OSNOVI TRANSPORTNIH SISTEMA

PREDAVANJA/VJEŽBE
Nastavnik: Kemal Jaganjac, MA

mart-juni 2020.god.
 OSNOVI TRANSPORTNIH SISTEMA
PREDAVANJA/VJEŽBE

1. TEORIJA SISTEMA
Def. : Teorija sistema je skup sistemskih teorija.

Postoje dva načina razmišljanja: klasični i sistemski.

- Klasični način razmišljanja se svodi na induktivno

istraživanje (induktivan = koji se zaključuje putem
indukcije, indukcija = zaključivanje iz pojedinačnog o
opštem, metod mišljenja kojim se dolazi na osnovu
posmatranja). Dakle, o cjelini zaključujemo na osnovu
dijelova. Iz sistema sa izdvaja element kojeg rastavljamo
na sitnije elemente.

mart-juni 2020.god. Nastavnik: Kemal Jaganjac, MA

 OSNOVI TRANSPORTNIH SISTEMA
PREDAVANJA/VJEŽBE

1. TEORIJA SISTEMA
- Sistemska analiza posmatra predmet (podsistem) kao
dio okruženja i posmatra ga zajedno sa okruženjem, tj.
posmatra ga sa onim što nije sistem. Klasična analiza
zanemaruje okruženje, dok je srž sistemskog mišljenja da
je okruženje ključno u odnosu na ono što posmatramo.
Promjene koje se dešavaju u sistemu su posljedica
prilagođavanja okruženju. Osim toga, dijelovi sistema su
povezani i oni međusobno utiču jedni na druge i na njih,
kao dijelove sistema, utiče okolina.

mart-juni 2020.god. Nastavnik: Kemal Jaganjac, MA

 OSNOVI TRANSPORTNIH SISTEMA
PREDAVANJA/VJEŽBE

1. TEORIJA SISTEMA
Koncept sistemskog mišljenja počiva na 7 osnovnih
karakteristika:

1. Sve je sistem i sve je podsistem

Sistem je skup elemenata koji su povezani nekim relacijama da bi
ostvarili određeni cilj. Svaki sistem je sastavljen iz elemenata koji su
povezani sa 4 stvari: idejama, materijom, energijom, informacijama.
Sistem je relativna cjelina koju mi sami određujemo.

2. Probabilističko shvatanje svijeta

Probabilizam- stanovište vjerovatnoće; teoretski: shvatanje po kome
naše saznanje i znanje mogu biti samo vjerovatni. Ništa nije sigurno,
ne postoji potpuno određen- determinisan sistem. Svi zakoni su
pravljeni na bazi pretpostavke da će se nešto sigurno desiti.
mart-juni 2020.god. Nastavnik: Kemal Jaganjac, MA
 OSNOVI TRANSPORTNIH SISTEMA
PREDAVANJA/VJEŽBE

1. TEORIJA SISTEMA
Koncept sistemskog mišljenja počiva na 7 osnovnih
karakteristika:
3. Kompleksnost prirode i sistema
Sistem ne možemo do kraja opisati zbog mnogobrojnosti pojava i
problema u sistemu, te neizvjesnosti i dinamike. Zato treba da
naučimo pojednostavljivati kompleksne sisteme za svrhu jednog
dovoljnog posmatranja.

4. Sinergizam
Sinergija- zajedničko djelovanje, saradnja, pomaganje. Sinergizam
je djelovanje dva ili više elemenata sistema u svrhu ostvarenja cilja.
Dakle, više elemenata djeluju zajedno.

mart-juni 2020.god. Nastavnik: Kemal Jaganjac, MA

 OSNOVI TRANSPORTNIH SISTEMA
PREDAVANJA/VJEŽBE

1. TEORIJA SISTEMA
Koncept sistemskog mišljenja počiva na 7 osnovnih
karakteristika:
5. Dinamičko posmatranje pojava
Pojava (uključuje jedinstvo vremena i prostora) uči nas da nikad ne
posmatramo sistem statično, već u vremenu.

6. Halističko posmatranje sistema

Halos- cjelina, potpunost, kompletnost. Posmatranje sistema kao
cjeline. Sistemsko mišljenje je posmatranje svega onoga na šta
sistem utiče i što na sistem utiče.

7. Relativnost svih pojava

Ništa nije apsolutno. Sve je relativno, proizilazi iz prirodnih zakona.
mart-juni 2020.god. Nastavnik: Kemal Jaganjac, MA
 OSNOVI TRANSPORTNIH SISTEMA
PREDAVANJA/VJEŽBE

1. TEORIJA SISTEMA
Šest ključnih nauka je integrisano u teoriji sistema:
1. Opšta teorija sistema
Ima metodološki pristup u proučavanju teorije sistema. Ključne riječi:
cilj, model, upravljanje, regulacija, struktura, funkcionisanje,
dinamičko ponašanje, kontrola.
2. Kibernetika
Bavi se upravljanjem, povratnom spregom.

3. Teorija informacija
4. Semiotika
Nauka o znakovima i znakovnim sistemima. Bavi se simbolom,
podatkom, porukom i informacijama. Simbol treba da stvori podatak,
poruku i informaciju.
mart-juni 2020.god. Nastavnik: Kemal Jaganjac, MA
 OSNOVI TRANSPORTNIH SISTEMA
PREDAVANJA/VJEŽBE

1. TEORIJA SISTEMA
Šest ključnih nauka je integrisano u teoriji sistema:
5. Informatika
Nauka o prikupljanju, obradi, oblikovnju, korištenju i čuvanju
informacija. Bavi se obradom i prenosom informacija i izgradnjom
hardvera za informacioni sistem. Dakle, nije samo nauka već i
djelatnost.

6. Matematička teorija sistema

Pravi modele za upravljanje sistemima na apstraktnom nivou. Rješava
probleme matematičkim metodama.

Sve ove nauke su u interakciji.

mart-juni 2020.god. Nastavnik: Kemal Jaganjac, MA

 OSNOVI TRANSPORTNIH SISTEMA
PREDAVANJA/VJEŽBE

2. DEFINICIJA SISTEMA
Postoji mnogo definicija sistema:

Sistem je skup elemenata međusobno

povezanih u jednu cjelinu pri čemu elementi
ne predstavljaju prost zbir koji čine cjelinu,
nego su povezani svrhom i njenom
zakonitošću.

mart-juni 2020.god. Nastavnik: Kemal Jaganjac, MA

 OSNOVI TRANSPORTNIH SISTEMA
PREDAVANJA/VJEŽBE

2. DEFINICIJA SISTEMA
Teorija sistema posmatra svijet u uslovima međupovezanosti svih
pojava i u tom okviru, integrisana cjelina, čije karakteristike ne mogu
da budu redukovane na karakteristike njenih dijelova, naziva se
sistemom. Bitno za svaki sistem je cilj- svrha. To je vrijednosni sud
projektovane budućnosti- strategijom, u planovima.

Svaki ekonomski cilj ima osobinu da mora biti definisan, uz obavezno

definisanje uslova i zadataka, i vrijeme na koje se odnosi. Za
realizaciju ekonomskih ciljeva zaduženi su organizacioni podsistemi.
Pod organizacionim sistemom se podrazumijeva svjesno- ili prirodno,
izgrađivanje elemenata pod određenim pravilima, gdje skup elemenata
ima karakteristike cjeline. To je proces povezivanja dijelova u cjelini
radi promjene postojećeg stanja.

mart-juni 2020.god. Nastavnik: Kemal Jaganjac, MA

 OSNOVI TRANSPORTNIH SISTEMA
PREDAVANJA/VJEŽBE

3. PODJELA TRANSPORTNOG SISTEMA

Transportni sistem sastoji se od više vidova saobraćaja

Prema načinu prevoza i prevoznih sredstava saobraćajnim putevima,

moguće je razlikovati:
1. Kopneni saobraćaj, koji se dijeli na drumski, željeznički, cjevovodni
i vertikalni,
2. Vodeni saobraćaj, koji dijelimo na pomorski, riječni, jezerski i
kanalski,
3. Vazdušni saobraćaj, koji dijelimo na avionski i helikopterski,
4. Poštanski saobraćaj,
5. Telekomunikacijski saobraćaj.

mart-juni 2020.god. Nastavnik: Kemal Jaganjac, MA

 OSNOVI TRANSPORTNIH SISTEMA
PREDAVANJA/VJEŽBE

3. PODJELA TRANSPORTNOG SISTEMA

Prema načinu povezivanja vrsta saobraćaja, razlikujemo

jednoredne i višestruke (kombinovane) prevoze, koji mogu
biti prekinuti ili neprekinuti.

Prema području na kome se vrši saobraćaj, razlikujemo

domaći, međunarodni saobraćaj između država i
kontinenata, tranzitni i pogranični saobraćaj. Domaći
saobraćaj može biti gradski, prigradski, regionalni i
međugradski, u BiH postoji kantonalni u Federaciji i
međuentitetski u BiH.

mart-juni 2020.god. Nastavnik: Kemal Jaganjac, MA

 OSNOVI TRANSPORTNIH SISTEMA
PREDAVANJA/VJEŽBE

4. TRANSPORTNI SISTEM

Prema funkciji, prostoru djelovanja, značaju i

promjenama transport je veliki i složeni dinamički sistem.
Kao složeni dinamički sistem, saobraćajni sistem ima:

- svoju funkciju,
- svoju strukturu,
- elemente sistema i veza između elemenata,
- hijerarhiju,
- dinamiku itd.

mart-juni 2020.god. Nastavnik: Kemal Jaganjac, MA

 OSNOVI TRANSPORTNIH SISTEMA
PREDAVANJA/VJEŽBE

4. TRANSPORTNI SISTEM

Elementi taobraćajnog sistema su:

• saobraćajnice,
• vozna i plovna sredstva,
• radnici, preduzeća,
• organi državne uprave,
• udruženja i komore, što mu omogućava da izvršava
svoje zadatke kao cjelishodna jedinstvena cjelina.
• Saobraćaj- krvotok privrede i društva

mart-juni 2020.god. Nastavnik: Kemal Jaganjac, MA

 OSNOVI TRANSPORTNIH SISTEMA
PREDAVANJA/VJEŽBE

5. POJAM SAOBRAĆAJA

Saobraćaj je vrlo složen tehnički, tehnološki,

organizacijski, ekonomski i društveni sistem koji se može
proučavati sa više aspekata i u različitim prostorno-
vremenskim obuhvatima. U sistemskoj klasifikaciji
saobraćaj, odnosno transport i komunikacije ubrajaju se u
klasu složenih, velikih, integralnih, otvorenih sistema.
Prema novijim sistemskim klasifikacijama, saobraćaj
možemo opisati kao „sistem sistema“ gdje postoje različite
vrste i jačine interakcija između pojedinih sistema.

mart-juni 2020.god. Nastavnik: Kemal Jaganjac, MA

 OSNOVI TRANSPORTNIH SISTEMA
PREDAVANJA/VJEŽBE

5. POJAM SAOBRAĆAJA
Saobraćaj kao sistem pokriva sve grane transporta i
komunikacije kao idijelove logistike, pri čemu postoje različite
vrste interakcija unutar saobraćajnih grana i između njih.
U svakodnevnom govoru riječ saobraćaj asocira na kretanje,
saobraćanje, prevoženje, odnosno povezivanje. Izrazu
saobraćaj, približno odgovara izraz promet. Ali, riječ promet
može se odnositi i na ostvarenu prodaju u trgovini, promet
nekretninama ili čak krijumčarenje ljudima (trafficking).
Budući da nije uspostavljena obvezujuća standardna
terminološka norma, dolazi do različitih interpretacija značenja
riječi saobraćaj i promet u odnosu na transport i komunikacije
(kao međunarodno prepoznatljive termine).

mart-juni 2020.god. Nastavnik: Kemal Jaganjac, MA

 OSNOVI TRANSPORTNIH SISTEMA
PREDAVANJA/VJEŽBE

5. POJAM SAOBRAĆAJA
Prema Oxfordovom rječniku, izraz promet ima sljedeća
značenja:
- Vozila koja se nalaze na cesti u određenom vremenu (npr.
gust promet, kasni zbog prometa i sl.),
- Kretanje brodova, vozova, aviona itd., duž određene rute
(prekomorski promet, kontrola zračnog prometa),
- Kretanje ljudi i roba (dobara) od jednog mjesta na drugo
(putnički promet, teretni promet, redovni putnici –
commuters),
- Ilegalna trgovina nečega.

mart-juni 2020.god. Nastavnik: Kemal Jaganjac, MA

 OSNOVI TRANSPORTNIH SISTEMA
PREDAVANJA/VJEŽBE

5. POJAM SAOBRAĆAJA
Kod većine autora s ovih prostora saobraćaj, odnosno
promet se tumači u širem smislu, tako da obuhvata
transport (prevoz roba) i ljudi (putnika) kao i
komunikacije (poštu i telekomunikacije).

U novijim pristupima sve se više govori o logistici i

inteligentnim transportnim sistemima koji na specifičan
način integrišu fizički transport i tokove informacija.
Logistika je definisana kao sistem aktivnosti koji
omogućava usklađen protok materijala (poluproizvoda i
proizvoda), odnosno roba, energije i informacija u lancu
prvog dobavljača do krajnjeg potrošača.
mart-juni 2020.god. Nastavnik: Kemal Jaganjac, MA
 OSNOVI TRANSPORTNIH SISTEMA
PREDAVANJA/VJEŽBE

5. POJAM SAOBRAĆAJA
Osnovna generička obilježja saobraćaja su:
- Premještanje ljudi i roba na mjesta gdje će se obaviti
neka aktivnost ili potrošnja,
- Savladavanje prostora fizičkim kretanjem,
- Postojanje mrežne infrastrukture koja zauzima prostor i
angažira kapital,
- Zajedničko korištenje kapaciteta koje vodi racionalnosti,
ali takođe stv ra zagušenja, te može dovesti do saobraćajne
nesreće,
- Saobraćaj treba promovisati kao višeslojan sistem s više
aspekata.

mart-juni 2020.god. Nastavnik: Kemal Jaganjac, MA

 OSNOVI TRANSPORTNIH SISTEMA
PREDAVANJA/VJEŽBE

5. POJAM SAOBRAĆAJA
Postoje različite vrste inputa u saobraćajni sistem:
- Prostor, kapital  za izgradnju mrežne infrastrukture,
- Različiti materijalni, energijski i informacijski inputi (M, E, I),
- Korisnički zahtjevi za prevozom i/ili prenosom.
Output čine:
- Realizirane usluge prevoza i/ili prenosa,
- Različite pozitivne eksternalije (ekonomski rast, kvalieta života i dr.),
- Nesreće i zagađenja.
U saobraćajnom sistemu odvijaju se procesi zauzimanjem kapaciteta
mrežne infrastrukture i angažiranjem ljudi. Funkcionisanje
saobraćajnog sistema se realizuje u određenoj okolini. Razvoj mrežne
infrastrukture je ireverzibilni proces, tako da je ključno ne činiti
strateške greške efektivnosti.

mart-juni 2020.god. Nastavnik: Kemal Jaganjac, MA

HVALA NA PAŽNJI!!!