Ang Musika ng Arkitekturang Pamana Habang naghuhukay ang lalaki ay nilulukuban siya ng lungkot
dahil mauuwi sa trahedya ang kanilang pagwawakas bilang
Ar. Jayson Braza Portem, uap
“Sa lumang simbahan
Aking napagmasdan
Dalaga't binata
Ay nagsusumpaan
Sila'y nakaluhod
Sa harap ng altar
Sa tigisang kamay
May hawak na punyal”
"At kung maririnig mo
Ang tugtog ng kampana
Sa lumang simbahan
Dumalaw ka lamang
Lumuhod ka giliw
Sa harap ng altar
At iyong idalangin
Ang naglahong giliw”
Isa sa mga makabagbag-damdaming kundiman na likha ni
Maestro Constancio de Guzman, ang awiting “Sa Lumang
Simbahan” na binigyang tinig nina Larry Miranda at ni Freddie
Aguilar. Ang awitin ay unang narinig sa pelikulang “Ang Lumang
Simbahan” na pinagbibidahan nina Gregorio Fernandez and
Sofia Lotta noong 1928. Ang naturang pelikula ay nagmula sa
tulang isinulat ni Florentino T. Collantes na naglarawan sa
dalawang taong nagmahalan sa kabila ng magkaibang estado sa
buhay at hinadlangan ang pagmamahalan.
Ang dalawang pusong hindi mapag-hiwalay ay natagpuang
nagsusumpaan sa harap ng isang altar ng isang lumang
simbahan. Nang dahil sa pangambang sila ay maaari paring
paghiwalayin ano mang sandali, naisipan nilang wakasan ang
kanilang buhay gamit ang patalim sa kani-kanilang mga kamay
at sabay silang papanaw sa sandaling itarak nila sa kanilang
dibdib ang punyal. Ngunit, bago pa man nila naisagawa,
naisipan ng lalaki na sila muna ay humukay ng kanilang
paglilibingan at doon ay sabay silang mamamatay sa
pangambang sila ay ibaon ng magkahiwalay.
magsing-irog. Ngunit laking gulat ng kaniyang matagpuan sa
hukay ang napakaraming salapi at gintong inaakalang gintong
mga kastila. Nang dahil dito, ang magkasintahan ay naiwaglit na
ang magpatiwakal at tumungo sa imahe ng birhen at doon ay
nagdasal at nagpasalamat.
Ayon sa tulang isinulat ni Collantes, isang lumang simbahan ang
pinangingilagan ng taong bayan na siyang naging tagpuan ng
magkasintahan. Walang mag-aakala na naroroon silang dalawa
dahil sa mga kwentong misteryo na nababalot sa simbahang
ito. Tinutukoy pa ang simbahan na tila isang lumang libingan
dahil sa kalagayan ng istraktura nito.
Gamit ang yamang natagpuan sa hukay ay ipinaayos ng
magkasintahan ang lumang simbahan na kung saan sila rin ay
ikinasal kinalaunan at ang bayan ay nagdiwang. Sa kahulihan,
ang isang lugar ng kawalang pag-asa na naging saksi sana ng
kanilang kasawian ay nabigyan ng bagong buhay at naging
hantungan ng dalawang pusong nagmamahalan.
Simbahan ng Ina ng mga Walang Mag-ampon, Marikina
Sa kasalukuyang panahon, iba-iba ang pananaw at pagtuturing
sa mga pamanang arkitektura, kung papaano ito
pangangalagaan at isang malaking desisyon para sa karamihan
kung nararapat pa bang bigyan ito ng panibagong buhay.
Ngunit, papaano ba natin binibigyang kunsiderasyon ang mga
natatanging pamanang arkitekturang ito na muling mabigyang
bagong buhay?
May iba’t-ibang kwento at kasaysayan ang naganap sa isang
arkitektura, maaaring ito ay isang pagdiriwang ng tagumpay,
pagpapatibay ng paniniwalang espiritwal, at maging kasawian o
madilim na bahagi ng kasaysayan at napakalaki ang
ginampanan ng mga pamanang arkitektura upang maganap ang
mga ito. Halimbawa na lamang ang mga bagumbayan na piping
saksi sa pagiging martir at kamatayan ng tatlong paring Pilipino
maging ang pambansang bayani na si Dr. Jose Rizal; ang
tahanan ng Heneral Aguinaldo sa bayan ng Kawit kung saan
unang idineklara ang kalayaan ng bayan sa pananakop ng
kastila; Mayroon din namang mga arkitekturang naging likhang
sining nang mga kilalang personalidad sa larangan ng
arkitektura maging sa kasaysayang politikal ng bansa katulad na
lamang ng mga likha nina Leandro Locsin, Pablo Antonio, Juan
Nakpil, Ildefonso Santos, at Jose Maria Zaragoza – mga
pambansang alagad ng sining sa larangan ng arkitektura.
Bagumbayan
Ngunit sa ordinaryong mamamayan ay hindi madaling
maipaunawa ang kahalagahan ng mga pamanang arkitekturang
ito at bakit nararapat bigyan ng panibagong buhay, sa kabila na
tayo ay isang lahing sentimental sa lahat ng bagay lalo na at ito
ay naging bahagi ng ating pagkatao, kinalakihan mula
pagkabata at piping saksi sa kaganapan na humubog sa ating
pagkakakilanlan bilang isang lahi.
Maaari nating sabihin na masasanay rin tayo sa pagdaan ng
panahon kapag nawala ang mga pamanang arkitekturang ito na
katulad lamang ng isang kasaysayan na lumipas at sa mga aklat
na lamang malalaman, ngunit dahil ito ay isang pisikal na bagay
na naging bahagi ng isang pag usbong ay maaari parin tayong
makaramdam ng isang pagkawala. Halimbawa na lamang; ang
sining ng paggawa ng sapatos ay mawala sa Marikina o hindi
naman kaya ay tuluyang ilipat sa karatig pook o bayan; ang
paglililok ay hindi na ipagpatuloy ng mga susunod na
henerasyon ng mga taga Paete sa Laguna;
Pag-gawa ng sapatos sa Marikina
Mula sa http://www.marikina.gov.ph/#!/museum
Gayundin ang isang pamanang arkitektura na nagbigay ng
pagkakakilanlan sa isang lugar ay biglang maglaho sa kung ano
mang paraan maging ito ay pagpapabaya o pagsasawalang
bahala. Katulad na lamang ng isang tahanang itinayo sa
Lalawigan ng Laguna na makalipas ang ilang daang taon ay
inilipat sa ibang lalawigan upang hindi umano ay maisalba sa
tuluyang pagkasira. Maaaring maganda ang intensyon ngunit
hindi maitatangging may nawala sa lugar na pinagkuhanan nito.
Bahay ng mga Alberto sa Laguna
Mula sa https://www.change.org/
Hindi lamang limitado sa mga kilalang personalidad o
mahahalagang parte ng pambansang kasaysayan upang masabi
natin na ang isang arkitektura ay mahalaga o pamana. Sa isang
lokal na pamayanan ay maaari din nating matukoy bakit ito
mahalaga sa komunidad at nararapat lamang pangalagaan. Ang
lindol sa Bohol noong 2013 ay isa sa pinakanakakalungkot na
bahagi ng kasaysayan ng mga simbahang itinayo rito. Para sa
mga parokyano ng mga simbahang ito, higit sa pagiging bahagi
ito ng kasaysayan ng bansa ay mas malalim ang kanilang
pagturing sa mga ito kaya naman ganoon na lamang ang
kanilang panghihinayang n gang mga ito ay nasira. Naging parte
ng kanilang buhay mula ng binyagan, kumpilan hanggang ikasal,
at ninanais din nilang dito nila matanggap ang huling basbas sa
kanilang pagpanaw.
Dauis Church, Panglao, Bohol
Mula sa http://www.polbits.com/2013/10/dauis-in-bohol-on-my-mind-
this-sunday.html
Ang mga pamanang arkitektura ay naging saksi sa mahabang
kasaysayan ng bayan, naranasan ang iba’t ibang karahasan,
kaguluhan at ang ilang ay ipinagtanggol tayo sa digmaan.
Nakakalungkot lamang isipin na sa panahon ng kapayapaan
saka pa natin ito panibabayaan. Ayon kay Johann Wolfgang von
Goethe isang manunulat na Aleman, “I call architecture frozen
music”. Katulad ng isang kanta na tumatatak sa isip natin at
niuugnay natin sa mga pangyayari sa ating buhay, ang mga
pamanang arkitektura ay maaaring magpaalala sa atin ng isang
tono o himig na maaari tayong dalhin sa panahon na kung saan
tayo ay may naiwang mahalagang bagay na hindi na natin
maaari pang makuha ngunit maaari nating baunin ang aral at
ala-ala sa hinaharap ng panahon.
Katulad sa tula ni Collantes, ang isang luma at nasisirang
simbahan na nabigyan ng bagong buhay, dating pinangingilagan
ngayon ay dahilan ng pagdiriwang ng pamayanan. Ito ay nang
dahil sa dalawang magkasintahang nagturing at nagbigay dito
ng mas malalim na kahulugan at kahalagahan dahil noong
panahong sila ay nasasadlak sa kalungkutan sila ay pinatuloy ng
isang nanlilimahid at mapanganib na simbahan, at ngayon sila
naman ang may kaliwanagan na ang isipin at panibagong pag-
asa, kanila naman itong ipinaayos upang sila dito ay
mapagsama.

Si Jayson Braza Portem ay isang arkitekto na nangangalaga sa

mga pamanang arkitektura. Nagtapos ng kursong arkitektura sa
“Technological Institute of the Philippines” sa Lungsod ng
Maynila noong 2007 at master ng arkitektura sa pag-aaral ng
pangangalaga ng pamanang arkitektura. Tagapangulo ng
espesyal na konseho sa pangangalaga ng pamanang arkitektura
ng “United Architects of the Philippines”. Kasalukuyang
kagawad sangganap ng Pambansang Komite ng Monumento at
Pook ng Pambansang Komisyon para sa kultura at mga Sining.