ΣΧΟΛΗ ΝΟΜΙΚΩΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ

ΤΜΗΜΑ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ

Η ΠΟΡΕΙΑ ΤΟΥ ΤΡΑΝΣ ΚΙΝΗΜΑΤΟΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΑΠΟ ΤΑ

ΤΕΛΗ ΤΗΣ ΔΕΚΑΕΤΙΑΣ ΤΟΥ 1970 ΚΑΙ Η ΜΕΛΕΤΗ ΤΟΥ ΜΕΣΑ
ΑΠΟ ΤΗΝ ΠΛΑΙΣΙΑΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ

ΤΟΥ ΕΛΕΥΘΕΡΙΟΥ ΒΟΥΤΣΑ

ΑΕΜ: 2654

ΕΠΙΒΛΕΠΩΝ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ: ΚΑΡΟΛΟΣ-ΙΩΣΗΦ ΚΑΒΟΥΛΑΚΟΣ

ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ, ΙΟΥΝΙΟΣ 2020

 ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Το θέμα της εργασίας που ακολουθεί σχετίζεται με το τρανς κίνημα που

συγκροτήθηκε σταδιακά στην Ελλάδα από τα τέλη της δεκαετίας του 1970 με
αφορμή το νομοσχέδιο «περί αφροδίσιων νοσημάτων και άλλων συναφών θεμάτων»
που προώθησε η κυβέρνηση με στόχο να παράσχει νομιμοποιητική βάση στις διώξεις
και την αστυνομική βία. Το κίνημα παραμένει ενεργό έως και σήμερα, με πολύ
διαφορετική μορφή, διεκδικώντας τα δικαιώματα του κυρίως μέσα από το Σωματείο
Υποστήριξης Διεμφυλικών κι έχοντας καταφέρει να πραγματώσει σπουδαίες
επιδιώξεις όπως η νομική αναγνώριση ταυτότητας φύλου. Κατά την διάρκεια
τεσσάρων δεκαετιών, το κίνημα των τρανς περνά από διάφορες φάσεις ξεκινώντας
από την αρχική κινητοποίηση σε αγαστή συνεργασία με το Α.Κ.Ο.Ε.
(Απελευθερωτικό Κίνημα Ομοφυλοφίλων Ελλάδος). Στα μέσα της δεκαετίας του ’80,
υπό την υπαρκτή απειλή του AIDS το κίνημα παρακμάζει και στα 90’s οι τρανς
επανέρχονται στο προσκήνιο αλλά περισσότερο σαν πρωταγωνίστριες του
περιθωρίου και λιγότερο σαν ακτιβίστριες. Από το 2005 κι έπειτα, με την διοργάνωση
του πρώτου Athens Pride, την καθιέρωση πορείας για την Ημέρα Τρανς Μνήμης και
την ίδρυση του ΣΥΔ, το τρανς κίνημα περνά σε μια πιο οργανωμένη φάση που
διεκδικεί συνομιλώντας με τους θεσμούς και την πολιτεία.

Από τις θεωρίες Κοινωνικών Κινημάτων, επιλέχθηκε η πλαισιακή προσέγγιση για την
μελέτη του τρανς κινήματος μιας και θεωρήθηκε ιδανική για την συγκεκριμένη
περίπτωση που ξεκίνησε δίχως ιδιαίτερη οργάνωση και οδήγησε στην κινητοποίηση
μέσα από σύμβολα και συνθήματα. Μιας και δεν υπάρχει γραμμική σχέση ανάμεσα
στην αδικία (αστυνομική βία) και την κινητοποίηση, οι πρώτες τρανς που
δραστηριοποιήθηκαν, ήδη από το θέατρο Λουζιτάνια, προσπάθησαν να
παρακινήσουν μέσα από μία ομιλία, η οποία αποτέλεσε εναλλακτική ερμηνεία της
πραγματικότητας, γέμισε δύναμη και προσέφερε μια διέξοδο που δικαιολογούσε την
αισιόδοξη οπτική πως κάτι μπορεί να αλλάξει. Στις επόμενες σελίδες της εργασίας,
είναι σημαντικό να ορίσουμε και να κατανοήσουμε την ανάλυση των πλαισίων
παραθέτοντας τα βασικά χαρακτηριστικά της. Από εκεί και πέρα, στόχος είναι να
απαντήσουμε στο ερώτημα: κατά πόσο άλλαξε η διατύπωση των πλαισίων σε
συνάρτηση με την αλλαγή του ίδιου του κινήματος στην πορεία του από το 1977 έως
και σήμερα.

Στην τελευταία ενότητα, μία από τις πρωταγωνίστριες και πιο σπουδαίες
προσωπικότητες του κινήματος στην Ελλάδα, η Ελισάβετ (Μπέττυ) Βακαλίδου,
απαντά σε ερωτήσεις για την ομιλία της στο θέατρο Λουζιτάνια που σηματοδότησε
την αφετηρία του, τα νοήματα, τα σύμβολα και τα συνθήματα που επιλέχθηκαν και
την πολίτική διάσταση της δράσης των τρανς.
 ΕΝΟΤΗΤΑ ΠΡΩΤΗ - Η ΝΟΗΜΑΤΙΚΗ ΠΛΑΙΣΙΩΣΗ ΤΩΝ
ΣΥΓΧΡΟΝΩΝ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΚΙΝΗΜΑΤΩΝ

Φωτογραφία 11: Πορεία αλληλέγγυων, γκέι και τρανς κατά της αστυνομικής
καταστολής και της βίας, λίγο μετά τη δολοφονία της τρανς Σόνιας από αγνώστους στη
Βάρκιζα, 1982

Προκειμένου να μελετήσουμε την συλλογική δράση των τρανς στην Ελλάδα

με την μέθοδο της πλαισιακής προσέγγισης, είναι απαραίτητο να αναλύσουμε την
έννοια του κοινωνικού κινήματος και να εντοπίσουμε τα βασικά χαρακτηριστικά της
θεωρίας των νοηματικών πλαισίων. Με τον τρόπο αυτό θα καταφέρουμε να
αναλύσουμε τα κείμενα που σηματοδοτούν την πορεία αλλά και την εξέλιξη του
τρανς κινήματος στην Ελλάδα από τα τέλη της δεκαετίας του 1970 έως και σήμερα.

Σε πρώτο στάδιο, είναι σημαντικό να ορίσουμε το κοινωνικό κίνημα ως μια διακριτή

κοινωνική διαδικασία που συνίσταται στους μηχανισμούς μέσω των οποίων διάφοροι
δρώντες στρατεύονται σε συλλογικές δράσεις: δηλαδή εμπλέκονται σε
συγκρουσιακές σχέσεις με σαφώς προσδιορισμένους αντιπάλους, συνδέονται με
πυκνά άτυπα πρότυπα και συμμερίζονται μια διακριτή συλλογική ταυτότητα. (Diani,
1992c). Η αναφορά στην συγκρουσιακή ή συλλογική δράση έχει να κάνει με την
εμπλοκή των κινηματικών δρώντων σε πολιτικές – πολιτιστικές συγκρούσεις
(αντιπαραθετικές σχέσεις μεταξύ δρώντων) με σκοπό να διευκολύνουν ή να
εμποδίσουν την κοινωνική αλλαγή. (Della Porta & Diani, 2010). Στην συγκρουσιακή
πολιτική σπουδαίο ρόλο παίζει η πλαισιακή προσέγγιση καθώς η κοινωνική μεταβολή
1
Φωτογραφικό Αρχείο Αδελφών Φλώρου
Αντωνόπουλος (2019), Από τα 70’s μέχρι σήμερα: αυτοί είναι οι σημαντική σταθμοί του ΛΟΑΤΚΙ+
ακτιβισμού στην Ελλάδα < https://www.lifo.gr/articles/lgbt_articles/240278/apo-ta-70s-mexri-
simera-aytoi-einai-oi-simantikoteroi-stathmoi-toy-loatki-aktivismoy-stin-ellada >, τελευταία επίσκεψη
07/06/2020
εξαρτάται από την αφομοίωση νέων πλαισίων που προέρχονται από τα κινήματα
(Tarrow, 1992). Όσον αφορά το τρανς κίνημα, οι ίδιες κινητοποιήθηκαν
αντιλαμβανόμενες την διαφορετικότητα τους από την υπόλοιπη κοινωνία που
δημιουργεί κοινό πεδίο διεκδικήσεων με αντίπαλο άλλοτε το κράτος, άλλοτε την
δικαιοσύνη ή την αστυνομία κι άλλοτε τα Μ.Μ.Ε. Άλλωστε, η αφορμή την πρώτης
συνάντησης στο θέατρο Λουζιτάνια είχε στόχο να εμποδίσει την κοινωνική αλλαγή
που προωθούσε η κυβέρνηση, δηλαδή την ψήφιση του νομοσχεδίου περί αφροδίσιων
νοσημάτων.

O David A. Snow και ο Robert D. Benford στο Ideology, Frame Resonance, and
Participant Mobilization (1988) όρισαν τα πλαίσια ως «ερμηνευτικά σχήματα που
απλοποιούν και συμπυκνώνουν την πραγματικότητα μέσω επιλεκτικών τονισμών και
κωδικοποιήσεων αντικειμένων, καταστάσεων, γεγονότων, εμπειριών και
αλληλουχιών δράσης.». Οι ίδιοι είναι που καινοτομούν και επικεντρώνονται στην
αλληλεπίδραση του κινήματος με τους εν δυνάμει υποστηρικτές του μέσω της
κατασκευής νοημάτων ανταγωνιστικών προς τα καθιερωμένα. Τα πλαίσια
συλλογικής δράσης εξυπηρετούν την ανίχνευση του προβλήματος και της αιτίας που
το δημιούργησε, προτείνουν την λύση του και προτρέπουν σε κινητοποίηση.
Αντίστοιχα με τα παραπάνω, εισάγονται οι όροι διαγνωστική, επανορθωτική και
παρακινητική πλαισίωση. Στις επόμενες ενότητες, τίθεται ο στόχος να εντοπίσουμε
αν και κατά πόσο η διαφορετική πραγματικότητα που βιώνουν οι τρανς ανά περίοδο
διαφοροποιεί και τα ερμηνευτικά σχήματα στα οποία την συμπυκνώνουν.

ΕΝΟΤΗΤΑ ΔΕΥΤΕΡΗ – ΤΟ ΤΡΑΝΣ ΚΙΝΗΜΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ

ΑΠΟ ΤΑ ΤΕΛΗ ΤΗΣ ΔΕΚΑΕΤΙΑΣ ΤΟΥ 1970 ΕΩΣ ΤΟ 1990
Φωτογραφία 22: Η Μπέττυ μιλά στο κοινό στην εκδήλωση που έγινε στο θέατρο
Λουζιτάνια τον Απρίλιο του 1977

Η αφορμή για την οργάνωση του τρανς κινήματος στην Ελλάδα εντοπίζεται
στο νομοσχέδιο «περί αφροδίσιων νοσημάτων και άλλων συναφών θεμάτων» που
προετοίμαζε η κυβέρνηση ώστε να παράσχει νομιμοποίηση στις αστυνομικές διώξεις
που αντιμετώπιζαν οι σεξεργάτριες της εποχής. Με πρόσχημα τα σεξουαλικώς
μεταδιδόμενα νοσήματα, η κυβέρνηση Καραμανλή απειλεί με φυλάκιση ως ενός
έτους γυναίκες, τρανς και ομοφυλόφιλους που περιφέρονται σε δημόσιους χώρους με
σκοπό να προσελκύσουν άνδρες (Αντωνόπουλος, 2019). Η πρώτη σημαντική
αντίδραση απέναντι στο νομοσχέδιο λαμβάνει χώρα στο θέατρο Λουζιτάνια, στις 25
Απριλίου του 1977, με πρωτοβουλία της Αλόμα η οποία μίσθωσε την αίθουσα και
προσκάλεσε δημοσιογράφους και μέλη της κοινότητας. «Τέθηκε το πρόβλημα ποια
θα μιλήσει. Εγώ ήμουν ακόμα στο περιθώριο των τραβεστί. Υπήρχαν άλλες πολύ
ισχυρότερες από μένα. Καμιά τους όμως δεν δεχόταν να μιλήσει. Τελικά πρότειναν
σε μένα να μιλήσω.» (Βακαλίδου, 1980). Οι εφημερίδες κάλυψαν την εκδήλωση και
σύντομα πυροδοτήθηκαν διεθνείς αντιδράσεις με διαδηλώσεις έξω από ελληνικές
πρεσβείες και υπομνήματα στον ΟΗΕ, τον ΠΟΥ και την Διεθνή Αμνηστία που
ανάγκασαν τον Υπουργό Υγείας να αποσύρει το σχέδιο νόμου. Στην ουσία, μέσα από
αυτή την δράση τους, οι τρανς κατάφεραν για πρώτη φορά να παρουσιάσουν την
δικής τους νοηματική πλαισίωση ερμηνεύοντας την τρέχουσα κατάσταση. Για πρώτη
φορά, το framing των τρανς που μετουσιώνεται στα συνθήματα «Κάτω στην βία, δεν
πάμε εξορία» και «Σ’ εμάς ανήκουν τα σώματα μας» αποκτά θέση στις εφημερίδες.
Στόχος δεν είναι η υπέρβαση ή η απόκρυψη της ταυτότητας τους αλλά η υπεράσπιση
της με αποτέλεσμα την επιβίωση τους.
2
Αντωνόπουλος (2019), Από τα 70’s μέχρι σήμερα: αυτοί είναι οι σημαντική σταθμοί του ΛΟΑΤΚΙ+
ακτιβισμού στην Ελλάδα < https://www.lifo.gr/articles/lgbt_articles/240278/apo-ta-70s-mexri-
simera-aytoi-einai-oi-simantikoteroi-stathmoi-toy-loatki-aktivismoy-stin-ellada >, τελευταία επίσκεψη
07/06/2020
Η σύγκρουση προσλαμβάνει τα χαρακτηριστικά διαρκούς αντιμαχίας και
αντιπαράθεσης γύρω από βασικά ηθικά διλήμματα που εμφανίζονται στην κοινωνία.
(Ψημίτης, 2011). Στην περίπτωση αυτή, θα μπορούσε να προβληθεί ένας δυισμός
μεταξύ της ασφάλειας των πολιτών (αφροδίσια νοσήματα) και των δικαιωμάτων των
τρανς. Αυτή η διαρκής αντιμαχία, επαναφέρει το αναθεωρημένο νομοσχέδιο το 1981,
με το τρανς κίνημα να απαντά με κινητοποιήσεις. Σημαντικότερη εξ αυτών είναι
εκείνη που πραγματοποιήθηκε τον Ιανουάριο στα Προπύλαια και κατέληξε στην
επίδοση ψηφίσματος στην Βουλή. Όταν το ΠΑΣΟΚ έγινε κυβέρνηση το νομοσχέδιο
αποσύρθηκε για δεύτερη φορά όμως οι τρανς δεν είδαν από το κόμμα της αλλαγής
τον σεβασμό που επιθυμούσαν κι η αστυνομική βία εξακολουθούσε να υφίσταται.
Δεν είναι τυχαίο το πλακάτ «Γεωργακάκη, Χίτλερ των ομοφυλόφιλων» που
αναφέρεται στον διοικητή των Μονάδων Ειδικών Αποστολών νοηματοδοτώντας όχι
μονάχα καταστάσεις αλλά και πρόσωπα.

Λίγες ημέρες πριν τις εκλογές του 1985, η Πάολα Ρεβενιώτη, ακτιβίστρια και
εργάτρια του σεξ, και το περιοδικό της με τίτλο Κράξιμο διοργανώνουν συγκέντρωση
στα Προπύλαια δηλώντας την αντίθεση τους στις θέσεις των κομμάτων για την
ομοφυλοφιλία. Έχοντας δει τις πρακτικές της Νέας Δημοκρατίας αλλά και του
ΠΑΣΟΚ στην εξουσία και έχοντας διαβάσει τα προεκλογικά προγράμματα όλων των
κομμάτων, πλέον οι τρανς δεν συγκρούονται μονάχα με τις κυβερνήσεις αλλά και μ΄
όλο το πολιτικό σύστημα. Παράλληλα, ο Κωνσταντίνος Μητσοτάκης δίνει την
κεντρική προεκλογική του ομιλία στο Σύνταγμα αλλά το πανό των ΛΟΑΤΚΙ+
αναγράφει το σύνθημα «Ομοφυλόφιλε, γιατί θα τους ψηφίσεις;». Μάλιστα, η
πρωτοβουλία «τα ροζ τρίγωνα» δίνει στο σύνθημα παρακινητική πλαισίωση
συμπληρώνοντας «Κάνε τον φόβο σου εξέγερση».

Η Πάολα Ρεβενιώτη, στην οποία ήδη αναφερθήκαμε, εξέδωσε το 1982 το πρώτο

τεύχος του περιοδικού Κράξιμο το οποίο προέβαλε τις διεκδικήσεις των
ομοφυλόφιλων. Η εκδότρια συνελήφθη και εξαναγκάστηκε σε μακροχρόνιες
δικαστικές διαμάχες όπως αυτή που προέκυψε με πρωτοβουλία του εισαγγελέα Γ.
Θεοφανόπουλου ο οποίος πάτησε στον μεταξικό νόμο περί ασέμνων για να
προχωρήσει στην δίωξη της. Στο εξώφυλλο του 4ου τεύχους, η Πάολα γράφει κείμενο
με τίτλο «Ποινική Δίωξη για το Κράξιμο»3. Σε κάθε παράγραφο γίνεται ξεκάθαρη η
συγκρουσιακή διάσταση των πλαισίων που διαφέρουν από το status quo και
προσπαθούν να το αλλάξουν. Το πρόβλημα και η αιτία εντοπίζονται στην δίωξη που
αποδίδεται στην κριτική που ασκείται στην κυβέρνηση (διαγνωστική πλαισίωση). «Οι
λόγοι που με οδηγούν στα δικαστήρια είναι ότι δεν μπορούν να ανεχθούν την κριτική
που γίνεται από μένα μέσα από το περιοδικό.». Όσο για την λύση στο πρόβλημα
(επανορθωτική πλαισίωση) προτείνεται η ελευθερία έκφρασης «για το προχώρημα
της κοινωνίας απαραίτητος όρος πρέπει να είναι η ελευθερία της έκφρασης και η
ελεύθερη διακίνηση των ιδεών.». Το ίδιο κείμενο, παρακινεί σε συλλογική δράση
«Κινδυνεύω να πάω φυλακή γι’ αυτό ζητώ την συμπαράσταση όλων των ατόμων και
οργανώσεων.». Στην περίπτωση αυτή, ο αντίπαλος του οποίου οι επιδιώξεις πρέπει
να εμποδιστούν μέσα από την συλλογική δράση, δεν είναι άλλος από την δικαστική
εξουσία.

3
Κράξιμο, τεύχος 4, Αθήνα, 1984.
Εδώ αξίζει και μία σύντομη αναφορά στην καταγγελία4 της Πάολα που απευθύνεται
στον Υπουργό Δημοσίας Τάξης για την αστυνομική βία. Η ακτιβίστρια χρησιμοποιεί
τα πλαίσια για να συγκρουστεί με το κράτος αλλά και την αστυνομία
«συλλαμβάνουν μεμονωμένα ομοφυλόφιλους και με πρόσχημα την εξακρίβωση
στοιχείων τους πηγαίνουν στό Τμήμα όπου τους ξυλοδέρνουν άγρια.» Το πρόβλημα
της αστυνομικής βίας έχει σαν αιτία την προκατάληψη των αστυνομικών απέναντι
στους ομοφυλόφιλους. «σκοπό δεν έχει παρά να ποινικοποιήσει την σεξουαλικότητα
μας αφού οι αστυνομικοί του Δ ́ τμήματος είναι προκατειλημμένοι εναντίον των
ομοφυλόφιλων.». Φυσικά, η καταγγελία δημοσιοποιήθηκε για να παρακινήσει κι
άλλους ομοφυλόφιλους και τρανς ώστε να δράσουν με στόχο την προάσπιση των
δικαιωμάτων τους.

ΕΝΟΤΗΤΑ ΤΡΙΤΗ – ΤΟ ΤΡΑΝΣ ΚΙΝΗΜΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΑΠΟ

ΤΗΝ ΔΕΚΑΕΤΙΑ ΤΟΥ 1990 ΕΩΣ ΤΟ 2010

4
Κράξιμο, τεύχος 3, Αθήνα, 1983
 Φωτογραφία 35: Το πρώτο Athens Pride που διοργανώθηκε το 2005.

Ήδη από το τέλος της δεκαετίας του 1980, το κίνημα των τρανς στην Ελλάδα
αποδυναμώνεται αισθητά. Η επέλαση του ιού HIV και η νόσος του AIDS συνέβαλαν
δραματικά στην σύνδεση των τρανς και δη των σεξεργατριών με φοβικές
πεποιθήσεις. Συνεπώς, η εικόνα των τρανς που επαναστατούν για να υπερασπιστούν
την σεξουαλική τους διαφορά, από τα τέλη του 1970 έως και τα τέλη του 1980,
αντικαθίσταται από εκείνη του δημόσιου κινδύνου.

Πίνακας 16: Κατά το έτος 2018, μόνο 1 από τα συνολικά 687 άτομα που διαγνώστηκαν
με HIV λοίμωξη ήταν διεμφυλική γυναίκα.

Όσον αφορά την διαχείριση του AIDS στην Ελλάδα από την πλευρά των τρανς, τα
δύο μεγάλα πολιτικά περιοδικά των ομοφυλοφίλων, «ΑΜΦΙ» και «ΚΡΑΞΙΜΟ»,
προδίδουν την καχυποψία για τις προθέσεις του τύπου αλλά και της ιατρικής
5
Η φωτογραφία αποτελεί ευγενική παραχώρηση από το αρχείο του Athens Pride.
Πηγή: Μαραγκλίδου (2016), Φωτογραφίες από το Πρώτο Pride της Αθήνας το 2005, <
https://www.vice.com/gr/article/mgj7dy/fotografies-apo-to-prwto-athens-pride-2005 >, τελευταία
επίσκεψη 07/06/2020.

6
Πηγή: Θετική Φωνή άνθρωποι+HIV (2019), Η επιδημιολογική εικόνα του HIV στην Ελλάδα το 2018 <
https://positivevoice.gr/6854 >, τελευταία επίσκεψη 07/06/2020
κοινότητας σε συνδυασμό με την προσπάθεια τους να διαχωρίσουν την ασθένεια από
την σεξουαλική διαφορετικότητα (Γκέλτης, 2017). Από την μία, το πρώτο περιοδικό
στηλιτεύει την εφημερίδα Έθνος για άρθρο που περιλαμβάνει το παρακάτω
απόσπασμα7 «Προσοχή: τραβεστί έχουν ΑΙDS. Στην οδό Σπύρου Λούη μένουν δύο
τραβεστί, ένας ξανθός και ένας καστανός. Εξακριβώθηκε πως έχουν AIDS.»
καταδεικνύοντας πως πολλές φορές αποδέκτης της συγκρουσιακής πολιτικής του
κινήματος είναι ο mainstream Τύπος.

Από την άλλη πλευρά, το δεύτερο περιοδικό αναλαμβάνει παιδαγωγικό ρόλο

προωθώντας την προφύλαξη και απενοχοποιώντας την σεξουαλική πράξη. Στο
εξώφυλλο του 6ου τεύχους φιλοξενεί άρθρο με τίτλο «Ο έρωτας Aids δε φοβάται»8.
«Άνθρωποι που κάνετε ελεύθερα έρωτα, συνεχίστε με τον ίδιο ρυθμό – αλλά με την
ανάλογη προσοχή.». Οι αναφορές είναι φυσικά γεμάτες χιούμορ και ειρωνεία με μια
σαρκαστική διάθεση «ΓΑΜΑΤΕ ΓΙΑΤΙ ΧΑΝΟΜΑΣΤΕ που λέει και το τραγούδι, και
που μπροστά στη νέα ιδεολογική απειλή, αποδεικνύεται περισσότερο επίκαιρο από
ποτέ.».

Την δεκαετία του 1990, η ιδιωτική τηλεόραση αλλά και η διαχείριση της από τις ίδιες
τις τρανς με σκοπό την προβολή συνέβαλε επίσης στην μεταβολή της εικόνας τους
στα μάτια της κοινής γνώμης. Η σεξουαλική διαφορετικότητα έγινε θέμα στις
εκπομπές (κυρίως της trash tv) κατά κύριο λόγο με στόχο μια κουτσομπολίστικη
ματιά στις εξομολογήσεις του περιθωρίου. «Αναπτύσσεται έτσι σε αυτό ακριβώς το
κλίμα, στο τέλος της δεκαετίας του ‘80 και τη δεκαετία του ‘90, ένα ευρύ κοινό, μια
κοινή γνώμη και ένα μιντιακό σύστημα που δεν ξεδιψάει να βλέπει την τραβεστί που
ξεμαλλιάζεται και δημιουργεί μάλιστα και σταρ αυτού του συγκεκριμένου είδους.»
(Παπανικολάου, 2018)

Η πρώτη δεκαετία του 21ου αιώνα, βρίσκει το ΛΟΑΤΚΙ+ κίνημα να

επανασυσπειρώνεται και να διεκδικεί. Σημαντικό ρόλο σ’ αυτή την διαδικασία έπαιξε
η υπόθεση στο κλαμπ Spices όπου το 2003 αστυνομικοί προχώρησαν σε συλλήψεις.
Ένας εκ των συλληφθέντων αυτοκτόνησε στο κελί του μην αντέχοντας την δημόσια
διαπόμπευση ενώ δεν βρέθηκαν στοιχεία που να αποδείκνυαν τις κατηγορίες που
τους είχαν προσάψει. Οι συνελεύσεις των μελών του κινήματος οδήγησαν το 2005
στην διοργάνωση του πρώτου Athens Pride. Το ΛΟΑΤΚΙ+ κίνημα αλλά και το τρανς
αποκτούν μια ακόμη ευκαιρία μέσα από συνθήματα και πλακάτ στο κέντρο της
πρωτεύουσας να αλλάξουν τα κυρίαρχα ερμηνευτικά σχήματα και να προτείνουν
εναλλακτικά που έχουν να κάνουν με την συλλογική τους εμπειρία. Χαρακτηριστικό
παράδειγμα αποτελεί το μότο του Athens Pride 2016 «Γυναίκα -δεν γεννιέσαι-
γίνεσαι».

Στις 28 Νοεμβρίου του 2009, οργανώνεται η πρώτη συγκέντρωση στα Προπύλαια με

πορεία μέχρι το Κοινοβούλιο που έκτοτε επαναλαμβάνεται ετήσια στην Ημέρα Τρανς
Μνήμης από το Σωματείο Υποστήριξης Διεμφυλικών που ιδρύθηκε τον Μάρτιο του
2010 με στόχο την κατάργηση κάθε μορφής διάκρισης. Με τον τρόπο αυτό, οι
διεμφυλικοί αποκτούν την δυνατότητα να διαμορφώσουν τα δικά τους πλαίσια μέσα
από μία οργάνωση με δομές, αναγνωρισμένη από την Πολιτεία. Το σύνθημα του
σωματείου «σπάμε την σιωπή» προτρέπει στην υπεράσπιση της συλλογικής
ταυτότητας μέσα από την κινητοποίηση.
7
ΑΜΦΙ, Γ ́περίοδος, τεύχος 2, Αθήνα. 1987
8
Κράξιμο, τεύχος 6, Αθήνα, 1986
Στις 20 Νοεμβρίου του 2009, η Μαρίνα Γαλανού, νυν πρόεδρος του ΣΥΔ,
δημοσίευσε στο site transsexual.gr καταγγελία για τον αποκλεισμό των τρανς ατόμων
από την 11η Παγκόσμια Ημέρα Μνήμης των Διαμφυλικών. Το κείμενο κάνει
ξεκάθαρο τον συγκρουσιακό χαρακτήρα των πλαισίων που αναπτύσσουν τα κινήματα
αλλά αυτή την φορά δεν επικεντρώνεται στο κράτος ή τους θεσμούς αλλά την
ομοφυλοφιλική και λεσβιακή κοινότητα που επίσης αποτελεί μέρος του διευρυμένου
lgbtq+ κινήματος. Ο ανταγωνισμός εντός του κινήματος έχει να κάνει με την
αδιαφορία των γκέι αντρών και γυναικών οι οποίοι δεν συμπεριέλαβαν τα αιτήματα
των τρανς στις διεκδικήσεις τους. «Οι τρανς άντρες και οι τρανς γυναίκες ζητούν τα
αυτονόητα από την πολιτεία, την κοινωνία, αλλά και από την ίδια την γκέι και
λεσβιακή κοινότητα που πολλές φορές ούτε αυτή ακούει - έχει τ' αυτιά της τραγικά
κλειστά.». Δίχως αμφιβολία, η αφορμή της καταγγελίας, η Ημέρα Μνήμης δηλαδή,
σχετίζεται με την νοηματοδότηση πλαισίων που ανάγει τα τρανς θύματα σε ήρωες-
σύμβολα. Υπό τις κατάλληλες συνθήκες, αυτά τα σύμβολα μπορούν να
κινητοποιήσουν ώστε να μην επαναληφθούν ανάλογες αδικίες. «Είναι μια ημέρα
μνήμης για όσα διαφυλικά άτομα έφτασε η ζωή τους σε ένα τραγικό τέλος στο οποίο
οδήγησαν οι διακρίσεις, η μισαλλοδοξία, το μίσος και η άγνοια για το διαφορετικό.» .
Σ’ ό,τι έχει να κάνει με τις πλαισιώσεις, το πρόβλημα ανιχνεύεται στα διαφυλικά και
διεμφυλικά άτομα που έχασαν την ζωή τους (διαγνωστική πλαισίωση) και η αιτία
εντοπίζεται σε παθογένειες της κοινωνίας αλλά και της πολιτείας. «Γνωρίζουν καλά
την απομόνωσή τους από την εργασία, τις υπηρεσίες υγείας, κοινωνικής ασφάλισης,
μα το χειρότερο την κοινωνική απομόνωση και τα τραγικά αποτελέσματά της που
φτάνει σε επιθέσεις μίσους.». Η επανορθωτική πλαισίωση εντοπίζεται στα αιτήματα
που παρέχουν και την λύση στο πρόβλημα. «Οι τρανς άντρες και οι τρανς γυναίκες
ζητούν την αναγνώριση της ταυτότητάς τους, του κοινωνικού τους φύλου, του φύλου
με το οποίο ζουν την καθημερινότητά τους, ζητούν να αναπνεύσουν τον αέρα
ελευθερίας που αναπνέουν όλοι οι πολίτες αυτής της χώρας.». Τέλος η παρακινητική
πλαισίωση έχει να κάνει με την υπόσχεση πως θα εξακολουθήσουν να δίνουν το
παρόν για τα δικαιώματα τους. «ελπίζουν σε ένα καλύτερο μέλλον μακριά από την
κοινωνική περιθωριοποίηση και δίνουν την υπόσχεση ότι θα βρίσκονται εδώ
παρόντες και παρούσες για να υπερασπιστούν την αξιοπρέπειά τους.»

ΕΝΟΤΗΤΑ ΤΕΤΑΡΤΗ – ΤΟ ΤΡΑΝΣ ΚΙΝΗΜΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ

ΑΠΟ ΤΗΝ ΔΕΚΑΕΤΙΑ ΤΟΥ 2010 ΕΩΣ ΤΟ 2020
Φωτογραφία 49: Πανηγυρισμοί μελών του ΣΥΔ, στις 10 Οκτωβρίου 2017, μετά την
υπερψήφιση στην Ολομέλεια του Ελληνικού Κοινοβουλίου της νομοθεσίας για τη
νομική αναγνώριση της ταυτότητας φύλου (ΝΑΤΦ).

Η τελευταία δεκαετία που διανύουμε, θα μπορούσαμε να πούμε πως

χαρακτηρίζεται από την οικονομική κρίση και την ανάπτυξη των μέσων κοινωνικής
δικτύωσης που επηρέασαν και την υπόσταση του τρανς κινήματος στην Ελλάδα. Το
πρώτο χαρακτηριστικό ωθεί ακόμη περισσότερο τις τρανς στην πορνεία για να
μπορέσουν να επιβιώσουν. Από την άλλη, ορισμένες από αυτές αποκτούν
διαδικτυακή παρουσία όπου σχολιάζουν τα τεκταινόμενα και αναπτύσσουν πολιτικό
διάλογο. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η Πάολα Ρεβενιώτη, η οποία από
ακτιβίστρια και εκδότρια του περιοδικού Κράξιμο (‘80) μεταμορφώθηκε σε φιγούρα
του Ερωτοδικείου (’90) για να καταλήξει ριζοσπάστρια στην Ελλάδα των μνημονίων
μέσα από το βήμα που της δόθηκε στο Facebook (Παπανικολάου, 2018).

Στις 22 Δεκεμβρίου του 2015, θεσμοθετείται το σύμφωνο συμβίωσης και για τα

ομόφυλα ζευγάρια ενώ καταργείται το άρθρο 347 του Ποινικού Κώδικα που δίωκε
την «παρά φύσιν ασέλγεια μεταξύ αρρένων» και εξισώνονται τα ηλικιακά όρια
συναίνεσης στα 15 έτη και για τα δύο φύλα. Στις 22 Νοεμβρίου του 2017,
υπερψηφίζεται πρόταση νόμου για την νομική αναγνώριση της ταυτότητα φύλου
μετά από δεκάδες καταδίκες της χώρας σε θεσμικά όργανα και δικαστήρια.
Αν θεωρήσουμε την οικονομική κρίση και την ανάπτυξη των μέσων κοινωνικής
δικτύωσης δύο από τις σημαντικότερες μεταβολές της δεκαετίας που επηρέασαν και
τις τρανς για τους λόγους που αναφέρθηκαν, είναι καίρια η ανάλυση με την
πλαισιακή προσέγγιση του κειμένου της ομάδας Queer Trans και της δημοσίευσης
της τρανς ακτιβίστριας Άννας Κουρουπού στο facebook.

9
Γαλανού, (2018), Ένας χρόνος εφαρμογής της νομοθεσίας για την νομική αναγνώριση της
ταυτότητας φύλου, < https://t-zine.gr/enas-chronos-efarmogis-tis-nomothesias-gia-ti-nomiki-
anagnorisi-tis-taftotitas-fylou/ >, τελευταία επίσκεψη 07/06/2020
Το κείμενο «Για την πραγματική απελευθέρωση και την αλληλεγγύη, ενάντια στον
εκφασισμό»10 μοιράστηκε από την ομάδα QueerTrans στο Athens Pride του 2012.
Ξεκινώντας με την διαγνωστική πλαισίωση το πρόβλημα εντοπίζεται στην
οικονομική κρίση που οδηγεί στον ρατσισμό «Η οικονομική κρίση και εξαθλίωση
είναι το φιτίλι, η αφορμή που υποδαυλίζει όλα τα ελεεινά ρατσιστικά κίνητρα.» ενώ η
επανορθωτική πλαισίωση ως λύση προτείνει διαρκή πάλη για αλληλεγγύη. «δε θα
σταματήσουμε να παλεύουμε ενάντια στον εκφασισμό και υπέρ της αλληλεγγύης και
της κοινωνικής δικαιοσύνης.». Όσο για την παρακινητική δράση είναι διάχυτη σ’ όλο
το κείμενο καλώντας σε συμμετοχή -όχι μόνο τις τρανς- αλλά και όσους δεν
αυτοπροσδιορίζονται ως κυρίαρχα φύλα και ξεκαθαρίζοντας πως θα παλέψουν και
για τα δικά τους δικαιώματα. «όσα άτομα δεν ταυτίζονται/αυτοπροσδιορίζονται ως
ένα από τα "κυρίαρχα φύλα", μετανάστες και μετανάστριες, μη-λευκούς και μη-
λευκές, μη-αρτιμελείς, μη-"υγιείς", είναι άμεσα συνδεδεμένη με τα θέμα της ταξικής
θέσης του καθενός/μιας και γενικότερα της κοινωνικής δικαιοσύνης μέσα σε μια
κοινωνία.». Εδώ είναι φανερή και η διαδικασία ευθυγράμμισης των πλαισίων,
γεφύρωση ή ζεύξη, που προσπαθεί να συνδέσει όσους βιώνουν τον ρατσισμό και
στερούνται κοινωνικής δικαιοσύνης εξαιτίας της ταξικής τους θέσης, παρότι τα
δομικά τους πλαίσια είναι ασύνδετα. (Snow κ.α.1986) Στο σημείο αυτό, πρέπει να
διευκρινίσουμε πως το πλαίσιο συλλογικής δράσης σχετίζεται με νόημα με
συγκρουσιακό περιεχόμενο που στην περίπτωση μας εντοπίζεται σε σύγκρουση με το
κράτος, τον θεσμό της οικογένειας και τα ΜΜΕ. «Συμπεριφορές και αξίες που
μάθαμε στα σχολεία, απ' τους γονείς, απ'τα ΜΜΕ: οι μετανάστες και μετανάστριες, οι
λεσβίες, οι πουτάνες, οι πούστηδες, τραβέλια, μπαϊσέξουαλ, οι γυναίκες, είμαστε όλες
και όλοι για τα σκουπίδια.». Επιπλέον είναι σημαντικό να αναφερθούμε στο
πολιτισμικό στοκ από το οποίο αντλεί υλικό το εκάστοτε κίνημα για να συνθέσει τον
δικό του λόγο. (Ψημίτης 2011) «Και από την άλλη θέλουμε και ένα αντισυστημικό,
αντικαπιταλιστικό ή (και) αντιεξουσιαστικό κίνημα που αναγνωρίζει ότι σύγχρονα
δεινά της κοινωνίας, η διαχωρισμένη εξουσία και οι ιεραρχικές σχέσεις δεν
οφείλονται αποκλειστικά και μόνο στον καπιταλισμό αλλά πατάνε πάνω σε ένα
κοινωνικό υπόστρωμα πατριαρχίας, ρατσισμού, σεξισμού, ομοφοβίας που είναι
δομημένο καπιταλιστικά και γενικότερα εξουσιαστικά.» Συνεπώς τα πλαίσια που
προκύπτουν δεν είναι κάτι νέο αλλά ο τρόπος που συντίθενται καταλήγει σ’ ένα
διαφορετικό σύνολο. Το ίδιο ισχύει για τα σύμβολα και τα συνθήματα που παίζουν
σημαντικό ρόλο στον λόγο του κινήματος συμπυκνώνοντας τα νοήματα του σε μια
πρόταση ή μια εικόνα. «Κάτω τα χέρια από τα σώματά, τα φύλα και τις επιθυμίες
μας! Κάτω τα χέρια και από τις τσέπες μας!».

Έχοντας γίνει αναφορά στην ανάπτυξη της τεχνολογίας και κατ’ επέκταση των μέσων
κοινωνικής δικτύωσης στην επικοινωνία αλλά και την νοηματοδότηση των πλαισίων
του τρανς κινήματος, το δεύτερο κείμενο που χρήζει ανάλυσης είναι η δημοσίευση
της σεξεργάτριας και συγγραφέως, Άννας Κουρουπού, στο Facebook11 για το
επίδομα που έχει δοθεί σ’ όσους επλήγησαν από την πανδημία του κορονοϊού. Στο
κείμενο σε μορφή επιστολής στον πρωθυπουργό, το συγκρουσιακό περιεχόμενο
γίνεται αντιληπτό από την πρώτη στιγμή και έχει σαν αποδέκτη τον πρωθυπουργό,
την κυβέρνηση και κατεπέκταση το κράτος «Αδιαφορείτε προκλητικά. Επιδεικτικά

10
QueerTrans (2012), athens.indymedia, < https://athens.indymedia.org/post/1407354/ >, τελευταία
επίσκεψη 07/06/2020
11
Κουρουπού (2020), Facebook <
https://www.facebook.com/annakouroupou1/posts/3533635643317392 >, τελευταία επίσκεψη
07/06/2020
θα τόνιζα.» ή «Με καμμία εκτίμηση, Άννα Κουρουπού». Στο σημείο αυτό αξίζει μια
πρόσθετη αναφορά στην διαδικασία ευθυγράμμισης πλαισίων της γεφύρωσης (Snow
κ.α., 1986) που έχει να κάνει με την σύνδεση ιδεολογικά συμβατών αλλά δομικά
ασύνδετων πλαισίων πάνω σ’ ένα ζήτημα. Για την συντριπτική πλειοψηφία των
τρανς, η πορνεία αποτελεί μονόδρομο, έτσι η Άννα Κουρουπού δημιούργησε και
ανέλαβε την οργάνωση Red Umbrella Αthens (RUA) που υπερασπίζεται τα
δικαιώματα όλων των σεξεργατριών κι όχι μόνο των τρανς γεφυρώνοντας τις κοινές
διεκδικήσεις.

Ασφάλεια
9%

Αρνητικά Συναισθήματα
52% Ανάμεικτα
Συναισθήματα
39%

Πίνακας 212: Έρευνα που προέρχεται από το Ινστιτούτο Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της
Ευρωπαϊκής Ένωσης (FRA), στην οποία 100 τρανς από την Ελλάδα ρωτήθηκαν πως
νιώθουν στο σχολείο.

ΕΝΟΤΗΤΑ ΠΕΜΠΤΗ – ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ ΕΛΙΣΑΒΕΤ (ΜΠΕΤΤΥ)

ΒΑΚΑΛΙΔΟΥ

12
Πηγή: Νίνη (2017), Το Νομοσχέδιο για τα Τρανς Άτομα μας Πηγαίνει Τελικά Ένα Βήμα Μπροστά ή
Πίσω; , < https://www.vice.com/gr/article/d7a3kv/to-nomosxedio-gia-ta-trans-atoma-mas-phgainei-
telika-ena-bhma-empros-h-pisw >, τελευταία επίσκεψη 07/06/2020
Φωτογραφία 513: Τρανς και ομοφυλόφιλοι στα Προπύλαια στη συγκέντρωση κατά του
ομοφοβικού νομοσχεδίου «περί αφροδισίων». 26/1/1981

Η Ελισάβετ (Μπέττυ) Βακαλίδου αποτελεί μία από τις πρώτες και πιο δυναμικές
ακτιβίστριες του τρανς κινήματος που σηματοδότησε την αφετηρία του με την ομιλία
της στο θέατρο Λουζιτάνια, το 1977. Τα δύο βιβλία της με τίτλο «Μπέττυ» και
«Πόσο πάει…» έχουν εξομολογητική διάσταση αλλά σημαντικές αναφορές στις
τρανς και το κίνημα τους. Το 1984 προχώρησε σε διόρθωση φύλου, αφιερώθηκε
στην υποκριτική και αποτραβήχτηκε από το κίνημα.

1) Η βία που συναντήσατε στην οικογένεια σας προετοίμασε για την βία που θα
αντιμετωπίζατε στο μέλλον από το σύστημα; Η επαναστατική σας τάση
απέναντι στην εξουσία των γονέων θα λέγατε πως σχετίζεται με την
μελλοντική σας επαναστατική τάση απέναντι στο status quo;

Η οικογένεια είναι ο πρώτος κύκλος από μια σειρά ομόκεντρων. Ακολουθούν το

συγγενικό περιβάλλον, το σχολείο, το χωριό και μετά το ευρύτερο κοινωνικό
περιβάλλον. Πιστεύω ακράδαντα ότι η βία που υπέστην σαν παιδί με τραυμάτισε με
ψυχικά αλλά και με χαλύβδωσε προκειμένου να αντιμετωπίσω όλες τις αντιξοότητες
που θα αντιμετώπιζα στο μέλλον. Συνετέλεσε σημαντικά στο προσωπικό περί δικαίου
αίσθημα που ανέπτυξα.

2) Για πολλούς, η αρχή του τρανς κινήματος στην Ελλάδα συνδέεται με την
εκδήλωση στο θέατρο Λουζιτάνια το 1977. Θεωρείτε το νομοσχέδιο «περί
13
Φωτογραφικό Αρχείο Αδελφών Φλώρου
Αντωνόπουλος (2019), Από τα 70’s μέχρι σήμερα: αυτοί είναι οι σημαντική σταθμοί του ΛΟΑΤΚΙ+
ακτιβισμού στην Ελλάδα < https://www.lifo.gr/articles/lgbt_articles/240278/apo-ta-70s-mexri-
simera-aytoi-einai-oi-simantikoteroi-stathmoi-toy-loatki-aktivismoy-stin-ellada >, τελευταία επίσκεψη
07/06/2020
 αφροδισίων» της κυβέρνησης Καραμανλή καθοριστικής σημασίας ή είχε έρθει
η στιγμή να οργανωθείτε έτσι κι αλλιώς;

Το νομοσχέδιο «περί αφροδίσιων νόσων και λοιπών συναφών θεμάτων» ήταν η

σπίθα που χρειαζόταν για να ανάψει η φωτιά και έτσι να δημιουργηθεί το Α.Κ.Ο.Ε.
με την καθοριστική συμβολή των τρανς. Το νομοσχέδιο αυτό, ειρήσθω εν παρόδω,
προέβλεπε μέχρι και εξορία στα ξερονήσια που μόλις είχαν αδειάσει από τους
πολιτικούς κρατούμενους.

3) Για την απόφαση να εκφωνήσετε την ομιλία γράφετε «Κι έτσι, έπεσε ο κλήρος
σ’ εμένα – δεν είχα τίποτα να χάσω…». Πόσο ρόλο έπαιξε η αποστέρηση σ’
αυτή σας την επιλογή; Πως επιλέξατε το ύφος της ομιλίας;

Στο Λουζιτάνια, απαιτούσα η αλήθεια μας να είναι ορατή, να αλλάξει την

πραγματικότητα, να αλλάξει την θέση της κοινωνίας απέναντι μας. Ξεκινώντας από
ανθρώπους που σκέφτονται σοβαρά και στοχάζονται και καταλήγοντας -με την
βοήθεια των πρώτων- σε εκείνους που νομοθετούν και ασκούν πολιτική. Όλα αυτά
συνέβησαν εν γνώσει μου και από πρόθεση μου μιλώντας με παρρησία. «Χωρίς
περίσκεψιν, χωρίς λύπην, χωρίς αιδώ/ μεγάλα κ' υψηλά τριγύρω μου έκτισαν τείχη»
με αυτούς τους στίχους του Καβάφη, άρχισα την ομιλία μου κι είναι το μόνο που
θυμάμαι.

4) Παρότι δεν τελειώσατε το σχολείο, ήσασταν πολύ καλή μαθήτρια και στο
αναμορφωτήριο βρήκατε την ευκαιρία να διαβάσετε πολλά βιβλία. Ήταν
βοηθητική η μόρφωση στις ομιλίες και τα κείμενα σας;

Κατά την διάρκεια του εγκλεισμού μου στο αναμορφωτήριο, το διάβασμα ήταν για
μένα η μόνη διέξοδος. Εκεί, λοιπόν, ήρθα σε επαφή με την ελληνική αλλά και ξένη
λογοτεχνία. Οπότε αυτονόητα απέκτησα μια σχετική ευχέρεια στον λόγο που
αντικατοπτρίστηκε στις ομιλίες και τα κείμενα μου.

5) Κατά πόσο άλλαξαν τα πράγματα απέναντι στο τρανς κίνημα με την άνοδο του
ΠΑΣΟΚ στην εξουσία;

Ελπίζαμε σε σημαντικές αλλαγές στον τρόπο αντιμετώπισης μας, κυρίως από την
Αστυνομία, όπως και από την δικαστική εξουσία η οποία μας θεωρούσε
αναξιόπιστους ακόμη και ως μάρτυρες. Τίποτα δεν άλλαξε και οι τρανς εξέλαβαν το
σύνθημα «Αλλαγή σε όλα» του Αντρέα Παπανδρέου ως παραίνεση για αλλαγή
φύλου.

6) Πολλές φορές μοιάζετε εντελώς απογοητευμένη στις αναφορές σας για την
στάση των τρανς απέναντι στο κίνημα και το πρόσωπο σας. Πως δικαιολογείτε
την απάθεια ορισμένων;

Η πορνεία είναι μέχρι και σήμερα ο μοναδικός τρόπος επιβίωσης ενός τρανς ατόμου
κι εκεί είναι που βιώνει την αλλοτρίωση. Έτσι διαπίστωσα πολύ σύντομα πως το
τρανς κίνημα δεν είχε καμία τύχη και καμία προοπτική.

7) Οι ομοφυλόφιλοι αποτελούσαν πραγματικούς συμμάχους σας ή τα αιτήματα

τους διαφέρουν τόσο με αποτέλεσμα απλά και μόνο να συνυπάρχετε;
Η στήριξη των ομοφυλόφιλων εκείνης της εποχής ήταν εκ των ων ουκ άνευ διότι
εμείς οι τρανς βγήκαμε μπροστά, οργανώσαμε την πρώτη συγκέντρωση στο
Λουζιτάνια και συμβάλαμε στην γέννηση του Α.Κ.Ο.Ε. Αργότερα και μέχρι τις μέρες
μας, οι σχέσεις των ομοφυλοφιλικών οργανώσεων με το επίσημο σωματείο των
τρανς, αρκούμαι να πω ότι δεν είναι -όσο θα έπρεπε- σε αγαστή συνεργασία.

8) Στα 90’s βλέπουμε πολλές τρανς γυναίκες να συγκαταλέγονται στους

πρωταγωνιστές της trash tv. Πως ξεφύγατε από αυτή την παγίδα και πόσο
έπληξε την εικόνα των τρανς στα μάτια της κοινής γνώμης;

Απέφευγα και αποφεύγω τις trash εκπομπές από επιλογή η οποία βασίζεται στο
ισχυρό μου ένστικτο αφενός και στον τρόπο σκέψης μου που δεν είναι trash. Σίγουρα,
οι εμφανίσεις τρανς σε τέτοιου είδους εκπομπές έκαναν κακό πρωτίστως στις ίδιες
αφού έγιναν έρμαια εκμετάλλευσης στην μυλόπετρα της τηλεόρασης.

9) Από την διόρθωση φύλου κι έπειτα σταδιακά αποτραβιέστε από το κίνημα. Ως

γυναίκα δεν είχατε λόγο να διεκδικείτε τα δικαιώματα των τρανς;

Προβαίνοντας στην διόρθωση φύλου, αποφάσισα -ως φυσικό επακόλουθο- την

ένταξη σε μια κανονικότητα. Διαφορετικά τι νόημα είχε αυτή η αλλαγή, αυτή η
γυναικεία ταυτότητα που διεκδίκησα και πέτυχα: γυναικεία στοιχεία ακόμη και στην
ληξιαρχική πράξη γέννησης;

10) Υπάρχουν άλλες τρανς γυναίκες στο κίνημα από τότε μέχρι σήμερα που
πραγματικά παραδέχεστε για την δράση τους;

Η μόνη τρανς που κάνει σημαντική δουλειά στα ζητήματα του κινήματος είναι η
Μαρίνα Γαλανού η οποία με προσωπικό κόστος δημιούργησε το ΣΥΔ. Σ’ εκείνη
οφείλεται η νομοθέτηση της Ταυτότητας Φύλου, πράξη που θεωρώ την πλέον
σημαντική για την τρανς κοινότητα!

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ

Όπως ήδη έχει αναφερθεί, σκοπός της παρούσας εργασίας είναι να αναλύσει
με την πλαισιακή προσέγγιση το τρανς κίνημα στην Ελλάδα από τα τέλη της
δεκαετίας του 1970 έως και σήμερα. Συνεπώς, προέκυψε το συμπέρασμα ότι τα
πλαίσια ως αντικείμενο επικοινωνίας και εξήγησης της πραγματικότητας αλλάζουν
μορφή καθόλη την πορεία του κινήματος μέσα στα σαράντα χρόνια που μελετούμε.
Με απλά λόγια, καθώς αλλάζει το κίνημα, αλλάζουν και τα πλαίσια που
χρησιμοποιεί. Το συμπέρασμα αυτό προκύπτει μέσα από την μελέτη με την
πλαισιακή προσέγγιση κειμένων της κάθε χρονικής περιόδου η οποία σηματοδοτεί
μια διαφορετική φάση για το τρανς κίνημα.

Πιο συγκεκριμένα, από τα τέλη της δεκαετίας του 1970 και καθόλη την διάρκεια του
1980, το τρανς κίνημα ξεκινά την συλλογική δράση του και προσπαθεί να
διαμορφώσει τα ερμηνευτικά του σχήματα με τα οποία θα στρατολογήσει
περισσότερα άτομα και θα κάνει κατανοητή την δική του οπτική στην υπόλοιπη
κοινωνία. Με την εμφάνιση των πρώτων λοιμώξεων HIV, το κίνημα προσπαθεί να
αποτινάξει από πάνω του την σύνδεση της ασθένειας με την ομοφυλοφιλία. Η
παραπάνω σύνδεση εγκλωβίζει τις τρανς σ΄ ένα πλαίσιο που τις ταυτίζει με
επικίνδυνους φορείς για την κοινωνία. Από τα τέλη της δεκαετίας του 1980, το
κίνημα εξασθενεί και αυτή την φορά ορισμένες τρανς σχηματίζουν μόνες τους ένα
απειλητικό πλαίσιο για την υπόσταση τους μέσα από την εμφάνιση σε τηλεοπτικές
εκπομπές αμφιβόλου ποιότητας. Από τις αρχές της πρώτης δεκαετίας του 21ου αιώνα,
το ΛΟΑΤΚΙ+ κίνημα ξαναβγαίνει στο προσκήνιο διεκδικώντας και πετυχαίνοντας
την διοργάνωση του πρώτου Athens Pride (2005) που αποτελεί σταθμό για την
ιστορία του. Η δράση της Μαρίνας Γαλανού με την ίδρυση του ΣΥΔ εγκαινιάζει μια
νέα εποχή για το τρανς κίνημα που διεκδικεί τα δικαιώματα του μέσα από την
διαπραγμάτευση με την πολιτεία και την αλληλεπίδραση με τα ΜΜΕ πετυχαίνοντας
σημαντικά επιτεύγματα όπως η νομική αναγνώριση ταυτότητας φύλου.

Παρά την σημαντική πρόοδο στα δικαιώματα των τρανς -στην Ελλάδα αλλά και στις
χώρες του δυτικού πολιτισμού- ο θάνατος του Ζακ Κωστόπουλου (Zackie Oh) ήρθε
να μας θυμίσει πως η αστυνομική βία εξακολουθεί να υφίσταται όπως και οι
διακρίσεις σε βάρος όσων διαφέρων αποδεικνύοντας πως ο δρόμος της ισότητας είναι
μακρύς όπως και ο αγώνας του κινήματος διαρκής.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Ελληνική:

Αντωνόπουλος, Θ. (2019). «Από τα 70’s μέχρι σήμερα: αυτοί είναι οι σημαντική

σταθμοί του ΛΟΑΤΚΙ+ ακτιβισμού στην Ελλάδα» Lifo 608, σελ 22-31
Βακαλίδου, Ε. (1980). Μπέττυ. Αθήνα: Εξάντας.

Γκέλτης (2017). H πρόσληψη του HIV/AIDS από το «ΑΜΦΙ» και το «ΚΡΑΞΙΜΟ»

κατά τη δεκαετία του 1980. Πανεπιστήμιο Αιγαίου: Τμήμα Κοινωνικής Ανθρωπολογίας
και Ιστορίας.

Παπανικολάου, Δ. (2018). Κάτι τρέχει με την οικογένεια. Αθήνα: Πατάκης.

Ρεβενιώτη, Π. (2007). Το Κράξιμο. Θεσσαλονίκη: Εκδόσεις Γοργώ

Ψημίτης Μ. (2011). Εισαγωγή στα Σύγχρονα Κοινωνικά Κινήματα. Αθήνα: Διάδραση.

Ξένη:

Della Porta, D & Diani, M (2010). Κοινωνικά Κινήματα Μια εισαγωγή (μτφρ. Σ. Ι.
Σεφεριάδης). Αθήνα: Κριτική.

Diani, M (1992c). «The Concept of Social Movement». Sociological Review, 40, σελ.
1– 25.

Snow, D.A. & Benford R.D. (1988). «Ideology, Frame Resonance, and Participant
Mobilization». International Social Movement Research, Vol 1 σελ 197-217.

Snow, D.A., Rochford Jr E. B., Worden S. K., Benford R. D. (1986). «Frame

Alignment Process, Micromobilization, and Movement Participation.». American
Sociological Review.

Tarrow, S (1992). «Mentalities, Political Cultures, and Collective Action Frames».

Στο Aldon D. Morris και Carol McClurg Mueller (επιμ.), Frontiers in Social
Movement Theory. New Haven and London: Yale University Press, 174-202.