Leszek Jańczuk*

BIBLIJNA SYMBOLIKA TRĄBY

1. Historia trąby

Trąba jest jednym z najstarszych instrumentów dętych, używana była już przez Sume-
rów w I poł. III tysiąclecia p.n.e.1 Początkowo stanowiły ją wygięte rogi baranie, lub proste
rogi koziorożców2. Dobierano rogi twardsze, bardziej suche i gładkie, aby dawały dźwięk
o większym natężeniu i bardziej równy. Unikano zaś rogów miękkich i porowatych, ponieważ
wchłaniały dźwięk. Niejednokrotnie, dla uzyskania twardszego i bardziej doniosłego dźwię-
ku, specjalnie je przedtem prażono na ogniu3. Węższy koniec rogu, po ucięciu, pełnił rolę
ustnika, natomiast koniec rozszerzający się  rolę czary głosowej. Sposób jej użycia, polegał
na przyłożeniu napiętych warg do ustnika i dmuchnięciu weń. Zgęszczony strumień powie-
trza, przechodząc przez rozszerzającą się tubę, ulegał drganiom harmonicznym prostym, które
wpadając do ludzkiego ucha stwarzają wrażenie twardego dźwięku, obfitego w wysokie to-
ny4. Dźwięk ten odpowiadał prawdopodobnie dzisiejszym fanfarom5. Ponieważ był on dono-
śny i mógł być daleko słyszany, służył do dawania sygnałów dźwiękowych. Zastosowanie
rogu  jako trąby  rozpowszechniło się z Mezopotamii na zachód (Syria, Palestyna, Azja
Mniejsza, Grecja, Egipt, niemal cała Afryka), a także na wschód (aż po Japonię)6.
W Egipcie, gdzie użycie rogu w roli trąby szeroko się rozpowszechniło po ok. 1560
roku p.n.e.  czyli po wypędzeniu Hyksosów  po raz pierwszy zaczęto wytwarzać „sztucz-
ne” rogi, z metalowej blachy7, kształtowanej przy pomocy uderzeń młotka8. Wynalazku tego
dokonano ok. 1350 roku p.n.e., a metalem wykorzystywanym do wyrobu tych trąb, była
miedź lub srebro. Konstrukcje metalowych trąb imitowały początkowo naturalne kształty,
przypominające zazwyczaj kły mamuta. Niedługo później  jeszcze przed wyjściem Izraela z
Egiptu  zaczęto również wytwarzać trąby o nie spotykanych w naturze, sztucznie wyszuka-
nych kształtach. Zaczęto im nadawać kształt długiej, prostej rurki, nagle się rozszerzającej
*
Leszek Jańczuk (ur. 1965), doktor nauk teologicznych (Chrześcijańska Akademia Teologiczna, 2005), uczest-
niczył w przekładzie Biblii Ekumenicznej organizowanym przez Towarzystwo Biblijne w Polsce. Jest wykła-
dowcą w Warszawskim Seminarium Teologicznym w Warszawie.
1
Friedrich G., Σάλπιγξ, σαλπίζω, σαλπιστήρ, TWNT, t. 2, s. 73.
2
Kopaliński W., Słownik symboli, Warszawa 1991, s. 360.
3
Por. Arystoteles, O głosach, 802ab.
4
The New Encyclopedia Britannica, Chicago 1986, t. 6, s. 62.
5
Kraft H., Die Offenbarung des Johannes, Tübingen 1974, s. 133.
6
Najpóźniej w I wieku róg był znany i stosowany w Korei i Japonii.
7
Friedrich G., dz. cyt., t. 2, s. 73; The New Encyclopedia Britannica, t. 12, s. 5.
8
Lurker M., Słownik obrazów i symboli biblijnych, Poznań 1989, s. 196.

1
przy końcu. Trąby o takich kształtach dawały dźwięk bardziej ostry i przenikliwy, toteż wy-
korzystywano je przede wszystkim do celów militarnych, ale także podczas drugorzędnych
rytuałów religijnych. Egipskie trąby wydawały dźwięki o jednym, lub dwóch tonach 9.
Około X wieku p.n.e., za pośrednictwem Fenicjan, trąba (metalowa) dotarła do Gre-
ków10, którzy nazwali ją σάλπιγξ. Wytwarzano ją z brązu lub żelaza, a jej formę stanowiła
długa, prosta, wąska rurka, rozszerzająca się nagle w jednym końcu, tworząc czarę głosową.
Drugi zaś jej koniec zakończony był krótkim lejkowatym ustnikiem. Przy gwałtownym w nią
dmuchaniu dawała dźwięk twardy, ostry, przenikliwy i wzbudzający trwogę 11. Dlatego też
σάλπιγξ stosowana była w wojsku dla dawania sygnału12. Natomiast przy dmuchaniu powol-
nym i łagodnym, dawała dźwięk miękki, który był wykorzystywany podczas radosnych uro-
czystości13. Miękki dźwięk stosowany był podczas igrzysk olimpijskich, w trakcie których
oznaczał sygnał do rozpoczęcia zawodów. Również zwycięzcę tych zawodów ogłaszano przy
pomocy dźwięku σάλπιγξ. Rzymianie grecką σάλπιγξ nazwali tuba, natomiast inną podobną
trąbę, zgiętą w kształcie fajki określili terminem: lituus14.

2. Trąba w dziejach Izraela

2.1. Hebrajskie określenia trąby (rogu)

ST określa trąbę przy pomocy sześciu następujących terminów: rp;Av, hr;cOcx]&, !R,q,, lbeAy,
h[;WrT. i [;AqT;. Tylko dwa pierwsze określenia odnosiły się zazwyczaj do trąby wykonanej z me-
talowej blachy, dwa następne – do rogu zwierzęcego, a dwa ostatnie określają jedynie ton
wydawanego przez trąbę dźwięku.
rp;Av (šofar). Na gruncie języka hebrajskiego nazwa ta łączy się z czasownikiem šafar
(rpv – gładzić, błyszczeć; być czystym, jasnym, pięknym), niektórzy więc sądzą, że nazwano

9
The New Encyclopedia Britannica, t. 12, s. 5; zob. też Friedrich G., dz. cyt., t. 2, s. 73.
10
Znał ją Homer (Iliada, 10,13; 18,219; 21,388), lecz pod Troją nie była jeszcze stosowana. Oto jeden z przy-
kładów stosowania trąby przez Homera (przekład Dmochowskiego):
A jak ostro przenikłym dźwiękiem trąba ryczy,
Gdy nieprzyjaciel, chciwy rzezi, krwi, zdobyczy,
Do puszczenia szturmu znak wydaje zwykły,
Taki z piersi Achilla wyszedł głos przenikły.
Iliada, 18,221-224.
11
Zob. Arystoteles, O głosach, 803a; por. Iliada, 18,219-224; por. Boska komedia, Piekło, Pieśń 31,12-13.
12
Zob. Plutarch, Likurg, rr. 16-25, cyt. za: Mączakowa A., Wybór źródeł do dziejów starożytnej Grecji i helleni-
zmu, Warszawa 1986, s. 44; także: Andronikos, O misteriach, cyt. za: j. w., ss. 160-161.
13
Arystoteles, O głosach 803a.
14
The New Encyclopedia Britannica, t. 12, s. 5.

2
go tak ze względu na wydawany przezeń piękny i jasny ton 15. Bardziej jednak jest prawdopo-
dobnym, że nazwa rp;Av pochodzi od akadyjskiego šapparu (dziki kozioł)16. Terminem tym 
wskazuje na to etymologia – określano również pochodzący od kozy róg, a później również
samą trąbę17.
rp;Av miał formę zgiętą, krzywą i stopniowo się rozszerzającą. rp;Av wytwarzano
z blachy, ale początkowo, tym samym terminem określano służący za trąbę róg zwierzęcy18.
rp;Av występuje 71 razy w ST, LXX tłumaczy go najczęściej przez: σάλπιγξ, czasem jednak
przez: κεπατινη (w księgach: Sdz, 1 i 2 Krl, 2 Krn, Ne)19, a jeden raz stosuje nawet transkryp-
cję: σωυεπ (1 Krn 15,28). Wulgata tłumaczy rp;Av przez: bucina i tuba.
hr;cOcx] (hacocra). Nazwa prawdopodobnie pochodzi od ryx!j* (trawa, trzcina – zapewne
ze względu na kształt węższego końca trąby)20. Trąba ta posiadała długą i wąską rurkę meta-
lową, zakończoną nagle się rozszerzającą czarą głosową21. Jeszcze na Synaju Jahwe polecił
wykonanie dwóch takich trąb (Lb 10, 2). hr;cOcx] występuje 29 razy w ST; LXX tłumaczy go
zawsze przez: σάλπιγξ, a Wulgata przez: tuba.
!R,q, (keren). Stanowił go róg zwierzęcy (najczęściej barani, rzadko kozi)22. W hebraj-
skojęzycznej części ST !R,q, tylko raz został użyty w znaczeniu trąby (Joz 6,5), natomiast
w znacznie krótszej części aramejskojęzycznej – aż czterokrotnie (Dn 3,5.7.10.15); LXX
przekłada go na: κεπαρ, a Wulgata na: cornu.
lbeAy (jobel). W niektórych językach semickich przy pomocy terminu lbeAy określano
barana23. Jego rogi określano terminem !R,q., Jeżeli natomiast róg ten wykorzystywany był jako
trąba, niejednokrotnie, dla zaznaczenia, że nie są to rogi kozie (dawały inny dźwięk), dookre-
ślano go dodatkowo. Początkowo nazywano go: lbeAyh; !R,q, (Joz 6,5), bądź: lbeAyh; rp;Av (Joz
6,4.6.8.13). Później, gdy użycie tych połączeń się upowszechniło, służący za trąbę róg zaczęto
określać przy pomocy samego: lbeAy24. Samodzielnie i w znaczeniu trąby lbeAy występuje tylko
w Wj 19,13, co LXX przekłada na: σάλπιγξ, a Wulgata na: bucina. Przy dźwięku tych trąb

15
Podręczna Encyklopedia Biblijna, pod red. Dąbrowskiego E., Poznań 1959, t. 2, s. 118.
16
Ringren H., rp;Av šopar, TWAT, t. VII, s. 1195.
17
Warto zauważyć, że w Aweście trąba określona jest – jeden raz – terminem suwra.
18
Ringren H., dz. cyt. rp;Av w znaczeniu rogu występuje jedynie w Joz 6,5.
19
W 2 Sm najpierw: σάλπιγξ, następnie κεπατινη; w pozostałych księgach σάλπιγξ.
20
Czasownik rccx jest wtórnego pochodzenia.
21
Podręczna Encyklopedia Biblijna, dz. cyt., t. 2, s. 119.
22
Strzemski M., Szofar czyli „trąbki”, Znak 1983, nr. 2-3, s. 271.
23
Podręczna Encyklopedia Biblijna, dz. cyt., t. 2, s. 119. Podobnie jak rp;Av od kozy.
24
Dąbrowski utrzymuje, iż zanim lbeAy zaczął oznaczać róg, przez pewien okres czasu znaczył „odgłos trąby”,
bądź „odgłos rogu” (PEB, t. 2, s. 119).

3
ogłaszano początek Roku Jubileuszowego25. Kręty róg barani miał podobno symbolizować
skruchę i pokorę26.
h[;WrT. (tyrua). Jeżeli wydany przez trąbę dźwięk był ostry, krótki, o wysokim brzmie-
niu i nagle urwany, wówczas określano go terminem h[;WrT.27, a nazwa ta pochodzi od [wr
(krzyczeć głośno; robić wrzask). Dźwięk h[;WrT. służył jako sygnał do rozpoczęcia boju (Lb
10,9), do wymarszu (Lb 10,5.6), a także służył do ogłaszania świąt (Kpł 23,24; 25,9; Lb
29,1). Przy tym dźwięku trąby zdobywano Jerycho (Joz 6,5). Terminem h[;WrT. w połączeniu z
hr;cOcx] określano czasem trąby sygnałowe, używane podczas bitew (Lb 31,6; 2 Krn 13,12).
Ale terminem tym określano też nieraz okrzyk triumfu (radości)28, okrzyk bojowy29 i wrzawę
wojenną30. Święto Trąb określane jest tym właśnie terminem (Kpł 23,24; Lb 29,1). W Ps 47,6
dźwiękiem tym obwieszczano nadejście Boga. LXX kilkakrotnie przekłada h[;WrT. na: σημασια
(znak, dawanie znaku)31, w innych zaś miejscach przekłada na υωνη32 lub κπαςγη33, a w Kpł
23,24 nawet σάλπιγξ. Wulgata w Lb 10,6; 29,1 przekłada na tuba, a w pozostałych miejscach
 na clangor, clamor bądź czasownikowo.
[;AqT; (takoa). Jeżeli wydany przez trąbę dźwięk był przeciągły, o niskim, basowym
brzmieniu, wówczas nazywano go [;AqT;34, która to nazwa pochodzi od [qt (wdmuchiwać, dąć;
przebić, przekłuć, wbić, uderzyć, klaskać). Dźwięk [;AqT; służył jako sygnał do zwoływania
zgromadzeń (Lb 10,7), oraz przy świętach kultowych (10,10). Czasami jednak, dźwięk ten
stosowany był podczas bitew, a w Ezch 7,14 nawet używana w bitwie trąba sygnałowa okre-
ślona została terminem [;AqT; (LXX przekłada to na: σαλπιγξ, a Wulgata na: tuba). Szerokie
zastosowanie terminu [;AqT; wynika zapewne stąd, iż wiążący się z nim czasownik [qt (dmu-
chać, dąć), może być odnoszony zarówno do dźwięku [;AqT;, jak i h[;WrT..

2.2. Zastosowanie trąby (rogu)

Podobnie jak miało to miejsce w przypadku Egipcjan, Greków i innych ludów, rów-
nież wśród Żydów trąba (róg) uzyskała wiele zastosowań (kultowe, wojenne, muzyczne itp.).

25
Stąd też lbeAy wszedł do współczesnych języków europejskich w postaci terminu: jubileusz.
26
Strzemski M., dz. cyt., s. 271.
27
1QM, kol. 8,12.
28
Lb 23,21; 1 Krn 15,28; Ezdr 3,11-13; Hi 8,21; 33,26; Ps 27,6; 33,3; 47,6.
29
Joz 6,5.20; 1 Sm 4,5.6; Hi 39,25; Ezch 21,27.
30
Jr 4,19; 20,16; 49,2; Am 1,14; 2,2; Sf 1,16.
31
Lb 10,5.6; 29,1; 31,6.
32
Kpł 25,9 i inne.
33
Am 1,14; 2,2 i inne.
34
1QM, kol. 8,14.

4
Zastosowań tych nie zawsze można ściśle rozgraniczyć, gdyż w wielu sytuacjach to samo
wydarzenie miało charakter zarówno kultowy, jak i państwowy (np. poświęcenie świątyni)35.

2.2.1. Wojenne zastosowanie

Wojenne zastosowanie uzyskuje trąba po raz pierwszy w Joz 6,11-16, gdzie przy
dźwięku siedmiu rogów baranich zdobywano Jerycho. Później, gdy trąba uzyskała pełne mili-
tarne zastosowanie, dawała ona sygnał do rozpoczęcia36, bądź zakończenia boju (także pości-
gu za nieprzyjacielem)37. Głos trąby wykorzystywany był jako sygnał do rozpoczęcia powsta-
nia przeciwko obcemu ciemięzcy (Sdz 3,27; 6,34), a także do wszczęcia rebelii w państwie (2
Sm 15,10; 20,1). Ponadto, głos trąby służył do bitewnego pobudzenia i dodaniu odwagi szy-
kującym się do boju Izraelitom (2 Krn 13,12-15). Trąbą o wojennym zastosowaniu, dawano
sygnał h[;WrT. (poza wyjątkami).

2.2.2. Przy uroczystościach i zarządzeniach państwowych

Już podczas wędrówki Izraela przez pustynię, trąba przy pomocy wysokiego dźwięku
h[;WrT., sygnalizowała chwilę wymarszu w dalszą drogę (Lb 10,5.6). Służyła też zwoływaniu
zgromadzeń, przy pomocy niskiego dźwięku [;AqT; (Lb 10,3.4.7).
Przy dźwięku trąb, rogów (a także innych instrumentów), sprowadzał Dawid Skrzynię
Przymierza do Jerozolimy (1 Krn 15,28; 16,6). Wnoszeniu tejże Skrzyni do Świątyni Salomo-
na, obok innych instrumentów, towarzyszyły również głosy trąb (2 Krn 5,12-13). W tym wy-
padku głos trąby wyrażał radość z nadejścia Boga, który od tej chwili zamieszkać ma pośród
swego ludu. W tym kontekście mógł powstać Psalm 47. Wszystkie te zastosowania dotyczą
uroczystości państwowych, o znacznym ładunku religijno-kultowym.

35
Friedrich wyróżnia następujące zastosowania trąby (rogu): 1. Das Horn und die Trompete im Kriege; 2. Das
Horn und die Trompete bei feierlichen Anlässen im Frieden; 3. Die kultische Bedeutung der Trompete und des
Hornes; 4. Der Hörnerklang bei Theophanien; 5. Die eschatologische Bedeutung des Hornes; 6. Das Horn und
die Trompete als die musikalische Instrumente. (Friedrich G., dz. cyt., s. 71). Aune natomiast wylicza dziesięć
zastosowań trąby: 1. as a means of warning (Num 10:1-8; Ezek 33:3-6; Hos 8:1; Joel 2:1 [for the day of the
Lord]); 2. to signal an attack by military forces (Num 31:6; Judg 7:8-22; 2 Chr 13:12 Zef 1:16; 2 Macc 13:25;
Pss. Sol. 8,1; Sib. Or. 8,253); 3. to give an alarm within a city to indicate an imminent attack (Jer 20:16; Hos 5:8;
Amos 3:6; Zeph 1:16); 4. to signal a retreat (2 Sam 2:28; 1816; 20:22; 2 Kgs 9:13); 5. as a cry to God for help
(Num 10:9; 1 Macc 4:40); 6. to indicate that a victory has been won (Ps 47:5); 7. to signal the announcement of
good news (Pss. Sol. 11:1); 8. as an accompaniment to religious ritual (Lev 25:9; Joel 2:15; 1 Macc 3:54; m.
Sukk. 5:4; m. Roš. Haš. 3:3-4; m. Tamid 7:3); 9. as part of a theophany scene (Exod 19:13, 16, 19; 20:18; Aristo-
bulus frag. 3); 10. in various eschatological context; the War Scroll exhibits an elaborate interest in describing
various trumpets of the congregation, which have a variety of specific uses in the final eschatological war (1QM
2:16-3:11; 7:12-9:3). (Aune D.E., Revelation 6-16,WBC, Nashville 1998, s. 510.)
36
Sdz 3,27; 7,19.22; Ne 4,14; Hi 39,24-25; 1 Mch 4,13; 5,31; 2 Mch 9,12-13; Ezch 7,14; 1 Kor 14,8.
37
2 Sm 2,28; 18,16; 20,22.

5
 Z trąb korzystano podczas uroczystości poświęcania Świątyni Salomona (2 Krn 7,6)
oraz przy poświęcaniu, odbudowanego po powrocie z niewoli babilońskiej, muru jerozolim-
skiego (Ne 12,35.41). Głosem trąby obwieszczano wstępowanie na tron króla – Salomona (1
Krl 1,34.39), Jehu (2 Krl 9,13), Joasza (2 Krl 11,14; 2 Krn 23,13). Trąbą posługiwali się he-
roldzi, przy obwieszczaniu ważnych wieści (np. odniesienie sukcesu militarnego – 1 Sm
13,3), bądź zarządzeń królewskich. A więc trąba obwieszczała każde wydarzenie o randze
państwowej.

2.2.3. Przy uroczystościach kultowych

Trąba była pierwszym instrumentem wprowadzonym do obrządków kultowych.

Wprowadził ją już Mojżesz, zastrzegając grę na niej jedynie dla kapłanów. Gdy nadchodził
Dzień Pojednania (<yr!p%K! <oy), przy dźwięku trąb rozpoczynano Rok Jubileuszowy (Kpł
25,9), korzystano z niej podczas obchodów nowiu księżyca (Lb 10,10; Ps 81,4), a także
pierwszego dnia siódmego miesiąca, podczas inaugurującego nowy rok Święta Trąb (Kpł
23,24; Lb 29,1)38. Również składanie ofiar całopalnych, odbywało się przy głosach trąb (Lb
10,10; 2 Krn 29,27). Aż do czasów Dawida trąba była jedynym instrumentem kultowym.
Sprowadzając do Jerozolimy Skrzynię Przymierza Dawid chciał szczególnie uczcić ten fakt
i powołał39 muzyków grających na harfach, cytrach, cymbałach (1 Krn 15,16)40, oraz na trą-
bach hr;cOcx] (15,24.28) i na trąbach-rogach rp;Av (15,28).
Muzycy grający na harfie, cytrze i cymbałach rekrutowali się spośród lewitów, lewici
grali też na rp;Av, natomiast na hr;cOcx] mogli grać tylko kapłani41. 1 Krn 15,24 wylicza imiona
siedmiu kapłanów Którzy grali na hr;cOcx], jednak ich liczba, jakkolwiek nieprzypadkowa, nie
miała jeszcze charakteru trwałego ustalenia. Przy wnoszeniu Skrzyni Przymierza do świątyni
Salomona aż stu dwudziestu kapłanów dęło w hr;cOcx] (2 Krn 5,12). Jednak w czasach Nehe-
miasza, przy poświęcaniu murów, ponownie siedmiu kapłanów grało na tych trąbach (Ne
12,41). Ten ostatni przykład, wsparty pośrednio przez qumrańską Regułę Wojny oraz przez
siedem trąb Apokalipsy, dowodzi, że w świątyni znajdowało się siedem trąb hr;cOcx] oraz, że
stale było siedmiu specjalnie wyznaczonych kapłanów, którzy mogli na tych trąbach grać.
Źródła inspiracji do utworzenia instytucji owych siedmiu kapłanów należy się doszukiwać w
Joz 6,4 nn.

38
Zdaniem Filona Aleksandryjskiego Święto Trąb powstało w oparciu o Wj 19,6.13-19 (Al. Pr., 2,188-192).
39
Według 2 Krn 29,25 wyszło to z nakazu Dawida, jasnowidza królewskiego Gada i proroka Natana.
40
Mówiący o czasach Hiskiasza 2 Krn 19,25 wymienia jeszcze lutnię.
41
1 Krn 15,24; 2 Krn 29,26; Ne 12,41.

6
 Przy obrządkach kultowych tylko kapłani mogli grać na hr;cOcx] (Lb 10,10), natomiast
lewici grali tylko na rp;Av. Stąd zapewne wynikają rozbieżności pomiędzy Lb 10,10, zalecają-
cym hr;cOcx] na dni radości, na święta uroczyste, dni nowiu, całopalenia i ofiary pojednania,
a innymi tekstami biblijnymi zalecającymi na podobne okazje rp;Av. Ps 81,4 na dni nowiu,
a Kpł 25,9 na Dzień Pojednania zalecają rp;Av.

2.2.4. Przy teofaniach

Głos trąby wraz z błyskawicami i odgłosami grzmotów, poprzedzał teofanię Boga

Jahwe na Synaju (Wj 19,13.16-19; 20,18). Dźwięk trąby był więc dźwiękiem obwieszczają-
cym Jego przybycie. Przybycie Boga do świątyni Salomona poprzedzone zostało dźwiękiem
trąb (2 Krn 5,12-13). Ps 47 opisuje przybycie Boga dla objęcia panowania nad całą ziemią,
dokonuje się to przy odgłosie trąb (w. 6). Autor Apokalipsy, w tekście opisującym teofanię
Chrystusa, przyrównuje głos Objawionego mu Chrystusa do głosu trąby (Ap 1,10). ST opisu-
je jednak kilka teofanii którym nie towarzyszy głos trąb (Wj 3,2; 1 Krl 19,11-12), były to jed-
nak te teofanie w których Bóg objawiał się jednemu człowiekowi. Sugeruje to, że trąby towa-
rzyszą tym teofaniom, w których Bóg objawia się wielkiemu zgromadzeniu 42.
Podczas teofanii na Synaju Bóg zawarł przymierze z Izraelem i powierzył człowieko-
wi dekalog, co zapoczątkuje nową epokę w dziejach narodu wybranego. Tym samym głos
trąby winien tu obwieszczać ogłoszenie Bożego prawa. Opis teofanii z Wj 19,13.16-19 wy-
warł wpływ na apokaliptyczny opis eschatologicznej interwencji Bożej z Za 9,14 n 43 oraz na
nowotestamentowe opisy Paruzji44. Podobieństwo dotyczy co najmniej trzech cech: obłok
(19,9), obowiązek przygotowania się na tę chwilę (19,10-11)45 i głos trąby (19,6).

2.2.5. Trąba jako instrument muzyczny

Trąba została wprowadzona do kultu jeszcze w czasach exodusu na Synaju, ale jako
instrument muzyczny, zaczęła służyć dopiero w czasach Dawida46. Z reguły traktowana była,
jako instrument „solowy”. Tylko w niektórych sytuacjach stawała się instrumentem orkie-

42
Ap 1,10 zdaje się tej regule zaprzeczać, ale w tym wypadku, objawieniu Chrystusa nie towarzyszy głos trąby,
a jedynie głos Chrystusa został przyrównany do trąby.
43
Zob. Robinson T.R., Horst F., Die Zwölf kleinen Propheten, Tübingen 1964, s. 248; Ellinger K., Das Buch der
zwölf kleinen Propheten II, Göttingen 1975, S. 153.
44
Becker J., Conzelmann H., Friedrich G., Die Briefe an die Galater, Epheser, Philipper, Kolosser,
Thessalonicker und Philemon, Göttingen 1976, SS. 243-244; Bonsirven J., L'Apocalypse de saint Jean, Paris
1951, p. 179.
45
W Za 9,14 nie ma mowy o konieczności przygotowania się.
46
Rolę taką uzyskuje w Ps 98, 6; 150, 3; 1 Krn 15, 28; 16, 42; 2 Krn 15, 14.

7
stralnym47 i służyła wówczas nie nadawaniu, czy wzmocnieniu melodii, lecz uwydatnianiu
(podkreśleniu) rytmu48.

2.3. Znaczenie trąby (rogu)

Około X wieku p.n.e. (okres militarnych sukcesów Izraela), głos trąby – przede
wszystkim h[;WrT. – zazwyczaj towarzyszył wydarzeniom wielkim i doniosłym, bądź pomyśl-
nym i radosnym (Lb 29,1; 2 Sm 6,15 i inne). Po VIII wieku p.n.e. (okres militarnych klęsk
Izraela) zachodzi pod tym względem duża zmiana. Głos trąby zaczyna – przede wszystkim
[;AqT; – towarzyszyć nieszczęściom. Głosem trąby najczęściej obwieszczano zniszczenia kraju
(Jr 6,1), klęski własne (Jr 4,5), bądź cudze (Iz 18,3; Jr 51,27). W owych to czasach, samo
brzmienie trąby wprawiało w lęk i przerażenie49. To negatywne kojarzenie trąby trwało jesz-
cze w I wieku50, i niewątpliwie także później. W tekstach o negatywnym kojarzeniu trąby,
nazywano ją rp;Av. Zmianie uległo też znaczenie terminu h[;WrT.51.
Gdy głos trąby (rp;Av), nabrał w powszechnym odczuciu tego nowego znaczenia, wów-
czas proroków ostrzegających lud (ostrzegających przed plagami i nieszczęściami), zaczęto
przyrównywać do trąb (rp;Av), a czasem nawet z nimi utożsamiać52. Do apokaliptyki symbol
trąby wszedł w okresie, gdy w powszechnym odczuciu dominowało to drugie wyobrażenie
trąby, wiążące ją z nieszczęściami i plagami, co nie mogło pozostać bez wpływu na znaczenie
symbolu trąby w apokaliptyce.

3. Symbol trąby w apokaliptyce

3.1. Wykształcenie negatywnego wariantu symbolu trąby

Prehistorii apokaliptycznego symbolu trąby o negatywnym charakterze, należy doszu-

kiwać się u Amosa (a więc ok. 765 p.n.e.). Trąba (rp;Av) użyta jest przezeń dwukrotnie (2,2;
3,6). Wpływ 2,2 był zapewne żaden lub marginesowy. Natomiast 3,6 mógł odegrać poważną

47
Strzemski M., dz. cyt., s. 271.
48
Friedrich G., dz. cyt., s. 80.
49
Hi 39,24.25; Jr 4,19-21; 42,14; Am 3,6.
50
Ps Sal 8,1 (50 p.n.e.), Syb 5,253 (pocz. II wieku).
51
Początkowo h[;WrT. (oprócz określania głosu trąby) znaczyło: „okrzyk radości” lub „okrzyk triumfu”, później
natomiast (zapewne pod wpływem zmiany znaczenia rp;Av w powszechnym odczuciu) zaczęło oznaczać: „wrza-
wa wojenna”, „zgiełk wojenny” i nie było dźwiękiem, którego mile się słuchało (szczególnie widoczne jest to u
Jeremiasza).
52
Iz 58,1; Jr 6,17; Ezch 33,3-6; Oz 8,1.

8
rolę w procesie powstawania symbolu trąby, ponieważ wiąże on trąbę z wywołanymi przez
Jahwe nieszczęściami, a ponadto wiersz następny (3,7) zaznacza, że cokolwiek Jahwe czyni,
zawsze to objawia swoim sługom prorokom (jedną z takich objawionych rzeczy jest straszny
Dzień Jahwe – Am 5,18). W ten sposób Amos, zainspiruje swoich następców do poprzedza-
nia eschatologicznych interwencji Boga symbolem trąby, uwypuklając w ten sposób
i podkreślając rangę owego wydarzenia. U samego Amosa trudno jeszcze mówić o wykształ-
ceniu apokaliptycznego symbolu trąby, ponadto jego trąba nie jest jeszcze związana z żad-
nym konkretnym wydarzeniem eschatologicznym.
Również o jedno pokolenie młodszy Ozeasz, nie stosuje jeszcze symbolu trąby w ści-
śle eschatologicznym odniesieniu. Trąbienie ma u niego oznaczać ostrzeżenie przed nadcho-
dzącymi nieszczęściami (5,8), a również nawoływanie do pokuty (8,1). Chodzi tu o deporta-
cję dziesięciu plemion, państwa północnego, dokonanym przez Asyrię w roku 722 p.n.e. W
podobnym znaczeniu trąba jest zastosowana w Iz 58,1, gdzie oznacza wypominanie ludowi
jego występków przez proroka.
Dalszy, poważny krok w kierunku wykształcenia symbolu trąby, a przede wszystkim
dla związania jej z konkretnym wydarzeniem eschatologicznym, uczynił Joel (2,1.15). Wiąże
on głos trąby z nadchodzącym Dniem Jahwe. Będzie to dzień straszny i ponury, dzień mroku
i ciemności, dzień w którym nadciągnie wielka, groźna armia (2,2). Lud Boży winien przygo-
tować się na ten dzień, winien pościć i wołać do Boga o zmiłowanie (2,15-17). Sama trąba,
nie stanowi jeszcze wewnętrznego elementu składowego Dnia Jahwe. Trąbienie ma być do-
konywane wielokrotnie i ma jedynie obwieszczać (raczej ostrzegać), iż kiedyś nadejdzie
Dzień Jahwe. A więc trąba jest z tym dniem powiązana tylko zewnętrznie i nie jest jeszcze
zjawiskiem mu towarzyszącym. W Joelową trąbę dąć mają ludzie53. Opisując zaś sam Dzień
Jahwe, Joel jest zależny od Am 5,18, którego myśl rozwija dalej. Główną zasługą Joela jest
powiązanie trąby z Dniem Jahwe. Z pomysłu tego będą korzystać inni prorocy i apokaliptycy,
którzy wystąpią po Joelu54. Ponadto Joel zwrócił już uwagę na potrzebę przygotowania się na
ów Dzień (2,12-13).
Około 625 roku p.n.e. Sofoniasz (prawdopodobnie korzystał z Joela55) włączył głos
trąby do Dnia Jahwe, jako jego element składowy. Joel przy pomocy trąby kazał obwieszczać
Dzień Jahwe, trąba była więc z tym dniem tylko zewnętrznie powiązana, natomiast u Sofo-

53
W późniejszej apokaliptyce, sam Bóg, lub Jego aniołowie będą dąć w trąby.
54
Niewykluczone, że to Am 3,6-7 zainspirował Joela do powiązania Dnia Jahwe z głosem trąby, ponieważ dzień
ten przepowiadany był przez proroków.
55
Po ustawieniu Am 5,18, Jl 2,1-3 i Sf 1,14-18 w jednym szeregu, odnosi się wrażenie, że wszystkie te teksty
pochodzą z tej samej, stopniowo rozwijanej tradycji, której Am, Jl i Sf są kolejnymi etapami.

9
niasza dźwięk trąby będzie rozbrzmiewał w Dniu Jahwe (Sf 1,16). Jest to główna zasługa
Sofoniasza w długotrwałym procesie kształtowania apokaliptycznego symbolu trąby56. W
dalszym jednak ciągu, ludzie – prawdopodobnie – mają być tymi, którzy będą dąć w ową trą-
bę.
Ezechiel, pomimo że wystąpił po Sofoniaszu, zastosuje symbol trąby, a dokładniej
rogu, w rozumieniu Joela. Prorok zostaje przyrównany do trąby która obwieszcza nadejście
nieszczęścia i ostrzega przed nim (33,2-6). Ezechiel również stosuje termin rp;Av.
Zarówno Joel jak i Sofoniasz mówią o Dniu Jahwe, który tak dla Izraela, jak i dla po-
zostałych ludzi, nie będzie dniem pomyślnym. Będzie on dniem gniewu, ucisku, strachu i
utrapienia, dniem w którym Jahwe przygotuje zagładę wszystkim mieszkańcom ziemi (nie-
wątpliwy wpływ Am 5,18). Wytworzył się w ten sposób negatywny wariant apokaliptycznego
symbolu trąby. Na jego powstanie, jak i dalszy rozwój, miało niewątpliwie wpływ wiązanie
trąby z nieszczęściami i niepomyślnymi wydarzeniami w odczuciu powszechnym. U Sofonia-
sza w dalszym ciągu symbol trąby nie jest jeszcze w pełni wykształcony i jest nadal bardzo
niekonkretnym.

3.2. Wykształcenie pozytywnego wariantu symbolu trąby

Gdy w Izraelu nowy król obejmował władzę, wydarzeniu temu towarzyszyły radosne
głosy trąb. Również przybycie króla do danego miejsca obwieszczane było przy pomocy trąb.
Nic więc dziwnego, iż w ten właśnie sposób zaczęto również wyobrażać przybycie Boga Ja-
hwe (dotyczyło to każdego Jego przybycia), a zwłaszcza przybycie Jego w roli Króla, by ob-
jąć panowanie nad całym światem. Takie wyobrażenie Jego przybycia mogło powstać jeszcze
za czasów Dawida lub Salomona (trąbami witano wprowadzenie skrzyni przymierza do prze-
znaczonego jej miejsca), a jego świadectwem jest Ps 47 (opisujący zapewne wprowadzenie
skrzyni przymierza do ukończonej świątyni)57. Drugim ważnym czynnikiem który mógł
wpłynąć na rozwój pozytywnego wariantu trąby jest Święto Trąb (Kpł 23,24 n; Lb 29,1), z
którego nadejściem przy pomocy trąb zwoływano lud na zgromadzenie. Ps 81,4-6 oznajmia,
że Józef został uwolniony z więzienia w Egipcie w dniu Święta Trąb, co psalmista wykorzy-
stał jako symbol dla późniejszego uwolnienia Izraela z niewoli egipskiej.

56
Niemniej jeszcze w Ps Sal 11,1-3 (ok. 50 p.n.e.) trąba będzie tylko zewnętrznie powiązana z wydarzeniem
eschatologicznym, ale będzie to już ostatni tego typu przypadek.
57
Brzegowy T., Psalmy i inne pisma, Biblos, Tarnów 1997, s. 101.

10
 Następnym tekstem biblijnym, stosującym pozytywny wariant apokaliptycznej trąby
jest Iz 27,1358, gdzie wariant ów jest już w pełni rozwinięty i wyraźnie nosi eschatologiczny
odcień (nie jest to już zwykłe przybycie Boga Jahwe). W trąbie Izajaszowej Jahwe zbiera
rozproszony lud izraelski, którego gromadzenie przyrównane zostało do obrazu żniw59, a któ-
ry od tej chwili będzie wiernie służył swemu Bogu i nie będzie zaznawał już żadnych prze-
szkód dla oddawania mu należnej czci. Wydaje się, że zdaniem Izajasza od tej chwili ma roz-
począć nowa bardziej szczęśliwa, nigdy się nie kończąca epoka. Swoją trąbę nazwał wielką,
być może dla odróżnienia jej od innych, negatywnych trąb, które musiał znać i które dla od-
różnienia mógł uznać za małe trąby (ciekawe w którym miejscu szeregu wszystkich owych
trąb ulokowałby swoją wielką trąbę).

3.3. Symbol trąby u Deutero-Zachariasza

Późniejsi autorzy apokalips korzystający z symbolu trąby, będą nawiązywać do nega-

tywnego (częściej), bądź pozytywnego (rzadziej) jego wariantu. Niejednokrotnie, a w miarę
upływu czasu coraz częściej, będą też dokonywać syntezy obu tych wariantów. Uzyskana w
ten sposób trąba uzyskuje dwuaspektowy charakter, negatywny i pozytywny jednocześnie.
Znajduje to swój wyraz u Deutero-Zachariasza, który jako ostatni ze ST-owych autorów za-
stosował symbol trąby60, odnosząc go do czasu zniszczenia wrogów Izraela, kiedy to sam
Jahwe wesprze Izraela i zapewni mu zwycięstwo (9,14-15). Po tym zwycięstwie, lud izraelski
będzie żył w spokoju i wiecznej szczęśliwości, a stosunek pomiędzy nim a Jahwe będzie się
układał tak, jak miało to już miejsce w historycznej przeszłości (9,16a), oczywiście z wyłą-
czeniem niewierności ludu61. Wzmianka o „błyszczeniu nad krajem, jak klejnoty diademu” z
9,16b przypomina Dn 12,3 i oznacza zapewne udział w chwale niebiańskiej. Deutero-
Zachariasz łączy więc w swoim symbolu trąby oba jego warianty.

58
Fohrer G. datuje Wielką Apokalipsę Izajasza na V wiek p.n.e. (Wstęp do Starego Testamentu, pod red. Sta-
chowiaka L., Poznań 1990, ss. 275-276). Późne datowanie tej sekcji Protoizajasza, jest zasadne z punktu widze-
nia procesu formowania się symbolu trąby. Wszystkie materiały składające się na całą Księgę Izajasza, pocho-
dzą z okresu między VIII a IV wiekiem p.n.e. (Stachowiak L., Eschatologia Księgi Izajasza, Coll. theol., fasc.
III, 1983, s. 25; zob. też: Synowiec J.S., Prorocy Izraela, ich pisma i nauka, Kraków 1994, ss. 318-319).
59
Stachowiak L., Księga Izajasza, Lublin 1991, ss. 123-124.
60
Deutero-Zachariasz datowany jest na IV wiek p.n.e., a więc później niż Wielka Apokalipsa Izajasza. Między Iz
27,12n, a Za 9,14 (także 10,8-12) zachodzi nieco podobieństw, które wskazują na kontynuację myśli Proto-
Izajasza przez Deutero-Zachariasza. Warto też zauważyć, iż ST-owi autorzy stosujący symbol trąby zawsze
posługują się terminem rp;Av.
61
Homerski J., Księga Zachariasza, w: Księgi proroków mniejszych, Poznań 1968, cz. 2, ss. 387-388; zob. też
Ellinger K., dz. cyt., S. 153; Robinson T.R., Horst F., dz. cyt., s. 248; Laubach F., Der Prophet Sacharja,
Wuppertal 1989, S. 109.

11
 Mówiąc o Deutero-Zachariaszu nie sposób pominąć Za 10,8, tekstu nie stosującego
trąby, ale mówiącego o tym, że nadejdzie dzień w którym Bóg da dla swego rozproszonego
ludu dźwiękowy sygnał (hq*r+vA
= # – zagwiżdżę, zaświstam) i zgromadzi go na nowo z ziemi
egipskiej oraz z Asyrii (10,10), wrogowie Izraela zostaną upokorzeni (10,11), Izrael zamieszka
ponownie w swej dawnej ziemi, a Jahwe będzie opiekował się swoim ludem (10,12). Opis
zgromadzenia i przyszłej opieki przypomina Iz 27,12-13. Dawanie sygnału oddane jest w tym
przypadku przy pomocy czasownika qrv (gwizdać)62.

3.4. Symbol trąby w pozakanonicznej apokaliptyce między-testamentowej

Pozakanoniczna literatura apokaliptyczna stosuje przede wszystkim negatywny wa-

riant trąby. Natomiast pozytywny wariant jest przesycony elementami negatywnego wariantu.
Trąba zazwyczaj inicjuje koniec świata, którego zniszczenie tylko nieliczni przeżyją 63, a po
którego zniszczeniu nastąpi zmartwychwstanie i sąd64. Według 4 Ezdr 6,23 głos trąby będzie
słyszany przez wszystkich mieszkańców ziemi i wprawi ich w wielkie przerażenie. Przyjaciel
zwróci się przeciw przyjacielowi i będą ze sobą walczyć jak wrogowie, a źródła wód przez
trzy godziny nie będą płynęły (6,24). Potem Bóg ogłosi światu swoje zbawienie, a wiara która
przez długi czas pozostawała bez owoców zostanie ujawniona (6,25-28).
Natomiast Ps Sal 11,1 nawołuje, by w Jerozolimie, na górze Syjon, przy głosie trąby
ogłaszać dobrą nowinę, że Bóg zgromadzi rozproszonego Izraela z czterech stron świata
i zapewni mu powrót do ziemi obiecanej, gdzie już na wieki będzie zażywał szczęśliwości,
nie niepokojony przez zewnętrznego wroga.

Ap Abr 31,1n jak i główna modlitwa żydowska Szemoneh eśreh,10 w mniejszym lub
większym stopniu nawiązują do Iz 27,13 i kontynuują jego myśl. Bóg wysyła swego wybra-
nego, którego wyposaży w jedną miarę pełni Jego mocy i za jego pośrednictwem zgromadzi
lud izraelski, uciskany na ziemi przez pogan (Ap Abr 31,1; Ps Sal 11,1-3), pogan natomiast,
w odwecie za znieważenie swego ludu, wrzuci do przygotowanego dla nich ognia w Hadesie
(Ap Abr 31,2-3)65. Ów wybrany nosi cechy mesjańskie. Zbliża to do nowotestamentowego
paruzyjnego zastosowania symbolu trąby.

62
Pomiędzy gwizdaniem a trąbieniem zachodzi pewna analogia i jako symbole można je stosować zamiennie.
63
Syb 4,173 n; 4 Ezdr 6,23 n; Ap Sf 12; także Syb 7,116-117 (zniszczenie Rzymu).
64
Syb 4,173 n; 8,239nn (po głosie trąby otworzy się Ziemia i odsłoni znajdującą się pod nią Otchłań, z Nieba
spłyną rzeki ognia i postawiony zostanie tron sędziowski na którym zasiądzie Bóg).
65
Zob. też Rubinkiewicz R., L'Apocalypse d'Abraham en vieux slave, Lublin 1987, s. 201.

12
 W Apokalipsie Abrahama trąba poprzedzona jest serią dziesięciu plag66, z których
każda kolejna dokonuje coraz to większych zniszczeń (Ap Abr 30,4-8). Po dziesiątej – wielki
grzmot – nie zostaje już nic żywego na ziemi, jakichkolwiek oznak życia (30,8)67. Po tej pla-
dze odzywa się głos trąby który przywraca życie, inicjując zmartwychwstanie (31,1). Według
Ap Mojż 22 Bóg – po sygnale trąby – przygotowuje w raju miejsce dla wybranych. Według
tejże apokalipsy, w trąbę zadmie archanioł Michał (por. 1 Tes 4,16). W głównej modlitwie

żydowskiej, Szemoneh eśreh,10, Żydzi po dziś dzień proszą: Niech dla naszej wolności za-
brzmi wielka trąba68.
Apokalipsa Sofoniasza wprowadza serię czterech trąb (rozdziały 9-12)69. Z każdą ko-
lejną trąbą potęgowane jest uczucie grozy i wzrasta rozmiar dokonywanych zniszczeń, któ-
rych apogeum następuje po czwartej trąbie inicjującej nadejście Dnia Jahwe, w trakcie które-
go zniszczona zostanie ziemia i niebiosa (12,1-8). Autor Apokalipsy Sofoniasza zapoczątko-
wał seryjność trąb.
Qumrańska Reguła Wojny, zwana też Wojną Synów Światłości z Synami Ciemności,
wprowadza siedmiu kapłanów z sześcioma trąbami i siedmiu lewitów z siedmioma rogami.
Wejdą oni pomiędzy linie synów światłości walczących z synami ciemności, przed rozegra-
niem ostatecznej bitwy. W trzech bojach synowie światłości wygrywają, w trzech ponoszą
klęskę, ostatecznie wojna zostaje pomyślnie rozstrzygnięta w siódmym boju, po tym jak sam
Jahwe zaangażuje się po stronie swego ludu70. W tym wypadku idea sześciu trąb siedmiu ka-
płanów pochodzi zapewne od siedmiu trąb używanych w liturgii świątynnej 71, siedem rogów
baranich pochodzi niewątpliwie z Joz 6, ale głównego źródła inspiracji należy doszukiwać się
w Lb 10,9 gdyż Reguła Wojny powołuje się nań72. Wprowadzenie sześciu trąb i siedmiu ro-
gów, nie powoduje jeszcze periodyzacji czasów ostatecznych i nie służą one inicjowaniu ko-

66
Zapewne aluzja do dziesięciu plag egipskich.
67
Jest to w sprzeczności do nowotestamentowej apokaliptyki. Mt 24,22 (gdyby nie zostały skrócone owe dni, nie
ocalałaby żadna istota, ale ze względu na wybranych zostaną skrócone te dni). Według Ap 9,15, podczas 6.
trąby – a więc przy trąbie poprzedzającej Paruzję – zginąć ma jedna trzecia ludzkości. Jest to jedna z podstawo-
wych rozbieżności pomiędzy apokaliptyką żydowską a nowotestamentową. Koran pójdzie jednak śladami wyty-
czonymi przez apokaliptykę żydowską.
68
Również chrześcijanie w swojej najważniejszej modlitwie, choć bez użycia słowa trąba, proszą: Przyjdź Kró-
lestwo Twoje.
69
Na 3. trąbę składają się dwie. Jedna z nich ma zabrzmieć w niebie, druga – na ziemi (11,6). Trąby Apokalipsy
Sofoniasza wykonane są ze złota, a dmą w nie aniołowie.
70
1QM, kol. 3,1-11; kol. 7,11-14; kol. 8,1-17; kol. 9,1-3; kol. 16,3-13; kol. 17,10-15; kol. 18,3-5.
71
Instytucja siedmiu kapłanów z trąbami w liturgii przyświątynnej musiała odegrać jakiś wpływ na powstanie
siedmiu trąb apokaliptycznych znanych z Reguły Wojny oraz Apokalipsy św. Jana (zob.: Caird G.B., A commen-
tary on the Revelation of St. John the Divine, Adam & Charles Black, London 1966, ss. 107-111; Beale G.K.,
The Book of Revelation, NIGTC, Grand RapidsCambridge 1999, s. 471).
72
Cytuje w 1QM, kol. 10,6-8.

13
lejnych etapów walki eschatologicznej73. Kapłani dmą w trąby jednocześnie, a lewici w swoje
rogi również jednocześnie.
W 2 Hen 18,9 wizjoner ogląda cztery regimenty wojska w niebie, a cztery trąby zagra-
ły unisono. Symbol trąby stosowany też był w literaturze talmudycznej. Trąba obwieszcza
dzień ostateczny, w dniu tym Bóg osądzi całą ludzkość, a również wymierzy karę Szatanowi
(Rosz Hashanah, 16a-b).

3.5. Symbol trąby w Nowym Testamencie

W połowie I wieku symbol trąby zastosował apostoł Paweł. W swoich listach zasto-
sował ten symbol dwukrotnie (1 Tes 4,16; 1 Kor 15,52). Nosi wszelkie cechy pozytywnego
wariantu apokaliptycznego symbolu trąby. Pawłowa trąba inicjuje następujące eschatologicz-
ne wydarzenia: Paruzja Chrystusowa, zmartwychwstanie tych, którzy umarli w Chrystusie,
porwanie „wiernych”74. Według 1 Tes 4,16 w trąbę zadmie archanioł75, a według 1 Kor 15,52
będzie to ostatnia trąba. Z drugiego tego tekstu wynika, że Paweł stosuje serię trąb. Warto
przy tym zauważyć, że Paweł wykazywał na ogół daleko posuniętą powściągliwość w korzy-
staniu z tradycji apokaliptyki judaizmu. Symbole apokaliptyczne w jego tekstach o Paruzji,
pełnią rolę haseł wywoławczych, budzących odpowiednie skojarzenia u ludzi jego epoki76.
Mt 24,31 operujący symbolem trąby, znajduje się pod wyraźnym wpływem Iz 27,13 77.
Oba te teksty mówią o wielkiej trąbie i o gromadzeniu (Iz – synów izraelskich, Mt – wybra-
nych). Różnią się tylko tym, że Izajasz czynność gromadzenia przedstawia przy pomocy ob-
razu żniw (27,12), czego Mateusz w tym miejscu nie czyni, jakkolwiek obraz ten był mu zna-
ny i w 13,41 zastosował go w odniesieniu do Paruzji. Ponadto Izajasz miał na myśli tylko
powrót Izraela z niewoli, natomiast Mateusz przeniósł tę myśl na czasy powtórnego przyjścia
Chrystusa.

73
Reguła Wojny dzieli opisywaną bitwę eschatologiczną na siedem etapów, w trzech mają przeważać synowie
światłości, w trzech  ciemności, w siódmym etapie Bóg wesprze synów światłości i odniosą oni rozstrzygające
zwycięstwo (1QM, kol. 1,13-15). Nie zachodzi żaden bliższy związek pomiędzy owymi etapami a siedmioma
plagami siedmiu trąb Apokalipsy.
74
Zob. też: Dąbrowski E., Listy do Koryntian, Poznań 1965, ss. 286-287; Becker J., Conzelmann H., Friedrich
G., dz. cyt., ss. 243-244; Lietzmann D.H., An die Korinther I-II, ergänzt Kümmel W.G., Tübingen 1969, ss. 86-
87; Stępień J., Listy do Tesaloniczan i pasterskie, Poznań-Warszawa 1979, s. 188; Wendland H.-D., Die Briefe
an die Korinther, Göttingen 1978, s. 157.
75
Podobnie Ap Mojż 22.
76
Jankowski A., Eschatologia biblijna Nowego Testamentu, Kraków 1987, s. 56.
77
Druga część Mt 24,31 mówiąca o gromadzeniu wybranych z czterech stron świata, prawdopodobnie jest cyta-
tem złożonym z dwóch tekstów starotestamentowych: Pwt 30,4 i Za 2,6 (Homerski J., Ewangelia według św.
Mateusza, Poznań 1979, s. 354).

14
 Objawienie Jana stosuje serię siedmiu trąb (rozdziały 8-11), które pod wieloma
względami przypominają siedem rogów baranich Jozuego przy dźwięku których zdobywano
Jerycho78. Pierwsze sześć stosuje negatywny wariant trąby, wiążąc go z plagami zsyłanymi na
mieszkańców ziemi (Ap 8,7 – 9,21), natomiast siódma łączy w sobie oba warianty trąby. Na-
dejście 7. trąby jest kilkakrotnie zapowiadane i to na dwa sposoby. Raz jest zapowiadana jako
3. biada (8,13; 9,12; 11,14), którego należy się lękać, a które ma być zwrócone przeciw
mieszkańcom ziemi79. Innym razem o nadchodzącej 7. trąbie jest powiedziane, że po danym
przez nią sygnale dokona się tajemnica Boża zwiastowana przez sług proroków (10,7). Tak
więc 7. trąba ma najwyraźniej dwuaspektowy charakter, pomyślny dla ludu Bożego, a nie-
pomyślny dla niewiernych. Po głosie 7. trąby ma się dokonać zmartwychwstanie, sąd i wyna-
grodzenie czynów (11,18a), w czasie 7. trąby ma też zostać ogłoszone panowanie Chrystusa
nad światem (11,15; 12,10). Jeżeli zaś chodzi o negatywny aspekt 7. trąby, nazywany też 3.
biada, to jest nim wytracenie tych, którzy niszczą ziemię (11,18b), jest nim również zrzucenie
Szatana na ziemię (12,9) i pojawienie się dwóch bestii na ziemi (13,1nn), których działalność
doprowadzi do wytracenia tych, którzy niszczą ziemię (tj. napełniają ją grzechem). Spośród
siedmiu trąb Apokalipsy tylko ostatnia z nich, tj. 7. trąba, odpowiada trąbie Pawłowej i Ma-
teuszowej, z którymi łączy ją wiele podobieństw.
Pomiędzy trąbą Pawłową, a Janową zachodzą m.in. następujące podobieństwa:

 u Pawła i Jana jest to trąba ostatnia

 obaj mówią o tajemnicy

78
Pomiędzy trąbami Joz 6, a trąbami Ap 8-11 można się doszukać następujących podobieństw:
 siedem kapłanów (Joz 6,4)  siedmiu aniołów (Ap 8,2)
 siedem rogów baranich  siedem trąb
 Jerycho zdobyto 7. dnia  w czasie 7. trąby Bóg obejmie panowanie nad światem (Ap 11,15)
 zniszczenie Jerycha  zniszczenie Ziemi (Ap 11,18)
 trzęsienie ziemi (zasugerowane w Joz 6,20, a wymienione w Ap 11,19).
Poza tymi niewątpliwymi podobieństwami, można się jeszcze doszukać innych, wynikających z paruzyjnej in-
terpretacji 7. trąby. Będą nimi:
 wyjście Izraelitów z Egiptu  wyjście chrześcijan spośród pogan
 przekroczenie Jordanu i wejście do ziemi obiecanej  wejście chrześcijan do przyobiecanego Królestwa
Bożego
 40-letnia, trwająca jedno pokolenie, wędrówka Izraela przez Synaj  życie chrześcijan po nawróceniu,
z jego licznymi pokusami, utrapieniami i doświadczeniami
 zestawienie Jozuego z Jezusem ([vwhy).
Wszystkie te podobieństwa, wskazują, że autor Apokalipsy znał Joz 6 i zapewne był przezeń inspirowany. Warto
dodać, że w Biblii, świadomie zastosowana seria siedmiu trąb występuje tylko w Joz 6 i Ap 8-11. Pierwszym
który zauważył podobieństwo, zachodzące pomiędzy trąbami Jozuego, a trąbami Apokalipsy był Beda Venera-
bilis (Explanatio Apocalypsis, PL 93, col. 155).
79
W wielu tekstach biblijnych mieszkańcy ziemi oznaczają po prostu niewiernych. W takim znaczeniu, zastoso-
wany został w Ps 33,14; Iz 24,5; 26,21; Jr 1,14; 25,29-30; Jl 1, 14; Mi 7, 13; Sf 1, 18 (Jr\a*h* yb@v=y{); Dn 4,32
(au*r+A^ yr}a=D`); Ap 3,10; 6,10; 8,13; 11,10a.b; 12,12; 13,8.14; 17,2.8 (κατοικοςντοι επι τηρ γηρ); także Ap 14,6
(καθημενοι επι τηρ γηρ).

15
  obie trąby inicjują zmartwychwstanie
 u Pawła w trąbę zadmie archanioł, u Jana jeden z siedmiu stojących przed obliczem
Bożym aniołów80.

Podobieństwa te dowodzą, że obaj czerpali z tej samej tradycji i usiłowali na jej bazie
wyrazić te same eschatologiczne treści. Ponieważ każdy z nich tradycję tę rozwijał samo-
dzielnie, inspirowany przez indywidualne wizje, czy audycje udzielane przez Ducha Święte-
go, dlatego też zachodzą między nimi pewne różnice. Podstawową jest ta, że Jan mówiąc o 7.
trąbie mówił o tajemnicy, która ma się dopiero ujawnić, natomiast Paweł ją wyjawia (Kraft).
Ale autor Objawienia mógł tę tajemnicę celowo ukryć, dla większej tajemniczości swej księ-
gi, a może tajemnica ta nie została mu wyjawiona? Niemniej niektórzy egzegeci rozróżniają
trąbę Janową od Pawłowej81.
Wiele cech dowodzi również bliskiego związku z Mateuszem. U Mateusza trąba ini-
cjuje Paruzję i prawdopodobnie zmartwychwstanie, a ponieważ 7. trąba inicjuje zmartwych-
wstanie i prawdopodobnie Paruzję, a wiele tekstów biblijnych (przede wszystkim u Pawła),
łączy te dwa wydarzenia, należy te trąby ze sobą utożsamić. Również fakt, że Mateusz nazy-
wa swoją trąbę jako wielką może dowodzić, że dopuszczał możliwość większej ilości trąb, a
mówiąc o swojej trąbie jako o wielkiej miał na myśli najważniejszą z nich, czyli ostatnią.
Znacznie łatwiej utożsamić jest trąbę Mateuszową z Izajaszową. Zachodzące między nimi
podobieństwa są tak silne, że należy uznać identyczność tych trąb82. Stąd z kolei wynika
identyczność trąby Izajaszowej i Janowej.
Jeżeli w czasach nowotestamentowych, symbol trąby był nośnikiem określonych
eschatologicznych treści i był już na dobre zadomowiony w apokaliptycznej literaturze, to jest
rzeczą zrozumiałą, że Paweł, Mateusz i Jan sięgając po ten symbol, czynili to dla wyrażenia
tych samych, bądź podobnych, ale niewiele się różniących treści. Nie zachodzi natomiast
bliższy związek z trąbami Reguły Wojny, gdyż w Apokalipsie nie ma mowy o siedmiu bi-

80
Kraft wylicza następujące, zachodzące między tymi trąbami podobieństwa: Johannes und Paulus reden von
derselben Sache. Paulus spricht von einem Augenblick; Johannes sagt, daß keine Zeit mehr sein wird. Beide
sprechen von der letzten Posaune und erklären das, was dann geschieht, für ein Geheimnis. Der Unterschied ist
nur, daß Paulus das Geheimnis lüftet, während Johannes es verschweigt. Beide sagen, daß keine Zeit mehr sein
wird, auch keine Zeit zur Buse mehr. (Kraft, dz. cyt., s. 149).
81
Niektórzy sądzą, iż trąba Pawłowa jest trąbą błogosławieństw, podczas gdy Janowa  trąbą sądną, więc nie
może między nimi zachodzić jakikolwiek związek (Unger M., Der erste Korintherbrief, w: Unger M., Ungers
grosses Bibelhandbuch, Bielefeld 1990, s. 501). Lietzmann D.H. uważa, iż trąba Pawłowa nie jest ostatnią spo-
śród kilku (siedmiu) trąb, lecz ostatnią która zabrzmiała na ziemi (Lietzmann D.H, dz. cyt., s. 87). Jednak zde-
cydowana większość egzegetów zauważa związek owych trąb i identyfikuje je.
82
Unger, zaprzeczający identyczności ostatecznej trąby Pawłowa z 7. trąbą Jana, zauważa związek między
trąbą Izajaszową a Mateuszową (Unger M., Jesaja, w: Unger M., Ungers grosses Bibelhandbuch, Bielefeld
1990, s. 253).

16
twach, w których zwycięstwo odnosi raz jedna, raz druga strona, w Apokalipsie jest mowa
jedynie o plagach, które spadają na wrogów Boga.

3.6. Uwagi końcowe

Autorzy apokalips dobierając odpowiednie symbole do przedstawianych przez siebie

eschatologicznych treści, opierali się na obserwacji życia codziennego. Jest rzeczą zrozumia-
łą, że zwracano uwagę jedynie na te przedmioty, które odgrywały ważną rolę (nie wypadało
doniosłych eschatologicznych treści symbolizować przedmiotami mało ważnymi). Szczegól-
ną rolę odgrywała trąba z której korzystano podczas obwieszczania ważnych świąt (Dzień
Pojednania, Święto Trąb), doniosłych uroczystościach państwowych (wstąpienie na tron no-
wego króla, przybycie Boga do świątyni, ukończenie budowy o znaczeniu państwowym),
podczas zwoływania zgromadzeń, a przede wszystkim podczas bitew. Wszystkie te zastoso-
wania znalazły swe odzwierciedlenie w apokaliptycznej trąbie83, ale najważniejszym eschato-
logicznym wydarzeniem z którym związany został symbol trąby, jest to którego istotą jest
Boża interwencja, zmieniająca bieg historii, albo nawet kładąca jej kres. Są to wprawdzie
interwencje nieskończonego Boga w świat skończony, ale dokonywane są one dla celów nie-
skończonych (wieczyste zbawienie wiernych, ostateczne unicestwienie zła)84. W związku z
tym, symbol ten uwypuklał i podkreślał owe interwencje na tle normalnych historycznych
wydarzeń. Na znaczenie i rolę symbolu trąby w apokaliptyce, oddziałały więc rola i znaczenie
jakie trąba odgrywała w codziennym życiu Izraela, symbol ten uzyskał wyższą rangę od in-
nych apokaliptycznych symboli.
Symbol trąby nie powstał od razu (samorzutnie), formowany był długo i powoli na
przestrzeni wieków. Początkowo wyobrażano, iż nadchodzącemu w chwale Bogu winny to-
warzyszyć głosy trąb. Natomiast autorzy apokalips wzywali, aby nadchodzące ważne, escha-
tologiczne wydarzenia, obwieszczać przy pomocy głosu trąby (Jl 2,1; Ps Sal 11,1). Później
trąba stała się zjawiskiem towarzyszącym interwencjom Boga (Sf 1,16), a jeszcze później
głos trąby stał się sygnałem dla rozpoczęcia takiej interwencji (Za 9,14). Sygnał ten wydawa-
ny był przez Boga lub Jego anioła (początkowo przez ludzi), a interwencja miała charakter
katastroficzny, lub triumfalny (mogła też łączyć obie te cechy). Najczęściej związana była z
nadejściem wielkiego i brzemiennego w skutkach Dnia Jahwe. Takie było znaczenie symbolu
trąby w czasach, w których Jan Teolog przystąpił do pisania swojej apokalipsy.
83
Na dźwięk eschatologicznej trąby Bóg przybywa na ziemię, gromadzi swój naród wybrany, w wielkim boju
niszczy jego wrogów i zostaje Królem ziemi.
84
Bóg interweniujący w świat skończony i dla celów skończonych, byłby bogiem skończonym.

17
 Symbol trąby, podobnie jak i inne apokaliptyczne symbole, utworzony został w opar-
ciu o obserwację bezpośrednio nam dostępnego odcinka rzeczywistości, odcinka współtwo-
rzonego przez człowieka (sama trąba jest wytworem rąk ludzkich). Toteż nie należy przy-
puszczać, by znajdujący się w świecie materialnym desygnator symbolu, miał swój literalny
odpowiednik w świecie immaterialnym85. Trąba, a raczej głos trąby, symbolizuje jedynie
pewne trudne do określenia zjawisko, które w czasie eschatologicznym dokona się w trans-
cendentnym świecie. Cechą tego zjawiska jest sygnał do rozpoczęcia interwencji Bożej. Da-
wanie sygnału jest jedyną cechą, stanowiącą treść odniesienia symbolu trąby. Wszystkie po-
zostałe cechy trąby (kształt, rodzaj materiału z którego została utworzona, wydawanie dźwię-
ku) stanowią akcydentalną treść jej symbolu. Natomiast transcendentalna treść symbolu trąby,
jest niemożliwa do uchwycenia.
Symbol trąby o eschatologicznym zastosowaniu wszedł także na grunt religii muzuł-
mańskiej (głównie za pośrednictwem żydowskich apokalips). Według Koranu przy końcu
świata trąba archanioła Israfila odezwie się dwukrotnie, po jej pierwszym przeraźliwym
dźwięku poumierają wszystkie istoty w niebie i na ziemi, ziemia i góry rozsypią się w proch,
a niebiosa się rozpadną86. Po drugim zaś wszyscy zmartwychwstaną, zacznie się dzień sądu
ostatecznego, który trwać będzie 1000 lat (por. Ap 20,1-6)87. Według podań pozakoranicz-
nych archanioł Israfil od początku świata stoi nieruchomo z przytkniętą do ust trąbą i czeka na
znak od Allacha, by otrąbić koniec świata88. Według innego podania archanioł Israfil ma za-
trąbić trzykrotnie. Po trzecim dźwięku ma nastąpić zmartwychwstanie89. Widać tu kontynu-
ację żydowskiej i chrześcijańskiej tradycji eschatologicznej, ale najbliżej jest do żydowskich
apokalips. Występuje tu nawet seria trąb, zachowany został negatywny i pozytywny aspekt
eschatologicznej trąby.

Summary
The trumpet is a symbol with several meanings. In the Old Testament, it can signify an
alarm of war, a call to assemble, or a command to march (see Numb. 10:1-10). The fourth
annual holy day is the Feast of Trumpets, a "memorial of blowing of trumpets, a holy convo-

85
W samej Biblii miewa to charakter umowny. Za 10,8 (tekst paralelny do 9,14 stosującego symbol trąby) za-
miast: uq*t=a# rp*o«B^, stosuje: hq*r+v=A#; według J 5,25.28 zmartwychwstanie nastąpi na: την υωνην τος ςιος τος
θεος, a Ewangelia Jana pochodzi przecież z tego samego źródła (szkoły) co Objawienie Jana.
86
Koran, LXIX,13-16; LXXX,33.
87
Koran, XXXVI,49-51; XXXIX, 68; zob. też XXVII,89. Ale według XXX,11.13.54 w dniu zmartwychwstania
ustanie czas (por. Ap 10,6b).
88
Zob. Piwiński R., Mitologia Arabów, WAiF, Warszawa 1989, s. 105.
89
Piwiński R., dz. cyt., s. 169 nn.

18
cation" (Lev. 23:24; Numb. 29:1). God, through His prophets, spoke to all tribes of Israel and
revealed His secret plan (Amos 3:6-8). God caused the walls of Jericho to fall after seven suc-
cessive days of trumpets sounding (Josh. 6:4-20).
Several various eschatological prophecies show that a trumpet precedes the Day of the
Lord (Joel 2:1; Zech 9:14-16), when Jesus Christ returns as King of kings and overthrows the
nations of this world, establishing the Kingdom of God on earth. The resurrection from the
dead is also connected to a mighty trumpet blast (1 Corr. 15:52; 1 Thess. 4:16). While the
Book of Revelation tells of seven trumpets (Rev. 8:2–11:15), when the last one sounds, "the
kingdoms of this world have become the kingdoms of our Lord and of His Christ, and He
shall reign forever and ever!" (Rev. 11:15), indicating He has returned. The timing of the
Second Exodus in general corresponds to the Parousia. The trumpet is a symbol of God’s ac-
tion for the sake of His believers.

Leszek Jańczuk

19