Dosta je tesko odrediti predmet istorije stampe, naglasava Pjer Alber.

On o tome
posebno pise u knjizi “Istorija stampe” I to ponajpre zato sto se njena istorija ne moze
razumeti I tumaciti nezavisno od drustvenih odnosa I okolnosti razvoja u celini. Po
misljenju Pjera stampa je isto tako I ekonomska kategorija jer je vezana za drustveno-
ekonomski razvoj svake pojedine zemlje. Stampa je izraz svega onoga sto se dogadja u
odredjenoj drustvenoj sredini. Pijer pritom navodi nekoliko razloga vezanih za teskoce u
odredjenju, poimanju I imenovanju onoga sto su granice stampe pa sve do omedjivanja
samog polja I prostora koji je predmet razmatranja u vezi sa istorijskim istrazivanjima.
Pjer istoriju stampe sagledava kao pomocnu nauku istorije savremenog doba jer sun
ovine svojevrsni “arhiv svakodnevnice” I izvor su mnostva razlicitih podataka koji su od
znacaja za opstu istoriju. Istoricari se cesto sluze gradjom koja je prisutna u novinama jer
su novinski tekstovi svedocanstvo o zbivanjima u tom vremenu.

Predistorija stampe I pretece prvih listova

Istorija novinarstva jeste relativno nova disciplina koja ima dosta kratku tradiciju.
Novinarstvo se kao profesionalna delatnost razvilo tek u novije vreme. Pojavilo se u
obliku novena pocetkom 17. veka, a novinske agencije su nastale polovinom 19. veka.
Dok su prve filmske reportaze snimljene nekoliko decenija kasnije, a radio I televizija su
proizvod 20. veka, ciji ce zavrsetak obeleziti razvoj interneta. Prve istorije stampe I
novinarstva javile su se sredinom 19. veka. Robert Pruc je autor jedne od najstarijih
istorija novinarstva koja je izasla u Hanoveru pod imenom “Istorija Nemacke
zurnalistike”. Pruc izlaze svoje teorijske poglede o ulozi I funkciji kao I o zadacima
stampe. Ubrzo potom objavljuju se knjige koje se odnose na istoriju stampe u Francuskoj
idr. Program prve skole koja se bavila obrazovanjem novinara obuhvatala je nekoliko
vaznih predmeta pre svega ispitivanje javnog mnjenja, zakon o stampi I druga pitanja
koja se odnose na tehniku stampe. Pocetkom 20. veka na Columbia Univerzitetu
osnovana je samostalna novinarska skola. Istovremeno Univerzitet drzave Pensilvanija
uvodi predavanja iz novinarstva. Glavni akcent je stavljen na prakticno I profesionalno
obrazovanje, a obraca se paznja I na pitanja znacajna za istoriju I teoriju stampe.
U Nemackoj se nastavlja siroko bibliografsko istrazivanje istorije stampe. U
Evropi prva katedra za novinarstvo osnovana je 1903. na Univerzitetu u Cirihu. Program
ove katedre objedinjavao je pitanja I probleme teorije I prakse stampe sa posebnim
akcentom na istoriju kao I na pravna pitanja I momente vezane za ekonomske aspekte. U
periodu izmedju 2 rata osnivaju se skole I katedre u Francuskoj, SSSR, Italiji, Engleskoj,
Kini I Japanu. Razvoj evropskog novinarstva I novinarskih skolstva od samog pocetka
isao je drugim putevima I razlicitim pravcima od onog u Americi. Na prelazu iz 19. u 20.
vek novinarstvo se u evropi smatralo kao stvaralastvo koje je srodno knjizevnom.

U Jugoslovenskim zemljama stampa se pojavila znatno kasnije nego u zapadnoj

evropi I severnoj Americi pa je razumljivo da je I proucavanje stampe moralo poceti
kasnije. U drugoj polovini 19. veka objavljeno je vise napisa vaznih za istoriju
novinarstva I to po raznim listovima I casopisima.
Pocetkom 20. veka naglo je poceo da raste broj listova I casopisa u svim juznim
zemljama. Za istoriju novinarstva pocinje da se zanima sve veci broj ljudi. Povodom
odrzanog 10. kongresa slovenskih novinara u Beogradu 1911. srpsko novinarsko
udruzenje izdalo je knjigu pod naslovom “Jugoslovenska stampa” u kojoj su objavljeni
referati I bibliografije o razvoju Srpske, Hrvatske I Slovenacke kao I Bugarske stampe.
Zanimljivo je da se te iste godine pojavila I knjiga “Istorijski pregled stampe” koju je
pripremio kriticar I professor Beogradskog Univerziteta Jovan Skerlic.
U periodu izmedju 2 rata u Kraljevini Jugoslaviji proucavanje stampe ide
dinamicnim tokom. Tada su istorijom stampe poceli da proucavaju I da se njome bave
istoricari koji su bili novinari kao sto su Sumarevic, Siacki I drugi koji sun a stampu
gledali drugacije od onoga kako su stamparstvu pristupali knjizevnici I politicari.

U periodu posle 2. sv.rata u mnogim zemljama u svetu I kod nas otvaraju se

brojne novinarske skole, institute, centar za istrazivanje masovnih komunikacija I
novinarstva, a posle 1960. kod nas sve vise se govori o nauci u novinarstvu.
Istorija novinarstva jeste naucna disciplina koja istrazujue razvoj novinarske
delatnosti kao posebne vrste stvaralacke aktivnosti u sveukupnim drustvenim odnosima.
Ona se moze svrstati u isti red sa naucnim disciplinama kao sto su politicka istorija,
ekonomija I knjizevna istorija umetnosti. Ovakvo shvatanje istorije novinarstva koje svoj
zadatak vidi u sveukupnom pracenju razvoja ima znacajne doprinose I domasaje. Tu se sa
razlogom ukljucuju drustveni uticaji koje ostvaruje zurnalistika. Istorija novinarstva ima
na raspolaganju sve metode I tehnike kojima se sluze najblize discipline kao sto je istorija
knjizevnosti.
Istorija novinarstva je kao nova disciplina razvijala svoje posebne metode I
tehnike koje su vazne za ovu oblast. Prilikom istrazivanja novinarstva mora se pokloniti
odgovarajuca paznja I razvoju medijskih preduzeca kao I tehnicko-tehnoloskom razvoju
sredstava masovnih komunikacija. Metodi istorije knjizevnosti I sa njom povezane teorije
knizevnosti primenjuju se pri proucavanju razvoja I delovanja u okviru istrazivanja ove
vrste.
Istorija culture I civilizacije pa I istorije novinarstva nije samo znanje o proslosti
niti samo hronoloski zbir minulih dogadjaja vec I predstava o ukupnosti iskustava I
saznanja preko kojih se proslost uporedjuje sa onim sto je prisutno u sadasnjosti sa
mogucnostima da se nazre sutrasnjica.
Prve informacije medju ljudima prenosile su se usmenim putem. Proucavanje
istorije ljudskog drustva pouzdano mozemo reci ukazuje da se pocetak civilizacije vezuje
za period nastajanja svesne razmene poruka medju clanovima jedne zajednice ili
plemena. U kasnijem periodu covek je poceo da se sluzi artikulisanim glasovima sto mu
je omogucilo da lakes saopstava svoje misli, saznanja, novosti. Sposobnoscu
razumevanja I obavestenja, prenosenja poruka I novosti, preoblikovanjem ideja u govoru
nastaje tzv. Verbalna komunikacija.
U drevnim upanisadama stoji zapisano da je govor sabirno mesto svih znanja.
Jezik je cinilac I slika misljenja, sastavni deo ljudske prakse nastale u uzajamnim
komunikacijskim odnosima. Edvard Sapir istoriju civilizacije odredjuje kao progresivno
povecanje radijusa komunikacije I proglasava jezik kao najexplicitniji oblik
komuniciranja. Dok je pisanje njegova najpoznatija materijalna forma, covek je isprva
svoje misli I zapazanja saopstavao razlicitim znacima koje je klesao u kamenu na
zidovima pecinja. Prema znacima koje je urezivao u drvetu I glini I potom I znacima koji
su oznacavali delove onoga sto ce biti izraz, tako je s’vremenom nastalo pismo koje ume
da konkretne predmete I likove zameni apstraktnim pojmovima.
 Covek svoj pristup u pisanoj formi izrazava na razlicite nacine. Sa pismom I
njegovim uvodjenjem dogodila se prva krupna revolucija u covekovoj svesti jer to
okretanje pismu oznacava I zadovoljava sve 4 faze komunikacijsakog procesa.
1. saopstavanje informacije- kodiranje
2. 2. stanje ili enkodiranje
3. 3. prijem I razumevanje- dekodiranje
4. 4. cuvanje, skladistenje, arhiviranje
Pismo je vec pojam kojim se oznacava system uzajamnog sporazumevanja
pomocu vidljivih znakova. “U osnovi svakog pisma stoji slika”- Gelb koji smatra I
insistira na tome da je pismo isprva imalo piktografski smisao (slikovni). Istorija pisma
duga je vise od 5,000 godina. Izgleda da je najstarije pismo nastalo negde oko 3,500
p.n.e. u Mesopotamiji I da je to prvo pismo bilo tzv. klinasto pismo. Ovim pismom
sluzili su se Sumeri pa se ono u nauci naziva I sumersko pismo.
Klinasto pismo, potom knjiga I pomenuta biblioteka (Asurbanipalova) jesu
otkrice asirsko-sumerske I vavilonske civilizacije. Klinasto pismo sadrzalo je vise od 500
skupina znakova koji su najpre oznacavali pojmove a zatim I slogove I na kraju glasove.
U pocetku pismom su zapisivani racuni, porezi, dugovi da bi se kasnije usavrsavanjem
doslo do mogucnosti belezenja slozenih misli sto je pospesilo razvoj filozofije, religije,
knjizevnosti, istoriografije i sl.
U starom Egiptu takodje je postojalo pismo nazvano herijoglifsko pismo ili
“sveti znaci” urezani I to preko 3,000 g. p.n.e. Posto je sadrzaj najcesce bio namenjen
bogovima I drugim mitskim bicima, tragovi hijeroglifa pronadjeni sun a zidovima
hramova, sarkofazima, svetilistima kao I na papirusima pored mumija. Slozena struktura
znakova otezavala je pristup I sluzenje ovim pismom. Posle 3 milenijuma ovo pismo
desifrovao je francuz Zan Fransoa Sanpolion.
Veliki napredak pisma I njegovog usavrsavanja predstavlja fonetsko (glasovno)
pismo. Ono je oznacilo krupan napredak u pisanim komunikacijama. Ovaj izum pripisuje
se jednom narodu Fenicanima koji su bili trgovci I dosli su do tog pisma u 8. veku p.n.e.
Tada je stvorena I fonetska azbuka- alphabet sa osnovom od 22 znaka. Tada se pisalo s’
desna na leko u vodoravnim redovima a I posojala je razlika izmedju velikog I malog
slova kao I niz pravopisnih pravila.
Fonetsko pismo tehnoloski je jednostavno I do njega se doslo zahvaljujuci sirenju
hriscanstva I raspadu tradicionalnog aristokratskog obrazovanja najpre u staroj Grckoj I
Rimu a kasnije u staroj Nemackoj I Engleskoj da bi ga kasnije prihvatili I drugi evropski
narodi. Zahvaljujuci tom pismu razvoj retorike, filozofije, prava, umetnosti, etike,
matematike I drugih disciplina.
Alfabetsko pismo u kome je na celo jedan znak, slovo prdstavlja jedan glas ono se
razvilo iz slogovnog pisma, a slogovno pismo razvilo se tako sto vise idioma zasnovanih
i znakovnih I slikovnih predstava obikluju misaonu predstavu.
Ogranicenje pisma kao novog medija uocljivo je narocito kada su u pitanju
materijali za pisanje ali sama ideja da se poruke pisu I prenose najavljuje slozen process
razmene misli I ideja koje iz privatne oblasti prelaze u javnu sferu.
Pismo prvo uvodi principe vizuelen jednoobraznosti sto ce kasnije postati vazan
momenat I obelezje stampe. Nova pismenost utice I na stvaranje drustvenih odnosa.
Menja se nacin komunikacije na trgovima u okviru agore kao mesto javne komunikacije.
Pismenost je u svakodnevnom zivotu tadasnjih ljudi donelo dijahronijsku dimenziju
zahvaljujuci kojoj poruke mogu da se cuvaju od zaborava I da imaju trajnu vrednost u
prostoru I vremenu. U razlicitim periodima ljudi su nastojali da pronadju material za
pisanje koji bi mogao da ispuni zahteve. Nije lako utvrditi koji su prvi materijali na
kojima se pisalo. S obzirom na to da su iz prva ljudi ziveli u pecinama pronadjen je
znacajan broj crteza na stenama, najpoznatiji je slika bika- pecina Lasko.
Prirodno je da su u Mesopotamiji gde je nastalo I prvo pismo upotrebljene glinene
ploce koje su posle urezivanja znakova susene na suncu ili su ih pekli u odgovarajucim
pecnicama.Egipcani su u tom smislu medju prvima pronasli material za pisanje koji se
dobijao od biljke papyrus. Ovaj material se upotrebljava oko 3,500 a koristio se I u staroj
Grckoj, zemljama Rimskog Carstva. U Grckoj I Rimu upotrebljavane su drvene pocice
koje su premazivane gipsom, voskom isl, I te ploce mogle su se koristiti vise puta. Pisalo
se stapicima (stilusi) na jednom kraju zaostreni, a na drugom kraju su bili zaobljeni (kao
olovka).
U srednjem veku prisutan je pergament. To je tanka ovcja koza koja se priprema
na specijalan nacin I ima veliku trajnost- pergament je bio u upotrebi od 4. do 16. veka.
Krupna promena u istoriji pisma nastala je otkricem I primenom papira kao materijala za
pisanje. Omogucilo je da pisana rec bude dostupna vecem broju ljudi, bio je to I
najjeftiniji materijal praktican za pisanje. Smatra se da je hartiju izmislio Kaj Lung,
dvoranin kineskog cara Vu Dija 105 n.e.

Prapoceci novina

Prapoceci novena su se pojavili najpre u zemljama gde je nastalo prvo pismo u

Mesopotamiji I Evropi. Grcki istoricar Herodot pise da su u Evropi za vreme Fersona
izlazile “satiricne” novine u kojima su opisivane orgije kralja Ramzesa. Te nazovi
naovine oblikovao je jedan dvorski pisar. Kasnije Josif Flavije u svojim “satirama” tvrdi
da su Vavilonci imali svoje hronicare koji su belezili vazne dogadjaje. U vreme Gaja
Julija Cezara 59. p.n.e. na kamenim zidovima foruma bile su ispisane, islikane posebne
plocice premazane voskom na kojima su ispisivane vazne novosti, izvestaji o ratnim
uspesima I obavestenja upucena gradjanima.
Kao sto se ne moze u osnovi odvojiti filozofija od istorije filozofije, tako ni
istorija kulture, ni stvaralacko novinarstvo, informisanje, medijski uspon I razvoj ne moze
se odvojiti od drustveno-istorijskog toka. Ne moze se biti dobar reporter/izvestac bez
kritickog pogleda na svet. Ako nema celovite svesti o istorijskom procesu, realnosti I
razvoju kulture I civilizacije I u okviru na istoriju novinarstva I medija uopste pored
predstava o istoriji procesualnosti, potrebna je I potpunija predstava o stepenu I fazi
razvitka o dostignutom nivou I daljim etapama u toku razvoja.

Jedan od najznacajnijih savremenih teoreticara pisma Fluens na pismo gleda kao

na izraz specificnog koda epohe. Taj kod po njemu razlikuje se od onog prepismenog I
postpismenog. Pri razmatranju teorije pisma on izlaze svoju teoriju culture koja predvidja
I kraj same istorije.