhu người tiêu dùng
k h ô n g t h ể x á c đ ị n h đ ơ n v ị đ o l ợ i í c h b ằ n g c á c đ ơ n vị v ậ t
lý t h ô n g t h ư ờ n g mặc d ù h ọ có t h ể x ế p h ạ n g m ứ c độ
thoa m ã n t ừ n h ữ n g k ế t hợp t i ê u d ù n g k h á c n h a u , hay
r ấ t k h ó đ ể có t h ể k h ẳ n g đ ị n h l ợ i ích của 3 k g c á l ớ n h ơ n
hai l ầ n lợi ích của Ì k g cá và n h ỏ hơn hai l ầ n lợi ích của
Ì k g t h ị t . ( N g ư ờ i t i ê u d ù n g c h í có t h ể n ó i m ộ t c á c h d ơ n
giản r ằ n g theo h ọ lợi ích của Ì k g t h ị t l ớ n h ơ n lợi ích
của Ì k g cá)
2. L ợ i í c h , t ổ n g l ợ i í c h v à l ợ i í c h c ậ n biên
C ó t h ể n ó i đ ộ n g cơ đ ầ u t i ê n đ ư a n g ư ờ i t i ê u dùng
đ ế n q u y ế t đ ị n h m u a s ắ m m ộ t h à n g hoa n à o đó c h í n h là
sở t h í c h v ề h à n g h o a đ ó . N ế u m ộ t h à n g h o a n à o đ ó p h ù
h ọ p v ố i sở t h í c h n g ư ờ i t i ê u d ù n g t h ì h ọ s ẽ s ẵ n s à n g t r ả
g i á cao đ ể m u a cho được, c ò n n g ư ợ c l ạ i , n ế u h à n g hoa
đ ó k h ô n g p h ù h ợ p v ớ i sở t h í c h c ủ a h ọ t h ì cho d ù g i á r ẻ
h o ặ c h ạ g i á h ọ c ũ n g k h ô n g s ẵ n s à n g m u a , t h ậ m c h í cho
113

K i n h t ế học vi m ỏ
không họ cũng không quan tâm tới. Như vậy có thể

t h ấ y c ó m ố i q u a n h ệ t h u ậ n c h i ể u g i ữ a sở t h í c h v à s ự
s ẵ n s à n g c h i t r ả cho m ộ t h à n g h o a n à o đ ó v à đ ó l à đ ố i
tượng n g h i ê n cứu của các n h à k i n h t ế . N ó i cách khác,
k h á c v ớ i c á c n h à t â m lý học v à x ã h ộ i học, c á c n h à k i n h
tê k h ô n g quan t â m n h i ề u đ ế n việc p h á t h i ệ n ra nguồn
gốc c ủ a sở t h í c h , m à c h ỉ x e m x é t sở t h í c h ả n h hưởng
n h ư thê n à o tới quyêt định tiêu dùng.
2.1 Khái niệm, công thức tính uà đơn vị đo lợi ích
Lợi ích ( ự ) đ ư ợ c h i ể u l à s ự t h o a m ã n v à h à i l ò n g
do t i ê u d ù n g h à n g h o a m a n g l ạ i .
Tổng lợi ích ( T U ) l à t o à n b ộ l ư ợ n g l ợ i í c h t ừ v i ệ c
t i ê u d ù n g m ộ t s ố lượng n h ấ t đ ị n h h à n g hoa.
Trong định nghĩa lợi ích v à tổng l ợ i ích sự thoa
mãn được n g ư ờ i tiêu dùng cảm nhận k h i tiêu dùng
h à n g hoa đ ã bao h à m sự đ á n h g i á có t í n h c á n h â n v à
c h ủ q u a n n g h ĩ a là c ù n g m ộ t h à n g hoa có t h ể m a n g l ạ i
v ì
lợi í c h cho n g ư ờ i t i ê u d ù n g n à y v à có t h e k h ô n g m a n g
l ạ i l ợ i ích cho n g ư ờ i t i ê u d ù n g k h á c . V ì v ậ y l ợ i í c h v à
t ổ n g l ợ i í c h l à n h ữ n g k h á i n i ệ m t r ừ u t ư ợ n g do đ ó đ ể đ o
lợi í c h n g ư ờ i ta d ù n g m ộ t đ ơ n vị q u i ước g ọ i l à U t i l s
n h ư đã nói ỏ trên. T ấ t nhiên các k h á i n i ệ m vê lợi ích
được n ê u ra ở đ â y liên q u a n đ ế n việc t i ê u d ù n g c á c
h à n g hoa l à t ố t ( đ e m l ạ i l ợ i ích); n g ư ờ i t i ê u d ù n g theo
đ u ổ i lợi ích cá n h â n và c h ư a thoa m ã n h o à n t o à n .
114

K h á i n i ệ m q u a n t r ọ n g n h ấ t c ủ a lý t h u y ê t l ợ i ích đ o
được l à L ợ i í c h c ậ n b i ê n ( t ừ c ậ n b i ê n - M a r g i n a l còn
được g ọ i l à b i ê n t ê h a y t ă n g t h ê m t r ê n h ạ n m ứ c - d ù n g
để chỉ l ợ i ích t ă n g t h ê m t h u được n h ò t i ê u d ù n g thêm
m ộ t đ ơ n vị h à n g h ó a ) .
Lợi ích cận biên ( M U ) của m ộ t h à n g hoa là sự
t h a y đ ổ i c ủ a t ổ n g l ợ i í c h do t i ê u d ù n g t h ê m m ộ t đ ơ n v ị
h à n g hoa đó với điều k i ệ n giữ n g u y ê n mức tiêu dùng
các h à n g hoa k h á c , t ứ c l à m ứ c đ ộ t h o a m ã n v à h à i l ò n g
do t i ê u d ù n g m ộ t đ ơ n vị sau c ù n g của h à n g hoa đó
mang l ạ i .
T h a y đôi t r o n g t ổ n g l ợ i ích
Lợi ích cận b i ê n = - - ---

T h a y đổi về lượng h à n g hoa
N ế u có g i ả t h i ế t v ề t í n h đ o được của t ổ n g l ợ i ích,

t h ì sự gia t ă n g n à y c ủ a l ợ i í c h có ý n g h ĩ a b ằ n g m ộ t con
số c h í n h x á c , v à được b i ể u t h ị b ằ n g m ộ t s ố đ ơ n vị l ợ i
ích. V ề ý n g h ĩ a t o á n học t h ì l ợ i í c h c ậ n b i ê n c ủ a hàng
hoa c h í n h l à đ ạ o h à m c ủ a h à m t ổ n g l ợ i í c h T U .
2.2. Cách xác định lợi ích cận biên
Có t h ể xác định l ợ i ích cận biên n h ư sau:
M U = A T U / A Q = d T Ư / dQ
Đ ặ c b i ệ t k h i v i ệ c t i ê u d ù n g h à n g hoa l à r ò i r ạ c hay
AQ = Ì t ứ c l à m ỗ i l ầ n t i ê u d ù n g t h ê m đ ú n g Ì đ ơ n ' v ị h à n g
115

hoa đ ó t h ì s ẽ c ó c ô n g t h ứ c đ ơ n g i ả n đ ể t í n h l ợ i í c h cận
b i ê n Gay s ố l i ệ u ở d ò n g d ư ớ i t r ừ s ố l i ệ u ở d ò n g t r ê n trong
cột t ổ n g l ợ i ích). Đ ể t h ấ y được r õ c á c h t í n h ta l ấ y ví d ụ về
t i ê u d ù n g n ư ớ c c a m c ủ a c á n h â n A ở B ả n g 4.2 sau:
B ả n g 4.2 T ổ n g l ợ i í c h v à l ợ i í c h c ậ n b i ê n k h i t i ê u
d ù n g h à n g h ó a (nước cam)
Lương Tổng Lợi ích cận
tiêu dùng lơi ích biên
(Q) ( T Ư ) (MU)
0 0 - ì
1 4 4
2 7 3 > M U > 0; t ă n g t i ê u d ù n g Q
3 9 2 thì TƯ tăng
4 10 1 )
5 10 0 MU = 0; đạt tiêu dùng tới

hạn Q* có TU Maz
6 9 " Ị M U < 0; t ă n g t i ê u d ù n g Q
J
thì T U giảm
3. Q u y l u ậ t l ợ i í c h c ậ n b i ê n g i ả m dần
H ã y x e m x é t m ộ t ví d ụ t i ê u d ù n g t h ự c tê đó là k h i
b ạ n đi u ố n g n ư ớ c cam sau g i ờ h ọ c t ậ p . Cốc n ư ớ c cam
t h ứ n h ấ t c ó t h ể m a n g l ạ i cho b ạ n s ự h à i l ò n g r ấ t l ớ n b ờ i
vị n g o n m á t c ủ a n ó . S o n g cốc t h ứ h a i m a n g l ạ i cho bạn
í t s ự t h o a r r ỉ ã n h ơ n v à c ứ n h ư v ậ y , m ỗ i cốc n ư ớ c cam
116

( hương I V - Lý thuyết lơi ích
tiêu d ù n g b ổ s u n g m ặ c d ù có c ù n g c h ấ t lượng song c ả m

giác t h í c h t h ú của b ạ n m ấ t d ầ n đi t h a y v à o đó là cảm
giác đ ầ y b ụ n g v à k h ó chịu. N h ư v ậ y c h ú n g ta t h ấ y l ợ i
ích c ậ n b i ê n c ủ a cốc n ư ớ c c a m t h ứ n h ấ t cao h ơ n cốc
, ì
n ư ớ c c a m t h ứ h a i v à cốc n ư ó c c a m t h ứ s á u c ó t h ê l à m
giảm tổng lợi ích t ừ việc g i ả i k h á t của b ạ n hay nói m ộ t
cách k h á c l ợ i ích c ậ n b i ê n của n ó là m ộ t số â m . C á c n h à
kinh t ế đã k h á i q u á t h i ệ n tượng đó t h à n h quy l u ậ t lợi
ích c ậ n b i ê n g i ả m d ầ n đ ư ợ c p h á t b i ể u l à l ợ i í c h c ậ n b i ê n
của m ộ t h à n g h o a c ó x u h ư ớ n g g i ả m x u ố n g ở m ộ t t h ò i
điểm n à o đó k h i h à n g hoa đó được t i ê u d ù n g n h i ề u h ơ n
trong m ộ t t h ờ i g i a n n h ấ t đ ị n h với đ i ề u k i ệ n giữ n g u y ê n
mức t i ê u d ù n g c á c h à n g h o a k h á c . H a y n ó i c á c h khác
m ỗ i đ ơ n v ị h à n g h o a k ế t i ế p đ ư ợ c t i ê u d ù n g sẽ m a n g l ạ i
lợi ích b ổ s u n g Gợi í c h c ậ n b i ê n ) ít h ơ n đ ơ n vị h à n g hoa
tiêu d ù n g trước đó. s ỏ dĩ l ợ i ích c ậ n b i ê n n g à y càng
g i ả m l à do g i ả m s ự h à i l ò n g h a y t h o a m ã n c ủ a người
tiêu d ù n g đ ố i vói m ộ t h à n g h ó a k h i t i ê u d ù n g thêm
h à n g hoa đ ó .
Q u y l u ậ t l ợ i í c h c ậ n b i ê n g i ả m d ầ n cho b i ế t k h i
tiêu d ù n g n g à y c à n g n h i ề u h ơ n m ộ t h à n g h ó a n à o đó
t h ì t ổ n g l ợ i ích sẽ t ă n g t u y n h i ê n v ớ i tốc đ ộ c h ậ m dần.
V i ệ c t ă n g c h ậ m n à y l à do l ợ i í c h c ậ n b i ê n ( l ợ i í c h t ă n g
t h ê m do t i ê u d ù n g đ ơ n v ị s a u c ù n g c ủ a m ộ t h à n g hoa)
g i ả m đi k h i t a t i ê u d ù n g t h ê m h à n g hoa đó.
117

K i n h tê hoe vi mò
Quy l u ậ t lợi ích c ậ n b i ê n g i ả m d ầ n được m i n h hoa

b ằ n g h ì n h v ẽ 4.2 s a u đây:
Tông'
lơi ích
6 Số cốc nước
cam
5 Số cốc nước
cam
H ì n h 4.2 T ổ n g lợi ích và lợi ích c ậ n b i ê n

H ì n h 4.2a t h ể h i ệ n tổng lợi ích q u a n h ệ với mức
tiêu d ù n g . C h ú ý r ằ n g lợi ích t i ế p tục t ă n g l ê n k h i tiêu
118

C h ư ơ n g I V - Lý thuyết lơi ích
d ù n g n ă m cốc n ư ớ c c a m đ ầ u tiên. N h ư n g tổng lợi ích

t ă n g VỚI m ứ c g i a t ả n g n g à y c à n g n h ỏ . M ỗ i m ứ c g i a t ă n g
t i ế p t h e o c ủ a đ ư ờ n g t ổ n g l ợ i í c h t r o n g h ì n h 4.2a l ạ i n h ỏ
đi m ộ t í t . C h i ề u cao c ủ a m ỗ i bước gia t ă n g của đường
tổng lợi ích t r o n g h ì n h 4.2a đ ạ i d i ệ n cho lợi ích cận
biên. P h ầ n gia t ă n g của t ổ n g l ợ i ích rõ r à n g n h ỏ d ầ n va
phản á n h quy l u ậ t l ợ i ích cận b i ê n g i ả m dần. Tổng ỉợi
ích sẽ c ò n t ă n g k h i n à o l ợ i í c h c ậ n b i ê n c ò n l à s ố d ư ơ n g .
L ợ i ích c ậ n b i ê n c ũ n g được m i n h hoa ở h ì n h 4.2b.
K h i u ố n g đ ế n cốc n ư ớ c c a m t h ứ s á u , c ả m g i á c m á t n g o n
hoàn t o à n b i ê n m ấ t , t h a y v à o đó là c ả m giác đ ầ y b ụ n g
và k h ó chịu ( p h ả n í c h lợi). K h i l ợ i ích c ậ n b i ê n â m thì
tổng lợi ích g i ả m x u ố n g . T ổ n g lợi ích lớn n h ấ t k h i lợi
ích c ậ n b i ê n b ằ n g k h ô n g . T u y n h i ê n t r ê n t h ự c t ế k h ô n g
phải việc t i ê u d ù n g m ọ i h à n g hoa đ ể u d ẫ n đ ế n lợi ích
cận biên â m .
Quy l u ậ t l ợ i í c h c ậ n b i ê n g i ả m d ầ n được h ầ u hết

các n h à k i n h t ế t h ừ a n h ậ n , n h ư n g đ ó c h ỉ l à q u y luật
t r ừ u t ư ợ n g . T r o n g t i ê u d ù n g c h ú n g t a t h ừ a n h ậ n có q u y
luật lợi ích c ậ n b i ê n g i ả m d ầ n n h ư n g đó chỉ là c ả m n h ậ n
đ ị n h t í n h vì s ự t h o a m ã n h a y sự h à i l ò n g r ấ t k h ó đo
lường. N g o à i r a y ế u t ố t h ờ i g i a n c ũ n g có ý n g h ĩ a q u a n
trọng đ ố i vói quy l u ậ t n à y . N ó i m ộ t c á c h k h á c quy luật
lợi í c h c ậ n b i ê n g i ả m d ầ n c h ỉ t h í c h h ợ p t r o n g t h ờ i h ạ n
ngắn.
119

K i n h tè hoe vi mò
4. Lợi ích cận biên và đường cầu
T r o n g p h ầ n n à y c h ú n g t a sẽ v ậ n d ụ n g k h á i n i ệ m
lợi ích, lợi ích cận b i ê n và quy l u ậ t l ợ i ích c ậ n b i ê n giảm
d ầ n đ ể g i ả i t h í c h vì sao đường cầu l ạ i nghiêng xuống
d ư ớ i v ề p h í a p h ả i . K h i số l ư ợ n g của m ộ t h à n g hoa được
t i ê u d ù n g t ă n g l ê n ( c á c y ế u t ố k h á c k h ô n g đ ô i ) , l ợ i ích
cận biên ứng với việc tiêu dùng thêm n h ữ n g đ ơ n vị
h à n g hoa sau c ù n g sẽ g i ả m xuồng.
N h ì n v à o c á c đ ồ t h ị t r ê n c h ú n g t a t h ấ y g i ữ a ì ợ i ích
c ậ n b i ê n v à g i á h à n g h o a có q u a n h ộ q u a l ạ i v ớ i n h a u
theo t í n h q u y l u ậ t sau. L ợ i ích cận b i ê n của h à n g hoa
t i ê u d ù n g c à n g l ớ n t h ì n g ư ờ i t i ê u d ù n g sẽ s ẵ n s à n g t r ả
g i á cao h ơ n . c ò n l ợ i í c h c ậ n b i ê n g i ả m t h ì s ự s ẵ n sàng
c h i t r ả c ủ a n g ư ờ i t i ê u d ù n g c ũ n g g i ả m đ i . N h ư v ậ y , có
t h ể d ù n g giá để đo lợi ích cận b i ê n của việc t i ê u dùng
m ộ t h à n g hoa n à o đ ó , v à c h ú n g t a c ũ n g đ ã n h ậ n thấy
d ạ n g đ ư ờ n g c ầ u c ũ n g giống n h ư d ạ n g của đ ư ờ n g lợi ích
c ậ n b i ê n . Nói m ộ t c á c h k h á c đ ằ n g sau đường cầu chứa
đ ự n g lợi cận b i ê n của n g ư ờ i tiêu d ù n g v ề các h à n g hoa
v à c h í n h do q u y l u ậ t l ợ i í c h c ậ n b i ê n g i ả m d ầ n , đường
cầu nghiêng xuống dưới về phía phải.
120

Lợi ích cận

biên
4000
Giá hàng hoa

2000
6 Sỗ CÓC
nước cam
H ì n h 4.3. Đ ư ờ n g c ầ u v à t h ặ n g d ư t i ê u d ù n g
V ề m ặ t h ì n h học, l ợ i ích c ậ n b i ê n của h à n g h ó a là

đ ộ dốc c ủ a t ổ n g l ợ i í c h . N h ư v ậ y , l ợ i í c h c ậ n b i ê n của
các đ ơ n vị h à n g h ó a có t h ể là số d ư ơ n g , b ằ n g k h ô n g v à
l à s ố â m . Khỉ lợi ích cận biên của hàng hóa đo bằng
giá, thì đường cầu giống như phần dương của đường lợi
ích cận biên một đường có độ dốc âm. Đường cầu thị
trường l à t ổ n g cộng theo c h i ề u n g a n g của các đường
cầu cá n h â n .
5. T h ặ n g d ư t i ê u dùng:
Các k h á i n i ệ m l ợ i ích (U), lợi ích cận b i ê n ( M U ) và

quy l u ậ t l ợ i í c h c ậ n biên giảm dần đóng vai trò rất
quan t r ọ n g t r o n g p h â n t í c h của c h ú n g ta v ề h à n h v i
n g ư ờ i t i ê u d ù n g , n ó k h ô n g c h ỉ g i ả i t h í c h v ì sao n g ư ờ i t a
121

lại mua m ộ t h à n g hoa c ũ n g n h ư k h i n à o sẽ t h ô i mua

c h ú n g v à o thòi đ i ể m n à o đó m à còn g i ú p c h ú n g ta hiểu
rõ t h è m k h á i n i ệ m , ý nghĩa và p h ư ơ n g p h á p xác định
t h ặ n g dư người tiêu dùng.
T h ặ n g d ư t i ê u d ù n g (CS) l à sự c h ê n h l ệ c h g i ữ a lợi
ích c ậ n b i ê n của n g ư ờ i t i ê u d ù n g m ộ t đ ơ n vị h à n g hoa
n à o đ ó ( M U ) v ớ i c h i p h í t ă n g t h ê m đ ê t h u đ ư ợ c l ợ i ích
đó hay giá h à n g h ó a , tức là sự k h á c n h a u giữa giá mà
n g ư ờ i t i ê u d ù n g s ẵ n s à n g t r ả c h o m ộ t h à n g h o a v à giá
mà thực t ế đã trả khi mua hàng hoa đó. T ô n g hợp
t h ặ n g d ư t i ê u d ù n g của t ừ n g cá n h â n là t h ặ n g d ư tiêu
d ù n g c h u n g của thị trường. N g ư ờ i t i ê u d ù n g đ ạ t trạng
t h á i c â n b ằ n g b ằ n g c á c h gia t ă n g m u a một sản phẩm
c h o đ ế n k h i l ợ i í c h m à h ọ g á n cho đ ơ n v ị s ả n p h ẩ m c u ố i
c ù n g b ằ n g với mức giá của sản phẩm đó. N h ư vậy,
t h ặ n g dư của người tiêu d ù n g là k h o ả n lợi ích r ò n g m à
n g ư ờ i t i ê u d ù n g t h u đ ư ợ c do v i ệ c c ó t h ê m u a một sản
p h ẩ m . Nói cách k h á c , đó là h i ệ u số giữa số lượng tiền
tối đa m à người tiêu d ù n g m u ố n t r ả và số lượng tiền
trong thực t ế đã trả.
T r o n g h ì n h 4.3 g i á t h ị t r ư ờ n g b ằ n g 2 0 0 0 đ ồ n g m ộ t
cốc n ư ớ c c a m được t h ể h i ệ n b ằ n g đ ư ờ n g n g a n g B E nó
p h ả n á n h chi p h í c ậ n b i ê n của n g ư ờ i t i ê u d ù n g . Trong
trạng thái rất khát và mệt, người tiêu d ù n g A sẵn sàng
t r ả cho cốc n ư ớ c c a m t h ứ n h ấ t l à 4 0 0 0 đ ồ n g . 4 0 0 0 đ ồ n g
122

C h ư ơ n g I V - Lý thuyết l ọ i ích
đó p h ả n á n h l ợ i í c h c ậ n b i ê n m à n g ư ờ i t i ê u d u n g cảm
n h ậ n đ ố i v ớ i cốc n ư ớ c c a m t h ứ n h ấ t v à được t h ể h i ệ n
bằng ô chữ n h ậ t to ứ n g v ó i cốc n ư ớ c c a m thứ nhất.
N h ư n g t r ê n thực t ế , n g ư ờ i tiêu d ù n g n à y chỉ p h ả i trả
2000 đ ồ n g m ộ t cốc t h e o g i á t h ị t r ư ờ n g , đ ư ợ c t h ể h i ệ n
b ằ n g ô c h ữ n h ậ t i n đ e n m ò ở d ư ớ i ứ n g v ó i cốc n ư ớ c cam
thứ nhất. Do vậy người tiêu d ù n g A sẽ có được một
khoản t h ặ n g d ư 2000 đồng (=4000-2000) t h ể h i ệ n b ằ n g
ô c h ữ n h ậ t c ó c h ấ m c h ấ m ở t r ê n . T ư ơ n g t ự v ố i cốc n ư ớ c
cam t h ứ h a i , t h ặ n g d ư c ủ a n g ư ờ i t i ê u d ù n g A s ẽ c h ỉ l à
1000 đ ồ n g ( = 3 0 0 0 - 2 0 0 0 ) . T h ặ n g d ư x u ấ t h i ệ n do n g ư ờ i
tiêu d ù n g được hưởng nhiều hơn mức họ phải trả.
Người t i ê u d ù n g là n g ư ờ i t ố i đ a hoa l ợ i ích, n ê n anh ta
sẽ m u a n ư ớ c c a m c h o đ ế n k h i l ợ i í c h c ậ n b i ê n c ủ a cốc
nưóc cam c u ố i c ù n g b ằ n g v ố i chi p h í c ậ n b i ê n của n ó là
2000 đ ồ n g ( g i á t h ị t r ư ờ n g ) . N g ư ờ i t i ê u d ù n g A sẽ mua
đ ế n cốc n ư ớ c c a m t h ứ ba. A n h ta k h ô n g m u a cốc nước
cam t h ứ b ố n v ì đ ố i v ó i a n h t a n ó c h ỉ đ á n g 1000 đồng.
N h ư v ậ y g i á c ủ a cốc n ư ớ c c a m b ằ n g l ợ i í c h c ậ n b i ê n c ủ a
cốc n ư ớ c c a m c u ố i c ù n g m à n g ư ờ i t i ê u d ù n g A mua.
Do quy l u ậ t l ợ i í c h c ậ n b i ê n g i ả m d ầ n , n g ư ờ i t i ê u
d ù n g s ẽ h ư ở n g đ ư ợ c t h ặ n g d ư t i ê u d ù n g ở c á c cốc n ư ó c
cam t r ư ố c đ ó . T o à n b ộ t h ặ n g d ư t i ê u d ù n g đ ó đ ư ợ c t h ể
hiện bằng phần diện tích có d ấ u chấm chấm của
123

h ì n h 4.3 (nằm bên dưới đường cầu và bên trên mức
giá h à n g hoa).
T r o n g v í d ụ t r ê n , c h ú n g t a t h ấ y t r ư ờ n g h ợ p c h ỉ có
một người tiêu dùng uống nước cam. Tuy nhiên do
đ ư ờ n g c ầ u t h ị t r ư ờ n g l à t ổ n g c ộ n g c ủ a c á c đ ư ờ n g c ầ u cá
n h â n n ê n c h ú n g t a c ó t h ể á p d ụ n g k h á i n i ệ m t h ặ n g dư
t i ê u d ù n g cho t o à n bộ t h ị t r ư ờ n g . L ô g í c t h ặ n g d ư tiêu
d ù n g cá n h â n c ũ n g đ ú n g vói t o à n b ộ t h ị t r ư ờ n g . Trong
h ì n h 4.4, g i á t h ị t r ư ờ n g b ằ n g 2 0 0 0 đ ồ n g đ ư ợ c t h ể h i ệ n
b ằ n g đ ư ờ n g n ằ m n g a n g B E v à t h ặ n g d ư t i ê u d ù n g được
t h ể h i ệ n b ằ n g t a m giác CBE.
Số cốc
nước cam
H ì n h 4.4 - T h ặ n g d ư t i ê u d ù n g c ủ a t h ị t r ư ờ n g
124

C h ư ơ n g I V - Lý thuyết l ọ i ích
III. LỰA CHỌN SẢN PHÀM VÀ TIÊU DÙNG Tối Ưu
1. C â n b ằ n g c ủ a n g ư ờ i t i ê u dùng
C h ú n g ta xem x é t t r ư ờ n g hợp đơn giản n h ấ t đó là
tiêu d ù n g m ộ t l o ạ i h à n g h ó a X . N g ư ờ i t i ê u d ù n g có t h ể
mua h à n g h ó a X hoặc c ấ t t i ề n đi hav nói c á c h k h á c là
p h ả i l ự a c h ọ n . N g ư ờ i t i ê u d ù n g c ó t h ể gia t ă n g m ứ c độ
thoa m ã n c ủ a mình m ỗ i l ầ n anh ta m u a một đơn vị
h à n g hoa X m à l ợ i í c h t ă n g t h ê m h a y l ợ i ích c ậ n biên
( M U ) l ớ n h ơ n l à c h i p h í t ă n g t h ê m h a y g i á h á n g h ó a (P)
p h á t s i n h do v i ệ c m u a h à n g hoa đó. N h ư t h ê , n ế u M U >
p, việc m u a thêm h à n g hoa sẽ gia t ă n g t ổ n g l ợ i í c h
(TƯ). N g ư ợ c l ạ i , n ế u M U < p t h ì v i ệ c m u a h à n g h o a đó
là đ i ề u k é m k h ô n n g o a n . N g ư ờ i t i ê u d ù n g s ẽ t h ô i mua
các đ ơ n v ị h à n g hoa t ă n g t h ê m k h i đ ã đ ạ t đ ế n m ứ c mà
ở đ ó l ợ i í c h c ậ n b i ê n ( M U ) do h à n g h ó a đ e m l ạ i v ừ a
bằng giá m u a h à n g h ó a đó. B ở i vì n g ư ờ i t i ê u d ù n g có x u
hướng t ự n h i ê n là m u a m ộ t s ố l ư ợ n g h à n g hoa ở mức
thoa m ã n c h o đ i ể u k i ệ n n à y , n ê n n g ư ờ i t a t h ư ờ n g g ọ i
mức ấ y l à đ i ể m c â n b ằ n g c ủ a n g ư ờ i t i ê u d ù n g . ơ trạng
thái cân bằng, lợi ích c ậ n b i ê n của h à n g h ó a X b ằ n g với
giá c ủ a n ó . B i ể u t h ị b ằ n g c ô n g t h ứ c t a c ó M Ư X = P .
x
N h ư v ậ y , n g ư ờ i t i ê u d ù n g sẽ t h u được l ợ i ích t ố i đ a k h i
MƯ =PX X (lợi ích cận b i ê n b ằ n g v ố i giá h à n g hoa).
K h i n g ư ờ i t i ê u d ù n g sử d ụ n g n h i ề u h à n g hóa, đ i ề u
kiện c â n b ằ n g của n g ư ờ i t i ê u d ù n g là tỷ số giữa lợi ích
cận b i ê n v à giá của c á c h à n g h ó a là b ằ n g n h a u .
125

K i n h tẽ học vỉ nu")
Đ â y l à q u y t ắ c c u n g c ấ p cho n g ư ờ i t i ê u d ù n g k h u ô n
m ẫ u đ ể p h â n b ổ t ố i ư u t h u n h ậ p c ủ a m ì n h cho c á c loại
h à n g hoa k h á c n h a u . Q u y t ắ c n à y n ó i l ê n r ằ n g n g ư ờ i tiêu
d ù n g c ó l ý t r í sẽ m u a h à n g h o a cho đ ế n k h i t ỷ l ệ g i ữ a lợi
í c h c ậ n b i ê n t h u đ ư ợ c so v ớ i g i á p h ả i t r ả l à b ằ n g n h a u cho
m ỗ i l o ạ i h à n g hoa. H a y nói c á c h k h á c , l ợ i ích c ậ n biên
p h á t s i n h do m ỗ i đ ơ n v ị t i ề n t ệ c h i r a p h ả i l à n h ư n h a u
đ ố i v ó i m ọ i h à n g hoa. T ấ t n h i ê n h ạ n c h ế cơ b ả n c ủ a t i ê p
c ậ n n à y v ẫ n là dựa v à o k h á i n i ệ m lợi ích đo được m à trên
thực t ế đây là một giả định rất không thực và quá
h ạ n hẹp.
Q u a y trở l ạ i ví d ụ đ ã n ê u t r ê n v ớ i đ ư ờ n g b i ê u diễn
l ợ i í c h c ậ n b i ê n ( M U ) ỏ h ì n h 4 . 3 . N g ư ờ i t i ê u d ù n g theo
đ u ổ i mục t i ê u t ố i đ a hoa l ợ i ích sẽ m u a số lượng nước
c a m ở m ứ c t h o a m ã n c h o đ i ề u k i ệ n M U = p - v ì n ê u giá
p k h ô n g đổi, thì giá và chi p h í t ă n g t h ê m n h ư nhau.
N ê u m ộ t đ ơ n vị t i ề n t ệ n à o đ ó ( Ì đ ồ n g , 1000 đ ồ n g hay Ì
đô la Mỹ,...) l ạ i c ũ n g được đ ị n h n g h ĩ a là m ộ t "đơn vị" lợi
ích, t h ì r ấ t d ễ d à n g quy đôi đ ư ờ n g b i ê u d i ê n l ợ i í c h cận
b i ê n m a n g m à u sắc t â m l ý c h ủ q u a n ở h ì n h 4.3 thành
m ộ t đường biểu diễn lượng cầu m a n g t í n h k h á c h quan.
T r o n g h ì n h 4.5 c h ú n g t a l ạ i l ầ n n ữ a b i ể u d i ễ n l ợ i
í c h c ậ n b i ê n . B â y giò t a h ã y t h a y đ ổ i g i á m u a n ư ớ c cam
v à q u a n s á t c á c h ứ n g x ử của n g ư ờ i t i ê u d ù n g . N ê u giá
nước c a m là 4000 đ ồ n g , a n h ta sẽ m u a Ì cốc n ư ớ c cam,
vì M U = p ỏ s ố l ư ợ n g đ ó . ( C h ú ý: ta đ ã q u y đ ổ i '4000
126

đồng t h à n h 4 đ ơ n vị 1000 đồng). N ế u g i á t h a y đ ổ i c ò n

3000 đ ồ n g , n g ư ờ i t i ê u d ù n g s ẽ m u a 2 cốc n ư ớ c c a m , ở
mức g i á 2 0 0 0 đ ồ n g , a n h t a s ẽ m u a 3 -cốc n ư ớ c c a m v à
c u ố i c ù n g ở g i á 1 0 0 0 đ ồ n g n g ư ờ i t i ê u d ù n g n à y -sẽ m u a
4 cốc n ư ó c c a m . N h ư v ậ y , c h ú n g t a c ó đ ư ợ c m ộ t m ố i
quan h ệ giữa g i á v à l ư ợ n g c ầ u - tức là đ ã x â y d ự n g được
một đường cầu. Tương quan khách q u a n n à y có t h ể
được s u y d i ễ n r a t ừ đ ư ờ n g b i ể u d i ễ n l ợ i í c h c ậ n b i ê n
(MU) h à m chứa t r o n g đó, b ằ n g c á c h cho p h é p người
tiêu d ù n g cực đ ạ i h o a m ứ c đ ộ t h o a m ã n c ủ a m ì n h ở c á c
mức g i á t h a y đ ổ i k h á c n h a u v à q u a n s á t h à n h v i m u a
sắm của a n h ta.
Giá(ngàn
đồng /đơn
H ì n h 4.5 Đ ư ơ n g c ầ u d ố c x u ố n g c ủ a n g ư ờ i t i ê u d ù n g
127

K i n h tê lọc vi m ô
Đ u ờ n g m à t r ư ó c đ â y t r o n g h ì n h 4.2b v à h ì n h 4.3
ta g ọ i là đ ư ờ n g b i ể u d i ễ n l ợ i ích c ậ n b i ê n ( M U ) giò đây
trở t h à n h đ ư ờ n g b i ể u d i ễ n số lượng h à n g hoa m à người
t i ê u d ù r ì sẽ m u a ỏ m ỗ i m ứ c g i á n h ấ t đ ị n h .
Đường cầu của người tiêu dùng vẽ ở hình 4.5
t ư ơ n g Ún ị v ớ i b i ế u c ầ u sau
B ả n 3 4.3. B i ể u c ầ u
G i á g (lOOOđ) Lượng cầu Q

1 4
2 3
3 2
1
5 0
Ị ọ
2. Tối đa hoa lợi ích (Giả sử lợi ích đo được)
M ụ c đích của n g ư ờ i tiêu d ù n g là đ ạ t được sự thoa

m ã n t ố i đa vối t h u n h ậ p h ạ n chế. V i ệ c chi m u a của họ
đ ề u p h ả i c h ấ p n h ậ n m ộ t c h i p h í cơ h ộ i , v ì v i ệ c mua
h à n g h o a n à y đ ồ n g t h ò i s ẽ l à m g i ả m cơ h ộ i m u a nhiều
h à n g hoa k h á c . V ì v ậ y c ầ n p h ả i q u y ế t đ ị n h n h ư t h ế n à o
đ ể đ ạ t được sự t h o a m ã n t ố i đa.
R õ r à n g sự lựa chọn của n g ư ờ i t i ê u d ù n g bị r à n g
b u ộ c b ở i n h â n t ố c h ủ q u a n l à sở t h í c h c ủ a h ọ v à y ế u t ố
k h á c h q u a n l à t h u n h ậ p v à g i á h à n g h ó a . C ơ sở đ ể g i ả i
t h í c h sự l ự a c h ọ n t i ê u d ù n g l à lý t h u y ế t v ề l ợ i ích v à
128

quy l u ậ t c ầ u . T h e o l ý t h u y ế t n à y người tiêu d ù n g sẽ

d à n h ư u t i ê n cho sự l ự a c h ọ n h à n g hoa có l ợ i í c h l ổ n
hơn. Theo quy l u ậ t c ầ u , việc l ự a c h ọ n còn p h ả i x é t tói
giá t h ị t r ư ờ n g c ủ a h à n g h o a m à t a c ầ u . N h ư v ậ y l à p h ả i
so s á n h l ợ i í c h t h ấ y t r ư ớ c c ủ ? m ỗ i sự tiêu d ù n g với chi
phí của n ó v à việc l ự a c h ọ n tiêu dùng phải p h ù hợp
n h ấ t với lượng t h u n h ậ p h i ệ n có.
H ã y x e m x é t m ộ t v í d ụ c ụ t h ể sau đ â y : M ộ t n g ư ờ i
tiêu d ù n g có t h u n h ậ p 55 n g à n đ ồ n g đ ể c h i t i ê u cho 2
h à n g hoa X ( m u a s á c h ) v à Y (chơi g a m e ) . G i á c ủ a hàng
hoa X l à 10 n g à n đ ồ n g / m ộ t đ ơ n v ị , g i á h à n g h o a Y l à 5
ngàn đồng/một đ ơ n vị. L ợ i ích t h u được t ừ việc tiêu
dùng các h à n g h ó a X v à Y t ư ơ n g ứ n g là T U x v à TUy
t h ể h i ệ n ở b ả n g 4.4:
B ả n g 4.4: T ổ n g l ợ i í c h k h i t i ê u d ù n g h à n g h ó a X v à Y
H à n g hoa
1 2 3 4 5 6 7
X/Y
TƯX ( U t i l s ) 60 n o 150 180 200 206 211
TUy (Utils) 20 38 53 64 70 75 79
N ế u chỉ x é t v ề m ặ t l ợ i ích t h ì sự l ự a chọn t i ê u d ù n g

dường n h ư là h i ể n n h i an b ắ t đ ầ u t ừ t i ê u d ù n g h à n g hoa
X vì l ợ i í c h c ủ a c u ố n s á c h đ ầ u t i ê n l à l ớ n n h ấ t v ớ i l ợ i í c h
129

l à 60 s a u đ ó v ẫ n sẽ l à h à n g hoa X v ì lơi í c h c ủ a cuốn

s á c h t h ứ h a i sẽ m a n g l ạ i l ợ i í c h t à n g t h ê m l à 5 0 , k ế t i ế p
t h e o v ẫ n l à t i ê u d ù n g h à n g h o a X . . . v à c ó l ẽ s ẽ k h ô n g có
đ ơ n v ị h à n g h o a Y n à o s ẽ đ ư ợ c m u a ? T u y n h i ê n v ấ n đề
sẽ p h ứ c t ạ p h ơ n v ì c h ú n g t a c ò n p h ả i c h ú ý đ ế n g i á của
h à n g hoa X v à Y nữa. M u ố n t ố i đ a hoa lợi ích, n g ư ờ i tiêu
d ù n g p h ả i c h ọ n h à n g hoa cho l ợ i ích c ậ n b i ê n t ố i đ a t r ê n
m ộ t đ ơ n v ị t i ề n t ệ , h a y n ó i c á c h k h á c m ỗ i l ầ n m u a h ọ sẽ
l ự a c h ọ n h à n g hoa hoa n à o có l ợ i ích b ô s u n g n h i ề u n h ấ t
k h i bỏ r a m ộ t đ ơ n vị t i ề n t ệ c h i mua.
Đ ê t r ì n h bay n ê u v é n t á c m ộ t cách dê h i ê u , chúng
ta t i ế p t ụ c sử d ụ n g ví d ụ t r ê n sau k h i b ô s u n g v à o b ả n g
t í n h t o á n sau đây:
B ả n g 4 . 5 : Lợi ích cận biên trên một ngàn đồng chi
mua hàng hóa X và Y
X TU X MU X MƯv/P x
Y TUy MU Y
MUy/Py
1 60 60 6 1 20 20 4
2 no 50 5 2 38 18 3,6
3 150 40 4 3 53 15 3
4 180 30 3 4 64 li 2,2
5 200 20 2 5 70 6 1,2
6 206 6 0,6 6 75 5 1
7 211 5 0,5 7 79 4 0,8
130

Áp dụng nguyên tắc Max(MU/P) với t h u nhập

h i ệ n có l à 55 n g à n đ ồ n g v à g i á h à n g h o a X l à 10 n g à n ,
g i á h à n g h o a Y l à 5 n g à n . T a c ó X* = 4 v à Y* = 3 v ố i q u á
trình p h â n bổ t h u n h ậ p n h ư sau:
L ầ n mua t h ứ n h ấ t ngưrii t i ê u d ù n g sẽ c h ọ n mua

s á c h do l ợ i í c h c ậ n b i ê n t í n h t r ê n Ì n g à n đ ồ n g c h i mua
là 6 l ớ n h ơ n so v ớ i l ợ i í c h c ậ n b i ê n t í n h t r ê n Ì n g à n đồng
chi c h ơ i g a m e l à 4 v à l ợ i í c h t h u đ ư ợ c ở l ầ n t h ứ n h ấ t l à
60. T ư ơ n g t ự n h ư v ậ y c á c l ầ n l ự a c h ọ n s a u s ẽ l à :
L ầ n mua t h ứ hai người tiêu d ù n g chọn mua sách và

tổng s ố t i ề n c h i t i ê u c ộ n g d ồ n l à 20 n g à n đ ồ n g
Lần mua t h ứ ba n g ư ờ i tiêu d ù n g đồng thời chọn

mua s á c h v à c h ơ i g a m e v ớ i t ổ n g s ố t i ề n c h i t i ê u cộng
d ồ n l à 35 n g à n đồng
L ầ n mua t h ứ t ư n g ư ờ i tiêu d ù n g chọn chới game
và tổng số t i ề n chi t i ê u cộng d ồ n l à 40 n g à n đồng
L ầ n mua t h ứ n ă m người tiêu d ù n g đồng thòi chọn

mua s á c h v à c h ơ i g a m e v ớ i t ổ n g s ố t i ề n chi t i ê u cộng
d ồ n l à 55 n g à n đồng
Đ ế n đây thì n g ư ờ i tiêu d ù n g đã chi tiêu hết số t i ề n
55 n g à n đ ồ n g . N h ư v ậ y , t h e o c á c h p h â n t í c h t r ê n , tổng
lợi ích t h u được l ò n n h ấ t v ớ i t h u n h ậ p h i ệ n có l à 4 l ầ n
mua s á c h v à 3 l ầ n c M i ^ame thoa m ã n điều k i ệ n cân
131

bằng: M U
* = tHỈ±L = 3 v à X . P x 4- Y . P y = 55 n g a n đ ổ n g .
p p
1
X 1
Y
Tổng lợi ích lớn n h ấ t t h u được là: T Ư M í U t = 180 +
53 = 2 3 3 l ớ n h ơ n l ợ i í c h t h u đ ư ợ c t ừ b ấ t c ứ t ậ p h ợ p t i ê u
dùng k h ả t h i n à o khác.
1
Quay trỏ l ạ i ví d ụ t í n h t o á n ở trên, giả định thu

n h ậ p v à g i á h à n g h o a Y k h ô n g đ ổ i c h ỉ c ó g i á h à n g hoa
X g i ả m x u ố n g còn 5 n g à n đồng, ta có M Ư / P của hàng
hoa X t ư ơ n g ứ n g n h ư sau
B ả n g 4.6: L ợ i í c h c ậ n b i ê n t r ê n m ộ t n g à n đ ồ n g k h i
giá h à n g hoa X g i ả m x u ố n g là 5 ngàn đồng
X 1 2 3 4 5 6 7 8 9
MU /P X X 12 10 8 6 4 1,2 1 0,8 0,6
MUy/Py 4 3,6 3 2,2 1,2 1 0,8 0,6 0,4
Cùng nguyên tắc M a x (MU/P) với thu nhập 55

n g à n đ ồ n g t a c ó : X* = 6 v à Y * = 5 v à t ổ n g l ợ i í c h t ư ơ n g
ứ n g là T Ư M a x = 2 0 6 + 70 = 276
132

C h ư ơ n g I V - Lý t h u v é t lợi ích
H ì n h 4.6 Đ ư ờ n g c ầ u v ề h à n g hoa X
B i ể u c ầ u đ ố i VỚI h à n g h o a X
G i á p (lOOOđ) Lượng cầu Q

10 4
5 6
Đ ư ờ n g c ầ u v ề h à n g h o a X dốc x u ố n g m i n h h o a ở
h ì n h 4.5 t r ê n ( g i ả s ử r ằ n g n ó l à đ ư ờ n g thẳng).
133

TÓM TẮT
- Lý thuyết lợi ích đo được là lý thuyết đơn giản

n h ấ t ( t ấ t n h i ê n sẽ có n h i ề u h ạ n c h ê ) đ ể c ậ p t ỏ i tiêu
d ù n g cá n h â n v ớ i đ ố i t ư ợ n g n g h i ê n c ứ u l à n g ư ờ i tiêu
d ù n g h ợ p l ý đ ư ợ c h i ể u l à Hộ gia đình: m ộ t n h ó m người
s ố n g c ù n g v ó i n h a u n h ư m ộ t đ ơ n vị r a q u y ế t đ ị n h tiêu
d ù n g n h ằ m mục tiêu tối đa hóa lợi ích với thu nhập
nhất định (khan hiếm).
- Lợi ích ( U ) l à s ự t h o a m ã n v à h à i l ò n g có được
k h i t i ê u d ù n g h à n g hoa hoặc dịch v ụ .
- Tổng lợi ích ( T U ) đ ư ợ c h i ể u l à t o à n b ộ s ự thoa
m ã n v à h à i l ò n g k h i t i ê u d ù n g m ộ t s ố l ư ợ n g n h ấ t định
h à n g hoa h o ặ c dịch v ụ .
- Lợi ích và Tổng lợi ích l à n h ữ n g k h á i n i ệ m t r ừ u
t ư ợ n g do đ ó đ ể đ o l ợ i í c h n g ư ờ i t a d ù n g m ộ t đ ơ n v ị qui
ước g ọ i là U t i l s .
- Lợi ích cận biên ( M U ) là l ợ i ích t ă n g t h ê m khi
t i ê u d ù n g t h ê m m ộ t đ ơ n vị h à n g hoa hoặc dịch v ụ nào
đó với điều k i ệ n giữ n g u y ê n mức tiêu d ù n g các hàng
hoa hoặc dịch v ụ k h á c .
- Quy luật lợi ích cận biên giảm dần được phát
b i ể u l à l ợ i í c h c ậ n b i ê n c ủ a m ộ t h à n g h o a h o ặ c m ộ t dịch
v ụ có x u h ư ớ n g g i ả m x u ồ n g ở m ộ t t h ò i đ i ể m n à o đ ó k h i
134

h à n g hoa hoặc dịch v ụ đó được tiêu d ù n g n h i ề u hơn

trong m ộ t thời gian n h ấ t đ ị n h vối điều k i ệ n g i ữ n g u y ê n
mức t i ê u d ù n g c á c h à n g h o a h o ặ c d ị c h v ụ k h á c . H a y n ó i
cách k h á c m ỗ i đ ơ n vị h à n g hoa k ế t i ế p được t i ê u dùng
sẽ m a n g l ạ i l ợ i í c h b ổ s u n g ( l ợ i í c h c ậ n b i ê n ) í t h ơ n đ ơ n
vị h à n g h o a t i ê u d ù n g t r ư ớ c đ ó .
- Quy l u ậ t lợi ích cận biên g i ả m d ầ n gắn với t â m
lý c h ủ q u a n c ủ a người tiêu dùng, nặng về định tính
nhưng giải thích đ ư ợ c v ì sao dường cầu l ạ i nghiêng
x u ố n g d ư ớ i v ề p h í a p h ả i . Kỉĩi lợi ích cận biên của hàng
hóa đo bằng giá, thì đường cầu giống như phần dương
của đường lợi ích cận biên. Đường cầu thị trường là
tổng cộng theo c h i ề u n g a n g của các đ ư ờ n g c ầ u cá n h â n .
- Thặng dư tiêu dùng (CS) l à s ự c h ê n h l ệ c h giữa
lợi ích c ậ n b i ê n c ủ a n g ư ờ i t i ê u d ù n g m ộ t đ ơ n vị h à n g
hoa n à o đ ó ( M U ) v ớ i c h i p h í t ă n g t h ê m h a y g i á hàng
h ó a (P) đ ể t h u đ ư ợ c l ợ i í c h đ ó , t ứ c l à s ự k h á c n h a u g i ữ a
g i á m à n g ư ờ i t i ê u d ù n g s ẵ n s à n g t r ả cho m ộ t h à n g hoa
và giá m à t h ự c t ế đ ã t r ả k h i m u a h à n g hoa đó. T ổ n g
hợp t h ặ n g d ư t i ê u d ù n g c ủ a t ừ n g c á n h â n l à t h ặ n g d ư
tiêu d ù n g c h u n g của t h ị t r ư ờ n g (CS).
- Người tiêu d ù n g đạt trạng thái cân bằng bằng
c á c h g i a t ă n g m u a m ộ t h à n g h ó a cho đ ế n k h i l ợ i í c h c ậ n
b i ê n b ằ n g v ó i m ứ c g i á c ủ a h à n g h ó a đ ó ( M U = P).
- Đ ể t ố i đ a hoa l ợ i ích đo được c ầ n t u â n theo
nguyên tắc c â n b ằ n g tiêu d ù n g cận biên: M U , / p, =
135

K i n h tẽ học vi m ò
MU,/ p 2 = Mư / p
3 3 = . . . = M U / p . Q u y t ắ c n à y n ó i lên
n n
r à n g n g ư ờ i t i ê u d ù n g hợp lý sẽ m u a m ỗ i l o ạ i h à n g hoa
cho đ ế n k h i t ỷ l ệ g i ữ a l ợ i í c h c ậ n b i ê n t h u đ ư ợ c so vói
g i á p h ả i t r ả l à b ằ n g n h a u cho m ọ i h à n g hoa. H a y nói
c á c h k h á c , l ợ i í c h c ậ n b i ê n p h á t s i n h do m ỗ i đ ơ n vị t i ề n
tệ chi ra p h ả i là n h ư n h a u đôi với m ọ i h à n g hoa.
136

CÁC T H U Ậ T N G Ữ T H E N CHÓT
Lý t h u y ế t l ợ i í c h đ o được Cardinal Utility Theory

Lợi ích Utility
Tổng lợi ích To tai U t i l i t y
Lợi ích c ậ n b i ê n M .irginal U t i l i t y
Đ ơ n vị đ o l ợ i í c h Utils
Lô/giỏ h à n g hoa M a r k e t basket
Qui l u ậ t l ợ i í c h c ậ n b i ê n P n n c i p l e of diminishing
giảm dần marginal utility
Sự l ự a c h ọ n t i ê u d ù n g C o n s u m e r choice
H ộ gia đ ì n h Household
Cân bằng tiêu d ù n g Consumer Equilibrium
Thặng dư tiêu d ù n g (CS) Consumer Surplus
Lý t h u y ế t t i ê u d ù n g Consumer theory
Đường cầu của n g ư ờ i t i ê u Consumers Demand
dùng Curve
Điểm tới h ạ n (bão hoa) Saturation point
Điều k i ệ n c â n b ằ n g c ậ n Marginal Equilibrium
biên Condition
R à n g buộc n g â n s á c h Budget Constraint
137

K i n h tẽ học vi m ỏ
CÂU HỎI ÔN TẬP
1. Trình bày các giả định khi nghiên cứu lý thuyết lợi
ích đo được. Cho ví d ụ m i n h hoa
2. T r ì n h b à y k h á i n i ệ m , c ô n g t h ứ c t í n h , đ ơ n v ị đ o lợi
ích, t ổ n g lợi ích v à l ợ i ích c ậ n b i ê n . Cho ví d ụ minh
hoa
3. T r ì n h b à y n ộ i d u n g q u y l u ậ t l ợ i í c h c ậ n b i ê n giảm
d ầ n . Cho ví d ụ m i n h hoa.
4. C h o b i ế t ý n g h ĩ a - ủ a q u y l u ậ t l ợ i í c h c ậ n b i ê n g i ả m
d ầ n t r o n g việc p h â n tích h à n h v i n g ư ờ i t i ê u d ù n g .
5. T ạ i sao k h ô n g p h ả i l ú c n à o t ă n g t i ê u d ù n g đ ế n mức
vô h ạ n đ ề u dẫn đ ế n lợi ích c ậ n b i ê n của việc tiêu
d ù n g h à n g hoa đó â m .
6. S ử d ụ n g q u y l u ậ t l ợ i í c h c ậ n b i ê n g i ả m d ầ n g i ả i t h í c h
đường cầu nghiêng xuống dưới về phía phải và
m i n h hoa b ằ n g đồ t h ị .
7. X â y d ự n g đ i ề u k i ệ n c â n b ằ n g t i ê u d ù n g t r o n g t r ư ờ n g
t r ư ờ n g hợp tiêu d ù n g Ì h à n g hoa.
8. P h â n t í c h k h á i n i ệ m , c á c h t í n h t h ặ n g d ư t i ê u dùng
v à m i n h hoa b ằ n g đồ t h ị
9. T r ì n h b à y c á c h x á c đ ị n h đ ư ờ n g c ầ u h à n g h o a dóc
x u ố n g b ằ n g lý t h u y ế t l ợ i í c h đ o được.
10. H ã y cho b i ê t ý n g h ĩ a c ủ a điêu kiện cân bằng cận
b i ê n đ ể t ố i da h ó a l ợ i ích đ o được.
138

Gtnguyenlykinhtehocvimo 1 9667

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Gtnguyenlykinhtehocvimo 1 9667

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Đ Ạ I H Ọ C K I N H T Ế Q U Ố C DÂN

Chủ biên: PGS.TS. v ũ KIM DŨNG

NHÀ XUẤT BẢN L A OĐỘNG XÃ HỘI

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN

TRUNG TẰM HỌC L I Ệ U

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc-tnu.edu.vn

Kinh tế học vi mô là một bộ phận của kinh tế học

Biên soạn chương HI:

Biên soạn các chương N , V:

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc-tnu.edu.vn

Biên soạn chương VUI:

Thay mặt các tác giả

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc-tnu.edu.vn

TỔNG QUÀN VỀ KINH TỂ HỌC

Chương này giới thiệu tổng quan về kinh tế học

ì. GIỚI THIỆU TỔNG QUAN VỀ KINH TỂ HỌC

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc-tnu.edu.vn

người. K i n h t ế học giúp chúng ta hiểu về cách giải

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc-tnu.edu.vn

T h a m gia v à o t h ị t r ư ờ n g sản p h ẩ m , các hộ gia

Hàng hoá, Hàng hoa,

Hộ gia đình Chính phú Doanh nghiệp

Trợ cấp I rợ cíp

Hình Ì. ỉ Mô hình nền kinh tế

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc-tnu.edu.vn

c u n g c ấ p c á c h à n g hoa, dịch v ụ m à x ã h ộ i m o n g muôn

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc-tnu.edu.vn

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc-tnu.edu.vn

Kinh t ế học v i m ô , vói t ư c á c h là m ộ t m ô n khoa

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc-tnu.edu.vn

học n g h i ê n cứu cả v ấ n đ ề t h ự c c h ứ n g (positive) v à vấn

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc-tnu.edu.vn

trọng các v ấ n đê khoa học, c á c v ấ n đề kinh tê thực

ri. NỘI DUNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN cứu

K i n h t ế học v i m ô là m ộ t bộ p h ậ n của kinh tế

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc-tnu.edu.vn

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc-tnu.edu.vn

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc-tnu.edu.vn

Xác đinh ván dề nghiên cứu

Phát triển mò hình

- L^a chọn biến số phù hợp

Kiêm định già thuyết kinh tè

Bước đầu tiên được áp dụng trong phương pháp

Bước t h ứ h a i là x â y d ự n g m ô hình kinh tế để

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc-tnu.edu.vn

đ ơ n g i ả n hoa đ ể h i ể u và d ự đ o á n được m ố i q u a n h ệ của

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc-tnu.edu.vn

quan trọng của v ấ n đề. T h ứ hai, các m ô h ì n h k i n h tế

Mô hình kinh tẽ chi có ích khi và chỉ khi nó đưa ra

ĐẠI HỘC THẤI NGÒM 17

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc-tnu.edu.vn

Các giả thuyết k i n h t ế về m ố i q u a n h ệ giữa các

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc-tnu.edu.vn

Các giả thuyết kinh tế thường mô tả mối quan hệ

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc-tnu.edu.vn

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc-tnu.edu.vn

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc-tnu.edu.vn

Trong mô hình dòng luân chuyển ở phần trên

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc-tnu.edu.vn

Các khả năng Lương thực Quần áo (triệu bộ)

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc-tnu.edu.vn

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc-tnu.edu.vn

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc-tnu.edu.vn