NOVA DRAMA – NOVA GLUMA?

“Prirodno stanje svake umjetnosti, pa i glume,

jeste sumnja u postojeće društvene, kulturne,
političke i umjetničke vrijednosti.”
Boro Stjepanović, Gluma III, Igra (str. 214)

Pod Novom dramom podrazumevam pokret

afirmisan na samom prelazu iz dvadesetog u dvadeset prvi
vek, prevashodno uspehom na evropskim scenama tekstova
Sare Kejn, Marka Rejvenhila, Rodriga Garsije ili Biljane
Srbljanović… Dosadašnje teoretske analize2 uzimaju za
simboličan datum njegova nastanka premijeru Raznesenih
(Blasted) Sare Kejn januara 1995. u londonskom Rojal Kortu3.

INDIKATIVNA, I NIKAKO KOMPLETNA, LISTA AUTORA

NOVE DRAME

1
Nova verzija teksta pripremljenog za međunarodni simpozij Dramski tekst danas u Bosni i
Hercegovini, Hrvatskoj, te Srbiji i Crnoj gori: govor drame – govor glume, održanog 2. i 3.
decembra 2005. u Zagrebu u organizaciji Odsjeka za komparativnu književnost Filozofskog
fakulteta zagrebačkog sveučilišta, Univerzita Paris – IV, Sorbonne i knjižnice i čitaonice
Bogdana Ogrizovića. Zbornik sa simpozija objavio Disput, Zagreb, 2007. Izneta razmišljanja
su delom proizašla iz rada na drami Žena bomba Ivane Sajko u okviru mostarske
Alternativne akademije (august 2005.) i proba istog komada, dva meseca kasnije u Parizu,
u produkciji moje trupe Mappa Mundi. Zahvaljujem se direktoru Alternativne akademije,
Seadu Đuliću, slušaocima mostarske radionice Nova drama – nova gluma?, Dominiku Baji,
Zdeslavu Čotiću, Davoru Dokleji, Martini Kartelo, Mariji Kolobarić, Heleni Kovačić, Martini
Kujundžić, Miljanu Vukoviću, Ivani Župi i njihovom profesoru na mostarskoj akademiji Tanji
Miletić-Oručević, kao i francuskoj glumici Od Brijan (Aude Briant), kao i organizatorima i
učesnicima zagrebačkog simpozija.
2
Sierz, Aleks: In-Yer-Face Theatre, British Drama Today, Faber and Faber, London, 2001.,
xii + 250 str.; Lanteri, Jean-Marc (priređivač): Ecritures contemporaines 5, Dramaturgies
britanniques (1980-2000), Lettres modernes Minard, Paris-Caen, 2002., 220 str.; Nikčević,
Sanja: “Nova europska drama” ili velika obmana, Meandar, Zagreb, 2.005., 166 str.
3
Razloge i kontekst nastanka Nove drame analizirao sam u tekstu “Nova drama – nova
režija?”, in Anđelković Sava, Vojvodić Radmila (priređivači): Dramski tekst danas u Bosni i
Hercegovini, Hrvatskoj i Srbiji i Crnoj Gori: mogućnosti dramaturških čitanja, Univerzitet
Crne Gore-Cetinje, Université Paris IV-Sorbonne, Crnogorsko narodno pozorište-Podgorica,
2005. V. posebno str. 112-114, 124.
 2

Australija: Daniel Keene...

Belgija: Arne Sierens...
Bosna i Hercegovina: Almir Bašović, Almir Imširević...
Crna Gora: Ljubomir Đurković, Radmila Vojvodić...
Češka: Jirí Pokorný, Petr Zelenka...
Francuska: Xavier Durringer (najnoviji komadi), Laurant
Gaudé, Jean-Daniel Magnin...
Hrvatska: Nina Mitrović, Borivoje Radaković, Zorica
Radaković, Tanja Radović, Ivana Sajko, Asja Srnec-
Todorović, Filip Šovagović, Tena Štivičić, Ivan Vidić...
Indija – Velika Britanija: Tanika Gupta…
Iran: Amir Reza Koohestani...
Irska: Sebastian Barry, Martin McDonagh, Conor McPherson,
Enda Walsh...
Italija: Antonio Tarantino...
Kanada (Kvebek): Wajdi Mouawad...
Litvanija: Sigitas Parulskis...
Mađarska: István Tasnádi...
Makedonija: Dejan Dukovski, Žanina Mirčevska, Marinko
Šlakeski...
Moldavija: Nicoleta Esinencu...
Nemačka: Fritz Kater, Dea Loher, Marius von Mayenburg,
Armin Petras, René Pollesch, Falk Richter, Moritz Rinke,
Roland Schimmelpfennig...
Norveška: Jon Fosse (rani radovi)...
Poljska: Krzysztof Bizio, Magda Fertacz, Jacek Papis, Monika
Powalisz, Marek Pruchniewski, Pawel Sala, Andrzej Stasiuk,
Ingmar Vilquist, Michal Walczak, Szymon Wroblewski...
Portugal: Joao Carlos dos Santos Lopez...
Rumunija: Calin Blaga, Gianina Carbunariu, Stefan Peca,
Saviana Stanescu…
Rusija: Jevgenij Griškovjec, Oleg i Vladimir Prešnjakov, Vasilij
Sigaretov, Ivan Viripajev...
Sjedinjene američke države: Phyllis Nagy, Naomi Wallace...
Slovenija: Saša Pavček, Matjaž Zupančič...
Srbija: Milena Bogavac, Igor Bojović, Ana Lasić, Milena
Marković, Maja Pelević, Biljana Srbljanović, Filip Vujošević...
Španija: Rodrigo Garcia, Juan Mayorga...
Švedska: Lars Norén (skorašnji komadi)...
Velika Britanija: Samuel Adamson, Richard Bean, Simon
Block, Moira Buffini, Jez Butterworth, Martin Crimp, David
Eldridge, Harry Gibson, David Greig, Nick Grosso, David
Harrower, Sarah Kane, Trasy Letts, Gary Mitchell, Anthony
Nellson, Joe Penhall, Rebecca Prichard, Mark Ravenhill,
Philip Ridley, Shelagh Stephenson, Judy Upton, Roy
Williams, Che Walker, Richard Zajdlic...

Nova drama se na tematskom planu radikalno

distancira od postmodernističkog pozorišta slike, preuzimajući
istovremeno dobar deo njegovih dramaturških postulata4.
Uprkos raznolikim, često i suprotstavljenim dramaturškim
pristupima, za pokret Nove drame bi se moglo reći:
4
O njima v. Hans-Ties Lehmann: Postdramsko kazalište, CDU-Zagreb, TkH-Beograd, 2004.,
377 str.

Miloš Lazin Nova drama – nova gluma?

 3

o da svoj sadržaj crpe iz života – u pozorištu

vidi medij spoznaje sveta (za razliku od postmodernističkog pozorišta za
koje je scena prostor za igru fantazije, sliku).
o da je antiiluzionisitička, čak i antiteatralna
(nasuprot društvu spektakla, onakvom kakvim ga je definisao Gi Debor5).
o da funkcioniše kao izazov gledaočeve
percepcije (njena struktura je organizovana kako bi gledaoca probudila iz
pasivnosti posmatrača).
o da intencijama i prosedeima istovremeno
iziskuje novi odnos snaga unutar produkcijskog sistema (između “autora
teksta” i njegovih, kako smo uobičajili zvati ih, “izvođača”6).

Glumac pred novim tekstovnim materijalom

“Glumac je (…) osoba povijesno ‘modelirana’

osnovnim teatarskim konvencijama (…), tekstom i
pozornicom, likom i ulogom”, i “kagdod u povijesti teatra
dolazi do zamjene stilskih formacija ili izmjene nekih stilskih
kompleksa, tada će se i teatarske konvencije drukčije
presložiti, a glumac će prilikovati (…) toj promjeni”7.
Prvi izazovi koje Nova drama postavlja glumcu
su tekstovni iskaz i tretman tematskog sklopa. Određuje ih
dramaturška struktura; u predlozima Nove drame može biti
“postdramska“ ili “prividno klasična” (u nekim tekstovima
prisutna su oba modela8).
Zadržimo se najpre na, samo naizgled,
složenijem slučaju, znači komadima u kojima tekstualnost
zamenjuje klasični dijalog9. Glumac u njima ne nalazi osnovne

5
Debord, Guy: Društvo spektakla & Komentari društvu spektakla, Arkzin, Zagreb, 1999.,
251 str.
6
Lazin, str 119-120.
7
Zuppa, Vjeran: Teatar kao schole, ogled o subjektu”, Antibarbarus, Zagreb, 2004., str. 83.,
podvukao V.Z.
8
Razneseni Sare Kejn, Pomorandžina kora Maje Pelević...
9
Žudnja i Psihoza u 4 i 48 Sare Kejn, Nasrtaji na njen život Martina Krimpa, Žena bomba i
Europa Ivane Sajko, Kako sam jeo pseće meso Evgenija Griškovjeca…

Miloš Lazin Nova drama – nova gluma?

 4

odrednice igre koje su mu u profesionalnim školama u BiH,

Crnoj Gori, Hrvatskoj, ili Srbiji nuđene kao polazišta10; nema
likova, ni prepoznatljivih situacija, još su manje definisani
prostor i vreme zbivanja. Nova drama, poput predhodujućeg
joj postmodernog pozorišta, ne želi zavisiti “o nekoj drugoj
realnosti – životu, ljudskom ponašanju, realnosti itd”11. Ona,
čak i kad citira stvarne događaje, čini to ne oponašajući ih već
izrugujući im se, u najboljem slučaju zauzimajući kritičku
distancu prema odabranim modelima ili fenomenima
stvarnosti. Nova drama odustaje od mimezisa, i samim tim se
odriče “pojma radnje kao predmeta mimeze”12.
Znači li to da je glumac, radeći na gore
pomenutoj vrsti tekstova Nove drame, primoran da, uz pomoć
reditelja, prevodi “rasutu”, naizgled literarnu, strukturu u
poznate mu datosti igre? Ukoliko pak želi ostati “veran”
dramaturškim datostima teksta, nije li prinuđen da krene u
potragu za novim reperima, čak novim “teatarskim
konvencijama”, kako kaže Vjeran Zuppa13?

Glumčevo nasleđe

Tradicija igre u teatarskim kulturama kojima

se ovde prevashodno bavimo, bosanskohercegovačkoj,
crnogorskoj, hrvatskoj i srpskoj (koje su dugo koegzistirale
pod zajedničkim širim, jugoslovenskim, krovom, i u stalnom
prožimanju), nije “realistička”14. Ali su u glumačkim
školama pomenutog prostora do skora, gotovo redovno,

10
Zagrebački simpozij je analizirao savremeno dramsko stvaralaštvo pomenutih zemalja.
11
Lehmann, str. 45.
12
Ibid. str. 46.
13
Zuppa, str. 83.
14
To sam, na primeru beogradske škole glume, pokušao da osvetlim u tekstu “Otkud uspeh
Biljane Srbljanović?”, in Anđelković, Sava (priređivač): Dramski tekst danas u Bosni i
Hercegovini, Hrvatskoj i Srbiji i Crnoj Gori, Sterijino pozorje i Međunarodna asocijacija
pozorišnih kritičara (AICT), Novi Sad, 2004., v. posebno str. 179-180; isti tekst, dopunjen i
proširen, štampan je i u 50 godina Sterijinog pozorja, Scena & Teatron, Novi Sad-Beograd,
2005., str. 25-44.

Miloš Lazin Nova drama – nova gluma?

 5

nuđeni realistički reperi za radnju, situaciju i lik. Bila je to

posledica ili vernosti postulatima najozbiljnije, i u praksi
najraširenije, “teorije glume”, Stanislavskog, ili pak
pojednostavljenja njegova “sistema”, neki put posledica i
pedagoške improvizacije. Podsetimo se uzgred da je tokom
celog prošlog stoleća u pomenutim pozorišnim sredinama
samo Branko Gavella pokušao ispisati teoriju glume, a i to u
člancima koji su najavljivali nikad dovršenu obimniju studiju15
(što je veliki zaostatak za većinom evropskih pozorišnih
kultura16).
Istovremeno, uprkos realističkim pedagoškim
normativima, razvijala su se u teatarskoj praksi pomenutih
sredina, ne uvek kontinuirano, četiri, prilično srodna, stila
glume, izvođena ponajviše iz ludičkih crta mentaliteta17. Ali,
glumac ovih prostora se pred dramaturškom nepoznanicom ili
poteškoćama u scenskoj intepretaciji gotovo refleksno okreće
ili podražavanju ili persiflaži, znači mimetičkim sredstvima
(kao što francuski glumac, u sličnim situacijama, “spas” traži
u deklamaciji).
Mešavina nerealističkog dramaturškog
prosedea i igre koja podražavanjem priziva “stvarnost” može
dati interesantne rezultate na nekim dramskim primerima. U
slučaju Nove drame, “prevođenje” dramaturških postulata u
iskušene obrasce igre vodi, kako mi potvrđuje moje
dosadašnje iskustvo, u ćorsokak.

Telo kao poslednje utočište

15
Najskoriji priređivači Gavellina dela su se ipak odlučili da zbir članaka iz ostavštine
nazovu celovitom “teorijom”, v. Gavella, Branko: Teorija glume, Od materijala do ličnosti,
priredili Nikola Batušić i Marin Blažević, CDU, Zagreb, 2005., 284 str.
16
Tek se nedavno pojavila trotomna Gluma Bore Stjepanovića (Sterijino pozorje-Novi Sad,
Univerzitet Crne Gore-Podgorica, 2005., 311, 266, 388 str.), značajna ne samo što je “u
nas” prva kompletna teoretska analiza pedagoškog procesa “učenja glume”, već i što
odbacuje isključivo “realističko” određenje scenskih datosti.
17
“Slaven je rođen glumac”, govorio je pozorišni istoričar Bora Glišić, Pozorište, Zavod za
izdavanje udžbenika Socijalističke republike Srbije, Beograd, 1964., 239 str.

Miloš Lazin Nova drama – nova gluma?

 6

Glumac se na sceni koja je izgubila

iluzionističku funkciju nalazi u praznom prostoru, suočen sa
jedino preostalim evidentnim: sopstvenim telom.
A ljudsko telo je prostor u kojemu se događa
dobar deo komada Nove drame18. Ali ono više nije odašiljač
spasonosnih impulsa “autentičnog” bića, u šta je verovala
pozorišna avangarda šezdesetih (u utopiskoj težnji da na
sceni, u zanosu, dostigne istinski život)19; u civilizaciji
mondijalizacije telo je na muci jer je ostalo bez društvenih
normi koje bi ga određivale, bez koncepta ličnosti koji bi ga
osmišljavao. Naša epoha dekonstrukcije (pomognimo se
parafrazirajući Deridu) još nije osmislila model individualiteta,
kakav je devetnaesti “vek progresa” dobio Frojdovom
psihoanalizom ali i teoretskim, i praktičnim, traženjima
Stanislavskog u domenu glume. Taj model individualiteta je
tokom dvadesetog stoleća postao teoretski reper, kulturni
obrazac, neki put politički koncept (demokratije), humanistički
ideal (povelja Ujedinjenih nacija o ljudskim pravima), a preko
filmske industrije, pogotovo holivudske, u svetu najraširenija
predstava o glumi; ona je, zahvaljujući masovnim medijima,
opšteprihvačena kao psihološki zasnovana akcija u “datim
okolnostima”. “Nerazumevanje” izvedbi Nove drame (kao i
drugih dvadesetovekovnih komada nerealističkih,
amimetičkih dramaturških modela) proizlazi upravo iz
činjenice da, kao (iskusni filmski) gledaoci, refleksno tražimo
priču, junake, stvarnosni pandan scenskim zbivanjima20.

18
V. o tome više moj članak “Zbrda-zdola beleške o novoj drami”, in Scena, n° 3-4, Novi
Sad, 2002., str. 33-37.
19
V. odličnu studiju Bottoms, Stephen J.: Playing Underground, A critical History of the
1960s Off-Off-Broadway Movement, The University of Michigan Press, 2004., 401 str.
20
U tome bi, čini mi se, trebalo tražiti i osnovni razlog nesporazuma Sanje Nikčević sa
Novom dramom (v. Nikčević, op. cit.); kritikuje je, čak odbacuje, nenalazeći u njenim
primerima čvrstu dramsku konstrukciju, samo pabirke onoga što lepo vaspitanje u životu
smatra “gadostima”. Nikčević neprekidno želi da u Novoj drami nešto prepozna “iz života”,
i to zahvaljujući dobro skrojenoj priči i čvrsto sklopljenoj dramskoj konstrukciji. Nažalost,
amimetičke drame ne nude ni jedno ni drugo.

Miloš Lazin Nova drama – nova gluma?

 7

Glumački bedeker kroz Novu dramu

Nova drama svojom genezom iziskuje drugačiji

pogled, čak jedino preko njega i može “progovoriti”. Nastala
je kao posledica istovremene spoznaje dva “kraja”: ideoloških
objašnjenja sveta (padom berlinskog zida i krahom Sovjetskog
saveza) i prosvetiteljske utopije “neumitnosti ljudskog
progresa” (eksplozijom zla na tlu dotadašnje Jugoslavije u
prvoj polovini devedesetih21).
Nova drama zato poziva na drugačije
spoznavanje, scenom kao laboratorijom nove čulnosti, nove
percepcije (postmodernizam je već desakralizovao umetničko
delo, oduzeo predstavi svojstvo slike sveta22); stupa na scenu
kao u prazni prostor, svesna da je pozorište izgubilo i sliku i
svet.
Glumac koji pristupa Novoj drami ne može
zato krenuti od literarnog predloška ili scenskog modela već
stvarnosnih fenomena koji su stvaralački potakli pisca; u
klasičnijim dramaturškim formama glumac književni žanr
pretvara u prepoznatljvi život, ovde je taj “život” ishodište.
Doživljaj tog ishodišta treba na sceni ovaplotiti.
“Nova drama ukida autonomnost dramskog
teksta, jer pisani scenski predložak kao književni žanr ni ne
zamišlja. Ni svojom strukturom ni svojim karakterom nije
(više) literarna forma. Ali nije ni scenska! Otvara prostor za
dijalog scenom. Reditelj je prvi sagovornik, inspirisan ne
tekstom već onim što je dramskog pisca ponukalo na tekst

21
O nasilju u Bosni i Hercegovini kao inspiraciji Sare Kejn v. Saunders, Graham: Love me or
kill me, Sarah Kane et le théâtre, L'Arche, Paris, posebno str. 73; prvotno izdanje, “Love me
or kill me” : Sarah Kane and the theatre of extremes, Manchester University Press, 2002. O
vezi ratova na tlu bivše Jugoslavije sa duhovnom klimom iz koje se izrodila Nova drama
sâm sam pisao u više navrata: v. “La nouvelle écriture théâtrale des Balkans et d’ailleurs”,
Cahier de théâtre Jeu, Montréal, n° 120, septembre 2006, str. 70-76; “La guerre et la
scène”, in Šta ima ? Ex-Yougoslavie, d’un Etat à d’autres, Guernica adpe-Toulouse, L’oeil
électrique-Rennes, 2005, str. 133-137.
22
V. Lehmann, str. 45-46, 342-343.

Miloš Lazin Nova drama – nova gluma?

 8

(“prapočetkom piščeve vizije”, kako je govorio Bora Glišić23)24.

Glumac međutim postaje polazištem i (privremenim)
ishodištem dijaloga koji svrhovitost dostiže tek u susretu sa
publikom; jer i pisac i reditelj daju samo okvire scenskom
događaju čiji je glumac jedini akter a gledalac konačni
stvaralac u lancu25.
Da bi identifikovao stvarnosne fenomene koje
Nova drama želi deteatralizovati glumac mora predhodno
izbeći jednu od njenih dramaturških zamki; stvarnosno
polazište nije obavezno sižejni okvir teksta, “prava” tema se
krije iza “lažne”26. Nova drama često nastupa “maskirana”.
Ponajviše zato što pokušava da dekodira “svet pobrkanih
lončića”, svet u kojem je “društveni odnos posredovan
slikama”, kako lakonski konstatuje Vjeran Zuppa inspirišući se
Deborom27. Nova drama ne preuzima vizionarsku ulogu
“proroka”, nosioca “istine” o našoj stvarnosti, ona kolažira
“patrljke” stvarnosti, njene različite aspekte, suprostavljajući
ih snoviđenskim ili fantazmagoričnim vizijama. “U tzv.
društvu spektakla”, nastavlja Zuppa, “egzistencija nije
tematizirana, niti je život problematiziran, nego su i jedno i
drugo doista udaljeni u predstavu, naime: portretirani
spektaklom”28.
Nova drama pokušava da iza tih virtuelnih
predstava stvarnosti, u kojima otkriva svojevrsne lažirane
snimke, nekakve “sistemske”29 foto-montaže “medijske
ideologije”, pronikne obrise skrivenih nacrta i vrednosti,

23
Glišić, str. 66.
24
Lazin, Nova drama – nova režija?, str. 120.
25
”Što je ozbiljniji pristup glumcu, to je složeniji pristup teatru” (Zuppa, str. 87).
26
Tema Raznesenih Sare Kejn nije banalizacija ljubavnog odnosa, kao što Rejvenhilov
Schopping & fucking koristi homoseksualni odnos samo kao sižejni okvir. Analizu
dramaturške uloge “lažne” i “istinske” teme kod Biljane Srbljanović v. u Lazin: “Otkud
uspeh…”, in Scena, str. 27-28.
27
Str. 37, podvukao V.Z.
28
Ibid, str. 39, podvukao V.Z.
29
Ibid, str. 41.

Miloš Lazin Nova drama – nova gluma?

 9

nudeći “teatru mjesto izvan vremena svijeta koji je postao

slikom”30.

Teatar glumca - svet bez lika

Stvaralački proces glumca u radu na

tekstovima Nove drame se zato odvija u dve faze: pre izlaska
na scenu, i na njoj samoj. U prvoj mu predstoji definisanje
stvarnosnih fenomena – nosioca drame (čija drama, gubljenje
u svetu slika, bi trebalo da se na sceni odigra); u drugoj,
“umeštanje” tih fenomena u sopstveno telo.
Oba faze stvaralačkog procesa glumac mora
voditi ne u ime definisanog dramskog ili scenskog lika, no u
svoje lično. Impresijama stvarnosnih fenomena autora teksta
mora dodati svoje; čak te prvotne, autorove impresije, mora
zameniti, nanovo osmisliti – svojim. Ono što je u igri je –
glumčeva percepcija stvarnosti. Kao što se u nizu Novih
drama kao jedan od junaka pojavljuje autor sam31, tako na
scenu mora izaći i glumac lično; ne može se (više) “kriti” iza
“lika”32; aktivnim je svedokom sveta u kojem pokušava,
scenom, drugačije opstati. “U smutnim vremenima glumci se
nužno pitaju da li su svojom igrom mogli više učiniti u
moralnom smislu, u sretnim: jesu li mogli više učiniti u
tehničkom”33. Nova drama je svesna da se u današnjem
svetu, kako kaže Zuppa, subjekat više ne može upisati “u
rasporede i zakone simboličkog”34, te da je “ja (…) prije svega
telesno”35.

30
Ibid, str. 45, podvukao V.Z.
31
Griškovjec u gotovo svim svojim tekstovima, Sajko u Ženi bombi, Imširević u Kad bi ovo
bila predstava, Bašović u Priviđenjima iz srebrenog vijeka…
32
I Stjepanović ističe da je “ličnost u glumi (…) prije svega glumac sam, što naravno
mnogima ne odgovora i na svaki način bi htjeli da poreknu” i ustanovljuje da je “lik oblik
opažanja i doživljavanja svijeta, odnosno struktura ‘koja istodobno predstavlja osnovicu
čovjekove zbilje i omogućuje njenu spoznaju'’” (Gluma III, str. 34 i 35).
33
Stjepanović, Gluma III, str. 214.
34
Zuppa, str. 96.
35
Ibid, str. 71.

Miloš Lazin Nova drama – nova gluma?

 10

Boro Stjepanović definiše osnovno glumaćko

oruđe, scensku radnju, kao “kretanje (…) pod dejstvom sila,
kao objektivni trag tih sila u stvarnosti”36. Uloga sila u ovoj
definiciji je dragocena; prevashodno su u telu. Istina,
Stjepanović u svojoj definiciji dodaje da se “radnja kao
kretanje (…) vrši shodno nekoj svrsi”, što je, predpostavljam,
“dug” Stanislavskom i njegovoj težnji, u prvim godinama rada
na Sistemu, da procesu glumačkog stvaralaštva obezbedi
svesnu kontrolu, “naučnu” zasnovanost. Sam Stanislavski se,
pogotovo u poslednjoj fazi, istraživanju fizičkih radnji (koju i
Stjepanović dobro poznaje37), oslanja mnogo više na
glumačku intuiciju, (što, gotovo automatski, znači, na telo), a i
Stjepanović u određivanju “vrsti radnji” pominje tri ključne za
pristup glumca tekstovima Nove drame: “mimovoljnu”, koja
se, kaže, “zasniva na repetitivnom mišljenju”, “simptomsku
(…), rezultat želje, a ne razuma kojim bi želja bila vođena”38, i
“prisilnu (…), rezultat određenih društvenih odnosa u kojima
dramsko lice ‘živi‘39. Dalje, imenujući moguće “modele
vršioca radnje” Stjepanović pominje da je “za zagovornike
dezantromorfizma vršilac radnje (…), ako ga uopšte ima, čista
sila, element koji najbolje funkcioniše ako se oslobodi svega
što liči na čovjeka”40, te takav “model” glumčeve
“prisutnosti”, “projektovan kao ideal”, jer “teško ostvarljiv i
rijetko kad ostvaren”, definiše kao “stupanj nesvjesnog
neposrednog iskaza prisutnog glumca koji vrši energetsku
razmjenu sa okolinom i ništa ne označava”41.
“Glas i tijelo ulaze u modernu poetiku i
pedagogiju glume kao autonomna vrijednost”, konstatuje
Zuppa42. Moglo bi se reći da su u Novoj drami oni i

36
V. Gluma I, str. 19.
37
V. Gluma III, str. 152 i 160.
38
Gluma II, str. 187, podvukao B.S.
39
Ibid, str. 188.
40
Gluma III, str. 188.
41
Ibid str. 185.
42
Str. 68.

Miloš Lazin Nova drama – nova gluma?

 11

suprotstavljene vrednosti; tekst Nove drame glumca navodi

da telom proverava, čak, neki put, igrom i negira, govorni
iskaz. Jer ovaj je najčešće citat stvarnosti, deo društvenog
spektakla, “paradni govor” zaturena smisla… ili je opis
događaja koji je to prestao biti. Jedini istinski događaj na sceni
Nove drame je pokret: otkrivanje telesne napetosti.

Gluma citata

Glumac u Novoj drami je tako, u drugoj fazi,

prinuđen da radi na dva polja, “dva razboja”: na potrazi za
silama u svom telu, i na oblikovanju citata ponašanja koje
diktira društvo spektakla. Time provocira svojevrsni sukob,
možda jedan od suštinskih koji prožima jedinku današnjice:
tela – prinudjenog da koristi znakove izražavanja koji ga ne
razumeju, otuđuju.
Sukob je još izratiji pri radu na tekstualnim
predlošcima Nove drame koji se iskazuju likovima, čak i
situacijama, često i “prepoznatljivim”. Ove tekstove bi mogli
podeliti u dve grupe: fantazmagorične i prividno realističke
strukture. U prvim, stvarnosni fenomen se razotkriva
njegovim izmeštanjem u bajku, mit, igru, fikciju (“igra u
igri”)43; u potonjim, igrana “stvarnosna” situacija se junacima,
na kraju, ukazuje kao privid, a sami likovi, “prepoznatljivi”,
“kao iz života”, se i spoznaju fikcijom44.
Dok prva, već analizirana kategorija tekstova
Nove drame, postdramska, odbacuje (bar u svojoj strukturi)
svaku vrstu podražavanja, fantazmagorični i prividno

43
Porodične priče Biljane Srbljanović, Priviđenja iz srebrenog vijeka Almira Bašovića,
Festival i Jazz Filipa Šovagovića, Veliki bijeli zec Ivana Vidića, Esperanca Žanine Mirčevske,
Goli pijanist Matjaža Zupančiča, Antirid Ane Lasić, Brod za lutke i Nahod Simeon Milene
Marković, Iznajmljivanje vremena Tanje Radović…
44
Supermarket Biljane Srbljanović, Susjeda Zorice Radaković, Arhitekta Dejvida Griga,
Četiri čoveka Denijela Kina, ali, nešto manje eksplicitno, i Kaj sad? Borivoja Radakovića,
Gde ti živiš? Ane Lasić, Ler Maje Pelević, Vladimir i Hodnik Matjaža Zupančiča, Cigla Filipa
Šovagovića, Istinsko vrelo ljubavi Saše Pavček…

Miloš Lazin Nova drama – nova gluma?

 12

realistički komadi se podražavanjem – igraju, tražeći nešto

iza njega, izvan njega, razotkrivajući “predmet podražavanja”.
To od glumca traži distanciranje od
podražavanog ponašanja; treba ga citirati45! Tako je glumac
Nove drame (“fantazmagorične” i “prividno realističke”
strukture, ali i u nekim segmentima pojedinih tekstova one
“postdramske”) prinuđen da neprekidno žonglira između
glume i igre, između “imitativno-reproduktivnog i
konstruktivnog principa”46. Stjepanović u uvodu svoje Igre
vispreno primećuje da “ono što zamagljuje jasan pogled na
glumu kao umjetnost ili vještinu (tvorbu) predstavlja činjenica
da se ona mimetički oslanja na moralno činjenje likova, ali
ga”, odmah dodaje, “i prevazilazi” postajući “igra kao vid
umjetničkog stvaralaštva”47.
Uspostavljanje distinkcije između glume kao
mimezisa i glume kao igre je jedna od važnih predradnji u
prilaženju tekstovima Nove drame. U dobrom broju njih se
pasaži podražavanja ponašanja prožimaju sa momentima
njihovog razotkrivanja48; “realističke” situacije se ili metodom
“igre u igri” dovode u pitanje49, ili “remiksiraju” sledeći tok
svesti junaka50, ili se njihovo prikazivanje zamenjuje njihovim
prepričavanjem51. Autori ovom dramaturškom relativizacijom
podražavanog stavljaju gledaoca pred uvid u razloge, ili
nesuvislost, skrivenu surovost, “predstavljanog”. Glumac
treba da svojom nastavi ovu dramaturšku igru, učestvujući
45
Znači li to da bi glumačka igra u Novoj drami inspiraciju mogla naći u Brehtovu
Vermfremdugseffektu? Nisam siguran. Pre teoretski postulat no stil igre (koliko stranica je
ispisano da bi se utvrdilo da li su Brehtovi glumci igrali brehtijanski?), V-effekt je
prevashodno teoretsko-ideološki instrument, sanjano oruđe u pedagoškom tumačenju
sveta. Distanca koju od glumca traži Nova drama je prevashodno ludička kategorija.
46
Stjepanović, Gluma I, str. 67.
47
Gluma III, str, 15.
48
Najdrastičniji primer pruža Veliki bijeli zec Ivana Vidića (Kazalište, Zagreb, br. 11/12,
2002.) gde se u ključnim momentima prepoznatljivih životnih situacija ubacuju replike koje
lik nikako ne bi mogao izgovoriti; kao nekakav podtekst, “iskreni” iskaz, koji društvene
norme ponašanja zabranjuju, onemogućuju i kao “podsvest” junaka; moguć je samo u
okviru zamišljene scenske igre.
49
Porodične priče, Brod za lutke, Antirid.
50
Ovaj krevet je prekratak ili samo fragmenti Nine Mitrović.
51
Nasrtaji na njen život Martina Krimpa, Griškovjecove “monodrame”.

Miloš Lazin Nova drama – nova gluma?

 13

tako u vivisekciji podražavanog; scena je prostor ovaploćenja

fenomena a ne prikazivanja, sagledavanje konkretnog vizijom
apsolutnog.

Teatar kao “kuhinja identiteta”52

Tri dramaturška modela Nove drame,

postdramski, fantazmagorični i prividno realistički53,
stavljaju glumca pred istu nepoznanicu: kako igrati u
“kazalištu” ostalom bez “dvojnika”, izgubivši “realnost” koja
mu kao “original predhodi”54?
Ali ova sloboda otvara glumcu Nove drame
prostor istraživanja kakav su u istoriji modernog pozorišta
imali možda samo partneri Stanislavskog u MHAT-u (ne uvek
svesni istorijske uloge koju su igrali): mogućnost učešća u
ocrtavanju obrisa individualiteta savremenog društva.
Malo koji domen ljudske aktivnosti je danas u
stanju da ponudi slično traganje ka demedijatiziranju
ponašanja, ka individualitetu oslobođenom medijskog
modeliranja, sposobnog da u, u današnjem svetu neizbežni,
proces medijatizacije uđe osvešteniji. Kategorije koje su,
tokom dvadesetog stoleća, učestvovale u formiranju
individualiteta (nacionalne kulture, obrazovni sistemi,
ideologije, političke odrednice) društveno više ne funkcionišu;
mediji i ekonomija (preko neprekidne kampanje masovne
potrošnje) koriste individualitet neučestvujući u njegovu
formiranju, pre u rastakanju.
Nova drama svojom otvorenom
dramaturgijom, stvaralačkim prostorom koji nudi, omogućuje

52
Formulacija je Zuppina, str. 149.
53
Do slične podele, ali kad je u pitanju savremena nemačka drama, dolazi i strazburški
profesor Emanuel Beag; v. Béhague, Emmanuel: Le théâtre dans le réel, Formes d'un
théâtre politique allemand après la réunification (1990-2000), Presses Universitaires de
Strasbourg, 2006. 382 str., v. posebno str. 123-131.
54
Lehmann, str. 45.

Miloš Lazin Nova drama – nova gluma?

 14

formiranje “novog glumca”, razmišljanje o novom

individuumu.

Da li je obrt moguć?

Koliko ovakva spoznaja zavisi od pozorišne

prakse, toliko i od pedagoškog rada i iskustva koje će u
novonastaloj situaciji ponuditi glumačke škole. Ukoliko se
ograničimo na postojeće u zemljama kojima smo se u ovom
tekstu bavili (gde im je broj u poslednjih petnaestak godina
naglo povećan, proces koji bi se mogao i nastaviti), mogla bi
se predložiti sledeća polazišta za razmišljanje55:
- ojačati inovatorsku ulogu “Akademija” (za
igru kakva bi, na filmu, često zaboravljanom
u pedagoškom radu, i pozorištu, mogla biti)
na uštrb konzervatorske (formiranje glumaca
za pozorišta kakva imamo)
- usredsrediti pedagoški rad na ono što Boro
Stjepanović, pozivajući se na Gavellu, naziva
“glumom samom”56,
- osloboditi se dogme “repertoarskog glumca”
koja polazi od predpostavke da je svaki
profesionalac u stanju “sve da igra”, te što
ranije ponuditi studentu različite postulate
istraživanja ličnog izraza i iskaza,
- osloboditi studij istoricističkog balasta,
ambicije da tokom školovanja polaznike
treba “prošetati” kroz sve epohe istorije
dramske književnosti (mnogo ređe
pozorišta!?), što je u dosadašnjoj praksi često
55
Predlozi proizlaze i iz mojih skorašnjih iskustava, rada na predstavi Ler, prema tekstu
Maje Pelević, sa studentima četvrte godine Odsjeka dramska umjetnost – gluma Fakulteta
humanističkih nauka Univerziteta Džemal Bijedić u Mostaru (školska godina 2005/06.) i na
tekstu Diši Asje Srnec Todorović, sa studentima druge godine Odsjeka kazališne umjetnosti
Umjetničke akademije Sveučilišta Josipa Jurja Strossmayera u Osijeku (2006/07.).
56
V. istoimeno poglavlje, Gluma I, str. 57-68.

Miloš Lazin Nova drama – nova gluma?

 15

prećutno podrazumevalo obavezu škole da

ponudi modele kako treba igrati, na primer,
vodvilj ili antičku tragediju57,
- izbeći predrasudu da je tzv. “realistička” igra
(najčešće izučavana na drugoj godini studija)
“osnov” glume,
- povećati broj savremenih komada u
vežbama, i to od prve godine,
- dopustiti polaznicima tokom studija
mogućnost učešća u kreiranju igre od njenih
stvaralačkih “prapočetaka” (od pisanja, ili
početka rada reditelja), što bi navodilo na
tesnu saradnju (gde je to moguće) sa
odsecima dramaturgije i režije, odnosno sa
njihovim polaznicima,
- otvoriti što veću mogućnost uvida u
pretpostavku da je gluma prevashodno igra,
ne samo interpretacija teksta ili igra prema
tekstu.
Nova drama postavlja niz pitanja sadašnjim i
budućim pozorišnim stvaraocima, istovremeno nudeći
mogućnosti preispitivanja postojećih “modela” pozorišne
prakse. Dalekosežnost njenih izazova je tim značajnija jer
koincidira sa sve raširenijim osećajem neophodnosti promena,
kako organizacije pozorišnog stvaralaštva tako i njegove
društvene uloge.
Pozorište je kao medij danas gurnuto na
društvenu (civilizacijsku?) marginu. Istovremeno, sve su
jasniji znaci povećavanja društvenog značaja te njegove
“marginalne uloge”.

57
Što je (evo samo jednog primera) na beogradskoj akademiji produžilo do sedamdesetih
godina Tanhover-Crnobori “socrealističko” tumačenje antičkih monologa izgrađeno u JDP-u
ranih pedesetih.

Miloš Lazin Nova drama – nova gluma?

 16

Nova drama nudi prostor za preispitivanje ove

“nove” pozicije.
Miloš Lazin

Miloš Lazin Nova drama – nova gluma?