‫ﺑﺴﻢ ﺍﷲ ﺍﻟﺮﺣﻤﻦ ﺍﻟﺮﺣﻴﻢ‬

‫رﯾﺎﺿﯽ ﭘﯿﺸﺮﻓﺘﻪ )ﺗﺒﺪﯾﻞ اﻧﺮژي(‬

‫ﺳﯿﺪ روح اﷲ ﮐﺎﻇﻤﯽ‬

 :‫ﻣﻨﺎﺑﻊ‬
(‫ رﯾﺎﺿﯿﺎت ﻣﻬﻨﺪﺳﯽ ﭘﯿﺸﺮﻓﺘﻪ )ﺟﻠﺪ اول و دوم‬.1
‫ ﻣﻮﺳﺴﻪ اﻧﺘﺸﺎرات ﻋﻠﻤﯽ داﻧﺸﮕﺎه ﺻﻨﻌﺘﯽ ﺷﺮﯾﻒ‬،‫ ﺳﯿﺎﻣﮏ ﮐﺎﻇﻤﯽ‬:‫ ﺗﺮﺟﻤﻪ‬،‫ ﺑﺮت‬.‫ ﻟﻮﺋﯿﺲ ﺳﯽ‬،‫ﮐﻼرﻧﺲ ري واﯾﻠﯽ‬

2. Partial Differential Equations for Scientists and Engineer

Stanly J. Farlow

3. Linear Partial Differential Equations for Scientists and Engineers

Tyn Myint-U, Lokenath Debnath, Fourth Edition

4. Methods of Applied Mathematics

Francis B. Hildebrand, 2nd Edition

5. Advanced Modern Engineering Mathematics

Glyn James, 3rd Edition

‫ رﯾﺎﺿﯿﺎت ﻣﻬﻨﺪﺳﯽ ﭘﯿﺸﺮﻓﺘﻪ‬.6

‫ اﻧﺘﺸﺎرات داﻟﻔﮏ‬،‫ ﺷﺎﻫﺮﺿﺎﯾﯽ‬،‫ ﺷﯿﺪﻓﺮ‬:‫ ﺗﺮﺟﻤﻪ‬،‫اروﯾﻦ ﮐﺮوﯾﺖ ﺳﯿﮓ‬

‫ راﻫﻨﻤﺎي ﺣﻞ ﻣﺴﺎﯾﻞ رﯾﺎﺿﯿﺎت ﻣﻬﻨﺪﺳﯽ ﭘﯿﺸﺮﻓﺘﻪ‬.7

‫ ﻣﺎﻫﺮخ ﻣﻘﺼﻮدي‬:‫ ﻣﻮﻟﻒ‬،‫اروﯾﻦ ﮐﺮوﯾﺖ ﺳﯿﮓ‬
2
 ‫ﺳﺮﻓﺼﻠﻬﺎﯼ ﺍﺻﻠﯽ‪:‬‬

‫‪ .1‬ﻣﻌﺎدﻻت دﯾﻔﺮاﻧﺴﯿﻞ ﺟﺰﯾﯽ و ﺗﺒﺪﯾﻼت اﻧﺘﮕﺮاﻟﯽ و ‪...‬‬

‫‪ .2‬ﺗﻮاﺑﻊ ﻣﺨﺘﻠﻂ و ﺑﺎﻗﯿﻤﺎﻧﺪه و ‪...‬‬

‫‪ .3‬ﻣﺎﺗﺮﯾﺴﻬﺎ و ﺗﺎﻧﺴﻮرﻫﺎ‬

‫‪ .4‬ﺗﺌﻮري اﺧﺘﻼﻻت ﺟﺰﯾﯽ و ﺗﺌﻮري ﺗﻐﯿﯿﺮات‬

‫‪3‬‬
‫ﺑﺨﺶ اول‪ :‬ﻣﻌﺎدﻻت دﯾﻔﺮاﻧﺴﯿﻞ ﺟﺰﯾﯽ و ‪...‬‬

‫‪4‬‬
 ‫ﻣﻘﺪﻣﻪ‬
‫ﻣﻌﺎدﻻت دﯾﻔﺮاﻧﺴﯿﻞ ﺟﺰﯾﯽ ﯾﺎ ﭘﺎره اي )‪ (Partial Differential Equations‬ﮐﻪ ﺑﻪ اﺧﺘﺼﺎر ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ‪ PDE‬ﮔﻔﺘﻪ ﻣﯽ ﺷﻮد‪،‬‬
‫ﻧﻘﺶ ﻣﻬﻤﯽ در ﺗﻮﺻﯿﻒ ﭘﺪﯾﺪه ﻫﺎ در زﻣﯿﻨﻪ ﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻋﻠﻮم ﻣﺎﻧﻨﺪ دﯾﻨﺎﻣﯿﮏ ﺳﯿﺎﻻت‪ ،‬ﻣﮑﺎﻧﯿﮏ‪ ،‬اﭘﺘﯿﮏ‪ ،‬اﻧﺘﻘﺎل ﺣﺮارت‪،‬‬
‫ﻣﻐﻨﺎﻃﯿﺲ و ‪ ...‬اﯾﻔﺎ ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬

‫ﭼﻨﺪ ﻣﻄﻠﺐ درﺑﺎره ﻣﻌﺎدﻻت ‪:PDE‬‬

‫ﺑﺎﻻﺗﺮﯾﻦ ﻣﺸﺘﻖ ﻣﻮﺟﻮد در ﯾﮏ ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪ PDE‬را ﻣﺮﺗﺒﻪ آن ﮔﻮﯾﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫اﮔﺮ در ﻣﻌﺎدﻟﻪ اي ﻣﺘﻐﯿﺮ واﺑﺴﺘﻪ ﯾﺎ ﻣﺸﺘﻘﻬﺎﯾﺶ ﺑﻪ ﺗﻮان ﻧﺮﺳﯿﺪه ﯾﺎ در ﻫﻢ ﺿﺮب ﻧﺸﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﻌﺎدﻟﻪ »ﺧﻄﯽ« و در ﻏﯿﺮ‬ ‫‪-‬‬
‫اﯾﻦ ﺻﻮرت »ﻏﯿﺮﺧﻄﯽ« اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺿﺮاﯾﺐ اﯾﻦ ﻣﻌﺎدﻻت ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ ﺛﺎﺑﺖ ﯾﺎ ﻣﺘﻐﯿﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫‪-‬‬

‫رﯾﺎﺿﯽ ﭘﯿﺸﺮﻓﺘﻪ )ﺗﺒﺪﯾﻞ اﻧﺮژي(‬ ‫‪5‬‬

 ‫ﺗﻘﺴﯿﻢ ﺑﻨﺪي ﻣﻌﺎدﻻت ﭘﺎره اي‬
‫ﺷﮑﻞ ﮐﻠﯽ ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪ PDE‬دو ﻣﺘﻐﯿﺮه ﺧﻄﯽ درﺟﻪ ‪:2‬‬
‫‪A u xx  B u xy  C u yy  Du x  Eu y  Fu  G‬‬ ‫)‪(1‬‬

‫در ﻣﻌﺎدﻟﻪ )‪ (1‬اﮔﺮ ‪ G‬ﺑﺮاﺑﺮ ﺻﻔﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﻌﺎدﻟﻪ »ﻫﻤﮕﻦ« و در ﻏﯿﺮ اﯾﻨﺼﻮرت »ﻧﺎ ﻫﻤﮕﻦ« اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﯾﮏ ﺗﻘﺴﯿﻢ ﺑﻨﺪي ﺑﺮاي ﻣﻌﺎدﻻت ﭘﺎره اي ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﻣﻌﺎدﻟﻪ )‪ (1‬ﺑﺮ اﺳﺎس ﻋﻼﻣﺖ دﻟﺘﺎ اﺳﺖ‪:‬‬

‫ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪ PDE‬اﻧﺘﻘﺎل ﺣﺮارت و ﻧﻔﻮذ‬ ‫‪  B 2  4 AC  0‬‬ ‫ﺳﻬﻤﻮي‪ :‬اﮔﺮ‬ ‫‪.1‬‬

‫ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪ PDE‬ارﺗﻌﺎش و ﺣﺮﮐﺖ ﻣﻮج‬ ‫‪  B 2  4 AC  0‬‬ ‫ﻫﺬﻟﻮﻟﻮي‪ :‬اﮔﺮ‬ ‫‪.2‬‬

‫ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪ PDE‬ﺑﺮاي ﺗﻮﺻﯿﻒ ﺣﺎﻟﺖ ﭘﺎﯾﺪار‬ ‫‪  B 2  4 AC  0‬‬ ‫ﺑﯿﻀﻮي‪ :‬اﮔﺮ‬ ‫‪.3‬‬

‫در ﺣﺎﻟﺘﯽ ﮐﻪ ﺿﺮاﯾﺐ ﻣﺘﻐﯿﺮ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬وﺿﻌﯿﺖ ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﻣﯿﺘﻮاﻧﺪ از ﻧﻘﻄﻪ اي ﺑﻪ ﻧﻘﻄﻪ دﯾﮕﺮ ﺗﻐﯿﯿﺮ ﮐﻨﺪ‪.‬‬

‫رﯾﺎﺿﯽ ﭘﯿﺸﺮﻓﺘﻪ )ﺗﺒﺪﯾﻞ اﻧﺮژي(‬ ‫‪6‬‬

 ‫ﻣﻌﺎدﻻت ﺳﻬﻤﻮي‬
‫ﯾﮏ ﻣﯿﻠﻪ ﻣﺴﯽ ﮐﻪ ﻏﯿﺮ از دو ﺳﺮ آن ﺑﻘﯿﻪ آن ﻋﺎﯾﻖ اﺳﺖ را در ﻧﻈﺮ ﻣﯿﮕﯿﺮﯾﻢ‪ .‬آن را ﺑﺮاي ﻣﺪت ﻃﻮﻻﻧﯽ در ﻣﺤﯿﻄﯽ ﺑﺎ دﻣﺎي‬
‫‪ T0‬ﻗﺮار ﻣﯿﺪﻫﯿﻢ ﺗﺎ ﺗﻤﺎم ﻣﯿﻠﻪ ﺑﺎ ﻣﺤﯿﻂ ﻫﻢ دﻣﺎ ﺷﻮد‪ .‬ﺳﭙﺲ ﯾﮏ ﺳﺮ آن را در دﻣﺎي ‪ T1‬و ﺳﺮ دﯾﮕﺮ را در دﻣﺎي ‪ T2‬ﺛﺎﺑﺖ ﻧﮕﻪ‬
‫ﻣﯿﺪارﯾﻢ‪ .‬ﺗﻮﺻﯿﻒ رﯾﺎﺿﯽ اﯾﻦ آزﻣﺎﯾﺶ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﻌﺎدﻻت ‪ PDE‬زﯾﺮ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻣﻌﺎدﻻت ‪initial‬‬
‫)‪ boundary value problem (IBVP‬ﮔﻔﺘﻪ ﻣﯿﺸﻮد‪ .‬در ﻋﺒﺎرات زﯾﺮ )‪ boundary conditions(BCs‬ﺑﯿﺎﻧﮕﺮ ﺷﺮاﯾﻂ ﻣﺮزي‬
‫)‪ initial condition(IC‬ﻧﺸﺎن دﻫﻨﺪه ﺷﺮاﯾﻂ اوﻟﯿﻪ ﻣﺴﺎﻟﻪ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪PDE : ut   2 u xx‬‬ ‫‪0  x  l, 0  t  ‬‬

‫‪BCs : u (0, t )  T1‬‬ ‫‪0t ‬‬

‫‪u (l , t )  T2‬‬

‫‪IC :‬‬ ‫‪u ( x,0)  T0‬‬ ‫‪0 xl‬‬

‫رﯾﺎﺿﯽ ﭘﯿﺸﺮﻓﺘﻪ )ﺗﺒﺪﯾﻞ اﻧﺮژي(‬ ‫‪7‬‬

 ‫ﺑﯿﺎﻧﻬﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ‪ PDE‬و ‪BC‬‬
‫ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪ PDE‬ﻗﺒﻞ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﺮاﺳﺎس ﻋﻠﻢ اﻧﺘﻘﺎل ﺣﺮارت و ﺑﺎ ﺗﻮﺟﯿﻪ ﻣﻨﺎﺳﺐ رﯾﺎﺿﯽ ﺗﻮﺳﻂ داﻧﺸﺠﻮ ﺑﻪ دﺳﺖ ﺑﯿﺎﯾﺪ‪ .‬اﮔﺮ از ﺳﻄﺢ‬
‫ﺟﺎﻧﺒﯽ ﻣﯿﻠﻪ ﻫﻢ اﻧﺘﻘﺎل ﺣﺮارت وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﯾﺎ در داﺧﻞ ﻣﯿﻠﻪ ﻣﻨﺒﻊ ﺣﺮارت ﺑﺎﺷﺪ و ﯾﺎ ﺟﻨﺲ ﻣﯿﻠﻪ ﯾﮑﻨﻮاﺧﺖ ﻧﺒﺎﺷﺪ‪،‬‬
‫اﯾﻦ ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﺗﻐﯿﯿﺮ ﻣﯿﮑﻨﺪ ﮐﻪ در اداﻣﻪ ﺑﻪ ﺗﺮﺗﯿﺐ آورده ﺷﺪه اﺳﺖ‪:‬‬
‫‪ut   2 u xx   (u  u0 ) 0  ‬‬
‫) ‪ut   2 u xx  f ( x, t‬‬
‫‪ut   2 ( x) u xx‬‬

‫ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﺷﺮاﯾﻂ ﻣﺮزي ﻧﯿﺰ ﻣﯿﺘﻮاﻧﺪ ﻣﺘﻔﺎوت ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در اداﻣﻪ ﺷﺮاﯾﻂ ﻣﺮزي ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺑﺮاي ﺣﺎﻟﺘﻬﺎي دﻣﺎ ﻣﻌﯿﻦ‪ ،‬دﻣﺎي ﻣﺤﯿﻂ‬
‫ﻣﻌﯿﻦ و ﺷﺎر ﺣﺮارﺗﯽ ﻣﻌﯿﻦ آورده ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ ﺷﺮاﯾﻂ ﺑﺮاي ﻣﺴﺎﻟﻪ ﯾﮏ ﺑﻌﺪي اﺳﺖ و در آﻧﻬﺎ )‪ g(t‬ﯾﮏ ﺗﺎﺑﻊ ﻣﺸﺨﺺ‬

‫) ‪u  g (t‬‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬داﻧﺸﺠﻮ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﺘﻮاﻧﺪ اﯾﻦ ﺷﺮاﯾﻂ را ﺗﻮﺟﯿﻪ ﮐﻨﺪ‪.‬‬

‫) ‪u x   u  g (t‬‬
‫) ‪u x  g (t‬‬

‫رﯾﺎﺿﯽ ﭘﯿﺸﺮﻓﺘﻪ )ﺗﺒﺪﯾﻞ اﻧﺮژي(‬ ‫‪8‬‬

 ‫روش ﺟﺪاﯾﯽ ﻣﺘﻐﯿﺮﻫﺎ‬
‫روش ﺟﺪاﯾﯽ ﻣﺘﻐﯿﺮﻫﺎ ﺑﺮاي ﺣﻞ ﻣﻌﺎدﻻت ﭘﺎره اي ﺧﻄﯽ و ﻫﻤﮕﻦ )ﺑﺎ ﺿﺮاﯾﺐ ﺛﺎﺑﺖ ﯾﺎ ﻣﺘﻐﯿﺮ( ﺑﺎ ﺷﺮاﯾﻂ ﻣﺮزي ﻣﺬﮐﻮر در اداﻣﻪ‬
‫ﺑﻪ ﮐﺎر ﻣﯿﺮود‪ 4 .‬ﺿﺮﯾﺐ ﺑﻪ ﮐﺎر رﻓﺘﻪ ﻣﻘﺎدﯾﺮ ﺛﺎﺑﺖ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ u x (0, t )   u (0, t )  0‬‬
‫‪ u x (l , t )   u (l , t )  0‬‬

‫ﺣﺎل اﯾﻦ روش را ﺑﺎ ﺑﺮرﺳﯽ ﻣﺜﺎل زﯾﺮ ﻣﻄﺮح ﻣﯿﮑﻨﯿﻢ‪:‬‬

‫‪PDE : ut   2 u xx‬‬ ‫‪0  x  1, 0  t  ‬‬
‫‪BCs : u (0, t )  0‬‬ ‫‪0t‬‬
‫‪u (1, t )  0‬‬
‫‪IC :‬‬ ‫‪u ( x ,0 )   ( x ) 0  x  1‬‬

‫ﺟﻮاب را ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﻣﻘﺎﺑﻞ ﮔﺮﻓﺘﻪ و در ‪ PDE‬ﺟﺎﮔﺬاري ﻣﯿﮑﻨﯿﻢ‪:‬‬

‫) ‪u ( x , t )  X ( x ) T (t‬‬ ‫)‪(2‬‬

‫رﯾﺎﺿﯽ ﭘﯿﺸﺮﻓﺘﻪ )ﺗﺒﺪﯾﻞ اﻧﺮژي(‬ ‫‪9‬‬

 ‫روش ﺟﺪاﯾﯽ ﻣﺘﻐﯿﺮﻫﺎ‬
‫) ‪T (t‬‬ ‫)‪X ( x‬‬
‫) ‪u ( x, t )  X ( x) T (t‬‬ ‫‪‬‬ ‫) ‪X ( x) T (t )   2 X ( x ) T (t‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫) ‪ 2 T (t ) X ( x‬‬
‫ﭼﻮن ﻃﺮف ﭼﭗ ﻋﺒﺎرت ﺑﺎﻻ ﻓﻘﻂ ﺗﺎﺑﻊ ‪ t‬و ﻃﺮف راﺳﺖ آن ﻓﻘﻂ ﺗﺎﺑﻊ ‪ x‬اﺳﺖ‪ ،‬ﭘﺲ ﻋﺒﺎرت ﺑﺎﻻ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﺮاﺑﺮ ﯾﮏ ﻋﺪد ﺛﺎﺑﺖ)‪(k‬‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در ﻧﺘﯿﺠﻪ ‪ PDE‬درﺟﻪ ‪ 2‬ﺑﻪ دو ‪ ODE‬ﺗﺒﺪﯾﻞ ﻣﯿﺸﻮد‪.‬‬

‫‪T‬‬ ‫‪X ‬‬ ‫‪T  k  2 T  0‬‬

‫‪2‬‬
‫‪‬‬ ‫‪k‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ T X‬‬ ‫‪ X   k X  0‬‬
‫در ﻋﺒﺎرت ﺑﺎﻻ ‪ k‬ﻧﺒﺎﯾﺪ ﺻﻔﺮ ﯾﺎ ﻣﺜﺒﺖ ﺑﺎﺷﺪ ﭼﺮا؟ )از اﯾﻦ ﭘﺲ ﻫﺮﺟﺎ ﺑﻪ اﯾﻦ ﺻﻮرت آورده ﺷﺪ‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ داﻧﺸﺠﻮ ﺑﺎﯾﺪ ﻋﻠﺖ را‬
‫ﺑﺮرﺳﯽ ﮐﻨﺪ(‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ آن را ﺑﺮاﺑﺮ ﯾﮏ ﻣﻘﺪار ﻫﻤﯿﺸﻪ ﻣﻨﻔﯽ ﻣﯿﮕﯿﺮﯾﻢ‪:‬‬

‫‪T  2  2 T  0‬‬
‫‪k  2‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ X   2 X  0‬‬

‫رﯾﺎﺿﯽ ﭘﯿﺸﺮﻓﺘﻪ )ﺗﺒﺪﯾﻞ اﻧﺮژي(‬ ‫‪10‬‬

 ‫روش ﺟﺪاﯾﯽ ﻣﺘﻐﯿﺮﻫﺎ )اداﻣﻪ(‬
‫ﺟﻮب ﻣﻌﺎدﻻت ﻗﺒﻞ را از »ﻣﻌﺎدﻻت دﯾﻔﺮاﻧﺴﯿﻞ« ﺑﻪ دﺳﺖ آورده و در راﺑﻄﻪ )‪ (2‬ﺟﺎﮔﺬاري ﻣﯿﮑﻨﯿﻢ‪:‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪T (t )  A1 e    t‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫])‪u ( x, t )  e   t [ A sin ( x)  B cos ( x‬‬

‫)‪ X ( x)  A2 sin ( x)  B2 cos ( x‬‬

‫ﺑﻪ اﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﺷﮑﻞ ﮐﻠﯽ ﺟﻮاب ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﯽ آﯾﺪ اﻣﺎ ﻣﻘﺎدﯾﺮ ‪ B ،A‬و ‪ ‬ﻫﻨﻮز ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻧﺸﺪه اﻧﺪ‪ .‬ﺣﺎل ﺟﻮاب ﺑﺎﻻ را در ﺷﺮاﯾﻂ‬
‫ﻣﺮزي ﻗﺮار ﻣﯿﺪﻫﯿﻢ‪:‬‬
‫‪u (0, t )  0  B  0‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪u (1, t )  0  A e   sin   0  sin   0     ,  2 , ...,  n n  1,2,3,...‬‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ ( n ) 2 t‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪ un ( x, t )  An e‬‬ ‫)‪sin (n x)  u ( x, t )   un ( x, t )   An e ( n ) t sin (n x‬‬
‫‪n 1‬‬ ‫‪n 1‬‬

‫رﯾﺎﺿﯽ ﭘﯿﺸﺮﻓﺘﻪ )ﺗﺒﺪﯾﻞ اﻧﺮژي(‬ ‫‪11‬‬

 ‫روش ﺟﺪاﯾﯽ ﻣﺘﻐﯿﺮﻫﺎ )اداﻣﻪ(‬
‫ﺣﺎل ﻋﺒﺎرت ﺑﻪ دﺳﺖ آﻣﺪه را در ﺷﺮط اوﻟﯿﻪ ﻗﺮار ﻣﯿﺪﻫﯿﻢ‪:‬‬
‫‪‬‬
‫‪u ( x,0)   ( x) ‬‬ ‫)‪ A sin (n x)   ( x‬‬
‫‪n 1‬‬
‫‪n‬‬ ‫‪  ( x)  A1 sin ( x)  A2 sin (2 x)  ...‬‬

‫ﺣﺎل ﻃﺮﻓﯿﻦ ﻋﺒﺎرت ﺑﺎﻻ را در ‪ sin mx‬ﺿﺮب ﮐﺮده و از ﺣﺎﺻﻞ روي ‪ 0‬ﺗﺎ ‪ 1‬اﻧﺘﮕﺮال ﻣﯿﮕﯿﺮﯾﻢ‪:‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪ 1‬‬

‫‪  ( x) sin (m x) dx    A sin (n x) sin (m x) dx‬‬

‫‪0‬‬ ‫‪n 1 0‬‬
‫‪n‬‬ ‫)‪(3‬‬

‫ﺣﺎل از راﺑﻄﻪ زﯾﺮ ﺑﺮاي ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻃﺮف راﺳﺖ راﺑﻄﻪ ﺑﺎﻻ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯿﮑﻨﯿﻢ‪:‬‬

‫‪1‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪mn‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪sin‬‬ ‫(‬ ‫‪n‬‬‫‪‬‬ ‫‪x‬‬ ‫)‬ ‫‪sin‬‬ ‫(‬ ‫‪m‬‬‫‪‬‬ ‫‪x‬‬ ‫)‬ ‫‪dx‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫)‪(4‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪mn‬‬

‫رﯾﺎﺿﯽ ﭘﯿﺸﺮﻓﺘﻪ )ﺗﺒﺪﯾﻞ اﻧﺮژي(‬ ‫‪12‬‬

 ‫روش ﺟﺪاﯾﯽ ﻣﺘﻐﯿﺮﻫﺎ )اداﻣﻪ(‬
‫در ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻣﯿﺘﻮان ﺿﺮاﯾﺐ را ﺑﻪ ﺷﮑﻞ زﯾﺮ ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻧﻤﻮد‪:‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪Am‬‬
‫‪(3), (4) ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫(‬ ‫‪x‬‬ ‫)‬ ‫‪sin‬‬ ‫(‬ ‫‪m‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪x‬‬ ‫)‬ ‫‪dx‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪A‬‬‫‪m‬‬ ‫‪ (m x) dx ‬‬
‫‪sin‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬
‫‪2‬‬
‫‪1‬‬
‫‪An  2   ( x) sin (n x) dx‬‬
‫‪0‬‬ ‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﺟﻮاب ﻧﻬﺎﯾﯽ ﺑﻪ ﺻﻮرت زﯾﺮ ﺑﯿﺎن ﻣﯿﺸﻮد‪:‬‬
‫‪‬‬ ‫‪ 1‬‬ ‫‪ ( n ) 2 t‬‬
‫‪u ( x, t )    2   ( ) sin (n  ) d e‬‬
‫‪‬‬ ‫)‪sin (n x‬‬
‫‪n 1  0‬‬ ‫‪‬‬
‫ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ ﮐﻪ ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻣﯿﺸﻮد ﺑﺎ ﮔﺬﺷﺖ زﻣﺎن ﻃﻮﻻﻧﯽ دﻣﺎي ﮐﻞ ﻣﯿﻠﻪ ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﺻﻔﺮ ﻣﯿﺮود ﮐﻪ اﯾﻦ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺷﺮاﯾﻂ ﻣﺮزي‬
‫ﻣﻮرد اﻧﺘﻈﺎر ﺑﻮد‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ وﺟﻮد ﺗﺮم ﻧﻤﺎﯾﯽ در راﺑﻄﻪ ﺑﺎﻻ ﻣﯿﺘﻮان ﮔﻔﺖ ﮐﻪ ﺟﻤﻼت اول ﻣﯿﺘﻮاﻧﻨﺪ اﺛﺮ ﺑﯿﺸﺘﺮي از‬
‫ﺟﻤﻼت ﺑﻌﺪ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ و در ﻣﻮاردي در ﮐﺎرﺑﺮدﻫﺎي ﻣﻬﻨﺪﺳﯽ ﻣﯿﺘﻮان ﺑﻪ ﭼﻨﺪ ﺟﻤﻠﻪ اوﻟﯿﻪ اﮐﺘﻔﺎ ﮐﺮد‪.‬‬

‫رﯾﺎﺿﯽ ﭘﯿﺸﺮﻓﺘﻪ )ﺗﺒﺪﯾﻞ اﻧﺮژي(‬ ‫‪13‬‬

 ‫ﺷﺮاﯾﻂ ﻣﺮزي ﻏﯿﺮﻫﻤﮕﻦ‬
‫اﮔﺮ ﺷﺮاﯾﻂ ﻣﺮزي ﻫﻤﮕﻦ ﻧﺒﺎﺷﺪ ﺑﺎﯾﺪ در ﺻﻮرت اﻣﮑﺎن آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ ﻧﺤﻮي ﺑﻪ ﻫﻤﮕﻦ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﮐﻨﯿﻢ‪ .‬اﮔﺮ ﭘﺲ از اﯾﻦ ﺗﻐﯿﯿﺮ ‪PDE‬‬
‫ﻫﻢ ﻫﻤﮕﻦ ﺷﺪ‪ ،‬ﻣﯿﺘﻮان آن را ﺑﺎ روش ﺟﺪاﯾﯽ ﻣﺘﻐﯿﺮ ﺣﻞ ﮐﺮد‪ .‬در ﻏﯿﺮ اﯾﻨﺼﻮرت ﻣﯿﺘﻮان از ﺳﺎﯾﺮ روﺷﻬﺎ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺗﺒﺪﯾﻞ اﻧﺘﮕﺮاﻟﯽ‬
‫اﺳﺘﻔﺎده ﮐﺮد‪ .‬ﻣﺴﺎﻟﻪ ﻣﻘﺎﺑﻞ را در ﻧﻈﺮ ﺑﮕﯿﺮﯾﺪ‪:‬‬
‫‪ut   2 u xx‬‬ ‫‪0  x  L, 0  t  ‬‬
‫‪u (0, t )  k1‬‬ ‫‪0t ‬‬
‫‪u ( L, t )  k 2‬‬
‫‪u ( x ,0 )   ( x ) 0  x  L‬‬

‫ﻣﯿﺪاﻧﯿﻢ ﮐﻪ ﺟﻮاب اﯾﻦ ﻣﺴﺎﻟﻪ در ﺑﯿﻨﻬﺎﯾﺖ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﯾﮏ ﺗﻮزﯾﻊ ﺧﻄﯽ ﺑﯿﻦ ‪ k1‬و ‪ k2‬ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﺟﻮاب ‪ u‬را ﺑﻪ ﺻﻮرت‬
‫ﻣﺠﻤﻮع ﯾﮏ ﺟﻮاب ﭘﺎﯾﺪار و ﯾﮏ ﺟﻮاب ﮔﺬرا در ﻧﻈﺮ ﻣﯿﮕﯿﺮﯾﻢ‪:‬‬
‫‪‬‬ ‫‪x‬‬ ‫‪‬‬
‫) ‪u ( x, t )  steady state  transient  k1  (k 2  k1 )  U ( x, t‬‬
‫‪‬‬ ‫‪L‬‬ ‫‪‬‬

‫رﯾﺎﺿﯽ ﭘﯿﺸﺮﻓﺘﻪ )ﺗﺒﺪﯾﻞ اﻧﺮژي(‬ ‫‪14‬‬

 ‫ﺷﺮاﯾﻂ ﻣﺮزي ﻏﯿﺮﻫﻤﮕﻦ‬
‫ﺑﺎ اﻋﻤﺎل اﯾﻦ ﺗﻐﯿﯿﺮ و ﺟﺎﮔﺬاري در ﻣﻌﺎدﻟﻪ اﺻﻠﯽ‪ PDE ،‬ﺟﺪﯾﺪ ﺑﻪ ﺻﻮرت زﯾﺮ ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﯽ آﯾﺪ ﮐﻪ داراي ﺷﺮاﯾﻂ ﻣﺮزي ﻫﻤﮕﻦ‬

‫‪U t   2 U xx‬‬ ‫‪0  x  L, 0  t  ‬‬ ‫اﺳﺖ‪:‬‬

‫‪U (0, t )  0‬‬ ‫‪0t ‬‬
‫‪U ( L, t )  0‬‬
‫‪x‬‬
‫‪U ( x,0)   ( x )  [k1 ‬‬ ‫) ‪( k 2  k1 )]   ( x‬‬ ‫‪0 x L‬‬
‫‪L‬‬
‫ﮐﻪ ﺟﻮاب آن ﺑﻪ ﺷﮑﻞ زﯾﺮ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪) :‬ﭼﺮا؟(‬
‫‪‬‬‫‪ 1‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ ( n ) 2 t‬‬
‫( ‪U ( x, t )    2   ( ) sin‬‬
‫‪‬‬ ‫‪n‬‬ ‫‪) d e‬‬ ‫) ‪sin (n x‬‬
‫‪n 1  0‬‬
‫‪L‬‬ ‫‪L‬‬
‫‪‬‬
‫) ‪u (0, t )  g1 (t‬‬
‫) ‪u ( L , t )  g 2 (t‬‬ ‫ﺑﻪ ﻃﻮر ﮐﻠﯽ ﺷﺮاﯾﻂ ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺑﺎ ﺗﺒﺪﯾﻞ زﯾﺮ ﺑﻪ ﻫﻤﮕﻦ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﻣﯿﺸﻮد‪:‬‬
‫‪x‬‬
‫‪u ( x, t )  [ g1 (t ) ‬‬ ‫)‪( g 2 (t )  g1 (t ))]  U(x,t‬‬
‫‪L‬‬
‫رﯾﺎﺿﯽ ﭘﯿﺸﺮﻓﺘﻪ )ﺗﺒﺪﯾﻞ اﻧﺮژي(‬ ‫‪15‬‬
 ‫ﺷﺮاﯾﻂ ﻣﺮزي ﻏﯿﺮﻫﻤﮕﻦ‬
‫‪ut   2 u xx‬‬ ‫‪0  x  L, 0  t  ‬‬ ‫ﺣﺎل‪ PDE‬ﻣﻘﺎﺑﻞ را در ﻧﻈﺮ ﺑﮕﯿﺮﯾﺪ‪:‬‬
‫‪u (0, t )  g1 (t ) 0  t  ‬‬
‫) ‪u x ( L, t )  h u ( L, t )  g 2 (t‬‬
‫‪u ( x ,0 )   ( x ) 0  x  L‬‬
‫ﺑﺮاي ﺗﺒﺪﯾﻞ ﺷﺮاﯾﻂ ﻣﺮزي ﻧﺎﻫﻤﮕﻦ ﺑﻪ ﻫﻤﮕﻦ از ﺗﺒﺪﯾﻞ زﯾﺮ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯿﮑﻨﯿﻢ‪:‬‬
‫‪x‬‬ ‫‪x‬‬
‫) ‪u ( x, t )  A(t )[1  ]  B(t )[ ]  U ( x,t‬‬
‫‪L‬‬ ‫‪L‬‬
‫ﮐﻪ در آن ﻗﺴﻤﺖ ﭘﺎﯾﺪار ﺑﺮاﺑﺮ اﺳﺖ ﺑﺎ‪:‬‬
‫‪x‬‬ ‫‪x‬‬
‫] [) ‪S ( x, t )  A(t )[1  ]  B(t‬‬
‫‪L‬‬ ‫‪L‬‬

‫ﺑﺮاي اﯾﻨﮑﻪ ﺷﺮاﯾﻂ ﻣﺮزي ﺑﺮاي ‪ ،U‬ﻫﻤﮕﻦ ﺷﻮد ﺑﺎﯾﺪ رواﺑﻂ )‪ (5‬ﺣﺎﮐﻢ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ از آن ﻣﯿﺘﻮان ﺗﻮاﺑﻊ ‪ A‬و ‪ B‬را ﺑﻪ دﺳﺖ آورد‪:‬‬
‫) ‪ A(t )  g1 (t‬‬
‫‪‬‬ ‫‪S‬‬ ‫(‬ ‫‪0‬‬‫‪,‬‬ ‫‪t‬‬ ‫)‬ ‫‪‬‬ ‫‪g‬‬ ‫‪1‬‬ ‫(‬‫‪t‬‬ ‫)‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫(‬‫‪5‬‬‫)‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫) ‪g1 (t )  Lg 2 (t‬‬
‫) ‪S x ( L, t )  h S ( L, t )  g 2 (t‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪B‬‬ ‫(‬‫‪t‬‬ ‫)‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪1 L h‬‬
‫رﯾﺎﺿﯽ ﭘﯿﺸﺮﻓﺘﻪ )ﺗﺒﺪﯾﻞ اﻧﺮژي(‬ ‫‪16‬‬
 ‫ﺷﺮاﯾﻂ ﻣﺮزي ﻏﯿﺮﻫﻤﮕﻦ‬
‫‪x g (t )  g 2 (t ) x‬‬
‫‪u ( x, t )  g1 (t )[1  ]  1‬‬ ‫) ‪[ ]  U ( x,t‬‬ ‫)‪(6‬‬
‫‪L‬‬ ‫‪1 L h‬‬ ‫‪L‬‬

‫در ﻧﺘﯿﺠﻪ ﺑﺎ ﺗﺒﺪﯾﻞ )‪ PDE ،(6‬اوﻟﯿﻪ ﺑﻪ ‪ PDE‬زﯾﺮ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﻣﯿﺸﻮد ﮐﻪ ﺑﺮﺧﻼف ﻣﻮرد ﻗﺒﻞ‪ ،‬ﺧﻮد ﻣﻌﺎدﻟﻪ آن ﻫﻤﮕﻦ ﻧﺒﻮده و ﺑﺎﯾﺪ‬
‫ﺑﺮاي ﺣﻞ آن ﺑﻪ ﺟﺎي روش ﺟﺪاﯾﯽ ﻣﺘﻐﯿﺮﻫﺎ از روﺷﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺗﺒﺪﯾﻞ اﻧﺘﮕﺮاﻟﯽ اﺳﺘﻔﺎده ﮐﺮد ﮐﻪ در آﯾﻨﺪه ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﯽ ﻗﺮار‬
‫ﻣﯿﮕﯿﺮد‪.‬‬
‫‪2‬‬
‫‪U t   U xx  St‬‬ ‫‪0  x  L, 0  t  ‬‬
‫‪U (0, t )  0‬‬ ‫‪0t ‬‬
‫‪U x ( L, t )  h U ( L, t )  0‬‬
‫) ‪U ( x ,0 )   ( x )  S ( x ,0‬‬ ‫‪0 x L‬‬

‫رﯾﺎﺿﯽ ﭘﯿﺸﺮﻓﺘﻪ )ﺗﺒﺪﯾﻞ اﻧﺮژي(‬ ‫‪17‬‬

 ‫ﺗﺒﺪﯾﻞ ﻣﺴﺎﻟﻪ ﺑﻪ ﯾﮏ ﻣﺴﺎﻟﻪ ﺳﺎده ﺗﺮ‬
‫در ﻣﻮاردي ﻣﯿﺘﻮان ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﺗﺮﻓﻨﺪﻫﺎﯾﯽ ﯾﮏ ‪ PDE‬ﻣﺸﮑﻞ را ﺑﻪ ﯾﮏ ‪ PDE‬آﺳﺎﻧﺘﺮ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﮐﺮد‪ .‬در دو ﻣﺜﺎل ﺑﻌﺪ اﯾﻦ‬

‫‪ut   2 u xx   u‬‬ ‫‪0  x  1, 0  t  ‬‬ ‫ﻣﻄﻠﺐ ﻧﺸﺎن داده ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪u (0, t )  0‬‬ ‫‪0t‬‬
‫‪u (1, t )  0‬‬
‫‪u ( x ,0 )   ( x ) 0  x  1‬‬

‫ﺑﺎ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﺗﺎﺑﻊ ‪ w‬ﺑﻪ ﺻﻮرت راﺑﻄﻪ زﯾﺮ و ﺟﺎﯾﮕﺰﯾﻦ ﮐﺮدن در ‪ PDE‬ﺑﺎﻻ‪ ،‬ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ ﮐﻪ ﻧﺸﺎن داده ﺷﺪه اﺳﺖ ﻣﯿﺘﻮان ﺑﻪ‬
‫‪ PDE‬آﺳﺎﻧﺘﺮ و آﺷﻨﺎي ﭘﺎﯾﯿﻦ رﺳﯿﺪ‪.‬‬

‫‪ t‬‬ ‫‪ t‬‬ ‫‪wt   2 wxx‬‬ ‫‪0  x  1, 0  t  ‬‬

‫‪ut    e w  e‬‬ ‫‪wt‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪w(0, t )  0‬‬ ‫‪0t‬‬
‫‪u ( x, t )  e   t w( x, t )  u x  e   t w x‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪ t‬‬ ‫‪w(1, t )  0‬‬
‫‪u‬‬
‫‪ xx‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪e‬‬ ‫‪w xx‬‬ ‫‪w( x,0)   ( x ) 0  x  1‬‬

‫رﯾﺎﺿﯽ ﭘﯿﺸﺮﻓﺘﻪ )ﺗﺒﺪﯾﻞ اﻧﺮژي(‬ ‫‪18‬‬

 ‫ﺗﺒﺪﯾﻞ ﻣﺴﺎﻟﻪ ﺑﻪ ﯾﮏ ﻣﺴﺎﻟﻪ ﺳﺎده ﺗﺮ‬
‫ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﻣﯿﺘﻮان ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﺗﺒﺪﯾﻞ زﯾﺮ ﻣﻌﺎدﻟﻪ )‪ (7‬را ﺑﻪ ﻣﻌﺎدﻟﻪ )‪ (8‬ﺗﺒﺪﯾﻞ ﻧﻤﻮد‪) .‬ﭼﺮا؟(‬

‫‪ ( x  t / 2 ) / 2 2‬‬
‫‪u ( x, t )  e‬‬ ‫) ‪w( x, t‬‬
‫‪ut   2 u xx  u x‬‬ ‫) ‪(7‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪wt   2 wxx‬‬ ‫)‪(8‬‬

‫رﯾﺎﺿﯽ ﭘﯿﺸﺮﻓﺘﻪ )ﺗﺒﺪﯾﻞ اﻧﺮژي(‬ ‫‪19‬‬

 ‫ﺗﻮاﺑﻊ ﻣﺘﻌﺎﻣﺪ‬
‫در اﯾﻦ ﻗﺴﻤﺖ ﺑﺤﺚ ﺗﻮاﺑﻊ ﻣﺘﻌﺎﻣﺪ‪ ،‬در ﻗﺎﻟﺐ ﺑﺮرﺳﯽ ﯾﮏ ﻣﺜﺎل ﻣﻄﺮح ﻣﯿﺸﻮد‪ .‬ﻫﻤﺎن ﻣﺜﺎل ﻣﯿﻠﻪ ﻣﺴﯽ ﮐﻪ ﭘﯿﺶ از اﯾﻦ ﺑﺮرﺳﯽ‬
‫ﺷﺪ را در ﻧﻈﺮ ﺑﮕﯿﺮﯾﺪ ﺑﺎ اﯾﻦ ﺗﻔﺎوت ﮐﻪ اﯾﻦ ﺑﺎر اﮔﺮﭼﻪ دﻣﺎي ﯾﮏ ﺳﺮ آن روي ﺻﻔﺮ ﺛﺎﺑﺖ ﻧﮕﻬﺪاﺷﺘﻪ ﺷﺪه‪ ،‬وﻟﯽ ﺳﻤﺖ را ﺳﺖ‬
‫آن ﺑﻪ ﺻﻮرت آزاداﻧﻪ در ﻣﺤﯿﻄﯽ ﺑﺎ دﻣﺎي ﺻﻔﺮ ﻗﺮار دارد‪ .‬ﺗﻮزﯾﻊ دﻣﺎي اوﻟﯿﻪ ﻧﯿﺰ ﺑﺎ ﺗﺎﺑﻊ ‪ ‬ﻣﻌﺮﻓﯽ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﯿﺎن ﻣﻌﺎدﻻت‬

‫‪2‬‬
‫ﺑﻪ ﺻﻮرت زﯾﺮ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪:‬‬
‫‪ut   u xx‬‬ ‫‪0  x  L, 0  t  ‬‬
‫‪u (0, t )  0‬‬ ‫‪0t ‬‬
‫‪u x ( L, t )  h u ( L, t )  0‬‬
‫‪u ( x ,0 )   ( x ) 0  x  L‬‬

‫ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از روش ﺟﺪاﯾﯽ ﻣﺘﻐﯿﺮﻫﺎ و ﻃﯽ ﮐﺮدن ﻫﻤﺎن روﻧﺪ ﻗﺒﻠﯽ ﺧﻮاﻫﯿﻢ داﺷﺖ‪:‬‬
‫) ‪T (t‬‬ ‫) ‪X ( x‬‬
‫‪u ( x, t )  X ( x ) T (t )  2‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ 2‬‬
‫)‪ T (t ) X ( x‬‬

‫رﯾﺎﺿﯽ ﭘﯿﺸﺮﻓﺘﻪ )ﺗﺒﺪﯾﻞ اﻧﺮژي(‬ ‫‪20‬‬

 ‫ﺗﻮاﺑﻊ ﻣﺘﻌﺎﻣﺪ‬
T  2  2 T  0
2 2
T (t )  A1 e    t
  
 X   2 X  0  X ( x)  A2 sin ( x)  B2 cos ( x)
2 2
 u ( x, t )  e   t [ A sin ( x)  B cos ( x)]

u (0, t )  0  B  0 :‫ ﺟﻮاب ﺑﺎﻻ را در ﺷﺮاﯾﻂ ﻣﺮزي ﻗﺮار ﻣﯿﺪﻫﯿﻢ‬،‫ﺣﺎل ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻗﺒﻞ‬

 2  2 t  2  2 t
u x ( L, t )   h u ( L, t )   A e cos L   h A e sin L

  cos L   h sin L  tan L  
h
‫)ﺷﮑﻞ‬1/(Lh) ‫ ﻣﻘﺪار ﻧﯿﺰ ﺑﺮاﺑﺮ اﺳﺖ ﺑﺎ‬،L ‫– ﺗﻘﺴﯿﻢ ﺑﺮ‬z ‫ ﺑﺎ‬tan z ‫ ﻫﺎ ﺑﺮاﺑﺮﻧﺪ ﺑﺎ ﻧﻘﺎط ﺗﻘﺎﻃﻊ ﻣﻨﺤﻨﯽ‬ ،z  L ‫ﺑﺎ ﻓﺮض‬
:‫ ﺣﺎل ﻣﯿﺘﻮان ﻧﻮﺷﺖ‬.(‫در ﺻﻔﺤﻪ ﺑﻌﺪ‬
 
 ( n ) 2 t  ( n ) 2 t
u n ( x, t )  e sin (n x)  u ( x, t )   An u n ( x, t )   An e sin (n x)
n 1 n 1

(‫رﯾﺎﺿﯽ ﭘﯿﺸﺮﻓﺘﻪ )ﺗﺒﺪﯾﻞ اﻧﺮژي‬ 21

 ‫ﺗﻮاﺑﻊ ﻣﺘﻌﺎﻣﺪ‬
‫ﺣﺎل ﻋﺒﺎرت ﺑﻪ دﺳﺖ آﻣﺪه را در ﺷﺮط اوﻟﯿﻪ ﻗﺮار ﻣﯿﺪﻫﯿﻢ‪:‬‬
‫‪‬‬
‫‪u ( x,0)   ( x) ‬‬ ‫)‪ A sin ( x)   ( x‬‬
‫‪n 1‬‬
‫‪n‬‬ ‫‪n‬‬

‫ﭘﺲ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﺜﺎل ﻗﺒﻞ‪ ،‬ﺑﺮاي اﯾﻨﮑﻪ ﺷﺮاﯾﻂ اوﻟﯿﻪ ﺑﺮآورده ﺷﻮد‪ ،‬ﺑﺎﯾﺪ ﺑﺘﻮاﻧﯿﻢ ﯾﮏ ﺗﺎﺑﻊ دﻟﺨﻮاه ))‪ ( (x‬را ﺑﻪ ﺻﻮرت ﯾﮏ ﺳﺮي‬
‫ﻧﺎﻣﺘﻨﺎﻫﯽ از ﺗﻮاﺑﻊ ﻣﻌﻠﻮم‪ ،‬ﮐﻪ ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪ ﯾﮏ ﻣﻌﺎدﻟﻪ دﯾﻔﺮاﻧﺴﯿﻞ و ﺷﺮاﯾﻂ ﻣﺮزي ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻣﯿﺸﻮﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺴﻂ دﻫﯿﻢ‪ .‬در اﯾﻦ ﺣﺎﻟﺖ‬
‫ﺑﺮﺧﻼف ﻣﺜﺎل ﻗﺒﻞ ﺳﺮي ﻣﻄﻠﻮب‪ ،‬ﯾﮏ ﺳﺮي ﻓﻮرﯾﻪ ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬ﻓﻌﻼ ﺣﻞ ﻣﺜﺎل را ﻣﺘﻮﻗﻒ ﮐﺮده و ﻣﺒﺎﺣﺜﯽ ﻣﻮرد ﻧﯿﺎز ﺑﺮاي ﺗﻌﯿﯿﻦ‬
‫ﺿﺮاﯾﺐ را ﻣﻄﺮح ﻣﯿﮑﻨﯿﻢ‪.‬‬

‫رﯾﺎﺿﯽ ﭘﯿﺸﺮﻓﺘﻪ )ﺗﺒﺪﯾﻞ اﻧﺮژي(‬ ‫‪22‬‬

 ‫ﺗﻮاﺑﻊ ﻣﺘﻌﺎﻣﺪ‬
‫در ﻣﺜﺎل ﻗﺒﻞ اﻧﺘﮕﺮال ﺣﺎﺻﻠﻀﺮب ﻫﺮ دو ﻋﻀﻮ ﻣﺘﻔﺎوت اﻧﺘﺨﺎﺑﯽ از ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ }‪ {sin nx‬ﺻﻔﺮ ﻣﯿﺸﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﺧﺎﺻﯿﺖ ﺑﺎﻋﺚ ﺷﺪ‬
‫ﮐﻪ ﺑﺘﻮاﻧﯿﻢ ﺿﺮاﯾﺐ را ﺑﻪ دﺳﺖ ﺑﯿﺎورﯾﻢ‪ .‬ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻫﺎي دﯾﮕﺮي ﻧﯿﺰ اﯾﻦ ﺧﺎﺻﯿﺖ را دارﻧﺪ ﮐﻪ ﺷﺮاﯾﻂ آﻧﻬﺎ در ﺗﻌﺮﯾﻒ ﺑﻌﺪ ﻣﻄﺮح‬
‫ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺗﻌﺮﯾﻒ ‪ :1‬اﮔﺮ دﻧﺒﺎﻟﻪ اي از ﺗﻮاﺑﻊ ﺣﻘﯿﻘﯽ‪{n(x)} n1, 2, 3, … ،‬روي ﺑﺎزه اي ﭼﻮن )‪ ،(a,b‬ﻣﺘﻨﺎﻫﯽ ﯾﺎ ﻧﺎﻣﺘﻨﺎﻫﯽ‪،‬‬
‫ﺗﻌﺮﯾﻒ ﺷﺪه و داراي وﯾﮋﮔﯽ زﯾﺮ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﮔﻔﺘﻪ ﻣﯿﺸﻮد ﮐﻪ اﯾﻦ ﺗﻮاﺑﻊ روي آن ﺑﺎزه »ﻣﺘﻌﺎﻣﺪ« ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫‪b‬‬
‫‪ 0‬‬ ‫‪mn‬‬
‫‪a m ( x)n ( x) dx  0‬‬ ‫‪mn‬‬
‫ﺗﻌﺮﯾﻒ ‪ :2‬اﮔﺮ ﺗﻮاﺑﻊ ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ ﯾﮏ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻣﺘﻌﺎﻣﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ازاي ﻫﺮ ‪ n‬داراي وﯾﮋﮔﯽ زﯾﺮ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﮔﻔﺘﻪ ﻣﯿﺸﻮد ﮐﻪ اﯾﻦ ﺗﻮاﺑﻊ روي‬
‫‪b‬‬ ‫ﺑﺎزه )‪» ،(a,b‬ﻣﺘﻌﺎﻣﺪ واﺣﺪ« ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫‪2‬‬
‫‪‬‬
‫‪a‬‬
‫‪n‬‬ ‫‪( x) dx  1‬‬

‫رﯾﺎﺿﯽ ﭘﯿﺸﺮﻓﺘﻪ )ﺗﺒﺪﯾﻞ اﻧﺮژي(‬ ‫‪23‬‬

 ‫ﺗﻮاﺑﻊ ﻣﺘﻌﺎﻣﺪ‬
‫ﻫﺮ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ از ﺗﻮاﺑﻊ ﻣﺘﻌﺎﻣﺪ را ﻣﯿﺘﻮان ﺑﻪ ﯾﮏ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻣﺘﻌﺎﻣﺪ واﺣﺪ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﮐﺮد‪ .‬اﮔﺮ ﺑﺮاي ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻣﺘﻌﺎﻣﺪ })‪ {n(x‬راﺑﻄﻪ‬
‫)‪ (1‬ﺑﺮﻗﺮار ﺑﺎﺷﺪ آﻧﮕﺎه ﺗﻮاﺑﻊ راﺑﻄﻪ )‪ (2‬ﻣﺘﻌﺎﻣﺪ واﺣﺪ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫‪b‬‬
‫‪2‬‬ ‫)‪1 ( x) 2 ( x) 3 ( x‬‬
‫‪ n ( x) dx  kn‬‬
‫‪a‬‬
‫)‪(1‬‬
‫‪k1‬‬
‫‪,‬‬
‫‪k2‬‬
‫‪,‬‬
‫‪k3‬‬
‫‪, ...‬‬ ‫)‪(2‬‬

‫ﺗﻌﺮﯾﻒ ‪ :3‬اﮔﺮ دﻧﺒﺎﻟﻪ اي از ﺗﻮاﺑﻊ ﺣﻘﯿﻘﯽ‪{n(x)} ،‬روي ﺑﺎزه اي ﭼﻮن )‪ ،(a,b‬ﻣﺘﻨﺎﻫﯽ ﯾﺎ ﻧﺎﻣﺘﻨﺎﻫﯽ‪ ،‬ﺗﻌﺮﯾﻒ ﺷﺪه و داراي‬
‫وﯾﮋﮔﯽ زﯾﺮ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﮔﻔﺘﻪ ﻣﯿﺸﻮد ﮐﻪ اﯾﻦ ﺗﻮاﺑﻊ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺗﺎﺑﻊ وزﻧﯽ )‪ p(x‬روي آن ﺑﺎزه »ﻣﺘﻌﺎﻣﺪ« ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫‪b‬‬
‫‪ 0‬‬ ‫‪mn‬‬
‫‪a‬‬ ‫‪p‬‬ ‫(‬ ‫‪x‬‬ ‫)‬ ‫‪‬‬ ‫‪m‬‬ ‫(‬ ‫‪x‬‬ ‫)‬‫‪‬‬ ‫‪n‬‬ ‫(‬ ‫‪x‬‬ ‫)‬ ‫‪dx‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ 0‬‬ ‫‪mn‬‬
‫ﻫﺮ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ از ﺗﻮاﺑﻊ ﻣﺘﻌﺎﻣﺪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺗﺎﺑﻊ وزﻧﯽ )‪ p(x‬را ﻣﯿﺘﻮان ﺑﻪ ﯾﮏ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻣﺘﻌﺎﻣﺪ ﻋﺎدي )ﺗﻌﺮﯾﻒ ‪ (1‬ﺗﺒﺪﯾﻞ ﮐﺮد‪.‬‬
‫ﺑﺮاي اﯾﻦ ﻣﻨﻈﻮر ﮐﺎﻓﯽ اﺳﺖ ﻫﺮ ﻋﻀﻮ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ را در ﺟﺬر )‪ p(x‬ﺿﺮب ﮐﻨﯿﻢ )ﺑﺎ اﯾﻦ ﻓﺮض ﮐﻪ روي ﺑﺎزه ﺗﻌﺎﻣﺪ ‪.(p(x)>0‬‬

‫رﯾﺎﺿﯽ ﭘﯿﺸﺮﻓﺘﻪ )ﺗﺒﺪﯾﻞ اﻧﺮژي(‬ ‫‪24‬‬

 ‫ﻗﻀﯿﻪ اﺳﺘﻮرم‪ -‬ﻟﯿﻮوﯾﻞ‬
‫ﺗﻮاﺑﻊ ﻣﺘﻌﺎﻣﺪ‪ ،‬در ﺑﺴﯿﺎري از ﻣﺴﺎﯾﻞ ﻣﺤﺾ و ﮐﺎرﺑﺮدي ﻣﻄﺮح ﻣﯿﺸﻮﻧﺪ‪ .‬وﺟﻮد اﯾﻦ ﺗﻮاﺑﻊ در ﻣﺴﺎﯾﻠﯽ ﻧﻈﯿﺮ ﻣﺴﺎﯾﻠﯽ ﮐﻪ ﻣﺎ ﺑﺎ‬
‫آن ﻣﻮاﺟﻪ ﻫﺴﺘﯿﻢ‪ ،‬ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪ ﻗﻀﯿﻪ ﻣﻬﻢ اﺳﺘﻮرم‪ -‬ﻟﯿﻮوﯾﻞ‪ ،‬ﺗﻀﻤﯿﻦ ﻣﯿﺸﻮد‪.‬‬
‫ﻗﻀﯿﻪ اﺳﺘﻮرم‪ -‬ﻟﯿﻮوﯾﻞ‪ :‬ﻣﻌﺎدﻟﻪ دﯾﻔﺮاﻧﺴﯿﻞ )‪ (3‬ﻣﻔﺮوض اﺳﺖ‪:‬‬
‫]‪d [ r ( x ) y‬‬
‫‪ [q ( x )   p( x)] y  0‬‬ ‫)‪(3‬‬
‫‪dx‬‬
‫در اﯾﻦ ﻣﻌﺎدﻟﻪ‪ r(x) ،‬و )‪ p(x‬روي ﺑﺎزه ﺑﺴﺘﻪ ]‪ [a,b‬ﭘﯿﻮﺳﺘﻪ اﻧﺪ و )‪ q(x‬دﺳﺘﻪ ﮐﻢ روي )‪ (a,b‬ﭘﯿﻮﺳﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﺪ‬
‫‪ ... ،3 ،2 ،1‬ﻣﻘﺎدﯾﺮ ﻣﺘﻤﺎﯾﺰي از ﭘﺎراﻣﺘﺮ ‪ ‬ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ازاي آﻧﻬﺎ ﺟﻮاﺑﻬﺎي ﻏﯿﺮﺑﺪﯾﻬﯽ ﺑﺮاي اﯾﻦ ﻣﻌﺎدﻟﻪ وﺟﻮد دارد ﮐﻪ‬
‫ﻣﺸﺘﻘﺎت اول ﭘﯿﻮﺳﺘﻪ اي دارﻧﺪ و در ﺷﺮاﯾﻂ ﻣﺮزي )‪ (4‬زﯾﺮ ﺻﺪق ﻣﯿﮑﻨﻨﺪ ﮐﻪ در آن ‪ b2 ،b1 ،a2 ،a1‬ﺿﺮاﯾﺐ ﺛﻮاﺑﺖ دﻟﺨﻮاﻫﯽ‬
‫ﻫﺴﺘﻨﺪ ﺑﻪ ﻃﻮري ﮐﻪ ‪ a2 ،a1‬ﺑﺎ ﻫﻢ و ‪ b2 ،b1‬ﻧﯿﺰ ﺑﺎ ﻫﻢ ﺻﻔﺮ ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ‪ .‬اﮔﺮ ‪ ... ،y3 ،y2 ،y1‬ﺟﻮاﺑﻬﺎﯾﯽ ﻏﯿﺮﺑﺪﯾﻬﯽ ﻣﺘﻨﺎﻇﺮ ﺑﺎ‬
‫اﯾﻦ ﻣﻘﺎدﯾﺮ ‪ ‬ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﺗﻮاﺑﻊ })‪{yn(x‬دﺳﺘﮕﺎﻫﯽ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﯿﺪﻫﻨﺪ ﮐﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺗﺎﺑﻊ وزﻧﯽ )‪ p(x‬روي ﺑﺎزه )‪(a,b‬‬
‫ﻣﺘﻌﺎﻣﺪ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫‪a1 y(a)  a2 y(a)  0‬‬
‫‪‬‬ ‫)‪(4‬‬
‫‪b1 y(b)  b2 y(b)  0‬‬
‫رﯾﺎﺿﯽ ﭘﯿﺸﺮﻓﺘﻪ )ﺗﺒﺪﯾﻞ اﻧﺮژي(‬ ‫‪25‬‬
 ‫اداﻣﻪ ﺣﻞ ﻣﺜﺎل‬

‫وﻗﺘﯽ ﺣﻞ ﻣﺜﺎل را ﺑﺮاي ﺷﺮح ﻧﻈﺮﯾﻪ ﻣﻮرد ﻧﯿﺎز ﺑﺮاي ﺣﻞ ﻣﺘﻮﻗﻒ ﮐﺮدﯾﻢ ﺑﻪ راﺑﻄﻪ )‪(5‬رﺳﯿﺪه ﺑﻮدﯾﻢ ﮐﻪ در آن ﺟﻮاﺑﻬﺎﯾﯽ ﺑﺮاي‬
‫‪ X   2 X  0‬‬ ‫راﺑﻄﻪ )‪ (6‬ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪A‬‬ ‫‪n‬‬ ‫)‪sin (n x )   ( x‬‬ ‫)‪(5‬‬ ‫‪ X (0)  0‬‬ ‫)‪(6‬‬
‫‪n 1‬‬ ‫‪ X ( L)  h X ( L)  0‬‬
‫‪‬‬
‫ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﯿﺸﻮد ﮐﻪ اﯾﻦ ﻣﻌﺎدﻟﻪ و ﺷﺮاﯾﻂ ﻣﺮزي آن در ﻗﻀﯿﻪ اﺳﺘﻮرم‪ -‬ﻟﯿﻮوﯾﻞ ﺻﺪق ﻣﯿﮑﻨﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﺑﻪ ﺟﺎي ‪ ‬ﺑﻨﻮﯾﺴﯿﻢ ‪2‬‬
‫‪r ( x)  1‬‬ ‫‪q ( x)  0‬‬ ‫‪p ( x)  1‬‬ ‫‪a0 bL‬‬ ‫دارﯾﻢ‪:‬‬
‫‪a1  1 a2  0 b1  h b2  1‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﻃﺒﻖ ﻗﻀﯿﻪ‪ ،‬ﺗﻮاﺑﻊ ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ }‪ {sin nx‬ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺗﺎﺑﻊ وزﻧﯽ )‪ p(x‬روي ﺑﺎزه )‪ (0,L‬ﻣﺘﻌﺎﻣﺪ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺣﺎل‬
‫ﺑﺮاي ﺗﻌﯿﯿﻦ ﺿﺮاﯾﺐ در راﺑﻄﻪ )‪ ،(5‬ﻃﺮﻓﯿﻦ اﯾﻦ راﺑﻄﻪ را در ‪ sin nx‬ﺿﺮب ﮐﺮده و ﺟﻤﻠﻪ ﺑﻪ ﺟﻤﻠﻪ از ﺻﻔﺮ ﺗﺎ ‪ L‬اﻧﺘﮕﺮال‬
‫ﻣﯿﮕﯿﺮﯾﻢ‪.‬‬

‫رﯾﺎﺿﯽ ﭘﯿﺸﺮﻓﺘﻪ )ﺗﺒﺪﯾﻞ اﻧﺮژي(‬ ‫‪26‬‬

 ‫اداﻣﻪ ﺣﻞ ﻣﺜﺎل‬

‫ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ﺗﻌﺎﻣﺪ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ }‪ ،{sin nx‬ﻫﻤﻪ اﻧﺘﮕﺮاﻟﻬﺎي ﺳﻤﺖ ﭼﭗ ﺻﻔﺮ ﻣﯿﺸﻮﻧﺪ ﺑﻪ ﺟﺰاﻧﺘﮕﺮاﻟﯽ ﮐﻪ ﻋﺒﺎرت زﯾﺮ آن ﺷﺎﻣﻞ‬
‫‪L‬‬
‫‪ sin2 nx‬اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪:‬‬
‫‪  ( x) sin ( x) dx‬‬
‫‪0‬‬
‫‪n‬‬

‫‪An ‬‬ ‫‪L‬‬

‫‪2‬‬
‫‪ (n x) dx‬‬
‫‪sin‬‬
‫‪0‬‬
‫ﺑﺎ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻋﺒﺎرت ﻣﺨﺮج و ﯾﺎدآوري راﺑﻄﻪ )‪ (7‬ﺧﻮاﻫﯿﻢ داﺷﺖ‪:‬‬

‫)‪tan z n    z n (7‬‬

‫‪L‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪L‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪L‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪ (n x) dx ‬‬
‫‪sin‬‬
‫‪0‬‬
‫‪‬‬
‫‪2 4n‬‬
‫‪sin 2n L  ‬‬
‫‪2 4n‬‬
‫‪[  (2n L )] cos 2n L‬‬

‫‪L L‬‬ ‫‪L‬‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫) ‪cos 2n L  (1   cos 2 zn‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬

‫رﯾﺎﺿﯽ ﭘﯿﺸﺮﻓﺘﻪ )ﺗﺒﺪﯾﻞ اﻧﺮژي(‬ ‫‪27‬‬

 ‫اداﻣﻪ ﺣﻞ ﻣﺜﺎل‬

‫در ﻧﺘﯿﺠﻪ ﺟﻮاب ﻧﻬﺎﯾﯽ ﺑﺮاي ﺿﺮاﯾﺐ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ زﯾﺮ ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﯽ آﯾﺪ و ﺣﻞ ﮐﺎﻣﻞ ﻣﯿﺸﻮد‪:‬‬

‫‪L‬‬
‫‪2‬‬
‫‪An ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ ( x) sin (n x) dx‬‬
‫‪L(1   cos 2 z n ) 0‬‬

‫*****************************************‬

‫ﺗﻮاﺑﻊ ﻣﺘﻌﺎﻣﺪ ﻓﻘﻂ در ﻣﻌﺎدﻻت دﯾﻔﺮاﻧﺴﯿﻞ ﻣﺮﺗﺒﻪ دوم ﻣﻄﺮح ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻗﻀﯿﻪ ﻣﻬﻢ ﺑﻌﺪي دﺳﺘﮕﺎﻫﻬﺎي ﻣﺮﺗﺒﻪ ﭼﻬﺎرم را در ﺑﺮ‬
‫ﻣﯿﮕﯿﺮد ﮐﻪ ﺗﯿﺮ ﻣﺮﺗﻌﺶ از ﺟﻤﻠﻪ آﻧﻬﺎ اﺳﺖ‪.‬‬

‫رﯾﺎﺿﯽ ﭘﯿﺸﺮﻓﺘﻪ )ﺗﺒﺪﯾﻞ اﻧﺮژي(‬ ‫‪28‬‬

 ‫ﻗﻀﯿﻪ‪ :‬ﺑﺮاي ﻣﻌﺎدﻻت دﯾﻔﺮاﻧﺴﯿﻞ ﻣﺮﺗﺒﻪ ﭼﻬﺎرم‬

‫ﻗﻀﯿﻪ ‪ :‬ﻣﻌﺎدﻟﻪ دﯾﻔﺮاﻧﺴﯿﻞ )‪ (8‬ﻣﻔﺮوض اﺳﺖ‪:‬‬

‫]‪d 2[r ( x) y‬‬

‫‪2‬‬
‫‪ [q( x)   p ( x)] y  0‬‬ ‫)‪(8‬‬
‫‪dx‬‬
‫در اﯾﻦ ﻣﻌﺎدﻟﻪ‪ r(x) ،‬و )‪ p(x‬روي ﺑﺎزه ﺑﺴﺘﻪ ]‪ [a,b‬ﭘﯿﻮﺳﺘﻪ اﻧﺪ و )‪ q'(x‬دﺳﺘﻪ ﮐﻢ روي )‪ (a,b‬ﭘﯿﻮﺳﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﺪ‬
‫‪ ... ،3 ،2 ،1‬ﻣﻘﺎدﯾﺮ ﻣﺘﻤﺎﯾﺰي از ﭘﺎراﻣﺘﺮ ‪ ‬ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ازاي آﻧﻬﺎ ﺟﻮاﺑﻬﺎي ﻏﯿﺮﺑﺪﯾﻬﯽ ﺑﺮاي اﯾﻦ ﻣﻌﺎدﻟﻪ وﺟﻮد دارد ﮐﻪ‬
‫ﻣﺸﺘﻘﺎت ﻣﺮﺗﺒﻪ ﺳﻮم ﭘﯿﻮﺳﺘﻪ اي دارﻧﺪ و در ﺷﺮاﯾﻂ ﻣﺮزي )‪ (9‬زﯾﺮ ﺻﺪق ﻣﯿﮑﻨﻨﺪ ﮐﻪ در آن دو ﺿﺮﯾﺐ ﻫﺮ ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﺑﺎ ﻫﻢ ﺻﻔﺮ‬
‫ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ‪ .‬اﮔﺮ ‪ ... ،y3 ،y2 ،y1‬ﺟﻮاﺑﻬﺎﯾﯽ ﻏﯿﺮﺑﺪﯾﻬﯽ ﻣﺘﻨﺎﻇﺮ ﺑﺎ اﯾﻦ ﻣﻘﺎدﯾﺮ ‪ ‬ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﺗﻮاﺑﻊ })‪{yn(x‬دﺳﺘﮕﺎﻫﯽ ﺗﺸﮑﯿﻞ‬
‫ﻣﯿﺪﻫﻨﺪ ﮐﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺗﺎﺑﻊ وزﻧﯽ )‪ p(x‬روي ﺑﺎزه )‪ (a,b‬ﻣﺘﻌﺎﻣﺪ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫‪a1 y(a)  1 (r y) xa  0‬‬ ‫‪a2 y(a)  2 (r y) xa  0‬‬
‫‪‬‬ ‫)‪(9‬‬
‫‪b1 y(b)  1 (r y) xb  0‬‬ ‫‪a2 y(b)  2 (r y) xb  0‬‬

‫رﯾﺎﺿﯽ ﭘﯿﺸﺮﻓﺘﻪ )ﺗﺒﺪﯾﻞ اﻧﺮژي(‬ ‫‪29‬‬

 ‫ﺑﺮرﺳﯽ ﯾﮏ ﻣﺴﺎﻟﻪ از ﻣﺮﺗﺒﻪ ﭼﻬﺎرم‬
‫ﯾﮏ ﺗﯿﺮ ﺑﻪ ﻃﻮل ‪ L‬ﺑﺎ ﺗﻐﯿﯿﺮ ﻣﮑﺎن اوﻟﯿﻪ و ﺳﺮﻋﺖ اوﻟﯿﻪ زﯾﺮ ﺷﺮوع ﺑﻪ ارﺗﻌﺎش ﻣﯿﮑﻨﺪ‪ .‬ﺗﻐﯿﯿﺮ ﻣﮑﺎن ﻫﺮ ﻧﻘﻄﻪ از ﺗﯿﺮ را ﺑﺮاي ﻫﺮ‬

‫)‪u ( x,0)  f ( x‬‬ ‫)‪(10‬‬ ‫ﻟﺤﻈﻪ ﺑﻌﺪ ﺑﺮاي دو ﺣﺎﻟﺖ زﯾﺮ ﺑﯿﺎﺑﯿﺪ‪.‬‬
‫)‪ut ( x,0)  g ( x‬‬ ‫)‪(11‬‬ ‫اﻟﻒ( ﯾﮏ ﺗﯿﺮ ﯾﮑﺴﺮ درﮔﯿﺮ‬
‫ب( ﯾﮏ ﺗﯿﺮ ‪simply support‬‬

‫ﺣﻞ‪ :‬در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﻣﺒﺪا در اﻧﺘﻬﺎي ﺛﺎﺑﺖ ﺗﯿﺮ‪ ،‬ﯾﮑﻨﻮاﺧﺘﯽ ﻣﻘﻄﻊ ﻋﺮﺿﯽ ﺗﯿﺮ و ﻧﺒﻮد ﺑﺎر ﺧﺎرﺟﯽ‪ ،‬ﻣﻌﺎدﻟﻪ دﯾﻔﺮاﻧﺴﯿﻞ ﺟﺎﺑﺠﺎﯾﯽ‬

‫‪2‬‬
‫ﻋﺮﺿﯽ ﺗﯿﺮ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ زﯾﺮ ﻣﯿﺸﻮد‪) :‬ﭼﺮا؟(‬
‫‪utt  a u xxxx  0‬‬ ‫)‪(12‬‬

‫ﻣﻌﺎدﻟﻪ دﯾﻔﺮاﻧﺴﯿﻞ و ﺷﺮاﯾﻂ اوﻟﯿﻪ ﺑﺮاي دو ﺣﺎﻟﺖ اﻟﻒ و ب ﯾﮑﺴﺎن اﺳﺖ وﻟﯽ ﺷﺮاﯾﻂ ﻣﺮزي ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﺻﻔﺤﻪ ﺑﻌﺪ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪.‬‬

‫رﯾﺎﺿﯽ ﭘﯿﺸﺮﻓﺘﻪ )ﺗﺒﺪﯾﻞ اﻧﺮژي(‬ ‫‪30‬‬

 ‫ﺑﺮرﺳﯽ ﯾﮏ ﻣﺴﺎﻟﻪ از ﻣﺮﺗﺒﻪ ﭼﻬﺎرم‬
‫در ﺣﺎﻟﺖ )اﻟﻒ( ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺻﻔﺮ ﺑﻮدن ﺗﻐﯿﯿﺮ ﻣﮑﺎن و ﺷﯿﺐ در اﻧﺘﻬﺎي ﺛﺎﺑﺖ و ﻧﯿﺰ ﺻﻔﺮ ﺑﻮدن ﮔﺸﺘﺎور و ﺑﺮش در اﻧﺘﻬﺎي آزاد‪،‬‬
‫‪u (0, t )  0‬‬ ‫ﺷﺮاﯾﻂ ﻣﺮزي ﺑﻪ ﺻﻮرت رواﺑﻂ )‪ (13‬در ﻣﯽ آﯾﺪ‪:‬‬
‫‪u (0, t )  0‬‬
‫‪ t‬‬
‫‪‬‬ ‫)‪(13‬‬
‫‪u xx ( L, t )  0‬‬
‫‪u xxx ( L, t )  0‬‬
‫در ﺣﺎﻟﺖ )ب( ﺷﺮاﯾﻂ ﻣﺮزي ﺑﻪ ﺻﻮرت رواﺑﻂ )‪ (14‬در ﻣﯽ آﯾﺪ‪) :‬ﭼﺮا؟(‬
‫‪u (0, t )  0‬‬
‫‪u ( L, t )  0‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫)‪(14‬‬
‫‪u xx (0, t )  0‬‬
‫‪u xx ( L, t )  0‬‬
‫ﺑﺮاي ﺣﻞ از روش ﺟﺪاﯾﯽ ﻣﺘﻐﯿﺮﻫﺎ ﺑﻪ ﺷﺮح ﺻﻔﺤﻪ ﺑﻌﺪ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯿﮑﻨﯿﻢ‪ .‬داﻧﺸﺠﻮ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﺟﻮاب ﻣﻌﺎدﻻت دﯾﻔﺮاﻧﺴﯿﻠﯽ ﮐﻪ‬
‫در ﺻﻔﺤﻪ ﺑﻌﺪ آﻣﺪه و ﻋﻠﺖ ﺿﺮورت ﻣﺜﺒﺖ ﺑﻮدن ‪ k‬را ﺗﻮﺟﯿﻪ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬

‫رﯾﺎﺿﯽ ﭘﯿﺸﺮﻓﺘﻪ )ﺗﺒﺪﯾﻞ اﻧﺮژي(‬ ‫‪31‬‬

 ‫ﺑﺮرﺳﯽ ﯾﮏ ﻣﺴﺎﻟﻪ از ﻣﺮﺗﺒﻪ ﭼﻬﺎرم‬

‫)‪X iv ( x‬‬
‫‪2‬‬ ‫) ‪T(t‬‬
‫‪u ( x, t )  X ( x ) T (t )  ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ k  2‬‬
‫)‪X ( x‬‬ ‫) ‪T (t‬‬
‫‪‬‬
‫) ‪T (t )  A sin ( t )  B cos ( t‬‬
‫‪T  2 T  0‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ iv 2‬‬ ‫( ‪  X ( x)  C sin‬‬ ‫( ‪x)  D cos‬‬ ‫‪x) ‬‬
‫‪X  2 X  0‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪a‬‬ ‫‪a‬‬
‫‪‬‬ ‫‪a‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪E‬‬ ‫‪sinh‬‬ ‫(‬ ‫‪x‬‬ ‫)‬ ‫‪‬‬ ‫‪F‬‬ ‫‪cosh‬‬ ‫(‬ ‫)‪x‬‬
‫‪‬‬ ‫‪a‬‬ ‫‪a‬‬

‫ﺣﺎل ﺑﺎﯾﺪ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﺷﺮاﯾﻂ ﻣﺮزي و اوﻟﯿﻪ و ﻧﯿﺰ رﺟﻮع ﺑﻪ ﻗﻀﯿﻪ ﻗﺒﻞ‪ ،‬ﺿﺮاﯾﺐ ﻣﻌﺎدﻻت ﺑﺎﻻ ﺗﻌﯿﯿﻦ ﺷﻮﻧﺪ ﮐﻪ اﯾﻦ ﮐﺎر ﺑﻪ‬
‫ﻋﻬﺪه داﻧﺸﺠﻮ ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﻣﯿﺸﻮد‪ .‬دو ﺣﺎﻟﺖ اﻟﻒ و ب ﺑﻪ ﺗﺮﺗﯿﺐ در ﻣﻨﺎﺑﻊ ‪ 1‬و ‪ 3‬ﺑﺮرﺳﯽ ﺷﺪه اﻧﺪ‪.‬‬

‫رﯾﺎﺿﯽ ﭘﯿﺸﺮﻓﺘﻪ )ﺗﺒﺪﯾﻞ اﻧﺮژي(‬ ‫‪32‬‬

 ‫ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﻣﻮج‬
‫در ﺑﺤﺜﻬﺎي ﻗﺒﻞ اﺳﺘﻔﺎده از روش ﺟﺪاﯾﯽ ﻣﺘﻐﯿﺮﻫﺎ ﺑﺮاي ﺣﻞ ﺑﺮﺧﯽ از ﻣﻌﺎدﻻت ﺳﻬﻤﻮي ﻧﺸﺎن داده ﺷﺪ‪ .‬اﯾﻦ روش ﺑﺮاي ﺣﻞ‬
‫ﺑﺮﺧﯽ از ﻣﻌﺎدﻻت ﺑﯿﻀﻮي و ﻫﺬﻟﻮﻟﻮي ﻧﯿﺰ ﻗﺎﺑﻞ اﺳﺘﻔﺎده اﺳﺖ‪ .‬در اﯾﻦ ﺟﻠﺴﻪ اﺑﺘﺪا ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﻣﻮج ﮐﻪ ﯾﮏ ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﻫﺬﻟﻮﻟﻮي اﺳﺖ‬
‫ﻣﻄﺮح ﺷﺪه و ﻋﻼوه ﺑﺮ روش » ﺟﺪاﯾﯽ ﻣﺘﻐﯿﺮﻫﺎ«‪ ،‬از ﺣﻞ » داﻻﻣﺒﺮ« ﻧﯿﺰ ﺑﺮاي ﺑﺮرﺳﯽ اﯾﻦ ﻣﻌﺎدﻟﻪ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯿﺸﻮد‪.‬‬
‫اﺑﺘﺪا ﻣﻌﺎدﻻت زﯾﺮ را ﮐﻪ ﺗﻮﺻﯿﻒ ﮐﻨﻨﺪه ارﺗﻌﺎش ﻋﺮﺿﯽ ﯾﮏ ﻃﻨﺎب ﺑﺎ ﻃﻮل ﻣﺘﻨﺎﻫﯽ اﺳﺖ در ﻧﻈﺮ ﺑﮕﯿﺮﯾﺪ‪:‬‬

‫‪PDE‬‬ ‫‪utt   2 u xx‬‬ ‫‪0  x  L, 0  t  ‬‬

‫‪u (0, t )  0‬‬
‫‪BCS‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪0t ‬‬
‫‪u ( L, t )  0‬‬
‫)‪u ( x,0)  f ( x‬‬
‫‪ICs‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪0 x L‬‬
‫)‪ut ( x,0)  g ( x‬‬

‫رﯾﺎﺿﯽ ﭘﯿﺸﺮﻓﺘﻪ )ﺗﺒﺪﯾﻞ اﻧﺮژي(‬ ‫‪33‬‬

 ‫ روش ﺗﻔﮑﯿﮏ ﻣﺘﻐﯿﺮﻫﺎ‬:‫ﺣﻞ ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﻣﻮج‬

‫ ﻣﻄﺎﺑﻖ روﻧﺪ ﻃﯽ ﺷﺪه در ﻣﺜﺎﻟﻬﺎي ﻗﺒﻞ دارﯾﻢ‬.‫ﯾﺮاي ﺣﻞ اﯾﻦ ﻣﺴﺎﻟﻪ ﻧﯿﺰ ﻣﯿﺘﻮان از روش ﺗﻔﮑﯿﮏ ﻣﺘﻐﯿﺮﻫﺎ اﺳﺘﻔﺎده ﮐﺮد‬

T  2  2 T  0 T (t )  A sin ( t )  B cos ( t ) :(‫)ﭼﺮا؟‬

  
 X   2 X  0  X ( x)  C sin ( x)  D cos ( x)
 u ( x, t )  [ A sin ( t )  B cos ( t )][C sin ( x)  D cos ( x)]

u (0, t )  0  D  0 :‫ ﺟﻮاب ﺑﺎﻻ را در ﺷﺮاﯾﻂ ﻣﺮزي ﻗﺮار ﻣﯿﺪﻫﯿﻢ‬،‫ﺣﺎل ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻗﺒﻞ‬

n
u ( L, t )  0  sin L  0  n L  n  0,1, 2, ...
L
n  t n  t n x
un ( x, t )  [an sin ( )  bn cos ( )] sin ( ) (1)
L L L
 
n  t n  t n x
 u ( x, t )   un ( x, t )   [an sin ( )  bn cos ( )] sin ( ) (2)
n 1 n 1 L L L

(‫رﯾﺎﺿﯽ ﭘﯿﺸﺮﻓﺘﻪ )ﺗﺒﺪﯾﻞ اﻧﺮژي‬ 34

 ‫ﺣﻞ ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﻣﻮج‪ :‬روش ﺗﻔﮑﯿﮏ ﻣﺘﻐﯿﺮﻫﺎ‬

‫ﺣﺎل ﻋﺒﺎرت ﺑﻪ دﺳﺖ آﻣﺪه را در ﺷﺮط اوﻟﯿﻪ ﻗﺮار ﻣﯿﺪﻫﯿﻢ‪:‬‬

‫‪‬‬
‫‪n x‬‬
‫‪u ( x,0)  f ( x) ‬‬ ‫( ‪ bn sin‬‬
‫‪n 1‬‬ ‫‪L‬‬
‫)‪)  f ( x‬‬
‫‪‬‬
‫‪n ‬‬ ‫‪n x‬‬
‫‪ut ( x,0)  g ( x) ‬‬ ‫( ‪ an‬‬
‫‪n 1‬‬ ‫‪L‬‬
‫( ‪) sin‬‬
‫‪L‬‬
‫)‪)  g ( x‬‬
‫ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﺧﺎﺻﯿﺖ ﺗﻌﺎﻣﺪ ﺧﻮاﻫﯿﻢ داﺷﺖ‪:‬‬

‫‪L‬‬ ‫‪L‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪n x‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪n x‬‬
‫‪an ‬‬ ‫( ‪bn   f ( x) sin‬‬
‫‪n  0‬‬
‫‪g‬‬ ‫(‬ ‫‪x‬‬ ‫)‬ ‫‪sin‬‬ ‫(‬ ‫‪) dx‬‬ ‫‪) dx‬‬
‫‪L‬‬ ‫‪L0‬‬ ‫‪L‬‬

‫از ﺟﺎﮔﺬاري ﺿﺮاﯾﺐ ﺑﺎﻻ‪ ،‬در راﺑﻄﻪ )‪ (2‬ﺟﻮاب ﻧﻬﺎﯾﯽ ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﯽ آﯾﺪ‪ .‬اﻣﺎ روش ﺣﻞ دﯾﮕﺮي ﺑﺮاي ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﻣﻮج وﺟﻮد دارد ﮐﻪ‬
‫ﺣﻞ » داﻻﻣﺒﺮ« ﻧﺎم دارد و در اداﻣﻪ ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﯽ ﻗﺮار ﻣﯿﮕﯿﺮد‪.‬‬

‫رﯾﺎﺿﯽ ﭘﯿﺸﺮﻓﺘﻪ )ﺗﺒﺪﯾﻞ اﻧﺮژي(‬ ‫‪35‬‬

 ‫ﺣﻞ ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﻣﻮج‪ :‬ﺣﻞ » داﻻﻣﺒﺮ«‬

‫ﻣﻌﺎدﻻت زﯾﺮ را ﮐﻪ ﺗﻮﺻﯿﻒ ﮐﻨﻨﺪه ارﺗﻌﺎش ﻋﺮﺿﯽ ﯾﮏ ﻃﻨﺎب ﺑﺎ ﻃﻮل ﻧﺎﻣﺘﻨﺎﻫﯽ اﺳﺖ در ﻧﻈﺮ ﺑﮕﯿﺮﯾﺪ‪:‬‬

‫‪PDE‬‬ ‫‪utt   2 u xx‬‬ ‫‪  x  , 0  t  ‬‬

‫) ‪u ( x,0)  f ( x‬‬
‫‪ICs‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪  x  ‬‬
‫)‪ut ( x,0)  g ( x‬‬
‫ﺗﻐﯿﯿﺮ ﻣﺘﻐﯿﺮ زﯾﺮ را درﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ و ﺑﺎ ﺟﺎﮔﺬاري آﻧﻬﺎ در راﺑﻄﻪ اﺻﻠﯽ ﺧﻮاﻫﯿﻢ داﺷﺖ‪:‬‬

‫‪  x  ct‬‬ ‫‪u x  u  u‬‬ ‫‪u xx  u  2u   u x‬‬

‫‪‬‬ ‫‪ ‬‬ ‫‪ ‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪ u   0‬‬
‫‪  x  ct‬‬ ‫) ‪ut  c(u  u‬‬ ‫) ‪utt  c (u  2u   u x‬‬

‫ﺣﺎل اﻧﺘﮕﺮاﻟﮕﯿﺮي ﻣﯿﮑﻨﯿﻢ‪:‬‬

‫) ‪u   0  u    ( )  u   ( )  ( )  u ( x, t )   ( x  ct )  ( x  ct‬‬

‫رﯾﺎﺿﯽ ﭘﯿﺸﺮﻓﺘﻪ )ﺗﺒﺪﯾﻞ اﻧﺮژي(‬ ‫‪36‬‬

 ‫ﺣﻞ ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﻣﻮج‪ :‬ﺣﻞ » داﻻﻣﺒﺮ«‬

‫ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻣﯿﺸﻮد ﮐﻪ ﻫﺮ دو ﻣﻮﺟﯽ ﮐﻪ ﺑﺎ ﺳﺮﻋﺖ ﻣﺨﺎﻟﻒ ﺣﺮﮐﺖ ﻣﯿﮑﻨﻨﺪ‪ ،‬اﮔﺮ ﺑﺎ ﻫﻢ ﺟﻤﻊ ﺷﻮﻧﺪ ﺟﻮاب ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﺣﺎل ﺑﺎ اﻋﻤﺎل ﺷﺮاﯾﻂ اوﻟﯿﻪ ﺧﻮاﻫﯿﻢ داﺷﺖ‪:‬‬
‫)‪ ( x)  ( x )  f ( x‬‬
‫) ‪u ( x,0)  f ( x‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪x‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫) ‪ut ( x,0)  g ( x‬‬ ‫‪ c ( x )  c ( x)  g ( x)   c ( x)  c ( x)   g ( ) d  K‬‬
‫‪‬‬ ‫‪x0‬‬
‫‪x‬‬
‫‪‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪ ( x)  f ( x) ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪g ( ) d‬‬
‫‪‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2c x 0‬‬
‫‪ ‬‬ ‫‪x‬‬
‫‪1‬‬
‫‪ ( x)  f ( x) ‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪c‬‬ ‫‪x g ( ) d‬‬
‫‪‬‬ ‫‪0‬‬

‫در ﻧﺘﯿﺠﻪ ﺟﻮاب ﻧﻬﺎﯾﯽ ﺑﻪ ﺻﻮرت زﯾﺮ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪:‬‬

‫‪x c t‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪u ( x, t )  [ f ( x  ct )  f ( x  ct )] ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪g ( ) d‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2c x  c t‬‬

‫رﯾﺎﺿﯽ ﭘﯿﺸﺮﻓﺘﻪ )ﺗﺒﺪﯾﻞ اﻧﺮژي(‬ ‫‪37‬‬

 ‫ﺟﻮاﺑﻬﺎي ﺳﺮي ﻣﻌﺎدﻻت ﺧﻄﯽ ﻣﺮﺗﺒﻪ دوم‬

‫در ﺣﻞ ﻣﻌﺎدﻻت دﯾﻔﺮاﻧﺴﯿﻞ ﺟﺰﯾﯽ ﺑﻪ روش ﺟﺪاﯾﯽ ﻣﺘﻐﯿﺮﻫﺎ‪ ،‬اﻏﻠﺐ ﺑﻪ ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﻫﺎي دﯾﻔﺮاﻧﺴﯿﻞ ﻣﻌﻤﻮﻟﯽ ﺑﺎ ﺿﺮاﯾﺐ ﻣﺘﻐﯿﺮ‬
‫ﻣﯿﺮﺳﯿﻢ ﮐﻪ ﻧﻤﯿﺘﻮان آﻧﻬﺎ را ﺑﺮﺣﺴﺐ ﺗﻮاﺑﻊ آﺷﻨﺎ ﺣﻞ ﮐﺮد‪ .‬در ﺑﺴﯿﺎري از اﯾﻦ ﻣﻮارد ﻣﯿﺘﻮان ﺟﻮاﺑﻬﺎ را ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﺳﺮﯾﻬﺎي‬
‫ﻧﺎﻣﺘﻨﺎﻫﯽ ﺗﻌﯿﯿﻦ ﮐﺮد‪ .‬داﻧﺸﺠﻮ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﺎ اﯾﻦ روش در درس ﻣﻌﺎدﻻت دﯾﻔﺮاﻧﺴﯿﻞ آﺷﻨﺎ ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در اﯾﻨﺠﺎ اﺷﺎره اي ﮔﺬرا ﺑﻪ‬
‫ﺑﺮﺧﯽ ﻣﻔﺎﻫﯿﻢ ﻣﺮﺑﻮط ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ و روش در ﻏﺎﻟﺐ ﯾﮏ ﻣﺴﺎﻟﻪ ﯾﺎدآوري ﻣﯿﮕﺮدد‪ .‬ﺳﭙﺲ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﻄﺎﻟﺐ ﻣﻄﺮح ﺷﺪه‪ ،‬ﺑﻪ‬
‫ﻣﻌﺮﻓﯽ ﻣﻌﺎدﻻت ﻣﺸﻬﻮر » ﺑﺴﻞ« و » ﻟﮋاﻧﺪر« ﭘﺮداﺧﺘﻪ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ .‬ﺑﺮاي ﺑﺮرﺳﯽ روش ﺳﺮﯾﻬﺎ‪ ،‬آﺷﻨﺎﯾﯽ ﺑﺎ ﭼﻨﺪ ﺗﻌﺮﯾﻒ و ﻗﻀﯿﻪ‬
‫ﺿﺮوري اﺳﺖ ﮐﻪ در اداﻣﻪ آورده ﺷﺪه اﺳﺖ‪:‬‬
‫ﺗﻌﺮﯾﻒ ‪ :1‬ﯾﮏ ﺗﺎﺑﻊ را در ﯾﮏ ﻧﻘﻄﻪ ﺗﺤﻠﯿﻠﯽ ﮔﻮﯾﻨﺪ اﮔﺮ و ﺗﻨﻬﺎ اﮔﺮ ﺳﺮي ﺗﯿﻠﻮري در آن ﻧﻘﻄﻪ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ در ﯾﮏ‬
‫ﻫﻤﺴﺎﯾﮕﯽ از آن ﻧﻘﻄﻪ ﻣﻌﺮف ﺗﺎﺑﻊ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻧﻤﻮﻧﻪ‪ ،‬ﺗﻮاﺑﻊ ﭼﻨﺪ ﺟﻤﻠﻪ اي در ﻫﻤﻪ ﺟﺎ و ﺗﻮاﺑﻊ ﮔﻮﯾﺎ در ﻫﻤﻪ ﺟﺎ ﺑﻪ ﺟﺰ رﯾﺸﻪ ﻫﺎي ﻣﺨﺮج ﺗﺤﻠﯿﻠﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫رﯾﺎﺿﯽ ﭘﯿﺸﺮﻓﺘﻪ )ﺗﺒﺪﯾﻞ اﻧﺮژي(‬ ‫‪38‬‬

 ‫ﻧﻘﺎط ﺗﮑﯿﻦ‬

‫ﺗﻌﺮﯾﻒ ‪ :2‬در ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪ y˝+P(x)y̕+Q(x)y=0‬اﮔﺮ ﺗﻮاﺑﻊ ‪ P‬و ‪ Q‬ﻫﺮدو در ‪ x = x0‬ﺗﺤﻠﯿﻠﯽ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ‪ x0‬را ﯾﮏ ﻧﻘﻄﻪ‬
‫» ﻣﻌﻤﻮﻟﯽ« ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﻣﯽ ﻧﺎﻣﻨﺪ‪.‬‬
‫اﮔﺮ ﺣﺪاﻗﻞ ﯾﮑﯽ از ﺗﻮاﺑﻊ ‪ P‬و ‪ Q‬ﻫﺮدو در ‪ x = x0‬ﺗﺤﻠﯿﻠﯽ ﻧﺒﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬وﻟﯽ ﺗﻮاﺑﻊ زﯾﺮ در ‪ x = x0‬ﺗﺤﻠﯿﻠﯽ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ‪ x0‬را‬
‫ﯾﮏ ﻧﻘﻄﻪ » ﺗﮑﯿﻦ ﻋﺎدي« ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﻣﯽ ﻧﺎﻣﻨﺪ‪.‬‬
‫اﮔﺮ ﺣﺪاﻗﻞ ﯾﮑﯽ از ﺗﻮاﺑﻊ زﯾﺮ در ‪ x = x0‬ﺗﺤﻠﯿﻠﯽ ﻧﺒﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ‪ x0‬را ﯾﮏ ﻧﻘﻄﻪ » ﺗﮑﯿﻦ ﻏﯿﺮﻋﺎدي« ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﻣﯽ ﻧﺎﻣﻨﺪ‪.‬‬

‫)‪( x  x0 ) P ( x), ( x  x0 ) 2 Q( x‬‬

‫ﻣﺜﻼ در ﻣﻌﺎدﻟﻪ زﯾﺮ‪ x = 0 ،‬ﻧﻘﻄﻪ ﺗﮑﯿﻦ ﻋﺎدي‪ x = 1 ،‬ﻧﻘﻄﻪ ﺗﮑﯿﻦ ﻏﯿﺮﻋﺎدي و ﺳﺎﯾﺮ ﻧﻘﺎط‪ ،‬ﻧﻘﺎط ﻣﻌﻤﻮﻟﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ )ﭼﺮا؟(‪.‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪3‬‬
‫‪y ‬‬ ‫‪y ‬‬ ‫‪y0‬‬
‫‪x‬‬ ‫‪x ( x  1) 3‬‬

‫ﺑﺎﯾﺪ ﺗﻮﺟﻪ داﺷﺖ ﮐﻪ ﻧﻘﺎط ﺗﮑﯿﻦ ﻣﯿﺘﻮاﻧﻨﺪ ﻣﺨﺘﻠﻂ ﻧﯿﺰ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬

‫رﯾﺎﺿﯽ ﭘﯿﺸﺮﻓﺘﻪ )ﺗﺒﺪﯾﻞ اﻧﺮژي(‬ ‫‪39‬‬

 ‫ﭼﻨﺪ ﻗﻀﯿﻪ درﺑﺎره ﺳﺮﯾﻬﺎ در ﻣﻌﺎدﻻت دﯾﻔﺮاﻧﺴﯿﻞ‬

‫ﻗﻀﯿﻪ ‪ :1‬در ﯾﮏ ﻧﻘﻄﻪ ﻣﻌﻤﻮﻟﯽ ‪ x = x0‬در ﻣﻌﺎدﻟﻪ دﯾﻔﺮاﻧﺴﯿﻞ ‪ y˝+P(x)y̕+Q(x)y=0‬ﻫﺮﺟﻮاب ﺗﺤﻠﯿﻠﯽ اﺳﺖ ﯾﻌﻨﯽ‬
‫ﻣﯿﺘﻮان آن را ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪ ﯾﮏ ﺳﺮي ﺑﻪ ﺷﮑﻞ زﯾﺮ ﻧﺸﺎن داد‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻼوه ﺷﻌﺎع ﻫﻤﮕﺮاﯾﯽ ﻫﺮ ﯾﮏ از ﺟﻮاﺑﻬﺎ ﮐﻤﺘﺮ از ﻓﺎﺻﻠﻪ ﺑﯿﻦ ‪x0‬‬
‫و ﻧﺰدﯾﮑﺘﺮﯾﻦ ﻧﻘﻄﻪ ﺗﮑﯿﻦ ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬
‫‪2‬‬
‫‪y  a0  a1 ( x  x0 )  a2 ( x  x0 )  ...‬‬

‫ﻗﻀﯿﻪ ‪ :2‬در ﯾﮏ ﻧﻘﻄﻪ ﺗﮑﯿﻦ ﻋﺎدي ‪ x = x0‬در ﻣﻌﺎدﻟﻪ دﯾﻔﺮاﻧﺴﯿﻞ ‪ y˝+P(x)y̕+Q(x)y=0‬ﺣﺪاﻗﻞ ﯾﮏ ﺟﻮاب ﺑﺎ ﻋﺒﺎرﺗﯽ‬
‫ﺑﻪ ﺷﮑﻞ زﯾﺮ وﺟﻮد دارد و اﯾﻦ ﺳﺮي در ﻣﺤﺪوده ﻣﺬﮐﻮر ﻫﻤﮕﺮاﺳﺖ ﮐﻪ در آن ‪ R‬ﮐﻮﭼﮑﺘﺮ از ﻓﺎﺻﻠﻪ ﺑﯿﻦ ‪ x0‬و ﻧﺰدﯾﮑﺘﺮﯾﻦ‬
‫ﻧﻘﻄﻪ ﺗﮑﯿﻦ ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬
‫‪r‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪y  x  x0 [ a0  a1 ( x  x0 )  a2 ( x  x0 )  ...] 0  x  x0  R‬‬

‫ﻗﻀﯿﻪ ‪ :3‬در ﯾﮏ ﻧﻘﻄﻪ ﺗﮑﯿﻦ ﻏﯿﺮﻋﺎدي ‪ x = x0‬در ﻣﻌﺎدﻟﻪ دﯾﻔﺮاﻧﺴﯿﻞ ‪ y˝+P(x)y̕+Q(x)y=0‬در ﺣﺎﻟﺖ ﮐﻠﯽ ﺟﻮاﺑﯽ‬
‫وﺟﻮد ﻧﺪارد ﮐﻪ ﺑﺴﻂ آن ﻓﻘﻂ ﺷﺎﻣﻞ ﺗﻮاﻧﻬﺎي ‪ x-x0‬ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫رﯾﺎﺿﯽ ﭘﯿﺸﺮﻓﺘﻪ )ﺗﺒﺪﯾﻞ اﻧﺮژي(‬ ‫‪40‬‬

 ‫ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﻣﺸﺨﺼﻪ‬

‫‪y  P ( x) y  Q( x) y  0‬‬ ‫)‪(3‬‬

‫ﺣﺎل ﻓﺮض ﮐﻨﯿﺪ ‪ x = 0‬ﯾﮏ ﻧﻘﻄﻪ ﺗﮑﯿﻦ ﻋﺎدي در ﻣﻌﺎدﻟﻪ )‪ (3‬اﺳﺖ‪ .‬ﯾﻌﻨﯽ )‪ xP(x‬و )‪ x2Q(x‬در ﻣﺒﺪا ﺗﺤﻠﯿﻠﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ و‬

‫‪2‬‬ ‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﻣﯿﺘﻮان آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ ﺷﮑﻞ زﯾﺮ ﻧﻮﺷﺖ‪:‬‬

‫‪xP( x )  p0  p1 x  p2 x  ...‬‬
‫‪x 2Q ( x )  q0  q1 x  q2 x 2  ...‬‬
‫ﺣﺎل ﻣﻌﺎدﻟﻪ )‪ (3‬را در ‪ x2‬ﺿﺮب ﮐﺮده و رواﺑﻂ ﺑﺎﻻ را ﺟﺎﮔﺬاري ﻣﯿﮑﻨﯿﻢ‪:‬‬
‫)‪x 2 y  x( p0  p1 x  p2 x 2  ...) y  ( q0  q1 x  q2 x 2  ...) y  0 (4‬‬
‫ﺣﺎل ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻗﻀﯿﻪ ‪ 2‬ﺟﻮاب را ﺑﻪ ﮐﻞ راﺑﻄﻪ )‪ (5‬ﻣﯿﮕﯿﺮﯾﻢ‪:‬‬
‫)‪y  x r ( a0  a1 x  a2 x 2  ...‬‬ ‫‪a0  0‬‬ ‫)‪(5‬‬
‫ﺣﺎل راﺑﻄﻪ )‪ (5‬را در راﺑﻄﻪ )‪ (4‬ﺟﺎﮔﺬاري ﻣﯿﮑﻨﯿﻢ‪:‬‬

‫رﯾﺎﺿﯽ ﭘﯿﺸﺮﻓﺘﻪ )ﺗﺒﺪﯾﻞ اﻧﺮژي(‬ ‫‪41‬‬

 ‫ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﻣﺸﺨﺼﻪ‬

x 2 [ a0 r ( r  1) x r  2  a1 ( r  1) rx r 1  a2 ( r  2)( r  1) x r  ...]
 x ( p0  p1 x  p2 x 2  ...)[a0 rx r 1  a1 ( r  1) x r  a2 (r  2) x r 1  ...]
 ( q0  q1 x  q2 x 2  ...)( a0 x r  a1 x r 1  a2 x r  2  ...)  0
::‫ دارﯾﻢ‬،‫اﮔﺮ ﺟﻤﻠﻪ ﻫﺎي ﺷﺎﻣﻞ ﻫﺮﯾﮏ از ﺗﻮاﻧﻬﺎي را ﺑﺎ ﻫﻢ ﺟﻤﻊ ﮐﻨﯿﻢ‬
a0 [ r ( r  1)  p0 r  q0 ]x r
 {a1[(r  1) r  p0 ( r  1)  q0 ]  a0 [ p1r  q1 ]}x r 1 ( 6)
 {a2 [(r  2)( r  1)  p0 ( r  2)  q0 ]  a1[ p1 (r  1)  q1 ]  a0 [ p2 r  q2 ]}x r  2  ...  0

:‫ در ﻧﺘﯿﺠﻪ‬،‫( اﺗﺤﺎد اﺳﺖ اﮔﺮ و ﺗﻨﻬﺎ اﮔﺮ ﺿﺮﯾﺐ ﻫﺮ ﺗﻮان ﺻﻔﺮ ﺑﺎﺷﺪ‬6) ‫راﺑﻄﻪ‬
a0 [ r ( r  1)  p0 r  q0 ]  0
a1[(r  1) r  p0 ( r  1)  q0 ]  a0 [ p1r  q1 ]  0 (7 )
a2 [(r  2)( r  1)  p0 ( r  2)  q0 ]  a1[ p1 (r  1)  q1 ]  a0 [ p2 r  q2 ]  0
...................................
(‫رﯾﺎﺿﯽ ﭘﯿﺸﺮﻓﺘﻪ )ﺗﺒﺪﯾﻞ اﻧﺮژي‬ 42
 ‫ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﻣﺸﺨﺼﻪ‬

‫ﭼﻮن‪ ،a0 ≠ 0‬از اوﻟﯿﻦ راﺑﻄﻪ از ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ رواﺑﻂ )‪ ،(7‬راﺑﻄﻪ )‪ (8‬ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻣﯿﺸﻮد ﮐﻪ ﺑﻪ آن ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﻣﺸﺨﺼﻪ ﻣﻌﺎدﻟﻪ دﯾﻔﺮاﻧﺴﯿﻞ‬
‫ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻧﻘﻄﻪ ﺑﺴﻂ ﻣﯿﮕﻮﯾﻨﺪ‪.‬‬
‫‪r 2  ( p0  1)r  q0  0‬‬ ‫)‪(8‬‬

‫ﺑﻪ رﯾﺸﻪ ﻫﺎي راﺑﻄﻪ )‪ (8‬ﻧﯿﺰ ﻧﻤﺎﻫﺎي ﻧﻘﻄﻪ ﺗﮑﯿﻦ ﻋﺎدي ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ ﻣﯿﮕﻮﯾﻨﺪ‪ .‬اﮔﺮ اﯾﻦ رﯾﺸﻪ ﻫﺎ ﻣﺘﻤﺎﯾﺰ ﺑﺎﺷﻨﺪ و اﺧﺘﻼف آﻧﻬﺎ ﻧﯿﺰ‬
‫ﺑﻪ اﻧﺪازه ﯾﮏ ﻋﺪد ﺻﺤﯿﺢ ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ازاي ﻫﺮ ﯾﮏ از اﯾﻦ ﻣﻘﺎدﯾﺮ‪ ،‬ﯾﮏ ﺳﺮي ﺟﻮاب ﺑﻪ ﺷﮑﻞ راﺑﻄﻪ )‪ (5‬ﺑﺮاي ﻣﻌﺎدﻟﻪ )‪ (3‬وﺟﻮد‬
‫دارد‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﺿﺮاﯾﺐ ﻣﻮﺟﻮد در ﺑﺴﻄﻬﺎ را ﻣﯿﺘﻮان ﯾﮑﯽ ﭘﺲ از دﯾﮕﺮي از ﻣﻌﺎدﻻت )‪ (7‬ﺑﻪ دﺳﺖ آورد‪.‬‬
‫در ﺷﺮاﯾﻄﯽ ﮐﻪ ﻧﺘﻮان دو ﺳﺮي ﺟﻮاب ﺑﻪ دﺳﺖ آورد )ﻣﺜﻼ رﯾﺸﻪ ﻫﺎي ﻣﻀﺎﻋﻒ(‪ ،‬ﻣﯿﺘﻮان ﺑﻪ اﯾﻦ ﺻﻮرت ﻋﻤﻞ ﮐﺮد ﮐﻪ ﺟﻮاب‬
‫ﺑﻪ ﺻﻮرت )‪ (9‬ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﻮد ﮐﻪ در آن ‪ y1‬ﺳﺮي ﺟﻮاب اول اﺳﺖ‪ .‬ﺣﺎل را ﺑﻪ ﻧﺤﻮي )‪  (x‬را ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻣﯿﮑﻨﯿﻢ ﮐﻪ در ﻣﻌﺎدﻟﻪ‬
‫دﯾﻔﺮاﻧﺴﯿﻞ ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﯽ‪ ،‬ﺻﺪق ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫)‪y   ( x ) y1 ( x‬‬ ‫)‪(9‬‬

‫رﯾﺎﺿﯽ ﭘﯿﺸﺮﻓﺘﻪ )ﺗﺒﺪﯾﻞ اﻧﺮژي(‬ ‫‪43‬‬

 ‫ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﺑﺴﻞ‬

‫ﯾﮑﯽ از ﻣﻬﻤﺘﺮﯾﻦ ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﻫﺎي دﯾﻔﺮاﻧﺴﯿﻞ ﺑﺎ ﺿﺮاﯾﺐ ﻣﺘﻐﯿﺮ‪ ،‬ﻣﻌﺎدﻟﻪ )‪ (10‬اﺳﺖ‪:‬‬

‫‪x 2 y  xy  (2 x 2  u 2 ) y  0‬‬ ‫)‪(10‬‬

‫ﮐﻪ ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﺑﺴﻞ ﻣﺮﺗﺒﻪ ‪ u‬ﺑﺎ ﯾﮏ ﭘﺎراﻣﺘﺮ ‪ ‬ﻧﺎﻣﯿﺪه ﻣﯿﺸﻮد‪ .‬اﯾﻦ ﻣﻌﺎدﻟﻪ در ﻣﺴﺎﯾﻞ ﺑﺴﯿﺎري از ﺟﻤﻠﻪ ﺗﻘﺮﯾﺒﺎ در ﻫﻤﻪ ﮐﺎرﺑﺮدﻫﺎﯾﯽ‬
‫ﮐﻪ ﺑﺎﻣﻌﺎدﻟﻪ ﻫﺎي دﯾﻔﺮاﻧﺴﯿﻞ ﺟﺰﯾﯽ ﺳﺮ و ﮐﺎر دارﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﻣﻮج و ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﮔﺮﻣﺎ‪ ،‬در ﻧﻮاﺣﯽ ﺑﺎ ﺗﻘﺎرن داﯾﺮه اي ﻣﻄﺮح‬
‫ﻣﯿﺸﻮد‪.‬‬
‫)‪t   x (11‬‬ ‫ﺑﺎ ﺟﺎﻧﺸﺎﻧﯽ )‪ (11‬راﺑﻄﻪ )‪ (10‬ﺑﻪ )‪ (12‬ﺗﺒﺪﯾﻞ ﻣﯿﺸﻮد ﮐﻪ » ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﺑﺴﻞ ﻣﺮﺗﺒﻪ ‪ «u‬ﻧﺎﻣﯿﺪه ﻣﯿﺸﻮد‪.‬‬
‫‪2‬‬‫‪d2y‬‬ ‫‪dy‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪t‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪‬‬ ‫‪t‬‬ ‫‪‬‬ ‫(‬‫‪t‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪u‬‬ ‫‪)y  0‬‬ ‫)‪(12‬‬
‫‪dt‬‬ ‫‪dt‬‬ ‫ﺑﺎ ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ ﺑﺎ راﺑﻄﻪ )‪ ،(10‬ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻣﯿﺸﻮد ﮐﻪ‪:‬‬
‫‪t 2  2‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪Q (t ) ‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪,‬‬ ‫‪P (t ) ‬‬
‫‪t‬‬ ‫‪t‬‬
‫ﭘﺲ ﻣﺒﺪا ﯾﮏ ﻧﻘﻄﻪ ﺗﮑﯿﻦ ﻋﺎدي ﻣﻌﺎدﻟﻪ اﺳﺖ )ﭼﺮا؟( و ﻫﻤﻪ ﻣﻘﺎدﯾﺮ دﯾﮕﺮ ‪ t‬ﻧﻘﺎط ﻣﻌﻤﻮﻟﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫رﯾﺎﺿﯽ ﭘﯿﺸﺮﻓﺘﻪ )ﺗﺒﺪﯾﻞ اﻧﺮژي(‬ ‫‪44‬‬

 ‫ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﺑﺴﻞ‬

‫ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﻣﺸﺨﺼﻪ ﺣﻮل ﻣﺒﺪا ﮐﻪ ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﺟﻮاﺑﻬﺎﯾﯽ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﺳﺮي ﺣﻮل آن ﻫﺴﺘﯿﻢ ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از‪r 2  u 2  0 :‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﺑﺮاﺳﺎس ﻣﻄﺎﻟﺐ ﭘﯿﺸﯿﻦ ﺟﻮاﺑﯽ ﺑﻪ ﺻﻮرت )‪ (13‬ﻣﺘﻨﺎﻇﺮ ﺑﺎ )‪r=u (u >=0‬در ﻧﻈﺮ ﻣﯿﮕﯿﺮﯾﻢ‪ .‬رﯾﺸﻪ ﻣﻨﻔﯽ ﺑﻌﺪ ﺑﺮرﺳﯽ‬
‫‪‬‬
‫ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪.‬‬
‫‪y   ak t  k‬‬ ‫)‪(13‬‬
‫‪k 0‬‬ ‫ﺑﺎ ﺟﺎﻧﺸﺎﻧﯽ )‪ (13‬در )‪ (12‬و در اداﻣﻪ ﭼﻨﺪ ﻋﻤﻠﯿﺎت دارﯾﻢ‪:‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪  k 2‬‬ ‫‪  k 1‬‬
‫‪t‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪ ak (  k )(  k  1)t‬‬ ‫‪ t  ak (  k ) t‬‬ ‫‪ (t  )  ak t  k  0‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬

‫‪k 0‬‬ ‫‪k 0‬‬ ‫‪k 0‬‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ k‬‬
‫‪‬‬ ‫‪ a [(  k )(  k  1)  (  k ) ‬‬
‫‪k‬‬
‫‪2‬‬
‫‪]t‬‬ ‫‪  ak t   k  2  0‬‬
‫‪k 0‬‬ ‫‪k 0‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ k‬‬
‫‪‬‬ ‫‪ a k (2  k ) t‬‬
‫‪k‬‬ ‫‪  ak t   k  2  0‬‬
‫‪k 1‬‬ ‫‪k 0‬‬

‫رﯾﺎﺿﯽ ﭘﯿﺸﺮﻓﺘﻪ )ﺗﺒﺪﯾﻞ اﻧﺮژي(‬ ‫‪45‬‬

 ‫ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﺑﺴﻞ‬

‫راﺑﻄﻪ آﺧﺮ ﺻﻔﺤﻪ ﻗﺒﻞ را ﺑﺎ ﺟﺪا ﮐﺮدﻧﻦ ﺟﻤﻠﻪ اول از ﺑﺨﺶ اول و ﻧﯿﺰ ﺗﻐﯿﯿﺮ اﻧﺪﯾﺲ دادن ﺑﺨﺶ دوم ﻣﯿﺘﻮان ﻧﻮﺷﺖ‪:‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪ 1‬‬ ‫‪ k ‬‬ ‫‪ k‬‬
‫‪a‬‬
‫‪ 1‬‬
‫‪‬‬
‫(‬ ‫‪2‬‬‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪1‬‬‫)‬ ‫‪t‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪k 2‬‬
‫‪a‬‬ ‫‪k‬‬ ‫‪k‬‬ ‫(‬ ‫‪2‬‬‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪k‬‬ ‫)‬ ‫‪t‬‬ ‫‪  k 2‬‬
‫‪‬‬
‫‪ k 2‬‬
‫‪a‬‬ ‫‪t‬‬ ‫‪0‬‬
‫‪‬‬
‫‪ 1‬‬
‫‪ a1 ( 2  1) t‬‬ ‫‪  [k (2  k ) ak  ak  2 ] t  k  0‬‬
‫‪k 2‬‬

‫راﺑﻄﻪ ﺑﺎﻻ وﻗﺘﯽ ﻫﻤﯿﺸﻪ ﺑﺮﻗﺮار اﺳﺖ ﮐﻪ ﺿﺮاﯾﺐ ﻫﻤﻪ ﺗﻮاﻧﻬﺎي ‪ t‬ﺻﻔﺮ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﭘﺲ‪:‬‬

‫‪a1 (2  1)  0‬‬ ‫)‪(14‬‬

‫‪ak  2‬‬
‫‪k (2  k ) ak  ak  2  0  ak  ‬‬ ‫‪k  2, 3, ...‬‬ ‫)‪(15‬‬
‫) ‪k (2  k‬‬

‫‪a0  0‬‬ ‫از راﺑﻄﻪ )‪ (14‬و ﺷﺮط ﻧﺎﻣﻨﻔﯽ ﺑﻮدن ‪ u‬ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻣﯿﺸﻮد‪:‬‬

‫رﯾﺎﺿﯽ ﭘﯿﺸﺮﻓﺘﻪ )ﺗﺒﺪﯾﻞ اﻧﺮژي(‬ ‫‪46‬‬

 ‫ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﺑﺴﻞ‬

‫‪a3  a5  ...  a2 m 1  ...0‬‬ ‫ﺳﭙﺲ از )‪ (15‬ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻣﯿﺸﻮد‪:‬‬

‫‪a0‬‬ ‫‪a‬‬
‫‪a2  ‬‬ ‫‪ 2 0‬‬
‫)‪2(2  2‬‬ ‫)‪2 .1!(  1‬‬ ‫ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ از )‪ (15‬ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻣﯿﺸﻮد‪:‬‬
‫‪a2‬‬ ‫‪a‬‬ ‫‪a0‬‬
‫‪a4  ‬‬ ‫‪ 2 2‬‬ ‫‪ 4‬‬
‫)‪4(2  4‬‬ ‫)‪2 .2(  2) 2 .2!(  2)(  1‬‬
‫‪a4‬‬ ‫‪a‬‬ ‫‪a0‬‬
‫‪a6  ‬‬ ‫‪ 2 4‬‬ ‫‪ 6‬‬
‫)‪6(2  6‬‬ ‫)‪2 .3(  3‬‬ ‫)‪2 .3!(  3)(  2)(  1‬‬
‫و ﺑﻪ ﻃﻮر ﮐﻠﯽ‪:‬‬
‫‪( 1) m a0‬‬
‫‪a2 m‬‬ ‫‪ 2m‬‬ ‫‪m  1, 2, 3, ...‬‬
‫)‪2 m!(  m)(  m  1)...(  2)(  1‬‬
‫ﭼﻮن ﻋﺒﺎرت ﺑﺎﻻ ﺿﺮﯾﺐ ‪ tu+2m‬اﺳﺖ‪ ،‬آن را ﺑﻪ ﺷﮑﻞ زﯾﺮ ﻣﯿﻨﻮﯾﺴﯿﻢ‪:‬‬
‫‪(1) m‬‬
‫‪a2 m‬‬ ‫‪  2m‬‬ ‫) ‪( 2 a0‬‬
‫‪2‬‬ ‫)‪m!(  m)(  m  1)...(  2)(  1‬‬

‫رﯾﺎﺿﯽ ﭘﯿﺸﺮﻓﺘﻪ )ﺗﺒﺪﯾﻞ اﻧﺮژي(‬ ‫‪47‬‬

 ‫ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﺑﺴﻞ‬

‫ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﻋﺒﺎرت ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﭘﺮاﻧﺘﺰﻫﺎي ﺿﺮب در ﻫﻢ ﺷﺪه در ﻣﺨﺮج ﮐﻪ ﯾﺎدآور ﻓﺎﮐﺘﻮرﯾﻞ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺻﻮرت و‬
‫ﻣﺨﺮج را در ﺷﮑﻞ ﺗﻌﻤﯿﻢ ﯾﺎﻓﺘﻪ ﻓﺎﮐﺘﻮرﯾﻞ ﯾﻌﻨﯽ ﺗﺎﺑﻊ ﮔﺎﻣﺎ ﺿﺮب ﻣﯿﮑﻨﯿﻢ و ﺳﭙﺲ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺧﺎﺻﯿﺖ اﯾﻦ ﺗﺎﺑﻊ ﮐﻪ در راﺑﻄﻪ‬
‫)‪ (16‬ﻧﺸﺎن داده ﺷﺪه‪ ،‬ﻋﺒﺎرت )‪ (17‬را ﺑﺮاي ﺿﺮاﯾﺐ ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﯽ آورﯾﻢ‪:‬‬

‫‪(1) m‬‬
‫‪a2 m‬‬ ‫‪  2m‬‬ ‫) ‪( 2 (  1)a0‬‬
‫‪2‬‬ ‫)‪m!(  m)(  m  1)...(  2)(  1)(  1‬‬

‫)‪(v  1) (v  1)   (  2‬‬ ‫)‪(3  16‬‬

‫‪( 1) m‬‬
‫‪a2 m‬‬ ‫‪  2m‬‬ ‫) ‪( 2 (  1) a0‬‬ ‫)‪(3  17‬‬
‫‪2‬‬ ‫)‪m!(  m  1‬‬

‫‪1‬‬ ‫ﺣﺎل ‪ a0‬را ﮐﻪ اﺧﺘﯿﺎري اﺳﺖ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ زﯾﺮ ﻣﯿﮕﯿﺮﯾﻢ ﺗﺎ )‪ (18‬ﺑﻪ دﺳﺖ آﯾﺪ‪:‬‬
‫‪a0 ‬‬
‫)‪2 (  1‬‬

‫رﯾﺎﺿﯽ ﭘﯿﺸﺮﻓﺘﻪ )ﺗﺒﺪﯾﻞ اﻧﺮژي(‬ ‫‪48‬‬

 ‫ﺗﺎﺑﻊ ﺑﺴﻞ‬
‫‪( 1) m‬‬
‫‪a2 m‬‬ ‫‪  2m‬‬ ‫‪m  0,1, 2, ...‬‬ ‫)‪(3  18‬‬
‫‪2‬‬ ‫)‪m!(  m  1‬‬
‫ﺣﺎل ﺑﺎ ﺟﺎﻧﺸﺎﻧﯽ در )‪ ،(13‬ﺑﻪ ازاي ﻫﺮ ‪u 0‬ﯾﮏ ﺟﻮاب ‪ yu‬ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﯽ آورﯾﻢ ﮐﻪ ﺑﻪ آن » ﺗﺎﺑﻊ ﺑﺴﻞ ﻧﻮع اول از‬

‫‪‬‬ ‫‪m  2m‬‬ ‫ﻣﺮﺗﺒﻪ ‪ «u‬ﮔﻔﺘﻪ ﻣﯿﺸﻮد و ﺑﺎ ‪ Ju‬ﻧﺸﺎن داده ﻣﯿﺸﻮد )راﺑﻄﻪ )‪ (19‬ﯾﺎ )‪:((20‬‬
‫‪(1) t‬‬
‫‪J (t )  ‬‬ ‫‪ 2m‬‬
‫)‪(3  19‬‬
‫‪m 0 2‬‬ ‫)‪m!(  m  1‬‬

‫‪‬‬‫‪‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪t2‬‬ ‫‪t4‬‬ ‫‪‬‬

‫‪J (t )  t  ‬‬ ‫‪  2‬‬ ‫‪  4‬‬ ‫‪ ...‬‬ ‫)‪(3  20‬‬
‫‪‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪‬‬ ‫(‬‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪1‬‬‫)‬ ‫‪2‬‬ ‫‪‬‬ ‫(‬‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪2‬‬ ‫)‬ ‫‪2‬‬ ‫‪‬‬ ‫(‬‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪3‬‬‫)‬ ‫‪‬‬

‫ﭼﻮن )‪ (19‬ﺟﺰ ﻣﺒﺪا ﻫﯿﭻ ﻧﻘﻄﻪ ﺗﮑﯿﻦ ﻣﺘﻨﺎﻫﯽ ﻧﺪارد‪ ،‬ﻃﺒﻖ ﻗﻀﯿﻪ ﻣﻄﺮوﺣﻪ‪ ،‬ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻣﯿﺸﻮد ﮐﻪ ﺳﺮي )‪ (19‬ﺑﻪ ازاي ﻫﺮ ‪t‬‬
‫ﻧﺎﻣﻨﻔﯽ ﻫﻤﮕﺮاﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮاي ﻫﻤﮕﺮاﯾﯽ ﺑﻪ ازاي ﻫﻤﻪ ﻣﻘﺎدﯾﺮ ﺑﺎﯾﺪ در )‪ t ،(19‬ﺑﺎ ﻗﺪرﻣﻄﻠﻖ آن ﺟﺎﯾﮕﺰﯾﻦ ﺷﻮد‪ .‬در ﺷﮑﻞ ﺻﻔﺤﻪ ﺑﻌﺪ‬
‫ﺗﻮاﺑﻊ ﺑﺴﻞ ﻧﻮع اول از ﻣﺮﺗﺒﻪ ﺻﻔﺮ و ﻣﺮﺗﺒﻪ ‪ ،1‬رﺳﻢ ﺷﺪه اﻧﺪ‪.‬‬

‫رﯾﺎﺿﯽ ﭘﯿﺸﺮﻓﺘﻪ )ﺗﺒﺪﯾﻞ اﻧﺮژي(‬ ‫‪49‬‬

 ‫ﺗﺎﺑﻊ ﺑﺴﻞ‬

‫اﯾﻦ ﻧﻤﻮدارﻫﺎ ﻧﺸﺎن دﻫﻨﺪه اﯾﻦ ﻣﻬﻢ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ازاي ﻫﺮ ‪ ،u‬ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪ Ju =0‬ﺑﯿﻨﻬﺎﯾﺖ رﯾﺸﻪ دارد‪ .‬ﺑﺮرﺳﯽ ﺣﺎﻟﺖ ﻣﻨﻔﯽ رﯾﺸﻪ‬
‫ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﻣﺸﺨﺼﻪ در اداﻣﻪ اﻧﺠﺎم ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪.‬‬

‫رﯾﺎﺿﯽ ﭘﯿﺸﺮﻓﺘﻪ )ﺗﺒﺪﯾﻞ اﻧﺮژي(‬ ‫‪50‬‬

 ‫ﺗﻮاﺑﻊ ﺑﺴﻞ‬

‫ﺣﺎﻟﺖ ﻣﺜﺒﺖ رﯾﺸﻪ ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﻣﺸﺨﺼﻪ در ﻗﺴﻤﺖ ﻗﺒﻞ ﺑﺮرﺳﯽ ﺷﺪ‪ .‬ﺣﺎل ﺑﻪ ﺑﺮرﺳﯽ ﺣﺎﻟﺖ ﻣﻨﻔﯽ رﯾﺸﻪ ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﻣﺸﺨﺼﻪ‬
‫ﻣﯿﭙﺮدازﯾﻢ )‪ .(r = -u 0‬ﭼﻮن ‪ u‬ﻓﻘﻂ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﻣﺠﺬور در ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﺑﺴﻞ وارد ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻣﯿﮕﯿﺮﯾﻢ ﮐﻪ ﺳﺮي )‪(3-19‬‬
‫ﭘﺲ از ﺗﻌﻮﯾﺾ ‪ u‬ﺑﺎ ‪ -u‬در ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﺑﺴﻞ ﺻﺪق ﺧﻮاﻫﺪ ﮐﺮد‪ ،‬ﺑﻪ اﯾﻦ ﺷﺮط ﮐﻪ ﺗﻮاﺑﻊ ﮔﺎﻣﺎﯾﯽ ﮐﻪ در ﻣﺨﺮج ﻫﺴﺖ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫اﯾﻦ اﻣﺮ وﻗﺘﯽ ‪ u‬ﯾﮏ ﻋﺪد ﺻﺤﯿﺢ ﻧﺒﺎﺷﺪ ﺻﺎدق اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺲ وﻗﺘﯽ ‪ u‬ﯾﮏ ﻋﺪد ﺻﺤﯿﺢ ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﺗﺎﺑﻊ )‪ (4-1‬ﯾﮏ ﺟﻮاب‬
‫‪‬‬
‫‪( 1) m t   2 m‬‬ ‫ﺧﺼﻮﺻﯽ دﯾﮕﺮ ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﺑﺴﻞ ﻣﺮﺗﺒﻪ ‪ u‬اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪J  (t )     2 m‬‬ ‫)‪(4  1‬‬
‫‪m 0 2‬‬ ‫)‪m!(  m  1‬‬
‫ﺗﺎﺑﻊ )‪ (4-1‬ﺑﺮﺧﻼف )‪ ،(3-19‬ﭼﻮن داراي ﺗﻮاﻧﻬﺎي ﻣﻨﻔﯽ ‪ t‬ﻫﻢ ﻫﺴﺖ‪ ،‬در ﻣﺒﺪا ﻧﺎﻣﺘﻨﺎﻫﯽ اﺳﺖ‪ ،‬ﭘﺲ وﻗﺘﯽ ‪ u‬ﯾﮏ ﻋﺪد‬
‫ﺻﺤﯿﺢ ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬اﯾﻦ دو ﺗﺎﺑﻊ دو ﺟﻮاب ﻣﺴﺘﻘﻞ ﺧﻄﯽ از ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﺑﺴﻞ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻗﻀﯿﻪ اي ﮐﻪ در ﻣﻌﺎدﻻت‬
‫دﯾﻔﺮاﻧﺴﯿﻞ ﺛﺎﺑﺖ ﻣﯿﺸﻮد‪ ،‬ﺟﻮاب ﮐﺎﻣﻠﯽ از ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﺑﺴﻞ وﻗﺘﯽ ﮐﻪ ‪u‬ﯾﮏ ﻋﺪد ﺻﺤﯿﺢ ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از‪:‬‬

‫) ‪y (t )  c1 J (t )  c2 J  (t‬‬ ‫)‪( 4  2‬‬

‫رﯾﺎﺿﯽ ﭘﯿﺸﺮﻓﺘﻪ )ﺗﺒﺪﯾﻞ اﻧﺮژي(‬ ‫‪51‬‬

 ‫ﺗﺎﺑﻊ ﺑﺴﻞ ﻧﻮع دوم‬

‫ﭼﻮن ‪ u‬ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﺘﻘﺎرن در )‪ (4-2‬وارد ﺷﺪه‪ ،‬دﯾﮕﺮ ﺑﻪ ﺷﺮط ﻧﺎﻣﻨﻔﯽ ﺑﻮدن ‪ u‬ﻧﯿﺎزي ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬ﺑﺮاي ﺑﺴﯿﺎري ﻣﻘﺎﺻﺪ ﺑﻬﺘﺮ‬
‫اﺳﺖ ﺑﻪ ﺟﺎي ‪ ،J-u‬ﺗﺮﮐﯿﺐ ﺧﻄﯽ )‪ (4-3‬را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان دوﻣﯿﻦ ﺟﻮاب ﻣﺴﺘﻘﻞ ﺑﺮاي ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﺑﺴﻞ در ﻧﻈﺮ ﺑﮕﯿﺮﯾﻢ‪ .‬ﺑﻪ ﺗﺎﺑﻊ )‪،(4-3‬‬
‫» ﺗﺎﺑﻊ ﻧﯿﻮﻣﻦ« ﯾﺎ » ﺗﺎﺑﻊ ﺑﺴﻞ ﻧﻮع دوم از ﻣﺮﺗﺒﻪ ‪ «u‬ﮔﻔﺘﻪ ﻣﯿﺸﻮد‪ .‬ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از اﯾﻦ ﺗﺎﺑﻊ ﻣﯿﺘﻮاﻧﯿﻢ ﺟﻮاب ﮐﺎﻣﻠﯽ از‬
‫ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﺑﺴﻞ را ﺑﻪ ﺷﮑﻞ دﯾﮕﺮي ﯾﻌﻨﯽ )‪ (4-4‬ﺑﺮاي ‪u‬ﻫﺎي ﻏﯿﺮﺻﺤﯿﺢ ﺑﻨﻮﯾﺴﯿﻢ‪.‬‬
‫) ‪cos  J (t )  J  (t‬‬
‫‪Y (t ) ‬‬ ‫)‪( 4  3‬‬ ‫)‪y (t )  c1 J (t )  c2Y (t ) ( 4  4‬‬
‫‪sin‬‬

‫رﯾﺎﺿﯽ ﭘﯿﺸﺮﻓﺘﻪ )ﺗﺒﺪﯾﻞ اﻧﺮژي(‬ ‫‪52‬‬

 ‫ﺗﻮاﺑﻊ ﺑﺴﻞ ﻧﻮع ﺳﻮم‬

‫در ﺑﻌﻀﯽ از ﮐﺎرﺑﺮدﻫﺎ ﻣﻨﺎﺳﺐ اﺳﺖ ﺷﮑﻠﯽ از ﺟﻮاب ﻋﻤﻮﻣﯽ ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﺑﺴﻞ را ﮐﻪ ﺑﺎ ﺷﮑﻞ اﺧﯿﺮ ﻫﻢ ﻣﺘﻔﺎوت اﺳﺖ و ﻣﺒﺘﻨﯽ اﺳﺖ‬
‫) ‪ H 1 (t )  J (t )  i Y (t‬‬ ‫ﺑﺮ دو ﺟﻮاب ﺧﺼﻮﺻﯽ )‪:(4-5‬‬
‫‪ 2‬‬ ‫)‪( 4  5‬‬
‫) ‪ H (t )  J (t )  i Y (t‬‬
‫اﯾﻦ ﺟﻮاﺑﻬﺎ ﺑﻪ » ﺗﻮاﺑﻊ ﻫﺎﻧﮑﻞ« ﯾﺎ » ﺗﻮاﺑﻊ ﺑﺴﻞ ﻧﻮع ﺳﻮم از ﻣﺮﺗﺒﻪ ‪ «u‬ﻣﻮﺳﻮم ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﻣﯿﺘﻮان ﺟﻮاب ﮐﺎﻣﻠﯽ از ﻣﻌﺎدﻟﻪ‬

‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬ ‫ﺑﺴﻞ را ﺑﺮﺣﺴﺐ آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﺻﻮرت )‪ (4-6‬ﻧﻮﺷﺖ‪:‬‬

‫) ‪y (t )  c1 H (t )  c2 H (t‬‬ ‫)‪( 4  6‬‬

‫وﻗﺘﯽ ﮐﻪ ‪u‬ﯾﮏ ﻋﺪد ﺻﺤﯿﺢ اﺳﺖ‪ ،‬ﺗﻮاﺑﻊ ‪ Ju‬و ‪ J-u‬ﺑﺎ ﻫﻢ ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ ﻫﺴﺘﻨﺪ و در ﻧﺘﯿﺠﻪ دو ﺗﺎﺑﻊ ﻣﺴﺘﻘﻞ ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‬
‫)‪ (4-2‬دﯾﮕﺮ ﺟﻮاب ﮐﺎﻣﻠﯽ از ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﺑﺴﻞ ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬در اﯾﻦ ﺣﺎﻟﺖ از راﻫﻬﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ دﯾﮕﺮي ﻣﯿﺘﻮان ﺟﻮاب ﮐﺎﻣﻠﯽ ﭘﯿﺪا ﮐﺮد‪ .‬در‬
‫ﻗﻀﯿﻪ ﺻﻔﺤﻪ ﺑﻌﺪ‪ ،‬ﺟﻮاﺑﻬﺎي ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﺑﺴﻞ ﻣﺮﺗﺒﻪ ‪ ،u‬ﺑﻪ ازاي ﻫﻤﻪ ﻣﻘﺎدﯾﺮ ‪ u‬ﺧﻼﺻﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫رﯾﺎﺿﯽ ﭘﯿﺸﺮﻓﺘﻪ )ﺗﺒﺪﯾﻞ اﻧﺮژي(‬ ‫‪53‬‬

 ‫ﺟﻮاﺑﻬﺎي ﮐﺎﻣﻠﯽ ﺑﺮاي ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﺑﺴﻞ‬

‫ﻗﻀﯿﻪ‪ :‬ﺑﻪ ازاي ﻫﻤﻪ ﻣﻘﺎدﯾﺮ ‪ ،u‬ﺟﻮاب ﮐﺎﻣﻠﯽ از ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﺑﺴﻞ ﻣﺮﺗﺒﻪ ‪u‬ﺑﺎ ﯾﮏ ﭘﺎراﻣﺘﺮ ‪،‬‬
‫‪x 2 y   xy   (2 x 2  2 ) y  0‬‬
‫را ﺑﻪ ﻫﺮ ﯾﮏ از دو ﺻﻮرت زﯾﺮ‬

‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬
‫)‪y ( x )  c1 J (x)  c2Y (x‬‬ ‫‪,‬‬ ‫) ‪y ( x )  c1 H (x )  c2 H (x‬‬

‫ﻣﯿﺘﻮان ﻧﻮﺷﺖ‪ .‬اﮔﺮ ‪u‬ﻋﺪد ﺻﺤﯿﺢ ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺟﻮاب ﮐﺎﻣﻞ را ﻣﯿﺘﻮان ﺑﻪ ﺷﮑﻞ زﯾﺮ ﻫﻢ ﻧﻮﺷﺖ‪:‬‬

‫)‪y ( x )  c1 J (x)  c2 J  (x‬‬

‫ﺗﻮاﺑﻊ ‪ Ju‬و ‪ J-u‬و ‪ Yu‬ﺑﯿﻨﻬﺎﯾﺖ رﯾﺸﻪ ﺣﻘﯿﻘﯽ دارﻧﺪ‪ .‬اﮔﺮ ‪ u‬ﻧﺎﻣﻨﻔﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ Ju ،‬ﺑﻪ ازاي ﻫﻤﻪ ﻣﻘﺎدﯾﺮ ‪ x‬ﻣﺘﻨﺎﻫﯽ اﺳﺖ وﻟﯽ ‪ J-u‬و‬
‫‪ Yu‬در ﻫﻤﺴﺎﯾﮕﯽ ﻣﺒﺪا ﺑﯿﮑﺮان ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬وﻗﺘﯽ ‪ x‬ﺣﻘﯿﻘﯽ ﺑﺎﺷﺪ ‪ Hu 1‬و ‪ Hu 2‬ﺗﻮاﺑﻌﯽ ﺑﺎ ﻣﻘﺎدﯾﺮ ﻣﺨﺘﻠﻂ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫رﯾﺎﺿﯽ ﭘﯿﺸﺮﻓﺘﻪ )ﺗﺒﺪﯾﻞ اﻧﺮژي(‬ ‫‪54‬‬