‫به نام خدا‬

‫صن‬
‫دااگشنه عتي خواهج نصيرالدين طوسي‬
‫س‬ ‫مه‬
‫دادکشنه ند ي ربق‬

‫حفاظت سيستم هاي قدرت‬

‫فصل هفتم‬
‫حفاظت ترانسفورماتور‬

‫تورج امرايي‪ -‬عضو هيات علمي گروه مهندسي سيستم هاي قدرت‬

‫دانشکده مهندسي برق‬

‫دانشگاه صنعتي خواجه نصيرالدين طوسي‬

‫‪1‬‬
 ‫فهرست‬
‫‪2‬‬

‫‪ ‬مقدمه‬
‫‪ ‬انواع حفاظت ترانسفورماتور‬
‫‪ ‬حفاظت اضافه جريان‬
‫‪ ‬حفاظت ديفرانسيل معمولي و درصدي‬
‫‪ ‬حفاظت ديفرانسيل ترانسفورماتور سه فاز‬
‫‪ ‬حفاظت ديفرانسيل ترانسفورماتور تکفاز سه سيم پيچ‬
‫‪ ‬حفاظت خطاي زمين محدود شده براي سمت ستاره ترانسفورماتور سه فاز‬
‫‪ ‬حفاظت ترکيبي ديفرانسيل و خطاي زمين محدود شده‬
‫‪ ‬حفاظت ترکيبي ديفرانسيل و خطاي زمين محدود شده به استفاده از ترانسهاي کمکي‬
‫‪ ‬حفاظت ترکيبي ديفرانسيل و خطاي زمين محدود شده در حضور ترانسفورماتور زمين‬
‫‪ ‬حفاظت ديفرانسيل اتوترانسفورمر‬
 ‫انواع حفاظت ترانسفورماتور‬
‫‪3‬‬

‫متناسب با خطاهاي محتمل و نيز قدرت نامي طرح هاي حفاظت ترانسفورماتور طراحي مي شوند‪.‬‬

‫‪ -‬طرح هاي حفاظت الکتريکي‪ :‬سنجش پارامترهاي الکتريکي در هنگام بروز خطا‬
‫‪ ‬حفاظت اضافه شار يا ولت به هرتز‬
‫‪ ‬حفاظت زمين شدن تانك يا هسته‬
‫‪ ‬حفاظت هاي جرياني‬
‫‪ ‬حفاظت ديفرانسيل‬
‫طرح هاي حفاظت مکانيکي‪ :‬سنجش سرعت گاز يا سيال هنگام خطا‬
‫‪ ‬دستگاه فشار شکن‬
‫‪ ‬رله افزايش سريع فشار‬
‫‪ ‬رله بوخهلز‬
 ‫حفاظت اضافه شار يا ولت به هرتز‬
‫‪4‬‬

‫اگر شار حالت ماندگار سينوسي از شار اشباع هسته فراتر رود آنگاه اين اضافه شار مي تواند باعث داغ‬ ‫‪‬‬

‫شدن مجموعه ترانسفورماتور و آسيب عايق و هسته شود‪ .‬يك مشخصه زمان معكوس براي سطح‬
‫هشدار و يك مشخصه زمان معين براي سطح تريپ بكار مي رود‪.‬‬

‫‪V/f‬‬ ‫‪1.25‬‬ ‫‪1.20‬‬ ‫‪1.15‬‬ ‫‪1.1‬‬

‫زمان اسيب‬ ‫‪1‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪20‬‬ ‫‪inf‬‬

‫‪V/f > 1.1 Alarm‬‬

‫‪V/f > 1.2 Trip‬‬
 ‫حفاظت هاي جرياني‬
‫‪5‬‬

‫از طريق فيوز براي ترانسفورماتورهاي با قدرت پايين و رله هاي‬

‫اضافه جريان براي قدرت هاي باالتر استفاده مي شود‪.‬‬

‫‪ ‬ترانسفورماتورهاي با قدرت زير ‪ 2500KVA‬توسط فيوز حفاظت مي شوند‪.‬‬

‫‪ ‬ترانسفورماتورهاي با قدرت بين ‪2500KVA‬و ‪ 5000KVA 5‬توسط رله هاي اضافه جريان آني يا تاخيردار‬
‫حفاظت مي شوند‪.‬‬
‫‪ ‬ترانسفورماتورهاي با قدرت بين ‪ KVA 5000‬توسط طرح هاي حفاظت ديفرانسيل و رله هاي جرياني‬
‫حفاظت مي شوند‪.‬‬
 ‫حفاظت هاي جرياني‬
‫‪6‬‬

‫حفاظت اضافه جريان را ميتوان براي خطاهاي داخلي ترانسفورماتور بکار برد‪ .‬خطاهاي‬ ‫‪‬‬
‫داخلي مي تواند باعث آسيب سيم پيچها و عايق ترانسفورماتور شود‪.‬‬
‫حفاظت اضافه جريان از طريق رله هاي اضافه جريان زمان معکوس يا آني و يا فيوز انجام‬ ‫‪‬‬
‫مي پذيرد‪.‬‬
‫فيوز را مي توان در سمت اوليه ترانسفورماتورهاي کوچك بکار برد‪ .‬جريان نامي فيوز بايد‬ ‫‪‬‬
‫باالتر از حدود ‪ 150‬درصد جريان بار حداکثر باشد‪.‬‬
‫جريان هجومي ترانسفورماتور که در هنگام کليدزني يا برقدار نمودن ترانسفورماتور ايجاد‬ ‫‪‬‬
‫مي شود نبايد باعث عملکرد فيوز شود‪ .‬کات اوت فيوز که در اوليه ترانسفورماتورهاي‬
‫توزيع بکار مي رود نمونه اي از اين نوع فيوزهاست‪.‬‬
‫هدف از اين حفاظت آشکارسازي جريانهاي ناشي از اضافه بار طوالني مدت روي‬ ‫‪‬‬
‫ترانسفورماتور است‪ .‬جريان تنضيمي رله بايد دست کم ‪ 115‬درصد جريان بار حداکثر باشد‪.‬‬
‫در استفاده از رله هاي اضافه جريان آني مهمترين مانع جريان هجومي ترانسفورماتور است‪.‬‬ ‫‪‬‬
‫که بايد به نحو مناسب از جريان خطا تميز داده شود‪.‬‬
 ‫حفاظت ديفرانسيل‬
‫‪7‬‬

‫اگر خطايي در ناحيه محدود به دو سيم پيچ رخ دهد آنگاه اختالف جريان اوليه و ثانويه از يك‬
‫حد مشخص بيشتر شده و رله عمل مي کند‪ .‬رله ديفرانسيل رله حساسي است که بر اساس‬
‫اختالف جريان وارد شده به آن عمل مي کند‪ .‬حفاظت اصلي ترانسفورماتور و ژنراتور در برابر‬
‫خطاهاي داخلي بر مبناي حفاظت ديفرانسيل است‪.‬‬
 ‫حفاظت ديفرانسيل درصدي‬
‫‪8‬‬

‫بدليل وجود خطا در ترانسهاي جريان در طرفين و ساير عوامل خطا مانند وجود تپ چنجر در يك‬
‫طرف ترانسفورماتور تحت شرايط نرمال و غير خطا و يا خطاهاي خارج از ناحيه ترانسفورماتور يك‬
‫جريان حداقل از رله ديفرانسيل عبور خواهد کرد‪ .‬در اين حالت براي جلوگيري از عملکرد رله در برابر‬
‫اين شرايط از يك جريان به نام جريان نگهدارنده (‪)Ir‬يا مقاوم و يك جريان به عنوان جريان عمل‬
‫کننده)‪ (Id‬در طرح ديفرانسيل استفاده مي شود که به آن طرح حفاظت ديفرانسيل درصدي گفته مي‬
‫شود‪. .‬‬

‫شرط عملکرد رله اين است که جريان‬

‫ديفرانسيل از يك درصد مشخصي از جريان‬
‫نگهدارنه باالتر رود‪.‬‬

‫‪ K‬شيب مشخصه بوده و مي تواند مقاديري مانند ‪20‬‬

‫تا ‪ 40‬درصد باشد‪.‬‬
 ‫عوامل ايجاد خطا در حفاظت ديفرانسيل درصدي‬
‫‪9‬‬

‫‪ -1‬جريان هجومي ترانسفورماتور ‪Inrush Current‬‬

‫اين جريان به دليل مشخصه غير خطي هسته ترانسفورماتور و البته لحظه کليد زني بوجود مي‬
‫آيد‪ .‬تفاوت اين جريان با جريان خطا در اين است که مولفه هارمونيك دوم آن قابل توجه است‪.‬‬
‫لذا از اين ظرط ميتوان براي تمايز آن از جريان خطا اتستفاده کرد‪ .‬البته مي توان با تشخيص‬
‫زمان خاموش بودن ترانسفورماتور و برقدار شدن آن نيز جريان هجومي را تشخيص داد‪.‬‬
‫جريان هجومي ‪ 8‬تا‬
‫‪ 10‬برابر جريان عادي‬

‫بي باري يا جريان‬

‫صفر‬

‫‪ -2‬اشباع ترانسفورماتور جريان ‪CT Saturation‬‬

‫تحت جريانهاي اتصال کوتاه بيرون از ناحيه ترانسفورماتور ممکن است ‪ CT‬به اشباع برود‪.‬‬
‫اگر ‪ CT‬يك طرف به اشباع برود آنگاه جريانهاي ثانويه متفاوت بوده و لذا ممکن است رله‬
‫ديفرانسيل به اشتباه عمل کند‪ .‬راهکار غلبه بر اين مشکل پيدا کردن بدترين شرايط خطا‬
‫و لحاظ نمودن آن در منحني رله ديفرانسيل است‪.‬‬
 ‫حفاظت ديفرانسيل ترانسفورماتور سه فاز‬
‫‪10‬‬

‫چند نکته‪:‬‬

‫نوع اتصال سيم پيچ مثلث يا ستاره بودن تاثير مهمي در طرح حفاظتي دارد‪.‬‬ ‫‪‬‬

‫جريانهاي اوليه و ثانويه در حالت عادي و غير خطا هم از نظر دامنه و هم از نظر فاز بسته به‬ ‫‪‬‬

‫نوع اتصال فرق دارند‪ .‬لذا براي عملکرد درست رله تحت شرايط عادي جريانهاي ثانويه‬
‫ورودي به رله از هردوطرف بايد از نظر فاز و دامنه يکسان باشند‪.‬‬
‫طبق استاندارد فرض مي شود که کميتهاي سمت فشار قوي از کميتهاي همنام در سمت‬ ‫‪‬‬

‫فشار ضعيف ‪ 30‬درجه الکتريکي جلوتر هستند‪.‬‬

‫مي توان اختالف فازهاي بوجود آمده را با اتصال مناسب ‪ CT‬ها جبران نمود‪.‬‬ ‫‪‬‬
 ‫حفاظت ديفرانسيل ترانسفورماتور سه فاز‬
‫‪11‬‬

‫اتصال ستاره‪ -‬مثلث در ترانسفورماتور قدرت باعث اختالف فاز ‪ 30‬درجه در حالت عادي(بدون وقوع خطاي الكتريكي) بين کميتهاي مربوطه در‬ ‫‪‬‬

‫اوليه و ثانويه خواهد شد‪ .‬لذا بايد قبل از ورود اين جريانها به رله ديفرانسيل اين جريانها را از نظر اختالف فاز يكسان نمود‪ .‬با اتصال ستاره و‬
‫مثلث ‪ CT‬هاي سه فاز مي توان جريانهاي ثانويه ورودي به رله ديفرانسيل را از نظر اختالف فاز يكسان نمود‪ .‬همچنين براي يكسان نمودن‬
‫جريانهاي ثانويه ورودي به رله از نظر دامنه يا فاز مي توان در رله هاي الكترومكانيكي و استاتيكي از ترانسهاي جريان کمكي (ترانسهاي کوچكي‬
‫که قبل از رله و در همان تابلويي که رله نصب ميشود قرار مي گيرند) يا ‪ Interposing Current Transformer‬استفاده نمود‪ .‬در رله هاي‬
‫ديجيتالي نيازي به اين اتصاالت نيست‪.‬‬
‫‪ CT‬هاي اوليه‬
‫ترانسفورماتور قدرت‬ ‫‪ CT‬هاي ثانويه‬
 ‫حفاظت خطاي زمين محدود شده براي سمت ستاره ترانسفورماتور سه فاز‬

‫‪12‬‬

‫در اين حالت طرح حفاظتي نشان داده شده فقط براي خطاهاي فاز‪-‬زمين در محدوده سيم پيچ ترانسفورماتور پاسخ مي دهد‪ .‬براي‬
‫خطاهاي خارج از محدوده سيم پيچ چون ‪ CT‬سمت نوترال و براين سه ‪ CT‬سمت ديگر يك جريان را مي بينند لذا رله عمل نمي کند‪.‬‬

‫‪REF: Restricted Earth Fault‬‬

 ‫حفاظت ترکيبي ديفرانسيل و خطاي زمين محدود شده‬
‫‪13‬‬

‫در اين حالت حفاظت ديفرانسيل سه فاز مشابه قبل انجام مي شود‪ .‬حفاظت خطاي زمين در سمت ستاره مانند قبل بوده و در واقع از‬
‫ثانويه ‪ CT‬هاي مربوط به حفاظت ديفرانسيل فاز تغذيه مي شوند‪ .‬در واقع فرض شده که جريان نوترال سمت ستاره و نيز جريان هر‬
‫يك از سه فاز روي يك هسته مغناطيسي اعمال شده و به عبارت ديگر اختالف مجموع جريان سه فاز و نيز جريان نوترال به يك رله‬
‫ديفرانسيل داده مي شود‪ .‬لذا براي خطاهاي زمين در بيرون سيم پيچ جمع جريان هر سه فاز و نيز جريان مسير نوترال يکسان بوده و‬
‫عمال جرياني در رله جرياني موجود در ثانويه ‪ CT‬ايجاد نمي شود‪ .‬اگر خطا داخل باشد اين جريانها فرق کرده و لذا رله عمل خواهد‬
‫کرد‪.‬‬
 ‫حفاظت ترکيبي ديفرانسيل و خطاي زمين محدود شده به استفاده از ترانسهاي کمکي‬

‫‪14‬‬

‫‪ ICT‬يا ترانس هاي نسبت دور‬

‫براي خنثي کردن اختالف فاز ‪ 30‬درجه و نيز‬
‫استفاده بعنوان حفاظت خطاي زمين محدود شده‬
 ‫حفاظت ترکيبي ديفرانسيل و خطاي زمين محدود شده در حضور ترانسفورماتور زمين‬

‫‪15‬‬

‫ترانسفورماتور قدرت‬

‫هدف از ترانس زمين‪ -‬الفف‪ -‬ايجفاد نقطفه نفوترال در‬

‫جریان فاز همراه با مولفه صفر‬
‫سمت اتصال مثلث ب‪ -‬کمك به تعادل فازها اسفت‪ .‬در‬
‫نظر داشته باشيد که جريان هر فاز از دو نيم سيم پفيچ‬
‫جریان مولفه صفر‬ ‫مختلف روي دو ستون متفاوت از هسته عبور مي کند‪.‬‬
‫مشکل ترانسفورماتور زمين در سفمت ثانويفه‪ :‬وجفود‬
‫خطاهاي زمين بدليل نقطه نوترال بوجود آمده ناشي از‬
‫ترانسفورماتور زمين باعث جاري شفدن مولففه صففر‬
‫جريان و عبور آن از از ‪ CT‬هاي مربوط به رله هاي ففاز‬
‫جریان فاز بدون مولفه صفر‬ ‫شده که اگر دامنه آن زياد باشد باعث عملکرد اشفتباه‬
‫رله هاي ديفرنسيل خطاي فاز خواهد شد‪ .‬لفذا بايفد از‬
‫ورود اين مولفه صفر به رله هاي فاز جلوگيري کرد‪.‬‬
‫راهکار‪ :‬با اتصال يك مجموعه ‪ ICT‬با نسبت تبديل ‪3:1‬‬
‫مطابق شکل فوق مي توان مانع ورود جريانهاي مولففه‬
‫صفر به رله هاي خطاي فاز شد‪.‬‬
 ‫حفاظت ديفرانسيل اتوترانسفورمر‬
‫‪16‬‬

‫طرح هاي حفاظت ديفرانسيل اتوترانسفورمر به نوعي مشابه يك ترانسفورماتور‬

‫سه سيم پيچ است‪.‬‬
 ‫حفاظت مکانيکي‬

‫‪17‬‬

‫‪ ‬وقوع هر گونه خطاي الكتريكي در درون تانك ترانسفورماتور باعث داغ شدن موضعي‬
‫و ايجاد قوس الكتريكي خواهد شد‪ .‬در اثر تجزيه روغن گاز ايجاد شده باعث افزايش‬
‫فشار محفظه تانك و يا جابجايي سريع روغن ترانسفورماتور مي شود‪ .‬براي‬
‫آشكارسازي خطاهاي داخلي مي توان از رله هاي حفاظتي مكانيكي استفاده کرد‪:‬‬
‫‪ ‬دستگاه فشار شکن‪Pressure Relief :‬‬
‫‪ ‬به صورت يك صفحه ديسكي چند اليه در باالي ترانسفورماتور قرار مي گيرداگر‬
‫فشار از يك حد مشخصي فراتر رود براي جلوگيري از انفجار ترانسفورماتور اين‬
‫دستگاه اقدام به کاهش فشار از طريق افزايش حجم محفظه شده و با کنترل فشار‬
‫دوباره بسته مي شود‪.‬‬
‫‪ ‬رله افزايش سريع فشار روغن‪:‬‬
‫اين رله شيب افزايش فشار را اندازه گيري کرده و لذا سريعتر از دستگاه فشار شكن‬
‫خطا را تشخيص مي دهد‪bar/sec 0.07 .‬‬
 ‫حفاظت مکانيکي‬
‫‪18‬‬

‫رله بوخهلز‪Buchholz Relay :‬‬

‫تقريبا در همه ترانسفورماتورها بکار مي رود‪ .‬بين تانك و کنزرواتور قرار مي گيرد‪ .‬داراي دو سطح‬ ‫‪‬‬

‫عملکردي است‪:‬‬
‫سطح آالرم‪:‬‬ ‫‪‬‬

‫جمع شدن تدريجي گاز بدليل خطاهاي جزيي بين حلقه اي ايجاد نقاط داغ در هسته بدليل اتصال‬ ‫‪‬‬
‫کوتاه شدن ورقه هاي هسته‬
‫سطح تريپ‪:‬‬ ‫‪‬‬

‫جابجايي سريع روغن بين تانك و کنزرواتور‬ ‫‪‬‬

‫به دليل خطاهاي اتصال کوتاه شديد سيم پيچ‬