‫چاه هاي نفت هوشمند‬

‫آنچه امروزه ذهن بسياري از توليدكنندگان" نفت جهان را به خود مشغول كرده‪ ،‬چگونگي افزايش عرضه است‪.‬‬
‫توليدكنندگان عمده ناچارند براي برطرف ساختن نيازهاي بازار‪ -‬كه برآورد شده از حجم كنوني‪ 85‬ميليون بشكه در روز‬
‫به‪ 120‬ميليون بشكه تا سال‪ 2030‬مي رسد‪ -‬از تجهيزات و امكانات به مراتب پيچيده تري استفاده كنند‪.‬‬
‫بسياري از ميدان هاي عمده نفت و گاز جهان‪ ،‬چندين دهه است كه به طور مداوم مورد بهره برداري قرار گرفته اند‪ .‬از‬
‫اين رو استخراج نفت و گاز بيشتر از اين ميدان ها‪ ،‬مقوله اي بس پيچيده و دشوار مي نمايد‪ ".‬عالوه براين‪ ،‬انتظار مي رود‬
‫آن دسته از ميدانهايي كه در دست اكتشاف قرار دارند يا بناست توسعه يابند‪ ،‬استحصال و خروجي كمتري داشته باشند‪.‬‬
‫اينجاست كه مبحث جديدي به نام »چاههاي هوشمند« و »استخراج هوشمندانه" نفت و گاز« مطرح مي شود‪ .‬كارشناسان‬
‫انرژي معتقدند" بازار آينده نفت و گاز در دست توليدكنندگاني خواهد بود كه از فناوري هاي هوشمند در امر اكتشاف و‬
‫استخراج بهره بگيرند‪.‬‬
‫چندي پيش »ياپ فان بالگوين« مدير برنامه ميدان هاي هوشمند در كمپاني شل‪ ،‬طي يك كنفرانس شبكه اي زواياي جديدي‬
‫از اين فناوري را نمايان ساخت‪.‬‬
‫بالگوين در بخشي از سخنانش گفت‪ :‬خبر خوش اين است كه ما مي دانيم بخش عمده نفت‪ ،‬كجا خوابيده است‪ .‬اين نفت‬
‫درهمان محل هايي قرار دارد كه ساليان سال مورد استخراج و بهره برداري قرار داشته است‪.‬‬
‫به گفته بالگوين‪ ،‬كمپاني نفتي شل استفاده از نسل جديدي از تجهيزات ويژه چاههاي نفت را با هدف افزايش توان بازيابي و‬
‫استخراج و توسعه ميدان هاي حاشيه اي با هزينه هاي به صرفه و اقتصادي آغاز كرده است‪ .‬اين امر با ارايه اطالعات‬
‫واقعي و دقيق از جريان استخراج‪ ،‬كمپوزيسيون سياالت ساختاري و فشار و دماي داخل چاه به مهندسان و اپراتورها ميسر‬
‫شده است‪.‬‬
‫براساس تحقيقات»مجمع پژوهشي انرژي كمبريج« (‪، )CERA‬با بهره گيري از اين فناوري مي توان حجم بازيابي و‬
‫استخراج (ريكاوري) از ميدان هاي نفتي را تا‪ 8‬درصد افزايش داد كه البته حجم بسيار كالني است‪.‬‬
‫بالگوين در رابطه با برآورد اين مجمع پژوهشي گفت‪ :‬شركت شل دريافته است كه اين ادعا‪ ،‬صحت دارد‪ .‬در بهره گيري‬
‫از فناوري جديد‪ ،‬ما حتي به منافعي دست يافته ايم كه هرگز پيش بيني نكرده بوديم‪ .‬البته بايد اذعان داشت كه كسب بهترين‬
‫نتيجه منوط به كنار هم گذاشتن تمام عناصر الزم از جمله مقياس‪ ،‬نمونه سازي‪ ،‬تصميم گيري و اجراست‪ .‬شاخص هاي‬
‫بهره برداري هوشمند از يك ميدان نفت و گاز اين است كه ابتدا ذخاير ميدان را اندازه بگيريد‪ ،‬سپس از محتويات‪ ،‬فعل و‬
‫انفعاالت و هر آنچه در اين ميدان ممكن است در جريان باشد نمونه سازي كنيد‪ ،‬آنگاه مجموعه تصميم هاي خود را اتخاذ‬
‫كنيد و سپس وارد مرحله اجراي تصميمات شويد‪.‬‬
‫در حقيقت دستاورد كمپاني شل از فناوري جديد بسيار فراتر از آماري است كه مجمع پژوهشي انرژي كمبريج تخمين زده‪.‬‬
‫توان استخراج ذخاير نفتي در حوزه عملياتي شل در كشور كوچك اما نفت خيز برونئي‪ ،‬پس از به كارگيري فن آوري‬
‫هوشمند‪ 20‬درصد افزايش يافته است‪ .‬امروزه در برونئي تمام چاههاي نفتي تحت فناوري هوشمند فعال هستند‪.‬‬
‫به خاطر پيچيدگي مطالعات زمين شناسي در برونئي‪ ،‬تا چندين سال بعد از اكتشاف نفت در اين كشور سال(‪ ،)1975‬هيچ‬
 ‫استخراجي صورت نگرفت‪ .‬در واقع حفر چاههاي هوشمند بود كه صنعت نفت را در اين كشور احيا كرد‪.‬‬
‫دامنه امتيازهاي فناوري چاههاي هوشمند بسيار گسترده است و بخشهاي مختلف از جمله اكتشاف‪ ،‬حفاري و استخراج را‬
‫در بر مي گيرد‪.‬‬

‫به لطف اين فناوري‪ ،‬سكوهاي نفتي كمتري ساخته مي شوند و حجم تردد و آمد و شد نيروي انساني نيز كاهش محسوسي‬
‫پيدا مي كند‪ ".‬در نتيجه دخالت و نقطه تماس انسان با محيط زيست هم كاهش مي يابد‪ .‬بنا به آمار رسمي‪ ،‬شركت شل تا‬
‫پايان سال‪ 2004‬ميالدي‪ ،‬بالغ بر‪ 900‬ميليون دالر از محل‬
‫بهره گيري از چاههاي هوشمند" در خليج مكزيك‪ ،‬برونئي‪ ،‬مالزي و درياي شمال اضافه درآمد كسب كرد‪ .‬بخش عمده اين‬
‫اضافه درآمد در پي كاهش هزينه هاي انساني‪ ،‬كاهش دخالت فيزيكي‪ ،‬صرفه جويي دروقت به ويژه در چاههاي آب عميق‬
‫و جبران ضرر ناشي از تأخير در تحويل(به سبب دشواري هاي استخراج) حاصل شده است‪.‬‬
‫در حال حاضر فناوري چاههاي هوشمند با عناوين مختلفي در اختيار شركت هاي نفتي عمده و مطرح قرار گرفته است‪ .‬به‬
‫عنوان مثال سيستم استخراج هوشمند در كمپاني پتورو(‪ )PETORO‬با عنوان ‪( Smart Operations‬عمليات هوشمند)‬
‫شناخته مي شود‪ .‬شركت »هايدرو« (‪ )Hydro‬نام‬
‫»‪( «eOperations‬عمليات الكترونيكي) را براي سيستم خود انتخاب كرده و كمپاني »اسكلومبرگر« (‬
‫‪ )Schlumberger‬نيز عنوان چاههاي هوشمند را روي سيستم خود گذاشته است‪ ،‬ولي ماهيت كار در تمامي اين سيستم‬
‫ها يكسان و مشابه است‪ .‬هوشمندي يك چاه برگرفته از عملكرد حسگرهايي است كه بر جريان مايعات داخل چاه‪ ،‬به ويژه‬
‫از نظر تركيب آب و نفت نظارت مي كنند‪ ".‬نسبت و حجم جريان‪ ،‬فشار و دماي داخل چاه توسط اين سنسورها چك مي شود‬
‫و تصويري دقيق از آنچه صدها متر زيرزمين در جريان است‪ ،‬در اختيار اپراتور قرار مي گيرد‪.‬‬
‫اوج رقابت سيستم هاي هوشمند‪ ،‬اما‪ ،‬در فالت قاره نروژ نمود دارد‪ .‬جايي كه با‪ 3/9‬ميليارد متر مكعب ذخيره نفت برآورد‬
‫شده‪ ،‬به عرصه اي براي جوالندهي غول هاي نفتي جهان تبديل شده است‪ .‬براي مثال‪ ،‬كمپاني»استت اُيل« كه هم اكنون با‬
‫متوسط ضريب استخراج‪ 45‬درصدي از چاههاي دريايي فالت قاره نروژ بهره برداري مي كند" اعالم كرد با سيستم هاي‬
‫هوشمند خود اين ضريب را تا سال‪ 2008‬به‪ 55‬درصد خواهد رساند‪ .‬در خاورميانه عربستان سعودي پيشگام استفاده از‬
‫چاههاي هوشمند است‪ .‬در همين حال عمان نيز اعالم كرده كه با فن آوري هوشمند حجم استخراج نفتي خود را تا‪50‬‬
‫درصد افزايش داده است‪.‬‬
‫اگر چه فن آوري جديد با كاهش تداخل انساني در عمليات اكتشاف و استخراج‪ ،‬سود فراواني را عايد شركتهاي نفتي كرده‬
‫است اما به عقيده تمام كارشناسان هنوز با ايده به »صفر رساندن تداخل انساني« فاصله فراوان دارد‪.‬‬
‫ممكن است تجهيزات هوشمند امروزي از حضور فيزيكي انسان در محل پروژه كاسته باشند‪ ،‬اما نبايد فراموش كرد‪ ،‬همين‬
‫تجهيزات ابتدا نياز به اپراتور و سپس نياز به تعمير و نگهداري دارند‪» .‬ياپ فان بالگوين« معتقد است‪:‬‬
‫»روزي خواهد رسيد كه تمام تجهيزات و دستگاهها را به طور اتوماتيك كنترل كنيم‪ .‬اما فعالً هنوز به حضور و مداخله‬
‫فيزيكي نيروي انساني نياز داريم‪«.‬‬
‫فناوري هوشمند در صنعت نفت البته تنها به چاههاي نفتي محدود نمي شود‪ .‬بنا است اين فناوري در آينده نزديك به خطوط‬
‫لوله هم سرايت كند‪ .‬آنچه در اين عرصه مطرح است‪ ،‬به كارگيري سنسورهايي است كه بتوانند روي خطوط لوله‬
‫زيرزميني سوار شده و به صورت چهار بعدي بر اتفاقات زير زمين نظارت كنند‪ .‬توسط اين سنسورها مي توان دريافت كه‬
‫در كدام قسمت‪ ،‬آب با نفت تالقي دارد‪ ،‬آن گاه مي توان جريان آب را با لوله هاي هوشمند از مسير نفت دور كرد‪ .‬همچنين‬
‫مي توان اعماق چاههاي قديمي را از نظر حجم آب تركيبي با نفت بررسي كرد و دريافت كه آيا دور كردن مسير آب از‬
‫نفت ميسر است يا خير‪.‬‬
‫طبيعي است كه روشن شدن اين مسأله نقش مهمي در آينده بهره برداري از چاههاي نفتي دارد‪ .‬شركتهاي نفتي اگر دريابند‬
‫كه چاه مورد نظر آنها ديگر غنا و بهره دهي گذشته را ندارد‪ ،‬اقدام به توقف استخراج و بستن چاه مي كنند كه اين امر‪ ،‬به‬
‫نوعي با كاهش ضرر و افزايش خالص درآمد مترادف است‪.‬‬
‫ترجمه‪ :‬فرهاد فرجاد‬
‫منبع‪ :‬مجله پايپ الين (‪ ، )Pipeline‬جوالي‪2007‬‬
‫__________________‬