B. ALBERT!

MAGNI
RATISBONENSISEPISCOPI, ORDINIS PR.iEDICATOR
UM,

PARVA NA'I'URALIA.

DE INTELLECTU
ET INTELLIGIBILI

LIBER PRIMOS

TRLICTA.TUS 1
DE NATURAINTELLECTUS.

seipsam in libro de Anima determinatum

est. Oportet enim cum hoc scire de ob-
j ectis qure proprias partibus animre infe-
runt passiones. Horum autem objecto-
rum quorum propria passiva pro parti-
CAPUT 1. bus sive potentiis habet anima, quredam
proprias passiones inferunt animre, qure..;
dam autem communes animre et corpori.
Communes enim sunt passiones qure-
De quo est intentio, et quis dicen- cumque sunt talia circa qure operans ani-
dorum ordo? ma instrumento utitur corporeo, ut qure-
cumque sunt circa vegetabilem et sensi-
bilem animam. Propter quod etiam Peri-
patetici veteres scientias de talibus com-
munibus animre et corporis vocaverunt.
Sicut a principio istius operis diximus, Et de his in parte jaro pro modulo nostro
scientia de anima non satis complete ha- expediti sumus in libris de Nutrimento
hetur ex hoc quod de anima secundum et nutribili, et de Sensu et sensato. Re-
 478 D. ALB. MAG. ORD. I'RJED.
stant autem adhuc libri de Somno et vi- versitate intellectus ad intelligibilia :
gilia, de Juventute et senectute, de In- quia his cognitis, satis perfecte habetur
spiratiane et exspiratione,et de Motihus scientia de intellectu et intelligihili.
qui dicuntur animales, de Vita et morte, Operre autem pretium investigare est hu-
qui omnes sunt de: operibus communi- jusmodi : quia his scitis, et proprie ho-
bus animre et corporis. rno scit quid proprie ipse est, cum sit
Sed quia nequaquam interpretatio solus intellectus, sicut dixit Aristoteles in
somnii, et natura ejus bene determinabi- XEthicorum, et scit insuper principium
lis est, nisi prius scito de intellectu et in- int~r ea qure faciunt in ipso felicitatem •
telligibili, ideo oportet nos hic interpo- contemplativam. Incipientes igitur inve-
fJ~~ ~~<;; nere scientiam de lntellectu et intelligi- stigare naturam intelle!;tus, in primis
~~k>~bu: hili, licet intelligere animre humanre sit ponemus qure secundum naturam sunt
naturre, sed proprium
quandoque prreter corpus · Attendimus priora.
~u~ªc,Wg~: enim, sicut srepe protestati sumus, prin-
centi cipaliter facilitatem doctrinre : propter
quod magis sequimur in traditione li-
brorum naturalium ordinem quo faci-
lius docetur auditor, quam ordinem re-
rum naturalium. Et hac de causa non
tenuimus in exsequendo libros ordinero CAPUT II.
quem prrelibavimus in proremiis nostris,
ubi divisionem librornm naturalium po-
·suimus 1 •
Determinantes autem de intellectu et
. intelligibili, supponemus qurecumque in In hoc demonstratur, quod omne cogni:;.
libro nostro tertio de Anima convenien- tivum animalium causatum est ex alio
ter determinata sunt. Qurecumque vero quodam cognitivo.
hic inquirenda esse videntur, quantum
per demonstrationem et rationem inve-
stigare poterimus, tractahimus, sequen-
tes principis nostri vestigia, cujus librum
de hac scientia, licet non vidimus, tamen
discipulorum ejus plurimorum de hac Dicamus ergo omnem naturam qure
materia quamplurimos et bene tractatos habet potentiam aliquid cognoscendi, aut
perspeximus libros et epistolas. lnterdum a seipsa virtutem cognitionis habere, aut
etiam Platonis recordabimur in his in ah aliqua alía natura qure est ante ip-
quibus Peripateticorum sententiis in nul- sam. Constat autem quod non habet a
_locontradixit,. seipsa : sic enim esset principium cogni-
Cum autem secuhdum plurimos pro- tionis in omnibus aliis, et esset sua vir-
babiliores Philosophos, intellectus faciat tus cognitiva non imperfecta, sed perfe-
intelligibile in forma intelligibilitatis, cta : neque esset passiva, sed activa :
oportet nos prius loqui de natura intelle- qure omnia non convenire animabus ani-
ctus secundum quod est intellectus, et malium, clarum est per ea qure in libro
deinde de intelligibili secundum quod est de Anima declarata sunt.
de intellectu,, et deinde de unitate et di- Si quis autem forte diceret, quod ani-

i Vide pn¡, hoc Aristotelem, V Metaphys. tex.

 LIB. I DE INTELLECTUET INTELLIGIBILJ, TRACT. J
ma animalium habet a seipsa virtutem
cognitivam, eo quod in natura sua est
cognitiva ejus potestas : sicut triangu-
lus a seipso habet habere tres angulos,
etc., et propter hoc non est principium
causans in aliis aliquid. Dicernus quod a
seipso habere dicitur duobus modis. Uno
quidem modo secundum causam efficien-
tem, et alio modo secundum causam for-
malem. Nos autem hic quairimus de cog-
nitivo a seipso secundum utramque
causam, si.cut in physicis primum mo-
vens est motivum a seipso : tum quia
ante se non ha.bet causam sui motus effi-
cientem : tum quia a natura et essentia
sua est movens : propter quod etiam
omne quod movet, motivam virtutem
habet ah ipso, et est sua virtus motiva
fontaliter influens omnes virtutes moti-
vas in omnihus aliis rnoventihus. Sic
enim qurerendo utrum anima animalium
cognitiva sit a seipsa, et sequuntur qure
prreinducta sunt. Cum enim omne crea-
tum a nobiliori necessario deficiat a cau-
sa prima, defectus cognitionis qui est in
virtute cognitiva animre animalium, os-
tendit quod non solum ab alio quodam
hahet vim cognoscitivam, sed etiam
quod multum distat ab illo quod est pri-
ma causa et fons cognitionis. Oportet
ergo dici, quod haheat ab alío quodam
quod est primum et perfecte cognitivum
omnium. Si enim ab alío non primo et
perfecte diceretur habere, de illo esset
eadem qurestio, et ahiret hoc in infini-
tum, aut stabitur in primum et perfe-
ctum cognitivum.
Amplius omne cognitivum animalium
mortalium, cum omni cognitivo morta-
lium est ídem genere : aut si diceretur
per prius et posterius, hoc tamen est per
respectum ad unum. Qurecumque autem
talem hahent generis vel na.turre conve-
nientiam et unitatem, ah uno aliquo ex-
eunt-quod est causa convenientire illius
in omnihus. Oportet igitur cognitivum
animalium ah uno alío cognitivo primo
causatum esse secundum efficientem
causam simul et formalem.
479
Si autem quis dicat, quod hoc non
concluditur nisi de causatis univoce, sic-
ut horno generat hominem : cognitiva
autem non hahent univocam causam in
genere, sed requivocam. Convincemus
adversarium veritatis per hoc quod om-
ne requivocum ad aliquod reducitur uni-
vocum, quod est ante ipsum. Hic ergo
genera.ns erit requivocum, quod, ut dicit,
habet aliquod univocum ante se, quod
est prima causa hujus: et sic redihit idem
quod conclusum est prius.
Amplius in ornnihus ita esse videmus,
quod quandocumque inveniuntur ali-
qure virtutes et formre in pluribus, et in
quihusdam earum sunt. imperfectre, in
quihusdam autem perfectre, imperfecta
causata sunt a perfectis, et imperfectio
venit ex diversitate et imperfectione ma-
terire. Sic ergo oportet quod sic se ha-
beat et in cognitivis naturis. Natura igi-
tur qua cognitiva sunt alia animalia, erit
ah aliqua prima natura cognitiva et per-
fecta.
Hrec autem disputatio tota trahitur ex
epístola quadam Aristotelis quam scri-
psit de universitatis principio, cujus
mentionem in Metaphysica facit Avi-
cenna. Dicit autem Eustratius super sex-
to Ethicée Aristotelis, omnem cognitio-
nem animalium fluere a prima causa cog-
nitiva.
480 D. ALB. MAG. ORD. PR.!ED.
CAPUT 111.
Qualiter vegetabile et intelligibile im-
perfectum fluunt ab intellectivo primo
et perfecto ?
Qureramus igitur qure sit illa natura?
cum enim primum in ordine naturre in-
fluit in secundum, et non e converso,
prius autem in ordine naturre sit vivere
quam sentire, et sentire quam intellige-
re, videtur alicui fortassis, quod primus
fons omnis cognitionis esset vivum so-
lum et non sentiens et intelligens, prre-
cipue cum prius in ordine naturre sit per
modum unius, et secundum per modum
duorum, quomm unum additum est ad
aliud tertium per modum trium sibi con-
sequenter ordine naturre additorum, si
sentire additur ei quod est vivere, et in-
telligere ei quod est sentire, eo quod sic-
ut in libro de Anima diximus, eadem est
ratio animre qure figurre. Sicut enim in
figuris trigonum est in tetragono, ita
vegetativum est in sensibili, et sensibile
in intellectivo. Hoc autem erroneum esse
probatur ex hoc quod numquam secun-
dum naturam imperfectum causa est uni-
voca perfecti : vivum autem separatum
secundum esse a sensibili et intelligibili
imperfectissimum est in genere vivo-
rum, nec aliquam vitre nobilitatem habet
qua principium esse possit.
Adhuc in omnibus causatis univocis
secundum naturam sic est, quodcumque
essentialiter inost causa to, hoc polentius
et nobilius et clarius prius et perfectius
inest causre illius causati : omnibus cog-
noscitivis essentialiter inest principium
cognoscitivum : hoc ergo potentius, no-
bilius, prius, et perfectius inest causre
eorum qure cognitiva sunt. Non ergo
fluit natura qua cognitiva sunt aliquan-
do, ah aliquo uno vivo, cujus vivere se-
paratum sita cognitivo.
Amplius inter causata est nobili primo
propinquius, quoa est causa quod pluri-
bus honitatibus et nobilitatibus appro-
pinquat : sed intellectivum pluribus no.:
bilitatibus et bonitatibus appropinquat
primo cognitivo et perfecte : et hoc est
magis intellectivum quam vivum solum
vel sentiens et vivens tantum : oportet
igitur, quod fons et origo cognitionis vi-
tre sit aliqua natura intellectualis.
Amplius qure perfectiva sunt visus, vi-
demus omnia causari ah eo quod per
seipsum et perfectissime est visibile. Om-
nis enim díversitas colorum causatur a
luce, et díversitas colorum provenit ex
multiformi permixtione opaci et termina-
ti corporis cum diaphano, cujus per se
actus est lumen. Similiter igitur ah eo
quod perfectissime est cognitivum, fluit
omnis cognitio, et diversitas cognitio-
num provenit ex mulliformi obumbrativo
cognitivi luminis irradiantis super ea
qure sunt cognitiva in diversitate anima-
lium.
Ex omnibus autem his probatissimi
determinaverunt omnem cognitionem in-
telligibilem et sensibilem animalium
effluere ah intellectuali natura perfecte
et intellectualiter cognitiva. Cum enim
dicatur causa prima plus influere quam
secunda, hoc tradiderunt Peripateti esse
verum de causa vera. Vivum autem se-
paratum a cognitivo, causa non est cog-
nitivi, et ideo non influit. Sed cum causa
prima omnes suas bonitates influat super
causatum, et bonitates in ipsa nullam
habeant distinctionem et ordinem, eo
quod ipsa simpliciter omnia prima habet
ante causata : in causatis tamen ea· qure
influuntur, ex ipsa influuntur sub ordine
 LIB. I DE INTELLECTU ET INTELLIGIBILI, TRACT. I
et distinctione : et sic prius influit quod
secundum ordinem intelligendi est gene-
ralius et prius, eo quod remota causali-
tate primi non influit aliquid secundo-
rum, sed remota causalitate secundi ad-
huc influit primum. Similiter autem in
causa qure est fons vitre et cognitionis,
vivum non addit aliquid super alterum :
quia suum vivere est suum intelligere :
sed in causatis in quibus distinctionem
habct vivum, vivum est in alio quasi fun-
damentum ipsius : quantum autem ad
attributas nobilitates nihil est adeo mul-
tiplex, sicut causa prima : sed ista multi-
plicitas nobilitatum in causa prima nul-
lam simplicitatem adimit, eo quod omnes
simpliciter et unite has nobilitates prre-
habet ante causata : et ideo dicit egregie
Philosophus, quod causa pr·ima omnibus
causatis suis prrenominatur, et quod est
dives in se, in quibus nulli causatorum
datur et largitur, et est dives in aiiis qure
proportionaliter causatis communicat.
CAPUT IV.
Quod ab intelligentia natura cognitiva
sit causata, sicut dicit Plato.
His autem sic declaratis, oportet ulte-
rius investigare qure sit illa natura, qure
fontaliter effluit omnem cognitionem et
vitam. Et videtur Plato velle, quod in-
tellectualitas in homine et sensibilitas in
hrutis utrumque vitre principium in ve_
getahilibus et brutis effluat a motoribus
orbium et stellarum : inducit enim in
lX
481
Tim;eo summum deorum ad motores
ccelestium loquentem et dicentem : « Ho-
rum sementera ego faciam, vobisque
tradam : vobis autem exsequi par est. »
In idem autem consentire videntur quot-
quot animas animalium ah intelligentiis
profluxas et causatas tradiderunt.
Conllrmant autem isti dicta sua tripli-
ci ratione potissime, quarum una est,
quod omne ultimum in ordine causato-
rum non exit a prima causa nisi per cau-
sas qure in medio sunt. Ultima autem
causata sunt formre generahilium et cor-
ruptibilium. Medire autem causre sunt
motores orbium coolestium, quos intelli-
gentias coolestes vocaverunt Philosophi.
Proximum autem fundens animas . est
intelligentia ultimum movens orbem.
Secunda ratio, quia intelligentia impri-
mit in animam, sicut anima in corporis
animati naturam. Sicut ergo dicimus
animam esse causam corporis animati et
motuum et passionum ejus secundum
quod est animatum : ita debemus dicere
intelligentiam inllmam esse causam ani-
mre cognitivre secundum quod est cogni- .
tiva, eo quod cognitio animre quredam est
resultatio luminis intelligentire. Tertia
est, quod sicut corpus animatum est sub
corpore coolesti causatum et rectum ah
ipso, ita anima corporis est sub intelli-
gentia et recta ah eo.
Hujus autem contrarium videtur; Si
enim cognitivum mortalium flueret et
regeretur ah intelligentia ultimi orbis,
vel alicujus aliorum orbium vel omnium,
tune ipsa in suis motibus et operibus
cognitionis et affectus necessario suhde-
retur motibus astrorum, eo quod omne
effluens ah aliquo, continetur et restrin-
gitur ah illo in potentiis operationum.
Quod autem anima prrecipue sub moti-
bus astrorum restringitur, contra omnes
est Peripateticos et contra Ptolemreum.
Ipsa enim et superiora in sphreris appre-
hendit : et ah his ad qure motus astro-
rum inclinat, libere avertitur, et alía
advertit per sapientiam in intellectum,
sicut testatur Ptolemrous.
31
 482 D. ALB. MAG. ORD. PR.,ED.
An1plius in natura ideo est ordo primi
ad media, et mediorum ad ultima, quod
aliquid causetur in ultimis a mediis quod
a causa prima non sít perfectum. Et dico
de his causatis qure nomine suo important
aHquani nobilitatem : aliter enim ex ul-
timis ad media non esset recursus ad
primum : et hoc esse non potest, cum
omne quod est, aliquam bonitatem cau-
sre primre desideret, et propter illam agat
quidquid agit. Sive ergo dicamus media
aliquid agere in ultimorum productione,
sive non, semper bonitates ultirnorum
principaliter et efficacitersunt a causa pri-
ma, et ea qure intermedia sunt, operan-
tur ut instrumenta si quid ad ea operan-
tur.
Amplius autem in lumine quod est
universalis causa colorum, videmus quod
licet ultimos colores constituat per com-
mixtionem priorum, tamen omnis con-
stitutio colorís per naturam perspicui par-
cipantis lumen tamquam prima colorum
hypostasis : et quidquid aliquis color
de natura habet coloris, ah ipso habet,
. et si quid aliud est in ipso, potius est de
privatione naturre coloris quam merea-
tur dici coloris essentía.
Omnino igitur eodem modo cum pri-
1'num effluit bonitates sua super media et
ultima, si aliquid esset a mediis influxum
super ultima, tamen constitutio ultimo-
rum non erit nisi ex participatione boni-
tatum primi : et si quid aliud est in eis,
est aliquid privationis : et hrec sententia
optimorum fuit sapientium Grrecorum
Theophrasti et Dionysii et aliorum Phi-
losophorum. Adducebant autem simile
de lumine solis, quod infundit se aeri
límpido et nubibus terrenis diversis :
quod licet ab aere sit in nube, et a nube
sit in terra, tamen quia media non dant
nisi quod a sole receperunt, totuin solis
est quod est in ultimis : et si in mediis et
ultimis distet lumen a limpiditate solis,
hoc potius privationis materire est, quam
alicujus causre hoc efficientis.
His igitur consentientes, dicimus quod
cum Plato dicat, quod proprium crele-
stium sit exsequi bonitates primi, et se-
mentes substantiarum coghitivarum hoc
modo consequuntur quod instrumenta
inducunt ea qure sunt in arte artificís
illa instrumenta moventis : et constat
quod instrumenta moventis ea non fa.:.
ciunt ea ex suo proprio aliquo influxo.
Est enim in omnibus intelligentiis ordo
formarum practicarum, qure per ipsas in
materiam generabilium descendit, et slint
formre in omnibus eredem, sed in inferio.;;
ribus magis et magis determinatre, sicut
forma lucis eadem in sole et in aere et
nube et corpore determinato : licet lumen
secundum quod magis descendit a sole,
magis et magis coarctetur et determine-
tur ad naturam colorís. Eodem autem
modo-est de forma artis in mente artificis
quam exsequitur manus, et cadit in in-
strumentum, et suscipit ferrum, qure pro-
portionaliter in omnibus est eadem : et
tamen magis determinata ad materiam
in manu, quam in mente artificis, et
magis in malleo quam in manu, maxime
autem in ferro est determinata, eo quod
ferrum materialiter suscipit eam. Et esset
hoc in multis simile intelligentiis et cau-
sre primre et materire generabilium, si
manus intellectum haberet et malleus,
quo conceptam formam a mente artificis
explicarent et exsequerentur. Unde sicut
nihilominus tali existente hypothesi in
arte omnia erunt a mente artificis, sic
omnia in prrehabitis sunt a causa prima,
licet intelligentire quasdam bonitates ex-
plicent : et per motum crelestem indu-
éunt in materiam. De his autem plenius
est tractare primi Philosophi. Ad propo-
situm ·enim sufficit quod inductum est :
quotquot tamen posteriorum Philosopho-
rum animas ah intelligentiis causatas et
profluxas esse tradiderunt, hunc modum
fluxus qui dictus est, intellexerunt : et
hac de causa et animam imprimí ah intel-
ligentia posuerunt, et eam esse stramen-
tum intelligentire et subjectum illumi-
nationibus ejus, in hoc verum utique di-
centes, sicut ostendunt divinationcs
somniorum et alia multa, de quibus in
 LIB. I DE INTELLECTU ET INTELLJGIBILI, TRACT. I 483
aliis libris erit tractatus. Propter quod
etiam in libro de motu cordis, anima
illuminationum qum sunt a primo, secun•.
da revelatione dicitur esse perceptiva.
Per ista etiam qum dicta sunt, satis
patet qualiter motores inferiorum sphm-
rarum fundant, et qualiter non : prima CAPUT V.
enim et tota fusio animm et omnis na-
turm est a prima causa. Inferiores autem
orbes operantur organice determinando
et inclinando naturas ad materiam. Pro-
pter quod Plato dicit, quod in quoli- Unde provenit generum anima! diversi-
bet orbe anima aliquid accipit, me- tas, et vegetabile scilicet, et sensibile,
moriam in orbe Saturni, et alias in aliis, et intellectivum ?
sicut in primo de Anima determinavi-
mus. Et secundum hunc modum essentia
animm a prima causa tota et sola : ap-
plicatio autem et determinatio ad corpus
est ab aliis instrumentaliter primm causm
deservientibus : et quoad hoc regenda Consequens autem dictis est ut mo-
in illuminationibus, et movenda motibus dum descensus animarum determinemus.
temporalibus, subjicitur intelligentiis Cum enim prima causa fundens luce sua
aliorum orbium : et quia sic totus cmli animas sit natura una simplex intelle-
concentus refertur ad causam primam, ctualis, videbitur mirum qualiter multa
ideo melius intelligentes Philosophi to- sunt genera animarum, vegetabile scili-
tum unicum motorem dixerunt habere, cet, et sensibile et intellectuale. Non
et inferiores motores ad sphmras dixe- enim hoc accidere potest ex motoribus
runt esse virtutes et membra primi cmli intermediis : eo quod omnes illi intelle-
et sui motoris. De his autem in secundo ctuales a Philosophis esse traduntur. Nec
Cmli et Mundi fecimus mentionem 1 • Erit est verum quod di.cit Pythagoras, omnes
autém de his perscrutatio completa in animas esse intellectuales, et omnia cor-
prima philosophia. pora esse animata : nec motus sensus
vel intellectus posse exsequi inquit ani-
mam in quibusdam corporibus ob ma-
terim gravitatem. Lapis enim, ut ait,
animatus est : sed propter terrestreitatem
est in ea oppressa anima, ne ostendat
motus vegetationis, vel intellectus, vel
sensus. In plantis · autem propter mino-
rem terrestreitatem ostendit et operatur
anima vegetationem, sed non sensum. In
brutis autem minus terrestribus operatur
unum vel duos vel omnes sensus, sed
non intelligere. In humano vero corpore

i Vide pro hoc II de Cedo et Mundo, tex. et etiam Xll Metaphys. tex. et com. 44,
com. 42, et cap. 2 de Substantia, orbis, et
484 D. ALB. l\IAG. ORD. PR.lED.
quod minus omnibus terrestre est, et in-
complexione maxime recedens ah excel-
lentia contrariorum, omnes complete
habet anima operationes.
Hoc enim esse non potest, cum natura
numquam deficiat in necessariis. Si enim
fuisset anima perfecta sensibilis et intel-
lectiva in lapide vel planta, dedisset uti-
que natura organa lapidi et plantre, qui-
bus sensibilis explicare posset operatio-
nes animre seusibilis, et intellectualis.
Adhuc autem ornnis diversitas mate-
rire est propter diversitatem formre, sicut
prius srepe in expositis libris est proba-
tum. Quomodo ergo dici potest, quod
in omnibus corporibus, qure valde figuris
differentia sunt et quantitate et natura,
sit idem genus animre.
N ec conveniens est ratio Platonis di-
centis, quod secundum merita materire
infundantur formre : quia secundum hoc
materialis diversitas esset causa diversi-
tatis formarum, cum hoc non sit verum,
eo quod materiarum diversitas non est
causa sed signum diversitatis formarum.
Si enim diceretur esse causa, tune opor-
teret quod materia esset ante formam
secundum naturam et intellectum, et
esset causa formre : qure omnia absurda
esse non dubitat quicumque bene iµstru-
ctus est secundum ea qure probata sunt
in physicis libris.
Remanet ergo qurestio unde provenit
animre generum diversitas, vegetabile,
sensibile, et intelligihile ? ah uno enim
eodem modo se hahente non potest esse
nisi unum, secundum quod communi-
ter orones Philosophi tradiderunt.
Sed qurestio-hreccitius solvitur, si con-
sideretur suhtiliter secundum quem mo-
dum largitiones naturarum a prima cau-
sa procedunt. Omnes enim formre ah ipso
totius universitatis natura largiuntur :
qure autem magis ah ea elongantur, eo
:magis nohilitatihus suis et bonitatihus
privantur : et quo minus recedunt, eo
magis nohiles sunt et piures hahent ho-
nitatum potestates et virtutes : et sicut
in Physi :is dixi mus, qure in ipsa indis-
tineta sunt, procedentia ex ipsa distin-
guuntur secundum esse et essentias et
species diversas : sicut radii a sole ve-
nientes in aera et vitrum clarum et vi-
trum coloratum, diversum esse et diver-
sas species accipiunt. Et secundum hunc
modum provenit diversitas : eo quod
unum fluit ah unico per diversa organice
ipsum explicantia, et in diversa ah ipsa
informata, sicut etiam in parte determi-
natum est in octavo Physicorum. Et sunt
gradus dissimilitudinis in hoc descensu :
quoniam descendens vitre principium,
quod _est anima, usque ad corpus com-
positum ex contrariis organicum, cujus
complexio proportionatur requalitati cce-
li, manet nohilem hahens operationem
divinam et intellectualem et animalem :
eo quod ipsum est formans, alias gene-
rans ea qure illis reformantur : eo quod
nihil generat aliud, nisi per divinum ali-
quid quod est in eo : intellectualem au-
tem, eo quod operatur non utens corpo-
re : animalem autem, eo quod organico
utitur corporeo : sed tamen suum intel-
lectuale obumhratur in eo quod est in-
quisitivum, non certum sicut est in-
tellectuale intellectuum ccelestium non
ohumhratum ex turbationibus corporum.
Recedens autem amplius in regione dis-
similitudinis amplius ohumhratur, ita
quod intellectuale amittat in toto reti-
nens solam sensibilium cognitionem. Ad-
huc autém amplius distans retinet solam
infimam potestatem animre, qure est ve-
getare, et hujusmodi: Exemplum est a
lumiri.erecedente a sole in aerem limpi-
dum et nuhem subtilem et corpus ·colo-
ratum albo colore vel nigro vel ruheo :
hoc· enim paulatim et paulatim claudi-
tur, et vim sure potestatis plus et plus
amittit, donec venit ad privationem : in
omnibus in qure procedit, hahet diver-
sum esse et speciem : nec est unum nisi
secundum processionem ah uno primo
luminis fonte : et quia hic per omnia si-
milis est processio formarum a. causa
prima~ ideo Plato dicit formam primam
esse unicam, et ex ipsa unius ideo omnia
 LIB. I DE INTELLECTU ET INTELLIGIBILI, TRACT. I 485
fieri. Sed et Democritus et Leucippus et motivum, ita est in eisdem potestati-
omnia dicebant esse unum et idem ficri bus essentia emanans, quamdiu non
diversitatem ordine et compositione. oburnbratur per distantiarn dissimilitu-
Errabant autem ambre sectre : quia dinis.
quod est unum processione ab uno sim- Ex quo tria corollaria habentur. Unum,
plici et multa secundum esse et figuram, quod ubi est esse intellectivurn et sensi-
tamen secundum relationem ad primam tivum et vegetativum et motivum, ibi
causam efficientem unicam est unum : et est una essentia et substantia sirnplex,
si considerentur naturre animarum et for- sed rnultiplex in potestate, utrumque ho-
marum secundum hoc esse diversum, rum habens ex propinquitate sui proces-
tune sunt proprire naturre animarum et sus ad primum a quo processit. Secun-
formarum, et diversitas materire est pro- dum est, quod si aliqua forma substan-
pter ipsas, et non e converso, et sunt tialis sit motiva sui subjecti secundurn
dantia esse materiebus : et hrec conside- locum, habet ex convenientia cum pri-
ratio proprie earum est : et sic diffiniun- mo, quod movet secundum locum irn-
tur et sciuntur secundum quod Isaac di- mobilis existens, et non ex hoc quod sit
cit in libro Diffinitionum, quod videlicet compositum, sicut quidam Latinorum
aninia rationalis producitur in umbra in- asserebant. Tertium, quod necessario
telligentire, et anima sensibilis in umbra non recedens longe a primo per priva-
rationalis, et anima vegetabilis in umbra tionem nobilitatum, sicut intellectuale
sensibilis, et natura creli in umbra ve- manet separatum et perpetuum : rece-
getabilis : quoniam essentia dans esse dens autem longe, persmiscetur, et mor-
procedit a causa prima : et sic cum di- tale et corporale efficitur.
stans per similitudinem accipitur, erit Ex his scitur qualiter animalia movent
simplicissima in esse et potissima et no- se, non alía, et qualiter anima intelle-
bilissima et universalissima natura qui- ctualis non est actus corporis, nec corrum-
dem secundum abstractionem : sed se- pitur corrupto corpore, sicut mentiens
cundum quod dicimus, quod universa- dixit Alexander.
lius causat et pluribus influitur, propter
quod hrec essentia est vegetahilis, intel-
lectualis, causativa, motiva, et plures
alias habens potestates bonitatum : et
quoad hrec omnia datur primo causato,
quod est ens intellectuale causativum
motus orbis. Hrec autem essentia de-
scendens privatur simplicitate et potestate
pius et in plus, sicut dicimus usque ad
ultimum ens quod minimam accipit en-
tis differentiam et potestatem : et hrec
privatio est ejus obumbratio vocata a
Philosophis. Ex hoc patet verus intelle-
ctus ejus, quod omnia sunt ex ipsa unius
idea : et qualiter idea in prima causa est
unica non habens pluralitatem nisi pro-
cessu et vicinitate causatorum. Non enim
est verum quod vita in prima causa sit
separata ah esse, sed a simplici esse pri-
mi simplex essentire est emanatio. Et
sicut esse primi unum est et cognitivum
486 D. ALB. MAG. ORD. PR/ED.
CAPUT VI.
Utrum intellectualitas animm sil mate-
ria, vel ex fluxu a causa prima?
Facile autem nobis est determinare de
natura intellectualis animre : quoniam
naturam habet hanc ex hoc quod est pro-
cessio ·a causa prima, .-!:l~~nans autem
non usque ad permixtioneín materire : et
ideo adhuc a quibusdam sapientibus no-
strre legis imago Dei dicitur. Ex hujus
enim assimilatione causre primre habet
intellectum universaliter agentem, qui
sicut lux est separata, sicut in tertio de
Anima convenienter est ostensum. Ex
hoc tamen quod hrec natura appropriatur
corpori organico physico, natura sua in-
tellectualis parum mergitur, et ideo ha-
bet intellectum possibilem accipientem
ab imaginatione et sensu : et cum natu-
ra hrec separata et non mersa in mate-
riam secundum se, oportet quod sit uni-
versalis : et ideo est anima universaliter
omnium cognitiva intellectualiter, et
non quorumdam solum : quia quredam
non efficiuntur determinata nisi per ma-
teriam : intellectum autem diximus esse
separatum. Cognitiva autem sensibilis
qure est actus organi materialis, non est
acceptiva nisi quorumdam, sieut satis in
libro de Anima est determinatum.
1 Scilicet Avicebron.
'Cf. ÍII de Anima, tex. et com. 5, et 19 et
Ex quo constat mentitum esse eum
qui seripsit librum Fontis vitm 1 , quem
quidem de materia et forma vocant :
quia ipse videtur velle, quod ex natura
materire habet intellectus potestatem om-
nia intelligendi. Dicit enim, quod mate-
ria prima est qure potentia est omnia : et
quo plus determinatur formis, eo plus
clauditur et determinatur potentia ejus :
quoniam si addatur primre materire hree
forma qure est intellectualitas, tune non
est amplius in potentia ad intellectualita.,.
tero, sed ad omnia alia. Et si addatur ei
forma sequens qure est corporeitas, tune
iterum determinatioris potentire : et ideo
tune non erit in potentia ad intelleetua-
lia. Si autem eorporeitati additur eontra-
rietas, non erit in potentia tune nisi ad
ea qure in potestate sunt contrariorum :
et hrec sunt formre generabilium et cor.,
ruptibilium.
Hoe enim dictum erroneum est et om-
nibus Peripatetieis : nullo enim modo
intellectus est potentia omnia sicut ma-
teria prima est potentia omnia : quia for-
mre individure secundum esse materiale
non separatum sunt illre qrne sunt poten-
tia in materia 2 • Formre autem qme po-
tentia sunt in intellectu, sunt universales
separatre ab individuantibus, et prreei-
pue a materia, non hic et nunc, sed ubi-
que et semper existentes.
Adhuc autem materia non facit formas
esse in seipsa per aliquid quod sit ejus-
dem naturre et generis curo materia. In-
tellectus autem habet aliquid sui, intel-
leetum videlicet agentem, qui facit for-
mas esse in anima intellectuali.
Adhuc autem intelleetus qui potentia
est omnia intelligibilia, se habet ad ea
sicut tabula rasa : et hoc modo non ha-
bet se materia ad formas universales qure
potentia sunt in ipsa. Amplius materia
nihil horu~ intelligit qure potentia vel
actu sunt in ipsa ª : intelleetus autem ín-
28.
a Cf. III de Anima, tex. et com. 14'.
 LIB. I DE INTELLECTU ET INTELLIGJBILJ, TRACT. I
telligit universa. Hrec omnia hic breviter
tanguntur : quia in libro de Anima I hrec
intentione exquisita sunt et probata.
Unde licet nos in natura animre pona-
mus aliquid potentiale et aliquid quod
est actus illius, non tamen possumus di-
cere, quod potentiale quod. est in ipsa,
materia prima sit : quia non habet pro-
prietates ejus : sed multo congruentius
dicitur, quod cum anima intellectualis
esse nobile separatum retineat quod ex
parte illa qua attingit continuum et
tempus, efficitur possibilis : et ex parte
qua omnimode manet separata, est acti-
va et perfectiva ejusdem possibilitatis.
Cujus congruum exemplum dicit Avicen-
na in flamma adhrerente aridis lignis
cremabilibus. Illa enim in ea parte qure
adhreret lignis, est aliquantulum fumosa :
in ea autem parte qua evolat in aerem
purum a lignis distans, est plena luce
illustrans aerem, et etiam partem fumo-
sam ejusdem flammre. Sic enim est de
anima intellectuali : eo quod ipsa aliquo
modo sit perfectio corporis, et tamen se-
parata : et ideo ex parte qua inclinatur
ad corporeas virtutes organorum qure sunt
imaginatio, aceipiens continuurn, et sen-
sus accipiens temporale et transmutabi-
le, quasi fumosa est, et efficitur in po-
tentia intelligentia, et non in actu : sed
ex parte separata est in actu lucis perfe-
ctre.
Hrec autem dimittantur nunc : quia, ut
diximus, in libro de Anima sunt per-
tracta : sed hoc est quod intelligitur ex
dictis, quod essentia emanans a prima
c.ausa, plenam habet virtutem vitai et cog-
nitionis et motus per hoc quod emanat
ex ipsa qure est fons vitre et cognitionis
et motus : et hoc essentialiter retinet nisi
obumbretur per distantiam dif)sirnilitudi-
nis a causa prima, cum essentia prima
qure dat esse rationalibus et intellectua-
libus, non abierit in dissimilitudine lon-
III de Anima, tex. et com. 4 et is.
187
gissima : ideo erit vitre et cognitionis
principium et motus in omnibus : et hoc
est principale quod hic intendimus dis-
tinguere vel investigare.
CAPUT VII.
Utrum natura intellectualis sit universa-
lis vel particularis secundum actum :
quia non est dubium, quin sit univer-
sa/is secundum aptitudinem, cum sit
forma.
Qurereret autem fortasse aliquis, utrum
hrec essentia divina qure vocatur natura
intellectualis, sit universalis vel deter-
minata et particularis seu individua? de
hoc enim licet in libro de Anima deter-
minatum sit, oportet tamen et hic inter-
poni: quia aliter naturam intellectua-
lium ad plenum scire non possumus.
Fuerunt autem nonnulli Peripatetico-
rum, qui hanc naturam esse universalem
dixerunt et perpetuam : et potissimre ra-
tionum suarum sunt tres, quarum una
est: omne quod suscipit aliquid, suscipit
illud secundum sure proprire naturre po-
testatem : intellectus autem in se recipit
universale, neque est universale secun-
dum quod hujusmodi nisi in intellectu :
oportet igitur quod natura intellectus sit
universalis : quia si esset individua, in-
dividuaretur omne id quod est in ipso :
488 D. ALB. MAG. ORD. PfuED.
omnis enim forma individuatur per incJ.i- · nativa omnium diaphanorum, tam per-
viduitatem sui subjecti in quo est. Se- viorúm qure facit esse lucida, quam non
cunda ratio est, quia natura intéllectualis perviorum qure facit colorata, sicut in
est separata substantia a materia : omnis primo libro de Sensu et Sensato deter-
autem individuitas est per materiam : et minavimus : et hoc modo considerata
ideo intellectum dixerunt universalem. multa agit et facit.
Tertia autem est, quia si esset individuus, Cum autem dicat Philosophus intelle-
non esset individuus nisi ad materiam ctum esse sicut lucem, videtur intelle-
propriam : et tune sicut visus qui con- ctus prout est aliquid naturre animre esse
junctus est cuidam materire proprire, non individuus : et tamen prout emittit actio-
recipit nisi proportionata illi materire et nes intelligendi, esse in virtute universa-
non alia, ita intellectus non reciperet nisi li : et hoc modo universalia sunt in ip-
quredam materire sure proportionata et so : quia sic est abstractivus et denuda-
non reciperet omnia, Hoc autem falsum tivus formarum, sicut lux corporalis co-
est. Ergo ipse intellectus non est indivi- lorum, licet individuus ponatur secun-
duus. Nec stare potest, quod dicatur dum quod est forma hominis, tamen se-
duplex esse materia : una spiritualis, cundum suam potestatem et quantum est
et altera corporalis, et quod ad ma- potentia lucís spiritualis, universalis est.
teriam spiritualem individuetur intel- Hrec etiam universalia non sunt in intel-
lectus : qu¡a illa materia spiritualis non lectu quasi forma in materia vel accidens
efficitur propria intellectus nisi per ali- in subjecto : ens enim in anima potius
qua appropriantia eam : et tune redit est intentio rei quam res : et ideo sicut
idem quod prius, quod sclicet sure com- non individuatur color per esse quod ha-
plexioni non proportionatum non cog- bet in luce corporali, neque etiam spe-
noscet intellectus. Nec potest dici, quod cificatur, eo quod esse in luce convenit
omnia proportionata sint tali composi- omni colorí secundum quod est in actu
tioni : quia nullum est proprium nisi per color, ita intentio rei non specificatur ne-
ea· qure non conveniunt alii. Multa igi- que individuatur per hoc quod est in luce
tur alia erunt sure proprire composi- incorporea intellectuali, sed manet uni-
tioni non proportionata, ·et hoc non cog- versale : et in hoc est cognitio secundum
nosceret intellectus. Et hrec potissima congruentiam intellectus et facultatem,
rationum est, quare Abubacher et Aver- · sicut visus secundum actum est secun-
roes et multi alii intellectum universa- dum congruentiam lucís corporere et fa-
lem esse posuerunt, nec appropriahilem cultatem. Quod autem dicat naturam in-
nobis nisi per imaginationem et sensum, tellectualem csse separatam, in libro de
sicut diximus in libro de· Anima. Anima per multa est expositum : et ideo
Si autem intellectus universalis dica- hoc prretermittendum.
tur esse et in omnibus animalibus essen- Quod vero tertio objicitur, non con-
tialiter idem, sequuntur multa absurda, cludit, nisi nos poneremus quod cogni-
de quibus in libro de Anima fecimus tio universalis esset in intellectu secun-
mentionem: et ideo nobis videtur, quod dum quod ipse est individuus. Hoc au-
intellectua1is natura sit in genere suo, tem non est concedendum : quia sic abs-
sicut sol in genere corporum. Scimus que dubio sequeretur quod non cogno-
enim solem esse unum numero indivi- sceret nisi qure essent secundum con-
duum, et lucem qure in eo est, dupliciter gruentiain sure compositionis. Nos enim
esse consideratam. Si enim consideretur in dicto libro diximus, quod tripliciter
prout in eo est, est forma solis una nu- homini unitur intellectus. Uno scilicet
mero. Si autem accipiatur prout ah eo modo ut natura dans esse : et sic est in-
est emanans, sic est universaliter illumi• dividuus. Alio modo ut potentia per
 LlB. I DE INTELLECTU
ET INTELLIGTBILI,
TRACT. I 48!J
quam est operatio intelligendi : et sic est tiplicitati potentiarum qure sunt in mo-
virlus universalis. Tertio modo ut forma tore. Propter quod etiam contingit, quod
acquisita ex multis intelligibilibus, sicut intellectualis anima multiplicior est quam
planius tractatum est de intelleclu agen- forma lapidum vel mineralium, et sic de
te qui non unitur contemplativis ut aliis : quo autem tales naturre sunt ma-
agens tantum, sed ut heatitudo eornm gis separatre, eo magis dictre sunt for-
cst, quando perveniunt ad hoc quod in 1rne, sicut Antiqui dixerunt. Propter
eis est ut forma : et secundo et tertio quod eliam Platonici formas omnino se-
modis secundum prudentiam et sapien- paratas asseruerunt : et quo magi.s erant
tiam dictus intellectus non inest requali- conjunctre materire, eo minus dicehan-
ter omnibus hominibus, sed aliis plus, et tur formre, sed materire immersas magis
aliis minus, et aliis fortassis nihil inest . placuit eis imagines appellare, sicut tra-
de intellectu. dit Boetius in libro de Trinitate.
Propter quod patet naturam intelle-
ctualem verius esse formam omnibus
aliis formis consequentibus, eo quod ma-
xime est separata : et quoad hoc fluunt
ah ipsa luces separatre incorporere secun-
dum quas efficitur potens ad omnia cog-
CAPUT VJIT. noscenda, qure ohscuritate materire et
privationis et materialium conditionum
tenebris sunt abstracta et absoluta. Cum
autem sit vicina causre primre multis si-
militudinibus ei, habet potestates pluri-
In quo summatim colligitur natura mas qure sunt naturales proprietates et
intellectualis animm. potentire ipsius, sicut supra diximus :
qure tamen nec sunt idem quod ipsa, ne-
que una potestatum suarum est idem
cum alia, quia in hoc distant a prima
causa qure idem est cuilibet sure pote-
stati, et qurelibet suarum potestatum est
Ut autem capitulariter perstringantur idem alii : et cum tam multre sunt pote-
ea qure dicta sunt, diximus cum Areopa- states ip:-ius, est ipsa secundum seipsam,
gita Dionysio, quod « omnis natura pro- et non per commune accidens operativa
cedens a causa prima tanto simplicior multorum : et in hoc differt a forma qua-
est et nobilior et in potestate multipli- simpliciter est natura et forma corporis
cior, quanto fuerit illi intimior per indi- et actus materire corporalis tantum, se-
stantiam similitudinis : et e regione e cundum quam corpus naturale non ope-
contra quanto fuer·it distantior per dissi- ratur nisi unum solum. Adhuc autem in
militudinern, tanto est materialior et his partibus una potestatum tanto excel-
ignobilior et paucioris potestal.is. » Hoc Ientior est quam alia, quanto fuerit se-
autem sapientissimi Peripatetici demon- paratior : et ideo potentior est intelle-
straverunt ex crnlo octavo, quod quanhe ctus quam sensus communis, et sensus
fuerit multiplicitatis, ostendit multiplici- communis potentior quam proprius, et
tas suarum stellarum. Et cum illa multi- sensualis natura potentior quam vege-
plicitas sit in eo quod movetur, oportet tabilis : et eodem modo invenitur in om-
quod respondeat per congruentiam mul- nihus aliis.
490 D. ALB. MAG. ORD. PRiED.

TRACTATUS 11

DE PER SE INTELLIGIBILI.

:mis appendiciis sit id quod individuat

formas, crit sic nudatum ab individuan-
tibus : et sic rclinquitur quod _sit univer-
sale objectum intellectus : et sic concor-
diter tradunt, quod sit UQiversale obje-
ctum intellectus.
CAPUT l. Amplius autem universale aut est in
rebus, aut est in sensu, aut in intellectu,
aut ornnino nihil. Constat autem quod
non sit in sensu. Cum autem nihil sit in
rebus nisi secundum quod est singulare
Quod nihil intelli_qitur nisi universale. et proprium unicuique rei, constat quod
universalc non sit in rebus. Oportet igi-
tur quo~ sit in intellectu.
Amplius traditum est ab Aristotel~
quod universale est ubique et semper,
et qµod est unum in multis et de multis :
Post hoc de intelligibili videtur esse nulla autep:1 rerum est ubiqµe et sem:-
dicendu:rµ. Est autem sententia fere om- per : earum autem dico renim qure sunt
nium, quod solum universale sit intelli- in rebus naturalibus vel artificialibus ex-
gibile : eo qµ.od tam Aristoteles qua:rµ tra animam : qportet igitur quod est ubi-
Boetius et Averroes attestantµr, quod. que et semper, in anima existere et non
universale est dum intelligitur, singula- in rebus. ··
re autem duro sentitur : cujus potissi- Amplius propria operatio intellectus
rnam assignant rationem eam, qure com- agentis est · abstrahere, non quidem, 1l
muniter promulgata est, quod intellectµs materia tantum, sed µniversaliter ad hqc
accipit nudatum et spoliatum a materia particulari, cujus intentio est in anima
et a materire appendiciis. Cum ergo cum sensibili. Hoc autem abstrahere nihil
 LIB. I DE INTELLECTU ET INTELLIGIBILI, TRACT. JI 491
aliud est quam accipere universale ex plex et purus, nihil ulli habens commu-
particulari : propter quod tradit Aristote- ne, et separatus ah onmibus, oportet
les quod multis experimentis acceptis quod objectum proportionatum habeat
una fit universalis acceptio qure est prin- sibi : eo quod scire et intelligere non con-
cipium artis et scientire. Relinquitur ergo venit ei nisi secundum potestatem et con-
proprium objectum intellectus esse uni- gruentiam ipsius, sicut fit passio in quo-
versale. libet passivo : objecta enim non inferunt
Sed quidam hoc concedere nolunt as- passiones nisi propriis passivis : ideo si
serentes, quod in quibusdam tanta inve- particulare aliquam inferret passionem
nitur simplicitas et immaterialitas, quod intellectui, oporteret eum habere con-
abstrahitur a materia et materire appen- grucntiam ad illud particulare in genere :
diciis qure non habent, nequaquam pos- et tune non pateretur nisi a rebus qu~
sunt, sicut ipse intellectus intelligit se et essent de genere illius particularis : quod
intellectuales alias naturas qure non sunt esse non potest, sicut srepe diximus : et
tamen universales : in his ergo dicunt ideo denudatum a materia et appendi-
intellectum esse acceptivum particula- ciis materire est objectum, quod pro-
rium. priam infert intelleetui possibili passio-
Amplius cum sola naturalia et mathe- nem.
maticalia secundum se sunt in materia et Nec est verurn quod dicit adversarius,
motu, divina autem omnino sine motu et in rehus particularibus tantarn inveniri
materia sunt, nec tamen illa sunt uni- simplicitatem quantam dicit : quia in om-
versalia omnia, sed in ipsis cst universa- ni re est universale ex parte formre com-
le et particulare. Cum igitur, inquiunt municabilis, et particulare ex parte sub-
illi, divina sola sjnt accepta in intcllectu, stantim illi formre quod incommunicabile
oportet quod quredam particularia in in- est et uni soli conveniens : et quia prin-
tellectu acci_piantur. Ad hoc etiam indu- cipium cornmunicabilitatis invenitur in
cunt, nos unamquamque rernm tune ve- omnibus rebus perfectis in natura prreter
re intelligere et scire, sicut in libro de quam in causa prima, ideo dicit Boetius,
Physico auditu dictum est,. quando cog- quod « omnis res habet aliquid quod est,
noscimus causas et principia et elemen- et aliquid quod hoc est, et omnis res est
ta ipsius. Causre autem et principiá et hoc et hoc. n Srepe autem diximus, quod
elementa rerum sunt particulariter con- abstractio qure est in intellectu, est a
stituentcs res et particularia qmedam. particulari, et non semper a materia se-
Videtur ergo intellectus verius esse par- cundum quod stricte sumitur materia
ticularium, quam universaliurn. Alia au- qum est subjectum transmutationis et
tem quredam his sirnilia dicunt, qui ne- motus, sicut abstrahitur lignum ah hoc
gant solum universale esse intelligibi- ligno, et intellectus ab hoc intellectu. Cum
le. autern dico cmlum, dico formam prout
Nobis autem consentiendum videtur est universale : et cum dico hoc cmlum,
primre sententire, quod videlicet solum dico formam in hac materia particula-
intelligibile sit universale, et nullum par- tam et contractam. Hrec autem abstra-
ticulare ornnino : quia sic tradit concor- ctio in omnibus est, et intellectus in-
diter tota secta Peripateticorum. Utrum telligit se, sicut et alia intelligibilia,
.autem universale sit in solo intellectu et sicut in tertio de Anima determinatum
non in rebus extra, posterius et in hoc est.
eodem libello erit inquirendurn : sed Ex his etiam manifestum et non solum
. nunc dicimus nihil puro intellectu intel- materialia et mathematicalia csse sepa-
ligi nisi universale : et sicut tradunt, rabilia, sed etiam divina omnia : aut
causa est, quia intellcctus cum sit sim- quredam sunt separabilia prout univer-
 492 D. ALB. MAG. ORD. PRLED.
sale a particulari separat intellectus.
Quod autem dicunt nos omnem rem in-
telligere et scire cum causas et principia
cognoscimus, qme tamen particularia es-
se videntur, videtur considerandum esse
c¡uoad hoc quod secundum rei veritatem
eadem sunt principia esse rei, et princi-
pia intelligendi et sciendi rem, sed non
eodem modo accepta sunt causa scientire
et rei existentis in natura : quia univer-
saliter accepta causant scientiam, et ap-
propriata et particularizata ad aliquam
rem, sunt principia rerum in natura. Hoc
autem qualiter fiat, in sequentihus. erit
manifestum.
CAPUT II.
. rius dicat, quod participatione speciei
l!trum universale sit in solo intelleclu,
an etiam in re extra ?
Peripate1i- Utrum autem universale in solis nudis
corum opi-
11io. purisque intellectibus sit, aut etiam in
rebus, Porphyrius dicit esse altissimum
negotium et magna egens inquisitione :
et licet hoc ad metaphysicum spectet,
tamen hic de hoc oportet fieri mentionem
propter doctrinre faciliorem modum. Cum
autem omne quod in rebus est, unum so-
lum sit et proprium, videbitur universale
quod est in multis et de multis, non esse
in rebus aliquid, prrecipue cum Aristote-
les tradat in prima philosophia, quod
idem est esse universalis et particularis,
et principia omnium rerum, qure ·sunt
principia essendi, sunt. particularia et
non universalia, quemadmodum dicit
Plato.
Amplius autem universale simplex est
et purum a materia et materire appendi-
ciis separatum : in eo autem quod est
hujusmodi, non recipit ipsum materia.
Cum ergo necessarium sit in aliquo es-
se, cum sit simplex forma, oportet quod
secundum hoc esse sit in ani:ma : et sic
universale in eo quod est universale, non
est nisi in anima.
Amplius si universale esset in re, opor-
teret quod idem esset rei illi in qua est :
quia aliter falsa esset prredicatio illius,
cum diceretur, Socrates est homo, vel
Socrates est animal : homo igitur vel ·
animal prredicatum de Socrate idem est
Socrati. Eadem ratione prredicatum de
Platone, est idem Platoni. Sed qurecum-
que uni et ídem sunt eadem, ipsa sunt
eadem, sequeretur ex hoc quod Socrates
et Plato essent ídem : aut oportet dicere,
quod horno et animal essent aliud et
aliud universale prredifta de Socrate et
Platone, quod est falsurn, cum Porphy-
piures homines sunt unus horno : et Ari-
stoteles dicat, quod isosceles et. isopleu-
rus sunt plures trianguli et una figura.
Ex omnibus autem hujusmodi inconve-
ni~ntibus concluditur, quod universale
non est in re, sed in ratione. Propter
quod etiam Joannes Damascenus dicit,
quod « in talibus commune ratione et
non in re consideratur. )>
Amplius individuatur forma per mate-
riam : forma autem individuata dat esse
individuo : sic igitur et forma efticitur
propria et materia: nihil ergo formre et
materire quod est in uno individuo, est in
pluribus sirnul sumptis : ergo universale
nihil est rei, sive secundum formam, si-
ve secundum materiam accipiatur, cum
ipsum sit in possibilibus simul sumptis.
In hoc etiam consentiunt Peripatetici fe.
re omnes, Avicenna videlicet, et Algazel,
et Averroes, et Abubacher, et alii quam-
plures.
 LIB. I DE lNTELLECTU ET INTELLIGIBILI, TRACT. 11 493
Sed quidam non mediocris auctorita- tingit ex hoc quod tota materia cui illa
tis viri inter Latinos quibus ista sententia forma communicabilis est,jam continetur
non placuit, asserunt universale secun- sub forma, sicut in Cmlo et Jlrlundo est
dum aliquid esse in rebus. Si enim in re determinatum. Per hanc igitur aptitudi-
non esset, de re vere non prredicaretur, nem universale est in re extra, sed se-
prrecipue cum hrec sit natura universalis, cundum actumexistendi in multis non est
quod in quolibet suorum particularium nisi in intellectu : et' ideo dixerunt Peri-
est totum. patetici quod universale non est nisi in
Adhud autem res nulla intelligitur nisi intellectu, referentes hoc ad universale
per id quod vere est forma rei. Cum ergo quod est in multis et de multis secundum
universale sit quod intelligitur, oportet actum existendi, et non secundum aptitu-
quod sit vere forma rei : et sic est ali- dinem solam.
quid in rebus. Prout autem jam participatur ah eo in
Amplius autem nihil est verius in re- quo est, adhuc duplicem habet conside-
bus, quam id quod est totum et unum in rationem. Unam quidem prout est finis
multis, et de multis : non enim amittit generationis vel compositionis substan-
rationem essendi in rebus per hoc quod tire desideratre a materia vel eo in quo
est in multis: per hoc autem quod est est cui dat esse et perfectionem, et sic
de multis, habet quod est in eis vera eo- vocatur actus, et est particularis ·et de-
rum essentia existens substantialis vel terminata. Secundo autem modo prout
accidentalis : oportet ergo quod univer- ipsa est totum esse rei, et sic vocatur
sale sit vere in rebus, curo ipsum sit quidditas, et sic iterum est determinata
unum in multis et de multis. particularizata et propria.
Nec est putandum inconveniens, quod
Opinio_Doc- Nos autem in ista difficultate mediara forma dicitur fotum esse rei : quia ma-
toris. •
viam amb u l antes, d"1c1mus
. essentiam teria nihil est de esse rei, nec intenditur
uniuscujusque rei dupliciter esse consi- a natura : quia si esse posset forma in
derandam. Uno modo videlicet prout est operatione sine ipsa, numquam induce-
natura diversa a natura materire, sive retur in materiam : sed quia hoc esse non
ejus in quo est quodcumque sit illud. Et potest, ideo requiritur materia non ad
alio modo prout est in materia: sive in eo esse, sed ad ipsius esse determinationem.
in quo est individuata per hoc quod est Hoc ergo ultimo considerata forma prre-
in ipso. Et primo quidem modo adhuc dicatur de re cujus est forma, et sic sepa-
dupliciter consideratur. Uno quidem mo- rata per intellectum est universale in in-
do prout est essentia quredam absoluta in tellectu : et ideo aptitudo sure communi-
seipsa, et sic vocatur essentia, et est cabilitatis reducitur ad actum in intelle-
unum quid in se existens, nec habet esse ctu separante ipsum ah individuantibus.
nisi talis essentire, et sic est una sola.
Alio modo ut ei convenit communicabili-
tas secundum aptitudinem : et hoc accidit
ei ex hoc quod est essentia apta dare mul-
tis esse, etiamsi numquam det illud, et
sic proprie vocatur universa/e : omnis
enim essentia communicabilis multis, uni-
versale est, etiamsi actu numquam dat
esse nisi uni soli, sicut sol, et luna, et Ju-
piter. et hujusmodi : formre enim sub-
st!l,ntiales talium communicabiles sunt :
et quod non communicantur actu, con-
 D. ALB. MÁG. ORD. PRJED..
CAPUT 111.
De solutione dubiorum qum oriuntur ex
prtedeterminatis.
Sed forte qurereret aliquis ex his qure
determinata sunt, occasionem accipiens :
quia talis consideratio formre in se et in
materia non videtur esse rei, sed ratio-
nis : et ideo curo aptitudo communicatio-
nis hoc modo convenit ei, non videtur
eidem convenire nisi secundum rationem
et intellectum : et sic iterum redit, quod
universale et aptitudine et actu sit in so-
lo intellectu, et nullo modo in re ipsa.
Sed ad hoc dicendum est, quod absque
dubio, sicut in Metaphysicis determina-
tur, actus est ante potentiam, et non se-
cundum rationem tantum sive in modo
intelligendi, sed ipsa substantia et diffi-
nitione, sicut causa est ante causatum, et
habet esse causre et essentire, sicut dixi-
mus, licet non habeat esse nisi in natura
particulari : et hoc modo est una essen-
tia, non quidem unitate numeri, sicut di-
ciinus numerum esse unum, sed unitate ·
esse et essentire in se et formre, qure uni-
tas multitudinis secundum aptitudinem
communicabilitati non repugnat : et hoc
modo dicitur unum in multis et de ml!-1-
tis.
Si autem quis objiciat, quod secun-
dum dicta universale est ante rem et non
post ipsam, curo Aristoteles dicat quod
universale aut nihil est, aut posterius
suis singularibus : dicimus, quod id quod
est universa.le, absque dubio est ante
rem : sed actus sure universalitatis quem. .
facit agens intellectus, est ex eo quod est
in re quidditas rei ex.istentis, qure vere
prredicatur de re ipsa : et quoad hoc est
conseq'uens rem abstractum de re ipsa :
et sic patet intellectus prredetermináto--
rum, et quod sectre ambre secundum ali-
quid dicunt verum.
Claret etiam ex his, quod cum materia
nihíl est de esse vero rei, nullo modo
nulla res est intelligibilis per suam mate...
riam, sed per suam formam: et tune
curo universa.le sit intellectus proprium
ohjectum, quod esse universale est fot-
mre, et non materire : forma enim omnis
communicabilis est materia incommuni-
cabilis : nec est materia per ídem sui in
multis secundum aptitudinem vel actum,
sed per diversas partes, ita quo_dsecun-
dum partero hanc est in uno, et secun-
dum aliam est in alio : et quia res nomi-
natur secundum quod intelligitur, nomi-
naJur proprie a forma et materia : nec in-
telligitur nec nominatur nisi per analo-
giam ad formam, sicut etiam diximus in
fine primi Physicorum. Cum igitur indi-
viduum sit individuum per materiam,
non hahebii nomen proprium proprie lo-
quendo, :qisi forte secundum quod est
substantia per formam qure proprie et
principaliter et maxime suhstat. De om-
nibus autem his in primo Logicm satis
determinatum est.
Ex dictis autem adhuc accipitur, quod
curo universale sit in essentia rei secun-
dum aptitudinem quam habet ad existen-
duro in pluribus tota : et cum illa aptitu-
do requaliter sit respectu prreteritorum et
prresentium et futurorum, quod univer.;..
sale quod est substantia rei, vel fundatur
in ipsa substantia, univocum est respectu
omnium pri:eteritorum prresentium et fu-
turorum.
Adhuc autem curo sit de aptitudine es-
sentire qure est ante materiam et com-
positum, patet quod nulló existente ho-
mine particulari, adhuc est vera, homo
est animal, et hnjusmodi alire locütfones.
 LIB. I DE INTELLECTUET INTELLIG-IBILI,TRACT. II 49~
Ex his iterum intelligitur, quod licet accidens sit in materia, verius est ubique
destructis primis substantiis ímpossibile et semper quam hic et nunc : et verius
sit aliquid aliorum remanere, tamen est ubi est secundum esse formalius, quam
scientia perpetuorum est, et perpetua est ubi est secundum esse materialius quod
et incorruptibilis : eo quod non fúndatiir diminuit suum esse et coarctat potentiam
nisi super aptitudinem communicabilita- communicationis ejus : et ex hoc sequi-
tis formre et essentire, et ea qure sunt tur, quod verius est in intellectu quam in
passiones et differentire ipsius : hoc au- materia.
tem perpetuum est et íncorruptibile, sive Et isti dicunt, quod si aliqure formre
particularia sint, sive non. Qualiter au- sunt separatre, sicut intellectus, quod illre
tem una scientia sít in omnibus, et qua- sunt ubicumque operantur, et possunt es-
liter non in his qure de Anima dicta sunt, se in pluribus simul.
determinatum est. Et ex primo concludunt, quod unu:rn
universale sit quod in omnibus animabus
intellectum, et in omnibus suis particula-
ribus existens : et sic concedunt unam
numero scientiam esse in omnibus ani-
mabus, sed diversas continuationes istius
scientire dicunt esse ad homines propter
CAPUT IV. diversitatem imaginationis ex qua accipit
intellectus, sicut in tertio de Anima de-
terminatum est.
Ex secundo autem concludunt causam
vaticinationis quam ponunt necromanti-
De (alsitate opinionis dicentis omnem ci et augures, qua de causa videlicet unus
formam esse ubique et semper. fascinet alium, et impedit operationes
animales in ipso. Habent autem rationes
primre sure positionis : unam quidem po-
lissimam quam diximus, et alias quas in
libro de Anima posuimus.
Et quia longum est omnibus talibus im-
Licet autem hrec via sit rationabilior, morari, videtur nobis sine prrejudicio
tamen non placet aliquibus ita dicere, sed melioris sententire dicendum, quod hrec
dicunt omnem formam, sive sit substan- opinio falsitati obnoxia est : quia esse ve-
tialis, sive accidentalis, de se esse com- rum et ratum in natura est illud quod dat
munem : et quia in materia non est nisi formam materire particulari : esse autem
per accidens, sicut diximus prius, eo quod f ormale non est nisi secundum aptitudi-
materia non intenditur ad esse, sed for- nem in essentia formre et secundum ac-
mre est toturn esse reí, ideo dicunt quod tum nisi secundum intellectum separan-
omnis forma de se est ubique et seinper: tem, ut diximus : et ideo verissime lo-
non arctatur enim in loco aliquid esse quendo, essentia formre non est nisi se-
nisi per contrarietatem materire, nec re~ cundum aptitudinem ubique et semper
stringitur ad nunc nisi per ipsam mate- et non in actu. Et quod dicit verius esse
riam contrarietate determinatain : ea rem ubi est secundüm se quam ubi est
eriim qure sunt extra coritrarietatein et per a:ccideris, dicendum quod hoc esset
motum, sunt supra tempus et differen;. verum si ubique et semper esse conve-
tías temporis. niret ei secundum actum : hoc autem non
Dicunt etiam, quod cum essentia for- est verum : et ideo non sequitU:r illud
'i'l'lalisde ·se sit 'ubique ·et semper, e't'P'ér qücid có'ncludun:t, quod esse secúndum
 496 D. ALB. MAG. ORD. PR.ED.
aptitudinem est esse secundum quid et po- scientire et generationis causam formalem
tentiale : esse autem in materia est esse in omnibus generatis et extra generata
verum et perfectum et secundum actum. manere, sicut paradigma ligneum ad quod
Et cum dicitur, quod hoc accidit formre, fiunt calcei manet extra coria, cum ta-
dicendum quod hoc accidens non facit men ad ipsum formetur omnis calceus :
per accidens esse ipsum esse quod est ac- et quia hoc perpetuum est, dixit esse prin-
tus materire et compositi a forma : hoc cipium scientire : et quia immateriale est,
enim est substantiale et verum : sed per dixit esse semper et ubique in omnibus
accidens dicitur ibidem, quod est gratia animalibus idem. Secundum autem uni-
alterius, et nOnpropter seipsuro conveni- versale dixit tantum in re, et . hoc esse
re : quia hoc verum est, quod esse in ma- formam impressam rebus ex primo uni-
teria non convenit formre et essentire gra- versali : et ex quo formre rerum egrediun-
tia sui et propter seipsam. tur, sicut ex quodam etymagio, hoc est,
sigillo : hoc autem secundum dicit sub-
jacere motui et mutationi propter mate-
riam in qua est. Tertium a utem dixit es-
se post rem, quod est per consideratio-
nem acceptum a rebus : et per hoc dixit
non quidem rero sciri, sed sciri in pro-
CAPUT V. pria natura et per applicationem formre
ad particulantia eam et individuantia.
Aristoteles autem contradictum illud
multis rationibus disputavit ostendens,
sicut et verum est, principia rerum pro-
De con/utatione erroris Platonis circa xima particulariuro esse particularia, et
determinata. corruptibilium corruptibilia, de quibus
non est prresentis speculationis disserere.
Sed hoc quod estad propositum, est hoc,
quod si esse et essentire rerum perpeture
et incorruptibiles sunt tales, ut dixit,
time illre nihil omnino sunt de esse rerum
Adhuc autem oportet mentionem face- naturaliter existentium, neque res cognos-
re de philosophia Platonis, qui apud om- cuntur nisi per principia qure sunt de esse
. nem facultatem hujusmodi solvendam ipsorum : igitur per universalia prreexi-
triplex distinguit universale. Unum qui- stentia et prrehabentia esse rerum nulla
dero ante rem quod est causa formalis res cognoscitur : et sic inutiles sunt ad
prrehabens virtute toturo esse separatum scientias rerum.
et perpetuum ante rero existens : quia Adhuc autem et secundum hoc false
curo sit causa, oportet quod sit ante rem : universale prredicaretur de pluribus unum
et cum transmutatio et generatio et cor- existens: quia secundum quod appropria-
ruptio non sint nisi in subjecta materia, tum est, non convenit pluribus : primuro
erit illud ante omnia hujusmodi : et ideo autero est nihil de esse rerum : et ideo
est ingenerabile et perpetuum, et curo ipsuro prredicari de re aliqua non potest.
hoc dat totum esse materire, et est esse in- Propter quod ahsque dubio inconvenien-
dividuorum, sicut sigillum dat cerre figu- tissima est philosophia Platonis in hac
ram : fi¡:;-uraautem erit prrehabens totum parte.
esse et virtutem rei : hoc ergo universale Adhuc autero naturalia differunt ama-
dixitesse separatum etmathematicum exi- thematicis in hoc quod ipsa per rationem
stens secundum seipsum et esse principium dif(initivam concepta sunt cum materia
 LIB. I DE INTELLECTU ET JNTELLIGIBILI, TRACT. 11 497
mobili et sensibili : quáliter ergo potest dum nisi aliquo movente. Quid autem
fingi, quod talia existant separata? movens sit hujusmodi formas separatas,
Adhuc autem si essent separata, quid impossibile est dicere, etiamsi fingere ve-
faceret ea tangere materiam et causare lit aliquis.
esse naturale in ipsa ? Etymagium enim Hrec igitur dicta sunt de natura et es-
quod ponit, non tangit ceram ad sigillan- sentia intelligibilis.

IX 32
498 D. ALB. MAG. ORD. PRLED.

TRtlfJTtlTUS 111

DE COMPARATIONEJNTELLECTUS AD INTELLIGIBILE.

venienter ostensum est in tertio de Ani-

ma : et ideo oportet hic clarius inquirí
qua.le unum sit illud.
Ad hoc autem scien.dum, oportet nos
videre ea qure uniuntur lucí ex coloribus
· qui abstrahuntur ex ipsa : ínter omnia
enim corporalia nihil est in quo tanta si-
CAPUT J. militudo incorporeorum appareat, sicut
est lux : propter quod etiam intellectus
agens est sicut lux dictus in libro de Ani-
ma. Dicamus igitur quod in luce tria sunt,
sunt qure lux, lucere, et lumen : qure si
Qualiter intelligibile est in intellectu ? considerentur in se, differentiam nullam
realem omnino vel parvam videbuntur
habere. Si autem considerentur relata ad
quredam alía, tune magnam ínter se ha-
bent differentiam : quia lux est forma lu-
minis in corpore quod fundit lucem, et
De comparatione autem intelligibilis lucere est emanare formam illam in aliud,
ad intellectum secundum unitatem et di- et lumen est jam recepta forma illa ah eo
versitatem unius ad alterum post hoc di- quod primo lucet. Color autem secundum
cendum est. Cum enim omnis intellectus quod abstrahitur a corpore et efficitur se•
fiat per assimilationem quamdam intel- cundum esse spirituale in perspicuo sive
lectus ad intelligibile, oportet unum fieri diaphano est in eo non omnino sicut ac-
ex intellectu et intelligibili : hoc autem cidens in subjecto : quoniam accidens a
unum non est omnino sicut subjecti et subjecto non habet formam et essentiam
accidentis : nec est omnino unum quod accidentis, sed est tantummodo. Color
fit ex materi1t et forma unum, sicut con- autem a lumine habet essentiam et for-
 LIB. J DE INTELLECTUET INTELLIGIBILJ, TRACT. lli
mam coloris, sicut in primo de Sensu et
sensato determinatum est.
Adhuc autem non est in eo sicut for-
ma in materia : quia forma educitur per
alterationem de materia, et fit generatio
rei compositre. Color autem non sic edu-
citur de perspicuo pervio, sed sicut alibi
dictum est, abstractione formali abstrahi-
tur de colorato, sicut figura de sigillo.
Adhuc autem forma esse materiale ha-
bet in materia in qua est : color autem
in perspicuo non habet esse materiale,
sed spi:rituale : propter quod etiam subita
est mutatio perspicui a coloribus et lu-
mine : hrec autem omnia in aliis sunt de-
clarata. Si autem solum intellectum dice-
remus lucem qurein ipso est, tune intel-
lectus et intelligibile et intelligibilia sua
recepta ah aliquo non differrent : et in-
telligendo id quod reciperet suam lucero
intellectualem, inteUigeret suum pro-
prium intelligere : et intelligendo quod-
libet intelligibilium, et se et suam pro-
priam actionem intelligeret.
Per omnen eumdem modum nos ima-
ginari oportet de intellectu et intelligibi-
li secundum actum dicto, quod in ipso
est : hoc enim abstractum est a rebus : et
cum est in lumine intellectus, est in eo
quod dat ei formam intelligibilitatis se-
cundum actum, et non sicut accidens est
in subjecto, neque sicut forma in materia:
neque hoc est inconveniens, quia talia se-
cundum esse spirituale quod habent in
suis abstrahentibus accepta, neque sunt
accidens, neque substantia secundum ve-
rissimas acceptiones ipsorum, neque sunt
entis differentire vel species aliqure, nisi
accipiatur ens secundum quid : sed sunt
quredam entium intentiones secundum po-
testatem suorum agentium accepta : po-
testas enim luminis est tale esse conferre
coloribus : et potestas intellectus est tale
esse conferre intelligibilibus secundum ac-
tum intelligendi acceptis.
Planum autem est ex his qure dicta
sunt, quod intellectus non alia operatione
sive · actione intelligit suum intelligere,
quam intelligendo sua intelligibilia : et
499
quod intelligitse,quodlibet intelligibilium
intelligendo. Cujus causam jam diximus,
quia intellectus sonat lucem incorpoream
naturre intellectualis, qure sive accipiatur
in natura ipsa intellectuali, sive manans
ab ipsa, sive recepta, sive terminata su-
per intelligibile, non habet in se forma-
lem aliquam differentiam. Si autem ad
alia referantur illa, tune differunt secun-
dum ea ad qure referuntur.
CAPUT 11.
De diversitate intelligibilium iri genere.
Est autem in intelligibilibus diversitas
qure est in coloribus comparatis ad visum.
Propter multam enim victoriam et per-
mixtionem perspicui clari in corporibus
terminatis, videmus quosdam colores in
luminis adventu effici scintillantes et spar-
gentes lumen ad illuminationem aliorum:
et aliquando si vere in toto sit perspicuum
corpus coloratum, si lumen superveniat,
illi colores colorant alia corpora sibi op-
posita, sicut videmus in vitro colorato,
per quod lumen veniens secum trahit co-
lorem vitri, et ponit eum super corpus
cui pér vitrum incidit lumen. Quredam
autem sunt ita vincentia in puritate dia-
phani, quod adeo radiantia efficiuntur,
quod vincunt harmoniam oculi, et vider.i
sine magna difficultate non possunt.Qure,-
dam autem sunt spargentia tantum lumi-
nis et diaphani, quod vix discerní possunt
visu propter parvitatem sme compositio-
500 D. ALB. MAG. ORD. PRJED.
nis ex perspicuo, cujus proprius actus est
lumen. · aliud sortitur vocahulum, et dicitur scien-
Similiter autem est in intelligihilihus :
quoniam formre · illorum per hoc quod
sunt simplices et universales, et nihil de
privatione materire immixtum hahentes,
sunt intellectus quidam sícut colores
·c1ari sunt luminis quidem : secundum
autem quod sunt magis secundum natu-
ram priora et universaliora et simpliciora,
sicut sunt intelligihiliora et lucem intelli-
gihilitatis aliis conferentia, sicut dignita-
. tes. Quredam autem luce sua nostrum
intellectum qui curo continuo et tempore
est, vincentia sunt, sicut sunt manifestis-
sima in natura qure se hahent ad nostrum
intellectum, sicut lumen solis vel fortissi-
me scintillantis coloris ad óculos nocture
vel vespertilionis. Quredam autem non
manifestantur nisi lumine alieno, sicut ea
qure ex primis et veris accipiunt fidem.
Quredam autem ex nimia permixtione
cum prívatíone, perfecto intellectu com-
prehendí non possunt, sícut motus, tem-
pus, et materia prima.
Ex his clarum est, quod theologica
maxime manifesta parum · intelliguntur,
et mathematica rnaxime intelliguntur, et
physica certum et firmum raro hahent
inteUectum. Hoc enim contingit ideo,
·quod divina sua luce nostrum vincunt
intellectum et reverherant : mathematica
autem intellectui nostro proportionata
in se, et intellectui et lumini intellectus
permixta sunt : physica autem propter
privationem et materiam et motum, ah
intellectuafüate cadunt : hinc est, quod
divina sunt super intellectum, mathema-
tica in intellectu, et physica sub intelle-
ctu esse dicuntur.
Ulterius autem est advertere ex dictis,
qualiter habitus principiorum dicitur esse
intellectus et habitus conclusionis scien-
tia, et ipse decursus ex principiis in con-
.clusionem dicitur ratiocinatio : quoniam
plurimum intellectus lucís et forrare ha-
hent principia, propter quod a forma in-
tellectus nominantur : · sed mínimum et
quasi pcr aliud medium de lumine in-
tellectus hahet conclusio, propter quod
tia qure semper est effecta secundum
quod est scientia, et numquam causans
lumen in aliquo alío nisi ut principium
accipiatur. Ratiocinatio autem dicit col-
lation~m, et quasi directionem per se lu-
centis super alterum : et ideo tali nomine
censetur ipse decursus princípiorum in
conclusiones.
Ulterius autem ex his adverte, quod
quredam in quibus quasi eclipsatur lu-
men intellectus ah interpositione obscu-
ritatis materire et privationis, et venit
supra ea lumen umhrosum et ohscurum,
sicut est in bis qure prohabilia esse di-
cuntur tantum, sed omnino occumbit in
his qure tantum sunt sensihilia, sicut in
primo hujus scientire libro determinatum _
est. Et ex hoc adverte quare in prohahi-
lihus sunt argumentationes imperfectre et
conclusiones acceptre cum formidine :
prohahilia enim neque sunt prima et
vera qure luce intelligentire sunt plena,
neque ex veris sumunt fidem, sed sunt
qure communiter inveniuntur extrinsecus
in rehus, in quihus est quasi quredam
resultatio luminis inteliectualis cum mul-
ta umbra causata a materia et privatione :
et ideo universales in talibus non sunt
verre; aut non sunt immohilis veritatis :
et cum omnis perfectio argumentationis
et certitudo sit ah universali et immobili
veritate, oportet in talibus et argumen-
tationes imperfectas esse et incertas :
quare nec hene concludunt, nec conclu-
sio erit accepta sine magna formidine
contradictionis. De opinione autem et
duhitatione et ambiguo diximus in aliis
lihris : adhuc locus erit de eis aliquid
dicendi in philosophia prima.
 LIB. I DE INTELLECTU ET INTELLIGIBILI, TRACT. III 501
Secundum autem facultatem naturre
intellectualis qure est in hominibus, cau-
satur quredam intellectus divisio, de qua
quidam Philosophi faciunt mentionem,
et prrecipue Aristoteles et Avicenna, et
quidam alii sequentes eos. Est enim
CAPUT 111. quidam intellectus plus continuo et tem-
pori, hoc est, imaginationi et sensui im-
mixtus : quidam autem plus separatus :
quidam vero medio modo : quidam vero
et vires imaginandi et aliquid accipiendi
De diversitate intellectuum tam secun- per sensus non habens. Et primus qui-
dum se, quam secundum inteltigibilia, dem est obscurus nihil accipiens nisi cum.
quam etiam secundum facultatem in- labore : et si docetur aliquid, oportet
telligentium accepta. quod fiat per exempla sensibilia : ~t tales
sunt aut impossibiles ad intellectum per
se manifestorum et divinorum qure in
prima philosophia traduntur, et vocantur
illi mali ingenii existentes a vulgo.
Secundi autem quasi per se aut ex
Est autem intellectus diversitas quam parva doctrina nati sunt intelligere om-
multi Philosophorum posuerunt quan- nia : quia agentem non habent tamquam
tum ad ipsas partes animre, quod est in- potentiam animre, vel quasi efficientem
tellectus possibilis et intellectus agens, per abstractionem intelligibilia in anima,
de quibus in libro de Anima dictum est. sed habent eum quasi pro forma, per
Tertius autem est, qui est formalis intel- quam anima intellectualis cuneta opera-
lectus, quando scilicet forma sciti vel tur : quia in libro de Anima felicitatem
operandi per lucero intellectus est apud esse diximus, ad quam intendit pervenire
animara : et hoc dividitur in practicum omnis Philosophus, et hrec vocatur in-
et speculativum, de quibus etiam in ter- tellectus sanctus sive mundus ah Avicen-
tio de Anima est expeditum. Hic enim na. Ah Aristotele autem dicitur intelle-
formalis dividitur in intellectum simpli- ctus divinus, et hic intellectus de studio
cem et compositum. Et simplex quidem ad levi prophetias accipit illuminationem,
intelligentia incomplexorum : componitur et ad somniorum verissimam interpreta-
autem intelligentia complexorum, aut tionem.
per modum enuntiationis, aut etiam per Medius autem est, quijuvatur doctrina
modum syllogismi vel alterius speciei faciliter ad intelligendum tam prophetica
argumentationis. Et ille quidem qui quam divina. Sed tertius juvari non pot-
compositus vocatur, dividitur in intellec- est aliqua ratione : quia neque separatus
tum qui vocatur principiorum, qui se- est, neque habet instrumenta quibus ju-
cundum aliquid innatus est nobis, eo vetur per operationem animre sensibilis :
quod principia non ah alio principio ac- et hoc aliquando est ex vitio complexio-
cipimus, sed per scientiam terminorum, nis, sicut in morionibus : aliquando au-
qui mox innascuntur nobis : et intelle- tem consuetudine non attollendi ultra
ctum ex aliis acquisitum, qui apud Philo- sensibilium acceptionem, sicut est in his
sophos vocatur adeptus, eo quod est qui vocantur idiotre. Ex his patet quali-
acquisitus per inventionem vel doctrinam ter qui longo tempore studuerunt circa
et studium. Et ratio divisionum istarum particularia, sicut circa actus humanos,
ex istis patet nominibus. sicut student hi qui legibus intendunt, et
 · D. ALB. MAG. ORD. PRJED.
in his ipsis causas et rationes non qurerunt,
inhabiles efticiuntur ad philosophiam.
In tantum ergo dictum sit de natura
intellectus, et de natura intelligibilis, et
de comparatione unius ad alterum, et
distinctione utriusque. Et sic est finis
primi libri.

________ .,.,, • ., ..... 1 ---

 DE INTELLECTU
ET INTELLIGIBILI.

LIBER SECUNDUS.

u111c;us

DE PERFECTIONE NATURAL! INTELLECTU3.

perfectio intcllcctus animre, sed potius

CAPUT l.
Unde habet forma, quod sit in anima
intellectuali ?
Post hrec autem de perfectione animre
intellectualis videtur esse agendum. Ex
perfectione namque natura cognoscitur
intellectus. Non est autem nostra inten-
tio agcre de felicitute, qure cst ultima
de gradibus perfectionis intellectus, et
oslendere qualiter scipsum intellcctus in-
venit, et intelligentiam primam, si recta
via procedat irr accipiendo perfectiones
ipsius. Oportet autem nos inchoare a
formis perficientibus intellectum, et per
illas ostendere qualis perfectio intellectus
sit.
Dicimus ergo supponentes ex his qure
in ultima parte primm philosophim de-
m onstrantur, omnes formas ab intelli-
gentia prima universaliter materiam
ambiente dari materire : et ex hoc om-
nem formam qme in materia est, esse
rnediam inter duo, intclligentiam videli-
cet a qua fluit sicut formre artificiatorum
ex intellectu artificis, et materiam in
qua est per esse quod dat materire. Intel-
ligentia autem qure indivisibilis est et
simplex substantia et essentia, cum ipsa
sit causa prima, est indivisibilis forma et
simplex, et non una forma post aliam,
504 D. ALB. MAG. ORD. PR.tED.
nec est determinata ad esse hoc vel illud tire. Quod autem forma sit in simplici
in individuo : nec etiam prout est in in- intelligentire lumine, non habet a mate-
tellectu primre causre comitatur opposi- ria : quia antequam fuisset in materia,
tio et diversitas et temporalitas et com- fuit in lumine : igitur quod forma efficia-
positio et materialitas et hujusmodi. In tur in anima, non habet a materia, sed
materia autem est secundum esse divisi- ah intelligentia : et hoc quidem est ne-
bile successivum materiale, et comitatur cessarium: quoniam sicut color non ha-
eam compositio et diversitas et composi- bet a colorato corpore quod efficitur in
tio et divisio per numerum vel per natu- visu, sed ah actu lucidi quod secundum
ram materire, et hujusmodi multa, sicut effectum est lucidum : ita forma non ha-
in libro de Natura animm nos ostendimus. bet a materia quod efficiatur in anima,
Qureramus igitur, cum forma habeat sed ah actu intelligentire agentis, qui se-
fieri in anima intellectuali, utrum hrec cundum effectum intelligentia agens est.
habeat ab eo quod fluit ab intelligentia, Et in hoc deprehenditur error dicentium
aut ab eo quod habet esse a materia? formam esse in anima secundum esse in-
Constat autem cum nihil materialium dividuum: quoniam illa individuum ha-
comitetur formam secundum quod est het a materia, et non a lumine intelli-
in anima, sed potius habeat multas il- gentire in quo est forma secundum sure
larum proprietatum et conditionum qure originis naturalitatem : et sicut ad esse
comitantur eam in intellectu intelligen- in materia indiget generantihus et alte-
tire,•quod ex hoc quod est notitia qure- rantihus qure tangunt curo transmutant
dam intelligentire habet fieri in anima. materiam : ita ad esse in anima non in-
Et hoc maxime patet triplici ratione : diget nisi lumine intelligentire agentis,
quarum quidem una jam inducta est : quod fluit in animam, et esse intellectua-
quoniam nos scimus formas in intellectu le formarum generat in anima. Hrec au-
animre sequi proprietates et conditiones tem primi Philosophi est determinare.
intelligentire et non materire. Secunda
autem ratio, qure formalior est : quia nos
scimus ex his qure in libro de Anima
determinata sunt, quia forma non fit in
anima nisi per hoc quod separatur a
materia, et liberatur a materire condi-
tionibus. Materire autem conditiones
sunt ea qure sequuntur prout est in esse
materiali, et hrec sunt differentia loci
et temporis, et oppositio, et compo-
sitio, et hujusmodi : liberari autem for-
mam ah hujusmodi casibus est accipere
eam prout est in lumine intelligentire.
Patet ergo ah origine unde fluit forma, et
hrec hahet quod sit in intellectu animre.
Tertia ratio qure efficacissima est, hrec
est, quod ex quo forma in potentia est in
anima. et non in effectu, non efficitur in
anima nisi actu alicujus agentis. Cum
ergo hoc agens non sit aliquod eorum
qure sunt in materia, sed potius lumen
intelligentire, non efficitur anima reci-
piens forinam nisi per lumen intelligen-r
 LIB. II DE JNTELLECTU ET INTELLIGIBILl, TRACT. UN.
CAPUT II.
Quare formm fluunt ab intelligentia se-
cundum quod ipsa /'arma mundi est ?
Et e.r:hoc habetur quod fiunt in ani-
ma.
Si autem qmeratur qualiter intelligen-
tia prima agens attingit animam, et qua-
liter attingit materiam in qua sunt for-
mre? Adhuc autem qualiter exeunt for-
mre ah ipsa in animam ?°Adhuc licet pri-
mi Philosophi sit determinare, tamen
propter doctrinre facilitatem hic breviter
transeundo dicimus, quod qurelibet intel-
ligentia agens ambit lumine suo omne
illud et totum, cui sicut materire et sicut
ei quod movetur, ah ipsa supponitur.
Et hujus quidem exemplum est in se-
min~ hominis. Jd enim quod operatur in
semine hominis, non potest esse natura,
cum non unum unius formre et figurre
operetur, sed valde diversa tam in simi-
libus membris quam in dissimilibus et
officialibus : operans enim in semine est
anima, non ut est endelechia corporis,
sed ut artifex qui est virtus formativa,
qui est in spiritu qui inter viscositatem
seminis continetur et ambit totam mate-
riam corporis intra virtutem et lumen
suum : et formre quas influit, non sunt
in eo ut habitus quidam accidentaliter,
imo sunt in eo hoc quod est ipse, qui li-
cet unus sit in substantia, tamen multi-
plex est in virtute et sine medio aliquo a
loco uno cordis fluit in omnia, et impri-
505
mit formas et informat omnia instru-
mentaliter agentia sub ipso, qure sunt
calidum et humidum et siccum et frigi-
dum.
Sic oportet imaginari, quod virtus in-
telligentire supponitur his qure movet, et
ambit ea, et influit eis formas qure sunt
hoc quod ipsa est et non acquisitre in ea,
et continet omnia in lumine suo : quo-
niam sine medio conjungitur omnibus
his in: qure agit : et hoc lumen jungitur
animre, et jungitur formis in anima exi-
stentibus, et sub actu hujus luminis for-
mre movent animam, sicut sub actu lucis
exterioris colores movent visum. Ah in-
telligentia autem prima descendunt hu-
jusmodi formre, et quo magis ah ipsa, eo
magis efficiuntur materiales et ignobiles,
ita quod ultima in descensu est forma
elementalis et intima elementi quod est
terra, quod esse dicitur frex elemento-
rum : et est descensus per modum com-
positionis formre cum rebus in quibus
sunt formre, et est quasi moveanlul' for-
mre ah intelligentia ad materias in qui-
bus sunt non in toto amittentes lumen
intelligentire quamdiu formre sunt. Et hoc
est per contrarium in anima : quoniam
anima cum sit forma quredam juncta
materire, non potest accipere formas nisi
incipiendo a materia qure proxima est
ci. Non igitur accipit nisi per resolutio-
nem a materia, et continue procedit re-
solvendo donec veniat in causam pri-
mam : et ibi est ultimum perfflctionis ip-
sius et finis intellectus. Et hujus iterum
sirnile est in motu luminis a sole in co-
lorata, et reditu colorum in perspicuum
et in visum speculum animati, quod est
oculus.
Qurereret autem fortasse aliquis, unde
habeat intelligentia formas quas ut fons
omni tempore exuberat in totum univer-
sitatis ordinem ? Sed ad hoc, sicut jarn
diximus, non est difficile respondere :
qurerere enirn unde intelligentia alicujus
ordinis habeat formas quas exuberat,
idem est qurerere, unde habeat intelli-
gentia, et quod est intelligentia ? quia,
. 506 D. ALB. MAG. ORO. PR.LED.
sicut jam diximus, sicut soli ex lumine
sibi suhstantiali fontaliter convenit luces
emittere in mundum, ita et multo magis
intelligentire agenti et maxime causre
primre· ex lumine sure substantire conve-
nit luces emittere, qure sunt formre om-
nium eorum qure formantur. Et sic ani-
mre in suum universum membrorum
convenit vitas emittere, qure tamen vitre
secundum opera vitre specialia determi-
nantur in membrum, licet in anima sint
orones illre vitre una vita indivisibilis in
substantia multiplex secundum virtutem :
ita intelligentire primre convenit luces
emittere in totum universum. Et ideo
subtiliores Peripateticorum distinxerunt
inter formas mundi et formas materire,
formas mundi vocantes universaliter re-
latas ad universum, formas autem mate-
rire dicentes eas qure sunt dantes esse
materire. Formre igitur mundi sunt ah
intelligentia ex hoc quod ipsa est intelli-
gentia, et quando fiunt in anima, fiunt
magis in anima ex parte illa qua fluunt a
forma mundi, quam ex parte illa qua per
esse sunt in materia.
CAPUT 111.
Qualiter intellectus agens in anima est
sicut lux et sicut ars, et ideo est per-
fectus agens per/ectiones ?
His quasi per modum prrelibationis
excussis, oportet nos determinare quali-
ter intellectus agens, sicut. lux sit ad
materiam comparata : his enim fluobus
bene explanati~ melius scietur modus
perfectionis animre humanre.
Dicamus igitur cum dicitur quod intel-
lectus agens est sicut lux, tria in ipsa
attenduntur similitudine, quorum et pri-
mum est, quod sit primum agens esse
intellectuale. Secundum est quod est
universaliter agens intellectuale. Tertium
autem quod est incessanter agens esse in-
telligibile. Et unumquodque 1storum
quredam alia sequuntur, quod qualiter sit
verum, sic probatur. In omni enim uni-
verso in quo sunt quredam sicut acta tan-
tum, quredam autem sicut acta et ageñ-
tia, necesse est esse unum primum quod
est agens tantum. Esse autem intelle-
ctuale est in omnihus qure sunt intelle-
ctus et ratio eorum qure intelliguntur.
Esse ergo intellectuale est in omnibus
intelligihilibus, Omne autem intelligibile
quod intelligitur non nisi per formam
suam, vel per seipsum, si forma est, in-
telligitur. Et constat quod hic intellectus
sive intelligibile esse, ita est factum,
quod ulterius non confert ad esse intelli-
gibile prreter seipsum : hoc autem totum
 LIB. U DE INTELLECTU ET INTELLIGIBILI, TRACT. UN. 507
sub anima hominis est per hoc quod ip-. fluit universaliter super omnia qure sunt
sa est imago forrare mundi, et non tan-: activa et passiva in materia, ita necesse
tum forma materire. Est autem in anima est primum agens universaliter agendi
in via cognitionis multa accipere phan- formara et actum omnibus influere. In
tasmata et facta secundum sensum, ad prima enim philosophia prohavimus,
qure reflectitur in his qure intelliguntur quod omnis actus primi agentis per hoc
concepta cum materia, et secundum ima- universalis et finiens est : quia stat inter
ginationem reflectitur intellectu's secun- quoddam primum et quoddam ultimum
dum ea qure intelliguntur mathematice per omnia extendens media.' Esse autem
et ad intellectum possibilem. quod a primo per omnia media pertingit
Oportet ergo quod in hoc ordine uní- usque ad ultimum, universaliter agit.
.versi recurratur ad unum agens primum Constat igitur primum agens in intelle-
quod est primum agens esse intelligibile : ctualibus universaliter agere : aliter enim
non enim solum in universitatem om- efficientia non starent.
nium recurritur ad primum, sed in quo- Ex hoc patet, quod agens intellectus
libet ordine uno necesse est esse primum universaliter agit universalitatis ordine
in quo est status illius ordinis : et hrec intelligibilium qure sibi subjungitur. Ex
est causa, quod in libro de Anima dixi- his etiam concluditur, qliod incessanter
mus in ipsa anima esse duas difierentias agit : non enim est primum agens nisi
universaliter agentis quo est omnia fa- per hoc quod per essentiam agit, sicut
cere, et universaliter possibilis quo est lux per essentiam lucet : quod autem per
omnia fieri : et per istam rationis neces- essentiam agit aliquam actionem, semper
si tatem arguuntur falsitates illorum qui agit eam et incessanter : intellectus agens
in anima dicunt nullum esse intellectum semper incessanter agit. Et hrec veteres
agentem. lsti enim non consentiunt Phi- Philosophi intenderunt, cum dixerunt
losophis qui licet dicant intelligentias quod sit simplex, et quod essentialiter
qure sunt forrare mundi, irradiare super agit, et quod indivisre sint intelligentire
intellectum animre humanre, non tamen in ipso, et quod orones in ipso sunt sua
negant in ipsis animabus esse intelle- substantia et vita ex lux sua. Ex hoc au-
ctum agentem universitati suorum intel- tem quod universaliter agit, sequitur ip-
lectualium proportionatum. Aliter enim sum esse formam omnium intelligibi-
horno non perfecte esset minor mundus, lium, qure tamen forma in unoquoque
nec esset imago formre mundi : qure ta- intellectu est secundum potestatem illius
roen inconvenientissima scit esse omnis quod intellectuale esse participat, et non
qui recte philosophatur. Per hunc ergo secundum potestatem primi agentis : et
mundum quo universitas corporalium quod ipse est semen omnis intelligibilita-
habet unum primum agens in his qure tis, et quod sub actu suo omne intelligi-
faciunt et fiunt usque ad ultimum fa- bile movet animam.
cturo, quod est lux solis, super quam ir- Et ideo nulla est qurestio eorum qui
radiat lux agentis primi intellectus : et qurerunt, quomodo formre rerum possunt
nisi irradiaret super ipsum, lux solis non agere in animam, cum anima nobilior et
esset efiectiva formarum corporalium. altior sit illis : et id quod est nobilius et
Ita est in quolibet universo : oportet altius, potius agere videatur in id quod
etiam ita in anima hominis esse secun- est sub ipso, quam quod recipiat ah ipso
dum multitudinem et universitatem intel- et patiatur. Et est qurestio imperitorum
lectualis esse quod fit in ipsa et in intellectu in naturalibus. Forrare enim exteriorum
ipsius. Jaro· autem facile est ostendere, non agunt nisi prout sunt intellectus qui-
quod agens est in eo si.cut lux : quia est ·· dam, et agunt sub lumine intelligentire
universaliter agens : sicut enim lux in- agentis quod est in ipsis, et sic agere
508 D. ALB. MAG. ORD. PRLED.
possunt in possibilem intellectum. Patet
etiam ex hoc quod cum inter omne agens
et patiens debet essé communicatio, qure
communicatio est ínter agentem et ·for-
mam et possibilem intellectum. Et quod
ipsa forma stans universaliter.in lumine
universaliter agentis, est agens quod pro-
prie habet inferre passionem intellectui
possibili. EX' hoc autem quod est agens
essentialiter et incessanter, consequun-
tur ipsum sua acta per hoc quod in ipsa
necessaria et stantia et quoad hoc reterna
quod sunt immutabilia : hoc enim modo
reterna dicuntur qurecumque Philosophi
reterna vocant: et sic scientia est neces-
saria et reterna qure est de hujusmodi
formis.
Et hoc multi Stoicorum ignoraverunt :
et ideo alias formas quam illas qure in
rebus sunt posuerunt : hic autem intel-
lectus agens comparatur arti, et est com-
paratio qure essentialiter convenit ei se-
cundum quod prrehabet in seipso omnia
intellecta. Non autem hoc inlelligitur de
arte mechanica, qure diversa est a mente
artificis, et est scientia quredam operativa
factorum cum ratione : sed intelligitur
de arte naturali, quam omnis forma
etiam corporea dicitur imitari : dicimus
enim in Phytticis in semine sive spiritu
seminali esse animam ut artificem, qure
omnia cum ratione certa et infallibiliter
operatur : cum tamen ha-e ars non sit
scientia quredam ah ipsa substantia for-
mativre virtutis : sed sicut ipsa prout in
se formativa virtus habet omnium mem-
brorum virtutes illas quibus operatur ad
vitre potentias universali ratione et cum
certa finis intentione et ratione formre.
Et sicut est particulariter in semine, ita
est universaliter in luce agentis intelle-
ctus respectu universitatis totius ordinis
sibi subjectre materire : ipsa enim lux
sua scientia est, et sua ars est certa ra-
ti one omnia ad esse intelligentis produ-
cens, et omnia construere faciens in in-
tellectu possibili. Ex his constat intelle-
ctum agentem esse perfectum, et supra
perfectum perfectiones omQes habentem
et largientem omni ei quod secundum
esse intellectuale perficitur.
Hrec autem conjuncta his qure jam in
anteriori hujus scientire libro diximus, et
his qure in tertio libro nostro de Anima
dicta sunt, verum ostendunt intellectum
agentem : omnia tamen hrec plenissime
intelliguntur ex scientia philosophim pri::.
mm : quia ista in veritate pura scientire
naturalis transcendunt.
CAPUT IV.
Qualiter intellectus possibilis sit potentia,
et ut tabula rasa, et ut locus et ut spe-
cies intelligibilium?
Dicamus autem nunc de perfectione
intellectus possibilis. Huic autem quatuor
attribuuntur a Philosophis, quorum unum
est, quod ipse ídem indivisibilis substan-
tire existens potentia est omnia intelligi-
bilia. Secundum est, quod se habet ad
omnia intelligibilia sicut tabula rasa in
qua non exigetur aliqua prreparatio, quod
imago sit in ipsa. Tertium autem est,
quod ipse est potius locus intelligibilium
quam materia. Quartum autem est spe-
cies intelligibilium, sicut est sensus sen-
sibilium species. Et de omnibus his ne-
cesse est determinare, licet sit valde dif-
ficile : sine his enim impossibile est scire
anirrire perfectionem.
Cum ergo intellectus -possibilis dicitur
quo est omnia fieri intelligibilia, intelli-
gitur quod ipse in potentia sit omne in-
telligibile unus et idem indivisus et sim-
 LIB. 11 DE INTELLECTU ET INTELLIGJBILl, TRACT. UN. 509
plex secundum suam substantiam : et esse lucidi terminati, pervii, et animati.
ideo sua potentia qua fit intelligibilia, Et per omnem eumdem modum in
non est univoca ad potentiam materire corporibus ejusdem naturre sunt lumen
qure non est susceptibilis onmium una et intelligentire terminatum quod est sim-
indivisibilis existens, sed potius secun- plex forma rerum separata a materia, et
dum sui divisionem in multa. Et cum di- lumen ejusdem quod est intellectus pos-
citur quod in intellectu possibili in eo sibilis, sicut pervium quoddam, et lumen
quod possibilis est, contingit omnia fieri, ejus in seipso simpliciter acceptum. Ex
non intelligitur quod omnia sit sicut ma- hoc enim quod intellectus possihilis ad
teria : non enim materia fit forma. Et corpus accedit, efficitur distans a lumine
curo dicitur quod possibilis intellectus sit intelligentire, sicut perspicuum in aere
omnia intellecta, intelligitur quod sit distat a natura luminosi in seipso. Patet
forma illa per quemdam modum. autem ex his, quod eadem forma est in
Et hujusmodi simile dixit jaro ante nos possibili intellectu et in materia : sed ah
Alfarabius, quod est imaginandum, quod intellectu nullam accipit individuationem.
sicut cera intelligatur vel imaginetur to- Et etiam, quod in omnibus talibus intelli-
ta transire in figurara sigilli, ita quod gens intellectus et forma intellecta idem
nihil ejus distinguetur ah ipsa figura si- sunt actu per esse habentia differentiam,
gilli : hoc tamen simile ego non omnino sicut perspicuum in loco in quo est co-
conveniens reputo. Sed ponam aliud lor abstractus, idem est actu curo natura
quod est per omnia conveniens. Si enim colorís per esse differens, quod esse im-
colorem simplicem formara intelligamus, portatur per distinctionem utriusque, et
et potentiam perspicuum, per quam ip- quod intellectus possibilis non est mate-
sum perspicuum est illius susceptibile : ria, sed forma. Hoc ignoravit Theophra-
ita enim in potentia non distinguitur a stus .
. suscepto in hoc quod unum sit subjectum Tabulre autem rasre comparatur p'er
et alterum forma : tune sunt requre na- hoc quod sicut tabula prreter omnem
turre perspicuum suscipiens et color sus- prreparationem se altei'antem susceptibi-
ceptus : color enim non differt a perspi- lis est figurre : sic intellectus possibilis
cuo secundum naturam, sed secundum prreter omnem prreparationem separan-
esse quod est diversis unius naturre et tero susceptibilis non est unius tantum,
ejusdem. Unde perspicuum suscipiens lu- sed omnis intelligibilis. Et per hoc it.e-
men in profundum, est suscipiens perspi- rum patet, quod non est materire poten-
cuum : et perspicuum in extremo partici- tia ipsius : rasura enim tabulre non est
pans actum luminis, est color : et planum materia, sed potius sicut perspicuum una
est videre cujuslihet, quod illre naturre si et eadem potentia luminis est colorís oro-
sunt diversre, sed esse perspicui in uno et nis susceptibilis, ita idem intellectus una
in alio diversum -est : et .per unum et et eadem potentia luminis agentis quod
eumdem modum ejusdem naturre per di- in ipso est, susceptibilis est omnis for-
versum · esse est susceptibile quod est mre intelligibilis : et ideo nullo modo
oculus perspicui : ergo extremitas qure potest esse forma corporalis : quia hanc
est color si sumatur secundum esse spi- impossibile est habere potentiam unam
rituale quo est in medio, non est in ad omnem formam suscipiendam : sed
perspicuo pervio, nec in perspicuo ani- potius sicut tabula rasa est imago si so-
mato quod est oculus : sed sunt sic lum sure superficiei addatur terminatio-
dure naturre distinctre : et ideo non in nis actio, ita ipsa intellectualitas animre
eis proprie loquendo sicut in subjecto, secundum possibilem intellectum est ·in
sed potius sicut in re qure est .ejus-, ista secundum ess-e quod habet in intel-
dem naturre diversitate secundum triplex lectu, si addatur terminationis actio qure
510 D. ALB. MAG. ORD. PILED.
est rei terminus cujus ipsum est forma.
_Et sic iterum patet qualiter intelligens et
intellectum sunt idem actu secundum
esse differentia. Hiec autem qure sunt
dicta, nullo modo conveniunt materire.
Inter orones autem comparationes ma-
gis apta est qure est loci. Loci enim
omnino eadem differentia est qure est
locati, et a locato accipit figuram, et ex-
hibet continentiam, et est motus natura-
lis locati ad ipsum, et quies naturalis in
eo : sicut enim in l V de Physico auditu
est determinatum, eadem est distantia
cubi et loci : cubi etiamsi linere protra-
hantur a centro loci ad superficiem, erunt
eredem linere numero loci et locati : et
hoc modo eadem natura est intellectua-
litatis in intellectu possibili, et in eo
quod intelligitur secundum esse intelle-
ctuale, nisi quod limitihus ejus quod in-
telligitur ipse intellectus formatur, sicut
locus figuratur ad locati figurara : et ejus
quod intelligitur, quando sub actu lumi-
nis est intellectus agentis, motus natu-
ralis est ad intellectum, sicut motus co-
larum : quia est ah actu lucís, ad per-
spicuum per eamdem naturam : quies
enim naturalis est in ipso.
Quarta autem comparatio est, quod
intellectus possibilis est species intelle-
ctorum, sicut sensus est species sensibi-
lium.. Constat enim, quod perspicuum
pervium est species et forma formre in-
tellectre per esse quod habet in intelle-
ctu, et conf.ert ei esse universale et sim-
plex quod non habuit in materia. In his
enim qure incorporalia sunt, id quod est
natura simplexJ est species et forma ejus-
dem naturre determinatre, sicut sensus
communis formalis estad sensus proprios
et determinatos.
Ex omnihus igitur hujusmodi compa ...
rationibus, patet quod sit perfectio intel-
lectus possibilis secundum quod est pos-
sibilis.
CAPUT V.
De intellectu formali, et qualiter per
ipsum perficiatur intellectus possi-
bilis ?
His autem habitis, videndum est de
perfectione ejus intellectus quem subti-
lissimi Peripateticorum formalem voca-
verunt intellectum : eo quod ipse est
forma omnis intellectus secundum esse
quod habet intelligibile. Hic autem for-
malis intellectus, non est ille quem qui-
dam formam rei intellectivam arbitran-
tur : quia, sicut jaro ostensum est, ille
non est formalis ad intellectum possibi-
lem : eo quod species est possibilis intel-
lectus talium specierum et locus, et omne
formale esse potius accipit id quod intel-
ligitur ah intellectu in quo est, quam
quod det sibi esse formale, sicut species
et locus formalia sunt ad ea ad qure com-
parantur : sed sicut in coloribus lumen
est formalis hypostasis et perspicui et
pervii et oculi et perspicui terminati, ita
lumen quod est actus intellectus agentis,
est forma et intellectus possibilis et ejus
quod intelligitur : hrec enim duo quan-
tum ad esse intellectuale unius sunt na-
turre et potentire, sicut patet per ante di-
cta. Et quia sunt unius potentire, sunt
etiam unius perfectionis secundum for-
mam : sicut etiam color et pervium te•
nebrosum unius : et ideo una forma
agentis utrumque perficit : lumen ergo
agentis est, quod formam rei qure intel-
 D. ALB. MAG. ORD. PRJED.
CAPUT VI.
De intellectu in ef!ectu, et qualiter pos-
sibilis in ef!ectu perficitur ?
Nunc ergo restat inquirere de eo in-
tellectu qui intellectus in ef!ectu vocatur :
hic enim etiam dicitur intellectus in ef-
fectu, eo quod in effectu efficitur poten-
tia intellectus. Est autem hic intellectus
qui est forma intellecta, qme est separata
a rebus : hanc enim diximus esse in po-
tentia respectu intellectus agentis, et
quando actu luminis ejus movetur ad in-
tellectum possibilem, cfficitur intellectus
in effectu. Adhuc autcm et ipse possibi-
lis est in potentia antequam héec forma
efficiatu~ in ipso: et cum efficitur in ipso,
est intellectus in effectu : et illce poten-
tire non sunt omnino unius rationis, nec
sunt diversarum rationum.
Et quod non sunt penitus diversarum
rationum, patet per ante dicta. Quod
autem non sunt penitus unius modi et
rationis, ostenditur sic. Intelligihile
enim non dicitur in poten tia nisi per esse
quod hahet in materia in qua ligatum est
lumen agentis intelligentire, sicut lumen
oculorum in tenebris : et hrec est poten-
tia privationis cujusdam. Cum autem di-
citur intellectus possibilis in potentia,
non est in ea ligatum lumen, sed potius
ligatum est in eo quod deberet movere
ipsum et distinguere : et sic intellectus
eodem agente educitur ad actum de po-
tentia, quo educitur ad actum intelligi-
bile.
Et in hoc videtur peccare Alfarabius et
quidam alii dicentes intellectum possibi-
lem abstrahere formas : non enim requre
potentire est abstrahere formas, et abstra-
ctas recipere quocumque modo recipian-
tur, sive per modum malerice, sive per
modum loci : sed potius agentis per se
est abstrahere, in cujus lumine est esse
abstrahi : et sicut generans in natura con-
ferendo formam dat ea q ure formam se-
quuntur, qum prrecipue .sunt motus et lo-
cus : ita generans omnino formaliter in
corporalibus ·dando csse sui luminis, dat
consequentia id, quce sunt motus ad in-
tellectum possibilem et locum qui est in-
tellectus possibilis, sicut in ante habitis
dictum est. Sic igitur est de intellectu in
effectu.
Sicut ergo colore eodem agente colo-
res omnes fiunt in effectu, et facti in ef-
fectu, faciunt in effectu perspicuum et vi-
sum : ita formce rerum uno lumine agen-
tis fiunt in effectu, et factre in effectu,
faciunt in effectu possibilem intellectum
sine medio. Et sicut visus quo fuerit
clarior, eo clarius percipit in colore lu-
men candescens : ita intellectus possibilis
quo fuerit a corpore sive carne separa-
bilior, eo magis percipit lumen intelle-
ctus agentis diffusum in formam rei in-
telligibilis.
Istud tameri intelligibile in libro tertio
de Anima sub triplici differentia esse di-
ximus. Est enim conceptum cum mate-
ria secundum csse et rationem, et coii-
ceptum cum materia sensibili secundum
esse et non secundum rationem, licet se-
cundum rationem conceptum sit in quan-
titate, et est separatum a materia sensi-
bili et quantitate et secundum esse et
secundum rationem. Et hrec divisio in-
telligibilis est accepta secundum esse lu-
minis intelligentice agentis, quod habet
in rebus quibus dat esse et rationem. Si
enim hic accipiatur diffusum in principii s
esse et substantice, tantum diffinitionem
habet secundum ill ud esse ·non concep-
 LlB. II DE INTELLECTU ET INTELLIGIBILl, TRACT. UN.
tam cum quantitate et qualitate sensibili:
quoniam substantim esse est ante quan-
titatem et qualitatem. Si autem accipia-
tur secundum esse quodhahet immcrsum
principiis corporum secundum quod est
corpus, habebit rationem conceptam cum
principiis quantitatis. Et si accipiatur ut
immersum quantitati et motui, habebit
rationem conceptam cum materia sensi-
bili. Et sicut diximus, quod intellectus
noster plus conjungitur imaginationi et
sensui quam intellectui primo agenti,
ideo obscurus esi, et ad ea qme sunt se-
paratm penitus rationis, habct se sicut
oculus vespertilionis ad lumen solis : et
ideo prius est imbuendus in physicis, et
deinde mathematicis, ut sic confortatus
multis luminibus multorum intelligibi-
lium, consurgat ad intellectumdivinorum.
In omnibus tamen istis intelligibilibus,
cum ille fuerit in effectu quodlibet illo-
rum, invenit seipsum et agentem per
modum quem supra diximus. Licet autem
ex obligatione corporis sit physicis et
mathematicis propinquior, tamen divi-
nis est per naturam similior: et ideo plus
sui in his intelligibilibus invenit qum di-
vina sunt, quam in eis qure mathematica
sunt et physica.
Adhuc autem videtur, quod cum id
quod est in potentia cognoscens, nihil
penitus cognoscat, quod intellectus, nisi
in effectu efficiatur, nihil penitus cognos-
cat : et ex hoc sequitur, quod nihil pe-
nitus scit qui philosophim non studet :
nec enim scit se, nec aliquid aliud a se :
sicut oculus in potentia existens, nihil
penitus videt, quando per nihil visibi-
lium sit in effectu: est enim in corpore
visus, sicut in anima est intellectus. Si
enim oculus per nullum visibilium sit in
effectu, neque videt se, neque aliud, ne-
que vidct se non videre : quia impossi-
bile est videre se non videre, sicut im-
possibile cst videre nihil: ita etiam
quamdiu intellectus in potentia est, et
nullo modo in effectu, impossibile est
sc1re aliud a se, vel seipsum, vcl etiam
scire se nescire : si vere et secundum
IX
513
propriam rationcm scire secundum in-
tellectum accipiatur. Et ideo antiquissi-
mos idiotas !formes increpans, dixit (< ta-
les nulli humanorum in vita operam de-
disse, sed more porcorurn vitam expen-
disse. »
Est autem hujus exemplum et in per-
spicuo, cui in multis similis est intellectus
possibilis : hujus enim nulla manifestatio
est quamdiu est in potentia: sed cum est
in effectu et actu esse perspicuum, ma-
nifestatur tune· per hoc quod manifesta-
tur id quod videtur in ipso. Et hrec ratio
convincit, quod horno numquam inve-
nit seipsum, nisi contemplatione verita-
tis rerum: sed ha:>cscquentia declarabunt
rnagis.
CAPlJT VIL
De intellectu principiorurn et instrurnen-
torurn per qum intellectus posibilis e/-
ficitur in actu.
Oportet autem nos prius ostendcre,
quod in omni intcllectu qui in effectu est,
primo accipitur intellectns principiorum
qure accipiuntur sicut in priori istius
scientire libro ostendimus, scilicet inquan-
turn terminos noscimus. Principiorum
igitur est acceptio prima et instrumen-
torum. bistrurnenta autem voco quibus
scientia rerurn de ipsis educitur princi-
piis : et ista sunt modi argumentationum.
Propter quod egregio dixit Aristoteles,
quod modum scientiarum oportet prre-
scirc ante 1psas scicntias : quia non
33
 D. ALB. MAG. ORD. PR.AW.
potest csse quod scicntia rerum accipia-
tur nisi prius sciatur modus ipsius : vo-
cat enim modum illum quo id quod est
in virtutc principiorum, educitur de ipsis:
et tune pcr illa duo, videlicet principia
prima et scitum modum, possibilis intcl-
lectus aptissime ponitur in effectu secun-
dum omne id quod est possibilis.
Fuerunt autem quidam ante nos de
Arabum Philosophis, qui intellectum
principiorum diviserunt in duo, dicentes
principia philosophire theoricm essentia-
les essc apud nos, et non accipi ita per
doctrinam : rhetoricorum autem et mo-
ralium fieri in nobis per longam expe-
rientiam, sicut diximus homines senes
prudcntire longam operam dantes esse
intelligentes, ita quod consilium datum
ab ipsis recipitur sine exigentia proba-
tionis tamquam sit per se notum : hoc
fit etiam in rhetoricis civilibus : et hunc
intellectum non habent juvenes passio-
num insecutores. In disciplinalibus me-
liorem intellectum videntur plcrumque
juvenes habere quam senes.
Similiter autem dicunt de rnodis argu-
mentationurn, quoniam est modus argu-
mentationis imperfectre : et hac orones
utuntur homines : omnis qui persuadcre
nititur, necesse est quod modo argumen-
tationis utatur : et hic modus prrecipue
est in rhetoricis civilihus. Est autem mo-
dus argumentatiohis perfectre, quo utun-
tur Philosophi. Primum dicunt innasci
experientia et tempore potius quam stu-
dio. Sic igitur diversificant hunc intcl-
lectum qui principiorum vocatur intelle-
c tus, per quem intellectus in potentia,
sicut per instrumenta efficitur intellectus
in effectu. Ego cornmendo istam distin-
ctionem : quia rhetorica et civilia non ha-
bent propositiones primas per se notas
por quas sufficienter accipiantur : et ideo
dicit Aristoteles quod in talibus conclu-
sio opus est, co quod finis practicre scien-
tire opus est.
Et quod quidam Latinorum dicunt,
quod de scientia docente et de scientia
utentc, locum non habet hoc : quia
scicntia docens semper est demonstrati-
va, et ex tali scientia rhetores et civiles
non veniunt ad hoc quod in effectu sciant
gubernare judicia et regere civilia: pro-
pter quod etiam intellectus talis virtus est
ethica experimento indigens et ipse, sic-
ut et alire virtutes civiles qure per eum-
dem modum accipiuntur.
Hrec ergo de intellectu qui in effectn
dicitur esse, dicta sint a nobis. Per ante-
cedentia enim jam manitestum est quali-
ter forma rei per hoc quod est in intel-
lectu possibili, efficitur in cffectu intel-
lectus, et qua.liter differt ah eo in intel-
lectu qui dicitur in actu: ille enirn qui
semper est in actu, agens vocatur intel-
lectus.
CAPUT Vlll.
De intellectu adepto, qualiter in eo ani-
ma perficitur, et per studium invenit
seipsum?
.Tamautem relinquitur ut de intellectu
adepto per studium disseramus, qualiter
et ipse est de hominis perfectione : hoc
autem congruentius tit si ipsam perspi-
ciamus nominis rationem. Sicut igitur in
priori istius scientire libro diximus, adep-
tus est qui acquiritur per studi um. Adep-
tus igitur ~ntellectus est, quando per
studium aliquis verum et proprium suum
adipiscitur intcllectum, quasi totius labo-
ris utilitatem et fructum. ·
Iloc autem qualiter fiat, sic est acci-
 LIB. Ii DE INTELLEGfU ET INTELLIGlBILI,
piendum 1 : sicut enim jam ante diximus,
id quod est in potentia, non manifesta-
tur, nec acquiritur, nisi per actum suum
proprium : et per id quod in effectu effi-
citur, in parte quidem accipitur, quod
partem possibilitatis ejus ponit in effe-
ctu, et plus et plus accipitur, quando plus
et plus per multa ponitur in effectu: et
totum autem accipitur, quando per om-
nia ad qme in potentia est, penitus fuerit
in effectu. Diximus autem in Phycicis,
quod intellectus possibilis unus et indivi-
sus secundum potentiam existens, poten-
tia est omnia intelligibilia : non ergo ac-
cipitur nisi per hoc quod efficiuntur ipsa
intelligibilia in effectu, et totus adeptus
et acceptus, quando in effectu positus
est omnium intelligibilium qme ipse est
in potentia : et sic adipiscitur horno suum
proprium intellectum.
Et ideo dixit Plato, quod verissima
philosophire diffinitio est suiipsius cogni-
tio : et dixit Alfarabius, quod anima po-
sita est in corpore, ut seipsam inveniat
et cognoscat : et hoc dicit Aristotelem
dixisse : sed ubi dixit, ad me non perve-
nit. Demonstratio autem dicti vera est,
qure nunc est inducta. Causa autem hu-
jusmodi est, quod prima imago lucis pri-
mre causre qure conjuncta est continuo et
tempori, est intellectus humanus : et
ideo necesse est quod sit similitudo qum-
dam omnium qure fiunt per lumen pri-
mre causre, et ambiens omnia illa, et fit
quorumdam receptaculum per hoc quod
est imago causre pri_mre, et quorumdam
secundum quod est cum continuo et tem-
pore, et in utrisque adipiscatur seipsam :
hoc etiam quod omne verum consenta-
neum est intellectui, et falsum contra-
rium. Est enim mens humana ratio et
similitudo qumdam veritatis primre qure
est semen quoddam omnis veritatis : et
ideo similis per aliquem modum omni
vero, et dissonans a falso : et hrec est
1 Idem habet Avel'roes, III de Anima, com.
TRACT. UN. 515
causa, quod intellectus semper verorum
est : deceptio autem et falsitas ingerun-
tur phantasticre virtuti.
Scitur autem ex hoc quod contempla-
tio verorum admirabilium est summre
delectationis et naturalissimum, et quod
in ea tota refloret natura hominis in
quantum est horno, et prmcipue contem-
platione divinorum : eo quod secundum
prmdicta in illis maxime intellectus inve-
nit se secundum naturam propriam, eo
quod horno in quantum horno solus est
intellectus. Hoc autem modo quo dixi-
mus in vero est et in bono. Est enim ima-
go primi boni per idem quod est imago
primi veri. Et ideo verum bonum quod
est semper et ubique bonum et omni
naturale bonum, est sibi connaturale
bonum : et huic delectatur et gaudet ad
ipsum, licet retrahatur a bono ut nunc
per hoc quod continuo et tempori est
conjunctus : et ex hoc tamen quod sepa-
ratus est, nullius corporis actus, solus
connaturale habet et verum simpliciter)
et solus habet delectationes non haben-
tes contrarium in corruptione boni et
veri.
Qurereret autem fortasse aliquis, si in-
tellectus possibilis in effectu efficitur per
formam intelligibilem, et quod est in
effectu, non est in potentia, qualiter in
effectu existens ad unum, remanet secun-
dum eumdem intellectum in potentia ad
alterum intelligibile ? Sed ad hoc et hu-
jusmodi omnia jam patet solutio per ante
dicta : quoniam diximus quod oppositio
et disparatio et diversitas et hujusmodi
non consequuntur formas nisi per hoc
quod sunt in materia : sed secundum
quod sunt in lumine agentis, simplices
sunt, indivisibiles, et unitre, eo quod
sunt unum et idem in causa prima : et
ideo in lumine suo sunt unitre sibi invi-
cem non cedentes, nec se invicem exclu-
dentes : et prrecipue quia non sunt in
36 versus finem.
516 D. ALB. MAG. ORD. PRJED.
intellectu sicut in materia, vel subjecto
proprie loquendo.
Ex his igitur patet qualiter pcr stu-
dium intellectus adipiscitur seipsum : et
ex hoc patet verus intellectus ejus quod
in septimo Physicorum 1 diximus, quod
intellectus accipiens scientiam et verita-
tem, non est alteratus et perfectus.
CAPUT IX.
De intellectu assimilatfoo, et qualiter
anima perficitur in illo?
Dicamus autem nunc de intellectu
quem antiqu:issimi Philosophorum assi-
•lativum sive assimilantem vocant, et in
hoc etiam animre perfectionem declare-
mus : hrec autem oritur ex omnibus in-
tellectibus inductis.
Est autem intellectus assimilativus, in
quo horno quantum possibile sive fas est
proportionabiliter surgit ad intellectum
divinum, qui est lumen et causa omnium.
Fit autem hoc cum per omnia in effectu
factus intellectús perfecte adeptus est
seipsum et lumen agentis, et ex omnium
luminibus et notitia sui extendit se in
luminibus intelligentiarum ascendens
gradatim ad intellectum simplicem divi-
num : devenit ergo ex lumine sui agenlis
in lumen intdligentire, et ex illo exten-
dit se ad intellectum Dei.
1 VII Physic. tex. et com. 20.
Hoc autem quomodo fiat sic est intel-
ligendum. Oportet enim scire, quod lu-
men causre primre generaliter loquendo,
sui quatuor habet manifestationes narra-
hile per nomen et diffinitionem. Onus au- ,
tem inferior est, quo manifestatur infe-
riorum rerum terminatum ad terminos
essentiales uniuscujusque rei. Secundus
est, quo manifestatur in imagine sua.
qure est intellectus potentialis, qure po-
tentia est omnia illa qure abstractionis·
vel potius separatum esse habent in lu-
mine. Tertius autem est, quo manifesta-
tur in Jumine agentis universalíter in or--
dine minoris mundi. Illi enim · conjungi-
tur, non sicut lumen tenebris vel · priva-·
tioni vel poten tire, sed poti us sicut lumen
lumini inferioris ordinis : et secundum
quod plus conjungitur et limpidius ea·
ponens in intellectum possibilem : et hrec
est irradiatio de qua multum locuti ·sunt
Philosophi, et ordinaverunt propter illam
supplicationes et orationes. Quartus au-
tem modus manifestationis est, quo ma-
nifestatur in ampliatione luminis sui in-
telligentiis moventibus orbes, Jicet e
converso melius dicatur : quia lumen in-
ferius secundum dicta Philosophorum
applicatur superiori. Superius autem non
applicatur inferiori, eo quod est simplex ·
et uno modo se habet ad ipsum : unde
applicatio qure plus et minus fit, potius-
. inferiorum et non superiorum est. Quod ·
enim intellectus lumini suo applicentur,
patet per motum quem faciunt : quia
nullatcnus moverent orbes nisi tales fie-
rent ad lumen primre causre applicatio-
nes ·: hoc autem logum est hic demon-
strare : sed a prima philosophia hoc hic
supponatur. Hic tamen intellectus intel-
ligentiarum universaliter activus est, et
agit omnes formas sui ordinis in materiarn
sure sphrerre subjectam. lntellectus au-
tem agens in animam et in suo ordine
est universaliter agens, sicut jam ante,.
 LJB. JI DE INTELLECTU ET INTELLIGIBlLT, TRACT. UN.
determinatum est : sed possibilis activus
non est, sed factus in effectu per agen-
tem : ille autem qui est in rebus, non
est nisi actus, et non agens secundum
esse intellectualitatis.
Anima igitur humana concipiendo lu-
men cui applicatur intellectus agens in
ipsa illustratus, applicatur lumen intelli-:
gentiarum, et amplius clarescit in illo :
et sicut dicit Alfarabius, in ipso efficitur
sicut stellre creli, et intellectus huic lumi-
ni beate et pure permixtus, peritissimus
efficitur astrorum, et prognosticationum
qure sunt in astris. Et ideo dicit Ptole-
mreus, quod « scientia astrorum facit
hominem pulchritudinem crelestem ama-
re. >> In illo autem lumine confortatus
consurgit intellectus in lumen divinum,
quod nomen non habet et inenarrabile
.est : quia proprio nomine non innotes-
cit : sed ut recipitur, innotescit : et pri-
mum in quo recipitur, est intelligentia
qme est primum causatum: et cum enar-
ratur, nomine illius enarratur et non
nomine proprio, sed nomine sui causati.
Et ideo dixit Hermes « Deurn deorum
non proprie percipi nomine proprio, sed
vix mente attingitur ah his qui a corpo-
re per longum studium separantur : »
jungitur igitur illi ultimo et lurnini suo,
et mixtus illi lumini aliquid participat
divinitatis. Propter quod dicit Avicenna,
quod aliquando illi lumini vere permix-
tus intellectus futura prreordinat et prre-
dicit, et quasi Deus quidem esse perhi-
betur. lste igitur est intellectus assimila-
tivus.
Et attende, quod in omnibus his in-
tellectibus possibilis est quasi fundamen-
tum et primus : lumen aritem agenti.s in
•ipso est dispositio et quasi stramentum
•ad intellectum principiorum, et intelle-
ctus principiorum est stramentum ad in-
tellectum qui dicitur in effectu, et intel-
lectus in effectu est stramentum ad intel-
lectum adepturn, prrecipue in quo adi-
piscitur anima notitiam suiipsius, et iste
. intellactus adeptus ad intellectum assimi-
.·lativnm 1 qui per gradus applicationis lu-
517
minis inferioris ad lumen superius ascen-
dit usque ad lumen intellectus divini, et
in illo stat sicut in fine : et ideo cum
omnes homines natura scire desiderant,
finis desiderii est stare in intellectu divi-
no : quia ultra illum non ascendit ali-
quis nec ascendere potest.
Ríe autem hoc notandum, quod cui-
cumque superiorum intellectuum intelle-
ctus applicatur humanus, qui est una de
formis mundi, a lumine istius influunt
in ipsum formre et species sui ordinis :
et ideo qmedam notitia illius ordinis effi-
citur in ipso per analogiam cujus potest
illa recipere. Et quia omne quod fit in
aliquo, fit in eo · secundum potestatem
suscipientis ipsum : et ideo tales intelle-
ctus denuntiant subtilius de ordine illo,
vel ut semper, vel ut frequenter, ita
quod a quibusdam prophetizare putantur.
Qui autem simplici primo et divino in-
tellectui conjunctus est, divinus est et
optimus in scientiis et virtutibus, ita quod
sicut dixit Homerus, « non videbitur viri
mortalis füius esse, sed Dei. ». Et ideo
'dicit Hermes Trismegistus in libro de
Natura Dei deorum, quod « horno nexus
est Dei et mundi : » quia per hujusmodi
intellectum conjungitur Deo, et stramen-
tum hujus intellectus sunt alii intellectus
de quibus diximus, qui quidem in quin-
que sunt per modos applicationum et assi-
milationum diversarum,et iutellectus ade-
pti modos, et ejus qui est in effectu : sed
tamen in genere sunt quinque, possibi~
lis videlicet, et forma}is et principiorum,
et ille qui in effectu, et adeptus, et assi-
milativus et divinus. His ergo intelligi-
bilibus et intellectibus, ut breviter dica-
tur, perficitur anima. De omnibus au-
tem his subtilius determinatur in philo-
sophia prima.
318 D, ·,ALB. MAG. ORD. PRLED.
CAPUT X,
De sanctitate intellectu et de creatione
quadruplici.
Permanet adhuc dicere de intelle-
ctus sanctitate et munditia de qua Philo-
sophi sunt locuti : hic autem non addit
novum genus perfectionis et intellectus,
sed modum quemdam puritatis dicit circa
intellectum.
Hrnc autem puritas ex quatuor effici-
tur, quorum unum est studium pulchri-
tudinis. Secundum est acquisitio multrn ·
illuminationis. Tertium autem excessus
separationis a continuo et tempore. Et
quartum, applicatio cum lumine supe-
rioris ordinis. Studium enim pulchritu-
dinis ordinat et componit ah avertenti-
hus. Acquisitio illuminationis facit quod
intellectus ex multis scientis vel scientirn
gradihus ascendit in scibilium luminihus,
ita quod sistit in intelligibilibus. Exces-
sus vero separationis intellectus removet
a detinentihus ·continuo et tempore. Sed
applicatio intellectus cum superioribµs
proportionahiliter nititur perfici summis
et divinis.
lnter autem quatuor ista primum est
purgatio ah impedimentis, et secundum
illuminatio in his qurn inferiora sunt ho-
mini proportionata. Tertium autem est
purgatio ah impedimento quarto : quia
nisi quis excedat mente continuum et
tempus, non consurgit ad concipienda
divina. Quartum est summa perfectio
qurnin hac-vita contingere potest homi-
ni. Contingit autein plus et plus secun-
dum quod anima est perceptiva illumina-.
tionum, qurn sunt a prima causa plus et
plus. Solum enim primum non hahet
plus et plus : et }deo est id quod vocatur,
necesse est esse : omnia autem alia plus
et plus habentia sunt possibilia secun-
dum aliquem modum, licet non habeant
proprie loquendo possibilem intellectum •
hoc autem in prima philosophia erit de--
terminatum.
Ex bis autem qurn dicta sunt et hic
est advertere, quod mundissimorum ho-
minum sunt pulchriora phantasmata,
quam quorumdam aliorum, sicut in
Ethicis dicitur : ita sunt eorum lucidissi-
mi intellectus. Quoniam sicut in mundo
exteriori turhulentirn tempestatum lim-
pidum lumen recipi impediunt in perspi-
cuo, ita ill anima passiones turhulentre
non permittunt lumina intelligentiarum
limpide recipi in animalihus : et ideo
dixit Apuleius sententiam esse Platonis,
quod « deorum quorum ratio absorpta
est in inferno a drnmonibus, non est in-
tellectus clari luminis receptivus : quo-
rum autem intellectus depuratus a passio-
nibus et occupationihus vitre per applica-
tionem ·1uminis crelestium intellectuum
eontinue suhlevatur a carne, et efficitur
sicut speculum clarissimum crelestis or-
dinis et pulchritudinis, et in his imhutus
tandem vestitur lumine divino, et divina.
quantum fas est secundum facultatem
incipit videre : licet innominabiliter ea
participat, et quodammodo infinite, eo
quod talia ut in Deo sunt, inferiorum
intellectuum nullus comprehendere pot-
est : eminenter tamen accipit, percipien-
do quod nihil eorum qure in Deo deo-
rum sunt, univocum est cum his qure sunt
in inferioribus. » Et.ideo ipse solus est
id quod vocatur necesse esse, de quo in
prima philosophia probavimus, quod
non potest habere plus nec hahere aliter
et aliter : et hoc est sibi soli ptoprium :
et ideo est im.mobile cuneta .movehs, et
 LIB. 11 DE JNTELLECTU ET INTELLIGIBILJ, TRACT. UN. 519
simplex, et impartibile, et innominabile, telligentia non est alicujus corporis ac-
lucero habitans inaccessibilem. tus, sed substantia separata per esse et
opera : et per hoc potentior est ad mo-
vendum, sicut et nauta distinctus esta
navi, nihil recipiens a navi, sed griber-
nationis motus ponens in navi. Omnis
enim motus est ab aliquo primo immo-
hili : sed nos de hoc loquemur in libro de
CAPUT XI. Principiis motuum animalium. Hic au-
tem hoc sufficit, quod intelligentia per
substantiam separata, lumen diffundit et
ingerit per totum orbem sihi subjectum,
sicut anima per corpus suum, et hoc lu-
De modo per quem anima humana per men ubique prresens proportionaliter ef- .
intellectum applicabilis est lumini in- ficitur in his qure se extendunt ad ipsum.
telligentiarum. Et hoc est quod dicit magnus Dionysius,
quod « lumen extendit se per orones vul-
tus, et fit in intellectu intellectualiter, et
in anima animaliter, et in corpore natu-
raliter secundum uniuscujusque propriam
analogiam : sicut et lumen animre diffe-
Qurereret autem aliquis per quem mo- renter participatur a membris secundum
dum anima humana per intellectum ap- uniuscujusque analogiam. » lntellectus
plicabilis et quasi immissibilis, ut ita igitur extendens se invenit lumen ubique
liceat loqui, est lumini intelligentiarum : prrese:n:s,et informatur et imbuitur illo
non enim videtur attingere posse usque et clarificatur ad pulchritudinem crele-
ad lumen earum cum sit diffinite in cor- stem. Et hoc est quod dicunt Philosophi
pore suo, et extra corpus suum non vi- intelligentiam ubique esse, non referen-
deatur aliquid posse pertingere. tes hoc ad prresentiam substantire, sed lu-
Adhuc autem si detur, quod superius minis expansi per totum : et hoc etiam
miscetur luminibus, cum hrec lumina modo animre excellentium virorum plura
sint formre mundi, non videtur ex his lu- ambiunt quam corpora propria, quando
minibus aliquid distinctum in ipso fieri animre eorum formis mundi applicantur :
et determinatum : et ideo licet clarioris et ideo aliquando ohediunt eis transniu-
efficiatur intellectus, non tatnen ex hoc tationes exteriorum, sicut obediunt for-
aliquam accipit notiti~m determinatam. mis mundi: et hi sunt de quihus, sicut
Hre autem et hujusriiodi q11restiones Philosophi dicunt, quod operantur mira-
moventur ab imperitis ignorantibus na- hilia in conversionihus hominum et na-
turas formarum mundi : siout enim for- tura.rum. Et per hrec igitur patet solutio
ma materim ambit et illuminat totam qurestionis primre.
materiam ín qulí.est, et totum quod est Secundre autem qurestionis solutio est,
in materia, prop<frtionaturunicuique plir- quod illud lumen cujuscumque sit intel-
ti materire, ita forma mundi ambit et il- ligentire, sive etiam sit divinum, est lu-
luminat totam materiam ordinis sibl suh- men activum et formativum omnium eo-
jecti, et unicuique proportionáliter lu- rum qure sunt ordinis inferioris : et ideo
men suum ubique prresens impartitur. semper extendit se ad rerum naturas de-
Sed in hoc est differentia, quod forma termin,atas, sicut lumen artis se extendit
materire corporis est actus, et partes ad materiam. Propter quod etiam quan-
ejus sunt aclus partium corporis : sed in- do informat intellectum, extendit eum ad
520 D. ALB .. MAG. ORD. PR.LED.
rcrum naturas dcterminatas : et ideo
cognoscit in ipso lumine per quem mo-
dum rebus immittitur, et dat esse rebus,
ad quam notitiam non extenditur nisi ut
actualiter ad res in ipso lumine converta-
tur, et habebit naturam, omnium secun-
dum quod sunt notiora. Et multi viri il-
lustres in hoc lumine ordinem rerum na-
turarum percipiunt in ordine istius lu-
minis, et prredicunt : et quidam imperiti
credunt eos vera non dixisse aliquando,
cum ea qure prredicunt, non eveniunt,
non intendentes quod hoc quod non eve-
nit, non sit ex dofectus ordinis qui est in
lumine movente et agente ad hoc quod
deveniret, sed potius ex contraria dispo-
sitione materire. Hujusmodi autem ordi-
nis prrescientiam quidam excellentiores
Philosophi vocaverunt prophetiam : . et
quia somnium est prrefiguratio quredam
hujus ordinis in imaginationibus et figu-
rativis obumbrantibus claritatem talis
ordinis intellectualis, ideo vocaverunt
somnium casum a prophetia vel pro-
phctire lapsum. Ex his ergo et hujusmodi
solutio patet inductorum.
CAPUT xn.
De reductione anim,'E in esse divinum
secundum ultimum statum per/ectio-
ms e;us.
Est autem hoc quoddam omnibus mi-
rabilibus mirabilius, et omnibus bonis
melius, advertere de honitate et largitate
causre primre in reducendo ad se animam
hominis. -Cum in omni natura nihil sit
propler vilius, formre qure fluunt conti-
nue in materiam ex luminibus causre pri-
mai et intelligentiarum, melius multo exi-
stentes in causa prima et in luminibus
intelligentiarum quam in materia, nulla
ratione fluunt in materiam propter esse
quod habent in materia, licet materia
appetat eas sicut divinum et bonum, sic-
ut diximus in libro de Physico auditu.
Nec potest hoc dici, quod fluunt ad hoc
quod illre formre qure mundi dieuntur,
largitatem sure fontalitatis ostendant :
quia in rebus vilioribus consumere sub-:-
stantiam non est magnificre largitatis.
Oportet igitur quod ad hoc fluunt, ut esse
divinum aliquod et operationes divinas
perficiant. Esse autem divinum et ope-
rationem non perficiunt nisi a materia
separatre : et scimus quod non separaritur
nisi ah anima humana perfecta separa-
tione : oportet igitur, quod per separan-
tem a materia intellectum ad esse divi-
num reducuntur. Hujusmodi autem redu-
ctio non fit per intellectum mundi : quia
illarum intellectus habet eas separatas in
esse et operatione divina : fiet ergo ne-
cessario per intellectum hominis qui ad
hoc habet vires et organa, ut a materia
accipiat formas divinas.
Secundum autem omnia qure inducta
sunt, forma non est sufficienter facta di-
vina per hoc quod efficitur intellectus qui
dicitur in effectu vel adeptus : sed divina
fit per intellectum assimilantem, et eum
qui vocatur divinus : igitur sic reducta
confort esse divinum et operationem di-
vinam : substantia autem habens esse
divinum et operationem, non indiget ali-
quo : ergo anima sic reducta de sensibi-
libus et materia corporum, non indiget,
eo quod materialia et ifistrumentalia or-
gana non accepit secundum naturam ni-
si ad hoc ut ad esse divinum reduceretur:
stat igitur substantiata et formata in esse
divino in esse perfecta : et hoc vocave-
runt Philosophi caducum alterius et im-
mortalis vitre, per quam vere probatur
animre humanre immortalitas. Quod au-
 LIB. 11 DE INTELLECTUET INTELLIGIBILT,TRACT. UN. 52L
tem diximus eam indigere sensibilibus ma subjectatur ad vitam reternam, cum
et corpore, intelligendum est de indigen- reducitur ad primum, quod est necesse
tia relata ad intellectus perfectionem. Sic esse et omnium causa : ita penetretur
igitur concluditur ultima perfectio animre lumine ejus mirabili et causali, quod ni-
secundum intellectum. hil amplius novit requirere, sed stans in
Est autem alia ejus perfectio secun- seipsa manet in illa.
dum virtutem et virtutis felicitatem, de De intellectu vero intelligentiarum quo
qua perscrutati su mus in Ethicis : conse- cognoscunt suam essentiam et sure essen-
quenter autem in his qure hic determina- . tire primam causam, et . sint necessario
ta sunt, oportet qurerere hic de natura duarum naturarum, et non simplicis na-
omnis animre et immortalitate, de prin- turre secundum intellectum, et qure sint
cipiis motuum animalium : quia per hoc et quot, volo a nobis hic relinquatur :
scitur qualiter unitur corpori : et hoc altissimum enim est hujusmodi negotium,
quidem faciemus in aliis duobus libris et prim[!Jphilosophite egens inquisitione.
qui immediate post hunc sunt ordinan- Et sic est finis secundi libri de Intellectu
di 1 • Per illum enim scitur qualiter ani- et intelligibili.

1 Quasi per omnia sequentes ordinem editio- tractatus de Motibus animalium et de Natura et
nis Lugdunensis, jam suis locis inseruimus oi-igine animre.

Ll 1 J.
 INDEX
Libtorum, Tractatuum et Capitum in Libris de lntellectu
et I ntelligibili.
LIBER l.
TRACTATUS l.
De natu?"aintellectus.
CAP. l. De quo est intentio, et quis
dicendorum ordo ?
11. In hoc demonstratur quod
omne cognitivum anima-
lium causatum est ex
alio quodam cogniti-
vo.
III. Qualiter vegetabile et in-
telligibile imperfectum
fluunt ah intellectivo pri-
mo et perfecto ? 480
IV. Quoh ah intelligentia na-
tura cognitiva sit cau-
sata, sicut dicit Pla-
to. 481
V. Unde provenit generum
animoo diversitas, et ve-
getahile scilicet, et sensi-
bile, et intellectivum? 483
VI. Utrum intellectualitas ani-
'moo sit materia, vel ex
fluxu a causa prima? 486
VII. Utrum natura intellectualis
sit univorsalis vel parti-
cularis secundum actum:
quia non _ est duhium,
quin sit universalis se-
cundum aptitudinem,
cum sit forma. 487
477 VIII. In quo summatim colligi-
tur natura intellectualis
animoo. 489
478
52t INDEX TRACTATUU~ ET CAPITUM

TRACTATUSII. TRACTATUSIIJ.

De,per se intelligibili. De compal'q,tioneintellectus ad intellipibile.

· · CAP: Í. Quod nihil 1ntelligitur nisi CAP, I. Qualiter intelligibil.e est in

universale. 490 intellectu? 498
11. Utrum universale sit in solo 11. De diversitate intelligibi-
intellectu, an etiam in re lium in genere. 499
extra? 492 III. De diversitate intellectuum
III. De solutione dubiorum tam secundum se, quam
qure oriuntur ex prrede- secundum intelligibilia,
terminatis. 494 quam etiam secundum
IV. De falsitate opinionis di- facultatem intelligentium
centis omnem formam accepta. 501
esse ubique et sem-
per. 495
V. De confutatione erroris
Platonis circa · determi-
nata. 496
 INDEX TRACTATUUl\lET CAPITUM
LlBER 11.
TRACTATUS UNICUS.
De perfectionenaturali intellectus.
CAP. I. Unde habet forma, quod
sit in anima intellectua-
li?
Il. Quare formre fluunt ah in-
telligentia secundum
quod ipsa forma mundi
est? et ex hoc habetur
quod fiunt in anima.
III. Qualiter intellectus agens
in anima est sicut lux et
si cut ars, et ideo est
perfectus agens perfe-
ctiones ?
IV. Qualiter intellectus possi-
525
bilis sit potentia, et ut
tabula rasa, et ut locus
et ut species intelligibi-
lium? 508
V. De intellectu formali, et
qualiter per ipsum per-
ficiatur intellectus possi-
bilis? 510
VI. De intellectu in elfectu, et
qualiter possibilis in effe.
ctu perficitur? 1H2
VII. De intellectu principiorum
et instrumentorum per
qure intellectus possibilis
efficitur in actu. 513
VIII. De intellectu adepto, quali-
ter in eo anima perficitur,
et per studium invenit
seipsum? 514
IX. De intellectu assimilativo,
et qualiter anima perfici-
n03 tur in illo? 516
X. De sanctitate intellectus et
de creatioue quadrupli-
ci. fil8
XI. De modo per quem anima
505 humana per int.elleetum
applicabilis est lumini
intelligentiarum. 519
XII. De reductione animoo in
esse divinum secundum
506 ultimum statum perfe-
ctionis ejus. 520
_
......