OSNOVE EKOLOGIJE • 1.

Ekologija, ekosustavi
• 2. Ciklus tvari, biogeokemijski ciklusi

Prof.dr. Ana Alebić-Juretić

Priroda –ogroman sistem sačinjen od mnogo manjih

Ekologija-proučava strukture i funkcije prirode, tj.
međudjelovanje živih organizama te njihovu
interakciju s neživom prirodom

Ekosistemi- zajednice raznih vrsta organizama koji

djeluju međusobno te s neživim okolišem.

oikos - prema grčkom znači kuća ili prebivalište

Ekosfera- veliki sistem koji uključuje sve

oblike života, zajedno s njihovim okolišem
- sastoji se iz 3 dijela

Dijelovi ekosistema Primjeri ekosistema: jezerca, napuštene livade, ali i

apstraktni pojam

Atmosfera
Hidrosfera
Litosfera

Biosfera

1
 Neživi dio ekosistema:
Dijelovi ekosistema: a. Fizičke komponente: vjetar, tlo, tempertura, poroznost
tla,vlažnost tla vodeni tok
b. Kemijske komponente: tvari koje ne čine žive
1. Proizvođači organizme: voda, plinovi,minerali
2. Potrošači - kruženje elemenata izmedu žive i nežive komponente
3. Razlagači ekosistema (npr.C)
4. Nežive komponente
Važnost kemijskih tvari u izgradnji živih organizama ovisi o:
Biotičke i abiotičke komponente vrsti - C je zastupljeniji od Cu
dostupnosti – mali broj tvari je u pogodnoj formi
formi – primjer dušika

Živi dio ekosistema

Proizvođači- sve zelene biljke-fotosinteza Funkcije ekosistema
• Fototropi 1. Protok energije kroz ekosistem
• Kemotropi u oceanima velikih dubina 2. Kruženje kemijske tvari unutar i među ekosustavima

Potrošači – hranom dobivaju energiju i materiju Živim organizmima je potrebna:

primarni potrošači- biljožderi
sekundarni portošači- mesožderi
svežderi
Razlagači – odgovorni za zatvaranje mineralnih ciklusa
vatra
-kemijska tvar za izgradnju organizma
-energiju za realizaciju pretvorbe tvari
Nije potreban dodatni unos tvari da bi ekosistem
funkcionirao
Ekosistemi moraju imati stalan dotok energije
-neefikasna pretvorba

Kruženje energije u ekosistemu Populacija i zajednice

– Više vrsta proizvođača, potrošača i razlagača u
ekosistemu

– Populacija – grupa jedinki iste vrste ili roda koje

međusobno djeluju, različito ponašanje (ris, mravi)
– Zajednicu tvore sve populacije različitih vrsta na
određenom području
Interakcije među jedinkama iste vrste: intraspecifične
Interakcije među zajednicama: interspecifične (vrlo
kompleksne)

2
 Disanje- proces oslobađanja kemijske energije da bi se
Fotosinteza- proces pretvorbe svjetlosne energije u kemijsku
izvršio neki rad

Energija u ekosistemu: Raspodjela elektromagnetskog zračenja

Energija- sposobnost vršenja rada

Entropija- dio energije koji se ne može
pretvoriti u rad

Energetski budžet Zemlje

Sunce je izvor energije
Elektromagnetsko zračenje- 99% energije

Sudbina sunčevog zračenja što dospijava na Zemlju Tri načina zagrijavanja atmosfere: kondukcijom, zračenjem i
prenosom topline

3
 Ciklusi meterije u živim sistemima
Relativne količine elemenata koji tvore živu tvar
Glavni makronutrienti Rel. mali makronutrienti Mikronutrienti
(>1% suhe org tvari) (0.2-1% suhe org.tvari) (<0.2% suhe org.tvari)
Element Simbol Element Simbol Element Simbol
Ugljik C Kalcij Ca Aluminij Al
Vodik H Klor Cl Bor B
Dušik N Bakar Cu Brom Br
Kisik O Željezo Fe Krom Cr
Fosfor P magnezij Mg Kobalt Co
kalij K Fluor F
Natrij Na Galij Ga
Sumpor S Jod I
Mangan Mn
Molibden Mo
Selen Se
Silicij Si
Stroncij Sr
Kositar Sn
Titan Ti
Vanadij V
Cink Zn

Ciklusi ugljika
Faktori koji utječu na raspoloživost elemenata: Kratki Dugi
-kemijski oblik-primjer C i N
-lokacija- najpovoljnija na mjestu kontakta sfera
CO2 CO2
TE zel. biljke
Rezervoari elemenata: životinje zel. biljke
naslage
– N: atmosfera, anorg. spojevi u vodi i tlu, u živoj
ugljen uvelog bilja
tvari
Kruženje elemenata: dugo i kratko rudnik
-primjer CO2 ili kalcij

Ciklusi i energija Hidrološki ciklus- ciklus vode

• Sunčeva energija-isparavanje vode-erozija- Isparavanje

živa materija Kondenzacija

• Biogeokemijski ciklus – kruženje elemenata Precipitiranje

između žive i nežive prirode
• Hidrološki ciklus Voda tvori:

• Atmosferski ciklusi: C, N 70% Zemlje

50-90%
• Litosferski ciklusi: P, S stanice

4
Voda- jedinstven spoj Stvaranje vodonosnog sloja

• Transparentnost- omogućava život u vodi

• Najveća gustoća u tekućem stanju, led lakši od
vode
• Utjecaj živih organizama na ciklus vode
– Biljni pokrov smanjuje eroziju
– Organski meterijal zadržava vlagu
– Transpiracija efektom hlađenja ublažuje klimu
– Topografija utječe na režim oborina
– Intervencija u okolišu može utjecati na režim oborina-
brane

ATMOSFERSKI CIKLUSI
Ciklus ugljika Ravnoteža ugljika

• 1. CO2 + H2O ⇔ H2CO3 ⇔ H+ + HCO3-

• 2. HCO3- ⇔ H+ + CO3 2-
• 3. CO32- + pozitivni ioni ⇒ soli
(npr. Ca) npr. CaCO3

Ciklus dušika

cca 80% u atmosferi

kao N2, organski N,
• “...jedan dupli trzaj, prema gore i prema NH4+, NO3- i NO2-
dolje, između dvije razine energije vodi Prevođenje u pogodan
moju ruku da utisne u papir ovu točku: oblik:
ovu.” -sijevanje-NO2
-bakterije i modro
Primo Levi: Periodni sistem zelene alge-NH3
-Rhiyobium- na
djetelini, alfalfa
-Anabena- modro-
zelena alga

5
 Pretvorbe dušika u prirodi: CIKLUSI LITOSFERE- sadrže prekid
• Fiksiranje: pretvorba N2 u NH4+ pomoću nitrogenaze Ciklus fosfora
• Mineralizacija: razgradnja organskog N u NH4+ -Uloga fosfata
• Nitrifikacija - prevodi amonijum i njegove spojeve -Vezan u kosti
najprije u nitrite (NO2-), a zatim u nitrate (NO3-) i zube
• Denitrifikacija – proces redukcije nitrata do N2 -vezanje s
NO3- →NO2- →NO + N2O →N2 mineralima u
sediment
U vodenim medijima - bakterije:
- Azotobacter (aerobna) -galebovi
- Clostridium (anaeroobna)
-limitirajući
Korištenje umjetnih gnojiva faktor

Ciklus sumpora
Ekološka povezanost
-Važan element u
bjelančevinama
• Ekosfera podložna kemijskim promjenama
-u prirodi: S ili
SO4 • Biljke – hranidbeni lanac – dekompozicija
-bakterije i gljive: • Kruženje nutrienata vrlo složeno
• Ljudska aktivnost djeluje na pojedine cikluse
SO42-, S2-, S
• Ekološki problemi dijelom posljedica
-anaerobno
nepredviđenog utjecaja sintetskih kemikalija na
-u atmosferi: SO2 okoliš
i H2S