Unite2 PDF

2.
ÜNİTE
İÇ VE DIŞ AYDINLATMA
KONULAR
1. .Aydınlatma
2. Işık ve Aydınlatma birimleri
3. İç Aydınlatma
4. Aydınlatma Çeşitleri
5. Lamba Armatürleri
6. İç Aydınlatmanın Hesaplanması
7. Dış Aydınlatma
2. SINIF ELEKTRİK TESİSATÇILIĞI
ELEKTRİK TESİSAT BİLGİSİ
2.1 AYDINLATMA
Işık hayattır. Yaşamımızın her kısmında ışık vardır. Işık temel gereksinmeleri-
mizden biridir. Çevremizi diğer duyularımızla da algılayabilir, tanımlayabiliriz kuşku-
suz; ama gözümüz ile bu algılama ve tanımlama, çok daha kolay ve ayrıntı düzeyin-
de kesin olabilmektedir. Ancak, görebilmek için öncelikle ışık ve onun yansıyabildiği
yüzeylerin olması şarttır. Günlük yaşamımızda, herhangi bir eylemi gerçekleştirmek
için ışık yayan, yansıtan ya da geçiren bir nesnenin varlığı çoğunlukla yeterli olma-
maktadır. Kısaca, bir mekânı herhangi bir kaynakla ışıklandırmak, aydınlatma olma-
makta; sadece insanın sağa sola çarpmaması ya da çoğu kez, bir görsel eylemi bü-
yük bir rahatsızlık duyumu içinde ve yalnızca kısa bir süre için gerçekleştirmesine
olanak vermektedir. Ama, aydınlatma biliminin temel ilkeleri göz önüne alınarak
düzenlenmiş bir çevrede, kullanıcınınki çoğunlukla insandır görsel konfor gereksin-
meleri yerine getirilmitir.
Bir çevrenin doğru aydınlatılması ile fizyolojik ve psikolojik açılardan görsel
konfor koşullarına ulaştırılması önemlidir.
2.2 IŞIK VE AYDINLATMA BİRİMLERİ
Bilindiği gibi ışık, gözümüzü etkilemekle görme duyumunu doğuran bir enerji
şeklidir. Bu enerji, her biri bağımsız iki anlayışın geliştirdiği teorilerle tanımlanmak-
tadır.
• Işık kaynakları, çeşitli yayınlarda farklı sistemlerde sınıflandırılmaktadır. Işık
üretimleri açısından ışık kaynakları şunlardır.
• Birincil ışık kaynakları; kendi kendilerine ışık yayabilen nesnelerdir, (güneş,
mum, akkor telli lamba, vb.)
• İkincil ışık kaynakları; birincil ışık kaynaklarından aldıkları ışığı yansıtarak
ya da geçirerek ışık yayan nesnelerdir, (ay, atmosfer, pencere, duvar yüzeyi,
vb.) Bir diğer sınıflandırma, ışık kaynaklarının geometrik biçimlerine göre
yapılmaktadır;
• Noktasal ışık kaynakları,
• Çizgisel ışık kaynakları,
• Yüzeysel ışık kaynakları olarak sıralanmaktadır.
Işığın kökenine göre ışık kaynakları sınıflandırıldığında;
• Doğal ışık kaynakları, güneş, gökyüzü, pencere, v.b.,
• Yapma (yapay) ışık kaynakları, mum, akkor telli lamba v.b.olarak iki ana
grupta toplandığını görmekteyiz.
40
• Gözün görme yeteneği artar ( görüş keskinliği, görme hızı artar).

• Göz sağlığı korunur, görme bozuklukları önlenmiş olur.
• Görsel performans artacağından, yapılan işin verimi artar böylece ekono-
mik yarar sağlanır.
• Psikolojik açıdan da görsel konfor sağlanır. Yararlanıcı içinde bulunduğu
ortamda kendini daha mutlu hisseder.
• İyi görememe ya da görme yanılgılarından doğabilecek kazalar azalır.
• Güvenlik duygusu sağlanır.
Resim 2.1 örnek aydınlatma
2.3 İÇ AYDINLATMA
2.3.1 Işık Akısı Tanımı
Işık akısı Lümen ( lm ); bir ışık kaynağının her doğrultuda verdiği toplam ışık
miktarıdır. Işık kaynağına verilen elektrik enerjisinin, ışık enerjisine dönüşen kısmı-
dır. Buna kullanılan armatürün verimi de diyebiliriz. Işık akış ı harfi ile gösteri-
lir.
2.3.2 Aydınlık Şiddeti Tanımı
Birim yüzeye düşen ışık akısı toplamına aydınlık şiddeti denir. Bir ışık kaynağı-
nın her doğrultuda verdiği ışık seviyesini belirtir. Aydınlık şiddetinin birimi lükstür.
2.4 AYDINLATMA ÇEŞİTLERİ
2.4.1 Aydınlatmanın Türleri

• Doğal Aydınlatma: Ana kaynağı güneş olan gün ışığının, görsel konfor ge-
41
reksinmelerini karşılamak üzere tasarlanan aydınlatma sistemi olarak ta-

nımlanabilmektedir.
• Yapma (Yapay) Aydınlatma: Yapma ışık kaynaklarından üretilen ışığın, gör-
sel konfor gereksinmelerini karşılamak üzere tasarlanan aydınlatma siste-
mi olarak tanımlanabilmektedir,
• Bütünleşik Aydınlatma: Görsel konfor gereksinmelerini karşılamada, gün
ışığının yetersiz kaldığı durumlarda takviye edici olarak yapma ışığın kulla-
nıldığı aydınlatma sistemi olarak tanımlanabilmektedir.
• Aydınlatılan yere göre sınıflandırmada ise, aydınlatmanın iki türde ele alın-
dığını görüyoruz ki bu konuda yazılmış birçok kaynakta bu sınıflandırmayı
görmemiz olasıdır.
• İç Aydınlatma: Çeşitli yapısal öğelerle dış çevreden ayrılmış, iç mekânların
aydınlatma sistemini konu alır.
• Dış Aydınlatma: Bina dışı çeşitli ölçekteki yapma çevrenin aydınlatma sis-
temini konu alır.
2.5 LAMBA ARMATÜRLERİ
İç aydınlatma tesislerinde kullanılan armatürlerin standardı Türk Standartları
Enstitüsü tarafından (TS–593, TS–3430, TS–8697- ve TS–8698) yapılmıştır ve armatür
imalatında kullanılan malzemelerde TS uygunluk belgesi aranmaktadır.
Armatürler isminin önündeki harflerle belirtilir.
2.5.1 Akkor Flamanlı ve Gazlı Deşarj Ampul Armatürleri

Çeşitli tipleri vardır, bunları sırayla inceleyelim.
2.5.1.1 Tip A Tijli (Sarkıtlı) Armatür
25-30 cm çapında opal cam globlu, 150 cm uzunluğunda, tijli (sarkıtlı) alümin-
yumdan yapılmış armatürdür.
Resim 2.2. Tijli armatür
42
2.5.1.2 Tip B1 Tavan Armatürü

25- 30 cm çapında opal cam globlu armatürdür.
Resim 2.3 Tavan armatürü
2.5.1.3 Tip B2 Tavan Armatürü

25- 30 cm çapında opal cam globlu, alüminyumdan yapılmış, sürgülü tutucu-
lu, 0,50 mm kalınlığında DKP sac gövdeli armatürdür
2.5.1.4 Tip C Porselen Kaideli Armatür
16- 21,5 cm çapında, lastik contalı, vidalı opal cam globlu duvar veya tavan
armatürüdür.
2.5.1.5 Tip E Çelik Telli Kafesli Etanş Armatür
Üzerinde çelik tel kafes bulunan, camlı, lastik contalı, özel alüminyum altlıklı,
kolayca açılmayacak Şekilde üretilen armatürdür. Tavan ve duvar için iki ayrı tipte
üretilir.
Resim 2.4 Çelik telli etanş armatür
43
2.5.1.6 Tip G Çift Duylu Tijli (Sarkıtlı) Armatür

Tip A tijli armatürün iki duylu olarak üretilen bir çeşididir.
2.5.1.7 Tip H Atelye Armatürü
Tavan yüksekliği fazla olan atölye, spor salonu fabrika gibi yerlerde kullanılan
yapısında yaklaşık 40 cm çapında 1mm sacdan emaye fırın boyalı, kontak iticili ve
soket sıkıştırma yayı, porselen duyu bulunan armatürdür.
Yapısına ek olarak gerektiğinde kondansatör, balast, tij ve cam takılabilir.
Resim 2.5 Atölye armatürü
2.5.1.8 Tip J 1 Asma Tavan Armatürü

Yapısında yuvarlak kordon, duy ve rozansı bulunan armatürdür. Tavan arma-
türüdür
Resim 2.6 Asma tavan armatürü
44
2.5.1.9 Tip L Etanş Armatür

Dökme demir veya alüminyum gövdeli, opal cam veya şeffaf globlu, lastik
contalı armatürdür.
Gövdesi nemli ve tozlu yerler için özel üretilir.
2.5.1.10 Tip N Avize Armatürü
Tij uzunluğu 60 ile 80 cm arasında değişen, madeni kolları ve porselen duyu
bulunan armatürdür. N1 tipi bir kollu, N2 iki ve üç kollu N3 tipi 4 ve 5 kolludur
Resim 2.7 Avize armatürü
2.5.1.11 Tip O Aplik Armatürü

Yapısında madeni kol, opal cam glob ve porselen duy olan armatürdür
Resim 2.8 Aplik armatür
45
2.5.1.12 Tip SS1 Spor Salonu Akkor Flamanlı veya Gazlı Deşarj Ampul
Armatürü
40-60 cm çapında emaye kaplamalı, alüminyum reflektörlü, havalandırma dü-
zeneği bulunan, armatürün ön kısmı top çarpmalarına karşı dayanıklı açılıp kapana-
bilen tel kafesli armatürdür.
E27 veya E40 porselen duylu armatürdür.
Tip SS2 armatürü ise Tip SS1’in balastlı olan tipidir
Resim 2.9 Spor salonu armatürü
2.5.1.13 Projektör Armatürler

Kullanım yerleri cephe aydınlatmaları, tarihi binalar, limanlar, antiyeler, oto-
parklar, spor salonları, depolar, müzeler vb. yerlerdir.
Resim 2.10 Projektör armatür
46
2.5.3 Acil Aydınlatma Armatürleri

Bu armatürler kaçış yolları üzerinde, yürüme düzeyinde (tabanda) en az 1 lux,
acil aydınlatma süresinin sonunda en az 0,5 lux olacak şekilde yerleşim yapılır.
Bu armatürler elektrik kesintisinden sonra en az 1 saat süreyle aydınlatma ya-
pabilir. Bu süre binanın büyüklüğü ve insan yüküne göre 1,5 saat, 2 saat ya da 3 saat
olabilir
Resim2.11 Acil aydınlatma armatürü
Acil aydınlatma armatürleri, aynı zamanda yönlendirme amacıyla da kullanıla-

caksa, işaretin harf yüksekliğinin 200 katı, görülebilirliğin üst sınırı olarak değerlen-
dirilir ve armatür sayısı buna göre tespit edilir
Bu armatürler çıkış kapılarının üzerine; yangın ihbar butonları civarına, yön-
lendirme levhaları yakınına, merdivenlere, dönüş noktalarına, yangın söndürücüler
yakınına, seviye değişim yerlerine, kesişme noktalarına, çıkış kapılarının dışına, yük-
sek riskli alanlara, koridorlara, yürüyen merdivenlere vb. montaj yapılır.
2.6 İÇ AYDINLATMANIN HESAPLANMASI
2.6.1Aydınlatma Hesabı
Doğru aydınlatma için çeşitli veriler ve hesaplamalar kullanılmaktadır. Burada
size verilen tablolar örnekleme şeklindedir. Bu verilerle yetinmeyip, daha özel uy-
gulamalar yapabilirsiniz. Bir mekânın aydınlatılması hesapları ve etkenleri aşağıda
aşama aşama açıklanmıştır.
47
2.6.1.1 Önemli Maddelerin Yansıtma Katsayıları

Aşağıdaki tabloda bazı malzemelerin renk durumlarına göre yansıma katsayı-
ları verilmiştir. Bu katsayıları hesaplamada kullanabilirsiniz.
Tablo 2.1: Bazı malzeme ve duvar renklerinin yansıma katsayıları
2.6.1.2. En Az Aydınlatma Şiddeti Tablosu
Tablo 2.2 k değerlerine göre oda aydınlatma verimi η
48
Tablo 2.3 Bazı mekanların asgari aydınlatma şiddetleri, E
Tabloda bazı mekânlarda kullanılması istenen asgari aydınlatma şiddetleri ve-

rilmiştir. Tabloda günümüzde kullanılan her mekâna yer verilmemiştir. Hesaplama-
larda karŞınıza çıkacak başka mekânlar için tablonun detayını araştırınız.
Aydınlatma hesabı yapılırken, aydınlatma projesi çizilecek mekânların özellik-
leri dikkate alınmalıdır.
2.6.1.3 Çeşitli Lambaların Güç ve Işık Akıları Tablosu
Tablo 2.4 Çeşitli lambaların güç ve ışık akıları tablosu
49
2.6.1.4 Aydınlatma Hesabı Formülleri

• Oda İndeksi k = oda indeksi
a = odanın kısa kenar uzunluğu
= b = odanın uzun kenar uzunluğu
H = armatürle, çalışma yüzeyi arasındaki yük-
seklik
Bu değerler kullanılarak, oda indeksi k değeri hesaplanır.
• Armatürün Çalışma Düzlemine Uzaklığı

Her armatür yerine monte edildiğinde lamba genellikle tavandan 20 ile 60 cm
aşağıdadır. B tipi glop armatürlerde mesafe alınmaz, ama örneğin avizeler için tij
boyu 60 cm alınabilir. Çalışma düzlemi de genellikle masa boyu olan yerden 70- 80
cm olarak düşünülür. Oturma düzleminde de 50 – 60 cm düşünülebilir.
Şekil 2.1 Çalışma düzlemi
• Gerekli Toplam Işık Akısı
50
• Ampul Sayısı
Ampul sayısı, gerekli toplam ışık akısının lambanın ışık akısına oranı olarak ta-
nımlanabilir.
Z = Ampul sayısı
= = toplam ışık akısı: lümen
φ = Iışık akısı: lümen
• Armatür Sayısının Belirlenmesi

Daha önce oda indeksi k değerini hesaplamıştık, bilinen değerler yardımı ile
kullanılacak armatür sayısı (n) hesaplanır.
n = Kullanılacak armatür sayısı

d = tesisin kirlenme faktörü
= A = odanın alanı ( a * b )
E = oda aydınlatma Şiddeti: lüx
φ = ışık akısı: lümen
η = oda aydınlatma verimi
η = oda aydınlatma verimini temsil eder. Büyüklüğü tavanın, duvarın, zemi-

nin yansıtma faktörüne ve oda indeksinin değeri ile doğru orantılı olarak değişir. η
değeri de oda aydınlatma verimi tablosundan ( Tablo 2.3) seçilir.
φ = oda için seçilen, aydınlatma malzemesinin yapısına ve gücüne bağlı ola-
rak değişen ışık akısıdır. Işık akısı birimi lümendir.
Hesapladığımız k değerine göre, tablodan η değeri belirlenir. Aydınlatma
şiddetleri tablosundan, aydınlanacak oda için gerekli olan E (aydınlatma şiddeti :
Lüks ) değeri seçilir. Aydınlatma için kullanılacak malzeme seçildikten sonra, seçilen
malzemenin cinsine ve gücüne göre değişen ışık akısı tablodan belirlenir. Bilinen
bu değerlere göre odanın yeterli şiddetle aydınlatılması için gereken lamba sayısı
hesaplanır.
• Oluşan Aydınlık şiddeti
Oluşan aydınlık şiddeti, ampul sayısı belli olduktan sonra kaç lüks bir düzey
elde ettiğimizin hesaplanmasıdır.
= formülü ile hesaplanır.
2.7 DIŞ AYDINLATMA

• Yol, sokak, meydan ve kavşakların aydınlatılması
51
• Tünel ve alt geçitlerin aydınlatılması

• Açık endüstri ve inşaat alanlarının aydınlatılması
• Açık spor alanlarının aydınlatılması
• Anıt ve yapıların dış aydınlatılması (ışıklandırma)
• Bahçe, park, havuz ve fıskiyelerin aydınlatılması
• Işıklı işaret ve reklamlar
• Gar ve rıhtımların aydınlatılması
Yukarıdaki konuları kapsamına alan aydınlatma bölümüne dış aydınlatma de-
nir.
İç aydınlatmada olduğu gibi duvarla ve tavanla sınırlı bir ortam olmadığı için
dış aydınlatma tekniğinde farklar vardır.
2.7.1 Dış Aydınlatma Hesapları

Meydan, cadde veya sokakların aydınlatılmasında kullanılacak araçlar, direkler
veya gergi telleri üzerine monte edilirler. Bunlar aydınlatmanın yer düzlemi üzerin-
de eşit dağılımlı olabilmesi için yeter yükseklikte ve aralıklarda sıralanırlar. Bu değer-
ler ise kullanılacak ışık kaynakları ile aydınlatma araçlarının tipine göre değerler alır.
Dış aydınlatma hesaplarında noktasal aydınlatma hesabı görüşü uygulanır.
Aydınlatma aracının yolun en uzak bir noktasına ulaştırdığı ışık ışını ile sağladığı şid-
deti, standarttan az olmamalıdır. Bu değerin hesabında da yol üzerindeki bu nok-
tanın ışık kaynağı ile dik ekseni arasında yaptığı açı bulunur. Aydınlatma aracı ışık
eğrisinin bu açıdaki ışık şiddeti (I) alınarak hesaplamaya girilir.
Dış aydınlatma hesaplarında aydınlatmanın ters kare kanunu uygulanır. Ay-
dınlatma değeri, kaynağın şiddeti ile doğru ve alanın kaynağa olan mesafesi ile ters
orantılıdır.
Işık şiddeti I ile gösterilip, yarıçapı r olan bir kürenin alanı S= 4π olduğu için
ışık akısı da Ø=4πI olur.
E=Ø / S = 4πI / 4π = I / bulunur.
Aydınlık değeri, ışık şiddeti ile doğru ve aradaki uzaklığın karesi ile ters orantı-
lıdır. Buna aydınlatmada ters kare kanunu denir.
Işık, aydınlatılacak alana dik olarak yönlendiği yerlerde aydınlık değeri aşağı-
daki formüle göre bulunur.
52
Tablo 2.5 Aydınlatma tekniğindeki birimler, sembolleri ve tanımları
Şekil 2.2 Aydınlatılacak yerin yüksekliği
Aydınlatma değeri hesaplanacak nokta kaynağın dik ekseni ile (α) açısı farklı
ise (B noktasında) aydınlatma bu açı dikkate alınarak cosinüs teoremi ile bulunur
(Şekil 2.3).
53
Şekil 2.3
ÖRNEK 1:
5 metre yüksekliğinde bir gergi teli üzerine direk aydınlatma armatürü ve fla-
manlı çıplak 100 W’lık bir ampul asılmıştır. 6 metre genişliğindeki yol zemini üze-
rindeki aydınlatma değerlerinin (a) tam altında ve (b) yol kenarında hesaplanması
istenmiştir.
ÇÖZÜM:
100 W’lık ampulün ışık akısı 1380 lümendir. Işık dağılım eğrisinde alınacak de-
ğerler 1380 / 1000 = 1,38 katı yükseltilir. Buna göre 1000 lümenlik ışık dağılım eğrisi
0° açıdaki değeri 94 * 1,38 = 129,7 mum bulunur. Yol kenarı ise 31° açı eğilimlidir.
Eğriden 90 * 1,38 = 124,2 mum ışık şiddeti bulunur.
Bu değerlere göre:
Bulunan bu değerlere göre yol düzlemi 5,18 + 3,12 = 8,30 / 2 = 4,15 lükslük
ortalama aydınlık şiddeti ile aydınlatılmaktadır.

54
Tablo 2.6 Aydınlatmada kullanılan lambaların özellikleri

ÖRNEK 2:
7 metre yükseklikteki direkte bulunan 100 Wattlık bir akkor flamanlı lambanın
0°’deki aydınlık şiddeti nedir?
ÇÖZÜM:
100 Wattlık akkor flamanlı lambanın ışık akısı 1380 lümendir (tablo 2.6). Lam-
banın 0°’deki ışık şiddeti, 1000 lümen için 93 (cd) mumdur.
Eğride (B) harfi 1380 lümende gerçek ışık şiddeti:
ÖRNEK 3:
6 metre genişliğinde trafik yoğunluğu az olan yerleşim bölgesinde bir soka-
ğın aydınlatılması yapılacaktır. Aydınlatma aracı yol kenarındaki direkler üzerine
monte edilen cıva buharlı (ML) balastsız 160 W lambalardır. Aydınlatma aracının di-
rek yüksekliği 8 metre, direkler arasındaki mesafe 26 metre ve aydınlatma şiddeti
L =1-3 olduğuna göre sokağın aydınlık şiddetini, iki lamba arasındaki (13.m’de) ay-
dınlık değerlerini kontrol ediniz.
55
ÇÖZÜM:
160 W’lık cıva buharlı (ML) lambanın ışık akısı 2800 lümendir (tablo 2.8).
Tablo 2.7 Cıva buharlı lamba değerleri
Eğride A harfi 160 W cıva buharlı lamba kullanıldığına göre 2800 lümen verir.
Lambanın tam altında 0° aydınlık değeri, ışık dağılım eğrisinden α=0°, ışık şiddeti
I=200 cd(mum) bulunur.
Yol kenarındaki aydınlık şiddeti şu şekilde bulunur:
Cosα = a / h = 6 / 8 = 0,75 ise α = 41° bulunur. Armatürün ışık dağılım eğrisinden

41°’lik açıdaki ışık şiddeti (eğride b harfi ) I= 140 cd (mum ) bulunur.
Bu lambaya göre ışık akısı:

Aydınlık şiddeti;
56
Şekil 2.4
Direkler arasındaki açıklık 26 metre olduğunda;

a = 26 / 2 = 13 m olur.
tanα = a / h = 13 / 8 = 1,625 bulunur.
Buradan α = 58° ve cosα = 0,529 ve = 0,148 bulunur.
Armatürün ışık dağılım eğrisinden 58°’lik açıdaki ışık şiddeti (eğride c harfi) I =
90 cd (mum) bulunur. Bu lambaya göre:
.Cosα = (252 / 64) . 0,148 = 0,59 lüks

iki direk arasında kalan 13 metrede aydınlık şiddeti:
E = 0,59 + 0,59 = 1,18 Lüx olur.
Özet olarak aydınlatmada kullanılan ML – 160 W cıva buharlı lambanın arma-

türü ile lamba altında 8,7 Lüx, yol kenarlarında 2,62 Lüx, iki direk arasında 1,18 Lüx
değerlerinde aydınlatma sağlandığından saptanan değerlere uygundur.
ÖRNEK 4:
Bir tali yolda 4 metre yüksekliğindeki boru direğine akkor flamanlı 100 Wattlık
bir lamba asılmıştır. Aydınlatılacak olan 3 metre genişliğinde yol üzerindeki aydın-
latma değerlerini:
57
a) Direğin tam altında
b) Yol kenarında bulunuz.
ÇÖZÜM:
a) = 128,3 / 16 = 8,01 lüks

b) α açısını geometrik olarak tespit edersek:
Şekil 2.5
tanα = a / h = 3 / 4 = 0,75 bulunur. Buradan α = 36° ve cosα = 0,809 ve cosα

= 0,529 bulunur.
Armatürün ışık dağılım eğrisinden 36°’lik açıdaki ışık şiddeti I= 88 cd (mum )
bulunur. Bu lambaya göre ışık akısı:

. = (121,44 / 16) . 0,529 = 4,01 lüks
58
Bulunan bu değerlere göre yol düzlemi:

8,01 + 4,01 = 12,02 lüks
12,02 / 2 = 6,01 lükslük ortalama aydınlık şiddeti ile aydınlatılmaktadır.
2.7.1.1 Dış Aydınlatmada Aydınlık Şiddeti Değerleri
Tablo 2.8 Yol ve meydanlardaki aydınlık ihtiyacı
2.7.1.2 Aydınlatma Araçlarının Özellikleri
Tablo 2.9 Kullanılacak aydınlık araçlarındaki özellikler

Dış aydınlatmada, yansıtma kat sayısı aydınlatma hesaplarına katılmaz. Dış ay-
dınlatma armatürleri ışığı alt yarı uzaya yayarlar.
2.7.2.1 Işık Dağılım Eğrisi Bakımından Armatürler

Dış aydınlatmada kullanılan armatür çeşitleri ışık dağılım eğrisi bakımından
dörde ayrılır:
59
• Işık Dağılım Eğrisi Dar Olan Armatürler

İç yüzeyleri aynalı veya alüminyum reflektörlü olan bu armatürler; direk yük-
sekliği büyük, direkler arası uzaklığı küçük olan (yol ve demiryolu gibi) yerlerde kul-
lanılırlar. Bu tip armatürlerde yatay aydınlatma kuvvetli, düşey aydınlatma zayıf olur.
Aydınlığın düzgünlüğü orta seviyede olup kamaşma yapmaz.
• Işık Dağılım Eğrisi Orta Dar Olan Armatürler
Özellikle iç yüzeyleri emaye kaplı olan bu armatürler, lamba yüksekliği orta ve
lambalar arası uzaklığın fazla olduğu (fabrika koridorları gibi) yerlerde kullanılırlar.
Yatay ve düşey aydınlatması ile aydınlatma düzgünlüğü iyidir.
• Işık Dağılım Eğrisi Geniş Olan Armatürler
Bu armatürlerde ışık dağılım eğrisi geniştir. Bundan dolayı ışığı yanlara doğ-
ru yayarlar. Bu tip armatürlerde lamba yüksekliği orta, lambalar arası uzaklık büyük
olabilir. Yol, meydan ve kavşak aydınlatmalarında çok kullanılırlar. Yatay ve düşey
aydınlatması ile aydınlatma düzgünlüğü iyidir.
• Işık Dağılım Eğrisi Orta Geniş Olan Armatürler
Bu armatürler opal camdan yapılmış silindirik şekildedir. Bu tip armatürlerde,

lamba yüksekliği küçük ve lambalar arası uzaklık orta alınır. Fabrika, park ve pazar
yeri gibi yerlerin aydınlatılmasında kullanılırlar. Yatay ve düşey aydınlatma ve
aydınlatma düzgünlüğü iyidir. Kamaşma yoktur.
2.7.2.2 Kullanıldıkları Yerlere Göre Dış Aydınlatma Armatürleri

Kullanıldıkları yerlere göre aydınlatma armatürleri üçe ayrılır:
• Yol Armatürleri
Yol boylarında, cadde ve sokaklarda kullanılan cıva buharlı, sodyum buharlı
ve metal halinde ampullerin takılabildiği armatürlerdir. Yol durumuna göre uygun
yükseklikteki direklere montaj edilir. Taşıyıcı gövde, üst kapak, cam kapak, elektrik
ünitesi ve lamba taşıyıcı parçalardan oluşur. Dış etkilere dayanıklı malzemelerden
yapılır.
Resim 2.12 Cıva buharlı armatür
60
• Park ve Bahçe Armatürleri

Direk tipi, mantar tipi ve aplikler olarak üç kısma ayrılır.
Direk tipi armatürler, 2-3 metre arasında değişen boylarda yapılırlar. Akkor fla-
manlı, cıva buharlı ve kompakt floresan ampuller 1-2-3-4 adet olarak kullanılır. Her
direkte W otomatlı sigorta kutusu bulunur.
Mantar tipi armatürler, 50 cm ile 100 cm boylarında yapılır. Çim ve yürüyüş
yollarının aydınlatılmasında kullanılan dekoratif armatürlerdir.
Aplikler, duvara montaj edilen ve bulundukları alanı aydınlatan armatürlerdir.
• Projektörler
Anıt, meydan, bina dışı ve spor alanları gibi yüksek aydınlık şiddeti isteyen
yerlerin aydınlatılmasında kullanılır. Zemine veya yüksek direklere takılabilirler. Bu
projektörlerde yüksek basınçlı sodyum buharlı, metal hâlinde ve halojen lambalar
kullanılır. Projektörler, ışığın bakacağı yöne çeşitli açılarda yönlendirilir.
2.7.3 Yol, Kavşak, Meydan Aydınlatılmasında Kullanılacak

Armatürlerin Yerleştirilmesi
Armatürlerin kullanıldıkları yerlere, en verimli aydınlatma yapacak şekilde yer-
leştirilmeleri gerekmektedir.
2.7.3.1. Düz Yollarda Armatürlerin Yerleştirilmesi
Düz yollara yerleştirilen armatürler, yolun genişliği dikkate alınarak değişik
şekillerde yapılmaktadır.
• Askı Tipi Aydınlatma Armatürlerinin Yol Ortası Boyunca Bir Sıra Halin-
de Yerleştirilmesi
En az 6 metre olmakla beraber lamba yüksekliği yol genişliğine eşit olmalı-
dır.
Şekil 2.6 Askı tipi aydınlatma armatürlerin yol ortası boyunca bir sıra halinde
yerleŞtirilmesi
61
• Askı Tipi Aydınlatma Armatürlerinin Yan Yana İki Sıra Halinde Yerleş-
tirilmesi
Yol genişliği büyük ve direk yüksekliği yol genişliğine eşit olmayacaksa yan
yana iki sıra halinde yerleştirme yapılabilir.
Şekil 2.7Askı tipi aydınlatma armatürlerinin yan yana iki sıra hâlinde yerleştirilmesi
• Direk Tipi Aydınlatma Armatürlerinin Bir Sıra Hâlinde Yerleştirilmesi

Yol genişliği, lamba yüksekliğine eşit veya daha küçük olan yollarda tercih edi-
lir. Bu düzende lambalar, yolun bir tarafına döşenirler.
Şekil 2.8 Direk tipi aydınlatma armatürlerinin bir sıra hâlinde yerleştirilmesi
• Direk Tipi Aydınlatma Armatürlerinin Yan Yana iki Sıra Hâlinde Yerleştiril-
mesi
Yol genişliği, lamba yüksekliğinin 1,6 katından büyük olan yollarda tercih edi-
lir. Bu düzende lambalar, yolun iki tarafında karşılıklı olarak bulunurlar.

62
Şekil 2.9 Direk tipi aydınlatma armatürlerinin yan yana iki sıra hâlinde yerleştirilmesi
• Direk Tipi Aydınlatma Armatürlerinin Atlamalı Olarak iki Sıra Hâlinde Yer-
leştirilmesi
Yol genişliği, lamba yüksekliğinin 1-1,5 katı cıvarında olan yollarda kullanılır.
Bu düzende lambalar; yolun her iki tarafında, fakat kaydırılmış olarak döşenirler.
Şekil 2.10 Direk tipi aydınlatma armatürlerinin atlamalı olarak iki sıra hâlinde
yerleştirilmesi
• Direk Tipi Aydınlatma Armatürlerinin Konsollu iki Sıra Hâlinde Yerleştiril-

mesi
Bu düzen orta refüjde yapılır.
63

Şekil 2.11 Direk tipi aydınlatma armatürlerinin konsollu iki sıra hâlinde
yerleştirilmesi
2.7.3.2 Dönemeçler (Virajlarda) Armatürlerin Yerleştirilmesi

Dönemeçlerde lambalar arası mesafe, düz yollara göre daha kısa seçilir. Tek
yönlü yerleştirmede lambalar, virajın dış kısmına yerleştirilir. Lambalar arası mesa-
fe, yolun çapına göre düz yollardaki açıklığın 0,5-0,75 katı alınır. Yol ortası boyunca
sıralı veya iki sıralı yerleştirmede de lambalar arası mesafe, düz yollardaki açıklığın
0,5-0,75 katı alınır.
300 metreden büyük yarıçaplı dönemeçler, düz yol gibi aydınlatılır.

Şekil 2.12 Dönemeçlerde armatürlerin yerleştirilmesi
2.7.3.3 Kavşaklarda Armatürlerin Yerleştirilmesi

Trafiğin uzaktan daha iyi görülebilmesi için kavşaklardaki ışık akısının değeri
yol ışık akısı değerinin iki katı alınabilir. Kavşaklarda özel aydınlatma armatürleri kul-
lanılabilir. Kavşak yapısına uygun aydınlatma düzeni seçilir.
64
Şekil 2.13 Kavşaklarda armatürlerin yerleştirilmesi
2.7.3.4 Meydanlarda Armatürlerin Yerleştirilmesi

Meydanlarda geçişlerin çabuk ve güvenli olması için aydınlık düzeyinin, en az
trafik yoğunluğu fazla olan yolların aydınlık düzeyinde olması gerekir. Meydan ve
benzeri yerlerde aydınlık şiddetleri yüksek tutulur. Yaya trafiği fazla ise aydınlatma
şiddeti %50 daha artırılabilir. Meydanlarda geçişin çabuk ve güvenli olabilmesi için
armatür yerleşimine dikkat etmek gerekir. Kavşaklar, yüksek direklerle aydınlatılma-
lıdır. Çok sayıda normal boyda olan direkler yerine az sayıda yüksek direkler kulla-
nılmalıdır.
65
ÖZET
Işık hayattır. Yaşamımızın her kısmında ışık vardır. Işık temel gereksinmeleri-
mizden biridir. Çevremizi diğer duyularımızla da algılayabilir, tanımlayabiliriz kuşku-
suz; ama gözümüz ile bu algılama ve tanımlama, çok daha kolay ve ayrıntı düzeyin-
de kesin olabilmektedir.
Işık akısı Lümen ( lm ); bir ışık kaynağının her doğrultuda verdiği toplam ışık
miktarıdır.
Birim yüzeye düşen ışık akısı toplamına aydınlık şiddeti denir. Bir ışık kaynağı-
nın her doğrultuda verdiği ışık seviyesini belirtir. Aydınlık şiddetinin birimi lükstür.
İç aydınlatma tesislerinde kullanılan armatürlerin standardı Türk Standartları
Enstitüsü tarafından (TS–593, TS–3430, TS–8697- ve TS–8698) yapılmıştır ve armatür
imalatında kullanılan malzemelerde TS uygunluk belgesi aranmaktadır.
Bu değerler kullanılarak, oda indeksi k değeri hesaplanır.

Her armatür yerine monte edildiğinde lamba genellikle tavandan 20 ile 60 cm
aşağıdadır. B tipi glop armatürlerde mesafe alınmaz, ama örneğin avizeler için tij
boyu 60 cm alınabilir. Çalışma düzlemi de genellikle masa boyu olan yerden 70- 80
cm olarak düşünülür. Oturma düzleminde de 50 – 60 cm düşünülebilir.
Dış aydınlatma hesaplarında aydınlatmanın ters kare kanunu uygulanır. Ay-
dınlatma değeri, kaynağın şiddeti ile doğru ve alanın kaynağa olan mesafesi ile ters
orantılıdır.
Aydınlık değeri, ışık şiddeti ile doğru ve aradaki uzaklığın karesi ile ters orantı-
lıdır. Buna aydınlatmada ters kare kanunu denir.
Işık, aydınlatılacak alana dik olarak yönlendiği yerlerde aydınlık değeri aşağı-
daki formüle göre bulunur.
Armatürlerin kullanıldıkları yerlere, en verimli aydınlatma yapacak şekilde yer-

leştirilmeleri gerekmektedir.
Yol genişliği, lamba yüksekliğinin 1-1,5 katı civarında olan yollarda kullanılır.
66
Bu düzende lambalar; yolun her iki tarafında, fakat kaydırılmış olarak döşenirler.
Dönemeçlerde lambalar arası mesafe, düz yollara göre daha kısa seçilir. Tek
yönlü yerleştirmede lambalar, virajın dış kısmına yerleştirilir. Lambalar arası mesa-
fe, yolun çapına göre düz yollardaki açıklığın 0,5-0,75 katı alınır. Yol ortası boyunca
sıralı veya iki sıralı yerleştirmede de lambalar arası mesafe, düz yollardaki açıklığın
0,5-0,75 katı alınır.
300 metreden büyük yarıçaplı dönemeçler, düz yol gibi aydınlatılır.
Meydanlarda geçişlerin çabuk ve güvenli olması için aydınlık düzeyinin, en az
trafik yoğunluğu fazla olan yolların aydınlık düzeyinde olması gerekir. Meydan ve
benzeri yerlerde aydınlık şiddetleri yüksek tutulur. Yaya trafiği fazla ise aydınlatma
şiddeti %50 daha artırılabilir.
67
DEĞERLENDİRME SORULARI
Aşağıdaki cümleleri doğru ya da yanlış olarak değerlendiriniz.
1. ( )Işık gözümüzü etkilemekle görme sağlayan bir enerji şeklidir.
2. ( ) İyi bir aydınlatma ile gözün görme yeteneği artar
3. ( ) Birim yüzeye düşen ışık akısı toplamına aydınlık şiddeti denir.
4. ( ) Yapısında yuvarlak kordon duy ve rozansı bulunan duvar armatürüdür.
5. ( ) Aydınlatma hesabı yapılırken, aydınlatma projesi çizilecek mekanların
özellikleri dikkate alınmaz.
6. ( ) Her armatür yerine monte edildiğinde genellikle tavandan 20-60 cm
aşağıdadır.
7. ( ) Açık spor alanlarının aydınlatması dış aydınlatmadır.
8. ( ) Cıva buharlı ampüllerin takılabildiği armatür tipi yol armatürleri
değildir.
68

Unite2 PDF

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Unite2 PDF

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

2.

• Gözün görme yeteneği artar ( görüş keskinliği, görme hızı artar).

Resim 2.1 örnek aydınlatma

2.4.1 Aydınlatmanın Türleri

reksinmelerini karşılamak üzere tasarlanan aydınlatma sistemi olarak ta-

2.5.1 Akkor Flamanlı ve Gazlı Deşarj Ampul Armatürleri

Resim 2.2. Tijli armatür

2.5.1.2 Tip B1 Tavan Armatürü

Resim 2.3 Tavan armatürü

2.5.1.3 Tip B2 Tavan Armatürü

Resim 2.4 Çelik telli etanş armatür

2.5.1.6 Tip G Çift Duylu Tijli (Sarkıtlı) Armatür

Resim 2.5 Atölye armatürü

2.5.1.8 Tip J 1 Asma Tavan Armatürü

Resim 2.6 Asma tavan armatürü

2.5.1.9 Tip L Etanş Armatür

Resim 2.7 Avize armatürü

2.5.1.11 Tip O Aplik Armatürü

Resim 2.8 Aplik armatür

Resim 2.9 Spor salonu armatürü

2.5.1.13 Projektör Armatürler

Resim 2.10 Projektör armatür

2.5.3 Acil Aydınlatma Armatürleri

Resim2.11 Acil aydınlatma armatürü

Acil aydınlatma armatürleri, aynı zamanda yönlendirme amacıyla da kullanıla-

2.6 İÇ AYDINLATMANIN HESAPLANMASI

2.6.1.1 Önemli Maddelerin Yansıtma Katsayıları

Tablo 2.1: Bazı malzeme ve duvar renklerinin yansıma katsayıları

2.6.1.2. En Az Aydınlatma Şiddeti Tablosu

Tablo 2.2 k değerlerine göre oda aydınlatma verimi η

Tablo 2.3 Bazı mekanların asgari aydınlatma şiddetleri, E

Tabloda bazı mekânlarda kullanılması istenen asgari aydınlatma şiddetleri ve-

Tablo 2.4 Çeşitli lambaların güç ve ışık akıları tablosu

2.6.1.4 Aydınlatma Hesabı Formülleri

Bu değerler kullanılarak, oda indeksi k değeri hesaplanır.

• Armatürün Çalışma Düzlemine Uzaklığı

Şekil 2.1 Çalışma düzlemi

• Gerekli Toplam Işık Akısı

• Armatür Sayısının Belirlenmesi

n = Kullanılacak armatür sayısı

η = oda aydınlatma verimini temsil eder. Büyüklüğü tavanın, duvarın, zemi-

= formülü ile hesaplanır.

2.7 DIŞ AYDINLATMA

• Tünel ve alt geçitlerin aydınlatılması

2.7.1 Dış Aydınlatma Hesapları

E=Ø / S = 4πI / 4π = I / bulunur.

Tablo 2.5 Aydınlatma tekniğindeki birimler, sembolleri ve tanımları

Şekil 2.2 Aydınlatılacak yerin yüksekliği

Eğriden 90 * 1,38 = 124,2 mum ışık şiddeti bulunur.

Tablo 2.6 Aydınlatmada kullanılan lambaların özellikleri

Tablo 2.7 Cıva buharlı lamba değerleri

Yol kenarındaki aydınlık şiddeti şu şekilde bulunur:

Cosα = a / h = 6 / 8 = 0,75 ise α = 41° bulunur. Armatürün ışık dağılım eğrisinden

Bu lambaya göre ışık akısı:

Direkler arasındaki açıklık 26 metre olduğunda;

.Cosα = (252 / 64) . 0,148 = 0,59 lüks

Özet olarak aydınlatmada kullanılan ML – 160 W cıva buharlı lambanın arma-

a) Direğin tam altında

b) Yol kenarında bulunuz.

a) = 128,3 / 16 = 8,01 lüks

tanα = a / h = 3 / 4 = 0,75 bulunur. Buradan α = 36° ve cosα = 0,809 ve cosα

Bulunan bu değerlere göre yol düzlemi:

Tablo 2.8 Yol ve meydanlardaki aydınlık ihtiyacı