Cizreli Eb-Ül-İz Cezeri Battani (859-929)
ALİ KUŞÇU
15. yüzyılda yaşamış olan önemli bir
Geçmişten
astronomi ve matematik bilginidir. Uluğ Bey'in
(1394-1449) doğancı başısı idi. "Kuşçu" lâkabı
Günümüze
buradan gelmektedir.
Ayrıca İstanbul'un enlem ve boylamını ölçmüş
Işık Tutan ve çeşitli Güneş saatleri de yapmıştır. Ali
Kuşçu'nun medreselerde matematik
Bilim derslerinin okutulmasında önemli rolü
olmuştur. Verdiği dersler olağanüstü rağbet
İnsanları görmüş ve önemli bilim adamları tarafında da
izlenmiştir.
1 Ali Kuşçu'nun astronomi ve matematik
alanında yazmış olduğu iki önemli eseri vardır.
Bunlardan birisi, Fethiye adı verilen astronomi
kitabıdır. Gezegenlerin küreleri ele alınmakta
ve gezegenlerin hareketlerinden
bahsedilmektedir. Son bölümde ise Ali Kuşçu,
Yer'e ilişkin ölçüleri ve gezegenlerin
uzaklıklarını vermektedir. Döneminde hayli
Osman KESKİN etkin olmuş olan bu astronomi eseri küçük bir
Teknoloji ve Tasarım Öğretmeni elkitabı niteliğindedir ve yeni bulgular ortaya
koymaktan çok, medreselerde astronomi
ttdiyarbakir@gmail.com öğretimi için yazılmıştır. Ali Kuşçu'nun diğer
önemli eseri ise, Fatih'in adına atfen
www.facebook.com/groups/teknol Muhammediye adını verdiği matematik
ojivetasarimcilar/ kitabıdır.
Bu bilim adamı elektrik kullanmadan sadece
su ve mekanik parçalarla çalışan makineler
yapmış ve günlük hayata geçirmişti. Adı Cizreli
Eb-ül-İz olan bu mucit bundan 800 küsur yıl
önce 1100–1200 yıllarında yaşadı. Dolayısıyla
Eb-Ül-İz bütün icatlarını Leonardo’dan tam
150 yıl önce yapmış ve kitaplaştırmış. Şimdiki
Mardin , Cizre’de buluşlar yapan Abdülaziz
İsmail bin Razzaz başkent Diyarbakır’a çağrılır.
Cezeri, bilim ve teknoloji tarihinde yaptığı
olağanüstü buluşlarla ve
tanınmaktadır. Bu konuda yazmış olduğu
otomatlarla
Makine Yapımında Yararlı Bilgiler ve
Uygulamalar adlı eseri bu alanda yazılmış en
ünlü ve en mükemmel kitaptır. Cezeri,
kitabında 50 aracın ayrıntılı tasarımını verir.
Bu araçların 6'sı su saati, 4'ü mumlu saat, 6'sı
ibrik, 7'si eğlence amaçlı kullanılan çeşitli
otomatlar, 3'ü abdest almak için kullanılan
otomat, 4'si kan alma teknesi, 6'sı fıskiye, 4'ü
kendinden ses çıkaran araç, 5'i suyu yukarı
çıkartan araç, 2'si kilit, 1'i açıölçer, 1'i kayık su
saati ve Amid kentinin kapısıdır.
Makinalarında Enerji kaynağı, yönetim
mekanizması sistemlerinin tümünün su, buhar
gücü ve havanın itiş gücü ile yapılmış olması
mucize gibidir.
Devrinin en önemli astronomlarından ve
matematikçilerinden olan Battâni (858-
929), Sâbit ibn Kurrâ gibi, Urfa'nın Harran
Bölgesi'ndendir.
Rakka'da özel bir gözlemevi kurmuş ve
burada 887-918 tarihleri arasında son
derece önemli gözlemler yapmıştır. Güneş,
Ay ve gezegenlerin hareketlerini
gözlemlemiş, yörüngelerini doğru bir
biçimde belirlemeye çalışmıştır. Güneş ve
Ay tutulmaları ile ilgilenmiş, mevsimlerin
süresini büyük bir doğrulukla
hesaplamıştır. Ayrıca, ekliptiğin eğimini de
dakik olarak belirlemeyi başarmıştır.
Aynı zamanda matematikçi de olan
Battâni, bu alanda da son derece önemli
çalışmalar yapmıştır. Sinüs, kosinüs,
tanjant, kotanjant, sekant ve kosekantı
gerçek anlamda ilk defa kullanan bilim
adamının Battâni olduğu söylenmektedir.
Battâni, çalışmaları sırasında bazı temel
trigonometrik bağıntılara ulaşmış ve
bunları astronomik hesaplamalarda
kullanmıştır
Kaynak: gelisenbeyin.net
 MİMAR SİNAN (1490-1588)
Sinan, mimarlığa özendi, vatanın bağlarında
ve bahçelerinde suyolları yapmak, kemerler
Geçmişten meydana getirmek istedi. Devrinin mahir
ustaları mahiyetinde han, çeşme ve türbe
Günümüze inşaatında çalıştı. Bilinen eserleri: 84 camii,
53 mescid, 57 medrese, 7 darülkurra, 22
Işık Tutan türbe, 17 imaret, 3 darüşşifa, 5 suyolu kemeri,
8 köprü, 20 kervansaray, 35 saray, 8 mahzen,
Bilim
48 hamam olmak üzere 364 adettir.
Mimarın çok sayıdaki eserini inceleyenler,
İnsanları
Sinan’ın depreme karşı bilinen ve gereken
tüm tedbirleri aldığını söylemekteler. Bu
tedbirlerden biri, temelde kullanılan taban
2
harcıdır. Sadece Sinan’ın eserlerinde
gördüğümüz bu harç sayesinde, deprem
dalgaları emilir, etkisiz hale gelir. Yine
yapıların yer seçimi de ilginç. Zeminin
sağlamlaşması için kazıklarla toprağı
sıkıştırmış dayanak duvarları inşa ettirmiş.
Mesela Süleymaniye’nin temelini 6 yıl
Osman KESKİN bekletmesi, temelin zemine tam olarak
Teknoloji ve Tasarım Öğretmeni oturmasını sağlamak içindir. Mimar Sinan,
yapılarında ayrıca drenaj adı verilen bir
ttdiyarbakir@gmail.com kanalizasyon sistemi de kurmuştur. Drenaj
sistemiyle yapının temellerinin sulardan ve
www.facebook.com/groups/teknol nemden korunarak dayanıklı kalması
öngörülmüştür.
ojivetasarimcilar/
Katip Çelebi (1609 - 1657)
Tarihten tıpa, coğrafyadan astronomiye kadar
geniş bir ilgi alanı olmuştur. Telif ve çeviri
olarak yirmiyi aşkın kitap yazdı. En önemlileri
tarih, coğrafya ve bibliyografya alanındadır.
Tarih alanındaki yapıtlarının ilki 1642'de
tamamladığı Arapça Fezleke'dir. Arapça
Fezleke'nin devamı niteliğindeki Türkçe
Fezleke, 1591-1654 arasındaki olayları anlatan
bir Osmanlı Tarihi'dir. Olayların kronolojik
sıralamasının ardından her yılın sonunda o yıl
içerisinde ölen devlet adamları ve bilginlerin
yaşam öykülerinden ve yapıtlarından da
kısaca söz eder. Takvimü't-Tevarih ise, Adem
Peygamber'den 1648'e kadar geçen tarihsel
olayların bir kronolojisidir.
En tanınmış yapıtlarından olan Tuhfetü'l-Kibar
fi Esfari'l-Bihar'da kuruluş döneminden
1656'ya kadar, Osmanlı Denizciliği'nin bir
tarihçesi yanında Osmanlı Donanması'nın,
tersane ve bahriye örgütünün işleyişini anlatır,
kaptan-ı deryaların yaşam öykülerini verir.
Sonunda da son zamanlarda denizlerde
uğranılan başarısızlıkları giderme yolundaki
öğütlerini sıralar.
Coğrafi yapıtların en önemlisi olan
Cihannüma, Osmanlı Coğrafyacılığı'nda yeni
bir çığır açmıştır.
İbni Sina (980-1037)
Felsefe, matematik, astronomi, fizik,
kimya, tıp ve müzik gibi bilgi ve becerinin
çeşitli alanlarında seçkinleşmiş olan, İbn-i
Sinâ, matematik alanında matematiksel
terimlerin tanımları; astronomi alanında
ise duyarlı gözlemlerin yapılması
konularıyla ilgilenmiştir. Tıpla ilgili birçok
eser kaleme almıştır; Ancak, İbn-i Sinâ
dendiğinde, "el-Kânûn fî't-Tıb" (Tıp
Kanunu) adlı eseri akla gelir.
Beş kitaptan oluşan bu ansiklopedik eserin
birinci kitabı, anatomi ve koruyucu
hekimlik, ikinci kitabı basit ilaçlar, üçüncü
kitabı patoloji, dördüncü kitabı ilaçlarla ve
cerrahi yöntemlerle tedavi ve beşinci kitabı
ise çeşitli ilaç terkipleriyle ilgili ayrıntılı
bilgiler vermektedir.
Tarihte ilk defa, tıp ve cerrahiyi iki ayrı
disiplin olarak değerlendiren İbn-i Sinâ,
cerrahi tedavinin sağlıklı olarak
yürütülebilmesi için anatominin önemini
özellikle vurgulamıştır. Hayati tehlikenin
çok yüksek olmasından ötürü pek gözde
olmayan cerrahi tedavi ile ilgili örnekler
vermiş ve ameliyatlarda kullanılmak üzere
bazı aletler önermiştir
Kaynak: gelisenbeyin.net
 Feza Gürsey Hezarfen Ahmet Çelebi Harezmî (MS 770-840)

Feza Gürsey, fizikçi ve matematikçi.
Anne ve babasının çocuklarının eğitimi
Geçmişten üzerine titizlikle eğilmesi onun çok yönlü ve
sanata düşkün kişiliğinin oluşmasını sağladı.
Günümüze
1954-61 yılları arasında süre öğretim üyeliği
17.yüzyılda yaşamış Hezarfen Ahmet Çelebi,
1623-1640 yılları arasında uçma tasarısını
gerçekleştirmiştir. Geniş bilgisinden dolayı
"Hezarfen" lakabıyla anılmıştır. "İlk uçan
adam" Hezarfen Ahmet Çelebi, çağından
yüzyıllarca önce aynı düşünceyi
gerçekleştirmeye çalışmış İmam Cevheri adlı
Harezmi 770 yılında Özbekistan'ın Karizmi
kendinde dünyaya gelmiştir. Kendisini
matematik tarihinin en büyük bilim adımı
olarak tanımlayabiliriz. Çünkü cebirin ve
algoritmanın kurucusudur. El Harezmi aynı
zamanda astronomi ve coğrafyayla da
ilgilenmiştir. Batı dünyasında en çok etkide

Işık Tutan
boyunca Türk bilim tarihinin ilk ve son Teorik
bir başka bilgini örnek alarak, bugünkü hava bulunan bilim adamı diyebiliriz.
Fizik Kürsüsü'nün temelini oluşturan iki
taşıtlarının ilkel şeklini gerçekleştirmiştir. Harezminin bu kadar önemli bir bilim
öğretim üyesinden biri olarak kürsünün
Bilim geleceğini hazırlamıştı. Bu arada 1957-61
yılları arasında Brookhaven Ulusal
Hezarfen Ahmet Çelebi ,Cevheri'nin
başarısızlıkla sonuçlanan deneyi üzerinde
adamı olmasının sebebi sadece cebirin
kurucusu olması değildir aynı zamanda

İnsanları uzun süre düşünmüş, özellikle hava akımları geliştiricisi de olmasıdır.

3 çalışmalarını onun bıraktığı yerden alıp
Osman KESKİN
Teknoloji ve Tasarım Öğretmeni
ttdiyarbakir@gmail.com
www.facebook.com/groups/teknol
ojivetasarimcilar/
Laboratuvarı'nda, Princeton Üniversitesi'nde
ve kuşların uçuşunu inceleyerek kendi Harezmî’nin ilk eserlerinden biri aritmetik
İleri Araştırma Enstitüsü'nde ve Columbia
alanındadır. Bu kitabın bu güne kadar
Üniversitesi'nde araştırmalar yapmış olan
geliştirmiştir. Lodos bir havada Galata gelmesinin sebebi Bathlı Adelard'an
Feza Gürsey'in bu dönemi onun bilimsel
Kulesi'nden kuş kanatlarına benzer bir araç tarafından Lâtinciye çevrilmesinden
açıdan en verimli dönemlerinden biri olmuş,
takıp kendini boşluğa bırakan ve uçarak kaynaklanır. Bu kitabında on rakamlı
bu sırada ona hayatının sonuna kadar
Usküdar'da Doğancılar'a inen Hezarfen konumsal Hint rakamlama ve hesaplama
hayranlık duyan ve onu destekleyen Nobel
Ahmed Çelebi, Türk havacılık tarihinin en sistemini anlatmıştır. Batıdaki
Fizik Ödülü sahibi Wolfgang Pauli ile, atom
kayda değer simalarından birisidir. Uçuştan matematikçiler Romalılardan bu yana
bombasının babası olarak bilinen J.R.
önce kanatlarının dayanıklılık derecesini kullanılan harf rakam ve hesap sistemi
Oppenheimer ile, yine Nobel Ödüllü fizikçiler
saptamak üzere Okmeydanı'nda deneyler yerine Hint rakam ve hesap sistemini
olan E. Wigner, T.D. Lee ve C.N. Yang ile
yapmış ve bir sabah kıyılarda biriken İstanbul kullanmayı bu yapıttan öğrenmişlerdir. Bu
dostluklar kurmuştu. 1960'lı yıllarda Kiral
halkının gözleri önünde, Galata kulesinden yapıtı batı dünyasındaki matematikçileri
Bakışım Kuralı'nı ortaya koyarak uzay-zaman
kendisini boşluğa bırakmış, rüzgardan çok etkilemiştir. Daha sonra bu hesaplama
bakışımı çalışmalarının genişletilmesine ön
faydalanarak yani uçarak Boğazı aşmış ve sistemine Harezminin isminden türetilen
ayak olan Gürsey, kuantum renk dinamiği
Üsküdar semtinde Doğancılar Meydanı'na algoritma (algorism) denmiştir.
kuramı çerçevesinde çalışmalara imza
atmıştır. inmiştir.
Kaynak: gelisenbeyin.net