İstatistiksel Proses Kontrol

Şemaları
Prof. Dr. Burak BİRGÖREN
Endüstri Mühendisliği Bölümü - Kırıkkale Üniversitesi

Şemalara Genel Bakış

• Kalitenin 7 temel aracı içinde en çok kullanılan ve
kalite iyileştirmede en etkili olan araçtır:
– Çetele, Pareto analizi, Tabakalama Analizi, Histogram,
Balıkkılçığı Diyagramı, Serpilme Diyagramı, Kontrol
Şeması
• Kullanımı nispeten karmaşıktır, diğer 6 aracın
düzenli kullanıldığı üretim ortamlarında daha
başarılı sonuçlar verir.
• İstatistik biliminin dünyaya en büyük katkısıdır
( C.R. Rao)

1
Create PDF files without this message by purchasing novaPDF printer (http://www.novapdf.com)
 Genel İşleyiş Prensibi
• Prosesten periyodik örnekler al
• Ölçümleri çizelgeye işaretle
• Prosesin sınırlar arasında olup olmadığını
kontrol et
• Kalite problemlerini ÜKS
çöz, süreci iyileştir
AKS

Genel Kontrol Şeması

Üst Kontrol Kontrol dışı nokta
Sınırı

Prose
Proses
s
ortalaması

Alt Kontrol
Sınırı

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
Örnek numarası

2
Create PDF files without this message by purchasing novaPDF printer (http://www.novapdf.com)
 Sürecin Kontrol Altında Olması
1. Sınırlar dışında nokta yok
2. Noktaların çoğu süreç ortalaması
civarında
3. Proses ortalama çizgisinin altında ve
üstünde yaklaşık eşit sayıda nokta
4. Noktalar rasgele sıralanmış: şüpheli
bir davranış yok

Şemaların Tasarlanması
• Süreç kontrol altındayken yapılan
ölçümlerle oluşturulur. Genellikle 20-
20-30
veri grubu kullanılır.
• Yapılan ölçümler rasgele görünmüyorsa,
bu durum bir hata kaynağına işaret eder.
Rasgeleliği bozan veriler kullanılmaz.
• Şemaların faydalı sonuçlar vermesi için,
alt ve üst kontrol sınırlarının doğru şekilde
hesaplanması çok önemlidir.

3
Create PDF files without this message by purchasing novaPDF printer (http://www.novapdf.com)
 Şemaların Çeşitleri
• Nitel ölçümler:
Her 100 namludaki çatlak sayısı,
Bir seramik üründeki yüzey çatlak sayısı
:
 P ve C şemaları

• Nicel ölçümler:
Çap, en, boy, ağırlık, mukavemet, …

 X-bar ve R şemaları

Nitel Ölçümler için Şemalar

 P şemaları
 Gruptaki her ürün ya kusurlu ya da değildir.
 Şemaya gruptaki kusurlu yüzdesi işaretlenir.

 C şemaları
 Bir üründe aynı tür birçok
kusur oluşabilir.
 Şemaya bir üründeki
kusur sayısı işaretlenir.

4
Create PDF files without this message by purchasing novaPDF printer (http://www.novapdf.com)
 P Şeması

Üst ve Alt Kontrol Sınırları:

p(1 - p)
ÜKS = p + 3 n

p(1 - p)
AKS = p - 3 n

p = ortalama kusurlu yüzdesi

P Şeması : Örnek
100’er kot pantolondan oluşan 20 grup = 2000 pantolon
KUSURLU KUSURLU
GRUP ADEDİ YÜZDESİ
1 6 .06 = 6/100
2 0 .00
3 4 .04
: : :
: : :
20 18 .18
200

5
Create PDF files without this message by purchasing novaPDF printer (http://www.novapdf.com)
 P Şeması : Örnek
100’er kot pantolondan oluşan 20 grup
KUSURLU KUSURLU
GRUP ADEDİ YÜZDESİ
1 6 .06
2 0 .00
Toplam kusurlu sayısı
3 4 p = .04
Toplam kot sayısı
: : :
: : = 200: / 20(100)
20 18 = 0.10
.18
200

P Şeması : Örnek
100’er kot pantolondan oluşan 20 grup
KUSURLU KUSURLU
GRUP SAYISI YÜZDESİ p = 0.10
1 6 .06
2 0 p(1.00
- p) 0.10(1 - 0.10)
ÜKS = p + z = 0.10 + 3
3 4 n.04 100
: ÜKS := 0.190 :
: : p(1 - p): 0.10(1 - 0.10)
20 AKS
18 = p - z .18 = 0.10 - 3
n 100
200= 0.010
AKS

6
Create PDF files without this message by purchasing novaPDF printer (http://www.novapdf.com)
 P Şeması 0.20

0.18 ÜKS = 0.190

0.16

0.14

Kusurlu Yüzesi 0.12

p = 0.10
0.10

0.08

0.06

0.04

0.02 AKS = 0.010

2 4 6 8 10 12 14 16 18 20
Grup numarası

C Şeması
Üst ve Alt Kontrol Sınırları:

ÜKS = c + 3 c

AKS = c - 3 c

c = Üründeki kusur sayısı

7
Create PDF files without this message by purchasing novaPDF printer (http://www.novapdf.com)
 C Şeması : Örnek
15 kollektör panelindeki sızdırma arızaların sayısı
Not: Her panelde en fazla 2-
2-3 arıza olduğundan, ardışık
üretilen her 10 panel 1 panel gibi değerlendirildi.
PANEL(10LU GRUP) KUSUR SAYISI
1 12 190
2 8 c= = 12.67
15
3 16
ÜKS = 12.67 + 3 12.67
: : = 23.35
: :
15 15
= 12.67 - 3 12.67
190 = 1.99

C Şeması 24
ÜKS = 23.35
21
Sızdırma Arıza Sayısı

18
c = 12.67

15

12

3 AKS = 1.99

2 4 6 8 10 12 14 16
Panel No (10lu Gruplar)

8
Create PDF files without this message by purchasing novaPDF printer (http://www.novapdf.com)
 Nicel Ölçümler için Şemalar

 Ortalama Şeması ( X-bar Şeması)

Şeması)
 Grup ortalamasını kullanır

 Aralık Şeması ( R Şeması )

 Gruptaki ölçümlerin en büyük ve
en küçüğü arasındaki farkı kullanır

R Şeması
ÜKS = D4R AKS = D3R

R = Her grubun en büyük ve küçük değer farkı

R = Ortalama R (20-
(20-30 grupta)

9
Create PDF files without this message by purchasing novaPDF printer (http://www.novapdf.com)
 GRUP HACMİ X-BAR ŞEMASI R ŞEMASI

Range ( R-
n
2
R- ) Chart A2
1.880
D3
0.00
D4
3.267
3 1.023 0.00 2.575
4 0.729 0.00 2.282
5 0.577 0.00 2.115
6 0.483 0.00 2.004
7 0.419 0.076 1.924
8 0.373 0.136 1.864
9 0.333 0.184 1.816
10 0.308 0.223 1.777
11 0.285 0.256 1.744
12 0.266 0.283 1.717
13 0.249 0.307 1.693
14 0.235 0.328 1.672
15 0.223 0.347 1.653
16 0.212 0.363 1.637
17 0.203 0.378 1.622
18 0.194 0.391 1.608
19 0.187 0.403 1.597
20 0.180 0.415 1.585

R Şeması: Örnek
ÖLÇÜMLER (BİLEZİK ÇAPLARI,
ÇAPLARI, CM)
Grup 1 2 3 4 5 x R
1 5.02 5.01 4.94 4.99 4.96 4.98 0.08
2 5.01 5.03 5.07 4.95 4.96 5.00 0.12
3 4.99 5.00 4.93 4.92 4.99 4.97 0.08
4 5.03 4.91 5.01 4.98 4.89 4.96 0.14
5 4.95 4.92 5.03 5.05 5.01 4.99 0.13
6 4.97 5.06 5.06 4.96 5.03 5.01 0.10
7 5.05 5.01 5.10 4.96 4.99 5.02 0.14
8 5.09 5.10 5.00 4.99 5.08 5.05 0.11
9 5.14 5.10 4.99 5.08 5.09 5.08 0.15
10 5.01 4.98 5.08 5.07 4.99 5.03 0.10
50.09 1.15
Her grupta 5 ölçüm var
n = 5  D3= 0 D4=2.11 R = 1.15 /10 = 0.115

10
Create PDF files without this message by purchasing novaPDF printer (http://www.novapdf.com)
 R Şeması : Örnek
ÜKS =D4R = 2.11(0.115) = 0.243
R = 0.115
OBSERVATIONS
AKS =D(SLIP-
(SLIP
R =-RING DIAMETER,
0(0.115) =0 CM)
3
SAMPLE k 1 2 3 4 5 x R
1 0.28 – 5.02 5.01 4.94 4.99 4.96 4.98 0.08
2 0.24 – 5.01 5.03 5.07 4.95 4.96 5.00 0.12
3 ÜKS 5.00
4.99 = 0.2434.93 4.92 4.99 4.97 0.08
4 0.20 – 5.03 4.91 5.01 4.98 4.89 4.96 0.14
5 0.16 – 4.95 4.92 5.03 5.05 5.01 4.99 0.13
6
R = 0.115
4.97 5.06 5.06 4.96 5.03 5.01 0.10
R

7 0.12 – 5.05 5.01 5.10 4.96 4.99 5.02 0.14

8 0.08 – 5.09 5.10 5.00 4.99 5.08 5.05 0.11
9 5.14 5.10 4.99 5.08 5.09 5.08 0.15
10 0.04 – 5.01
AKS =4.98
0 5.08 5.07 4.99 5.03 0.10
0– | | | | | | |
| 50.09 | 1.15|
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
Grup No

X-bar Şeması
x1 + x2 + ... xk
x= = k

= =
ÜKS = x + A2R AKS=
AKS = x - A2 R
-
xi = i inci grubun ortalaması
k = toplam grup sayısı
=
x = grup ortalamalarının ortalaması

11
Create PDF files without this message by purchasing novaPDF printer (http://www.novapdf.com)
 X-bar Şeması : Örnek
ÖLÇÜMLER (BİLEZİK ÇAPLARI,
ÇAPLARI, CM)
Grup 1 2 3 4 5 x R
1 5.02 5.01 4.94 4.99 4.96 4.98 0.08
2 5.01 5.03 5.07 4.95 4.96 5.00 0.12
3= x 4.9950.09
5.00 4.93 4.92 4.99 4.97 0.08
4x = k
=
5.03 4.91 =5.01
5.01 cm
4.98 4.89 4.96 0.14
10
5 4.95 4.92 5.03 5.05 5.01 4.99 0.13

ÜKS = x= + A2R = 5.01 + (0.58)(0.115) = 5.08

6 4.97 5.06 5.06 4.96 5.03 5.01 0.10
7
AKS = x= - A5.05
2R =
5.01
5.01 -5.10 4.96 4.99
(0.58)(0.115) = 5.02
4.94 0.14
8 5.09 5.10 5.00 4.99 5.08 5.05 0.11
9 5.14 5.10 4.99 5.08 5.09 5.08 0.15
10 5.01 4.98 5.08 5.07 4.99 5.03 0.10
50.09 1.15

5.10 –

5.08 –
ÜKS = 5.08
5.06 –

5.04 –
Ortalama

5.02 –
x= = 5.01
5.00 –

4.98 –

4.96 –

4.94 – AKS = 4.94

4.92 –
| | | | | | | | | |
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
Grup No

12
Create PDF files without this message by purchasing novaPDF printer (http://www.novapdf.com)
 X-bar ve R Şemaları
beraber kullanılır
 X-bar şeması süreç ortalamasındaki
farklılıkları, R değişkenlikteki
farklılıkları ölçer.
 Hem ortalama hem değişkenlik
kontrol altında olmalıdır.

Şemalarda Anormal Şekiller

ÜKS

ÜKS

AKS

Noktalar merkez çizginin

altında AKS

Noktalar merkez çizginin

üstünde

13
Create PDF files without this message by purchasing novaPDF printer (http://www.novapdf.com)
 Şemalarda Anormal Şekiller
ÜKS

ÜKS

AKS

Noktalar istikrarlı artıyor

AKS

Noktalar istikrarlı azalıyor

Uygulamaya Dair Notlar

1. Kontrol Şemalarında AKS ve ÜKS ihlallerine ek
olarak her türlü anormal davranış, proseste bir
hata olduğuna işaret sayılır.
2. Böyle durumlar gözlendiğinde proseste hata
kaynağı aranır, ortadan kaldırılmaya çalışılır.
3. Kontrol şemaları kilit proseslerde düzenli
şekilde uygulanmalıdır. Böylece proseslerden
düzenli bilgi toplanarak kaydedilmiş ve
değerlendirilmiş olur.
4. Günümüzde veri girişi ve şemaların çizimi
atölyelere kurulu bilgisayarlar üzerinde
gerçekleştirilmektedir.

14
Create PDF files without this message by purchasing novaPDF printer (http://www.novapdf.com)