Anatomi
SARGON
ARADIĞINIZ TÜM TIP KİTAPLARI BU ADRESTE
GÜNEŞ TIP KİTABEVLERİ
ANKARA
M. Rauf İnan Sokak No: 3
06410 Sıhhiye / Ankara
Tel: (0312) 431 14 85 • 435 11 91-92
Faks: (0312) 435 84 23
Türkiye’nin her yerinden...
0505 734 13 13
www.guneskitabevi.com
GENEL DAĞITIM
İSTANBUL
Gazeteciler Sitesi Sağlam Fikir Sokak
No: 7 / 2 Esentepe / İstanbul
Tel: (0212) 356 87 43
Faks: (0212) 356 87 44
Akıl Notları
Anatomi Akıl Notları
Resimli . Pratik . Güncel
Prof. Dr. Mustafa F. Sargon
3 Anatomi Temel Kaynaklarının Özetleri
3 Öğrenmeyi Kolaylaştıran Resimler
3 Kolay Öğrenmeyi Sağlayan Tablolar
3 Her Konuyla İlgili Yüzlerce Soru
3 Uyarıcı Dikkat Kutuları
3 Klinik Anatomi Notları
KARTAL ŞUBE
Cevizli Mahallesi Denizer Cad.
No: 19 / C Kartal / İstanbul
Tel&Faks: (0216) 546 03 47
GÜNEŞ TIP KİTABEVLERİ
Anatomi
Yeni Akıl Notları
Referans Kaynaklar Sizin İçin Özetlendi !

Prof. Dr. Mustafa F. Sargon

Hacettepe Üniversitesi Tıp Fakültesi
Anatomi Anabilim Dalı

GÜNEŞ TIP KİTABEVLERİ

 ANATOMİ AKIL NOTLARI
Copyright © 2016

Bu Kitabın her türlü yayın hakkı Güneş Tıp Kitabevleri Ltd. Şti.’ne aittir.
Yazılı olarak izin alınmadan ve kaynak gösterilmeden kısmen veya tamamen kopya edilemez;
fotokopi, teksir, baskı ve diğer yollarla çoğaltılamaz.

ISBN: 978-975-277-

Yayıncı ve Genel Yayın Yönetmeni: Murat Yılmaz

Genel Yayın Yönetmeni Yardımcısı: Polat Yılmaz
Yayın Danışmanı ve Tıbbi Koordinatör: Dr. Ufuk Akçıl
Dizgi - Düzenleme: Ümit Saçı
Kapak Tasarımı: İhsan Ağın
Baskı: Ayrıntı Basım Yayın ve Matbaacılık Hiz. San. Tic. Ltd. Şti.
İvedik Organize Sanayi Bölgesi 28. Cad. 770 Sok. No: 105-A
Ostim/ANKARA
Telefon: (0312) 394 55 90 - 91 - 92 • Faks: (0312) 394 55 94
Sertifika No: 13987
 ÖNSÖZ

Anatomi tıbbın en karmaşık bilim alanlarından biridir. Ayrıca; bu bilim alanında kul-
lanılan pek çok anatomik terimin Latince olması nedeniyle, anatomiyi anlamak ve
öğrenmek daha da zorlaşır. Anatomi Akıl Notları hazırlanırken, tüm bu zorluklar
dikkate alındı. Eserde, en az sayfa sayısı ile anatomiyi en iyi şekilde ve kolayca öğrete-
bilmek hedeflendi.
Anatomi Akıl Notları’nın hedefine ulaşabilmesi için; anatomi bilim alanı ile ilgili
önemli temel kaynaklar ayrıntılı bir şekilde değerlendirildi ve klinik önemi olan pek
çok konu dikkat kutuları ile özetlendi. Eserin bazı bölümlerinde yer alan tablolar saye-
sinde kaslar ile ilgili bilgilerin daha kolay öğrenilmesi hedeflendi.
Güneş Tıp Kitabevlerinin telif hakkına sahip olduğu seçkin anatomi atlaslarında yer
alan resimlerin bir kısmına eserde yer verilerek, Anatomi Akıl Notları’na muhteşem
bir görsel zenginlik kazandırıldı.
Eserin temel amaçlarından biri de Anatomi Akıl Notları’nın sonuna eklenen sorular
ve cevapları sayesinde okuyucunun konuları bir kez daha hatırlaması idi.
Anatomi Akıl Notları Tıp Fakültesi, Diş Hekimliği Fakültesi, Eczacılık Fakültesi,
Sağlık Bilimleri Fakültesi öğrencileri ve Tıpta Uzmanlık Sınavına hazırlanan genç
hekimler için hazırlanmış bir eserdir.
Eserin baskıya hazırlanması sırasında büyük bir gayretle, titizlikle çalışan İhsan Ağın
ve Güneş Tıp Kitabevlerinin diğer değerli çalışanlarına teşekkür ederim.
Anatomi Akıl Notları’nın anatomi bilimine gönül veren, anatomi öğrenmek ve hatır-
lamak isteyen tüm meslektaşlarıma yararlı olmasını diliyorum.

Prof. Dr. Mustafa F. Sargon

Hacettepe Üniversitesi
Tıp Fakültesi
Anatomi Anabilim Dalı
Öğretim Üyesi
Ankara, 2015

iii
 İÇİNDEKİLER

GENEL BİLGİLER . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1
KEMİKLER İLE İLGİLİ GENEL BİLGİLER. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1
EKLEMLER İLE İLGİLİ GENEL BİLGİLER . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5
KASLAR İLE İLGİLİ GENEL BİLGİLER. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8

ÜST EKSTREMİTE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11
ÜST EKSTREMİTE KEMİKLERİ VE EKLEMLERİ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11
ÜST EKSTREMİTENİN FASCIA’LARI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18
ÜST EKSTREMİTE KASLARI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20
ÜST EKSTREMİTENİN DAMARLARI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34
ÜST EKSTREMİTENİN SİNİRLERİ. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38

ALT EKSTREMİTE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 43
ALT EKSTREMİTE KEMİKLERİ VE EKLEMLERİ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 43
ALT EKSTREMİTENİN FASCIA’LARI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 51
ALT EKSTREMİTE KASLARI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 54
ALT EKSTREMİTENİN DAMARLARI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 69
ALT EKSTREMİTENİN SİNİRLERİ. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 75

KAFA KEMİKLERİ (OSSA CRANII) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 83

NEUROCRANIUM’U OLUŞTURAN KEMİKLER . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 83
VISCEROCRANIUM’U OLUŞTURAN KEMİKLER. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 90
KAFA İSKELETİNİN BÜTÜNÜ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 95

KAFA DERİSİ VE YÜZÜN YÜZEYEL YAPILARI . . . . . . . . . . 99

KAFA DERİSİ. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 99
YÜZÜN YÜZEYEL YAPILARI. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 101

REGIO TEMPORALIS (TEMPORAL BÖLGE) . . . . . . . . . . . . 105

v
vi İÇİNDEKİLER

ARTICULATIO TEMPOROMANDIBULARIS VE
ÇİĞNEME KASLARI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 107
ARTICULATIO TEMPOROMANDIBULARIS (ÇENE EKLEMİ) . . . . . . . . . . . . . . . . . 107
MUSCULI MASTICATORII (ÇİĞNEME KASLARI) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 110

PAROTİS BÖLGESİ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 113

FOSSA INFRATEMPORALIS VE FOSSA

PTERYGOPALATINA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 117
FOSSA INFRATEMPORALIS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 117
FOSSA PTERYGOPALATINA. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 120

BOYUN ÖN VE YAN BÖLGELERİ, BOYUN KÖKÜ,

PLEXUS CERVICALIS. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 123
BOYUN ÖN VE YAN BÖLGELERİ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 123
BOYUN KÖKÜ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 129
PLEXUS CERVICALIS. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 133

SUBOKSİPİTAL BÖLGE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 135

COLUMNA VERTEBRALIS, COSTA’LAR, STERNUM . . . . . 137

COLUMNA VERTEBRALIS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 137
COSTAE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 141
STERNUM . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 143
COLUMNA VERTEBRALIS’İN EKLEMLERİ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 144

SIRT BÖLGESİNDE YER ALAN KASLAR . . . . . . . . . . . . . . 147

YÜZEYEL SIRT KASLARI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 147
ORTA TABAKADA YER ALAN SIRT KASLARI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 147
DERİN SIRT KASLARI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 147
 İÇİNDEKİLER vii

THORAX DUVARI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 151

THORAX’IN EKLEMLERİ (ARTICULATIONES
THORACIS). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 151
THORAX DUVARININ KASLARI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 153
THORAX DUVARININ DAMAR VE SİNİRLERİ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 154

SOLUNUM SİSTEMİ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 157

BURUN . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 157
SINUS PARANASALES . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 161
LARYNX . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 163
TRACHEA, AKCİĞERLER VE PLEURA. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 170

DIAPHRAGMA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 179

MEDIASTINUM . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 183

DOLAŞIM SİSTEMİ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 187

KALP VE PERICARDIUM. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 188

SİNDİRİM SİSTEMİ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 199

CAVITAS ORIS (AĞIZ BOŞLUĞU) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 199
PHARYNX. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 208
KARIN ÖN DUVARININ TOPOGRAFİK ANATOMİSİ,
KARIN ÖN VE YAN DUVARLARI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 214
CANALIS INGUINALIS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 220
PERITONEUM . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 222
OESOPHAGUS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 228
MİDE (GASTER) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 230
İNCE BAĞIRSAK (INTESTINUM TENUE). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 232
KALIN BAĞIRSAK (INTESTINUM CRASSUM). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 236
KARACİĞER, SAFRA KESESİ, SAFRA YOLLARI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 244
PANCREAS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 250
DALAK . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 253
SİNDİRİM SİSTEMİNİN ABDOMEN İÇERİSİNDE
YER ALAN PARÇASININ DAMARLARI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 254
viii İÇİNDEKİLER

SİNDİRİM SİSTEMİNİN ABDOMEN İÇERİSİNDE

YER ALAN PARÇASININ SİNİRLERİ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 256
KARIN ARKA DUVARI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 258
VENA PORTAE HEPATIS (VENA PORTA). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 263

ÜRİNER SİSTEM . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 267

BÖBREK (REN) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 267
ÜST İDRAR YOLU . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 270
ALT İDRAR YOLU . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 271

PELVIS VE PERINEUM . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 277

PELVIS. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 277
PERINEUM . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 281

ERKEK GENİTAL ORGANLARI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 285

DIŞ GENİTAL ORGANLAR . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 285
İÇ GENİTAL ORGANLAR . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 289

KADIN GENİTAL ORGANLARI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 295

DIŞ GENİTAL ORGANLAR . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 295
İÇ GENİTAL ORGANLAR . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 298

ENDOKRİN BEZLER. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 307

GLANDULA THYROIDEA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 307
GLANDULAE PARATHYROIDEAE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 309
GLANDULA SUPRARENALIS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 310
THYMUS. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 311

MERKEZİ (SANTRAL) SİNİR SİSTEMİ . . . . . . . . . . . . . . . . 313

SİNİR SİSTEMİNE GİRİŞ. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 313
MEDULLA SPINALIS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 314
BEYİN SAKI (BEYİN SAPI). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 320
CEREBELLUM . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 328
AFFERENT (ÇIKAN) VE EFFERENT (İNEN) YOLLAR . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 330
KRANİAL SİNİRLER (KAFA ÇİFTLERİ) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 337
DIENCEPHALON. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 354
 İÇİNDEKİLER ix
HYPOPHYSIS (GLANDULA PITUITARIA) (HİPOFİZ BEZİ). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 362
BAZAL GANGLİONLAR . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 363
LİMBİK SİSTEM. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 365
OTONOM SİNİR SİSTEMİ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 367
TELENCEPHALON. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 372
BEYİN VE MEDULLA SPINALIS’İ SARAN ZARLAR . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 381
BEYİN VENÖZ SİNÜSLERİ (SINUS DURAE MATRIS). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 385
BEYNİN VENTRİKÜLLERİ VE BEYİN OMURİLİK SIVISI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 388
MERKEZİ SİNİR SİSTEMİNİN DAMARLARI. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 390

ORBITA, GÖZ KÜRESİ VE

GÖZÜN YARDIMCI OLUŞUMLARI . . . . . . . . . . . . . . . . . . 395
ORBITA. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 395
GÖZ KÜRESİ (BULBUS OCULI) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 395
GÖZÜN YARDIMCI OLUŞUMLARI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 402

KULAK (AURIS) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 407

DIŞ KULAK (AURIS EXTERNA) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 407
ORTA KULAK (AURIS MEDIA) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 409
İÇ KULAK (AURIS INTERNA) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 414

DERİ VE EKLENTİLERİ. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 419

DERİ (CUTIS). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 419
DERİNİN EKLENTİLERİ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 420

KAYNAKLAR . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 424

SORULAR . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 427

CEVAPLAR . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 515
 GENEL BİLGİLER

n İnsan vücudunda yer alan oluşumların normal şekillerini, yapılarını, fonksiyonları-

nı, pozisyonlarını ve aralarındaki ilişkileri inceleyen bilim dalına anatomi ismi ve-
rilir. Tıp tarihinin en eski bilim dallarından birisi olup makroskobik anatomi (gross
anatomi) ve mikroskobik anatomi olmak üzere ikiye ayrılır. Makroskobik anatomi;
çıplak gözle görülebilen oluşumları inceleyen bilim dalıdır. Mikroskobik anatomi ise
anatomik oluşumların ince yapılarını mikroskop altında değerlendirir ve sitoloji ile
histoloji olarak isimlendirilen iki bilim alanından oluşur.
n Anatomik pozisyon: Topuklar bitişik (veya iki topuk arasında bir ayak boyu mesafe
bulunan), baş ve omuzlar dik, yüz ve avuç içleri öne, gözler karşıya bakacak şekilde
ayakta durulan pozisyona anatomik pozisyon denir.

Anatomik düzlemler ve eksenler

n Vücudun kısımları ile hareketlerini daha anlaşılır bir şekilde tarif edebilmek için
uzayda mevcut bulunan üç düzlem (frontal, sagittal, transvers) ve üç eksen (sagittal,
transvers, vertikal) kullanılır. Frontal (koronal) düzlem sağdan sola ve yukarıdan
aşağıya; sagittal düzlem önden arkaya ve yukarıdan aşağıya doğru uzanır. Vücudun
orta hattından geçen sagittal düzleme midsagittal düzlem denir. Midsagittal düzle-
min dış tarafında bulunan ve buna paralel olan düzlemlere parasagittal düzlemler
adı verilir. Transvers (horizontal) düzlem ise yere paralel olarak seyreder. Sagittal
eksen önden arkaya ve yere paralel; transvers eksen sağdan sola ve yere paralel; ver-
tikal eksen ise yukarıdan aşağıya ve yere dik olarak uzanır.

KEMİKLER İLE İLGİLİ GENEL BİLGİLER

n Hareket sistemi kemikler, eklemler ve kaslardan oluşur. Kemikler ve eklemler hare-
ketin pasif unsurlarını, kaslar ise aktif unsurlarını oluştururlar. Latin dilinde “os” ke-
limesi kemik anlamına gelmektedir. Kemikleri inceleyen bilim alanı ise “osteoloji”
olarak isimlendirilir.
n Kemikler hareket sisteminin iskeletini oluşturur ve vücuttaki pek çok yapının korun-
masında çok önemli bir fonksiyona sahiptirler. Ayrıca destek görevi görürler. Kan
hücrelerinin yapımı ve bazı minerallerin depolanması fonksiyonları da vardır. Kasla-
rın origo (kasın başlangıç yeri) ve insertio (kasın sonlanma yeri)’ları kemiklerde bu-
lunur. Kasların tutunma yerleri olması nedeniyle hareket sistemi için önemlidirler.
n Vücutta yer alan kemikler skeleton axiale ve skeleton appendiculare olmak üzere
iki bölümde incelenir. Baş, boyun ve gövdenin iskeletini oluşturan kemiklere skele-
ton axiale; alt ve üst ekstremitelerin iskeletini oluşturan kemiklere ise skeleton ap-
pendiculare adı verilir. Yeni doğan bebeklerde 270, 14 yaşında 256, erişkinde ise 206
civarında kemik mevcuttur. Sayının çocuklarda daha fazla olmasının nedeni bazı

1
2 GENEL BİLGİLER

Planum sagittale Planum coronale

Superior

Cranialis

Caudalis

Axis verticalis veya Medialis

longitudinalis
Lateralis

Proximalis
Axis transversalis

Posterior

Axis sagittalis

Planum transversum,
horizontale veya axiale

Anterior Distalis

Dorsum manus

Palma manus

Proximalis

Distalis
Dorsum pedis

Planta pedis Inferior

Anatomik pozisyon, terimler ve düzlemler

kemik bölümlerinin birbirleriyle kaynaşmamış olmasıdır. 25-30 yaşlarında vücuttaki

kemiklerin toplam ağırlığı 5-6 kg civarındadır.
n Kemik dokusu; organik maddeler ve inorganik tuzlar olmak üzere iki ana maddeden
meydana gelir. Yaşa ve cinsiyete bağlı olarak değişmekle birlikte; organik maddeler ke-
mik dokusunun yaklaşık 1/3’ünü, inorganik tuzlar ise yaklaşık 2/3’ünü yapar. Organik
maddelerin büyük kısmını kollajen lifler oluşturur ve kemiğe esneklik sağlar. Kalsiyum
ve fosfattan zengin tuzların oluşturduğu inorganik materyal ise kemiğe sertlik verir.
 GENEL BİLGİLER 3

Os frontale

Orbita
Os zygomaticum
Maxilla
C VII
Mandibula
Costa prima
Processus coracoideus
Clavicula Acromion
Tuberculum minus
Manubrium sterni Tuberculum majus
Scapula

Corpus sterni

Humerus
Processus
xiphoideus

Epicondylus medialis
Trochlea humeri
Epicondylus lateralis
Capitulum humeri

Radius Os ilium
Articulatio sacroiliaca
Ulna Os sacrum
Os coccygis
Os pubis

Ossa carpi

Ossa metacarpi Symphysis Trochanter

pubica major
Os ischii
Phalanges
Trochanter
minor

Femur

Epicondylus medialis
Epicondylus lateralis Patella
Palpe edilebilen kemikler
Tuberositas tibiae (önden görünüm)

Fibula

Tibia

Malleolus medialis

Malleolus lateralis Talus

Ossa tarsi
Ossa metatarsi
Phalanges

İskelet: önden görünüm

4 GENEL BİLGİLER

Os parietale

Os occipitale
Protuberantia occipitalis externa
Processus mastoideus
C I (atlas)
C II (axis)
Angulus mandibulae
Spina scapulae Angulus superior scapulae
Acromion Clavicula

Tuberculum majus Articulatio humeri

Scapula

Angulus inferior scapulae

Humerus
Columna vertebralis

Epicondylus medialis
Epicondylus lateralis Olecranon
Articulatio cubiti
Caput radii
Crista iliaca

Spina iliaca Radius

posterior superior
Ulna
Os sacrum
Articulatio coxae
Os coccygis
Trochanter major

Articulatio radiocarpalis

Tuber
ischiadicum Trochanter
minor
Spina ischiadica

Femur

Epicondylus madialis Condylus medialis

Epicondylus lateralis
Condylus lateralis
Articulatio genus
Palpe edilebilen kemikler
(arkadan görünüm)

Fibula

Tibia

Malleolus medialis
Articulatio talocruralis Malleolus lateralis
Tuberositas ossis metatarsi quinti
Calcaneus

İskelet: arkadan görünüm

n Kemikler; periosteum (periost) adı verilen bir zar ile sarılıdır. Bu zar kemiklerin ekle-
me katılan yüzlerinde bulunmaz. Periosteum’un dışta stratum fibrosum ve içte stra-
tum osteogenicum olarak isimlendirilen iki tabakası vardır. Stratum fibrosum ek-
lem kapsülünün fibröz tabakası ile devam eder. Stratum osteogenicum ise damardan
zengin olup kemikte enine büyümenin gerçekleştiği kısımdır. Periosteum’un tahrip
olduğu durumlarda kemik dokusu ölür. Bunun nedeni kemiği besleyen arterlerin
 ÜST EKSTREMİTE

ÜST EKSTREMİTE KEMİKLERİ VE EKLEMLERİ

n Üst ekstremite; önde articulatio sternoclavicularis, arkada scapula’yı thorax’a bağ-
layan kas ile fascia’lardan başlar ve el parmaklarının uçlarına kadar uzanır. Omuz
bölgesi, kol bölgesi, ön kol bölgesi ve el bölgesi olmak üzere dört kısımda incelenir.
Omuz bölgesi; articulatio humeri, articulatio acromioclavicularis ve bunların çev-
resinde yer alan anatomik oluşumların bulunduğu bölgedir. Kol bölgesi; articulatio
humeri’den articulatio cubiti’ye kadar olan bölgedir. Kol bölgesine brachium denir.
Ön kol bölgesi; articulatio cubiti’den articulatio radiocarpalis’e kadar olan bölgedir.
Ön kol bölgesine antebrachium denir. El bölgesi; articulatio radiocarpalis’ten el par-
mak uçlarına kadar olan bölgedir. El bölgesine manus denir.

ÜST EKSTREMİTE KEMİKLERİ

n Scapula, clavicula, humerus, ulna, radius ve ossa manus (el kemikleri)’tur.
Scapula’da bulunan önemli anatomik oluşumlar: Facies costalis (facies anteri-
or), fossa subscapularis, facies posterior, spina scapulae, fossa supraspinata, fossa inf-
raspinata, acromion, margo medialis, margo lateralis, margo superior, incisura scapu-
lae, angulus inferior, angulus lateralis, angulus superior, cavitas glenoidalis, tuberculum
supraglenoidale, tuberculum infraglenoidale ve processus coracoideus’tur.

!
Angulus lateralis’te yer alan cavitas glenoidalis; humerus’un caput’u ile eklem ya-
parak omuz eklemini oluşturur.

Clavicula’da bulunan önemli anatomik oluşumlar: Extremitas sternalis,

impressio ligamenti costoclavicularis, sulcus musculi subclavii, extremitas acro-
mialis, tuberositas ligamenti coracoclavicularis, tuberculum conoideum ve linea
trapezoidea’dır.
Humerus’ta bulunan önemli anatomik oluşumlar: Caput humeri, collum
anatomicum, collum chirurgicum, tuberculum majus, tuberculum minus, sulcus
intertubercularis, corpus humeri, facies anteromedialis, facies anterolateralis, facies
posterior, sulcus nervi radialis, margo medialis, margo lateralis, tuberositas deltoi-
dea, condylus humeri, capitulum humeri, trochlea humeri, fossa olecrani, fossa co-
ronoidea, fossa radialis, epicondylus medialis, sulcus nervi ulnaris ve epicondylus
lateralis’tir.

11
12 ÜST EKSTREMİTE

Processus coracoideus

Articulatio acromioclavicularis Clavicula Processus coracoideus

Acromion Acromion
Omuz
Articulatio glenohumeralis

Spina
scapulae

Kol Scapula
Humerus Humerus

Articulatio cubiti Olecranon

Ön kol
Önden görünüş Arkadan görünüş

Radius Radius
Ulna
Ulna

Articulatio radiocarpalis

Carpal
kemikler

Metacarpal
kemikler
El

Phalanx’lar

Üst ekstremite kemikleri

!
Humerus; üst ekstremitenin en uzun kemiği olup kol bölgesinin iskeletini oluş-
turur. Caput humeri, cavitas glenoidalis ile eklem yaparak omuz eklemini oluştu-
rur. Extremitas distalis adı verilen alt ucunda ulna ile eklem yapan trochlea hu-
meri ve radius ile eklem yapan capitulum humeri bulunur. Epicondylus medialis
ve epicondylus lateralis; distal ucun en çıkıntılı kısımlarıdır.
Ulna’da bulunan önemli anatomik oluşumlar: Olecranon, processus coronoide-
us, tuberositas ulnae, incisura radialis, incisura trochlearis, corpus ulnae, facies anteri-
or, facies posterior, facies medialis, margo interosseus, margo anterior, margo posterior,
crista musculi supinatoris, caput ulnae ve processus styloideus ulnae’dır.
 ÜST EKSTREMİTE 23

M. temporalis M. occipitofrontalis, venter frontalis

M. orbicularis oculi

M. buccinator
M. masseter
M. orbicularis oris
M. sternocleidomastoideus

M. trapezius Mm. scalenii

M. biceps brachii, caput longum (kesilmiş)

M. deltoideus
M. pectoralis minor
M. pectoralis major M. biceps brachii, caput breve (kesilmiş)
M. coracobrachialis
M. intercostalis externus
M. serratus anterior M. intercostalis internus

M. biceps brachii
M. brachialis
M. rectus abdominis Vagina musculi recti abdominis’in arka duvarı
M. biceps brachii tendonu (kesilmiş)
M. pronator teres M. supinator (yüzeyel baş)
M. brachioradialis M. obliquus internus abdominis (kesilmiş)
M. obliquus externus abdominis M. transversus abdominis
M. flexor digitorum profundus
M. flexor carpi radialis
M. palmaris longus M. flexor pollicis longus
M. flexor carpi ulnaris
M. iliopsoas
M. tensor fasciae latae
M. pronator quadratus

Tenar kaslar M. obturatorius externus

Hipotenar kaslar
M. adductor brevis

M. sartorius

M. rectus femoris M. pectineus

Tractus iliotibialis M. adductor magnus

M. adductor longus
M. vastus lateralis

M. gracilis
M. vastus medialis

M. gastrocnemius
M. fibularis longus
M. extensor digitorum longus
M. soleus

M. tibialis anterior M. extensor hallucis longus

M. extensor hallucis longus

M. extensor digitorum longus

Kaslar: önden görünüm

 ALT EKSTREMİTE

ALT EKSTREMİTE KEMİKLERİ VE EKLEMLERİ

n Alt ekstremite; önde symphysis pubica, arkada articulatio sacroiliaca’dan başlar ve
ayak parmak uçlarına kadar uzanır. Kalça bölgesi, uyluk bölgesi, bacak bölgesi ve
ayak bölgesi olmak üzere dört kısımda incelenir. Kalça bölgesi; symphysis pubica
ve articulatio sacroiliaca’dan başlayıp articulatio coxae’ya kadar devam eder. Uyluk
bölgesi (regio femoris); articulatio coxae’dan articulatio genus’a kadar olan bölge-
dir. Bacak bölgesi (regio cruris); articulatio genus’tan articulatio talocruralis’e kadar
olan bölgedir. Ayak bölgesi (regio pedis) ise articulatio talocruralis’ten başlayıp par-
mak uçlarına kadar uzanır.

ALT EKSTREMİTE KEMİKLERİ

n Os coxae, femur, patella, tibia, fibula ve ossa pedis (ayak kemikleri)’tir.
n Ön ve yanlarda bulunan bir çift os coxae ile arkada yer alan os sacrum ve os coccygis
(coccyx) birlikte kalça bölgesinin iskeletini oluşturur. Bu kemikler; eklemler aracılı-
ğıyla biraraya gelerek pelvis adı verilen kemik yapıyı meydana getirir.
Os coxae’da bulunan önemli anatomik oluşumlar: Os coxae; ilium, ischium ve
pubis adı verilen üç ayrı kemiğin birleşmesiyle oluşur. Büyüme ve gelişme döneminde,
ayrı ayrı gözlenebilen bu üç kemik arasında kıkırdak dokusu mevcuttur. 14-16 yaşlar ara-
sında; arada bulunan kıkırdak dokunun kemikleşmesi ile os coxae tek bir kemik haline
gelir. Acetabulum, fossa acetabuli, incisura acetabuli, facies lunata, ramus ischiopubicus,
foramen obturatum ve incisura ischiadica major kemikte yer alan önemli anatomik yapı-
lar arasındadır. Os coxae’nın ilium parçasında yer alan önemli anatomik oluşumlar; cor-
pus ossis ilii, ala ossis ilii, linea arcuata, crista iliaca, spina iliaca anterior superior, spina
iliaca anterior inferior, spina iliaca posterior superior, spina iliaca posterior inferior, fossa
iliaca, facies glutea, linea glutea anterior, linea glutea posterior, linea glutea inferior, facies
sacropelvica, facies auricularis ve tuberositas iliaca’dır. Ischium parçasında yer alan önem-
li anatomik oluşumlar; corpus ossis ischii, ramus ossis ischii, tuber ischiadicum, spina
ischiadica ve incisura ischiadica minor’dur. Pubis parçasında yer alan önemli anatomik
oluşumlar ise corpus ossis pubis, tuberculum pubicum, facies symphysialis, crista pubica,
ramus superior ossis pubis, eminentia iliopubica, pecten ossis pubis, crista obturatoria,
tuberculum obturatorium anterius, tuberculum obturatorium posterius ve ramus inferior
ossis pubis’tir.
Femur’da bulunan önemli anatomik oluşumlar: Caput femoris, fovea capitis
femoris, collum femoris, trochanter major, fossa trochanterica, trochanter minor, linea
intertrochanterica, crista intertrochanterica, corpus femoris, linea aspera’nın labium

43
44 ALT EKSTREMİTE

Os coxae Os coxae
Spina iliaca
Spina iliaca posterior superior
Pelvis anterior superior
Spina iliaca
anterior inferior Sacrum
Art. coxae Art. coxae
Trochanter major Spina ischiadica
Kalça
Trochanter major
Linea
Crista intertrochanterica
intertrochanterica
Trochanter minor Trochanter minor
Symphysis pubica
Os coccygis
For. obturatum
Tuber ischiadicum
Linea aspera

Femur
Uyluk Önden görünüş Arkadan görünüş

Epicondylus
Epicondylus lateralis medialis Epicondylus lateralis
Diz Patella
Art. genus
Condylus lateralis Condylus lateralis
Condylus
Caput fibulae medialis Caput fibulae
Tuberositas tibiae
Linea musculi solei
Tibia

Fibula

Fibula
Bacak
Corpus tibiae Tibia

Malleolus
medialis
Tuber calcanei
Ayak bileği Art.
Malleolus lateralis talocruralis
Talus Malleolus lateralis
Calcaneus Os Calcaneus
Os cuboideum naviculare
Ossa cuneiforme Os cuboideum
Ossa metatarsi
Ayak Ossa metatarsi

Ossa digitorum (phalanges)

Ossa digitorum (phalanges)

Alt ekstremite kemikleri

laterale’si, linea aspera’nın labium mediale’si, linea pectinea, tuberositas glutea, facies
poplitea, linea supracondylaris medialis, linea supracondylaris lateralis, condylus me-
dialis, epicondylus medialis, tuberculum adductorium, condylus lateralis, epicondylus
lateralis, facies patellaris, fossa intercondylaris ve linea intercondylaris’tir.
Patella’da bulunan önemli anatomik oluşumlar: Basis patellae, apex patellae,
facies articularis ve facies anterior’dur.
 ALT EKSTREMİTE 45
Digiti I
(başparmak)
Digiti II

Phalanx distalis
Digiti III
Phalanx media

Phalanx proximalis
Phalanges Digiti IV Phalanges

Digiti V
(küçük parmak)

Ossa
Ossa
metatarsi
metatarsi

Os cuneiforme
mediale Os cuneiforme
mediale
Os cuneiforme Os cuneiforme Os cuneiforme
intermedium laterale intermedium
Sulcus tendinis
musculi fibularis
Os longi
Os naviculare
cuboideum
Tuberositas
Tuberositas ossis cuboidei ossis navicularis

Collum tali Caput tali

Tuberculum calcanei

Talus Sustentaculum tali

Trochlea
fibularis

Calcaneus

Tuber calcanei

Dorsal görünüş Plantar görünüş

Ayak kemikleri

Tibia’da bulunan önemli anatomik oluşumlar: Facies articularis superior, cond-

ylus medialis, condylus lateralis, facies articularis fibularis, area intercondylaris anteri-
or, area intercondylaris posterior, eminentia intercondylaris, corpus tibiae, tuberositas
tibiae, facies medialis, facies posterior, linea musculi solei, facies lateralis, margo ante-
rior, margo medialis, margo interosseus, malleolus medialis, facies articularis malleoli
medialis, incisura fibularis ve facies articularis inferior’dur.
Fibula’da bulunan önemli anatomik oluşumlar: Caput fibulae, facies articularis
capitis fibulae, apex capitis fibulae, collum fibulae, corpus fibulae, facies lateralis, facies
medialis, facies posterior, margo anterior, margo interosseus, margo posterior, malleolus
lateralis, facies articularis malleoli lateralis, fossa malleoli lateralis ve sulcus malleolaris’tir.
Ossa pedis (ayak kemikleri): Ossa tarsi, ossa metatarsi ve ossa digitorum (pha-
langes) olmak üzere üç bölüme ayrılır. Ossa tarsi; ayak bileğinin iskeletini oluşturan
 KAFA KEMİKLERİ (OSSA CRANII)

n Kafa iskeleti; çevrelediği yapılara göre iki kısma ayrılır. Beyni çevreleyen kısmına
neurocranium; ağız ve burun boşluklarını çevreleyen kısmına ise viscerocrani-
um (splanchnocranium) adı verilir. Neurocranium’u oluşturan kemikler; os fron-
tale, os parietale, os occipitale, os temporale, os sphenoidale ve os ethmoidale’dir.
Viscerocranium’u (yüz iskeletini) oluşturan kemikler ise maxilla, os palatinum, os
lacrimale, vomer, os zygomaticum, os nasale, concha nasalis inferior, mandibula, os
hyoideum ve orta kulak kemikçikleridir (bkz. kulak). Mandibula dışındaki tüm ke-
mikler, birbirlerine sutura tipi oynamaz eklemler ile tutunur. Mandibula haricindeki
kafa kemiklerinin meydana getirdikleri bütüne cranium adı verilir. Neurocranium’un
üst bölümüne calvaria (kafatası), alt bölümüne ise basis cranii (kafa tabanı) denir.

NEUROCRANIUM’U OLUŞTURAN KEMİKLER

Os frontale’de bulunan önemli anatomik oluşumlar: Os frontale; tek kemik
olup alın bölgesinin iskeletini oluşturur. Squama frontalis, pars orbitalis ve pars nasalis
olmak üzere üç kısımdan oluşur. Tuber frontale (eminentia frontalis), arcus superci-
liaris, glabella, margo supraorbitalis, incisura supraorbitalis (foramen supraorbitale),
linea temporalis, processus zygomaticus, crista frontalis, sulcus sinus sagittalis superi-
oris, foramen caecum, spina nasalis, fossa glandulae lacrimalis, incisura ethmoidalis,
sinus frontalis, apertura sinus frontalis ve septum sinuum frontalium bu kemikte yer
alan önemli anatomik oluşumlardır.
Eklem yaptığı kemikler: Os sphenoidale, os parietale, os nasale, os ethmoidale, os lac-
rimale, os zygomaticum ve maxilla’dır.

!
Frontal kemiğin squama frontalis’i embriyolojik dönemde sağ ve sol olmak üzere
iki parçadan gelişir. İki parça arasında sutura frontalis persistens (sutura meto-
pica) bulunur. Squama frontalis; 6-8 yaşlarında kaynaşarak tek kemik halini alır.

!
Frontal kemiğin pars nasalis’i; sutura frontonasalis aracılığıyla os nasale ile eklem
yapar. Sutura frontonasalis ile sutura internasalis (sağ ve sol os nasale’ler arasın-
daki eklem)’in birleştiği noktaya nasion denir.

Os parietale’de bulunan önemli anatomik oluşumlar: Sulcus sinus sigmoidei,

sulcus sinus sagittalis superioris, sulcus arteriae meningeae mediae, sulci arteriosi, linea
temporalis superior, linea temporalis inferior, tuber parietale (eminentia parietalis),
margo occipitalis, margo squamosus, margo sagittalis, margo frontalis, angulus fronta-
lis, angulus occipitalis, angulus sphenoidalis ve angulus mastoideus’tur.

83
84 KAFA KEMİKLERİ (OSSA CRANII)

Os parietale

Os parietale

Os frontale

Sutura frontalis persistens

(sutura metopica)
Os temporale

Os
occipitale
Os ethmoidale
Os zygomaticum

Os nasale

Concha nasalis inferior

Os temporale Vomer

Maxilla

Os sphenoidale

Os zygomaticum Os ethmoidale Os frontale

Os parietale

Os palatinum

Os lacrimale

Mandibula

Os sphenoidale
Os temporale
Os lacrimale
Os nasale
Os zygomaticum
Vomer
Maxilla
Kafa kemikleri Mandibula

Eklem yaptığı kemikler: Diğer tarafın os parietale’si, os frontale, os occipitale, os sphe-

noidale ve os temporale ile eklem yapar.

!
Parietal kemiğin margo occipitalis’i os occipitale ile eklem yaparak sutura
lambdoidea’yı oluşturur. Bebeklerde; sutura sagittalis’in ön ucu ile os frontale
arasında kalan sahada fonticulus anterior (ön fontanel), sutura sagittalis’in arka
ucu ile os occipitale arasında kalan sahada ise fonticulus posterior (arka fonta-
nel) bulunur. Fonticulus’lar (fontaneller) membranöz yapıda ve bağ dokusu ile
örtülü olup ön fontanel doğumdan sonraki 18. aya kadar, arka fontanel ise do-
ğumdan 2-3 ay sonra kemikleşerek kapanır. Erişkinlerde ön fontanelin bulundu-
ğu noktaya bregma, arka fontanelin bulunduğu noktaya ise lambda adı verilir.
90 KAFA KEMİKLERİ (OSSA CRANII)

Sutura frontalis persistens (sutura metopica)

Os frontale
Glabella

Arcus superciliaris

Nasion

Incisura supraorbitalis
(Foramen supraorbitale)

Processus zygomaticus (Os frontale)

Fissura orbitalis superior
Os nasale
Apertura piriformis
Fissura orbitalis inferior
Processus frontalis (maxilla)

Concha nasalis inferior

Foramen infraorbitale

Crista nasalis
Processus zygomaticus (maxilla)
Maxilla
Spina nasalis anterior
Ramus
mandibulae

Processus alveolaris

Os frontale
Linea obliqua
Angulus mandibulae
Mandibula

Pars alveolaris mandibulae Os parietale

Foramen mentale
Corpus mandibulae
Os temporale
Tuberculum Os nasale
mentale
Protuberantia mentalis Os lacrimale

Os sphenoidale
Os zygomaticum

Vomer

Maxilla
Kafa iskeletinin önden görünüşü

VISCEROCRANIUM’U OLUŞTURAN KEMİKLER

Maxilla’da bulunan önemli anatomik oluşumlar: Corpus maxillae, facies or-
bitalis, canalis infraorbitalis, sulcus infraorbitalis, margo infraorbitalis, foramen inf-
raorbitale, fossa canina, incisura nasalis, spina nasalis anterior, facies infratemporalis,
foramina alveolaria, canales alveolares, tuber maxillae, sulcus lacrimalis, crista concha-
lis, hiatus maxillaris, sulcus palatinus major, sinus maxillaris, processus frontalis, crista
lacrimalis anterior, incisura lacrimalis, crista ethmoidalis, processus zygomaticus, pro-
cessus palatinus, crista nasalis, canales incisivi, sulci palatini, processus alveolaris, arcus
alveolaris, alveoli dentales, septa interalveolaria, septa interradicularia, juga alveolaria
ve foramina incisiva’dır.
Eklem yaptığı kemikler: Os frontale, os nasale, os ethmoidale, os lacrimale, os zygoma-
ticum, os palatinum, vomer, concha nasalis inferior ve diğer tarafın maxilla’sıdır.
 FOSSA INFRATEMPORALIS VE
FOSSA PTERYGOPALATINA

FOSSA INFRATEMPORALIS
n Fossa temporalis’in altında ve ramus mandibulae’nın derininde bulunan bir çukurdur.
Bu çukurun tabanı yukarıda, tepesi aşağıda olup ön, arka, iç ve dış olmak üzere dört
adet duvarı vardır. Tabanını sfenoid kemiğin ala major’unun facies infratemporalis’i ve
crista infratemporalis’i yapar. Tepesi ramus mandibulae’nın iç yüzündeki tuberositas
pterygoidea ile musculus pterygoideus medialis arasında kalan bölgedir. Ön duvarını
tuber maxillae, musculus buccinator ve musculus constrictor pharyngis superior oluştu-
rur. Arka duvarını mandibula’nın processus condylaris’i, temporal kemikteki processus
styloideus ve glandula parotidea meydana getirir. İç duvar processus pterygoideus’un la-
mina lateralis’i, tuber maxillae ve fissura pterygomaxillaris tarafından sınırlandırılır. Dış
duvarını ramus mandibulae’nın iç yüzü ve arcus zygomaticus yapar.

!
Fissura pterygomaxillaris, fossa infratemporalis’i fossa pterygopalatina’ya; ori-
ficium zygomaticum ise fossa infratemporalis’i fossa temporalis’e bağlar. Fossa
infratemporalis; tabanında bulunan foramen ovale ve foramen spinosum ile fossa
cranii media’ya açılır. Fissura orbitalis inferior ise fossa infratemporalis’in orbita
ile bağlantısını sağlar.

FOSSA INFRATEMPORALIS’TE YER ALAN ANATOMİK

OLUŞUMLAR
Arteria maxillaris ve dalları, plexus pterygoideus, venae maxillares, nervus mandibula-
ris ve dalları, ganglion oticum, musculus pterygoideus medialis, musculus pterygoide-
us lateralis, yağ dokusu ve bağ dokusudur.
n Arteria maxillaris: Arteria carotis externa’nın iki terminal dalından biri (diğeri
arteria temporalis superficialis) olup; parotis bezinin içinde, collum mandibulae
hizasında bu arterden ayrılır. Daha sonra parotis bezini terk ederek fossa
infratemporalis’e ulaşır. Arteria maxillaris; mandibular parça, pterygoid parça ve
pterygopalatin parça olmak üzere üç kısımda incelenir. Mandibular ve pterygoid
parçalar fossa infratemporalis’te bulunur. Mandibular parçanın verdiği dallar; arte-
ria auricularis profunda, arteria tympanica anterior, arteria alveolaris inferior ve
arteria meningea media’dır. Arteria auricularis profunda meatus acusticus externus
ve membrana tympanica (kulak zarı)’yı, arteria tympanica anterior membrana
tympanica’yı, arteria alveolaris inferior alt çene dişleri ile gingiva’yı, arteria menin-
gea media ise dura mater’i besler. Pterygoid parçanın verdiği dallar arteria tempora-

117
118 FOSSA INFRATEMPORALIS VE FOSSA PTERYGOPALATINA

Fossa infratemporalis’in damar ve sinirleri

lis profunda anterior, arteria temporalis profunda posterior, arteria masseterica,

arteria buccalis ve rami pterygoidei’dir. Bu dallar aynı isimli kasların bulunduğu
bölgeleri besler. Arterin pterygopalatin parçası fossa pterygopalatina’da anlatılacak-
tır.
n Plexus pterygoideus ve venae maxillares: Arteria maxillaris’in dalları ile
birlikte seyreden venler pterygoid kaslar etrafında bir araya gelerek plexus
pterygoideus’u meydana getirirler. Plexus pterygoideus’tan çıkan küçük venlerin
birleştiği yerden venae maxillares başlar. Venae maxillares; collum mandibulae ile
ligamentum sphenomandibulare arasından geçer ve daha sonra venae temporales
superficiales ile birleşerek vena retromandibularis’i oluşturur.
n Nervus mandibularis ve dalları: Nervus mandibularis; nervus trigeminus
(beşinci kranial sinir)’un en kalın dalı olup hem duyu, hem de motor lifler taşır.
Cavitas cranii’yi foramen ovale’den geçerek terk eder ve fossa infratemporalis’e gelir.
Bu sinir fossa infratemporalis’te truncus dalları, ön dallar ve arka dallar olarak sınıf-
landırılan üç grup dal verir. Truncus dalları nervus spinosus (ramus meningeus) ve
 FOSSA INFRATEMPORALIS VE FOSSA PTERYGOPALATINA 119
nervus pterygoideus medialis’tir. Nervus spinosus, foramen spinosum’dan geçerek
cranium’a girer ve dura mater’in duyusunu alır. Nervus pterygoideus medialis ise
musculus pterygoideus medialis, musculus tensor veli palatini ve musculus tensor
tympani’yi inerve eder. Nervus mandibularis’in ön dalları nervus massetericus,
nervi temporales profundi, nervus pterygoideus lateralis ve nervus buccalis’tir.
Nervus buccalis; musculus pterygoideus lateralis’in iki başı arasından geçip öne
doğru seyreder ve yanağın iç yüzünün duyusunu alır. Diğer dallar ise aynı isimli
kasları inerve eder. Nervus mandibularis’in arka dalları nervus auriculotemporalis,
nervus lingualis ve nervus alveolaris inferior’dur. Nervus auriculotemporalis duyu
ve parasempatik lifler taşır. Genellikle iki dal halinde başlar ve bu dalların arasından
arteria meningea media geçer. Daha sonra birleşen dallar arkaya doğru ilerleyerek
ligamentum sphenomandibulare ile collum mandibulae’nın arasından geçer ve
yukarıya doğru seyreder. Bu sinire yukarıya doğru seyri sırasında arteria ve vena
temporalis superficialis’ler eşlik eder. Nervus auriculotemporalis; articulatio tempo-
romandibularis, meatus acusticus externus, tragus ve temporal bölgenin duyusunu
alır. Ayrıca bu sinirin içerisinde seyreden postganglionik parasempatik lifler glandu-
la parotidea’yı inerve eder. Nervus lingualis duyu ve parasempatik lifler taşır. Duyu
lifleri; ağız döşemesi ile alt çene gingiva’sının duyusunu ve dilin 2/3 ön kısmının
genel duyusunu alır. Bu sinirde seyreden parasempatik lifler ise ganglion
submandibulare’ye gider. Nervus alveolaris inferior somatomotor ve duyu lifleri
taşır. Bu sinir musculus pterygoideus lateralis’in iç tarafında aşağıya doğru ilerler.

Fossa pterygopalatina’nın arter ve sinirleri

 COLUMNA VERTEBRALIS,
COSTA’LAR, STERNUM

COLUMNA VERTEBRALIS
n Columna vertebralis (omurga); 33-34 adet vertebra ve bunların aralarında yer alan
discus intervertebralis’lerin üst üste sıralanması ile meydana gelen “S harfi” şeklinde
bir sütundur. Baş, boyun, göğüs, karın bölgelerinde yer alan anatomik oluşumla-
rın ağırlığını taşır, bunlara sağlam bir destek fonksiyonu görür ve pelvis aracılığı ile
bu ağırlığı alt ekstremitelere iletir. Ayrıca; vertebra’ların corpus’ları ile arcus’larının
aralarında oluşan canalis vertebralis’in içinde merkezi sinir sisteminin çok önemli
bir kısmı olan medulla spinalis bulunur. Vücudun arka ve orta kısmında bulunan
columna vertebralis’in uzunluğu ortalama olarak erkeklerde 70 cm, kadınlarda ise
60 cm’dir.

!
Columna vertebralis’in yaklaşık olarak ¼’ünü vertebra corpus’ları arasında bulu-
nan discus intervertebralis’ler oluşturur.

n Columna vertebralis’i oluşturan vertebra’ların 7 tanesi servikal vertebra (vertebrae

cervicales), 12 tanesi thorakal vertebra (vertebrae thoracicae), beş tanesi lumbal
vertebra (vertebrae lumbales), beş tanesi sakral vertebra (vertebrae sacrales) ve dört
veya beş tanesi ise koksigeal vertebra (vertebrae coccygeae)’dır. Beş adet sakral ver-
tebra birbirleri ile birleşerek os sacrum’u, dört veya beş koksigeal vertebra ise birbir-
leri ile birleşerek coccyx (os coccygis)’i meydana getirir. Os sacrum ve coccyx pelvis
iskeletinin yapısında yer alan kemiklerdir (sağ ve sol os coxae, os sacrum ve coccyx
birleşerek pelvis’in iskeletini oluşturur). Columna vertebralis’i meydana getiren ver-
tebra’ların 24 tanesi (servikal, thorakal ve lumbal vertebra’lar) birbirleri ile eklemler
aracılığıyla bağlanmışlardır. Bu vertebra’lara presakral vertebra’lar denir.

!
Os sacrum yukarıda beşinci lumbal vertebra, aşağıda ise coccyx ile eklem yapar.

!
Sakralizasyon: Beşinci lumbal vertebra’nın os sacrum ile birleşik olması durumu-
na sakralizasyon denir.

137
 COLUMNA VERTEBRALIS, COSTA’LAR, STERNUM 139

!
Spina bifida: Embriyolojik gelişim sırasında, arcus vertebrae’nın tamamlanama-
ması sonucu omurganın ayrık veya açık kalması durumuna denir. En sık görülen
konjenital hastalıklardan biridir. Ülkemizde her 1000 canlı doğumdan 3’ü spina
bifida veya benzeri bir durumla doğmaktadır.

SADECE VERTEBRAE CERVICALES’E AİT ÖZELLİKLER

n Servikal vertebra’lar yedi tanedir. Birincisi atlas, ikincisi axis, yedincisi ise vertebra
prominens olarak isimlendirilir (bunlar atipik servikal vertebra’lardır).

Foramen vertebrale
Proc. articularis superior
Proc. spinosus
7 vertebrae cervicales
(C I – C VII)

Proc. articularis inferior

Corpus vertebrae
Foramen transversarium

Proc. transversus
C V vertebra

Proc. articularis superior

Proc. transversus

5. kaburga tüberkülünün
eklem yüzü (fovea costalis
processus transversi)
Proc. articularis inferior 12 vertebrae thoracicae
Foramen vertebrale
Proc. spinosus (T I –T XII)

5. kaburga başı ile eklem yapan

Corpus vertebrae eklem yüzü (fovea costalis superior)
6. kaburga başı ile eklem yapan
eklem yüzü (fovea costalis inferior)
T V vertebra

Foramen vertebrale
Proc. articularis superior
Proc. spinosus

5 vertebrae lumbales
(L I – L V)
Pediculus arcus vertebrae

Proc. transversus
Corpus vertebrae
Os sacrum
Proc. articularis inferior (5 vertebrae sacrales’in
kaynaşmasıyla oluşur)

Coccyx (3-4 vertebrae

coccygeae’nın
L III vertebra kaynaşmasıyla oluşur)

Bölgesel vertebra’lar
142 COLUMNA VERTEBRALIS, COSTA’LAR, STERNUM

Collum costae Tuberculum costae

Facies articularis capitis costae

Collum costae
Facies articularis tuberculi costae (vertebra’nın
Collum costae Tuberculum costae proc. transversus’u ile eklem yapan yüzey) Caput costae
Facies articularis
M. scalenus posterior’un
capitis costae
yapışma yeri
M. scalenus medius’un
yapışma yeri
Facies articularis capitis
Sulcus arteriae subclaviae costae (corpus vertebrae
Tuberculum musculi ile eklem yapan yüzey)
scaleni anterioris
Sulcus venae subclaviae
Tuberositas musculi
serrati anterioris Costa prima
Alt yüzü
(I)’nın alt yüzü
Facies articularis capitis
costae (corpus vertebrae ile Cartilago costalis
eklem yapan yüzeyler)
Cartilago costalis Angulus costae
Costa prima
Crista capitis İç yüzü
(I) ’nın üst yüzü costae

Tuberculum costae
Cartilago costalis
Costa secunda Crista capitis costae
(II) ’nın üst yüzü Sulcus costae

Dış yüzü
Facies articularis capitis costae (corpus vertebra’nın
ile eklem yapan yüzeyler)
Facies articularis tuberculi costae (vertebra’nın
Tuberculum costae’nin proc. transversus’u ile eklem yapan yüzey)
ekleme katılmayan bölümü

Dış yüzü

Cartilago costalis Costa V ’in ön yüzü

İç yüzü

Sulcus costae
Costa V ’in arka yüzü

Cartilago costalis

Facies articularis tuberculi costae (vertebra’nın

proc.transversus’u ile eklem yapan yüzey) Costa XII ’nin ön yüzü

!
7-10. costa’ların kıkırdak kısımlarının medial uçları birleşerek arcus costalis’i
oluştururlar. Arcus costalis üst ucu ile sternum’a bağlanır.
n Tipik costa’larda bulunan önemli anatomik oluşumlar: Caput costae, facies arti-
cularis capitis costae, crista capitis costae, collum costae, crista colli costae, corpus
costae, tuberculum costae, facies articularis tuberculi costae, angulus costae, sulcus
costae ve crista costae’dır.
 SIRT BÖLGESİNDE
YER ALAN KASLAR

YÜZEYEL SIRT KASLARI

n Yüzeyel sırt kasları; embriyolojik gelişim ve fonksiyon bakımından üst ekstremite ile
ilgilidir. Bu nedenle üst ekstremite bölümünde anlatılmıştır.

ORTA TABAKADA YER ALAN SIRT KASLARI

n Solunuma yardımcı kaslar oldukları söylense de, bu fonksiyonları tartışmalıdır.

Kasın ismi Origo Insertio Sinir Fonksiyon

Musculus Ligamentum 2-5. angulus Nervi 2-5. costa’ları
serratus nuchae, 7. servikal costae’lar intercostales yukarı kaldırır
posterior ve 1-3. thorakal II-V
superior vertebra’ların
processus
spinosus’ları
Musculus 11-12. thorakal ve 9-12. angulus Nervi 9-12. costa’ları
serratus 1-2. lumbal costae’lar intercostales aşağı çeker
posterior inferior vertebra’ların IX-XI ve nervus
processus subcostalis
spinosus’ları

DERİN SIRT KASLARI

n Derin sırt kaslarının bir grubu baş ve boynun, diğer grupları ise omurganın hare-
ketleri ile ilgilidirler. Omurganın uzunluğu boyunca, vertebra’ların processus spino-
sus’ları ile processus transversus’ları arasındaki bölgede bulunurlar. Derin sırt kas-
larını fascia thoracolumbalis örter. Tüm derin sırt kasları spinal sinirlerin ramus
posterior’ları tarafından inerve edilir.
n Fascia thoracolumbalis: Yukarıda fascia cervicalis profunda’nın lamina superficialis’i
ile devam eder. Thorakal bölgede ince olup musculus serratus posterior superior’un
derinindedir. Lumbal bölgede lamina posterior (lamina superficialis), lamina
media ve lamina anterior (lamina profunda; fascia musculi quadrati lumborum)
olarak isimlendirilen üç tabaka halinde düzenlenir. Arka tabaka lumbal ve sakral
vertebra’ların processus spinosus’ları ile ligamentum supraspinale’lere yapışır. Orta
tabaka lumbal vertebra’ların processus transversus’larının uç kısımlarına, ligamenta
intertransversaria, crista iliaca, on ikinci costa ve ligamentum lumbocostale’ye tutu-
nur. Ön tabaka ise lumbal vertebra’ların processus transversus’larının ön kısımları,
ligamentum iliolumbale ve crista iliaca’ya yapışır. Fascia thoracolumbalis’in arka ve

147
148 SIRT BÖLGESİNDE YER ALAN KASLAR

A. intercostalis posterior Aorta thoracica

M. latissimus dorsi
Corpus vertebrae V. hemiazygos
accessoria
M. intercostalis externus
Sol akciğer
V. azygos
M. intercostalis internus

M. intercostalis intimus
Ganglion sensorium, n. spinalis
(ganglion spinale)
R. communicans albus ve r.
M. serratus anterior communicans griseus
N. spinalis
Sağ akciğer R. anterior
Visceralis R. posterior
Pleura
Parietalis

M. teres major

M. subscapularis

Scapula Proc. spinosus

N. spinalis’in r. posterior’unun
M. infraspinatus r. cutaneus posterior’u
M. trapezius M. erector spinae
M. rhomboideus major

Sırt bölgesinin thorakal seviyeden geçen transvers kesiti

orta tabakaları musculus erector spinae olarak isimlendirilen kas grubunu sarar ve
bu kas grubunun lateralinde birbirleriyle birleşir. Ön ve orta tabakaları ise musculus
quadratus lumborum’u sardıktan sonra kasın lateralinde birbiriyle birleşir.
n Derin sırt kasları; yüzeyel tabaka, orta tabaka ve derin tabaka olmak üzere üç grupta
incelenir.

Yüzeyel tabakada yer alan kaslar:

Kasın ismi Origo Insertio Sinir Fonksiyon
Musculus Ligamentum Processus Servikal spinal Unilateral: Başı kendi
splenius nuchae, 7. mastoideus, linea sinirlerin ramus tarafına eğer, baş ve
capitis servikal ve ilk 4 nuchalis superior posterior’ları boynu aynı tarafa
thorakal döndürür
vertebra’nın Bilateral: Başın
processus ekstensiyonu
spinosus’ları
Musculus 3-6. thorakal 1-3. servikal Servikal spinal Unilateral: Boynu
splenius vertebra’ların vertebra’ların sinirlerin ramus kendi tarafına eğer
cervicis processus processus posterior’ları ve döndürür
spinosus’ları transversus’ları Bilateral: Boynun
ekstensiyonu
 SOLUNUM SİSTEMİ

BURUN
n Burun; solunum sisteminin ilk kısmıdır. Büyüklüğü ve şekli çok değişken olmakla
birlikte üç yüzlü bir piramide benzetilebilir. Burnun iskeleti kemik ve kıkırdaktan
yapılmış olup, üzeri kas ve deri ile örtülüdür. İnspirasyon sırasında solunan havanın
ısıtılması, nemlendirilmesi ve yabancı partiküllerden temizlenmesi fonksiyonlarına
sahiptir. Ayrıca, koku duyusu ile ilgili bir organdır. Burun; nasus externus ve cavitas
nasi (burun boşluğu) olmak üzere iki kısımda incelenir.

NASUS EXTERNUS
n Nasus externus yüzün ön-orta kısmında yer alır ve piramit şeklindedir. Piramidin
yan yüzleri önde birleşerek dorsum nasi’yi oluşturur. Dorsum nasi’nin yukarıda alın
ile devam eden kısmına radix nasi, serbest olarak sonlanan ön-alt ucuna ise apex
nasi denir. Burnun aşağıya bakan yüzünde nares (burun delikleri) bulunur. Nasus
externus’un yan yüzlerinin çıkıntılı olan alt kısımları, burun deliklerini çevreler ve
ala nasi (burun kanadı)’leri oluşturur.
n Nasus externus; deri, kas, kemik ve kıkırdaktan oluşur. Derisinde çok sayıda yağ
bezi ve derinin altında mimik kasları (musculus nasalis, musculus procerus ve
musculus depressor septi) bulunur. Burnun dış iskeletini oluşturan kemikler os
nasale, maxilla ve os frontale’dir. Bu kemik yapının dışarıya açılan kısmına aper-
tura piriformis adı verilir. Burun kıkırdakları ise cartilago septi nasi, cartilago
alaris major, cartilagines alares minores ve cartilagines nasi accessoriae’dır. Car-
tilago septi nasi; burun boşluğunu ikiye ayıran septum nasi (burun bölmesi)’nin
yapısına katılır. Processus posterior (processus sphenoidalis) ve processus lateralis
olmak üzere iki kısmı vardır. Cartilago alaris major; burun deliklerinin çevresin-
de yer alır ve crus mediale ile crus laterale olarak isimlendirilen iki kısımda ince-
lenir. Cartilagines alares minores; burun kanatlarının yapısına katılır ve sayıları
3-4 adettir. Cartilagines nasi accessoriae; küçük kıkırdaklar olup sayı ve şekilleri
farklılıklar gösterir. Burun kıkırdaklarının görevi, solunum sırasında burun duvar-
larının çökmesine engel olmaktır.

!
Sağ ve sol taraftaki cartilago alaris major’un crus mediale’si, yukarıda cartilago
septi nasi’nin alt kenarına tutunur. Orta hatta ise birbirlerine bağ dokusu ile tutu-
narak septum nasi’nin en ön-alt kısmındaki hareketli bölümünü oluştururlar. Bu
hareketli bölüm pars mobilis septi nasi olarak isimlendirilir.

157
158 SOLUNUM SİSTEMİ

Os frontale
Processus frontalis
(maxilla)

Os nasale

Processus lateralis
cartilago septi nasi

Margo superior
cartilago septi nasi
Cartilago
nasi accessoria
Cartilago alaris major

Spina nasalis anterior

(maxilla) Cartilagines
alares minores

Nasus externus Bağ dokusu

Crus mediale, cartilago

Crus laterale alaris major
cartilago alaris major

Cartilago septi nasi

Spina nasalis anterior

Nasus externus’un alttan görünüşü

!
Cartilago septi nasi’nin spina nasalis anterior ve vomer’in ön kısmına komşu olan
bölümüne cartilago vomeronasalis (Jacobson kıkırdağı) denir.

!
Burnun derisinde bol miktarda yağ bezleri bulunur. Bunların dışarıya açılan de-
likleri de büyük olup comedon olarak isimlendirilir.

Arterleri: Ramus septi nasi ve ramus lateralis nasi (arteria facialis’in dalları), arteria
dorsalis nasi (arteria ophthalmica’nın dalı) ve arteria infraorbitalis (arteria maxillaris’in
dalı)’dir.
Venleri: Vena facialis ve vena ophthalmica’ya dökülür.
Lenfatikleri: Nodi submandibulares ve nodi parotidei superficiales’e direne olur.
Sinirleri: Deri duyusunu alan sinirler nervus infratrochlearis ve nervus nasociliaris
(nervus ophthalmicus’un dalları), nervus ethmoidalis anterior (nervus nasociliaris’in
dalı) ve nervus infraorbitalis (nervus maxillaris’in dalı)’dir. Burnun kaslarını nervus
facialis inerve eder.
 SOLUNUM SİSTEMİ 159

CAVITAS NASI (BURUN BOŞLUĞU)

n Burun boşluğunu ikiye ayıran bölmeye septum nasi denir. Burun boşluğu önde na-
res adı verilen bir çift açıklık ile dışarıya, arkada choanae adı verilen bir çift açıklık
ile nasopharynx’e açılır. Her bir burun boşluğunun üst, alt, iç ve dış olmak üzere
dört duvarı vardır. Üst duvarına tavan, alt duvarına taban da denir. Üst duvarını os
nasale, os frontale, os ethmoidale ve os sphenoidale oluşturur. Alt duvarı palatum
durum (sert damak) olup maxilla’nın processus palatinus’u ile os palatinum’un lami-
na horizontalis’i yapar.

!
Burun boşluğunun alt duvarı ile ağız boşluğunun üst duvarı ortak olup;
maxilla’nın processus palatinus’u ve palatin kemiğin lamina horizontalis’i tara-
fından oluşturulur.

n Burun boşluğunun iç duvarını iki burun boşluğunu birbirinden ayıran septum

nasi meydana getirir. Septum nasi’yi os ethmoidale’nin lamina perpendicularis’i,
vomer ve cartilago septi nasi oluşturur. Burun boşluğunun dış duvarının iskeleti-
ni maxilla, processus pterygoideus’un lamina medialis’i, os palatinum’un lamina
perpendicularis’i, concha nasalis inferior, concha nasalis media, concha nasalis supe-
rior ve os lacrimale yapar. Concha’lar dış duvardan başlayıp burun boşluğunun içe-
risine doğru seyreden yükseltilerdir. En küçüğü concha nasalis superior, en büyüğü
ise concha nasalis inferior’dur. Concha’ların dış yüzleri ile burnun dış duvarı arasın-

Concha nasalis media (kesilmiş)

Concha nasalis superior (kesilmiş)

Meatus nasi superior’un lateral duvarındaki

apertura cellulae ethmoidales posterior
Apertura sinus sphenoidalis,
Sinus frontalis recessus sphenoethmoidalis

Sinus frontalis ve
cellulae ethmoidales Sinus sphenoidalis
anteriores’in açıldığı ductus
frontonasalis’in Apertura cellulae
infundibulum açıklığı ethmoidales mediae

Concha nasalis inferior Hiatus semilunaris

(kesilmiş)

Apertura ductus nasolacrimalis

Hiatus semilunaris tabanında

apertura sinus maxillaris

Burun boşluğunun lateral duvarı, concha’lar kesilmiş

 DIAPHRAGMA

n Diaphragma; göğüs boşluğu ile karın boşluğunu birbirinden ayıran, kubbe şekilli,
muskuloaponeurotik bir bölmedir. Konveks olan kubbe kısmı göğüs boşluğuna doğ-
ru girmiştir. Diaphragma’nın apertura thoracis inferior’a tutunan periferik kısmı kas
yapısında olup bu kısım diaphragma’nın orta kısmında yer alan aponeurotik yapılı
centrum tendineum’da sonlanır. Kas yapısında olan bölüm; pars sternalis diaphrag-
matis, pars costalis diaphragmatis ve pars lumbalis diaphragmatis olmak üzere üç
kısımda incelenir. Sternal parça en küçük kısım olup processus xiphoideus’un arka
yüzünden başlar. Kostal parça son altı costa’nın kıkırdakları ve buraya yakın olan ke-
mik bölümlerinden başlar. Lumbal parça ise lumbal vertebra’ların her iki yanından
başlayan crus dextrum ve crus sinistrum ile bunların dış tarafında bulunan liga-
mentum arcuatum laterale, ligamentum arcuatum mediale ve ortada ligamentum
arcuatum medianum’dan başlar. Crus dextrum 1-3.; crus sinistrum ise 1 ve 2. lum-
bal vertebra corpus’larının yan kısımları ile aradaki discus intervertebralis’lerden
başlar. Crus dextrum; crus sinistrum’dan daha uzun ve kalındır. Crus dextrum ile
crus sinistrum’un medial kenarları, on ikinci thorakal vertebra seviyesinde orta hatta
birleşir ve aorta thoracica’nın önünde yer alan ligamentum arcuatum medianum’u
oluştururlar. Diaphragma’nın crus dextrum’u ile flexura duodenojejunalis arasında
uzanan fibromuskuler yapıya musculus suspensorius duodeni (Treitz ligamenti)
(ligamentum suspensorium duodeni) adı verilir.

!
Ligamentum arcuatum laterale, musculus quadratus lumborum’u örten fascia’nın
üst kısmının kalınlaşması ile oluşur. Ligamentum arcuatum mediale ise muscu-
lus psoas major’u örten fascia’nın üst kısmının kalınlaşması ile oluşur.
n Centrum tendineum; diaphragma kubbesinin orta kısmında yer alan, ince fakat
kuvvetli liflerin birbiriyle karışması sonucu oluşan aponörotik bir yapıdır. Pericardi-
um centrum tendineum’un üzerine oturur.

DIAPHRAGMA’DA BULUNAN AÇIKLIKLAR

n Diaphragma’da üç büyük ve birçok küçük açıklık mevcuttur. Bu açıklıklar; göğüs veya ka-
rın boşluğunda bulunan bazı anatomik oluşumların bir taraftan diğerine geçişine olanak
sağlar. Büyük açıklıklar hiatus aorticus, hiatus oesophageus ve foramen venae cavae’dır.
Hiatus aorticus on ikinci thorakal vertebra’nın alt kenarı hizasında ve orta hattın biraz sol
tarafında bulunur. Üç büyük açıklığın en arkada ve en altta olanıdır. Hiatus aorticus; di-
aphragma crus’larının medial kenarları arasında oluşan bir açıklıktır. Bu açıklıktan aorta,
ductus thoracicus ve bazen ilave olarak vena azygos ile vena hemiazygos geçer. Vena azy-
gos bazen crus’ların içinden geçer. Hiatus oesophageus, onuncu thorakal vertebra se-

179
180 DIAPGRAGMA

Centrum tendineum diaphragmatis

Sternum
Foramen venae cavae
Centrum tendineum diaphragmatis Foramen venae cavae

Pars costalis
diaphragmatis

Pars lumbalis diaphragmatis Hiatus oesophageus

Hiatus aorticus

Diaphragma’nın üstten görünümü

Hiatus oesophageus

Costa XII
Costa XI
Ligamentum arcuatum laterale
Crus sinistrum Göğüs kafesi ile birlikte diaphragma
Ligamentum arcuatum medianum
Ligamentum
arcuatum mediale Hiatus aorticus
Crus dextrum

viyesinde ve crus dextrum’un lifleri arasında bulunur. Bu açıklıktan oesophagus, arteria

ve vena gastrica sinistra’nın özofageal dalları, sağ ve sol nervus vagus, oesophagus’un alt
1/3’ünü direne eden lenf damarları geçer. Foramen venae cavae sekizinci ve dokuzuncu
thorakal vertebra’lar arasındaki discus intervertebralis seviyesinde bulunur. Bu açıklıktan
vena cava inferior ve sağ nervus phrenicus geçer.
n Bu üç büyük deliğin yanı sıra, crus dextrum ve sinistrum’da küçük açıklıklar var-
dır. Crus dextrum’daki küçük açıklıklardan sağ nervus splanchnicus major ve mi-
nor geçer. Crus sinistrum’daki küçük açıklıklardan ise sol nervus splanchnicus ma-
jor ve minor ile bazen vena hemiazygos geçer. Truncus sympathicus ise genellikle
diaphragma’nın arkasından geçer.

!
Diaphragma’da kas liflerinin bulunmayıp sadece fascia yapılarının yer aldığı iki za-
yıf bölge vardır. Bunlardan birincisi sternal parça ile kostal parça arasında olup tho-
raks duvarına komşudur. Bu zayıf bölgeden arteria epigastrica inferior ve karaciğer
ile karın duvarından gelen lenf damarları geçer. İkinci zayıf bölge ise ligamentum
arcuatum mediale ve laterale arasında olup buraya böbreğin üst-arka kısmı oturur.
Diaphragma’nın fonksiyonu: Solunumun inspirasyon fazındaki en önemli kas
olup normal solunumda 2/3 oranında fonksiyon görür. Diaphragma’nın kas yapısın-
daki periferik kısmı kasıldığında, normalde göğüs boşluğuna doğru kubbe yapmış olan
centrum tendineum’u aşağı doğru çeker. Buna bağlı olarak göğüs boşluğunun hacmi ar-
tar ve basıncı düşer. Karın boşluğunun ise hacmi azalır ve basıncı artar. Göğüs boşluğu
 PELVIS VE PERINEUM

PELVIS
n Sağ ve sol os coxae, os sacrum ve coccyx birleşerek pelvis’in iskeletini yapar. Os
coxae’lar pelvis iskeletinin ön ve yan kısımlarını, os sacrum ve coccyx ise arka kısmı-
nı oluşturur. Pelvis’in iskeletini oluşturan kemikler ve aralarında yer alan eklemler
için bkz. Alt ekstremite kemik ve eklemleri.
n Pelvis; pelvis major ve pelvis minor olarak isimlendirilen ve linea terminalis ile
birbirinden ayrılan iki kısımdan oluşur. Linea terminalis arkada promontorium’dan
başlar, yanlarda linea arcuata, önde pecten ossis pubis ile devam ederek symphysis
pubica’ya ulaşır. Pelvis major’un sadece arka-yan kısımlarında kemik yapı vardır. Di-
ğer kısımları ise kas ve zarlar ile örtülüdür. Pelvis major’un arka-yan kısımlarını ala
ossis ilii’ler kapatır. Pelvis minor’un duvarlarını arkada os sacrum ve coccyx, yanlar-
da ilium’un alt kısmı ve ischium, ön-altta ise pubis oluşturur. Pelvis minor aşağıya
doğru daralan kısa bir kanal olup giriş deliğine apertura pelvis superior, çıkış deli-
ğine apertura pelvis inferior, içinde yer alan boşluğa ise cavitas pelvis denir.

!
Apertura pelvis superior’un düzlemi ile horizontal düzlem arasında 60-70 de-
recelik bir açı vardır. Apertura pelvis inferior arkada os sacrum, coccyx ve li-
gamentum sacrotuberale; yanlarda tuber ischiadicum’lar; önde ise iskion-pubis
kolları ve symphysis pubica tarafından sınırlandırılır. Apertura pelvis inferior kas
ve zarlar ile örtülüdür. Apertura pelvis inferior’un düzlemi ile horizontal düzlem
arasında yaklaşık 15 derecelik bir açı vardır.
n Pelvis’in yapısı kadın ve erkekte farklılık gösterir. Kadın pelvis’i erkek pelvis’ine göre
daha hafif ve incedir. Promontorium’un kadınlarda daha az çıkıntılı olması nedeniy-
le; apertura pelvis superior kadınlarda oval, erkeklerde ise kalp şeklindedir. Kadın
pelvis’inde apertura pelvis inferior daha geniştir. Ala ossis ilii’nin konkavlığı kadın-
larda daha azdır ve bu nedenle kadınlarda bu parça dışa doğru daha yatıktır. Kadın
pelvis’inde symphysis pubica’nın yüksekliği erkek pelvis’inden daha azdır. Kadınlar-
da os sacrum ve coccyx’in öne doğru yaptığı konkavlık erkeklerden daha fazladır.
Kadın pelvis’inde angulus subpubicus daha geniştir.

!
Pelvis’in yapısı, apertura pelvis superior ve inferior’un çapları özellikle normal
yolla yapılan doğumlarda çok önemlidir. Pelvis’in genişliği belli ölçülerden kü-
çük ise, doğumun normal doğum kanalından gerçekleşmesi imkansızdır ve bu
durumda sezeryan operasyonu ile doğum gerçekleştirilir.

277
280 PELVIS VE PERINEUM

Symphysis pubica
Hiatus urogenitalis
M. pubococcygeus
(m. levator ani)

Hiatus anorectalis
Canalis obturatorius

M. obturatorius internus

Arcus tendineus
musculi levatoris ani

M. iliococcygeus
(m. levator ani)

Lig. anococcygeum

Spina ischiadica

M. coccygeus
Lig. sacrotuberale

M. piriformis

Lig. sacrospinale

Lig.
sacrococcygeum
anterius

Canalis sacralis Os sacrum

M. levator ani ve m. coccygeus (anterosuperior görünüş)

tan oluşur. Fascia pelvis parietalis; pelvis kaslarını (musculus obturatorius internus,
musculus piriformis, musculus levator ani, musculus coccygeus ve musculus sphinc-
ter urethrae) ve pelvis’te bulunan büyük damarları sarar. Fascia pelvis visceralis ise
pelvis’te bulunan organları sarar ve uterus’un iki önemli ligamentini (ligamentum
transversum cervicis ve ligamentum rectouterinum) oluşturur.
Pelvis’te yer alan arterler: Arteria iliaca communis, arteria iliaca externa ve
arteria iliaca interna’dır. Sağ ve sol arteria iliaca communis; apertura pelvis superior
seviyesinde ve sakroiliak eklemin önünde, arteria iliaca externa ve arteria iliaca in-
terna dallarına ayrılır. Arteria iliaca externa’nın dalları; arteria epigastrica inferior ve
arteria circumflexa ilium profunda’dır. Arteria iliaca externa, ligamentum inguinale’nin
altından geçip arteria femoralis adını alır. Arteria iliaca interna’nın ön ve arka olmak
üzere iki kökü vardır. Ön kökünden ayrılan dallar arteria umbilicalis, arteria vesicalis
inferior, arteria rectalis media, arteria uterina (kadında), arteria vaginalis (kadında), ar-
teria obturatoria, arteria pudenda interna ve arteria glutea inferior’dur. Arka kökünden
ise arteria iliolumbalis, arteria sacralis lateralis ve arteria glutea superior çıkar
Pelvis’te yer alan venler: Pelvis’in venleri, vena iliaca interna ve dallarına dökü-
lür. Ayrıca venöz kanın bir kısmı vena sacralis mediana, vena testicularis (vena ovarica)
ve vena rectalis superior’a da açılır.
 PELVIS VE PERINEUM 281
Ligamentum fundiforme penis Ligamentum suspensorium penis
M. bulbospongiosus Corpus penis
Glans penis
Raphe
M. ischiocavernosus
Membrana perinei
M. obturatorius internus M. transversus
perinei superficialis

M. pubococcygeus
(m. levator ani’nin
bir kısmı)
Ligamentum M. iliococcygeus
sacrotuberale (m. levator ani’nin
bir kısmı)

M. puborectalis Corpus perineale

(m. levator ani’nin bir kısmı)

Spatium superficiale perinei (erkek)

PERINEUM
n Perineum (perine); eşkenar dörtgen şeklinde bir bölge olup önde symphysis pu-
bica; arkada coccyx; yanlarda ramus inferior ossis pubis, ramus ossis ischii, tuber
ischiadicum’lar ve ligamentum sacrotuberale tarafından sınırlandırılır. Tuber ischi-
adicum’ların ön uçlarını birleştiren horizontal seyirli bir çizgi ile iki üçgene ayrılır.
Perineum’un ön üçgenine trigonum urogenitale (regio urogenitalis), arka üçgenine
ise trigonum anale (regio analis) adı verilir. Trigonum urogenitale’nin içinden urethra,
kadında ek olarak vagina geçer. Trigonum anale’nin içinden ise canalis analis geçer.

Symphysis pubica

Lig. suspensorium clitoridis Glans clitoridis

Urethra
Membrana perinei
M. bulbospongiosus
M. obturatorius internus
M. ischiocavernosus
M. transversus
perinei superficialis

Vagina

Corpus
perineale
(centrum
perinei)
M. puborectalis
M. (m. levator
pubococcygeus ani’nin parçası)
(m. levator
ani’nin parçası)

Lig. sacrotuberale M. iliococcygeus

(m. levator ani’nin parçası)

Spatium superficiale perinei (kadın)

 ENDOKRİN BEZLER

n Organizmadaki homeostasis için gerekli olan birçok fizyolojik olayda, çok önemli
fonksiyonları bulunan bezlere endokrin bezler (iç salgı bezleri) denir. Endokrin bez-
lerin çıkardıkları salgılar “hormon” olarak isimlendirilir. Hormonlar kan dolaşımına
direkt olarak venler ile veya indirekt olarak lenfatikler yoluyla taşınırlar ve bu hor-
monlar etki yapacakları hedef organlar tarafından tutulurlar. Hormonların etkileri
organizma için uyarıcı veya inhibe edici karakterdedir.
n Endokrin bezler; yalnız iç salgısı olan bezler ve hem iç, hem de dış salgıları olan bezler
olmak üzere iki grupta incelenir. Örneğin pankreas hem iç, hem de dış salgısı olan
bir bezdir. İç (endokrin) salgısı insülin, glukagon ve somatostatin olup bu hormonlar
doğrudan kan dolaşımına verilir. Dış (ekzokrin) salgısı ise lipaz, amilaz ve tripsin olup
pankreasın kanalı ile duodenum’a açılır ve sindirim olayında fonksiyon görür. Bunlara
ilave olarak; ayrı organlar halinde bulunan ve yalnız iç salgıları olan endokrin bezler de
vardır. Bunlar tiroid bezi, paratiroid bezler, böbrek üstü bezi, timus, hipofiz ve pineal
bezdir. Hipofiz ve pineal bez “merkezi sinir sistemi” içerisinde anlatılmıştır.

GLANDULA THYROIDEA
n Glandula thyroidea (tiroid bezi); damardan çok zengin ve kırmızı-kahverengi renkli
bir bez olup boynun ön ve yan bölgelerinde, C5-T1 vertebra’lar arasında bulunur.
Ağırlığı yaklaşık 25-30 gram kadardır. Kadınlarda erkeklere göre biraz daha büyük
ve ağırdır. Ayrıca kadınlarda menstrüasyon ve gebelik dönemlerinde biraz daha bü-
yür. Bezin fonksiyonu bazal metabolizmayı uyaran tiroksin (T-4) ve triiodotironin
(T-3) hormonlarını sentez etmektir. Lobus dexter ve lobus sinister olarak adlandırı-
lan iki lob ve orta hatta bu iki lobu birbirine bağlayan isthmus glandulae thyroideae
kısımlarından oluşur. Isthmus parçası; trachea’nın ikinci ve üçüncü kıkırdak halkala-
rının ön tarafında bulunur. Bazen, bezin isthmus parçasından başlayıp hyoid kemiğe
doğru uzanan ve lobus pyramidalis olarak isimlendirilen üçüncü bir lobu da bulu-
nabilir. Ductus thyroglossus’un orta bölümü gelişerek lobus pyramidalis’i oluşturur.
n Glandula thyroidea’nın embriyoda ilk gelişme yeri, dilde bulunan sulcus terminalis’in
orta yerindeki foramen caecum’dur. Foramen caecum’dan başlayarak aşağı doğru
uzanan kanala ductus thyroglossus denir. Gelişimin ilerleyen dönemlerinde, tiroid
bezi bu kanaldan aşağı inerek boyundaki normal anatomik lokalizasyonuna ulaşır ve
ductus thyroglossus kapanır.

!
Ductus thyroglossus’un açık kaldığı olgularda dile yakın (lingual), intralingual,
sublingual, prelaryngeal, intratracheal ve substernal aksesuar tiroid bezi dokula-
rına rastlanılabilir.

307
308 ENDOKRİN BEZLER

A. carotis externa sin.

V. jugularis interna sin.

V. thyroidea superior
A. carotis interna sin.
Os hyoideum

Membrana thyrohyoidea V. thyroidea superior

M. thyrohyoideus
A. thyroidea superior

A. thyroidea superior
Cartilago thyroidea
N. vagus dex

M. cricothyroideus Lig. cricothyroideum

medianum

Lobus dex. glandula thyroidea

Lobus sin. gl. thyroidea
V. thyroidea media
V. thyroidea inferior

Trachea
A. thyroidea inferior
A. transversa cervicis
A. suprascapularis
N. laryngeus recurrens sin.
N. laryngeus recurrens dex. Truncus thyrocervicalis

A. subclavia dex. A. subclavia sin.

Vv. thyroideae inferiores

N. vagus sin.

V. brachiocephalica dex. V. brachiocephalica sin.

Arcus aortae

V. cava superior N. laryngeus recurrens sin.

Glandula thyroidea’nın önden görünüşü

n Koni şeklinde olan lobus dexter ve sinister’in tepe kısımları tiroid kıkırdağın linea
obliqua’sı, taban kısımları ise trachea’nın dördüncü veya beşinci kıkırdak halkala-
rı seviyesine kadar uzanır. Lobların ön-dış yüzlerini musculus sternothyroideus,
musculus sternohyoideus, musculus omohyoideus’un venter superior’u ve musculus
sternocleidomastoideus örter. İç yüzleri larynx, trachea, oesophagus, nervus lary-
ngeus recurrens ve nervus laryngeus externus ile komşudur. Arka-dış yüzleri ise ar-
 ORBITA, GÖZ KÜRESİ VE
GÖZÜN YARDIMCI OLUŞUMLARI

ORBITA
n Orbita; piramit şeklinde bir çukur olup içerisinde göz küresi, gözün yardımcı olu-
şumları, damarlar, sinirler ve yağ dokusu (corpus adiposum orbitae) yer alır. Pi-
ramidin tabanı önde (aditus orbitae), tepesi (apex) ise arkada bulunur. Orbita ta-
banının kenarına margo orbitalis adı verilir. Margo orbitalis’i frontal kemiğin pars
orbitalis’inin ön kenarı, zigomatik kemiğin pars orbitalis’inin ön kenarı, maxilla’nın
processus frontalis’i ve maxilla’nın facies orbitalis’i sınırlandırır.

!
Orbita’nın tepesinde canalis opticus adı verilen bir kanal vardır. Bu kanaldan
nervus opticus ve arteria ophthalmica geçer.

n Orbita’nın paries superior, paries inferior, paries lateralis ve paries medialis olarak
adlandırılan dört duvarı vardır. Paries superior’u frontal kemiğin pars orbitalis’i
ile sfenoid kemiğin ala minor’u; paries inferior’u maxilla, zigomatik kemiğin facies
orbitalis’i ve palatin kemiğin processus orbitalis’i; paries lateralis’i sfenoid kemiğin
ala major’u, frontal kemiğin pars orbitalis’i ve zigomatik kemik; paries medialis’i ise
maxilla’nın processus frontalis’i, sfenoid kemiğin corpus’u, lakrimal kemik ve eth-
moid kemiğin pars orbitalis’i oluşturur.
n Orbita’nın alt duvarı ile dış duvarı arasında bulunan yarığa fissura orbitalis inferior,
dış duvarı ile üst duvarı arasında yer alan yarığa ise fissura orbitalis superior denir.

!
Fissura orbitalis inferior’dan nervus zygomaticus, arteria infraorbitalis, vena
infraorbitalis ve nervus infraorbitalis geçer. Fissura orbitalis superior’un üst bö-
lümünden nervus lacrimalis, nervus frontalis, nervus trochlearis ve vena oph-
thalmica superior; orta bölümünden nervus oculomotorius’un ramus superior
ve ramus inferior’u, nervus nasociliaris ve nervus abducens; alt bölümünden ise
vena ophthalmica inferior geçer. Anulus tendineus communis; fissura orbitalis
superior’u üst, orta ve alt olmak üzere üç bölüme ayırır.

GÖZ KÜRESİ (BULBUS OCULI)

n Göz küresi (bulbus oculi); orbita adı verilen çukurun içerisinde bulunan ve görme
duyusu ile ilgili olan organdır. Farklı çaptaki iki kürenin iç içe girmesiyle oluşur.
Önde yer alan küre daha küçük (göz küresinin 1/6’sı) ve şeffaf olup cornea olarak ad-

395
396 ORBITA, GÖZ KÜRESİ VE GÖZÜN YARDIMCI OLUŞUMLARI

M. levator palpebrae superioris tendonu Periorbita

Periosteum M. obliguus superior tendonu

M. levator palpebrae superioris

M. orbicularis oculi M. rectus superior

Septum orbitale N. opticus

M. tarsalis superior Vagina externa n. optici

(düz kas)

Fornix conjunctivae superior

Tarsus superior
Conjunctiva

GIl. tarsales

GIl. tarsales’in açılış yerleri

Kirpik
GIl. tarsales
Saccus conjunctivalis
Tarsus inferior

M. orbicularis oculi

M. rectus inferior
Lig. suspensorium

M. obliguus inferior

Orbita ve göz küresinden geçen sagittal kesit

Cornea
Lig. suspensorium
Lens
Iris Lig. suspensorium
Periosteum

Saccus lacrimalis

Lacertus m. recti medialis

Lacertus m. recti lateralis

Retina
Choroidea
Vagina bulbi
Sclera

Periorbita
M. rectus medialis
M. rectus lateralis

N. opticus

Orbita ve göz küresinden geçen horizontal (aksiyel) kesit

landırılır. Arkada yer alan küre ise büyük ve opak olup göz küresinin 5/6’lık kısmını
oluşturur. Göz küresi tam bir küre şeklinde olmayıp, yukarıdan aşağıya doğru biraz
basıktır.
398 ORBITA, GÖZ KÜRESİ VE GÖZÜN YARDIMCI OLUŞUMLARI

um çok ince bir aralık olup içerisinde lamina fusca sclerae (suprachoroid lamina) ola-
rak isimlendirilen damarsız, bol kollajen ve elastik lif içeren bir doku bulunur. Lamina
fusca sclerae; sclera’nın tunica vasculosa bulbi’ye gevşek olarak tutunmasını sağlar.
n Sclera ile cornea’nın birleşim yerinde; musculus ciliaris’lerin tutunduğu, bağ do-
kusundan oluşan bir alan mevcuttur. Bu alana tendo centralis adı verilir. Tendo
centralis’i ön ve dış tarafından çevreleyen, ağ görünümündeki oluşuma retinacu-
lum trabeculare (ligamentum pectinatum) adı verilir. Ligamentum pectinatum;
camera anterior’u sinus venosus sclerae (Schlemm kanalı)’dan ayırır. Ligamentum
pectinatum’un liflerinin arasına Fontana aralıkları denir. Fontana aralıkları; camera
Lens

Capsula lentis Cornea

M. sphincter pupillae Camera anterior

M. dilatator pupillae Iris
Sinus venosus sclerae Camera posterior
Processus ciliaris
Corpus ciliare Angulus iridocornealis
M. ciliaris
Tunica conjunctivae bulbi

Fibrae zonulares

M. rectus
medialis Ora serrata
tendonu

A. ciliaris
anterior

Canalis
hyaloideus Retina
Discus n. optici
Choroidea

Sclera

Spatium episcleralis

Vagina bulbi (tenon kapsülü)

Camera postrema (vitrea)

A. cliaris posterior
longa Fovea centralis

Aa. ciliares
posteriores breves

A.,v., centralis retinae

N. opticus

Bulbus oculi (horizontal kesit)

 BÖLÜM

1 GENEL BİLGİLER

SORULAR

1. Aşağıdaki düzlemlerin hangisi (hangileri) 4. Aşağıdaki kemiklerin hangisi yassı kemik-

yukarıdan aşağıya doğru uzanır? ler grubunda yer alır?
I. Sagittal düzlem A) Tibia
II. Frontal (koronal) düzlem B) Os parietale
III. Transvers düzlem C) Maxilla
A) Sadece I D) Os ethmoidale
B) Sadece II E) Calcaneus
C) Sadece III
5. Aşağıdaki eklem tiplerinin hangisi yarı oy-
D) I ve II nar bir eklemdir?
E) II ve III
A) Sutura tipi eklem
2. Aşağıdaki eksenlerin hangisi (hangileri) B) Gomphosis tipi eklem
yere dik olarak uzanır? C) Synchondrosis tipi eklem
I. Sagittal eksen D) Trochlear tip eklem
II. Transvers eksen E) Plana tipi eklem
III. Vertikal eksen
6. Aşağıdaki eklemlerden hangisi syndesmo-
A) Sadece I sis tipi bir eklemdir?
b) Sadece II A) Articulatio tibiofibularis distalis
C) Sadece III B) Articulatio humeri
D) I ve III C) Articulatio radiocarpalis
E) II ve III D) Articulatio talocruralis
E) Articulatio carpometacarpalis pollicis
3. Aşağıdaki kemiklerin hangisi uzun kemik-
ler grubunda yer alır?
7. Hareket yeteneği en geniş olan eklem aşa-
A) Humerus ğıdakilerden hangisidir?
B) Patella A) Trochlear tip eklem
C) Os frontale B) Trochoid tip eklem
D) Mandibula C) Sferoid tip eklem
E) Os scaphoideum D) Ellipsoid tip eklem
E) İrregüler tip eklem

427
 BÖLÜM

2 ÜST EKSTREMİTE

SORULAR

1. Aşağıdaki anatomik oluşumlardan hangisi 5. Aşağıdaki anatomik oluşumlardan hangisi

scapula’da bulunmaz? radius’ta bulunmaz?
A) Facies costalis A) Circumferentia articularis
B) Margo superior B) Facies anterior
C) Angulus medialis C) Fovea articularis
D) Processus coracoideus D) Processus coronoideus
E) Acromion E) Tuberositas pronatoria

2. Aşağıdaki anatomik oluşumlardan hangisi 6. Proksimal sırada yer almayan karpal kemi-
clavicula’da bulunur? ği işaretleyiniz.
A) Sulcus musculi subclavii A) Os hamatum
E) Collum anatomicum B) Os scaphoideum
C) Tuberositas deltoidea C) Os lunatum
D) Angulus inferior D) Os pisiforme
E) Margo superior E) Os triquetrum

3. Aşağıdaki anatomik oluşumlardan hangisi 7. En büyük karpal kemik aşağıdakilerden

humerus’ta bulunmaz? hangisidir?
A) Collum chirurgicum A) Os scaphoideum
B) Facies posterior B) Os pisiforme
C) Sulcus nervi ulnaris C) Os trapezium
D) Olecranon D) Os capitatum
E) Tuberculum minus E) Os lunatum

4. Aşağıdaki anatomik oluşumlardan hangisi 8. El üzerine olan düşmelerde en sık kırılan

ulna’da bulunur? karpal kemik aşağıdakilerden hangisidir?
A) Incisura radialis A) Os scaphoideum
B) Tuberculum majus B) Os lunatum
C) Fovea articularis C) Os trapezium
D) Sulcus nervi radialis D) Os capitatum
E) Facies lateralis E) Os triquetrum

429
 BÖLÜM

4 KAFA KEMİKLERİ

SORULAR

1. Aşağıdaki kemiklerden hangisi viscerocra- 5. Os occipitale aşağıdaki kemiklerin hangisi

nium’a aittir? ile eklem yapmaz?
A) Os frontale A) Mandibula
B) Os palatinum B) Os parietale
C) Os parietale C) Os sphenoidale
D) Os occipitale D) Os temporale
E) Os temporale E) Atlas
2. Aşağıdaki anatomik oluşumlardan hangisi
os frontale’de bulunmaz? 6. Aşağıdaki anatomik oluşumlardan hangisi
A) Arcus superciliaris foramen magnum’dan geçmez?
B) Glabella A) Venae emissariae
C) Processus zygomaticus B) Nervus accessorius’un spinal parçası
D) Foramen caecum C) Arteria vertebralis
E) Angulus frontalis D) Arteria spinalis anterior
3. Aşağıdaki sulcus’lardan hangisi os parie- E) Membrana tectoria
tale’de bulunmaz?
A) Sulcus sinus sigmoidei 7. Aşağıdaki anatomik oluşumlardan hangisi
B) Sulcus sinus sagittalis superioris meatus acusticus internus’tan geçmez?
C) Sulcus arteriae meningeae mediae A) Nervus facialis
D) Sulci arteriosi B) Nervus intermedius
E) Sulcus nervi petrosi minoris C) Chorda tympani
4. Sulcus sinus sigmoidei aşağıdaki kemikle- D) Arteria labyrinthi
rin hangisinde (hangilerinde) mevcuttur? E) Vena labyrinthi
I. Os temporale
8. Aşağıdaki anatomik oluşumlardan hangisi
II. Os occipitale
os sphenoidale’de bulunmaz?
III. Os parietale
A) Sadece I A) Sulcus prechiasmaticus
B) Sadece I ve II B) Tuberculum articulare
C) Sadece II ve III C) Processus clinoideus medius
D) Sadece I ve III D) Dorsum sellae
E) I, II ve III E) Ala minor

441
 BÖLÜM

16 SİNDİRİM SİSTEMİ

SORULAR

1. Aşağıdaki bezlerden hangisi (hangileri) 4. Üst dudağında bulunan iltihaplı bir sivil-
vestibulum oris’e açılır? ceyi sıkan hastada, enfeksiyon beyin zar-
I. Glandula parotidea larına yayılarak menejite yol açmıştır. Bu
II. Glandula submandibularis hastada, enfeksiyonun beyin zarlarına ka-
dar olan yayılımını doğru sırada gösteren
III. Glandula sublingualis
seçeneği işaretleyiniz.
A) Sadece I
A) Vena labialis superior, vena angularis,
B) Sadece II
vena supraorbitalis, sinus cavernosus,
C) Sadece III beyin zarları
D) I ve II B) Vena angularis, vena labialis superior,
E) I, II ve III vena supraorbitalis, sinus cavernosus,
beyin zarları
2. Aşağıdaki bezlerden hangisi (hangileri) ca-
C) Vena supraorbitalis, vena labialis superior,
vitas oris propria’ya açılır?
vena angularis, sinus cavernosus, beyin
I. Glandulae buccales zarları
II. Glandulae labiales D) Vena supraorbitalis, vena angularis, vena
III. Glandulae palatinae labialis superior, sinus cavernosus, beyin
A) Sadece I zarları
B) Sadece II E) Sinus cavernosus, vena labialis superior,
vena angularis, vena supraorbitalis, beyin
C) Sadece III
zarları
D) I ve III
E) I, II ve III
5. Aşağıdaki arterlerden hangisi (hangileri)
3. Dudakların lenfatikleri aşağıdaki lenf no- yanakları beslemez?
düllerinden hangisine (hangilerine) direne
olur? I. Arteria infraorbitalis
II. Arteria transversa faciei
I. Nodi submandibulares
III. Arteria facialis
II. Nodi parotidei
III. Nodi submentales A) Sadece I
A) Sadece I B) Sadece II
B) Sadece II C) Sadece III
C) I ve II D) I ve II
D) I ve III E) I ve III
E) I, II ve III
471
 BÖLÜM
ORBITA, GÖZ KÜRESİ VE GÖZÜN
21 YARDIMCI OLUŞUMLARI
SORULAR
1. Margo orbitalis’i aşağıdaki anatomik olu-
şumlardan hangisi sınırlandırmaz?
A) Frontal kemiğin pars orbitalis’i
B) Zigomatik kemiğin pars orbitalis’i
C) Maxilla’nın processus frontalis’i
D) Maxilla’nın facies orbitalis’i
E) Sfenoid kemiğin facies orbitalis’i
2. Aşağıdaki anatomik yapılardan hangisi
orbita’nın paries medialis’inin oluşumuna
katılmaz?
A) Sfenoid kemiğin ala minor’u
B) Maxilla’nın processus frontalis’i
C) Sfenoid kemiğin corpus’u
D) Lakrimal kemik
E) Ethmoid kemiğin pars orbitalis’i
3. Aşağıdaki sinirlerden hangisi fissura orbi-
talis inferior’dan geçer?
A) Nervus lacrimalis
B) Nervus trochlearis
C) Nervus zygomaticus
D) Nervus oculomotorius
E) Nervus abducens
4. Aşağıdaki anatomik oluşumlardan hangisi
fissura orbitalis superior’dan geçmez?
A) Nervus frontalis
B) Vena ophthalmica superior
C) Nervus nasociliaris
D) Vena ophthalmica inferior
E) Arteria infraorbitalis
5. Aşağıdaki anatomik oluşumlardan hangisi
fissura orbitalis superior’un alt bölümün-
den geçer?
A) Nervus trochlearis
B) Vena ophthalmica inferior
C) Nervus oculomotorius
D) Vena infraorbitalis
E) Nervus abducens
6. Axis opticus aşağıdaki seçeneklerde veri-
len hangi iki anatomik oluşum arasında yer
alır?
A) Göz küresinin polus anterior’u ile polus
posterior’u
B) Lens’in polus anterior’u ile fovea centralis
C) Lens’in polus posterior’u ile fovea centralis
D) Lens’in polus anterior’u ile göz küresinin
polus posterior’u
E) Göz küresinin polus anterior’u ile lens’in
polus posterior’u
505
 BÖLÜM

22 KULAK

SORULAR

1. Aşağıdaki auricula kısımlarından hangisin- 4. Aşağıdaki anatomik oluşumlardan hangisi

de kıkırdak dokusu bulunmaz? fissura petrotympanica’da seyreder?
A) Helix A) Nervus stapedius
B) Fossa triangularis B) Chorda tympani
C) Concha auriculae C) Nervus pterygoideus medialis
D) Antitragus D) Incus’un crus breve’si
E) Lobulus auriculae E) Stapes’in crus anterius’u

2. Spekulum ile yapılan kulak muayenesi 5. Membrana tympanica’ya parasentez yapıl-

sırasında; dış kulak yolu ve kulak zarının ması gerektiğinde, en tehlikesiz yer aşağı-
görülebilmesi için, auricula’nın hangi isti- dakilerden hangisidir?
kamette çekilmesi gerekir?
A) Ön-üst kısım
A) Yukarı-arkaya ve biraz dışa doğru B) Ön-alt kısım
B) Yukarı-öne ve biraz dışa doğru C) Arka-üst kısım
C) Yukarı-öne ve biraz içe doğru D) Arka-alt kısım
D) Aşağı-arkaya ve biraz dışa doğru E) Orta kısım
E) Aşağı-arkaya ve biraz içe doğru

6. Orta kulağın iç duvarında, aşağıdaki ana-

3. Recessus epitympanicus’ta aşağıdaki ana- tomik oluşumlardan hangisi bulunmaz?
tomik yapılardan hangisi (hangileri) bulu-
A) Promontorium
nur?
B) Fenestra vestibuli
I. Caput mallei
C) Fenestra cochleae
II. Corpus incudis
D) Prominentia canalis facialis
III. Basis stapedis
E) Eminentia pyramidalis
A) Sadece I
B) Sadece II
C) I ve II
D) I ve III
E) I, II ve III

509