Granično stanje nosivosti

131
Doc.dr.Ahmet Imamović
Mr.Damir Zenunović

ZL T
Z' L   Sd 2 (6-182)
sL 2  bm
gdje je: u – vanjski obim površine jezgre
Z' uz T s
Naprezanje u uzengiji je: f s,uz   s uz  Sd  uz (6-183)
A S,uz 2  A k A S,uz
Z' L T uk
Naprezanje u podužnoj šipki je: f s,L   uk  Sd  (6-184)
 AS,L 2  Ak  AS,L
D' TSd
Naprezanje na pritisak betona je: f c   (6-185)
tk 2  Ak  tk

Slika 6.73 - Rešetkasti model za čistu torziju sa torzionom armaturom od podužnih šipki i
uzengija (nagib pritisnute dijagonale 450)[19]

Proračunska vrijednost naprezanja na smicanje u naponskom stanju II za pravougaoni

poprečni presjek je:
TSd
τT  (6-186)
2  Ak  tk
T  2   T  Ak  t (6-187)
gdje je:
T – sila smicanja
Ak – površina jezgre (površina koju zatvara središnja linija šupljeg poprečnog
presjeka)
tk – debljina stijenke zamjenskog šupljeg poprečnog presjeka

132
 Granično stanje nosivosti

Za debljinu stijenke tk prema EC2 vrijede slijedeće vrijednosti:

t k  A k /u k  stvarna debljina stijenke
t k  2  nom c l
gdje je: cl – zaštitni sloj betona podužne armature

Na slici 6.74 daje se tok sila smicanja u poprečnim presjecima raznih oblika.

Slika 6.74 - Sile smicanja kod otvorenih i zatvorenih poprečnih presjeka[30]

Ukoliko je poprečni presjek elementa sastavljen iz više dijelova proračun se radi na dva
načina:
1. Ako su naprezanja od torzije manjeg intenziteta zanemari se nosivost dijela poprečnog
presjeka manje krutosti i radi se dokaz nosivosti kao za pravougaoni poprečni presjek;
2. Ako su naprezanja od torzije većeg intenziteta ukupan moment torzije u odnosima
krutosti podijeli se na pojedine dijelove poprečnog presjeka i radi se dokaz nosivosti
za pojedine pravougaone poprečne presjeke

Slika 6.75 - Površina jezgre sastavljenog poprečnog presjeka

133
Doc.dr.Ahmet Imamović
Mr.Damir Zenunović

6.5.2 Rešetkasti model za proizvoljan nagib pritisnutih dijagonala 

Slika 6.76 - Rešetkasti model za čistu torziju sa torzionom armaturom od podužnih šipki i
uzengija (proizvoljan nagib pritisnute dijagonale)[19]

Iz uslova ravnoteže u čvoru A slijedi: Z uz  D  sin θ (6-188)

Iz uslova ravnoteže u vertikalnom presjeku: 4  Z L  4  D  cos θ (6-189)
odnosno, sila dejstva torzije je: TSd  D  sin θ  (b k  d k ) (6-190)
Iz gornjih jednačina dobiju se sile u štapovima rešetke:
TSd
D (6-191)
sin θ  (b k  d k )
TSd
Z uz  D  sin θ  (6-192)
(b k  d k )
TSd
Z L  D  cos θ   cot θ (6-193)
(bk  d k )
Sile po jedinici dužine dobiju se kada se gornji izrazi podijele sa rastojanjem šipki:

134
 Granično stanje nosivosti

- rastojanje pritisnutih dijagonala: aD  d k  cos θ

- rastojanje uzengija: s uz  b k / tan θ  b k  cot θ
- rastojanje podužnih šipki: sL  2  (bk  d k )/ 4  uk / 4

Za pravougaoni poprečni presjek dobiju se naprezanja:

- naprezanje uzengije
Z' uz TSd s TSd s
f s,uz   s uz   uz   uz (6-194)
A S,uz (b k  d k )  b k  cot θ A S,uz 2  A k  cot θ A S,uz
- naprezanje podužne šipke
Z'L TSd u  cot θ TSd  cot θ uk
f s,L   uk   k   (6-195)
 A S,L 0,5  (b k  d k )  A S,L
2
2  A k  A S,L
- naprezanje betona na pritisak
D' TSd TSd
fc   
tk 1 1 (6-196)
(b k  d k )  d k  t k  2  Ak  t k 
tan θ  c tan θ tan θ  c tan θ

Slika 6.77 - Model ispucalog punog poprečnog presjeka pod dejstvom torzije[19]

6.5.3 Dokaz nosivosti pritisnutog betonskog rebra

T Sd  TRd 1 (6-197)
TRd 1
fc   ν'  f cd
1 (6-198)
2  Ak  tk 
tan θ  cot θ
2  ' f cd  tk  Ak
Noisvost pritisnutog betonskog rebra: TRd 1  (6-199)
cot   tan 
Pri tome treba voditi računa da se u proračun ulazi sa istim uglom  za dimenzioniranje na
poprečne sile i torziju.

135
Doc.dr.Ahmet Imamović
Mr.Damir Zenunović

 f 
 '  0,7   0,7  ck   0,35 ( f ck u N / mm 2 ) (6-200)
 200 
Ukoliko su uzengije uz obje strane zamišljenog šupljeg poprečnog presjeka može se
prethodna veličina uzeti:
 f 
   0,7  ck   0,5 ( f ck u N / mm 2 ) (6-201)
 200 
Faktor umanjenja  mora biti isti za dimenzioniranje na poprečne sile i torziju.

6.5.4 Dokaz nosivosti armature

TSd  TRd 2
TRd 2 s
f s ,uz   uz  f ywd (6-202)
2  A k  cot  A S,uz
Asw
Nosivost armature je: TRd 2  2  Ak  f ywd   cot  (6-203)
s
Potrebna podužna armatura dobije se:
T uk
f s.L  Rd 2   cot   f yld (6-204)
2  A k  A S, l
T u
A sl  f yld  Rd 2 k  cot  (6-205)
2  Ak
gdje je:
uk – obim površine Ak
s – razmak uzengija
fywd – proračunska vrijednost čvrstoće na granici razvlačenja uzengije fywk/1,15
fyld – proračunska vrijednost čvrstoće na granici razvlačenja podužnih šipki
fylk/1,15
Asw – površina poprečnog presjeka uzengija
Asl – površina poprečnog presjeka dodatnih podužnih šipki potrebnih za
preuzimanje torzije

Ukoliko je poznata armatura može se nosivost poprečnog presjeka na torziju odrediti

slijedećim izrazima:
A sw A
TRd 2  2  A k   f ywd  sL  f yld (6-206)
s uk
A sw
 f ywd
tan 2   s (6-207)
A sL
 f yld
uk
Pri tome treba voditi računa da je zadovoljen uslov: 0,4  cot   2,5 .

6.5.5 Raspored armature

Prilikom rasporeda torziono napregnute armature treba poštovati slijedeća pravila:

1. Uzengije moraju biti zatvorene, Krajevi uzengija moraju biti ankerisani preklopom ili
pomoću kuka pod uglom 1350 dužine kuka 5 ili 50mm;
2. Podužni razmak uzengija ne smije prekoračiti slijedeće granice:

136
 Granično stanje nosivosti

- za 1 / 5 VRd 2  VSd smax  0,8d  300mm

- za 1 / 5 VRd 2  VSd  2 / 3 VRd 2 smax  0,6d  300mm
- za VSd  2 / 3 VRd 2 smax  0,3d  200mm
3. Preklop uzengija uz vanjsku stranu rebra dopuštena je samo za rebraste šipke;
4. U uglovima uzengija mora se postaviti minimalno jedna šipka, ostale šipke
raspoređuju se na jednakom razmaku po obimu uzengije;
5. Podužni razmak torzionih uzengija treba biti  uk/8 a razmak podužnih šipki 
350mm.

Slika 6.78 - Torziona armatura

6.5.6 PRIMJER : Pravougaoni presjek opterećen torzijom

f ck
Beton C30/37 f cd   20 N mm 2
c
f
RA 400/500 f yd  yk  348 N mm 2
s
VSd  25,50 kN
TSd  14,00 kN
c  2,5 cm
A  b  h  25  35  875 cm 2 ;
u  2   b  h   2   25  35  120 cm
A
2  c nom  t k  ; 5  t k  7,29 ; t k  2  2,5  0,6  5,6 cm
u
b k  25  5,6  19,4 cm ; d k  35  5,6  29,4 cm
A k  b k  d k  19,4  29,4  570,36 cm 2
2    f cd  t  A k
Nosivost pritisnute betonske dijagonale: TRd ,1  ;   45
cot   tg
 f   30 
  0,7   0,7  ck   0,7   0,7    0,39  0,35
 200   200 

137
Doc.dr.Ahmet Imamović
Mr.Damir Zenunović

2  0,39  20  0,056  0,057036

TRd ,1   0,024913MNm  24,91 kNm  TSd
cot 45  tg 45

Potrebna površina poprečnog presjeka torzione armature :

TSd 0,014  10 4
a Sw ,T    3,53 cm 2 m 
2  A k  f yd  cot  2  0,057036  348

Potrebna površina poprečnog presjeka podužnih šipki :

TSd  u k  cot  0,014  10 4  0,976
A Sl    3,44 cm 2 m 
2  A k  f yd 2  0,057036  348

Dimenzioniranje na poprečne sile

Dokaz pritisnutih štapova :

1,4
d  35  2,0  1   31,3 cm
2
b  z    f cd 0,25  0,9  0,313  0,39  20
VRd , 2  w ; VRd , 2   0,549 MN  VSd  0,0255 MN
cot   tg 1
Potrebna površina poprečnog presjeka poprečne armature:
VSd 0,0255
a sw , v  ; a sw , v  0,9  0,313  348  10  2,60 cm m 
4 2

z  f yd  cot 
2,60
UKUPNO : a sw  a sw , v  a sw ,T   3,27  4,57 cm 2 m
2

Minimalni stepen armiranja : min . w  0,0013

min . a sw  0,0013  25  sin   100  3,25 cm 2 m  4,57 cm 2 m

Maksimalni dozvoljeni razmak uzengija :

u 97,6
S max  k   12,2cm
8 8
1
za VSd  VRd , 2  S max  0,8  d  300 mm
5
S max  0,8  26  20,8 cm  30 cm

USVOJENE UZENGIJE :  8 / 10
O RA 400 500
a sw  5,00 cm 2 m  4,57 cm 2 m

6.5.7 Dimenzioniranje za kombinaciju naprezanja od poprečne sile, torzije i

momenta savijanja

Dimenzioniranje je zasnovano na interakcionim jednačinama, koje su rezultat eksperimenata.

Ovdje će biti objašnjen pojednostavljeni postupak dimenzioniranja u skladu sa EC2, 4.3.3.2.2.
Podužna armatura odvojeno se određuje za naprezanje na savijanje i naprezanje na torziju, pri
čemu treba voditi računa o slijedećem:
- U zoni zatezanja podužnu armaturu opterećenu na torziju treba dodati potrebnoj
količini armature opterećenoj na savijanje;

138
 Granično stanje nosivosti

-U zoni pritiska usljed savijanja nije potrebno dodavati dodatnu torzionu podužnu
armaturu, ukoliko su naponi zatezanja usljed torzije manji od napona pritiska usljed
savijanja.
Kod velikih naprezanja na savijanje provjerava se maksimalni glavni napon pritiska.
 c    f cd (6-208)
sa   0,85
TSd
Naprezanje na smicanje usljed torzije:  T  (6-209)
2  Ak  t
Torzioni moment TSd i njemu pripadajuća poprečna sila VSd trebaju ispuniti uslov:
2 2
 TSd   VSd 
      1 (6-210)
 TRd 1   VRd 2 
2   f cd  t  Ak
TRd 1  (6-211)
cot   tan 
Prethodni izraz može se transformisati na slijedeći način:
2   f cd  t  Ak
TRd 1   2   f cd  t  Ak  cos  sin     f cd  t  Ak  sin(2 ) (6-212)
cot  tan 
Dimenzioniranje uzengija za poprečne sile i torziju može se raditi odvojeno. Pri tome se mora
uzeti ugao  isti za oba dimenzioniranja.
Približno se može uzeti da za pravougaoni poprečni presjek nije potrebna armatura na
smicanje i torziju, osim minimalne armature, ukoliko su zadovoljeni slijedeći uslovi:
TSd  VSd  bw / 4,5 (6-213)
 4,5  TSd 
VSd  1    VRd 1  c    f cd (6-214)
 VSd  bw 
PRIMJER

b  45 cm
h  65 cm
t w  17,5 cm
TSd  0,100 MNm
C30 / 37 ,   0,85
RA 400/500
c nom  3,0 cm

Površina betona: A  bh

A  45  65  2925 cm 2

u  2   b  h
u  2   45  65  220 cm
Debljina stijenke „t“: 2  c nom  t  A / u i  stvarne debljine zida tw

139
Doc.dr.Ahmet Imamović
Mr.Damir Zenunović

t= A/u  2925 / 220  13,3 cm

2  3  6  t  13,3 cm  17,5 cm
Rastojanje unutrašnjeg kraka uzengije od ruba: t w  c nom  17,5  3  14,5 cm  t  13,3 cm
A k  ( b  t )  (h  t ) A k  (45  13,3)  65  13,3)  1639 cm 2
u k  2    b  t   (h  t ) u k  2   (45  13,3)  (65  13,3)  166,68 cm
v  0,7  (0,7  f ck / 200)  0,35
v  0,7  (0,7  30 / 200)  0,385  0,35

Dimenzioniranje pritisnutog betonskog rebra

Nagib pritisnute dijagonale:   45

2    f cd  t  A k 2  0,385  20  0,133  0,1639
TRd 1    0,168 MNm
cot   tg cot 45  tg 45
TRd 1  0,168 MNm  TSd  0,100 MNm

Dimenzioniranje torzione armature

TRd 2  2  A k  f yd  a sw  cot 
TSd 0,10  104
a Sw    8,77 cm2 m
2  A k  f yd  cot  2  0,1639  348

Usvojene uzengije 10/8cm; asw = 9,81cm2/m

Minimalna armatura uzengija: a sw , min    b w  sin   0,0011  2  17,5  1  100  3,85 cm / m

2

Dimenzioniranje podužne armature

TSd  u k  cot  0,1  1,668  1  104

ASl    14,62 cm 2 m
2  A k  f yd 2  0,1639  348

Usvojeno : 414, As = 6,16cm2 u uglovima

1410, As = 11,00cm2 uzduž vanjskog obima
 usv
A sl  17,16 cm 2  pot A sl  14,62 cm 2

Ako poprečni presjek dodatno opteretimo poprečnom silom V Sd=0,280MN, uz pretpostavku

nagiba pritisnutih dijagonala =450 i sračunati =0,385, dokaz nosivosti se provodi na
slijedeći način:

Dokaz nosivosti pritisnutog rebra

d  h  c nom  d uz  d s / 2  65  3  1,2  1,4 / 2  60,1 cm

b w  z    f cd
VRd , 2  za  = 900
cot   tg

140
 Granično stanje nosivosti

2  0,175  0,9  0,601  0,385  20

VRd , 2   0,729 MN  VSd  0,280 MN
cot 45  tan 45
TRd 1  0,168 MNm
 TSd   VSd   0,100   0,280 
       0,98  1
 TRd 1   VRd 2   0,168   0,729 

Dokaz nosivosti armature

VSd 0,280
a sw    104  14,88 cm 2 m
z  f yd  cot  0,9  0,601  348  1
Torziona armatura je: 10/8cm asw = 9,81cm2/m (jednosječne uzengije)
Potrebna armatura za preuzimanje poprečnih sila je: 14,87 / 4  3,72 cm 2 / m (četverosječne
uzengije)

Ukupna potrebna poprečna armatura je:9,81+3,72=13,53cm2/m dužine vanjske strane

zida

Usvojena armatura: 12/8cm, asw = 14,14cm2/m.

6.6 Štapni elementi opterećeni uzdužnom silom

Stubovi su štapni elementi opterećeni relativno velikim silama pritiska u odnosu na momente
savijanja. Usljed deformacije štapa w(x), momentu savijanja M 1 prema teoriji 1. reda
pridodaje se tzv. moment deformacije,
M  x   N  w  x  (6-215)
tako da se odgovarajući moment savijanja uvećava:

141
Doc.dr.Ahmet Imamović
Mr.Damir Zenunović

M 2  x   M1  x   M x  (6-216)
Teorija 2. reda uzima u obzir ovaj efekat i time se smanjuje kapacitet nosivosti stuba.
Osjetljivost stuba na djelovanja data u teoriji 2. reda mogu se opisati pomoću koeficijenta
l
vitkosti:   o .
i
Zamjenjujuća dužina štapa l0 određuje se za svaki model stuba zasebno, na osnovu rubnih
uslova, te krutosti stuba i priključnih elemenata na stub.

Slika 6.79 - Moment deformacije prema teoriji 2.reda 41

Za proračun pojedinih zamjenjujućih dužina štapova, u praksi je usvojeno nekoliko modela

koji tretiraju razne uslove oslanjanja stubova. Na slici 6.79 skicirani su osnovni Euler-ovi
slučajevi za koje su date granice zamjenjujućih dužina štapova.
6.6.1 Stubovi male vitkosti

Ukoliko se nosivost stuba kroz deformaciju smanjuje do 10 %, može se zanemariti uticaj po

teoriji 2. reda. Ovaj kriterij vrijedi kod stubova sa konstantnim ekscentricitetom sile ukoliko
vitkost  ne prekoračuje graničnu vitkost crit:
 crit  25 za  u  0,36 (6-217)
ili

142
 Granično stanje nosivosti

15
 crit  za  u  0,36 (6-218)
u
gdje je:
N Sd
u - bezdimenzionalna veličina normalne sile za granično stanje nosivosti:  u 
f cd  A
Za stubove kod kojih je ispunjen uslov,   crit, smatra se da “nisu vitki”. U tom slučaju,
presječne sile mogu se odrediti po teoriji 1. reda. Dokaz nosivosti se radi za najnepovoljniju
kombinaciju presječnih sila.

U nastavku se daje objašnjenje mehanizma nosivosti štapnog elementa opterećenog na

savijanje sa podužnom silom za razne položaje podužne sile. Razmatra se dokaz nosivosti u
poprečnom presjeku A-A za položaje opterećenja od 1 do 7.

Slika 6.80 - Objašnjenje mehanizma nosivosti štapnog elementa opterećenog na savijanje sa

podužnom silom

6.6.1.1 Slučaj 1: Centrični pritisak

Presječne sile, NS=-F, MS=0, stvaraju jednolike deformacije u poprečnom presjeku,

   c   s1   s 2 (6-219)
Iz zakona ponašanja materijala, dobijaju se pripadajuća naprezanja c, s1, s2.

Reaktivne presječne sile su:

N R   A c   c  A s1   s1  A s 2   s 2 (6-220)
MR  0
Iz uslova NS = NR, za pretpostavljeni poprečni presjek dobije se stanje deformacija, odnosno
za dato stanje deformacija potrebna armatura.

143
Doc.dr.Ahmet Imamović
Mr.Damir Zenunović

Slika 6.81 - Centrični pritisak

6.6.1.2 Slučaj 2: Savijanje sa uzdužnom silom pritiska – mali ekscentricitet

Kod malog ekscentriciteta kompletan poprečni presjek napregnut je na pritisak (naponsko

stanje I).
Presječne sile u poprečnom presjeku A-A su: N S   F ; M S  e  F
Moment savijanja dovodi do zaokretanja ravnine deformacija. Za razliku od centričnog
pritiska, ekscentrični pritisak dovodi do rasterećenja ruba 1. Na suprotnom rubu 2 dobijamo
veće deformacije usljed pritiska c2 i ovaj rub označavamo kao “pritisnuti rub pri savijanju”.

Rezultanta sila pritiska u betonu: C c   A  c  dA (6-221)

Sila pritiska u pritisnutoj armaturi Cs2 je: C s 2  A s 2   s   s 2  (6-222)

Sile iz izraza (6-221) i (6-222)zajedno daju rezultantnu silu pritiska C2,

C 2  Cc  Cs 2 (6-223)

144
 Granično stanje nosivosti

C1  C s1  A s1   s   s1  (6-224)
Vanjska uticajna sila F mora biti u ravnoteži sa reaktivnim silama C2 i C1.

Slika 6.82 - Savijanje sa uzdužnom silom pritiska

6.6.1.3 Slučaj 3: Savijanje sa uzdužnom silom pritiska – srednji ekscentricitet

145
Doc.dr.Ahmet Imamović
Mr.Damir Zenunović

Kod malog ekscentriciteta nul-tačka linije deformacije leži izvan poprečnog presjeka.
Deformacija c1 je negativna. Sa povećanjem ekscentriciteta opterećenja deformacija pritiska
c1 će biti sve manja. Kod srednjeg ekscentriciteta dolazi do promjene predznaka deformacije
c1. Poprečni presjek prelazi u naponsko stanje II. Zategnuta armatura još nije dostigla granicu
tečenja. Deformacija čelika s1 je u elastičnom području.

Slika 6.83 - Savijanje sa uzdužnom silom pritiska-srednji ekscentricitet

Kod malog i srednjeg ekscentriciteta opterećenja, poprečni presjek otkazuje bez najave, preko
betona na pritisnutom rubu i istovremenog tečenja pritisnute armature. Tek kod velikih

146
 Granično stanje nosivosti

ekscentriciteta zategnuta armatura dostiže granicu tečenja. Tada poprečni presjek postaje
duktilan i slom se najavljuje putem otvaranja prslina.

Kod srednjeg ekscentriciteta javlja se zategnuta reaktivna presječna sila,

T1  Ts1  A s1  E s   s1 (6-225)
Rezultantna sila pritiska je:
C 2  Cc  Cs 2 (6-226)
Rastojanje između sile zatezanja T1 i sile pritiska C2 odgovara kraku unutrašnjih sila z.

6.6.1.4 Slučaj 4: Savijanje sa uzdužnom silom pritiska – veliki ekscentricitet

Slika 6.84 - Savijanje sa uzdužnom silom pritiska-veliki ekscentricitet

Kod velikog ekscentriciteta dolazi do tečenja zategnute armature As1.
Pri dimenzioniranju presjeka sile akcije premještaju se u težište zategnute armature:

147
Doc.dr.Ahmet Imamović
Mr.Damir Zenunović

N  F
M s1  F   e  z s1  (6-227)
Veličina i položaj sile pritiska C 2  C c  C s 2 ovisi isključivo od momenta Ms1:
M
C 2   s1 (6-228)
z
Sila Ts1 u zategnutoj armaturi reducira se za veličinu sile pritiska N:
M
Ts1  s1  N    (6-
z
229)
6.6.1.5 Slučaj 5: Savijanje sa uzdužnom silom zatezanja – veliki ekscentricitet

Slika 6.85 - Savijanje sa uzdužnom silom zatezanja-veliki ekscentricitet

148